diff --git "a/unesco_2020.txt" "b/unesco_2020.txt" new file mode 100644--- /dev/null +++ "b/unesco_2020.txt" @@ -0,0 +1,2612 @@ +Organización Unidas +Educacionpaq, Cienciapaq +Cultura nisqanpaqpas + +mana usyaq +winasqa +munaqkuna + +Qunqasqa warmakunata winaspa +Huk educacionpaq achka simikunapi, mama simipa +huñunakuyta hatarichisun + +wata Educacionpa + + UNESCOpa sector educacion nisqan +Educacionqa UNESCOpa qullana wanayninmi, +runakunapa huknin allinkaqkuna kaspa, +hinallataq sap’in kan qasi kayta takyachinapaq, +hinaspa desarrollo sostenible nisqanta +tanqananpaq. UNESCOqa Naciones Unidaspa +organización nisqanmi, chaymi Educacionpi +anchata llamkarqanku. Sector Educacion +nisqanqa tiqsi muyupi huk suyukunapipas chaypi +kamachiyta yachachirqa. Hinallataq tiqsi muyupa +educacionninta kallpachirqa; timpunchikpa +aniyaykunata educacionllawan kutichirqa, +igualdad de genero nisqanqa, Africapas huk +akllasqa hamutaywan. + +2030 Educacionpa Agenda mundial nisqan +Naciones Unidaspa organización nisqanhina, +educacionpi anchata llamkarqa. UNESCOqa +2030 Educacionpa Agendanta pusananpaq +rimanakunanpaq kunayta chaskirqa. Kay +programaqa hatun tiqsimuyupa hununakuypa +partinmi, kayqa wakcha kayta chinkachiyta +maskanku, Desarrollo sosteniblepa 17 +objetivos nisqanta tarispa, kunanmanta +2030 watakama, Educacionqa, ancha kusam +llapa objetivo nisqan aypananpaq, kay +educacionqa kikin akllasqa objetivowanmi, +ODS 4 nisqanwan, kayqa “huk winasqa, kaqlla, +ancha kusa educacionta waqaychanqaku +hinallataq yachanapaq sapa kuti qallarichinqa +tukuy kawsayta llapanchikpaq”. Educacionpa +ruwayninqa 2030 watapi kay hatunkaray +objetivota qispichinapaq kunakunata qunku. + +Sector educación +nisqan +Organización Unidas +Educacionpaq, Cienciapaq +Cultura nisqanpaqpas + +wata Educacionpa + +2020 watapi papilpi riqsichirqa Organización Unidas para la Educacion, la Ciencia y la Cultura nisqanqa, 7, place de +Fontenoy, 75352 Parispi 07 SP, Franciapi. +© UNESCO 2020 +ISBN 978-92-3-000111-7 + +Kay riqsichisqaqa llapanpaq kichasqa kachkan kay licenciapi Attribution-ShareAlike 3.0 IGO (CC-BY- SA 3.0 IGO) +(http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/igo/). Kay riqsichisqapa nisqanta runakuna sirwikuyta munaspa +chaskisqanta ruwanqa Repositorio UNESCOpamanta, kayman yaykunapaq kichasqa kachkan (www.unesco.org/openaccess/terms-use-ccbysa-sp). +Kay riqsichisqaqa huk patmanmi musuqmanta ruwasqanpa MTB MLE kitmanta : Including the excluded: +Promoting multilingual education, 2018 watapi riqsichisqan Oficina Regional de la UNESCO nisqanpa, Bangkokpi +(ISBN 978-92-9223-556-7, licenciayuq Attribution- ShareAlike 3.0 IGO (CC-BY-SA 3.0 IGO). +Kikin sutinqa: Incluir a los excluidos: Promover la integración de la lengua materna para una educación multilingüe 2020 +watapi, Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura nisqanqa +Kay riqsichisqapi llapa rimasqa/ qillqasqa simikunaqa hinallataq chaypi riqsichisqa datukuna rikurimuqqa manam +imay mudupipas UNESCOpa partinta hap’inchu, llaqtakunapa, suyukunapa estatuto juridico nisqanpi nitaq +kamachiqninkunapa, nitaq llaqtakunapa tukuyninpi. +Hamutaykuna, yuyasqakuna kay riqsichisqapi qillqaqkunallapam hinaspa yuyayninqa manam UNESCOpachu nitaq +Organizacion nisqanta chapunkuchu. +Librupa qaranpi futuqa : Getty/RuslanaQuispe +Grafico qillqasqa, ruwasqapas : UNESCO +Franciapi ruwasqa. + + kaypi willasqan +Glosariomanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . +Cuadernillo politicas educativas ruwaqkunapaq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . +Qallariy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . +Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa . . . . . . . . . . . . . + + . 8 +13 +13 +15 + +T1 (Tapuna 1) Imaynam warmakunapa educacionninqa kachkan taqsayachisqa +simikunapi achka ayllukunapi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 +T2 : ¿Ima kakuripukuna AS HSIEpaq kanku? Imatataq ruwarqanku qispichinanpaq? . . . . . . . . . 16 +T3: ¿Imaynampi AS HSIE programa taqsayachisqa simi rimaq warmakunata yanapanku +huk allin educacionta chaskinanpaq? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 +T4: ¿Imaynam AS HSIE programa llamkanku, igualdad de género nisqanta +yanapanankupaq? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 +T5: ¿Imaynam AS HSIE programa llaqtakunapa kuska kayninta, nacionpa wiñayninta +yanapanku? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 +T6: ¿Sayarichiyqa takyachiypas huk programa educativota AS HSIE astawan chaniyuqchu +huk ch’ulla simi programamanta? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 +T7: ¿Imakunawanmi allinta qispichin, takyanchinpas AS HSIE programakuna? . . . . . . . . . . . . . 28 + +ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku +educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 +Qallariy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 +T1: ¿AS HSIE programakuna yachaqkunata escuelapa oficial siminta yachananpaq +yanapanchu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 +T2: ¿AS HSIE programakuna yachaqkunaman yanapanchu yachayninkunata nivel – +grado aypayta huk cursokunapi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 +T3: ¿AS HSIE programakuna yachaqkunata kallpachankuchu, secundaria +yachanankupaq? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 +T4: ¿AS HSIE programakuna warmi wawakunata escuela primariapi éxito aypayta +yanapanchu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39 + +Cuadernillo programa sayarichinankupaq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 +Qallariy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 +T1: ¿Imaraykutaq kay AS HSIE programakuna allin kanman? ¿Imakunataq allichanmanku? . . . . . 41 +T2: ¿Imaynam AS HSIE yachaqkuna liyiyta, qillqayta ima yachanku kikin siminpi +hinallataq hukkunapi utaq aswanta simikunapipas escuelapi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 +T3: ¿Imakunataq AS HSIE programata sayarichinapaq yupanchanku? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 + +Ayllu runakunapaq cuadernillo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 +T1: ¿Imaynam wiñachiyta yanapaytapas atichwan AS HSIE programata ayllunchikpi ? . . . . . . . . 53 + + Agradisikuykuna +Riqsikuyniykuta agradisikuyniykutapas llapa runakunaman yachachiyta munaniku pikuna ñuqaykuwan +kaspa, kay publikasiyunta inglis simipi, chiqan simipi armayta yanapawarqanku. Paykunaqa allin hatun +yachaqkuna kanku tiqsi muyupa suyunkumantam, Internacional SILmanta, UNESCOPA oficinanmanta +Bangkokpi, hinallataq pikuna llamkanku Educacionpi Achka simipi (ASE) Asia- Pacifico suyunkunapi. +Qamkuna kaypi tarinkichik pikunam tikrarqanku, pikunam editarqanku, llimpirqanku ima; llapanku sumaq +timpunta qurqanku hinallataq kay publikasiyun español simipi hinatallaq runasimipi allin tikrasqa, allin +ruwasqa kananpaq umpankunata qurqanku: +Gloria Cáceres Vargas +Odi Gonzales +Claudia Tortello + + Qallarinapaq +Waranqa watakunapi ancha unay, taytamamakuna wawankunawan rimanankupaq yachachinankupaq ima, +ayllu simita wasinpi, llaqtapipas rimarqanku. Ichaqa siglo XX chawpinkama huk libro The Use of Vernacular +Language in Education1 rikurimurqa UNESCOpa riqsichisqan, kaywan chayraq tiqsimuyupi yupaycharqanku +huk educacionpa allin kaqninta ayllu simipi yachachiptinku. +1990 watapi, Tiqsimuyu Hatun Rimanakuy karqa Llapanchikpaq Educación nisqan, Jomtien llaqtapi, Tailandiapi; +chaypi chiqanpuni qallarirqa LlE (Llapanchikpaq Educación). Chay huñunakuypi, 155 nacionkuna rimarqanku, +llapa warmakuna educación primaria nisqanman yaykunankupaq, ni pipas hawapi qhipakunanpaq; +chaynallam taqsayachisun analfabetismo nisqata (UNESCO, 2015). + +¿Imakunatam kay libropi tarinki? +Sapa cuadernillo nisqanqa akllasqam tapunakunamanta ruwarqanku, Ayllu Simipi Huk Simikunapi Ima +(AS HIE) yachayta munaspa, kaykunata educacionpi ruwaqkuna, churaqkuna, ayllu runakuna, escuelapi +llamkaqkuna ima ruwarqanku. Sapa tapunaman kutichisqankuman, akllasqa ruwaykunata winanku, kay +ruwaykunaqa AS HSIE programapa qispisqanmanta ackha llaqtakunapi willanku. Kuska llamkaspa, runa +munaqkuna ruwasqankuta riqsiyta atiqanku, mayqinmi kusa paqkunapaq hinaspa allin llamkayta atinqaku +kaypi kaq recursokunawan. + +Glosariomanta +Kay cuadernillopa qhipa kaqninpi huk glosario nisqan kachkan; kaypi kaq rimakunata kaqmanta wakin +cuadernillupi tarinckichik. Ama hina kaychu, kay glosariota liyiykuchik ima niyta yachayta munaspa, ichapas +mana llapantachu riqsinkichikchu. + +Tikranamanta huk rimaynin +Qallariyninpi kay AS HIE documentotaqa inglés simipi qillqarqanku, ichaqa astawan wakin runakuna +llapa llaqtakunapi riqsinankupaq t’ikraranku huk simikunaman. Kay runasimiman [quechuaman]2 tikrasqa +documentoqa, castellanowan [españolwan] kuska richkanku. + +Tikraqpa nisqan +Runasiminchichqa manan qillqayuq simi karqa, ichaqa castellanopa letrankunawan sumaqta qillqayta +atinchik. Ña qillqayta atikuptinpas, runasimiqa manan llapa palabrakunayuqchu; chayraykum mayninpi mana +runasimipi palabra kaqtin, castellanomanta mañakunchik wakin simikunahina kay tiqsi muyupi. +Sichus kay librota liyiyta mana atinkichikchu, chayqa yuyaywan uyariyta, yachayta atinchikmi imatapas sapa +rapipi utaq página nisqanpi. + +1 Qhawana: http://unesdoc.unesco.org/images/0000/000028/002897EB.pdf +2 Yachasqanchik hina, llaqtanchispiqa runasimin rimasqanchis simiq sutinqa; españakunan sutiyaranku quechua nisqataqa. + +5 + + Glosario nisqa +Iskay simipi rimaq + +Iskay simipi rimaq, entendiq ima + +Iskay simipi, iskay +culturapi yachaq + +Iskay simipi liyiq iskay simipi qillqaq + +Iskay simipi educacion + +Kay programapi iskay simita cursohinata yachachinku, huk cursokunatapas iskay simipi +yachachinku. Kayqa manam kaqllachu Educacion monolingüe nisqanmanta huk simillapi +yachachiptinku, huk simikunatapas yachachispa cursohinallata ruwanku, manam chay +simikunapi yachachinkuchu. + +Atipaq simi atipaq +yachaynin + +Atipaq huñusqa runakunapa siminmi utaq llaqtakunapa huk yupaychasqa simihina +kanku. Huk kutikunapi huk simiqa chaninchasqa utaq principal kaspapas manan llapa +runankunan chay llaqtapi rimankuchu. + +Kay qallariy programapi yachaqkunata yachachinku ayllu simillapi (AS) grados inicial utaq +qallariy watakunapi educacion primariallapa, ichaqa qipaman yachaqkunaqa escuelapa +Yupaychasqa qallariy AS oficial siminpi llapanta yachanku manayá ASpi (Ayllu Simillanpi) media - primaria nivel +nisqanta. Riqsisqapas “Educacion bilingüe sutractiva”hina (ayllu simita qichunku) kayqa +HIE programakuna +manam kaqllachu “Educacion bilingüe aditiva” nisqanman (oficial simita yapanku, ayllu +simita kallpachasqankama, ichapas escuela primaria usyayninkama). + +6 + +Llapanchikpaq +Educacion (LLE) + +UNESCOm 1990 watapi kay programata chaynata sutichirqa. Kayqa llapa llaqtakuna +Naciones Unidaspa kallpachasqanmi; paykunam rimarqanku llapa warmakunaman 2015 +watapaq allin educacionta qunankupaq. Llaqtakunapa Declaración (1990) nisqankuqa +allinta ruwarqa : achka warmakuna yachay wasiman rispa allinta qispirqanku, ichaqa +manayá llapankuchu qispirqanku, mana suyasqankumanhina. Chayrayku 2000 watapi +tiqsi muyupi Educacion Foropi Dakar llaqtapi (Senegal) UNESCOpa ruwasqankupi llapa +yachachiqkuna riqsirqanku “ allin educacionta llapanchikpaq hinallataq huk educacion +inclusiva” nisqanta chaywan qallarinapaq. + +Llaqtakunapa uchuy +kaynin + +Kaynam llapa simikunata huñuy culturakunatapas sutichinku tukuy laya culturayuq +paykunapura tiyaspa atipaq simikunata rimarqanku. + +Globalizacion + +Globalización nisqanqa llaqtakunapa tukuy ruwasqankumanta economíamanta, +culturamanta, políticamantapas, rimanku, imayna paykunapa riqsisqankuta +rakinakurqanku yuyaykunata kaykunan astawan mirarqa illayrayku, rimanarayku. + +Gobiernukunapa +ruwaynin + +Ministerio de educacionpa kamachisqan liykunan, chaypi ninku imakunatam suyanku +yachaqkunamanta, imakunataq yacharqanku estudios wata usyanankama. Kayqa huk +silabopi utaq guía curricularpi kachkan sapa ME (Ministerio de educacion) kuwasqanpi. + +Librokunapa +chanischasqa liyiy + +Librukunam yachaqkunata atipanku astawan liyiyta entendiyta aypanankupaq + +Ayllupa simin + +Ñawpa taytamamanchikkunapa utaq huk ayllukunapa siminmi; paykunapa +saqiwasqanchikmi. + +Plan-programata +wiñachinapaq + +Tukuy ima herramienta kaqkuna AS HSIE programata wiñachinapaq, chaykunawan +yachachinku imakunata ruwarqanku, maypi kachkanku, hayk’a watapi sapa ruwakunata +qallarinqaku usyanqaku ima + +Yachachiqkunapa +yachachiynin + +Llapa yachachiqkunata, escuelapi llamkaqkunata astawan yachachinku, kayta sapa kuti +ruwanku astawan yachanankupaq imaynam clasekunapi kachkanku, imakunataq allin, +utaq imakunataq mana allinchu. Hinaspa chaypi yachachiqkunaqa musuq recursokunata +chaskispa chaykunawan chaninchasqa ruwanakunata ruwanqaku + + Tiqsi muyuntinpi +rimasqa simi + +Kay simitaqa tukuy tiqsi muyupi rimanku, tukuy laya runakuna, achka ayllu simi +rimaptinkupas llapa llaqtanpi. Ingles simiqa tiqsi muyupi ancha riqsisqan, ichaqa +huk simikunapas kanmi, kaykunahina: árabe, chino-mandarin, frances, alemán, ruso, +español, portugués, hausa kiswahilipas, kaykunapas tiqsi muyupi ancha rimasqa kanku. +Chaynallataq quechuaqa utaq runa simiqa Sudaméricapa andina suyunpi (Boliviapi, +Ecuadorpi, Perupipas) ancha rimasqa kanku. + +1S, 2S, 3S + +Uchuychasqa qillqana, Huknin kaq simipaq (1S), iskay kaq simipaq, qipa hamuqpaq +(2S), kimsa kaq simipaq, astawan qipapaq (3S). Chay simikunata runakuna rimanku utaq +escuelapipas yachachinku + +Educacionpaq, +kamachiqpaq simikuna + +Oficial gobiernokunapa kamachisqanmi maypi chaninchanku huk simita utaq achaka +simita rimanapaq educacionpi. + +Huk simipa wiñaynin + +Kayqa planpa huk partinmi simipa wiñananpaq (urayta qawaykuy). Huk simipa +wiñayninqa llaqtapa siminkunamanta kuwirpunpi, plan ruwasqanpi, churakun imayna +ruwanankupaq. + +Educacionpa tukuy laya ruwayninkunam, entendininta, yachayninkunatapas +hatarichinanpaq huk simikunata rimaspa yachananpaq. Kay ruwaypi sapa kuti, +Educacionpaq simikuna +simipa desarrollo oral nisqanta ruwanku iskaypi utaq achka simikunapipas, hinallataq +yachayninta liyinanpaq qillqananpaq yachachinku iskaypi simipi utaq astawan simipipas. +Yachachinanpaq simi +(YS) + +Kay simita warmakunaman yachachinku yachananpaq huk programa educativo +nisqanpi. Kayqa manan kaqllachu “simi yachachiy huk cursohinahinata”manam; kaypi +yachaqkunaqa yachanku imaynam simiqa kachkan, imaynam kusa, rimaspa utaq +qillqaspa rimanakuptinku. + +Hatun rimanakuypaq +simi (HRS) + +Ayllu simi rimaqkunapa siminmi hukninkunawan rimakunku. Kay simita sutichanku +lingua franca nispa utaq willarikunanpaq simi. Huk suyupi utaq nacionpi HRSqa +oficialmi, nacionpam. Achka simiyuq llaqtakunapi, sur-este Asiapahina, HRSkunaqa +regiónpa hatunyasqa siminkuna, chaywan uchukyasqa etnolinguistico grupokunaqa +paykunapura rimananku. + +Huk simipa plannin +(imayna huk simita +qispichina) + +Huk simita wiñachinapaq, rimanapaqpas huk programata ruwarqanku. Simipa planninqa +kimsa partipi rakikunman: El estatus del plan nisqanqa willakun imarayku huk simikuna +riqsisqa kanku, chaninchasqa ima oficial simihina yachachinankupaq. El plan del corpus +nisqanqa qillqay sistemakuna wiñayninmanta rimanku, hinallataq rimana simita huklla +kananpaq, chay simipi materialkunatapas mirachinankupaq. El plan de adquisición +nisqanqa tukuy kallpachakusqanmanta rimanku simita rimayta mirachinankupaq huk +akllasqa llaqtapi. + +Simipa kamachiynin + +Oficial gubiernupa nisqanmi, maypi huk simita utaq astawan simikunata huk nacionpi +riqsichinku, hinallataq chay simikunapi akllaspa propositokunata ruwarqanku, +gobiernopa asuntunkunata, nacionpa educacionninta, tukuy laya comunicacion masiva +nisqantapas: radio televisión, periódico ima. Huk normativa kamachiq huk akllasqa +simikunapaq derecho nisqanta wakin rimasqa simikunaman qunmanku llaqtapa ukunpi. + +Lingüística +yachayninwan + +Huk yachayniymi huk simita allinta rimanapaq mana pantaspa ima allinta yachanapaq +rimanapaqpas wakinkunawan. + +ASE programakuna qipa Programa educativokunam maypi iskay simipi utaq astawan simikunapi yachachinku +Yupaychasqa +llapa educacion primariata (gradukuna 1–5, 1–6 utaq 1–8). + +Alfabetización nisqan + +Huk yachaymi warmakuna qillqaspa ñawinchaspa ima willayta, yachayta atinqaku. +Yachasqahina kaykunaqa llapa material qillqasqata entendichinqa, ichaqa huk +materialkunatapas rimanapaq kanmanku (kaykunahina: computadorakuna, huk +llaqtakunapa yachayninkuna, piryudikukuna, cinema, radyu, televisyunkunapas) + +7 + + Country progress on Climate Change Education, Training and Public Awareness + +8 + +Llaqta simi + +Kay rimasqa simiqa (yachasqahina mama simim utaq ayllu simim) huk llaqtallapi +rimanku, manam hawa runakunaqa rimankuchu, chayllapi tiyaqkunallam intindinku. +Yachasqahinam kay simiqa manam atipaq simihinata richkankuchu. (qawaykuy “ayllu +simi hinata”) + +Riqsisqa yachay wasi + +Chay yachay wasipi utaq escuelapi currículo nisqata ruwanku yachaqkunapa yachay +munasqanwan escuelapi educacion formal nisqata qallariptinku; kay yachaqkunaqa allin +rimaqku escuelapa siminta + +Taqsayachisqa simi + +Huk kaq simin, mana kaqllachu atipaq simi utaq atipaq simikunahina huk ayllukunapi. +Wakin kitikunapi, huk hatunyachisqa simiqa (kaynahina, punjabi Pakistanpi) +willapayanmanku huk “taqsayachisqa simi hinata”, ancha mastarikuq rimasqa simi +kaptinpas chay llaqtapi (chaypas riqsisqa kan mana atipaq simihina) + +Huk simillapi rimaq + +Kayqa, huk simillapi rimaq huk simillapi entendiq. + +Ayllu simi + +Huknin kaq simi utaq ayllupa simin, kay simita warmakuna ñawpaqtaraq wasipi rimayta +yachanku. Mama simi, 1S (Huk simi) ima sutikunaqa sapa kuti churanakunku. Wakin +llaqtakunapi warmakunaqa ñawpaqtaraq taytanpa siminta yachanku. Ichaqa kay +simikunatapas “mama simihinata” riqsinku. + +Ayllu simipi huk +simikunapi ima +educacion (AS HSIE) + +Kay programaqa warmakunapaqmi mana rimaqkuna nitaq entendiqkuna escuelapa +oficial siminta estudiayta qallarichkaptinku. Kay yachaqkunaqa ayllu siminpiraq (AS) +liyiyta qillqayta yachanqaku. Paykuna ayllu siminpi rimanku yachanankupaq chaykama +liyiyta, qillqaytapas yachanqaku escuelapa oficial siminpi (hinallataq huk yapasqa +simikunapipas currículo nisqanmanhina). Paykuna iskay simita rimanku: ASta, oficial +simitapas hamuq gradukunapi yachanankupaq. Kay AS HSIE programaqa yachaqkuna +iskay simita allinta rimanankuta munanku, iskay simipi liyiyta qillqayta, iskay simipi iskay +culturatapas yachanmanku hinallataqmi chaninchasqa educacionta aypanmanku. + +Akllasqa currículo AS +HSIEpa + +Kay akllasqa curriculota warmakunapaq ruwarqanku mana entendiq nitaq rimaq rimanku +oficial escolar siminpi escuelata qallariptinku. Curriculo AS HSIEqa huk ñawpa riqsisqa +curriculopi kachkan ichaqa kayta adaptarqanku AS HSIE yachaqkunapa akllasqa yachay +necesidadkunaman. Kay programa iskay rasguyuq: 1° Warmakunapa Ayllu siminta (ASta) +huk cursohinata yachachinku hinallataq chay simiwan yachachinku escuela primariata +usyanankama. 2° Yachayninkuqa, llapa ruwasqanpas yachaqkunapa wasinkupi, +llaqtankunapipas ancha chaninchasqa herramientakunahinata riqsinku hamuq +yachaykunapaq + +Achka simipi rimaq + +Huk yachaymi entendinapaq, rimanapaq iskay simipi utaq llapa simikunapipas + +Educacion achka +simikunapi (ASE) + +Iskay simipi utaq achka simikunapipas educacionta yachachinku. ASE sapa kuti +tikranakunku AS HSIEwan. Huk programa iskay simipi utaq achka simikunapi rimaptinku +ichaqa yachaqkunapa manam ayllu siminpi, kayqa ASEmi ichaqa manam kaypas ASE +HSIE kanmanchu. + +Achka simikuna achka +yachaykunapas + +Kay rimanakunamanta rimanku, achka simiyuq llaqtakunapi maypi linguistica nisqan +diversidad culturaltapas riqsinku, chaninchayuq recursohinata. + +Nacionpa simin + +Kay simiqa llapanmanta ancha chaninchasqa huk estado –nacionpa simin. (qawaykuy « +lengua oficial ») + +Mana atipaq simi + +Mana chaninchasqa nitaq yupaychasqa simikuna huk llaqtapi. Sapa kuti taqsayachisqa +simikuna kay categoriapi kanku wakin simikunahina, achka rimayniyuq kaptinpas. +Kaykunahina: Punjabi Pakistanpi, zulu xhosapas qunqasqa Sudafricapi rimanku; +quechuatataq Sudamericapa achka llaqtankunapi rimanku. + + Country progress on Climate Change Education, Training and Public Awareness + +Escuela oficial +siminkuna + +Huk simi utaq simikuna gobiernopa kamachisqan yachananpaq yachachinanpaqpas +escuelapi. Achka llaqtakuna Asiapa, Pacificopapas achka escuela oficial simiyuq kanku. + +Allin rimayta qillqayta +yachaynin + +Entendinapaq, rimanapaq, liyinapaq, qillqanapaqpas yachayninmi huk munasqa nivelpi +rimanakunapaq, yachanapaqpas hinaspa huk musuq yachaykunata yachanqa. + +Ortografía nisqan + +Huk siqikunam huk kamachikuqkuna huk akllasqa simita qillqananpaq. + +Oficial simi + +Huknin kaq akllasqa simikunam huk gobierno nacional utaq sub-nacional ruwarqa huk +akllasqa propositokunawan, educacionwanpas. Kaykunahina: Urduqa, Pakistanpa oficial +simin; chaykamataq sindhiqa, urdupas oficial simikuna Sindhipi, Pakistanpa suyunpi +kanku (qawaykuy “lengua nacional”) + +Escuela oficial simikuna + +Kay simiwan yachanku, yachachinkupas escuelapi. Asiapa achka rimayniyuq +llaqtankunanpi, achka escuela oficial simikunawan kanku. + +Entrenamiento +yachachiqkunapaq +manaraq yachachiyta +qallarichkaptinku + +Kayqa yachachiqpa programanmi, kaypi musuq yachachiqkunata yachachinku escuelapi +cursonkunata allinta yachachinankupaq. + +Educacionpa kamachiy +ruwaqkuna + +Paykuna llamkanku educacion nisqanpi, marco educativota qawanku, escuela +normakunamanta rimanku, llapanmanta responsable kanku. + +Qallariy grado + +Kay programa warma yachaqkunapaqmi manaraq sistema educativo 1(huk) gradoman +yaykuchkaptinku. Imayna sistema educativo kanqa programaqa “pre-escolar” utaq “jardín +de la infancia” nisqanpi. + +Escuela primaria +(primaria baja, media, +superior nisqan) + +Kay simiwan qallariy nivelmanta, educacion formalmanta rimaspa kayna gradokunapi +churanku: 1–5, 1–6, utaq 1–8. “Primaria baja” nisqanqa 1–2 gradomanta rimanku. “Primaria +media” nisqanpas 3–4 gradokunamanta rimanku. “Primaria superior” nisqankupas 4–6 +utaq 5–8 gradokunamanta ichapas rimanmanku. + +Qillqana + +Huk laya siqikuna kaywan huk akllasqa simita qillqanku. Asiapi kay siqikunapi qillqanku: +thaipi, devanagaripi, árabepi, romanapipas. + +Iskay kaq simi (2S) + +Kay simiqa manam runapa ayllu siminchu, kay simitaqa qipaman huk kaqnin simimanta +(1S) runa yacharqa. Kay iskay kaq simitaqa rimayta yacharqa wasinpi, llaqtapi, escuelapi, +llamkayninpi, maypipas kaspa huk runakunawan rimayta munaspa, mana paypa ayllu +simin rimaqkunawan. + +Qawaqkuna +(supervisores) + +Educacionpi llamkaqkunam, paykunam escuelata watukunqaku, chaninchanqaku, +yanapanqaku ima yachachiqkunata. + +Yachay astana + +Yachaqkuna llapa yachasqankuta, yachaynintapas huk simipi yachasqanta huk musuq +simiman astanqaku chaypi kikin yachaykunata yachanankupaq. + +Huk simiman astay + +Educacionpi, huk rimasqa simita astay, chaywan escuelapi yachachinankupaq. Mana allin +kallpachasqa AS HSIE programapi “astay simi” utaq “transición” ninku: yachaqkuna ayllu +siminmanta astanku oficial escuelapa siminkama + +Qillqanapaq sistema + +Kay qillqanakunawan huk rimasqa simita rikuspa yachanchik ima kasqanta. Kay +qillqanakunaqa letrakunata, siqikunata akllanku, kunkachikpi tuqyasqanta yachayta +munaspa, hinallataq “puntuación” nisqanta allinta churananpaq. + +9 + + Cuadernillo politicas educativas Ruwaqkunapaq + +CUADERNILLO POLITICAS EDUCATIVAS +RUWAQKUNAPAQ +Qallariy +Kay cuadernillo, educacionpi kamachikuna runwaqkunapaq, kaypi imayna, imapaqmi allin kanku Ayllu +Simipi, Hukniraq Simikunapi Ima Educacion (AS HSIE) programa. Kaypi sayarichinku achka programakunata +warmakunapaq mana allin rimaq escuelapa siminta, manaraq paykuna escuelapi yachayta qallarichkaptinku. +¿Imaraykutaq UNESCO, UNICEF, UNDP, Banco Mundial, achka organizacionkuna, gobiernokuna ima +kallpachanku kay AS HSIE programata? Paykuna yacharqanku kay programapa allin llamkasqanta, chayraykum. +Kaypi, huk yupaychasqa maskaq runa, investigador, iskay simipi/achka simipi educacionmanta qillqarqa: +Astawan tawa chunka watamanta llaqtakunapa investigacionqa tiqsi muyupi, allin sap’ita qurqanku +educacion iskay simipi programakunata ruwananpaq. +Chay iskay simipi programakunaqa “prueba de concepto” nisqanwan yachachirqanku allinta liyiyta +qillqayta mana sasachakuspa mirachinanpaq iskay simipi yachaqkunapaq, taqsachasqa hatunchasqapas +simikunapi hinallataq qallarichinapaq escuelapi qispiyta huk yachaqkunawan mana atipaq +simikunawan… (Cummins, 2008) + +AS HSIE movimientopa ñawpaq rikusqanmanta. +1990 watapi, 155 llaqtakunapa gobiernon tuparqanku Tailandia suyupi huk kaq “Conferencia Mundial en +Educación para Todos” nisqanpi. Chay huñunakuypi, lliw gobiernokuna tukuy ruwasqankuta riqsirqanku +llapa warmakunapa runakunapapas allin educacionwan kanankupaq llaqtankunapi (UNESCO, 1990). +2000 watapi, 164 llaqtakunapa oficial gobiernonkuna Senegal llaqtapi huñunakurqanku iskay kaq +rimanakuypaq “Llapanchikpaq educacion” (LLE). Kaqmanta chaypi gobiernokunapa rantin arí nirqanku +gobierno ruwasqankunawan LLEta yanapanankupaq. Kay iskay kaq rimanakuyqa tukuy kallpanta churarqanku +warmakunapi escuela primaria kaqkunapi, hukkunatapas mana mana educacion formal chaskisqanta +winarqanku (UNESCO, 2000). +2000 watapipas, huk huñunakuypi, Naciones Unidas (NU) wasipi, Estados Unidospi, 189 gobiernopa +kamachiqkuna kuska llamkanankupaq rimarqanku, pusaq “Metas de Desarrollo del Milenio (MsDM)” +nisqanta sayarichinanpaq 2015 watapaq. Iskay kaq ‘metaqa’ gobiernokunata waqyanku: “2015 watapaq +waqaychana kanqa maymanta hamuq qhari warmi wawakunata llapa cursokunata escuela primariapa allinta +usyanankupaq. (Naciones Unidas, 2000). +Ichaqa, 2010 watapaq, sut’illa karqa pisi gobiernokunallam Llapanchikpaq Educacion (LLE) ñawpaqkunallanta +ayparqanku, utaq 2 Meta DM 2015 watapaq pinsasqa. Huk Llamkaq huñunakuyqa (LLEpa) sasachakuyta tarirqa: +Valiq kachasqanqa lluqsirqa mana allin educacion inclusivata churasqankunamanta Llapanchik +educacionpa agenda chawpinpi. Kayqa wiñayta hark’achkan metakuna nisqanta Dakar llaqtapi +(Senegal). Gobiernokuna achkata llamkanqaku oportunidadta mast’arichinanpaq grupukunaman sasa +hap’iqkunata, minoría étnica nisqankuhina, llaqtapa wakcha runakuna, karupi chakrapi tiyaqkuna, pikuna +maqanakuyrayku, wawakuna mana allin kaqrayku ñakarinku. (UNESCO, 2010, p. 8). + +10 + + Cuadernillo politicas educativas Ruwaqkunapaq + +¿Imaraykum LLEpi llamkaqkuna –kay documentopi – warmakunapi taqsayachisqa ayllumanta tukuy kallpanta +churarqanku? Kaypi kachkan nisqanku: +Kayraykum, warmakuna, achka taqsayachasqa ayllu simipi rimaqkunam escuelapi mana allinta yachanku +paykunata huk simipi mana intisqanpi yachachiptinku, sapa punchaw ñak’arinku entendinanpaq. Yaqa +221 millones warmakuna huk simita wasinpi rimanku, kayqa manam kaqllachu escuelapa simiman +yachananpaq, yachaynintapas qarkaspa wiñananpaq, hamuy yachaykunapa sapintapas hark’aspa. +(Ibid. Pp. 10-11) +Setiembre killapi 2015 watapi, huk huñunakuypi, Naciones Unidas wasipi, 193 gobiernokuna rimanakurqanku +kuska llamkanankupaq chunka qanchisniyuq “Metas de Desarrollo Sostenible” nisqanta. ‘Meta’ 4 llapa +gobiernokunata waqyarqa: allin inclusiva educacionta sayarichinapaq, wiñaypaq yachanankupaq” (Programa +de Desarrollo de Naciones Unidas, 2015). +Llapa cuadernillokuna kay Ayllu Simipi, Hukniraq Simikunapi Ima Educacion (AS HSIE) yanapanku educacion +inclusivapa metanta, astawan churarqanku warmakunapa educacionninpi, taqsayachisqa simi rimaqkunapa +utaq mana atipaq simikunapapas. Kay programaqa, reconocimientopi kachkan “Llapanchikpa educacionqa” +manam chiqanpuni “llapanchikpa” kanqachu sapa llaqtapa, sapa simipa, warmankuna escolarización +aypanankama huk simipi paykuna rimasqanpi entendisqanpipas. Kay cuadernilloqa principiomanta +procesokunamantapas yachachinku, imayna yachaqkunata yanapanqaku kallpachakunku kay AS HSIE +programata paykuna allin liyiq qillqappas ayllu simipi kanankupaq huk escuelapa oficial siminpipas. +UNESCOpa nisqan hina, kay AS HSIE programakunaqa manan educacionllatachu yanapanku. Kay allin +ruwasqa programakunaqa AS HSIE “desarrollo nacional” nisqantapas yanapanku hinallataq llaqtakunapa +huñukuyta ruwanku: +Educacionqa allintapuni ruwachkanku llapa maqanakuymanta amachanankupaq. Kay siglo XXI nisqapi, +escuelakuna yachachiyta munanku warmakunaman yachayninta amachananpaq, tukuy laya runakuna +huñunakuptinku, mana maqanakuspa kawsanankupaq. Tukuy laya religion yupaychaspa, étnicapas, tukuy +rimayninkupas manan escuelanpi qarquspa kanmanchu. Aswanyá kay tukuy laya kayqa, riqsisqa yupaychasqa +kanmam. (UNESCO, 2011, p. 23). +Kay cuadernillo iskay partiyuqmi. Huknin kaqpi rimanku imaynam kanku, imaqpaqmi allinpuni kay AS +HSIE programaqa warmakunapaq mana uyariqpaq utaq wasinpi mana rimaqpaq escuelapa oficial siminta. +Llapa tapunakunata kay AS HSIE programamanta sapa sección nisqanpi ñawparichinku qallarinanpaq. Llapa +kutichisqankuqa escuelapi ruwasqankunamanta rimanku kay AS HSIE programa yaqa llapa tiqsimuyupi. +Iskaynin kaq partiqa, pisi rimaynallapi riqsichinku chayraq maskasqankunata AS HSIE programakunamanta, +hinallataq ruwasqanku leccionkunata chay maskasqankunamanta lluqsirqa; + +11 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin +AS HSIE programapa +Yachaqkuna ayllu siminkupi allin kallpachasqa yachayniyuq kaqtinku, paykuna utqayllaña, allinta huk +simita, vietnam simita, yachanmanku. MOET nisqa [Ministry of Education and Training] kacharqanku +aswan allin yachayniyuqkunata llamkanankupaq Accion de Investigacion MTBBE nisqanpi [Mother Tongue +Based on Bilingual Education]. UNICEFwan yanapakustin; ñuqaykutaq kay yanapayta yupaychaniku allin +kusa kaptin taqsayachisqa simi runapa educacionninpaq (Le Tien, Director Departamento de Educacion +Primaria, MOET, UNICEFpi 2012, p. 6). + +T1  +(Tapuna 1) Imaynam warmakunapa +educacionninqa kachkan taqsayachisqa +simikunapi achka ayllukunapi? +Sapa kuti taqsayachisqa simiyuq warmakunaqa educacionpi allin kakuripukuykunata atipanku: +• Sichus paykuna escuelaman yaykunku – achka warmakuna mana yaykuyta atinkuchu yachachiqninkuna +huk simipi, mana yachasqankupi yachachinku; hinallataqmi ayllu siminkuta (AS) manam rimayta +atinkuchu clasepi utaq escuelapa ukunkupi. +• Sichus escuelanpi librokuna kanku – achka mana libroyuq kanku – kaykunataq escuelapa oficial simipi +qillqasqa kaspa atipaq culturata chawpichanku. Yachaqkunapa yachaynin kikin ruwayninpas wasinkupi +llaqtanpipas kaspa, escuelapi rakisqa kanku. +• Suyanchikmi paykuna liyiyta qillqayta yachananta huk simipi manaraq entendisqanpi. +• Suyanchikmi musuq matemática, ciencia nisqantapas huk yachaykunatapas yachananta huk simipi +manaraq entendisqanpi utaq yachayninqa qallarichkanña. +Kay yachaqkunapaq escuelaqa huk kiti mana ancha riqsisqa chaypi yachachinku huk mana riqsisqa +yuyaykunata huk simipi mana ancha riqsisqanpi. Yachachiqkunaqa yachaqkunapa ayllu siminta mana rimasqa +yachaqninkunamanta kayta pensanku “allillamanta yachanku” achka problemayuq kaspa cursonkunata mana +entendiyta atinkuchu. Yachachiqninkuna mana yanapaptin achka yachaqkuna waqlichisqa mana kallpayuq +usyanku. Astawan 50 % warmakunaqa mana escuelayuq, hamunku taqsayachisqa simi llaqtakunamanta +kayqa manam utiriyapaqchu, sichus ñuqanchik yuyanchik chay warmakunapa sasachakuyqa escuelapi +atipaq simillapi rimaptinku. +Chaymi sasachakuy Filipinaspi karqa, manaraq 2009 watapi gobierno oficialmente riqsirqa kay programa +AS HSIEta hinaspa yanaparqa educacion formal nisqata. Taytamamanku tapusqa kaptinku llaqtanpa huk +simipi ¿Imaynam warmakuna escuelapi llamkarqanku?, paykunam kayta kutichirqanku: +Warmakuna escuelapi manam allinchu kanku. Paykuna wasipi ñuqaykupa simipi achkata tapuwanku, +p’inqakuspa escuelapi manam tapuyta atinkuchu, yachachiqqa paykunata rimanku filipino simillapi, +ingles simipipas. (Filipino warmapa taytan, 1 kaq gradupa, Malonepi, 2001, p. 10) + +12 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Yachachiqkuna escuelapi escuelapa oficial siminpi yachachiptinku, mensaje kachasqanqa taqsayachisqa +simiyuq warmakunapaq, ayllu siminqa manam ancha allinchu kanku escuelapi rimanankupaq. +Yachachisqankuqa atipaq culturapi huñukuspa, yachaqkunapa llapa yachasqanta ruwasqankutapas wasinpi +llaqtanpipas mana riqsinkuchu. Kaypi kachasqanqa, kikin culturamanta, tukuy ruwasqanmanta kawsayninpi, +manam chaniyuqchu. Chaymi, wakin yachaqkunapas taqsayachisqa simipa, imatapas ruwarqanku exitoyuq +kanankupaq, achka sasachakunawan kaspapas escuelapi atipaq simikunallapi yachananpaq. Ichaqa ancha +chaniyuqmi paykunamanta wakinpaq. Yupaychasqa kananpaq atipaq simipi, atipaq culturanpi paykunaqa +ayllu siminta saqinqaku. + +T2 ¿Ima kakuripukuna AS HSIEpaq kanku? Imatataq +ruwarqanku qispichinanpaq? +Tiqsimuyuntinpi runakuna programa AS HSIEta yanapaspa achka kapuripukunata tarinku, paykuna ruwayta +churayta allin programata atiptinku. Kaypi wakin kakuripupakuna: +• Runakuna ninku AS HSIE programaqa yanqallam. (“Kay llaqtapiqa llapankum escuelapa oficial siminta +yachanku. ¡Chay simiqa llaqtaykupaq siminmi!”) nispa. +• Runakuna ninku AS HSIE programaqa manapuni kanmanchu. (“¡Ñisyu tasqyachisqa simikunam kanku! +Utaq: ¡Wakin simikunaqa mana qillqayuq kanku!”) +• Manaraqmi simipi nitaq educacionpi huk kamachina kanchu AS HSIE programata yanapanankupaq, +chayrayku educacionpi llamkaqkuna, huchuy llaqtakunapi utaq provinciakunapipas mana allinta +entendispa imapaqmi kay programapa allin kasqanta, atinmanku chinkachiyta kay AS HSIEkunanta. +• Huk kamachiy normativa AS HSIE kanmi ichaqa kayqa qapya kuyuq programakunallam, chaymi +chaychallapi warmakunata kuyuchinku ayllu siminmanta oficial simipa ukunpi churanankupaq. Chayrayku +yachaqkunaqa mana atinkuchu ayllu siminpi huk allin tiqsita churayta lecturanpi nitaq qillqananpi, +kaykunam huk cursokunatapas allinta yachanmanku escuela official siminkunapi. +• Kantaqmi huk kamachiy normativa AS HSIE programapaq allin kananpaq, ichaqa manan qullqita +qunkuchu nitaq ninkuchu ruwaqkunaman imaynam, imakunawan kay programata ruwanqaku allinta +qispichinanpaq sayarichinanpaq ima. +Qawasqanchikhina, kaykunallam wakin llapa kakuripupaymanta AS HSIE programapa. Kanmi huk sumaq +uyarina: runa munaqkuna kay AS HSIEwan tarirqanku imaynan kay sasachakuyta llallinmanku ancha sasa +kaptinpas. Qamkuna kay cuadernilluta utaq wakin cuadernillutapas liyispa kay AS HSIE programamanta +yachankichik huk musuq ruwaykunamanta kamachiq-norma ruwaqkuna llamkachkanku, kuska programa +churaqkunawan hinallataq llaqta runakunawanpas wiñachinanpaq takyachinanpaq ima allin qispisqa AS +HSIE programata. + +13 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +P3 ¿Imaynampi AS HSIE programa taqsayachisqa +simi rimaq warmakunata yanapanku huk allin +educacionta chaskinanpaq? +Warmakuna educacion formal nisqanta qallariptinku, paykunawan apamunku siminta, llaqtapa +yachayninkunatapas taytamamanwan yachasqankuta, utaq hukkunamanta wasinkupi llaqtapipas. +Kay llapanmi kanku escuelapi qispichiyta yanapanankupaq. +“Escuela convencional” nisqanpi yachaqkunaqa escuelapa oficial simita wasinpi rimaspa, liyiyta, qillqayta chay +simipi yachayta atinmanku paykunapa entendisqankuta. AS HSIE yachaqkunaqa mana imaypas escuelapa +oficial simita wasinpi uyarispa, liyiyta qillqaytapas ayllu siminpi yachanku – paykunapa allin riqsisqa simi kaptin. +Paykuna allinta liyiyta qillqayta ayllu simipi yachaspanku, huk “nivel básico” nisqanta escuela oficial siminpi +rimayninta atispa, ñam paykuna kusa kachkanku liyiyta qillqayta qallarinankupaq chay simipi. Nisqanhina +kay cuadernillopa qallariyninpi, manañam ima rimanakunapas kanchu kaymanta investigadorpurallanpi +imapaqmi kusa educacion iskay simipi utaq achka simippas. AS HSIEpa yachaqkuna liyiyta qillqayta ayllu +siminpi yachaspaña – confianzawan kaspa – liyiyta–qillqaykunata yachasqankuta astanqaku huk yapasqa +simikunan. +AS HSIE programakunapi, huk educacion simiqa allin hamutasqa huk chaychasqa qallariyta ruwanku: +suqta (6) watamanta pusaq (8) watakama (huk utaq iskay wata qallariyninpa kanman chaymanta suqta +(6) watakuna escuela primariapa kanqaku). Kay ruwayqa llapa allin educacion nisqanpi kachkan: Allinta +yachasun, yachasqanchikman yachasqanchikta churaptinchik, chayllam musuq yachaykunata +allin entendiyta yanapawasun. Yachaqkuna AS HSIE escuelata qallarinku ayllu siminkuta yachaspaña, +chayqa huk allin tiqsin huk simikunata yachanankupaq. AS HSIE yachaqkunaqa astawan unanmanku wakin +yachaqkunamanta riqsisqa escuelapa, liyinanpi, qillqaninpipas escuela oficial siminpi ichaqa paykuna +atipanqaku, entendiyta chayaptinku. +Hamuq diagrama nisqanpi as asllamanta qawachinku imayna educacionpa simin karqa AS HSIE +programakunata qispichinanpaq. Nisqanhina wichay qillqanapi, yachaqkuna hina yachachkanku, ayllu +siminta rimastin tukuy escuela primaria usyanankama hinallataq huk simikunata yachaptinku. Hinaptinqa, +diagramaqa (tiqsimanta qallarispa) winanku ayllu simita cursohinata hinallataq yachachiq simihina huk +kaqnin watamanta (pre-primaria nisqan utaq Grado 1) usyanan watakama escuela primariapa. + +14 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Paykuna huk simukunata yachanku, currículo nisqanpi mañakuptin +Yachaqkuna allin rimayninta qillqaynintapas iskay siminpi ruwachkanku. +Yachachiqkuna rimanku ayllu simita (AS), escuelapa siminta yachachiypi +yanapanankupaq. +Paykuna liyiyta qillqayta qallarinku escuelapa oficial siminta +Paykuna hina wiñachinku rimayninta, escuelapa oficial siminpi. +Yachaqkuna hina wiñachinku rimayninta qillqaynintapas ayllu siminpi (AS) +Yachachiqkuna ayllu simita (AS), escuelapa oficial simintapas rimanku +yachachinanpaq +Paykuna escuelapa oficial siminta yachayta qallarinku. +Paykuna liyiyta qillqayta Ayllu Simipi yachachkanku. +Yachaqkuna mana sasachakuspa Ayllu Siminpi escuelapa vocabulariota mirachinku. +Yachachiqkuna Ayllu Simillatam rimanku yachachinanpaq +Yachaqkuna vocabularionta mast’arispa kallpachanku escuelapi Ayllu Simita rimaspa +Yachachiqkuna yachachinku Ayllu Simillapi (AS). + +Simikunapa yachachiynin cursokunahinata, hinallataq rimanku yachinankupaq AS HSIEpi 31 +Kaypi hamuqqa, huk uchuy willaymi imaynam kanku (qilluniqpi) diagrama nisqanpi; uraymanta wichaykama +qallirirqa. +Yachaqkuna Ayllu Siminkupa vocabularion mastat’arispa confianzanta wiñachin +escuelapi ayllu simiwan rimaspa. Uchuk warmachakuna utqhaylla yachapakuyta yachanku +escuelamanta sichus paykuna willayta Ayllu Siminkupi atinku llapa yachasqankunamanta, sapa +punchaw ruwasqankumanta ima. Paykuna mana manchakuspa Ayllu Siminkuta rimanku; chaywan +yachachiqkunapa musuq yachaykunata yachachiptinkupas yachanku; hinallataq, warmakunata +rimapayanku yuyaykunatapas rakinankupaq, kuska llamkanankupaq sasachakuyta allichanankupaq +hinallataq willanakunankupaq tukuy ima ruwasqankuta. Warmakuna escuelapa vocabularionta Ayllu +Siminpata mirachinku yachachiqninkuna allillamanta musuq simikunata Ayllu Simipa yaykuchiptinku. + +3 Malonemanta horqosqa, 2010. + +15 + + pixelheadphoto digitalskillet/Shutterstock.com + +Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Getty/Ridofranz + +Paykuna liyiyta qillqayta ayllu siminpi yachanku, uchuk willaykunawan, riqsisqa runakunamanta, +allin llaqtakunamantapas qallarispa. Paykuna imaynam letra nisqanta tupachiyta yachanku rimanakunata +ruwanankupaq, hinallataq imay mudupipas rimanakunata kuskachakuspa tupachinqaku oración nisqanta +ruwanankupaq. Yachachiqninkuna paykunapa kikin “foto-willanakuna” ruwanankupaq kallpachanku, +manaraq paykuna letrakunata qillqachkaptinku, nitaq sapa letrata allinta rimachkaptinku – chayqa +huknin kaq puriymi confianza aypananpaq, kamaq qillqaqkunapi. Paykunapas ayllu siminpa letrankunata, +rimanakunata allinta qillqaspa yachachkanku, qipamanñataq oraciones nisqanta qillqanku. + +16 + + iordani/Shutterstock.com + +Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Paykunaqa escuelapa oficial siminta yachayta qallarinku yachachiqninkuna actividad nisqanta +winaptinku, kaykunam simipa yachayninta sumaqllachin. Yachachiqkuna allinta qawapayaspa huk +planta ruwarqanku, kayman sapa punchaw musuq palabrakunata, frasekunata yapanku, sapa kuti, allinta +ruwanankupaq yachaqkunapa yachasqankuta, musuq simikunata yachayta yanapanankupaq hinallataq +musuq oracionkunata ruwanankupaq. +Yachaqkuna allin kasqanta yachaspa, yachachiqninkuna paykunata tapuyta qallarirqanku escuelapa oficial +siminpi, paykunapa yachayninkunamanta. Kaykunata yachaqkuna kutichinmanku mana sasa rimayllawan +utaq uchuk frasekunawan. Kutichisqankunaqa as asllamanta wiñanku hinaspa chayllapi paykuna musuq +siminpi rimayta atinmanku sapa punchaw llapa ruwayninkunamanta. Paykuna lengua oficial nisqanpi +vocabularionta “sapa punchawpa” ruwaptinku gramatica basicawan huk entendimientota tarichkanku. +Kay llapan ruwayqa yachaqkunaman yanapayta munachkanku huk simita yachananpaq, paykunapurapa +llapa ruwasqankuqa significadowan kanmanku, manañan kaqmanta rimastin palabrakunata nitaq +oracionkunata mana entendiqkunata. + +17 + + Riccardo Mayer/Shutterstock.com + +Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +bodom/Shutterstock.com + +Paykuna escuelapa oficial siminpi liyistin qillqastin qallarinku. Yachaqkuna Ayllu Siminta liyiyta +qillqayta yachaspa huk nivel básico nisqanwan kanku, mana sasa kaspa escuelapa oficial siminqa paykuna +astayta qallarinku liyiyta- qillqayta yachayninkunata escuelapa siminman. + +18 + + Monkey Business Images/Shutterstock.com + +Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Paykuna huk simikunatapas yachanku curriculo nisqan mañakuqtin. Achka yachaqkuna AS +HSIE programapa yachayta munanku kimsa utaq achka simikunata escuela primariapi. Huk musuq +simita yachananpaq, kaqllata ruwanqaku escuelapa oficial simita yacharquptinku. +Hamusqanpi kachkan, imakunam ancha allin clasekunapa AS HSIE programapi: +Yachachiqkuna yachaqkunapa Ayllu simillanta rimanku yachachinanpaq ñawpaq +qallariyninpi (yachachinku Grado 2pa usyanankama). Warma yachaqkuna AS HSIE programapa +allintam yachanku hinaspa confianzata hap’inku paykuna Ayllu Siminpi (AS) rimaptinku, musuq +yuyaykunata yachananpaq ruwananpaq, chaykama paykuna liyiytapas qillqaytapas yachachkanku +escuelapa siminpi. +Yachachiqkuna Ayllu Simita, escuelapa oficial simintapas rimanku, primariapi mediapi, +superior nisqanpi ima yachinankupaq (3-5 Gradokunapi). Yachaqkuna ñam confianzawan +kaspa escuela oficial siminta rimanku ayllunkunamanta llaqtamanta rimanankupaq, yachachiqninkuna +ayllu simiwan rimanku matematicasmanta, ciencia nisqanmanta huk cursukunamantapas +yachachinankupaq: +• Yachachiqkuna huk musuq yachaykunata Ayllu Simipi winanku, hinallataq huk ruwayta qunku +yachaqkunaman entendiyta yanapanankupaq. +• Yachachiqkuna allí allillamanta hukmanta kimsakamam (de 1 a 3) allin yupaychasqa rimanakunata +winanku (kayna: inglespi, sistema solar nisqanmanta, tiqsimuyumanta) huk musuq conceptowan +riqsichistin escuelapa oficial siminpi. Chaymanta paykuna kay terminokunata rimanku conceptota +pisillata qawapayaptinku, allillamanta rimastin waqaychanku yachaqkuna allinta entendinanpaq. +Hinallataq paykuna huk uchukyasqapi llapa ruwasqankumanta yachachinku, kaykunawan huk +musuq yuyayta riqsichispa, yachaqkunaman kallpachastin musuq rimayninta rimanankupaq +paykuna kuska llamkaptinku. +• Yachachiqkuna leccionta usyanku yuyaypa huk uchakyasqa qawapayasqanwan Ayllu Simipi; +kaqmanta chaywan waqaychakunku sichus yachaqkuna conceptota allinta entendirqanku. + +19 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Yachachiqkuna Ayllu Simita rimanku escuelapa oficial siminta yanapanankupaq programapa +usyaq kaq watapi. Yachachiqkuna escuelapa oficial siminpi yuyaykunata winaspa yachachinku, hinaspa +yachaqkunata kallpachanku paykuna rimanankupaq imatapas kuska ruwaptinku. Yachachiqkuna allillamanta +rimaspa yachaqkunata eneindiyta yanapanku. Paykuna huk terminomanta kimsa terminokama (de 1 a 3) +winanku, leccionninkunawan riqsichistin, kaykunata yachaqkunaqa yachayta munanqaku hina astawan +grado superiorta aypananpaq. Chaymanta yachachiqkuna cursonta usyanku yachaqkunapa ayllu siminta +rimastin, entendisqanta waqaychakunanpaq. +Hamuq cuadruqa, huk ejemplom imaynam kanku huk programapi AS HSIE, qanchis watapa warmakunapaq, +pikuna pisillata S2 nisqanta clase hawanpi 42 rimarqanku. Qamkuna kayta qawaspa yachankichik, warmakunata +(5 watayuq) liyiyta qillqayta yachachkanku ayllu siminpi, qallariyninpi, pre-primariapi. +Grado + +Simikuna +cursukunahina + +Rimasqa +qallariynin S2 + +Pre-Primaria +Rimasqa S1 + +Grado 1 +Rimasqa S1 + +Grado 2 + +Grado 3 + +Grado 4 + +Grado 5 + +Grado 6 + +Rimasqa, Rimasqa, +Rimasqa, +Rimasqa, +qillqasqa qillqasqa S1 qillqasqa S1 qillqasqa S1 +S1 + +Rimasqa, +qillqasqa +S1 + +Alfabetización Alfabetización Rimasqa Rimasqa +Rimasqa +Rimasqa +inicial L1 (2do S1. +qillqasqa qillqasqa S2 qillqasqa S2 qillqasqa S2 +semestre) +S2 +Rimasqa +qallariynin S2 + +Rimasqa +qillqasqa +S2 + +Sapallan S1 + +S2-S1 + +Sapallan S1 + +Sapallan +S1 + +S1-S2-S1 + +S1-S2-S1 + +S1-S2-S1 + +Pisi rimayllapi, AS HSIE yachaqkuna escuelapi allinta yachanku kayrayku... +• Siminku yachasqankupas, tukuy yachasqanku ruwasqanku ima wasinmankuta llaqtankumanta +amapusqankuqa tiqsin kanku allinta yachanankupaq escuelata qallariptinku. Sapa gradupi churanku +llapa riqsisqankutaña yachasqankutaña huk musuq yuyaykunata entendiyta yanapanankupaq, musuq +yachaykunatapas yachachinankupaq. +• Yachaqkuna allin kanku huk escuelapa oficial simita utaq astawan escuelapa siminkutapas rimaptinku +sumaqlla kusichikusqa yachaykunawan. Escuela primariata usyachkaptinku, yachaqkunaqa allinñam +kachkanku escuela oficial siminkunata rimanankupaq hinallataq astawan yachanankupaq escuela +secundariamanta lluqsispa. + +4 S1: Ñawpa simi otaq Ayllu Simi (AS); S2: escuelaq oficial simin (AS HSIE erqekunaq, qhepa hamuq escuelaq simin). + +20 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +T4 ¿Imaynam AS HSIE programa llamkanku, +igualdad de género nisqanta yanapanankupaq? +Hinapas llapa llaqtakunapa kallpachasqanmantapas educacionpi igualdad de genero nisqanta utaq warmi +– qari kaqlla kananta allinyachinanpaq, warmi wawakuna achka llaqtakunapa –astawan qarikunamanta +– manaraqmi yaykuyta atinkuchu huk allin educacionman. Warmi-wawakuna, taqsayachisqa simi +ayllukunamanta llapanmanta manaraqmi allin kachkanku: +UNESCOpa nisqanmanta: +Warmikunaqa, warmi-wawakunapas mana allin riqsichisqa kachkanku, llapa runakunamanta ancha +qunqasqa tiqsimuyunninpi. Llapa tiqsimuyupa suyunkunapa wiñayninpi, allinyachisqaranku 1990 +watamanta, achka waranqa warmi-wawakuna manaraqmi escuelapi kachkankuchu. Yaqa iskay kimsa +kaqmanta, 796 waranqa mana liyiq nitaq qillqaq runakunamanta, warmikuna kanku. Hinallataq +paykunapuramanta huk hatun parti hamunku llaqtakunamanta taqsayachisqa rimaqkunamanta +Warmikuna taqsayachisqa simiyuq kaqkunaqa, sapi kuti astawan rakisqa kanku llapa oportunidad +nisqanmanta paykunapa warmi- kayninkunata allinyachinanpaq. Warmikunaqa ñak’arinku +“achka”qunqaykunamanta genero nisqankupi, ichaqa étnica sapaqninpi, sapaq religionninpi utaq +rimayninpipas qunqasqa kanku. (UNESCO Bangkok, 2012, p. 24). +AS HSIE programaqa akllasqa kaqninkunata, llaqtakunapa taqsayachisqa simiyuq warmi- wawakunaman qunku : +• Warmi-wawakunaqa ayllu siminta rimayta escuelapi atiptinku, paykuna confianzawan yachayninkunapi +kanku yachanankupaq hinaspa yachasqankunamanta rimanankupaq. +• AS HSIE programaqa taytamamanwan yachachiqkunawanpas rimanakuyqa kallpachanku. +Taytamamankuqa warmi-wawankupa escuelata watukuq rinku wawanpa yachaq masinkunawan +tupanankupaq, yachachiqninkuwan, escuelapa huk runakunawanpas. Kayqa taytamamankuta yanapanku +wawankuna allin kasqanta yachaspa huk yachaq wasipi. +• Warmi – wawakuna confianzawan kanku yachayninkunapi yachananpaq willananpaq ima paykunapa +yachasqankuta, kallpachasqaña kaspa colegionpi kamachiyta atinmanku hinaspa wakin yachaqkunata +yanapanku yachayninpi sasakuna kaptin. Kay allin rimanakuyqa colegiopi warmi-wawata allinta ruwanku +yachayninkupi responsabilidadwan kananpaq colegiomanta lluqsiptinku. + +21 + + Anton_Ivanov/Shutterstock.com + +chairoij/Shutterstock.com + +Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +22 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +T5 ¿Imaynam AS HSIE programa llaqtakunapa kuska +kayninta, nacionpa wiñayninta yanapanku? +196 chaninchasqa nacionkunamanta tiqsimuyunpi kunan kuna, manan huk simillata rimankuchu. Achka simi +rimaymi kachkan, huk llaqtakunapipas huk oficial simillata riqsiptinkupas. Qipa pachakunapi, políticas educativas +ruwaqkunaqa ninmanku “llaqta wiñayqa” kanman karqa sichus llapa llaqtaruna huk chu’lla simillata rimaptinku. +Llapa achka simikuna hinallataq políticas educativas nisqanqa chay watakunapi, yachachiqkunata munarqanku +huk riqsisqa oficial simillanpi yachachinankupaq. Yachachiqkunatapas yachachirqanku yachaqkunata +muchuchinanpaq sichus ayllu siminta clasenkunapi utaq wakin escuela kitinkunanpi rimaptinku. Chaymantapacha +achka yachachiqkuna yacharqanku clasekunanpi educacionqa atipaq simillaqa manam yanapankuchu +“Llapanchikpaq educacionta” (LLE). Política educativakuna ruwaqkunaqa yacharqankuña huk educacionqa +simikunata rakiqqa yachaqkunaman manam yachachinkuchu runakunata chaninchayta wakin kitikunamanta +nitaq yanapayta nacionpa wiñayninta nitaq llaqtakunapa kuska kaynintapas. Huk estudio ruwasqanpi políticas +educativas Africapa simimanta kaynata nirqa: +… políticapa takya kayninqa, qasi kayninqa, waqcha kayninta pisiyachisqa, económico wiñayninqa, llapa +llaqtakunapa ruwaq institucionkunapas mañakunku llapa rimariykunata, llapa culturakunapa riqsichikuyta +wanasqa recursohinata. (Wolff, 2011. p. 47). +Kunanmi huk hatun rimanakuna kan, wiñasqa globlalizacion nisqanwan, llapa llaqtakuna achka rimayninkunawan, +llapa culturakunawanpas yanapasqa, takyachisqapas kanku, astawan kallpachasqa maqanakunanpaq llapa +mana kaq runakunapa huñunakuywan, nitaq culturankunawan nitaq religionkunawan kikin llaqtanpi huk +nacionkunapipas. AS HSIE programaqa, allin ruwasqa, allin qimisqa, yachaqkunata kallpachanku uqarikuq +sunquyuq kanankupaq siminkunarayku, culturankurayku taytamamankupa chaskisqanmanta, hinallataq allinña +kanku rimanankupaq ruwanankupaq huk runakunawan mana paykunahina qawaqku, rimaqku, ruwaqku +iñiqkupas huk modopi. + +T6  +¿Sayarichiyqa takyachiypas huk programa +educativota AS HSIE astawan chaniyuqchu huk +ch’ulla simi programamanta? +Politica educacionpa ruwaqkuna, llapa llaqtakunapa mana ancha qullqiyuqkunamanta niyta atinmanku AS +HSIEqa astawan chaninchasqa educacionqa huk simillapi yachachiptinku. Ichaqa sichus AS HSIEpa chaninta +patachasun social económico chaninchanwan, mana allin ruwasqa educacionta warmakunapaq taqsayachisqa +simiyuq llaqtakunapa sut’illam kachkan kay AS HSIEqa qullqi churasqanqa hatunyasqa plazopaqmi. Kaypi +kachkan educacionpa investigadorkunapa nisqan, chaninmanta allin kasqanmantapas iskay simipi educacionpa +Guatemalapi: +Allin kasqankunaqa educacionpa iskay simipi mana qullqiyuq llaqtakunapaq churasqankuhina runakunapi +ancha riqsisqa kanku. Yachaqkuna iskay simipi Guatemalapi, colegioman risqankumanta riqsichikuqmanta +hatun tasayuq kanku, ichaqa ayqiq yachaqkunamanta, cursokuna kutipayasqanmanta tasankuqa uchuk +uchukllam. Iskay simipi yachaqkuna allinta qispichinku llapan cursokunata español simitapas. Allin kayninqa +educacionpa iskay simipi takyachisqa kanku costo-beneficio nisqanpi, mana allin kaptin. Huk tiqrayqa iskay +simipi escolaridadman huk qullqi waqaychaymi kanman costo educativopi, yachaqkunapa kutipayachiyta +taqsayachiptin. Educacionpa allin kayninqa qallarichinmi promociónpa hatun índicekunata hinallataq +yachaqkunaman educacion primarianta hunt’achiyta yanapanqa, hinaspa usyayninpa tasakunata mana +ancha qullqipaq mirachinqa. Costokunapa qullqi waqaychayqa iskay simipi educacionrayku kanmanmi yaqa +5 millones dolareskunapi, kamaq educacion primariapa 100,000 yachaqkunapaq. (Patrinos y Vélez, 2009, p. 1). + +23 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Rawpixel.com/Shutterstock.com + +AS HSIE programaqa huk “qallariy” qullqita mañakunku, qullqiqa manam anchachu iñiqchisqamantaqa. +Librukuna liyinkunamanta, yachayninkunata llapa llaqtakunapa chipipiq rapinkunaqa tukuy laya llimpiyuq +siqikunawan qawachiwarqanku mana precisaq kasqankuta, chiqanpuni, kaykunaqa, chayllapi, huk pukllana +kanku warmakunapaq mana imprentayuq kitipi, liyiyllatam yachachkanku. Kay librukunapa ancha kusa +kayninqa primariapa qallariy gradukunapaq, yachaqkunapa ayllu siminpi kaspa, riqsisqa allin kaqkunamanta +kanku, siqikunawan entendinankupaq. Yuraqpi yanapipas sinkisqa rapipa hawanpi kamaqlla kanku sichus +yachaqkunaman willayninkunata munanku hinaspa runakunata siqinkunapi riqsinku. + +Pisi rimayllapi, AS HSIEqa aswan allinmi huk simillapi yachachiymantaqa llaqtakunapi achka simiyuqkunapi; +hatun kutipayaskunamanta hinallataq warmakuna ayqisqankunamanta taqsayachisqa simi llaqtakunamanta +pisiyachkaptinku. Kay llapa factorkuna chaninchasqa kaptinku kaqkunamanta atiyta nisun: +… allin yanapayqa ayllu simipi programakunata achka ayllu simikunayuqta huk allin qullqita churana +kachkan chaynam astawan qullqita churanqa huk sistema educativo nisqanpi mana allin kaqta +warmakunapa educacionninpi mayqin simipipas. Huk simi mana atindisqaqa astawan chaninqa millones +de dólares nisqanpi huk mana allin apasqa programakunapi chaynallataq warmakuna millones nisqanpi +mana allin educacionwan kanqaku. (Phlepsen, 2011, p.4). + +24 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +T7  ¿Imakunawanmi allinta qispichin, takyanchinpas AS +HSIE programakuna? +Huk estudio AS HSIE programakunamanta takyachinku tiqsichinkupas huk sistema de educacion formal ukunpi +kaspa yachachiwanchik llapa qispisqa programakunapa kayninkunaqa kikillanmi. Hamuq diagramakunapi +kaypa kaqninkunata huk iruruypi tarinkichik llapa ruwaykunata kallpachananpaq ruwasqankuta huknin +kukninqa riqsichispa yaqa kikin timpupi ruwakunku, hinallatq llapan kaqninqa, yapakunqa ciclokunapi kay +programa kawsanankama. + +política +yanapanapaq +AS HSIE + +Ñawpariq +investigación + +Yanapananpaq +ruwaysinkuna + +Plan: chiqanta +sayarichinapaq + +Yuyay qispichiy, +puririy ima + +Yupaychasqa imakunayuq kallpachasqa +kananpaq AS HSIE +programakuna +Qatipay +chaninchay ima + +Yachachiqpa +huñunakusqan +capacitaciónmanta +ima + +Allin chaskisqa +alfabetokuna + +Liyinapaq +yachanapaqpas +materialkuna + +Currículo +nisqan yachachinapaq materialkunamanta. + +Plan ruwaqkunapa, sayarichiy ruwaqkunapa AS HSIE programapa, responsabidad nisqaqa rakisqa kachkan +política educativa ruwaqkunapi, educacion llamkaqkunapi, mana – gobiernopa organizacionpa (MGO) +paypa rantinpi kaqkunapi, escuelapa kamachiqninpi, yachachiqkunapi hinallataq llaqta runakunapipas. +Sichus ñuqanchik huk AS HSIE allin kaqta munanchik, política educativa ruwaqkunapa yanapayninqa sut’illa +kachkan kay componentekunapa. + +25 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Ñawpariq investigación: Politica educativakunapa ruwaqkunaqa, runakunapa ruwaqninkunata riqsinku, +paykunam respondinqaku kay ñawpariq investigacionta apananpaq llaqtapa sapa siminpi. Paykuna +chaninchanku kay investigaciónta, sut’i tapukunaman allin kutichina kanqa, kayna tapuptin: +• ¿Mayqin simikunata yachaqkuna rimanku sapa escuelapi, mayqintataq wasinkupi rimanku? +• ¿Ima kaqkunata nacionpa, suyunkunapa llaqtakunapa kuyuchinmanku AS HSIE yanapananpaq? +• ¿Ima factorkuna nacionpa, suyukunapa llaqtakunapapas qipachayta atinmanku susunkachiytapas +programakunapa implementacionpi takyachaypipas? +Chiqan sayarichinapaq plan: Sichus política educativakunapa ruwaqkuna responsable kanqaku programa +piloto nisqan AS HSIEmanta, paykunam tiempota allichanqaku mana usuchinanpaq plan pilotopaq +hinallataq waqaychanqaku kay programata allin purinapaq huk llapa runapa siminpi alfabetoyuqwan +hinaspa kay ayllu simi rimaqkunapas yachachiqhina kanmanku. Programa piloto qhipamanta, política +educativakuna ruwaqkuna riqsinqaku imay mudupi kay programata mastarinmanku musuq escuelakunapi +musuq simikunapipas. Chaynallataqmi riqsinqaku huk organizacionkunata kay mirachiypa planta astawan +wiñachinankupaq. + +vectorx2263/Shutterstock.com + +Allin chaskisqa alfabetokuna: Politica educativakunata ruwaqkunaqa institucionkunata utaq organización +nisqankunata riqsinqaku, llaqtakunapa musuq alfabeto unanchaypi yanapanankupaq (sichus simi manaraq +qillqasqa karqa) utaq kasqankuta qawapayastin allichanankupaq, sichus ancha ñawpaq kaptin utaq ayllu simi +rimaqkuna sasata tariptinku. Hinallataq politica educativakunata ruwaqkuna waqaychanqaku huk procesota +qawapayanankupaq, allichanankupaq, arí ninankunapaq musuq utaq allichasqa alfabetota. + +26 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Curriculo nisqan, yachachinapaq materialkunamanta: Politica educativakuna ruwaqkuna sut’i +kamachikunata curriculoman AS HSIEpa qunku, kaykunapi kakchan: +• Yachachiqkuna Ayllu Simillapi yachachinku qallariq gradokunata. Paykuna ayllu simipi, escuelapa +simipipas mediata, superior gradotapas yachachinku. Hinaspa ayllu simipi yachachinqaku programapa +usyay kaq watapi escuelapa siminta yanapanankupaq. (wichaypi qawaychik, imaynam escuelapa siminta +yanapanku). +• Yachaqkunapa ayllu simanqa cursohinata yachachinku (uyariy, rimay, liyiy, qillqaypas) qallariy kaq +watamanta usyaq kaq watakama escuela primariapa programanpi. Ayllu simiwan qallarinku alfabetizacion +nisqanta, hinaspa tiqsita qunku liyiyta-qillqayta yachachinanpaq huk siminkunapipas. +• Curriculo nisqanqa yachaqkunamam tiempota qunku escuelapa oficial siminpi rimayninqa huk nivel +básico nisqanta aypanankupaq, manaraq paykuna liyiyta qillqayta atichkaptinku. +• Matematicaspa, cienciakunapa utaq huk escuela yachayninkunapa examenkunaqa kanku rimasqanku +simipi sapa cursota yachachisqankupi. Yachaqkunapa Ayllu siminqa, Iskay siminpas (S2) rimasqa +karqanku yachachinankupaq, tapusqankunapas utaq examenkunapas yachasqanku iskay simipi kanqa, +chaynam paykuna chaninchachkanku yachaqkunapa riqsisqankuta materia nisqanmanta manataqmi S2 +rimasqanmanta. +• Allin kayniyuq mañakusqanqa, riqsisqa programakunapi hinallataq AS HSIE programapi, llapa +cursokunapaq kikinpuni kanku llapallan primariapa gradokunapaq, manam kaqllachu escuela oficial +siminkunapaq. Yachachiq simillanmi mana kaqllachu. (kaqmanta ñawpaq ejemplokunata qawaykuy). +• 1 – 5 gradokunapi mañakusqan competenciakuna escuela oficial simipi yachakunanpaq allichasqa +kachkan, tiempota yaparqanku AS HSIE yachaqkunaman entendiyta atinankupaq simi rimaytapas Allin kaykuna mañakusqan yachakunanpaq, riqsisqa programapa AS HSIEpa ima escuela oficial siminpaq +kaqllam kanku usyaq kaq watanpi escuela primariapa +• Yachachinapaq materialkunata AS HSIE currículopi qimisqa wiñachinku sapa gradopaq, hinaspa sapa +yachachiqman programapi qunku. Kay AS HSIE yachachiqkuna iskay simipi rimaq kanku hinam liyiyta +– qillqayta yacharqanku iskay simipi, chaymi yachachinanpaq materialninkuna qillqasqa kanman escuela +oficial siminpi. +Liyinapaq yachanapaqpas materialkuna. Política educativa ruwaqkunaqa waqaychakunku akllaspa +equipaspa ima ayllu simipi rimaqkunata taqsayachisqa simi ayllukunamanta. Kaykunam yachaqkunapa ayllu +siminpi wiñachinqaku liyinapaq chaninchasqa materialkunata, huk materialkunatapas colegiopa ayllu simipi +yachaqkunapa. Politica educativa ruwaqkuna waqaychanku kay materialkuna impreso kananpaq (libro, +rewista, etc.) hinallataq sapa salón de clasepi rakinankuta, llapankupaq aypananpaq, mañakunku ima allin +oficinakunapi 63wakinta waqaychananpaq. + +6 Material de lectura nisqanta ayllu simipi qispichinapaq, informacionta kaypi tarinki. +http://bloomlibrary.org/landing. + +27 + + Mr.Suchat/Shutterstock.com + +Monkey Business Images/Shutterstock.com + +Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +28 + + Parte 1 nisqa: Imayna imapaq allin kaynin AS HSIE programapa + +Yachachiqkunapa huñunakusqan capacitacion ima. Politica educativakunapa ruwaqninkuna s’uti +kamachikuqnata qunku AS HSIE programapa yachachiqninkunata huñunakunanpaq kallpachanankupaq +ima: +• Yachachiqkuna allinta rimanku yachaqninkunapa ayllu siminta hinallataq escuelapa oficial siminta +entendinku rimanku, paykunatan huñunqaku AS HSIE escuelapaq, kikin siminpi +• Cursokunata allin ruwananpaq AS HSIEpa yachachiqkunata manaraq huk akllasqa serviciota +qallarichkaptinku yaykuchinku huk programakunaman maypi yachachiqkunata yachachinqaku, +entrenanqaku riqsisqa institucionkunapi. +• Yachachiqkuna AS HSIEpa manaraq formacionninta usyaspa practica nisqanta wasinkupi ruwanku +hinallataq escuelapipas maypi riqsinku yanapanku AS HSIE programata. +• Yachachiqkuna AS HSIEpa churanku kallpachankupas ayllupa siminpi kanankupaq hinallataq +escuelakunapipas mypi entendinku yanapanku ima AS HSIE programata. + +Rawpixel.com/Shutterstock.com + +• Escuelapa qawaqninkunaqa responsable kanku allin riqsisqa ruwachiyta quptinku serviviopi 74 + +7 Yachachiqkunata kallpachananpaq informacionta tariyta atinkichik kaypi: +http://www.sil.org/sites/default/files/files/institutionalizing_teacher_training_for_mtb_mle_12-2011.pdf +(kay documento qawanaykipaq programa Adobe Reader wan kawaqchik). + +29 + + ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi. + +ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta +kutichikuna qispirqa, tapurqanku +educacionmanta iskay simipi utaq +achka simipi ayllu simipi.8 +Qallariy +Kay cuadernillopa partinpi política educativakuna ruwaqkunapa investigacionkunata AS HSIE riqsichinku +programakunawan tiqsimuyupa achka llaqtakunapi. Kaypi kachkan tapukuna kutichinapaq, qam política +educativakunata ruwaqhina tariyta atiwaq, AS HSIEpa plan ruwanaykikama llaqtaykipi. +Achka asuntukuna AS HSIE riqsisqa investigaciónwan allin kaspa kaypi yupaychanku: +1. Llapanmanta investigacionkuna AS HSIEpa Asiapi, Africapi, Latinoamericapi, Pacificopipas chayraqmi. AS +HSIE programakunata churarqanku achka decadañan ichaqa chay programamanta pisi informaciónlla +chay resultado educacionalmanta kachkan, yachaqkunapa resultadonqa manaraqmi kanchu. +2. Achka llaqtakuna AS HSIE programakunawan mana qullqiyuq kanku chaymi manam yanapayta +atinkuchu achka escuelakunata. Kay programapa kamachiqkuna chaninchasqa documentaciónta +quptinpas, qunqasqa yachaqkunamanta kay investigacionpi aschallam, huk kutikuna astawan aschalla. +3. Hatunkaray investigaciónta AS HSIE programapi ruwarqanku Estados Unidospi Canadapipas ichaqa +chay llaqtakunapa ruwasqankuqa manam sut’illa kanchu, huk kutikuna, mana chiqan kanchu política +educativakuna ruwaqkunapaq tiqsimuyupa wakin llaqtakunapi. +Kusikuypaq, kunanqa, investigacionkuna AS HSIE programata wiñachkanku. Kay sección nisqanqa riqsichinqa +investigación ruwasqankunamanta AS HSIE pichqa nacionkunapi –Camerún, Guatemala, Filipinas, Vietnam, +Tailandiamanta ima95- kaypi información riqsichisqaqa kutichikunata hamuq tapukunaman qunku: +• ¿AS HSIE programakuna yachaqkunata escuelapa oficial siminta yachanankupaq yanapanchu? +• ¿Yanapanchu yachaqkunaman aypayta grado yachaykunata huk cursokunapi? +• ¿Kallpachanchu yachaqkunata secundaria escuelaman yaykunankupaq? +• ¿Yanapanchu warmi wawakunata, escuela primariapi éxitota aypayta? + +9 Kaypi, qillqaq runa imanasqa pichqa nacionkunallamanta riman. (1): pay kikinpuni yacharqa imayna datokuna wintusqa +karqa, utaq (2): pay, kay datokunamanta ruwarqaña, chaymi yacharqaña imaynanpi usasqa kanman karqa kay tawa tapukunata +kutichinankupaq kay reporteta apaq . Huk yachaypas kanmi, ichaqa manan llapanchispaqchu utaq kay informacionqa mana +kamaqchu imaynam tests nisqan ruwasqa karqa imaynataq kay datokunata chanincharqanku. + +30 + + ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi. + +T1 ¿AS HSIE programakuna yachaqkunata escuelapa +oficial siminta yachananpaq yanapanchu? +Kimsa nacionpa estudionkuna kachkan: Filipinas, Tailandia, Camerúnpas kay tapunata kutichiyta yanapanku. +Kay estudiokuna willakun yachaqkunapa chaninchasqakunamanta iskay kaq escuelapi sapa nacionpi. +(Qawaychik, sapa llaqtapi yachaqkuna iskay kaq escuelapi kaspa kikin ayllu simita rimanku wasinkupi). +• AS HSIE escuelakuna (utaq “HSIElla”) yachaqkunapa ayllu simita rimaqku astawan escuelapa oficial +simintapas.106 +• Escuelakunapi mana AS HSIE programayuq rimanku escuelapa oficial simillanta. +Huk periodontin suqta watakama, investigadorkuna chanincharqanku yachaqkunapa wiñayninta iskay +kaq escuelakunapi hinallataq iskay chunka mana kaqlla campokunapi kuskachananpaq yachaqkunata +AS HSIEmanta, mana AS HSIEmantapas.117Sapa wata paykuna llapa yachaqkunata chanincharqanku huk +pruebawan, kayqa gobiernokunapa currículo ruwasqanmanta. Llapa pruebakunapi churarqanku huk +seccionta maypi yachaqkunapa yuyayninkuta escuelapa oficial siminpi chanincharqanku. +Figura 1 nisqan (page???) rikuchiwanchik yachaqkunapa wiñayninta escuela oficial simi yachayninpi +Qhawaychik: +• ‘Lub’ nin lubugan, huk rimasqa simipi Luzonpa nortenpi, Filipinas nacionpi; +• ‘PM’ nin patani malay, qullana siminmi Tailanda nacionpa uray suyunkunapi; +• Kom huk sutin, rimasqa simi Kom llaqtamanta rimaqkuna, Camerun nacionpi; +• ‘Ing’ nin inglés, escuelapa oficial siminmi Camerunpi, Filipinaspipas; +• ‘Letra ‘G’ ninmi Grado; +• “General” nisqa, “Lub G3 Ing. General” nisqanpihina ninmi: evaluacionqa llapa ruwaykunamanta , +yachachisqa simikunapi karqa; +• Barrakunapi tumpa yanayasqapi wawakunapa ruwayninta escuelakunapi mana ASEpi qawachiwanchik. +• Astawan yana barrakunapi, warmakunapa resultadonta escuelakunapi AS HSIEpi rikuchiwanchik. + +10 Qawaykuy, 1 kaq partita kay cuadernillopata astawan yachanapaq, imaynam Ayllu Simita cursohinata yachachinku hinallataq AS +HSIE escuelakunapi yachachinankupaq rimanku. +11 Huk estudio Grado 4 programapa, Patani Malay programamanpi, Tailandia nacionpi, manam winasqa kanchu figura 1pi. +Chay estudio patacharqa yachaqkunata Grado 4 programapa, thai siminkupi allin rimaqninta. Imayna kay yachaqkunapa Grado +4programapa AS HSIE escuelakunapi nitaq escuela AS HSIE yachaykunapa resultadokunaqa mana kaqllachu karqa Grado 3 kimsapi +Grado 5pichqapipas, investigacionmanta equipoqa Grado 4 programapa resultadokunata wikchupurqanku manan wakinhina +kaptin. + +31 + + ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi. + +Figura 1: Tupachina AS HSIE Programapa mana AS HSIE programawan, yachaqkunapa yachayninwan +escuela oficial siminpi utaq nacionpa siminpi +Filipinas + +Lub G3 Ing. General +Lub G1 Ing. General + +Tailandia + +PM G1 Tai simipi qillqasqa +PM G3 Tai General +PM G1 Tai General + +Camerún + +Estándar +Ayllu Simi chayninta + +Kom G6 Vocabulario Ing. +Kom G3 Ing. Liyisqa +Kom G1 Ing. Rimasqa +0 + +10 + +20 + +30 + +40 + +50 + +60 + +70 + +80 + +90 + +Promedio de Grupos (porcentaje nisqa) + +Qawachisqa resultadokuna figura 1pi, yaqa kikin kanku AS HSIE yachaqkunata tupachisqa kaptinku mana AS +HSIEmanta yachaqkunawan kikin llaqtamanta kaspa ayllu simi rimaqkunapas yachayninkupi escuela oficial +siminta rimaspa. Warmakuna ASE escuelamanta allinta rikuchinku ventajayuq kasqanta 30 – 60 por ciento +nispanpi yachaqkunamanta kikin gradomanta ichaqa mana AS HSIE clasekunapi. +Figura 1pi, resultadoqa Kompaq G1 Ing. rimasqanpi (escuelapa oficial simin) llapanmanta aswan +confianzawan kanku chay tinkuchisqanmanta, investigacionpa equiponqa kikin tapukunawan tapurqanku +yachaqkunata sapa wata kimsatantin wata. Yaqa 300 Kom yachaqkuna AS HSIE escuelamanta, mana kaq +AS HSIE escuelamantapas, sapa wata examenta ruwarqanku – llapanmanta, yaqa 1,800 yachaqkunamanta. +Achka runakuna utirayasqa karqanku, AS HSIEpa yachaqkunaqa, examen ingles simi rimasqanpi astawan +allinta ruwarqanku huk yachaqkunamanta, mana AS HSIE escuelakunamanta (ingles simillapi). +Figura 1pi, “Kom G3 Ing” nisqapi, rikuchinku Comprension de lectura nisqanqa manan kaqllachu. UNESCOqa, +huk institucionkunapas tarirqanku warmakuna Africamenta mana-HSIE escuelakunamanta pisillata liyiyta +atinku 4 watapi utaq 5pi. Yaqa llapan Kom yachaqkunamanta, iskay kimsa partellam HSIE escuelakunapi +ingles simipi – iska kaq siminpi – liyichkarqanku – iskay grado usyanankama. Kayqa yachachiwanchik, +Kom yachaqkunaqa ASEpa tariparqanku allin califacionta dobleta, comprensión de lectura ingles simipi +wakinmanta mana AS HSIE escuelamanta (ingles simillapi). +Kay investigacionmanta hukkunamantapas datokunaqa chiqanpuni riqsichinku: ayllu simita escuelakunapi +rimaptinku, yachaqkunapa yachayninkuqa liyiyta atinanpaq escuelapa oficial simita rimananpaq manan +taqsayachinkuchu. Aswan ancha allinmi, ayllu siminpi liyiyta qillqayta yachaspa chaynam, rimayta, liyiyta, +qillqaytapas escuelapa oficial siminpi yanapanqa, utqayllaña allinta intindispa. 128 + +12 Kay cuadernillopi, parte 1 nisqapi, niwanchik imaynanpi, imarayku AS HSIE programakuna kallpachanku yachaqkunata allinta +rimanankupaq, liyinankupaq, qillqanankupaq ima, escuelaq oficial siminta. + +32 + + ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi. + +T2  ¿AS HSIE programakuna yachaqkunaman +yanapanchu yachayninkunata nivel –grado +aypayta huk cursokunapi? +Wakin runakuna ninku, mana atipaq simikunaqa manam allinchu escuelapi yachachinapaq, manam +siminkunanpi términos académicos nisqan kanchu, yachaqkunaqa allinta yachanankupaq necesitanku, +kayhina terminokunata: ciencia, historia, matemáticas, literatura, estudios sociales ima nisqanta. Kay +cuadernillopa, huknin kaq partinpi (parte 1) willanku chay termino acdemicokunapa chaninchasqata +yachaqkuna yachanankupaq, media primariapi, hamuq gradokunapipas. Huk sapaq cuadernillopi +sayarichiqmanta imayna kasqanta willanku, imaynampi concepto academicokunata Ayllu Simipi +yaykuchirqanku, chaymanta imaynam winarqanku chay termino académico kutichipusqanta escuelapa +oficial siminpi. Kayqa, yachaqkunata kallpachanku astawan yachanankupaq kayna conceptokunata +atisqankumanhina ñawparichinqaku grado primariaman, mediaman superior nisqankama hinallataq +kallpachanchu rimananpaq yachasqanpihina ayllu siminpi utaq escuela oficial siminpihinapas +¿Sasachakuychu termino académico nisqanku mana kaptin Ayllu Siminpi yachaqkunapaq AS HSIE programapi +primariapa qallariy gradunkunapi? Kay tapuyta kutichinapaq yanapasun. +Figura 2: AS HSIE yachaqkuna, mana-AS HSIE yachaqkunawan yachasqankupi tinkuchiyqa +Camerún + +Kom G6 Mat +Estándar + +Kom G4 Mat + +Ayllu Simi chayninta + +Kom G2 Mat + +Tailandia + +PM G3 Estudios Sociales +PM G1 Estudios Sociales +PM G5 Ciencia* +PM G3 Ciencia +PM G1 Ciencia + +Vietnam + +Vietnam G1 Mat + +Filipinas + +Lub G3 Mat +Lub G3 Liyiy +0 + +10 + +20 + +30 + +40 + +50 + +60 + +70 + +80 + +90 + +Promedio de Grupo (Porcentaje nisqa) +*“PM G5 Ciencia” nisqan rikuchiwanchik hayk’a yachaqkuna tariparqanku allin notata (50 por ciento nisqan utaq astawan), Grado 5 Ciencias, +chaninchasqapi. + +Tupachiptinchik iskay grupo yachaqkunapa ruwasqanta sut’illam kachkan AS HSIEpa yachaqninkunaqa +astawan allinta ruwarqanku huk yachaqkunamanta kikin llaqtamanta, mana AS HSIEwan kaspa. Yachaqkuna +ASEpa allin kayninqa 15 – 50 por cientopi chaninchana kachkan. Kaypi aswan qawachwan literaturata +investigacionpi, musuqyachisqanta educacionpi occidente llaqtakunapi indicekunaqa allinyasqamanta 5 – 10 +por cientopa allin kachkanku. Kay allin kaksqanmanta indicekuna 20 por ciento astawanqa hatun poblaciónpi +utiyarayapaqmi. Achka runakuna índice wiñasqanmanta 50 por cientopi manam iñiyta atinpankuchu. + +33 + + ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi. + +Notakunaqa Kom escuelakunapa, matematicaspi 2, 4, 6 gradokunapaq política educativakuna ruwaqkunaman +chaninchasqa leccionta qunku. Kay programapi (“salida temprana” nisqapi 13),9Ayllu Simipi yachachisqata +sayachirqanku grado 3ta usyachkaptinkuña, chaymanta yachaqkunata 4, 5, 6 gradokunapi yachachirqanku +ingles simillapi. Grado 3ta usyachkaptinku, chunka iskayniyuq Kom AS HSIE escuelamanta warmakunapa +calificacionninqa matematicaspi, yaqa 60 por ciento nisqanpi karqa. Grado 4pi, watintin escuelapi ingles +simillapi warmakunaman yachachiptinku, kay grupopa calificacionninkuqa 40 por ciento nisqakama +urmarqan; chaymanta grado 6pipas calicacionninqa urmarqa 38 por ciento nisqanman. Kay astayqa AS +HSIE programamanta Ingles simillapi yachachiyqa chay warmakunapa yachayninqa uchukyachirqa yaqa 50 +por ciento nisqanman. +Chaykama, yachaqkunapa matematicaspi notankunaqa, ingles simillapi yacharqanku llapallan educación +básica nisqanta, pisi pisillamanta mirarqa 24.9 por cientomanta grado 2pi; 34.3 por cientokama, grado 6pi. +Kay indice allillamanta wiñaspa, kutichiyta atinmanmi unasqa ruwayninta ingles simi allin yachayninpi +clasekunata entendinanpaq. +Pisi rimayllapi: Investigacionkunaqa kay tapunamanta rikuchiwanchik ayllu simipi yachachiyqa allinmi, +manam qipachinchu warmakunapa académico yachaynintaqa educacionta qallariptinku. Chiqanpuni, +ñuqanchik mana kaqta rikunchik. Warmakuna ASEpa escuelakunapi allintam yachanku huk yachaqkunamanta +paykunahina kikin ayllu simi rimaqkuna escuelaman mana – ASEman rispanku. Huk allin kaynim Kom +investigacionmanta, yachaqninkuna ASEmanta salida – temprana nisqanmanta anchatam ñak’arirqanku +astarqaptinku ingles simillapi yachachinankupaq Grado 3 usyasqaskumanta. + +T3 ¿AS HSIE programakuna yachaqkunata +kallpachankuchu, secundaria yachanankupaq? +Investigacionkuna kay tapunamanta pisiraqmi kachkan. Kaymanta allin willayta tarinankupaq, +investigadorkuna yachaqkunapa sapan wiñay kaqninta qatipananku pichqa, suqta watakunapi paykuna +escuela primariata usyaptinku. Kusikuypaq iskay investigacionkuna kanmi: Huknin kaq Guatemalamanta, +huknin kaqtaq Camerunmanta, kaykunam kay tapunata kutichiyta yanapanku. +1999-2000 watakunapi, iskay investigadorkuna huk encuestata aparqanku tawa escuela secundariaman +Guatemalapi, kaypi yaqa llapan yachaqkuna ñawpa maya llaqtamanta karqanku. Invesigadorkunaqa Maya +yachaqkunata tapurqanku sichus escuela primaria mayta paykuna rirqanku yachanankupaq yachachirqanku +español simillapi, utaq taqrusqa simipi, español simiwan ayllu siminwanpas. Kay tapuyqa 1,202 kutichina +karqa. Kay yachaqkunapa kutichisqanqa Figura 3 kachkan: + +13 ‘Salida-temprana’ nisqa programakunapi Ayllu Simipi yachachinku kimsa watapi utaq iskay wata partinpi, chaymanta +yachaqkunata Ayllu Siminta urquspa escuelapa oficial simillanpi yachachinku. Salida-tardía nisqan programakuna rimanku - Ayllu +Simillata - qallariyta, media primariatapas yachinankupaq, chaymantataq yachachinku Ayllu Simita, escuelapa oficial siminwan +taqruspa. Literaturapi investigaciónpaq yachachiwanchik allin kasqankuta kay salida-tardía nisqan programakuna salida-temprana +nisqan programakunamanta. + +34 + + ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi. + +Figura 3: Escuela primariapa ñawpaqnin maya yachaqkunapa escuela secundariakunapi +900 +800 + +Español similla + +810 + +Iskay simipi (AS) + +Hayk’a yachaqkuna + +700 + +620 + +600 + +582 + +500 +400 + +392 + +300 +200 +100 +0 + +Suyasqa + +Chiqam + +Guatemalapa Ministerio de Educacionpa huk documento nisqanpi, matricula oficialqa, yaqa 33 por ciento nisqan, +yachaq mayakuna iskay simipi yachachiq escuelakunaman (Ayllu Simipi, Españolpipas) rinku. Kay informacion +tiqsispapi niyta atichwan, chay 1,202 yachaq mayamanta, escuela superiormantaqa, encuestata kutichirqanku, yaqa +392 yachaqkuna, paykuna hamunku escuela iskay simipi rimaqkunamanta utaq ayllu simillata rimaqkunamanta. +Figura 3pi, kayqa “suyasqa” simi yachachiwanchik, kay grafico urayninpi, ichuq ninpi kachkan +Ichaqa, 582 yachaqkuna 1,202 yachaqkunamanta tapuptinku nirqanku paykunaqa iskay simi yachachiq +escuelamanta hamunku (chaytam rikuchiwanchik, figura 3, “chiqam” nisqanpi). Kay estadisticakunaqa +yachachiwanchik educaciónqa iskay simipi yaparqa indiceta 48 por ciento nisqankama maya yachaqkuna +escuela secundariaman astawan riptinku. +Guatemala nacionpi, manam ancha sasachu yachayqa imakunam – academicokuna, sicologicokuna, +emocionalkuna, politicokuna utaq llapan taqrusqakuna – ruwarqanku maya yachaqkunata educacion +secundariaman yaykunankupaq. Hinallataqmi yachanchik wakin yachachiqkunamanta “iskay simipi escuelakunapi” +astawan rimanku español simita ayllu simimantaqa yachachinankupaq. Chayna kaspapas, educacionqa iskay +simipi escuelakunapa ruwasqankuqa ancha yupaychasqa qawachinankupaq imaynam kanku educacionqa iskay +simipi achka simipipas qallariy gradokunapi imaynam astawan participarqanku educacion secundariapi +Camerunpi, huk estudio experimental nisqanqa, Kom yachaqkunapa mirayninta qatiparqa suqta watakunapa +escuela primariapa (2006 – 2013), AS HSIEpa yachaqkunata astarqanku ayllu siminmanta ingles simipi +clasekunaman, Grado 3 kimsamanta. Primariata usyachkaptinku llapa yachaqkuna huk atipanay examenta quyta +atirqanku escuela secundariata yaykunankupaq. Investigadorkuna chay examenkunapa resultadokunata qawaspa +kayta tarirqanku, Kom warmakunamanta escuela secundariapaq, huk 70 por ciento hamurqanku Kom Ayllu Simipi +(AS) escuelakunamanta, huk 30 por ciento nisqantaq hamurqanku huk escuelakunamanta maypi ingles simillapi +rimarqanku. +Hinaptinpas Kom warmakuna escuela primariata suqta watapi usyaptinku, pisillaraq kachkanku. Kom yachaqkuna +Grado 6pa, allinta ruwarqanku examen de calificación secundariapa ruwasqanqa ancha hatunmi. Chiqan +kasqanmanta, Investigacion educacionpi Ayllu Siminninta niyta atichwan Kom yachaqkunapa yalliyninqa +astawan hatun kanman karqa sichus ASE programakuna kanman karqa Grado 6 usyanankama, manam Grado +3pi rantinmanta. +Pisi rimayllapi. Kay tópicopi, achka investigacionkunawan kaspapas wanankuraqmi, kay informacionqa qawachinku +AS HSIE programakunamanta wiñaspa yachaqkunapa puriyninta escolorizacion secundariakama apanku. + +35 + + ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi. + +T4  ¿AS HSIE programakuna warmi wawakunata +escuela primariapi éxito aypayta yanapanchu? +Kay seccionpi, investigadorkuna yacharqanku imaynam AS HSIE programa warmi wawakunata yanapanku +allinta atipanankupaq primariapi. Risqanmanhina, huk investigacionkuna nirqanku, warmi wawakunaqa +allintam ruwanku qhari wawakunahina escuelapi kikin siminta rimayta atispa yachanankupaq qallariy +gradokunapi. Chiqan nisqanku ASEqa escuelakunapi yanapanmanku warmi wawakunata astawan qhari +wawakunamanta qispiyta qallarisqa gradokunapi. +Figura 4 (uraypi kaq) evaluacionpa resultadokunata rikuchiwanchik kimsa nacionpa: Camerun, Tailandia, +Vietnampapas. Kay resultadokunaqa rakisqa kachkanku: warmi wawa (qilluniqpi) qhari wawa (anqaspi). +Ñawpaq resultadokunapihina, barrakunapi tumpa yanayasqapi qawachiwanchik imaynam atiparqanku +mana – ASE programapi (sutichasqa “estándar”), barrakunapi astawan yanayasqapitaq qawachiwanchik +imaynam atiparqanku ASE programakunapi. +Figura 4: Qhari wawakuna, warmi wawakuna ima, HSIE programapi, mana-HSIE programapi +Kom G6 Mat-Warmikuna + +Camerún + +Tailandia + +Qharikuna-Estándar +Qharikuna-AS chayninta +Warmikuna-Estándar +Warmikuna-AS chayninta + +Kom G6 Mat-Qharikuna +************************* +Kom G3 Lenguaje y Artes - Mujeres + +Kom G3 Lenguaje y Artes - Qharikuna +************************* +PM G2 Estudios Sociales - Warmikuna +PM G2 Estudios Sociales - Qharikuna +************************* +PM G2 Ciencias - Warmikuna + +Vietnam + +PM G2 Ciencias - Qharikuna +************************* +Vietnam G2 Mat - Warmikuna +Vietnam G2 Mat - Qharikuna +0 + +20 + +40 + +60 + +80 + +100 + +Promedio de grupos (porcentaje nisqa) + +Llapan casokunapi, warmi wawakunaqa HSIE escuelakunamanta, aswan allintam yacharqanku warmi +wawakunamanta mana - HSIE escuelakunamantaqa. Figura 4pi rikunchikmi imaynam warmi wawakuna, +Ayllu Simiyuq escuelakunapi astawan yacharanku Kom G3, Lenguaje, Artes areakunapi, hinallataq Vietnampi +G2, Matematicaspi. Manam anchatachu qispichirqanku Kom G6 Matematicaspi. Patani Malay (PM) +programaqa ancha allinmi, warmi wawakunaqa, aswan allinta ruwarqanku qhari wawakunanmantaqa, yaqa +llapan cursokunapi aswanraq riqsisqa escuelakunapi. +Pisi rimayllapi: Kunanqa kaypi kaq investigacionkuna yachachiwanchik AS HSIE programakunaqa warmi +wawakunata yanapanku escuela primariapi allinta atipanankupaq. Nisqanchikhina, wichay qillqasqapi, niyta +atinchikmanmi, astawan warmi wawakunaqa éxitota escuela primariapi aypanku, chaynallataqmi escuela +secundaria punkunkuna kichasqa kanqa paykunapaq. + +36 + + ISKAY KAQ PARTE: investigacionmanta kutichikuna qispirqa, tapurqanku educacionmanta iskay simipi utaq achka simipi ayllu simipi. + +Tukunapaq +Sut’illam kachkan. Warmakunaman, taqsayachisqa simi rimaqkunaman kamachiyqa rinanpaq escuelaman +mana Ayllu Siminta munaqkunaman yachananpaq astawanmi sapaqchakunku educacionpi, economicopi, +politicapi socialpipas. Usyanapaq, AS HSIE ruwayqa iskay chaniyuqmi: Hukninpa costo social económico +nisqanmi, poblacionpa huk allin partinta mana educasqata saqinku watan wata. Hukninpataq costo +económico karqa, kay AS HSIE programata sayarichinanpaq, kaykunaqa kusam karqanku warmakunapa +taqsayasqa simi rimaqkunapa wanaykunawan educacionpi tinkuptinku. Huknillam kay iskaymanta +chiqanpuni atipanqa, achka simiyuq llaqtakuna aypanqaku huk allin educacionta llapanchikpaq. + +37 + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +CUADERNILLO PROGRAMA +SAYARICHINANKUPAQ +Qallariy +Kayqa kimsa kaq cuadernilloqa pichqa kaqkunamanta, Ayllu Simipi Huqniraq Simikunapi Ima Educacion +programamanta (AS HSIE). Huknin kaq cuadernilloqa yachachiwanchik llapa asuntukunamanta AS HSIEwan +tiqsimuyumanta. Iskay kaq cuadernilloqa riqsichiwanchik imakunatam política educativakuna ruwaqkuna +ruwarqanku, paykunapa yanapayninqa allinmi sichus AS HSIEqa sayarichinqa kanqa, takyachinqapas sistema +de educacion formal nisqanpi. Kay kimsa kaq cuadernilloqa qawachiwanchik runakunapa yuyayninkuta +pikuna kay AS HSIE programata purichinqaku. Hinallataq imaynam kay programakunamanta willawanku, +allin kasqankumanta maypi AS yachaqkunapa tiqsinmi huk escuela oficial simikunata, hinallataq huk +cursokunata yachananpaq. Tawa kaq cuadernilloqa willawasun comunidadpa ruwasqankuta llaqtapa +ñawpaq culturanmanta, siminmanta, programakunata waqaychanankupaq, hinallataq allin educacionta +wawankunaman qusqanta. Pichqa kaq cuadernilloqa estudiokunata AS HSIE programamanta Asiapa pichqa +país nisqanpi riqsichiwanchik. +Sapa kuti tapukuna runakunapa tapukusqanqa AS HSIEmanta kay cuadernillopa sapa seccionpi +qallarinankupaq churarqanku. Kutichisqan tapukunata riqsisqa leccionkunapi AS HSIE programapa +tiqsimuyu muyurinpi kachkan. Kay ejemplokuna tukuy laya programapi qawachiwanchik kamachaspalla +imaynam runakuna huñunakuspa llamkachkanku huk plan nisqata ruwanankupaq, sayarichinankupaq, +takyachinankupaq AS HSIE programakunata yachaqkunaman yachayta yanapanku hinaspa chayna aypayta +atinmanku allin educacionta. + +T1 ¿Imaraykutaq kay AS HSIE programakuna allin +kanman? ¿Imakunataq allichanmanku? +Educacionpa munasqanqa warmakunata yanapanku yachayniyuq kananpaq, yupaychananpaq, allin kayniyuq +kananpaq chaykunawan ayllunkunapa mirachiy runa kanqa, hinallataq llaqtanpa allin runa responsablepas. +Escuelapi allinta kanankupaq, yachaqkunaqa competencias de aprendizaje (allin kay yachanapaq) nisqanta +aypanmanku, kaykunaqa sapa watapaq sapa cursopaq curriculo gobernamantal nisqanpi kachkan. Ichaqa +yachaqkunaqa yachaykunata manam aypayta atinqakuchu sichus yachachiqninkunapa rimasqanta clasepi +manam entendinqakuchu. +Yachaqkunapaq mana yachayta atirqankuchu utaq escuelapa oficial simita wasinkupi mana imaypas rimankuchu, +escuelaqa qallariyninpi manch’arichirqa, chaymanta mana ima atiy ruwana, chaymantataq mana kallpayuq kanku. +Kaymi nin, imarayku achka wawakuna, taqsayachisqa simiyuq ayllukunamanta manam escuelata rinkuchu. 2005 +watapi, Banco Mundial kayta nirqa: “Pichqa pachak por ciento warmakunaqa manam imaypas escuelata rispa, +tiqsimuyunpa comunidadkunapi tiyanku maypi escuelapa siminqa manam anchachu utaq manam imaypas wasipi +rimarqankuchu. (Banco Mundial, 2005, p. 1). Chay porcentaje nisqanqa manam pisiparqachu, chiqanpuni astawan +hatunyachirqa, hina kallpachaptinku UNESCO, UNICEF, huk agenciapas, organizacionkuna tiqsimuyuntinpipas, +utaq wakin gobiernokuna taqsayachisqa simiyuq ayllukunapas kay situacionta allinyanankupaq. +Achka taytamamakuna, yachachiqkuna, investigadorkunapas yachanku yachaqkunapa sasa kayninta sichus +paykuna encuelapi ayllu siminta mana rimayta atiptinku. Qawasun uchukllapi, tukuy laya sacachakuna hinaspa +imay modopi AS HSIE sapankamata allinyachimanku. + +38 + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +Sasachakuy: Yachaqkuna entendinanta, rimananta escuela oficial simita suyanchikmi yachanankupaq +qallarisqan punchawmantapacha escuelapi, wasinpi mana rimaspapas. Chaymanta yachaqkunaqa +yachayta atimanku qillqayta, rimayta, yuyarimuytapas rimanakunata yachachiqninkupa rimasqanta. +Ichaqa mana intindispa, paykuna manapaschá atinqakuchu siminpi tuqyachiyta rimanakunata +kaykunawan oracionkunata musuq riqsinakunata ruwanankupaq. Huk investigador, India nacionpi +kayna kasqanmanta 2005 watapi nirqa: +Warmakuna mana intereswanhina karqanku yachachiqpa rimasqanwan.Paykuna chusaqta utaq +yacachiqta qawarayarqanku, hukkunapipas pizarrata maypi huk letrakuna qillqasqa karqa. Yacachiqqa +chiqanpuni yachan, warmakuna manam entendisqanta paypa rimasqanta, chaymi payqa explicacionta +ñut’u ñut’ullata rakhu kunkawan hatunmanta qurqa. +Chaymanta, yachachiqqa sayk’usqaña kaspa, musyarqa uchuk warmakunaqa ancha chinkasqa kasqanta, +chaymi pay yachaqkunaman mañakurqa qillqayta qallarinankupaq pizarrapi letrakuna kasqanta. +“Wawachaykunaqa ancha allin kanku, pizarrapi kasqanta qillqaspa. Paykuna Grado 5 aypaptinku +atinqakuchá qillqayta llapa kutichinakuta hinaspa yuyarimuytapas. Ichaqa, iskay warmakunallam Grado +5manta, chiqanpuni, rimayta atinku [escuela oficial simita]”, chayna yachachiq nirqa (Jinhgran, 2005, p. 1) +AS HSIEpa nisqan: Allin kallpachasqa AS HSIE programakunapi, yachachiqkuna Ayllu Simita +yachaqkunapata rimanku huk simitahinata yachachinankupaq escuela primaria usyanankama. +UNESCOqa nin imaynanpi kay ancha kusa: +Rimasqa simi yachachinapaq ancha chaniyuqmi yachayninta kallpachanapaq. Chaymi +wasimanta tukuy yachayniyuqta escuelapa yachaqniyuqwan huñuchwan, wawakunapa ayllu +siminkuta rimaspa, kaykunawan yachanqaku yachachinqaku ima escuelapi.Kayqa wawakunata +yanapanku astawan wiñachinanpaq yachay kaqninta, qillqayta liyiyta ñawpanankupaq +hinallataq huk simikunatapas yachankupaq. (UNESCO, 2007. p. 19). +Sasachakuy: Leccionkunaqa, librokunapas atipaq culturapi churqanku, hinaspa pisiyasqa llaqtamanta +yachaqkunapa riqsisqanta, yachasqankutapas qunqanku, kay yachaykuta warmakuna yacharqanku wasinpi +llaqtanpipas. Chayrayku, wayna, sipas yachaqkuna manam rimayta atinkuchu yachasqankunamanta +yanapakunanpaq, rimaspaqa intindiyta atinmanmi, suyasqankuta escuelapi yachanantaq. +AS HSIEq nisqan: Yachachiqkuna allinta rimanku wawakunapa Ayllu Siminkuta hinaspa +yachasqankuta rakinakunku. Paykuna sapa punchaw ruwasqankuta qawachinku warma +yachaqkunaman yanapananpaq musuq conceptokunata entendinanpaq. Yachachiqninkuna +rimananpaq, musuq yuyaykunata ruwanankupaq kallpachaptinku, yachaqkunaqa confianzawan +kanku yachayninkunapi allinta yachanankupaq. Chayna kaspa, llaqtapa simin rimasqa kaspa +escuelapi, taytamamakuna, huk runakunapas llaqtamanta, kusisqallaña kaspa, astawan clasepa +tukuy ruwanankunapi winakunku, hinaspa yanapanku tinkuchiyta currículo escolar nisqanta +comunidadpa yachasqankunawan, ruwasqankuwan ima. + +39 + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +Sawdo Japakiya qhari wawapa taytanmi, jardín de infancia nisqanpa, kay qhari wawa Escuela +Ban Prachan programaman rin, Iskay Simipi Educacion BLM Patani Malaypa, Tailandiapi. Chay +wawapa taytan willarqa imaynam wawan rimayta, liyiyta ayllu siminpi wiñachirqa hinallataq thai +simipipas escuela qallariqanmantapacha: +Wawayta qhawaspa, yacharqani imaynam pay estudionkunamanta kusikun. Escuelamanta +kutimuptin, yachachiqninpa tukuy kamachisqanta qatipan, kaykunatahinata, imaynam tareakuna +ruwana utaq siqiypas ruwana… Kunankunaqa, qhatuman rantiq riqtiyku, hinam pay mañakunpuni +libronkunata utaq cuadernokunata siqinanpaq maypi pay qillqayta atinman kusikunanpaq. ¡Payqa +anchatam kusikun estudiaspa! .1410 +Sasachakuy: Suyanchikmi yachaqkuna Ayllu Siminpi liyiyta qillqayta yachanantaq manaraq paykuna +entendiyta rimaytapas atispa. +AS HSIE nisqan: Yachaqkuna Ayllu Siminpi liyiyta qillqaytapas yachanku. Kikin tiempopi, +paykuna qallarinku yachayta, entendiyta rimaytapas escuelapa oficial siminpi. Paykuna +confianzawan kanku liyiyta qillqaytapas Ayllu Siminpi atiptinku, hinallataq entendiyta rimayta +atiptinku escuelapa oficial siminta, yachachiqkuna yanapanqaku yachayninkunata astayta huk +musuq simiman. Banco Asiatico de Desarrollo willawanchik imaraykum kay procesoqa ancha +chaninniyuq: +Huk llaqtakunapa allin yachayninkuna hinallataq llapa ñawpasqakuna neurociencia cognitiva +nisqanmanta yachachiwanchik warmakunamanta, achka simiyuq educacion ayllu simipi (AS +HSIE) kaqkunapa, kay warmakuna yachayninkunata allinta mirachinku ayllu siminkunapi +hinallataq nacionpa siminkunapipas (ACDP Indonesia, 2014, p. 3). +Pisi rimayllapi, allin ruwasqa AS HSIE programakuna, allin sayarisqa, allin purichisqa yachaqkunapi kaynam +resultadokuna: +Achka simipi rimaqkuna. Yachaqkuna kallpachasqa kanku iskay simita utaq astawanpas escuelapi +rimaptinku yachanankupaq hinallataq huk runakunawan rimanakunankupaq ayllu ukunpi utaq hawanpi. +Achka simipi liyiyta qillqayta yacharqanku. Paykuna liyinku qillqankupas yuyayninkunawan iskay simipi +utaq llapan simikunapi +Achka culturayuq. Yachaqkunaqa kuyayninta, yupaychantapas kikin culturanpata llaqtanpatapas +waqaychanku, hinallataq rimanakunku confianzawan, respetowan huk runakunawan mana paykunahina +qawankuchu, rimankuchu nitaq iñinkuchu. +Atipaq yachaqkuna. Paykuna educacionpi llapan munasqankuta aypanku hinallataq yachanankupaq +kuyayninta kawsanankama mirachinku. + +14 Kayta t’ikraranku Pratya To-Itae: Noticias del Sur, Instituto Isramanta. Nivel Inicial del Tercer año de escuela Bilingüe: La Respuesta +para la Educacion de Niños en el Área de la Frontera Sur. Domingo, 03 de enero 2010 19:10. + +40 + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +T2 ¿Imaynam AS HSIE yachaqkuna liyiyta, qillqayta +ima yachanku kikin siminpi hinallataq hukkunapi +utaq aswanta simikunapipas escuelapi? +Llapa warmakuna escuelata qallarinku yachayninkunawan, taytamamankumanta yacharqan wasipi, ayllupi ima. +Llapa yachaykunamanta escuelaman apasqanqa kachkanmi huk yachaynin rimanankupaq yachanankupaq ayllu +siminpi (AS). Ayllu Siminqa ancha allinmi huk simikunata yachananpaq hinallataq matematicasta, cienciakunata +huk escuela cursonkunata yachanankupaq. Imayna paykuna yachankuña Ayllu Siminta, chayqa aswan allinmi +paykunapaq lecto-escritura nisqanta yachanankupaq. Yachaqkuna confianzawan kanku liyiyta qillqayta +ayllu siminpi atispa hinallataq paykuna qallariy nivelta escuelapa oficial siminta aypanku mana sasachakuspa +tuqyachispa, chayna kaspa allinmi kachkanku liyiyta qillqayta yachanankupaq chay simipi. +Diagrama uray kaqpi AS HSIE procesota kicharin yachaqkunata yanapananpaq utqaylla, confianzawan rimayninpi, +liyinanpi qillqayninpipas ayllu siminpi, chaymanta escuelapa oficial siminpi hinallataq huk simikunapipas curriculopi +mañakuptinku.Kay diagramata qawaspa, uraymanta qallarisqanta wichaykama risqanta, yachankichik sapa paso +nisqanqa yachaypa tiqsinman tikrasqanta hamuq pasopaq. +Paykuna yachanku huk simikunatapas currículo mañakuptinku. +Yachaqkuna wiñachikkanku mana sayk’uspa rimayta qillqayta iskaynin simipi +Yachachiqkuna Ayllu Simita rimanku escuelapa siminta yachachiyta +yanapanankupaq +Paykuna liyiyta qillqayta qallarinku ecuelapa oficial siminta. +Paykuna wiñachikkanku mana samaspa rimayta escuela oficial siminpi. +Yachaqkuna wiñachikkanku mana sayk’uspa, rimayta, qillqayta ima Ayllu Siminkupi. +Yachachiqkuna Ayllu Simita escuelapa oficial simintapas rimanku yachachinankupaq. +Paykuna yachayta qallarinku escuelapa oficial siminta. +Paykuna liyiyta qillqayta yachanku ayllu siminpi. +Yachaqkuna utqayllata wiñachinku ayllu siminpi hinaspa escuelapa vocabularionta mastarichin. +Yachachiqkuna Ayllu Simillata rimanku yachachinanpaq. +Yachaqkuna Ayllu siminpa vocabularionta mast’arichinku hinallataq confianzata wiñachinku +ayllu simita escuelapi rimaspa. +Yachachiqkuna Ayllu Simillata rimanku yachachiptinku. +Paso pasonta proceso nisqanpi, simikunata cursohinata yachachinankupaq, +hinallataq yachachinapaq rimanku tukuy escuela primariapi 1511 + +15 Ruwapayasqa S. Malonemanta, 2010. + +41 + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +Kay diagramaqa, sapa pasota manam churanchu huk akllasqa gradoman, índice de progresión nisqanqa +hukkunamanta depende winasqa simikunamantapas, yachaqkuna yachanam kachkan escuela primariapi. +Kay llapanmanta, yachaqkuna aypaymanku allin kayta, éxito nisqanta, sapa pasopi huk simita yachaynanpi, +chaynam paykuna astawan confianzawan, kallpachakuspa kanqaku entendinanpaq, rimananpaq, liyinanpaq, +qillqananpaqpas iskay simipi utaq escuelanpa llapan simipi. +Hamuqpi, pisi rimayllapi willawanchik (anqaspi) imaynam sapa paso kanku diagramapi; qallarisun +urayninmanta. +Yachaqkuna Ayllu Siminpa vocabularionta hatunyachinku hinaspa kallpachasqa kanku +Ayllu Siminta rimaspa escuelapi. Uchuk warmachakuna ayllu siminta rimanku masinkunawan, +ayllunkunawanpas rimanakunankupaq manaraq educacion formalta qallarispa. Huknin kaq ruwana +kachkan yachasqan simipa, mirachiy Ayllu Siminpa vocabularionta, chayna kaspa paykuna allinta, +kallpachaspa rimanmanku maypi munasqankupi, clasekunapa ukunpi utaq hawanpi. +Yachachiqkuna yachaqkunata yanapanku allinta rimanankupaq, willakunata paykuna liyiptinku +yachaqkunaman, chaymanta tapukunata ruwaptinku yachaqkuna hamutananpaq, rimananpaq +llapa uyarisqankunamanta. Hinallataq yachachiqkuna yachaqkunaman proyectokuna qunku maypi +llamkanqaku, rimanqaku huñunakuspa sasakunata, equipopi paskanankupaq, chaymanta willanqaku +ruwasqakunamanta entendisqankunamantapas. Yachachiqkuna yachaqkunaman kallpachanku +tapukunata ruwanankupaq hinaspa sut’i kutichikunata qunku yachaqkuna entendinanpaq. Hinallataq +paykuna winanku musuq rimanakunata vocabularioman Ayllu Simipi, chaynam yachaqkuna +entendinqaku imata nin musuq rimanakuna, hinaspa rimayta qillqayta atinmanku hamuq +yachanankunapi. +Kaypi kachkan investigadorkunapa willawasqanku, imaynanpi ancha kusa warma yachaqkunata +kallpachayqa ayllu siminta clasekunapi rimanankupaq: + +Getty/Ridofranz + +Investigacionkuna niwanchikmi warmakunapa yachayninqa, simita rimananpaq, uyarinanpaq, +entendinanpaq ima, imata nin rimasqa qillqasqa rimanakunaqa riqsichisqa, tinkisqa kachkan +qhipa kaq qispisqa alfabetizaciónpa liyiypi, qillqaypi, kunkapi simikunata t’uqyachiypi ima. (Panel: +Temprana Alfabetización Nacional, 2009, p. 2). + +42 + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +Yachaqkuna liyiyta, qillqayta ima Ayllu Siminkupi yachanku. Yachachiqkuna yachaqkunaman liyinata +qillqanata riqsichinku Ayllu Siminkupi – paykunapa allin riqsisqanta – kayrayku: +… liyinapaq allin kayninqa entendiymi. Entendiytaqa warmakuna aypanku t’inkichispa paykunapa +liyisqankuta, ñawpaq yachayninkunawan. Warmakuna mana materialkunawan liyinanpaq kaspa, +yanapakusqa yachasqankullapi, ichapas siminkupi, llapa culturakunapi utaq geografiapipas, chiqanpuni +manam allinchu kanku. (Prouty, 2009, pp. 17-18). +Yachachiqkuna AS HSIEpa yachaqninkunata yanapanankupaq liyiyta qillqayta Ayllu Siminpi “iskaychasqa +yachaykunawan” ruwanku. Yachaqkunaqa alfabetonpa letrankunata hinallataq imaynam simin ukupi +t’ukyanku sapa letrakuna, chaytapas yachanku. Paykuna kay yachaykunata allinllata palabrakunata, +oriacionkunata yachapakustin rimanku. Hinallataq paykuna yachapakunku allinta sumaqllata qillqayta +letrakunata, palabrakunata oracionkunatapas. +Yachaqkuna palabrakunata sumaqta rimayta yachanankama, oracionkunatapas allin qillqayta yachanankama, +yachachiqkunaqa entendiyta yanapanku liyiypas, qillqaypas chaninchasqa ruwaykunam kanku. Paykunam +yachaqkunam mana sasa willaykunata Ayllu Siminpi qunku wakin runakunamanta, llaqtakunamanta, +ayllupa ruwaykunamantapas hinallataq yachaqkunata kallpachanku sapa rapipa imagenkunawan historiata +“liyinakunanpaq” paykunapura. Hinallataq paykuna yachaqkunaman kallpachanku kikin paykunapa +historiankunata qillqayta – kikin siminpi t’ukyachiyta atispa –masinkunawan willanakuspa. Yachachiqkunaqa +hina hay “iskaychasqa yachaykunawan” llamkachkanku chawpichaspa chiqan significadopi yachaqkunata +yanapakunankupaq confianzawan liyiyta qillqaytapas Ayllu siminta. Kaypi kachkan yachachiqkunapa nisqanta +kay iskaychasqa yachaykunamanta huk tallerpi curriculokunapa nisqanmanta As HSIE, Etiopia nacionpi: +Ñuqayku astawan significadopi churakunchik manam ancha musuq materialkunapi ruwasqaykupi . Achka +kutikunapi wawanchik tawantin yachaykunata manam ruwayta atinkuchu [uyariyta, rimayta, liyiyta, +qillqayta] huknin mana kaptin… Ñuqaykum kallpachaniku rimananta, hamutananta, libre qillqananta +ima astawan kallpachinanpaq. +Coordinadorpa nisqanqa, AS HSIE programamanta, iskaychasqa yachaykunawan llamkaq Pakistan Nacionpa +nor-oeste nisqanpi, yachaqninkunamanta iskay wata llamkasqanmanta AS HSIE kayta nirqa: +Yachaqninchikqa AS HSIE escuelakunamanta liyiyta, qillqaytapas atinku, iskay wata estudiasqanmantapacha +hallariy nivelpi, chaykamaqa escuela no gubernamental nisqankumanta yachaqkunaqa manam liyiyta +nitaq qillqayta atinkuchu Grado 5 kaspapas. +Yachaqkunaqa escuelapa oficial siminta yachayta qallarinku. Yachaqkunaqa escuelapa oficial siminta +yachayta qallarinku kayna ruwaykunawan “uyariy – qhaway – ruway” yanapaqku mirachiyta simikunata +simin ukupi tuqyasqanta, vocabularionta. Qallariyninpi, yachachiqkunaqa mana sasa kamachinata kayhinata +kamachirqanku: “Sayariy”, utaq “Punkuta tuqsiy”. Yachaqkunaqa uyarispa qawanku yachachiqkunapa +kamachisqanta hinaspa achka kutikuna ruwarqanku. Chaymanta, paykuna kaqmanta uyarispa +ruwaykullankutaq. Sapa punchaw, yachachiqqa musuq rimanakunata, frasekunatapas yapaykullankutaq +leecionkuna sumaqlla ruwasqa kananpaq plan ruwasqankuhina. + +43 + + Getty/mofles + +Getty/Ridofranz + +Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +44 + +Getty/Courtney Hale + +Getty/Feverpitched + +Yachachiqkuna rikusqankuta willachkankupuni kimsa utaq pichqa semanamanta, paykuna yachaqkunata +rikurqanku tukuy lawpi escuelapi kamachikunakustin huknin hukninman samaptinku. Kay puntopi +yachachiqkuna yachaqkunaman tapuyta qallarinku paykuna kutichiyta atinmanku hukwan utaq +rimanakunawan. As asllamanta, kay tapukunaqa suyanku kutichinakuna astawan hatunyananta, hinaspa +chayllapi yachaqkuna rimayta atinmanku mirachisqa vocabulariowan tukuy ima kasqanmanta yaqa riqsisqa +paykunapapaq. Yachachiqkunapas yupaychanku hayk’a tiempopi tapunakuna – kutichinakuna ruwanku +yachaqkunata riqsichiyta yanapananpaq, imaynan gramatica kanku huk musuq siminpa. + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +Getty/mmg1design + +Getty/Ridofranz + +Warmakuna liyiyta qillqayta qallarichkanku, escuelapa oficial simita. Ña yachaqkuna yacharqaptinku +liyiyta qillqayta Ayllu Siminpi, ñam paykuna entendiyta rimaytapas escuelapa oficial simipi “sapa punchaw” +rimanankupaq allinllaña kachkanku chay simipi (S2) lecto – escritura qallarinanpaq. Yachachiqkunaqa +yachaqkunaman escuelapa oficial siminpa alfabetonta, yachayta yanapanku hinallataq simi ukunpi sonido +tuqyasqanmanta sapa letrawan. Paykunam yachaqkunaman hamutayta kallpachanku imaynam yacharqanku +liyiyta qillqayta Ayllu Siminpi hinam kay riqsisqanta qunman liyinapaq, qillqanapaqpas musuq simiman. +Yachachiqkuna, educacionpi llamkaqkuna, taytamamanpa kusikuynin kusam astawan kaykunamanta +yachaqkunata qawaptinku imayna utqaylla alfabetizacionpa yachayninkunata karqanku escuela oficial +simipi, yachachiqnin kay procesota qatipanku. + +Yachaqkuna huk simikunatapas yachanku sichus currículo nisqanpi kamachin. Yachaqkunaqa achka +AS HSIE programakunamanta rimayta yachanku kimsata utaq astawan simikunata escuela primariata usyaptinku. +Huk musuq simita yachanapaq ruwana kachkan wichaypi nisqanhina, escuelapa oficial simita yachanapaq. + +Simikunata rimastin AS HSIE programakunapi yachachinapaq. +AS HSIE yachachiqkunaqa pisi pisimanta yachaykunata qatipanku escuela primariapi yachachinankupaq. +Yachachiqkunaqa yachaqkunapa Ayllu Simillapi rimanku qallariy gradokunapi yachachinankupaq (preprimaria nisqan, utaq Grado 1, ichapas Grado 2ta tukunankukama). Imayna yachaqkuna ñam riqsinkuna ayllu +siminta yachachiqkuna ayllu simipi yachachinqaku matematicasta, cienciata, estudios sociales nisqantapas. Imayna +liyiyta qillqaytapas Ayllu Siminpi yacharqankuña qallariy gradokunapi, AS HSIE yachaqkuna allin s’apiyuq kanku, liyiyta +qillqayta yachanankupaq escuelapa oficial siminpi, vocabulario oral nisqantapas wiñarqachispa chay simipi. +Yachachiqkuna Ayllu Simita, escuelapa oficial simintapas rimanqaku media primariata yachachinankupaq. +Yachaqkuna grado media primariapi, kallpachasqaña kanku escuelapa oficial siminpi lliw yachasqankumanta +rimanankupaq. Paykunapas yachayninkunawan kallpachasqa kanku Ayllu Siminkupi matematicasta, cienciasta, +huk imakunatapas escuelapi yachanankupaq. Sichus kaypi exitota ayparqanku, chayqa paykunam kallpachasqaña +kanku hamuq yachaykunapaq –escuelapa oficial siminta rimaspa, Ayllu Siminkutapas ima, chaykunawan +yachanankupaq –. +Yachaqkunata yanapanankupaq iskaynin simikunapi yachanankupaq, yachachiqkunaqa vocabulario +académico nisqanta ruwaysinku, escuelapa llapa yachayninkunawan tinkisqata. Yachachiqkuna kayta +ruwanku, ‘principio educacional básico’ nisqanta qatispaspa: warmakunapa riqsisqankunamanta rimastin +musuq yachaykunata entendiyta atinanpaq. Kaypim kachkan, imakunatam ruwanmanku yachachiqkuna +yachaqninkunaman musuq yachaykunata riqsichiyta yanapanankupaq ayllu siminpi hinallataq musuq +rimaykunatapas tinkisqa escuelapa siminwan. + +45 + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +Ayllu Simita rimanku musuq yachayta winananpaq yachachinanpaqpas (ejemplo, Matematicaspaq: +mirachiy). Ruwanakunata yachaqkunaman kamachinku, huk conceptowan huk sasakuyta allichanankupaq +utaq huk ruwayta usyanankupaq. Kallpachanku yachaqkunata kuska rimanakunankupaq Ayllu Siminpi +hinaspa yanapanakunkupaq paykunapura. Allin tapukunata ruwanku yachaqkunaman, pisi rimayllapi +yachasqankunamanta willananpaq. +Yachachiqkuna qawapayanku llapa t’erminos académicos nisqata Ayllu Simipi, chaymanta kay terminokunata +escuelapa oficial siminpi riqsichinqaku (Matematicaspaq ejemplo: “Ayllu Simipi [quechua/runasimi] ñuqanchik +ninchik ‘mirachiy’. Castellanopi [escuelapa oficial siminpi] ñuqanchik ninchik ‘multiplicación’”). +1. Yachachiqkuna Ayllu Simipa terminonkunata, escuelapa oficial simintapas pizarrapi qillqanku; +yachaqkunataq qillqankullantaq yachapakuy cuadernonpi . +2. Kay kikin modelopi terminokuna, huk simipi utaq llapan escuelapa simikunapi, musuq tinkisqa yuyaywan +yachachinku, hinaspa sapa yachaqkunapa qillqasqanta qawapayaspa allichanku. +3. Yachachiqkunaqa leccionkunapa partinta qawapayunku escuelapa oficial siminpi. Paykuna allillamanta +sumaqllata rimanku, sayastin ima yachanankupaq sichus yachaqkuna nisqankuta entendichkanku. +Musuq terminokunata rimanku, sapa atispa, chaynam yachaqkuna chaypi uyarinqaku. Hinallataq huk +uchuk ruwayta qunqaku, kallpachastin warmakunata escuela oficial siminta rimayta paykuna kuska +llamkaptinku. Yachachiqkuna yachaqkunata kallpachanku, yanapanku sichus paykuna mana atinkuchu +rimayta escuela oficial siminpi. +4. Yachachiqkuna leccionkunata usyanku huk uchuk revisionwan chaninchasqa conceptomanta Ayllu +Simipi, hinaspa, yachayta munaspa, tapunku sichus yachaqkuna entendirqanku. +5. Yachachiqkuna kutipanku leccionta erqekunawan, escuelaq oficial siminpi. Paykuna rimanku susigowan, +pisi pisimanta, sayaspanku, qhawarispanku sichus erqekuna yuyaywan yachashanku. Yachachiqkuna +rimanku musoq terminokunamanta, chayqa erqekuna uyarinku chay terminokunata hoqkunawan +taqrusqata. Yachachiqkuna ruwanku hoq huch’uy actividadta, erqekunata mat’ispanku, escuelaq oficial +siminta rimanankupaq, paykunapura llank’ashaqtinku. Yachachiqkuna kallpachanku, yanapanku ima +erqekunata, sichus paykuna mana atinkuchu niyta imatapas as allinta, escuelaq siminpi. +6. Yachachiqkuna tukunanku leccionkunata huch’uy revisionta ruwaspa Ayllu Simiq yachayninkunata kutipaspa; +tapunanku erqekunata hoqmanta, cheqaqchanapaq sichus paykuna yuyaywan qatishanku lluyta. +Yachachiqkuna Ayllu Simita rimanku, escuelapa oficial siminta takyachinankupaq, Grado 6pi, utaq +programapa watan usyachkaptin. Yachachiqkuna Grado 6pa, escuelapa oficial siminta rimanku Ayllu +Simiwan yanapachikuspa. Paykuna kayna ruwaspa: +1. Escuelapa oficial simita sumaqllata, allimanta rimanku hukmanta kimsakama termino academico +riqsichinanpaq hinaspa yachaqkunaman mañankunku allinta uyarispa hamatachun imaynam kaykunata +leccionpi rimanmanku +2. Musuq terminota huk simipi yachaqkunaman riqsinankupaq tanqanku ichaqa mana imaypas +takyachinqaku yachaykunata astawan yachanankupaq. Musuq terminokuna utaq rimanakunata +kallpachanku (cf.#1) chaynallataq waqaychakunku yachaqkuna entendispa rimayta atinmanku. +3. Ruwanakunata equipopi yachaqkunaman qunku hinallataq kallpachanku escuela oficial simita +rimanankupaq paykuna rimaptinku yachasqankunamanta hinaspa paykunapura yanapanankupaq. +4. Leccionta usyaspa, Ayllu simipi tapunqaku yachananpaq sichus yachaqkunata entendirqanku. + +46 + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +AS HSIE programapa huk yupaychana aspecto kachkan – llapanmanta hukninrayku yachaqkunaqa escuelapi +atiparqanku – currículo qillqaqkuna yachachiqkunapas riqsirqanku kayta: manam kaqllachu concepto +yachayqa nitaq simi yachayqa escuelapi qallariy gradokunapi, media – primariapipas. Yachaqkuna rimayta +qallarichkaptinku escuelapa oficial siminta, yachachiqkunaqa kay iskay laya yachaykunataqa rakinkun. +Yachaqkuna ña kallpachasqa kaspa media primariapi escuela oficial siminpi, yachachiqkunaqa huñuyta +qallarinku kay iskay yachanapaq procesota. Escuela primariata usyaptinku, yachaqkuna allin kallpachasqaña +kanku astawan allinta rimanankupaq escuelapa oficial siminta, musuq concepto (yachaykuna) yachanankupaq +rimaptinku. + +T3 ¿Imakunataq AS HSIE programata sayarichinapaq +yupanchanku? +Achka nacionkunapi achka estudiokuna AS HSIE programakunapi tarirqanku, yaqa kikin aspecto +generalkunawan kanku kay kallpachasqa programakunaqa. Muyurisqa diagrama uray kaqpi16,12riqsichin +llapa imakuna allin kusa kay AS HSIE programapa exitoyuq kananpaq takyachinapaq ima + +política +yanapanapaq +AS HSIE + +Ñawpariq +investigación + +Yanapananpaq +ruwaysinkuna + +Plan: chiqanta +sayarichinapaq + +Yuyay qispichiy, +puririy ima + +Yupaychasqa imakunayuq kallpachasqa +kananpaq AS HSIE +programakuna +Qatipay +chaninchay ima + +Yachachiqpa +huñunakusqan +capacitaciónmanta +ima + +Allin chaskisqa +alfabetokuna + +Liyinapaq +yachanapaqpas +materialkuna + +Currículo +nisqan yachachinapaq materialkunamanta. + +Kaypi kaqkunata (componentekuna) huk muyuriypi churarqanku qawachinanpaq, kikin tiempopi +ruwasqankunamanta. Chaymanta, llapan ruwanakunapas chaypiraq kanqaku ciclos nisqanpi, programata +churaptin, mast’ariptin ima. Kay programapa sayarichikninkunaqa kaykunamanta mana responsable +kanmankuchu. Huk nisqan ejemplopi, paykuna manan responsable kanmankuchu políticas yanapakunamanta +nitaq qullqita waqaychankunamanta AS HSIEta yanapanankupaq nacionpi, provinciapi utaq llaqtapi. Ichaqa +paykunaqa wakinllamanta responsabilidad kanqaku. Hamuq secciónpi huk uchuk willaypi sapankama +tinkichisqata ruwasqankunamanta qawachiwanchik. +16 S. Malonemanta, 2010. + +47 + + Cuadernillo programa sayarichinankupaq + +Ñawpariq investigación. Ñawpariq investigaciónqa qunmanmi mañakusqan informacionta, sayarichiq +plankunata, chiqanpuni qispisqanta wiñanankupaq. Hamuqpi, ejemplokuna kachkan, tapunanchikpa +nacionpi, provinciapi hinallataq sapa ayllu simipi. +Nacionpi, suyukunapipas (provinciapipas). +• ¿Ima kaq politicakuna yanapayta ruwaysinmanku AS HSIE programata? ¿Kaykunata hatunyanmankuchu? +¿Kanchu politicakuna mana munaq taqsayachisqa simikunata escuelapi rimanankupaq nitaq +mastarikunanpaq? ¿Kaykunata tikrayta atinmankuchu? +• ¿Mayqin gobiernopa agenciankuna, mayqin institucionkuna, mana-gobiernopa organización kaqkuna +(ONG) kuyunmankuchu kay programata yanapananpaq? +• ¿Ima recursokuna nacionkunapa provinciakunapa, localkunapa kaspa, allin kaqniyuqwan programata +yanapanmanku? Kanmi ejemplokuna, recurso localmanta, kaykuna winanku runakunata, localta, +equipota, materialta, llaqtakuna yachayninkunata, ñawpaq willaykunata ayllupa siminmanta. Kaykuna +risqispaña kaspa ¿imaynam kuyuchinmanku? +• ¿Imakunam kay programapa allin hatarinanta, takyanantapas qiparqachinmanku? Kaypi kaq +ejemplokunam, sasakunata winanmanku huk kitikunaman chayanankupaq climakunarayku hinallataq +mana qullqiwan kaspa manam materialkunata ruwayta atinkuchu nitaq rakiyta, waqaychaytapas. +¿Imaynam kay sasachakuyta llallinmanku utaq ayqiymanku? +Ayllu Simikuna sunqu ukunpi: +• ¿Imayman runakuna wawankunapa educacionninmanta willankunku? +• ¿Mayqin simita/simikunata yachaqkuna entendinku sapa escuelapi? ¿Mayqintataq wasinkupi rimanku? +• ¿Imaynam Ayllu Simiqa kachkan? ¿Ayllu Simiqa qillqayuqchu kanku? ¿Qillqanataqa Ayllu simi rimaqkuna, +chaninchasqa agencia gobiernokunapapas chaskinkuchu? +• ¿Llaqta runakuna entendinchu imaraykutaq, imapaqmi kusa AS HSIE programaqa? Sichus chayna kaptinqa, +¿paykuna wawankunapaq munankuchu? Mana chayna kaptinqa, ¿imakunawantaq entendinanpaq +yanapachwan, imanasqa ancha kusa kanman wawankunapaq? +• ¿Mayqin grupokuna kasqankumanta (warmikunatapas winastin) kuyuchinmanku programata +yanapananpaq? +• ¿Kanchu huk recursokuna (culturamanta yachaq, achka simimanta yachaqkuna, maestros manañan escuela +yachachinkuchu, wasikuna, equipokuna, hukkunapas) programaman churakunman yanapananpaq? +• ¿Imakunam kay programapa allin hatarinanta, takyanantapas qipachinmanku, sayachinmankupas? +¿Llaqta runakuna yachachinkuchu imaynam kay sasachakunata allichayta atichwan? + +48 + + Ayllu runakunapaq + +AYLLU RUNAKUNAPAQ +Introducción +Kay cuadernilloqa “Ayllu Simipi Hukniraq Simikunapi Ima Educacion” (AS HSIE) programakunamanta +rimanmi, maypi warmakuna mama simita utaq Ayllu Simita (AS) escuelapi rimanku huknin kaq siminhinata +yachanankupaq. Ayllu Simipi, Hukniraq Simikunapi Ima Educacion programakunapi yachachiqkunaqa +yachaqninkunapa siminta, yachanku, wasipi ruwasqankutapas, llapa yachasqankuta ruwasqankutapas +ruwanku yachaqkunata yanapanankupaq musuq imakunatapas escuelapi yachanankupaq. AS HSIE +programaqa llapa warmakunata, sapa huñusqa runakunapa rimaqninta escuelapi exitota aypankunata +munanku. Hinallataq llaqtankupi suyunkupi allin runa kananta munanku. Kay cuadernillopa wakin partinqa +taytamamankupa, yachachiqninkunapa, escuelapi llamkaqkunapa, paykunapa tapunkunamanta ruwasqa +kachkan hinallataq comunidadpa wakin runakunaqa sapa kuti AS HSIEmanta tapupakunku. + +T1 ¿Imaynam wiñachiyta yanapaytapas atichwan AS +HSIE programata ayllunchikpi? +Kay AS HSIE programakunapa allin kayninqa llapa runakunapa tukuy gobiernopa yanapayninta, ruwaysinta +munanku. Kay llapanmanta astawan chaninchasqa, llaqtapi runakuna kay programata wawankunapaq +munanmanku, chaypaqmi taytamamakuna, wakin ayllu runakunapas yachachiqkunaman, directorkunaman, +wakin educacionpi llamkaq runakuna yanapankuman kay programa qispinanpaq, allin kananpaq. +Hamuq diagramapi riqsichiwanchik componentekunata, allin kallpachasqa ruwakuq AS HSIE +programakunamanta. Sichus kay programa sistema de educación oficial nisqanpi kachkan, chayqa, wakin +partikuna kay programapa, responsabilidadqa kachkan, política educativa ruwaqkunapi, educacionpi +llamkaqkunapi: distritokunapi, provinciankunapi, nacionnintinpi ima. Ichaqa, ayllu runakunapa yanapayninku +ancha yupaychanam. +política +yanapanapaq +AS HSIE + +Yanapananpaq +ruwaysinkuna + +Qatipay +chaninchay ima +Yachachiqpa +huñunakusqan +capacitaciónmanta ima + +Ñawpariq +investigación + +Yupaychasqa imakunayuq kallpachasqa +kananpaq AS HSIE +programakuna + +Liyinapaq +yachanapaqpas +materialkuna + +Plan: chiqanta +sayarichinapaq + +Yuyay +qispichiy, puririy +ima + +Allin chaskisqa +alfabetokuna +Currículo +nisqan yachachinapaq materialkunamanta. + +49 + + Ayllu runakunapaq + +Kamachikuna ruwaqkunapaq cuadernillo, hinallataq Programa takyachiqkunapaq cuadernillo +willawanku llapa ruwaykunamanta, componentekunawan tupachisqanmanta, wichay qillqasqapi. Ayllu runakuna kay AS +HSIE programata yanapayta munaspa wawankunapaq, kay cuadernillokunawan astawan yachanqaku programamanta, +imaynam sayarichirqanku. Uraypi kaq, uchukyasqa partikunamanta willawanchik mayqinmi chaykunamanta astawan +llaqtapa yanapananta munanku. + +Ñawpariq investigación +Manaraq kay AS HSIE programata qallarispa wawankunapaq, ayllupa kamachiq runakuna, taytamamakunapa, +ayllumanta wakin runakunapa willasqanta huñunku. Kay tapunakunaqa ancha chaninchasqa: +• ¿Ima simita/simikunata uchuk wawakuna wasinpi rimanku? ¿Ima simita/simikunata paykuna llaqtapi uyarinku, +rimanku ima? +• ¿Runakunaqa ayllu siminmanta culturanmantapas uqarikuq kaspa, yupaychankuchu, chaychu hamuq runakunaman +riqsichiyta munanku? +• ¿Ayllu runakuna riqsinchu sasakunata wawakunapa educacion chaskisqanwan escuelapi? +• ¿Ayllu runakuna munankuchu llamkayta kuskachakuspa educacionta allichanankupaq? +Sichus runakuna kutichinqaku huk “MANAM” nispa kimsa usyaq tapunakunata chayqa, ñisyu sasam kanqa yanapayta +tariy AS HSIE programapaq. Ichaqa, huk kutikunapi, runakuna manaraq yacharqankuchu ima allinmi Ayllu Simiqa +educacionpi. Manapaschá runakuna musyarqankuchu, Ayllu Simin ñawpaqmanta chaskisqanqa chusaqyachkan +warmakuna escuelapi, oficial simillanta uyarispa rimaspa ima, chaymi paykuna AS HSIEta qunqayta qallarichkankuña. +Programapa kamachiqninkunaqa chay “manam” nisqan uyarisqanrayku kallpachinmanku astawan yupaychanmanku +AS HSIE programata sayarinanpaq. +AS HSIEpaq ayllukuna yanapaptinku, programapa kamachiqninkuna astawan informacionkunata munankuqa. Kaypi +wakin tapukuna kachkan riqsichinapaq. +• ¿Pim qillqayta atinman willanakunata Ayllu Simipi, runakunamanta, lliw ruwaykunamantapas ancha riqsisqa +yupaychasqa ima sapa gradopa wawakunapaq? ¿Pim librokunata ruwayta atinman hinallataq simiqa allin +qillqasqanta waqaychanman? +• ¿Pim siqiyta, dibujayta atinman imagenkunata, wawakuna textota sapa rapipi kaqta entendiyta yanapananpaq? +• ¿Kanchu runakuna yachachiq rantihina yachachinanpaq? +• ¿Ima warmikuna, qharikuna culturapi yachaqkuna kaspa, riqsichiyta atinmanku ñawpaq yachay kaqta, ñawpaq +ruwanakunatapas clasekunapi librokunapipas uyarinankupaq, riqsichinanpaq ima? +• ¿Ima localkuna, equipokuna huk recursokunapas allin kanmanku materialkunata mirachinapaq entrenanpaqpas? +• ¿Imaynam ayllu runakuna yachachiqkunaman AS HSIEpa yanapanmanku? +Programapa kamachiqkuna problemakunata riqsiyta munanku, imakunam taqyachinkupas utaq allqachinkupas +programakunata; chaymi paykuna ima ruwaykunatapas hamutanku manaraq sasachakuna rikumuchkaptinku. Kaypi +tapunakuna kachkan: +• ¿Imakunam kanku ñankunapi, llaqtapa mayukunapi para chayamuptin? +• ¿Taytamamakuna huk llaqtakunaman lluqsinku chakrakunapi utaq huk llamkanakunapipas llamkananpaq? Chayna +ruwaspa ¿wawankunata apankuchu? +• ¿Escuelata utaq yachachiqkunapa wasinta allichanmankuchu? +• ¿Escuelapi kanchu allin llumpasqa bañokuna, warmi wawapurallapaq hinallataq qhari wawapurallapaq? +• ¿Allinchu yakuqa yachaqkuna upyananpaq? +• ¿Kanchu huk cuarto, librokunata, escuelapa materialkunapas waqaychananpaq? chaynam paramanta, +huk’uchakunamanta, kurukunamantapas qispikunmanku. + +50 + + Ayllu runakunapaq + +Chaymanta, chiqan problemakunata riqsispa, programapa kamachiqkunaqa rimayta munanku directorwan, +escuelapa yachachiqkunawan ima. ¿Imatam paykuna yachanku AS HSIE programamanta? ¿Yachankuchu +imaynam, imarayku chay programa warmakunapa yachayninkuta yanapanku? Qawachisqanhina Liberia +nacionpa ejemplonpi rikuchinku (pag…) astawan, ayllu runakuna AS HSIEta yanapaptinkupas, sichus +Escuelapa directornin, huk ayllu runakuna utaq llamkaqkunapas mana entendinkuchu nitaq yanapankuchu, +paykunaqa atinmanku qarkayta programata manaraq qallarichkaptin. +Programakunapa kamachiqkuna huk runakunawan rimanakunakuspa atinmanku riqsichinakuyta +informacionta AS HSIE programapa allin kayninmanta. Investigacionqa, yuyay qispichiywan (conciencia) +purichiywanpas kuska kaspa programata hina ruwanmanku mast’arikunankama huk llaqtakunaman. +Yuyay qispichiy, purichiy ima +Educacionpi wakin llaqta llamkaqkuna (wakin taytamamakunapas) hamutayta atinmanku, warmakuna, +allinta rimanankupaq escuelapa oficial siminta, phawaylla yachayta qallarinqaku, hinaspa llapanta rimanqa, +atisqankumanhina. Paykuna manchakunku, warmakuna escuelapi Ayllu siminta rimaspa llapa tiempota +usuchirqa, chaymi pisi tiempoyuq kanku, manan kallpayuqpas escuela oficial siminta yachanankupaq. Kaymi +Liberia nacionpi karqa: + +Chaninchayuq allin informacionqa +Huk huñunakuypi, escuelapa autoridadninkunawan, huknin kaq yachachiq willawarqanku, paykuna +manaraq iskay tallerta entrenamientomanta AS HSIE usyachkaptiyku, escuelapa directornin manan +munarqachu escuelanpi programata chaskiyta. Yachachiqpa nisqan hina, directorqa kayta nirqa: +“Ñuqaykuqa warmakunata tutayasqamanta urquyta munachkaniku, qamkunataq kaqmanta +kutichiyta munankichik? Huk programa chayhina manapunin escuelapi kanmanchu”. +Chaymanta, huk llaqtapa kamachiqnin AS HSIE supervisorkunata nirqa: “Sichus allinta yachaymanku +karqa kay programa allin kayninta, mañapaykuyman karqa directorman programaqa +qallarinanpaq escuelapi, allin kaptin wawaykukunapaq.1713 +Yuyay qispichiypa, purichiypa munasqanqa, llapa informacionta AS HSIE programanta rakinakuymi, hinaspa +llapa runakunata kallpachanku AS HSIE programaman yaykuspa, hatarichiyta yanapanankupaq wawankunapaq. +Kaypi, wakin ejemplokuna ruwanakunamanta1814; kaykunawan, programakunapa kamachiqninku yuyayta +qispichinmanku ayllunta purichinanpaq: +• Llimpichisqa afichekunata ruwaspa, kaykunam informaccionta AS HSIE programamanta yachachinqa, +hinaspa kayta churanqa llapa kitikunapi maypi runakuna rikuspa liyinqaku. +• Ayllu runata kallpachaspa AS HSIE programata yanapanankupaq, runakunata huñunqa rimanakunapaq, +yachapakunata ruwaspa asikunanpaq, tukuy imakunatapas qawachispa kaypipas maypipas, achka +grupokunawan, kaykunapi hina: +• Concejo huñunakuypi +• Llaqtapa qhatunkunapi, huk mana yachasqa puntokunapi maypi runakuna huñunakunku. +• Religionrayku huñunakuykunapi +• Warmikunapa, sipaskunapa, waynakunapa huñunakuykunapi +• Llamkananpaq tallerkunapi, mana-gobiernopa organizacionkuna (ONG) huñunakuypi. +17 Supervisorpa willakusqan, 2011, Programa de Educación Liberiapa Achka Siminkunapi, inglespipas (LLEME), Liberia. +18 S. Malonemanta, 2010. + +51 + + Ayllu runakunapaq + +• Uchuk librokunata qillqayta, huk materialkunatapas Ayllu Simipi, hinaspa chaykunata vendeyta, munachiyta +utaq rakiyta qhatupi, iglesiapi, escuelakunapi, tiendakunapi, huk kitikunapi mayman runakuna rinku. + +Anton_Ivanov/Shutterstock.com + +• Sichus AS HSIE programata churanqanku ayllupa hawanpi chayqa, kallpachana llaqtapa kamachiqkunata, +paykuna akllasqa eventokunaman rinankupaq maypi warma yachaqkuna qawachinku yachasqankuta +liyispanku, yuyaychaspanku ima. + +Currículo nisqan, yachachinapaq materialkuna +Ayllu runakunaqa manam responsabilidadwan kanchu curriculo wiñasqanmanta nitaq materialkunamanta AS +HSIE programapa, churasqaña educacion formalpi. Ichaqa paykunaqa ruwayniyuq kachkan, waqaychaspanku +llapa materialkunata sichus escuelapi, allin rimasqa, llamkasqa, warmakunapa yachayninta taqyachispa; +warmakunapa yuyaynikunata, yachayninkunata escuelaman apasqankuqa huñunakunku paykuna +estudiokunata qallariptinku. Kaypi kachkan wakin imakunawan Ayllu Simi rimaqkuna yanaparqanku curriculo +wiñayninpi hinallataq yachachiy materialkunamanta AS HSIE programapaq. +• Paykuna riqsirqanku uchuk warmakunapa yachasqankuta escuelaman yaykuptinku. Yachachiqkuna kay +informacionta yachaspa, paykuna kaywan yachaqkunaman yanapanku yachayta musuq terminokunata, +matematicaspa, cienciapa, huk materiakunamantapas. +• Paykuna riqsinku huk terminokunata Ayllu siminpi kayhinata, “kamasqa”(medida), “yapay” (aumentar), +“qichuy” (sustraer), “llasay” (ser pesado, pesar), “nisqanhina” (como dice/indica), chaynam yachachiqkuna +allin terminokunata rimaspa yachachinqaku. Kay simikunata riqsisqanpi ayllu simipi curriculopa +conceptokunawan tinkichispa, qallariyta atinmanku ruwayta huk “Simi qullqata (Diccionario) Ayllu simi +escuelapa”. Kayqa chaninchasqa rucurso kanman yachachiqkunapaq yachaqkunapaqpas. +• Paykuna riqsinku instrumentokunata, herramientakunata hukkunatapas ñawpaq culturamanta, +kaykunawan kamanmanku huk “Cultural k’uchu” nisqata sapa clasepi, chaypi yachachiqkuna leccionta +qunmanku. +• Paykuna ayllu ukunpi runakunata riqsinku escuelata rispa watukunanpaq, ñawpaq takikunata, tusukunata, +pukllanakunata, p’achakunata, herramientakunatapas yachachinanpaq. + +52 + + Getty/monkeybusinessimages + +Ayllu runakunapaq + +Liyinapaq, yachanapaqpas materialkuna +Allin ruwasqa AS HSIE programakunapi, yachaqkunaqa hina mañachkanku imakunatapas liyinanpaq, +ñawpaqtaraq Ayllu Siminkupi, chaymantataq escuelapa oficial siminpi. Programakunapa kamachiqninkuna, +chaninchasqa material ruwayqa liyinapaq, qallarisqanmantapacha yupaychasqa . +Ayllu Simipi liyinapaq materialkunaqa, qallarisqan gradokunapaq, qillqasqa kanqaku huk ch’uya, allin +simipi, kaykunam runakunamanta, llaqtakunamanta ruwaykunamantapas, ancha riqsisqankunamanta, +yachaqkunaman willanmanku. Imagenkunaqa sapa rapipi kutichipusqa kanqaku palabrakunawan +librokunapa sapa rapinpi musuq liyiqkunapaq, paykuna imagenkunamanta dependenqaku texto entendiyta +yanapasikunanpaq. Runakuna, uywakuna, sachakuna, wasi ruwasqakunapas richkanku yachaqkunapa +sapa punchaw qawasqankuman llaqtankupi. Chiqanpi, librukunapi sapan kayninqa, musuq liyiqkunapaq, +willasqankuqa qillqasqa kachkan. +AS HSIE materialkuna ruwaypi kuknin kaq parten, ancha kusichikuyqa kachkan “Qillqaqkunapaq taller”. Ayllu +Siminkupi allin rimaqkuna ayllu siminpi qillqayta aypanku kuskachakuspa allin materialkunata liyinapaq +siminkupi. Llapa riqsisqa artistakuna ayllupi kaptinku, Ayllu Simipi qillqaqkuna paykunawan llamkanku, +ilustracionkuna ruwanankupaq, aswan allin kaq ilustracionqa textokunawan kutichipunqaku. Chaymantataq, +editorkuna, waqaychakunqaku deletreomanta hinallataq gramaticamanta. Huk allin equipoyuq qillqaqkunapa, +artistakunapa, editorkunapapas huk ayllu simiqa wiñachinmanku huk huñusqa materialkunata liyinapaq +Ayllu Simipi, chaywan warmakuna astawan munanqaku liyiyta.19 15 +Sichus Ayllu Simipi achka allin rimaqkuna mana kankuchu, ichaqa Ayllu Siminkupi qillqayta allintapuni +yacharqanku chayqa manan problemachu. Ayllu Simipi rimaqkuna, huk simikunapipas liyiyta qillqaytapas +yachaspa, utqayllam yachayta atinmanku liyiyta qillqaytapas kikin siminkupi. Huk uchukyasqa qallariyninpi, +Ayllu simipa alfabetomanta hinallataq tiempomanta qillqanata yachapakuymanta, kanmanmi musuq +qillqaqkunapa huk necesidad qillqayta qallarinanpaq, kikin historianmanta willawananchikpaq ayllu siminpi. +19 Huk recurso chaninchasqa materialkuna liyinapaq, kayta tariyta atinkichik kaypi: +http://www.sil.org/sites/default/files/files/resource_for_developing_graded_reading_materials_2013.pdf + +53 + + Getty/monkeybusinessimages + +Getty/kali9 + +Ayllu runakunapaq + +54 + + Ayllu runakunapaq + +Riqsiyta atichwan materialkunamanta tawa (4) nivelkunata allin kanapaq AS HSIE programapi : + +Getty/monkeybusinessimages + +Liyina materialkunawan AS HSIE nivelkuna exitota aypananpaq +Nivel 1 +Nivel 2 +Nivel 3 +Nivel 4 +AS +AS +Iskay kaq simi (S2) +AS y/o S2 +Yachaqkuna: +Yachaqkuna: liyiqkuna allinta +Yachaqkuna: qallariq Yachaqkuna: Liyiqkuna +liyinku Ayllu Simipi, S2pipas +Liyiqkuna musuq +manaraqmi allinta +musuq liyiqkuna +simipi liyinku +liyinkuchu. +Hunt’ana: Liyiy yachanapaq +Hunt’ana: qillqasqa +kusikuypaqpas +Hunt’ana: qallariy liyiyta Hunt’ana: Paykuna +texto liyiyqa tukuy +liyinamanta ayllu +allinta, mana pantaspa +kasqanmanta +simipi yachasqanwan, +yachachin hinallataq musuq yachaykunata +Extensión/contenido: +liyiyta qallarinqaku +yachanaykipaq. +kallpachanku +Manam hatunchu +musuq simipi. +liyinanpi +Extensión/ +nitaq uchukchu; achka +Extensión/contenido: +contenido: Hatunmi, +Extensión/ +temakuna Ayllu simipa +Kaqlla, Nivel 1pihina +contenido: Uchuklla, riqsisqankunamanta, +culturananmanta, +musuq +mana sasapas, +wakin tiqsimuyupa +yachakunamantapas. +riqsisqakunamanta +cullturamantapas. Winanku +librokunata ASpi S2pipas +(iskay simipi). + +55 + + Ayllu runakunapaq + +Yachachiqpa huñunakusqan, capacitacionmanta ima +Uraypi kaq tablapi rikuchiwanchik hayk’a llamkaqkuna kanmanku AS HSIE programata sayarichinanpaq ayllu +escuelakunapi: +Llamkaqkuna +Yachachiqkuna + +Imatam ruwanku +Departamento educacionpa provincial utaq +nacional ruwanakunata qurqanku. + +Imatam yacharqanku +Rimanku, liyinku qillqanku ima allintapuni iskay simipi +Cultura localta entendinku chaninchanku ima. +Qillqayninqa (caligrafía) sut’illam, sumaqllam +Taytamamanku, ayllumanta huk runakunapas +chaninchanku. + +Yachachiqpa +yanapayninkuna + +Yanapanku yachachiqkunata clasepi, astawan Rimanku, liyinku qillqankupas alllinta Ayllu siminpi, +yachachisqa temakunapi ayllu siminpi +escuela oficial siminpipas. +Cultura localta entendinku chaninchanku ima. + +Culturapa +yachaqninkuna + +Taytamamanku, ayllumanta huk runakunapas +chaninchanku. +Riqsisqa yupaychasqa ima kanku yachayninrayku +Riqsinku yachaqkunapa yachayninkunata +ayllunpamanta, chaywan musuq yachakunata simimanta culturamantapas. +escuelapi riqsichinqaku + +Riqsinku ayllu simipa terminokunata, +kaywanmi yachachiqkuna musuq +conceptokunata yachachinqaku. (Ej: AS huk +palabra “hatun kayninta” medinanpaq. +Qillqaqkuna, +Qillqanku, adaptanku, tikrankupas liyinanpaq +artistakuna, libro materialkunata Ayllu Simipi, escuelapa oficial +ruwaqkunapas +siminpi. + +Rimanku, liyinku, qillqanku ima alintapuni AS (S1) +Yuyaychanku munaychanku ima cultura local nisqanta. + +Materialkunata ilustranku ( dibujanku) + +Ayllupi ancha riqisisqa kanku allin willaqhina utaq +artistakunahina. + +Waqaychanku materialkunata allin +sut’illa kananpaq simimanta, puntuación +nisqanmantapas, deletreo nisqanmantas, +chaymanta sichus wananqaku allichanqaku + +Liyiyta qillqayta S2 yacharqanku, chaymanta paykuna +materialkunata adaptayta atinku S2manta S1pi utaq +S1manta S2pi +Yachanku Ayllu Simipa gramaticanta hinallataq +puntuacionpa kamachinkunata (editores). +Ayllupa chaninchasqa kanku. + +Supervisor + +Sapa kuti clasekunaman watukuq rinku, +hinaspa yachachiqkunata yanapan +sasachayku kaptin. + +Rimanku liyinku qillqanku ima allintapuni Ayllu simipi +escuela oficial simipipas. + +Allintam riqsinku ayllupa historianta culturantapas +Qullana supervisorta (gobierno) chaninchayta +Rimanakunku kallpachasqa gobiernopa +yanapanku yachaqkunapa progresonta. +llamkaqninkunawan, escuelapapas, ONGpa +Waqaychakunku registrokunata allin ruwasqa kamachiqninkunawan. +waqaychana kanqa. +Yachankuña aulakunapi yachachiyqa. +Yanapanku entrenamientopi yachachiqkunata +Ayllupa chaninchasqa kanku. +manaraq llamkayta qallariptin hinallataq +llamkachkaptin. +Waqaychakunku akllasqa materialkuna +clasepaq makillapi kananpaq. + +56 + + Ayllu runakunapaq + +Llamkaqkuna +Consejería / +Yanapanapaq +huñunakuy + +Imatam ruwanku +Llaqtaman willanku imapaqmi programa, +imakunatam ruwankupas. + +Imatam yacharqanku +Propositota yanapanku hinallataq programapa +chayanam. + +Yanapanku gobiernopa llamkaqkunanta ayllu Programaman churasqanku hinallataq kuskachakunku +runakunawan rimanakuypi. +qispinankupaq. +Llaqtata kallpachanku allin kanankupaq, +aulakuna, clasepa materialkuna, bañokuna, +colegiopa k’uchupas. Hinallataq +yachachiqkunata yanapanku. + +Ayllupa chaninchasqa kanku. + +Waqaychanku yachachiqkuna sapa +punchaw escuelapi kanankupaq hinallataq +yachaqkunaman allinta kanankupaq. + +Getty/diego_cervo + +Wanaspaqa, qullqita tarinku programata +yanapanapaq hinallataq yupanku qullqita +huk recursowanpas. + +Qatipay, chaninchay ima +AS HSIE programakunata sayarichinku sistema de educación formal nisqapi, educacionpi llamkaqkuna +paykunam chaninqaku programapa allin partinta. Ichaqa, mana kaypi kaq runakunaqa, manam entendiyta +atinkuchu yachaqkunapa ayllu siminta, paykuna dependenqaku ayllu runapa yanapayninmanta +evaluacionkuna ruwaptinku hinallataq resultadokunata yachaspa. +Llaqtapa runankunapas yanapanku chaninchayta imaynam kachkan Ayllu simipi materialkuna liyinanpaq. +Paykuna qawanku mayqin librokunata yachaqkuna akllanku liyinankupaq “tiempo de lectura” nisqanpi, +escuelapi, hinaspa escuelapi wata usyaptin paykuna yachankuña llapanmanta mayqin astawan gustarqanku, +kaqmanta impreso kananpaq, mayqintaq allichanankupaq kachkan, utaq wikapananpaq. + +57 + + Ayllu runakunapaq + +Escuelapa huñunakunkunaqa sapa kuti yachachiqkunawan huñunakunku, sasachakunata, problemakunata +riqsinankupaq hinallataq ayllu runakunata kuyuchinku aulakunapa allin kayninta qawaspa, bañokunapatapas, +escuelapa kitinkunata maypi yachachiqkuna tiyanku, chaytapas. +Yanapaypa ruwaysikuna + +Getty/Antonio_Diaz + +Allin qispisqa programakunaqa runakunapa llapa yanapayninkuna karqa ñataq ayllu simipa ukunpi ñataq +ayllu simipa hawanpi. Ayllu simi rimaqkuna liyinapaq materialkunata ruwanku, clasekunapi yachachinku, +hinallataq waqaychanku kay materialkuna allin kananpaq huk ambientekunapi. Paykuna kay programapa +componentenkunata riqsiptinku allin kasqankuta, llaqtakuna kuska llamkanku waqaychananpaq chay +elementokuna allin kananpaq, hinaspa problemakuna rikurimuptin kuska allichanku. + +AS HSIE qispisqa programakunapas yanapayninta munanku kikin ayllu simi rimaqkunapa huk mana rimaq +runakunapapas. Yanapayqa ancha chaninchasqam wiñananpaq utaq ayllu simipa alfabetonta allichanapaq, +yachachiqkunapa huñunakuypaq capacitakunanpaqpas, escuelapi huk llamkaq runakunapaqpas, hinallataq +clasekunata qawaykachananpaq, ñawpariq investigacionmanta documentokunata churaspa apanapaq, +chaynam programapa llapan componentekunata chaninchanqaku. +Rimanakunata ruwayqa gobiernopa agenciakunawan, mana – gobiernopa llamkaqkunawanpas (ONG) +ancha allin yupasqa ruwaymi, ichaqa huk kutikunapi sasam ayllu runakunapaq aypayqa ancha “qapaq” +llamkaqkunaman llaqtapi, suyukunapi, lliw nacionkunapipas yanapayninta mañakunanpaq. Kay Estudio de +Casos libromanta AS HSIE programamanta, llapa programakunamanta kimsam yachachinku imaynam kay +ayllu simikuna rimaqkuna wiñachirqanku kay AS HSIE programata, sistema educacion formalpa hawanpi mana +ukunpichu. Kimsa casokunapi, ayllupa runankunaqa llamkarqanku paresninkunawan, rimaqmasinkuwan, +ayllupa hawanpi. Sapa casokunapi, programakunaqa allintam yachaqkunata apayta yanaparqanku AS HSIE +programanta Sistema de educacion formalkama. + +58 + + Referencias +ACDP Indonesia. 2014. Mother Tongue-Based Multilingual Education. Working paper, November 2014. http://www. +adb.org/sites/default/files/publication/176282/ino-mother-tonguemultilingual- education.pdf +Cummins, J. 2008. Fundamental Psycholinguistic and Sociological Principles Underlying Educational Success for +Linguistic Minority Students. Powerpoint presentation at the International Conference on Multilingual Education: +Challenges, Perspectives and Opportunities. Jawaharlal Nehru University, New Delhi, India. +Jhingran, D. 2005. Language Disadvantage. The learning challenge in primary education. New Delhi, A. P. H. +Publishing. +Malone, S. 2001. Regional Lingual Franca Program. T.A. No. 3500-PHI Education Sector Development Program. +Malone, S. 2010. Planning Mother Tongue-Based Education Programs in Minority Language Communities. SIL International. +Ministry of Education and Training, SIL International, UNICEF. 2012. Lao Cai Primary Classroom Language Profile. +http://www.unicef.org/vietnam/Lao_Cai_mapping_profile_set.pdf +National Early Literacy Panel. 2009. Learning to Talk and Listen: An Oral Language Resource for Early Childhood Caregivers. +Washington, DC: National Institute of Literacy +Patrinos, H. & Velez, E. 2009. “Costs and benefits of bilingual education in Guatemala: A partial analysis.” In International +Journal of Educational Development 29 (6). Pages 594–598. +Pflepsen, A. 2011. Improving Learning Outcomes through Mother Tongue-Based Education. RTI International +Prouty, Robert. 2009. “Education for All Fast Track Initiative” in William G. Brozo and Elizabeth G. Sturtevant (Eds.) Beyond +access. Effective reading for all. Report from the Sixth Annual Global Perspectives on Literacy. March 2009, Washington DC. +https://www.rti.org/pubs/5cglobalperspectivesreport2009_ sflb_3_.pdf +UNESCO. 1953. Vernacular Languages in Education. http://unesdoc.unesco.org/ images/0000/000028/002897EB.pdf +UNESCO 2000. World Education Forum. The Dakar Framework for Action. http://unesdoc.unesco. org/ +images/0012/001211/121147e.pdf +UNESCO. 2007. Enhancing learning. From Access to Success. Report of the First Experts’ Meeting: Defining Areas of Action. +Paris. UNESCO +UNESCO Working Group. 2010. Concept Paper on Marginalization. http://www.unesco.org/ education/EFAWG2009/ +conceptpaper_marginalization.pdf +UNESCO. 2010. EFA Global Monitoring Report 2010. Reaching the Marginalized. http://unesdoc. unesco.org/ +images/0018/001866/186606E.pdf +UNESCO. 2011. EFA Global Monitoring Report 2011. The Hidden crisis: Armed crisis and education. http://unesdoc.unesco. +org/images/0019/001907/190743e.pdf +UNESCO Bangkok. 2012. Why Language Matters for the Millennium Development Goals. http:// unesdoc.unesco.org/ +images/0021/002152/215296E.pdf +United Nations. 2015. Sustainable Development Goals. 17 Goals to Transform our World. http:// www.un.org/ +sustainabledevelopment/education +Wolff, E. 2011. “Chapter 1. Background and history—language politics and planning in Africa”. In Adama Ouane +and Christine Glanz, Editors. Optimising Learning, Education and Publishing in Africa. The Language Factor. Hamburg: +UNESCO Institute for Lifelong Learning. http://unesdoc. unesco.org/images/0021/002126/212602e.pdf +World Bank. 2005. Education Notes. In Their Own Language: Education for All. Washington D.C., World Bank. http:// +documents.worldbank.org/curated/en/374241468763515925/ pdf/389060Language00of1Instruct01PUBLIC1.pdf + +59 + + Country progress on Climate Change Education, Training and Public Awareness + +Sector educación +nisqan +Organización Unidas +Educacionpaq, Cienciapaq +Cultura nisqanpaqpas + +Qunqasqa warmakunata winaspa +Huk educacionpaq achka simikunapi, mama simipa +huñunakuyta hatarichisun +Kay simikunaqa llapa llamkaqkunapa UNESCOPA sunqunpi kachkanku, hinallataq pusasqa +kanku tawa (4) kaq munaq Takyasqa Wiñachiymanta; huk allin kaq educacionta qispichinanpaq +sapankamata astawan yachaqkunata hap’ichinankupaq hinallataq munaq chaninkunata +llaqtakunapa wiñayninpi hunt’ay h’unta kanankunanpaq. Ayllu Simipi Huk Simikunapi Ima +Educacionpa (AS HIE) wiñayninqa ancha kusam winasqa kanankupaq kakun, yachankunapa +qispinkunata mana allichaptinku aswanyá mana kaqlla simikunata, llapa simikunatapas kawsayta +yanapaptinku. Llapayninpi Ayllu Simipi Huk Simikunapi Ima (AS HIE) Educacionqa ñawparqanku, +ichaqa chaninchasqa kakurikupuyqa kanraqmi tiqsi muyupa achka llapan suyukunapi +allichanankupaq. +Kay cuadernilluqa riqsichiwanku llapa qispisqa ruwakunamanta Ayllu Simipi – Hukniraq Simikunapi +Ima Educacionpa (AS HSIE) llapa suyukunapa ukunpi. Kayqa sapa kuti riqsisqa tapukunata +político hamutaqkunamanta, llapa ruwanakunapa ruwaqkunamanta, llaqtakunapamanta +yachachiwanku, chaynallataq llapa riqsisqa kutichikunamanta Ayllu Simipi – Hukniraq Simikunapi +Ima Educacionmanta (AS HSIE). +Kay cuadernilloqa, politikapa kamachiqkunata, programakunapa ruwaqkunata, llaqtakunapa +ruwayninkunapi yanapanku chaynallataq Achka simipi – Hukniraq Simikunapi Ima Educacion +Educacionta (AS HSIE) yanapanku tukuy kallpanwan hinallataq ruwaqninkuna wiñananpaq allinta +hamutaspa ruwaspa qispichinku. Kay cuadernilloqa AS HSIEta riqsichinku imaynam ruwanku +hinallataq umpanku llapa allin kasqanta yanapanakuptin partinwan chayna riqsinqaku llapa +ruwaqkunata paykunapa allin kasqanta huk imakunapas chaypi kasqanta usaspa. + +9 789230 001117 + +ancha allin +educación + +60 + +mana usyaq +winasqa +munaqkuna + + \ No newline at end of file