File size: 137,662 Bytes
be4d5f0
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
1001
1002
1003
1004
1005
1006
1007
1008
1009
1010
1011
1012
1013
1014
1015
1016
1017
1018
1019
1020
1021
1022
1023
1024
1025
1026
1027
1028
1029
1030
1031
1032
1033
1034
1035
1036
1037
1038
1039
1040
1041
1042
1043
1044
1045
1046
1047
1048
1049
1050
1051
1052
1053
1054
1055
1056
1057
1058
1059
1060
1061
1062
1063
1064
1065
1066
1067
1068
1069
1070
1071
1072
1073
1074
1075
1076
1077
1078
1079
1080
1081
1082
1083
1084
1085
1086
1087
1088
1089
1090
1091
1092
1093
1094
1095
1096
1097
1098
1099
1100
1101
1102
1103
1104
1105
1106
1107
1108
1109
1110
1111
1112
1113
1114
1115
1116
1117
1118
1119
1120
1121
1122
1123
1124
1125
1126
1127
1128
1129
1130
1131
1132
1133
1134
1135
1136
1137
1138
1139
1140
1141
1142
1143
1144
1145
1146
1147
1148
1149
1150
1151
1152
1153
1154
1155
1156
1157
1158
1159
1160
1161
1162
1163
1164
1165
1166
1167
1168
1169
1170
1171
1172
1173
1174
1175
1176
1177
1178
1179
1180
1181
1182
1183
1184
1185
1186
1187
1188
1189
1190
1191
1192
1193
1194
1195
1196
1197
1198
1199
1200
1201
1202
1203
1204
1205
1206
1207
1208
1209
1210
1211
1212
1213
1214
1215
1216
1217
1218
1219
1220
1221
1222
1223
1224
1225
1226
1227
1228
1229
1230
1231
1232
1233
1234
1235
1236
1237
1238
1239
1240
1241
1242
1243
1244
1245
1246
1247
1248
1249
1250
1251
1252
1253
1254
1255
1256
1257
1258
1259
1260
1261
1262
1263
1264
1265
1266
1267
1268
1269
1270
1271
1272
1273
1274
1275
1276
1277
1278
1279
1280
1281
1282
1283
1284
1285
1286
1287
1288
1289
1290
1291
1292
1293
1294
1295
1296
1297
1298
1299
1300
1301
1302
1303
1304
1305
1306
1307
1308
1309
1310
1311
1312
1313
1314
1315
1316
1317
1318
1319
1320
1321
1322
1323
1324
1325
1326
1327
1328
1329
1330
1331
1332
1333
1334
1335
1336
1337
1338
1339
1340
1341
1342
1343
1344
1345
1346
1347
1348
1349
1350
1351
1352
1353
1354
1355
1356
1357
1358
1359
1360
1361
1362
1363
1364
1365
1366
1367
1368
1369
1370
1371
1372
1373
1374
1375
1376
1377
1378
1379
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
1388
1389
1390
1391
1392
1393
1394
1395
1396
1397
1398
1399
1400
1401
1402
1403
1404
1405
1406
1407
1408
1409
1410
1411
1412
1413
1414
1415
1416
1417
1418
1419
1420
1421
1422
1423
1424
1425
1426
1427
1428
1429
1430
1431
1432
1433
1434
1435
1436
1437
1438
1439
1440
1441
1442
1443
1444
1445
1446
1447
1448
1449
1450
1451
1452
1453
1454
1455
1456
1457
1458
1459
1460
1461
1462
1463
1464
1465
1466
1467
1468
1469
1470
1471
1472
1473
1474
1475
1476
1477
1478
1479
1480
1481
1482
1483
1484
1485
1486
1487
1488
1489
1490
1491
1492
1493
1494
1495
1496
1497
1498
1499
1500
1501
1502
1503
1504
1505
1506
1507
1508
1509
1510
1511
1512
1513
1514
1515
1516
1517
1518
1519
1520
1521
1522
1523
1524
1525
1526
1527
1528
1529
1530
1531
1532
1533
1534
1535
1536
1537
1538
1539
1540
1541
1542
1543
1544
1545
1546
1547
1548
1549
1550
1551
1552
1553
1554
1555
1556
1557
1558
1559
1560
1561
1562
1563
1564
1565
1566
1567
1568
1569
1570
1571
1572
1573
1574
1575
1576
1577
1578
1579
1580
1581
1582
1583
1584
1585
1586
1587
1588
1589
1590
1591
1592
1593
1594
1595
1596
1597
1598
1599
1600
1601
1602
1603
1604
1605
1606
1607
1608
1609
1610
1611
1612
1613
1614
1615
1616
1617
1618
1619
1620
1621
1622
1623
1624
1625
1626
1627
1628
1629
1630
1631
1632
1633
1634
1635
1636
1637
1638
1639
1640
1641
1642
1643
1644
1645
1646
1647
1648
1649
1650
1651
1652
1653
1654
1655
1656
1657
1658
1659
1660
1661
1662
1663
1664
1665
1666
1667
1668
1669
1670
1671
1672
1673
1674
1675
1676
1677
1678
1679
1680
1681
1682
1683
1684
1685
1686
1687
1688
1689
1690
1691
1692
1693
1694
1695
1696
1697
1698
1699
1700
1701
1702
1703
1704
1705
1706
1707
1708
1709
1710
1711
1712
1713
1714
1715
1716
1717
1718
1719
1720
1721
1722
1723
1724
1725
1726
1727
1728
1729
1730
1731
1732
1733
1734
1735
1736
1737
1738
1739
1740
1741
1742
1743
1744
1745
1746
1747
1748
1749
1750
1751
1752
1753
1754
1755
1756
1757
1758
1759
1760
1761
1762
1763
1764
1765
1766
1767
1768
1769
1770
1771
1772
1773
1774
1775
1776
1777
1778
1779
1780
1781
1782
1783
1784
1785
1786
1787
1788
1789
1790
1791
1792
1793
1794
1795
1796
1797
1798
1799
1800
1801
1802
1803
1804
1805
1806
1807
1808
1809
1810
1811
1812
1813
1814
1815
1816
1817
1818
1819
1820
1821
1822
1823
1824
1825
1826
1827
1828
1829
1830
1831
1832
1833
1834
1835
1836
1837
1838
1839
1840
1841
1842
1843
1844
1845
1846
1847
1848
1849
1850
1851
1852
1853
1854
1855
1856
1857
1858
1859
1860
1861
1862
1863
1864
1865
1866
1867
1868
1869
1870
1871
1872
1873
1874
1875
1876
1877
1878
1879
1880
1881
1882
1883
1884
1885
1886
1887
1888
1889
1890
1891
1892
1893
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
1904
1905
1906
1907
1908
1909
1910
1911
1912
1913
1914
1915
1916
1917
1918
1919
1920
1921
1922
1923
1924
1925
1926
1927
1928
1929
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030
2031
2032
2033
2034
2035
2036
2037
2038
2039
2040
2041
2042
2043
2044
2045
2046
2047
2048
2049
2050
2051
2052
2053
2054
2055
2056
2057
2058
2059
2060
2061
2062
2063
2064
2065
2066
2067
2068
2069
2070
2071
2072
2073
2074
2075
2076
2077
2078
2079
2080
2081
2082
2083
2084
2085
2086
2087
2088
2089
2090
2091
2092
2093
2094
2095
2096
2097
2098
2099
2100
2101
2102
2103
2104
2105
2106
2107
2108
2109
2110
2111
2112
2113
2114
2115
2116
2117
2118
2119
2120
2121
2122
2123
2124
2125
2126
2127
2128
2129
2130
2131
2132
2133
2134
2135
2136
2137
2138
2139
2140
2141
2142
2143
2144
2145
2146
2147
2148
2149
2150
2151
2152
2153
2154
2155
2156
2157
2158
2159
2160
2161
2162
2163
2164
2165
2166
2167
2168
2169
2170
2171
2172
2173
2174
2175
2176
2177
2178
2179
2180
2181
2182
2183
2184
2185
2186
2187
2188
2189
2190
2191
2192
2193
2194
2195
2196
2197
2198
2199
2200
2201
2202
2203
2204
2205
2206
2207
2208
2209
2210
2211
2212
2213
2214
2215
2216
2217
2218
2219
2220
2221
2222
2223
2224
2225
2226
2227
2228
2229
2230
2231
2232
2233
2234
2235
2236
2237
2238
2239
2240
2241
2242
2243
2244
2245
2246
2247
2248
2249
2250
2251
2252
2253
2254
2255
2256
2257
2258
2259
2260
2261
2262
2263
2264
2265
2266
2267
2268
2269
2270
2271
2272
2273
2274
2275
2276
2277
2278
2279
2280
2281
2282
2283
2284
2285
2286
2287
2288
2289
2290
2291
2292
2293
2294
2295
2296
2297
2298
2299
2300
2301
2302
2303
2304
2305
2306
2307
2308
2309
2310
2311
2312
2313
2314
2315
2316
2317
2318
2319
2320
2321
2322
2323
2324
2325
2326
2327
2328
2329
2330
2331
2332
2333
2334
2335
2336
2337
2338
2339
2340
2341
2342
2343
2344
2345
2346
2347
2348
2349
2350
2351
2352
2353
2354
2355
2356
2357
2358
2359
2360
2361
2362
2363
2364
2365
2366
2367
2368
2369
2370
2371
2372
2373
2374
2375
2376
2377
2378
2379
2380
2381
2382
2383
2384
2385
2386
2387
2388
2389
2390
2391
2392
2393
2394
2395
2396
2397
2398
2399
2400
2401
2402
2403
2404
2405
2406
2407
2408
2409
2410
2411
2412
2413
2414
2415
2416
2417
2418
2419
2420
2421
2422
2423
2424
2425
2426
2427
2428
2429
2430
2431
2432
2433
2434
2435
2436
2437
2438
2439
2440
2441
2442
2443
2444
2445
2446
2447
2448
2449
2450
2451
2452
2453
2454
2455
2456
2457
2458
2459
2460
2461
2462
2463
2464
2465
2466
2467
2468
2469
2470
2471
2472
2473
2474
2475
2476
2477
2478
2479
2480
2481
2482
2483
2484
2485
2486
2487
2488
2489
2490
2491
2492
2493
2494
2495
2496
2497
2498
2499
2500
2501
2502
2503
2504
2505
2506
2507
2508
2509
2510
2511
2512
2513
2514
2515
2516
2517
2518
2519
2520
2521
2522
2523
2524
2525
2526
2527
2528
2529
2530
2531
2532
2533
2534
2535
2536
2537
2538
2539
2540
2541
2542
2543
2544
2545
2546
2547
2548
2549
2550
2551
2552
2553
2554
2555
2556
2557
2558
2559
2560
2561
2562
2563
2564
2565
2566
2567
2568
2569
2570
2571
2572
2573
2574
2575
2576
2577
2578
2579
2580
2581
2582
2583
2584
2585
2586
2587
2588
2589
2590
2591
2592
2593
2594
2595
2596
2597
2598
2599
2600
2601
2602
2603
2604
2605
2606
2607
2608
2609
2610
2611
2612
Organización Unidas
Educacionpaq, Cienciapaq
Cultura nisqanpaqpas

mana usyaq
winasqa
munaqkuna

Qunqasqa warmakunata winaspa
Huk educacionpaq achka simikunapi, mama simipa
huñunakuyta hatarichisun

wata Educacionpa

UNESCOpa sector educacion nisqan
Educacionqa UNESCOpa qullana wanayninmi,
runakunapa huknin allinkaqkuna kaspa,
hinallataq sap’in kan qasi kayta takyachinapaq,
hinaspa desarrollo sostenible nisqanta
tanqananpaq. UNESCOqa Naciones Unidaspa
organización nisqanmi, chaymi Educacionpi
anchata llamkarqanku. Sector Educacion
nisqanqa tiqsi muyupi huk suyukunapipas chaypi
kamachiyta yachachirqa. Hinallataq tiqsi muyupa
educacionninta kallpachirqa; timpunchikpa
aniyaykunata educacionllawan kutichirqa,
igualdad de genero nisqanqa, Africapas huk
akllasqa hamutaywan.

2030 Educacionpa Agenda mundial nisqan
Naciones Unidaspa organización nisqanhina,
educacionpi anchata llamkarqa. UNESCOqa
2030 Educacionpa Agendanta pusananpaq
rimanakunanpaq kunayta chaskirqa. Kay
programaqa hatun tiqsimuyupa hununakuypa
partinmi, kayqa wakcha kayta chinkachiyta
maskanku, Desarrollo sosteniblepa 17
objetivos nisqanta tarispa, kunanmanta
2030 watakama, Educacionqa, ancha kusam
llapa objetivo nisqan aypananpaq, kay
educacionqa kikin akllasqa objetivowanmi,
ODS 4 nisqanwan, kayqa “huk winasqa, kaqlla,
ancha kusa educacionta waqaychanqaku
hinallataq yachanapaq sapa kuti qallarichinqa
tukuy kawsayta llapanchikpaq”. Educacionpa
ruwayninqa 2030 watapi kay hatunkaray
objetivota qispichinapaq kunakunata qunku.

Sector educación
nisqan
Organización Unidas
Educacionpaq, Cienciapaq
Cultura nisqanpaqpas

wata Educacionpa

2020 watapi papilpi riqsichirqa Organización Unidas para la Educacion, la Ciencia y la Cultura nisqanqa, 7, place de
Fontenoy, 75352 Parispi 07 SP, Franciapi.
© UNESCO 2020
ISBN 978-92-3-000111-7

Kay riqsichisqaqa llapanpaq kichasqa kachkan kay licenciapi Attribution-ShareAlike 3.0 IGO (CC-BY- SA 3.0 IGO)
(http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/igo/). Kay riqsichisqapa nisqanta runakuna sirwikuyta munaspa
chaskisqanta ruwanqa Repositorio UNESCOpamanta, kayman yaykunapaq kichasqa kachkan (www.unesco.org/openaccess/terms-use-ccbysa-sp).
Kay riqsichisqaqa huk patmanmi musuqmanta ruwasqanpa MTB MLE kitmanta : Including the excluded:
Promoting multilingual education, 2018 watapi riqsichisqan Oficina Regional de la UNESCO nisqanpa, Bangkokpi
(ISBN 978-92-9223-556-7, licenciayuq Attribution- ShareAlike 3.0 IGO (CC-BY-SA 3.0 IGO).
Kikin sutinqa: Incluir a los excluidos: Promover la integración de la lengua materna para una educación multilingüe 2020
watapi, Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura nisqanqa
Kay riqsichisqapi llapa rimasqa/ qillqasqa simikunaqa hinallataq chaypi riqsichisqa datukuna rikurimuqqa manam
imay mudupipas UNESCOpa partinta hap’inchu, llaqtakunapa, suyukunapa estatuto juridico nisqanpi nitaq
kamachiqninkunapa, nitaq llaqtakunapa tukuyninpi.
Hamutaykuna, yuyasqakuna kay riqsichisqapi qillqaqkunallapam hinaspa yuyayninqa manam UNESCOpachu nitaq
Organizacion nisqanta chapunkuchu.
Librupa qaranpi futuqa : Getty/RuslanaQuispe
Grafico qillqasqa, ruwasqapas : UNESCO
Franciapi ruwasqa.

kaypi willasqan
Glosariomanta  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .
Cuadernillo politicas educativas ruwaqkunapaq  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 
Qallariy  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 
Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .

 . 8
13
13
15

T1 (Tapuna 1) Imaynam warmakunapa educacionninqa kachkan taqsayachisqa
simikunapi achka ayllukunapi? .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .15
T2 : ¿Ima kakuripukuna AS HSIEpaq kanku? Imatataq ruwarqanku qispichinanpaq?  .  .  .  .  .  .  .  .  . 16
T3: ¿Imaynampi AS HSIE programa taqsayachisqa simi rimaq warmakunata yanapanku
huk allin educacionta chaskinanpaq?  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .17
T4: ¿Imaynam AS HSIE programa llamkanku, igualdad de género nisqanta
yanapanankupaq?  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .24
T5: ¿Imaynam AS HSIE programa llaqtakunapa kuska kayninta, nacionpa wiñayninta
yanapanku?  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .26
T6: ¿Sayarichiyqa takyachiypas huk programa educativota AS HSIE astawan chaniyuqchu
huk ch’ulla simi programamanta?  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 26
T7: ¿Imakunawanmi allinta qispichin, takyanchinpas AS HSIE programakuna?  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 28

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku
educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  33
Qallariy  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 33
T1: ¿AS HSIE programakuna yachaqkunata escuelapa oficial siminta yachananpaq
yanapanchu?  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .34
T2: ¿AS HSIE programakuna yachaqkunaman yanapanchu yachayninkunata nivel –
grado aypayta huk cursokunapi? .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 36
T3: ¿AS HSIE programakuna yachaqkunata kallpachankuchu, secundaria
yachanankupaq? .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 37
T4: ¿AS HSIE programakuna warmi wawakunata escuela primariapi éxito aypayta
yanapanchu? .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .39

Cuadernillo programa sayarichinankupaq  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 41
Qallariy  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  41
T1: ¿Imaraykutaq kay AS HSIE programakuna allin kanman? ¿Imakunataq allichanmanku?  .  .  .  .  . 41
T2: ¿Imaynam AS HSIE yachaqkuna liyiyta, qillqayta ima yachanku kikin siminpi
hinallataq hukkunapi utaq aswanta simikunapipas escuelapi?  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 44
T3: ¿Imakunataq AS HSIE programata sayarichinapaq yupanchanku?  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .50

Ayllu runakunapaq cuadernillo  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  53
T1: ¿Imaynam wiñachiyta yanapaytapas atichwan AS HSIE programata ayllunchikpi ?  .  .  .  .  .  .  .  . 53

Agradisikuykuna
Riqsikuyniykuta agradisikuyniykutapas llapa runakunaman yachachiyta munaniku pikuna ñuqaykuwan
kaspa, kay publikasiyunta inglis simipi, chiqan simipi armayta yanapawarqanku. Paykunaqa allin hatun
yachaqkuna kanku tiqsi muyupa suyunkumantam, Internacional SILmanta, UNESCOPA oficinanmanta
Bangkokpi, hinallataq pikuna llamkanku Educacionpi Achka simipi (ASE) Asia- Pacifico suyunkunapi.
Qamkuna kaypi tarinkichik pikunam tikrarqanku, pikunam editarqanku, llimpirqanku ima; llapanku sumaq
timpunta qurqanku hinallataq kay publikasiyun español simipi hinatallaq runasimipi allin tikrasqa, allin
ruwasqa kananpaq umpankunata qurqanku:
Gloria Cáceres Vargas
Odi Gonzales
Claudia Tortello

Qallarinapaq
Waranqa watakunapi ancha unay, taytamamakuna wawankunawan rimanankupaq yachachinankupaq ima,
ayllu simita wasinpi, llaqtapipas rimarqanku. Ichaqa siglo XX chawpinkama huk libro The Use of Vernacular
Language in Education1 rikurimurqa UNESCOpa riqsichisqan, kaywan chayraq tiqsimuyupi yupaycharqanku
huk educacionpa allin kaqninta ayllu simipi yachachiptinku.
1990 watapi, Tiqsimuyu Hatun Rimanakuy karqa Llapanchikpaq Educación nisqan, Jomtien llaqtapi, Tailandiapi;
chaypi chiqanpuni qallarirqa LlE (Llapanchikpaq Educación). Chay huñunakuypi, 155 nacionkuna rimarqanku,
llapa warmakuna educación primaria nisqanman yaykunankupaq, ni pipas hawapi qhipakunanpaq;
chaynallam taqsayachisun analfabetismo nisqata (UNESCO, 2015).

¿Imakunatam kay libropi tarinki?
Sapa cuadernillo nisqanqa akllasqam tapunakunamanta ruwarqanku, Ayllu Simipi Huk Simikunapi Ima
(AS HIE) yachayta munaspa, kaykunata educacionpi ruwaqkuna, churaqkuna, ayllu runakuna, escuelapi
llamkaqkuna ima ruwarqanku. Sapa tapunaman kutichisqankuman, akllasqa ruwaykunata winanku, kay
ruwaykunaqa AS HSIE programapa qispisqanmanta ackha llaqtakunapi willanku. Kuska llamkaspa, runa
munaqkuna ruwasqankuta riqsiyta atiqanku, mayqinmi kusa paqkunapaq hinaspa allin llamkayta atinqaku
kaypi kaq recursokunawan.

Glosariomanta
Kay cuadernillopa qhipa kaqninpi huk glosario nisqan kachkan; kaypi kaq rimakunata kaqmanta wakin
cuadernillupi tarinckichik. Ama hina kaychu, kay glosariota liyiykuchik ima niyta yachayta munaspa, ichapas
mana llapantachu riqsinkichikchu.

Tikranamanta huk rimaynin
Qallariyninpi kay AS HIE documentotaqa inglés simipi qillqarqanku, ichaqa astawan wakin runakuna
llapa llaqtakunapi riqsinankupaq t’ikraranku huk simikunaman. Kay runasimiman [quechuaman]2 tikrasqa
documentoqa, castellanowan [españolwan] kuska richkanku.

Tikraqpa nisqan
Runasiminchichqa manan qillqayuq simi karqa, ichaqa castellanopa letrankunawan sumaqta qillqayta
atinchik. Ña qillqayta atikuptinpas, runasimiqa manan llapa palabrakunayuqchu; chayraykum mayninpi mana
runasimipi palabra kaqtin, castellanomanta mañakunchik wakin simikunahina kay tiqsi muyupi.
Sichus kay librota liyiyta mana atinkichikchu, chayqa yuyaywan uyariyta, yachayta atinchikmi imatapas sapa
rapipi utaq página nisqanpi.

1 Qhawana: http://unesdoc.unesco.org/images/0000/000028/002897EB.pdf
2 Yachasqanchik hina, llaqtanchispiqa runasimin rimasqanchis simiq sutinqa; españakunan sutiyaranku quechua nisqataqa.

5

Glosario nisqa
Iskay simipi rimaq

Iskay simipi rimaq, entendiq ima

Iskay simipi, iskay
culturapi yachaq

Iskay simipi liyiq iskay simipi qillqaq

Iskay simipi educacion

Kay programapi iskay simita cursohinata yachachinku, huk cursokunatapas iskay simipi
yachachinku. Kayqa manam kaqllachu Educacion monolingüe nisqanmanta huk simillapi
yachachiptinku, huk simikunatapas yachachispa cursohinallata ruwanku, manam chay
simikunapi yachachinkuchu.

Atipaq simi atipaq
yachaynin

Atipaq huñusqa runakunapa siminmi utaq llaqtakunapa huk yupaychasqa simihina
kanku. Huk kutikunapi huk simiqa chaninchasqa utaq principal kaspapas manan llapa
runankunan chay llaqtapi rimankuchu.

Kay qallariy programapi yachaqkunata yachachinku ayllu simillapi (AS) grados inicial utaq
qallariy watakunapi educacion primariallapa, ichaqa qipaman yachaqkunaqa escuelapa
Yupaychasqa qallariy AS oficial siminpi llapanta yachanku manayá ASpi (Ayllu Simillanpi) media - primaria nivel
nisqanta. Riqsisqapas “Educacion bilingüe sutractiva”hina (ayllu simita qichunku) kayqa
HIE programakuna
manam kaqllachu “Educacion bilingüe aditiva” nisqanman (oficial simita yapanku, ayllu
simita kallpachasqankama, ichapas escuela primaria usyayninkama).

6

Llapanchikpaq
Educacion (LLE)

UNESCOm 1990 watapi kay programata chaynata sutichirqa. Kayqa llapa llaqtakuna
Naciones Unidaspa kallpachasqanmi; paykunam rimarqanku llapa warmakunaman 2015
watapaq allin educacionta qunankupaq. Llaqtakunapa Declaración (1990) nisqankuqa
allinta ruwarqa : achka warmakuna yachay wasiman rispa allinta qispirqanku, ichaqa
manayá llapankuchu qispirqanku, mana suyasqankumanhina. Chayrayku 2000 watapi
tiqsi muyupi Educacion Foropi Dakar llaqtapi (Senegal) UNESCOpa ruwasqankupi llapa
yachachiqkuna riqsirqanku “ allin educacionta llapanchikpaq hinallataq huk educacion
inclusiva” nisqanta chaywan qallarinapaq.

Llaqtakunapa uchuy
kaynin

Kaynam llapa simikunata huñuy culturakunatapas sutichinku tukuy laya culturayuq
paykunapura tiyaspa atipaq simikunata rimarqanku.

Globalizacion

Globalización nisqanqa llaqtakunapa tukuy ruwasqankumanta economíamanta,
culturamanta, políticamantapas, rimanku, imayna paykunapa riqsisqankuta
rakinakurqanku yuyaykunata kaykunan astawan mirarqa illayrayku, rimanarayku.

Gobiernukunapa
ruwaynin

Ministerio de educacionpa kamachisqan liykunan, chaypi ninku imakunatam suyanku
yachaqkunamanta, imakunataq yacharqanku estudios wata usyanankama. Kayqa huk
silabopi utaq guía curricularpi kachkan sapa ME (Ministerio de educacion) kuwasqanpi.

Librokunapa
chanischasqa liyiy

Librukunam yachaqkunata atipanku astawan liyiyta entendiyta aypanankupaq

Ayllupa simin

Ñawpa taytamamanchikkunapa utaq huk ayllukunapa siminmi; paykunapa
saqiwasqanchikmi.

Plan-programata
wiñachinapaq

Tukuy ima herramienta kaqkuna AS HSIE programata wiñachinapaq, chaykunawan
yachachinku imakunata ruwarqanku, maypi kachkanku, hayk’a watapi sapa ruwakunata
qallarinqaku usyanqaku ima

Yachachiqkunapa
yachachiynin

Llapa yachachiqkunata, escuelapi llamkaqkunata astawan yachachinku, kayta sapa kuti
ruwanku astawan yachanankupaq imaynam clasekunapi kachkanku, imakunataq allin,
utaq imakunataq mana allinchu. Hinaspa chaypi yachachiqkunaqa musuq recursokunata
chaskispa chaykunawan chaninchasqa ruwanakunata ruwanqaku

Tiqsi muyuntinpi
rimasqa simi

Kay simitaqa tukuy tiqsi muyupi rimanku, tukuy laya runakuna, achka ayllu simi
rimaptinkupas llapa llaqtanpi. Ingles simiqa tiqsi muyupi ancha riqsisqan, ichaqa
huk simikunapas kanmi, kaykunahina: árabe, chino-mandarin, frances, alemán, ruso,
español, portugués, hausa kiswahilipas, kaykunapas tiqsi muyupi ancha rimasqa kanku.
Chaynallataq quechuaqa utaq runa simiqa Sudaméricapa andina suyunpi (Boliviapi,
Ecuadorpi, Perupipas) ancha rimasqa kanku.

1S, 2S, 3S

Uchuychasqa qillqana, Huknin kaq simipaq (1S), iskay kaq simipaq, qipa hamuqpaq
(2S), kimsa kaq simipaq, astawan qipapaq (3S). Chay simikunata runakuna rimanku utaq
escuelapipas yachachinku

Educacionpaq,
kamachiqpaq simikuna

Oficial gobiernokunapa kamachisqanmi maypi chaninchanku huk simita utaq achaka
simita rimanapaq educacionpi.

Huk simipa wiñaynin

Kayqa planpa huk partinmi simipa wiñananpaq (urayta qawaykuy). Huk simipa
wiñayninqa llaqtapa siminkunamanta kuwirpunpi, plan ruwasqanpi, churakun imayna
ruwanankupaq.

Educacionpa tukuy laya ruwayninkunam, entendininta, yachayninkunatapas
hatarichinanpaq huk simikunata rimaspa yachananpaq. Kay ruwaypi sapa kuti,
Educacionpaq simikuna
simipa desarrollo oral nisqanta ruwanku iskaypi utaq achka simikunapipas, hinallataq
yachayninta liyinanpaq qillqananpaq yachachinku iskaypi simipi utaq astawan simipipas.
Yachachinanpaq simi
(YS)

Kay simita warmakunaman yachachinku yachananpaq huk programa educativo
nisqanpi. Kayqa manan kaqllachu “simi yachachiy huk cursohinahinata”manam; kaypi
yachaqkunaqa yachanku imaynam simiqa kachkan, imaynam kusa, rimaspa utaq
qillqaspa rimanakuptinku.

Hatun rimanakuypaq
simi (HRS)

Ayllu simi rimaqkunapa siminmi hukninkunawan rimakunku. Kay simita sutichanku
lingua franca nispa utaq willarikunanpaq simi. Huk suyupi utaq nacionpi HRSqa
oficialmi, nacionpam. Achka simiyuq llaqtakunapi, sur-este Asiapahina, HRSkunaqa
regiónpa hatunyasqa siminkuna, chaywan uchukyasqa etnolinguistico grupokunaqa
paykunapura rimananku.

Huk simipa plannin
(imayna huk simita
qispichina)

Huk simita wiñachinapaq, rimanapaqpas huk programata ruwarqanku. Simipa planninqa
kimsa partipi rakikunman: El estatus del plan nisqanqa willakun imarayku huk simikuna
riqsisqa kanku, chaninchasqa ima oficial simihina yachachinankupaq. El plan del corpus
nisqanqa qillqay sistemakuna wiñayninmanta rimanku, hinallataq rimana simita huklla
kananpaq, chay simipi materialkunatapas mirachinankupaq. El plan de adquisición
nisqanqa tukuy kallpachakusqanmanta rimanku simita rimayta mirachinankupaq huk
akllasqa llaqtapi.

Simipa kamachiynin

Oficial gubiernupa nisqanmi, maypi huk simita utaq astawan simikunata huk nacionpi
riqsichinku, hinallataq chay simikunapi akllaspa propositokunata ruwarqanku,
gobiernopa asuntunkunata, nacionpa educacionninta, tukuy laya comunicacion masiva
nisqantapas: radio televisión, periódico ima. Huk normativa kamachiq huk akllasqa
simikunapaq derecho nisqanta wakin rimasqa simikunaman qunmanku llaqtapa ukunpi.

Lingüística
yachayninwan

Huk yachayniymi huk simita allinta rimanapaq mana pantaspa ima allinta yachanapaq
rimanapaqpas wakinkunawan.

ASE programakuna qipa Programa educativokunam maypi iskay simipi utaq astawan simikunapi yachachinku
Yupaychasqa
llapa educacion primariata (gradukuna 1–5, 1–6 utaq 1–8).

Alfabetización nisqan

Huk yachaymi warmakuna qillqaspa ñawinchaspa ima willayta, yachayta atinqaku.
Yachasqahina kaykunaqa llapa material qillqasqata entendichinqa, ichaqa huk
materialkunatapas rimanapaq kanmanku (kaykunahina: computadorakuna, huk
llaqtakunapa yachayninkuna, piryudikukuna, cinema, radyu, televisyunkunapas)

7

Country progress on Climate Change Education, Training and Public Awareness

8

Llaqta simi

Kay rimasqa simiqa (yachasqahina mama simim utaq ayllu simim) huk llaqtallapi
rimanku, manam hawa runakunaqa rimankuchu, chayllapi tiyaqkunallam intindinku.
Yachasqahinam kay simiqa manam atipaq simihinata richkankuchu. (qawaykuy “ayllu
simi hinata”)

Riqsisqa yachay wasi

Chay yachay wasipi utaq escuelapi currículo nisqata ruwanku yachaqkunapa yachay
munasqanwan escuelapi educacion formal nisqata qallariptinku; kay yachaqkunaqa allin
rimaqku escuelapa siminta

Taqsayachisqa simi

Huk kaq simin, mana kaqllachu atipaq simi utaq atipaq simikunahina huk ayllukunapi.
Wakin kitikunapi, huk hatunyachisqa simiqa (kaynahina, punjabi Pakistanpi)
willapayanmanku huk “taqsayachisqa simi hinata”, ancha mastarikuq rimasqa simi
kaptinpas chay llaqtapi (chaypas riqsisqa kan mana atipaq simihina)

Huk simillapi rimaq

Kayqa, huk simillapi rimaq huk simillapi entendiq.

Ayllu simi

Huknin kaq simi utaq ayllupa simin, kay simita warmakuna ñawpaqtaraq wasipi rimayta
yachanku. Mama simi, 1S (Huk simi) ima sutikunaqa sapa kuti churanakunku. Wakin
llaqtakunapi warmakunaqa ñawpaqtaraq taytanpa siminta yachanku. Ichaqa kay
simikunatapas “mama simihinata” riqsinku.

Ayllu simipi huk
simikunapi ima
educacion (AS HSIE)

Kay programaqa warmakunapaqmi mana rimaqkuna nitaq entendiqkuna escuelapa
oficial siminta estudiayta qallarichkaptinku. Kay yachaqkunaqa ayllu siminpiraq (AS)
liyiyta qillqayta yachanqaku. Paykuna ayllu siminpi rimanku yachanankupaq chaykama
liyiyta, qillqaytapas yachanqaku escuelapa oficial siminpi (hinallataq huk yapasqa
simikunapipas currículo nisqanmanhina). Paykuna iskay simita rimanku: ASta, oficial
simitapas hamuq gradukunapi yachanankupaq. Kay AS HSIE programaqa yachaqkuna
iskay simita allinta rimanankuta munanku, iskay simipi liyiyta qillqayta, iskay simipi iskay
culturatapas yachanmanku hinallataqmi chaninchasqa educacionta aypanmanku.

Akllasqa currículo AS
HSIEpa

Kay akllasqa curriculota warmakunapaq ruwarqanku mana entendiq nitaq rimaq rimanku
oficial escolar siminpi escuelata qallariptinku. Curriculo AS HSIEqa huk ñawpa riqsisqa
curriculopi kachkan ichaqa kayta adaptarqanku AS HSIE yachaqkunapa akllasqa yachay
necesidadkunaman. Kay programa iskay rasguyuq: 1° Warmakunapa Ayllu siminta (ASta)
huk cursohinata yachachinku hinallataq chay simiwan yachachinku escuela primariata
usyanankama. 2° Yachayninkuqa, llapa ruwasqanpas yachaqkunapa wasinkupi,
llaqtankunapipas ancha chaninchasqa herramientakunahinata riqsinku hamuq
yachaykunapaq

Achka simipi rimaq

Huk yachaymi entendinapaq, rimanapaq iskay simipi utaq llapa simikunapipas

Educacion achka
simikunapi (ASE)

Iskay simipi utaq achka simikunapipas educacionta yachachinku. ASE sapa kuti
tikranakunku AS HSIEwan. Huk programa iskay simipi utaq achka simikunapi rimaptinku
ichaqa yachaqkunapa manam ayllu siminpi, kayqa ASEmi ichaqa manam kaypas ASE
HSIE kanmanchu.

Achka simikuna achka
yachaykunapas

Kay rimanakunamanta rimanku, achka simiyuq llaqtakunapi maypi linguistica nisqan
diversidad culturaltapas riqsinku, chaninchayuq recursohinata.

Nacionpa simin

Kay simiqa llapanmanta ancha chaninchasqa huk estado –nacionpa simin. (qawaykuy «
lengua oficial »)

Mana atipaq simi

Mana chaninchasqa nitaq yupaychasqa simikuna huk llaqtapi. Sapa kuti taqsayachisqa
simikuna kay categoriapi kanku wakin simikunahina, achka rimayniyuq kaptinpas.
Kaykunahina: Punjabi Pakistanpi, zulu xhosapas qunqasqa Sudafricapi rimanku;
quechuatataq Sudamericapa achka llaqtankunapi rimanku.

Country progress on Climate Change Education, Training and Public Awareness

Escuela oficial
siminkuna

Huk simi utaq simikuna gobiernopa kamachisqan yachananpaq yachachinanpaqpas
escuelapi. Achka llaqtakuna Asiapa, Pacificopapas achka escuela oficial simiyuq kanku.

Allin rimayta qillqayta
yachaynin

Entendinapaq, rimanapaq, liyinapaq, qillqanapaqpas yachayninmi huk munasqa nivelpi
rimanakunapaq, yachanapaqpas hinaspa huk musuq yachaykunata yachanqa.

Ortografía nisqan

Huk siqikunam huk kamachikuqkuna huk akllasqa simita qillqananpaq.

Oficial simi

Huknin kaq akllasqa simikunam huk gobierno nacional utaq sub-nacional ruwarqa huk
akllasqa propositokunawan, educacionwanpas. Kaykunahina: Urduqa, Pakistanpa oficial
simin; chaykamataq sindhiqa, urdupas oficial simikuna Sindhipi, Pakistanpa suyunpi
kanku (qawaykuy “lengua nacional”)

Escuela oficial simikuna

Kay simiwan yachanku, yachachinkupas escuelapi. Asiapa achka rimayniyuq
llaqtankunanpi, achka escuela oficial simikunawan kanku.

Entrenamiento
yachachiqkunapaq
manaraq yachachiyta
qallarichkaptinku

Kayqa yachachiqpa programanmi, kaypi musuq yachachiqkunata yachachinku escuelapi
cursonkunata allinta yachachinankupaq.

Educacionpa kamachiy
ruwaqkuna

Paykuna llamkanku educacion nisqanpi, marco educativota qawanku, escuela
normakunamanta rimanku, llapanmanta responsable kanku.

Qallariy grado

Kay programa warma yachaqkunapaqmi manaraq sistema educativo 1(huk) gradoman
yaykuchkaptinku. Imayna sistema educativo kanqa programaqa “pre-escolar” utaq “jardín
de la infancia” nisqanpi.

Escuela primaria
(primaria baja, media,
superior nisqan)

Kay simiwan qallariy nivelmanta, educacion formalmanta rimaspa kayna gradokunapi
churanku: 1–5, 1–6, utaq 1–8. “Primaria baja” nisqanqa 1–2 gradomanta rimanku. “Primaria
media” nisqanpas 3–4 gradokunamanta rimanku. “Primaria superior” nisqankupas 4–6
utaq 5–8 gradokunamanta ichapas rimanmanku.

Qillqana

Huk laya siqikuna kaywan huk akllasqa simita qillqanku. Asiapi kay siqikunapi qillqanku:
thaipi, devanagaripi, árabepi, romanapipas.

Iskay kaq simi (2S)

Kay simiqa manam runapa ayllu siminchu, kay simitaqa qipaman huk kaqnin simimanta
(1S) runa yacharqa. Kay iskay kaq simitaqa rimayta yacharqa wasinpi, llaqtapi, escuelapi,
llamkayninpi, maypipas kaspa huk runakunawan rimayta munaspa, mana paypa ayllu
simin rimaqkunawan.

Qawaqkuna
(supervisores)

Educacionpi llamkaqkunam, paykunam escuelata watukunqaku, chaninchanqaku,
yanapanqaku ima yachachiqkunata.

Yachay astana

Yachaqkuna llapa yachasqankuta, yachaynintapas huk simipi yachasqanta huk musuq
simiman astanqaku chaypi kikin yachaykunata yachanankupaq.

Huk simiman astay

Educacionpi, huk rimasqa simita astay, chaywan escuelapi yachachinankupaq. Mana allin
kallpachasqa AS HSIE programapi “astay simi” utaq “transición” ninku: yachaqkuna ayllu
siminmanta astanku oficial escuelapa siminkama

Qillqanapaq sistema

Kay qillqanakunawan huk rimasqa simita rikuspa yachanchik ima kasqanta. Kay
qillqanakunaqa letrakunata, siqikunata akllanku, kunkachikpi tuqyasqanta yachayta
munaspa, hinallataq “puntuación” nisqanta allinta churananpaq.

9

Cuadernillo politicas educativas Ruwaqkunapaq

CUADERNILLO POLITICAS EDUCATIVAS
RUWAQKUNAPAQ
Qallariy
Kay cuadernillo, educacionpi kamachikuna runwaqkunapaq, kaypi imayna, imapaqmi allin kanku Ayllu
Simipi, Hukniraq Simikunapi Ima Educacion (AS HSIE) programa. Kaypi sayarichinku achka programakunata
warmakunapaq mana allin rimaq escuelapa siminta, manaraq paykuna escuelapi yachayta qallarichkaptinku.
¿Imaraykutaq UNESCO, UNICEF, UNDP, Banco Mundial, achka organizacionkuna, gobiernokuna ima
kallpachanku kay AS HSIE programata? Paykuna yacharqanku kay programapa allin llamkasqanta, chayraykum.
Kaypi, huk yupaychasqa maskaq runa, investigador, iskay simipi/achka simipi educacionmanta qillqarqa:
Astawan tawa chunka watamanta llaqtakunapa investigacionqa tiqsi muyupi, allin sap’ita qurqanku
educacion iskay simipi programakunata ruwananpaq.
Chay iskay simipi programakunaqa “prueba de concepto” nisqanwan yachachirqanku allinta liyiyta
qillqayta mana sasachakuspa mirachinanpaq iskay simipi yachaqkunapaq, taqsachasqa hatunchasqapas
simikunapi hinallataq qallarichinapaq escuelapi qispiyta huk yachaqkunawan mana atipaq
simikunawan… (Cummins, 2008)

AS HSIE movimientopa ñawpaq rikusqanmanta.
1990 watapi, 155 llaqtakunapa gobiernon tuparqanku Tailandia suyupi huk kaq “Conferencia Mundial en
Educación para Todos” nisqanpi. Chay huñunakuypi, lliw gobiernokuna tukuy ruwasqankuta riqsirqanku
llapa warmakunapa runakunapapas allin educacionwan kanankupaq llaqtankunapi (UNESCO, 1990).
2000 watapi, 164 llaqtakunapa oficial gobiernonkuna Senegal llaqtapi huñunakurqanku iskay kaq
rimanakuypaq “Llapanchikpaq educacion” (LLE). Kaqmanta chaypi gobiernokunapa rantin arí nirqanku
gobierno ruwasqankunawan LLEta yanapanankupaq. Kay iskay kaq rimanakuyqa tukuy kallpanta churarqanku
warmakunapi escuela primaria kaqkunapi, hukkunatapas mana mana educacion formal chaskisqanta
winarqanku (UNESCO, 2000).
2000 watapipas, huk huñunakuypi, Naciones Unidas (NU) wasipi, Estados Unidospi, 189 gobiernopa
kamachiqkuna kuska llamkanankupaq rimarqanku, pusaq “Metas de Desarrollo del Milenio (MsDM)”
nisqanta sayarichinanpaq 2015 watapaq. Iskay kaq ‘metaqa’ gobiernokunata waqyanku: “2015 watapaq
waqaychana kanqa maymanta hamuq qhari warmi wawakunata llapa cursokunata escuela primariapa allinta
usyanankupaq. (Naciones Unidas, 2000).
Ichaqa, 2010 watapaq, sut’illa karqa pisi gobiernokunallam Llapanchikpaq Educacion (LLE) ñawpaqkunallanta
ayparqanku, utaq 2 Meta DM 2015 watapaq pinsasqa. Huk Llamkaq huñunakuyqa (LLEpa) sasachakuyta tarirqa:
Valiq kachasqanqa lluqsirqa mana allin educacion inclusivata churasqankunamanta Llapanchik
educacionpa agenda chawpinpi. Kayqa wiñayta hark’achkan metakuna nisqanta Dakar llaqtapi
(Senegal). Gobiernokuna achkata llamkanqaku oportunidadta mast’arichinanpaq grupukunaman sasa
hap’iqkunata, minoría étnica nisqankuhina, llaqtapa wakcha runakuna, karupi chakrapi tiyaqkuna, pikuna
maqanakuyrayku, wawakuna mana allin kaqrayku ñakarinku. (UNESCO, 2010, p. 8).

10

Cuadernillo politicas educativas Ruwaqkunapaq

¿Imaraykum LLEpi llamkaqkuna –kay documentopi – warmakunapi taqsayachisqa ayllumanta tukuy kallpanta
churarqanku? Kaypi kachkan nisqanku:
Kayraykum, warmakuna, achka taqsayachasqa ayllu simipi rimaqkunam escuelapi mana allinta yachanku
paykunata huk simipi mana intisqanpi yachachiptinku, sapa punchaw ñak’arinku entendinanpaq. Yaqa
221 millones warmakuna huk simita wasinpi rimanku, kayqa manam kaqllachu escuelapa simiman
yachananpaq, yachaynintapas qarkaspa wiñananpaq, hamuy yachaykunapa sapintapas hark’aspa.
(Ibid. Pp. 10-11)
Setiembre killapi 2015 watapi, huk huñunakuypi, Naciones Unidas wasipi, 193 gobiernokuna rimanakurqanku
kuska llamkanankupaq chunka qanchisniyuq “Metas de Desarrollo Sostenible” nisqanta. ‘Meta’ 4 llapa
gobiernokunata waqyarqa: allin inclusiva educacionta sayarichinapaq, wiñaypaq yachanankupaq” (Programa
de Desarrollo de Naciones Unidas, 2015).
Llapa cuadernillokuna kay Ayllu Simipi, Hukniraq Simikunapi Ima Educacion (AS HSIE) yanapanku educacion
inclusivapa metanta, astawan churarqanku warmakunapa educacionninpi, taqsayachisqa simi rimaqkunapa
utaq mana atipaq simikunapapas. Kay programaqa, reconocimientopi kachkan “Llapanchikpa educacionqa”
manam chiqanpuni “llapanchikpa” kanqachu sapa llaqtapa, sapa simipa, warmankuna escolarización
aypanankama huk simipi paykuna rimasqanpi entendisqanpipas. Kay cuadernilloqa principiomanta
procesokunamantapas yachachinku, imayna yachaqkunata yanapanqaku kallpachakunku kay AS HSIE
programata paykuna allin liyiq qillqappas ayllu simipi kanankupaq huk escuelapa oficial siminpipas.
UNESCOpa nisqan hina, kay AS HSIE programakunaqa manan educacionllatachu yanapanku. Kay allin
ruwasqa programakunaqa AS HSIE “desarrollo nacional” nisqantapas yanapanku hinallataq llaqtakunapa
huñukuyta ruwanku:
Educacionqa allintapuni ruwachkanku llapa maqanakuymanta amachanankupaq. Kay siglo XXI nisqapi,
escuelakuna yachachiyta munanku warmakunaman yachayninta amachananpaq, tukuy laya runakuna
huñunakuptinku, mana maqanakuspa kawsanankupaq. Tukuy laya religion yupaychaspa, étnicapas, tukuy
rimayninkupas manan escuelanpi qarquspa kanmanchu. Aswanyá kay tukuy laya kayqa, riqsisqa yupaychasqa
kanmam. (UNESCO, 2011, p. 23).
Kay cuadernillo iskay partiyuqmi. Huknin kaqpi rimanku imaynam kanku, imaqpaqmi allinpuni kay AS
HSIE programaqa warmakunapaq mana uyariqpaq utaq wasinpi mana rimaqpaq escuelapa oficial siminta.
Llapa tapunakunata kay AS HSIE programamanta sapa sección nisqanpi ñawparichinku qallarinanpaq. Llapa
kutichisqankuqa escuelapi ruwasqankunamanta rimanku kay AS HSIE programa yaqa llapa tiqsimuyupi.
Iskaynin kaq partiqa, pisi rimaynallapi riqsichinku chayraq maskasqankunata AS HSIE programakunamanta,
hinallataq ruwasqanku leccionkunata chay maskasqankunamanta lluqsirqa;

11

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin
AS HSIE programapa
Yachaqkuna ayllu siminkupi allin kallpachasqa yachayniyuq kaqtinku, paykuna utqayllaña, allinta huk
simita, vietnam simita, yachanmanku. MOET nisqa [Ministry of Education and Training] kacharqanku
aswan allin yachayniyuqkunata llamkanankupaq Accion de Investigacion MTBBE nisqanpi [Mother Tongue
Based on Bilingual Education]. UNICEFwan yanapakustin; ñuqaykutaq kay yanapayta yupaychaniku allin
kusa kaptin taqsayachisqa simi runapa educacionninpaq (Le Tien, Director Departamento de Educacion
Primaria, MOET, UNICEFpi 2012, p. 6).

T1	
(Tapuna 1) Imaynam warmakunapa
educacionninqa kachkan taqsayachisqa
simikunapi achka ayllukunapi?
Sapa kuti taqsayachisqa simiyuq warmakunaqa educacionpi allin kakuripukuykunata atipanku:
• Sichus paykuna escuelaman yaykunku – achka warmakuna mana yaykuyta atinkuchu yachachiqninkuna
huk simipi, mana yachasqankupi yachachinku; hinallataqmi ayllu siminkuta (AS) manam rimayta
atinkuchu clasepi utaq escuelapa ukunkupi.
• Sichus escuelanpi librokuna kanku – achka mana libroyuq kanku – kaykunataq escuelapa oficial simipi
qillqasqa kaspa atipaq culturata chawpichanku. Yachaqkunapa yachaynin kikin ruwayninpas wasinkupi
llaqtanpipas kaspa, escuelapi rakisqa kanku.
• Suyanchikmi paykuna liyiyta qillqayta yachananta huk simipi manaraq entendisqanpi.
• Suyanchikmi musuq matemática, ciencia nisqantapas huk yachaykunatapas yachananta huk simipi
manaraq entendisqanpi utaq yachayninqa qallarichkanña.
Kay yachaqkunapaq escuelaqa huk kiti mana ancha riqsisqa chaypi yachachinku huk mana riqsisqa
yuyaykunata huk simipi mana ancha riqsisqanpi. Yachachiqkunaqa yachaqkunapa ayllu siminta mana rimasqa
yachaqninkunamanta kayta pensanku “allillamanta yachanku” achka problemayuq kaspa cursonkunata mana
entendiyta atinkuchu. Yachachiqninkuna mana yanapaptin achka yachaqkuna waqlichisqa mana kallpayuq
usyanku. Astawan 50 % warmakunaqa mana escuelayuq, hamunku taqsayachisqa simi llaqtakunamanta
kayqa manam utiriyapaqchu, sichus ñuqanchik yuyanchik chay warmakunapa sasachakuyqa escuelapi
atipaq simillapi rimaptinku.
Chaymi sasachakuy Filipinaspi karqa, manaraq 2009 watapi gobierno oficialmente riqsirqa kay programa
AS HSIEta hinaspa yanaparqa educacion formal nisqata. Taytamamanku tapusqa kaptinku llaqtanpa huk
simipi ¿Imaynam warmakuna escuelapi llamkarqanku?, paykunam kayta kutichirqanku:
Warmakuna escuelapi manam allinchu kanku. Paykuna wasipi ñuqaykupa simipi achkata tapuwanku,
p’inqakuspa escuelapi manam tapuyta atinkuchu, yachachiqqa paykunata rimanku filipino simillapi,
ingles simipipas. (Filipino warmapa taytan, 1 kaq gradupa, Malonepi, 2001, p. 10)

12

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Yachachiqkuna escuelapi escuelapa oficial siminpi yachachiptinku, mensaje kachasqanqa taqsayachisqa
simiyuq warmakunapaq, ayllu siminqa manam ancha allinchu kanku escuelapi rimanankupaq.
Yachachisqankuqa atipaq culturapi huñukuspa, yachaqkunapa llapa yachasqanta ruwasqankutapas wasinpi
llaqtanpipas mana riqsinkuchu. Kaypi kachasqanqa, kikin culturamanta, tukuy ruwasqanmanta kawsayninpi,
manam chaniyuqchu. Chaymi, wakin yachaqkunapas taqsayachisqa simipa, imatapas ruwarqanku exitoyuq
kanankupaq, achka sasachakunawan kaspapas escuelapi atipaq simikunallapi yachananpaq. Ichaqa ancha
chaniyuqmi paykunamanta wakinpaq. Yupaychasqa kananpaq atipaq simipi, atipaq culturanpi paykunaqa
ayllu siminta saqinqaku.

T2 ¿Ima kakuripukuna AS HSIEpaq kanku? Imatataq
ruwarqanku qispichinanpaq?
Tiqsimuyuntinpi runakuna programa AS HSIEta yanapaspa achka kapuripukunata tarinku, paykuna ruwayta
churayta allin programata atiptinku. Kaypi wakin kakuripupakuna:
• Runakuna ninku AS HSIE programaqa yanqallam. (“Kay llaqtapiqa llapankum escuelapa oficial siminta
yachanku. ¡Chay simiqa llaqtaykupaq siminmi!”) nispa.
• Runakuna ninku AS HSIE programaqa manapuni kanmanchu. (“¡Ñisyu tasqyachisqa simikunam kanku!
Utaq: ¡Wakin simikunaqa mana qillqayuq kanku!”)
• Manaraqmi simipi nitaq educacionpi huk kamachina kanchu AS HSIE programata yanapanankupaq,
chayrayku educacionpi llamkaqkuna, huchuy llaqtakunapi utaq provinciakunapipas mana allinta
entendispa imapaqmi kay programapa allin kasqanta, atinmanku chinkachiyta kay AS HSIEkunanta.
• Huk kamachiy normativa AS HSIE kanmi ichaqa kayqa qapya kuyuq programakunallam, chaymi
chaychallapi warmakunata kuyuchinku ayllu siminmanta oficial simipa ukunpi churanankupaq. Chayrayku
yachaqkunaqa mana atinkuchu ayllu siminpi huk allin tiqsita churayta lecturanpi nitaq qillqananpi,
kaykunam huk cursokunatapas allinta yachanmanku escuela official siminkunapi.
• Kantaqmi huk kamachiy normativa AS HSIE programapaq allin kananpaq, ichaqa manan qullqita
qunkuchu nitaq ninkuchu ruwaqkunaman imaynam, imakunawan kay programata ruwanqaku allinta
qispichinanpaq sayarichinanpaq ima.
Qawasqanchikhina, kaykunallam wakin llapa kakuripupaymanta AS HSIE programapa. Kanmi huk sumaq
uyarina: runa munaqkuna kay AS HSIEwan tarirqanku imaynan kay sasachakuyta llallinmanku ancha sasa
kaptinpas. Qamkuna kay cuadernilluta utaq wakin cuadernillutapas liyispa kay AS HSIE programamanta
yachankichik huk musuq ruwaykunamanta kamachiq-norma ruwaqkuna llamkachkanku, kuska programa
churaqkunawan hinallataq llaqta runakunawanpas wiñachinanpaq takyachinanpaq ima allin qispisqa AS
HSIE programata.

13

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

P3 ¿Imaynampi AS HSIE programa taqsayachisqa
simi rimaq warmakunata yanapanku huk allin
educacionta chaskinanpaq?
Warmakuna educacion formal nisqanta qallariptinku, paykunawan apamunku siminta, llaqtapa
yachayninkunatapas taytamamanwan yachasqankuta, utaq hukkunamanta wasinkupi llaqtapipas.
Kay llapanmi kanku escuelapi qispichiyta yanapanankupaq.
“Escuela convencional” nisqanpi yachaqkunaqa escuelapa oficial simita wasinpi rimaspa, liyiyta, qillqayta chay
simipi yachayta atinmanku paykunapa entendisqankuta. AS HSIE yachaqkunaqa mana imaypas escuelapa
oficial simita wasinpi uyarispa, liyiyta qillqaytapas ayllu siminpi yachanku – paykunapa allin riqsisqa simi kaptin.
Paykuna allinta liyiyta qillqayta ayllu simipi yachaspanku, huk “nivel básico” nisqanta escuela oficial siminpi
rimayninta atispa, ñam paykuna kusa kachkanku liyiyta qillqayta qallarinankupaq chay simipi. Nisqanhina
kay cuadernillopa qallariyninpi, manañam ima rimanakunapas kanchu kaymanta investigadorpurallanpi
imapaqmi kusa educacion iskay simipi utaq achka simippas. AS HSIEpa yachaqkuna liyiyta qillqayta ayllu
siminpi yachaspaña – confianzawan kaspa – liyiyta–qillqaykunata yachasqankuta astanqaku huk yapasqa
simikunan.
AS HSIE programakunapi, huk educacion simiqa allin hamutasqa huk chaychasqa qallariyta ruwanku:
suqta (6) watamanta pusaq (8) watakama (huk utaq iskay wata qallariyninpa kanman chaymanta suqta
(6) watakuna escuela primariapa kanqaku). Kay ruwayqa llapa allin educacion nisqanpi kachkan: Allinta
yachasun, yachasqanchikman yachasqanchikta churaptinchik, chayllam musuq yachaykunata
allin entendiyta yanapawasun. Yachaqkuna AS HSIE escuelata qallarinku ayllu siminkuta yachaspaña,
chayqa huk allin tiqsin huk simikunata yachanankupaq. AS HSIE yachaqkunaqa astawan unanmanku wakin
yachaqkunamanta riqsisqa escuelapa, liyinanpi, qillqaninpipas escuela oficial siminpi ichaqa paykuna
atipanqaku, entendiyta chayaptinku.
Hamuq diagrama nisqanpi as asllamanta qawachinku imayna educacionpa simin karqa AS HSIE
programakunata qispichinanpaq. Nisqanhina wichay qillqanapi, yachaqkuna hina yachachkanku, ayllu
siminta rimastin tukuy escuela primaria usyanankama hinallataq huk simikunata yachaptinku. Hinaptinqa,
diagramaqa (tiqsimanta qallarispa) winanku ayllu simita cursohinata hinallataq yachachiq simihina huk
kaqnin watamanta (pre-primaria nisqan utaq Grado 1) usyanan watakama escuela primariapa.

14

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Paykuna huk simukunata yachanku, currículo nisqanpi mañakuptin
Yachaqkuna allin rimayninta qillqaynintapas iskay siminpi ruwachkanku.
Yachachiqkuna rimanku ayllu simita (AS), escuelapa siminta yachachiypi
yanapanankupaq.
Paykuna liyiyta qillqayta qallarinku escuelapa oficial siminta
Paykuna hina wiñachinku rimayninta, escuelapa oficial siminpi.
Yachaqkuna hina wiñachinku rimayninta qillqaynintapas ayllu siminpi (AS)
Yachachiqkuna ayllu simita (AS), escuelapa oficial simintapas rimanku
yachachinanpaq
Paykuna escuelapa oficial siminta yachayta qallarinku.
Paykuna liyiyta qillqayta Ayllu Simipi yachachkanku.
Yachaqkuna mana sasachakuspa Ayllu Siminpi escuelapa vocabulariota mirachinku.
Yachachiqkuna Ayllu Simillatam rimanku yachachinanpaq
Yachaqkuna vocabularionta mast’arispa kallpachanku escuelapi Ayllu Simita rimaspa
Yachachiqkuna yachachinku Ayllu Simillapi (AS).

Simikunapa yachachiynin cursokunahinata, hinallataq rimanku yachinankupaq AS HSIEpi 31
Kaypi hamuqqa, huk uchuy willaymi imaynam kanku (qilluniqpi) diagrama nisqanpi; uraymanta wichaykama
qallirirqa.
Yachaqkuna Ayllu Siminkupa vocabularion mastat’arispa confianzanta wiñachin
escuelapi ayllu simiwan rimaspa. Uchuk warmachakuna utqhaylla yachapakuyta yachanku
escuelamanta sichus paykuna willayta Ayllu Siminkupi atinku llapa yachasqankunamanta, sapa
punchaw ruwasqankumanta ima. Paykuna mana manchakuspa Ayllu Siminkuta rimanku; chaywan
yachachiqkunapa musuq yachaykunata yachachiptinkupas yachanku; hinallataq, warmakunata
rimapayanku yuyaykunatapas rakinankupaq, kuska llamkanankupaq sasachakuyta allichanankupaq
hinallataq willanakunankupaq tukuy ima ruwasqankuta. Warmakuna escuelapa vocabularionta Ayllu
Siminpata mirachinku yachachiqninkuna allillamanta musuq simikunata Ayllu Simipa yaykuchiptinku.

3 Malonemanta horqosqa, 2010.

15

pixelheadphoto digitalskillet/Shutterstock.com

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Getty/Ridofranz

Paykuna liyiyta qillqayta ayllu siminpi yachanku, uchuk willaykunawan, riqsisqa runakunamanta,
allin llaqtakunamantapas qallarispa. Paykuna imaynam letra nisqanta tupachiyta yachanku rimanakunata
ruwanankupaq, hinallataq imay mudupipas rimanakunata kuskachakuspa tupachinqaku oración nisqanta
ruwanankupaq. Yachachiqninkuna paykunapa kikin “foto-willanakuna” ruwanankupaq kallpachanku,
manaraq paykuna letrakunata qillqachkaptinku, nitaq sapa letrata allinta rimachkaptinku – chayqa
huknin kaq puriymi confianza aypananpaq, kamaq qillqaqkunapi. Paykunapas ayllu siminpa letrankunata,
rimanakunata allinta qillqaspa yachachkanku, qipamanñataq oraciones nisqanta qillqanku.

16

iordani/Shutterstock.com

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Paykunaqa escuelapa oficial siminta yachayta qallarinku yachachiqninkuna actividad nisqanta
winaptinku, kaykunam simipa yachayninta sumaqllachin. Yachachiqkuna allinta qawapayaspa huk
planta ruwarqanku, kayman sapa punchaw musuq palabrakunata, frasekunata yapanku, sapa kuti, allinta
ruwanankupaq yachaqkunapa yachasqankuta, musuq simikunata yachayta yanapanankupaq hinallataq
musuq oracionkunata ruwanankupaq.
Yachaqkuna allin kasqanta yachaspa, yachachiqninkuna paykunata tapuyta qallarirqanku escuelapa oficial
siminpi, paykunapa yachayninkunamanta. Kaykunata yachaqkuna kutichinmanku mana sasa rimayllawan
utaq uchuk frasekunawan. Kutichisqankunaqa as asllamanta wiñanku hinaspa chayllapi paykuna musuq
siminpi rimayta atinmanku sapa punchaw llapa ruwayninkunamanta. Paykuna lengua oficial nisqanpi
vocabularionta “sapa punchawpa” ruwaptinku gramatica basicawan huk entendimientota tarichkanku.
Kay llapan ruwayqa yachaqkunaman yanapayta munachkanku huk simita yachananpaq, paykunapurapa
llapa ruwasqankuqa significadowan kanmanku, manañan kaqmanta rimastin palabrakunata nitaq
oracionkunata mana entendiqkunata.

17

Riccardo Mayer/Shutterstock.com

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

bodom/Shutterstock.com

Paykuna escuelapa oficial siminpi liyistin qillqastin qallarinku. Yachaqkuna Ayllu Siminta liyiyta
qillqayta yachaspa huk nivel básico nisqanwan kanku, mana sasa kaspa escuelapa oficial siminqa paykuna
astayta qallarinku liyiyta- qillqayta yachayninkunata escuelapa siminman.

18

Monkey Business Images/Shutterstock.com

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Paykuna huk simikunatapas yachanku curriculo nisqan mañakuqtin. Achka yachaqkuna AS
HSIE programapa yachayta munanku kimsa utaq achka simikunata escuela primariapi. Huk musuq
simita yachananpaq, kaqllata ruwanqaku escuelapa oficial simita yacharquptinku.
Hamusqanpi kachkan, imakunam ancha allin clasekunapa AS HSIE programapi:
Yachachiqkuna yachaqkunapa Ayllu simillanta rimanku yachachinanpaq ñawpaq
qallariyninpi (yachachinku Grado 2pa usyanankama). Warma yachaqkuna AS HSIE programapa
allintam yachanku hinaspa confianzata hap’inku paykuna Ayllu Siminpi (AS) rimaptinku, musuq
yuyaykunata yachananpaq ruwananpaq, chaykama paykuna liyiytapas qillqaytapas yachachkanku
escuelapa siminpi.
Yachachiqkuna Ayllu Simita, escuelapa oficial simintapas rimanku, primariapi mediapi,
superior nisqanpi ima yachinankupaq (3-5 Gradokunapi). Yachaqkuna ñam confianzawan
kaspa escuela oficial siminta rimanku ayllunkunamanta llaqtamanta rimanankupaq, yachachiqninkuna
ayllu simiwan rimanku matematicasmanta, ciencia nisqanmanta huk cursukunamantapas
yachachinankupaq:
• Yachachiqkuna huk musuq yachaykunata Ayllu Simipi winanku, hinallataq huk ruwayta qunku
yachaqkunaman entendiyta yanapanankupaq.
• Yachachiqkuna allí allillamanta hukmanta kimsakamam (de 1 a 3) allin yupaychasqa rimanakunata
winanku (kayna: inglespi, sistema solar nisqanmanta, tiqsimuyumanta) huk musuq conceptowan
riqsichistin escuelapa oficial siminpi. Chaymanta paykuna kay terminokunata rimanku conceptota
pisillata qawapayaptinku, allillamanta rimastin waqaychanku yachaqkuna allinta entendinanpaq.
Hinallataq paykuna huk uchukyasqapi llapa ruwasqankumanta yachachinku, kaykunawan huk
musuq yuyayta riqsichispa, yachaqkunaman kallpachastin musuq rimayninta rimanankupaq
paykuna kuska llamkaptinku.
• Yachachiqkuna leccionta usyanku yuyaypa huk uchakyasqa qawapayasqanwan Ayllu Simipi;
kaqmanta chaywan waqaychakunku sichus yachaqkuna conceptota allinta entendirqanku.

19

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Yachachiqkuna Ayllu Simita rimanku escuelapa oficial siminta yanapanankupaq programapa
usyaq kaq watapi. Yachachiqkuna escuelapa oficial siminpi yuyaykunata winaspa yachachinku, hinaspa
yachaqkunata kallpachanku paykuna rimanankupaq imatapas kuska ruwaptinku. Yachachiqkuna allillamanta
rimaspa yachaqkunata eneindiyta yanapanku. Paykuna huk terminomanta kimsa terminokama (de 1 a 3)
winanku, leccionninkunawan riqsichistin, kaykunata yachaqkunaqa yachayta munanqaku hina astawan
grado superiorta aypananpaq. Chaymanta yachachiqkuna cursonta usyanku yachaqkunapa ayllu siminta
rimastin, entendisqanta waqaychakunanpaq.
Hamuq cuadruqa, huk ejemplom imaynam kanku huk programapi AS HSIE, qanchis watapa warmakunapaq,
pikuna pisillata S2 nisqanta clase hawanpi 42 rimarqanku. Qamkuna kayta qawaspa yachankichik, warmakunata
(5 watayuq) liyiyta qillqayta yachachkanku ayllu siminpi, qallariyninpi, pre-primariapi.
Grado

Simikuna
cursukunahina

Rimasqa
qallariynin S2

Pre-Primaria
Rimasqa S1

Grado 1
Rimasqa S1

Grado 2

Grado 3

Grado 4

Grado 5

Grado 6

Rimasqa, Rimasqa,
Rimasqa,
Rimasqa,
qillqasqa qillqasqa S1 qillqasqa S1 qillqasqa S1
S1

Rimasqa,
qillqasqa
S1

Alfabetización Alfabetización Rimasqa Rimasqa
Rimasqa
Rimasqa
inicial L1 (2do S1.
qillqasqa qillqasqa S2 qillqasqa S2 qillqasqa S2
semestre)
S2
Rimasqa
qallariynin S2

Rimasqa
qillqasqa
S2

Sapallan S1

S2-S1

Sapallan S1

Sapallan
S1

S1-S2-S1

S1-S2-S1

S1-S2-S1

Pisi rimayllapi, AS HSIE yachaqkuna escuelapi allinta yachanku kayrayku...
• Siminku yachasqankupas, tukuy yachasqanku ruwasqanku ima wasinmankuta llaqtankumanta
amapusqankuqa tiqsin kanku allinta yachanankupaq escuelata qallariptinku. Sapa gradupi churanku
llapa riqsisqankutaña yachasqankutaña huk musuq yuyaykunata entendiyta yanapanankupaq, musuq
yachaykunatapas yachachinankupaq.
• Yachaqkuna allin kanku huk escuelapa oficial simita utaq astawan escuelapa siminkutapas rimaptinku
sumaqlla kusichikusqa yachaykunawan. Escuela primariata usyachkaptinku, yachaqkunaqa allinñam
kachkanku escuela oficial siminkunata rimanankupaq hinallataq astawan yachanankupaq escuela
secundariamanta lluqsispa.

4 S1: Ñawpa simi otaq Ayllu Simi (AS); S2: escuelaq oficial simin (AS HSIE erqekunaq, qhepa hamuq escuelaq simin).

20

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

T4	 ¿Imaynam AS HSIE programa llamkanku,
igualdad de género nisqanta yanapanankupaq?
Hinapas llapa llaqtakunapa kallpachasqanmantapas educacionpi igualdad de genero nisqanta utaq warmi
– qari kaqlla kananta allinyachinanpaq, warmi wawakuna achka llaqtakunapa –astawan qarikunamanta
– manaraqmi yaykuyta atinkuchu huk allin educacionman. Warmi-wawakuna, taqsayachisqa simi
ayllukunamanta llapanmanta manaraqmi allin kachkanku:
UNESCOpa nisqanmanta:
Warmikunaqa, warmi-wawakunapas mana allin riqsichisqa kachkanku, llapa runakunamanta ancha
qunqasqa tiqsimuyunninpi. Llapa tiqsimuyupa suyunkunapa wiñayninpi, allinyachisqaranku 1990
watamanta, achka waranqa warmi-wawakuna manaraqmi escuelapi kachkankuchu. Yaqa iskay kimsa
kaqmanta, 796 waranqa mana liyiq nitaq qillqaq runakunamanta, warmikuna kanku. Hinallataq
paykunapuramanta huk hatun parti hamunku llaqtakunamanta taqsayachisqa rimaqkunamanta
Warmikuna taqsayachisqa simiyuq kaqkunaqa, sapi kuti astawan rakisqa kanku llapa oportunidad
nisqanmanta paykunapa warmi- kayninkunata allinyachinanpaq. Warmikunaqa ñak’arinku
“achka”qunqaykunamanta genero nisqankupi, ichaqa étnica sapaqninpi, sapaq religionninpi utaq
rimayninpipas qunqasqa kanku. (UNESCO Bangkok, 2012, p. 24).
AS HSIE programaqa akllasqa kaqninkunata, llaqtakunapa taqsayachisqa simiyuq warmi- wawakunaman qunku :
• Warmi-wawakunaqa ayllu siminta rimayta escuelapi atiptinku, paykuna confianzawan yachayninkunapi
kanku yachanankupaq hinaspa yachasqankunamanta rimanankupaq.
• AS HSIE programaqa taytamamanwan yachachiqkunawanpas rimanakuyqa kallpachanku.
Taytamamankuqa warmi-wawankupa escuelata watukuq rinku wawanpa yachaq masinkunawan
tupanankupaq, yachachiqninkuwan, escuelapa huk runakunawanpas. Kayqa taytamamankuta yanapanku
wawankuna allin kasqanta yachaspa huk yachaq wasipi.
• Warmi – wawakuna confianzawan kanku yachayninkunapi yachananpaq willananpaq ima paykunapa
yachasqankuta, kallpachasqaña kaspa colegionpi kamachiyta atinmanku hinaspa wakin yachaqkunata
yanapanku yachayninpi sasakuna kaptin. Kay allin rimanakuyqa colegiopi warmi-wawata allinta ruwanku
yachayninkupi responsabilidadwan kananpaq colegiomanta lluqsiptinku.

21

Anton_Ivanov/Shutterstock.com

chairoij/Shutterstock.com

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

22

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

T5	¿Imaynam AS HSIE programa llaqtakunapa kuska
kayninta, nacionpa wiñayninta yanapanku?
196 chaninchasqa nacionkunamanta tiqsimuyunpi kunan kuna, manan huk simillata rimankuchu. Achka simi
rimaymi kachkan, huk llaqtakunapipas huk oficial simillata riqsiptinkupas. Qipa pachakunapi, políticas educativas
ruwaqkunaqa ninmanku “llaqta wiñayqa” kanman karqa sichus llapa llaqtaruna huk chu’lla simillata rimaptinku.
Llapa achka simikuna hinallataq políticas educativas nisqanqa chay watakunapi, yachachiqkunata munarqanku
huk riqsisqa oficial simillanpi yachachinankupaq. Yachachiqkunatapas yachachirqanku yachaqkunata
muchuchinanpaq sichus ayllu siminta clasenkunapi utaq wakin escuela kitinkunanpi rimaptinku. Chaymantapacha
achka yachachiqkuna yacharqanku clasekunanpi educacionqa atipaq simillaqa manam yanapankuchu
“Llapanchikpaq educacionta” (LLE). Política educativakuna ruwaqkunaqa yacharqankuña huk educacionqa
simikunata rakiqqa yachaqkunaman manam yachachinkuchu runakunata chaninchayta wakin kitikunamanta
nitaq yanapayta nacionpa wiñayninta nitaq llaqtakunapa kuska kaynintapas. Huk estudio ruwasqanpi políticas
educativas Africapa simimanta kaynata nirqa:
… políticapa takya kayninqa, qasi kayninqa, waqcha kayninta pisiyachisqa, económico wiñayninqa, llapa
llaqtakunapa ruwaq institucionkunapas mañakunku llapa rimariykunata, llapa culturakunapa riqsichikuyta
wanasqa recursohinata. (Wolff, 2011. p. 47).
Kunanmi huk hatun rimanakuna kan, wiñasqa globlalizacion nisqanwan, llapa llaqtakuna achka rimayninkunawan,
llapa culturakunawanpas yanapasqa, takyachisqapas kanku, astawan kallpachasqa maqanakunanpaq llapa
mana kaq runakunapa huñunakuywan, nitaq culturankunawan nitaq religionkunawan kikin llaqtanpi huk
nacionkunapipas. AS HSIE programaqa, allin ruwasqa, allin qimisqa, yachaqkunata kallpachanku uqarikuq
sunquyuq kanankupaq siminkunarayku, culturankurayku taytamamankupa chaskisqanmanta, hinallataq allinña
kanku rimanankupaq ruwanankupaq huk runakunawan mana paykunahina qawaqku, rimaqku, ruwaqku
iñiqkupas huk modopi.

T6	
¿Sayarichiyqa takyachiypas huk programa
educativota AS HSIE astawan chaniyuqchu huk
ch’ulla simi programamanta?
Politica educacionpa ruwaqkuna, llapa llaqtakunapa mana ancha qullqiyuqkunamanta niyta atinmanku AS
HSIEqa astawan chaninchasqa educacionqa huk simillapi yachachiptinku. Ichaqa sichus AS HSIEpa chaninta
patachasun social económico chaninchanwan, mana allin ruwasqa educacionta warmakunapaq taqsayachisqa
simiyuq llaqtakunapa sut’illam kachkan kay AS HSIEqa qullqi churasqanqa hatunyasqa plazopaqmi. Kaypi
kachkan educacionpa investigadorkunapa nisqan, chaninmanta allin kasqanmantapas iskay simipi educacionpa
Guatemalapi:
Allin kasqankunaqa educacionpa iskay simipi mana qullqiyuq llaqtakunapaq churasqankuhina runakunapi
ancha riqsisqa kanku. Yachaqkuna iskay simipi Guatemalapi, colegioman risqankumanta riqsichikuqmanta
hatun tasayuq kanku, ichaqa ayqiq yachaqkunamanta, cursokuna kutipayasqanmanta tasankuqa uchuk
uchukllam. Iskay simipi yachaqkuna allinta qispichinku llapan cursokunata español simitapas. Allin kayninqa
educacionpa iskay simipi takyachisqa kanku costo-beneficio nisqanpi, mana allin kaptin. Huk tiqrayqa iskay
simipi escolaridadman huk qullqi waqaychaymi kanman costo educativopi, yachaqkunapa kutipayachiyta
taqsayachiptin. Educacionpa allin kayninqa qallarichinmi promociónpa hatun índicekunata hinallataq
yachaqkunaman educacion primarianta hunt’achiyta yanapanqa, hinaspa usyayninpa tasakunata mana
ancha qullqipaq mirachinqa. Costokunapa qullqi waqaychayqa iskay simipi educacionrayku kanmanmi yaqa
5 millones dolareskunapi, kamaq educacion primariapa 100,000 yachaqkunapaq. (Patrinos y Vélez, 2009, p. 1).

23

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Rawpixel.com/Shutterstock.com

AS HSIE programaqa huk “qallariy” qullqita mañakunku, qullqiqa manam anchachu iñiqchisqamantaqa.
Librukuna liyinkunamanta, yachayninkunata llapa llaqtakunapa chipipiq rapinkunaqa tukuy laya llimpiyuq
siqikunawan qawachiwarqanku mana precisaq kasqankuta, chiqanpuni, kaykunaqa, chayllapi, huk pukllana
kanku warmakunapaq mana imprentayuq kitipi, liyiyllatam yachachkanku. Kay librukunapa ancha kusa
kayninqa primariapa qallariy gradukunapaq, yachaqkunapa ayllu siminpi kaspa, riqsisqa allin kaqkunamanta
kanku, siqikunawan entendinankupaq. Yuraqpi yanapipas sinkisqa rapipa hawanpi kamaqlla kanku sichus
yachaqkunaman willayninkunata munanku hinaspa runakunata siqinkunapi riqsinku.

Pisi rimayllapi, AS HSIEqa aswan allinmi huk simillapi yachachiymantaqa llaqtakunapi achka simiyuqkunapi;
hatun kutipayaskunamanta hinallataq warmakuna ayqisqankunamanta taqsayachisqa simi llaqtakunamanta
pisiyachkaptinku. Kay llapa factorkuna chaninchasqa kaptinku kaqkunamanta atiyta nisun:
… allin yanapayqa ayllu simipi programakunata achka ayllu simikunayuqta huk allin qullqita churana
kachkan chaynam astawan qullqita churanqa huk sistema educativo nisqanpi mana allin kaqta
warmakunapa educacionninpi mayqin simipipas. Huk simi mana atindisqaqa astawan chaninqa millones
de dólares nisqanpi huk mana allin apasqa programakunapi chaynallataq warmakuna millones nisqanpi
mana allin educacionwan kanqaku. (Phlepsen, 2011, p.4).

24

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

T7 	¿Imakunawanmi allinta qispichin, takyanchinpas AS
HSIE programakuna?
Huk estudio AS HSIE programakunamanta takyachinku tiqsichinkupas huk sistema de educacion formal ukunpi
kaspa yachachiwanchik llapa qispisqa programakunapa kayninkunaqa kikillanmi. Hamuq diagramakunapi
kaypa kaqninkunata huk iruruypi tarinkichik llapa ruwaykunata kallpachananpaq ruwasqankuta huknin
kukninqa riqsichispa yaqa kikin timpupi ruwakunku, hinallatq llapan kaqninqa, yapakunqa ciclokunapi kay
programa kawsanankama.

política
yanapanapaq
AS HSIE

Ñawpariq
investigación

Yanapananpaq
ruwaysinkuna

Plan: chiqanta
sayarichinapaq

Yuyay qispichiy,
puririy ima

Yupaychasqa imakunayuq kallpachasqa
kananpaq AS HSIE
programakuna
Qatipay
chaninchay ima

Yachachiqpa
huñunakusqan
capacitaciónmanta
ima

Allin chaskisqa
alfabetokuna

Liyinapaq
yachanapaqpas
materialkuna

Currículo
nisqan yachachinapaq materialkunamanta.

Plan ruwaqkunapa, sayarichiy ruwaqkunapa AS HSIE programapa, responsabidad nisqaqa rakisqa kachkan
política educativa ruwaqkunapi, educacion llamkaqkunapi, mana – gobiernopa organizacionpa (MGO)
paypa rantinpi kaqkunapi, escuelapa kamachiqninpi, yachachiqkunapi hinallataq llaqta runakunapipas.
Sichus ñuqanchik huk AS HSIE allin kaqta munanchik, política educativa ruwaqkunapa yanapayninqa sut’illa
kachkan kay componentekunapa.

25

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Ñawpariq investigación: Politica educativakunapa ruwaqkunaqa, runakunapa ruwaqninkunata riqsinku,
paykunam respondinqaku kay ñawpariq investigacionta apananpaq llaqtapa sapa siminpi. Paykuna
chaninchanku kay investigaciónta, sut’i tapukunaman allin kutichina kanqa, kayna tapuptin:
• ¿Mayqin simikunata yachaqkuna rimanku sapa escuelapi, mayqintataq wasinkupi rimanku?
• ¿Ima kaqkunata nacionpa, suyunkunapa llaqtakunapa kuyuchinmanku AS HSIE yanapananpaq?
• ¿Ima factorkuna nacionpa, suyukunapa llaqtakunapapas qipachayta atinmanku susunkachiytapas
programakunapa implementacionpi takyachaypipas?
Chiqan sayarichinapaq plan: Sichus política educativakunapa ruwaqkuna responsable kanqaku programa
piloto nisqan AS HSIEmanta, paykunam tiempota allichanqaku mana usuchinanpaq plan pilotopaq
hinallataq waqaychanqaku kay programata allin purinapaq huk llapa runapa siminpi alfabetoyuqwan
hinaspa kay ayllu simi rimaqkunapas yachachiqhina kanmanku. Programa piloto qhipamanta, política
educativakuna ruwaqkuna riqsinqaku imay mudupi kay programata mastarinmanku musuq escuelakunapi
musuq simikunapipas. Chaynallataqmi riqsinqaku huk organizacionkunata kay mirachiypa planta astawan
wiñachinankupaq.

vectorx2263/Shutterstock.com

Allin chaskisqa alfabetokuna: Politica educativakunata ruwaqkunaqa institucionkunata utaq organización
nisqankunata riqsinqaku, llaqtakunapa musuq alfabeto unanchaypi yanapanankupaq (sichus simi manaraq
qillqasqa karqa) utaq kasqankuta qawapayastin allichanankupaq, sichus ancha ñawpaq kaptin utaq ayllu simi
rimaqkuna sasata tariptinku. Hinallataq politica educativakunata ruwaqkuna waqaychanqaku huk procesota
qawapayanankupaq, allichanankupaq, arí ninankunapaq musuq utaq allichasqa alfabetota.

26

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Curriculo nisqan, yachachinapaq materialkunamanta: Politica educativakuna ruwaqkuna sut’i
kamachikunata curriculoman AS HSIEpa qunku, kaykunapi kakchan:
• Yachachiqkuna Ayllu Simillapi yachachinku qallariq gradokunata. Paykuna ayllu simipi, escuelapa
simipipas mediata, superior gradotapas yachachinku. Hinaspa ayllu simipi yachachinqaku programapa
usyay kaq watapi escuelapa siminta yanapanankupaq. (wichaypi qawaychik, imaynam escuelapa siminta
yanapanku).
• Yachaqkunapa ayllu simanqa cursohinata yachachinku (uyariy, rimay, liyiy, qillqaypas) qallariy kaq
watamanta usyaq kaq watakama escuela primariapa programanpi. Ayllu simiwan qallarinku alfabetizacion
nisqanta, hinaspa tiqsita qunku liyiyta-qillqayta yachachinanpaq huk siminkunapipas.
• Curriculo nisqanqa yachaqkunamam tiempota qunku escuelapa oficial siminpi rimayninqa huk nivel
básico nisqanta aypanankupaq, manaraq paykuna liyiyta qillqayta atichkaptinku.
• Matematicaspa, cienciakunapa utaq huk escuela yachayninkunapa examenkunaqa kanku rimasqanku
simipi sapa cursota yachachisqankupi. Yachaqkunapa Ayllu siminqa, Iskay siminpas (S2) rimasqa
karqanku yachachinankupaq, tapusqankunapas utaq examenkunapas yachasqanku iskay simipi kanqa,
chaynam paykuna chaninchachkanku yachaqkunapa riqsisqankuta materia nisqanmanta manataqmi S2
rimasqanmanta.
• Allin kayniyuq mañakusqanqa, riqsisqa programakunapi hinallataq AS HSIE programapi, llapa
cursokunapaq kikinpuni kanku llapallan primariapa gradokunapaq, manam kaqllachu escuela oficial
siminkunapaq. Yachachiq simillanmi mana kaqllachu. (kaqmanta ñawpaq ejemplokunata qawaykuy).
• 1 – 5 gradokunapi mañakusqan competenciakuna escuela oficial simipi yachakunanpaq allichasqa
kachkan, tiempota yaparqanku AS HSIE yachaqkunaman entendiyta atinankupaq simi rimaytapas Allin kaykuna mañakusqan yachakunanpaq, riqsisqa programapa AS HSIEpa ima escuela oficial siminpaq
kaqllam kanku usyaq kaq watanpi escuela primariapa
• Yachachinapaq materialkunata AS HSIE currículopi qimisqa wiñachinku sapa gradopaq, hinaspa sapa
yachachiqman programapi qunku. Kay AS HSIE yachachiqkuna iskay simipi rimaq kanku hinam liyiyta
– qillqayta yacharqanku iskay simipi, chaymi yachachinanpaq materialninkuna qillqasqa kanman escuela
oficial siminpi.
Liyinapaq yachanapaqpas materialkuna. Política educativa ruwaqkunaqa waqaychakunku akllaspa
equipaspa ima ayllu simipi rimaqkunata taqsayachisqa simi ayllukunamanta. Kaykunam yachaqkunapa ayllu
siminpi wiñachinqaku liyinapaq chaninchasqa materialkunata, huk materialkunatapas colegiopa ayllu simipi
yachaqkunapa. Politica educativa ruwaqkuna waqaychanku kay materialkuna impreso kananpaq (libro,
rewista, etc.) hinallataq sapa salón de clasepi rakinankuta, llapankupaq aypananpaq, mañakunku ima allin
oficinakunapi 63wakinta waqaychananpaq.

6 Material de lectura nisqanta ayllu simipi qispichinapaq, informacionta kaypi tarinki.
http://bloomlibrary.org/landing.

27

Mr.Suchat/Shutterstock.com

Monkey Business Images/Shutterstock.com

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

28

Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa

Yachachiqkunapa huñunakusqan capacitacion ima. Politica educativakunapa ruwaqninkuna s’uti
kamachikuqnata qunku AS HSIE programapa yachachiqninkunata huñunakunanpaq kallpachanankupaq
ima:
• Yachachiqkuna allinta rimanku yachaqninkunapa ayllu siminta hinallataq escuelapa oficial siminta
entendinku rimanku, paykunatan huñunqaku AS HSIE escuelapaq, kikin siminpi
• Cursokunata allin ruwananpaq AS HSIEpa yachachiqkunata manaraq huk akllasqa serviciota
qallarichkaptinku yaykuchinku huk programakunaman maypi yachachiqkunata yachachinqaku,
entrenanqaku riqsisqa institucionkunapi.
• Yachachiqkuna AS HSIEpa manaraq formacionninta usyaspa practica nisqanta wasinkupi ruwanku
hinallataq escuelapipas maypi riqsinku yanapanku AS HSIE programata.
• Yachachiqkuna AS HSIEpa churanku kallpachankupas ayllupa siminpi kanankupaq hinallataq
escuelakunapipas mypi entendinku yanapanku ima AS HSIE programata.

Rawpixel.com/Shutterstock.com

• Escuelapa qawaqninkunaqa responsable kanku allin riqsisqa ruwachiyta quptinku serviviopi 74

7 Yachachiqkunata kallpachananpaq informacionta tariyta atinkichik kaypi:
http://www.sil.org/sites/default/files/files/institutionalizing_teacher_training_for_mtb_mle_12-2011.pdf
(kay documento qawanaykipaq programa Adobe Reader wan kawaqchik).

29

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi.

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta
kutichikuna qispirqa, tapurqanku
educacionmanta iskay simipi utaq
achka simipi ayllu simipi.8
Qallariy
Kay cuadernillopa partinpi política educativakuna ruwaqkunapa investigacionkunata AS HSIE riqsichinku
programakunawan tiqsimuyupa achka llaqtakunapi. Kaypi kachkan tapukuna kutichinapaq, qam política
educativakunata ruwaqhina tariyta atiwaq, AS HSIEpa plan ruwanaykikama llaqtaykipi.
Achka asuntukuna AS HSIE riqsisqa investigaciónwan allin kaspa kaypi yupaychanku:
1. Llapanmanta investigacionkuna AS HSIEpa Asiapi, Africapi, Latinoamericapi, Pacificopipas chayraqmi. AS
HSIE programakunata churarqanku achka decadañan ichaqa chay programamanta pisi informaciónlla
chay resultado educacionalmanta kachkan, yachaqkunapa resultadonqa manaraqmi kanchu.
2. Achka llaqtakuna AS HSIE programakunawan mana qullqiyuq kanku chaymi manam yanapayta
atinkuchu achka escuelakunata. Kay programapa kamachiqkuna chaninchasqa documentaciónta
quptinpas, qunqasqa yachaqkunamanta kay investigacionpi aschallam, huk kutikuna astawan aschalla.
3. Hatunkaray investigaciónta AS HSIE programapi ruwarqanku Estados Unidospi Canadapipas ichaqa
chay llaqtakunapa ruwasqankuqa manam sut’illa kanchu, huk kutikuna, mana chiqan kanchu política
educativakuna ruwaqkunapaq tiqsimuyupa wakin llaqtakunapi.
Kusikuypaq, kunanqa, investigacionkuna AS HSIE programata wiñachkanku. Kay sección nisqanqa riqsichinqa
investigación ruwasqankunamanta AS HSIE pichqa nacionkunapi –Camerún, Guatemala, Filipinas, Vietnam,
Tailandiamanta ima95- kaypi información riqsichisqaqa kutichikunata hamuq tapukunaman qunku:
• ¿AS HSIE programakuna yachaqkunata escuelapa oficial siminta yachanankupaq yanapanchu?
• ¿Yanapanchu yachaqkunaman aypayta grado yachaykunata huk cursokunapi?
• ¿Kallpachanchu yachaqkunata secundaria escuelaman yaykunankupaq?
• ¿Yanapanchu warmi wawakunata, escuela primariapi éxitota aypayta?

9 Kaypi, qillqaq runa imanasqa pichqa nacionkunallamanta riman. (1): pay kikinpuni yacharqa imayna datokuna wintusqa
karqa, utaq (2): pay, kay datokunamanta ruwarqaña, chaymi yacharqaña imaynanpi usasqa kanman karqa kay tawa tapukunata
kutichinankupaq kay reporteta apaq . Huk yachaypas kanmi, ichaqa manan llapanchispaqchu utaq kay informacionqa mana
kamaqchu imaynam tests nisqan ruwasqa karqa imaynataq kay datokunata chanincharqanku.

30

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi.

T1	¿AS HSIE programakuna yachaqkunata escuelapa
oficial siminta yachananpaq yanapanchu?
Kimsa nacionpa estudionkuna kachkan: Filipinas, Tailandia, Camerúnpas kay tapunata kutichiyta yanapanku.
Kay estudiokuna willakun yachaqkunapa chaninchasqakunamanta iskay kaq escuelapi sapa nacionpi.
(Qawaychik, sapa llaqtapi yachaqkuna iskay kaq escuelapi kaspa kikin ayllu simita rimanku wasinkupi).
• AS HSIE escuelakuna (utaq “HSIElla”) yachaqkunapa ayllu simita rimaqku astawan escuelapa oficial
simintapas.106
• Escuelakunapi mana AS HSIE programayuq rimanku escuelapa oficial simillanta.
Huk periodontin suqta watakama, investigadorkuna chanincharqanku yachaqkunapa wiñayninta iskay
kaq escuelakunapi hinallataq iskay chunka mana kaqlla campokunapi kuskachananpaq yachaqkunata
AS HSIEmanta, mana AS HSIEmantapas.117Sapa wata paykuna llapa yachaqkunata chanincharqanku huk
pruebawan, kayqa gobiernokunapa currículo ruwasqanmanta. Llapa pruebakunapi churarqanku huk
seccionta maypi yachaqkunapa yuyayninkuta escuelapa oficial siminpi chanincharqanku.
Figura 1 nisqan (page???) rikuchiwanchik yachaqkunapa wiñayninta escuela oficial simi yachayninpi
Qhawaychik:
• ‘Lub’ nin lubugan, huk rimasqa simipi Luzonpa nortenpi, Filipinas nacionpi;
• ‘PM’ nin patani malay, qullana siminmi Tailanda nacionpa uray suyunkunapi;
• Kom huk sutin, rimasqa simi Kom llaqtamanta rimaqkuna, Camerun nacionpi;
• ‘Ing’ nin inglés, escuelapa oficial siminmi Camerunpi, Filipinaspipas;
• ‘Letra ‘G’ ninmi Grado;
• “General” nisqa, “Lub G3 Ing. General” nisqanpihina ninmi: evaluacionqa llapa ruwaykunamanta ,
yachachisqa simikunapi karqa;
• Barrakunapi tumpa yanayasqapi wawakunapa ruwayninta escuelakunapi mana ASEpi qawachiwanchik.
• Astawan yana barrakunapi, warmakunapa resultadonta escuelakunapi AS HSIEpi rikuchiwanchik.

10 Qawaykuy, 1 kaq partita kay cuadernillopata astawan yachanapaq, imaynam Ayllu Simita cursohinata yachachinku hinallataq AS
HSIE escuelakunapi yachachinankupaq rimanku.
11 Huk estudio Grado 4 programapa, Patani Malay programamanpi, Tailandia nacionpi, manam winasqa kanchu figura 1pi.
Chay estudio patacharqa yachaqkunata Grado 4 programapa, thai siminkupi allin rimaqninta. Imayna kay yachaqkunapa Grado
4programapa AS HSIE escuelakunapi nitaq escuela AS HSIE yachaykunapa resultadokunaqa mana kaqllachu karqa Grado 3 kimsapi
Grado 5pichqapipas, investigacionmanta equipoqa Grado 4 programapa resultadokunata wikchupurqanku manan wakinhina
kaptin.

31

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi.

Figura 1: Tupachina AS HSIE Programapa mana AS HSIE programawan, yachaqkunapa yachayninwan
escuela oficial siminpi utaq nacionpa siminpi
Filipinas

Lub G3 Ing. General
Lub G1 Ing. General

Tailandia

PM G1 Tai simipi qillqasqa
PM G3 Tai General
PM G1 Tai General

Camerún

Estándar
Ayllu Simi chayninta

Kom G6 Vocabulario Ing.
Kom G3 Ing. Liyisqa
Kom G1 Ing. Rimasqa
0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Promedio de Grupos (porcentaje nisqa)

Qawachisqa resultadokuna figura 1pi, yaqa kikin kanku AS HSIE yachaqkunata tupachisqa kaptinku mana AS
HSIEmanta yachaqkunawan kikin llaqtamanta kaspa ayllu simi rimaqkunapas yachayninkupi escuela oficial
siminta rimaspa. Warmakuna ASE escuelamanta allinta rikuchinku ventajayuq kasqanta 30 – 60 por ciento
nispanpi yachaqkunamanta kikin gradomanta ichaqa mana AS HSIE clasekunapi.
Figura 1pi, resultadoqa Kompaq G1 Ing. rimasqanpi (escuelapa oficial simin) llapanmanta aswan
confianzawan kanku chay tinkuchisqanmanta, investigacionpa equiponqa kikin tapukunawan tapurqanku
yachaqkunata sapa wata kimsatantin wata. Yaqa 300 Kom yachaqkuna AS HSIE escuelamanta, mana kaq
AS HSIE escuelamantapas, sapa wata examenta ruwarqanku – llapanmanta, yaqa 1,800 yachaqkunamanta.
Achka runakuna utirayasqa karqanku, AS HSIEpa yachaqkunaqa, examen ingles simi rimasqanpi astawan
allinta ruwarqanku huk yachaqkunamanta, mana AS HSIE escuelakunamanta (ingles simillapi).
Figura 1pi, “Kom G3 Ing” nisqapi, rikuchinku Comprension de lectura nisqanqa manan kaqllachu. UNESCOqa,
huk institucionkunapas tarirqanku warmakuna Africamenta mana-HSIE escuelakunamanta pisillata liyiyta
atinku 4 watapi utaq 5pi. Yaqa llapan Kom yachaqkunamanta, iskay kimsa partellam HSIE escuelakunapi
ingles simipi – iska kaq siminpi – liyichkarqanku – iskay grado usyanankama. Kayqa yachachiwanchik,
Kom yachaqkunaqa ASEpa tariparqanku allin califacionta dobleta, comprensión de lectura ingles simipi
wakinmanta mana AS HSIE escuelamanta (ingles simillapi).
Kay investigacionmanta hukkunamantapas datokunaqa chiqanpuni riqsichinku: ayllu simita escuelakunapi
rimaptinku, yachaqkunapa yachayninkuqa liyiyta atinanpaq escuelapa oficial simita rimananpaq manan
taqsayachinkuchu. Aswan ancha allinmi, ayllu siminpi liyiyta qillqayta yachaspa chaynam, rimayta, liyiyta,
qillqaytapas escuelapa oficial siminpi yanapanqa, utqayllaña allinta intindispa. 128

12 Kay cuadernillopi, parte 1 nisqapi, niwanchik imaynanpi, imarayku AS HSIE programakuna kallpachanku yachaqkunata allinta
rimanankupaq, liyinankupaq, qillqanankupaq ima, escuelaq oficial siminta.

32

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi.

T2 	¿AS HSIE programakuna yachaqkunaman
yanapanchu yachayninkunata nivel –grado
aypayta huk cursokunapi?
Wakin runakuna ninku, mana atipaq simikunaqa manam allinchu escuelapi yachachinapaq, manam
siminkunanpi términos académicos nisqan kanchu, yachaqkunaqa allinta yachanankupaq necesitanku,
kayhina terminokunata: ciencia, historia, matemáticas, literatura, estudios sociales ima nisqanta. Kay
cuadernillopa, huknin kaq partinpi (parte 1) willanku chay termino acdemicokunapa chaninchasqata
yachaqkuna yachanankupaq, media primariapi, hamuq gradokunapipas. Huk sapaq cuadernillopi
sayarichiqmanta imayna kasqanta willanku, imaynampi concepto academicokunata Ayllu Simipi
yaykuchirqanku, chaymanta imaynam winarqanku chay termino académico kutichipusqanta escuelapa
oficial siminpi. Kayqa, yachaqkunata kallpachanku astawan yachanankupaq kayna conceptokunata
atisqankumanhina ñawparichinqaku grado primariaman, mediaman superior nisqankama hinallataq
kallpachanchu rimananpaq yachasqanpihina ayllu siminpi utaq escuela oficial siminpihinapas
¿Sasachakuychu termino académico nisqanku mana kaptin Ayllu Siminpi yachaqkunapaq AS HSIE programapi
primariapa qallariy gradunkunapi? Kay tapuyta kutichinapaq yanapasun.
Figura 2: AS HSIE yachaqkuna, mana-AS HSIE yachaqkunawan yachasqankupi tinkuchiyqa
Camerún

Kom G6 Mat
Estándar

Kom G4 Mat

Ayllu Simi chayninta

Kom G2 Mat

Tailandia

PM G3 Estudios Sociales
PM G1 Estudios Sociales
PM G5 Ciencia*
PM G3 Ciencia
PM G1 Ciencia

Vietnam

Vietnam G1 Mat

Filipinas

Lub G3 Mat
Lub G3 Liyiy
0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Promedio de Grupo (Porcentaje nisqa)
*“PM G5 Ciencia” nisqan rikuchiwanchik hayk’a yachaqkuna tariparqanku allin notata (50 por ciento nisqan utaq astawan), Grado 5 Ciencias,
chaninchasqapi.

Tupachiptinchik iskay grupo yachaqkunapa ruwasqanta sut’illam kachkan AS HSIEpa yachaqninkunaqa
astawan allinta ruwarqanku huk yachaqkunamanta kikin llaqtamanta, mana AS HSIEwan kaspa. Yachaqkuna
ASEpa allin kayninqa 15 – 50 por cientopi chaninchana kachkan. Kaypi aswan qawachwan literaturata
investigacionpi, musuqyachisqanta educacionpi occidente llaqtakunapi indicekunaqa allinyasqamanta 5 – 10
por cientopa allin kachkanku. Kay allin kaksqanmanta indicekuna 20 por ciento astawanqa hatun poblaciónpi
utiyarayapaqmi. Achka runakuna índice wiñasqanmanta 50 por cientopi manam iñiyta atinpankuchu.

33

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi.

Notakunaqa Kom escuelakunapa, matematicaspi 2, 4, 6 gradokunapaq política educativakuna ruwaqkunaman
chaninchasqa leccionta qunku. Kay programapi (“salida temprana” nisqapi 13),9Ayllu Simipi yachachisqata
sayachirqanku grado 3ta usyachkaptinkuña, chaymanta yachaqkunata 4, 5, 6 gradokunapi yachachirqanku
ingles simillapi. Grado 3ta usyachkaptinku, chunka iskayniyuq Kom AS HSIE escuelamanta warmakunapa
calificacionninqa matematicaspi, yaqa 60 por ciento nisqanpi karqa. Grado 4pi, watintin escuelapi ingles
simillapi warmakunaman yachachiptinku, kay grupopa calificacionninkuqa 40 por ciento nisqakama
urmarqan; chaymanta grado 6pipas calicacionninqa urmarqa 38 por ciento nisqanman. Kay astayqa AS
HSIE programamanta Ingles simillapi yachachiyqa chay warmakunapa yachayninqa uchukyachirqa yaqa 50
por ciento nisqanman.
Chaykama, yachaqkunapa matematicaspi notankunaqa, ingles simillapi yacharqanku llapallan educación
básica nisqanta, pisi pisillamanta mirarqa 24.9 por cientomanta grado 2pi; 34.3 por cientokama, grado 6pi.
Kay indice allillamanta wiñaspa, kutichiyta atinmanmi unasqa ruwayninta ingles simi allin yachayninpi
clasekunata entendinanpaq.
Pisi rimayllapi: Investigacionkunaqa kay tapunamanta rikuchiwanchik ayllu simipi yachachiyqa allinmi,
manam qipachinchu warmakunapa académico yachaynintaqa educacionta qallariptinku. Chiqanpuni,
ñuqanchik mana kaqta rikunchik. Warmakuna ASEpa escuelakunapi allintam yachanku huk yachaqkunamanta
paykunahina kikin ayllu simi rimaqkuna escuelaman mana – ASEman rispanku. Huk allin kaynim Kom
investigacionmanta, yachaqninkuna ASEmanta salida – temprana nisqanmanta anchatam ñak’arirqanku
astarqaptinku ingles simillapi yachachinankupaq Grado 3 usyasqaskumanta.

T3	¿AS HSIE programakuna yachaqkunata
kallpachankuchu, secundaria yachanankupaq?
Investigacionkuna kay tapunamanta pisiraqmi kachkan. Kaymanta allin willayta tarinankupaq,
investigadorkuna yachaqkunapa sapan wiñay kaqninta qatipananku pichqa, suqta watakunapi paykuna
escuela primariata usyaptinku. Kusikuypaq iskay investigacionkuna kanmi: Huknin kaq Guatemalamanta,
huknin kaqtaq Camerunmanta, kaykunam kay tapunata kutichiyta yanapanku.
1999-2000 watakunapi, iskay investigadorkuna huk encuestata aparqanku tawa escuela secundariaman
Guatemalapi, kaypi yaqa llapan yachaqkuna ñawpa maya llaqtamanta karqanku. Invesigadorkunaqa Maya
yachaqkunata tapurqanku sichus escuela primaria mayta paykuna rirqanku yachanankupaq yachachirqanku
español simillapi, utaq taqrusqa simipi, español simiwan ayllu siminwanpas. Kay tapuyqa 1,202 kutichina
karqa. Kay yachaqkunapa kutichisqanqa Figura 3 kachkan:

13 ‘Salida-temprana’ nisqa programakunapi Ayllu Simipi yachachinku kimsa watapi utaq iskay wata partinpi, chaymanta
yachaqkunata Ayllu Siminta urquspa escuelapa oficial simillanpi yachachinku. Salida-tardía nisqan programakuna rimanku - Ayllu
Simillata - qallariyta, media primariatapas yachinankupaq, chaymantataq yachachinku Ayllu Simita, escuelapa oficial siminwan
taqruspa. Literaturapi investigaciónpaq yachachiwanchik allin kasqankuta kay salida-tardía nisqan programakuna salida-temprana
nisqan programakunamanta.

34

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi.

Figura 3: Escuela primariapa ñawpaqnin maya yachaqkunapa escuela secundariakunapi
900
800

Español similla

810

Iskay simipi (AS)

Hayk’a yachaqkuna

700

620

600

582

500
400

392

300
200
100
0

Suyasqa

Chiqam

Guatemalapa Ministerio de Educacionpa huk documento nisqanpi, matricula oficialqa, yaqa 33 por ciento nisqan,
yachaq mayakuna iskay simipi yachachiq escuelakunaman (Ayllu Simipi, Españolpipas) rinku. Kay informacion
tiqsispapi niyta atichwan, chay 1,202 yachaq mayamanta, escuela superiormantaqa, encuestata kutichirqanku, yaqa
392 yachaqkuna, paykuna hamunku escuela iskay simipi rimaqkunamanta utaq ayllu simillata rimaqkunamanta.
Figura 3pi, kayqa “suyasqa” simi yachachiwanchik, kay grafico urayninpi, ichuq ninpi kachkan
Ichaqa, 582 yachaqkuna 1,202 yachaqkunamanta tapuptinku nirqanku paykunaqa iskay simi yachachiq
escuelamanta hamunku (chaytam rikuchiwanchik, figura 3, “chiqam” nisqanpi). Kay estadisticakunaqa
yachachiwanchik educaciónqa iskay simipi yaparqa indiceta 48 por ciento nisqankama maya yachaqkuna
escuela secundariaman astawan riptinku.
Guatemala nacionpi, manam ancha sasachu yachayqa imakunam – academicokuna, sicologicokuna,
emocionalkuna, politicokuna utaq llapan taqrusqakuna – ruwarqanku maya yachaqkunata educacion
secundariaman yaykunankupaq. Hinallataqmi yachanchik wakin yachachiqkunamanta “iskay simipi escuelakunapi”
astawan rimanku español simita ayllu simimantaqa yachachinankupaq. Chayna kaspapas, educacionqa iskay
simipi escuelakunapa ruwasqankuqa ancha yupaychasqa qawachinankupaq imaynam kanku educacionqa iskay
simipi achka simipipas qallariy gradokunapi imaynam astawan participarqanku educacion secundariapi
Camerunpi, huk estudio experimental nisqanqa, Kom yachaqkunapa mirayninta qatiparqa suqta watakunapa
escuela primariapa (2006 – 2013), AS HSIEpa yachaqkunata astarqanku ayllu siminmanta ingles simipi
clasekunaman, Grado 3 kimsamanta. Primariata usyachkaptinku llapa yachaqkuna huk atipanay examenta quyta
atirqanku escuela secundariata yaykunankupaq. Investigadorkuna chay examenkunapa resultadokunata qawaspa
kayta tarirqanku, Kom warmakunamanta escuela secundariapaq, huk 70 por ciento hamurqanku Kom Ayllu Simipi
(AS) escuelakunamanta, huk 30 por ciento nisqantaq hamurqanku huk escuelakunamanta maypi ingles simillapi
rimarqanku.
Hinaptinpas Kom warmakuna escuela primariata suqta watapi usyaptinku, pisillaraq kachkanku. Kom yachaqkuna
Grado 6pa, allinta ruwarqanku examen de calificación secundariapa ruwasqanqa ancha hatunmi. Chiqan
kasqanmanta, Investigacion educacionpi Ayllu Siminninta niyta atichwan Kom yachaqkunapa yalliyninqa
astawan hatun kanman karqa sichus ASE programakuna kanman karqa Grado 6 usyanankama, manam Grado
3pi rantinmanta.
Pisi rimayllapi. Kay tópicopi, achka investigacionkunawan kaspapas wanankuraqmi, kay informacionqa qawachinku
AS HSIE programakunamanta wiñaspa yachaqkunapa puriyninta escolorizacion secundariakama apanku.

35

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi.

T4 	¿AS HSIE programakuna warmi wawakunata
escuela primariapi éxito aypayta yanapanchu?
Kay seccionpi, investigadorkuna yacharqanku imaynam AS HSIE programa warmi wawakunata yanapanku
allinta atipanankupaq primariapi. Risqanmanhina, huk investigacionkuna nirqanku, warmi wawakunaqa
allintam ruwanku qhari wawakunahina escuelapi kikin siminta rimayta atispa yachanankupaq qallariy
gradokunapi. Chiqan nisqanku ASEqa escuelakunapi yanapanmanku warmi wawakunata astawan qhari
wawakunamanta qispiyta qallarisqa gradokunapi.
Figura 4 (uraypi kaq) evaluacionpa resultadokunata rikuchiwanchik kimsa nacionpa: Camerun, Tailandia,
Vietnampapas. Kay resultadokunaqa rakisqa kachkanku: warmi wawa (qilluniqpi) qhari wawa (anqaspi).
Ñawpaq resultadokunapihina, barrakunapi tumpa yanayasqapi qawachiwanchik imaynam atiparqanku
mana – ASE programapi (sutichasqa “estándar”), barrakunapi astawan yanayasqapitaq qawachiwanchik
imaynam atiparqanku ASE programakunapi.
Figura 4: Qhari wawakuna, warmi wawakuna ima, HSIE programapi, mana-HSIE programapi
Kom G6 Mat-Warmikuna

Camerún

Tailandia

Qharikuna-Estándar
Qharikuna-AS chayninta
Warmikuna-Estándar
Warmikuna-AS chayninta

Kom G6 Mat-Qharikuna
*************************
Kom G3 Lenguaje y Artes - Mujeres

Kom G3 Lenguaje y Artes - Qharikuna
*************************
PM G2 Estudios Sociales - Warmikuna
PM G2 Estudios Sociales - Qharikuna
*************************
PM G2 Ciencias - Warmikuna

Vietnam

PM G2 Ciencias - Qharikuna
*************************
Vietnam G2 Mat - Warmikuna
Vietnam G2 Mat - Qharikuna
0

20

40

60

80

100

Promedio de grupos (porcentaje nisqa)

Llapan casokunapi, warmi wawakunaqa HSIE escuelakunamanta, aswan allintam yacharqanku warmi
wawakunamanta mana - HSIE escuelakunamantaqa. Figura 4pi rikunchikmi imaynam warmi wawakuna,
Ayllu Simiyuq escuelakunapi astawan yacharanku Kom G3, Lenguaje, Artes areakunapi, hinallataq Vietnampi
G2, Matematicaspi. Manam anchatachu qispichirqanku Kom G6 Matematicaspi. Patani Malay (PM)
programaqa ancha allinmi, warmi wawakunaqa, aswan allinta ruwarqanku qhari wawakunanmantaqa, yaqa
llapan cursokunapi aswanraq riqsisqa escuelakunapi.
Pisi rimayllapi: Kunanqa kaypi kaq investigacionkuna yachachiwanchik AS HSIE programakunaqa warmi
wawakunata yanapanku escuela primariapi allinta atipanankupaq. Nisqanchikhina, wichay qillqasqapi, niyta
atinchikmanmi, astawan warmi wawakunaqa éxitota escuela primariapi aypanku, chaynallataqmi escuela
secundaria punkunkuna kichasqa kanqa paykunapaq.

36

ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi.

Tukunapaq
Sut’illam kachkan. Warmakunaman, taqsayachisqa simi rimaqkunaman kamachiyqa rinanpaq escuelaman
mana Ayllu Siminta munaqkunaman yachananpaq astawanmi sapaqchakunku educacionpi, economicopi,
politicapi socialpipas. Usyanapaq, AS HSIE ruwayqa iskay chaniyuqmi: Hukninpa costo social económico
nisqanmi, poblacionpa huk allin partinta mana educasqata saqinku watan wata. Hukninpataq costo
económico karqa, kay AS HSIE programata sayarichinanpaq, kaykunaqa kusam karqanku warmakunapa
taqsayasqa simi rimaqkunapa wanaykunawan educacionpi tinkuptinku. Huknillam kay iskaymanta
chiqanpuni atipanqa, achka simiyuq llaqtakuna aypanqaku huk allin educacionta llapanchikpaq.

37

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

CUADERNILLO PROGRAMA
SAYARICHINANKUPAQ
Qallariy
Kayqa kimsa kaq cuadernilloqa pichqa kaqkunamanta, Ayllu Simipi Huqniraq Simikunapi Ima Educacion
programamanta (AS HSIE). Huknin kaq cuadernilloqa yachachiwanchik llapa asuntukunamanta AS HSIEwan
tiqsimuyumanta. Iskay kaq cuadernilloqa riqsichiwanchik imakunatam política educativakuna ruwaqkuna
ruwarqanku, paykunapa yanapayninqa allinmi sichus AS HSIEqa sayarichinqa kanqa, takyachinqapas sistema
de educacion formal nisqanpi. Kay kimsa kaq cuadernilloqa qawachiwanchik runakunapa yuyayninkuta
pikuna kay AS HSIE programata purichinqaku. Hinallataq imaynam kay programakunamanta willawanku,
allin kasqankumanta maypi AS yachaqkunapa tiqsinmi huk escuela oficial simikunata, hinallataq huk
cursokunata yachananpaq. Tawa kaq cuadernilloqa willawasun comunidadpa ruwasqankuta llaqtapa
ñawpaq culturanmanta, siminmanta, programakunata waqaychanankupaq, hinallataq allin educacionta
wawankunaman qusqanta. Pichqa kaq cuadernilloqa estudiokunata AS HSIE programamanta Asiapa pichqa
país nisqanpi riqsichiwanchik.
Sapa kuti tapukuna runakunapa tapukusqanqa AS HSIEmanta kay cuadernillopa sapa seccionpi
qallarinankupaq churarqanku. Kutichisqan tapukunata riqsisqa leccionkunapi AS HSIE programapa
tiqsimuyu muyurinpi kachkan. Kay ejemplokuna tukuy laya programapi qawachiwanchik kamachaspalla
imaynam runakuna huñunakuspa llamkachkanku huk plan nisqata ruwanankupaq, sayarichinankupaq,
takyachinankupaq AS HSIE programakunata yachaqkunaman yachayta yanapanku hinaspa chayna aypayta
atinmanku allin educacionta.

T1	¿Imaraykutaq kay AS HSIE programakuna allin
kanman? ¿Imakunataq allichanmanku?
Educacionpa munasqanqa warmakunata yanapanku yachayniyuq kananpaq, yupaychananpaq, allin kayniyuq
kananpaq chaykunawan ayllunkunapa mirachiy runa kanqa, hinallataq llaqtanpa allin runa responsablepas.
Escuelapi allinta kanankupaq, yachaqkunaqa competencias de aprendizaje (allin kay yachanapaq) nisqanta
aypanmanku, kaykunaqa sapa watapaq sapa cursopaq curriculo gobernamantal nisqanpi kachkan. Ichaqa
yachaqkunaqa yachaykunata manam aypayta atinqakuchu sichus yachachiqninkunapa rimasqanta clasepi
manam entendinqakuchu.
Yachaqkunapaq mana yachayta atirqankuchu utaq escuelapa oficial simita wasinkupi mana imaypas rimankuchu,
escuelaqa qallariyninpi manch’arichirqa, chaymanta mana ima atiy ruwana, chaymantataq mana kallpayuq kanku.
Kaymi nin, imarayku achka wawakuna, taqsayachisqa simiyuq ayllukunamanta manam escuelata rinkuchu. 2005
watapi, Banco Mundial kayta nirqa: “Pichqa pachak por ciento warmakunaqa manam imaypas escuelata rispa,
tiqsimuyunpa comunidadkunapi tiyanku maypi escuelapa siminqa manam anchachu utaq manam imaypas wasipi
rimarqankuchu. (Banco Mundial, 2005, p. 1). Chay porcentaje nisqanqa manam pisiparqachu, chiqanpuni astawan
hatunyachirqa, hina kallpachaptinku UNESCO, UNICEF, huk agenciapas, organizacionkuna tiqsimuyuntinpipas,
utaq wakin gobiernokuna taqsayachisqa simiyuq ayllukunapas kay situacionta allinyanankupaq.
Achka taytamamakuna, yachachiqkuna, investigadorkunapas yachanku yachaqkunapa sasa kayninta sichus
paykuna encuelapi ayllu siminta mana rimayta atiptinku. Qawasun uchukllapi, tukuy laya sacachakuna hinaspa
imay modopi AS HSIE sapankamata allinyachimanku.

38

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

Sasachakuy: Yachaqkuna entendinanta, rimananta escuela oficial simita suyanchikmi yachanankupaq
qallarisqan punchawmantapacha escuelapi, wasinpi mana rimaspapas. Chaymanta yachaqkunaqa
yachayta atimanku qillqayta, rimayta, yuyarimuytapas rimanakunata yachachiqninkupa rimasqanta.
Ichaqa mana intindispa, paykuna manapaschá atinqakuchu siminpi tuqyachiyta rimanakunata
kaykunawan oracionkunata musuq riqsinakunata ruwanankupaq. Huk investigador, India nacionpi
kayna kasqanmanta 2005 watapi nirqa:
Warmakuna mana intereswanhina karqanku yachachiqpa rimasqanwan.Paykuna chusaqta utaq
yacachiqta qawarayarqanku, hukkunapipas pizarrata maypi huk letrakuna qillqasqa karqa. Yacachiqqa
chiqanpuni yachan, warmakuna manam entendisqanta paypa rimasqanta, chaymi payqa explicacionta
ñut’u ñut’ullata rakhu kunkawan hatunmanta qurqa.
Chaymanta, yachachiqqa sayk’usqaña kaspa, musyarqa uchuk warmakunaqa ancha chinkasqa kasqanta,
chaymi pay yachaqkunaman mañakurqa qillqayta qallarinankupaq pizarrapi letrakuna kasqanta.
“Wawachaykunaqa ancha allin kanku, pizarrapi kasqanta qillqaspa. Paykuna Grado 5 aypaptinku
atinqakuchá qillqayta llapa kutichinakuta hinaspa yuyarimuytapas. Ichaqa, iskay warmakunallam Grado
5manta, chiqanpuni, rimayta atinku [escuela oficial simita]”, chayna yachachiq nirqa (Jinhgran, 2005, p. 1)
AS HSIEpa nisqan: Allin kallpachasqa AS HSIE programakunapi, yachachiqkuna Ayllu Simita
yachaqkunapata rimanku huk simitahinata yachachinankupaq escuela primaria usyanankama.
UNESCOqa nin imaynanpi kay ancha kusa:
Rimasqa simi yachachinapaq ancha chaniyuqmi yachayninta kallpachanapaq. Chaymi
wasimanta tukuy yachayniyuqta escuelapa yachaqniyuqwan huñuchwan, wawakunapa ayllu
siminkuta rimaspa, kaykunawan yachanqaku yachachinqaku ima escuelapi.Kayqa wawakunata
yanapanku astawan wiñachinanpaq yachay kaqninta, qillqayta liyiyta ñawpanankupaq
hinallataq huk simikunatapas yachankupaq. (UNESCO, 2007. p. 19).
Sasachakuy: Leccionkunaqa, librokunapas atipaq culturapi churqanku, hinaspa pisiyasqa llaqtamanta
yachaqkunapa riqsisqanta, yachasqankutapas qunqanku, kay yachaykuta warmakuna yacharqanku wasinpi
llaqtanpipas. Chayrayku, wayna, sipas yachaqkuna manam rimayta atinkuchu yachasqankunamanta
yanapakunanpaq, rimaspaqa intindiyta atinmanmi, suyasqankuta escuelapi yachanantaq.
AS HSIEq nisqan: Yachachiqkuna allinta rimanku wawakunapa Ayllu Siminkuta hinaspa
yachasqankuta rakinakunku. Paykuna sapa punchaw ruwasqankuta qawachinku warma
yachaqkunaman yanapananpaq musuq conceptokunata entendinanpaq. Yachachiqninkuna
rimananpaq, musuq yuyaykunata ruwanankupaq kallpachaptinku, yachaqkunaqa confianzawan
kanku yachayninkunapi allinta yachanankupaq. Chayna kaspa, llaqtapa simin rimasqa kaspa
escuelapi, taytamamakuna, huk runakunapas llaqtamanta, kusisqallaña kaspa, astawan clasepa
tukuy ruwanankunapi winakunku, hinaspa yanapanku tinkuchiyta currículo escolar nisqanta
comunidadpa yachasqankunawan, ruwasqankuwan ima.

39

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

Sawdo Japakiya qhari wawapa taytanmi, jardín de infancia nisqanpa, kay qhari wawa Escuela
Ban Prachan programaman rin, Iskay Simipi Educacion BLM Patani Malaypa, Tailandiapi. Chay
wawapa taytan willarqa imaynam wawan rimayta, liyiyta ayllu siminpi wiñachirqa hinallataq thai
simipipas escuela qallariqanmantapacha:
Wawayta qhawaspa, yacharqani imaynam pay estudionkunamanta kusikun. Escuelamanta
kutimuptin, yachachiqninpa tukuy kamachisqanta qatipan, kaykunatahinata, imaynam tareakuna
ruwana utaq siqiypas ruwana… Kunankunaqa, qhatuman rantiq riqtiyku, hinam pay mañakunpuni
libronkunata utaq cuadernokunata siqinanpaq maypi pay qillqayta atinman kusikunanpaq. ¡Payqa
anchatam kusikun estudiaspa! .1410
Sasachakuy: Suyanchikmi yachaqkuna Ayllu Siminpi liyiyta qillqayta yachanantaq manaraq paykuna
entendiyta rimaytapas atispa.
AS HSIE nisqan: Yachaqkuna Ayllu Siminpi liyiyta qillqaytapas yachanku. Kikin tiempopi,
paykuna qallarinku yachayta, entendiyta rimaytapas escuelapa oficial siminpi. Paykuna
confianzawan kanku liyiyta qillqaytapas Ayllu Siminpi atiptinku, hinallataq entendiyta rimayta
atiptinku escuelapa oficial siminta, yachachiqkuna yanapanqaku yachayninkunata astayta huk
musuq simiman. Banco Asiatico de Desarrollo willawanchik imaraykum kay procesoqa ancha
chaninniyuq:
Huk llaqtakunapa allin yachayninkuna hinallataq llapa ñawpasqakuna neurociencia cognitiva
nisqanmanta yachachiwanchik warmakunamanta, achka simiyuq educacion ayllu simipi (AS
HSIE) kaqkunapa, kay warmakuna yachayninkunata allinta mirachinku ayllu siminkunapi
hinallataq nacionpa siminkunapipas (ACDP Indonesia, 2014, p. 3).
Pisi rimayllapi, allin ruwasqa AS HSIE programakuna, allin sayarisqa, allin purichisqa yachaqkunapi kaynam
resultadokuna:
Achka simipi rimaqkuna. Yachaqkuna kallpachasqa kanku iskay simita utaq astawanpas escuelapi
rimaptinku yachanankupaq hinallataq huk runakunawan rimanakunankupaq ayllu ukunpi utaq hawanpi.
Achka simipi liyiyta qillqayta yacharqanku. Paykuna liyinku qillqankupas yuyayninkunawan iskay simipi
utaq llapan simikunapi
Achka culturayuq. Yachaqkunaqa kuyayninta, yupaychantapas kikin culturanpata llaqtanpatapas
waqaychanku, hinallataq rimanakunku confianzawan, respetowan huk runakunawan mana paykunahina
qawankuchu, rimankuchu nitaq iñinkuchu.
Atipaq yachaqkuna. Paykuna educacionpi llapan munasqankuta aypanku hinallataq yachanankupaq
kuyayninta kawsanankama mirachinku.

14 Kayta t’ikraranku Pratya To-Itae: Noticias del Sur, Instituto Isramanta. Nivel Inicial del Tercer año de escuela Bilingüe: La Respuesta
para la Educacion de Niños en el Área de la Frontera Sur. Domingo, 03 de enero 2010 19:10.

40

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

T2	¿Imaynam AS HSIE yachaqkuna liyiyta, qillqayta
ima yachanku kikin siminpi hinallataq hukkunapi
utaq aswanta simikunapipas escuelapi?
Llapa warmakuna escuelata qallarinku yachayninkunawan, taytamamankumanta yacharqan wasipi, ayllupi ima.
Llapa yachaykunamanta escuelaman apasqanqa kachkanmi huk yachaynin rimanankupaq yachanankupaq ayllu
siminpi (AS). Ayllu Siminqa ancha allinmi huk simikunata yachananpaq hinallataq matematicasta, cienciakunata
huk escuela cursonkunata yachanankupaq. Imayna paykuna yachankuña Ayllu Siminta, chayqa aswan allinmi
paykunapaq lecto-escritura nisqanta yachanankupaq. Yachaqkuna confianzawan kanku liyiyta qillqayta
ayllu siminpi atispa hinallataq paykuna qallariy nivelta escuelapa oficial siminta aypanku mana sasachakuspa
tuqyachispa, chayna kaspa allinmi kachkanku liyiyta qillqayta yachanankupaq chay simipi.
Diagrama uray kaqpi AS HSIE procesota kicharin yachaqkunata yanapananpaq utqaylla, confianzawan rimayninpi,
liyinanpi qillqayninpipas ayllu siminpi, chaymanta escuelapa oficial siminpi hinallataq huk simikunapipas curriculopi
mañakuptinku.Kay diagramata qawaspa, uraymanta qallarisqanta wichaykama risqanta, yachankichik sapa paso
nisqanqa yachaypa tiqsinman tikrasqanta hamuq pasopaq.
Paykuna yachanku huk simikunatapas currículo mañakuptinku.
Yachaqkuna wiñachikkanku mana sayk’uspa rimayta qillqayta iskaynin simipi
Yachachiqkuna Ayllu Simita rimanku escuelapa siminta yachachiyta
yanapanankupaq
Paykuna liyiyta qillqayta qallarinku ecuelapa oficial siminta.
Paykuna wiñachikkanku mana samaspa rimayta escuela oficial siminpi.
Yachaqkuna wiñachikkanku mana sayk’uspa, rimayta, qillqayta ima Ayllu Siminkupi.
Yachachiqkuna Ayllu Simita escuelapa oficial simintapas rimanku yachachinankupaq.
Paykuna yachayta qallarinku escuelapa oficial siminta.
Paykuna liyiyta qillqayta yachanku ayllu siminpi.
Yachaqkuna utqayllata wiñachinku ayllu siminpi hinaspa escuelapa vocabularionta mastarichin.
Yachachiqkuna Ayllu Simillata rimanku yachachinanpaq.
Yachaqkuna Ayllu siminpa vocabularionta mast’arichinku hinallataq confianzata wiñachinku
ayllu simita escuelapi rimaspa.
Yachachiqkuna Ayllu Simillata rimanku yachachiptinku.
Paso pasonta proceso nisqanpi, simikunata cursohinata yachachinankupaq,
hinallataq yachachinapaq rimanku tukuy escuela primariapi 1511

15 Ruwapayasqa S. Malonemanta, 2010.

41

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

Kay diagramaqa, sapa pasota manam churanchu huk akllasqa gradoman, índice de progresión nisqanqa
hukkunamanta depende winasqa simikunamantapas, yachaqkuna yachanam kachkan escuela primariapi.
Kay llapanmanta, yachaqkuna aypaymanku allin kayta, éxito nisqanta, sapa pasopi huk simita yachaynanpi,
chaynam paykuna astawan confianzawan, kallpachakuspa kanqaku entendinanpaq, rimananpaq, liyinanpaq,
qillqananpaqpas iskay simipi utaq escuelanpa llapan simipi.
Hamuqpi, pisi rimayllapi willawanchik (anqaspi) imaynam sapa paso kanku diagramapi; qallarisun
urayninmanta.
Yachaqkuna Ayllu Siminpa vocabularionta hatunyachinku hinaspa kallpachasqa kanku
Ayllu Siminta rimaspa escuelapi. Uchuk warmachakuna ayllu siminta rimanku masinkunawan,
ayllunkunawanpas rimanakunankupaq manaraq educacion formalta qallarispa. Huknin kaq ruwana
kachkan yachasqan simipa, mirachiy Ayllu Siminpa vocabularionta, chayna kaspa paykuna allinta,
kallpachaspa rimanmanku maypi munasqankupi, clasekunapa ukunpi utaq hawanpi.
Yachachiqkuna yachaqkunata yanapanku allinta rimanankupaq, willakunata paykuna liyiptinku
yachaqkunaman, chaymanta tapukunata ruwaptinku yachaqkuna hamutananpaq, rimananpaq
llapa uyarisqankunamanta. Hinallataq yachachiqkuna yachaqkunaman proyectokuna qunku maypi
llamkanqaku, rimanqaku huñunakuspa sasakunata, equipopi paskanankupaq, chaymanta willanqaku
ruwasqakunamanta entendisqankunamantapas. Yachachiqkuna yachaqkunaman kallpachanku
tapukunata ruwanankupaq hinaspa sut’i kutichikunata qunku yachaqkuna entendinanpaq. Hinallataq
paykuna winanku musuq rimanakunata vocabularioman Ayllu Simipi, chaynam yachaqkuna
entendinqaku imata nin musuq rimanakuna, hinaspa rimayta qillqayta atinmanku hamuq
yachanankunapi.
Kaypi kachkan investigadorkunapa willawasqanku, imaynanpi ancha kusa warma yachaqkunata
kallpachayqa ayllu siminta clasekunapi rimanankupaq:

Getty/Ridofranz

Investigacionkuna niwanchikmi warmakunapa yachayninqa, simita rimananpaq, uyarinanpaq,
entendinanpaq ima, imata nin rimasqa qillqasqa rimanakunaqa riqsichisqa, tinkisqa kachkan
qhipa kaq qispisqa alfabetizaciónpa liyiypi, qillqaypi, kunkapi simikunata t’uqyachiypi ima. (Panel:
Temprana Alfabetización Nacional, 2009, p. 2).

42

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

Yachaqkuna liyiyta, qillqayta ima Ayllu Siminkupi yachanku. Yachachiqkuna yachaqkunaman liyinata
qillqanata riqsichinku Ayllu Siminkupi – paykunapa allin riqsisqanta – kayrayku:
… liyinapaq allin kayninqa entendiymi. Entendiytaqa warmakuna aypanku t’inkichispa paykunapa
liyisqankuta, ñawpaq yachayninkunawan. Warmakuna mana materialkunawan liyinanpaq kaspa,
yanapakusqa yachasqankullapi, ichapas siminkupi, llapa culturakunapi utaq geografiapipas, chiqanpuni
manam allinchu kanku. (Prouty, 2009, pp. 17-18).
Yachachiqkuna AS HSIEpa yachaqninkunata yanapanankupaq liyiyta qillqayta Ayllu Siminpi “iskaychasqa
yachaykunawan” ruwanku. Yachaqkunaqa alfabetonpa letrankunata hinallataq imaynam simin ukupi
t’ukyanku sapa letrakuna, chaytapas yachanku. Paykuna kay yachaykunata allinllata palabrakunata,
oriacionkunata yachapakustin rimanku. Hinallataq paykuna yachapakunku allinta sumaqllata qillqayta
letrakunata, palabrakunata oracionkunatapas.
Yachaqkuna palabrakunata sumaqta rimayta yachanankama, oracionkunatapas allin qillqayta yachanankama,
yachachiqkunaqa entendiyta yanapanku liyiypas, qillqaypas chaninchasqa ruwaykunam kanku. Paykunam
yachaqkunam mana sasa willaykunata Ayllu Siminpi qunku wakin runakunamanta, llaqtakunamanta,
ayllupa ruwaykunamantapas hinallataq yachaqkunata kallpachanku sapa rapipa imagenkunawan historiata
“liyinakunanpaq” paykunapura. Hinallataq paykuna yachaqkunaman kallpachanku kikin paykunapa
historiankunata qillqayta – kikin siminpi t’ukyachiyta atispa –masinkunawan willanakuspa. Yachachiqkunaqa
hina hay “iskaychasqa yachaykunawan” llamkachkanku chawpichaspa chiqan significadopi yachaqkunata
yanapakunankupaq confianzawan liyiyta qillqaytapas Ayllu siminta. Kaypi kachkan yachachiqkunapa nisqanta
kay iskaychasqa yachaykunamanta huk tallerpi curriculokunapa nisqanmanta As HSIE, Etiopia nacionpi:
Ñuqayku astawan significadopi churakunchik manam ancha musuq materialkunapi ruwasqaykupi . Achka
kutikunapi wawanchik tawantin yachaykunata manam ruwayta atinkuchu [uyariyta, rimayta, liyiyta,
qillqayta] huknin mana kaptin… Ñuqaykum kallpachaniku rimananta, hamutananta, libre qillqananta
ima astawan kallpachinanpaq.
Coordinadorpa nisqanqa, AS HSIE programamanta, iskaychasqa yachaykunawan llamkaq Pakistan Nacionpa
nor-oeste nisqanpi, yachaqninkunamanta iskay wata llamkasqanmanta AS HSIE kayta nirqa:
Yachaqninchikqa AS HSIE escuelakunamanta liyiyta, qillqaytapas atinku, iskay wata estudiasqanmantapacha
hallariy nivelpi, chaykamaqa escuela no gubernamental nisqankumanta yachaqkunaqa manam liyiyta
nitaq qillqayta atinkuchu Grado 5 kaspapas.
Yachaqkunaqa escuelapa oficial siminta yachayta qallarinku. Yachaqkunaqa escuelapa oficial siminta
yachayta qallarinku kayna ruwaykunawan “uyariy – qhaway – ruway” yanapaqku mirachiyta simikunata
simin ukupi tuqyasqanta, vocabularionta. Qallariyninpi, yachachiqkunaqa mana sasa kamachinata kayhinata
kamachirqanku: “Sayariy”, utaq “Punkuta tuqsiy”. Yachaqkunaqa uyarispa qawanku yachachiqkunapa
kamachisqanta hinaspa achka kutikuna ruwarqanku. Chaymanta, paykuna kaqmanta uyarispa
ruwaykullankutaq. Sapa punchaw, yachachiqqa musuq rimanakunata, frasekunatapas yapaykullankutaq
leecionkuna sumaqlla ruwasqa kananpaq plan ruwasqankuhina.

43

Getty/mofles

Getty/Ridofranz

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

44

Getty/Courtney Hale

Getty/Feverpitched

Yachachiqkuna rikusqankuta willachkankupuni kimsa utaq pichqa semanamanta, paykuna yachaqkunata
rikurqanku tukuy lawpi escuelapi kamachikunakustin huknin hukninman samaptinku. Kay puntopi
yachachiqkuna yachaqkunaman tapuyta qallarinku paykuna kutichiyta atinmanku hukwan utaq
rimanakunawan. As asllamanta, kay tapukunaqa suyanku kutichinakuna astawan hatunyananta, hinaspa
chayllapi yachaqkuna rimayta atinmanku mirachisqa vocabulariowan tukuy ima kasqanmanta yaqa riqsisqa
paykunapapaq. Yachachiqkunapas yupaychanku hayk’a tiempopi tapunakuna – kutichinakuna ruwanku
yachaqkunata riqsichiyta yanapananpaq, imaynan gramatica kanku huk musuq siminpa.

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

Getty/mmg1design

Getty/Ridofranz

Warmakuna liyiyta qillqayta qallarichkanku, escuelapa oficial simita. Ña yachaqkuna yacharqaptinku
liyiyta qillqayta Ayllu Siminpi, ñam paykuna entendiyta rimaytapas escuelapa oficial simipi “sapa punchaw”
rimanankupaq allinllaña kachkanku chay simipi (S2) lecto – escritura qallarinanpaq. Yachachiqkunaqa
yachaqkunaman escuelapa oficial siminpa alfabetonta, yachayta yanapanku hinallataq simi ukunpi sonido
tuqyasqanmanta sapa letrawan. Paykunam yachaqkunaman hamutayta kallpachanku imaynam yacharqanku
liyiyta qillqayta Ayllu Siminpi hinam kay riqsisqanta qunman liyinapaq, qillqanapaqpas musuq simiman.
Yachachiqkuna, educacionpi llamkaqkuna, taytamamanpa kusikuynin kusam astawan kaykunamanta
yachaqkunata qawaptinku imayna utqaylla alfabetizacionpa yachayninkunata karqanku escuela oficial
simipi, yachachiqnin kay procesota qatipanku.

Yachaqkuna huk simikunatapas yachanku sichus currículo nisqanpi kamachin. Yachaqkunaqa achka
AS HSIE programakunamanta rimayta yachanku kimsata utaq astawan simikunata escuela primariata usyaptinku.
Huk musuq simita yachanapaq ruwana kachkan wichaypi nisqanhina, escuelapa oficial simita yachanapaq.

Simikunata rimastin AS HSIE programakunapi yachachinapaq.
AS HSIE yachachiqkunaqa pisi pisimanta yachaykunata qatipanku escuela primariapi yachachinankupaq.
Yachachiqkunaqa yachaqkunapa Ayllu Simillapi rimanku qallariy gradokunapi yachachinankupaq (preprimaria nisqan, utaq Grado 1, ichapas Grado 2ta tukunankukama). Imayna yachaqkuna ñam riqsinkuna ayllu
siminta yachachiqkuna ayllu simipi yachachinqaku matematicasta, cienciata, estudios sociales nisqantapas. Imayna
liyiyta qillqaytapas Ayllu Siminpi yacharqankuña qallariy gradokunapi, AS HSIE yachaqkuna allin s’apiyuq kanku, liyiyta
qillqayta yachanankupaq escuelapa oficial siminpi, vocabulario oral nisqantapas wiñarqachispa chay simipi.
Yachachiqkuna Ayllu Simita, escuelapa oficial simintapas rimanqaku media primariata yachachinankupaq.
Yachaqkuna grado media primariapi, kallpachasqaña kanku escuelapa oficial siminpi lliw yachasqankumanta
rimanankupaq. Paykunapas yachayninkunawan kallpachasqa kanku Ayllu Siminkupi matematicasta, cienciasta,
huk imakunatapas escuelapi yachanankupaq. Sichus kaypi exitota ayparqanku, chayqa paykunam kallpachasqaña
kanku hamuq yachaykunapaq –escuelapa oficial siminta rimaspa, Ayllu Siminkutapas ima, chaykunawan
yachanankupaq –.
Yachaqkunata yanapanankupaq iskaynin simikunapi yachanankupaq, yachachiqkunaqa vocabulario
académico nisqanta ruwaysinku, escuelapa llapa yachayninkunawan tinkisqata. Yachachiqkuna kayta
ruwanku, ‘principio educacional básico’ nisqanta qatispaspa: warmakunapa riqsisqankunamanta rimastin
musuq yachaykunata entendiyta atinanpaq. Kaypim kachkan, imakunatam ruwanmanku yachachiqkuna
yachaqninkunaman musuq yachaykunata riqsichiyta yanapanankupaq ayllu siminpi hinallataq musuq
rimaykunatapas tinkisqa escuelapa siminwan.

45

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

Ayllu Simita rimanku musuq yachayta winananpaq yachachinanpaqpas (ejemplo, Matematicaspaq:
mirachiy). Ruwanakunata yachaqkunaman kamachinku, huk conceptowan huk sasakuyta allichanankupaq
utaq huk ruwayta usyanankupaq. Kallpachanku yachaqkunata kuska rimanakunankupaq Ayllu Siminpi
hinaspa yanapanakunkupaq paykunapura. Allin tapukunata ruwanku yachaqkunaman, pisi rimayllapi
yachasqankunamanta willananpaq.
Yachachiqkuna qawapayanku llapa t’erminos académicos nisqata Ayllu Simipi, chaymanta kay terminokunata
escuelapa oficial siminpi riqsichinqaku (Matematicaspaq ejemplo: “Ayllu Simipi [quechua/runasimi] ñuqanchik
ninchik ‘mirachiy’. Castellanopi [escuelapa oficial siminpi] ñuqanchik ninchik ‘multiplicación’”).
1. Yachachiqkuna Ayllu Simipa terminonkunata, escuelapa oficial simintapas pizarrapi qillqanku;
yachaqkunataq qillqankullantaq yachapakuy cuadernonpi .
2. Kay kikin modelopi terminokuna, huk simipi utaq llapan escuelapa simikunapi, musuq tinkisqa yuyaywan
yachachinku, hinaspa sapa yachaqkunapa qillqasqanta qawapayaspa allichanku.
3. Yachachiqkunaqa leccionkunapa partinta qawapayunku escuelapa oficial siminpi. Paykuna allillamanta
sumaqllata rimanku, sayastin ima yachanankupaq sichus yachaqkuna nisqankuta entendichkanku.
Musuq terminokunata rimanku, sapa atispa, chaynam yachaqkuna chaypi uyarinqaku. Hinallataq huk
uchuk ruwayta qunqaku, kallpachastin warmakunata escuela oficial siminta rimayta paykuna kuska
llamkaptinku. Yachachiqkuna yachaqkunata kallpachanku, yanapanku sichus paykuna mana atinkuchu
rimayta escuela oficial siminpi.
4. Yachachiqkuna leccionkunata usyanku huk uchuk revisionwan chaninchasqa conceptomanta Ayllu
Simipi, hinaspa, yachayta munaspa, tapunku sichus yachaqkuna entendirqanku.
5. Yachachiqkuna kutipanku leccionta erqekunawan, escuelaq oficial siminpi. Paykuna rimanku susigowan,
pisi pisimanta, sayaspanku, qhawarispanku sichus erqekuna yuyaywan yachashanku. Yachachiqkuna
rimanku musoq terminokunamanta, chayqa erqekuna uyarinku chay terminokunata hoqkunawan
taqrusqata. Yachachiqkuna ruwanku hoq huch’uy actividadta, erqekunata mat’ispanku, escuelaq oficial
siminta rimanankupaq, paykunapura llank’ashaqtinku. Yachachiqkuna kallpachanku, yanapanku ima
erqekunata, sichus paykuna mana atinkuchu niyta imatapas as allinta, escuelaq siminpi.
6. Yachachiqkuna tukunanku leccionkunata huch’uy revisionta ruwaspa Ayllu Simiq yachayninkunata kutipaspa;
tapunanku erqekunata hoqmanta, cheqaqchanapaq sichus paykuna yuyaywan qatishanku lluyta.
Yachachiqkuna Ayllu Simita rimanku, escuelapa oficial siminta takyachinankupaq, Grado 6pi, utaq
programapa watan usyachkaptin. Yachachiqkuna Grado 6pa, escuelapa oficial siminta rimanku Ayllu
Simiwan yanapachikuspa. Paykuna kayna ruwaspa:
1. Escuelapa oficial simita sumaqllata, allimanta rimanku hukmanta kimsakama termino academico
riqsichinanpaq hinaspa yachaqkunaman mañankunku allinta uyarispa hamatachun imaynam kaykunata
leccionpi rimanmanku
2. Musuq terminota huk simipi yachaqkunaman riqsinankupaq tanqanku ichaqa mana imaypas
takyachinqaku yachaykunata astawan yachanankupaq. Musuq terminokuna utaq rimanakunata
kallpachanku (cf.#1) chaynallataq waqaychakunku yachaqkuna entendispa rimayta atinmanku.
3. Ruwanakunata equipopi yachaqkunaman qunku hinallataq kallpachanku escuela oficial simita
rimanankupaq paykuna rimaptinku yachasqankunamanta hinaspa paykunapura yanapanankupaq.
4. Leccionta usyaspa, Ayllu simipi tapunqaku yachananpaq sichus yachaqkunata entendirqanku.

46

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

AS HSIE programapa huk yupaychana aspecto kachkan – llapanmanta hukninrayku yachaqkunaqa escuelapi
atiparqanku – currículo qillqaqkuna yachachiqkunapas riqsirqanku kayta: manam kaqllachu concepto
yachayqa nitaq simi yachayqa escuelapi qallariy gradokunapi, media – primariapipas. Yachaqkuna rimayta
qallarichkaptinku escuelapa oficial siminta, yachachiqkunaqa kay iskay laya yachaykunataqa rakinkun.
Yachaqkuna ña kallpachasqa kaspa media primariapi escuela oficial siminpi, yachachiqkunaqa huñuyta
qallarinku kay iskay yachanapaq procesota. Escuela primariata usyaptinku, yachaqkuna allin kallpachasqaña
kanku astawan allinta rimanankupaq escuelapa oficial siminta, musuq concepto (yachaykuna) yachanankupaq
rimaptinku.

T3	¿Imakunataq AS HSIE programata sayarichinapaq
yupanchanku?
Achka nacionkunapi achka estudiokuna AS HSIE programakunapi tarirqanku, yaqa kikin aspecto
generalkunawan kanku kay kallpachasqa programakunaqa. Muyurisqa diagrama uray kaqpi16,12riqsichin
llapa imakuna allin kusa kay AS HSIE programapa exitoyuq kananpaq takyachinapaq ima

política
yanapanapaq
AS HSIE

Ñawpariq
investigación

Yanapananpaq
ruwaysinkuna

Plan: chiqanta
sayarichinapaq

Yuyay qispichiy,
puririy ima

Yupaychasqa imakunayuq kallpachasqa
kananpaq AS HSIE
programakuna
Qatipay
chaninchay ima

Yachachiqpa
huñunakusqan
capacitaciónmanta
ima

Allin chaskisqa
alfabetokuna

Liyinapaq
yachanapaqpas
materialkuna

Currículo
nisqan yachachinapaq materialkunamanta.

Kaypi kaqkunata (componentekuna) huk muyuriypi churarqanku qawachinanpaq, kikin tiempopi
ruwasqankunamanta. Chaymanta, llapan ruwanakunapas chaypiraq kanqaku ciclos nisqanpi, programata
churaptin, mast’ariptin ima. Kay programapa sayarichikninkunaqa kaykunamanta mana responsable
kanmankuchu. Huk nisqan ejemplopi, paykuna manan responsable kanmankuchu políticas yanapakunamanta
nitaq qullqita waqaychankunamanta AS HSIEta yanapanankupaq nacionpi, provinciapi utaq llaqtapi. Ichaqa
paykunaqa wakinllamanta responsabilidad kanqaku. Hamuq secciónpi huk uchuk willaypi sapankama
tinkichisqata ruwasqankunamanta qawachiwanchik.
16 S. Malonemanta, 2010.

47

Cuadernillo programa sayarichinankupaq

Ñawpariq investigación. Ñawpariq investigaciónqa qunmanmi mañakusqan informacionta, sayarichiq
plankunata, chiqanpuni qispisqanta wiñanankupaq. Hamuqpi, ejemplokuna kachkan, tapunanchikpa
nacionpi, provinciapi hinallataq sapa ayllu simipi.
Nacionpi, suyukunapipas (provinciapipas).
• ¿Ima kaq politicakuna yanapayta ruwaysinmanku AS HSIE programata? ¿Kaykunata hatunyanmankuchu?
¿Kanchu politicakuna mana munaq taqsayachisqa simikunata escuelapi rimanankupaq nitaq
mastarikunanpaq? ¿Kaykunata tikrayta atinmankuchu?
• ¿Mayqin gobiernopa agenciankuna, mayqin institucionkuna, mana-gobiernopa organización kaqkuna
(ONG) kuyunmankuchu kay programata yanapananpaq?
• ¿Ima recursokuna nacionkunapa provinciakunapa, localkunapa kaspa, allin kaqniyuqwan programata
yanapanmanku? Kanmi ejemplokuna, recurso localmanta, kaykuna winanku runakunata, localta,
equipota, materialta, llaqtakuna yachayninkunata, ñawpaq willaykunata ayllupa siminmanta. Kaykuna
risqispaña kaspa ¿imaynam kuyuchinmanku?
• ¿Imakunam kay programapa allin hatarinanta, takyanantapas qiparqachinmanku? Kaypi kaq
ejemplokunam, sasakunata winanmanku huk kitikunaman chayanankupaq climakunarayku hinallataq
mana qullqiwan kaspa manam materialkunata ruwayta atinkuchu nitaq rakiyta, waqaychaytapas.
¿Imaynam kay sasachakuyta llallinmanku utaq ayqiymanku?
Ayllu Simikuna sunqu ukunpi:
• ¿Imayman runakuna wawankunapa educacionninmanta willankunku?
• ¿Mayqin simita/simikunata yachaqkuna entendinku sapa escuelapi? ¿Mayqintataq wasinkupi rimanku?
• ¿Imaynam Ayllu Simiqa kachkan? ¿Ayllu Simiqa qillqayuqchu kanku? ¿Qillqanataqa Ayllu simi rimaqkuna,
chaninchasqa agencia gobiernokunapapas chaskinkuchu?
• ¿Llaqta runakuna entendinchu imaraykutaq, imapaqmi kusa AS HSIE programaqa? Sichus chayna kaptinqa,
¿paykuna wawankunapaq munankuchu? Mana chayna kaptinqa, ¿imakunawantaq entendinanpaq
yanapachwan, imanasqa ancha kusa kanman wawankunapaq?
• ¿Mayqin grupokuna kasqankumanta (warmikunatapas winastin) kuyuchinmanku programata
yanapananpaq?
• ¿Kanchu huk recursokuna (culturamanta yachaq, achka simimanta yachaqkuna, maestros manañan escuela
yachachinkuchu, wasikuna, equipokuna, hukkunapas) programaman churakunman yanapananpaq?
• ¿Imakunam kay programapa allin hatarinanta, takyanantapas qipachinmanku, sayachinmankupas?
¿Llaqta runakuna yachachinkuchu imaynam kay sasachakunata allichayta atichwan?

48

Ayllu runakunapaq

AYLLU RUNAKUNAPAQ
Introducción
Kay cuadernilloqa “Ayllu Simipi Hukniraq Simikunapi Ima Educacion” (AS HSIE) programakunamanta
rimanmi, maypi warmakuna mama simita utaq Ayllu Simita (AS) escuelapi rimanku huknin kaq siminhinata
yachanankupaq. Ayllu Simipi, Hukniraq Simikunapi Ima Educacion programakunapi yachachiqkunaqa
yachaqninkunapa siminta, yachanku, wasipi ruwasqankutapas, llapa yachasqankuta ruwasqankutapas
ruwanku yachaqkunata yanapanankupaq musuq imakunatapas escuelapi yachanankupaq. AS HSIE
programaqa llapa warmakunata, sapa huñusqa runakunapa rimaqninta escuelapi exitota aypankunata
munanku. Hinallataq llaqtankupi suyunkupi allin runa kananta munanku. Kay cuadernillopa wakin partinqa
taytamamankupa, yachachiqninkunapa, escuelapi llamkaqkunapa, paykunapa tapunkunamanta ruwasqa
kachkan hinallataq comunidadpa wakin runakunaqa sapa kuti AS HSIEmanta tapupakunku.

T1	¿Imaynam wiñachiyta yanapaytapas atichwan AS
HSIE programata ayllunchikpi?
Kay AS HSIE programakunapa allin kayninqa llapa runakunapa tukuy gobiernopa yanapayninta, ruwaysinta
munanku. Kay llapanmanta astawan chaninchasqa, llaqtapi runakuna kay programata wawankunapaq
munanmanku, chaypaqmi taytamamakuna, wakin ayllu runakunapas yachachiqkunaman, directorkunaman,
wakin educacionpi llamkaq runakuna yanapankuman kay programa qispinanpaq, allin kananpaq.
Hamuq diagramapi riqsichiwanchik componentekunata, allin kallpachasqa ruwakuq AS HSIE
programakunamanta. Sichus kay programa sistema de educación oficial nisqanpi kachkan, chayqa, wakin
partikuna kay programapa, responsabilidadqa kachkan, política educativa ruwaqkunapi, educacionpi
llamkaqkunapi: distritokunapi, provinciankunapi, nacionnintinpi ima. Ichaqa, ayllu runakunapa yanapayninku
ancha yupaychanam.
política
yanapanapaq
AS HSIE

Yanapananpaq
ruwaysinkuna

Qatipay
chaninchay ima
Yachachiqpa
huñunakusqan
capacitaciónmanta ima

Ñawpariq
investigación

Yupaychasqa imakunayuq kallpachasqa
kananpaq AS HSIE
programakuna

Liyinapaq
yachanapaqpas
materialkuna

Plan: chiqanta
sayarichinapaq

Yuyay
qispichiy, puririy
ima

Allin chaskisqa
alfabetokuna
Currículo
nisqan yachachinapaq materialkunamanta.

49

Ayllu runakunapaq

Kamachikuna ruwaqkunapaq cuadernillo, hinallataq Programa takyachiqkunapaq cuadernillo
willawanku llapa ruwaykunamanta, componentekunawan tupachisqanmanta, wichay qillqasqapi. Ayllu runakuna kay AS
HSIE programata yanapayta munaspa wawankunapaq, kay cuadernillokunawan astawan yachanqaku programamanta,
imaynam sayarichirqanku. Uraypi kaq, uchukyasqa partikunamanta willawanchik mayqinmi chaykunamanta astawan
llaqtapa yanapananta munanku.

Ñawpariq investigación
Manaraq kay AS HSIE programata qallarispa wawankunapaq, ayllupa kamachiq runakuna, taytamamakunapa,
ayllumanta wakin runakunapa willasqanta huñunku. Kay tapunakunaqa ancha chaninchasqa:
• ¿Ima simita/simikunata uchuk wawakuna wasinpi rimanku? ¿Ima simita/simikunata paykuna llaqtapi uyarinku,
rimanku ima?
• ¿Runakunaqa ayllu siminmanta culturanmantapas uqarikuq kaspa, yupaychankuchu, chaychu hamuq runakunaman
riqsichiyta munanku?
• ¿Ayllu runakuna riqsinchu sasakunata wawakunapa educacion chaskisqanwan escuelapi?
• ¿Ayllu runakuna munankuchu llamkayta kuskachakuspa educacionta allichanankupaq?
Sichus runakuna kutichinqaku huk “MANAM” nispa kimsa usyaq tapunakunata chayqa, ñisyu sasam kanqa yanapayta
tariy AS HSIE programapaq. Ichaqa, huk kutikunapi, runakuna manaraq yacharqankuchu ima allinmi Ayllu Simiqa
educacionpi. Manapaschá runakuna musyarqankuchu, Ayllu Simin ñawpaqmanta chaskisqanqa chusaqyachkan
warmakuna escuelapi, oficial simillanta uyarispa rimaspa ima, chaymi paykuna AS HSIEta qunqayta qallarichkankuña.
Programapa kamachiqninkunaqa chay “manam” nisqan uyarisqanrayku kallpachinmanku astawan yupaychanmanku
AS HSIE programata sayarinanpaq.
AS HSIEpaq ayllukuna yanapaptinku, programapa kamachiqninkuna astawan informacionkunata munankuqa. Kaypi
wakin tapukuna kachkan riqsichinapaq.
• ¿Pim qillqayta atinman willanakunata Ayllu Simipi, runakunamanta, lliw ruwaykunamantapas ancha riqsisqa
yupaychasqa ima sapa gradopa wawakunapaq? ¿Pim librokunata ruwayta atinman hinallataq simiqa allin
qillqasqanta waqaychanman?
• ¿Pim siqiyta, dibujayta atinman imagenkunata, wawakuna textota sapa rapipi kaqta entendiyta yanapananpaq?
• ¿Kanchu runakuna yachachiq rantihina yachachinanpaq?
• ¿Ima warmikuna, qharikuna culturapi yachaqkuna kaspa, riqsichiyta atinmanku ñawpaq yachay kaqta, ñawpaq
ruwanakunatapas clasekunapi librokunapipas uyarinankupaq, riqsichinanpaq ima?
• ¿Ima localkuna, equipokuna huk recursokunapas allin kanmanku materialkunata mirachinapaq entrenanpaqpas?
• ¿Imaynam ayllu runakuna yachachiqkunaman AS HSIEpa yanapanmanku?
Programapa kamachiqkuna problemakunata riqsiyta munanku, imakunam taqyachinkupas utaq allqachinkupas
programakunata; chaymi paykuna ima ruwaykunatapas hamutanku manaraq sasachakuna rikumuchkaptinku. Kaypi
tapunakuna kachkan:
• ¿Imakunam kanku ñankunapi, llaqtapa mayukunapi para chayamuptin?
• ¿Taytamamakuna huk llaqtakunaman lluqsinku chakrakunapi utaq huk llamkanakunapipas llamkananpaq? Chayna
ruwaspa ¿wawankunata apankuchu?
• ¿Escuelata utaq yachachiqkunapa wasinta allichanmankuchu?
• ¿Escuelapi kanchu allin llumpasqa bañokuna, warmi wawapurallapaq hinallataq qhari wawapurallapaq?
• ¿Allinchu yakuqa yachaqkuna upyananpaq?
• ¿Kanchu huk cuarto, librokunata, escuelapa materialkunapas waqaychananpaq? chaynam paramanta,
huk’uchakunamanta, kurukunamantapas qispikunmanku.

50

Ayllu runakunapaq

Chaymanta, chiqan problemakunata riqsispa, programapa kamachiqkunaqa rimayta munanku directorwan,
escuelapa yachachiqkunawan ima. ¿Imatam paykuna yachanku AS HSIE programamanta? ¿Yachankuchu
imaynam, imarayku chay programa warmakunapa yachayninkuta yanapanku? Qawachisqanhina Liberia
nacionpa ejemplonpi rikuchinku (pag…) astawan, ayllu runakuna AS HSIEta yanapaptinkupas, sichus
Escuelapa directornin, huk ayllu runakuna utaq llamkaqkunapas mana entendinkuchu nitaq yanapankuchu,
paykunaqa atinmanku qarkayta programata manaraq qallarichkaptin.
Programakunapa kamachiqkuna huk runakunawan rimanakunakuspa atinmanku riqsichinakuyta
informacionta AS HSIE programapa allin kayninmanta. Investigacionqa, yuyay qispichiywan (conciencia)
purichiywanpas kuska kaspa programata hina ruwanmanku mast’arikunankama huk llaqtakunaman.
Yuyay qispichiy, purichiy ima
Educacionpi wakin llaqta llamkaqkuna (wakin taytamamakunapas) hamutayta atinmanku, warmakuna,
allinta rimanankupaq escuelapa oficial siminta, phawaylla yachayta qallarinqaku, hinaspa llapanta rimanqa,
atisqankumanhina. Paykuna manchakunku, warmakuna escuelapi Ayllu siminta rimaspa llapa tiempota
usuchirqa, chaymi pisi tiempoyuq kanku, manan kallpayuqpas escuela oficial siminta yachanankupaq. Kaymi
Liberia nacionpi karqa:

Chaninchayuq allin informacionqa
Huk huñunakuypi, escuelapa autoridadninkunawan, huknin kaq yachachiq willawarqanku, paykuna
manaraq iskay tallerta entrenamientomanta AS HSIE usyachkaptiyku, escuelapa directornin manan
munarqachu escuelanpi programata chaskiyta. Yachachiqpa nisqan hina, directorqa kayta nirqa:
“Ñuqaykuqa warmakunata tutayasqamanta urquyta munachkaniku, qamkunataq kaqmanta
kutichiyta munankichik? Huk programa chayhina manapunin escuelapi kanmanchu”.
Chaymanta, huk llaqtapa kamachiqnin AS HSIE supervisorkunata nirqa: “Sichus allinta yachaymanku
karqa kay programa allin kayninta, mañapaykuyman karqa directorman programaqa
qallarinanpaq escuelapi, allin kaptin wawaykukunapaq.1713
Yuyay qispichiypa, purichiypa munasqanqa, llapa informacionta AS HSIE programanta rakinakuymi, hinaspa
llapa runakunata kallpachanku AS HSIE programaman yaykuspa, hatarichiyta yanapanankupaq wawankunapaq.
Kaypi, wakin ejemplokuna ruwanakunamanta1814; kaykunawan, programakunapa kamachiqninku yuyayta
qispichinmanku ayllunta purichinanpaq:
• Llimpichisqa afichekunata ruwaspa, kaykunam informaccionta AS HSIE programamanta yachachinqa,
hinaspa kayta churanqa llapa kitikunapi maypi runakuna rikuspa liyinqaku.
• Ayllu runata kallpachaspa AS HSIE programata yanapanankupaq, runakunata huñunqa rimanakunapaq,
yachapakunata ruwaspa asikunanpaq, tukuy imakunatapas qawachispa kaypipas maypipas, achka
grupokunawan, kaykunapi hina:
• Concejo huñunakuypi
• Llaqtapa qhatunkunapi, huk mana yachasqa puntokunapi maypi runakuna huñunakunku.
• Religionrayku huñunakuykunapi
• Warmikunapa, sipaskunapa, waynakunapa huñunakuykunapi
• Llamkananpaq tallerkunapi, mana-gobiernopa organizacionkuna (ONG) huñunakuypi.
17 Supervisorpa willakusqan, 2011, Programa de Educación Liberiapa Achka Siminkunapi, inglespipas (LLEME), Liberia.
18 S. Malonemanta, 2010.

51

Ayllu runakunapaq

• Uchuk librokunata qillqayta, huk materialkunatapas Ayllu Simipi, hinaspa chaykunata vendeyta, munachiyta
utaq rakiyta qhatupi, iglesiapi, escuelakunapi, tiendakunapi, huk kitikunapi mayman runakuna rinku.

Anton_Ivanov/Shutterstock.com

• Sichus AS HSIE programata churanqanku ayllupa hawanpi chayqa, kallpachana llaqtapa kamachiqkunata,
paykuna akllasqa eventokunaman rinankupaq maypi warma yachaqkuna qawachinku yachasqankuta
liyispanku, yuyaychaspanku ima.

Currículo nisqan, yachachinapaq materialkuna
Ayllu runakunaqa manam responsabilidadwan kanchu curriculo wiñasqanmanta nitaq materialkunamanta AS
HSIE programapa, churasqaña educacion formalpi. Ichaqa paykunaqa ruwayniyuq kachkan, waqaychaspanku
llapa materialkunata sichus escuelapi, allin rimasqa, llamkasqa, warmakunapa yachayninta taqyachispa;
warmakunapa yuyaynikunata, yachayninkunata escuelaman apasqankuqa huñunakunku paykuna
estudiokunata qallariptinku. Kaypi kachkan wakin imakunawan Ayllu Simi rimaqkuna yanaparqanku curriculo
wiñayninpi hinallataq yachachiy materialkunamanta AS HSIE programapaq.
• Paykuna riqsirqanku uchuk warmakunapa yachasqankuta escuelaman yaykuptinku. Yachachiqkuna kay
informacionta yachaspa, paykuna kaywan yachaqkunaman yanapanku yachayta musuq terminokunata,
matematicaspa, cienciapa, huk materiakunamantapas.
• Paykuna riqsinku huk terminokunata Ayllu siminpi kayhinata, “kamasqa”(medida), “yapay” (aumentar),
“qichuy” (sustraer), “llasay” (ser pesado, pesar), “nisqanhina” (como dice/indica), chaynam yachachiqkuna
allin terminokunata rimaspa yachachinqaku. Kay simikunata riqsisqanpi ayllu simipi curriculopa
conceptokunawan tinkichispa, qallariyta atinmanku ruwayta huk “Simi qullqata (Diccionario) Ayllu simi
escuelapa”. Kayqa chaninchasqa rucurso kanman yachachiqkunapaq yachaqkunapaqpas.
• Paykuna riqsinku instrumentokunata, herramientakunata hukkunatapas ñawpaq culturamanta,
kaykunawan kamanmanku huk “Cultural k’uchu” nisqata sapa clasepi, chaypi yachachiqkuna leccionta
qunmanku.
• Paykuna ayllu ukunpi runakunata riqsinku escuelata rispa watukunanpaq, ñawpaq takikunata, tusukunata,
pukllanakunata, p’achakunata, herramientakunatapas yachachinanpaq.

52

Getty/monkeybusinessimages

Ayllu runakunapaq

Liyinapaq, yachanapaqpas materialkuna
Allin ruwasqa AS HSIE programakunapi, yachaqkunaqa hina mañachkanku imakunatapas liyinanpaq,
ñawpaqtaraq Ayllu Siminkupi, chaymantataq escuelapa oficial siminpi. Programakunapa kamachiqninkuna,
chaninchasqa material ruwayqa liyinapaq, qallarisqanmantapacha yupaychasqa .
Ayllu Simipi liyinapaq materialkunaqa, qallarisqan gradokunapaq, qillqasqa kanqaku huk ch’uya, allin
simipi, kaykunam runakunamanta, llaqtakunamanta ruwaykunamantapas, ancha riqsisqankunamanta,
yachaqkunaman willanmanku. Imagenkunaqa sapa rapipi kutichipusqa kanqaku palabrakunawan
librokunapa sapa rapinpi musuq liyiqkunapaq, paykuna imagenkunamanta dependenqaku texto entendiyta
yanapasikunanpaq. Runakuna, uywakuna, sachakuna, wasi ruwasqakunapas richkanku yachaqkunapa
sapa punchaw qawasqankuman llaqtankupi. Chiqanpi, librukunapi sapan kayninqa, musuq liyiqkunapaq,
willasqankuqa qillqasqa kachkan.
AS HSIE materialkuna ruwaypi kuknin kaq parten, ancha kusichikuyqa kachkan “Qillqaqkunapaq taller”. Ayllu
Siminkupi allin rimaqkuna ayllu siminpi qillqayta aypanku kuskachakuspa allin materialkunata liyinapaq
siminkupi. Llapa riqsisqa artistakuna ayllupi kaptinku, Ayllu Simipi qillqaqkuna paykunawan llamkanku,
ilustracionkuna ruwanankupaq, aswan allin kaq ilustracionqa textokunawan kutichipunqaku. Chaymantataq,
editorkuna, waqaychakunqaku deletreomanta hinallataq gramaticamanta. Huk allin equipoyuq qillqaqkunapa,
artistakunapa, editorkunapapas huk ayllu simiqa wiñachinmanku huk huñusqa materialkunata liyinapaq
Ayllu Simipi, chaywan warmakuna astawan munanqaku liyiyta.19 15
Sichus Ayllu Simipi achka allin rimaqkuna mana kankuchu, ichaqa Ayllu Siminkupi qillqayta allintapuni
yacharqanku chayqa manan problemachu. Ayllu Simipi rimaqkuna, huk simikunapipas liyiyta qillqaytapas
yachaspa, utqayllam yachayta atinmanku liyiyta qillqaytapas kikin siminkupi. Huk uchukyasqa qallariyninpi,
Ayllu simipa alfabetomanta hinallataq tiempomanta qillqanata yachapakuymanta, kanmanmi musuq
qillqaqkunapa huk necesidad qillqayta qallarinanpaq, kikin historianmanta willawananchikpaq ayllu siminpi.
19 Huk recurso chaninchasqa materialkuna liyinapaq, kayta tariyta atinkichik kaypi:
http://www.sil.org/sites/default/files/files/resource_for_developing_graded_reading_materials_2013.pdf

53

Getty/monkeybusinessimages

Getty/kali9

Ayllu runakunapaq

54

Ayllu runakunapaq

Riqsiyta atichwan materialkunamanta tawa (4) nivelkunata allin kanapaq AS HSIE programapi :

Getty/monkeybusinessimages

Liyina materialkunawan AS HSIE nivelkuna exitota aypananpaq
Nivel 1
Nivel 2
Nivel 3
Nivel 4
AS
AS
Iskay kaq simi (S2)
AS y/o S2
Yachaqkuna:
Yachaqkuna: liyiqkuna allinta
Yachaqkuna: qallariq Yachaqkuna: Liyiqkuna
liyinku Ayllu Simipi, S2pipas
Liyiqkuna musuq
manaraqmi allinta
musuq liyiqkuna
simipi liyinku
liyinkuchu.
Hunt’ana: Liyiy yachanapaq
Hunt’ana: qillqasqa
kusikuypaqpas
Hunt’ana: qallariy liyiyta Hunt’ana: Paykuna
texto liyiyqa tukuy
liyinamanta ayllu
allinta, mana pantaspa
kasqanmanta
simipi yachasqanwan,
yachachin hinallataq musuq yachaykunata
Extensión/contenido:
liyiyta qallarinqaku
yachanaykipaq.
kallpachanku
Manam hatunchu
musuq simipi.
liyinanpi
Extensión/
nitaq uchukchu; achka
Extensión/contenido:
contenido: Hatunmi,
Extensión/
temakuna Ayllu simipa
Kaqlla, Nivel 1pihina
contenido: Uchuklla, riqsisqankunamanta,
culturananmanta,
musuq
mana sasapas,
wakin tiqsimuyupa
yachakunamantapas.
riqsisqakunamanta
cullturamantapas. Winanku
librokunata ASpi S2pipas
(iskay simipi).

55

Ayllu runakunapaq

Yachachiqpa huñunakusqan, capacitacionmanta ima
Uraypi kaq tablapi rikuchiwanchik hayk’a llamkaqkuna kanmanku AS HSIE programata sayarichinanpaq ayllu
escuelakunapi:
Llamkaqkuna
Yachachiqkuna

Imatam ruwanku
Departamento educacionpa provincial utaq
nacional ruwanakunata qurqanku.

Imatam yacharqanku
Rimanku, liyinku qillqanku ima allintapuni iskay simipi
Cultura localta entendinku chaninchanku ima.
Qillqayninqa (caligrafía) sut’illam, sumaqllam
Taytamamanku, ayllumanta huk runakunapas
chaninchanku.

Yachachiqpa
yanapayninkuna

Yanapanku yachachiqkunata clasepi, astawan Rimanku, liyinku qillqankupas alllinta Ayllu siminpi,
yachachisqa temakunapi ayllu siminpi
escuela oficial siminpipas.
Cultura localta entendinku chaninchanku ima.

Culturapa
yachaqninkuna

Taytamamanku, ayllumanta huk runakunapas
chaninchanku.
Riqsisqa yupaychasqa ima kanku yachayninrayku
Riqsinku yachaqkunapa yachayninkunata
ayllunpamanta, chaywan musuq yachakunata simimanta culturamantapas.
escuelapi riqsichinqaku

Riqsinku ayllu simipa terminokunata,
kaywanmi yachachiqkuna musuq
conceptokunata yachachinqaku. (Ej: AS huk
palabra “hatun kayninta” medinanpaq.
Qillqaqkuna,
Qillqanku, adaptanku, tikrankupas liyinanpaq
artistakuna, libro materialkunata Ayllu Simipi, escuelapa oficial
ruwaqkunapas
siminpi.

Rimanku, liyinku, qillqanku ima alintapuni AS (S1)
Yuyaychanku munaychanku ima cultura local nisqanta.

Materialkunata ilustranku ( dibujanku)

Ayllupi ancha riqisisqa kanku allin willaqhina utaq
artistakunahina.

Waqaychanku materialkunata allin
sut’illa kananpaq simimanta, puntuación
nisqanmantapas, deletreo nisqanmantas,
chaymanta sichus wananqaku allichanqaku

Liyiyta qillqayta S2 yacharqanku, chaymanta paykuna
materialkunata adaptayta atinku S2manta S1pi utaq
S1manta S2pi
Yachanku Ayllu Simipa gramaticanta hinallataq
puntuacionpa kamachinkunata (editores).
Ayllupa chaninchasqa kanku.

Supervisor

Sapa kuti clasekunaman watukuq rinku,
hinaspa yachachiqkunata yanapan
sasachayku kaptin.

Rimanku liyinku qillqanku ima allintapuni Ayllu simipi
escuela oficial simipipas.

Allintam riqsinku ayllupa historianta culturantapas
Qullana supervisorta (gobierno) chaninchayta
Rimanakunku kallpachasqa gobiernopa
yanapanku yachaqkunapa progresonta.
llamkaqninkunawan, escuelapapas, ONGpa
Waqaychakunku registrokunata allin ruwasqa kamachiqninkunawan.
waqaychana kanqa.
Yachankuña aulakunapi yachachiyqa.
Yanapanku entrenamientopi yachachiqkunata
Ayllupa chaninchasqa kanku.
manaraq llamkayta qallariptin hinallataq
llamkachkaptin.
Waqaychakunku akllasqa materialkuna
clasepaq makillapi kananpaq.

56

Ayllu runakunapaq

Llamkaqkuna
Consejería /
Yanapanapaq
huñunakuy

Imatam ruwanku
Llaqtaman willanku imapaqmi programa,
imakunatam ruwankupas.

Imatam yacharqanku
Propositota yanapanku hinallataq programapa
chayanam.

Yanapanku gobiernopa llamkaqkunanta ayllu Programaman churasqanku hinallataq kuskachakunku
runakunawan rimanakuypi.
qispinankupaq.
Llaqtata kallpachanku allin kanankupaq,
aulakuna, clasepa materialkuna, bañokuna,
colegiopa k’uchupas. Hinallataq
yachachiqkunata yanapanku.

Ayllupa chaninchasqa kanku.

Waqaychanku yachachiqkuna sapa
punchaw escuelapi kanankupaq hinallataq
yachaqkunaman allinta kanankupaq.

Getty/diego_cervo

Wanaspaqa, qullqita tarinku programata
yanapanapaq hinallataq yupanku qullqita
huk recursowanpas.

Qatipay, chaninchay ima
AS HSIE programakunata sayarichinku sistema de educación formal nisqapi, educacionpi llamkaqkuna
paykunam chaninqaku programapa allin partinta. Ichaqa, mana kaypi kaq runakunaqa, manam entendiyta
atinkuchu yachaqkunapa ayllu siminta, paykuna dependenqaku ayllu runapa yanapayninmanta
evaluacionkuna ruwaptinku hinallataq resultadokunata yachaspa.
Llaqtapa runankunapas yanapanku chaninchayta imaynam kachkan Ayllu simipi materialkuna liyinanpaq.
Paykuna qawanku mayqin librokunata yachaqkuna akllanku liyinankupaq “tiempo de lectura” nisqanpi,
escuelapi, hinaspa escuelapi wata usyaptin paykuna yachankuña llapanmanta mayqin astawan gustarqanku,
kaqmanta impreso kananpaq, mayqintaq allichanankupaq kachkan, utaq wikapananpaq.

57

Ayllu runakunapaq

Escuelapa huñunakunkunaqa sapa kuti yachachiqkunawan huñunakunku, sasachakunata, problemakunata
riqsinankupaq hinallataq ayllu runakunata kuyuchinku aulakunapa allin kayninta qawaspa, bañokunapatapas,
escuelapa kitinkunata maypi yachachiqkuna tiyanku, chaytapas.
Yanapaypa ruwaysikuna

Getty/Antonio_Diaz

Allin qispisqa programakunaqa runakunapa llapa yanapayninkuna karqa ñataq ayllu simipa ukunpi ñataq
ayllu simipa hawanpi. Ayllu simi rimaqkuna liyinapaq materialkunata ruwanku, clasekunapi yachachinku,
hinallataq waqaychanku kay materialkuna allin kananpaq huk ambientekunapi. Paykuna kay programapa
componentenkunata riqsiptinku allin kasqankuta, llaqtakuna kuska llamkanku waqaychananpaq chay
elementokuna allin kananpaq, hinaspa problemakuna rikurimuptin kuska allichanku.

AS HSIE qispisqa programakunapas yanapayninta munanku kikin ayllu simi rimaqkunapa huk mana rimaq
runakunapapas. Yanapayqa ancha chaninchasqam wiñananpaq utaq ayllu simipa alfabetonta allichanapaq,
yachachiqkunapa huñunakuypaq capacitakunanpaqpas, escuelapi huk llamkaq runakunapaqpas, hinallataq
clasekunata qawaykachananpaq, ñawpariq investigacionmanta documentokunata churaspa apanapaq,
chaynam programapa llapan componentekunata chaninchanqaku.
Rimanakunata ruwayqa gobiernopa agenciakunawan, mana – gobiernopa llamkaqkunawanpas (ONG)
ancha allin yupasqa ruwaymi, ichaqa huk kutikunapi sasam ayllu runakunapaq aypayqa ancha “qapaq”
llamkaqkunaman llaqtapi, suyukunapi, lliw nacionkunapipas yanapayninta mañakunanpaq. Kay Estudio de
Casos libromanta AS HSIE programamanta, llapa programakunamanta kimsam yachachinku imaynam kay
ayllu simikuna rimaqkuna wiñachirqanku kay AS HSIE programata, sistema educacion formalpa hawanpi mana
ukunpichu. Kimsa casokunapi, ayllupa runankunaqa llamkarqanku paresninkunawan, rimaqmasinkuwan,
ayllupa hawanpi. Sapa casokunapi, programakunaqa allintam yachaqkunata apayta yanaparqanku AS HSIE
programanta Sistema de educacion formalkama.

58

Referencias
ACDP Indonesia. 2014. Mother Tongue-Based Multilingual Education. Working paper, November 2014. http://www.
adb.org/sites/default/files/publication/176282/ino-mother-tonguemultilingual- education.pdf
Cummins, J. 2008. Fundamental Psycholinguistic and Sociological Principles Underlying Educational Success for
Linguistic Minority Students. Powerpoint presentation at the International Conference on Multilingual Education:
Challenges, Perspectives and Opportunities. Jawaharlal Nehru University, New Delhi, India.
Jhingran, D. 2005. Language Disadvantage. The learning challenge in primary education. New Delhi, A. P. H.
Publishing.
Malone, S. 2001. Regional Lingual Franca Program. T.A. No. 3500-PHI Education Sector Development Program.
Malone, S. 2010. Planning Mother Tongue-Based Education Programs in Minority Language Communities. SIL International.
Ministry of Education and Training, SIL International, UNICEF. 2012. Lao Cai Primary Classroom Language Profile.
http://www.unicef.org/vietnam/Lao_Cai_mapping_profile_set.pdf
National Early Literacy Panel. 2009. Learning to Talk and Listen: An Oral Language Resource for Early Childhood Caregivers.
Washington, DC: National Institute of Literacy
Patrinos, H. & Velez, E. 2009. “Costs and benefits of bilingual education in Guatemala: A partial analysis.” In International
Journal of Educational Development 29 (6). Pages 594–598.
Pflepsen, A. 2011. Improving Learning Outcomes through Mother Tongue-Based Education. RTI International
Prouty, Robert. 2009. “Education for All Fast Track Initiative” in William G. Brozo and Elizabeth G. Sturtevant (Eds.) Beyond
access. Effective reading for all. Report from the Sixth Annual Global Perspectives on Literacy. March 2009, Washington DC.
https://www.rti.org/pubs/5cglobalperspectivesreport2009_ sflb_3_.pdf
UNESCO. 1953. Vernacular Languages in Education. http://unesdoc.unesco.org/ images/0000/000028/002897EB.pdf
UNESCO 2000. World Education Forum. The Dakar Framework for Action. http://unesdoc.unesco. org/
images/0012/001211/121147e.pdf
UNESCO. 2007. Enhancing learning. From Access to Success. Report of the First Experts’ Meeting: Defining Areas of Action.
Paris. UNESCO
UNESCO Working Group. 2010. Concept Paper on Marginalization. http://www.unesco.org/ education/EFAWG2009/
conceptpaper_marginalization.pdf
UNESCO. 2010. EFA Global Monitoring Report 2010. Reaching the Marginalized. http://unesdoc. unesco.org/
images/0018/001866/186606E.pdf
UNESCO. 2011. EFA Global Monitoring Report 2011. The Hidden crisis: Armed crisis and education. http://unesdoc.unesco.
org/images/0019/001907/190743e.pdf
UNESCO Bangkok. 2012. Why Language Matters for the Millennium Development Goals. http:// unesdoc.unesco.org/
images/0021/002152/215296E.pdf
United Nations. 2015. Sustainable Development Goals. 17 Goals to Transform our World. http:// www.un.org/
sustainabledevelopment/education
Wolff, E. 2011. “Chapter 1. Background and history—language politics and planning in Africa”. In Adama Ouane
and Christine Glanz, Editors. Optimising Learning, Education and Publishing in Africa. The Language Factor. Hamburg:
UNESCO Institute for Lifelong Learning. http://unesdoc. unesco.org/images/0021/002126/212602e.pdf
World Bank. 2005. Education Notes. In Their Own Language: Education for All. Washington D.C., World Bank. http://
documents.worldbank.org/curated/en/374241468763515925/ pdf/389060Language00of1Instruct01PUBLIC1.pdf

59

Country progress on Climate Change Education, Training and Public Awareness

Sector educación
nisqan
Organización Unidas
Educacionpaq, Cienciapaq
Cultura nisqanpaqpas

Qunqasqa warmakunata winaspa
Huk educacionpaq achka simikunapi, mama simipa
huñunakuyta hatarichisun
Kay simikunaqa llapa llamkaqkunapa UNESCOPA sunqunpi kachkanku, hinallataq pusasqa
kanku tawa (4) kaq munaq Takyasqa Wiñachiymanta; huk allin kaq educacionta qispichinanpaq
sapankamata astawan yachaqkunata hap’ichinankupaq hinallataq munaq chaninkunata
llaqtakunapa wiñayninpi hunt’ay h’unta kanankunanpaq. Ayllu Simipi Huk Simikunapi Ima
Educacionpa (AS HIE) wiñayninqa ancha kusam winasqa kanankupaq kakun, yachankunapa
qispinkunata mana allichaptinku aswanyá mana kaqlla simikunata, llapa simikunatapas kawsayta
yanapaptinku. Llapayninpi Ayllu Simipi Huk Simikunapi Ima (AS HIE) Educacionqa ñawparqanku,
ichaqa chaninchasqa kakurikupuyqa kanraqmi tiqsi muyupa achka llapan suyukunapi
allichanankupaq.
Kay cuadernilluqa riqsichiwanku llapa qispisqa ruwakunamanta Ayllu Simipi – Hukniraq Simikunapi
Ima Educacionpa (AS HSIE) llapa suyukunapa ukunpi. Kayqa sapa kuti riqsisqa tapukunata
político hamutaqkunamanta, llapa ruwanakunapa ruwaqkunamanta, llaqtakunapamanta
yachachiwanku, chaynallataq llapa riqsisqa kutichikunamanta Ayllu Simipi – Hukniraq Simikunapi
Ima Educacionmanta (AS HSIE).
Kay cuadernilloqa, politikapa kamachiqkunata, programakunapa ruwaqkunata, llaqtakunapa
ruwayninkunapi yanapanku chaynallataq Achka simipi – Hukniraq Simikunapi Ima Educacion
Educacionta (AS HSIE) yanapanku tukuy kallpanwan hinallataq ruwaqninkuna wiñananpaq allinta
hamutaspa ruwaspa qispichinku. Kay cuadernilloqa AS HSIEta riqsichinku imaynam ruwanku
hinallataq umpanku llapa allin kasqanta yanapanakuptin partinwan chayna riqsinqaku llapa
ruwaqkunata paykunapa allin kasqanta huk imakunapas chaypi kasqanta usaspa.

9 789230 001117

ancha allin
educación

60

mana usyaq
winasqa
munaqkuna