cleaned_text
stringlengths 1
200k
⌀ | category
stringclasses 7
values |
|---|---|
Yoz qanchalik issiq bo'lsa, oftob va issiq urishi ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi. Har ikkala holat ham ob-havo bilan bog'liq o'lim holatlarining asosiy sababi hisoblanadi, deya qayd etadi Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti. Issiq urishi surunkali kasalliklar, shu jumladan, yurak-qon tomir kasalliklari, qandli diabet, ruhiy salomatlik, astma bilan bog'liq holatlarni og'irlashtirishi mumkin. Issiq urishi shoshilinch tibbiy aralashuvni talab qiladi, chunki uning o'limga olib kelish ehtimoli yuqori, deyiladi JSST saytida. Iqlim o'zgarishi tufayli dunyoning barcha mintaqalarida ekstremal jazirama ta'siriga uchragan odamlar soni ortib bormoqda. Tashkilot ma'lumotlariga ko'ra, so'nggi 20 yil ichida 65 yoshdan oshgan odamlar orasida jazirama bilan bog'liq o'lim holatlari 85 foizga oshgan. 2000-yildan beri har yili deyarli 490 ming kishi jaziramadan vafot etmoqda. O'tgan yilning yozi butun kuzatuvlar tarixidagi eng issiq yoz bo'ldi . O'zbekistonda har yili yoz mavsumida eng yuqori harorat ko'rsatkichi 40−45 darajaga yetadi, ekstremal ob-havo sharoitida esa 50 darajaga yaqinlashishi mumkin. O'zgidromet ma'lumotlariga ko'ra, so'nggi o'n yillikda (2014-yildan 2023-yilgacha) o'nta iyul oyidan yettitasi butun kuzatuvlar tarixidagi eng issiq o'ntalikdan joy olgan. Bu yil ham yoz juda issiq keldi. O'tgan iyun oyi uchun o'rtacha oylik harorat me'yordan 1−2,5 darajaga yuqori bo'ldi. So'nggi kunlarda esa mamlakatda juda issiq ob-havo hukm surmoqda. Manba: O'zgidromet Toshkent shahar tez tibbiy yordam bo'limi boshlig'i Ilhom Aslonovning ma'lum qilishicha, poytaxtda har kuni oftob yoki issiq urishi holatlari bilan bog'liq bir-ikki chaqiruv kelib tushadi. 15-iyuldan 25-iyulgacha bo'lgan davrda Toshkentda yettita oftob urishi holati qayd etildi. Uchta holatda o'smirlar, ikkita holatda nafaqaxo'rlar oftob urishidan aziyat chekkan. Ilhom Aslonovning so'zlariga ko'ra, bemorlar ko'pincha ahvolining yomonlashuviga nima sabab bo'lganini to'g'ri aniqlay olmaydi. "Gazeta.uz" Toshkent pediatriya tibbiyot instituti ("SamPI") qoshidagi kafedra assistenti va umumiy amaliyot shifokori Javohir Xolmuhamedov bilan oftob va issiq urishi o'rtasidagi farq, bu ikki holatning sabab va oqibatlari, simptomlari, birinchi yordam ko'rsatish va issiq havoda ushbu holatlarning oldini olish haqida suhbatlashdi. Javohir Xolmuhamedov. Oftob urishi — bu to'g'ridan-to'g'ri quyosh nurlarining bosh va bo'yinning yuqori qismiga uzoq vaqt ta'siri natijasida yuzaga kelgan organizmning qizib ketish holatidir. Ular ochiq teriga tushib, tomirlarning kengayishi, bu sohaga qon oqimining ortishi va uning qizib ketishiga olib keladi. Ayni paytda organizmdagi barcha hayotiy muhim jarayonlarni nazorat qiluvchi markaziy nerv sistemasining ish faoliyati buziladi. Oftob urishi holati uzoq vaqt to'g'ridan-to'g'ri quyosh nurlari ostida bosh kiyimsiz yurish natijasida yuzaga kelishi mumkin. Bunda kritik vaqt har bir kishi uchun qat'iy individual hisoblanadi. Risk guruhi bolalar, keksalar va tizimli kasalliklarga chalingan kishilarni o'z ichiga oladi. Bu organizmning yetilmagan yoki buzilgan termoregulyatsiya mexanizmlari bilan bog'liq. Javohir Xolmuhamedovning so'zlariga ko'ra, jabrlanuvchiga o'z vaqtida birinchi yordam ko'rsatilmasa, u hushini yo'qotadi, tomir urishi tezlashadi, hansirash yuzaga keladi, yurak faoliyati ishdan chiqadi. Oftob urishi og'ir holatlarda komaga olib kelishi mumkin. Issiq urishi — organizmning atrof-muhitning yuqori harorati ta'siri natijasida vujudga keladigan og'ir qizib ketish holati. Issiq urishi organizm samarali issiqlik ajratolmaganda va holdan toyganda sodir bo'ladi. Bu yurak urishining tezlashishiga va tana ichki haroratining ko'tarilishi — gipertermiyaga olib keladi. Terini yetarli darajada himoya qilmagan holda va "havo o'tkazmaydigan" kiyimda uzoq vaqt issiqqa toqat qiladigan yoki ko'chada ishlaydigan va mashq qiladigan odamlar issiq urishidan aziyat chekishlari mumkin. Risk guruhiga homilador ayollar, insult va infarktni boshdan kechirganlar, shuningdek, astma, surunkali obstruktiv o'pka kasalligi, surunkali yurak yetishmovchiligi va yurak ishemik kasalligi kabi surunkali kasalliklar bilan kasallangan kishilar kiradi. Uch xil darajadagi issiq urishi holati farqlanadi . Holatning darajasiga qarab, bemor umumiy holsizlik, bosh og'rig'i va haroratning alahlash darajasida ko'tarilishi, gallyutsinatsiya va hushdan ketish kabilarni boshdan kechirishi mumkin. Zarur tibbiy yordam ko'rsatilmagan taqdirda, kutilmagan o'lim yuz berishi mumkin. Oftob va issiq urishi o'rtasidagi farq. Oftob urishi quyosh nurlarining bosh va bo'yinga to'g'ridan-to'g'ri ta'siridan kelib chiqadi, bu esa bosh miyaning qizib ketishiga olib keladi. Issiq urishi atrof-muhitning yuqori harorati va/yoki yuqori namlik tufayli organizmning umumiy qizib ketishi bilan bog'liq. U quyoshda ham, bulutli ob-havoda ham, shuningdek yopiq xonalar, hammomlar, saunalar, transport va boshqa joylarda yuzaga kelishi mumkin. "Inson bir vaqtning o'zida ham atrof-muhitning yuqori harorati, ham to'g'ridan-to'g'ri quyosh nurlari ta'siriga tushishi mumkin, bu esa issiq va oftob urishi simptomlarining kombinatsiyasiga olib keladi. Masalan, issiq havoda, ayniqsa, jismoniy faollikda uzoq vaqt quyosh ostida yurganda, ushbu holatlarning bir vaqtning o'zida yuzaga kelish xavfi sezilarli darajada oshadi", — deb tushuntiradi Javohir Xolmuhamedov. Oftob va issiq urishining belgilari bir-biriga o'xshash. Jabrlanuvchida quyidagi belgilar kuzatilishi mumkin: Ilhom Aslonovning so'zlariga ko'ra, odamda oftob urishi belgilari darhol namoyon bo'lmasligi mumkin. Ular quyosh nurlari ta'sirining davomiyligi va intensivligiga qarab asta-sekin yuzaga chiqadi. Avvaliga bemor bosh og'rig'i va holsizlik his qilishi mumkin, keyin harorati ko'tariladi, qusish va diareya boshlanadi. Aksariyat chaqiruvlar bir necha soat o'tgach yoki oftob urgan kunning ertasiga, simptomlar (yuqori harorat, qusish, diareya va boshqalar) kuchayib ulgurganidan keyin kelib tushadi. Jabrlanganlar ko'pincha oftob urganini bilmaydi. Bemorning harorati tushmaganligi sabab "tez yordam" chaqiriladi. Ilhom Aslonovning ta'kidlashicha, bolalarda issiq urishi simptomatikasi o'ziga xos xususiyatlarga ega va kattalarda kuzatiladigan holatdan farq qiladi. Bolada burundan qon ketishi kuzatilishi mumkin. U tez-tez esnashi, jahldor va yig'loqi bo'lib qolishi mumkin. Simptomlar issiq urishining og'irlik darajasiga mutanosib ravishda rivojlanib boradi va zudlik bilan tibbiy yordam ko'rsatishni talab qiladi. Aks holda kichik organizmga o'lim xavf solishi mumkin. "Biror kishining ahvoli og'irlashib, hushidan ketganiga guvoh bo'lsangiz, zudlik bilan "tez yordam" chaqiring, — deydi Javohir Xolmuhamedov. — Odatda, o'tkinchi odamga, ayniqsa, bemor bola yoki keksa bo'lgan taqdirda, yo'nalishni va jabrlanuvchining ahvoli og'irlik darajasini to'g'ri aniqlash qiyin. Brigada yetib kelguncha birinchi tibbiy yordam ko'rsatishning birlamchi chora-tadbirlariga rioya qiling (ular haqida quyida o'qiysiz) . Ko'rikdan so'ng shifokor bemorning ahvolini baholab, tegishli muolaja tayinlaydi". Oftob va issiq urishida bir xil birinchi yordam ko'rsatiladi: 1. Jabrlanuvchini soya, salqin va yaxshi shamollatiladigan joyga yoki konditsionerli xonaga joylashtirish va boshini ko'targan holda yotqizish. 2. Yoqa tugmalarini yechib, tor va og'ir kiyimlarni yechib tashlash va toza havo kirishini ta'minlash. 3. Sovuq suv ichirish, boshga nam kompress qo'yish va tananing ochiq joylari: bilaklar, bo'yinning orqa qismi, chakka, peshona, shuningdek, tirsak va tizza bukilmalarini namlash. Kompress va suv muzdek bo'lmasligi lozim, aks holda bu tomirlarning qisilishiga olib keladi, bu esa bemorning ahvolini og'irlashtiradi. Organizmning qizish darajasiga qarab, tiklanish bir necha soatdan bir necha kungacha vaqt olishi mumkin. Prognoz ko'pincha ijobiy bo'ladi. Muolaja va yotoq rejimida kishi 1−2 kundan keyin oyoqqa turadi. Biroq oftob va issiq urishi profilaktikasiga rioya qilgan holda bu holatlarning oldini olish osonroq. Javohir Xolmuhamedov quyosh va issiqning noxush ta'siridan qochish uchun quyidagi ehtiyot choralariga rioya qilishni tavsiya qiladi: Javohir Xolmuhamedov yozning kun qizigan paytida alohida sabablarsiz uydan chiqmaslikni maslahat beradi. Shuningdek, soat 10:00 dan 18:00 gacha ko'chaga chiqish tavsiya etilmaydi. Harorat me'yordan ortiq bo'lmagan mavsumlarda quyosh faolligining eng yuqori cho'qqisi soat 12:00 dan 16:00 gacha bo'ladi. Javohir Xolmuhamedovning shaxsiy blogi: https://t.me/makeyourselfgreatagainagain | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. "Gazeta.uz" kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida "Nima o'qiymiz?" savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! "Nima o'qiymiz?" loyihasining bu galgi mehmoni — "Yangi O'zbekiston" universiteti Yoshlar masalalari va ma'naviy-ma'rifiy ishlar bo'yicha prorektori, tarix fanlari bo'yicha falsafa doktori, matnshunos va ogahiyshunos Hilola Nazirova . Tavsiyalar bilan quyidagi video orqali yoki "Gazeta.uz"ning YouTube'dagi sahifasida to'liq tanishish mumkin. Yaqin vaqt ichida tavsiyalarning matn talqini ham taqdim etiladi. | advice |
Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi qo'mitasi ko'chalarda antisanitar holatda sotilayotgan muzqaymoqlarda stafilokokk bakteriyasi bo'lishi mumkinligidan ogohlantirdi . Bugungi kunda muzqaymoq asosan sut mahsulotidan tayyorlanishi sababli tez o'zgaruvchanlik xususiyatiga ega. Shu sababli, doim sovuq haroratda saqlash talab etiladi. Agar issiqlik ta'sirida muzqaymoq erisa, uni qaytadan muzlatib, iste'mol qilish mumkin emas. Chunki jarayon davomida muzqaymoq tarkibi o'zgarib, bakteriyalarni o'ziga jalb qilish xususiyati ortadi, deydi mutaxassislar. Qo'mitaning qayt etishicha, hozirda yo'l-yo'lakay ruxsat etilmagan idishlarda muzqaymoq sotish holatlari kuzatilmoqda. Tabiiyki, muzqaymoq solingan idishlar muzlatgich imkoniyatiga ega emas. Shu sababli, ichidagi mahsulotni yetarli darajada salqin va sifatli saqlab berolmasligi ham bor gap. Oxirgi paytlarda ana shu mahsulotlardan iste'molchilarning zaharlanish holatlari yuzaga kelmoqda. Ko'cha-ko'yda sotilayotgan muzqaymoq solingan aksariyat idishlar bugungi kunda sanitariya-gigiyena talablariga javob bermaydi. Bunday plastik idishlarni esa kimyoviy usulda zararsizlantirish imkoniyati ham mavjud emas, deyiladi xabarda. Qo'mita zaharlanish holatlarining oldini olish maqsadida nazorat reyd tadbirlarini o'tkazgan. Xususan, mahsulotlardan nazorat tahlili olinganda ko'chada sotilayotgan muzqaymoq tarkibida stalifilokokk bakteriyasi aniqlangan. Ko'p hollarda stafilokokk ikkilamchi infeksiyalarning rivojlanishiga sabab bo'ladi. Patogen stafilokokk tushgan sut va sut mahsulotlari: tort, muzqaymoq va boshqa oziq-ovqatlarni iste'mol qilganda kishi zaharlanishi mumkin. Qayd etilishicha, yo'l-yo'lakay sotilayotgan muzqaymoqlarning qachon va qayerda, qanday sharoitda ishlab chiqarilgani, tarkibi, saqlash muddati hamda sharoiti to'g'risida hech qanday ma'lumot yo'q. Bu mahsulotni sotayotgan sotuvchilar maxsus kiyim-bosh bilan ta'minlanmagan va ularning tibbiy ko'rikdan o'tgani to'g'risida maxsus yuritiladigan daftari ham mavjud emas. Talabga ko'ra, maishiy xizmat ko'rsatuvchi korxonalar, savdo shoxobchalari va oziq-ovqat mahsulotlari savdosi bilan shug'ullanadigan xodimlar har olti oyda tibbiy ko'rikdan o'tib turishlari zarur, deyiladi xabarda. Muzqaymoq asab va oshqozon-ichak faoliyatining bir maromda kechishida foydali, ammo bu mahsulotni tayyorlashda sanitariya-gigiyena qoidalariga amal qilish juda zaruriy omildir. Avvalo sut mahsulotining qayerdan olib kelingan, veterinariya ekspertizasidan o'tib, ma'lumotnomaga ega bo'lganmi, shuningdek, epidemiologik vaziyati yaxshi sigirlardan olinganmi — shularga diqqat qaratish kerak. Qo'mita muzqaymoq tayyorlaganda zarur texnologik jarayonlarga amal qilish, shaxsiy gigiyena qoidalarini qat'iy bajarish kerakligini ham eslatib o'tdi. Avvalroq qo'mita yo'l yoqasidagi chodirlarda sotilayotgan poliz mahsulotlari va mevalarni sotib olmaslikka chaqirgandi . Qo'mitaga ko'ra, avtomobil yo'llari yonidagi mahsulotlar avtotransport vositalarining chiqindilaridan toksik moddalarni o'ziga o'zlashtiradi. Bu esa sog'liq uchun zararli hisoblanadi. | advice |
Deyarli barcha onalarda chaqaloqlari uchun yetarli miqdorda sut bo'ladi. Bu to'g'ri biriktirilishiga, oziqlantirish chastotasiga va samaradorligiga bog'liq. Ona suti bilan emizish yordamlarni: tibbiy maslahat, uyda yordam, yaxshi ovqatlanish va yetarli miqdorda suyuqlik iste'mol qilish kabilarni talab qiladi. Chaqaloqlar ko'krakni izlash refleksi bilan tug'iladi, lekin bolaga ko'krakni to'g'ri tutish lozim bo'ladi. Ko'krak suti bilan oziqlantirish vaqt va ma'lum ko'nikmani talab qiladi. Shuningdek, emizikli onalarni uyda va ish joylarida qo'llab-quvvatlash muhimdir. Tug'uruqdan keyingi dastlabki kunlarda ko'krak suti bilan boqishda noqulaylik bo'lishi mumkin. Biroq bolani to'g'ri joylashtirish va unga to'g'ri ko'krak berish orqali noqulayliklarni bartaraf etish mumkin. Agar muammolar yuzaga kelsa, tibbiyot xodimi ularni hal etishda yordam berishi mumkin. Dastlabki 6 oyda bolaga suv umuman kerak emas, sababi ona suti tarkibining 85−90 foizi suvdan iborat. Kichik miqdorda ham ichilgan suv oshqozonni to'ldiradi. Natijada bolaning ishtahasi yo'qoladi va ozuqa moddalariga boy ona sutiga bo'lgan ehtiyojini pasaytiradi. Inson hayotining dastlabki oylarida — o'sish va rivojlanish uchun o'ta muhim bo'lgan davrda — ona suti tarkibidagi antitanalar chaqaloqni turli kasalliklardan, shu jumladan, hayot uchun xavfli bo'lgan xastaliklardan himoya qiladi. Ona suti bilan oziqlantirish bolalik kasalliklarining yukini hamda onalarning ba'zi saraton va yuqumli bo'lmagan kasalliklarga chalinish xavfini kamaytiradi. Bu haqda YUNISEF ijrochi direktori Ketrin Rassel va Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti bosh direktori Tedros Adhanom Gebreyesusning 1−7-avgust kunlari o'tkaziladigan Butunjahon ko'krak suti bilan oziqlantirish haftaligi munosabati bilan yo'llagan murojaatida aytiladi. Ko'krak suti bilan boqish favqulodda vaziyatlarda katta ahamiyatga ega, chunki u chaqaloqlar va yosh bolalar uchun xavfsiz va mavjud mukammal ozuqa manbai hisoblanadi. Jahon miqyosida so'nggi 12 yil ichida faqat ona suti bilan oziqlanadigan olti oygacha bo'lgan chaqaloqlar soni 10 foizdan ko'proqqa oshgan. Bu sayyoradagi chaqaloqlarning 48 foizi endi hayotni sog'lom boshlash uchun yaxshi imkoniyatga ega, deyiladi murojaatda. "Onalarga ko'krak suti bilan oziqlantirish uchun zarur yordam berilsa, bundan butun jamiyat manfaat ko'radi. So'nggi ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, ko'krak suti bilan oziqlantirish ko'rsatkichlarini oshirish har yili 820 mingdan ortiq bolaning hayotini saqlab qolishi mumkin", — dedi YUNISEF va JSST rahbarlari. Murojaatning to'liq matni . | advice |
Odatda poyabzalda yurishga odatlanganmiz. U qulay va xavfsiz bo'lgani bois oyoqlarni infeksiya va shikastlanishdan asraydi. Biroq mutaxassislar sog'lom bo'lish uchun tez-tez oyoqyalang yurishni tavsiya etadi. Quyida Sog'liqni saqlash vazirligining yalangoyoq yurishning 6 ta eng muhim foydasi haqida e'lon qilgan ma'lumotini taqdim etamiz. Oyoqlar terisida boshqa joylarga qaraganda ko'pgina sezgi retseptorlari joylashgan. Ayniqsa, tovonda ichki organlar faoliyatiga javob beruvchi reflekslar bo'lib, bu mashg'ulot tufayli tana a'zolari, xususan, miya faoliyati yaxshilanadi. Yalangoyoq yurganda teri yerda hosil bo'luvchi manfiy ionlar deb ataluvchi zaryadlangan zarralar bilan aloqada bo'ladi. Bu ionlar esa tanadagi ijobiy zaryadlangan erkin radikallarni muvozanatlashga yordam berib, yallig'lanishlar va surunkali kasalliklar rivojlanish xavfini kamaytiradi hamda organizmning umumiy holatiga ijobiy ta'sir etadi. Ushbu mashg'ulot oyoqlardagi ko'plab mayda nervlarning faollashishiga olib keladi. Bu esa qon aylanishini yaxshilab, immunitetni oshirish va stressni kamaytirishga yordam beradi. Yalangoyoq yurishning yana bir foydasi shuki, u oyoq mushaklarini kuchaytirib, valgus deformatsiyasi, yassioyoqlik kabi ko'pgina ortopedik kasalliklarning oldini olishda asqatadi. Tez-tez yalangoyoq yurish natijasida uyqu yaxshilanib, organizmdagi og'riqli hislar kamayadi. Hatto 30−40 daqiqalik bunday mashg'ulot bilan stressni yengillatish, qon aylanishini yaxshilash mumkin. Shu bilan birga, u yuqori nafas yo'llari infeksiyalarining oldini olishda ham anchagina foydali. Yozda issiq qum yoki tuproq ustida yalangoyoq harakatlanish orqali oyoqlarda paydo bo'ladigan zamburug'larga qarshi faol kurashish mumkin. Ayniqsa, issiq havoda oyoq terlashini kamaytirish va yoqimsiz hidlarni yo'q qilish uchun ham yalangoyoq yurish tavsiya etiladi. Diqqat! Qandli diabetga chalingan va oyoqlarda yoriqlar, kesmalar paydo bo'lish xavfi bor insonlarga bu mashg'ulot tavsiya etilmaydi. Shuningdek, yer yuzasi sovuq bo'lishi mumkinligi sababli surunkali buyrak xastaligi, revmatizm va podagra kabi kasalliklardan aziyat chekuvchi insonlarga ham poyabzalsiz yurish mumkin emas. | advice |
Yangi o'quv yili boshlanishiga sanoqli haftalar qoldi. O'quv qurollari orasida eng ko'p xarid qilinadigan mahsulotlardan biri — maktab sumkalari. Sog'liqni saqlash vazirligi tibbiyot mutaxassislarining sumkalarni qanday tanlash borasidagi tavsiyalarini ulashdi . "Noto'g'ri tanlangan va foydalanilgan ryukzaklar maktab yoshidagi bolalarning umurtqa pog'onasi hamda mushaklari uchun ortiqcha yuklamani keltirib chiqaradi. Bu holat kelgusida skolioz kabi kasalliklarning rivojlanish xavfini oshirishi mumkin", — deydi Respublika bolalar ortopediya markazi direktori Akbar Tilyakov. Maktab sumkasi bolaning orqa qismiga qulay joylashadigan o'lchamda, tasmalari yelka qismiga botmaydigan keng va yumshoq yostiqchali qoplamalar bilan ta'minlangan bo'lishi lozim. Uning so'zlariga ko'ra, matosi suv o'tkazmaydigan, orqa astari esa yupqa bo'lmasligi kerak. Aks holda, sumka ichidagi qattiq buyumlar, kitoblar jildining burchaklari kuraklar hamda bel sohasida og'riq va jarohatlarni keltirib chiqarishi xavfi bor. Ryukzaklarni ikki yelkaga baravar osish tavsiya etiladi. Bu og'irlikning tana bo'ylab muvozanatli taqsimlanishiga xizmat qiladi va umurtqa pog'onasi egriligi bilan bog'liq patologiyalar kelib chiqishidan asraydi. Qayd etilishicha, maktab sumkasi beldan pastga tushmagan holatda, lekin undan 5 santimetrdan kam bo'lmagan uzunlikda taqib yurilishi maqsadga muvofiq. Ryukzakning umumiy og'irligi bola vaznining 10−15 foizidan oshmasligi kerak. Bu me'yor kichik yoshdagi o'quvchilar uchun taxminan 3−5 kilogramm, o'rta sinfdagi bolajonlar uchun 6−8 kilogrammga teng. Sumkaga o'quv qurollari va jihozlarini joylashtirish ham muhim jarayon. Jumladan, og'ir narsalar ryukzak o'rtasiga, yengillari har ikki tomoniga muvozanatli solingani ma'qul. Qolaversa, katta hajmdagi, og'ir va noqulay ryukzaklardan foydalanish bolajonlarning zinapoya va yo'laklarda yiqilish xavfini oshiradi. | advice |
Poliz mahsulotlari — yozning issiq kunlarida eng ko'p iste'mol qilinadigan noz-ne'matlardan. Shu bilan birga, qovun va tarvuzlar yetarli darajada pishmagan yoki ularni yetishtirishda kimyoviy o'g'itlardan ko'p foydalanilgan bo'lsa, bu salomatlik uchun jiddiy xavf tug'dirishi mumkin. Sog'liqni saqlash vazirligi ularni tanlashda va iste'mol qilishda nimalarga e'tibor qaratish kerakligi haqida ma'lumotlarni e'lon qildi . "Tarvuz tarkibida organizm uchun foydali bo'lgan mineral va vitaminlar ko'p. Ushbu rezavor 92 foiz suvdan iborat bo'lib, nafaqat chanqoqni qondiradi, balki salomatlik uchun ham juda foydali. Xususan, tarvuzdagi kaliy va magniy asab tizimi hamda miya faoliyatiga ijobiy ta'sir etadi", — deydi Respublika epidemiologiya, mikrobiologiya, yuqumli va parazitar kasalliklar ilmiy-amaliy tibbiyot markazi direktori Botir Tojiyev. Undagi likopin, A, V, C kabi darmondorilar hamda kartonoid yallig'lanish va erta qarishning oldini oladi. Shuningdek, bu mahsulot yurak-qon tomir tizimi faoliyatini yaxshilab, qon bosimini pasaytiradi va xolesterin darajasini nazorat qiladi. Biroq tarvuz iste'mol qilishda ehtiyotkorlikni unutmaslik lozim. Xususan, ushbu poliz ekinini sotib olayotgan payt uning butunligi, chirimagani va kimyoviy o'g'itlar bilan me'yordan ortiq to'yintirilmaganiga e'tibor qaratish kerak. Tarkibida nitrat moddasi ko'p bo'lgan tarvuz iste'mol qilingada uning noxush belgilari 4−6 soat ichida paydo bo'ladi. Bunday holatda ko'ngil aynishi, qusish, ich ketishi, qorin va bosh og'rig'i, tana haroratining 38−39 darajagacha ko'tarilishi, qon bosimining pasayishi, yurak urishining sekinlashishi hamda qo'l-oyoqlar sovqotishi, teri rangi o'zgarishi (ko'karish) kabi alomatlar kuzatilishi mumkin. Xususan, tarvuz yoki qovun xarid qilayotganda, eng avvalo, sotuvchidan mahsulot manbai, uning sifati va xavfsizligini tasdiqlovchi tegishli ruxsatnomani talab qilish lozim. Shu bilan birga, mahsulotlarning buzilmaganiga ishonch hosil qilish zarur. Tabiiy pishgan tarvuz chertib ko'rilganda jarangdor ovoz chiqib, uning po'stini osongina tirnash mumkin. Agar mahsulotning bandi qurigan bo'lsa, bu uning yaxshi pishganidan dalolat. Tarvuz holatining yana bir muhim ko'rsatkichi qizil qismidagi tomirlar rangidir. Agar ular sariq yoki binafsha tusda bo'lsa, bunday mahsulotdan ehtiyot bo'lish lozim. Chunki u to'liq pishmagan yoki nitratning ta'siri bo'lishi mumkin. Qolaversa, tarvuz ustidagi chiziqlar aniq va bir-biri bilan aralashib ketmagan bo'lishi kerak. Xiralashgan chiziqlar uning nitrat bilan to'yinganidan dalolat. Azotli o'g'it bilan to'yingan tarvuz suv ostiga cho'kadi. Agar bo'laklanganda qiyshiq emas, to'g'ri kesilsa, bu holat ham uning kimyoviy moddalarga to'yinganligining belgisidir. Shu bilan birga, tarvuz iste'mol qilgandan keyin toza bo'lmagan suv ichish, ovqatlanishdan oldin qo'llar va mahsulotni yuvmaslik, poliz ekinlarini noto'g'ri saqlash zaharlanish xavfini oshiradi. Poliz ekinlarini kesilgandan keyin sovitkichda 2−3 soatdan ko'p bo'lmagan muddatda saqlash kerak. Bundan tashqari, bolalar, ayniqsa, emizikli go'daklarda rezavorlar iste'molini cheklash tavsiya etiladi. Agar zaharlanish belgilari paydo bo'lsa, darhol shifokorga murojaat qilish lozim. Bu holatga yuzaki qarash mumkin emas, o'zini o'zi davolash qat'iyan man etiladi. | advice |
Aksariyat ota-onalar farzandi olti yoshga to'lishi bilan uni maktabga berishni xohlaydi. Tibbiy nuqtai nazardan, bunday bolalar o'quv jarayonida qiynalib qolmaydimi? Ushbu savollarga Sog'liqni saqlash vazirligining o'quv-tarbiya muassasalari bo'yicha bosh mutaxassisi Inobat Ahmedova javob berdi . "Albatta, bu savol bugun ko'pchilik ota-onalarni qiziqtiradi. Bilasizmi, bobo-buvisi bilan birga yashaydigan aksariyat bolajonlarni kuzatsak, ular tengdoshlariga nisbatan ancha aqlli va ziyrak bo'ladi. Hatto ayrim olti yoshdagi bolalarning yetti yoshli o'g'il-qizlarga nisbatan birmuncha uquvli ekaniga ham guvoh bo'lamiz", — deydi mutaxassis. "Shu bois ko'pchilik ota-onalar yetti yoshga to'lmasa ham, "farzandim maktabga borsin" deydi". "Vaholanki, olti yoshda bola har qancha aqlli bo'lmasin, ularda fikrlash qobiliyati to'liq shakllanib ulgurmaydi. Chunki yetti yoshgacha uning miyasi o'sish jarayonida bo'lib, ayni shu yoshdan keyin takomillashadi. Ya'ni bu fiziologik holat hisoblanadi", — deb so'zlarini tushuntirdi Inobat Ahmedova. Qolaversa, bola hayotining yettinchi yilida undagi harakatlar ko'lami kengayib, aniqlashadi va o'zaro moslashuv boshlanadi. Ular o'zini idora etish, harakatlarini nazorat qilish qobiliyatiga ega bo'ladi. Yetti yoshda diqqatni jamlash, vaziyatni baholash va qiyinchiliklarga duch kelganda, to'g'ri qaror qabul qilishni o'rganadi. Shuningdek, bu yoshda bola ham jismonan, ham ruhan chiniqadi, qiziquvchanligi ortadi. Uning idrok kuchi va tafakkuri jadal rivojlanadi. Moddiy borliqni anglashga intiladi. Shuningdek, bu yoshda ularda gigiyenik malakalar shakllanadi. Shu bois "Ta'lim to'g'risida"gi qonunda ham umumiy o'rta ta'lim tashkilotining birinchi sinfiga bolalar 7 yoshga to'ladigan yilda qabul qilinishi belgilangan. Bir so'z bilan aytganda, o'g'il-qizlarning maktabga yetti yoshdan borishi nafaqat ularning shaxsiy rivojlanishi, balki kelajagi uchun ham muhimdir, deya xulosa qildi Sog'liqni saqlash vazirligi vakili. Mavzuga doir: Maktab sumkasini tanlashda nimalarga e'tibor berish kerak? | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. "Gazeta.uz" kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida "Nima o'qiymiz?" savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! "Nima o'qiymiz?" loyihasining bu galgi mehmoni — ssenariynavis, rejissyor va yozuvchi Madina Mo'minova . Ma'lumot o'rnida ta'kidlash joiz, so'nggi uch yil davomida uning bolalar uchun mo'ljallangan "Plastikakl kim?", "Doktor Chixaxl va uning mudhish siri" va "Anubis Maymunus va hayvonlarning arvohlari" kitoblari nashrdan chiqdi. Kitoblar oilamiz hayotida doim muhim o'rin tutgan. Buvamning katta kutubxonalari bo'lar, ular kitob yig'ardilar. Taniqli rus yozuvchisi Aleksey Tolstoy bilan do'st edilar, hatto kutubxonalarida yozuvchi tomonidan "Moyemu dorogomu uzbekskomu drugu, Raximchiku" ("Mening qadrli o'zbek do'stim Rahimjonga") deb dastxat qo'yilgan bir qancha asarlari ham bor edi. Keyinchalik ota-onam kutubxonani boyitishda davom etishdi. Maxsus abonementlar orqali kitoblarni sotib olganimiz, tug'ilgan kunlarga kitob sovg'a qilganlarimiz yodimda. Xonadonimizga kirib kelgan har bir yangi kitob turkumi hayotimizdagi muhim hodisaga aylanardi. Onam barcha safarlaridan bolalarga mo'ljallangan rangin kitoblar olib kelardilar. Janni Rodarining "Chippolino"si, Yuriy Oleshaning "Uch baqaloq", Laymen Baumning "Oz mamlakati sehrgari", Lyuis Kerrollning "Alisa mo''jizalar mamlakatida" kitoblari, jahon xalqlari ertaklari va tasavvurimni shakllantirgan boshqa ko'plab sehrli kitoblarim borligidan baxtiyor edim. Ko'pchilik oilalarda bo'lgani kabi, bizning uyimizda ham uyqudan oldin kitob mutolaa qilish an'anaga aylangandi. Meni buni bolalarning didini shakllantirish va kitobga muhabbatini uyg'otishning eng maqbul usuli, deb hisoblayman. Kitoblar ongimiz uchun qurilish materialidek gap. Farzandlarim ulg'ayarkan, ular so'ragan kitoblarni yoki maktab dasturi bo'yicha berilgan asarlarni o'zlari bilan birga mutolaa qilib bordim. Bundayin mashg'ulot ota-ona va farzandni bir-biriga juda yaqinlashtiradi. Men barcha ota-onalarga bolalariga nimalar qiziqligini yaxshilab bilib olishni, buning uchun ularga qiziq bo'lgan asarlarni birga o'qishni tavsiya etgan bo'lardim. Boshlang'ich sinfdaligimdayoq kutubxonamizdagi barcha kitoblarning nomini muqovasiga qarab yodlab olgandim. Ulg'ayganim sayin nomi eng qiziq ko'ringan kitoblarni bir chekkadan o'qiy boshladim. Jek Londonning o'qimishli bo'lishni istagani bois o'qishni o'rganishi bilanoq tavakkaliga kitob tanlab, birdaniga bir qancha kitoblarni mutolaa qilishga kirishgan Martin Ideniga o'xshardim o'sha paytlari. Rus maktabida o'qiganman, maktab dasturi rus va sovet adabiyoti klassikasini, masalan, qalin jildlik "Urush va tinchlik" asarini o'z ichiga olgandi. Lekin, tan olish kerak, ko'pchilik tengdoshlarim kabi men ham Tinchlik haqidagi boblarni o'qib, Urush haqidagilarini tashlab ketardim. Dostoyevskiy, Gogol asarlari va boshqa ko'plab kitoblarni mazza qilish uchun emas, majbur bo'lganim uchun o'qirdim. Aleksandr Fadeyevning kitoblarini, ayniqsa quruq sovet mafkurasidan iborat bo'lgan "Qora metallurgiya" asarini juda yomon ko'rardim. Bulgakov, Bunin, Chexov, Zoshchenko kabi buyuk mualliflarni yaxshi ko'rardim, ularning asarlarini hozir ham qayta-qayta mutolaa qilaman. Aleksandr Dyuma bilan tanishuvim ayollar obrazlari orqali boshlangan, bular: "Monsoro xonim", "Qirolicha Margo", "Ikki Diana". Keyin Gyustav Floberning "Bovari xonim", kichik Dyumaning "Kameliyali xonim", Sharlotta Brontening "Djeyn Eyr", Fransuaza Saganning kichik romanlari va Andre Moruaning "Notanish ayolga maktublar" asari, hikoyalari to'plamlari va o'smir qizga mos bo'lgan boshqa romantik hikoyalarga navbat yetdi. Keyin esa fransuz mualliflarining ko'p sonli romanlari o'rnini Agata Kristi, Jeyms Cheyzlarning ingliz detektivlari egalladi. Ularning o'rniga esa Amerika dramalari, keyin jahon fantastikasi, so'ngra faylasuflar, psixologlar va teologlarning asarlari keldi. Aytgancha, o'sha paytlar "Inostrannaya literatura" ("Xorij adabiyoti") jurnali ommalashgan, uni oddiy qilib "Inostranka" deb atashardi. Ota-onamning barcha tanishlari jurnalning biror sonini qoldirmay o'qishardi, chunki SSSRda hali bosib chiqarilmagan asarlarning ko'pi shu jurnalda e'lon qilinardi. Aynan "Inostranka" bois Ken Kizining "Kakku uyasi uzra parvoz" asarini o'qishga muvaffaq bo'lgaman va juda ta'sirlanganman. Nimani o'qishni, bu o'qiganlarimizni qanday qabul qilishni maktabda bittalab aytishgani bois, o'zim mustaqil kitob tanlar ekanman, qiziqishlarim o'zgarishiga qarab mualliflar o'rtasida sarson bo'ldim. Yoshligimda Paolo Koelo va Richard Baxning falsafiy asarlari urfda edi. Laroshfuko va Senekani, Nitsshe va Kastanedani o'qirdik. O'sha paytlardagi sevimli kitobim "Ilohlar oqshomi" ("Sumerki bogov") asari bo'lgan. Daniil Xarms asarlari va Sergey Dovlatovning hikoyalarini yoqtirardim. Tarixga qiziqar va "Dinlar tarixi"ni qo'limdan qo'ymasdan o'qirdim. Murod Ajining "Turklar tarixi" asarini yaxshi ko'raman. Stiven Starrning "Yo'qotilgan ma'rifat" kitobini chuqur izlanishlar natijasida yartilgan tadqiqot ishi deb bilaman. Maktab davrida o'zbek klassikasidan Alisher Navoiyning "Xamsa"sinigina bilardim. Jurnalistika fakultetida o'qib turib, 3-kursda o'zbek guruhiga o'tgan paytim o'zbek klassikasining boshqa asarlari hayotimga kirib keldi. O'shanda Qodiriy va Cho'lpon, Fitrat va Qahhor, Timur Po'latov, Temur Malik asarlari bilan tanishdim. Abdulla Oripov va Erkin Vohidov she'riyatini hanuz yoqtiraman. Bolaligimdan farqli o'laroq, bugun o'qiydigan kitoblarimni sinchkovlik bilan tanlayman. Asarini hissiyotlar va tuyg'ulardan yelkaga tashlab oladigan mayin pelerina to'qiyotgandek qilib yozadigan fransuz romannavisi Erik Emmanuel Shmitt yoqadi menga. Uning barcha kitoblarini o'qib chiqqanman va kutubxonamda saqlayman. Ayniqsa bolalarga atalgan turkumi — "Oskar va Pushti xonim", "Nuh bolalari", "Janob Ibrohim va Qur'on gullari"ni xush ko'raman. Lyudmila Ulitskaya, Narine Abgaryanlarning samimiy va ta'sirchan asarlarini yaxshi ko'raman. Kelib chiqishi ozarbayjonlik bo'lgan nemis yozuvchisi — Qurbon Said kitoblarini yoqtiraman. U yozgan "Ali va Nino" qahramonlari bois Batumida turli millat va dinga mansub sevishganlarning muhabbatiga atab haykal o'rnatilgan. Bir kitob boshqa yangi san'at asarlarini yaratishga ilhomlantirishi hayajonli holat, shunday emasmi? Doim yozuvchi bo'lishni istaganman. Uzoq yillar bu qo'l yetmas orzuligicha qoldi, zero "yozuvchi" degan so'zning o'zi men uchun muqaddas gapdek edi. 2019-yil oxirida, pandemiya boshlanib, hayot va mamot masalasi har bir odam uchun ko'ndalang kelganida men bilim olishga sho'ng'idim. Qisqa vaqt ichida yozuvchilik mahorati, ssenariynavislikdan 8 ta onlayn kursda o'qidim, o'z ishining mohir ustalaridan talaygina ma'ruzalarni tingladim. To'g'ri, bundan oldin kinoga ssenariy ham yozgandim, hikoyalarim ham bor edi, lekin kasbga nisbatan fundamental yondashuv tamoyillarida tarbiyalangan inson sifatida avvalgi ko'nikmalarim va yangi bilimlarimni miyamda joy-joyiga qo'yib olish men uchun muhim edi. Shu vaqt ichida ko'plab adabiyotlarni o'qib chiqdim, yanada yaxshiroq yozish va o'qishni o'rgandim. Kundalik tashvishlar bilan hech vaqt yetmay, keyinga qoldirilgan ko'plab kitoblarimni yana qo'lga oldim. Yoshligimda kitoblarini sevib mutolaa qilgan mualliflar — Vladimir Nabokov, Rey Bredberi, Gabriel Garsia Markes, Erix Mariya Remarkka qaytdim va ularni o'zim uchun qaytadan kashf qildim. Stiven King men uchun yangilikka aylandi. Uning yozuvchilikka bag'ishlangan kitobi bu mashhur dahshatlar qiroli haqidagi tasavvurimni umuman o'zgartirib yubordi. Stiven King ushbu kitobning birinchi qismida o'z hayoti haqida hikoya qilgan bo'lsa, ikkinchi qismida o'zining tengsiz, qiyosi yo'q yozuvchilik tajribasi bilan bo'lishgan. Bolalar uchun kitoblar yoza boshlaganim tufayli bolalar haqidagi va bolalarga atalgan adabiyotlarni ham ko'p o'qiydigan bo'ldim. Ular orasidan yoqtirganlarim — Nil Geymanning "Koralina"si, Joan Roulingning "Garri Potter" haqidagi turkumi, Uilyam Goldingning "Pashshalar hukmdori", Lenor Goralik asarlari, G'afur G'ulomning "Shum bola"si va yana boshqa ko'plab ajoyib kitoblar. Onam doim: "Nimagadir qiziqqan payting, senga zarur kitoblarning o'zi birdaniga oldingga keladi", derdilar. Chindan ham shunday. Odamlar mutolaa va kitoblarga qiziqish bildirar ekan, insoniyatning bundan-da yaxshi kelajakka umidi aslo so'nmaydi. | advice |
Xadicha Sulaymonova nomidagi Respublika sud ekspertizasi markazining Yong'in texnikaviy ekspertizasi laboratoriyasi mudiri Yakubjon Rustemov avtotransport vositalaridagi gaz balonlaridan xavfsiz foydalanish bo'yicha tavsiyalar berdi . Uning qayd etishicha, O'zbekistonda gaz ballonlari bilan bog'liq baxtsiz hodisalar soni yildan-yilga ko'paymoqda. Bu mamlakatda avtomobillar soni ko'payishi, fuqarolar esa nisbatan arzon bo'lgan siqilgan tabiiy gazdan keng foydalanishi fonida avtotransport vositalarida gaz ballonlaridan foydalanish talab va tartiblarini bilmaslik, ba'zida esa bilib turib beparvolik qilish oqibatida yuzaga kelmoqda. Tabiiy gazning spetsifik xarakterini hisobga olib, tabiiy gaz ballonlari bilan jihozlangan avtotransport vositalaridan foydalanishda bu to'g'ridagi barcha o'rnatilgan tartib qoidalarga amal qilish zarur bo'ladi. Avtotransport vositalaridan foydalanuvchilar ba'zi narsalarga e'tiborli bo'lishi lozim. Avvalo, siqilgan tabiiy gaz ballonlari bilan jihozlangan transport vositalarining texnik holatini tekshirib yurish va uning sozligini ta'minlash avtomobildan xavfsiz foydalanishning asosiy garovi hisoblanadi. Avtotransport vositasining nosozligi oqibatida sodir bo'ladigan yo'l-transport hodisalari gaz ballonlarining portlashi, yonishi kabi fojiali xolatlarga olib kelishi mumkinligini ko'rsatmoqda. Avtomobillarga o'rnatilgan gaz ballonlarining xavfsiz va ishonchli ishlashini ta'minlashda uning foydalanish muddati asosiy mezonlardan biri hisoblanadi. Jumladan, gaz ballonlarining foydalanish muddati 15 yil yoki 15 000 marotaba gaz quyish deb belgilangan bo'lsa-da, ammo uni saqlash va ishlatish sharoitidan kelib chiqib, bu muddat kamroq bo'lishi mumkin. Misol uchun, odatiy holatlarda har safar avtomobildagi gaz balloni gaz bilan to'ldirilganda, ballon bosimdan ko'zga ko'rinmas holda shishadi va avtomobilning dvigateli ishlashi jarayonida gaz balloni joyiga qaytadi, shu tariqa yillar davomida ballonga gaz quyishda shishib, so'ng o'rniga qaytib, davriylik sikli o'tib boradi. Avtotransport vositasiga o'rnatilgan gaz ballonlarining davriylik sikli gaz ballonga bir yilda necha marta gaz quyish kerakligini anglatadi. Bu ko'rsatkich ishlab chiqaruvchilar tomonidan qayd etiladi hamda bundan ko'proq gaz quyish ballonining ishlatish davrining kamayishiga olib keladi. Agar bu ballon zavoddan nosoz holatda chiqqani yoki uni ishlatish jarayonida ballonga zarar yetkazish oqibatida unda mikroyoriq paydo bo'lgan bo'lsa, uning bosimga chidamliligi tushib ketadi va portlashga olib keladi (norma 20mPa bo'lsa, defekt hisobiga chidamliligi 10mPa bo'lib qolishi mumkin). Ushbu holatlar gaz ballonlari yuqori bosim ostida (opressovka) sinovdan o'tkazilishi jarayonida aniqlanadi . Texnik talablarga ko'ra, avtotransport vositalariga o'rnatilgan barcha ballonlar belgilangan talablarga muvofiq, jumladan, siqilgan tabiiy gaz ballonlari (metan) 3 yilda 1 marta hamda suyultirilgan gaz ballonlari (propan) 2 yilda 1 marta yuqori bosim ostida (opressovka) sinovdan o'tkazilishi kerak. Aks holda, bu ham baxtsiz hodisaga sabab bo'ladi. O'rnatilgan qoidalarga asosan, siqilgan tabiiy gaz (SPG) uchun maksimal ishchi bosimi 20 MPa, suyultirilgan neft gazi (SNG) uchun maksimal ishchi bosim 1,6 MPa etib belgilangan. Shu sababli avtotransport vositasiga o'rnatilgan gaz ballonlarini to'ldirishda ballondagi bosim o'rnatilgan bosim me'yoridan oshib ketmasligini nazorat qilish zarur, bosimning me'yordan ortishi gaz ballonining ishdan chiqishiga, mikroyoriqlarning paydo bo'lishiga, oqibatda portlashga olib kelishi mumkin. Gaz ballonlari faqat tegishli bilim va ko'nikmaga ega bo'lgan mutaxassislar tomonidangina o'rnatilishi lozim. Gaz uskunalarining o'rnatilishida standart xavfsizlik klapanlari bo'lishi lozim. Tadqiqotlar davomida arzon va qo'lbola xavfsizlik klapanlari tezda ishdan chiqishi mumkinligi ko'p bora aniqlanmoqda. Avtotransport vositasiga o'rnatilgan gaz ballonlarini ekspluatatsiya jarayonida ballonlar doimiy mexanik yoki kimyoviy ta'sirga duchor bo'lmasligi, transport vositalarida tashiladigan yuk ta'sirida yoki harakatlanish davomidagi ishqalanish oqibatida shikastlanmasligi lozim. Shu bilan bir vaqtda, ballonning tashqi yuzasiga suv tegishi, vaqti-vaqti bilan suvda qolishi yoki yo'l sharoitida suv sachrashi, muzning erishiga hissa qo'shadigan tuzdan foydalanish sharoitida gaz ballonlariga ularning sachrashi, muntazam ultrabinafsha quyosh nurining tushishi, agressiv kimyoviy vositalar (erituvchilar, kislotalar, o'g'itlar), avtomobil suyuqliklari, shu jumladan, benzin, gidravlik suyuqliklar, glikol va moylarning tushishi ballonlarga zararli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Shu sababli mazkur holatlarning yuzaga kelishidan haydovchilar ehtiyot bo'lishi zarur. Yuqoridagilardan kelib chiqib, siqilgan tabiiy gaz ballonlari bilan jihozlangan avtotransport vositalaridan xavfsiz foydalanish maqsadida quyidagilar tavsiya etiladi: Respublika sud ekspertiza markazi, Yong'in-texnikaviy ekspertizasi laboratoriyasi aynan avtotransport vositalarida gaz balonlari bilan bog'liq yong'inlar kelib chiqish sababini aniqlash bilan ham shug'ullanadi. Laboratoriya tomonidan o'tkazilgan ko'plab tadqiqotlar davomida avtomobillarni gaz bilan to'ldirish kompressor stansiyalarida gaz ballonlarini to'ldirishda o'rnatilgan talab va qoidalarning buzilishi, gaz balloni uskunalarining birikkan joylari zichligining buzilishi, shuningdek, jismonan va ma'nan eskirgan gaz ballonlaridan foydalanish, avtotransport vositasining va ularga o'rnatilgan gaz uskunalarining texnik nosozligi, o'rnatishda talab va qoidalarga amal qilmaslik oqibatida avtotransport vositalarida baxtsiz hodisalar kelib chiqayotgani aniqlanmoqda. | advice |
O'zbekistonda yoz faslida oftob urishi, xalq tili bilan aytganda dam o'tishi eng ko'p uchraydigan holatlardan biri hisoblanadi. Sog'liqni saqlash vazirligi undan saqlanish uchun bir necha tavsiyalar bilan o'rtoqlashdi . Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazi direktori Doniyor Alimovning so'zlariga ko'ra, yozda quyosh tig'ida uzoq vaqt bosh yalang va badanni himoya qilmagan holda qolish oftob urishiga sabab bo'ladi. "Afsuski, ko'pchilik bu holatga "biroz dam o'tibdi" deya bepisandlik bilan qaraydi. Aslida esa unga e'tiborsiz bo'lish, jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Chunki quyosh urishi eng xavfli holat bo'lib, u tashqi termal omillar ta'sirida organizmning umumiy qizib ketishi va haroratni me'yorda ushlab turish qobiliyatini yo'qotishi natijasida yuzaga keladi", — deydi shikofor. Infografika: SSV. Uning asosiy belgilari quyidagilar hisoblanadi: Og'ir holatlarda esa bemorda alahsirash kuzatiladi. Tana harorati, hatto, 41−42 darajagacha ko'tarilishi, chuqur behushlik holati kuzatilishi mumkin. Mutaxassis bunday paytda bemorni, eng avvalo, salqin joyga ko'chirib o'tkazish lozimligini, so'ng gorizontal holda yotqizib, oyoqlarini sal ko'tarish, kiyimlarini yechish, yuzini sovuq suvda yuvish va biror xo'llangan matoni yurak sohasiga qo'yish kerakligini ta'kidladi. Shuningdek, unga salqin ichimlik yoki qatiq ichirish va zudlik bilan shifokorga murojaat qilish lozim. Sababi quyosh urgan insonga shoshilinch tibbiy yordam ko'rsatish zarur. Doniyor Alimov issiqlik urishining oldini olish uchun bir necha tavsiyalarga amal qilish lozimligini eslatib o'tdi. Xususan, jazirama kunlarda organizm ko'p suv talab qiladi. Shu bois suvsizlanishning oldini olish uchun kuniga 3 litr miqdorda suyuqlik ichish (sovutilgan ko'k choy, gazsiz mineral suv, mevali, kam yog'li sutli ichimliklar) lozim. To'g'ri tushadigan quyosh nurlaridan saqlanish , undan himoyalovchi kremlar, ko'zoynaklar hamda soyabonlardan foydalanish kerak. Ko'chaga chiqayotganda ochiq rangli tabiiy matodan tikilgan yengil liboslar va issiqdan saqlaydigan bosh kiyim kiyish zarur . Chunki ular organizmni sovutish va ultrafinafsha nurlardan himoyalashga yordam beradi. Havo harorati yuqori bo'lganda og'ir jismoniy ishlarni cheklash va ko'proq yopiq joylarda bo'lish maqsadga muvofiq. Yosh bolalar, keksa kishilar va surunkali xastaliklar (yurak-qon tomir, endokrin, nafas olish a'zolari, metobolik va ruhiy xastaliklar) bilan og'riydigan bemorlar issiqlik urishiga ko'proq moyil. Shu sababli ular salomatligini muntazam kuzatib borish muhim. Avvalroq SSV yozda aholi, ayniqsa, bolalar o'rtasida avj oladigan o'tkir diareya belgilarini sanab, qanday qilib kasallikning oldini olish mumkinligi bo'yicha tavsiyalar bergandi . | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. "Gazeta.uz" kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida "Nima o'qiymiz?" savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! "Nima o'qiymiz?" loyihasining bu galgi mehmoni — adabiyotshunos, filologiya fanlari nomzodi, dotsent, O'zbekiston Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti Bosma OAV va noshirlik ishi fakulteti dekani Akbar Nurmatov . "Nima uchun kitob o'qish kerak?" degan savolni yoqtirmayman. Chunki "bu nima uchun nafas olasan?", "nega har kuni nonushta qilasan?", degandek gap. Inson dunyoga kelgan ekan, nafs, tiriklik uchungina yashamaydi-ku. Uning ruhiyatiga, ongiga oziqa kerak. Shu bois mutolaani tabiiy hol, deb hisoblayman. To'g'ri, kitob o'qishga har kim turlicha keladi, kitobxonlik har kimda har xil shakllanadi. Masalan, 3−4-sinfligimda 70 yoshli bobom oldimga choy-non qo'yib, go'yoki katta odamdan so'rayotgandek iltimos qilib, menga kitob o'qitardi. O'zi bobomning ikkita kitobi bo'lardi: "Go'ro'g'lining tug'ilishi" va "Alpomish". Majburlikdan o'qib berardim. Dostonlar liro-epik asar-ku, "Go'ro'g'li Rayhonarabga qarab shunday deb turgan joyi ekan" degan joyining davomidan she'r keladi — shunday joylarini tashlab, qisqa syujetlarini o'qishni yaxshi ko'rardim. Bobom esa kitobni yoddan bilgani uchun ortga qaytarib, she'rlarini o'qitardi. "Bobomga bundan nima naf ekan?", deb tushunmasdim. Mutolaaga muhabbatning ilk urug'lari yurakka o'shanda tushgan bo'lsa kerak. Adashmasam, 6 yo 7-sinfda Bahriddin domla degan adabiyot o'qituvchimiz: "Yozgi ta'tilda kim qanday roman o'qidi?", deb so'ragan. Men roman o'qimaganman. Xidir degan sinfdoshim turib: "Men o'qidim, domla. Shuhratning "Shinelli yillar"ini o'qidim", dedi. O'shanda sinfdoshimga havasmi, hasadmi, qanaqadir g'ayirlik bilan qaraganman. Qo'shnim bo'la turib, menga bildirmay shuncha kitob o'qibdi-ya, deganman. Nazarimda, shundan keyin sinfdoshlar bilan musobaqalashib, kitob o'qiy boshladim. Mirahmad do'stimning otasi maktab direktori edi, uyida kutubxonasi bor edi, o'zi sarguzasht romanlarni yaxshi ko'rardi — Artur Konan Doyldan tortib Graf Monte Kristogacha o'qib chiqqan, so'rasangiz ertayu kech hikoya qilib beraverardi. Ularning kutubxonasidan, tuman markazidagi bittagina kitob do'konidan kitob olib o'qirdim. 8-sinfda sovxoz kutubxonasiga borganimda — kutubxonachi rus ayolga o'zimni kitobxon qilib ko'rsatgim kelganmi — "Jinoyat va jazo"ning Ibrohim G'afurov tarjimasida chiqqan yangi nashrini olib, hech nimani tushunmagan bo'lsam-da, uch kunda to'liq o'qib, qaytarib olib kelganman. Kutubxonachi hayron qolgan: obrazlar esimda qolgan bo'lsa-da, juda ko'p narsaga e'tibor ham bermaganman, tushunmaganman ham. Raskolnikovni o'zimcha katta qahramon deb bilganman, Soniya Marmeladovani dunyodagi eng chiroyli obraz deb tan olganman, lekin g'oyalariga ahamiyat bermaganman. Raskolnikov o'ldirib to'g'ri qildi, deganman. Keyinchalik shu sohada o'qiganim uchun, bu haqdagi yuzlab ishlar bilan tanishgach, ba'zi tushunchalar shakllangan, deb o'ylayman. Hozirgacha shu asarni takror-takror o'qib yuraman. 9-sinfligimda Chingiz Aytmatovning sakkizta qissasi ("Bo'tako'z", "Birinchi muallim", "Samo yo'li", "Jamila", "Oq kema", "Alvido, Gulsari") va "Baydamtol sohillarida" nomli hikoyalar to'plamidan iborat ikki tomligi chiqqan. Sariq muqovali, Asil Rashidov tarjimasidagi shu kitoblar hozir ham uyimda turibdi. O'sha kun uchun hozirgacha minnatdorlik bildiraman: otam boshqa narsaga deb bergan 4 so'm pulni kitobga ishlatib (har bir kitob 1 so'm 90 tiyindan edi), Chingiz Aytmatov bilan oshno tutinganman. U vaqtlar chiqqan kitobni qo'ymay o'qirdik, tong otguncha o'qib tugatardik. Ko'pi esda ham yo'q. Ibrohim Rahimmi, Hamid G'ulommi — birorta kitob qolmagan. Parda Tursunning "O'qituvchi" romanlarigacha o'qiganman. Vaqt o'tishi bilan "Sharq yulduzi", "Yoshlik", "Guliston" kabi adabiy-badiiy jurnallar qishloqlargacha keladigan bo'ldi. "Sharq yulduzi" jurnalida chiqqan taqrizlarni o'qirdik — o'zing o'qigan kitob haqidagi maqolani yutoqib o'qiysan-ku baribir. "Men yaxshi deb yurgan romanimni bo'lmag'urga chiqaribdi-ku, shunaqa ham bo'larkan-da", deb hayron bo'lib yurardik. Shu tariqa, kitoblarni saralab o'qiy boshladim. Professor Suvon Meliyev to'g'ri aytadi: "Aslida sen kitobni o'qimaysan, kitob seni o'qiydi". Siz bilan yozuvchi yozgan asar o'rtasida musobaqa ketadi. Masalan, men kitob do'koniga kirsam, birinchi muallifiga qarayman. Chunki chegaralab olgan mualliflarim bor, o'shalarga tegishli bo'lganini olaman. Yana kimdir kitobning nomiga, sarlavhasiga qaraydi, nomi favqulodda qiziq ko'rinsa, sotib oladi. Siz ham mutolaani muayyan bilimlarga tayanib, dunyoqarashingiz, estetik, badiiy didingiz bilan qurollangan holda boshlaysiz: avvaliga annotatsiyasini ko'rasiz, keyin sahifalarni varaqlaysiz. Kutganlaringizni oqlay boshlasa, yozuvchi yutqazayotgan bo'ladi. O'qiganingiz sayin sizni qiziqtirib boraversa, kutilmagan jihatlari chiqaversa, o'zingizda kashf etmagan narsalarni sizga ko'rsatib bersa, mana bu kitobxon va yozuvchi o'rtasidagi haqiqiy musobaqadir. Asar sizni shu tarzda favqulodda hayajonga soladi. Mutolaaga bir mubtalo bo'ldingmi, buyog'iga umring shu kungacha boy berilgan vaqtni qaytarishga urinish bilan o'tadi. Masalan, biz maktabda 9 yil o'qigan bo'lsak, har yili uch oyimiz paxtada o'tardi. Bahorda ko'chat, tozalash ishlariga, may oyida chopiqqa chiqardik. O'qisak uch oygina o'qirdik — bizga aloqasi yo'q ishlar bilan shug'ullanganmiz, o'qish qolib ketavergan, boy berilgan vaqtimiz ko'p bo'lgan. Hozir-chi, o'qimoqchimisan — marhamat! Ammo, qancha yengillik bo'lsa, odam shuncha ko'p chalg'iydimi, bilmadim — mutolaa darajasi pastroq, shekilli. Yoshlarda mutolaaga nisbatan ko'nikma hosil qilish kerak, nazarimda. Ayni vaqtda, kitob o'qishga majburlab bo'lmaydi. Borxes: "Birovni majburlab sevdirib bo'lmaydi" degani kabi, majburlab kitob ham o'qitib bo'lmaydi. Men buni pedagoglik faoliyatimdan kelib chiqib aytyapman. Qanday majburlaysiz? Majburlagan bilan u kitobni bir hisobot uchun, baho olish uchun shunchaki o'qib kelsa, bundan nima naf? Masalan, kenja o'g'limni majburlab ham o'qitolmayman — vaholanki kattalarining bari kitobxon. Darsga kirganda ham so'rayman, goho hazillashib, 20 muallifni sanab: "Shulardan birortasini o'qigan bo'lsanglar ham ortiqcha savol bermay, bahoingni qo'yib beraman", deyman. Yo'q, o'qimagan. Ayrimlari asar asosida olingan filmini ko'rgan bo'lsa ham o'zini o'qiganman. Masalan, birinchi kurs talabalari orasida birortasi "O'tkan kunlar"ni o'qimagan, o'qigan bo'lsa ham maktab o'quv dasturida berilgan parchani o'qigan, xolos. Vaholanki, hozirgi yoshlarda "kitobni topolmadim" degan bahonaga o'rin ham yo'q — hammayoq qulaylik, audiokitoblar chiqib ketgan, xohla telefoning, plansheting, buk-rideringga yuklab olib o'qi. Avvalo, kitobxon sifatida talablarim katta. Yoshligimda ko'proq psixologiya yo'nalishidagi kitoblarga e'tibor qaratgan bo'lsam, hozir haqiqiy san'at asarlariga — allalab, ham estetik zavq, ham intellektual bilim beradigan, ham munosabatlaringizni, didingizni balandlatadigan kitoblarga ahamiyat beraman. Boshqalarga ham shundan kelib chiqib tavsiya qilaman. Ayni vaqtda, shunday odatim bor — yuqorida ham ta'kidlaganimdek, o'qigan kitobimni qayta o'qishga ruju qo'yganman. Bir safar Bernard Shoudan: "Injil haqiqatan ham muqaddas kitobmi, ilohiy ruh tomonidan yaratilganmi?", deb so'rashganda, u shunday javob bergan ekan: "Har qanday kitob, agar uni qayta o'qishga arzisa, ilohiy ruh tomonidan yaratilgan". Adabiyotning kuchi shundaki, u sizni bir umr o'ziga maftun qilib, bog'lab qo'yadi, har gal mutolaada olam-olam zavq olasiz. To'g'ri, mutolaa har yoshda turlicha bo'lishi mumkin, lekin qayta-qayta o'qishga majbursiz. Menda doim shunday ehtiyoj bor. Masalan, "O'tgan kunlar", "Mehrobdan chayon"ni har uch-besh yilda hech yo'g'i audiosini eshitaman, har safar bir yangilik olaman. Har yili Dostoyevskiyning biror kitobini qayta o'qib chiqaman. Bir vaqtning o'zida, kayfiyatga qarab, turli kitoblarni o'qiyman. Rumiy yoki Navoiy asarlarini mutolaa qilaman, ba'zan "Lison ut-tayr"ni qo'limga olaman, asliyatda o'qishga harakat qilaman — o'zgacha bir zavq beradi. O'zi Navoiyni doimo o'qib turish kerak. Bir kunda hech bo'lmasa ikki satrini takrorlasangiz ham yaxshi. Navoiyning ham yengil, oson satrlari, g'azallari bor — yodlab takrorlab yursangiz, keyinchalik mag'zi ham, ta'mi ham miyangizda aylanib chiqaveradi, sizga zavq bag'ishlaydi. Bu zavqni hech nimaga alishtirib bo'lmaydi. Abdulla Qodiriyning nafaqat romanlari, balki publitsistikasini ham mutolaa qilish kerak. "Otam va bolshevoy" degan maqolasi bor — shu kabi oddiy maqolalarini o'qib ham hayratga tushasiz. So'z boyligi shu qadar kuchli — odam qanday qilib bu zavqdan bebahra yurishi mumkin? Masalan, "Toshkentlik boylar"da ko'tarilgan mavzu hozirgi kunimizga to'g'ri kelmaydi, deysizmi? Qarang, uncha katta asar yozish ham shart emas ekan — Falonchiboyning xarakterini shunday chizib ketadi. Maqolada ta'riflangani kabi odamlar hozir ham tevarak atrofimizda juda ko'p, balki o'zimiz ham o'shalardan biridirmiz, kim bilsin. Odil Yoqubov, Shukur Xolmirzayev asarlarini juda yaxshi ko'rib o'qiganman. Nabijon Boqiyning "Qatlnoma"sini takrorlab turaman — yaqinda to'ldirib qayta chiqarishdi. Oxirgi yillarda Temir Po'latovning yangi romanlari, "Salbchilar nishondori"ga, Hamid Ismoilning Angliyada chiqqan "Jinlar bazmi"ga ko'zim tushdi. Sadriddin Ayniyning esdaliklarini erinmay, o'sha davrni qayta ko'z oldimga keltirib o'qib chiqyapman. Sof badiiy asarlardan asosan oldin o'qiganlarimni takrorlayapman. Ammo o'zbek adabiyotining so'nggi 10−20 yilligini faol kuzatyapman, deb aytolmayman. Bu, albatta, kamchilik. O'qish kerak, munosabat bildirish kerak. Chet el adabiyotini yoshligimdan miriqib o'qiyman. Menga qolsa, chegaralab o'tirmagan bo'lardim: qanday qilib Shekspirni, Servantesni, Folkner yo Okutagavani o'qimaslik mumkin? Shu asarlarni mohir tarjimonlarimiz o'zbek tiliga o'girgan. O'zi tarjima qilinmagan biror asar ham qolmabdi — hamma kitoblarni tarjima qilishyapti. Frans Kafka asarlarining tuzilishi, kompozitsiyasining o'ziyoq bizni hayratga solgan, Ernest Heminguey asarlarini o'qiganimizda ham yana mutlaqo boshqacha tasvir usullarini ko'rganmiz. Chunki sovet davrida bizda sotsialistik realizm metodi asosida yozilgan asarlarning deyarli hammasi deyarli bir xil edi-da. Cho'lpon huv 1920-yillardayoq: "Uni o'qiyman — bir xil, buni o'qiyman — bir xil. Bir xil, bir xil, bir xil. Ammo Robindranat Tagor meni hayratga soldi", deydi-ku. O'zbek kitobxonida 70 yil davomida shunday holat bo'lgan. Robindranat Tagorning har bir hikoyasi katta bir romanga teng, degan gap bor. Yoshligimda shunday hikoyalarini o'qiganman. Lekin u vaqtlarda bizda siyosiy qarashlar cheklangani, tanqidiy fikrlash, dunyoga tanqidiy munosabatda bo'lish mumkin bo'lmagani uchun yaxshi tushunmaganman. Yaqinda uning "Gaurmaxon" romani qo'limga tushib qoldi — 1966-yili o'zbekcha o'girilgan ekan. Hindistonning mustaqillikka erishishidan avvalgi ahvoli shunday zo'r tasvirlanganki, ko'p jihatdan hozirgi kunimizga ham to'g'ri keladi. Tagorning ma'rifiy salohiyati shu qadar yuqoriki, uning har bir so'zini hozir ham shior sifatida ilib qo'ysa arziydi. Mumtoz asarlarning mumtozligi ham shunda — bugungi kunga to'liq muvofiq kelishida. Noam Xomskiyni o'qiyapman. Davlat tuzilishlari haqida yozganlaridan qisqa-qisqa tarjima ham qilib qo'ydim. Ayniqsa, sotsializm g'oyasi haqidagi risolasi juda yoqdi. U sotsializm yomon g'oya emasligini, uning "kazarma sotsializmi", "liberal sotsializm", "demokratik sotsializm", "klassik sotsializm" va hokazo turlari borligini ta'kidlaydi, ularni erinmay Yevropa davlatlari misolida tushuntiradi. Deylik, Sovet Ittifoqida harbiylashgan yoki kazarma sotsializmi bo'lgani, bu bilan sotsializm g'oyasining obro'si juda tushirib yuborilganini qiziq izohlagan. Sotsializm — baribir maftunkor g'oya, insoniyat taraqqiyotida unga yana va yana murojaat qilishiga to'g'ri keladi, deb yozgan. Shu bois juda qiziqib o'qidim. Yaqinda Benedikt Sarnovning "Stalin va yozuvchilar" nomli, xat va hujjatlardan iborat katta kitobini ko'rib qoldim. Stalinning o'sha davrdagi jamiki shoir-yozuvchilar bilan yozishmalari, partiya Markaziy qo'mitasi yozuvchi Mixail Bulgakovning ishlamay yurganigacha e'tibor berib, buni muhokama qilgani, Maksim Gorkiyning qayerga borib, nimalar qilayotgani, uning ortidan qanday xatlar tushgani, Stalin bularning hech birini e'tiborsiz qoldirmaganini o'qib, hayratga tushdim. Hokimiyat adabiyot ahlining zig'ircha harakatini ham e'tibordan chetda qoldirmaganini o'qib, hayron qolasiz. | advice |
Ramazon oyi davomida musulmonlar kun bo'yi ro'za tutib, yeb-ichishdan tiyiladilar va kech tushishi bilan taom iste'mol qiladilar. Ammo ayrim holatlarda iftor mahalida haddan tashqari ko'p ovqat yeyish kuzatiladi. Uzoq vaqt och va chanqoq holda yurgan kishining birdaniga me'yoridan ortiq taom iste'mol qilishi salomatlikka zarar keltirishi mumkin. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti ro'za paytida sog'lom ovqatlanish bo'yicha ba'zi maslahatlar bilan bo'lishdi . Ushbu maslahatlarga amal qilib, kishi ortiqcha vaznni yo'qotishi va qon bosimi hamda organizmdagi xolesterin miqdorini pasaytirishi mumkin. Ramazon oyida organizmning sog'lom bo'lishi uchun kerakli ozuqalarni iste'mol qilish uchun vaqt chegaralanganligi sababli, parhezning sog'lom va sifatli bo'lishi juda muhim. Bu yil odamlar kuniga o'rtacha 15−16 soat ro'za tutishlariga to'g'ri keladi. Kunduzi havo harorati yuqori bo'lgan paytda salqin va soyali joylarda qolish hamda quyoshda uzoq yurmaslik tavsiya etiladi. Iftorlik va saharlik orasida ko'p miqdorda suv iching. Kunduz kunlari havo harorati yuqori bo'lishi ko'p terlashni keltirib chiqarishi mumkin. Shu sababli, kun davomida yo'qotilgan suyuqlikning o'rnini qoplash kerak bo'ladi. Buning uchun esa kamida 10 stakan suv ichish tavsiya etiladi. Suv iste'molini suvga boy mahsulotlarni tanovul qilib ham oshirish mumkin. Masalan, saharlik paytida yoki iftorlikdan keyin dessert sifatida ho'l mevalardan yeyish mumkin. "Achiq-chuchuk" salatida ham suvga boy bodring va pomidorlar bor. Sho'rva yoki toza sabzavotli salatga o'xshagan sersuv ovqatlarni ham iste'mol qilish mumkin. Tarkibida kofein mavjud bo'lgan kofe, choy, kola kabi ichimliklardan voz kechib turing, chunki kofein ba'zilarni hojatxonaga yugurtirishi mumkin, bu esa inson organizmidagi suvning kamayishiga (degidratsiya) olib keladi. Shuningdek, gazlangan shakarli ichimliklar kaloriyaga boy bo'lishini esdan chiqarmang. Kun davomida juda ko'p harakat qilish organizmning ko'p miqdorda suv yo'qotishiga olib kelishi mumkin. Qisqa sayrlar yoki qisqa muddatli chigalyozdi mashqlari sizni tonusda ushlab turishi mumkin. Kun bo'yi harakatsiz o'tirish ham tavsiya qilinmaydi. Og'izni yopishdan oldin ovqat yeyish muhim. Saharlik paytida yengil ovqatlaning. Bu ayniqsa ro'za tutishni maqsad qilgan katta yoshdagilar, o'spirinlar, homilador ayollar, bolasini oziqlantirayotgan onalar hamda bolalar uchun muhim. Yengil nonushta sifatida sabzavotlar, tarkibida uglevod mavjud bo'lgan butun donli nonlar yoki bulochkalar, sut mahsulotlari (tuzsiz pishloq, suzma, sut) va/yoki tuxum kabi oqsilga boy mahsulotlarni iste'mol qilish mumkin. Sekinroq va ehtiyojingizga mos ravishda ovqatlaning. Ko'p miqdorda ovqat yeyish jig'ildon qaynashi (me'da qaynashi, zarda) va bezovtalikni keltirib chiqarishi mumkin. Saharlik uchun JSST tavsiyalari: Iftorlik paytida sog'lom va me'yorida ovqatlanib, quvvatingizni to'ldirib oling. Ro'zani uchta xurmo yoki suv bilan ochish iftorlikni boshlashning an'anaviy va sog'lom yo'li hisoblanadi. Xurmo odam tanasidagi ko'pchilik a'zolarning to'g'ri faoliyat ko'rsatishini ta'minlaydigan kletchatkaga boy ozuqa. AQShdagi Cornell University mutaxassislarining yozishicha , organizmga ovqat kirishidan oldin suv ichish tanani suyuqlik bilan oziqlantirishning eng yaxshi yo'lidir. Lekin ro'zani ochiboq birdaniga ko'p suv ichib yubormang. Bir vaqtning o'zida ko'p miqdorda suv ichish inson salomatligi uchun xavfli hisoblangan suv intoksikatsiyasiga olib kelishi mumkin. Organizmni muhim vitaminlar va ozuqa moddalari bilan ta'minlash uchun iftorlik uchun menyuga ko'plab sabzavotlarni qo'shing. Shuningdek, organizmni quvvat va kletchatka bilan ta'minlaydigan butun donli (yanchilmagan va tozalanmagan) mahsulotlarni iste'mol qiling. Pechda yoki grilda pishirilgan yog'siz go'sht, terisiz tovuq va baliq tanovul qilish orqali organizmingizni sog'lom oqsillar bilan boyitishingiz mumkin. Umuman olganda, yog' va shakarga boy, qovurilgan hamda qayta ishlangan mahsulotlardan o'zingizni tiying. Sekinlik bilan tanovul qilish sizga haddan ortiq ko'p ovqat yemaslikka yordam beradi. Iftorlikdan so'ng ko'p shirinlik yeyishdan o'zingizni tiying. Ramazon paytida ko'p iste'mol qilinadigan shirinliklar tarkibida katta miqdorda shakar siropi bo'ladi. Shirinlik sifatida suvga boy bo'lgan mavsumiy mevalarni, jumladan, olma iste'mol qilish mumkin. Iftorlik uchun JSST tavsiyalari: Yog'larga boy bo'lgan mahsulotlar, ayniqsa, yog'li go'sht, qatlamali xamirdan, yog'/margarin yoki saryog' qo'shilgan xamirdan tayyorlangan mahsulotlar iste'molini kamaytirish kerak. Qovurishning o'rniga ovqat tayyorlashning boshqa usullari: bug'da pishirish, sousda pishirish, kichik miqdordagi yog'da qovurib, pechda pishirish kabi usullardan foydalanish tavsiya etiladi. Tarkibida katta miqdorda tuz bo'lgan oziq-ovqat mahsulotlarini iste'mol qilmang: sosiska, qayta ishlangan va tuzlangan go'sht va baliq mahsulotlari, tuzlangan bodring, zaytun mevasi, tuzli pishloqlar, gazak mahsulotlar, turli xil tayyor kreker, salat, sous (mayonez, ketchup, xantal). Ovqat tayyorlayotganda tuzdan iloji boricha kamroq foydalanish va tuzdonni stol ustidan olib tashlash tavsiya etiladi. Pishirilayotgan ovqatlarning ta'mini yaxshilash uchun turli xil o'tlardan foydalanish mumkin. Mutaxassislarning fikricha , jarrohlik amaliyoti o'tkazilishini talab qiluvchi va operatsiyadan keyingi davrda bemorlar ro'za tutishi maqsadga muvofiq emas. 1-tur qandli diabet bilan og'rigan bemorlarga ro'za tutmaslik maslahat beriladi. 2-tur qandli diabet va gipertoniya kasalliklari borlar o'z holatlarini parhez yoki dorilar bilan nazorat qila olgan taqdirda ro'za tutishlari mumkin. Ular bu borada o'z shifokorlari bilan maslahatlashishlari kerak. Qolaversa, og'riq bilan kechadigan va og'riq qoldiruvchi dorilarni muntazam qabul qilishi talab qilinadigan, xususan, sil va onkologik kasalliklarining ayrim turlarida ham ro'za tutish mumkin emas. Ular ro'za tutish niyatida bo'lsalar, avvalo, shifokor bilan maslahatlashishlari lozim. Shuningdek, homilador ayollar, bolani emizayotganlar ham shifokor maslahatini olishlari kerak. | advice |
Ramazon oyida musulmonlar orasida ro'za tutishga oid savollar paydo bo'lishi mumkin. O'zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo hay'ati bu mavzuda ko'p uchraydigan savollarga javob berib keladi. "Gazeta.uz" ularning ayrimlarini matn va video shaklida taqdim etadi. Javob : Komil musulmon — Islomning farzlariga to'liq amal qiluvchi kishidir. Zero, dinimiz beshta asos ustiga bino qilingan. Bu haqda Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar: "Islom besh narsa ustiga qurilgandir: "Allohdan o'zga iloh yo'qligi va Muhammad Allohning elchisi ekaniga guvohlik berish, namozni qoim qilish, zakot berish, Baytullohni haj qilish, Ramazon ro'zasini tutish" (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyati). Ushbu hadisi sharifda namoz va Ramazon ro'zasi bir qatorda zikr qilinmoqda. Umuman olganda, namoz va ro'za alohida-alohida ibodatlar bo'lganidan namoz o'qimagan kishi ham ro'za tutishi mumkin. Lekin o'rni kelganda namozni qadri juda yuksak ekanini, uni tark qilish katta gunohligini eslatib o'tamiz. Namoz har bir balog'atga yetgan, aqlli kishiga farzi ayndir. Qiyomatda ham birinchi so'raladigan amaldir. Har kuni besh marta takrorlangani sababli, namozni tark qilgan kishi bir kunda besh marta katta gunoh ish qilgan bo'ladi. Vallohu a'lam. Javob : Dinimizda iftorlikni tezlashtirishga targ'ib qilingan, og'iz ochishni qasddan shom namozidan keyinga surish sunnatga xilofdir. Chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam odatda avval og'iz ochib, keyin shom namozini ado etar edilar. Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: U kishi aytadi: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam namoz o'qishdan oldin og'zilarini ho'l xurmolar bilan ochardilar…" (Imom Abu Dovud rivoyati). Demak, ro'zador shom namozining vaqti kirishi bilan og'zini ochib, chanqog'ini qondirib olgandan keyin shom namozini ado etishga kirishishi maqsadga muvofiq ekan. Iftorni tezlatish afzalligi borasida hadisi sharifda bunday deyilgan: Sahl ibn Sa'd roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Insonlar og'iz ochishni tezlashtirsalar, yaxshilikda bardavom bo'ladilar", deganlar (Imom Buxoriy rivoyati). Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisida Nabiy sollallohu alayhi vasallam: "Alloh azza va jalla bunday dedi: "Bandalarimning menga eng suyuklisi, ularning tezroq og'iz ochganlaridir", dedilar (Imom Ahmad, Imom Termiziy rivoyati). Ushbu hadislardan kelib chiqib, fuqaholarimiz quyosh botishi bilan namozdan oldin og'iz ochish mustahabdir, deganlar ("Raddul muhtor"). Ushbu hukm barcha farz va nafl ro'zalarning barchasiga tegishlidir. Bu borada vorid bo'lgan hadislar farz ro'zalarga xoslangan emas. Javob : Aslida ro'za tutish uchun tahorat shart qilinmaydi. Tahoratsiz ham ro'za tutsa bo'laveradi. Lekin tahoratda boshqacha bir barokat bor. Tahoratli holda qilingan duolar ijobat bo'lishga yaqinroq bo'lishi mumkin. Shuning uchun imkon qadar ro'zador odam tahoratli bo'lib yurishga harakat qilishi kerak. Javob : Ramazonda saharlikdan uxlab qolgan odam, o'yg'ongach oz bo'lsa ham biror narsa yeb-ichib, ro'zani niyat qilaman desa, niyati ham o'sha kuni tutadigan ro'zasi ham to'g'ri bo'lmaydi. Ramazon oyida saharlikka uxlab qolgan odam, uyqudan turgach, ro'zani buzadigan (ya'ni, yeb-ichish, er-xotinlik aloqasi kabi) ishlarni qilmasdan, shu kungi ro'zani tutishni niyat qiladi. Bunday niyatni toki quyosh tikkaga kelgungacha qilish mumkin. Javob : Mumkin. Saharlikka hech narsa yemasdan ham niyat qilib olib, og'izni yopish mumkin. Lekin bu xilofi sunnat — sunnatga xilof ish bo'lib qoladi. Chunki saharlik qilish, saharlikda baraka borligi haqida juda ko'p hadislar bor. Bunday holatda hech bo'lmasa bir qultum bo'lsa ham suv ichib olinsa, hadislarga, sunnatga amal qilingan bo'ladi. Javob : Saharlik vaqti tugashiga oz qolgan bo'lsa, junub kishi og'zi, burnini yaxshilab chayib, saharlik qiladi. Subhi sodiq kirganidan keyin g'usl qilaveradi. Junub holatda ro'zani boshlash ro'zaga putur yetkazmaydi. Javob : Bundan qaytarilgan. Payg'ambarimiz (s.a.v.) tahorat olish, g'usl qilish vaqtida og'izga, burunga suvni chuqur olib, g'arg'ara qilishga buyurganlar, illo ro'za paytida bunday qilmaysan, deganlar. Demak, ro'za paytida xoh g'usl qilinsin, xoh tahorat qilinsin, g'arg'ara qilib, mubolag'a bilan chayilmaydi. Chunki suvning dimog'dan yoki tomoqdan ichkariga o'tib ketish xavfi bor, o'tib ketsa ro'za buzilib qoladi. Javob : Ro'zador kishi saqich chaynashi makruh. Bu ichiga saqich ketmagan holatda. Ichga ketsa ro'za buziladi. E'tiborli tomoni fiqh kitoblarimizda aytilgan saqichlar hozirgi zamonaviy saqichlardan farq qilgan. Ya'ni, zamonaviy saqichlarning ta'mi, shirasi juda o'tkir. Ularni yutilib ketish ehtimoli ham ancha yuqori. Shu sababli ro'zani buzilishiga olib boradigan ishlardan qochish kerak, jumladan, saqich chaynashdan ham. Vallohu a'lam. Javob : Ro'zador so'lagi (tufugi)ni yutishi bilan ro'za ochilmaydi. Ro'zador og'zida tufugini yig'ib keyin yutib yuborsa, ro'zasi buzilmaydi. Qasddan so'lagini og'zida to'plab yutish esa makruh bo'ladi. Javob : Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Agar qay biringiz unutib yeb-ichib qo'ysa, ro'zasini kamoliga yetkazaversin. Uni Alloh yedirib-ichiribdi". Ya'ni, kim ro'zaligini unutib, ul-bul narsa yeb yoki ichib qo'ysa, ko'ngli xijil bo'lmasin va ro'zasini tutishda davom etsin. Demak, uni Alloh taolo mehmon qilibdi. Javob : Buning holatiga qaraladi. Bir-ikki tomchi bo'lsa, bu bilan ro'za buzilmaydi. Lekin ko'p bo'lib, hatto ko'z yoshni yoki terning ta'mini his qiladigan darajada bo'lsa, ro'za buziladi. Javob : Ro'zador kishining og'ziga beixtiyor yomg'ir tomchilari yoki qor parchalari kirib, tomog'idan o'tsa, ro'zasi buziladi va qazo ro'za tutishi vojib bo'ladi. Bu haqda Hanafiy fiqhiy manbalarimizda shunday deyiladi: "Ro'zadorning tomog'iga ko'z yoshlari, ter tomchilari, burnidan oqqan qon, yomg'ir yoki qor yetsa, ro'zasi buziladi. Chunki gohida og'izni ochib, gohida yumib, tomoqqa yuqorida sanalgan narsalar ketishidan saqlanish oson. Agar mazkur narsalarni bilib turib yutsa, kafforat vojib bo'ladi" ("Bahrur roiq" kitobi). "Yomg'ir va qor (tomoqdan o'tsa ro'zani buzishi) haqida ulamolar ixtilof qilishgan, to'g'rirog'i ro'zani buzadi. Chunki undan chodir yoki boshqa boshpana yordamida saqlanish mumkin"("Inoya sharhul hidoya" kitobi). "Yomg'ir va qor ro'zadorning tomog'iga kirsa, ro'zasini buzadi. Bu sahih qavldir. "Zahiriya" kitobida shunday kelgan" ("Fatovoi hindiya" kitobi). Vallohu a'lam. Javob : Ro'zador qasddan qayt qilmasa ro'zasi ochilmaydi. Agar qasddan, o'zini-o'zi qayt qildirsa, ro'za ochiladi. Bunga quyidagi hadis dalildir: Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Nabiy sollallohu alayhi vasallam: "Kim ro'zador bo'lsayu, unga qayt g'olib kelsa, qazo qilish vojib emas. Agar o'zi xohlab qayt qilgan bo'lsa, qazo tutsin", deganlar" (Imom Termiziy rivoyati). Agar qayt ro'zadorning ixtiyorisiz o'zi yutilib ketsayu, qaytning miqdori og'iz to'ladigandan oz bo'lsa ro'za buzilmaydi. Bu haqda Imom Saraxsiy rahimahulloh shunday deydilar: "Qayt ro'zadorga g'olib kelsayu, og'iz to'lmaydigan miqdorda qayt qilsa va behosdan yutilib ketsa uning ro'zasi buzulmaydi. Bunga ulamolar ittifoq qilishgan" ("al-Mabsut"). Agar qaytning miqdori og'iz to'ladigan darajada ko'p bo'lsa va o'zi behosdan yutilib ketsa Imom Abu Yusuf (r.a.)ga ko'ra ro'za buziladi va qazo vojib bo'ladi. Imom Muhammad (r.a.)ga ko'ra esa ro'za buzilmaydi. Ro'zador ushbu holatda qaytni yutmaslikka imkoni bor bo'la turib, yutib yuborsa uning ro'zasi buzilishiga ulamolarimiz ittifoq qilishgan. Qaytda og'iz to'lish miqdori borasida ham ulamolarimiz turli qarashlarni aytib o'tishan. Jumladan, Burhoniddin ibn Moza al-Buxoriy bu haqda shunday deganlar: "Qaytda og'iz to'la bo'lishining chegarasi uni og'izda ushlab tura olmaslik bilan belgilanadi. Ba'zi o'rinlarda esa uni "Og'izdan chiqarib tashlashdan boshqa chora qolmagan"lik bilan izohlangan. Faqih Abu Ja'far Hinduvoniy: "Qaytda og'iz to'lishi — u bilan kishi gapira olmay qolishi bilan o'lchanadi" degan" ("al-Muhiytul Burhoniy"). Vallohu a'lam. Javob : Ro'zador kishi tishlarini tozalashda tish pastalaridan foydalanishi makruh sanaladi. Agar pastadan hosil bo'lgan ko'piklarni yutib yuborsa, ro'zasi ochiladi. Chunki pasta bilan tish tozalash biror narsani tatib ko'rishga o'xshaydi. Fiqhiy kitoblarimizda bunday deyilgan: "Ro'zador biror narsani tatib ko'rsa, ro'zani ochuvchi surat va mohiyat topilmagani uchun ro'za ochilmaydi. Lekin bunday qilish makruh hisoblanadi. Chunki bunda ro'zani buzuvchi omilga yaqin keltirish bor" ("Hidoya"). Shunga ko'ra ko'pchilik zamonamiz ulamolari ro'zador holda tish pastasidan foydalanmaslikni balki, uni saharlikdan avval yoki iftordan keyinga qoldirishni tavsiya etadilar. Zero, ibodat masalasida ehtiyotini olish afzal sanaladi. Qolaversa, Ramazon oyining kunduzlari tishlarni toza saqlash uchun misvokdan foydalanish ham mumkin. Chunki misvok ishlatish bilan ro'za ochilmaydi. Bunga Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ro'zador hollarida undan ko'p marta foydalanganlari dalil bo'ladi. Omir ibn Rabiy'a roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Men Nabiy sollallohu alayhi vasallamning ro'zador hollarida misvok qilayotganlarini sanab sanog'iga, hisoblab adog'iga yeta olmaydigan darajada ko'p ko'rganman" (Imom Ahmad rivoyati). Bunda, milklar qonasa yoki og'izga suv to'plansa, yutib yubormaslik shart qilinadi. Javob : Imomi A'zam (rahmatullohi alayh) hazratlari tanaga bir narsa kirishi bilan ro'za buziladi, deganlar. Shuning uchun ro'zador ukol olsa, ro'zasi buziladi. Agar o'ta zarurat bo'lmasa, ukolni iftorlikdan keyin yoki saharlikdan oldin qildirib olgani ma'qul. Lekin ro'za tutganida sog'ligi yomonlashgani tufayli ukol olmasa, hayoti xavf ostida bo'lsa, ukol olib, ro'zasining qazosini Ramazon tugaganidan keyin tutib beradi. Javob : Oshqozon tekshiruv moslamasi (zont) deganda — og'iz orqali yutilib, bir uchi tashqarida qolib, ikkinchi uchi oshqozonga yetib boradigan tibbiy qurilma tushuniladi. Ushbu moslamadan asosan oshqozonni tasvirga olish va undagi kasallikka tashxis qo'yish uchun foydalaniladi. Tashxis amaliyoti tugaganidan so'ng mazkur moslama og'iz orqali qayta chiqarib olinadi. Bemor ro'zador holida oshqozon tekshiruv moslamasi (zont)ni quruq holida yutsa, unga yog' yoki biror dori vositasi surtilmagan bo'lsa — bu uning ro'zasini buzmaydi. Chunki hanafiy mazhabining umumiy qoidasiga ko'ra qorin qismi (javf)ga kirgan narsa u yerda o'rnashib qolsagina ro'zani buzadi. Bu haqda Imom Kosoniy bunday deydilar: "Ichkariga kirgan narsaning o'sha yerda o'rnashib qolishi ro'za buzilishining shartidir" ("Badoyi'us Sanoyi'"). Fiqhiy manbalarimizda ushbu qoidaga quyidagi holatni misol qilib keltirilgan: "Agar biror taomga ip bog'lab halqumidan o'tkazsa (ya'ni yutsa), ipning boshqa tarafi qo'lida qolsa, ro'za ochilmaydi. Ip uzilib ketsa ro'za ochiladi" ("Bahrur-roiq"). Demak, oshqozon tekshiruv moslamasining bir uchi tashqarida qolib, to'liq ichkariga kirmagani hamda oshqozonda o'rnashmagani sababli ro'zani ochmaydi. Shu o'rinda ta'kidlab o'tish lozimki, yuqorida aytib o'tilganidek zont yutish jarayonida unga yog' yoki dori surtilmagan, quruq holatda bo'lishi lozim. Aks holda ro'za ochiladi. Voqelikda esa yog' surtilmagan holda zont yutish bemor uchun katta mashaqqat tug'diradi. Ba'zan moslama uchidagi tasvirga olish qurilmasini oshqozonga suv yuborish orqali tozalab turish zarurati paydo bo'ladi. Suvning ichkariga kirishi bilan shubhasiz ro'za buziladi. Zont orqali oshqozonni tekshirish asnosida yuqoridagi kabi noqulayliklar kelib chiqadigan bo'lsa, bemor shariatning umumiy ruxsatidan foydalanib, o'sha kungi ro'zani Ramazondan keyin bir kun tutib berishi mumkin. Javob : Fidya — kishi zimmasidagi narsani ado qilish maqsadida mol yoki shunga o'xshash narsani berishidir. ("Lisonul arab"). Shariatimiz ikki toifa kishilarni ro'za tutmasliklariga ruxsat berib, o'rniga Ramazonning har bir kuni uchun fidya berishga buyurgan. Birinchisi: Qarilik sababli umuman ro'za tutishga yaramaydigan, kundan-kunga jismonan zaiflashib borayotgan yoshi ulug' keksalar; Ikkinchisi: Surunkali kasal bo'lib, odatda tuzalishiga umid bo'lmagan va ro'za tutish ularning salomatligiga jiddiy ziyon yetkazishi mumkin bo'lgan bemorlar. ("Bahrur roiq"). Bu haqda Alloh taolo Qur'oni karimda bunday marhamat qilgan: "(Ro'za tutishga) madori yetmaydiganlar zimmasida bir miskin kimsaning (bir kunlik) taomi fidyadir. Kimki ixtiyoriy ravishda ziyoda xayr qilsa (lozim bo'lganidan ortiq fidya bersa), o'ziga yaxshi. Agar bilsangiz, ro'za tutishingiz (fidya berib tutmaganingizdan) yaxshiroqdir" (Baqara surasi, 184-oyat). Fidya — Alloh taolo bandalariga bergan yengillikdir. Har kunlik fidyaning miqdori yarim so' bug'doy (taxminan ikki kilogramm) yoki bir so' xurmo yohud bir so' arpadir. Bularning qiymatini berish bilan ham fidya ado bo'ladi. Har yili Ramazon oyida O'zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo hay'ati tomonidan fidyaning o'rtacha miqdori belgilanib, e'lon qilinadi. 2024-yil uchun fidya va fitr sadaqasining miqdori bir xil bo'lib, quyidagicha belgilandi : Har kim o'z imkoniyatiga qarab, ushbu to'rt mahsulotning xohlagan bir turidan fitr va fidya miqdorini ajratishi mumkin. Fidyani Ramazon oyi kirishidan oldin berilmaydi. Oy kirishi bilan xohlasalar, o'ttiz kunlik ro'zaning fidyalarini birdaniga jamlab beradi, xohlasalar har kuni bo'lib-bo'lib to'lab beradi. ("Fatovoyi Hindiya"). Ro'za fidyasini bir kishiga ham yoki bir necha kishiga ham berish mumkin. ("Raddul muhtor"). Fidyani miskin, faqir, beva-bechora, yetim-yesir, nochor va zakot berishga qodir bo'lmaganlarga beriladi. Ammo otasi, onasi, farzandlari, nabiralari, eri, xotini va zakot berishga qodir bo'lganlarga berishi joiz emas. Fidya berib yurgan qariya yoki surunkali bemorlar ro'za tutishga qodir bo'lib qolishsa, bergan fidyalari bekor bo'lib, tutmagan ro'zalarining qazosini tutishlari vojib bo'ladi. ("Raddul muhtor"). Ro'za tutishga yaraydigan qariyalarga esa ro'za tutish farz bo'ladi. Ro'za tutishga qodir bo'la turib fidya bersalar, ro'za ulardan soqit bo'lmaydi va fidyasi o'z o'rniga tushmaydi. ("Raddul muhtor"). Tuzalishiga umid bor, odatda, ma'lum vaqtdan keyin shifo topadigan bemorlarga ro'za tutish zarar qilsa, bularning ham ro'za tutmasliklariga shariatimiz ruxsat beradi. Ammo bular fidya bermaydilar. Tuzalganlaridan keyin qazo bo'lgan kunlarning ro'zasini tutib beradilar. Afsuski, hozirgi kunda Ramazon oyida bemor bo'lib, tuzalgandan keyin qazosini tutib berishga layoqati bo'lgan ba'zi kishilar bemorliklarida ro'zaning fidyasini berib qo'yib, tuzalganlaridan keyin "Myen qazo bo'lgan ro'zalarimni tutmayman, chunki men fidyasini berganman" demoqdalar. Vaholanki, shariatimiz fidya berishni ularga buyurmagan, balki tuzalganlaridan keyin qoldirgan ro'zalarining qazosini tutib berishlarini farz qilgan. Javob : Ro'za ochilmaydi, chunki bu ro'zani buzuvchi amallar sirasiga kirmaydi. Javob : Ro'zador vaqtida soch olishning ro'zaga, hatto tahoratga ham ta'siri yo'q. Ro'za biror narsa kirishi bilan ochiladi. Sochni kaltalatsa yoki tirnoqlarni olsa, bunday narsalar bilan ro'za ochilmaydi. Javob : Kunduz kuni ehtilom bo'lib qolgan ro'zador g'usl qilishi vojib, albatta, yuvinishi shart va bu borada hech qanday ixtilof yo'q. Bu mavzuda "Al-Fatovol hindiya" kitobida shunday deyiladi: "Abu Hanifa rahmatullohi alayhdan rivoyat qilinishicha, ro'zador tahoratdan boshqa paytlarda og'iz va burun chayishi makruhdir. Shuningdek g'usl qilish (cho'milish), boshiga suv qo'yish, suvga sho'ng'ish, namlangan kiyimga o'ranish ham makruhdir. Abu Yusuf rahmatullohi alayh aytadilar: "Yuqorida sanalgan ishlar makruh emas". Mana shu gap ustunroq, "Muhiti Saraxsiy" kitobida shunday kelgan". Demak, jiddiy zarurat bo'lmaganda tahoratdan boshqa paytlarda og'iz va burun chayish, g'usl qilish (cho'milish), boshiga suv qo'yish, suvga sho'ng'ish, namlangan kiyimga o'ranish kabi ishlarni qilinmasa, bu ishlarni iftordan keyinga qoldirilsa, Imom Abu Hanifa rahimahullohning so'zlariga amal qilingan bo'ladi. Lekin, masalan, kun qattiq isib ketganda va boshqa shu kabi holatlarda yuqoridagi ishlarni qilish zarurati tug'ilsa va ibodatdan bezor bo'lish ma'nosida emas, balki ibodatga yordam olish ma'nosida bu ishlarni qilinsa, Imom Abu Yusuf rahimahullohning so'zlariga, keyingi ulamolar ustun ko'rgan so'zga amal qilingan bo'ladi, makruh bo'lmaydi. Javob : Agar isiriq tutatilib, uning tutunini yutsangiz, ro'za ochilib ketadi. Shuning uchun uni iftordan keyin tutatish maqsadga muvofiq bo'ladi. Vallohu a'lam. Javob : Ayol kishi Ramazon oyi davomida odati boshlanib qolsa, u tugaguniga qadar ro'za tutmaydi. Ramazon oyi o'tgandan keyin necha kun ro'za tuta olmagan bo'lsa, o'shancha kun qazo qilib tutib beradi. Bu hukmga ulamolar ijmo' qilishgan. Muoza roziyallohu anhodan shunday rivoyat qilinadi: Muoza al-Adaviyya Oisha roziyallohu anhodan: "Nima uchun hayz ko'rgan ayol ro'zaning qazosini tutadiyu, namozni qazosini o'qimaydi?" deb so'radi. Oisha roziyallohu anho onamiz: "Uzrli holatga tushib qolsak, ro'zaning qazosini tutishga, namozning qazosini o'qimaslikka buyurilganmiz", deb javob berdilar (Imom Muslim rivoyati). Ya'ni, Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam hayz holatidagi ayollarga ro'zaning qazosini tutish, namozning qazosini esa o'qimaslikka buyurardilar. Ushbu hukm fiqhiy kitoblarimizda atroflicha yoritilgan: "Ayol hayz yoki nifos ko'rsa, ro'zasini ochadi. Kunduz kuni musofir safardan kelsa yoki ayol hayzdan poklansa, kunning qolgan qismida yeb-ichishdan saqlanadi" ("Hidoya"). "Hayz ko'rgan ayoldan namoz soqit bo'ladi, poklangach qazosini o'qimaydi. Hayz ko'rganning ro'za tutishi harom bo'ladi, poklangach qazosini tutadi" ("Al-Muxtor"). "Farz ro'zani tutib turgan ayol hayz ko'rib qolsa, ro'zasi botil bo'ladi. Farz ado bo'lmay qolgani uchun, poklangach uning qazosini tutish vojib bo'ladi" ("Umdatur ri'oya"). Ayollar ro'zani to'liq tutish maqsadida dori iste'mol qilib, odat qonini kechiktirishi joiz. Odatiy qon kelmaguncha ayol kishi pok sanaladi va ro'za tutishi lozim. Qonni to'xtatib turish-turmaslik borasida shar'an qaytariq yo'q. Bu ish ayol kishining sog'lig'iga zarar qilmasa joiz, zarar qilsa joiz emas. Javob : Homilador yoki emizikli ayol ro'za tutganda bolasiga yoki o'zining joniga zarar yetishidan qo'rqsa, ro'za tutmaydi va keyinchalik ro'zaning qazosini tutib beradi. Bu haqda fiqhiy manbalarimizda bunday deyiladi: "Homilador va emizikli ayol o'z joniga yoki bolasiga zarar yetishidan qo'rqsa, ro'zani ochadi va (imkon bo'lganda) qazosini tutadi. Ularga ro'zani ochgani uchun kafforat lozim bo'lmaydi. Zero, "Xulosa" kitobida shunday deyilgandir" ("Fatavoi hindiya"). Boshqa bir manbada bunday deyiladi: "Homilador va emizikli ayol bolasi yoki o'ziga zarar yetishidan qo'rqsa, ro'zani ochishi joiz. Bu ruxsat qiyinchilikni ketkazish uchundir. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: "Albatta, Alloh musofirdan ro'zaning (hammasini) va namozning yarmini, homilador va emizikli ayoldan ro'zaning (hammasini) ko'targan", deganlar (Imom Nasaiy Anas ibn Molikdan rivoyat qilgan). Homilador yoki emizikli ayolning ro'zani ochishi zarardan qo'rqishga bog'lab qo'yildi. Bu qo'rquv yo tajribalar natijasida paydo bo'lgan kuchli gumon bilan yoki musulmon, mohir tabibning xabar berishi bilan yuzaga keladi. "Fatavoi Zohiriya" kitobida shunday kelgan. Agar homilador yoki emizikli ayol bolasi yo o'zining joniga zarar yetishidan qo'rqmasa, ro'zani ochishiga ruxsat berilmaydi" ("Bahrur-roiq"). Demak, homilador yoki emizikli ayol ro'za tutsa bolasiga yoki o'zining joniga zarar yetishini tajriba orqali bilsa, yoki buni tajribali, bilimdon musulmon (din-diyonatli) tibbiyot xodimi xabar bersa, ro'za tutmaydi. Imkon topganda qoldirilgan kunlarni har bir kuniga bir kundan qazosini tutib beradi. Shuni ham ta'kidlab o'tish kerakki, homilador va emizikli ayollar ro'za tutmaganlari uchun fidya bermaydilar. Chunki ular kelajakda ro'zaning qazosini tutishga qodir hisoblanadilar. Homilador va emizikli ayollar farzandi yoki joniga zarar yetmaydigan bo'lsa, ro'za tutishlari shartdir. Ularga yuqoridagi ruxsatlar tegishli hisoblanmaydi. Ayniqsa bolalari taom yeyishga o'rgangan emizikli ayollar bu borada taqvo bilan ish tutishlari lozim. Javob : Dinimizda mo'min-musulmonlar Ramazon oyi ro'zasini tutishga buyurilganlar. Alloh taolo Qur'oni karimda shunday marhamat qiladi: "Ey, imon keltirganlar! Sizlardan oldingi (ummat)larga farz qilingani kabi sizlarga ham ro'za tutish farz qilindi, shoyad (u sababli) taqvoli bo'lsangiz" (Baqara surasi, 183-oyat). Ramazon oyida ro'za tutish Islomning besh asosiy ustunlaridan biridir. Ramazon ro'zasi sog'lom, muqim, oqil va balog'atga yetgan har bir musulmonga farzdir. Ro'za tutishni niyat qilish, ro'zani buzadigan amallardan uzoq bo'lish va ayollarning hayz va nifosdan pok bo'lishlari ro'zaning to'g'ri bajarish shartlaridan sanaladi. Ramazon ro'zasini tutgan banda bo'ynidagi bandalik majburiyatni bajargan bo'ladi va oxiratda Alloh taolo tomonidan ulug' mukofot va va'da qilingan ne'matlarga erishadi. Uni ado etishga layoqatli bo'la turib, tark qilgan kishi esa qattiq gunohkor bo'ladi va oxiratda azobga qoladi. Rivoyatlarda Ramazon ro'zasini uzrsiz qoldirgan kimsa butun umr ro'za tutsa ham, o'sha qoldirgan bir kunning ajrini topa olmasligi ta'kidlangan. "Kimki uzrsiz va kasal bo'lmasdan Ramazondan bir kunini ro'za tutmay o'tkazsa, uning qazosini umr bo'yi tutgan ro'zasi ham to'ldira olmaydi" (Imom Nasoiy rivoyati). Kasal, musofir, hayz va nifos ko'rgan ayollar, ro'za tutish o'ziga yoki bolasiga zarar beradigan homilador va emizikli ayollar keyinchalik qazosini tutib beradi. Shariatimiz ikki toifa kishilarni ro'za tutmasliklari va uning o'rniga Ramazonning har bir kuni uchun fidya berishlariga ruxsat bergan: 1) Qarilik sababli umuman ro'za tutishga yaramaydigan, kundan-kunga jismonan zaiflashib borayotgan yoshi ulug' keksalar. 2) Surunkali kasal bo'lib, odatda tuzalishiga umid bo'lmagan va ro'za tutish ularning salomatligiga jiddiy ziyon yetkazishi mumkin bo'lgan bemorlar. Ushbu ikki holatga tushmagan musulmon kishi Ramazon ro'zasini tark qilishi va uning o'rniga fidya berishi mutlaqo mumkin emas. Ro'za tutish sababidan ish yoki o'qishda qiyinchilikka duch kelish kabi vajlar shar'iy uzrga o'tmaydi. Do'stlariga iftor qilib berish bilan zimmasidagi farz ro'za ado bo'lmaydi. Vallohu a'lam. Javob : Abu Hurayra raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sallollohu alayhi vasallam: "Kim Ramazon ro'zasini imon keltirib, savob umidida tutsa, avval qilgan gunohi kechiriladi", dedilar. Hadisning ma'nosi: "Allohning va'da qilgan savobiga ishonib, riyo va boshqa maqsadda emas, balki Allohning mukofotidan umid qilib tutsagina gunohi kechiriladi", deyiladi. ("Fathul boriy" kitobidan). Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ro'za haqida shunday dedilar: "Odam bolasining barcha amaliga (savob) ko'paytirib beriladi. Bir yaxshi amalga o'n barobardan yetti yuz barobargacha savob bor. Alloh azza va jalla: "Faqat ro'za unday emas. Uning mukofotini O'zim beraman. Axir bandam shahvatini, taomini Men uchun tark qilyapti", deb aytadi. Ro'zador uchun ikki xursandchilik bor: biri iftor vaqtida, ikkinchi xursandchilik esa Robbisining huzuriga borganda. Shu sababli siz eng avvalo ro'zaning savobidan umid qilib ro'za tuting. Javob : Ramazon ro'zasidan qazosi bor kishining nafl ro'za tutishi haqida Alouddin Kosoniy "Badoi-us sanoi" kitobida shunday deydi: "Ramazon ro'zasidan qazosi bo'lgan kishi nafl ro'za tutishi makruh bo'lmaydi". Mazkur kitobning boshqa bir o'rnida shunday deyilgan: "Qazoni o'tab berish haqidagi buyruq muayyan vaqtda vojib bo'lmaydi, balki mutlaq vaqt (ya'ni, banda imkon topgan)da vojib bo'ladi". Shunga binoan Ramazon ro'zasidan qarzi bor kishi qazosini tutmay turib ham nafl ro'za tutishi mumkin. Vallohu a'lam. | advice |
7-may kuni Apple o'z planshetlarining yangi modellari — iPad Air va iPad Pro taqdimotini o'tkazdi. iPad Air kompaniyaning cho'ntakbop va ixchamroq plansheti hisoblanadi. Kompaniya o'z tarixida birinchi bor uni ikki xil o'lchamda chiqarishga qaror qildi: qayta dizaynlashtirilgan 11 dyumli va yangi 13 dyumli qurilmalar. Apple kattaroq o'lchamdagi devays foydalanuvchilarga ishlash, o'qish va o'yinlar o'ynashda kattaroq ekran kerak bo'lishi mumkinligidan kelib chiqib taqdim etilayotganini qayd etdi. Pro modelidagi qurilmalarda xaridorlarning yarmi kattaroq ekranga ega iPad`larni tanlayotgani bunga turtki bo'lgan. Skrin: YouTube / Apple iPad Air Center Stage deb ataluvchi yangi funksiya qo'shilgan bo'lib, u videoqo'ng'iroqlar vaqtida old kameradagi tasvirni rostlab turadi va tasvirda barchani to'liqroq ko'rsatishga harakat qiladi. Qurilma 4 ta rangda sotuvga chiqariladi (new blue, new purple, starlight, space gray). Ikkala model ham M2 chipiga ega, bu avvalgi M1 chipiga qaraganda 50 foiz tezroq ishlaydi. Xotira hajmi bo'yicha 4 xil tanlov mavjud: 128, 256, 512 GB va 1 TB. 11 dyuymli Air modeli narxi 599 dollardan, 13 dyuymlisiniki esa 799 dollardan boshlanadi. Kompaniya oldindan buyurtmalarni qabul qilishni taqdimot o'tkazilgan sanadan (7-maydan) boshladi va qurilmalar shu haftadan boshlab xaridorlarga yetkazib berilishi qayd etdi. Yangi iPad Pro 11 va 13 dyuymli ekran bilan taqdim etildi. Taqdimotda eng ko'p urg'u qurilmalar juda ham ingichka qilib ishlanganiga berildi. 11 dyumli qurilmaning eni 5,3 millimetr, 13 dyumlisiniki esa 5,1 millimetr bo'ladi. Apple tarixida bundan ingichkaroq qurilma ishlab chiqarilmagan. iPad Pro ikki xil rangda taqdim etiladi (silver, space black). Qurilmalarda birinchi marotaba OLED ekranlar ishlatilgan (avvalgilarida LCD ekranlar bo'lgan). Ikkala Pro modeli ham endi ishlab chiqilgan M4 protsessoriga ega (avvalgi avlodda M2 chipidan foydalanilgan. M2 bajargan ishni M4 u sarflagan quvvatning chora qismi evaziga qila oladi). Bu protsessor bilan chiqadigan iPad Pro M2 bilan chiqarilgan qurilmadan ko'ra 4 baravar tezroq ishlaydi. Center Stage funksiyasi Pro modelida ham mavjud. Pro modeli uchun yangi klaviatura — yangilangan Magic Keyboard ham ishlab chiqilgan. U ham avvalgilariga qaraganda ingichkaroq va iPad Pro bilan mos tushuvchi ranglarda ishlangan. Narxi 299 (11 dyumli) va 349 dollar. Planshetlar uchun, shuningdek, Apple Pencil`ning takomillashtirgan versiyasi — Apple Pencil Pro ishlab chiqilgan. Qalam endi foydalanuvchi uni siqayotganini seza oladi, shuningdek, qurilmaga giroskop o'rnatilgan bo'lib, masalan, rassomlar surat chizayotgan vaqtida uni xuddi mo'yqalam kabi aylantirib ishlatilishi mumkin. Bundan tashqari, qalam qayerda ekanini ko'rsatib turish uchun Find My funksiyasidan foydalanish mumkin va, albatta, u planshetning yoniga magnit yordamida yopishadi va undan quvvatlana oladi. Apple Pencil Pro iPad Air bilan ham ishlay oladi. Narxi — 129 dollar. Ikkala Pro modeli uchun ham xotira hajmi bo'yicha 4 xil tanlov imkoniyati mavjud: 256, 512 GB, 1 va 2 TB. 11 dyumli qurilma narxi 999 dollardan, 13 dyumlisiniki esa 1300 dollardan boshlanadi. Barcha qurilma va aksessuarlar uchun oldindan buyurtma qabul qilish 7-may kuni boshlandi va yetkazib berish shu hafta boshlanishi kutilmoqda. Apple, shuningdek, iPad`ning o'ninchi avlodi narxini yanada pasaytirdi, qurilmalarning rasmiy narxi endi 349 dollar. | advice |
Pitsa juda mazali chiqadi qolaversa, ziravorlar tufayli juda xushbo'y bo'ladi. Xamir chekkalari qizarib qirsillab pishadi. Sosiskali pitsa juda oson. U tez tayyor bo'lib, har doim xushbo'y va sersuv bo'lib pishadi. Motsarella pishlog'i bilan pishiriladigan "pepperoni" pitsasi mashhur va eng sevimli pitsalardan biri hisoblanadi. "Margarita" — italyancha milliy pitsa bo'lib, dunyo bo'yicha eng ko'p tarqalgan va sevib iste'mol qilinadigan pitsalardan biridir. Bunday pitsa shishib chiqadi, yumshoq va juda mazali. "Sezar" pitsasi mazali bo'lib pishadi: xamirturushli oshgan xamir, biroz achchiq qayla, tovuq bo'lakchalari, cherri pomidori va aysberg karami ajoyib uyg'unlik yaratadi. Erigan, cho'ziluvchan pishloq, yupqa kolbasa bo'laklari va qarsillagan qatlama xamir. Bu usti yopiq pirogga o'xshash pitsa . Yupqa va mayin, mazali asos bilan boyitilgan mana bunday pitsani albatta tayyorlab ko'rish kerak. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
An'anaviy qatlama xamirdan go'shtli somsa tayyorlash usuli. Ishtahaochar iforlar va qarsillagan xamirning qaymoqli nachinka bilan uyg'unligi barchani bir ko'rida o'ziga jalb qiladi. Bu somsaning ajralib turadigan xususiyati — ajoyib shaklidadir. Pishirish jarayonida patnis aylantirilishi sababli, somsa suvliroq va boshqacha shirin bo'lib pishadi. Xamir juda tez tayyorlanadi, juda lazzatli va uqalanib ketadigan bo'lib pishadi, go'shtli nachinkasi esa barchaga yoqadi. Tayyor xamirdan tayyorlanadigan somsa pishirishning tezkor usuli bilan tanishing. Og'izda erib ketuvchi go'sht va bedana tuxumi qo'shilgan chiroyli somsa . Bu somsaning og'izda eriydigan yumshoq xamirdan tayyorlangani, xushbo'y asosi va antiqa ko'rinishi bayram dasturxoningiz ko'rkiga ko'rk bag'ishlaydi. To'rtta bir-biriga yopishtirilgan go'shtli issiqqina Andijon somsalari . Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Xushbo'y sitrusli choy — kayfiyatingizni ko'tarib, tanani kerakli vitaminlar bilan ta'minlaydi. Kayfiyatni ko'taruvchi ajoyib ichimlik . Bu ichimlik ko'pgina vitamin va minerallarga boy bo'lib, chanqoqni qondiradi. Anorli choy immunitetni ko'taruvchi ajoyib ichimlik hisoblanadi. Shamollash mavsumida zanjabilli choy iste'mol qilish ayni muddao. Oshqovoqli latte — chinakam kuzgi ichimlik bo'lib, oshqovoqli pyure va xushbo'y ziravorlar qo'shib tayyorlanadi. Marshmellou, shokolad va qaymoq bilan kakao nihoyatda mazali aralashma hosil qiladi. Nafaqat qizdiruvchi, balki kayfiyatni ham ko'taruvchi ichimliklardan bahramand bo'lishga nima yetsin. Issiq shokolad ish faoliyatini yaxshilaydi, miyani yaxshi ishlashini ta'minlab, xotirani mustahkamlashga yordam beradi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
O'zbekistonda kuzning butun tarovatiyu go'zalligi endi — daraxtlar xilma-xil tuslarda tovlanishga kirishgach ochila boshladi. "Gazeta.uz" fotomuxbirlari mamlakat bo'ylab sayohatlari davomida kuz manzaralarini suratlarga muhrladi. Qariyb 2 yildan beri "Gazeta.uz"da faoliyat yuritayotgan Madina har faslni o'zgacha ko'radi ( kuz , qish , bahor ) va his qila oladi. Uning suratlari har doim hissiyotlarni junbishga keltira oladi. Madina bu safar kuzga ko'proq detallar orqali nazar tashlagani seziladi (2022-yilgi suratlar — bu yerda ). "Kuz kirib kelganini oyoqlaringiz ostidagi yaproqlar shitir-shitiri, qahvaning betakror hidi, odamlar qo'lidagi yomg'irpo'shlar, bozor rastalaridagi kuz xosillari orqali his qilishingiz mumkin. Goh-gohida yog'ib o'tadigan yomg'ir esa poytaxt peyzajini yanada go'zallashtiradi. Go'yoki, yomg'ir tomchilari tovushi kuzni e'tirof etib, kuylayotgandek bo'ladi. Bu faslni fotograf surat orqali kadrga muhrlash bilangina cheklanadi. Bu xuddi bepoyon tabiatning manzarasini 3:2 formatdagi ramkaga solishga o'xshaydi. Aslida, fasllar orqali ko'ra olish mumkin bo'lgan go'zallik chek-chegarasizdir", — deydi Madina A'zam. Madina bir necha kun avval Navoiy viloyatidagi Sentob qishlog'ida ham bo'ldi. Shohruh 1 yildan ortiq vaqt davomida nafaqat yangiliklar tayyorlash, balki fotomuxbirlikda ham uncha-munchasidan qolishmasligini isbotlay oldi. U o'z suratlariga Toshkent ko'chalari, shuningdek, Botanika bog'idagi fasl almashinuvini muhrlagan. Shohruh suratlarni ko'proq telefoni yordamida oladi, shunga qaramay, suratlar professional fotokamera tasviridek e'tiborga molik chiqadi. "Kuz fotografiya ihlosmandlari uchun chinakam ijod davri. Bu paytdagi rang-barang tabiat va tiniq havo suratlarning jozibador chiqishiga katta yordam beradi. Havo sovib borishi kayfiyatni biroz tushirsada, kun yakunidagi quyosh botishi uni yuvib ketadi. Umuman olganda, kuz yoqimli fasllardan biri. Aytgancha, sentabrda tug'ilgan kunimni nishonlashim uchun ham ushbu fasl esda qolarli o'tadi", — deydi Shohruh haydarov. "Gazeta.uz" jamoasining foto bo'yicha "og'ir artilleriyasi", rasmlarni "gapirtirib" yuboradigan Yevgeniy Sorochin bu safar Toshkent va Samarqanddagi kuz atmosferasini tasvirlashga harakat qilgan (2022-yilgi suratlar — bu yerda ). "Kuz yilning salqin davri bo'lsa-da, kuzimizning turli xil ranglari meni doimo isitib kelgan. Mening hayotimdagi kuz juda ko'p muhim voqealarga boy, bu voqealarning har biri quyoshning iliqligi va nuri bilan chambarchas bog'liq, men ularning barchasini sanab o'tolmayman, chunki fikrlarimni so'zlar orqali ifoda etishga qizg'anchiqroqman. Menga hislarim va o'ylarimni fotosuratlar orqali yetkazish ko'proq yoqadi. Detallarga ko'proq e'tibor bering, dunyoga umumiy ko'z bilan qaramang, har joyda tasavvurga sig'dirish qiyin bo'lgan jihatlar bor", — deydi Yevgeniy Sorochin. Suratlar haqidagi shaxsiy fikrlaringizni izohda yozib qoldiring. | advice |
Toshkentda NeUyat festivali boshlandi. Zo'ravonlikka qarshi Nemolchi.uz loyihasi ikkinchi marta o'tkazayotgan galereya 139 Documentary Center markazida tashkil etildi. Uni o'tkazishdan maqsad: jinsiy zo'ravonlik kabi hodisalar atrofida sukunat va uyat madaniyatini yo'q qilishdir. "Bizning jamiyatimizda jinsiy zo'ravonlikni yashirish, unga duchor bo'lganlarning dardini qadrsizlantirish uchun javobgarlikni ularning o'ziga yuklab qo'yish odat tusiga kirgan: noto'g'ri kiyindim, shu harakatim noto'g'ri, bu vaqtda bu yerda bo'lishim kerak emasdi. Bir-birimizni qo'llab-quvvatlash va himoya qilish emas, uyalish va sharmandalik hissi bilan qarash odat tusiga kirgan", — deydi Nemolchi.uz loyihasi koordinatori Nigina Xudaybergenova. Festivalning ochilish marosimida, avvalgisi kabi, NeUyat ko'rgazmasi bo'lib o'tdi. Unga o'z ijodini namoyish qilgan 13 rassom uchun bu nafaqat jinsiy zo'ravonlik muammosiga o'z munosabatini bildirish, balki o'tmishda shu kabi holatlarga duch kelgan yoki hozirgi paytda boshdan kechirayotganlarni qo'llab-quvvatlashga urinishdir. Ekspozitsiyaning asosiy rangi — yorqin pushti. Uning yordami bilan ko'rgazma ishtirokchilari o'zlari aytayotgan hodisa jamiyatning bir qismi tomonidan ijtimoiy me'yor sifatida qabul qilinishini ta'kidlaydi: "Hamma shunday yashayapti-ku!" kabi. Kuch va qudratga tayaniladigan dunyoda zaifroq holatda bo'lgan yosh bolalar, o'smirlar, ayollar, qariyalarni qo'llab-quvvatlashdan ko'ra, agressorlarning xatti-harakatini oqlaydigan so'zlar ko'proq yangraydi. Ular bunday munosabatni tashqi ko'rinishi, nigohi, hxatti-harakati va ba'zida hattoki shunchaki mavjudligi bilan qo'zg'atishadi. Asarlar yorug'likni yaxshi aks ettiruvchi oq devorlarga joylangan. Bu ekspozitsiyaga farovonlik va "normallik" effektini berib, xayolan san'at asarlarini yaqinroqdan his qilishga yordam beradi. Ular orasida rassom Anita Turajanova yaratgan "Kis-Kis-Kis" seriyasidan o'rin olgan 3 ta "Shirin", "Qizaloq" va "Jo'jacha" nomli uchta yorqin, kulgili ayol portretlari bor. Bu ketkolling — "beozorgina" hushtak chalishdan tortib, ayollarning shaxsiy chegaralarini ko'pincha shahvoniy, tahdidli yoki masxaralovchi fikrlarni aytib buzish aks etgan illyustratsiya edi. Qahramonlarning atayin bema'ni tarzda keltirilgan obrazlari orqali muallif epitetlar "mehrli" tarzda aytilmaganda ayollar boshdan kechiradigan "noqulaylik va bema'nilik tuyg'ularni" aks ettiradi. Jinsiy zo'ravonlikka uchraganlar jismoniy yo'qotish xavfi — o'z tanasining hissi, uning chegaralari bilan kurashishlari kerak. Rassom Sitora Brejneva o'zining "qalb parchalari" asarida bu mavzu haqida fikr yuritadi. Uning qahramoni — hayotida sodir bo'lgan zo'ravonlikdan keyin o'zini tom ma'noda bo'laklar ajralib ketadigan ayoldir. Rassom Zilola Qodirova ayollarni obyektivlashtirish orqali jismoniylikning yo'qolishiga ahamiyat qaratgan. Bu orqali ular huquqlari jihatida kursiga tenglashtirilgan va ularning roli faqat xizmat qilish funksiyasini bajarishga olib kelingan. Go'yoki ayol jinsidagi predmetlar kundalik yumushlarni bajarib, o'zlarining xo'jayinlari miyasida reklama, kino, internet-kouchlar, yaqinlar shakllantiradigan shahvoniy obrazlar yordamida vujudga kelgan idealga intilishlari kerak. Fojia shundaki, odam o'zining mukammal versiyasiga aylanishga urinishi o'z-o'zini yo'q qilishga olib keladi. "Jamiyatda biz bo'lishni istaydigan ayollar va biz hozir ko'rib turgan ayollar — bu mutlaqo bir-biriga qarama-qarshi ikkita tasvirlardir", — deydi ko'rgazma tashkilotchilaridan biri bo'lgan Nigina Xudaybergenova. Ko'rgazmada yozuv va intallyatsiyadan tashqari videotasvirlar hamda qisqa animatsion filmlar taqdim etiladi. Asarlar ikki: o'zbek va rus tillarida taqdim etiladi. NeUyat — ko'p tarmoqli festival hisoblanadi. Ko'rgazmada "Travma orqali terapiya tajribasi. Jahannamdan do'zax orqali chiqish yo'li" real hikoyasi tahlil qilingan interaktiv ma'ruzani (17-noyabr), "Jamiyatdagi jinsiy zo'ravonlikning aniq bo'lmagan oqibatlari va uni qanday davolash mumkinligi" (18-noyabr) va "Yil davomida jinsga asoslangan zo'ravonlik bilan bog'liq vaziyat qanday o'zgardi?" (25-noyabr) kabi ma'ruzalarni ham ko'rish mumkin. Yaqinda 139 Documentary Center`da (11-noyabr kuni) "istak" filmini tomosha qilish mumkin. Festival tadbirlariga kirish bepul. "Biz barchadan tabu va zo'ravonlikka qarshi birgalikda kurashishni, jinsiy zo'ravonlikni boshdan kechirganlarga emas, uni sodir etgan shaxsga uyat hissi bilan qarash madaniyatini targ'ib qilishni kutmoqdamiz", — deya ta'kidladi Nigina Xudaybergenova. NeUyat ko'rgazmasi 26-noyabrgacha davom etadi. Unga seshanbadan yakshanbagacha soat 11:00 dan 19:00 oralig'ida borish mumkin. | advice |
Uni tayyorlash oson, qolaversa sho'rva foydali oshqovoq va ziravorlar ta'miga boy. Burma — qirim tatarlarining an'anaviy taomi bo'lib, u xamirga o'raladi va pechda pishiriladi. Yorqin, mayin va kuzgi tvorog qovoqli zebra , hatto qovoqni yaxshi ko'rmaydiganlarga ham yoqishi aniq. Oshqovoqli latte — chinakam kuzgi ichimlik, u oshqovoqli pyure va xushbo'y ziravorlar qo'shib tayyorlanadi. Bu an'anaviy amerikancha qovoqli pirogni odatda Amerikada Shukronalik kunida, ayni kuz mavsumida tayyorlashadi. Tarkibida ko'p miqdorda ko'kat va qovoq borligi uchun salat ta'mi va tashqi ko'rinishi juda yorqin. Jarkop pishish jarayonida qovoq ta'mi va iforiga to'yinadi va yanada mazaliroq bo'ladi. Tayyor qatlama xamirdan tez va oson tayyorlanadigan qovoqli gulsimon somsalar . Juda ham mayin, yumshoq, va xushbo'y pechene . Yana ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15 | advice |
Mayin va yoqimli, qaymoqli ta'm va limon iforli shirinlik . Ko'rinishi ham chiroyli. Mayin, havodor, biroz nordon limonli muss-chizkeyk . Mayin, yumshoq, xushbo'y, malinali murabbo qo'shilgan limonli kekslar . Bu mayin va xushbo'y shirinlik , ayniqsa, limonli pishiriqlarni yaxshi ko'radiganlarga yoqishi aniq. Limon sharbati va urvog'i qo'shilgan, mayin va shirin keks . Malina mevalari, limon sharbati va urvog'i qo'shilgan yumshoq va mayin pechenye . Ushbu pechenyelar ajoyib limon ta'miga ega, xushbo'y shokoladli glazurga belangan, asos usti qarsildoq bo'lib pishadi. Limonli tvorojnik — uyda tayyorlash mumkin bo'lgan eng mayin va yoqimli ta'mli shirinliklardan biridir. Bu limonning nordongina ta'mi bilan juda ham mazali chiqadigan pishiriq . Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Sabzi solib tay]rlangan foydali va xushbo'y pishiriq . Suvli va yorqin rangli sabzi pishiriqni lazzatli va yorqin qiladi. Pirog nihoyatda yumshoq, nafis va xushbo'y bo'lib pishadi. Xandon pista va yong'oq solib pishirilgan ajoyib sabzili keks . Sabzili pechenye — oson tayyorlanadigan lazzatli pishiriq. Bunday keks quruq bo'lib pishmay, balki mayin va yumshoqina bo'lib chiqadi. Qizil sabzidan tayyorlangan keks нинг ko'rinishi ham, ta'mi ham yoqimli. Mayin kremli xushta'm sabzili tort sizning qomatingizga ortiqcha vazn qo'shmaydi, negaki uning kaloriyasi kam va glyutendan holi. Bu pirog nafaqat mazali, balki qizil sabzi qo'shilganligi sabab ham juda foydali hisoblanadi. Oddiy masalliqlardan, ayniqsa qizil sabzidan nihoyatda mazali pishiriq tayyorlasa bo'ladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Olchali shokoladli tort — barcha sevadigan klassika. Uqalanib ketadigan xamirdan juda mazali qaynatilgan kremli pirog tayyorlasa bo'ladi. Brauni — usti biroz qarsillagan, o'rtasi yumshoq cho'ziluvchan, shokoladli ta'mga ega mashhur amerikancha shirinlik. Klassik San-Sebastyan chizkeykining shokoladli turi. Juda mazali va yumshoq — qora shokolad bilan qoplangan dolchin va shokoladli bulochkalar . Har bir uy bekasining muzlatgichida mavjud bo'lgan, oddiy masalliqlardan tayyorlanadigan xushbo'y shokoladli keks . Ichida shokolad bo'lakchalari yashiringan ajoyib va mazali shokoladli mannik . Shokoladli krem solib pishiriladigan mashhur tort . Fondan — bu ajoyib shirinlik bo'lib, bir qarashdayoq ishtahani qitiqlab yuborishi hech gap emas. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Kartoshka va xushbo'y ziravorlar bilan pechda pishirilgan mol go'shti — to'yimli va sersuv taom. Pechda pishirilgan tovuq juda xushbo'y va suvli bo'lib pishadi, limon bo'laklari esa go'shtga biroz nordon ta'm beradi. Kartoshka pyure bilan gulyash — oddiy masalliqlardan tayyorlanadigan to'yimli va oson taom. Mazali va ishtahaochar taom "Shkmeruli" — qaymoqli qayla ostidagi, usti qizarib pishgan qatlamga ega lazzatli tovuq go'shti. Go'shtli kish — Bu pirog tushlik uchun to'yimli va ishtahaochar taom bo'ladi. Vellington mol go'shti — bu mayin, yumshoq qilib pishirilgan mol go'shtining bon-file qismi bo'lib, uning yoniga xushbo'y qo'ziqorin va ziravorlar qo'shilgan bo'ladi. Burrito — turli xil nachinka solib bug'doy unidan yumshoq chalpak ichiga o'ralgan meksikancha taomdir. Qaymoq va pishloqli qayla ostida sabzavotlar va ziravorlar bilan dimlangan mayin tovuq filesi. Qozoqcha "Jayma" — uning asosiga xamirdan trubochkalar tayyorlab, go'shtli dimlama pishiriladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Yumshoq, mayin va uqalanib ketadigan qahva ta'mini baxsh etuvchi xushbo'y pechenye . Pechenyening tashqi ko'rinishi boyqush ko'zlariga, ustidagi yong'oqli beze qatlami esa qushning patlarini eslatib yuboradi. Kefir asosida tayyorlangan xushbo'y dolchinli pechenye — barchaga yoqadigan pishiriq. Ajoyib pishloqli pechenye shakarsiz pishiriqlarni sevuvchi barchaga yoqadi. Bodomli qumoq pechenye uqalanib ketadigan va og'izda eriydigan bo'lib pishadi. Yalpizli ajoyib pechenye — nafaqat rangi chiroyli, balki mazali va xushbo'y pishiriq hisoblanadi. Pechenye mayin va uqalanib ketadigan bo'lib, bir piyola choy yoki sut bilan ajoyib uyg'unlik kashf etadi. Shekerpare — qiyom bilan qoplangan turkcha pishiriq. Oson va tez tayyorlanadigan shokoladli "Brauni" pechenyesi . Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Yorqin ta'm va ajoyib uyg'unlikka ega bu chiroyli salat Yangi yil dasturxonining bezagi bo'ladi. Sabzavotlar bilan oson salat tayyorlash mumkin, qovurilgan tovuq esa unga ajoib ta'm va to'yimlilik qo'shadi. "Mimoza" salati bayram dasturxonimizda doim alohida o'ringa ega. Kolbasa va yashil no'xatli klassik olivye salati — tez va oson tayyorlanadi. Lazzatli, to'yimli, foydali, yengil va tez tayyorlanadigan konservalangan tunets balig'i, sabzavotlar va zaytun qo'shilgan salat . Shirin nok, yong'oq, pishloq, ko'kat va qovurilgan steyk ta'mlari uyg'unlashgan muxtasham salat . Dudlangan tovuq filesi va koreys sabzisi qo'shilgan salat tez va oson tayyor bo'ladi, ko'rinishi esa juda chiroyli va bayramona. Shuba ostidagi seld balig'i salatining ajoyib ko'rinishi. Bunday salatni aylana shaklda tayyorlasangiz, undagi barcha qavatlar ko'rinib, yanada ishtahaochar bo'ladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Yorqin ta'm va ajoyib uyg'unlikka ega chiroyli salat Yangi yil dasturxonining bezagi bo'ladi. Salat oddiy va hamyonbop masalliqlardan tayyorlanib, mazali va to'yimli bo'ladi. Bunday salatni aylana shaklda tayyorlasangiz, undagi barcha qavatlar ko'rinib, yanada ishtahaochar bo'ladi. Vellington taomi — ilk bor Buyuk Britaniyada pishirilgan ishtahaochar va juda mazali bayram taomi hisoblanadi. Gaz pechida qizarib pishgan kurka go'shti bayramona taom uchun ajoyib tanlov. Quyidagi retsept asosida pishiriladigan tovuq juda ham yumshoq, sersuv va dimog'ingizni qitiqlab yuboradigan darajada xushbo'y chiqadi. Yumshoq va xushbo'y, glazur bilan bezatilgan zanjabilli pryaniklar . Слойкалар ни tayyorlash juda oson, uning shakli va ta'mi bolalarga juda yoqadi. Mayin va uqalanib ketadigan yangi yil pechenesi barchani bayram arafasida hursand qiladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Pomidorli qaylada pishirilgan teftellar ni ko'pchilik sevib iste'mol qiladi. Bunday g'ayrioddiy frikadelkalarning siri uning maxsus qaylasidadir. Kartoshkali pyure va pishloq bilan pishirilgan frikadelkali toblatma niнг mazasi zo'r, u bemalol to'yimli tushlik yoki kechki taom bo'la oladi. Teftellar yoki "go'shtli tipratikanchalar"ni juda mazali va to'yimli taom deyish mumkin, ularni tayyorlash jarayoni esa faqatgina zavq bag'ishlaydi. Bu taom italyan oshxonasiga mansub bo'lib, frikadelkalarga parmezan pishlog'i solinadi va pomidorli qayla bilan birga dasturxonga tortiladi. Qaymoq va pishloqli qaylada pishirilgan teftellar mazali taom bo'libgina qolmasdan, balki juda foydali hamdir. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Tovuq go'shti va makkajo'xoridan ajoyib sho'rva . Bunday frikadelkali sho'rva taomnomangizni boyitadi. U ajoyib tushlik yoki kechki ovqat vazifasini bemalol uddalaydi. Sho'rva oldiga qo'shimcha qilib, nonni sarimsoqpiyoz bilan birga quritib olib tortishingiz ham mumkin. Xushbo'y, to'yimli va hil-hil qaynab pishgan "xarcho" sho'rvasi. Frikadelka va loviya solib pishirilgan mana bunday sho'rva sovuq kunlarda organizmga juda xush yoqadi. Ushbu sho'rva qo'y go'shti, sersuv sabzavotlar va xushbo'y ziravorlardan tayyorlangan. Ushbu xushbo'y sho'rva limon bo'lagi bilan dasturxonga tortiladi, limonni sho'rvaga siqib solib iste'mol qilish kerak. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda qish mavsumi uchun sabzavotli salatlar retseptlarini havola etadi. Qovoqchali ikra , baqlajonli opasidan yanada mayin, va xuddi unga o'xshab mazzali. Baqlajon va qizil bulg'or qalampirlaridan tayyorlanadigan qaylamiz , quyuq bo'lib, go'shtli taomlar bilan iste'mol qilishga juda yaxshi. Lecho — yorqin ko'rinishga ega, yozda pishadigan barcha mazali sabzavotlarni o'zida mujassam etgan yegulik. Bu ajoyib salatda baqlajon va pomidorlarning uyg'unligi ajoyib ta'mni kasb etadi. Muzlatilgan sabzavotlar qish faslida mazali taomlardan bahramand bo'lish uchun ajoyib yordam bo'ladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda lavash tayyorlashni istovchilar uchun turfa xil taom va salatlar retseptlarini havola etadi. Bu usul bo'yicha tayyorlangan lavashli burrito , mazali, to'la nachinkali ega bo'lib pishadi. Sigara borek — bu yupqa xamirdan tayyorlangan qarsildoq turkcha ruletlar. Bu ruletchalarni ketchup yoki xohlagan sous bilan birga dasturxonga tortishingiz mumkin. Tez tayyorlanadigan, shu bilan birga mazali gazak — lavash va pishloqdan qilingan ajoyib chipslarni tayyorlab ko'ring. Bu pishiriq uchun tvorogli pishloq, suzma yoki oddiy tvorogdan foydalanish mumkin. Xamirli taomlardan iste'mol qilishni istasangizu, lekin xamir qorishga xohishingiz bo'lmasa, unda bizning retsept asosida tayyor lavashdan xonim pishirib ko'ring. Pishloq solib pishirilgan lavash — nonushta yoki shunchaki iste'mol qilishga tayyorlash mumkin bo'lgan eng tezpishar yeguliklardan biridir. Beyti kebab — o'zining ko'rinishi bilan ishtahani qitiqlaydigan, bir mata ta'tib ko'rgandan so'ng undan yana va yana iste'mol qilging kelaveradigan turkcha taomlardan biridir. Mayin ta'mli va qomatga ziyon yetkazmaydigan bu shirinlik har qanday kishiga yoqishi aniq. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda tez va oson tayyorlanadigan turli xil mazali taom va shirinliklarning retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Bu yeguliklarni tayyorlash qiyinchilik tug'dirmagani uchun ham ularni "dangasa" taomlar deyish mumkin. Ushbu pirojkalar xamirturushsiz va juda yumshoq, xushbo'y, mazali va, eng muhimi, zararli emas. Bunday xonim oddiy masalliqlardan tayyorlanib, tugilish usuli siz uchun noodatiy bo'lishi aniq. "Dangasa" chuchvaralar oddiy chuchvaralardan qolishmaydi, e'tiborlisi, bu oddiysidan ikki baravar tez tayyor bo'ladi. Bunday usulda pishirilgan taomning qanchalik mazali ekaniga balki sizni ishontirish qiyindir, ammo bir marotaba tayyorlab ko'rish kifoya. Bu taom juda chiroyli, bayramona va ishtahaochar ko'rinishga ega bo'lib, tez tayyorlanadi. Bu taom bekorga "dangasa" deb atalmaydi, chunki kerakli masalliqlar idishga solinsa bo'ldi. Taomning o'zi maromiga yetib pishadi. Tayyor xamirdan "Napoleon" nafaqat chiroyli, balki juda mazalidir. Qaynatilgan krem miqdori ko'pligi uni juda mayin ta'mli va shirin qiladi. Ushbu asalli tortni tayyorlash oson, shuning uchun uni dangasa deb atashadi. Uning afzalligi ham tez tayyorlanishidadir. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda o'zbek oshxonasiga hali to'liq kirib bormagan avokado mevasi solib tayyorlangan salat va boshqa yeguliklar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Meva etida ko'plab vitamin va minerallar mavjudligi uchun ham qadrlanadi. Mazali va yengil "Yashil ma'buda" salati , ayniqsa, qomati haqida qayg'uradiganlarga juda yoqadi. Foydali va to'yimli avokado va tuxumli tostlar nonushta uchun ajoyib tanlov bo'lib, sizga butun kunga yetarli energiya beradi. Tayyorlash usuli tez va oson, sabzavotlar va krevetkadan oson tayyorlanadigan yaxna salat . Guakamole — avokado va limonning mayin ta'mi va biroz achchiq mazasi uyg'unligi mahsuli. Ikki non bo'lagi o'rtasida — mayin avokado, ko'kat va xushbo'y limonli to'yimli nachinka . Agar roll o'ragani vaqtingiz bo'lmasa yoki erinsangiz, biz tez "Filadelfiya" rollari tayyorlash usulini taqdim etamiz. Guruch, baliq va sabzavotli boul — qiziqarli ta'mlarni sevuvchilar uchun ajoyib tanlov. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
O'zbekistonda 22-avgust kuni davlat oliy ta'lim muassasa (OTM)lariga qabul uchun yakuniy test natijalari e'lon qilindi . Bundan bir hafta avval esa hukumat talabalarni yotoqxonalar (talabalar turar joylari — TTJlar)ga joylashtirish bo'yicha davlat xizmatlari ko'rsatishning ma'muriy reglamentini tasdiqlagandi . Unga ko'ra, talabalar yotoqxonasiga joylashish uchun yo'llanmalar dastlab imtiyozli (yotoqxonaga joylashishda ustuvorligi bor talabalar) ro'yxat, so'ng umumiy ro'yxatdagi navbat bo'yicha avtomatik shakllantiriladi. Talabalarning quyidagi toifalariga yotoqxonaga joylashishda ustuvorlik beriladi: Ikkinchi va undan yuqori kurs talabalarini TTJga joylashtirish an'anaviy tarzda amalga oshiriladi: bunda yotoqxonaga joylashish uchun ariza OTM talabalar turar joylariga joylashtirish komissiyasiga 2023-yil 25-avgustgacha topshirilishi kerak (kelgusi o'quv yilidan arizalarni onlayn topshirish imkoniyati paydo bo'ladi). Hozircha faqat 1-kurs talabalari Davlat xizmatlari markazlari (DXM) yoki Yagona portal ( my.gov.uz ) orqali bepul elektron ariza berish yo'li bilan TTJga joylashishi mumkin. "Gazeta.uz" 2023-yilda talabalikka tavsiya etilgan yoshlar uchun davlat OTMlarining yotoqxonalariga joylashish bo'yicha Yagona portal (my.gov.uz) orqali ariza yuborish qo'llanmasini taqdim etadi. Dastlab my.gov.uz portaliga kiriladi. Ushbu portalda avval ro'yxatdan o'tilgan bo'lsa, ekranning chap yuqori qismidagi "Kirish", ro'yxatdan o'tilmagan bo'lsa, "Ro'yxatdan o'tish" tugmasi bosiladi. My.gov.uz portali xizmatlaridan foydalanish uchun OneID tizimida ro'yxatdan o'tish kerak, bu tizimda ro'yxatdan o'tish bo'yicha qo'llanma bilan bu yerda tanishish mumkin. Avval ro'yxatdan o'tilgan bo'lsa, belgilangan joyga login va parol yozilib, "Kirish" tugmasi bosiladi va avtorizatsiyadan o'tiladi. Agar login yoki parol unutilgan bo'lsa, "Login yoki parol yodingizdan chiqdimi?" havolasini bosib, ma'lumotlarni tiklab olish mumkin. Bu yerda OneID tizimdagi login va parolni qayta tiklash bo'yicha qo'llanma mavjud. Avtorizatsiyadan so'ng shaxsiy kabinetga o'tiladi. "Sohalar" bo'limidan "Ta'lim" bloki tanlanadi. Navbatdagi oynaning qidiruviga "Talabalar" kalit so'zi yoziladi va tizim tavsiya qilgan takliflar orasidan "Talabalar turar joyiga joylashish uchun ariza yuborish (1-kurs talabalari uchun)" bandi tanlanadi. Xizmatdan foydalanish uchun biror-bir hujjatni taqdim etish shart emas, xizmat bepul va avtomatik tarzda amalga oshiriladi. Buning uchun "Xizmatdan foydalanish" tugmasini bosish kerak. Oynada talabalikka tavsiya etilgan fuqaroning shaxsiy identifikatsion raqami (JSHSHIR) avtomatik tarzda chiqadi. Ommaviy oferta bilan tanishib chiqish kerak. Unda, jumladan, quyidagilar ko'rsatib o'tilgan: Ariza beruvchi yo'llanma shakllangandan so'ng 10 ish kuni mobaynida OTM bilan shartnoma tuzmasa yoki TTJ uchun dastlabki oylik to'lovni to'lamagan taqdirda, yo'llanma bekor qilinadi. "Keyingisi" tugmasini bosish orqali Ommaviy oferta talablari qabul qilinadi va ikkinchi qadam — "Arizachi haqida ma'lumot" qismiga o'tiladi. Ushbu oynada arizachining ism-familiyasi, ro'yxatdan o'tgan manzili va qabul qilingan ta'lim muassasasi bazaviy ma'lumotlardan kelib chiqib avtomatik paydo bo'ladi. "Doimiy ro'yxatdan o'tgan hudud", "Doimiy ro'yxatdan o'tgan tuman" ma'lumotlari kiritilgach, "Ta'lim shartnoma asosida o'qiyotgan aka-uka va opa-singlingiz mavjudmi yoki ota-onangiz "Temir daftar", "Ayollar daftari"da ro'yxatda turadimi?" degan savolga javob berish kerak. Agar yo'q bo'lsa, shu nomdagi variant belgilanib, "Yuborish" tugmasi bosiladi. Agar ko'rsatilgan savolga "Ha" javobi belgilansa, so'ralgan ijtimoiy toifa bilan ariza beruvchining qarindoshlik darajasi, qarindoshining JSHSHIR ma'lumotlari, imtiyozlardan biri tanlanadi va "Yuborish" tugmasi bosiladi. Shundan so'ng to'ldirilgan barcha ma'lumotlar bir oynada paydo bo'ladi. Xatoliklarning oldini olish uchun ma'lumotlarni yuborishdan avval yana bir bor tekshirib ko'rish lozim. Biror xatolik aniqlansa, "Orqaga", bo'lmasa, "Yuborish" tugmasi bosiladi. Yakunda "Amallar xronologiyasi" paydo bo'ladi. Uni PDF formatda yuklab olish ham mumkin. Ariza holati to'g'risidagi ma'lumotlar zarg'aldoq rangdagi katakchada yangilanib turadi (masalan, quyidagi skrinshotdagi arizaning holati — yangi). Buning uchun ariza topshirish jarayonidagi dastlabki bir nechta harakatlar takrorlanadi. Login va parolni kiritib, My.gov.uz portalidagi shaxsiy kabinetga kirish kerak. Avtorizatsiyadan so'ng portal sahifalarining yuqori qismida "Foydalanuvchi menyusi" paydo bo'ladi — u yerdan "Mening arizalarim" bandini tanlash kerak. "Mening arizalarim" sahifasida berilgan arizalarning holatini ko'rish mumkin. Masalan, quyidagi skrinshotda 1-kurs talabasining yotoqxonaga joylashish bo'yicha arizasining holati — "Jarayonda". Yagona portaldagi ushbu xizmat 30-avgustdan so'ng — arizalar topshirish jarayoni yakunlangach ishga tushadi. Mazkur xizmat orqali ariza beruvchilar talabalar turar joyidagi navbatlarini tekshirib turishi mumkin. Buning uchun yana My.gov.uz portaliga kirib, avtorizatsiyadan o'tiladi. Shaxsiy kabinetda "Ta'lim" bo'limi tanlanadi. Ochilgan sahifaning qidiruv qismiga "talabalar" kalit so'zi kiritiladi va qidiruv tizimi taklif qilgan xizmatlar orasidan "Talabalar turar joyiga navbatni tekshirish (1-kurs talabalari uchun)" tanlanadi. Oynaning pastki qismida xizmatdan foydalanish statistikasi bilan tanishish mumkin. Masalan, 23-avgust soat 23:22 holatiga ko'ra, 1745 ta ariza topshirilgan. Xizmatdan foydalanish uchun yuqori chap tarafdagi "Xizmatdan foydalanish" tugmasi bosiladi. Ushbu oynada ariza beruvchining shaxsiy identifikatsion raqami (JSHSHIR) avtomatik tarzda chiqadi. To'ldirilishi majburiy bo'lgan himoya kodi qatoridagi arifmetik amalni bajarib, "Tekshirish" tugmasi bosiladi. Ushbu tekshiruv 23-avgustda, ya'ni hali arizalar qabul qilish yakunmagan vaqtda amalga oshirilgani uchun oynada "Ushbu so'rov uchun navbat shakllanmagan" yozuvi paydo bo'ldi. Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligidan "Gazeta.uz"ga ma'lum qilishlaricha, 30-avgustdan so'ng "Tekshirish" tugmasi bosilgach, ushbu qismda biror raqam chiqsa, bu ariza beruvchining arizasi qabul qilinganini anglatadi va ko'rsatilgan raqam u qabul qilingan OTMdagi imtiyoz kategoriyasidan kelib chiqqan holda uning navbati nechanchi ekanini ko'rsatadi. Masalan, tizim ariza beruvchiga 350-raqamini ko'rsatsa, demak, undan yuqorida turgan 349 kishi yotoqxona bilan ta'minlanishi bilan 350-o'rindagi talaba bilan Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi xodimlari aloqaga chiqadi, kerakli ma'lumotlarni taqdim etadi, turar joy bo'yicha kelishuvlarni tushuntiradi. Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi "Yoshlar siyosati ma'rifiy va tarbiyaviy ishlar" bo'limi boshlig'i Salohiddin Salohovning "Gazeta.uz"ga ma'lum qilishicha, ariza topshirish 30-avgustgacha davom etadi, arizalar haqidagi ma'lumotlar 4-sentabrgacha bazaga yuklanadi. "Tizim birinchi marta qo'llanayotgani bois hozir o'zimiz uchun ham sinov. Balki 30-avgustdayoq javob qaytarilar yoki yana bir-ikki kunga cho'zilar. Lekin arizalar qabul qilingan-qilinmagani 4-sentabrgacha aniq bo'ladi. Da'vogarlarga SMS xabarnomalar jo'natiladi, qolaversa, ariza beruvchilar Yagona portaldagi shaxsiy kabinetlari orqali ham bu haqda bilib olishlari mumkin", — deydi mutaxassis. Uning ta'kidlashicha, talabalarni yotoqxona bilan ta'minlash ikki bosqichli tanlov asosida amalga oshiriladi. Vazirlik 22-avgustda talabalikka tavsiya etilgan barchaga yotoqxona uchun arizani 30-avgustga qadar My.gov.uz portali orqali onlayn yoki DXMda topshirish kerakligi haqida SMS xabarnoma yuborgan. Bu muddatda barcha imtiyozli toifalarning arizalari ustuvorlik bo'yicha ko'rib chiqilib, avtomatik ravishda qabul qilinadi va shu bilan tanlovning birinchi bosqichi yakunlanadi. "Hamma ham ulgurmasligi mumkin: kimdadir internetdan, kimdadir telefondan muammo bo'lsa, yana boshqa birov ko'rish imkoniyati cheklangani uchun bunday qurilmalardan umuman foydalanolmasligi mumkin. Kimlardir shunchaki ariza berish kerakligidan bexabar qoladi, SMSni o'qimaydi. sentabrda Davlat komissiyasi qarori bilan o'qishga qabul qilinadigan alohida toifalar, kontrakt pulini to'lanmaguncha buyrug'i chiqmaydiganlar uchun tanlovning ikkinchi bosqichi amalga oshiriladi. Shundan keyin kimdir kontraktini to'lamasligi, kimdir boshqa joyga ko'chib ketishi, kimdir ijaraga chiqib ketishi ortidan bo'shaydigan o'rinlar yana tanlovga qo'yilaveradi. Biz arizalarni topshirish sanasi ketma-ketligiga muvofiq yana qabul qilaveramiz. Talabalardan yotoqxona uchun ariza qabul qilish yil bo'yi to'xtamaydi ", — deydi Salohov. Mutaxassisning qayd etishicha, ikkinchi va undan yuqori kurslarning yashash joyi masalasi hal qilingan. Ariza topshirishda kechikkan yoki bergan arizasining javobi hali chiqmagan, yotoqxonadan joy berilishi noma'lum bo'lgan, boradigan joyi aniq bo'lmagan, o'qishning birinchi kunidan to'g'ri OTMga kelgan talabalarga ijara uylari tavsiya etiladi. "Shunda ham: "Yo'q, men yotoqxonada qolishim kerak", deb turib oladigan talabalar uchun OTMlarda yana qo'shimcha joylar tayyorlab qo'yilgan. Ular ariza javoblari chiqquncha bir-ikki kunga o'sha joylarga joylashib turishi mumkin. Arizalar javobi chiqqach, agar ariza bo'yicha yotoqxonadan joy ajratilgan bo'lsa — qoladi, yo'qsa, iloji yo'q, ijara uyi taklif qilamiz", — deya qo'shimcha qildi vazirlik vakili. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda mazali sendvichlar tayyorlash uchun turli retseptlarni taqdim qiladi. Ularning barchasini oson usulda uy sharoitida tayyorlash mumkin. Barcha fast fudlarda sotiladigan, mashhur tvister sendvichini uy sharoitida tayyorlash usuli. Tayyor kruassanlardan oson va tez sendvichlar . Tuxumli salat bilan to'ldirilgan sendvichlar o'zgacha ta'm va maza kasb etadi. Bunday yegulik juda tez tayyorlanib, ish va o'qishga olib borib yeyish uchun ham juda qulay. Oddiy sendvichlarni ham original ko'rinishda va noodatiy ta'mda tayyolash mumkin, ana shulardan biri sendvich-toblatmadir . Agar siz sog'lom turmush tarziga rioya qilsangiz, bu ajoyib nonsiz, bulg'or qalampiri asosidagi sendvich sizga albatta yoqadi. Ikki non bo'lagi o'rtasida — mayin avokado, ko'kat va xushbo'y limonli to'yimli nachinka. Qiziqarli tamaddi yoki nonushta uchun ajoyib tanlov . Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. "Gazeta.uz" kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida "Nima o'qiymiz?" savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! "Nima o'qiymiz?" loyihasining navbatdagi mehmoni — "Zakovat" klubi magistri Saidkamol Abdurazzoqov . Mutolaa kerakligi fakt, buni hatto muhokama qilish ham shart emas. O'znetda inflyuyenserlar biror bir kitobni maqtaganini har kuni ko'rasiz (maqtovlar chin ko'ngildanmi yoki urf bo'lgani uchunmi, bunisi boshqa masala). O'zbekistonda hozir "kitob" deganda aynan qog'oz shakldagi kitob qadrini yuqoriroq qo'yish va uni boshqa har qanday, xususan, elektron shakldagi kitobdan afzalroq bilishga harakat qilinayotgandek. Balki adashayotgandirman. Men uchun asosiysi, u qanday shaklda bo'lishdan qat'iy nazar — kitobning mazmuni. To'g'ri, bosma kitobni o'qish qulayroq bo'lishi, bosma kitob qandaydir xotiralar va tuyg'ular berishi mumkindir. Yaqinda xorijda do'konlarga to'la ko'chadan o'tib borarkanman, kitob do'konining yonidan o'tayotganimda u yerdan chiqayotgan kitob hidi etimni junjitib yubordi. Lekin bularning barini asossiz bahona, deb hisoblayman: kitobning qog'ozli shaklini o'qishingizga yaxshi ko'rinishi va o'qilishi sabab bo'lsa, bu bor-yo'g'i siz uchun bir qulaylik. Boshqalarga boshqa vositalarning qulayligi afzal bo'lishi mumkin. Milliardlab pul sarflab qurilgan hayhotday kutubxonadagi minglab kitoblarning aksariyati cho'ntagingizdagi kichik bir gadjetga sig'sa, qanday ajoyib! Boz ustiga, elektron kitobda uning biror kerakli joyini topishga soniyalar ketadi. Bu qulayliklarni, ayniqsa, katta hajmdagi ma'lumotlar tezkor kerak bo'lsa, afsuski, qog'oz kitobda topish qiyin. Shaxsan o'zim bosma kitob o'qishni afzal ko'raman. Elektron kitoblarni samolyotdagina o'qiyman, chunki qog'oz kitob ko'p joy olishi mumkin. Men uchun qog'oz va elektron kitob bir xil, bularning bir-biridan farqi — o'quvchiga beradigan qulayliklarida. Audiokitobga kelsak, bu endi tamomila boshqa format. Qog'oz va elektron kitoblarda baribir mutolaa jarayoni bor — kitobni o'zingizga mos holatda, sur'atda va kayfiyatda o'qiysiz. Ya'ni, kitobni bir avtomobil deya tasavvur qilsak, uni o'zingizga mos darajada haydaysiz. Audiokitobda esa siz yo'lovchisiz, mutolaada yo'lovchi bo'lish esa, menimcha, noqulay. Maqsad faqat kitob o'qish (ma'lumot olish)ning o'zigina bo'lmay, bo'sh vaqtni ham o'tkazish bo'lsa, ehtimol, transportda, sport zalida va hokazo joylarda audiokitob qulay bo'lishi mumkin, ammo bunda kitob mazmunini hazm qilish qiyin bo'ladi, deb o'ylayman. Men uchun kitobni o'qishning o'zi kifoya emas, u haqida mutolaa jarayonidayoq fikrlayman, audiokitob esa menga bu imkoniyatni bermaydi. O'qishni nisbatan erta, 3 yoshimda o'rganganman. Uy to'la kitob — juda ko'p o'qirdim. Bir kitobni o'qib tugatmagunimcha, boshqasiga o'tmayman. Bir vaqtning o'zida bir necha kitob o'qishga harakat qilib ko'rgandim, moslasha olmadim. Badiiy asarlarni hozir ham sevaman, o'qimoqchi bo'lganlarim ham juda ko'p. Lekin vaqt kam. Nafaqat ish va oilaga vaqt ajratish, balki kasbiy mahoratni oshirish uchun kasbga, shaxsga doir asarlarni ham ko'proq mutolaa qilish kerak. Hozirgi zamon o'quvchisida badiiy asarlarni o'qishga vaqt kamroq qolayotgandek. Har holda, menda shunday. Chunki, kasbiy va shaxsiy rivojlanishga ustuvorlik berganman. Ammo badiiy adabiyot bolaligimdagi muhabbat bo'lib qalbimda turibdi. Badiiy adabiyotni o'qish nimaga kerak? Sabablari ko'p-ku, men o'zim uchun muhim hisoblaganlarimni qisqa keltirib o'taman. Bolalikda kitob o'qish fantaziyani, tasavvurni rivojlantiradi. Bola ko'rmagan narsalariyu insonlarni, bormagan joylarini tasavvur qiladi. Personajlar o'rniga o'zini va boshqalarni qo'yib ko'radi. Zamon, fan va texnika rivojlanishi, ixtirolar ro'y berishi uchun tasavvur va fantaziya zarur. Bola shu orqali tizimli fikrlashni boshlaydi. Badiiy kitoblarning aksariyati yaxshilikka, adolatga, go'zallikka, boringki, ezgu narsalarga targ'ib qiladi. Inson ulg'aygani sari pragmatik bo'lib boradi. Hayotning achchiq tajribasini totib ko'radi, yolg'onlarni ko'radi, diydasi qotib boradi va hokazo. Hattoki o'spirinlarning qalbiga ezgu fikrlar urug'ini ekishga kech bo'lishi mumkin. Bolalik esa beg'ubor. Bolalikning dunyosi bu unumdor va yumshoq yer. Bolalikda badiiy asarlarni ko'p o'qigan insonning qalbidan ezgulik joy olib bo'ladi. Keyinchalik, hayoti qanday bo'lishidan qat'iy nazar, uning qalbi yaxshilik bilan sug'orilgan bo'ladi. Shuning uchun, bolalarning badiiy asarlar o'qishi jamiyat uchun juda muhim. Qaysidir avlod bolalari badiiy asarlarni o'qimay qo'yishi fojiaga olib kelishi mumkin. Oxirgi o'qiganlarimdan Hans Roslingni "Factfulness" kitobi yoqdi. Statistika, zarurat tug'ilganida, yolg'on uchun qo'llaniladigan eng zo'r qurol, degan fikrga qo'shilaman. Bu kitob raqamlar to'g'ri tahlil qilinsa, yaxshilikka ham, yomonlikka ham ishlatilishi mumkinligiga ishonmaganlarga foyda bersa kerak. Aynan shu mavzuning davomi sifatida Nasim Талеб ning " Fooled by Randomness " asarini ham o'qishni boshlagandim, ammo kitob bosmasining sifati yoqmay tashlab qo'ydim (inson qancha ko'p komfortga o'rgansa, undan voz kechish shunchalik qiyin bo'larkan). Bu kitoblardan olinadigan xulosalaridan biri — hamma narsa ham aslida siz ko'rib turganingizdek emas. Birlamchi va birinchi fikr ko'p hollarda noto'g'ri bo'lishi mumkin, degan fikrni quvvatlaydigan kitoblar. Shunday ekan, nima qilmoq kerak? Aql yuritish lozim, ko'proq tanqidiy fikrlash kerak! Sotib olish . So'nggi vaqtlarda o'qigan tarixiy asarlarim orasida "Katta o'yin", shubhasiz, juda yoqdi. Buyuk Britaniya va Rossiya imperiyalarining manfaatlari to'qnashuvini ifodalovchi bu termin bilan atalgan kitobni o'zbek tilida o'qish nasib qiladi, deb o'ylamagandim. Bu kitob O'zbekistonning bevosita tarixi hamdir. Kitobning tili, voqealar bayoni esa badiiy asarlar ixlosmandlariga ham ma'qul tushsa kerak. Bu asar mutolaasi katta avlod vakillari, ayniqsa, bolalikdan dunyo oq va qora ranglardan iborat degan tasavvurda katta qilingan, "biz oqmiz, boshqalar qora", degan fikr singdirilgan avlodga ham qiziq bo'ladi. Bir necha asr avval ham, hozir ham kichik bir qadam, kichik bir voqea ortida katta geosiyosiy o'yinlar turganini qiziqarli tarzda tushuntirib, yoritib bergan kitob, degan bo'lardim. Sotib olish . "Har bir ziyoli o'qishi shart", "Har bir o'zbek o'qishi shart" kabi shartli ro'yxatlarga hozirgi tushuncham bo'yicha qarshiman. Buni o'nlab yillar davomida chizilgan chiziqdan harakatlanishga, shablonlar ichida va yordamida yashashga majburlangan xalqlarning belgilaridan biri, deb hisoblayman. Masalan, omma orasida ziyolilar Lev Tolstoyning "Urush va tinchlik" asarini o'qib chiqqan bo'lishi shart, degan bir tasavvur bor. Tolstoy asarlarining hajmi juda katta ekani ma'lum. Lekin nima uchun uni barcha ziyolilar o'qishga majbur bo'lishi kerak? "Chto? Gde? Kogda?" intellektual o'yinining bir sonida taniqli rus bilimdonlarining ko'pchiligi ham bu asarni boshidan oxirigacha o'qib chiqmagani ma'lum bo'ldi. Har qanday insonning o'ziga yoqmayotgan badiiy kitobni o'qishni to'xtatishga yoki o'qimaslikka ma'naviy haqi bo'lishi kerak. Bundan tashqari, u yoki bu kitobning o'z mutolaa vaqti bo'lishi mumkin. Masalan, qaysidir kitobni qaysidir yoshda o'qimagan ma'qul, yoshlikda tushunarsizdek ko'ringan ma'lum bir kitob yosh o'tgach, boshqacha, hatto kuchliroq ta'sir qilishi ham mumkin. Chingiz Aytmatov ning " Qiyomat " ini yoshroq vaqtim o'qiganimda oddiy qabul qilganman. Farzandli bo'lgach bu asarni qayta o'qib chiqib, uzoq vaqt kitob ta'sirida yurganman. Kitobning muhim qismi — ota-onaning farzandga munosabati masalasi ta'sirli ko'rsatib berilgan. Chingiz Aytmatov. "Qiyomat". Sotib olish . Men boshqalarga tavsiya qiladigan kitoblar — mening sevimli kitoblarimdir. Masalan, O'tkir Hoshimov yozgan barcha asarlarni yaxshi ko'raman. " Dunyoning ishlari " qissasini boshqalaridan ustun qo'yaman. Qayta-qayta o'qiganman, bu asar asosida ishlangan videofilmni ham qayta-qayta ko'rganman. Balki bu asarda o'zbeklar uchun muqaddas hisoblangan ona siymosi aynan nima uchun muqaddasligini tushuntirishga harakat qilingani uchun shundaydir. O'tkir Hoshimov. "Dunyoning ishlari". Sotib olish . O'zbeklar uchun Abdulla Qodiriyning "O'tkan kunlar" romani eng TOP-asar, degan qarash bor. "O'tkan kunlar" nima uchun ko'pchilik tomonidan o'zbek adabiyotining eng kuchli asari deb tan olingani haqida ko'p o'ylaganman, o'qiganman. Ammo o'z fikrimda qolaman — men uchun O'tkir Hoshimovning "Dunyoning ishlari" asari Abdulla Qodiriyning "O'tkan kunlar" romanidan yuqoriroq turadi. Bunga sabab, ehtimol, onamni butun O'zbekiston tarixidan yuqori qo'yishimdadir. Jorj Oruell ning " 1984 " antiutopiyasi va " Molxona " qissasi ham eng sevimli asarlarimdan. Ularni yaxshiroq tushunish uchun Sovet Ittifoqida ozroq bo'lsa ham yashagan bo'lish kerak, juda bo'lmasa uning tarixini va undagi haqiqiy ahvol qanday bo'lgani haqida biroz bo'lsa-da ma'lumotga ega bo'lgan ma'qul. Ya'ni bu asarlardagi voqealar qandaydir xayoliy emas, aksincha, hayotda bo'lgan va hozir ham dunyoning ko'plab joylarida bo'layotgan ishlardir. Oruell bu asarlarida siyosat aqlli va mohir insonlar tomonidan jirkanchlik bilan yuritilsa, milliardlab insonlarni hohlagan tomonga yo'naltirish va turli ko'yga solish mumkinligini ko'rsatib bergan. Odamlar o'zlari uchun zararli va salbiy ishlarni katta xohish bilan bajarishlari hamda ularni ezayotgan qudrat egalarini sidqidildan olqishlashlari mohirona tasvirlangan. Ikkala asarda ham Lenin, Stalin, Trotskiy, NKVD, intelligensiya, proletariat, Politbyuro — hammasi qanday ish yuritganligini ko'rish mumkin. Kasbiy mahorat bo'yicha eng yoqqan kitob — Eliyaxu Goldratt ning " Sel " asari. Bu kitob mazmunini tushunib, uni amalda qo'llash sizga eng kichik masalaga yechim topishda ham, ulkan maqsadga erishishda ham yordam beradi. Kitob beradigan yechimning eng sodda ta'rifi — muammolar zanjirining eng zaif joyini toping, uni tuzating. Keyin esa yana eng zaif joyini topib, uni tuzating va shu tariqa davom eting. Bu juda sodda tushuntirish, albatta. Yaxshilab tushunish uchun esa kitobni o'qish kerak. Eliyaxu Goldratt. "Sel". Sotib olish . Umuman olganda, nima o'qish va o'qimaslikni o'quvchining o'zi hal qilishi kerak, toki unga hech qanday avtoritetlar ta'sir o'tkaza olmasin. Vaqti kelib biror bir asarni o'qishga ehtiyoj sezib qolar, lekin hozir urf bo'layotgan "o'qilishi shart bo'lgan adabiyotlar ro'yxati"ning sun'iy ta'siridan yiroq bo'lish kerak. Nima bo'lgan taqdirda ham, har bir inson qitob o'qishi shart! Nafaqat, badiiy asarlar, balki kasbiy mahorat va shaxsiy rivojlanish bo'yicha doim mutolaa qilish kerak. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda bayramona dasturxon uchun turli retseptlarni taqdim qiladi. Ularning barchasini oson usulda uy sharoitida tayyorlash mumkin. Ushbu palovni " Bayramona " deb atashlari bejizga emas — axir bu taom bayramona dasturxonga to'liq loyiqdir. Go'sht hidi va va ziravorlar bilan to'yinib pishgan yangi chiqqan kartoshkadan mazaliroq taom. Qiyma kabob — bu sharqona oshxonada taniqli taom hisoblanadi, u odatda mangalda pishiriladi biz esa uni qozonda tayyorlash usuli. Sizning e'tiboringizga mazali ko'rinishga ega ajoyib tamli — qozon-kabob retseptini taqdim etamiz. Ishtahaochar iforlar va qarsillagan xamirning qaymoqli nachinka bilan uyg'unligi barchani bir ko'rishda o'ziga jalb qiladi. Albatta, hech nima tandirda pishirilgan somsaga yetmaydi. Ammo pechda ham unga o'xshash somsa pishirish mumkin. Chak-chak — qiyom va qovurilgan kichkina xamir bo'lakchalaridan iborat shirinlik. Bunday paxlava juda chiroyli, lazzatli, to'yimli, shirin va mayin bo'ladi. Mazali va mayin ta'mga ega bo'lgan, beze va yong'oqli mag'zi esa og'izda erib ketadigan pechenelar. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Telegramdan foydalanasizmi? Muhim yangiliklarni o'tkazib yubormaslik uchun kanalimizga a'zo bo'ling. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
12-sentabr kuni Apple kompaniyasi o'zining Kupertinodagi shtab-kvartirasida yangi qurilmalari taqdimotini o'tkazdi. Tadbir kompaniyaning YouTube sahifasida jonli efirga uzatildi va yarim kun ichida 25 mln kishi tomosha qildi. Apple taqdimoti o'tkaziladigan kunda beriladigan asosiy ma'lumotlardan biri yangi iPhone`larning narxlari hisoblanadi. Kechagi taqdimotda yangi qurilmalar AQShda sotib olinganda va soliqlar hisobga olinmaganda qanchaga tushishi e'lon qilindi. Mamlakatda yangi Apple Watch`larga 12-sentabrdan, iPhone`larga esa 15-sentabrdan oldindan buyurtma berish mumkin bo'ladi. iPhone 15 — 799 dollardan; iPhone 15 Plus — 899 dollardan; iPhone 15 Pro — 999 dollardan; iPhone 15 Pro Max — 1199 dollardan; Apple Watch SE — 249 dollardan; Apple Watch Series 9 — 499 dollardan; Apple Watch Ultra 2 — 799 dollardan. Kompaniya smartfonlarining barcha yangi modellari — iPhone 15, iPhone 15 Plus, iPhone 15 Pro, iPhone 15 Pro Max`lardagi odatiy Lightning porti USB-C bilan almashtirildi. Endi Apple`ning bir nechta qurilmasini ishlatadiganlarga kamroq kabellar kerak bo'ladi. Bu o'zgarishning asosiy sababi Yevropa Ittifoqi simli quvvatlagich ishlatiladigan mobil qurilmalarni 2024-yil oxirigacha bir turdagi — USB Type-C/USB-C`ga o'tkazish bo'yicha qonuni bo'lishi mumkin. Yangi iPhone`lar iPhone 14 va 14 Plus`ning orqa dizaynini o'ziga meros qilib oldi va shisha panelli bir xil alyuminiy shassisi asosida qurilgan. Oldingi modellardan ko'rinishdagi asosiy farqi — bu o'tgan yili Pro modellari uchun eksklyuziv bo'lib qolgan Dynamic Island interaktiv hoshiyasidir. iPhone 15 va 15 Plus ichida o'tgan yilgi Apple A16 Bionic chipi mavjud bo'lib, operativ xotira hajmi bir xil — 6 GB bo'ladi. Smartfonlar, shuningdek, aloqa uchun javob beradigan ultra keng chiziqli Apple U2 chiplari bilan jihozlangan. Ekran diagonallari o'zgarishsiz qoldi — mos ravishda iPhone 15 va 15 Plus uchun 6,1 va 6,7 dyuym. Asosiy modellar 48 megapikselli asosiy kameraga ega edi, bu esa 2x kattalashtirishga erishish imkonini berdi. Kengburchakli modullar ham 48 megapikselli. Portret rejimi ham yaxshilandi, endi unga maxsus o'tish shart emas — algoritmlarning o'zi kameralar qarshisida odam borligini tushunadi. Apple, shuningdek, past yorug'likda va harakatga ishlov berishni yaxshilagan. Apple iPhone 15 va 15 Plus uchun beshta rangni taklif qiladi: qora, yashil, pushti, ko'k va sariq. Kompaniyaning eng yaxshi smartfonlarining tekis qirralaridan orqa panelga o'tadigan qismi biroz yumaloq qilib yasalgan. Bundan tashqari, endi titandan qilingani tufayli qirralar jilosiz bo'ladi, oldingi avlodlarda ramkalar sayqallangan zanglamaydigan po'latdan yasalgan. 14 Pro va 14 Pro Max`ning yangi mahsulotlari ingichka displey ramkalari bilan ham ajralib turishi mumkin. Shuningdek, ovoz balandligi tugmachalari ustida sozlanadigan tugma paydo bo'ldi, u tovushni o'chirish dastagining o'rnini bosadi. Tugmachaga biror amalni biriktirish mumkin. Ekran diagonallari — iPhone 15 Pro va 15 uchun mos ravishda 6,1 va 6,7 dyuym. Ichki qismida 8 GB tezkor xotiraga ega Apple A17 Bionic chipi joylashgan. U soniyasiga 35 trillion operatsiyani qayta ishlashga qodir va Ray Tracing`ni qo'llab-quvvatlaydi. Smartfonlar uchun Resident Evil Village va Assassin's Creed Mirage ishlab chiqarilishi rejalashtirilgan. Chipsetga ultra keng chiziqli aloqaga javob beradigan modul — Apple U2 qo'shildi. Bu lokator xizmati orqali qurilmalarning holatini aniq kuzatishga yordam beradi. Apple top modellarining kameralarini yangiladi: 48 megapikselli asosiy modelning sensori kattalashdi; uch xil fokus uzunliklari bor — 24, 28 va 35 mm (tezkor almashtirish); Apple ProRES sekundiga 60 kadr tezlikda 4K formatda video suratga ololadi; iPhone 15 Pro Spatial videoni suratga olishi mumkin, keyin uni Apple Vision Pro bilan tomosha qilish mumkin. iPhone 15 Pro Max o'zining telefotomoduli bilan boshqalaridan ajralib turadi. U 15 Pro`dagidek 3 marta emas, 5 marta yaqinlashtirish imkonini beradi. Yangi avlod soatlari avvalgi modellar dizaynini va o'lchamlarini saqlab qoladi: 41 va 45 mm. Biroq Apple yangi pushti rangni qo'shdi va ekran yorug'ligini oldingi avlodnikidan 2 baravarga — 2000 nitgacha oshirdi. Bunda Always On rejimida ekran yorug'ligi 1 nitgacha tushadi. Yana bir muhim taqdimot bu yangi imo-ishora bo'ldi. Endilikda soatlarni imo-ishora orqali boshqarish mumkin — ko'rsatkich va bosh barmoqni bir-biriga tekizgan holda qo'ng'iroqlarga javob berish, sahifalarni o'tkazish yoki taymerni pauzaga qo'yish kabi amallarni bajarsa bo'ladi. Watch 9 yangi hisoblash platformasi — Apple S9 bilan jihozlangan. iPhone 15 liniyasi singari soat ham Apple U2 chipiga ega bo'ldi. Apple S9 oldingi chiplardan 50 foizga tezroq va soat endi ovozni 20 foizga yaxshiroq tushunadi. Avtonomlik avvalgidek qolgan — 18 soat. Watch 9 alyumin versiyasi qizil, pushti, tilla, kumush va ko'k ranglarda, titan model esa tilla, kumush va qora ranglarda bo'ladi. Apple Ultra soatlarining ikkinchi avlodi yangi Apple S9 protsessori, U2 chipi va oldingisi bilan bir xil 49 mm o'lchamga ega bo'ldi. Ekran yorug'ligi 3000 nitgacha yetkazildi. Yangi qo'shilgan imo-ishoralarni qo'llab-quvvatlaydi. Bu yangi gadjet 36 soat avtonomlik va energiya tejash rejimida 72 soat ishlashi va'da qilinmoqda. | advice |
O'zbekistonda 1-oktabr — O'qituvchi va murabbiylar kuni yakshanba kuniga to'g'ri kelishi tufayli 2-oktabr, dushanba kuni ham dam olish kuni bo'ladi. Bu yangi tahrirdagi Mehnat kodeksida belgilangan. Kodeksning 208-moddasiga ko'ra , dam olish kuni ishlanmaydigan bayram kuniga to'g'ri kelgan taqdirda, dam olish kuni bayramdan keyingi ish kuniga ko'chiriladi. Bunda ishlab chiqarish-texnik va tashkiliy sharoitlar (mavjud uzluksiz ishlab chiqarish, aholiga har kuni xizmat ko'rsatish, navbatchilik asosida ishlash va boshqalar) tufayli ishlanmaydigan bayram kunlari to'xtatib qo'yish mumkin bo'lmagan ishlarni bajarishda dam olish kunlari ko'chirilmaydi. Shuningdek, dam olish kunlaridan va ishlanmaydigan bayram kunlaridan xodimlarning oqilona foydalanishi maqsadida dam olish kunlari O'zbekiston prezidentining farmoni bilan boshqa kunlarga ko'chirilishi mumkin. Eslatib o'tamiz, kodeksda quyidagi kunlar ishlanmaydigan bayram kunlari etib belgilangan: Yangi tahrirdagi kodeks 2023-yil 30-apreldan kuchga kirgan . | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda tongni mazali vashirin yeguliklar bilan boshlash uchun ajoyib retseptlar ro'yxatini taqdim etadi. Ishtahaochar va juda mazali kakaoli sirniklar ta'mi shokoladli tvorogdan qilingan sirokga o'xshaydi. Foydali va to'yimli avokado va tuxumli tostlar nonushta uchun ajoyib tanlov. U sizga butun kunga yetarli energiya beradi. Yaponcha pankeyklar — ajoyib ta'mi va shishib chiqishi bilan butun dunyoga mashxur pishiriq. Ushbu qarsildoq sloykalarni tayyorlash uchun muzlatgichdagi tayyor xamir kerak bo'ladi. Tayyorlashga ko'p vaqt ketmaydi. Menemen — pomidor va bulg'or qalampiri bilan pishiriladigan turklarning milliy nonushtasi hisoblanadi. Yumshoq va do'mboqqina chiqadigan bunday quymoqchalar har kimning ham ishtahasni ochib yuborishi aniq. Agarda bir xil sirniklar me'dangizga tekkan bo'lsa, unda pishloq qo'shiladigan, o'ta shirin bo'lmagan mana bunday sirniklardan tayyorlab ko'ring. To'yimli va foydali quymoq juda tez tayyor bo'ladi. Grenkalarning ichiga pishloq va kolbasa qo'shib tayyorlangan barchaga tanish ajoyib nonushta . Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Sog'liqni saqlash vaziri Amrillo Inoyatov 26-sentabr kuni 20:00 dan keyin vazirlik binosida jurnalistlar bilan uchrashdi (SSV matbuot xizmati mazkur uchrashuvga "Gazeta.uz"ni taklif qilmadi). Suhbat davomida vazir jurnalistlarga qariyb 22 mlrd so'mga xarid qilingan "Antistrumin" dorisi mavzusiga chuqur kirmaslikni maslahat berdi. Bu haqda Daryo nashri xabar qildi (yangilik biroz muddatga o'chirilib, qayta tahrirdan so'ng yana e'lon qilindi). Qolaversa, "Gazeta.uz"ga mazkur gap-so'zlar haqiqatligini uchrashuvda qatnashgan boshqa jurnalistlar ham tasdiqladi. Avvalroq O'zbekiston Sog'liqni saqlash vazirligi "Samo" kompaniyasidan tendersiz 3,55 mln quti "Antistrumin" (kaliy yodid) preparatini qariyb 22 mlrd so'mga sotib olgani haqida yozgandik. 2022-yilda dorining bir qadog'i 5500 so'mdan xarid qilingan bo'lsa, joriy yilda 6500 so'mdan sotib olingan. Chakana savdoda esa 3000 so'mdan sotilgan. SSV mas'ullari mazkur masalaga to'xtalar ekan, vazirlik muassisligidagi MCHJ "Antistrumin" dorisini sotib olish uchun internetda e'lon berilganini aytdi. "Kaliy yodidni to'g'ridan-to'g'ri olish huquqimiz bo'lsa-da, biz bu borada konkurs e'lon qilganmiz. Eng arzon narxda sotib olish uchun saytda o'zbek va rus tillarida e'lon berilgan. Bu e'londan kelib chiqib, xohlagan ishtirokchi, xorijlik bo'lsa ham, qatnashishi mumkin bo'lgan. E'londan so'ng odatda bizga takliflar kelib tushardi. Lekin bu e'londan so'ng bizga faqat "Samo" MCHJdan taklif kelib tushgan. Faqat bir kishidan", — deb Daryo o'zini vazirlik vakili sifatida tanishtirgan Sharof Hamroyev so'zlaridan iqtibos keltirdi. Vazir Amrillo Inoyatovning bunga qo'shimcha qilishicha, e'londa 1000 mkg doza so'ralgani uchun faqat shu ishlab chiqaruvchi ushbu dozani taklif qilolgan. Vazirlik vakilining jurnalistlarga ma'lumot berishicha, "Samo" MCHJ kaliy yodidni 6500 so'mdan taklif qilgach, vazirlik vakillari narxni tushirish bo'yicha iltimosnoma bergan. Ammo MCHJ bunga javob qaytarmagan. Shundan so'ng vazirlik muassisligidagi "O'zmedimpeks" MCHJ dorini shu narxda sotib olishga majbur bo'lgan. Shuningdek, vazirlik va MCHJ o'z saytlarida g'olib kimligini e'lon qilgan. "Birinchidan, bitta narsani iltimos qilaman. Bu mavzu bilan shug'ullanayotgan odamlar bor. Mayda, bo'lmag'ur gaplar… Nima bo'lsa ham, o'zi tekshiradi, o'zi javobini beradi. Bu mavzuga chuqur kirmanglar. Bu bilan shug'ullanadigan tashkilotlar bor. Ular hammasini ochiq o'rganyapti. Ijtimoiy tarmoqlarda dorixonalarda 3 baravar arzon, u-bu degan [xabarlar] noto'g'ri, provokatsion chiqarilgan…", — dedi Amrillo Inoyatov. "Gazeta.uz" shuningdek, SSV ta'sischiligidagi "O'zmedimpeks" MCHJ kaliy yodidni "Samo" MCHJdan 2022-yilda 5500 so'mdan, 2023-yilda 6500 so'mdan sotib olganini, chakana savdoda esa aynan ushbu dori vositasi 2800−3000 so'mdan sotilayotganini aniqlagandi. Avvalroq Namanganda o'zini sog'liqni saqlash vaziri Amrillo Inoyatovning yordamchisi deb tanishtirgan shaxs "Prezident administratsiyasidan qo'ng'iroq bo'lganini" aytib, bolalarning zaharlanish mavzusini "kovlamaslik"ni so'ragan. Bu gap-so'zlar ortidan SSV matbuot xizmati Prezident administratsiyasi vazirga "Antistrumin" qabul qilgan bolalarda nojo'ya ta'sirlar kuzatilayotgani bilan bog'liq vaziyat haqida intervyu berishni taqiqlamaganini ma'lum qildi . Biroq o'zini vazir yordamchisi deb tanishtirgan shaxsning kimligiga aniqlik kiritilmadi. Qolaversa, o'zini barcha savollarga ochiqligini ta'kidlayotgan SSV "Gazeta.uz" so'rovlariga javob bermay kelmoqda. Namangan viloyatida kamida 71 nafar bola kasalxonaga yotqizilgani (jami 450 nafar bola haqida xabar berilgan) ma'lum bo'lgach, O'zbekiston Sog'liqni saqlash vazirligi 22-sentabrdan "Antistrumin" №100 tabletkalaridan foydalanishga cheklov joriy qilgandi . Andijon viloyati hokimligi "Antistrumin" preparatini qabul qilgan 12 nafar bola kasalxonaga yotqizilgani haqida xabar berdi . Biroq ko'p o'tmay sog'liqni saqlash vaziri o'rinbosari Elmira Bositxonova "oziq-ovqat yoki dori-darmondan zaharlanish gumonlari hali tasdiqlanmaganini" aytdi . U bolalarda O'RVI bo'lishi mumkinligini ta'kidladi. Toshkent shahridagi tez tibbiy yordam markazining toksikologiya bo'limlariga ham o'nlab bolalar zaharlanish belgilari, isitma, oshqozon buzilishi bilan yotqizilgan . Ota-onalar farzandlari yod iste'mol qilganidan keyin kasal bo'lib qolishganini aytishdi. Shifokorlar esa preparat bilan hech qanday aloqasi yo'qligini ta'kidlamoqda. Yuzlab bolalar kasalxonaga yotqizilgani holati bo'yicha jinoiy ish ochildi . Dushanba kuni preparat ishlab chiqariladigan zavodda tekshiruv boshlangani ma'lum bo'ldi . | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda mazali va dasturxonbop kartoshkali taomlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Tez va oson tayyorlanadigan, juda mazali kartoshka, pishloq va qovurilgan piyozli toblatma . Italiya taomi bo'lmish mazali klyotskalar ни issiq taom oldiga garnir sifatida tortish mumkin. Ammo uni alohida taom sifatida ayniqsa quyuq go'shtli qayla bilan ham tanovul qilish mumkin. Ajoyib ta'mli va juda oson tayyorlanadigan pechda pishirilgan kartoshka . Oson va mazali tushlik yoki kechki ovqat uchun go'shtli nachinkali pechda pishirilgan kartoshka tayyorlash usuli. Tayyorlanishi oson, mazasi esa ajoyib. Bunday chalpakni smetana yoki boshqa sous bilan nonushta uchun dasturxonga tortish mumkin. Juda tez va oson tayyorlanadi. Kartoshka pyuresining tayoqcha shaklidagi antiqa turi. Tayoqchalarning ichi yumshoq, sirti esa qarsildoq bo'lib pishadi. Bunda kartoshka usti qarsildoq, ichi esa yumshoq, pyuresifat bo'lib pishadi. Kartoshka, qaymoq va pishloq bilan pishiriladigan krem-sho'rva . Bu taomning asosini xamirning o'rniga kartoshka tashkil etadi — bu xamir bilan ovora bo'lishni istamaydiganlar uchun yaxshi imkoniyat bo'lishi mumkin. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Iqlim o'zgarishi, muzliklar erishi hamda dengiz sathining ko'tarilishi, anomal jazirama, oziq-ovqat xavfsizligi va tanqisligi, qurg'oqchilik, qishloq xo'jaligidagi muammolar — shunchalik yaqin va doimiy "hamroh"imizga aylandiki, ko'pimiz bularni tezda o'tib ketadigandek qabul qilishga odatlandik. BMTning ma'lum qilishicha, Yer yiliga 4,7 million gektar o'rmonlarini yo'qotyapti , 12 milliondan ortiq ekin yerlari jiddiy degradatsiyaga uchramoqda . O'zbekistonga ham bunday muammolar begona emas. 22-aprel — Xalqaro yer kuni munosabati bilan "Gazeta.uz" biologiya fanlari doktori, professor Baxtiyor Rasulov bilan qishloq xo'jaligidagi yechimini kutayotgan muammolar, oziq-ovqat xavfsizligi, ilmda olimning o'rni xususida suhbatlashdi. — Mikrobiologiya va mikrob asosidagi biotexnologiyalar, nanotexnologiyalar, agrotexnologiyalar yo'nalishida ilmiy izlanishlar olib boraman. Aspiranturada o'qiyotganimda mikrobiologiya bilan shug'ullanganman. Tuproq bakteriyalarini ajratish, ular asosida qishloq xo'jaligi uchun biologik o'g'itlarni tayyorlash bo'yicha ilmiy ish qilganman. 2012−2018-yillari Xitoy Fanlar akademiyasida mikrob biotexnologiyalari va nanobiotexnologiyalar bo'yicha izlandim. Xitoydan qaytgach, olingan ilmiy natijalarni O'zbekiston qishloq xo'jaligida qo'llash, yangi turdagi, ya'ni organik turdagi mahsulotlarni yetishtirishga harakat qildim. O'zbekiston va xorijdagi loyihalarni imkon qadar bajardik. Hozir laboratoriyamizda mikrob va biotexnologiyalar asosidagi ilmiy loyihalarni davom ettiryapmiz. Ayni kunlarda ikki yo'nalishda ilmiy faoliyat bilan bandman. Asosan nanobiomateriallar olish, ularni fizik va kimyoviy tasniflash hamda tibbiyot, qishloq xo'jaligida qo'llash masalalari diqqat markazimizda. Biomateriallarning ajoyib xususiyati bor. O'zbekiston qishloq xo'jaligida haddan tashqari ko'p ishlatilayotgan, turli kasallik qo'zg'atadigan, ayniqsa, onkologik, qonning buzilishi, inson xromosomasi, irsiyati mutatsiyasiga sabab bo'ladigan zaharlar o'rniga nanomahsulotlarni qo'llash mumkin va shu konsepsiyani ilgari suryapmiz. Nanomateriallar va nanozarralardan foydalanish xavfli emasmi, degan savol tug'ilishi mumkin. Yo'q, aslida, ota-bobolarimiz bilib-bilmay nanotexnologiyalar yutug'idan foydalangan. Masalan, kumush taqinchoqlar solingan giyohli suvlarni ichishgan, chaqaloqlarni yuvintirishgan, turli yara-chaqalarni davolashda qo'llashgan. Bu kumush nanozarrasining hosil bo'lishiga asoslangan texnologiya bo'lgan. Kumush taqinchoq, tanga va buyumlar suvda o'ziga xos zaryadlangan zarralarni ajratgan va giyohlardagi kimyoviy moddalar ta'sirida nanozarralar holatiga o'tgan. Bu bir necha asrlik tarixga ega tajriba. Qadimgi yunon, hind madaniyati, tibbiyotida, turkiylar urf-odatida kumushli suvdan foydalanish an'anasi bo'lgan. Biz endi bularni ilmiy jihatdan o'rganish va uni qishloq xo'jaligiga tatbiq etishni boshladik. Nanozarralarni qo'llashdan maqsad: hozirgi kunda o'simliklarda keng tarqalayotgan viruslar va hasharotlarni yo'qotishdir. O'tgan yili Qibray tumanida yangi virus aniqlandi. PZR tahlillari asosida Tomato masoic tobamovirus turiga mos kelishi aniqlandi. Viruslarga, odatda, agrozaharlar ta'sir qilmaydi, uning DNK yoki RNKsini biz bilgan oddiy vositalar buza olmaydi. Buni faqat nanozarra bilan "buzish" mumkin. Jahon fani nanozarralar foydasini isbotlab berdi, hatto O'zbekistonga ham nanozarralar asosidagi mahsulotlar asta-sekin kirib kelyapti, lekin eskicha fikrlash sabab qishloq xo'jaligida qo'llashga to'siq bo'lyapti, deb o'ylayman. — Asosiy sababini o'zingiz aytdingiz — ilmdan uzilganmiz. Mana, Qishloq xo'jaligi va sobiq Innovatsion rivojlanish vazirligi bizdan ilmiy asoslangan taklif, yechimlar so'rardi. Biz ham doim nimani so'rashsa, javob berganmiz. Lekin oxirgi paytlari bergan taklif va maslahatlarimiz so'nggi manziliga yetib bormayotganiga hayronman. Qishloq xo'jaligida ilg'or mamlakatga doim Gollandiyani misol qilganman. U yerda sohaga ixtisoslashgan, muammolarni o'rganib, tadqiq etadigan universitetlar, institutlar bor va ular amalda ishlaydi. Ishlaydi! Universitetlar taklif etgan yechim, ishlanma va innovatsiyalar albatta isbotini topadi. Masalan, Vageningen universitetini olaylik. Qishloq xo'jaligidagi muammolarni molekulyar darajada o'rganadi. Bugun Gollandiya qishloq xo'jaligi mahsulotini yetishtirish va sotish bo'yicha dunyodagi eng yetakchi davlatlardan. Eksportdan yillik daromadi 65 milliard yevroni tashkil etadi. Endi o'ylab ko'ring, Gollandiya O'zbekistondan necha marta kichkina, bizning salohiyatimiz necha marta katta? Biz qishloq xo'jaligi ekinlaridagi kasalliklarga samarasiz kurashamiz. Zamburug' tabiatlik kasalliklarni olaylik. O'zbekiston bo'ylab keng tarqalgan. G'o'za yoki bug'doy misolida tushuntiray. G'o'zani ekishdan boshlab chinbarg chiqargunicha asosan 2 ta kasalligi bo'ladi. Chinbarg chiqqanda bargining qurishi, ikkinchisi, ildiz chirishi. Mana shu zamburug' kasalligi tufayli ayrim viloyatlarimizda chigit qayta ekiladi. Aslida, zamburug'ga qarshi kurashning oddiy usuli bor: tuproqni qayta ishlash kerak. Lekin biz faqat zahar beramiz, beraveramiz, yerni og'ulash bilan ovoramiz. Oxirida zahar o'simlikkayam ta'sir qiladi va bunday o'simlik stressga tushgan o'simlik hisoblanadi. Mana, bolangiz kasal bo'lsa, zahar bermaysiz-ku, shifo bo'ladigan doridan berasiz — o'simlik ham boladek gap. — Rosti, sohaga mas'ul rahbarlarning aksarida ilmiy fikrlash yo'q. Bir viloyat hokimining qishloq xo'jaligi bo'yicha o'rinbosari bilan yuzma-yuz gaplashgandim. Falon fermerning dalasidan bug'doyga xos bo'lmagan kasallik chiqyapti, buning qo'zg'atuvchisi oldin g'o'zada bo'lgan. Agar falon agrotexnika yoki texnologiya qo'llanmasa, keng yoyilib ketadi, dedim. Eshitgisiyam kelmadi. Kelasi yili esa shu kasallik butun viloyatga tarqab, ommaviy kasallanish qayd etildi. Ikkinchi holat Farg'ona viloyatining Furqat tumanida ro'y berdi. Cho'lga yaqin hududlarda yaqin-yaqingacha ildiz chirishi kasalligi aniqlanmagandi. 2022-yildan boshlab Furqat tumani fermerlari kasallangan g'o'za ko'chatlari namunasini olib kelishdi. Ko'ryapsizmi, ilgari suvga yaqin hududlarda bu kasallik aniqlangan bo'lsa, endi cho'l hududlarda ham paydo bo'lyapti. Agar rahbarlar masalaning mohiyatini tushunganida edi, hadeb zahar qo'llayvermasdi, boshqa ilmiy asoslangan yutuqlarga ham e'tibor berar, hech bo'lmasa, fikrimizga quloq tutardi. Bu yil nafaqat Furqat tumani, balki Beshariq tumanida ham ildiz chirishi haqida ma'lumot berishdi. Kasallik migratsiya qilyapti — ko'chib yuribdi. — Albatta. Kasallik aniqlansa, uni tekshirib, o'rganib, yechim taklif qilamiz. Masalan, g'o'zani yetishtirayotganda chigit ekishdan oldin yaxob suv bilan tuproqni bakterizatsiya qilish kerak. Shunda ildiz 100 foiz chirimaydi. Bu eski usul. Lekin hali qishloq xo'jaligi amaliyotimizga kirib bormadi. Kirib borishi uchun ilm kerak. Hayron qolaman: ayrim rahbarlarimizda ilm-fanga qarshi mustahkam "immunitet" bor. Qandaydir fikr bildirsak, darrov tanqid deb o'ylashadi. Bug'doy yoki paxtaning hosildorligini oshirish uchun fermerlar o'rtacha 1 tonnadan 2 tonnagacha mineral o'g'it soladi yerga. Eh-he, qancha pul sarflanadi bunga! 1 gektariga agar kimyoviy usulda hosil olaman desa, o'rtacha 4,5−5 million xarajat ketadi. Sarf-chiqimni yangi, oddiy, sodda vositalar bilan kamaytirish, 1 tonnani 150−200 kilogramga tushirish, hosildorlikni ham oshirish mumkin. O'tgan yili bir voqea bo'ldi. Kimligini aytmayman. Qishloq xo'jaligiga mas'ul hokim o'rinbosari fermerlarni yig'ib: "Kimlardir qandaydir suspenziya topib, hosilini arzonga yetishtiribdi. Mineral o'g'it ishlatmay qo'yibdi, nazoratga olinglar!", debdi. Qaysi aql bilan shunday deyish mumkin? Kechirasizu, sovetlar davrini yomonlaymiz, qoralaymiz, ammo o'sha vaqtda ham dalaga 2 tonnagacha o'g'it solinmagan. Masalan, azot, kaliy, fosfor me'yorini agrokimyo darsliklarida ham 250, 150, 50 kilogramm qilib hisoblab bergan. Hammasini qo'shsangiz, 450−500 kilogramm atrofida bo'ladi. Ammo biz 2 tonnagacha solyapmiz! Xo'p, mineral o'g'itni soldingiz, o'simlik o'zlashtirish kerak bo'lsa, maksimum 10−15 foizini o'zlashtiradi. Qolgani-chi, suv bilan yuvilib ketadi. Keyin bu suv oqava suvlarga qo'shilib, daryo, kanallarga quyiladi, dalaga boradi — aylanib yuraveradi. Yaqin yillarda yana bir muammo yuzaga kelyapti: ikkilamchi sho'rlanish, suvning sho'rlanishi. Hammasi mineral o'g'itning hisobiga. Noratsional, ilmiy asoslanmagan me'yorlar asosida ishlatayotganimiz sababli shu muammo qarshimizdan chiqyapti. Unutmaylik, mineral o'g'it ham tuz — tuproqdagi tuzning qarindoshi. Buning ham yechimi bor. Yangi usuldagi o'g'itlash, oziqlantirish usullari yordam beradi. Suspenziya holatida ishlatadi buni. Gumin kislota hosilalari, gumatlar, stimulyator tabiatga ega moddalar, biologik o'g'itlar bor. Kompleks tarzda ishlatish mumkin. Shunga o'tsak, qishloq xo'jaligidagi rentabellik oshadi, tannarx, kasalliklar kamayadi. — Changlanish, suv resurslarining cheklangani Markaziy Osiyoga xos xususiyat. Cho'l mintaqasi katta hududlarni egallagan. Qishloq xo'jaligida suv, resurs tejaydigan texnologiyalarni qo'llash, ya'ni tomchilatib sug'orish tizimiga o'tish, suvni saqlovchi materiallardan foydalanish, qurg'oqchilikka chidamli o'simlik navlarini keng joriy qilish vaqti yetgan. O'tgan yili viloyatlarni kezganda bug'doyning Krasnodar navi bilan bog'liq masala diqqatimizni tortdi. O'simlik yaxshi rivojlangan, lekin hosildorlik keskin kamayib ketgani kuzatildi. Bu holat qurg'oqchil hududlardan tashqari suvga serob Bo'ka, Piskent tumanlarida ham kuzatildi. Ogohlik qo'ng'irog'i deb qabul qilish kerak buni. Endi sho'rlanish, suvsizlikka chidamli mahalliy navlarni ko'proq yaratish fursati yetdi. Ammo jarayon sust ketyapti. Oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash, bu masalada boshqa davlatlarga qaram bo'lmasligimiz uchun mahalliy seleksiya asosidagi mahalliy navlarni joriy etishimiz kerak. Bug'doyning Krasnodar navi o'rniga, o'zimiznikini yetishtiraylik. Paxta navlarini ham shu bosqichga o'tkazishimiz zarur. Aytaylik, dehqonning oldida ikkita nav turibdi. Chet elniki 10 tonna, o'zimizning mahalliy 5 tonna hosil bersa, albatta, xorijnikini tanlaydi-da. Bu ham qanaqadir bozor. Kimniki yaxshi bo'lsa, o'shaniki xaridorgir bo'ladi. Bosh devorga urilgach, "buning yechimi olimlar bilan bahamjihat topilarkan" deyilgandan keyin emas, undan avvalroq harakatga tushish shart. Shu choqqacha biror viloyatning qishloq xo'jaligiga mas'ul xodimi institutimizga kelib, olimlardan maslahat olgani, intensiv hamkorlikda ishlaganini bilmayman, ko'rmaganman ham. Davlat ilmiy tadqiqot institutlari uchun yetarli sharoit qilib beryapti, mablag'larni ajratyapti. Endi olimlar ishlashi, javob berishi kerak. Yelkamizdagi mas'uliyat katta. Qandaydir muammo bo'lsa, eng avval davlatni ayblaymiz, hukumatni yomonlaymiz. Men bunga qarshiman. Davlat o'z ishini qilyapti. Sharoitimizni hozirlab berdi. Hamma gap rahbarlarda! Oldimizdagi "chaqiriq", "tahdid"larga tayyor bo'lishimiz kerak. — Bu loyiha 2006-yili emas, undan ancha avval, O'zFA Mikrobiologiya instituti katta ilmiy xodimi, biologiya fanlari doktori Zoir Shakirov rahbarligida boshlangandi. O'zFAning Qizilqumdagi stansiyasida tajribalar qilingan. Keyinchalik Zoir aka bilan ishlagan guruh, xususan, Sardor Hakimov, Baxtiyor Umarov va men birin-ketin Isroilning Ben Gurion universitetiga ishlarni davom ettirish maqsadida xizmat safarlariga bordik. 2006−2007-yillari o'sha dargohda cho'l o'simligi Onobrychis turkumiga mansub o'simliklar tuganak bakteriya asosida o'stirish biotexnologiyasini takomillashtirish maqsadida ishladim ham. Bu tuz va qum ko'chish xavfi yuqori hududlarda ekilsa, yashil biomassa hosil qilish hisobiga changlanish kamayadi. Baxtiyor Rasulovning Feysbuk sahifasida e'lon qilingan, Qizilqumda o'tkazilgan tajriba natijasi. Qumda havo azoti yordamida o'simlik o'stirish biotexnologiyasi. Boshida aytganimdek, bungayam qiziqish bo'lmagan. Laboratoriyada hisobot ko'rinishida qolib ketdi. Foydasi ko'p: nafaqat qum va chang ko'chishining oldini oladi, yana chorva uchun tayyor ozuqa manbai sanaladi. Tasavvur qiling, butun boshli cho'l — Qizilqum — agar shuni biomassa bilan qoplasak, menimcha, million bosh qo'y-qo'zini boqishga yetgulik ozuqa ham paydo bo'ladi. Nega qorako'lchilik barbod bo'lgan deb o'ylaysiz? Mana shu o'simlikni yo'qotganimiz evaziga, albatta. Ikkinchi muhim masala, asalarichilikni rivojlantirsa bo'ladi. Agar o'simlik cho'l hududida yer yuzasini qoplab o'ssa, dasht yoki tog'ga yaqin joylarda tizza baravar bo'lib ketadi. Juda ko'p gullaydi. Eng qizig'i, bu loyihamizga Isroilda katta qiziqish bildirilgandi. Balki hozir ular amalga oshirgandir. Bir yili Orolbo'yi uchun loyihalar e'lon qilindi. Shu o'simlik ham kiritilishini kutdim. Unday bo'lmadi. "Biofungitsid" degan mahsulotimizga startap yozib topshirganman Innovatsiya vazirligiga. Taqdiri nima bo'ldi, bilmayman. Prezidentning "Ilmiy va ilmiy-texnikaviy faoliyat natijalarini tijoratlashtirish samaradorligini oshirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi PQ-3855 qarori bor edi. 300 millionga yaqin mablag' olindi-da, qolib ketdi. Institutning bitta laboratoriyasiga kirib, shuncha ishlanmalar haqida eshityapsiz. Endi boshqalarini qo'yavering. Loyiha holicha qolib ketayotganlari qancha! — Paradoksal holat bor: biz ilmiy-tadqiqot xodimlari O'zbekistondagi bor muammolarning ilmiy yechimini o'rganamiz — dunyodagini emas. O'rganib-o'rganib, amaliyotga tatbiq etilmasa, albatta, muammo kattarib boraveradi. Eng qizig'i, davlat muammoni o'rganishga pul ajratyapti, boshqa tarafda bundan manfaatdor tarmoq deymizmi yoki rahbarlar nima qilishini bilmaydi-da, olimning qo'l-oyog'ini ipsiz bog'lab qo'yadi. Klasterlarga, fermer xo'jaliklariga zahar, mineral o'g'itlar sotiladi. Ularga kim tavsiya beradi? Kim "Ha, shu zahar yoki o'g'itni qo'llash mumkin, zarari kam?" deb xulosasini aytadi? Ochig'i, o'sha tavsiyachilarning ham o'z ulushi bor. Manfaatlar to'qnashuvi tugamas ekan, muammolarning oxiri ko'rinmaydi. 1−2 ta monopol kompaniya bor. O'zbekistonga qanday zaharlar olib kirishayotganini besh qo'ldek bilishadi. Yuqoridagi rahbarlari ham shu sohaning odami. Qaysi zahar nimaga zarar, onkologik kasalliklarni qo'zg'atadimi, irsiyatni buzadimi, yurak-ishemik xastaligi sonini oshiradimi — hammasini biladi. Afsuski, jarayon to'xtamayapti, yangidan yangi zaharlar oqimi katta. Tashkilotchilarga bir necha martalab savol berganman. Qayerda sinadingiz, ekologik-toksik xususiyatlari qaysi asbob-uskunalarda tekshirildi, tabiatga ta'siri qanday, o'simlikda qancha qismi qoladi va uni iste'mol qilsak nima bo'ladi kabi. Masala chala-yarim ham o'rganilgan emas. Chet eldan bir modda kirib kelyapti, ammo uni tuzuk tekshiradigan yo'q. To'g'ri, ro'yxatga oladigan idoralar bor. Lekin laboratoriyada, oq kalamushda tajriba o'tkazib, mikrobiologik xususiyatlari, ya'ni tuproqqa, suvga, odamlarga ta'sirini o'rganib, tadqiq etib, xulosani aniq berish kerak-da. 10 yilcha avval O'zbekistonda ishlatiladigan karate va sipermetrin degan 2 ta zaharni o'rganganmiz. Ayni shu ikki modda odam xromosomasining buzilishi, mutatsiyaga olib kelishini isbotlaganmiz. Bundan keyin qanchadan qancha kuchli zaharlar olib kirildi. O'zbekistonda zaharlarni monitoring qiladigan, xavfsizligini baholaydigan tashkilot yoki idora borligini bilmayman. Ularni qayerda aniqlaydi, xavfsizligiga kafolat beradigan laboratoriya ishlaydimi-yo'qmi bexabarman. Agar bo'lsa, aytsin: biz bormiz va mana bu zahar tarkibidagi kimyoviy moddani YAMR, GX-MSda, YUSSXda tekshirganmiz, haqiqatan mana shu modda tarkibi ishlab chiqaruvchi sertifikatidagi ma'lumotlarga mos keladi, buning tabiatga zarari yo'q, tuproqda parchalanadi yoki tuproqda ma'lum vaqt saqlanadi, o'simlikka singib ketardi, mevasida to'planmas ekan kabi xulosalar bersin. Menga juda qiziq. Monopol kompaniyalar bor. Ular raddiya bilan chiqishi mumkin. Yo'q, menga ilmiy isboti bilan ko'rsatsin. Qani, qaysi laboratoriyada tekshirtirding, qaysi jihozda aniqlading? Shuginani ko'rsat, bo'ldi. Har bitta kimyoviy modda tekshirilishi shart. Qishloq xo'jaligimiz — katta biznes. Ilmiy ishlarning dalagacha kirib bormayotganiga katta sabablardan biri shu. Ilmning uzilishi, olimda rag'bat yo'qligigayam sabab shu. Ilmiy-tadqiqot instituti loyihaga qaraydi. Loyihangiz bo'lsa, siz va jamoangiz ishlaydi, bo'lmasa, yo'q. Loyihalar ko'rib chiqilishi esa bizda negadir rosa cho'ziladi. Na tayinli javob beriladi, na inkor etiladi. 2021-yil oktabr oyida sobiq Innovatsion rivojlanish vazirligiga fundamental loyiha topshirganmiz. Ilmiy-texnik kengashda ko'rilgan, ijobiy baholangan, lekin nima bo'lganini bilmayman. So'rasangiz raddiya e'lon qiladi. Menga sening raddiyang kerak emas, loyihaning natijasi kerak. O'tkazdingmi-yo'qmi, shundan gapir. Raddiyasini ham bilaman, shablondagi gaplar: "B.Rasulovga shuncha pul berganmiz…" B.Rasulov davlatning pulini yeb ketmagan, uyiga olib ketmagan, bu loyihaga laboratoriyani qayta jihozladik, xorij asbob-uskunalarini olib keldik. Men shu loyiha rahbari bo'lsam ham 0,25 stavka olaman, sababi, mablag'ning asosiy qismini asbob-uskunalar va kimyoviy reaktivlarga sarflaganmiz. Hatto xizmat safarlariga ham loyihadan pul ajratmaganman, o'zimning yonimdan boraman. Moddalar analizi uchun ham yonimdan to'laganman, ishonishmasa, qancha oylik olganim, qanday jihozlar sotib olganimni tekshirishsin. Hisobotimda qanday analizlar qilganimni batafsil yozganman, bu analizlarga loyihadan emas, o'z yonimdan to'laganman. Oddiy misol, ikkita turdagi chigit namunasidagi moy va uning tarkibidagi moy kislotalarini aniqlash uchun 1 million , biz olgan biomateriallar natriy kationini biosorbsiya qilish uchun har bir tajriba varianti uchun 150 ming so'mdan (bunday namunalar 20 ga yaqin edi) to'laganman. Bu pullar oyligimdan to'langan. Endi vazirlikdagi rahbarlar javob bersin-chi: qaysi davlatda olim tadqiqot uchun yonidan pul to'laydi? Vazirlikda shunaqa rahbarlar bor ekan, O'zbekistonda shunaqa "gibrid" loyihalar bajaradi. Faqat shartnoma tuzish qoladi, xolos, olim va vazirlik o'rtasida. "Sen shuncha, men shuncha ajratib, o'rtada ilmiy ish qilamiz" degan ma'noda. Tasavvur qiling, 2021-yil oktabridan keyin qancha vaqt o'tdi? Faqat mening loyiham emas, boshqa ilmiy jamoalarning ham loyihalari asossiz to'xtatib qo'yilgan. Ular esa har oy loyiha e'lon qilyapmiz deb jar solishadi. Vaqtida javob ololmaysan, nima derkin deb ikkilanib, na ish boshlashga, na yangi loyiha yozishga hafsalang bo'ladi. Bu sohaga mas'ul rahbarlarning haddan tashqari ishi ko'p, vaqti yo'qligi sabab shunaqa mujmal bo'lib yursak kerak, ular qachon ishdan bo'shab, bo'sh vaqti topilsa, loyihamiz ko'rilsa kerak deb o'ylayman. Aslida, bunaqa ishlaydigan vazirlik yoki tarkibidagi agentlikning faoliyatini tanqidiy ko'rib chiqish kerak. Bunday ish tizimi kerakmi yoki yo'qmi? — Sobiq ittifoqdan katta ilmiy maktab qoldi. Orada qiyinchiliklar, ilmdan chiqib ketganlar ham bo'ldi. Ilmga qiziqqan yoshlar chetga jo'nadi. O'zim ham 8 yilcha Xitoy Fanlar akademiyasining fizika-kimyo institutida ishlab keldim. Hayot ravishi shunday ekan… O'zbeklar doim ilm-fanga qiziqqan. Potensiali birdan yuzaga chiqmasligiga sabablar ko'p. Qaysi birini aytay! Jamoatchilik orasida ham shunday gap yuradi: "Nega bizdan nobelchilar chiqmaydi?". Bu sharoitda o'zbek olimi Nobel mukofoti ololmaydi. Ming kuchanib, chiransin, qiyin. Chunki fan — bu katta investitsiya. Buning uchun o'zbek olimi Xitoy yoki Amerikaga, rivojlangan davlatlarga, qaysidir ulkan kuchli ilmiy maktabga borib, ilm qilishi kerak. Har kim o'zicha yangilik qilib, jahon darajasiga olib chiqib, Nobel olib ketavermaydi. O'sha ilmiy maktablar ham necha yillardan beri ishlab, ilmiy yo'nalishini yo'lga solgan, tizimini shakllantirgan bo'ladi. Bunday tizimlar juda ko'p va ular orasidagi raqobat ham dahshatli darajada katta. Olimlarimizni jamiyatda nufuzli, so'zi og'ir shaxslarga aylantirish uchun ularga yana minbar berilsa, ertalab telekanallardagi tonggi dasturlarda san'atkorlar emas, fan kishilarining suhbati olinsa, yoshlarga namuna qilib ko'rsatilsa, olimning obro'si oshadi, o'ziga ishonchi qaytadi. Qat'iy fikrim shunday: Fanlar akademiyasi ham, ilmni moliyalaydigan vazirlik ham o'zgarishi kerak. Ayniqsa, ilmni moliyalashga mas'ul idora. Uning ish uslubi, ming raddiya yoki bayonotlar bersin, zamonaga mos emas. Vazirlikka savolnoma yo'llang: "Nega ilmiy loyihalarni baholash bunchalik cho'zib yuborilgan?" deb. Qanday javob berishadi? Ilmiy loyihalarning baholanishi borasida qat'iy muddatlar bormi? 2021-yilda fundamental loyihalar tanlovi e'lon qilingan, nega tanlov shu vaqtgacha tugamagan? Yana bir jihat. Fundamental loyihalar uchun xorijlik hamrahbarning talab etilishi. Bu ham to'g'ri ish emas, buni ijtimoiy tarmoqlarda ham yozdim . Ilmiy g'oya va yutuqlar, texnologiyalar, patentlarning xorijlik hamkorlar bilan bo'lishish to'g'ri emas. Bu bosqichni bosib o'tgan davlatlarning achchiq tajribasi bor, nega biz buni qayta takrorlashimiz kerak?! Hali ham kech emas, bu talabni qayta ko'rib chiqish lozim. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda mazali va noodatiy, shu bilan birga o'ziga xos Osiyo taomlari retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Kim-pab janubiy Koreya oshxonasining milliy taomi bo'lib, betakror ta'mga ega. Bu mazali va to'yimli sho'rva нинг asosida bulon, lapsha, tuxum va ko'k piyoz, va xohishga ko'ra boshqa qo'shimchalar bor. Tovuq va sabzavotli vok lapshasini uy sharoitida tayyorlash oson, asosiysi — masalliqlarni tez qovurish kerak. Sho'rva tez tayyorlanadigan lapshadan iborat, unga qo'shimcha ingrediyentlar solsa bo'ladi, ularning asosiy qismi go'sht, sabzavot, tuxumdir. "Teriyaki" tovuqli taomi yapon oshxonasiga mansub bo'lib, ko'pgina mamlakatlarda ham sevib iste'mol qilinadi. Odatda "Bao" bulochkalari yarim oy shaklida turli-xil nachinka bilan tayyorlanadi, ammo ularni oddiy bulochka shaklida pishirsa ham bo'ladi. Bunday usulda pishirilgan taom go'shti yumshoq, ta'mi ham ajoyib, brokkoli karami esa qarsildoq bo'lib, barcha vitaminlarini saqlab qoladi. Eng mashhur Tailand sho'rvasi tom yam . Ushbu sho'rva o'ziga xos ta'mga va juda yoqimli hidga ega. Soya qaylasi, asal, sarimsoqpiyoz va limon sharbati ta'mlarining uyg'unlashuvi ushbu taomni yanada mazali qiladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. "Gazeta.uz" kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida "Nima o'qiymiz?" savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! "Nima o'qiymiz?" loyihasining navbatdagi mehmoni — tarixchi, Sharqiy Angliya universitetida associate professor bo'lib ishlayotgan Sherzod Mo'minov. Kitob nafaqat ilm manbai, balki fikrni rivojlantirish, aqlni charxlash, dunyoqarashni kengaytirish vositasi hamdir. Amaliy nuqtai nazardan, kitob o'qish til o'rganish, ma'lumotlarni tahlil qilish, ilmiy yoki ommabop tekstlar yozish kabi ko'nikmalar hosil qilishda ko'makchi bo'ladi. Turli janr va uslubda yozilgan kitoblar o'qish kitob yozishda ham juda foydali: nafaqat ingliz va boshqa chet tillarini, balki kitob yozishni aynan badiiy va boshqa asarlar o'qish orqali o'rganganman, desam mubolag'a bo'lmaydi. Bir nafasda o'qiladigan matn yozish qanchalik qiyinligi, yozuvchi mehnatini qadrlash muhimligini tushunganman. O'zim kitob yozib, chop qila olishimga bo'lgan ishonch, yozishda asqatgan bilimlarni aynan o'qish orqali shakllantirganman. Kitobimni yozish jarayonida unga o'quvchi nazari bilan qarash muhimligini ham. Kunimni odatda kitob o'qishdan boshlayman. Ertalab darsim bo'lmagan kunlari, bir piyola achchiq qora qahva bilan, derazadan tushib turgan tong yorug'ida kitob o'qiyman. Bu jarayon oldinda turgan kunim uchun nihoyatda muhim — shu tarzda miyamni uyg'otaman. Nonushta tanamga ozuqa berganidek, kitobdagi so'zlar aqlimga quvvat bo'ladi. Yaxshi kitob kayfiyatimni ko'taradi, tasavvurimni mashq qildiradi. Qanday kitobligiga qarab, kitoblarni turlicha o'qiyman. Kasbim kitob o'qish (va yozish) bo'lgani uchun xohlagan bir paytda bir nechta kitob o'qiyotgan bo'laman. Ilmiy tadqiqotim uchun o'qiydigan kitoblarimdan tashqari (bularni odatda qisman o'qiyman, boshidan oxirigacha o'qib tugatishga vaqt yetmaydi), ilmiy jurnallar iltimosiga ko'ra taqriz yozish uchun o'qiladigan kitoblar ham bor. Ishdan tashqari vaqtda albatta bitta badiiy kitob o'qiyman. Ilmiy kitoblarni, u kitob meniki bo'lsa (ya'ni, kutubxonadan olingan bo'lmasa), muhim yoki tadqiqotimda ishlatishim mumkin bo'lgan gaplarning tagiga qalam bilan chizib o'qiyman. Oldinlari, ayniqsa yangi kitob sotib olganimda, bunday qilishga qo'lim bormasdi, ammo yillar o'tib, o'qilgan kitoblarning aksariyat qismi xotirada qolmasligiga amin bo'lganman. Oradan bir oy o'tar-o'tmas, o'rganganlarimning ko'pi elakka quyilgan suvdek xotiradan chiqib ketadi. Shu sabab, vaqt o'tib yana kitobni ochganimda eslashim kerak bo'lgan qismlarining tagiga chizaman. Kitobga jabr bo'lmasin deb, yumshoq qalam bilan, keyin o'chirsa bo'ladigan qilib chizaman. Oxirgi yillarda kitoblarni asosan ingliz tilida o'qiyman, lekin o'zim o'rganayotgan chet tilida kitoblar o'qib turishga harakat qilaman. Boshida qiyin bo'lishiga qaramasdan, lug'at yordamida, sabr bilan o'qib borilsa, oradan vaqt o'tib til bilimini kitob o'qish orqali oshirish mumkinligiga ishonaman. Misol uchun, yapon tilida roman o'qishni boshlaganimda, har ikki gapda bir lug'at titkilash qiyin bo'lardi, bu jarayonda roman o'qishdan olinadigan zavq ham deyarli yo'qqa chiqardi. Ammo so'z boyligim ortib borgani sari, lug'atga murojaatlarim kamaya bordi, hozirda juda qiyin romanlardan tashqari uncha-muncha kitoblarni deyarli lug'atsiz o'qiy olaman. Muhimi, bo'sh kelmasdan, muntazam o'qib borish. Hozir o'zbek tiliga ko'plab kitoblar tarjima qilinmoqda. Bu albatta yaxshi. Ammo dunyoning asosiy tillarida, eng kamida ingliz tilida kitoblarni bemalol o'qiy oladigan yoshlarimiz ko'paygani yaxshi. Tarjimalar ko'payaveradi, ammo ular hamisha son va sifat jihatidan original kitoblardan orqada yurishi tabiiy. Hozirgi zamonda kitob do'koniga ham bormasdan, elektron formatda xohlagan kitobni sotib olish mumkin. Tilni bilish o'quvchiga tarjima chiqishini kutib o'tirmasdan, o'zi xohlagan bilimni xohlagan paytida o'qib-o'rganish imkonini beradi. Quyida yaqin o'tmishda o'qigan kitoblarim orasidan menga yoqqan bir nechtasini keltiraman. Tarixchi bo'lganim uchun, bularning ko'pi sohamga oid kitoblardir, ammo orasida umumiy mavzularga doir va badiiy asarlar ham bor. Ba'zida kutubxona yo kitob do'konida biror bir kitob nomi yoxud muqovasiga qarab qo'limga olaman, birinchi sahifasini o'qiyman. Ko'pincha joyiga qaytarib qo'yaman — kitob yoqmagani uchun emas, balki o'qib tugatishim kerak bo'lgan kitoblar haddan tashqari ko'pligi sabab. Ammo Posnettning "G'alati hosillar" asari ilk satrlaridan diqqatimni tortgan: kitobning birinchi bobi islandiyalik aholi va shimol o'rdaklari o'rtasida yozilmagan "shartnoma" haqida hikoya qiladi. Pati nihoyatda nozik va qimmatbaho bo'lgan o'rdaklarni tuxum qo'yish payti yirtqichlardan asragan odamlar qushlar ketgach, inlarda qolib ketgan noyob patni yig'ib, sotib kun kechiradi. O'rdaklar ham ulardan cho'chimay, ishonch bilan polaponlarini dunyoga keltiradi. Shimol o'rdagining pati shunday "g'alati hosillar"dan biri bo'lib, jahon bozorida narxi juda baland. Kitobda yana olti turdagi shunday noyob va "g'alati" hosillar haqida hikoya qilinadi. Kembrij universiteti tarixchi professori, Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari bo'yicha mutaxassis Tim Harperning salmoqli bu asari o'tgan asr boshlarida Yevropa mustamlaka tizimlariga qarshi chiqqan Osiyodagi inqilobchilar haqida. Sanoat inqilobi va texnologiyalar rivoji natijasida yuzaga kelgan yangi dunyoni goh erkin, goh maxfiy kezgan bu qo'zg'olonchilar o'z millatlarining chet ellik "og'alar"dan erkin bo'lishi yo'lida jonlarini ham berishga tayyor bo'ladi. Harper bu ishi bilan shu paytgacha Yevropani dunyo markaziga qo'yib kelgan tarixga tanqidiy nazar tashlab, imperiyalarning yemirilishida mustamlaka yurtlarning jasur vakillari sa'y-harakatlari, ularni bog'lab turgan xalqaro rishtalarni turli tildagi arxivlarga asoslab yoritib bergan. Shaharlarga mehrim bo'lakcha. Ular haqidagi kitoblarni ham sevib o'qiyman. Shaharlar ichida Tokioni boshqacha yaxshi ko'raman. Bu ajoyib kitobda Tokioda yashovchi amerikalik yozuvchi Anna Sherman shahar tarixi va bugunini uning eski ibodatxona qo'ng'iroqlari orqali so'zlab beradi. Gavjum metropolisning yashirin burchaklaridan moziy izlarini qidirgan Sherman har qadami tarixiy ahamiyatga ega ko'chalar, eski binolar va ular bilan chambarchas bog'liq inson taqdirlarini mohirona hikoya qiladi. Shermanning mahorati orqali Tokioni yaxshi bilgan o'quvchi ham, u yerda biror marta bo'lmaganlar ham qavat-qavat tarix ostidan bizgacha yetib keladigan qo'ng'iroq ovozlarini tinglaydi, uzoq o'tmish insonlari his qilgan tuyg'ularu qayg'ularga sherik bo'ladi. Ijtimoiy tarmoqlarning hayotimizdagi o'rni ortib borayotganidan havotirlanishimiz lozimmi? Amerikalik yozuvchi Eggersning yangi romani zamonamizni hajv qiladi. Unda The Every degan texnologik kompaniya — uni Facebook, Apple va Amazon'ning yig'indisi desa bo'ladi — dunyoni egallab olishi qiziqarli qahramonlar hayoti orqali yoritilgan. Kembrijning yana bir tarixchi professori Jonatan Haslam — Sovet Ittifoqi tarixi bo'yicha mutaxassis. Turli davlatlar arxivlarida olib borilgan tadqiqotlari natijasi bo'lmish bu kitob ikki jahon urushi orasida Yevropa davlatlari yetakchi sinf vakillarining Sovet Ittifoqi va kommunizmdan xavotiri haqida hikoya qiladi. Bu xavotir shunchalik kuchli va keng tarqalganki, kommunizmni asosiy dushman deb bilgan Yevropa 1933-yili Germaniyada hokimiyat tepasiga kelgan Hitlerga nisbatan ham bu darajada jiddiy yondashmaydi. Ikki zulm orasidan eng xavflisi deb ular Sovet Ittifoqini tanlaydi. Kitob nafaqat yaxshi yozilgan — u shu davrgacha G'arb davlatlarida hukm surib kelgan paradigma, ya'ni butun Yevropa natsizmga qarshi bo'lgan, degan g'oyani so'roq ostiga oladi. Haslamning xulosasi shuki, kommunizmdan cho'chigan G'arb haqiqiy xavf bo'lmish fashizmni jiddiy qabul qilmaydi. Yapon imperiyasi davrida mustamlaka Koreyadan Yaponiyaga ko'chgan koreyslar avlodidan bo'lmish yapon yozuvchisi Yu Mirining "Tokio, Ueno bekati" romani Yaponiya va dunyoda oxirgi yillarda eng ko'p o'qilgan asarlardan bo'ldi. Roman Tokioning Ueno parkida uysiz tilanchi bo'lib kun ko'radigan, yoshi o'tgan erkakning qiynoqli xotiralariga asoslangan. Bosh qahramon Kazu asli Fukushima viloyatidan (2011-yilgi tabiiy ofatdan so'ng Yu Mirining o'zi ham Fukushimaga ko'chib o'tib, talofat ko'rgan shaharlarning birida yashay boshlagan); tasodifga ko'ra, uning o'zi imperator Akixito bilan bir yilda, o'g'li esa Akixitoning o'g'li (hozirgi imperator) Naruxito bilan bir kunda tug'ilgan. Taqdir zarbalari va oilaviy fojia mehnatkash Kazuni uysizlikka yetaklaydi. Yu Miri imperator oilasiga tutash bu taqdir orqali zamonaviy yapon jamiyatida o'sib borayotgan tengsizlikni tanqid qiladi. Ajoyib va ayni vaqtda ayanchli roman. Xitoy tarixi bo'yicha mutaxassis Timoti Bruk ushbu ommabop kitobida XVII asr Hollandiyasida yuz bergan sanoat va savdo inqilobi orqali globallashuv jarayoniga nazar soladi. Bruks bu davrda ijod qilgan hollandiyalik musavvir Yan Vermeyerning olti asari orqali globallashuv tarixi — uzoq o'lkalarga sayohat, savdo-sotiqning kengayishi, Yevropa imperiyalari orasida savdo huquqi va mustamlakalar ustida raqobat, Osiyodan kirib kelgan buyumlarning yangi davr Yevropasi shakllanishidagi o'rni kabi murakkab jarayonlarni qiziqarli tarzda hikoya qiladi. Sanoat va savdo rivojlanishi oqibatida yuzaga kelgan yangi dunyo Timoti Bruk qalami ostida ko'z o'ngimizda asta-sekin gavdalanadi. Qiziqishlar xilma-xilligidan tashqari, kundalik hayot, ish, dars va oilaga sarflanadigan vaqtdan ortib kitob o'qish hamisha ham oson emas. Ishi va turmush sharoitiga ko'ra kitoblardan yiroq yashaydigan insonlar ham bor. Shunday insonlarga ham o'zingiz uchun qiziq bo'lgan birorta kitobni o'qib ko'ring, degan bo'lardim. Shunchaki vaqt o'tkazish yoki kitobdagi voqealarga qiziqishdan tashqari, fikrlashingizga ijobiy ta'sir qiladi. Dunyoga teranroq qaraysiz. Yana bir tavsiyam: keng mavzularda, mutaxassisligingizdan uzoq sohalardagi kitoblarni o'qing. O'zingiz yaxshi tushunmagan mavzu yoki jarayonlarni sodda va qiziqarli tushuntirgan kitoblar talaygina. Ko'z bilan ko'rib, qo'l bilan ushlab bo'lmaydigan narsalarni tasavvur oynasida aks ettira oladigan ajoyib yozuvchilarning asarlarini o'qing. Bulardan tashqari, yillar davomida o'qigan kitoblarim orasidan quyidagi kitoblarni odatda do'stlarimga tavsiya qilaman. Bularning har biri menga qadrdon bo'lib qolgan, desam mubolag'a bo'lmaydi; har biri haqida yuzlab so'z yozishim mumkin edi. Yoshlarimiz shular orasidan yangi asar yoki yangi muallif kashf qilishsa, juda xursand bo'laman: Tavsiyalar so'ngida o'zimning o'tgan yili chop qilingan kitobimga ham havola qoldirsam. Kitob 1945−1956-yillar oralig'ida Sovet Ittifoqida asirlikda bo'lgan 600 mingdan ortiq yapon askarlarining taqdiriga bag'ishlangan. PhD dissertatsiya sifatida boshlangan bu kitobni yapon, rus va ingliz tillaridagi arxiv manbalari va xotiralarga asoslanib yozganman. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda bahoriy mavsumga mos qulupnayli shirinliklar ro'yxatini taqdim etadi. Qulupnay mavsumida o'zingizni ajoyib mini-piroglar bilan siylang. Bu pishiriq juda oson tayyorlanadi. Shirin va xushbo'y qulupnayli muzqaymoq — zararli qo'shimchalarsiz oddiy va tabiiy shirinlik. Choy bilan ichish uchun mazali kefir asosida tayyorlanadigan va qulupnay bilan bezatilgan oddiy keks . Oson tayyorlanadigan, pishirishni talab etmaydigan qulupnayga ega tvorogli tortni mavsumga qaramay yangi chiqqan qulupnay yoki muzlatilgani bilan tayyorlash mumkin. Ushbu oddiy va shu bilan birga ajoyib vanil, dolchin va qulupnay ta'mlarini o'zida mujassamlashtirgan pirog juda tez va oson tayyorlaniladi. Tvorog va qulupnayli pirog — bunday ajoyib ta'mga ega pirog kattayu kichikka birdek yoqishi aniq. Yumshoqina va og'izda erib ketuvchi qulupnayli pechenelar ayniqsa bolajonlarni juda quvontirib yuborishi shubhasiz. Mayin biskvit, plombir muzqaymog'ini eslatuvchi krem, qulupnay — bularning hammasi fransuz konditerlari tomonidan o'ylab topilgan "Freze" tortida mavjud. Yengil va yumshoq, xuddi suflega o'xshab ketuvchi shirinlik — qulupnayli puding . Uni xohishga qarab, muzqaymoq bilan ham iste'mol qilish mumkin. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Ba'zida kino ko'rging keladiyu, lekin nima ko'rishni bilmaysan: kinodan ko'pi bormi? Lekin bir tavsiya bo'lsayu, unga ishonib, tomoshani boshlasang. "Gazeta.uz" mushtariylarning dam olish kunlari mazmunli o'tishiga ko'maklashish niyatida "Nima ko'ramiz?" loyihasini davom ettiradi. Kino ijodkorlari, ssenariynavislar, yozuvchi va shoirlar, jurnalist va blogerlar, jamoat faollaridan har hafta "Nima ko'ramiz?" degan savolga javob olamiz. Maqsad — kinoning yaxshisini ko'raylik, vaqtimiz behuda ketmasin. "Nima ko'ramiz?" loyihasining bu galgi mehmoni — jurnalist Gulmira Musajonova . Yoshligimda badiiy filmlarni ko'proq ko'rardim, Yevropaga kinosiga ixlosim baland edi, Italiya va Fransiya filmlarini juda yaxshi ko'rardim. Italiya va Fransiyaning hatto komediyalari ham juda yaqin edi. Dramalarida oddiy maishiy masalalarni ijtimoiy muammo darajasiga olib chiqishi bilan meni qoyil qoldirardi. Shuni ham ochiq aytishim kerakki, biz sovet davrida shakllangan avlodmiz, Sovet Ittifoqida suratga olingan filmlarni ko'proq ko'rganmiz. Shunday bo'lsa-da, gruzin kino ijodkorlarining filmlarini alohida qiziqish bilan kuzatardim. Biz, o'zbekistonliklardan farqli o'laroq, ular kinoda o'z milliyligini saqlab qololgan, deb hisoblayman. Kinolarimizda aralash sovet madaniyatining ta'siri nihoyatda kuchli edi. Shu boisdan sovet davridagi o'zbek kinolarini milliy kinoimiz deya olmayman. Vaholanki, o'zbek milliy kinosi uchun o'zbek tilida ssenariylar yozilib, o'zbek tilida suratga olinishi uchun kurashgan kamida uch kishi bor: Rixsivoy Muhammadjonov, Temurmalik Yunusov va Farhod Musajonov. So'nggi vaqtlarda faqat va faqat tavsiyalar, yaxshi taqrizlar, shuningdek, jamoatchilik orasidagi muhokamalardan kelib chiqib kino ko'ryapman. Muhokamalarga sabab bo'layotgan filmlar — jonu dilim, "bunday filmni albatta o'zim ko'rishim kerak", deyman, bunday filmlar bo'yicha odamning o'z fikri bo'lishi kerak. Quyida keltirilayotgan so'nggi vaqtlarda ko'rilgan filmlarni ham aynan yaxshi tavsiyalar, yaxshi taqrizlar sabab ko'rib chiqqanman. "Ghahreman", 2021 Bizni o'zimiz xohlamagan ishlarni qilishga, o'zimiz xohlamagan gaplarni (masalan, yolg'on) gapirishga aslida jamiyat majbur qiladi. So'ng yana shu jamiyatning o'zi bizni shu ishlar, shu gaplar uchun qoralaydi, sud qiladi. Qaysidir davlatda, biror bir jamiyatda qonunga xilof ish tutuvchilar, qonunbuzarlar, yolg'onchilar ko'p bo'lsa, bunga o'sha jamiyatning o'zi aybdor. "Qahramon" — shu haqda. Asqar Farhodiyning eng yaxshi filmlaridan biri. "The Father", 2020 So'nggi vaqtlarda ko'rgan filmlarim orasida menga eng qattiq ta'sir qilganlaridan. Ehtimol, shaxsiy kechinmalar, o'zimga bog'liq holatlar, o'zimning tuyg'ularim sabab shunday bo'lgandir. Film voqealarini o'zimdan o'tkazdim, ota va qiz o'rtasidagi munosabatlarning qaysidir jihatlari juda tanish ko'rindi. Entoni Hopkins ota rolini yaxshi ijro etgan. "Im Westen nichts Neues", 2022 Propaganda urushni shu qadar zo'r berib targ'ib qilavergani ortidan oxiri urush boshlandi. Urush yaxshi narsa emasligi kundek ayon, uni targ'ib qilib bo'lmaydi. Ha, qahramonlik, fidoiylikni targ'ib qilish mumkin. Lekin faqat Vatan himoyasi yo'lida. Qo'shni mamlakatga bostirib kirishga, birovning uyini toptashga, xalqiga azob berishga, bolalar, ayollar, qariyalarni xo'rlashga hech kimning, hech qaysi davlatning haqi yo'q. Rejissyor Edvard Berger tomonidan 2021-yil martida suratga olinishi boshlangan "G'arbiy frontda o'zgarish yo'q"ning yangi ekranizatsiyasini ham hamma, eng avvalo, urushni oqlayotgan, urushni targ'ib qilayotganlar ko'rishi kerak. Remarkning shu nomli romani asosida olingan film, tabiiyki, Birinchi Jahon urushi haqida, lekin bugungi kun uchun aynan bugun ataylab olingandek, bugungi kun uchun mo'ljallangan film. Xudo baribir ijodkorlarning ko'ngliga bekordan-bekorga u yoki bu mavzuni solmaydi, menimcha. "The Whale", 2022 Bu filmni tavsiya qilishgani, shuningdek, unga yaxshi taqrizlar berilgani uchun ko'rdim. Boshi qiyinroq, boshlab olguncha. Bosh rol ijrochisi Brendan Freyzerning ijrosi zo'r — shu ijrosi uchun 2022-yil yakunlariga ko'ra "Oskar" haykalchasini ham qo'lga kiritdi. Filmni ko'rish kerak, tavsiya qilaman. 2022 O'zbek kinoijodkorlari bunday film oladi, deb hech kutmagan edim. Boshqacha film. Rejissyor Husnora Ro'zmatovaning bu filmda bermoqchi bo'lgan g'oyasi, isyoni, o'zgacha fikrlashdan qo'rqmagani meni qoyil qoldirdi. Ayol kishi, bo'lganda ham o'zbek ayoli bo'la turib, eski malomatlar, eski ta'na toshlari yog'ilishidan qo'rqmay shunday film ololgani ikki karra tahsinga loyiq. Albatta, u hali yosh, lekin undagi intilish kishini xursand qiladi. Film mukammal emas, shunday bo'lsa-da, uni ko'rish kerak. Ko'rishni tavsiya qilaman. Quyida keltirilayotgan ro'yxatda 1-o'rin, 2-o'rin degan narsa yo'q. Ularni menga ko'rsatgan ta'siri bo'yicha o'zim shundoq yozib chiqqanman. " Kakku uyasi uzra parvoz " (1975). Kitobi badiiy asar sifatida yaxshi, lekin rejissyor Milosh Forman asarni yanada kuchaytirib yuborgan. Eng zo'r kinoasarlardan biri. Qanchalik demokratik bo'lmasin, har qanday davlatda bo'ladigan ichki tizim ochib berilgan, hayot haqiqati ko'rsatilan, shuning uchun ham odamlarni dahshatga soladi; " Zulmatdagi raqqosa " (2000). Myuzikl, lekin yengil-yelpi kino emas. Hayotdagi adolatsizliklar, inson ojizligi va, afsuski, ezgulik va adolat har doim ham g'alaba qozonmasligi haqida. Rejissyor Lars fon Triyerning eng yaxshi asarlaridan biri. Bir filmni ko'rsangiz, haftalab uning ta'sirida yurishingiz mumkin — men bu filmni ko'rganimga ancha bo'lgan, ammo hali ham uning ta'siridaman; " Velosiped o'g'rilari " (1948). Jamiyatda qaror topgan tizim insonni o'z vijdoniga qarshi, qonunga xilof ishlarni qilishga majburlashi, otalarni ularning farzandlari ko'z oldida izza qilishi haqida. Nafaqat Italiyaning, balki Yevropaning eng zo'r filmlaridan biri. " Tazarru " (1984). Tengiz Abuladzening bu film televideniye orqali birinchi marta ko'rsatilganida rosa shov-shuv bo'lgan. Qatag'onning uning mualliflari va qurbonlari, shuningdek, avlodlar hayotiga ta'siri haqida. " Oddiy mo''jiza " (1978). Bir qarashda sevgi-muhabbat haqidagi film deb o'ylaysiz, aslida juda purma'no, mohiyati chuqur film. Filmni tomosha qilish asnosida yana bir narsaga qoyil qolasan — chinakam iqtidorlar mustabid zamon va makonda yashab ham iqtidordagilarni tanqid qila oladi, shunga jur'at va imkon topadi. Bu filmni nafaqat ko'rish, balki eshitish ham kerak. " Shoushenkdan qochish " (1994). Hech qachon taslim bo'lmaslik kerakligi haqida. Frenk Darabontning eng yaxshi ikki filmidan biri (ikkinchisi — " Yashil maskan " , uni ham ko'rish kerak — insoniylikni targ'ib qiluvchi film). U aytmoqchiki, qamoqda o'tirgan hamma ham qonunbuzar emas, ozodlikda yurganlarning hammasi ham begunoh emas. " Samo farzandlari " (1997). Bolalari bolaga o'xshab yashayotgan jamiyat — sog'lom. Bolalari nochor, abgor, hatto kiygani oyoq kiyimi yo'q jamiyat — xasta. Bunday jamiyatda muammolar qalashib yotibdi va ularni, albatta, hal qilish kerak. Eronlik rejissyor Majid Majidiy barcha filmlarida bolalar orqali hayotdagi muammolarni kattalarga ko'rsatib beradi. "Samo farzandlari" ham shunday. " Knockin' On Heaven's Door " (ruschasiga — "Dostuchatsya do nebes" , 1997). Bu filmni juda ham yaxshi ko'raman. Menimcha, hamma ko'rishi kerak bo'lgan yaxshi filmlardan biri. " Jangga faqat "qariyalar" kiradi " (1973). Sovet davrida urush haqida ukrain rejissyori va aktyori Leonid Bikov tomonidan suratga olingan film. Lekin unda urush, jang sahnalari deyarli yo'q. Faqat odamlarning o'zaro munosabatlarini ko'rasiz. Inson hayoti — eng yuksak qadriyat ekani, uni qadrlash kerakligi haqida. " To'ng'ich o'g'il " (1976). Nazarimda, aktyor Yevgeniy Leonovning eng yaxshi filmi. Filmda u eng zo'rlardan biri. Unda otaning taqdiri, kechinmalari, iztiroblari, dardi ko'rsatilgan. Sovet insonining hayotini ham ko'rasiz. Hamma — kattalaru yoshlar uchun yaxshi film. " Ko'zgu " (1974). Tarkovskiyning filmlarini hamma ko'rishi kerak. Men tavsiyaga "Ko'zgu"ni tanladim. Film rejissyorning o'zi va onasi haqida. Juda samimiy, juda falsafiy film; bola, farzand nuqati nazaridan ko'p narsani tushunishga yordam beradi. Tarkovskiyning boshqa filmlari bundan kuchliroq, lekin "Ko'zgu"ga mehrim bo'lakcha. " Billni o'ldirish " (2003). Kinoda imkoniyatlar cheksizligi, har bir rejissyor unga hech yo'g'i bitta yangi narsa olib kira olishi, yangi qirrani ocha olishiga isbot bo'lgan film. Montajiga, suratga olish uslubiga qoyil qolaman. Kventin Tarantino montajni zo'r his qiladi, musiqani hamma narsa bilan hamohang qo'yadi. Shunchaik ko'rib, mazza qilib dam olish uchun. " Voiz " (1999), " O'rtoq Boykenjayev " (2002). Ikkisi ham rejissyor Yusuf Roziqovniki, ikkisi ham o'zbek kinosi tarixida qoladigan film. O'zimiz haqimizdagi haqqoniy, muammolar ko'tarib chiqilgan kinoasarlar. Ikkisini ham albatta ko'rish kerak. " Parizod " (2012). Erkin A'zam ssenariysi asosida Ayub Shahobiddinov tomonidan olingan nihoyatda falsafiy asar. Ayub Shahobiddinov buni sal keyinroq olganida, ehtimol, Erkin aka aslida nmia demoqchi bo'lganini yanada kuchliroq his qilgan bo'lardi, deb o'ylayman. " Issiq non " (2018). Film rejissyori Umid Hamdamovga "mana bunday, mana bunday kamchiliklari bor" deganimda xafa bo'lib qolgan, lekin Umidga mana shunday yaxshi film uchun ko'pdan ko'p rahmat aytaman. Filmda o'zbek xalqiga, o'zbek ayollariga bo'lgan cheksiz mehr, ayni vaqtda hamdardlik ko'rinadi. "Issiq non"ni tomosha qilganimda yig'laganman — o'zimizga achinib yig'laganman. Nazarimda, so'nggi 10−12 yilda o'zbek kinosidagi ko'rganim eng yaxshi asar. " Sehrli qalpoqcha " (2012), " Sehrli qalpoqcha 2: Sariq devni minib " (2014). Juda yaxshi filmlar. Hali ham qayta-qayta ko'raman. Qiziqarli suratga olingan, rejissyor Sarvar Karimov qandaydir yangicha yondashuv, yangi ob-havo olib kirgan. Afsuski, zamonaviy o'zbek kinosida bolalarga mo'ljallangan filmlarga hech qanday e'tibor berilayotgani yo'q. Bu nima degan gap? Qisqa metrajli filmlarni juda yaxshi ko'raman, chunki qisqa asarga katta fikrni joylash qiyin. " Ko'zga ko'rinmas bolalar " nomli yetti novelladan iborat filmlar turkumi bor. Yetti rejissyor har biri har xil qit'ada suratga olgan. Shu turkumni, ayniqsa, uning so'nggi — "Song-Song va mushukcha" nomli qismini ko'rish kerak. Bugungi hayotimiz boricha ko'rsatilgan. Xasta jamiyat oyoqqa turmoqchi, o'zini o'nglamoqchi bo'lsa, ishni birinchi galda bolalarga e'tibordan boshlashi kerak. Bolalarning hayoti yaxshilansa, jamiyat to'g'rilanib ketadi. Shuningdek, Shokir Xoliqovning " Choy " filmini tavsiya qilaman. Zo'r film, "Bizdan ham chiqdi", deb rosa xursand bo'lgandim. Qayerda qanday — o'zbekmi, jahonmi, farqi yo'q — hujjatli filmlar bo'lsa, qiziqaman, ko'rishga harakat qilaman. Fursatdan foydalanib, Umid Hamdamovning " Qodiriy " , Nurilla Narzullayevning " Shayxzoda " va Aleksandr Gamirovning " Xoja Bahouddin Naqshband " hujjatli filmlarini tomosha qilishni tavsiya qilgan bo'lardim. Juda yaxshi, puxta ishlangan va ma'noli filmlar. Bunda gap filmlarga asos bo'lgan tarixiy siymolarning shaxsiyatida emas, balki rejissyorlarning mahoratida — ular filmni qanday qilib zo'r olish kerakligini ko'rsatib, isbotlab bergan. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda hamyonbop va foydali mahsulotlardan tayyorlangan salatlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Bu oson tayyorlanadigan, hamyonbop masalliqlardan iborat, biroz achchiq, yengil va mazali salat . Lazzatli, foydali va tez tayyorlanadigan salat . Uning farqli tomoni — gulkaram pechda pishirilishi, brinza esa o'simlik yog'ida qovurilishida. Mazali va yengil "Yashil ma'buda" salati , ayniqsa, qomati haqida qayg'uradiganlarga juda yoqadi. Atigi 2 ta masalliq va zapravkadan iborat oddiy, ammo mazali salat ни tayyorlab ko'rishga nima deysiz? Atsesili — ajoyib ta'mli gruzincha salat. Masalliqlar va ziravorlar uyg'unligi natijasida salatning ta'mi betakror bo'ladi. Yangi ko'katlar, karam va rediskalik salat — bahor va yoz mavsumining belgisidir. Qovurilgan baqlajon, pomidor, kashnich, tvorogli pishloq va balzamik krem — salatda ajoyib uyg'unlik yaratadi. Qizil lavlagi, bodring va qizil piyozdan yengil, foydali, kam kaloriyali salat aynan siz uchun. Biroz achchiq ta'mga ega, tez tayyorlanadigan bodringli salat . U go'shtli taomlar bilan ajoyib uyg'unlik hosil qiladi, achchiq ta'mi esa hech kimni befarq qoldirmaydi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda yozgi meva — olcha solib tayyorlangan shirin va noodatiy pishiriqlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Olcha bilan pishiriladigan pirog juda mazali bo'lib, bunda muzlatilgan, konservalangan yoki yangi uzilgan olchalardan foydalanish mumkin. Yumshoq oshirma xamir, nordon olchali nachinka va shtreyzel bilan qoplangan mayin pirojkalar . Yumshoq tvorogli xamirdan tayyorlangan olchali o'ramalar — qalbingizni zabt etishi aniq. Mayin va shirin xamir nordon olcha bilan qo'shilganda bu keksda ajoyib ta'm hosil qiladi. Olcha va tvorog birlashmasi o'zgacha ta'm yaratadi, pirog ko'rinishi esa barchani hayratda qoldiradi. Pechenening tashqi ko'rinishi boyqush ko'zlariga, ustidagi yong'oqli bezak qatlami esa uning rangi tovlangan patlariga o'xshaydi. Bu mayin biskvit, biroz qarsildoq shtreyzel, nordon olcha qo'shilgan ajoyib tvorogli pirog . Bunday olchali tartaletkalar tez tayyorlanishi bilan sizga yoqsa, ajoyib ta'mi bilan oila a'zolaringiz ko'nglidan ham joy egallashi aniq. Ko'pchilik bolaligida sevib iste'mol qilgan olchali rogaliklar retsepti mana shu yerda. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
O'zbekistonda yozning issiq kunida kuzatilayotgan anomal isish avtomobil egalaridan transport vositalariga ehtiyot bo'lishlarini talab etadi. UzAuto Motors mutaxassislari jaziramadan ularni qanday saqlash borasidagi ko'rsatma va tavsiyalar bilan bo'lishdi . To'g'ridan-to'g'ri quyosh nurlari ostida bo'lgan avtomobilda harorat 100 darajagacha ko'tarilishi mumkin. Yuqori darajali harorat va quyoshning ultrabinafsha nurlaridan avtomobil oynasining muhrlari, fara va chiroqlarning qopqoqlari, asboblar paneli, ichki qoplamalar, tashqi qoplamaning plastik qismlari qiziydi, xiralashadi, yoriladi va buziladi. Bunday noxushliklarning oldini olish hamda avtomobilni quyosh nuridan himoya qilish uchun quyidagi ko'rsatma va tavsiyalarga rioya qilish zarur: Eng avvalo, haddan tashqari qizib ketgan avtomobilda o'zingiz va yo'lovchilarning uzoq vaqt qolib ketishiga yo'l qo'ymang. Avtomobilga o'tirishingiz bilan uni harakatlantirishga shoshilmang — yaxshisi, oynalarni oching va dvigatelni ishga tushirib, bir necha daqiqa kutib turing. Mazkur qoida, ayniqsa, to'q rangli avtomobil egalari uchun juda muhimdir . Jaziramada avtomobil saloni bir necha daqiqa ichida nihoyatda yuqori haroratgacha qiziydi. Fojiali hodisaning oldini olish uchun hech qachon bolalar, qariyalar va hayvonlarni avtomobil salonida, hatto oynalari ochiq bo'lgan taqdirda ham, qarovsiz qoldirmang . Tabiiyki, eng yaxshi yo'l — avtomobilni yopiq avtoturargohlarda yoki soya joyda qoldirish. Ammo hamma ham bunday imkoniyatga ega emas, albatta. Bunday vaziyatda old oyna uchun quyoshdan himoyalovchi ekran sotib oling (himoyalovchi ekran bozorlarda 10 ming so'm atrofida turadi) va iloji boricha oynalarni yoping: bu choralarning barchasi salon qizib ketishining oldini oladi, uning plastik va rezina elementlarini deformatsiyadan himoyalaydi. Agar mashinangizni uzoq vaqt ko'chada qoldiradigan bo'lsangiz, avtomobilga maxsus chexol sotib oling, u sizga yozin-qishin xizmat qiladi. Keltirib o'tilgan vositalar bo'lmagan taqdirda, avtomobilni quyoshga teskari, old va yon oynalariga quyosh nuri tushmaydigan qilib qo'ying. Avtomobilning quyosh nurida ko'p qolib ketishi haqiqiy rangning yo'qolishiga sabab bo'ladi . Bu oyna tozalovchi, moy, freon va boshqa shu kabi suyuqliklarga taalluqli. Yozda dvigatel bosimi haddan tashqari ortadi va uni yetarli miqdorda motor moyi bilan ta'minlash nihoyatda muhim. Yozning issiq kunlarida avtomobildan intensiv foydalanish bilan yog'ni tez-tez almashtirish kerakligini unutmagan holda uni vaqti-vaqti bilan bajarishga harakat qiling. Radiatorga disterlangan suv emas, maxsus antifriz quyish kerakligini yodda tuting. Yoz mavsumida tormoz suyuqligini muntazam ravishda o'zgartirib turing, shu bilan birga, sizga taqdim etilgan servis kitobidagi tavsiyalarga amal qiling. Haddan tashqari issiqda yonilg'i bakini oxirigacha to'ldirmang. Harorat ko'tarilganda yoqilg'i kengayib, bakdan to'kilishi mumkin. To'kilgan yoqilg'i avtomobil ranggiga yoki korpusning korroziyaga qarshi himoya qilish (antikorozyon) qoplamalariga zarar yetkazishi mumkin. Bundan tashqari, oqib to'kilgan yonilg'i atrof-muhitga zarar yetkazadi va hattoki yonilg'i yonib ketishi ham mumkin. Qishki shinalarni yozgisiga almashtiring . Asfaltning issig'ida ular yemirilib, yo'lda harakatlanish uchun tavsiya qilinmaydi. Chunki issiq havo haroratida rezinalar yumshashi mumkin. Shuni unutmangki, juda yuqori haroratda asfalt qizib yumshaydi. Yoz mavsumida avtomobilingiz salonida gazli ichimliklar, tibbiy buyumlar va dori vositalari, shuningdek, quyoshdan himoyalovchi kremlar, ko'zoynaklar, turli xildagi suyuqliklar hamda balonchiklarni, ayniqsa, elektron qurilmalarni saqlamang. Yozning jazirama issig'ida avtomobil salonida qoldirilgan eng oddiy buyum ham xavfli hisoblanadi. Quyosh nuri haydovchining ko'rish qobiliyatini pasaytirib, bir necha soniyalar ichida yo'lda noxush hodisani keltirib chiqarishi mumkin. Shu sababli quyoshdan saqlovchi ko'zoynaklar tavsiya qilinadi. Ular yo'l-transport hodisasi sodir etilishining oldini oladi. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda issiq kunlarda tayyorlab ichish mumkin bo'lgan rang-barang yaxna ichimliklar ro'yxatini taqdim etadi. Moxito — bu muz bo'lakchalari solingan muzdek gazli, nordon laym yoki limon va xushbo'y yalpiz aralashmasi jamlangan ichimlik hisoblanadi. Uning proporsiyasini o'z ta'bingizga qarab o'zgartirishingiz mumkin. Agar sizga limon yoki yalpiz ko'proq yoqsa, unda ko'proq solavering. Yaxna va tetiklantiruvchi, shirasi ham me'yorida bo'lgan malinali moxito ichimligi issiq kunlarda chanqoqni qondirishda juda qo'l keladi. Limonad yoz faslida eng sevib ichiladigan ichimliklardan biridir. Yorqin rangli, nordon ta'mli bu ichmlik bilan jazirama yoz sizga qo'rquv solmaydi. Shaftolilar mavsumida ajoyib ichimlik tayyorlang va uning mazasidan bahramand bo'ling. Bir qultumgina ichib, avval shaftolining yoqimli ta'mi, so'ng esa limon va yalpizning o'zgacha mazasini his qilasiz! Tayyor siroplar yordamida uy sharoitida tez va oson limonad tayyorlash mumkin. Yozda qahvali ichimliklar sizni isitmaydi, balki salqinlashtiradi. Bunda ikki xil qahvalik salqin ichimlik tayyorlanish usulini taklif qilamiz. Mazali va chanqoqbosdi Ice tea ichimligini uyda tayyorlash mumkin bo'lib, u ham yoqimli ham foydalidir. Kompot — foydali va mazali ichimlik, uni barcha mavsumda tayyorlash mumkin, ayniqsa yozda unga teng keladigani yo'q. Qulupnay va yalpizli limonad nafaqat mazasi, balki ajoyib yorqin ko'rinishi bilan kayfiyatni ko'tara oladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda Turk oshxonasiga mansub mazali va shirin pishiriqlar hamda nonushtabop taomlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Turkcha burek — turk oshxonasining sevimli taomlaridan biri. Og'izda erib ketuvchi bu pirogni har xil asoslardan pishirib, yangidan-yangi ta'mlarni kashf qilish mumkin. Pide — bu milliy turkcha yegulik bo'lib, pitsaga ham, pirogga ham o'xshab ketadi. Simitlar — usti shirin qarsildoq, ichi esa momiqdek yumshoq pishiriqlar. Turkiyada nonushta aynan xuddi shunday simitlardan boshlanadi. Menemen — pomidor va bulg'or qalampiri bilan pishiriladigan turklarning milliy nonushtasi hisoblanadi. Qiymali ratatuy — bu oddiy taomning to'yimli varianti bo'lib, qiyma ushbu mazali taomni ajoyib tarzda to'ldirib turadi. Bu mashhur shirinlikni issiq yoki to'liq sovutilgan holda tanovvul qilish mumkin. Revani — bug'doy yormasidan tayyorlaniladigan juda mazali va qiyom quyiladigan sersuv pirog barcha shirinlik sevuvchilarga yoqishi aniq. Yupqa filo xamiri qatlamlari, ko'pkina issiq shakar siropi, eritilgan sariyog' va pista — mashhur sharqona shirinlikning siri. Shekerpare — qiyom bilan qoplangan turkcha pishiriq. Bunda pechene yumshoq, mayin va juda shirin bo'lib pishadi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda jazirama yoz mavsumida barchaga salqinlik ulashuvchi turli xil muzqaymoqlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Juda nafis ta'm va bejirim ko'rinishdagi shaftolili muzqaymoq . Rezavor mevalar, yogurt va asal solib tayyorlanadigan bu muzqaymoq mazali va qomatingizga ziyon yetkazmaydi. "Moxito" muzqaymog'i чанқоқни bosadi, laym bilan yalpiz esa birgalikda yaxshi uyg'unlikni mujassam etadi. Issiq kunlarda tetiklashtirib, kayfiyatni ham ko'taradi. Banan va rezavor mevalardan qilingan muzqaymoq жуда mazali bo'lib, tez tayyorlanishi bilan ko'nglingizni oladi. Quyultirilgan sut va qaymoq bilan tayyorlanadigan, hamda rezavor mevalar bilan bezatiladigan qaymoqli muzqaymoq . Ushbu retsept bo'yicha tayyorlangan muzqaymoq жуда ajoyib va shirin bo'lib chiqadi. Mazali va foydali, shakar qo'shilmaydigan muzqaymoqni faqat bir masalliqdan tayyorlasa bo'ladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. "Gazeta.uz" kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida "Nima o'qiymiz?" savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! "Nima o'qiymiz?" loyihasining navbatdagi mehmoni — sport jurnalisti , bloger Qahramon Aslanov . Kitob deganda men baribir badiiy adabiyotni ko'proq tushunaman. Ilmiy kitoblarning foydasi ko'proqdir, ammo ular aksariyat hollarda ma'lumot yetkazishning bir vositasi, insonlar baribir bir kun kelib to'plangan bilimlarni yozuv orqali chop etgan bo'lardi. Badiiy adabiyot esa, fikrimcha, insoniyatning haqiqiy kashfiyoti, mo''jiza — shunday emasmi? Kitob orqali biz ne-ne buyuk qalb va aql sohiblarining ular bilan bizni bog'lab turadigan umumiyliklar haqidagi qarashlarini o'qiy olamiz, asrlar osha suhbat quramiz. Vositalar o'zgargani bilan insoniy qadriyatlar, o'lim, oila, sevgi, nafs, boylik, ilm haqidagi mushohadalarni o'qib, birgalikda fikr yuritamiz. Kitob bizga o'zgalar fikrini qabul qilishga o'rgatadi, soatlab boshqa bir insonning dunyosida sayohat qilish, voqealarga uning ko'zi bilan boqishga, ya'ni toqatga odatlantiradi. Sport jismimizni chiniqtirgani kabi kitob o'qishga ham faqat bilim olish yoki vaqtichog'lik emas, ruhiyatni tarbiyalaydigan bir mashg'ulot sifatida qarash kerak. Iqtisodiyot yo matematikaga oid yoki tarixiy, diniy kitoblarni qiziqqanim, ehtiyoj tufayli o'qib turaman, ammo yuqorida qayd etganimdek, ma'lum sohaga oid asarlar, ilmiy kitoblarni qiziqqanlar shu soha bilimdonlaridan so'rab, tavsiya olishlari mumkin. Shuning uchun men tavsiya uchun asosan badiiy asarlarni tanladim — menimcha kitob o'qiydigan hammani birlashtirib turadigan xudud mana shu. Men faqat klassik uslubda, ya'ni chop etilgan kitoblarni o'qishga o'rganganman. Audiokitoblar umuman men uchun emas, diqqatni jamlay olmaganim tufayli, xayol ketib qolaverib, qayta-qayta ortga qaytarishga majbur bo'lganman yo uxlab qolaman, shuning uchun bu usuldan voz kechdim. Monitorda o'qish ham noqulay, qachonki biror asarga qiziqsamu nashriyotdan chiqqanini topa olmasam, majburan o'qishim mumkin. Ochig'i, kitob o'qishim qiyinlashib ketyapti. Menimcha, o'qigan barcha kitoblarimning 90 foizini 30 yoshgacha o'qigan bo'lsam kerak. Yomon odatim, masalan, kunimni rejalashtirib, bir kunda falon sahifa yoki falon daqiqa o'qishni vazifa qilib ololmayman. Agar boshlasam, tugatguncha o'qiyveraman, boshqa ko'p ishlar qolib ketadi, shuning uchun har safar yangi kitob boshlashim qiyin. So'nggi yillarda o'qiganlarimdan quyidagi asarlardan boshqacha ta'sirlandim. O'tgan asrda insoniyat va nihoyat tinchlikda yashashga intila boshladi. Endi urush romantika, qahramonlik, vatanparvarlik emas, umuminsoniy fojia sifatida baholanishida, albatta, yozuvchilar ham oldingi safda bo'ldi. Ernest Heminguey ushbu asarida urush haqiqatini tasvirlaydi. Yozuvchi shu darajada beshafqatki, beixtiyor bu voqealar chindan ham sodir bo'lgan-u, u xuddi shunday yozishga majbur bo'lgan, deb o'ylab yuborasiz. Muallif o'z qahramonlariga ham, o'quvchisiga ham achinib o'tirmaydi, ehtimol, shu yo'l bilan urushga bo'lgan nafratini izhor qilgan, shu orqali insoniyatni urushning ayanchli oqibatlaridan ogohlantirmoqchi bo'lgandir. Asarni o'qiyotib, qaysidir ma'noda Remarkning "Uch og'ayni" romanini ham esladim. Umumiy jihatlar ko'p. Remarkning boshqa, "G'arbiy frontda o'zgarish yo'q" romani ko'pchilikka yaqinroq tanish, ayniqsa, ekranizatsiyadan so'ng ko'proq tilga olinmoqda . Ammo "Uch og'ayni"ning "Alvido, qurol"ga o'xshashligi shundaki, har ikki asar ham urushning o'zini tasvirlamay turib, bor dahshatini ko'rsatib bera olgan. Urushni yashab o'tish osonroqdek, atrofingizda do'st, qarshingizda dushman, oldingizda maqsad… Qachondir tugaydi. Ammo uning oqibatlari tugamaydi, endi inson o'z fojiasi bilan o'zi qoladi. Eng yomoni, atrofingizda hamdard ham topa olmaysiz — hammaning o'z dardi bor. O'zbek adabiyotidan qidirsak, shu kabi yo'nalishda Uchqun Nazarovning "Chayon yili" romani ham yaxshi yozilgan ( sotib olish ). "Dunyoga kelgan zo'ravonlik oyoqqa turib olgach, yolg'onga burkanib, uning xushomadlariga mast bo'lib yuraveradi. U endi to'g'ridan to'g'ri kekirdakka yopishmasdan, ko'pincha tobelardan yolg'onga sadoqatni, unda ishtirok etishni talab etadi. Oddiy mard insonning oddiy qadami yolg'onda ishtirok etmaslik, yolg'on xatti-harakatlarni qo'llamaslikdir. Yozuvchi va san'atkorlarning vazifasi murakkabroq — ular yolg'on ustidan g'alaba qozonishlari lozim", — degan edi asar muallifi Aleksandr Soljenitsin Nobel mukofotining taqdimot marosimida. "GULAG arxipelagi"da 30 yil davomida sovet qamoqxonalarida zulm ko'rgan turli insonlarning hikoyalari, turfa taqdirlar tilga olinadi. Muallifning o'zi ham 10 yil qamoqda yotgani, ya'ni barchasi shaxsiy tajriba bilan boyitilgani uchun ham asar yanada haqqoniy chiqqan. Mavzuga oid o'xshash asarlardan Nabijoy Boqiyning "Qatlnoma"sini ham tavsiya qilgan bo'lardim. Bu ertakni ilk bor bolaligimda o'qiganman. Ikki yil oldin qizlarimga tavsiya qilib, olib keldim va qayta varaqladim. Nafaqat bolalar, balki ko'proq kattalar ham o'qishi shart bo'lgan asarlardan biri, deb o'ylayman. Aslida yashash biz o'ylaganimizdan oson, ezgu qadriyatlar biz tasavvur qilganimizdan tushunarli, sodda. Aslida muhim ehtiyojlar arzimas, kichik narsalar bebaho. Ba'zida barchasiga bola nazari bilan qarab, beg'ubor tasavvur mezoniga solibgina o'zimizni o'zgartirishimiz mumkin. Asar Ikkinchi Jahon urushi paytida yozilganiga e'tibor bersak, muallif go'yoki insoniyatni yana bolalikka chorlayotgandek, o'sha sof tuyg'ularni asrashni targ'ib qilayotgandek ( sotib olish ). Insonni umuman yoshlikdan kitobga qiziqtirishda bolalar adabiyotining o'rni ham, mas'uliyati ham beqiyos. Katta asarlar tajribali kitobxonlar tomonidan o'qiladi, bunda, agar mushtariy yoqtirmasa, boshqa kitobga o'tib ketishi mumkin. Bolalar yozuvchisining mijozi esa, ehtimol, kitobni ilk bor qo'liga olgan bolakaydir — uni mana shu olamga qiziqtirish, shu yerda olib qolish vazifasi ancha mushkul. Men bolalikdan Xudoyberdi To'xtaboyev ("Sariq devni minib", "Shirin qovunlar mamlakati"), Mirzakalon Ismoiliy ("Qaysar bolaning hayoti), Mark Tven ("Tom Soyerning sarguzashtlari") kabi mualliflar orqali mutolaaga qiziqqanman. Ammo yana bir narsani tan olish kerakki, hozir bolalar tez ulg'aymoqda, ko'ngilochar mashg'ulotlar ham ko'proq. Kitobning bu raqobatda g'alaba qozonishi uchun o'ziga torta olish xususiyati kuchliroq bo'lishi lozim. Shuning uchun yoshroq o'quvchilarga ko'proq syujet jihatidan dinamik voqealarga boy yoki detektiv asarlar qo'l keladi. Masalan, Aleksandr Dyumaning har qanday romani, detektivlardan esa, o'sha Artur Konan Doyl, Agata Kristi kabi klassiklarni tavsiya qilish mumkin (afsuski, o'zbek adabiyotida bu janr urf emas, xayolga faqat Fayzulla Qilichevning "Zanjir"i va Tohir Malikning sal mos keladigan "Charhpalak" romani keladi). Masalan: Ajoyib roman. Bir qaraganda, boshqa detektiv hikoyalardan farqlanmaydi, ammo yakunda o'quvchini katta syurpriz kutadi. Agata Kristi bu safar o'ziga xos bayon uslubini yaratgan, ma'lum darajada janr qonuniyatlarini buzgan ham, ammo bu jihatlar asar saviyasiga soya sololmaydi. Hatto hozir ham, masalan, Hollivudning ko'plab filmlarida shunday "tryuk"dan foydalanishadi. Asar haqida hech narsani bilmay, internetdan yoki tanishlardan ma'lumot qidirmasdan, oxirigacha o'qib chiqishni maslahat beraman ( sotib olish ). Ba'zi nashrlarda roman "Temur Malik" nomi bilan ham chiqqan. Agar tariximiz haqida qandaydir katta kino olish kerak bo'lsa, shaxsan men aynan shu asarni ekranlashtirgan bo'lardim. Rostan ham yaxshi bir kino ko'rayotgandek tasavvur paydo qiladi, o'sha davrga kirib qolasiz. Mashhur "Sheryurak"dan kam bo'lmagan syujet yaratsa bo'ladi. Umuman o'zbek adabiyotida tarixiy asarlar juda o'qishli — Pirimqul Qodirovning "Yulduzli tunlar"i, ayniqsa, uning davomi "Humoyun va Akbar"ni mazza qilib o'qiganman ( sotib olish ). | advice |
Zamonaviy insonning turmush tarzi ko'p harakatlanishni unchalik ham taqozo etavermaydi. So'nggi yarim asr davomida insonlarning bir joyda o'tirib ishlash vaqti sezilarli darajada uzaydi va bu ularning salomatligiga ta'sir qilmasdan qolmadi. O'z salomatligi haqida qayg'uradigan aksariyat kishilar kun davomida ko'proq piyoda yurishga harakat qilishadi. Biroq, aslida kuniga necha qadam yurish kerak? Nega bu savolga ko'pincha "10 ming qadam" deganga o'xshash javobni eshitamiz? "Gazeta.uz" shu haqida The New York Times'da e'lon qilingan "Kuniga necha qadam yurish kerak?" sarlavhali maqola tarjimasini e'tiboringizga havola qiladi. Bir paytlar ovchi va termachilar sifatida muntazam harakatda bo'lgan insonlar bugunga kelib har qachongidan kamroq harakat qilmoqda. Dastavval mazkur tendensiya taraqqiyot mahsulidek ko'rilgan: og'ir va hayot uchun xatarli mehnat turlarining dastlab hayvonlar, keyinchalik esa mashinalar zimmasiga yuklanishi ortidan ko'proq insonlar uzoqroq umr ko'rish imkoniga ega bo'lgan. Yaqin 1950-yillarda ham shifokorlar jismoniy mashqlarni 40 yoshdan oshgan kishilar uchun xatarli deb hisoblashgan; o'sha vaqtlarda rekord darajada ko'p sonli amerikaliklarning umriga zomin bo'lgan yurak xastaliklarida bemorlarga yotoqda qolish buyurilgan. Bu qisman ularning "jismoniy mashqlar" haqidagi tasavvurlariga asoslangan edi: ilk fiziologlar o'zlarining (odatda yosh, erkak) talabalari yoki harbiy xizmatchilar ishtirokida tadqiqotlar o'tkazishgan. Tadqiqot ishtirokchilari shundoq ham risoladagidek jismoniy holatlarini yaxshilash maqsadida og'irjismoniy mashqlar bilan shug'ullanishlari talab etilgan. "Albatta sport zaliga borish va yuqori intensiv jismoniy mashqlar bilan shug'ullanish zarur, deb hisoblashgan", — deydi Stenford universitetining sog'liqni saqlash tadqiqotlari va siyosati hamda tibbiyot sohasidagi professori Ebbi King: "bu — "og'riq bo'lmasa, natija ham bo'lmaydi" qabilidagi tushuncha". Bunday qarashlar 1968-yilda AQSh harbiy-havo kuchlari umumiy amaliyot shifokori Kennet Kuperning "Aerobika" nomli qo'llanmasi e'lon qilingach o'zgara boshladi. Uning ta'kidlashicha, istalgan odam "aerobika" mashqlari orqali yurak xastaligining oldini olishi mumkin. Masalan, suzish va yugurish yurak urishi va kislorod iste'molini oshiradi, bu esa "tananing umumiy holatini yaxshilaydi" va natijada "ko'p turdagi kasallikga qarshi immunitet shakllanadi". Biroq, aslida jismoniy faoliyat kishini sog'lomlashtiradimi yoki sog'lom odamlar faollikka moyilroqmi — farqlash mushkul edi. 1989-yilda chop etilgan fundamental tadqiqotda Kuper va uning hamkasblari yugurish yo'lakchasi vositasida o'tkazilgan tadqiqot ishtirokchilarining ko'rsatkichlariga asoslangan holda ularning jismoniy tayyorgarligini baholash orqali ushbu masalaga oydinlik kiritishga harakat qilishdi. Ularning tadqiqoti insonning jismoniy tayyorgarlik darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, o'lim xavfi, ayniqsa, yurak-qon tomir kasalliklari va saraton kasalliklaridan o'lim xavfi shunchalik past bo'lishini ko'rsatuvchi ilk uzoq muddatli tadqiqot hisoblanadi. Biroq, tadqiqotchilar jismoniy tayyorgarlik va jismoniy faoliyat, ya'ni odam kundalik hayotida bajaradigan tana harakatlari miqdori boshqa-boshqa narsalar ekanligini qayd etishgan. Jismoniy faoliyatni baholash uchun tadqiqotchilarda, qay darajada harakatchan ekanliklari to'g'risida odamlarning o'zlaridan so'rashdan boshqa chora yo'q edi, bu esa ularga laboratoriyadayurak-qon tomir tizimi faoliyatini baholashdan ko'ra subyektivroq ma'lumotlar bergan. Kishilarning jismoniy faolligini baholashning obyektiv usuli mavjud emasligi faollikning salomatlik uchun qay darajada foyda keltirishini to'laqonli baholashni qiyinlashtirdi. 2008-yilgacha federal hukumat, energiya iste'moli va sarfini muvozanatlashtirish usuli sifatida, ovqatlanish bo'yicha rasmiy ko'rsatmalarning bir qismi sifatida jismoniy mashg'ulotlar bo'yicha tavsiyalar berib keldi. Biroq, AQSh Sog'liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar departamenti jismoniy mashg'ulotlar bo'yicha o'zining ilk ko'rsatmalar majmuasini e'lon qilgan yilga kelib, kishi tez yurish yoki barglarni yig'ish singari "vazmin" yoki "faol" mashqlarni qanchalik ko'p bajarsa, uning diabet, ayrim turdagi saraton kasalliklari va yurak-qon tomir kasalliklariga chalinish xavfi shunchalik past bo'lishi haqida ko'plab dalillar yuzaga chiqdi. Departament hozirda bu ro'yxatga Alsgeymer kasalligi, depressiya, xavotir va uyqusizlikni ham qo'shdi va katta yoshlilarga haftasiga kamida 150 daqiqalik vazmin yoki faol jismoniy mashqlar bajarishni tavsiya qilmoqda . Bunday uzoq vaqt oralig'i tanlab olinishi 10 daqiqadan kam davom etgan yengil mashg'ulotlarni tadqiq qilish deyarli imkonsiz ekanligi bilan bog'liq edi. "Yengil jismoniy mashqlar to'g'risida hech so'ramaganmiz, sababi bunday mashqlar kam hollardagina tilga olinishini tushundik", — deydi Garvard tibbiyot maktabi professori I-Ming Li. "Uyni aylanib chiqish, [ovqatlangan yoki o'tirgan joyingizni] yig'ishtirib qo'yish, tomorqada yengil yumushlar bilan band bo'lish — odamlar buni qay darajada esda saqlab qolishadi?" Biroq, bunday faoliyat ilgari o'ylaganimizdan ko'ra muhimroq bo'lishi mumkinligi haqidagi farazlar paydo bo'la boshladi, ayniqsa, jamiyatlar borgan sari harakatsiz turmush tarziga moyil bo'lib borayotgan bir paytda. G'arb mamlakatlarida katta yoshdagilar o'rtacha 9 soatdan 11 soatgacha vaqtini o'tirgan holda o'tkazishadi. Borgan sari ko'plab tadqiqotlar shuni ko'rsatmoqdaki, bir xil miqdordagi vazmin va faol harakatlarni amalga oshiruvchi kishilar orasida o'tirgan holatda ko'proq vaqt o'tkazadiganlar nisbatan jiddiyroq oqibatlarga duchor bo'ladilar. "O'tirgan holatda kamroq vaqt o'tkazadigan odamlar uzoqroq o'tiradiganlar o'z joyida qolgan vaqtda nima bilan band bo'lishadi?" — deydi Kennet Pauell, kasalliklarni nazorat qilish vaprofilaktika markazlarining sobiq epidemiologi. "Biz hozirda yengilroq jismoniy faoliyat deb atayotganimiz mana shu farqdan iborat bo'lishi mumkin". So'nggi o'n yil ichida, aksariyati "qadamlarni" sanash imkoniga ega bo'lgan smartfonlar va taqib olinadigan fitnes-trekerlar sharofati bilan bunday faollikni baholash mumkin bo'ldi. Qadamlarning boshqa turdagi yengil mashqlardan ko'ra foydaliroq ekanligi haqida hech qanday dalillar mavjud emas; qadamlar shunchaki odamlar tez-tez amalga oshiradigan vakuzatishi mumkin bo'lgan harakatlardir. Biroq, aynan mana shusifatlar sababli qadamlar tadqiqotchilar uchun o'ziga xos ahamiyat kasb etadi: ko'pchilik odamlar o'z qadamlarini osonlik bilan sanash imkoniga ega ekanligini hisobga olsak, ularning salomatlikka qanday ta'sir qilishini aniq tushunib olish muhim. May oyida Li va uning hamkasblari AQSh Tibbiyot Assotsiatsiyasining Internal Medicine jurnalida birinchilardan bo'lib qadamlar soni va o'lim darajasi o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganuvchi tadqiqotni nashr qildi . Bu tadqiqotni amalga oshirishga Lini qisman uning ish joyida tashkil etilgan jismoniy mashg'ulotlar musobaqasi ilhomlantirdi. Unda ishtirokchilar jismoniy mashqlarni qayd etib borish uchun Fitbits ( tahr . fitnes-trekerlari brendi) dan foydalanishgan. Tadqiqotchi shuni payqadiki, ko'plab hamkasblari keng ommalashgan har kuni 10 000 qadam yurish maqsadini amalga oshirish qiyin deb hisoblashardi. Biroq, u shuni aniqladiki, bu raqam Yaponiyada 1960-yillardan beri sotib kelinadigan qadam o'lchagichlarning nomlanishi bilan bog'liq. Ushbu uskunaning nomi Manpo-kei bo'lib, u "10 000 qadam uchun mo'ljallangan qadam o'lchagich" deb tarjima qilinadi. Aftidan, bu raqam yapon tilida uni ifodalaydigan iyeroglifning yurayotgan odam tasviriga o'xshagani uchun tanlangan. Shunday qilib Li inson o'z salomatligiga ijobiy ta'sirni his qilishi uchun aslida necha qadam yurishi kerakligi bilan qiziqib qoldi. Ushbu savolga javob topish maqsadida u 16 000 dan ortiq ko'ngillilarni — o'rtacha yoshi 72 yoshni tashkil etgan keksa ayollarni jalb qildi. Ular bir hafta davomida uyg'oq paytlarida akselerometr ( tahr . tezlanishni o'lchaydigan qurilma) taqib yurishlari kerak edi. Oradan taxminan to'rt yil o'tgach, Li tajriba ishtirokchilari orasida kimlar tirik ekanligini bilish uchun ular bilan qayta bog'lanadi. Tadqiqotchining aniqlashicha, kunlik qadamlaringiz sonini hatto kichik miqdorda oshirish ham o'lim xavfini kamaytiradi. Bundan tashqari, uning tadqiqoti ishtirokchilari orasida qadamlarning salomatlikka ijobiy ta'siri kuniga taxminan 7 500 qadamda muvozanatlashgan. Jismoniy faollik darajasi eng past bo'lgan keksa ayollar kuniga taxminan 2 700 qadam tashlashgan; ularga nisabatan o'rtacha 1 700 qadam (yoki taxminan bir milya) ko'proq yurgan boshqa ishtirokchilarda har qanday sababga ko'ra o'lim xavfi 41 foizga pastroq kuzatilgan. Lining tadqiqoti doirasida bir daqiqada tashlangan qadamlar soni o'lchandi. Tajriba natijasi shuni ko'rsatdiki, qadam tashlash tezligi emas, balki faqatgina qadamlarning jami soni ahamiyatga ega. Biroq, trekerlar hali o'z egalarining daqiqama-daqiqa qadamlari sonini ko'rsatish imkoniga ega emas. "Eng muhim savollardan biri shuki, har bir qadam hisobga olinadimi?" — deydi Devid Basset, Li tadqiqotining hammuallifi, Tennessi universitetining jismoniy mashg'ulotlar fiziologiyasi professori. "Muayyan tezlikda uzluksiz qadam tashlayotganingiz ahamiyatga egami? Yoki oshxonani tozalash, ovqat pishirish yoki yotoqni tartibga keltirish davomida jamlanadigan, vaqti-vaqti bilan amalga oshiriladigan qadamlar — ular ham salomatlik uchun teng darajada foydalimi?" Shifokorlar bemorlarga qadamlarning optimal "dozasini" individual tarzda belgilashlari mumkin bo'lgan va bemorlar, o'z navbatida, o'zlaridagi o'zgarishni real vaqt rejimida kuzatib bora oladigan kunlar kelishini tasavvur qilish mumkin. Biroq, shunday bo'lgan taqdirda ham, qadamlarimiz boshqa harakatlarimiz bilan taqqoslaganda qay darajada qimmatliroq ekanligi hali ham noma'lum. Masalan, qadamlarga e'tibor kuchayganligi olimlar vajamoatchilik teng ravishda ahamiyatli, biroq o'lchash nisbatan qiyin bo'lgan mashg'ulotlarni e'tibordan chetda qoldirishlarini anglatadi. Ayova universitetining sog'liqni saqlash va inson fiziologiyasi professori Ketlin Djanz ta'kidlaganidek, kun davomida mushaklaringiz kichik yoshdagi bolakay yoki oziq-ovqatlar solingan sumkani ko'tarishga jami qancha kuch sarflaganini o'lchaydigan ilovalar yo'q. Biror qurilma eng kichik harakatlarni farqlashni o'rgandi ham deylik, biroq bu ham ular bizning sog'lig'imizga qanday ta'sir qilishini tushuntirib bera olmaydi. Smartfonlar va taqib yuriladigan fitnes-trekerlarning keng tarqalganligi tadqiqotchilarga tabiiy sharoitlarda millionlab shunday texnologiyalar foydalanuvchilarining xatti-harakatlari haqidagi anonim ma'lumotlarni olish imkoniyatini taqdim etdi, deydi King. Shunga qaramay, qurilmalarning soni va xilma-xilligi ilgari o'rganish qiyin bo'lgan nozik qonuniyatlarni aniqlashga qodir bo'lsa-da — 2017-yilda King va uning hammualliflari Nature jurnalida shaharning piyodalar uchun yurishga qulaylik darajasi erkaklardan ko'ra ayollarning jismoniy faolligiga ko'proq ta'sir qilishini ta'kidlashgan edi — ushbu gadjetlarning nihoyat darajada obyektiv ekanligi ularning subyektiv xarakterdagi potensial muhim ma'lumotlarni oshkor qilishiga to'sqinlik qiladi. Treker foydalanuvchi qadamlarni qanday vaziyatda (do'sti bilan sayr vaqtida yoki poyezd orqasidan chopayotganida) bosib o'tganini aniqlay olmaydi. Tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, foydalanuvchining sog'lig'iga shunday omillar ham ta'sir qilishi mumkin. Vaziyat ham odamlarning nima uchun harakatlanayotganini tushunishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Qadamlarni hisoblash imkoniyati foydalanuvchilarni ko'proq harakat qilishga rag'batlantiradimi yoki aksincha qaytaradimi — buni aniqlash uchun faqatgina trekerlarning o'zi yetarli emas. Bundan tashqari, motivatsiya ham hammada har xil — ehtimol bu eng ahamiyatli, biroq miqdoran hisoblash imkoni eng kichik bo'lgan omildir. "Ko'p vaqtini asosan bir joyda o'tirgan holda o'tkazadigan odamlarda jismoniy faollik darajasining biroz oshirilishi ham salomatlikka ijobiy ta'sir ko'rsatadi", — deydi Pauell. "Buni tushuntirish qiyin kechdi, chunki odamlar aniq miqdorlarni bilishni yoqtirishadi". | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda Hayit bayrami dasturxoni uchun turli xil mazali bayramona taom va pishiriqlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Nonni uy sharoitida qozon qopqog'ida pishirish usuli bor. Bunday tayyorlangan non usti qarsillagan, ichi esa yumshoq bo'lib pishadi va barchani hayratlantiradi. Qiyma-kabob — bu sharqona oshxonada taniqli taom hisoblanadi, u odatda mangalda pishiriladi. Biz esa uni qozonda tayyorlash usulini taqdim etamiz. Albatta, hech nima tandirda pishirilgan somsaga yetmaydi, ammo pechda ham unga o'xshash somsa tayyorlash mumkin. Qovurilgan chuchvara bayramona, katta oila orasida tayyorlanib iste'mol qilinadigan taom. Asalli qiyomga ega noodatiy qush tili — bayram dasturxoni uchun ayni muddao. Bunday qizilyanoq bo'g'irsoqlar ayniqsa issiq holida va shakar upasi bilan yaxshi. Chak-chak — qiyom va qovurilgan kichkina xamir bo'lakchalaridan iborat shirinlik. U barcha milliy bayramlarda dasturxon bezagi hisoblanadi. Ajoyib shakldagi turk shirinligi. Bunday paxlava juda lazzatli, to'yimli, shirin va mayin bo'ladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Hozirgi shiddatli dunyoda biz dam olishga deyarli e'tibor bermaymiz, aksariyat hollarda esa hordiq chiqarishni ishlash tushunchasiga qarama-qarshi holat deb fikrlaymiz. Aslida esa dam olish ham huddi mehnat kabi muhimdir. Yaxshi dam olish nega bunchalik muhim? Buning ishga qanday ta'siri bor? Biz dam olish va ishlash o'rtasidagi balansni qanday qilib to'g'ri ushlashimiz mumkin? "Gazeta.uz" to'rt kunlik ish haftasi targ'ibotchisi Aleks Suchjon-Kim Panning Psyche saytida e'lon qilingan "Qanday qilib yaxshi dam olish mumkin?" maqolasini o'zbek tilida e'tiboringizga havola etadi. Bizning har doim qayergadir shoshaveradigan va hech qachon uxlamaydigan dunyomizda odamlar dam olishga unchalik e'tibor bermaslikka odatlanishgan. Ammo bir vaqtlar dam olish va ish paytida sarflangan aqliy va jismoniy resurslarni to'ldirish imkoniyati juda qadrlangan. Masalan, Arastu uchun mehnat og'ir zarurat edi. U inson faqat hordiq chiqarish vaqtida takomillashadi, aqliy va axloqiy fazilatlari rivojlanadi, deb hisoblardi. XX asr o'rtalarida ravvin Abram Xeshel yahudiylar uchun shanba (shabbat) faqatgina ish haftasidagi tanaffus emasligini yozgan. Bu "bizning vaqtdan… qalb, quvonch va oqilona sukunatdan quradigan saroyimizdir". Dam olish falsafadan yiroq bo'lgan insonlar uchun o'zlari yoqtirgan ish bilan shug'ullanish imkoniyatini berardi. 1759-yilda AQShning bo'lajak birinchi prezidenti Jorj Vashington nafaqaga chiqqach, Maunt-Vernondagi oilaviy mulkini tartibga solishga kirishdi. Tarixchi Uilyam Ebbotning fikricha, "bu mashg'ulot Vashingtonga urush yoki siyosatdan ko'ra ko'proq ta'sir qildi". Bugungi kunda dam olishni odatda ishlashga qarama-qarshi holat sifatida qabul qilishadi. Zamonaviy odamlar uchun ish hayotning muhim qismi hisoblanuvchi aktiv faoliyatdir. Mehnat sizga o'zingizni anglashga va muhimligingizni isbotlash imkonini beradi. Ben Horovitsning "Biz — bu bizning nima bilan shug'ullanishimizdir" nomli bestselleri kabi mashhur kitoblar ishlash va mavjud bo'lish o'rtasida tenglik belgisini qo'yadi. Ish — bu sharafdir, u bizga boshqalarga nisbatan ma'naviy ustunlik beradi. Dam olish esa hayotni bo'sh va mazmunsiz qiladi. Men odamlar dam olishni kamdan-kam hollarda mustaqil hodisa sifatida qabul qilishlarini payqadim. Ular uchun bu so'z salbiy ma'noga ega va hech qanday foydali mashg'ulot bilan shug'ullanmayotganlikni anglatadi. To'liq hayot bilan yashash hamda muvaffaqiyatli martaba uchun dam olish xuddi ish kabi muhimdir. Haddan tashqari yuk xodimga ham, ish beruvchiga ham zarar yetkazadi. To'g'ri dam olishning yetishmasligi professional charchoqqa va mehnat unumdorligining pasayishiga olib keladi. Agar biz eng muvaffaqiyatli olimlar, yozuvchilar, harbiy rahbarlarning tarjimai holiga nazar tashlasak, ular zamonaviy sanoatlashgan G'arb davlatlarining ko'plab aholisidan ancha kam ishlaganliklarini hamda har doim quvvatni tiklab olish va jadal mehnatni tartibga solganini ko'ramiz. Qirolicha Viktoriya davridagi ingliz yozuvchisi Jon Lebbok o'zining "Hayot ideallari: oqilona va foydali yashash mahorati" nomli kitobida shunday yozgan edi: "Dam olish dangasalik emas; ba'zan quyoshli yoz kunida daraxt ostidagi o'tlar ustida yotish, suv oqimining shovqinini tinglash yoki ko'k osmon bo'ylab suzayotgan bulutlarni tomosha qilish foydali. Bunday dam olish vaqtni behuda o'tkazish hisoblanmaydi". Lebbok nima haqida gapirayotganini yaxshi bilgan. U mashhur arxeolog edi: "Neolit" va "Paleolit" atamalarini ilmiy muomalaga kiritgan va Eyvberi-Xenj tosh davri yodgorligi joylashgan joyni qurilishlardan saqlab qolish maqsadida o'z mablag'iga yer sotib olgan. Bundan tashqari, u juda muvaffaqiyatli va ilg'or moliyachi, parlament a'zosi va bank uchun dam olish kunlari to'g'risidagi qonunning muallifi edi. Shu bilan birga, Lebbok har doim Kentda joylashgan oilaviy yerlarda dam olishga vaqt topardi. U yerda kriket o'ynardi, do'stlari bilan muloqot qilardi va qo'shnisi Charlz Darvin bilan ilmiy masalalarni muhokama qilardi. Psixologiya va nevrologiya sohasidagi so'nggi tadqiqotlar dam olishga nisbatan bunday yondashuv to'g'ri ekanligini tasdiqlaydi. Bu sizga kuchingizni tiklashga imkon beradi, ijodkorlikni rag'batlantiradi va miyaga yangi g'oyalarni yaratishga yordam beradi. Bularning barchasi uzoq va barqaror hayot kechirish uchun sharoit yaratadi. Shuningdek, olimlar faol dam olish hech narsa qilmaslikdan ko'ra foydaliroq ekanligini aniqladi. Dam olishdan maksimal foyda olishni xuddi boshqa ko'nikmalar kabi rivojlantirish va yaxshilash mumkin. O'ylashimcha, biz ish va dam olishni bir-biriga qarama-qarshi qo'ymasligimiz kerak. Hayotimizning bu tarkibiy qismlari bir-biriga bog'langan va bir xil darajada muhim. Ishsiz dam olish mumkin emas va aksincha. To'liq hayot bilan yashashimiz uchun biz o'rganishimiz va samarali ishlashimiz, yaxshi dam olishimiz kerak. Dam olish — xuddi nafas olish yoki yugurish kabidir. Buni qanday qilishni hamma biladi, lekin hamma ham buni to'g'ri bajarmaydi. Agar siz samaraliroq dam olishni o'rgansangiz, bu hayotingizning barcha jabhalariga ijobiy ta'sir qiladi. Professional suzuvchilar va buddist rohiblar kuch yoki aqliy ravshanlikni saqlab qolish uchun to'g'ri nafas olish ko'nikmalarini rivojlantirishadi. Doimo band bo'ladigan zamonaviy odamlar aqliy va jismoniy quvvatlarini zaryadlash va ijodkorlikni oshirish uchun bo'sh vaqtlarini to'g'ri tashkil qilishni o'rganishlari kerak. Buning uchun nafaqat yangi yaxshi odatlarni shakllantirish, balki umuman dam olishga bo'lgan munosabatni ham o'zgartirish kerak. Avvalo, dam olish jiddiy va muhim masala ekanligini uzil-kesil tushunib olishingiz kerak. Hozir odamlarning bo'sh vaqtini o'tkazish uchun imkoniyatlar unchalik ko'p emas. Biz doimo nimadir qilishga yoki bajarilgan ishni qaytadan bajarish va yaxshilashga harakat qilamiz. Dam olishdan to'liq zavqlana olish uchun esa siz bo'sh vaqt topa olishingiz kerak. Buning uchun siz nafaqat ish jadvalingizni, balki butun turmush tarzingizni ham o'zgartirishingiz talab etilishi mumkin. Taqvimingizga qarang: unda kundalik vazifalar, muddatlar va ish uchrashuvlaridan tashqari biror narsa bormi? Agar yo'q bo'lsa, muntazam va sifatli dam olish uchun vaqtni kiriting. Agar siz juda band bo'lsangiz — bo'sh vaqt paydo bo'lishi uchun nimani qurbon qilishingiz mumkin? Bu masalaga ijodiyroq yondashing. Ehtimol, do'stingiz bordir, u bilan siz bir-biringizga shaxsiy ishlarni qilish imkoniyatini berish uchun bolalarga navbat bilan qarashingiz mumkindir. Yoki, dam olishni oilaviy ustuvorliklaringizdan biriga aylantirish uchun juftingiz bilan kelishib olishingiz kerak. Yuqori darajadagi stressli ishxonalarda ishlovchilarda ish va shaxsiy hayot o'rtasida barqaror muvozanat bo'lishi muhim ahamiyatga ega. Muntazam dam olish kunlari va to'liq ta'tillar kasbiy charchoq yuzaga kelishi xavfini kamaytiradi. Ta'tilni oldindan rejalashtirish shart emas — muhimi, uning mavjudligidir. Ish va dam olishni bir-biridan ajratishga harakat qiling. Bu oson emas, chunki biz doimo o'zimiz bilan bitta smartfonning o'zida butun ofisni olib yuramiz. Bolalar maydonchasida sayr paytida ish bilan bog'liq yozishmalari qilmang. Siz bolangizni ham kuzata olmaysiz va diqqatingizni ishga ham qarata olmaysiz. Shoshilinch ravishda yozilgan biznes-maktub daromadli shartnomani imzolashga yordam berishi dargumon. Aniq chegaralar sizga yanada muvaffaqiyatli ishlash va samaraliroq dam olish imkonini beradi. Eng muhimi, uyquni yaxshilash va o'zingizni oddiy hafta oxiri va dam olish bilan ta'minlashdir. Boshlanishiga kechqurun va dam olish kunlari ishga doir telefon suhbatlaridan va elektron pochtani tekshirishdan voz kechishga harakat qilib ko'ring. Shu bilan birga, ish kuni davomida chalg'imaslikka harakat qiling. Shuningdek, muntazam ravishda boshqa odamlar bilan dam olish imkoniyatini qidiring. Siz har kuni oilangiz bilan sayrga borishingiz yoki oyiga bir marta do'stlaringiz bilan uchrashishingiz mumkin — bu izchillik rejalaringizga sodiq qolishga va o'zingizni unutib qo'ymaslikka yordam beradi. Agar siz ko'p mehnat qilsangiz, qisqa muddatli dam olishlardan tez natija kutmang. Esingizda bo'lsin, dam olish — bu amaliyot bilan yaxshilanib boradigan mahoratdir. Yangi ishga ko'nikishimiz yoki ta'tildan to'liq zavqlanishni boshlashimiz uchun bir necha kun kerak bo'lganidek, ongimiz dam olish kuchidan foydalanishni boshlashi uchun ham bizga vaqt kerak bo'ladi. Menga, masalan, kun davomida dam olishga imkon beradigan tongda erta turishning ustunliklarini his qilish yoki ish paytidagi muntazam tanaffuslarning afzalliklarini tushunish uchun bir necha hafta kerak bo'ldi. Shuning uchun, agar siz tezkor natijalarni ko'rmayotgan bo'lsangiz, shoshilmang, biroz vaqt bering. Ammo sabr-toqat bilan kutishingizga qaramay, dam olishga bo'lgan yondashuvingiz natija beravermasa, u holda strategiyangizni o'zgartirish haqida o'ylashingiz kerak. Bu o'z dam olish jarayoningizni haddan tashqari nazorat qilishingiz yoki sizni keyingi Uorren Baffetga aylantirmagan bo'lsa, yoqimli vaqtdan voz kechishingiz kerak, degani emas. Dam olishdan kutayotgan natijalaringizga nisbatan real qarang va shuni unutmangki: siz oddiy insonsiz va har qanday dam olish nimadir olib keladi. Kundalik tartibingizni o'zgartirish va qayta qurib chiqish ahamiyatli natijalarga olib kelishi mumkin. Biz kim bo'lib ishlayotganimizga va introvert yoki ekstrovert, tonggi to'rg'ay yoki tungi boyqushlar ekanligimizga qarab, hammamiz o'z ishimizni turlicha tashkil qilamiz. Biroq, men quyidagi ikkita maslahat deyarli hamma uchun foydali ekanligini aniqladim. Birinchidan, ish 90−120 daqiqalik intervallardan iborat bo'lishi va 20−30 daqiqa dam olish bilan navbat almashib turishi kerak. Nima bo'lishidan qat'iy nazar, ko'pchilik uzoq vaqt davomida diqqatni jamlashga qiynaladi (yodda tutingki, charchoq kuchaygan sari unumdorligingizni to'g'ri baholash qobiliyati pasayadi). Ikkinchidan, ish intervallarni shunday rejalashtiringki, sizning eng muhim vazifalaringiz kuningizning eng yuqori mahsuldorlik davriga (bu "sirkadali maksimumlar" deb ataladi) to'g'ri kelishi kerak. Aksariyat odamlar uchun bu ertalab eng muhim vazifalarni bajarishni va tushdan keyinga uchrashuvlar hamda ko'pincha odatiy ishlarni qoldirishni anglatadi. Qachon o'zingizni eng baquvvat his qilayotganingizni tushunish va jadvalingizni shu asosda tuzishingiz muhimdir. Kundalik tartibingizdan qat'i nazar, ushbu asosiy tamoyillar sizga kunni osonroq rejalashtirishga, samaraliroq ishlashga va ijod uchun eng yaxshi muhitni yaratishga yordam beradi. Uinston Cherchill ham, mashg'ulotni o'zgartirish shunchaki "yotib, hech narsa haqida o'ylamaslik"dan ko'ra dam olish va ishga kuch to'plashning ancha samarali usulidir, deya ta'kidlagan. Agar siz faol bo'lishga odatlangan bo'lsangiz va sekinlashishga o'rganmagan bo'lsangiz, bu yaxshi: faol dam olish ham passiv dam olish kabi foydali bo'lishi mumkin. Qanday mashg'ulot tanlash kerak? Bu sizga bog'liq, ammo Nobel mukofoti laureatlari, bosh direktorlar va muvaffaqiyatli tadbirkorlar yelkanli qayiqda suzish yoki cho'qqilarga chiqish kabi hayratlanarli darajada ko'p kuch talab qiladigan, ko'p vaqt oladigan va hatto xavfli sevimli mashg'ulotlarga ega. Boshqalar marafonlardan, tasviriy yoki musiqadan hordiq izlashadi. Siz o'zingiz tanlagan mashg'ulotdan qat'iy nazar, u qiziqarli va asosiy ishingizdan butunlay farq qilishi kerak. Masalan, Cherchill uchun tasviriy san'at dam olishning shunday shakliga aylangan: bu, uning siyosiy faoliyati kabi, qat'iy harakat, aniq tasavvur va ajoyib mahorat talab qilardi. Biroq, rasm chizish verbal emas, balki vizual faoliyat turi bo'lganligi bilan ajralib turardi va Leyboristlar partiyasi bunga hech qanday ta'sir ko'rsata olmasdi. 1993-yilda shved psixologi Anders Eriksson Berlin konservatoriyasida skripkachilar bilan suhbat qurgan holda tadqiqot o'tkazdi va uning natijalari keyinchalik Malkolm Gladuellning kitobiga "10 000 soat qoidasi" nomi sifatida kirdi. Eriksson ma'lumotlariga ko'ra, barcha talabalar uyquni akademik samaradorlikning muhim omili sifatida baholashgan, eng zo'r talabalar kun davomida yaxshi o'quvchilarga qaraganda ko'proq uxlaydi. Ko'rinib turibdiki, ular nafaqat ko'proq mehnat qilishgan, balki sog'lig'ini tiklash uchun ko'proq uxlab olishgan. Ular tayyorgarlikni puxtaroq rejalashtirib olib, kun davomida uxlashgan. 20 daqiqalik uyqu sizga kuchli bir finjon qahvanikiga o'xshash energiyani beradi va yangi ma'lumotlarni yaxshiroq eslab qolishga yordam beradi. Agar ishingiz kun davomida uxlashingizga imkon bermasa ham, uxlash vaqtini muntazam belgilab, unga yaxshi tayyorgarlik ko'rish orqali uyqu jadvalingizni diqqat bilan ko'rib chiqing. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, sog'lom uyqu jismoniy salomatlikni, hissiy barqarorlikni yaxshilaydi va, shuningdek, demensiyaga uchrash xavfini kamaytiradi. Ushbu maslahatlarga amal qilishni boshlaganingizda, sizni ortiqcha ish vaqtining zarurligi va ahamiyatiga, butun vaqtingizni oladigan va tinimsiz e'tiborni talab qiladigan ishlarga jalb qilmoqchi bo'lgan rahbarlarga duch kelishingiz mumkin. Butun dunyo sizga ishning muhimligini aytganda, siz "dam olish ham muhim" deb javob berishingiz kerak. Bunday yondashuv hamkasblar va hatto turmush o'rtoqlar o'rtasida tushunmovchiliklarga olib kelishi mumkin. To'rt kunlik ish haftasiga o'tgan kompaniyalarning hisoblashicha va men o'zimning "Qisqacha" (2020) nomli kitobimda tushuntirganimdek, biz dam olish muammosini qanchalik tez hal qilsak, shuncha yaxshi ishlay olamiz. Bu yangi oilaviy odatlarni, do'stlar bilan yangi marosimlarni va hamkasblar bilan yangi kundalik tartiblarni rivojlantirishni anglatadi. Misol uchun, yig'ilishlarni faqat tushdan keyin o'tkazish va ertalabki vaqtni eng muhim vazifalar ustida ishlashga ajratish — agar bu borada umumiy kelishuvga erisha olsangiz — ajoyib samara beradi. O'zgarishlar yuqoridan ham amalga oshirilishi kerak, shuning uchun men bir necha bor tashkilot rahbarlarini ish haftasini qisqartirishga chaqirganman. Bunga qaror qilgan kompaniyalar, qaysi soha bo'lishidan qat'i nazar, qisqartirilgan ish haftasi hamma kompaniyaga o'z hissasini qo'shadigan va hamma uchun yaxshi natija beradigan, birovning ta'tili boshqasining hisobiga o'tib ketmaydigan guruh loyihasiga aylandi. Ish va dam olish bir xil darajada muhim, shuning uchun yaxshi dam olish yo'lidagi qadamlardan biri samaraliroq mehnat, vaqtdan samarali foydalanishdir. Bu sizga dam olish uchun ko'proq vaqt beradi. O'z ish kunini rejalashtirishi mumkin bo'lgan ofis xodimi uchun (masofadan ishlaydiganlar uchun bu yanada qulayroq) ertalab to'g'ri tartib o'rnatish — dam olish uchun vaqt topishning eng yaxshi usullaridan biridir. Men tungi boyo'g'liman, shuning uchun kollej va aspiranturada men ko'pincha tushdan keyin yoki kechasi ishlardim, lekin hozir men tong otmasidan uyg'onaman. Bu rejimda 10 yil davomida men uchta kitob yozdim, kompaniya tashkil qildim va endi kun davomida dam olish uchun yetarli vaqtim bor. Men ikkinchi kitobim ustida ishlayotganimda zarurat tufayli erta tura boshladim. Ikki farzandim, ishim bo'lgani uchun kechasi yoza olmas edim. Keyin men teskarisini qilishga harakat qildim: hamma uxlayotgan paytda o'rnimdan turardim. Birinchi haftalar, ochig'ini aytganda, qiyin bo'ldi: to'shak hech qachon bunchalik qulay va iliq bo'lmagan. Biroq, men ko'nikib qolganim sababli, bu osonlashdi va men so'zlar soni bo'yicha kundalik me'yorimni bajarayotganimni angladim (bu belgilangan muddatgacha yozib ulgurish g'oyasi bilan "yonadigan" har qanday yozuvchi uchun muhim narsaga aylanadi). Kunduzgi soatlar — bu ijodkorlikka to'la, sehrga to'la maxsus vaqtdir. Erta turish ongostining eshigini ochiq qoldiradi. Yarim uyquda bo'lganimda, ba'zida o'zim bilmagan, lekin nihoyatda aniq va ta'sirchan bo'lib chiqadigan fikrlar bilan jumlalarni tugatayotganimni ko'raman. Boshqalar uxlab yotganida, men uchun diqqatni jamlash osonroq. Va agar men ish uchun yotoqdan turishim kerak bo'lsa, men undan maksimal darajada foydalanishni xohlayman. Men usulimni takomillashtirishni boshladim. Dam olishni o'rganish uchun juda ko'p tajribalar o'tkazishga to'g'ri keladi va men kelgusi bir necha oy ichida bir qator asosiy omillarni belgilab oldim. Agar shunga o'xshash yondashuvni sinab ko'rmoqchi bo'lsangiz, men quyidagilarni taklif qilaman. Birinchidan, kechqurunning o'zida tayyorgarlik ko'rib qo'ying. Men qahva qaynatgichni sozlab qo'yaman, kiyimlarimni taxlab qo'yaman, karavot yoniga shippakni qo'yaman, ish joyimni tartibga keltiraman va hatto pleylistim uchun musiqa tanlayman. Bularning barchasini faqat kompyuter oldiga kelganimdagina boshimni ishlatishga to'g'ri kelishi uchun qilaman. Qanchalik puxta tayyorgarlik ko'rsam, kechasi qancha ko'p qarorlar qabul qilsam, ishga shunchalik tez kirishaman. Bu mening yana yotoqqa qaytish ehtimolimni kamaytiradi. Ikkinchidan, keyingi kun uchun ishlaringizni rejalashtiring. Kechasi yotishdan oldin men kompyuterda ertalabki dastlabki uchta vazifa yozib qoldirilgan eslatma qoldiraman. Shunday qilib, men nima ustida ishlashni tanlashga urinib, azoblanmayman, balki o'zim uchun qoldirgan ko'rsatmalarga amal qilaman. Kitob yozayotganimda men buni bob, bo'lim yoki xatto paragrafni yakunlab tugatmayman. Buning o'rniga men gap o'rtasida to'xtayman. Bu g'alati tuyulishi mumkin, ammo ertasi kuni ertalab ishni shu joyidan davom ettirish osonroq. Biz uxlayotganimizda miya muammolarni hal qilish ustida ishlashda davom etishi haqida dalillar mavjud. Bir iborani tugallanmagan holda qoldirib, siz yangi g'oyalar bilan uyg'onish ehtimolini oshirasiz. Ingliz komediyachisi Jon Kliz talabalik chog'ida bu usuldan qanday foydalanganini eslaydi. "Ertasi kuni ertalab o'nta holatdan to'qqiztasida men hazilni qanday tugatishimni bilardim. Nega bunchalik oson ekanligini ham tushunolmasdim", -deydi u. Nihoyat, ehtimol, eng muhimi, tongdan oldingi ish dam olish uchun ko'proq vaqt qoldiradi. Men ertalab soat 5 da boshqalardan yaxshiroq bo'lish uchun emas, balki ish kunimning eng og'ir qismi nonushtagacha tugashi uchun uyg'onaman. Kun davomida men itlar bilan sayr qilishim, mashq qilishim yoki uxlashim mumkin. Qattiq mehnat va dam olishni bir-biri bilan navbatma-navbat amalga oshirish faqat eng asosiy ishni birinchi bo'lib hal qilsangizgina o'z samarasini beradi. Kliz yozganidek, uning ertalabki xayollari "oldingi ish kuniga bog'liq edi … Men shunchaki kechki ovqatni tanovul qilib, uxlab, keyin ma'lum bir g'oya bilan uyg'ona olmasdim. Men bu haqida uzoq vaqt o'ylashimga to'g'ri kelar edi". Mening ertalabki tartibim barqarorlashgan bo'lsa-da, bu bilan tajriba qilishdan to'xtab qolmadim. Ertami-kechmi, tizim o'z samaradorligini yo'qotishi mumkin, chunki miya o'zgarishlarga moslashadi. Xronotiplar, to'rg'ay yoki boyo'g'li ekanligingiz yoshga qarab o'zgarishi va ishingizga bog'liq bo'lishi mumkin. Ammo shunday bo'lgan taqdirda ham, men shunday tizim yaratganim, menda yangisini yaratish imkoniyati borligini anglatadi. Biz g'oyalarni ular nafaqat hozirgi vaqtda bizga yordam berishi uchun, balki kelajakda bundan-da yaxshiroq g'oya yoki narsa yaratishimiz uchun ham o'ylab topamiz. Bu orada men qahva qaynatgichni sozlayman, ertalabki kiyimlarimni tayyorlayman va o'zimga ishlar ro'yxati yozilgan eslatmani qoldiraman. Men o'zim yaratgan tizim tufayli paydo bo'ladigan dam olish vaqtini kutaman. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda mazali va to'yimli mol go'shtidan tayyorlangan taomlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Ushbu taom ajoyib va mazali, uni tayyorlash esa umuman qiyinchilik tug'dirmaydi. Bu taom uchun go'sht, piyoz, sabzi, kartoshka va pomidor kerak bo'ladi, bulg'or qalampiri va sarimsoqpiyozni xohishga qarab solishingiz yoki solmasligingiz ham mumkin. Bu taom asosini yumshab pishgan mol go'shti va sabzavotlar tashkil qiladi. Ushbu taomning asosi — satsebeli qaylasi, u go'shtni mazali, sersuv va yumshoq qiladi. Xushbo'y, issiq kartoshka va go'sht bilan tayyorlangan jarkop juda to'yimli taomligi shubhasiz. Yashil loviya va mol go'shtidan dimlab pishiriladigan juda foydali taom . Chashushuli — gruzinlarning milliy taomlaridan biri bo'lib, mol go'shtidan tayyorlanadi Shuningdek, pomidorli qayla bilan birga past olovda dimlab pishiriladi. Kutilmagan mehmonlar tashrif buyurganda, qolaversa, taom tayyorlashga yetarlicha vaqtingiz bo'lmasa, tezpishar taom retsepti sizning ko'makchingizga aylanadi. Mol go'shtidan tayyorlanadigan bu tatarcha taom mazali va juda to'yimli bo'lib, ta'mi biroz nordonroqtuyilishi mumkin. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
6 fevral kuni tongida Turkiya janubi-sharqida zilzila sodir bo'ldi — BMT ma'lumotlariga ko'ra, bu Turkiyada 1939 yildan beri yuz bergan eng kuchli zilziladir. Zarar ko'rgan hududda zilzila xavfi hali ham saqlanib qolmoqda — bular kuchli aftershoklar bo'lib, ular ba'zida asosiy zilziladan keyin ham davom etadi. «Gazeta.uz» sodir bo'lishi mumkin bo'lgan zilzilaga qanday tayyorgarlik ko'rish, jarohat yoki o'lim xavfini minimallashtirish uchun qanday taktikani qo'llash, zilzila payti va undan keyin nimalar qilish kerakligi haqida Meduza tomonidan e'lon qilingan maqola tarjimasini havola etadi. AQSh Geologiya xizmati ma'lumotlariga ko'ra, olimlar kuchli zilzila bo'lishini hech qachon oldindan ayta olishmagan va yaqin kelajakda ham bashorat qila olishmaydi. Ammo biz faqat aniq prognoz haqida gapirayapmiz — bunga sana va vaqt, joy, shuningdek, ofatning kuchi haqidagi ma'lumotlar kiradi. Shu bilan birga, geologlar Yer sayyorasining turli mintaqalarida seysmik faollikni kuzatishadi va ularning ba'zilarini boshqalarga qaraganda ancha xavfli deb hisoblashadi. Masalan, yirik zilzilalarning 80 foizdan ortig'i Tinch okeanining chekkalarida, «Olov halqasi» deb nomlanuvchi hududda sodir bo'ladi . «Olov halqasi» — Tinch okeanining perimetri atrofidagi hudud bo'lib, u faol vulqonlarning ko'p qismini o'z ichiga oladi. Hammasi bo'lib, ushbu zonada Yerda ma'lum bo'lgan 540 ta faol yer usti vulqonidan 328 tasi mavjud. Bundan tashqari, ba'zida asosiy zilziladan keyin bir qator kichikroq zilzilalar paydo bo'ladi — ular aftershoklar deb ataladi. Olimlarning ta'kidlashlaricha , Turkiyadagi zilziladan keyin aftershoklar haftalar va hatto oylar davom etishi mumkin, ammo ularning intensivligi asta-sekin kamayadi. Qarama-qarshi holatlar ham bo'lib turadi: kuchsiz zilziladan so'ng birdan yanada kuchlirog'i sodir bo'ladi — bu holatda birinchi falokatni forshok deb atashadi, keyingilari esa asosiy zilzila hisoblanadi. Siz yashayotgan mintaqaning seysmik faollik xaritasiga qarab, xavflarni baholashingiz mumkin (masalan, bu yerda Turkiya va Gruziya uchun shunday xaritalarni ko'rish mumkin). Agar siz Turkiyaning janubiy-markaziy qismida yoki zarar ko'rgan hududga yaqin joyda yashasangiz, yaqin kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan zilzilalar tufayli ayniqsa ehtiyot bo'lishingiz kerak. Zilzilalar doimiy ravishda sodir bo'ladigan mamlakatlarda, odatda, ommaviy ogohlantirish xizmati yo'lga qo'yilgan bo'ladi. Misol uchun, Isroilda 2021 yilda Frontorti hizmati (O'zbekiston Favqulodda vaziyatlar vazirligining Isroildagi muqobili)ning mobil ilovasi ishga tushirildi — u zilzilalar, sunamilar va raketa zarbalari haqida ogohlantiradi. Bu ham prognoz emas — bunday ilovalardagi xabarnomalar birinchi zarbalardan keyin keladi, lekin ular baribir hayotni saqlab qolishi mumkin bo'lgan bir necha muhim daqiqalar yoki soniyalarni taqdim etishi mumkin. Siz hozirda bo'lib turgan mamlakatning shunga o'xshash rasmiy (davlat idorasi) ilovasi mavjud yo mavjud emasligiga qiziqib ko'ring, mabodo bo'lsa, unda telefoningizga yuklab oling (va bildirishnomalarni yoqishni unutmang). Ba'zi hududlarda (ular orasida Turkiya va Gruziya ham bor) Android va iOS operatsion tizimlarining o'zi yaqin atrofda zilzila boshlangani haqida xabarnoma yuboradi, ammo buning uchun bunday xabarnomalarni telefon sozlamalarida yoqib qo'yish kerak. Xususiy ishlab chiquvchilar ilovalari ham mavjud ( mana bir misol). Bundan tashqari, ba'zi mamlakatlarda (masalan, Isroilda) ko'cha sirenalari ham ogohlantirish tizimiga kiritilgan. Zilzila paytida har qanday, hatto eng og'ir jism ham harakatlanishi va qulashi mumkin. Shuning uchun mebel va maishiy texnika karavotlar, divanlar va kimdir uxlashi mumkin bo'lgan o'rinlardan uzoqroqqa ko'chirilishi kerak . Shuningdek, mebellar, televizorlar, kompyuterlar, suv isitgichlari, shkaflar va javonlar mahkam o'rnatilishi kerak (Zilzilaga qarshi kurash bo'yicha millatlar alyansi saytida har bir buyum uchun batafsil ko'rsatmalar berilgan). Bu juda muhim, chunki, masalan, 1994 yilda Nordrijdagi zilzila jabrlanuvchilarining 55 foizi yaxshi qotirilmagan buyumlarning ag'darilishi oqibatida, hatto, o'ldiradigan jarohatlar olgan (jarohatlarning faqat 1 foizi binolarning buzilishi va qulashi bilan bog'liq edi). Bu chora, shuningdek, kuchsiz silkinishlar vaqti mol-mulkingizga yetishi mumkin bo'lgan zararning ham oldini olish mumkin. Oilangizning har bir a'zosi bilan aniq harakatlar ketma-ketligini kelishib oling va ularni muntazam ravishda mashq qilib turing. Agar uy hayvoningiz bo'lsa, ularni tashish uchun moslama va ozgina ovqat tayyorlang. Karavot yoniga ichida fonari bor xaltacha osib qo'yish mumkin — bu binoda chiroqlar o'chgan taqdirda harakatlanishingizga yordam beradi. Pasportlar va boshqa muhim hujjatlarni dori-darmonlar uchun retseptlar, oz miqdorda naqd pul, shaxsiy gigiyena vositalari va zarur dori-darmonlar bilan birga xavfsiz suv o'tkazmaydigan idishda saqlash mumkin. Shuningdek, ushbu «xavf jamadoni»ga hushtakni qo'shishingiz mumkin — mabodo vayronalar ostida qolsangiz, hushtak yordamida qutqaruvchilarga signal berish mumkin. Agar bunday joyga hushtaksiz tushib qolsangiz, ketma-ket uchta qisqa taqillatish bilan signal berish tavsiya etiladi . Uyni zilziladan sug'urtalash mumkinligini unutmang. Agar uy undagi buyumlar bilan birga sug'urtalangan bo'lsa, tovon puli olishni osonlashtirish uchun ularni oldindan suratga tushirib qo'yish tavsiya etiladi. Vayron bo'lgan uylarning qo'rqinchli tasvirlariga qaramay, zilzila payti asosiy xavf qulayotgan va uchayotgan buyumlardan bo'ladi , sizning asosiy vazifangiz ulardan himoyalangan joyga o'tishdir. Binoni tark etishga faqat bunga bir necha soniya ketishiga amin bo'lsangiz va kuchli zilzilalar hali boshlanmagan bo'lsagina urinib ko'rish mumkin. Agar siz o'tmishda shunga o'xshash falokatlarni boshdan kechirgan bo'lsangiz va jabrlanmagan bo'lsangiz ham, zilzilaning xavfliligini past baho berish yaramaydi. Quyida keltirilayotgan tavsiyalarga, hatto kuchsiz silkinish vaqtida ham qat'iy rioya qilishdan tortinmang — bu o'zingizni himoya qilishga yordam beradi. Mutaxassislarning fikricha , bu — jarohatlar yoki o'lim xavfini kamaytirish uchun eng samarali chora. Mana nima qilish kerak: Janubiy Kaliforniya zilzila markazidan videoqo'llanma. Video: Great ShakeOut Earthquake Drills Agar biron sababga ko'ra siz polga egilolmasangiz, stul yo karavotga o'tiring va xuddi shunday tarzda boshingizni qo'llaringiz bilan yoping. Agar siz nogironlar aravachasidan foydalansangiz, uning g'ildiraklarini tormoz holatiga o'tkazib qo'yganingizga ishonch hosil qiling. Iloji boricha, qulab, sizni shikastlashi mumkin bo'lgan shisha va beqaror predmetlardan uzoqroq turing. Boshingizni va yuzingizni parchalanishdan himoya qiladigan biron bir narsani olishga harakat qiling — masalan, kitob. Tiz cho'kish holatida uni bo'yin ustida yoki boshdan yuqorida ushlab turish mumkin. Agar siz yotoqda bo'lsangiz, mutaxassislar u yerda boshingizni yostiq bilan o'ragan holda qolishingiz tavsiya qiladi . Odamlar orasida tarqalgan afsonadan farqli o'laroq, zamonaviy uylardagi eshiklar binoning boshqa qismlaridan kuchliroq emas . Bundan tashqari, ular shikastlanish mumkin bo'lgan manbalardan — qulayotgan yoki uchar jismlardan himoya qilmaydi. Bunday joyda tayanch nuqtani topish ham qiyin. Agar siz qulagan jismlar ostida qolgan bo'lsangiz, xotirjamlikni saqlang va uni o'zingiz olib tashlashga urinmang — bu vayronalarning boshqa qismi qulashiga olib kelishi mumkin. Burun, og'iz va ko'zlaringizni changdan himoya qilishga harakat qiling. Agar bo'lsa, qutqaruvchilarga fonar yoqib yoki hushtak chalib signal berib ko'ring, bo'lmasa uchta qisqa taqillatish bilan ishora bering. Eshiklar o'rnilari va devorlar oldi eng xavfli joylardir — bu yerda sizning ustingizga bino qismlari qulashi ehtimoli katta. Bundan tashqari, derazalar va kichik me'moriy detallar ko'pincha birinchi bo'lib buziladi va shikast yetkazishi mumkin. Xavfsiz joyda ekanligingizga ishonchingiz komil bo'lganda — yuqorida tavsiflangan «Egil. Yopiq joyga o't. Joyingda qol» taktikasini qo'llang. Ko'priklar, yo'l belgilari, yer osti o'tish joylari va daraxtlardan saqlaning. Mashinani qo'l tormoziga o'tkazib, uning ichida qoling — zilzila paytida biroz chayqalishi mumkin bo'lsa-da, mashina anchagina xavfsiz joy hisoblanadi. Silkinish tugagandan so'ng, mashinada harakatlanish xavfsiz ekanligiga ishonch hosil qiling — zilzila yo'l qoplamalari va ko'priklarga zarar yetkazishi, ustunlar va yo'l belgilarini qulatishi va suv sathining vaqtincha ko'tarilishiga olib kelishi mumkin. Agar elektr uzatish liniyasi transport vositasi ustiga qulagan bo'lsa, maxsus tayyorgarlikka ega shaxs simni olib tashlamaguncha ichkarida qoling. Silkinish kuchi oyoqda turishga imkon beradigan darajada susayishi bilan tezda balandroq joyga yoki quruqlik ichkarisi tomon o'ting. Bundan tashqari, agar jiddiy zarar yetmagan bo'lsa, ko'p qavatli binoga kirish (lekin bunda ko'pi bilan uchinchi qavatga chiqish mumkin) yoki, juda bo'lmaganda, baland daraxtga chiqib olish mumkin . Maxsus xizmatlar u yerga qaytish xavfsiz ekanligini tasdiqlamaguncha qirg'oqdan uzoqroq turing. Aftershoklar zilziladan bir necha daqiqa, kunlar va hatto haftalar o'tib sodir bo'lishi mumkin — bu xavfni hisobdan chiqarmaslik kerak. Hech qachon shikastlangan binolarga kirmang va ularni tark etishga harakat qiling , ayniqsa g'ayrioddiy tovushlarni eshitayotgan bo'lsangiz (bu ovozlar bino konstruksiyalarining shikastlanishlari bilan bog'liq bo'lishi mumkin). Gaz, elektr va suv liniyalarining shikastlanish holatini hech bo'lmasa ko'z bilan ko'rib tekshiring. Agar nosozliklar ko'zga tashlansa, gaz, suv yoki elektr ta'minotini o'chiring. Gaz sizib chiqmayotganiga ishonchingiz komil bo'lmay turib, gugurt, zajigalka yoki elektr jihozlaridan foydalanmang (gaz sizib chiqayotganini gaz hidi yoki gaz uskunasining buzilganiga qarab bilish mumkin). Telefondan tarmoqni ortiqcha band qilmaslik hamda zarar ko'rgan boshqa odamlarni aloqa imkoniyatidan mahrum qilmaslik uchun faqat shoshilinch xizmatlarni chaqirish uchungina foydalaning. Imkoniyatingiz bo'lsa, muhtojlarga yordam bering. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda turli ko'rinishdagi qaylalar bilan tayyorlangan pastalar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Italyancha taomlarni xush ko'ruvchilar uchun quyuq pomidorli qaylada pishirilgan tovuqli spagetti retseptini taqdim etamiz. Bu taomga achchiq qalampirning solinishi esa shart hisoblanadi. Agar achchiq ta'mni unchalik yoqtirmasangiz, unda qalampirni nomiga soling. Bu mayin va yoqimli qaymoq hamda pomidor ta'miga ega pasta nafaqat mazali, balki juda oson tayyorlanadi. Bunday taom o'zining tez tayyorlanishi bilan ahamiyatli, qolaversa bunday spagetti parhez tutayotganlarga ham mos keladi. Ushbu taom kam yog'li, juda mazali va xushbo'y bo'lib chiqadi. Qovoqcha sousli foydali pastaning oddiy va tez tayyorlanish usuli. Sous uchun masalliqlarning kutilmas aralashmasi, ammo juda lazzatli va to'yimli. 30 daqiqada tayyorlanishi mumkin bo'lgan ajoyib va mazali taom — qaymoqli qaylada pishirilgan tovuqli sharchalar va spagetti . Karbonaro pastasining klassik retsepti Al-dente usulida qaynatilgan spagettidan, qovurilgan bekon, pishloq va tuxumdan tayyorlaniladi. Qaymoq va qo'ziqorinli qaylada tayyorlanilgan pasta tez tayyorlanib, taomnomangizni yangilashga xizmat qiladi. Mazali, to'yimli va asosiysi esa foydali! To'liq donli pasta bilan tayyorlangan bunday taomdan so'ng organizm kerakli vitamin va minerallarga ega bo'ladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. «Gazeta.uz» kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida «Nima o'qiymiz?» savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! «Nima o'qiymiz?» loyihasining navbatdagi mehmoni — O'zbekistondagi Gyote instituti xodimi, tarjimon Gulnoza Nabiyeva . Qahramonimiz Iliya Troyanovning «Olamlar sohibi» hamda Jianna Molinarining «Bu yerda hamma narsa bo'lishi mumkin» kitoblarini nemis tilidan o'zbek tiliga tarjima qilgan. Kitob o'qishning ahamiyati, insonning shaxs bo'lib shakllanishda tutgan o'rni haqida gapirish ortiqcha. Bu hammaga ma'lum haqiqat, lekin, ming afsuski, biz bu oddiy haqiqatni unutib qo'yamiz. Qiziq, O'zbekiston aholisining necha foizi kechqurun yotishdan oldin kitob o'qir ekan? Afsuski, bunday o'qish madaniyati bizda ommalashmagan. Hashamatli uylarda kutubxona yo'q. Odamlar nima deydi, deb turli ma'rakalarni isrofgarchilik bilan o'tkazishga o'rganganmiz, lekin farzandlarimizga kitob olib berishdan pulni qizg'anamiz. Jadid bobolarimiz bundan 100 yil oldin yozg'irishgan, ularning gaplari xuddi bugun haqida aytilgandek. Bir asrdan buyon hech narsa o'zgarmabdi. To'ylar, mashina raqamlari uchun sarflangan millionlarni eshitsam, o'z millatim uchun uyat hissini tuyaman. O'qish madaniyati baland millatlar hech qachon birovga qaram bo'lmaydi, yaponlar, nemislar, fransuzlardan bu borada o'rnak olsak arziydi. O'qimaydigan millat ekanimiz yozgan kitoblarimizdan, suratga olgan filmlarimizdan, san'atimizdan sezilib turadi. Tasavvur qiling, sunnat to'yida qarindosh-urug' bolaga eng sara kitoblardan sovg'a qilsa, sariq chaqaga arzimaydigan to'y sarpolari o'rniga kelin-kuyovga nodir kitoblardan tashkil topgan kutubxona to'yona qilinsa, nima bo'ladi? Qalblar, onglar uyg'ongan bo'lardi. O'qigan har bir kitobimiz bizni bir pog'ona balandga ko'taradi. Quyidagi asarlarni esa yaqin orada o'qib tugatdim va ularni kitob o'qiydiganlarga tavsiya qilmoqchiman. Asli kelib chiqishi eronlik bo'lgan nemis adibasi Shida Bozyor qalamiga mansub «Tehronda tunlar jim-jit» asari inqilob, zulm, qarshilik va erkinlikka intilish haqida. Roman qahramonlari Behzod va Nihod bir-birini sevadi, birgalikda taqiqlangan kitoblarni o'qiydi, namoyishlarda qatnashadi, hukumatga qarshi siyosiy kurashlari oqibatida tazyiqlarga uchrab, Germaniyaga qochishga majbur bo'ladi. Vaqtinchalik boshpana deb o'ylangan yurtda uch nafar farzand ko'rishadi, nemis jamiyatida ularga nisbatan siyqasi chiqqan qarashlardan azoblanadi, siyosiy ideallaridan yiroqlashib boradi. Bir so'z bilan aytganda, Vatan sog'inchi, qaytish imkonsizligi, musofirchilik azoblari haqidagi kitob. Lev Tolstoyning ushbu roman epopeyasi butun dunyoda millionlar qalbini zabt etgan. Asar meni o'zining serqirraligi, qahramonlarining teran fikrlashi, hayot falsafasi bilan sug'orilgani bilan o'ziga tortadi. Tolstoy, shubhasiz, ensiklopedik bilimga ega ulug' shaxs, buni asarlarini o'qish asnosida bilib olamiz. «Urush va tinchlik» romani bir marotaba emas, qayta va qayta o'qiladigan asarlardan biri. Rus yozuvchisi Andrey Platonov qalamiga mansub «Jon» asari 2019 yili tarjimon Sharifjon Ahmad tarjimasida nashrdan chiqdi. O'z qavmini go'dakligida tark etgan Nazar oradan yillar o'tib, Moskvada oliygohni bitirib qaytib keladi. Unga o'z elini qidirib topish, ularni baxtli hayotga qaytarish missiyasi yuklatiladi. Jon elini deyarli «jonsiz» holatda topadi, ularni birlashtirish, ortidan ergashtirish uchun dastlab qornilarini to'yg'azishi, suv topishi kerak. Asarda har bir jumla ramziy ma'no kasb etadi, shu jumladan, jon ham. Cho'li biyobon umidsizlik, loqaydlik ramzi. Unda suv axtarish — hayotdan ma'no izlash, harakat — najot ramzi. Yosh adibimiz Javlon Jovliyevning «Qo'rqma» romanida Germaniyaga o'qishga yuborilgan turkistonlik talabalarning fojiali taqdiri mahorat bilan badiiy adabiyotga ko'chirilgan. Asar millatimizning armoni va alamlaridan so'zlaydi. «Biz mag'lub millatmiz, g'ururni unutgan, qorin uchun yashashga o'rgangan va ko'ngan!». Bu qahramonning gapi, lekin ayni kunimizga juda-juda mos. Deyarli hech narsa o'zgarmagandek. Muallif Sharqni anglash, talqin va tadqiq etishda G'arb yondashuvining mohiyati, uning noxolis va tarafkashlikka asoslangani, Sharq ustidan hukmronlikka intilish mavjudligini ochib beradi. Muallif «oriyentalizm» atamasiga tanqid ko'zi bilan qaraydi. G'arb dunyosining imperialistik jamiyatlari bilan chambarchas bog'liq bu tushuncha ko'p hollarda siyosat va hokimiyatga xizmat qilishiga diqqatni qaratadi. Bu kitob insoniyatning rivojlanish tarixi alohida bosqichlaridagi kognitiv va ilm-fan inqilobi qay tariqa yuz bergani haqida sodda va aniq uslubda umumiy tushuncha beradi. Yoshlar o'qishi kerak bo'lgan kitoblar ro'yxatini yosh guruhlari bo'yicha tavsiya etmoqchiman. Bolalikdan o'qilsa, ulg'ayganda ham bu odat yo'qolmasligi haqiqatga yaqinroq. Oxirgi yillari O'zbekistonda juda ko'p sara asarlar o'zbek tiliga tarjima qilindi, bu quvornarli, ammo yetarli emas. Shu bois, chet tillarni o'rganish muhim, chunki yangi nashrni asliyatda o'qishga nima yetsin. Ingliz, nemis va dunyoning boshqa tillarida yozilgan ilmiy ishlar jamlangan Open Access tarmog'idan uch milliondan oshiq kitob, dissertatsiya, esselarni bepul yuklab olish mumkin. Shu o'rinda, Gyote institutining raqamli kutubxonasi haqida aytib o'tmoqchiman — unda 35 000dan ortiq elektron kitob, film va boshqa kontentni topish mumkin. | advice |
YUNESKOning 2011 yil oktabrida o'tkazilgan Bosh konferensiyasida 13 fevral Butunjahon radio kuni deb e'lon qilingan — 1946 yilning xuddi shu kunida BMT radiosiga asos solingan edi. Bu bayram 2013 yildan beri radiochilar kuni sifatida butun dunyoda nishonlab kelinadi. «Gazeta.uz» muxbiri Mirolim Isajonov mazkur sana munosabati bilan O'zbekistondagi radio eshittirishlar tarixini o'rgandi va radio sohasi bo'yicha tadqiqot olib borgan mutaxassislar bilan suhbatlashdi. «O'zbekiston teleradiosi taraqqiyot solnomasi» nomli kitobda qayd etilishicha, 1915 yili Toshkentda Markaziy Osiyodagi birinchi kuchli qabul qiluvchi va uzatuvchi radiostansiya ishga tushirilgan. Toshkent shahrining hozirgi Farg'ona yo'li ko'chasida joylashgan 1-son radiostansiyaning 1915 yilgi va bugungi kundagi ko'rinishi. Fotosurat «O'zbekiston teleradiosi taraqqiyot solnomasi» kitobidan olindi. «Mazkur 1-sonli radiostansiyaning qurilishi 1911 yilda boshlanib, to'rt yilda bitkazilgan. Rombli-antennalar majmuasini o'rnatish uchun balandligi 90 metrdan bo'lgan 6 dona antenna minoralar kompleksi Germaniyaning "Siemens" kompaniyasi tomonidan loyihalashtirilgan va qurilgan. Radiostansiya hozirgi Yashnobod tumani Farg'ona yo'li ko'chasi 15-uy manzilida ("O'zbum" yaqinida) 60 gektar joyda bunyod etilgan. Undagi uchqunli razryad ulkan elektromagnit bilan ta'minlangan. Quvvat bazasi har biri 160 kVt quvvatga ega batareyalar va ikkita dizel generatoridan iborat edi», — deyiladi kitobda. Bu radiostansiya yordamida birinchi radiogramma 1915 yili olingan bo'lib, u Moskvadan Toshkentga poyezd yo'lga chiqqani haqidagi xabar edi. Aynan shu inshoot O'zbekistonda simli tarmoqning yaratilish manbaiga aylangan. U keyinchalik yer usti radioeshittirish va teleko'rsatuvlar bilan ta'minlangan ilk radioaloqa inshooti bo'lib hisoblangan. 1920 yili Samarqand, Buxoro, Xiva va Farg'ona shaharlarida radioaloqa vositalari ishga tushirilgan. 1925 yilda radioeshittirishlarni tashkil etish maqsadida tajriba-sinovlar o'tkazila boshlangan. Sohaga tegishli muhandislik inshootlari va ikki radiominorali uzatuvchi antenna qurilgan. «Radiostansiyada birinchi bo'lib o'rta to'lqin (526 metr)da ishlaydigan RA-12 rusumli radioeshittirish uzatgichi o'rnatilgan. Bu stansiya Oloy bozori yonida qurilgan. 1927 yil 11 fevral kuni ushbu inshootlar majmuasi ishga tushirilgan va bu kun O'zbekistonda radioeshittirishlar efirga chiqqan sana sifatida tarix sahifalaridan joy olgan. Aynan shu kuni Toshkent radioeshittirish radiostansiyasining tantanali ochilishi marosimi o'tkazilgan. Radioeshittirish signallarini 30 dan ziyod radiokarnaylar va bir necha yuzdan ortiq xonadonlardagi radioqabulqilgichlar orqali eshitish mumkin edi», — deya bayon qilingan «O'zbekiston teleradiosi taraqqiyot solnomasi»da. Radio va televideniye ravnaqiga katta hissa qo'shgan olim, jurnalist B.Rixsiyevning «To'lqinlar qanotida» kitobida keltirilgan ma'lumotlarga ko'ra, birinchi kungi radio eshittirishning dasturi (programmasi) quyidagicha edi: 1. Tabriklar (soat 06:00 dan): a) VKP (b) Markaziy komitetning O'rta Osiyo byurosi va Iqtisodiy kengash nomidan — 15 minut; v) O'rta Osiyo harbiy okrugidan o'rtoq Kuzmin — 5 minut; g) VLKSM Markaziy komitetning O'rta Osiyo byurosidan o'rtoq Sorokin — 5 minut; d) O'zbekiston SSR huqumati nomidan o'rtoq Mo'minxo'jayev — 10 minut; ye) Matbuot vakili o'rtoq Nodel — 5 minut; j) Ilmiy jamiyat vakili o'rtoq Shlegel — 5 minut; z) O'rta Osiyo «Radio do'stlari jamiyati» nomidan o'rtoq Pereyashkin — 5 munut. 2. Konsert bo'limi. Shu tariqa radio tarixidagi birinchi kun efir dasturi o'z nihoyasiga yetkazilgan. Qayd etish joiz, O'zbekistonda radioning ilk faoliyatidan boshlab konsert dasturlariga alohida o'rin ajratilgan. Radioning ilk efirlaridanoq Mulla To'ychi Toshmuhammedov, Safo Mug'anniy, domla Halim Ibodov, Qori Yoqubov, Hoji Abdulaziz Rasulov, Tamaraxonim, Halima Nosirova, Imomjon Ikromov singari mashhur hofizlar, usta sozandalar radioeshittirishlarda doimiy ishtirok etib borishgan. Shuhrat Hayitovning «Radio va televideniye» kitobida qayd etilishicha, 1930−1934 yillar oralig'ida avval Urganchda, so'ng Nukus shaharlarida ham radiouzellar ishga tushirilgan. Bu paytga kelib radio jamiyat hayotidan shunday muhim joy olib ulgura boshladiki, barchaning e'tibori va diqqati bu mo''jizadan taralayotgan eshittirishlarga qaratilardi. «Radiojurnalistika tarixiga doir ayrim manbalarda ilk bor Abduqodir ismli suxandon o'zbek tilida "Allo, diqqat, allo, Toshkentdan gapiramiz!" degan so'zlar bilan eshittirish boshlagani aytiladi. Yana boshqa ilmiy materiallarda keltirilishicha, o'zbek radiosining birinchi diktori Nazirxon Kamolov ekanligi qayd etiladi. Xususan, olim va jurnalist B.Rixsiyevning o'sha paytda respublika radioeshittirish ishlarini tashkil etish tashabbuskorlaridan bo'lgan Hojimurod Avazxo'jayev va Fotima Yunusxo'jayeva bilan qilgan suhbatlari asosida radioning birinchi diktori kim bo'lganligi o'zining isbotiga ega bo'ladi. B.Rixsiyev 1965 yilda radioning birinchi suxandonini axtarib topishga va uning radio haqidagi xotiralarini yozib olishga erishadi», — deyiladi kitobda. Nazirxon Kamolovning xotiralariga ko'ra, u 1928 yili O'rta Osiyo Davlat universitetining melioratsiya fakultetida o'qib yurgan chog'lari o'sha payt Toshkent radioeshittirish stansiyasining rus bo'limi boshlig'i Sumbatovning taklifiga binoan radioda diktorlik faoliyatini boshlagan va shu tariqa radio faoliyatida birinchi diktor nomiga ega bo'lgan. «O'zbekiston teleradiosi taraqqiyot solnomasi»da keltirilgan ma'lumotlarga ko'ra, 1932 yil 1 dekabrga kelib O'zbekistonda radioqurilmalar soni 1900 taga, jumladan, klub va choyxonalarda 176 ta, kolxozlarda 583 ta, davlat xo'jaliklari va mashina-traktor stansiyalarida 15 ta, maktablarda 15 taga yetgan. Shaxsiy qurilmalar soni 655 ta edi. «Radio asta-sekin madaniyatning asosiy elementlaridan biriga aylandi… 1940 yilning oxiriga kelib O'zbekistonda radio qabul qilish maskanlari soni 72 mingtaga yetdi», — deyiladi kitobda. Radiospektaklni yozib olish jarayoni. 1931 yil. Foto: O'zbekiston Kinofotofono hujjatlar milliy arxivi (suratdan foydalanish huquqi «Gazeta.uz» tomonidan sotib olingan). 1934 yilning oxirida O'zbekiston aholisi radio orqali 7,5 soatlik kundalik dasturlarni tinglash imkoniga ega edi. Radioeshittirishlarning salkam 50 foizini musiqiy dasturlar tashkil etsa, 13,7 foizi axborotga, 6,6 foizi ta'limga, 4,4 foizi adabiy-dramatik dasturlarga, qolgan 26 foizi esa bolalarga bag'ishlangan dasturlar edi. Ammo 1941 yilga kelib, vaziyat butunlay o'zgargan, eshittirishlar dasturi tubdan o'zgartirilib, «radio front ortining eng jangovor, hozirjavob ommaviy axborot vositasiga aylangan edi». Tarix fanlari doktori, professor Sanobar Shodmonova va Qo'qon davlat pedagogika instituti o'qituvchisi Mashhura Temirovaning «O'zbekiston radiosining Ikkinchi jahon urushidagi g'alabaga qo'shgan hissasi» nomli maqolasida ta'kidlanishicha, urush boshlangani haqidagi shumxabarni ham, urush yakunlangani haqidagi xushxabarni ham o'zbekistonliklarga eng birinchi bo'lib radio yetkazgan. Foto: Shuhrat Hayitovning «Radio va televideniye» kitobidan. «1941 yil 22 iyunda "So'nggi axborot" dasturida frontdan olingan birinchi xabar o'qib eshittirilgan. 1941 yil 3 iyul kuni erta tongda Moskva vaqti bilan soat 08:00 da radio orqali xalq ommaviy safarbarlikka chaqirilgan… Respublika aholisi urushning yakunlanishi to'g'risidagi xabarni intiq bo'lib kutishardi. Dastlab bu xabarni ham xalqqa respublika radiosi suxandoni Hamid G'ulomov e'lon qildi», — deyiladi maqolada. Radio xalqning jang maydonidagi voqealardan muttasil xabardor qilib turuvchi eng tezkor aloqa vositasi edi. Urushning o'zbekistonlik ilk qahramonlari — Qo'chqor Turdiyev, To'ychi Eryigitov, Vladimir Karpov, general Sobir Rahimovning jasoratlari ham dastlab radio orqali e'lon qilingan. «Frontdan xatlar» va «Frontga xatlar» nomli eshittirishlari frontdagilar va front ortidagilarning muloqot maydonchasiga aylangan. «So'nggi soatda» informatsion dasturida esa yuzlab xabarlar o'qib eshittirilgan. Foto: Shuhrat Hayitovning «Radio va televideniye» kitobidan. Ayni vaqtda, radio faqat urush xronikasi bilan cheklanib qolmagan — uning xabar yetkazishdan boshqa, «xalqning ovunchog'iga aylanib, umid bag'ishlash» funksiyasi ham bor edi. «Oybek, Hamid Olimjon, Zulfiya, G'afur G'ulom, Shayxzoda, Abdulla Qahhor, Mirtemir, Uyg'un singari adabiyot vakillari o'z asarlarini radio orqali o'qib borgan. To'xtasin Jalilov, Yunus Rajabiy, Risqi Rajabiy, Jo'raxon Sultonov, Ma'murjon Uzoqov, Karim Mo'minov, Berta Davidovalar kechqurun soat 21:00 dan 22:00 gacha bo'ladigan konsertga tayyorgarlik ko'rardi», — deb yozadi tadqiqotchilar. Yillar o'tishi bilan, bir tomondan, O'zbekistonni to'liq radiolashtirish harakati olib borilgan bo'lsa, boshqa tomondan radioeshittirishlar markazi texnik va texnologik jihatdan takomillashishda davom etdi. 1966 yilning kuzida O'zbekiston radiosi uchun 12 ta studiya apparatxona va montajxonalardan iborat besh qavatli bino qurib bitkazilib, o'sha davr uchun eng zamonaviy hisoblangan texnika bilan ta'minlangan. Farg'ona viloyatidagi kolxoz radiouzellarining birida. 1954 yil. Foto: O'zbekiston Kinofotofono hujjatlar milliy arxivi (suratdan foydalanish huquqi «Gazeta.uz» tomonidan sotib olingan). Biroz vaqt o'tib, eski ikki qavatli bino qayta tiklangach studiyalar soni 17 taga yetkazilgan. 1967 yilda O'zbekiston radiosining Respublika radio eshittirish va ovoz yozish uyi tashkil etilgan. 1982 yilda qo'shimcha uch qavatli yangi bino ishga tushirilgan. Bu bino yirik badiiy jamolarning dramatik eshittirishlari va radiospektakllarni yozib olishga mo'ljallangan. O'z navbatida, turli yangiliklar tatbiq etilgan. Masalan, 1960 yilda O'zbekiston radiosi tomonidan birinchi marta futbol reportaji stadiondan bevosita translyatsiya qilingan bo'lsa, 1962 yilda stereoda ovoz yozib olish yo'lga qo'yilgan. Shuhrat Hayitovning «Radio va televideniye» kitobida keltirilgan ma'lumotlarga ko'ra, urushdan keyingi davrda O'zbekiston radiosi bilan bog'liq eng muhim yangiliklardan biri — 1947 yil 1 sentabridan «Toshkentdan chet ellarga radio eshittirishlar» deb nomlangan Toshkent xalqaro radiokanalining ishga tushishi edi. Dastlabki davrda kuniga umumiy hajmi 45 daqiqadan iborat ingliz, fors va uyg'ur tillaridagi (15 daqiqadan) eshittirishlarni qisqa to'lqinlar orqali efirga uzatish yo'lga qo'yilgan. Oradan bir yil o'tgach, eshittirishlar hajmi kuniga bir soatga yetkazilgan. 1957 yil 1 martdan urdu va arab tillarida eshitirishlar tashkil etilgan. 1962 yil oktabrdan «Vatandosh» muharririyati O'zbekistondan yiroqda yashovchi o'zbeklar uchun har kuni ularning ona tilida eshittirishlar bera boshlagan. 1990 yillarga kelib Toshkent xalqaro radiosi dunyo xalqlarining 16 tilida kuniga 17,5 soat eshittirishlarini efirga uzatardi… Radio yaqin-yaqingacha gazeta-jurnallar va televideniye bilan birgalikda an'anaviy ommaviy axborot vositalaridan biri edi. Albatta, radio hali ham bu maqomini yo'qotgani yo'q (xuddi gazeta va televideniye yo'qotmaganidek), biroq ushbu uchala OAV fazilatlarini o'zida jamlagan internet radioning-da ahamiyatini biroz pasaytirgandek. Ayni vaqtda, onlayn servislarda tobora ommalashib borayotgan podkastlarni qaysidir ma'noda radio eshittirishlarning internetdagi qayta tug'ilishi sifatida talqin qilish mumkin. | advice |
Har yilning 14 fevralida eslanadigan, ko'pincha faqat shu kuni eslanib, turli tadbirlarda g'azallari o'qilib, ertasiga deyarli unutiladigan Zahiriddin Muhammad Bobur hayot yo'li, shoh va shoirligi bizdan ko'ra xorijda mufassal o'rganilgan. «Boburnoma» asarini o'qiganlar ham bizdan ko'ra chet elda ko'proq. Bu kitob bir shaxsning iqror, afsus, xulosa va ko'rgan-kechirganlari jamlangan noyob durdona. Garchi ozchilik tanish bo'lsa-da, oramizda memuar asarga mehri bo'lak, undan zavq va naf olganlar bor. «Gazeta.uz»ning suhbatdoshlari ana shundaylardan: «Boburnoma» va Boburga mehri baland kitobxonlar. Jurnalist va muharrir Orif Tolib. Foto: Ma'murjon Obrahmatov / «Gazeta.uz». Orif Tolib: Bundan 10−12 yil avval kitob bilan tanishgan ekanman. Kecha varaqlab ko'rsam, 2009 yili sotib olgan ekanman 90-yillarda chiqqan nashrini. Bundan keyin sifatli chop etilgan nashrini uchratmadim. «Boburnoma»ni o'qisangiz, muallifning shaxs, inson sifatida kimligiga guvoh bo'lasiz eng avval. Jo'mardligi, mardonaligi yaqqol ko'rinadi. Asarning o'zidan ham mardonalik yog'ilib turadi. To'g'ri, Boburning ham qusuri, ayblari bor. Lekin eng muhimi, u o'zining oldida adolatli, xatolaridan xulosalar chiqara oladi. Qaniydi, Boburning ko'p xususiyatlari o'zimda, boshqalarda ham bo'lsa! Hukmdor uchun adolat, jasorat, himmat eng muhimi. Kimdir nima kitob o'qisam ekan deb so'rasa, hech ikkilanmay, Bobur memuarini tavsiya qilgan bo'lardim. Naf va zavq berolgan kamyob kitoblardan biri. To'g'ri, til to'sig'i bor, lekin 25−30 betdan keyin qiyinchilik kamayadi. «Ma'rifat» gazetasi bosh muharriri Husan Nishonov. Foto: Ma'murjon Obrahmatov / «Gazeta.uz». Husan Nishonov: O'quvchi paytimiz el qatori darsliklarda o'qiganmiz «Boburnoma»ni. Keyin «Bobur» videofilmini ham ko'rganmiz. Bu kitobning ilk jalb etadigan jihati — uning tili. O'sha davr asarlari tilidan tubdan farq qiladi. Jimjimadordan yiroq, asosiy maqsadni o'zimizning tilda, dangal-dangal ifodalagan. Qayta-qayta o'qishimiga sabablarning asosiysi shu. Uning shaxsi va hayot yo'li esa ikkinchi turtkidir. Bobur bilan «Boburnoma»ning ichida yashashga harakat qilaman. Orif Tolib: Bundan tashqari, u o'ta qiziquvchan odam bo'lgan. Qayergadir borsa, o'sha yerning o'simligi, tabiati, aholisi, geografiyasi, turmush tarzini sinchkovlik bilan o'rgangan. Meni hayratlantirgani, Bobur o'ta kechirimli shaxs bo'lgan. Yaqinlaridan keladigan xiyonatlarga ham o'ta bag'rikenglik qilgan. Qavm-qarindoshining xiyonatiga ham ko'z yumadi, kechiradi. Bugungi til nutqai nazaridan ham «Boburnoma» eng katta, muhim manbalardan. Asarni diqqat bilan o'qish kerak. Qiynalsangiz, mayli, tabdilini ko'rsa ham bo'ladi. Lekin originalini o'qigan afzalroq. Uslubi zavq beradi. Bu pand-nasihat jamlangan kitob emas. Husan Nishonov: Bolaligimizda o'qituvchilar aytardi: «Bobur Andijondan keltirilgan qovunni so'yib, yeb yig'ladi. Vatan sog'inchi… Andijonni ko'p sog'ingan, qaytishni xohlagan», deyishardi «Vatan tuyg'usi» darslarida. Biz ishonganmiz. Vaholanki, birinchi va ikkinchi o'qiganlarimda e'tibor bermagan ekanman, keyin diqqat qilsam, tarixiy fakt boshqa ekan. Bobur Andijondan emas, Kobuldan keltirilgan qovunni yeb, shunday ta'sirlangan ekan. «O'shal yoqlar», deb Andijon, Samarqand yo Movarounnahrni emas, Kobulni nazarda tutgan. Tarixda soxtaliklar ko'p. Biz ko'pincha bugungi kun nazari bilan yondashamiz. Bobur 17−18 yoshlarida Movarounnahrni tark etgan bo'lsa, yigitlik, yetuklik davri Kobulda o'tgan. Hindistonda yashagan yillari ham xastalanib qolsa, havosi yoqmay, holi og'irlashsa, Kobulni qo'msagan. Aytmoqchi bo'lganim, Vatan degan qarashga hozirgi zamon qarashi bilan qaramasligimiz kerak. Afg'oniston demayapman, Kobul podsholigini nazarda tutyapman. Orif Tolib: Bobur shoir sifatida bog'da qo'lini iyagiga qo'yib, o'y surib o'tirib, ijod qilgan shoir emas. Ot ustida turib ijod qilgan. Bundan keyin biror badiiy asar yozilsa, uning shaxsiga alohida e'tibor berish shart. Husan Nishonov: Zahiriddin Muhammad Boburdek boshqa ham shoh, ham shoirlar hayot yo'li xorijda ko'p va xo'b o'rganilmagan. Buning sabablari juda ko'p. Eng asosiy sabablaridan biri, Boburning hech kimni ayamaganligi. Muvaffaqiyat, mag'lubiyatlari, hatto otasi, yaqinlarini ayamagani, qon-qarindoshlarini ham tanqid qilgani bilan diqqatga sazovor. O'zining qusurlarini ham yashirmay sanagan. Boburga mehrim balandligidan qizlarimga Gulbadanbegim, Gulrangbegim, o'g'limga Muhamad Bobur deb ism qo'yganman. O'rtanchamning ismi Nilufar. Uch bolamning ismi menga har kuni Bobur Mirzoni eslatib turadi. Boburni ko'pincha ijodkor sifatida ko'z oldimizga keltiramiz. Lekin u birinchi navbatda siyosatchi va haqiqiy lider. U hamma sohada har tomonlama yaqinlariga, qo'l ostidagilarga o'rnak bo'la oladigan shaxs. Qunt qilgan odam «Boburnoma»ni o'qib, tushuna oladi. Ma'nosi o'zgargan so'zlarni esa alohida lug'at qilib chiqarish mumkin. Suhbatning to'liq shaklini «Gazeta.uz»ning YouTube'dagi sahifasida ko'rishingiz mumkin. Charos Nizomiddinova suhbatlashdi. Tasvirchi va montajchi Ma'murjon Obrahmatov. | advice |
Ma'lumotlarga ko'ra, O'zbekistonda har yili 1000 ga yaqin bolada onkologik kasalliklar aniqlanadi. Xo'sh, bolalar saratoni qanchalik xavotirli? Uning oldini olish mumkinmi? O'zbekistonda saratonga chalingan bolalar qanday davolanmoqda? 15 fevral — Xalqaro saratonga chalingan bolalar kuni munosabati bilan «Gazeta.uz» shu kabi savollar bilan Bolalar milliy tibbiyot markazi onkologiya va gematologiya bo'limi rahbari Kamol Iskandarovga murojaat qildi. Kamol Iskandarov — onko-gematolog. Germaniya, Avstriya, Koreya, Yaponiya, Turkiya, Malayziya davlatlarida bolalar onkologiyasi bo'yicha o'qib, malaka oshirgan. — Saraton — organizmdagi oddiy hujayraning, buzilgan, ya'ni atipik hujayraga aylanishi. U bolalarda ham, kattalarda ham uchraydi. Hayot davomida shakllanadigan bolalar saratonini keltirib chiqaruvchi aniq sabab yo'q. Ayrim kasallanish holatlari tug'ma xarakterga ega bo'lib, ona qornida shakllanadi. Masalan, homiladorlik davridagi turli stresslar, onaning surunkali kasalliklarga chalinishi, yashayotgan iqlimining yomonligi, deylik, radioaktiv hududlarda yashash natijasida bola saraton bilan tug'ilishi mumkin. Tug'ilajak farzanddagi saratonni homiladorlik davridagi skriningda aniqlash deyarli imkonsiz. Buning uchun o'simta bola bilan birga kattalashishi kerak. Lekin bitta o'simtaning yong'oqdek — uch santimetr bo'lishi uchun ko'p vaqt kerak. Saraton hujayralari avvaliga juda sekin bo'linadi, yong'oqdek shaklga kelgandan keyin bu jarayon birdan tezlashib, o'simta kattalashib ketadi. Bolaning saraton bilan tug'ilishi kam bo'lsa-da, uchrab turadi. Hozir Bolalar milliy tibbiyot markazida shunday holat bilan tug'ilgan 35 kunlik chaqaloq davolanyapti. — Bunday savollarga gohida «ha», gohida «yo'q» deb javob beraman. Chunki oddiy hujayraning atipikka aylanishi uchun undagi muhit buzilishi kerak. Bitta faktor hech qachon saratonga olib bormaydi. Bir nechta faktorlar ta'sir qilsa, hujayra ularga javob qaytarolmay qoladi. Shundan keyin ish faoliyatini to'xtatib, yonidagi hujayraning DNKsidan nusxa ko'chirib, yashay boshlaydi. Ana shu nomutanosiblik saratonga sabab bo'ladi. Shu faktorlardan bittasi yeb-ichayotgan mahsulotlarimiz ham bo'lishi mumkin. Lekin u yoki bu bemorga «u aynan mana shu notabiiy mahsulot yoki gazli ichimlikni iste'mol qilgani uchun saratonga chalingan», deb tashxis qo'yib bo'lmaydi. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». — Saratonning bolalar onkologiyasida ko'p uchraydigan 14 ta tur bor . Ularning katta qismini leykozlar, qon kasalliklari, qon o'smalari tashkil qiladi. Bulardan keyin bosh miya o'smalari va limfomalar turadi. Nefroblastoma, neyroblastoma, robdomiosarkoma, osteosarkoma, embrional, germinogen o'smalar kam miqdorda uchraydi. O'zbekistonda bir yilda mingga yaqin bolaga onko-gemotologik kasallik tashxisi qo'yiladi. Aslida mamlakatdagi kasallangan bolalar soni bundan ham ko'p bo'lishi mumkin. Ammo bizdagi onko-gematologiyaning imkoniyati (mutaxassislar, texnikalarning cheklanganlik darajasi) hozircha bir yilda mingga yaqin holatda kasallikni aniqlay olishga yetadi, xolos. — Bolalar saratonining belgilari kasallikning turiga bog'liq. Masalan, yumshoq to'qima yoki suyak bilan bog'liq turlarida o'simta tashqariga o'sib chiqadi va o'sha organlarga qo'l tekkanda ortiqcha narsa borligi bilinadi. Bu kasallikdan xavfsirash uchun sabab bo'la oladi. Qonda bo'lsa, umumiy qon tahlilida o'zgarish paydo bo'ladi. Ammo ichki organlarda saraton shakllanayotganini bilish qiyin — bunday turlarda saraton dastlabki davrda og'riq chaqirmaydi. O'simta hajmi kattalashgandan keyin qaysidir nervni siqib yoki qaysidir organ faoliyatiga ta'sir qiladi. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». Shuning uchun ham ichki organlar holatini doimiy nazorat qilib turish kerak. Ota-onalarga kamida har 6 oyda farzandlarini umumiy tekshiruvlardan o'tkazishlarini tavsiya qilamiz. Tekshiruvlar murakkab emas: qorin bo'shlig'ini UTT, ko'krak qafasini rentgenografiya yoki irrigoskopiya qilish va qon tahlili topshirishdan iborat. Saratonning har qanday turi shakllanish davri boshlanganda bolada holsizlik, ishtahasizlik paydo bo'ladi. Tana harorati doim 37,5−38 daraja issiq orasida bo'lib qoladi, tez-tez va ko'p terlaydi. Afsuski, bunday paytda ota-onalar bolani ko'rikka olib chiqqanda oilaviy poliklinikalardagi shifokorlarining aksariyati turli antibiotiklar yoki gormonal muolajalar tavsiya qiladi. Hududlardagi shifokorlar judayam yaxshi ko'radigan, ommalashgan deksametazon gormoni bor. Deksametazon — supritser (bostiruvchi) xususiyatga ega bo'lib, organizmga kirishi bilan hujayralar faoliyatini tezlik bilan supritsiya qiladi. Organizmning bunga javob qaytarishga kuchi yetmaydi va bola to'satdan yaxshi bo'lib qoladi. Kamol Iskandarov. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». Deksametazonni qabul qilish, ayniqsa, limfoma shakllanayotgan paytda juda xavfli. Limfoma — bolalarda limfa tugunlarida rivojlanadigan o'sma hisoblanadi. Yuqoridagi barcha saraton shakllarida uchraydigan belgilar bilan birga bolaning qo'ltiq osti, bo'yin, qorin, chov sohalarida limfa tugunlari chiqib, kattalasha boshlaydi. Limfoma deksametazonga judayam sezgir. Ukol orqali deksametazon suyuqligi organizmga kirishi bilan limfa tugunlari tezda yo'qoladi. Bemor tuzalganday bo'ladiyu, o'smalar ichki organlar — jigar, taloq, o'pka, suyaklarda rivojlanib ketaveradi. Vaqt o'tib bosh miyaga ham chiqadi. Kasallik o'z belgisini yo'qotish — eng yomon narsa. Bir voqeani aytib beray. Ko'rikka bir bolani olib kelishdi. Saratonga hech qanday shubha yo'q, limfa tugunlari ham, biror yerida o'sma ham ko'rinmaydi. Ammo ko'zlari ko'rmay qolgan, ikkita buyragi ishlamayapti. Onasi bilan suhbat davomida gormon olganmi deb so'rasam: «Ha, bir doktorga borganda, deksametazon yozib bergandi, ahvoli yaxshilandi. Shundan keyin har mazasi qochganda dorixonadan deksametazonni olib, o'zim qilardim, yana yaxshi bo'lardi», dedi. Tekshiruvlardan o'tkazdik. Qarasak, limfomaning eng oxirgi bosqichi. Kasallik har gal belgi ko'rsata boshlaganda, ukol bilan bu belgilar yo'qotilavergan. Oqibatda saraton bolaning miyasiga o'tib, ko'zini ko'r qilib, ikkala buyragini ham ishdan chiqargan. Endi har qanday muolajaga ham, tuzalib ketishidan umid qilishga ham allaqachon kech bo'lgan edi. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». — Ota-onalarga tavsiyalarim: har qanday mutaxassis yozib bergan har bir dori vositasi, muolajani farzandingizga qo'llashdan avval o'ylab ko'ring, erinmay yo'riqnomalari bilan tanishing. Yaqinda hammamiz ko'rgan «Dok-1 Maks» siropi bilan bog'liq holat ko'zgu bo'lsin. Hammada internet bor, unda ma'lumot tiqilib yotibdi. Kasallikni yozing, sizga istalgan axborotni chiqarib beradi. Dorilar haqida ham, siz murojaat qilgan shifokorning darajasi, boshqa bemorlarning u haqidagi fikrigacha ko'ra olasiz hatto. Vrachlarni yomonlamoqchi emasman. Onkologiya, gematologiya sohalarida shifokorlarning saviyasi har xil bo'lib qolishi sababi — O'zbekiston bo'yicha standart protokollar yo'qligida. Standartlar bor, lekin ular protokol emas. Protokol shunday narsaki, kasallikka oid har bir ma'lumot qadamba-qadam, ikir-chikirigacha yozib qo'yilgan bo'ladi. Har qanday shifokor protokolni o'qib, bemorida kasallik ehtimoli bor yoki yo'qligini ayta oladi. Davolanib ketgan bemor bolalardan birining shifokorini tasvirlab chizgan surati. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz» — Onkologiya sohasida kasallikni to'rtta darajada baholaymiz. Faqatgina buyrak kasalligida beshta bosqich qilingan. Chunki ikkita buyrak bor. Agar ikkalasi ham zararlansa, beshinchi bosqich bo'ladi. 1 va 2-darajada murojaat qilinganda 95 foiz bemorlar tuzaladi. 3-darajada bu foiz kamayadi, 4-darajada esa judayam kamayib ketadi. Qancha ko'p vaqt o'tsa, saraton hujayralari tananing turli qismlariga shuncha ko'p tarqab ketaveradi. Bosh miya saratonining 3 va 4-bosqichlarida tuzalish nisbati juda kam. Chunki bosh miya o'smalariga hamma dorilar ham ta'sir qilavermaydi. Shuningdek, bemorda kimyoviy davoga nisbatan o'rganuvchanlik paydo bo'lib qolsa yordam berish imkonsiz. Davolanish jarayonida belgilangan dozada kimyo qilinmasligi o'rganuvchanlikka sabab bo'ladi. Oddiygina metotreksat dorisi 1 metr kvadratga 12 gramm yuborilishi kerak. Ayrimlar 1−2 gramm qiladi. Bu natija bermaydi. Agar bu holat takrorlanib, 1 grammdan 2−3 marta qilinsa, 4-martada 12 gramm metotreksat yuborsangiz ham foydasi bo'lmaydi. Chunki bola organizmi doriga allaqachon o'rganib bo'ldi. Bunday holat juda kam bo'lsa-da, uchrab turadi. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». Rivojlangan davlatlar 4-daraja judayam kam uchraydi. Bizda esa aksincha, 3 va 4-daraja bilan kelish haddan ziyod ko'p. Bunda ota-onalarning ham, hududiy shifokorlarning ham aybi bor. Surxondaryodan bir bemor keldi, jag'ida choynakdan katta o'simta bor. Insonning og'iz bo'shlig'i Alloh tomonidan shu darajada mukammal qilib yaratilganki, og'iz bo'shlig'ida ortiqcha narsa paydo bo'lsa, birdan seziladi. Bola tomog'imda yoki tilimning tagida qattiq narsa bor deb shikoyat qilgan, gapirish va ovqat yeyishda qiynalgan bolaning ahvoli 5−6 oyda bu darajaga kelib qolmagan, u kamida bir yil shunday azoblangan, yaqinlari esa bunga befarq qaragan. Shu vaqt oralig'ida ota-onasi hamma irimlarni qilgan: echkiyu ho'kiz so'ygan, folchiga ham borgan, ilonu chayonni ham yedirgan, keyin oxiri shifokorga kelgan. Lekin bu paytda ancha kech bo'lgandi. — Bugungi kunda O'zbekistonda saraton uch xil yo'l bilan davolanadi: jarrohlik, kimyoterapiya, nur terapiya. Dunyo tajribasida suyak iligini ko'chirib o'tkazish, immunoterapiya, target terapiya, praton terapiyalar ham keng qo'llaniladi. Bulardan ayrimlarini yaqin kelajakda tajribada qo'llash bo'yicha rejalarimiz bor. Ularni amalga oshirib ko'rmay, natija ko'rsatmasdan turib biror narsa deyishni xohlamasdim. Keling, osteosarkoma — suyak xavfli o'simtasining davolash bosqichlarini tushuntiraman. Bu kasallik ko'proq son suyagi va uzun suyaklarda uchraydi. Belgisi suyakda kattalashish boshlanishi bilan namoyon bo'ladi. Avval biopsiya olamiz. Biopsiya — o'smadan ma'lum bir bo'lak material olish uchun qilinadigan amaliyot. Uni maxsus asboblar, jarrohlik yo'li, endoskopik yo'l bilan ham olish mumkin. Biopsiya mikroskopda ko'riladi va gistologik tekshiruvda to'qimaning xususiyatini ko'rsatadi. Bundan hujayra saratonga aylanganmi yoki yo'q, agar saraton bo'lsa, yaxshi sifatlimi yoki yomon sifatli ekanini xulosa qilish mumkin. Osteosarkoma tashxisi tasdiqlangandan keyin birinchi navbatda yuqori dozali kimyoterapiya o'tkazish kerak. Yuqori dozali kimyo O'zbekistonda avval qo'llanmas edi. Bolalar milliy tibbiyot markazida yaqinda yo'lga qo'ydik. 20 ga yaqin bemor yuqori dozali kimyo olyapti. Protokol bo'yicha davoning muddati, qanday qilinishi belgilab olinadi. Undan keyin jarrohlik amaliyoti orqali endoprotez qo'yiladi yoki o'sma olib tashlanadi. Operatsiyadan keyin protokolga ko'ra yana kimyoviy davolar davom ettiriladi. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». Aslida, aksar hollarda onkologik kasalliklarning hammasi qaysi bosqichda bo'lishidan qat'i nazar kimyoviy davodan boshlanadi. Lekin o'simtani olib tashlash imkoniyati bo'lsa, avval jarrohlik amaliyoti qilinadi. Keyin bemor tekshirilib, gistologik ko'rikdan o'tkaziladi va kimyoviy davo boshlanadi. Kimyoviy davo har 21 kunda qilinadi. Chunki suyak ko'migi shu vaqtning ichida tiklana oladi. Agar bu davrda uzluksiz davo qilinsa, ko'mikning ishi buzilib, qon hujayralarini ishlab chiqarishni to'xtatadi. Kimyoterapiyaning davom etishi esa protokolga qarab har xil bo'ladi. 10 yo 12 kun, ayrimlarda bir hafta yoki yana boshqacha muddat. Ba'zi hollarda kimyoviy davo uchun alohida belgilanadigan kun-soatlar ham bor. Shuning uchun ham standart protokol juda muhim. Kimyoterapiya, jarrohlik amaliyotlarining hammasi tugagach, kasallik remissiya (belgilarning zaiflashuvi)ga chiqadi. Shundan keyin bemorni yana 5 yil davomida kuzatamiz. Boshida har oy kelib turadi, keyin holatiga qarab har 6 oyda, so'ng har bir yilda kelishadi. 5 yilgacha kasallik qaytalanmasa, tuzalgan hisoblanadi. Rivojlangan va bir qancha rivojlanayotgan davlatlarda saratonni davolashda juda ko'p usullardan foydalaniladi. Shuning uchun natijalari ham yuqori. Germaniya, Koreya, Yaponiya kabi davlatlarda CAR T-Cell terapiya va immunoterapiya amaliyoti qo'llaniladi. CAR T-Cell terapiya — bemorning saratonga chalingan hujayrasini olib, unga qarshi kurasha oladigan hujayralarni yasab, ko'paytirib, bemorning qoniga quyish. Yasalgan hujayra saraton hujayralarini tanish xususiyatiga ega bo'lib, hamma saraton hujayralarini topib o'ldiradi. Immunoterapiyada esa rak hujayralari o'ldiradigan dorilar qabul qilinadi. Ular juda qimmat turadi. Germaniya, Yaponiyada molekular-genetik laboratoriyalar bor. Bu orqali saraton tashxisi qo'yilgan bemorga qanday dorilar qo'llash mumkinligini chiqarib olish mumkin. Bemorning o'sma hujayrasi olinib, laboratoriyaga topshiriladi. Bir kunning ichida shifokorning qo'liga shu bemorga qanday dorilarni qo'llash yaxshi samara berishi mumkinligi haqidagi ro'yxat keladi. Bu bilan saratonga chalingan har bir shaxs uchun uning saraton hujayrasi xususiyatlaridan kelib chiqib alohida davolar qo'llaniladi. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». — Ha. Kam bo'lsa-da uchrab turadi. Bu ikkilamchi saraton kasalligi deb ataladi. Masalan, retinoblastomadan sog'aygan bemorda 20−30 yil o'tib ikkilamchi osteosarkoma kelib chiqishi mumkin. Retinoblastoma — xavfli ko'z saratoni. Bu kasallik tashxisini onkolog emas, oftalmolog qo'yadi. Retinoblastomada ko'z shox pardasining birinchi qavatida yaltiroqlar paydo bo'ladi. Bola ko'zidagi nuqsonsifat yaltiroqlar va ko'z og'riqlaridan shikoyat qilganda buni ota-ona ham sezishi mumkin. Bemor uzoq vaqt davolanib, saratondandan qutulishga harakat qildi. Uzoq vaqt davomida bemorda qilinadigan har qanday muolaja: qon quyish, osma ukollar, kimyoterapiya, nur terapiyalar hujayraga ta'sir qilishini natijasida ikkilamchi saraton kelib chiqishi mumkin. — Bolasida saraton tashxisi qo'yilgan har bir ota-onaning beradigan umumiy savoli bor: «Bolam kimyoni ko'tara oladimi?». Kattalarga nisbatan bolalar kimyoviy davoni yaxshi ko'taradi. Kattalarga nisbatan bolalarda kimyoviy davo yaxshi natija beradi. Kattalarga nisbatan bolalarda saratondan tuzalish darajasi yuqori. Chunki bola organizmi yosh, unda boshqa kasalliklar bo'lmaydi yoki bo'lganda ham bittadan oshmaydi. Kattalarda hamroh kasalliklar ko'p bo'ladi. Organizm qancha katta, keksa bo'lsa, kimyoviy davoni qabul qilishi shuncha qiyin bo'ladi. Osteosarkoma kasalligida ham kattalarda kimyoviy davoning natijasi bo'lmaydi, bolalarning suyagi yosh bo'lgani uchun tez ta'sir qiladi. Suyak iligini ko'chirib o'tkazish amaliyoti ham kattalarga nisbatan bolalarda yaxshi natija beradi. Biror muolajaning asoratlari ham bolalarda kamroq bo'ladi. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». — Markaz 20 ta o'ringa mo'ljallab ochilgan. Lekin boshqa bo'limlarda ham yotqizib, bir vaqtda 30−40 tagacha bolaga muolaja qilyapmiz. 2021 yilda belgilangan miqdorga ko'ra, 530 nafar bemor qabul qilishimiz kerak edi, 700 kishi bo'ldi. 2022 yildagi miqdor 600 kishi edi, 1015 nafar bemorni qabul qildik. Viloyatlarda bolalar onko-gemtolog mutaxassislari kam, shifoxonalarning sharoitlari ham o'ziga yarasha. Ayrim joylarda bolalar va kattalar bo'limi qo'shilib ketgan. Shuning uchun ham ko'p bemorlar yo Respublika onkologiya markaziga, yoki Bolalar milliy tibbiyot markaziga keladi. Ammo ikkita joy butun O'zbekistondagi ehtiyojni qoplay olmaydi. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». Bolalar milliy tibbiyot markazidagi mutaxassislar boshqa chet davlatlarda o'qib, tajriba oshirib qaytgan. Bizda qo'llaniladigan kimyoviy davolar Janubiy Koreya protokoli asosida bo'lgani uchun yaxshi natija beradi. Bu davlat bilan doimiy hamkorligimiz bor. Ustozimiz — koreyalik professor Kang janoblari Seul milliy universiteti Bolalar onkologiya markazi rahbari. Har 3−4 oyda markazimizga keladi, shuningdek, telemeditsinadan foydalanib ishlarimiz, natijalarimizni tahlil qilamiz. Bolalar onko-gemotologiyasi o'zi kichkina soha. Gematologlarni bilmadimu, respublikadagi onkologlar 30 nafarga ham yetmaydi. Kattalar onkologiyasining kimyoterapiyadan tortib, boshqa muolajalarigacha bolalarnikidan tubdan farq qiladi. Ularning tajribasini qo'llasak, xato bo'ladi. O'z navbatida ulardan o'rganishimiz ham besamar. Buning yechimi — xalqaro tajribani o'rganish. Ammo O'zbekistondagi bolalar onkolog mutaxassislari o'z qobig'idan chiqishni, yangi bilimlarni olishni xohlamaydi. «Bolalarni qo'llab-quvvatlash jamoat fondi» tomonidan bir qancha yoshlar chet davlatlarida o'qitilyapti. Ular qaytib kelib, bilim-tajribalarini qo'llashadi. Lekin o'sha paytgacha hozirgi mutaxassislar hozirgi bemorlarni davolash olishi kerak-ku. Boshqa davlatlarda malaka oshirish uchun vazirlik tomonidan pul ajratiladi. Kattalar onkologiyasidan o'tgan yilning o'zida 50−60 mutaxassis borib o'qib, tajriba oshirib qaytdi. Hatto bir nechta bolalar gematologlari ham borib kelishdi. Lekin bolalar onkologiyasidan o'zimizning Bolalar milliy tibbiyot markazidagi mutaxassislardan tashqari boshqa biror onkolog malaka oshirib kelmadi. Davlat «pulini to'layman» deb turganda borib o'rganib kelish nahot shunchalar qiyin bo'lsa? Kimdir qo'lidan ushlab turib, o'qitib kelmaydi-ku. Shifokorlarning o'zi ham sal harakat qilishi, uyg'onishi kerak. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». Viloyatlardagi onkolog shifokorlarning salohiyatini oshirmasak, Toshkentda qilinadigan davolar ham besamar ketadi. Biz bemorlarni uzoq vaqt o'zimizda ushlab turolmaymiz. Davolash muddati 10−12 kun. Onkologiyada davolash jarayoni nihoyalangach, asoratlar bilan ham kurashish kerak. Viloyatlardagi mutaxassislar asoratlar bilan kurasha bilmayapti. Shunday muammo tufayli ikkita viloyatda ikki bemor remissiyaga chiqqan davrida nobud bo'ldi. Bugungacha O'zbekistonda yuqori dozali kimyoni qo'llamaslikning sababi shu: bemorning olamdan o'tib qolish ehtimoli baland. Aksar shifokorlar shu qiyinchilikdan qo'rqishadi. — Ha. Tibbiy jihozlar yetarli emasligi ham mutaxassisga borib taqaladi. Mutaxassis bo'lmasa, tibbiy jihoz ham yo'q. Misol tariqasida aytaman, Samarqand viloyat kardioxirurgiya markazi respublikanikidan zo'r bo'lsa zo'rki, aslo qolishmaydi. Ularning to'rt-besh xodimi Rossiya kardioxirurgiyasida necha yillab ishlab keldi. Ular kelganidan keyin kerakli hamma narsani davlatdan talab qilib oldi. Qanday tibbiy jihoz kerakligini mutaxassis aytadi, mas'ullar ta'minlaydi. — Sababi — bolalar onkologiyasi qiyin soha. Saratonning 14 turi uchun 14 xil davo qo'llaniladi. Tibbiyot talabalari aksar holatlarda bunday qiyin sohani tanlaguncha tor mutaxassisliklardan ketishni ma'qul ko'radi. Juda ko'p muammolarda pulning asosiy harakatlantiruvchi vosita ekanini inobatga olganda, ehtimol, shu yerda davlat ham harakatga kelishi muammoga yechim bo'la olar. Bu sohaga bir yilda 2−3 ming shifokor kerak emas. Hozir 30 ga yaqin bo'lsa, yana 70−80 mutaxassis qo'shilib 100 nafarcha bo'lib qolsa, bu miqdor O'zbekiston uchun bemalol yetadi. Bolalar onko-gematologlarining maoshlarini oshirish mutaxassislarni ko'paytirishga sabab bo'lishi mumkin. Tibbiyot oliygohlarida o'qiyotgan talabalarga motivatsiya uchun aytishim mumkin: bolalar onko-gemotologiyasida o'rganilmagan bilim, o'zlashtirilmagan tajribalar ko'p. Agar tibbiyotda nimadir yangilik, qolaversa, juda kerakli va foydali ish qilmoqchi bo'lsangiz, ikkilanmay shu yo'nalishni tanlashingiz mumkin. Foto: Madina A'zam / «Gazeta.uz». — Moddiy holat judayam katta ahamiyatga ega. Ammo hammasi ota-onaning o'ziga bog'liq. Bir xil ota-onalar puli yo'q bo'lsa ham harakat qiladi. «Doktor, doriga pulim qolmadi», desa, biz ham qarab turmaymiz. Homiylar izlaymiz yoki «Ezgu amal», «Zamin» va shunga o'xshash boshqa fondlardan iltimos qilamiz. Shifoxonada davlat tomonidan ham ancha-muncha dorilar berilyapti, ta'minot oldingidan farqli. Moddiy holati yaxshi bo'lmagan ayrim ota-onalar harakat ham qilmaydi, birovdan so'rab ham ko'rmaydi. Pulim yo'q deb muolajalarni qoldiradi, ogohlantirib, biror yo'l ham so'ramasdan vaqtida kelmay, kechikadi yoki bir nechtasidan keyin to'xtatib qo'yadi. Ayrimlarga shunchaki bolasi qiziq ham emas, taqdirga tan beradi-qo'yadi. Harakatini qilsa, Alloh ham yo'llarini ochadi. Muhimi to'xtab qolmaslik kerak. Ziyoda Ramazonova suhbatlashdi. Tasvirchi va montaj ustasi Ma'murjon Obrahmatov. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. "Gazeta.uz" kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida "Nima o'qiymiz?" savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! "Nima o'qiymiz?" loyihasining navbatdagi mehmoni — London universiteti (UCL) bitiruvchisi, ta'lim bo'yicha ekspert Komil Jalilov. Men uchun kitobni qanday shaklda mutolaa qilishning ahamiyati yo'q: qog'oz kitob, rider, audiokitob. Masalan, ertalab ishga ketayotganda yoki kechki payt uyga qaytayotganda audiokitob yo'ldagi vaqtdan unumli foydalanish imkonini beradi. Tahlil qilib ko'rsam, oxirgi paytlarda badiiy asarlarning bir qismini aynan audiokitob variantida eshitgan ekanman. Sohaga oid, ilmiy asarlarni esa ko'proq riderda o'qiyman — menga kerakli kitoblarning aksariyati bizda tarjima qilinmagan va nashr etilmagan. Qodiriyni, Qodiriylarni qanday qilib, nima uchun sotdik, otdik? Ko'krak kerib "Qodiriy avlodlarimiz" deyishga qanchalik haqlimiz? Keling, taqriz bermay bu kitobga. O'qiganlar o'zlari uchun xulosalar chiqarsin. Faqat bir narsani aytishim mumkin: men uchun bu kitob, afsuski, faqat o'tmish haqida emas. Endi muallifning Hamza haqidagi "Qizil toshbo'ron" kitobini o'qimoqchiman. Turli poyezdlardan ajratib olingan vagonlardan iborat "girlyanda" eshelon. Ocharchilik hukm surayotgan Tatariston va jannatday serob tuyulayotgan Turkiston. Yumshoqko'ngil eshelon boshlig'i va qahri qattiq, tutgan joyidan kesadigan bolalar komissari. Mashaqqatli, olis yo'l va 500 nimjon bola. Bulardan qanchasi afsonaviy Samarqandga yetib oladiyu, qanchasi mitti, nomsiz qabrlarga dafn qilinadi? Og'ir o'qiladigan, "davr ruhi" ufurib turgan asar. Antiutopiya (distopiya) janri nimaligini ko'pchiligimiz bilamiz, bu janrdagi "1984" (Jorj Oruell), "Biz" (Yevgeniy Zamyatin), "Farengeyt bo'yicha 451 daraja" (Rey Bredberi) singari asarlarni o'qiganmiz. Voynovichning "Moskva 2042" asari esa satirik antiutopiya. Tasavvur qiling: SSSR tarqalib ketmagan, poytaxt Moskva esa — alohida, mamlakatning boshqa qismlaridan ihota qilingan makon. Unda yashash uchun alohida ruxsat kerak. Unda dono Genialissimus boshchiligida "kommunizm" qurilgan, to'kin-sochinlik. Lekin Moskorep (Moskva kommunistik respublikasi)dagi hayotning ichiga chuqurroq kirib borar ekansiz, to'kin-sochinlik ham faqat "tanlanganlar" uchun ekanining, yolg'on ustiga yolg'on qurilganining guvohi bo'lasiz. Yolg'onning yolg'onligini hamma biladi, lekin… shunisi qulay. Asar satirik ohangda yozilgan bo'lsa-da, uni kulgili emas, qayg'uli va ogohlantiruvchi asar degan bo'lardim. Ikki hamroh — sobiq dvoryan va tovlamachi-retsidivistning 1917-yillardagi talotumlar paytida 12 stuldan biriga yashirilgan javohirlarni qidirishi haqidagi bu asarni ko'plar o'qigan, u asosidagi filmlarni ko'rgan bo'lsa kerak. Asarning to'liq (senzura qilinmagan, qisqartirilmagan), izohlar bilan chop etilgan nashrini o'qiganimdan keyin unga boshqacharoq qaray boshladim. Mualliflar stul izidan turfa joylarga borishga majbur bo'lgan hamrohlar sarguzashtlarini tasvirlar ekan, eski va yangi tuzum o'rtasida arosatda qolganlarni ham, yangi hokimiyat bergan "imkoniyat"lardan "unumli" foydalanayotganlarni ham, xullas, o'sha davrning turfa qiyofalarini chizadi. Qizig'i, asarni o'qir ekansiz, "SSSRday ulkan, qudratli ko'ringan davlat avval-boshdanoq inqirozga mahkum edimi?" degan savol miyangizda charx uradi. "Ishchi va dehqonlar hokimiyati" deb atalgan tuzumning illatlarini goh ochiq, goh "qog'ozga o'rab" fosh qilgan asar nima uchun taqiqlanmagan, qayta-qayta nashr qilingan (qisqartirilgan holda bo'lsa ham) — hayron qolaman. Tasavvur qiling: o'tmishga qaytib, tarixdagi bitta voqeani o'zgartirish imkoni berilsa, qaysi voqeani o'zgartirgan bo'lardingiz? Asar bosh qahramoni — oddiy o'qituvchi Eppingga shunday imkoniyat beriladi va u 1963-yil 22-noyabrda sodir bo'lgan voqea — AQSh prezidenti Kennediga suiqasdning oldini olishga qaror qiladi. Ungacha u bir necha marta o'tmishga qaytib, yarim asr ilgari sodir bo'lgan boshqa voqealarga aralashishiga to'g'ri keladi, kimlarningdir hayotidagi mudhish voqealarning oldini oladi, kimlargadir yordam beradi. So'ngra Li Osvaldning iziga tushadi, uning har bir harakatini diqqat bilan o'rganadi, oxiri maqsadiga erishadi — Kennedi omon qoladi. Lekin "kapalak effekti" degan tushuncha bor — o'tmishdagi bitta voqeaning boshqacha yo'ldan ketishi kelajakda kutilmagan oqibatlarga olib kelishi mumkin. Kennedi tirik qoldi, keyin-chi? Bu Epping o'ylaganchalik xayrli oqibatlarga olib keladimi? Asarning yana bir men uchun qiziq jihati: nazarimda, inson psixologiyasi, uning xatti-harakatlari motivlari yaxshi ochib berilgan va 1960-yillardagi Amerika manzaralari ancha batafsil tasvirlangan. Yoshlarga o'z sohalari bo'yicha ilmiy adabiyotlarni, maqolalarni ko'proq o'qib borishni tavsiya qilaman. Sohasining yetuk mutaxassisi bo'lish, kasbi ortidan yaxshi yashash, o'ziga, oilasiga, jamiyatga foyda keltirish uchun ko'p o'qish, izlanish kerak. Afsuski, bizda turli sohalar bo'yicha sifatli ilmiy adabiyotlar deyarli yo'q hisobi — masalan, o'z soham (pedagogika, pedagogik psixologiya, metodika, baholash) bo'yicha oxirgi yillarda nashr qilingan va men ko'rgan o'zbek tilidagi adabiyotlar soha rivojidan, oxirgi tendensiyalardan kamida 30−40 yil ortda qolib ketgan. Shuning uchun xorijiy tillarni bilish, adabiyotlarni asliyatda o'qiy olish uchun juda muhim. Adabiyotlarni qayerdan olishga kelsak — har oyga obuna haqi evaziga katta kutubxonalardan, kitoblar omboridan foydalanish imkoniyatini beradigan xalqaro servislar bor, ulardan foydalanish mumkin. Har safar kitoblarni alohida sotib olishdan ko'ra, bunday servislardan foydalanish arzonroq tushishi mumkin. Badiiy adabiyotga kelsak, qanday asarlarni tanlab o'qish shaxsiy did bilan, kishining ma'lum paytdagi emotsional holati, ehtiyojlari bilan bog'liq bo'lsa kerak. O'zingizga o'zingiz qanday savollar berayotganingiz, nimalar izlayotganingizga qarab tanlaysiz. Ba'zan esa oldinroq o'qigan asaringizga qaytib, unga boshqacharoq ko'z bilan qaraysiz, boshqacharoq savollar qo'ya boshlaysiz. Masalan, hozirgi kunlarda meni o'ylantirayotgan narsalardan kelib chiqib, "O'tkan kunlar"ni o'qisam "Bizning idoramiz bu kungi tartibsizligi bilan ketabersa, holimizning nima bo'lishig'a aqlim yetmay qoldi" deya kuyingan ziyoli nega hayotning maishiy muammolari bilan o'ralashib qoldi, Kumush vafot etmasa ikki xotin o'rtasida shunday yashayverarmidi, degan savollarni bersam kerak. Umumiy tavsiya sifatida shuni aytishim mumkin: imkon qadar turfa adabiyotlarni o'qing. Faqat o'zimizning adabiyot bilan, faqat ma'lum bir janrlar bilan cheklanmang. Badiiy adabiyot turfa olamlarga sho'ng'ish, turfa madaniyatlarni his qilish imkonini beradi — shundan unumli foydalaning. Quvonarlisi, o'zbek adabiyotida yangi nomlar, yangi uslublar paydo bo'lyapti, jahon adabiyotining sara asarlari o'zbek tiliga tarjima qilinyapti. Biroq hali bu yo'nalishda qiladigan ishlar ko'p. Masalan, qog'oz kitoblar O'zbekiston aholisiga nisbatan olganda juda kam nusxada chiqadi. Yirik nashriyotlar birlashib, o'zlarining yangi nashrlarini elektron va audio kitob shaklida qonuniy sotib olsa bo'ladigan platforma yaratishsa — bu ham kitobxonlikni targ'ib qilish uchun yaxshi vosita, ham kitob biznesining kengayishi bo'lardi. Xullas, yoshlar o'qishi kerak bo'lgan kitoblar: Albatta, ro'yxatni uzoq davom ettirish mumkin. Insoniyat tamaddunlari tarixida yaratilgan, shu kunlarda yozilgan qanchadan-qancha o'qilishi shart bo'lgan, o'qishga arziydigan kitoblar bor. Asosiysi, mutolaa qiling va fikrlang. Miya fikrlash uchun, qalb his qilish uchun berilgan. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda shirin va yoqimli quymoqlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Xamirturush solib pishiriladigan quymoqlar juda yaxshi shishib pishadi. Qaynatma quymoqlar juda yupqaligiga qaramay, uni ag'darish qiyinchilik tug'dirmaydi. Shivit va pishloq solib pishirilgan mayin va yumshoq quymoqlar . Ularga petrushka va kashnich ham solish mumkin. Agar sovutgichda sut tugab qolgan bo'lsa, unda kefirda tayyorlanadigan quymoqlarni pishirib ko'rishni tavsiya qilamiz. Shokolad ishqibozlariga mana bunday yupqa va juda mazali bo'lgan shokoladli quymoqlar retseptini taqdim etamiz. Sizlarga klassik uslubdagi Vengriyacha shirin bo'lmagan, go'shtli quymoqni taklif etamiz. Tvorogli quymoqlarni nonushtaga yoki desert sifatida dasturxonga tortishingiz mumkin. Bu retseptda nachinka sifatida tvorogli pishloq va qizil baliqni ishlatdik. U oddiy tayyorlanadi, pishirishni talab qilmaydi. Shunga qaramay juda ham mazali shirinlik hisoblanadi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Kimyoviy muhandis Kamol Shoh — surunkali buyrak yetishmovchiligi kasalligiga chalingan bemor. U 25 yildan beri gemodializ muolajasini olib keladi. Kamol Shoh sog'liqni saqlash sohasida strategik rejalashtirish masalalari bo'yicha maslahatchi Vikram Vuppala bilan hamkorlikda Hindistondagi eng yirik dializ markazlari tarmog'i NephroPlus kompaniyasiga asos solgan. 2020 yil dekabr oyida kompaniya O'zbekiston Sog'liqni saqlash vazirligining dializ xizmatlarini ko'rsatish uchun xususiy sherik tanlash bo'yicha xalqaro tenderida g'olib bo'ldi. Loyiha Xalqaro moliya korporatsiyasi bilan birgalikda ishlab chiqilgan va Osiyo taraqqiyot bankidan (OTB) moliyaviy ko'mak olgan. Davlat-xususiy sheriklik (DXSH) kelishuviga ko'ra to'rtta dializ klinikasini qurish, jihozlash va boshqarish, shuningdek, tibbiyot xodimlarini o'qitish ko'zda tutilgan. Uchta markaz — Nukus, Urganch va Xorazm viloyatining Bog'ot tumanida — allaqachon aholiga tibbiy xizmat ko'rsatishni boshlagan. To'rtinchisi Toshkent shahar I. Ergashev nomidagi 4-klinik shifoxonasi hududida ishga tushirilishga tayyorlanmoqda. 160 o'ringa mo'ljallangan markaz dunyodagi eng yirik dializ markazlaridan biriga aylanadi. Bino gaz va elektr tarmoqlariga ulanganidan keyin markaz ishga tushadi. OTB ma'lumotlariga ko'ra, bugungi kunda O'zbekistonda surunkali buyrak yetishmovchiligi kasalligidan 30 ming bemor aziyat chekmoqda. Ayni paytda, mamlakatda 3500 dan ortiq dializ apparatlari yetishmaydi. To'rtta NephroPlus markazi 250 dan ortiq uskunalar bilan jihozlangan. «Gazeta.uz» buyrak yetishmovchiligi bilan og'rigan bemorlar hamjamiyatidan dializ markazlari faoliyati yuzasidan ularni qiziqtirgan savollarni so'radi va ulardan kelib tushgan savollar bilan NephroPlus kompaniyasining O'zbekistondagi filiali direktori Sukesh Chandra Geynga murojaat qildi. — DXSH loyihasi doirasida O'zbekiston hukumati 10 yil muddatga ijara asosida bizga yer ajratish va qurilish uchun barcha zarur ruxsatnomalarni taqdim etish, to'rtta markazning har birini kafolatlangan miqdordagi bemorlar bilan ta'minlash majburiyatini oldi. Hukumat, shuningdek, har bir kafolatlangan bemor uchun oylik to'lovlarni amalga oshirish majburiyatiga ega. Ijara muddati tugagandan so'ng hamkorlikni davom ettirish uchun ikkita variant mavjud: kelishuvni yana 10 yilga uzaytirish yoki qurilgan klinikalarni Sog'liqni saqlash vazirligi tasarrufiga o'tkazish. Sukesh Chandra Geyn. Foto: Yevgeniy Sorochin / «Gazeta.uz». NephroPlus kompaniyasining asosiy majburiyatlari — markazlarni qurish, ularni dializ muolajasini o'tkazish uchun zarur jihozlar va boshqa mamlakatlardan import qilishimiz yoki mahalliy bozordan sotib olishimiz mumkin bo'lgan dori vositalari bilan ta'minlashdan iborat. Shuningdek, biz tibbiyot xodimlarini ishga yollaymiz va ularning malakasini oshirish imkonini beruvchi o'quv mashg'ulotlarini o'tkazamiz. Markazlarimiz xizmatlari sifati xalqaro standartlarga javob berishi lozim. Har oyda hukumatga tegishli majburiyatlarimiz bajarilishi yuzasidan hisobot taqdim etamiz. — Bizning missiyamiz — past va o'rta daromadli hamda buyrak almashtirish terapiyasi yetarli darajada rivojlanmagan mamlakatlarda gemodializ sifati va hamyonbopligini oshirishdan iborat. Xizmatlar sifatini, jumladan, muolaja narxini pasaytirish orqali yaxshilash mumkin. O'zbekistonda talab va taklif o'rtasidagi tafovut katta. Sifatli dializ terapiyasiga muhtoj odamlar ko'pchilikni tashkil etadi. Biz mamlakatda gemodializni zamonaviy jahon andozalari darajasiga ko'tarish, muolajani kam og'riqli holga keltirish va surunkali buyrak yetishmovchiligi bilan og'rigan ko'p sonli bemorlar uchun hamyonbop narxlarda muolaja olish imkonini yaratish istagidamiz. Bozorga kirib kelishimizdan avval O'zbekiston bir martalik gemodializ muolajasi uchun, barcha dori-darmonlarni hisobga olganda, qariyb 80 dollardan sarflagan. Bizning taklifimiz — 50 dollar. Yiliga 160 mingga yaqin muolajalar o'tkazamiz. Ushbu loyiha doirasida davlat yiliga qariyb 5 million dollar tejash imkoniga ega bo'ladi. — Dializ xizmatlarining xalqaro sifat standartlariga murojaat qiladigan bo'lsak, eng yuqori darajadagi xizmat ko'rsatish AQSh va Buyuk Britaniya kabi rivojlangan mamlakatlarda. Sharqiy Yevropada, Filippinda — o'rta darajada. Rivojlanayotgan mamlakatlarda dializ sifati bir qancha omillar sabab xalqaro standartlarga javob bermaydi. Bu, birinchi navbatda, muolajalar va infratuzilmaning standartlashtirilgan protokoliga taalluqli: gemodializ apparatlari, yuqori sifatli materiallar va malakali kadrlar yetishmovchiligi mavjud. Eng muhim ko'rsatkich — bu dializ muolajalarining chastotasi. Ularni muntazam ravishda qabul qilish bemorlar uchun juda muhim, sababi, mohiyatan, bu buyrakni almashtirish demak. Eng ilg'or xalqaro tajribaga muvofiq, bemor yiliga 144 ta muolaja qabul qilishi zarur. Bu haftasiga deyarli uch marta gemodializ seansi degani. O'zbekiston nefrologiya klinikalarida bitta bemor haftasiga ikki marta muolaja qabul qiladi . Bizning oldimizda mazkur ko'rsatkichni yaxshilash vazifasi turibdi. Yana biri tibbiyot xodimlarining malakasi bilan bog'liq bo'lib, biz uni oshirish bilan shug'ullanmoqdamiz. O'ylaymanki, shu ikki ko'rsatkichni yaxshilashga erishsak, bemorlarning hayot sifatini oshirishimiz mumkin bo'ladi. Jahon standartiga ko'ra, bitta dializ apparatiga 5−6 nafar bemor to'g'ri keladi. Undan kuniga uch marta foydalanish mumkin, sababi bitta gemodializ seansi to'rt soat davom etadi va, shunga mos ravishda, har bir bemor uchun haftada uch marta. Bitta apparatga to'g'ri keladigan bemorlar soni bittadan beshgacha bo'lsa, yanada yaxshiroq. Bu shuni anglatadiki, bemorlar kechasi yoki erta tongda muolajaga kelishlariga hojat qolmaydi. Ayni paytda bizning ixtiyorimizda davlat tomonidan kafolatlangan 1100 nafar bemorni davolash uchun 250 ta dializ apparati mavjud. Ushbu toifadagi fuqarolar uchun gemodializ — bepul. Markazlarning quvvati bemorlar sonini 1500−1600 nafargacha yetkazish imkonini bermoqda. Zarurat tug'ilgan taqdirda bemorlarning umumiy sonini oshirishga tayyor turish maqsadida qo'shimcha uskunalar sotib oldik. Kelishuvga ko'ra, O'zbekiston kafolatlangan bemorlar sonini 25 foizga (gemodializ muolajasiga ehtiyoji bo'lgan 250−260 nafar bemor) oshirishi mumkin. — Har bir «sun'iy buyrak» apparati 30 ming soatga mo'ljallangan. Foydalanish muddati tugagach, ularni almashtiramiz. Qolaversa, har uch oyda apparatlarning sozligini tegishli tekshiruvdan o'tkazib turamiz. Dializ apparatining asosiy tarkibiy qismi — bu nasos bo'lib, uning bosimi yordamida qon tozalash filtridan o'tkaziladi. Kafolat muddati tugagach, bizda ikkita yo'l bor. Birinchisi, nasos va tizim platasini (motherboard) almashtirishni nazarda tutadi. Bu apparatning xizmat muddatini uzog'i uch-to'rt yilga uzaytirish imkonini berib, juda katta investitsiya talab etadi. Ikkinchi yo'li — foydalanib bo'lingan apparatni hisobdan chiqarish va yangisini sotib olish. — Markazlarimizga istalgan kishi murojaat qilishi mumkin, biroq bepul xizmatlar faqatgina bizga loyiha doirasida yo'naltirilgan bemorlarga taqdim etiladi. Fuqarolarga bozor narxlaridan kelib chiqqan holda, pullik xizmat ko'rsatish imkoniga egamiz. — Respublika nefrologiya markazidagi bemorlarning bir qismi bizga o'tkaziladi. Bemorlarni viloyat yoki shahar sog'liqni saqlash boshqarmalaridan kelib tushgan xatlar asosida qabul qilamiz. Bu NephroPlus`ga gemodializ seanslari uchun yo'llanma vazifasini o'taydi. Uni olish uchun bemor o'z poliklinikasidagi umumiy amaliyot shifokoriga murojaat qilishi lozim, ular buyrak kasalligi bilan og'rigan bemorlarni nefrologlarga qayta yo'naltirishadi. Nefrologlar bemorlarning holatini baholab, maxsus davolash yo'llarini ko'rib chiqadilar. Bemorlar gemodializ bo'limlariga Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidan yuritiluvchi bemorlarning yagona reyestri asosida navbat bo'yicha yuboriladi. Reyestr viloyat ko'p tarmoqli tibbiyot markazlari hamda Respublika ixtisoslashtirilgan nefrologiya va buyrak transplantatsiyasi markazi komissiyasining yo'llanmalari asosida tuziladi. — Urganch, Nukus va Bog'ot shaharlarida faoliyat ko'rsatayotgan nefrologik markazlar davlat tomonidan elektr tarmog'iga ulandi. Tarmoqda uzilish yuzaga kelgan taqdirda, bizda dizel generatorlari mavjud. Biz ularni o'z mablag'larimiz hisobidan sotib olganmiz va foydalanamiz. Generatorlarning quvvati har bir klinikaning kun davomida ishlab turishini ta'minlash uchun yetarli. Toshkent 2022 yil yanvar oyida yuzaga kelgan blekaut vaqtida. 160 o'ringa mo'ljallangan Toshkent shahar nefromarkazi binosi gaz va elektr tarmoqlariga hali ulanmadi. Shu sababdan, loyihani ishga tushirish kechikmoqda. Bizda elektr ta'minotini qo'llab-quvvatlash uchun yirik dizel generatori va UPS mavjud, biroq bu elektr energiyasining asosiy manbai bo'la olmaydi. Binoning elektr ta'minoti bilan bog'liq kechikish sabab «sun'iy buyrak» apparatlarini tarmoqqa ulash va soz holatga keltirish, qanday ishlashini tekshirishning imkoni yo'q. Ayni shu sababdan tibbiyot xodimlari ishga kirisha olmayapti. Markazga 80 dan ortiq hamshira yollaganmiz va to'rt oydan beri ularga maosh to'lab kelyapmiz. Shu bilan birga, bino tayyor. Nefrologiya markazi tegishli tarmoqlarga ulanganidan 15 kun o'tib, uni ochishga tayyor bo'lamiz. — Ushbu hududlarni Sog'liqni saqlash vazirligi tanlagan. Bunda bir necha omillarga tayanilgan bo'lishi mumkin. Birinchidan, bu mavjudlik. Nukusda 34 ta dializ apparatiga ega yaxshi markazning mavjudligi qo'shni shaharlar va hatto Qozog'iston aholisiga ham xizmat ko'rsatish imkonini berdi. Ilgari bu yerda atigi 8−10 ta dializator mavjud bo'lgan. Nukus, Urganch va Bog'ot tumanlari infratuzilmani rivojlantirishga Toshkent shahriga nisbatan ko'proq ehtiyoj sezmoqda. Hozirda uchta faol markaz 340 nafar doimiy bemorga xizmat ko'rsatmoqda. Toshkent shahri va Toshkent viloyatida bemorlar soni 1500−1600 nafarga yaqin. Hozirgi kunda shaharda faoliyat yuritayotgan dializ bo'limlari 500−600 nafar bemorni xalqaro standartlar bo'yicha dializ bilan ta'minlashi mumkin. Poytaxtda katta klinikaga ega bo'lish istagini shu bilan izohlash mumkin. Markaz ochilgandan so'ng dializ xizmatlaridan foydalanish imkoniyati kengayadi va bemorlarda muolajani qayerda olish bo'yicha tanlov imkoniyati paydo bo'ladi: respublika markazida yoki bizda. — Ayni paytda bizda to'qqiz nafar nefrolog — Nukus, Urganch va Bog'ot tumanlarida yetti nafar, Toshkent shahrida ikki nafar nefrolog faoliyat yuritmoqda. Arteriovenoz oqma (gemodializda qon tomirlariga kirishning bir turi, vena va arteriya o'rtasida jarrohlik yo'li bilan yaratilgan aloqa — tahr. ) yaratish bilan shug'ullanuvchi jarrohlar mavjud. Kelajakda Toshkent markaziga diyetologlarni jalb qilamiz, sababi diyeta buyrak yetishmovchiligi bilan og'rigan bemorlar uchun juda ahamiyatli. Bundan tashqari, muntazam ravishda hindistonlik shifokorlarni konsultatsiya xizmatlarini taqdim etish uchun taklif qilib turishni rejalashtiryapmiz. — Tashxis qo'yish, nitratlar, kaliy, kalsiy, gepatit uchun tahlillar — muntazam ravishda amalga oshirilishi zarur bo'lgan barcha narsalar, shuningdek, dializ muolajalarining o'zi ham DXSH loyihasi doirasida bepul taqdim etiladi. Toshkent klinikasi negizida yirik laboratoriya tashkil etib, jihozlayapmiz. Urganch, Nukus va Bog'otdagi markazlarda davolanayotgan bemorlarimizning namunalari shu yerga olib kelinadi. Poytaxt markazi ochilguniga qadar mamlakat g'arbidagi klinikalar hamkor laboratoriyalar bilan ish olib boradi. Ularning xizmatlari bizning bemorlarimiz uchun bepul, sababi ular uchun biz o'zimiz to'laymiz. — Hukumat bizga bemorlarni dori-darmon bilan ta'minlash vazifasini yuklamagan. Hozirda ular davlat tomonidan ajratilgan dori-darmonlarni doimiy yashash joyidagi poliklinikalardan olishadi. Agar davlat bemorlarni dori-darmonlar bilan ta'minlashimiz mumkinligi to'g'risida qaror qabul qilsa, buni ham qilishimiz mumkin. — Ayni paytda bolalar gemodializi mavjud emas. Hozirda mahalliy va hindistonlik shifokorlari bilan ushbu amaliyotni joriy etish yuzasidan tegishli muzokaralar olib borilmoqda. Bizga mutaxassislar zarur. O'zbekistonda ular kam sonli. Hozircha ikki nafar mutaxassis topdik. Ularni Hindistonga o'qishga yuborishni rejalashtiryapmiz. Muolajalarni sifatli amalga oshirishimiz mumkinligiga ishonch hosil qilganimizdan keyingina bolalar uchun gemodializ xizmatini yo'lga qo'yamiz. Tavakkal qila olmaymiz, sababi bemorlarimiz orasida bir yoshgacha bo'lgan bolalar ham bo'lishi mumkin. — Har ikkala muolajaning maqsadi — qonni moddalar almashinuvi jarayonida organizmda hosil bo'lgan zaharli moddalar va ortiqcha suyuqlikdan tozalash. Gemodializ maxsus «sun'iy buyrak» apparatiga bog'lab qo'yilgan. Muolaja davomida qon organizmdan tashqarida tozalanadi. Bunda qon bosim yordamida dializator deb ataluvchi filtrdan o'tkazilib, organizmga qaytariladi. Muolaja taxminan to'rt-besh soat davom etadi va nefrologiya yoki dializ markazlarida tibbiyot xodimlarining nazorati ostida amalga oshiriladi. Peritoneal dializda qon qorin bo'shlig'idagi qorin pardasi yordamida tozalanadi, u o'z filtri — peritoneal membrana bilan qoplangan. Bu ichak va jigarni qoplab turuvchi yupqa qatlamdan iborat. Qorin bo'shlig'iga jarrohlik yo'li bilan o'rnatilgan kateter orqali dializ suyuqligi quyiladi. Zaharli moddalar peritoneal membranadan o'tib, dializ suyuqligiga tushadi — tananing ichida «buyrak» hosil bo'ladi. Kateter qorin bo'shlig'idan suyuqlikni olib tashlashni ta'minlaydi. Peritoneal dializning asosiy afzalligi shundaki, bemor buni mustaqil, uyda amalga oshirishi, shu bilan bir paytda kundalik mashg'ulotlari bilan shug'ullanishi mumkin. Biz barcha kerakli materiallarni bepul taqdim etamiz va muolajani qanday bajarishni o'rgatamiz. Shuningdek, markazlarda peritoneal koordinatorlar mavjud bo'lib, ularning vazifasi bemorlarga yo'l-yo'riq ko'rsatishdan iborat. Gemodializ singari peritoneal dializ ham Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidan yo'naltirilgan bemorlarga bepul taqdim etiladi. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda foydali va yengil hazm bo'luvchi bahoriy salatlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Barra ko'katlar, karam va rediskali salat — bahor va yoz mavsumining belgisidir. Ushbu salatga pomidor va sabzi qo'shilgani sabab u yorqin tusga ega bo'lib, istalgan taomingizga qo'shimcha bo'la oladi. Atigi 2 masalliqdan ham mazali salat tayyorlash mumkin ekan, bunda sabzavotlarga yalpizli aralashmadan quyishning o'zi kifoya. Juda foydali, ayniqsa hamyonbop salatlardan biri karam va bodringli salat . Tez va oson tayyorlaniladigan bunday salat ishtahani ochib, har qanday taom bilan «yaxshi ketadi». Gruzinchadan tarjima qilinganda «ko'klam» degan ma'noni anglatuvchi bu salat haqiqatdan ham juda mazali va sersuv ta'mga ega. Bu salatning kaloriyasi pastligi sababli parhez tutuvchilarga ham tavsiya qilinadi. No'xat va sabzavotlardan iborat antiqa va mazali salat . Tayyorlash jarayoni atigi bir necha daqiqani oluvchi bu ajoyib salat karam va pomidorning ajoyib birlashmasi bo'ladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda Navro'z dasturxoni uchun mazali va bayramona pishiriqlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Asalli noodatiy qush tili Asalli qiyomga ega noodatiy qush tili — bayram dasturxoni uchun ayni muddao. Pechda pishirilganiga qaramay, bunday qush tili maza va qarsildoqlikda yog'da qovurilganidan qolishmaydi. Ular ayniqsa issiqligida mazali bo'ladi, ammo xamirida tuxum yo'qligi sababli, bo'g'irsoqlar soviganida ham o'z yumshoqligini saqlab qoladi. Chak-chak ko'p masalliqlarni talab qilmaydi, ammo juda mazali pishiriq. Turkcha oshirma xamirli plyushkalar Bu bulochkalar oson tayyorlanadi. U alohida yeyilganda ham, murabbolar bilan ham bir-xilda mazali bo'ladi. Barcha sevadigan pishiriq — yong'oq, mayiz va asal qiyomli paxlava . Yupqa filo xamiri qatlamlari, issiq shakar siropi, eritilgan sariyog' va pista — mashhur sharqona shirinlikning siri. Quritilgan mevalar bilan to'ldirilgan rogaliklar yumshoq va qarsildoq bo'lib chiqib, shakarsiz ham juda mazali bo'ladi. Xolvaytar — sevimli shirinliklardan biri. U milliy bayramlarni nishonlayotganda albatta dasturxonning to'ridan o'rin egallaydi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda bahoriy mavsumda asosan xamirdan tayyorlanadigan mazali va foydali ko'katli pishiriqlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Bu somsalarni chiroyli chiqishi uchun cho'pchalarda terib chiqsa ham, alohida-alohida tugib chiqsa ham bo'ladi. Bu taom asosan Samarqand viloyatida keng tarqalgan bo'lib, oddiy osh xamirdan tayyorlanadi. Tayyor qatlamali xamirdan tez va mazali tvorog va ko'katlar solib pishirilgan somsalar . Oddiy xamirdan yupqa qilib yoyilgan ko'k somsa . Bunday o'rama nachinkasiga ta'bga qarab har xil masalliqlardan solish mumkin, masalan, qovurilgan qiyma, tuxum va ko'k piyoz, kartoshkali pyure, tovuq va qaynatilgan guruch va hokazo. Qatlama — mazali va to'yimli non hisoblanib, uni tayyorlashning juda ko'p usullari mavjud. Uni pechda yoki tovada pishirish mumkin. Ushbu pirojkalar xamirturushsiz va juda yumshoq, xushbo'y, mazalidir. Antiqa usulda tugiladigan ko'katli somsa retsepti. Somsaning noodatiy ko'rinishi barchaga yoqishi aniq, xamirini tayyorlash esa sizga qiyinchilik tug'dirmaydi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. «Gazeta.uz» kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida «Nima o'qiymiz?» savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! «Nima o'qiymiz?» loyihasining navbatdagi mehmoni — tarixchi, Buyuk Britaniyaning York universiteti lektori Dilnoza Duturayeva. Ishim asosan kitob o'qish, aniqrog'i, ilmiy adabiyot va O'rta asr manbalarini tahlil qilish bilan bog'liq. Shunga qaramay, bo'sh vaqtimda badiiy asarlarni ham o'qishni yoqtiraman. Ilmiy ishimdan faqat shu orqali sal chekinib, dam olaman. Oxirgi paytlari universitet hayoti va akademik tizim bilan bog'liq bo'lgan romanlarga qiziqib qoldim. Sababi oddiy — umrimning katta qismi universitetlarda o'tadi. Ingliz tilida bu janr «campus novel» yoki «academic novel» deb ataladi. O'zbek adabiyotida esa bu janr hali u qadar keng yoyilmagan va rivojlanishi ham shunga yarasha. Xorijda bunday romanlar asosan 1950 yillardan keyin yozila boshlangan. Yaqin orada o'qigan shunday romanlardan ayrimlarini quyida keltirib o'taman. Shu bilan birga tarixchi sifatida ko'pchilikka foydali bo'lish ehtimoli bor bir necha ilmiy adabiyotlarni ham tavsiya qilaman. Bu romanni Angliyaga ko'chishdan oldin o'qishni boshladim. Tumanli Albion universitetlarining birida o'rta asrlar davri tarixi bo'yicha dars berish taklifini olgach, yangi ilmiy tizim va akademik madaniyat bilan oldindan tanishmoqchi bo'ldim. «Lucky Jim» («Omadli Jim») romani esa aynan Angliya universitetlarining birida o'rta asrlar davri tarixidan dars berayotgan Jim Dikson ismli yosh lektor haqidagi satira. U mavjud akademik tizimni umuman hazm qilolmaydi, ammo ish joyini saqlab qolish uchun belgilangan qoidalarga boshqalar kabi rioya qilishi shart. Negaki u endi ishga joylashgan va sinov muddatini o'tayotgan yosh ilmiy xodim edi. Roman turli kulgili dialog va jarayonlar bilan to'la. Inglizlarning o'ziga xos yumori orqali tanqid ostiga olingan ko'plab mavzular hozirda ham dolzarbligini yo'qotmagan. «Pnin» romani AQSh universitetlari birida rus tili va adabiyoti fanidan dars berayotgan yoshi katta professor Timofey Pavlovich Pnin haqida, aniqrog'i, uning Amerika akademik tizimiga moslashishi uchun qilingan urinishlari to'g'risida. Nabokov bu asarni Amerikadagi tajribalaridan kelib chiqib yozgan. Yoshi 50 dan oshgan Timofey Pnin to'qima bo'lgan Vayndell (Waindell) kollejida dars beradi. Professor universitet nomini to'g'ri ayta olmay «Vandal» deb qo'ya qoladi. Ushbu o'quv dargohi va u yerdagi xodimlar Nabokov dars bergan Kornell universiteti va Uellsli kollejini eslatadi. Romanda yoshi katta rus ziyolisi va muhojirining Amerika akademik tizimidagi sarguzashtlari satira tarzida bayon qilingan. «Disorientation» («Dezoriyentatsiya») romani Sharqiy Osiyo tadqiqotlari yo'nalishi bo'yicha AQShda PhD dissertatsiyasini yozayotgan Ingrid Yan ismli yosh doktorant qiz haqida. 30 ga yaqinlashib qolgan Ingrid Yan sakkiz yildan beri dissertatsiyasini yozib tugata olmaydi. To'satdan ilmiy tadqiqoti mavzusiga doir dahshatli ma'lumot qo'liga tushib qolgach, taqdiri umuman o'zgarib ketay deydi. Romanda kelib chiqishi osiyolik bo'lgan yosh olimaning AQSh universitetidagi hayoti orqali ilm-fandagi rasizm, imperializm va oriyentalizm muammolari mohirona tarzda ko'tarib chiqilgan. Britaniyalik tarixchi Entoni Istmond qalamiga mansub «Tamta's World: The Life and Encounters of a Medieval Noblewoman from the Middle East to Mongolia» («Tamta dunyosi: Yaqin Sharqdan Mo'g'ulistongacha bo'lgan o'rta asr zodagon ayolining hayoti va to'qnashuvlari») ilmiy monografiyasi Tamta Mxargrdzeli (1195−1254) ismli zodagon ayol hayoti va faoliyatiga bag'ishlangan. Tamta Gurjistonda malika Tamara (1184−1213) saroyida xizmat qilgan arman amaldorining oilasida tavallud topadi. Otasi Misr va Suriyada hukmronlik qilgan Ayyubiylar (1171−1260) tomonidan asirga olingach, Tamta majburan ushbu xonadonga kelin qabilida uzatiladi. Keyin Jaloliddin Manguberdi (1220−1231) haramiga, undan keyin esa mo'g'ullar qo'liga o'tadi. Manbalarning ma'lumot berishicha, Tamta 10 yilga yaqin Mo'g'ulistonda yashagan. 1244 yildan esa hozirgi Turkiyada joylashgan Ahlat hududini boshqargan. Qisqacha aytganda, mazkur ilmiy asar nafaqat Gurjistondan Mo'g'ulistongacha yetib borgan va asiradan hukmdor darajasiga erishgan bir ayol taqdiri haqida so'zlaydi, balki tarixni ayol ko'zi bilan ham tahlil qilish imkonini beradi. Hozirgi tarix fani darsliklarida ayollar haqidagi ma'lumotlar kam. Bunday yondashuv nafaqat qizlarimiz, balki o'g'illarimiz uchun ham zararli. Qizlarimiz o'ziga bo'lgan ishonch bilan ulg'ayishi, o'g'illarimiz tengdosh qizlarga hurmat ko'zi bilan qarashi uchun tarix darsliklarida ayol qahramonlar ko'payishi kerak. Fransiyalik tarixchi Mari Favero «The Horde: How the Mongols Changed the World» («O'rda: Mo'g'ullar dunyoni qanday o'zgartirgan») nomli ilmiy monografiyasida mo'g'ullar imperiyasining g'arbiy yerlari, ya'ni tarixda Oltin O'rda nomi bilan ma'lum bo'lgan hudud haqida bayon qiladi. Mo'g'ullar nafaqat urush va harbiy faoliyat bilan shug'ullangan, balki biz bilgan dunyo shakllanishiga katta ta'sir ko'rsatgan. Muallif fikricha, Rossiya imperiyasi aynan Oltin O'rda davlat boshqaruvidan andoza olgan. Agar bu inobatga olinsa, Rossiya imperiyasi Kiyev Rusi davlatining emas, balki ko'proq Oltin O'rda vorisi bo'lib chiqadi. Mo'g'ullar hozirgi Vengriyadan Koreyagacha bo'lgan hududlarda hukmronlik qilgan va o'z merosini qoldirib ketgan. Biz hozir yashayotgan dunyoni yaxshiroq anglashimiz uchun ularning tarixini chuqur o'rganishimiz zarur. Afsuski, O'zbekiston tarixida hali ham mo'g'ullar asosan bosqinchi sifatida gavdalantiriladi va bu davr tarixini o'rganishga yetarli e'tibor berilmaydi. Mari Favero umuman boshqa qarashni taklif qiladi va biz yashayotgan dunyo mo'g'ullardan meros bo'lib qolganini ta'kidlaydi. Avstraliyalik sotsiolog va xalqaro munosabatlar bo'yicha mutaxassis Tim Vinter «The Silk Road: Connecting Histories and Futures» («Ipak yo'li: tarix va kelajakni bog'lash») nomli kitobida biz bilgan qadimgi Buyuk Ipak yo'li tarixi haqida yozmagan. «Ipak yo'li» hozirgi kunda geomadaniy va geostrategik tushunchaga aylanib bo'lgan. Muallif «Ipak yo'li» atamasi endi paydo bo'lgan davr hamda Xitoy-Yevropa o'rtasidagi ilk aloqalarni tasdiqlovchi ma'lumotlar o'rganila boshlangan vaqt, ya'ni XIX asrdagi Katta o'yindan hozirgi kungacha bo'lgan siyosiy jarayonlarni tahlil qiladi. Shu jumladan, hozirgi Xitoy hukumatining «Ipak yo'li»ni tiklash g'oyasi ostida amalga oshirayotgan geosiyosiy harakatlarini tadqiq qiladi. Bugungi jahon siyosatida bo'layotgan jarayonlarni va yaqin kelajakda ham muhim bo'ladigan mavzularni yaxshiroq tushunishni istasangiz, ushbu kitobni o'qishingiz kerak. Har bir kitobxon o'z didiga ega. Bu yerda o'zim yaxshi ko'rgan badiiy asarlardan 10 tasini tavsiya qilaman. Tarixga ko'pchilik qiziqadi. Shu sabab tarixga oid quyidagi kitoblarni ham tavsiya qilmoqchiman: | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda turli xil mazali qovoqli taomlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Kichkina qovoq shaklida tayyor xamirdan qovoqli somsalar . Juda sersuv va mazali, ichiga qiyma va sabzavotlar solib pishiriladigan ajoyib qovoqli taom . Qovoqlarning ayni mavsumida ulardan tayyorlangan, yumshoqina, og'izda erib ketuvchi mantilarni tayyorlashni taklif qilamiz. Qovoq bilan iloji bo'lsa, tovuqning soni yoki boldirlarini pishirgan yaxshi. Shunigdek, ta'bga qarab kartoshkalardan ham solib, retseptni boyitish mumkin. Jarkop pishish jarayonida qovoq ta'mi va iforiga to'yinadi va yanada mazaliroq bo'ladi! Tayyorlanishi osonligiga qaramay, sho'rva juda foydali oshqovoq va ziravorlar ta'miga boy. Tarkibida ko'p miqdorda ko'kat va qovoq borligi uchun salat ta'mi va tashqi ko'rinishi juda yorqin ko'rinadi. Burma — qirim tatarlarining an'anaviy taomi bo'lib, u xamirga o'ralib, pechda pishiriladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Ilk marotaba «Zakovat» intellektual o'yini 2001 yil mart oyida ekran yuzini ko'rdi. 20 yil davomida aql va zakovat janglarini millionlab teletomoshabinlar ekran ortidan tomosha qilishdi. «Zakovat» klubi a'zosi Saodat Umarova ko'pchilikning sevimli bilimdonlariga aylangan «Zakovat» yulduzlari Bobur Yoqubov , Furqat Qurbonov , Aziza Ibragimova , Jobir Ahmedov , Umid Valiyev va Xushnudbek Xudoyberdiyevlar bilan suhbatlar uyushtirdi. Bilimdonlar teleo'yinga qanday kirib kelganligi, «Zakovat»ni nega tark etmasliklari va klubga yangi avlodni jalb qilish uchun nimalar qilish kerakligi haqida o'z fikrlari bilan bo'lishishdi. «Zakovat» bilimdonlari haqidagi materialning navbatdagi sonida «Gazeta.uz» klub bilimdoni, turizm va madaniy meros vaziri maslahatchisi, tarjimon Temur Mirzayev bilan suhbatni taqdim etadi. Temur Mirzayev. Foto: Turizm va madaniy meros vazirligi. — Eng avval qo'shimcha savolingizga javob bersam. Adabiyot va ilmiy asarlarning deyarli bari mualliflarning sayohati o'laroq to'plangan bilimlar hosilasi. Gerodotning «Tarix», Homerning «Iliada va Odisseya»si, Imom al-Buxoriyning hadislar to'plami, Beruniyning «Hindiston» asari, Amir Temurning «Tuzuklar»i, Alisher Navoiyning «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun»i, Ibn Batuta va Marko Polo sarguzashtlari, Darvin va Nyuton kashfiyotlari — hammasida jahongashtalik ustun. Insoniyat madaniyati, ilm-fani qiyoslash va kuzatuv sabab rivojlanadi. Turizm yo'nalishida ham ilmsiz arzirli natija ko'rsatolmaysiz. Ayniqsa, bugun. «Zakovat» klubida o'rganganlarim, serbahs o'yinlar albatta ish samaradorligimga ham ta'sir qiladi. Xorij madaniyati, adabiyoti, kinosi va tili bilan bog'liq yangiliklarni muntazam kuzataman, ularni har ikki tomonda ham qo'llashga harakat qilaman. 2005 yili chet elga birinchi safarim payti Malayziya tamaddixonalaridagi jo'mrakdan nega sariq suv kelishi haqida teleo'yinga savol yo'llagandim. O'shandan beri «Zakovat» va sayohat men uchun egiz tushunchaga aylangan. — Xorijiy tilni bilish deganda unda gapirish nazarda tutiladi. Ammo til bilish — o'qish, so'zlash va tinglash orqali qo'shimcha manbadan bilim orttirishda kerak. Ingliz, rus va indonez tillarini bilishim 10 foiz hollarda muloqot uchun zarur bo'lsa, 90 foizi dunyo yangiliklari, kitob o'qish, do'stlar orttirishda asqatgan. Qiyoslash mumkin bo'lsa, odam ongi hovuzga o'xsharkan. Unga bir yoki bir necha ariqdan suv kirib turadi. Navbati kelsa, o'sha hovuz boshqalariga ham suv quyadi. Qanday hovuzning suvi hidlanmay, aynimay, balchiqqa to'lmay turadi? Albatta, turli va toza ariqdan suvga to'yinsa. Xorijiy tilni bilish esa bir necha ariqdan, turli ta'mdagi suv kiradigan hovuzga o'xshaydi. Chet tilini o'rganish-o'zlashtirishda ona tilining ahamiyati beqiyos. Fikrlash va so'zlashish poydevori shu tilda mujassam. Menga qolsa, o'zbek tilini «buvi tilim» deb atagan bo'lardim. Baxtimga buvimning umrlari uzoq bo'lsin. Hozir ham ulardan maqol aytish, bolalik davridagi voqealarni eslab qolib, tasvirlab berishda mashhur ertaknavislar dars olsa arziydi. Qishloqqa borsam, buvimdan yangi so'z, ibora, maqol o'rganib qaytaman. Diktofonga yozib olaman. Temur Mirzayevning buvisi Samarqandda. Foto: Temur Mirzayevning shaxsiy arxividan. Rus tilini esa onamdan o'rganganman. Farg'ona tumanidagi 7-o'rta maktabda rus tili darslari soati oz edi. Ayam pochtada, ruslar orasida ishlagani uchun menga bu tilni uyda o'rgatardilar. Maktabdagi ustozlar ham qo'shimcha mutolaa uchun vazifa berishardi. Bir necha marta bizdan yuqori sinflar darsiga olib kirib, darslikdagi hikoyalarni tarjima qilishimni so'rab, kattalarni izza qilishgani esimda. Bu ishimdan o'zim uyalganman, lekin ustozlarning ishonchi sabab o'yinqaroq paytimda tilga e'tiborliroq bo'lganimni tushunib yetyapman. Litsey davrida ingliz tilini o'rgandim. Keyin Sharqshunoslik universitetiga kirdim, indonez tili bilan tanishdim, chet elda o'qidim. «Til Jakartagacha eltadi» degani shu bo'lsa kerak. Poliglotlik turizm gidligiga, gidlik esa 7 yil avval «O'zbekturizm» milliy agentligiga yetakladi. Indonez tilini bilish — 300 millionlik turizm bozoriga, rus tilini bilish — 400 million, ingliz tilini bilish esa — 2 milliard aholi so'zlashadigan turizm bozoriga yo'l ochdi. Qolgan tillar bilan bog'liq sarguzashtlarimni Instagram va Facebook'ka doim joylab boraman. — O'sha suratda ayam va talaba dadam meni qo'llarida ko'tarib Sovet davridagi eng asosiy turizm selfi maydonida bir yoshimni tarixga muhrlashgan. Ayamning aytishicha, tug'ilgan kunimni Moskvada nishonlagan, ilk qadamlarimni ham shu yerda tashlagan ekanman. Shungami, safarga otlansam, «Sen bola Moskva sabab sayoq (sayyoh o'qilsin) bo'lding!», deb hazillashadilar. Temur Mirzayev ota-onasi bilan Moskvada. 1987 yil. Foto: Temur Mirzayevning shaxsiy arxividan. Har bir shahar o'zicha go'zal. Bari sayyoh nima izlashi va qiziqishiga bog'liq. Masalan, Boburiylar davri, taomlari va o'sha zamon kiyim-kechagini ko'rmoqchi bo'lganlar Pokistonning Lahor shahrini, Renessans me'morchiligiga qiziqqanlar Venetsiya, antik davrni suyganlar Rimni, tartib va tozalikni xush ko'radiganlar Bryussel, mazali ovqat, dengiz havosiga to'ymoqchi bo'lganlar Istanbulni tanlaydi, yangi g'oyalar qidiradigan odam esa Tokioni hech joyga alishmaydi. — Hozir qilgan ishlarimni eslab, goh hayron qolaman, goh kulaman. Vaqt o'tgani sari so'z boyligi ortadi, tilni ma'noviy emas, mazmunan tushuna borasiz. Bir paytlar mohirlikdek ko'ringan ishlar o'ta jo'n bo'lib chiqadi. Ayniqsa, badiiy asarni ikki tarjimonsiz o'girmaslik kerak. Asar tarjimasida oltin qoidani keyinroq tushunib yetdim: «Kitobni asl tildan xorijiyga faqat xorijiy tildagi adib yoki shoir tarjima qilishi yoki yakuniy tahrirni ko'rishi kerak». Ko'pgina yosh olimlar, tarjimonlar Hazrat Navoiy va boshqa adiblarimizning asarlarini o'girib, chop etganlarini eshitaman, ammo xorijda biror samimiy e'tirof quloqqa chalinmaydi, adabiy targ'ibotga zarracha ta'sir qilganini ko'rmaymiz. Unday loyihalarga sarflanayotgan grant mablag'lari havoga sovurilyapti, xolos. Aksincha, Mark Rizzning «O'tkan kunlar», Kristofer Fortning «Kecha va Kunduz», Endryu Stanilandning Navoiy g'azallarini o'girib, nashr etganlari haqiqiy professional loyiha va xorijiy o'quvchining yurak torlarini cherta oladi deya olaman. Shu bois, o'zim bugun faqat ilmiy, siyosiy va targ'ibot materiallarini tarjima qilishim mumkin. Mabodo asar tarjimasiga kirishsam, avval kuchli ijodkorlarni topib, so'ng ish boshlayman. — Shu vaqtgacha o'rtacha o'yinchi hisoblanganman va ayni paytda klubdagi eng kuchli jamoaning eng kuchsiz a'zosiman. Bilimini tinimsiz oshiradigan kuchli bilimdonlarga tenglashish qiyin. 2015 yildan beri «Zakovat» trening va teleo'yinlaridan ko'p marta qolib ketishimga to'g'ri kelgan. Bor kuch va vaqtni turizm sohasidagi loyihalarimiz olib qo'yadi. Chekka hududlarimizga borgan, xorijdagi diplomatlarimiz bilan uchrashganda meni turizm vazirligi xodimi emas, zakovatchi deb tanishadi ko'proq. 2021 yili «Zakovat»ning qayta «tug'ilgan»i va klubda raqobatning oshib ketgani mashg'ulotlarga ko'proq vaqt ajratishga undayapti endi. Bir sirni aytsam, aprel-may oylarida maoshim bilan «Zakovat» turnirlarida yutgan yutuq puli deyarli teng bo'libdi. «Zakovat» turnirida. 2021 yil. Foto: Temur Mirzayevning shaxsiy arxividan. — Shanba va yakshanba kunlari biror jiddiy topshiriq bo'lsa, mashqlarga yoki tasvirga olish jarayoniga borolmasligim mumkin. 2016 yili rahmatli shoirimiz Erkin Vohidov bilan ijodiy hamkorlikka qarshilik qilishgani esimda. Afsus, sal tajribam ko'proq, ijod naqadar muhimligini o'shanda anglab yetganimda, vaqtimni ishdagi qog'ozbozlikka emas, ijodga bag'ishlagan bo'larmidim… Bugun vaziyat umuman boshqacha. Ishxonada ijodkorning ham, xat-hujjat yurituvchining ham o'z o'rni, muhiti shakllangan. Muvozanat baravar ushlanadi. Vazirlikdagi vazifam — turli yo'nalishlar (ta'lim, marketing, reklama, hududlar rivojlanishi, startap loyihalar va chet ellik hamkorlar bilan ijtimoiy loyihalar) bo'yicha maslahatchi sifatida takliflar ishlab chiqish, ekspertlar bilan mavjud masalalarni chuqur o'rganishdan iborat va rahbariyat ham kerakli sharoitni yaratib bergan. — Klubimizga Rossiyaning juda ko'p bilimdonlari kelgan, biroq Boris Burdachalik yoshlar bilan bafurja o'tirib, dildan suhbatlashgani esimda yo'q. Uning ekran o'yiniga tayyorlanish bo'yicha yana bir maslahati esimga tushdi: «O'yindan oldin qorin o'ta och qolishi ham, to'yib ovqatlanish ham zarar. Ikki holatda ham miyangiz qorin bilan band bo'lib qoladi. O'zim ekran o'yinlari, katta turnirlardan oldin faqat nonushta qilaman, kun bo'yi sal ochroq yurishga, faqat suv ichishga harakat qilaman. O'yindan bir kun avval sovuqda yurmaslik, sovuq narsa ichmaslik kerak, shamollash ham diqqatni jamlashga xalal beradi. O'yin o'tkaziladigan kuni biroz piyoda yurish va bo'lajak sinov haqida umuman o'ylamaslik kerak». O'zimga kelsak, doim xotirjam bo'lishga, natijaga u qadar urg'u bermaslikka harakat qilaman. Ko'p jamoa bilimdonlari avval mag'lub bo'lib, keyin o'yin stoliga o'tiradi. — Savollaringiz odamni o'zini o'zi maqtashiga undaydi-ya! Nazarimda, kishi ishlari bilan maqtangani ma'qul, bilimi bilan emas. Xo'sh, kitob yig'ishga kelsak, bundaylarni bukinist va bibliofil deb atashadi. Biri kitobni, boshqasi o'qishni yaxshi ko'radi. Farqi bor-a? Bukinist paytim kitob yig'ish asosiy mashg'ulotim edi, ammo puli yo'q bukinist nima ham qila olardi… Eski buyumlar bozoridan, kitob do'konlaridan uzoq yillar avval chiqqan, hozir bosilmaydigan asarlarni qidirardim. Kitob bozori bugungidek rivojlanmagan, yaxshi kitoblar faqat Sovet davrida chop etilgan holicha qolgandi. Farg'onada litseyda o'qiyotganimda Pelikan degan eski buyumlar bozorida, «babushka»lar sotadigan eski-tuskilar orasida izg'irdim. Toshkentga kelgach, eski Tezikovka bozori borligini bilib, dam olish kunlari shu yerda kezadigan bo'ldim. «Zakovat» klubiga kelganimdan keyin boshlovchi Rasul aka Abdullayev talabalarga mashq va turli intellektual o'yinlardan keyin toshi og'ir asarlarni o'qishni tavsiya qilardi. Fyodor Dostoyevskiy, Anton Chexov, Abdulla Qodiriy va Abdulla Qahhor Rasul akaning dastlabki topshirig'i bo'lgan. 1 kursimda olgan 15 ming so'm stipendiyamga Fyodor Dostoyevskiyning 10 tomligini sotib olgandim. Shu orqali «Telba», «Jinoyat va jazo», «Xo'rlanganlar» asarlari bilan tanishdim. Bir kuni qo'qonlik kuchli bilimdon Nozim Raimqulov bilan «Zakovat» mashqlaridan keyin «Beruniy» metrosi atrofidagi haligacha ishlaydigan eski kitob do'konidan olgan topilmalarni varaqlab metroda qaytayotgandik. Nozimbek mendan: «Siz bukinistmisiz yoki bibliofil?» deb so'radi. Ikkovining prinsipial farqlari haqida bahslashib ketdik. Shundan keyin o'qimaydigan kitoblarimni olishni yig'ishtirdim. Endi faqat va faqat o'qiydigan, o'qigach aqlan, ma'nan, balki moliyaviy boyitadigan, kuchliroq shaxsga aylantiradigan kitoblarnigina oladigan bo'ldim. Bibliofilga aylanish bosqichiga navbat yetayotgandi. Turizm vazirligida ishlash esa chet eldagi kitob do'konlaridan eng so'nggi bestsellerlarni olib kelishga imkon yaratdi. — Eng yaxshi savol tilshunos uchun albatta so'zlarning kelib chiqishi, folklor haqidagilari bo'ladi. Haligacha eslaydigan savolim — bu «aylanay» so'zi haqida. O'zbek ayollari o'zlari suygan, yaqin odamiga nisbatan «Aylanay, aylanib ketay, o'zim o'rgilay» deyishadi. Shu iborada obyekt sifatida nimaga ishora qilinadi, degan savol Bobur Yoqubov jamoasiga berilgandi. Jamoa muhokama so'nggigacha to'ydagi olov atrofida aylanishga, Zardushtiylikka bog'liq variantda qolgandi. Oxirgi soniyalarda jamoaga yangi qo'shilgan sharqshunos Jasur Sultonov aytgan variantga e'tibor qilishmagandi. Javobdan lol qolganman. Qisqacha ma'nosi shunday edi: musulmonlar uchun Ka'ba atrofida aylanish muqaddas odat sanalgani uchun eng suygan odamlarini ham Ka'baga qiyoslab «aylanay», «o'rgilay» deb erkalashar ekan. — Kitob yozish — bu katta vakolat va favqulodda iste'dodlining ishi. Aleksandr Dyuma aytganidek, «yozmoqchi bo'lgan kitobingizni kamida bir million kitobxon o'qishiga arziydi, deb bilsangiz, yozing, agar bo'lajak kitobingiz bu mezonga javob bermasa, uni boshlamay qo'ya qoling». Bu kitob sifati va unda aytadigan gapingiz salmog'iga qo'yiladigan ulkan talab. Saidkamol aka savoliga javobim — katta fikrlarni yoza oladigan kishiga aylanganda, albatta, kitob yozamiz. Hozircha yurtimizning ikki buyuk, ammo e'tibordan chetda qolayotgan o'g'lonlari Pahlavon Mahmud va Ali Qushchi hayoti, ijodi haqidagi hujjatli filmlarga material yig'ishga kirishganman. — Siz tug'ilgan yilda qanday muhim tarixiy hodisa ro'y bergan? — Chernobil atom stansiyasi portlagan, shunga sal fe'lim «portlovchan» bo'lsa kerak. — Tug'ilgan joyingizga qisqacha ta'rif bering. — Qishlog'im Gulshan, internetni endi o'rganib, ilk ochgan elektron manzilim — gulshaniy_7@rambler.ru edi. Bu qishloq Shohimardon soyidan suv ichadi, baland tog' etagida joylashgan, O'zbekiston va Qirg'iziston chegara simlari bilan ikkiga bo'linib qolgan so'lim bir joy. So'fiy shoir Xo'janazar Huvaydo maqbarasiga, Chimyon qishlog'iga qo'shni. Termiziylarga borib taqaladigan Qovunchi ota nomli asosiy ziyoratgohi bilan tanilgan. «Qovunchi ota» ziyoratgohi. Foto: Temur Mirzayev shaxsiy arxividan. — O'zingizni qaysi adabiy qahramonga o'xshatasiz? — Avval Roskolnikovga o'xshatardim, hozir esa Miln ertagidagi Vinni Puh menimcha, eng yaqinim, ichim. — Qaysi zamondoshingiz bilan suhbatlashishni xohlardingiz? -Jeki Chan. Bunday kamtar va serharakat ijodkorga savollarim ko'p. — Qaysi bilimdon bilan bir jamoada o'ynashni niyat qilgansiz, ammo hech qachon birga o'ynash imkoni bo'lmagan? — 2004 yildan beri Bobur Yoqubov bilan bir jamoada o'ynamagan ekanman. Kelajakda ham o'ynash niyatim yo'q (hazil). — Zakovat klubi tarixida o'yin uslubi sizga yoqqan eng yaxshi bilimdon kim? — Shubhasiz, Murod Hamroyev. — Keyingi intervyumizda Rustam Jabborov bilan suhbatlashamiz. Nomzodimizga savol berish imkonini bermoqchisiz sizga. — Rustam aka adabiyot, kino, tarjima, jurnalistika sohalarida birdek kuchli ijod qiladi, yuzlab asar, kinolar tarjimasiga ulguradi. Rustam aka, vaqtni barakali o'tkazishning siri nimada? — Agar siz haqingizda kitob yozilsa, unga qaysi satrlar epigraf bo'lishini xohlaysiz? O'ltirmoq el ichra yuqoriroqdin, O'ltirmoq el ichra yuqoriroq, bil! Alisher Navoiy. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda turli xil mazali qovoqli pishiriqlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Oshqovoq shaklidagi bulochkalar ham hayratlantiradi, ham ajablantiradi. Ular kuz ramzidir. Bu an'anaviy amerikancha qovoqli pirog juda xushbo'y va lazzatlidir. Qovoqli pyuredan tayyorlanilgan keks juda shirin va yumshoq chiqadi. Pishganidan so'ng uning ichiga qovoq solingan deb hech kim o'ylamasligi aniq. Agarda sizning vafli pishirgichingiz bo'lmasa, tashvishlanmang, ularni oddiy tovada quymoqchalardek pishirib olishingiz mumkin. Bulochkalar gaz pechidan nozik, yumshoq va hatto quyosh kabi yorqin bo'lib chiqadi. Ajoyib nafis ta'm va xushbo'y keks . Juda mazzali, parhezbop maffinlar barchani lol qoldiradi. Yumshoq va juda shirin, qovoqli pyuredan tayyorlangan rulet kremi tvorogli pishloqdan tayyorlanilib, ta'mi chizkeykka o'xshab ketadi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda baliqdan tayyorlangan turli xil noodatiy va mazali taomlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Baliq, sabzavotlar va folga qog'ozi — tez va shu bilan birga foydali xususiyatlarini saqlab qolgan holda tayyorlash mumkin bo'lgan taomga kerakli mahsulotlar shular hisoblanadi. Ushbu baliqli kotletlar shu darajada mayinki, og'izda erib ketganini ham sezmay qolasiz. Mana bunday usulda pishirilgan baliq nafaqat tez tayyorlaniladi, balki ta'mi bilan sizni xursand qiladi. Lazzatli, to'yimli, foydali, yengil va tez tayyorlanadigan salat . Bunday usulda tayyorlangan baliqdan salatlar, buterbrodlar, sushi va har xil gazaklar tayyorlashda foydalanish mumkin. Bu retsept uchun siz tayyor kesilgan steyklardan yoki butun baliqdan ishlatishingiz mumkin. Ajoyib, ishtahaochar tomat sousida pishgan,tunets balig'idan tayyorlangan italyan pastasi retsepti. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Juda kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. «Gazeta.uz» kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida yangi loyihani boshladi. «Nima o'qiymiz?» savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimonga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! «Nima o'qiymiz?» loyihasining ilk mehmoni — yozuvchi va tarjimon, Xorxe Luis Borxes, Xulio Kortasar, Jubron Xalil Jubron va Andrey Platonov asarlari tarjimoni, O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi, Niderlandiyada yashab ijod qilayotgan Sharifjon Ahmad . — 2019 yili «Akademnashr»da rus yozuvchisi Andrey Platonov qalamiga mansub «Jon» asari kamina tarjimasida chop etildi. Do'stlarimizning aytishicha, bu kitob adabiy voqea sifatida qarshi olinib, ko'plab munozaralarga ham sabab bo'libdi. Munozaralar bo'lgani yaxshi, albatta. «Jon». A.Platonov. Toshkent, «Akademnashr» nashriyoti, 2019. Foto: Telegram / Akademnashr Platonov asarlarining yetuk bilimdoni va mutarjimi, ingliz shoiri Robert Chandler yozganidek, «ko'p qatlamli bu asarni turlicha tarzda o'qib anglash mumkin. Asar bugungi davr uchun ham dolzarb bo'lgan savollarni o'rtaga tashlaydi: umumiy taraqqiyotdan chetga uloqtirilgan «begonalar»ni zamonaviy dunyo bilan qay tariqa qovushtirish mumkin? Asar, shuningdek, alohida bir jonni, qalb va ruhni xalos etish naqlidagi matal o'laroq mutolaa etilishi ham mumkin. Platonovning o'zi «jon»ni saodat ishqida sarosar qalb tarzida tushuntiradi va adashgan bu xalq bisotida jonidan bo'lak hech vaqosi yo'qligidan aynan shu nom bilan siylanganini aytadi». Yaqinda esa «Handaq» («Tamalchoh») qissasi tarjimasini ham yakunlab, nashriyotga topshirdim. O'ylab qarasam, birgina shu qissa bilan naq ikki yil ovora bo'libman. «Handaq» qissasining ilk, ikki tilda (rus, ingliz) chop etilgan nusxasi. AQSh, «Ardis» nashriyoti, 1973. Foto: Polka To'g'ri, ikki yil davomida nuqul qissa tarjimasi bilan band bo'ldim degani emas bu. Orada bu asar mushkulliklaridan zada bo'lib, ko'p martalab chetga surib ham qo'ydim, qo'y, dedim o'zimga o'zim, shuncha mashaqqat chekib, igna bilan quduq qazisangu oxirida zahmatlaringga yarasha rahmat eshitasanmi-yo'qmi? Yo'q, harqalay, yerkovlar kabi ichlarimdan qo'shimcha kuch kovlab, tarjimani oxiriga yetkazdim baribir. Oxiriga yetkazdimu qaytib Platonovga boshqa yaqinlashmayman, dedim. Qayda, shu kunlarda «Chevengur»ni nechanchi marta yana qayta o'qishga tushib ketdim. O'zimga bergan avvalgi va'dalarimni munofiqlarcha nari surib qo'yib, qo'limda qalam bilan har bir jumlani tekshirib, tarjima daftarimga qaytadan ko'chirib, bir nechadan muqobil variantlarini hijjalab ko'ryapman. Shu bilan «Chevengur» uchun sarf bo'ladigan kuchimni chamalab ko'ryapman, shekilli. «Chevengur». Ann-Arbor. Ardis Publishers nashriyoti, 1978. Foto: Polka «Chevengur» bir asar ichiga joylangan ikki romanga o'xshaydi. Birinchi qismi bosh qahramon Aleksandr Dvanovning voyaga yetishi, inqilobga qadargi qashshoqlik qo'ynida ham insoniy va ham siyosiy kamol topishiga bag'ishlangan. Jamiyat ichida bo'y ko'rsata boshlagan zo'riqishlar oqibatida inqilob sodir bo'ladi, sodir etilgan bu inqilob esa sinfiy zo'ravonliklar va fuqarolar urushini keltirib chiqaradi. Urush so'ngida sho'rolar hukmronligi o'rnatiladi. Romanning keyingi qismida «omma ichidan chiqqan» bir guruh alomat inqilobchilar Chevengur nomli alohida olingan bir shaharda, o'zlari bilganicha, kommunizm qurishga kirishib ketishadi. Ular xayol qilgan baxtu saodatdan esa hech darak yo'q. Amalga oshmagan orzular navbatdagi zo'ravonliklarga sabab bo'lib, Chevengurda joriy etilgan yangi turmush parokandalikka uchraydi va kim ekani noma'lum qolgan g'animlarning otlari tuyog'i ostida g'orat qilingan xayoliy utopiya, pirovardida, qaqshatqich barham topadi. Taniqli rus shoiri Iosif Brodskiy «Platonov asarlarini boshqa tillarga o'girish mutlaqo imkonsiz va uning asarlarini o'girish mumkin bo'lmagan tillar, qaysidir ma'noda, o'ta baxtlidir, — deb o'z vaqtida ogohlantirgandi. — Shunday bo'lsa-da, zamon va makon, umr va qazoning o'zini ham badnomu fosh qilguvchi Platonov tilini qayta tiklashga qaratilgan har qaysi urinishlarni qutlamoq kerak». Bejabroq aytilsa, ruhiy quvvatim yetishiga ko'zim yetsa, nasib, buning ham tarjimasiga, Brodskiy ta'biricha, buni ham qayta tiklashga jiddiy kirishsam kerak. Shunda shartli trilogiya — «Jon», «Handaq» va «Chevengur»ning o'zbekcha muqobili amalga oshgan bo'ladi. Andrey Platonovning ushbu asarlarini kitobxonlarga tavsiya qila olamanmi? To'g'risi, bilmadim, chunki Platonov asarlarining o'zi kabi qiyin savol bu. Uning asarlari mutolaasi zahmatli bo'lishi bilan birga, o'rtamiyona o'quvchi kutishga ko'nikkan zavq va maroqni bermaydi, aksincha, shuuringizni qiynab, yuragingizni horitadi. Yana Brodskiy «Handaq» misolida aytganidek, «Handaq» — o'ta og'ir va mudhish asar, uni endigina o'qib tugatgan o'quvchini chuqur tushkunlik chulg'ab olishi tayin. Mabodo mutolaago'yning xuddi shu onlardagi ruhiy holatini fizikaviy quvvatga aylantirish imkoni bo'lsami, tevaragimizda amalda bo'lgan mavjud olam tartibini darhol bekor qilib, g'am-anduh va kulfatu qayg'ulardan holi yangi zamon va yangi olamni joriy etish lozim bo'lar edi". — Aslida tavsiya etish mumkin bo'lgan asarlarning cheki yo'q. Lekin, hamonki shu o'ntalik doirasida cheklanish kerak bo'lsa, o'zim o'qib bahra olgan quyidagilarni sanab o'tishim mumkin: | advice |
"Gazeta.uz" pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda turli xil mazali pechenyelar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Yumshoq, mayin va uqalanib ketadigan qahva ta'mli xushbo'y pechenye . Tvorog qo'shilganligi sababli xamir juda mayin va yumshoq bo'ladi, qaynatilgan quyultirilgan sut bilan esa pechenye yanada mazali. Ichi yumshoq va iris kabi cho'ziluvchan, ustida esa qarsillagan shokoladli qatlam bu juda ham lazzatli pechenyelarda . Uqalanib ketadigan darajada mayin xamir, nordon olcha va yong'oqli beze — juda mazzali birlashma . Tvorogli xamirdan tayyorlangan pechenye tez tayyorlanadi va undan ham tezroq iste'mol qilinadi. Ha aytgancha, nachinkani rezavor mevali pyure bilan almashtirish mumkin. Qaynatilgan quyultirilgan sut va yong'oq bilan to'ldirilgan ushbu nozik pishiriqni tayyorlash juda oson. Nozik tetiklantiruvchi ta'mga ega ushbu noodatiy xushbo'y pechenyelar yoqimli yalpiz va limon ifori bilan to'yinib pishadi. Ushbu pechenyelar ajoyib limon ta'miga ega, xushbo'y shokoladli glazurga belangan, usti qarsildoq bo'lib pishadi. "Konfetka" pechenyelarining noodatiy shakli, bolalarga albatta yoqadi, nachinkasi esa hech kimni befarq qoldirmaydi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Juda kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. "Gazeta.uz" kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida yangi loyihani boshladi. "Nima o'qiymiz?" savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! "Nima o'qiymiz?" loyihasining navbatdagi mehmoni — jurnalist va bloger, jamoatchilik faoli, Telegram'dagi Davletovuz kanali muallifi Qobil Xidirov (loyihaning birinchi mehmoni yozuvchi va tarjimon Sharifjon Ahmad bo'lgandi). Axborot oqimi jadallashgan sari kitob o'qish yildan-yilga qiyinlashib ketyapti. Shungami, oxirgi paytlar badiiy asar mutolaa qilishim susaydi, ko'proq tarixiy, ilmiy-ommabop kitoblarni o'qiyapman. Kitoblarni asosan elektron shaklda, Kindle riderida o'qiyman. O'tgan yili Afg'onistonda "Tolibon" hokimiyatga kelganidan so'ng qiziqib qolgandim, Stiv Kolning "Directorate S: The C.I.A. and America's Secret Wars in Afghanistan and Pakistan" ("S direksiyasi: Markaziy razvedka boshqarmasi va Amerikaning Afg'oniston va Pokistondagi maxfiy urushlari") kitobini o'qib tugatdim. U AQShning, umuman, xalqaro hamjamiyatning Afg'onistondagi muvaffaqiyatsizliklarini tushunishga yordam beradi. Qolaversa, "Tolibon" hamda Afg'oniston siyosiy hayotida katta ta'sir va kuchga ega bo'lgan Pokiston idoralararo razvedka xizmatining rolini chuqurroq anglashga xizmat qiladi. Afg'on jamiyati, qabilalar, mahalliy liderlarning o'rnini bugungi reallik bilan uzviy bog'lay olasiz, kattagina kitob. Mazza qilib o'qiganim — Tom Kallagerning "Salazar: The Dictator Who Refused to Die" ("Salazar: O'lishni rad etgan diktator") kitobi bo'ldi. Portugaliyani uzoq yillar boshqargan, mamlakatni Ikkinchi Jahon urushidan unda qatnashmay olib chiqqan, odamlarga "barqarorlik va musaffo osmon"ni berib, politsiya rejimini o'rnatgan odamning hayoti haqida. O'zbekistonning yaqin o'tmishdagi davri bilan solishtiradigan joylari ko'p. Hatto o'limida ham o'xshashliklar anchagina. Hozirgacha Portugaliyaning eng mashhur siyosatchilari ro'yxatida yetakchilik qiladigan Salazarning asket hayoti, oila qurmasdan yashashi, xushlaydigan va xushlamaydigan siyosatchilar bilan munosabatlari, vaqti-vaqti bilan xarakter ko'rsatishi — hammasi kitobda yaxshi ochib berilgan. Oxirgi o'qiganim esa "Борис Ельцин. Воспоминания личных помощников. То было время великой свободы…" ("Boris Yelsin: Shaxsiy yordamchilarning xotiralari. Buyuk erkinlik davri edi u…") kitobi bo'ldi. Buni ham o'qib, mazza qildim. Yelsin hammaslaklari, garchi Yelsin haqida so'zlab berishgan bo'lsa-da, aslida o'sha davr muhitini, hatto O'zbekistondagi vaziyatni Kremlga yaqin doiralarda qanday ko'ringanini yaxshi yoritishgan. Juda ko'p detallar bor, hajviya o'qigandek kulib mutolaa qilasiz. Mualliflar Yelsinning fonida o'zining muhimligini ta'kidlab, ichidagi kichkina "odamchalar"ning noroziligini ham bildirib turadi. Gorbachyovning Yelsinga qarshi, Yelsinning Gorbachyovga qarshi intrigalari eng yaqin manbalar tilidan yaxshi yoritilgan. Avgustdagi GKCHP, Beriyaning kabinetidagi quyuq-suyuq o'tirishlar, Qirg'iziston kompartiyasi liderlari Sharof Rashidovga hasad bilan qaragani kabi qiziq-qiziq holatlar ancha-muncha. Quyidagilarni eng zo'r asarlar deyishdan yiroqman, lekin o'qish uchun tavsiya qilishim mumkin: | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda turli xil shirin piroglar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Bu olmali pirog shu qadar mayinki, og'zingizda eriydi. Oddiy qumoq xamirdan qanday qilib, chiroyli pirog hosil qilishni bu retseptda topasiz. Apelsin va dolchinning xushbo'y isiga to'yingan, shokoladli nachinkaga ega o'rama pirog . Bu tez va oson tayyorlanadigan pirog oilaviy choy ichishlar uchun ayni muddao bo'la oladi. Qahvaning yengil ta'miga va qarsildoq shtreiselli qumoqlarga ega mazali pirog . Ichi mevalar bilan to'la, shirin-nordon ta'mli pirog . Bu retsept asosida tayyorlangan tvorogli pirog juda mayin va noodatiy ta'mda chiqadi. Bor-yo'g'i ikki xil mahsulot: tayyor xamirturushli xamir va siz sevgan murabbodan tayyorlanadigan pirog . Xushbo'y va mayin yong'oq, mayizli pirog — uyda tayyorlanadigan oshma xamirdan pishiriqlar ichida eng lazzatlilaridan biri. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda turli xil mazali pechda pishirilgan taomlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Tovuq filesi va tvorogli pishloqdan tayyorlanilgan mana bunday ruletlar umuman o'zgacha va noodatiy ta'mni kasb etadi. Agarda to'g'ri tayyorlash yo'l-yo'riqlariga rioya qilinsa, unda kartoshkalar bilan pishiriladigan qo'y go'sht и juda mazali va chiroyli ko'rinishda chiqadi. Ushbu retseptdan ko'pincha bayram dasturxoni uchun foydalaniladi — qulay va muammosiz. Ushbu «uyalar» kotletlaning o'rnini bosuvchi ajoyib taom bo'lib, ular juda mazali va sersuv bo'lib pishadi. Mayin va sersuv tovuq filesi , pomidor, rayhon, motsarella pishlog'i — turli garnir uchun ajoyib qo'shimcha. Ajoyib ta'mli va juda oson tayyorlanadigan pechda pishirilgan kartoshka . Hamyonbop, oson tayyorlanadigan, porsiyalik taom . Bunday usulda tayyorlangan go'sht hil-hil bo'lib pishadi va og'izda erib ketadi. Frikadelkalar kartoshka bilan birga pishgani tufayli, uning oldiga garnir tayyorlashing hojati qolmaydi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Juda kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. «Gazeta.uz» kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida yangi loyihani boshladi. «Nima o'qiymiz?» savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! «Nima o'qiymiz?» loyihasining navbatdagi mehmoni — iqtisodchi, jamoatchilik faoli, Telegram'dagi Bakiroo kanali muallifi Otabek Bakirov (loyihaning avvalgi mehmonlari ro'yxati bilan quyida tanishish mumkin). Oxirgi o'qigan uchta kitobim haqida. Ularni nima birlashtiradi? Ular menda allaqachon shakllanib bo'lgan fikrlarimni qayta ko'rib chiqishga ta'sir o'tkazadi. Bu yil davomida o'qiganim va menga juda qattiq ta'sirlantirgan adabiyotlardan biri Tom Burgisning «Kleptopia: How Dirty Money Is Conquering the World» — «Kleptopiya: Iflos pullar dunyoni qanday zabt etmoqda» kitobi bo'ldi. Ilgari, yaqin yaqinlargacha Nursulton Nazarboyevni ideal diktatorlardan yoki, boshqacha aytganda, ratsional tranzitni amalga oshira olgan postsovet liderlaridan deb hisoblab kelganman. Yanvar oyida qo'shni davlatda bo'lib o'tgan voqealar ham fikrimni jiddiy o'zgartirmagandi. Nazarboyev nomi kitobda juda ko'p tilga olinadi. Gap faqat Nazarboyevda emas, kitob umuman qo'shni davlatda va butun postsovet makonida «yovvoyi kapitalizm» qanday qurilgani, milliy boyliklar qanday taqsimlangani, oligarxlar qanday tanlangani va lavozimlar qanday sotilgani, oliy hokimiyat, siyosiy liderlarning oilasi, ma'naviyati bo'yicha zehniyatingizda qolip bo'lib qotgan shtamplarni buzib yuboradi, shuuringizni qaqshatadi. Muallif bosqichma bosqich sizni iflos siyosatdan iflos pullar dunyosiga olib kiradi. Axir iflos pullar dunyosiga boshqa qaysi yo'ldan kirib borish mumkin? Endi siz siyosatchilarni emas, mislsiz boylik orttirgan korchalonlarning asl qiyofasini ko'ra boshlaysiz. Mutolaa davomida adashib ham ketasiz: kim kimni topayapti? Iflos siyosatchilar va iflos boylar iflos pullarnimi yo iflos pullar iflos siyosatchi va iflos boylarnimi? Rossiya Ukrainaga bostirib kirganidan keyin keng dunyo jamoatchilikda Rossiya qachondir imperializm va shovinizmdan qutula oladimi va umuman Rossiyada imperiyachilik kasaliga chalinmagan siyosatchi yo qatlamlar bormi, degan munozaralar juda ko'paydi. Masalan, men hurmat qiladigan va Orzudagi Rossiyani yaratishi mumkin bo'lgan Aleksey Navalniyda imperiyachilik bormi? Bor. Axir «Qrim almashinadigan buterbrod emas» chaqirig'i yoki bo'lmasa 2008 yilda Gruziyaga hujum vaqtida «grizunlarni (ruscha «kemiruvchilarni» — tahr.) bombardimon qilish»ga da'vatlari hali unutilgani yo'q. Mayli, qamoqda qolayotgan va balki tadrijiy o'zgarishlarni kechirayotgan Navalniyni qo'ya turaylik. 1991 yildan keyingi Rossiyaning otalari o'zi qanday edi? Shu savollar meni Yegor Gaydarning «Gibel imperii» — «Imperiyaning tanazzuli» kitobini qayta o'qib chiqishga undadi. Bundan 10 yillar avvalgi mutolaada men imperiyachilik qarashlari va ishoralarini qidirmagandim. Bu safar qidirib o'qidim va topdim. Kitobda «bozor mafkurachisi» bo'lgan Gaydar sovet imperiyasining qulashi sabablarini birma bir tahlil qiladi, propaganda miflarini fosh etadi, sovet saltanati nostalgiyasi bilan yashayotganlarga hukm o'qiydi. Lekin ziyrak o'quvchi Gaydarning antisovet tezislari orasida boshqa, faqat sovetcha emas, liberal imperiya qarashlari yo'q emasligini ilg'ay oladi. Nassim Taleb moliya dunyosida mashhur nom, lekin keng kitobxonlar uchun, ayniqsa o'zbek kitobxonlari uchun shu paytgacha notanishligicha qolmoqda. Taleb to'g'risida gap ketganda, ko'proq bestsellerga aylangan, tushunish oson ibora, qoida va mem so'zlarga to'la «The Black Swan» — «Qora oqqush» kitobi haqida so'z ochiladi. Lekin Talebni keng o'quvchilar, moliyachi va bankir bo'lmaganlar bilan birga hamma uchun mo'ljallangan yana bir kitobi bor, kitobni hazm qilish uchun ikki omil kerak — buning uchun siz tirik va hayotingizda pul ishlatishda davom etayotgan bo'lsangiz kifoya. Bu «Antifragile: Things That Gain from Disorder» — «Antimo'rtlik: Xaosdan qanday manfaat olish mumkin» kitobidir. O'zbeklarda yaxshi maqol bor — «o'ldirmaydigan narsa seni kuchli qiladi». Muallif o'z mundarijasini boshdan oyoq shu tezis ustida rivojlantiradi. Uning yozishicha, «antimo'rtlikka qarshi birinchi qadam bu ehtimoliy yo'qotishlarni kamaytirish va dadil harakatlardan boshlanadi. Ihotalash va himoyalanishdan emas. Qattiq jismlar ko'pincha mo'rt bo'ladi. Antimo'rtlik bu qattiqlik emas, bu egiluvchanlik. Chinni piyola qattiq, lekin mo'rt. Odamlar va jismlar Antimo'rt bo'lib tug'ilmaydi, ular Antimo'rt bo'lib shakllanadi. Tug'ilgan vaqtda och qolish sizni o'ldiradi, lekin uzun hayot davomida vaqti vaqti bilan ochlik sizni faqat chiniqtiradi. Bir xillik va sokinlik emas, noma'lumlik va inqirozlar barqarorlikka yetaklaydi. Bir kun katta pul topib, ertasiga mijozsiz qoladigan taksistning daromadlari ertalabdan kechgacha stolda o'tiradigan va doimiy daromad oladigan kadr boshlig'idan ko'ra uzoq muddatli istiqbolda ishonchliroqdir», deydi muallif. Chunki birinchi krizisdayoq taksist imkoniyatlar topa oladi, u chiniqqan, lekin komfort zonadan chiqmagan kadr bo'limi boshlig'i ko'chada qolishi va hammasini yo'qotishi ehtimoli juda baland. Tavsiya etish mumkin bo'lgan va o'qiladigan adabiyotlar tinimsiz o'zgarib turadi. Bu kayfiyatga va atrofga judayam bog'liq. Hozirgi kayfiyatimga qarab keng ommaga tavsiya etadigan badiiy adabiyotlar o'ntaligi quyidagilar, ularni muhim va qiziqligi bo'yicha raqamlamayman: | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda noodatiy va yoqimli kapkeyklar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Bu shirinlikni pishirilishi uchun kerak bo'ladigan masalliqlar oddiy, natijasi esa oliydir. Ushbu qizil rangdagi shokoladli kapkeyklar qaymoq-pishloqli krem bilan juda ham ajoyib uyg'unlashadi. Shokoladli keks va sariyog'li krem uyg'unligi — oddiy retsept, ammo juda ham mazali. Qaymoqli kremli, shokoladli asosga ega kekslar bayram dasturxoni va oilaviy choy ichish uchun juda mos keladi. Bu kapkeyklar nachinkasini o'z ta'bingizga ko'ra o'zgartirishingiz mumkin, masalan: qaynatilgan quyultirilgan sut solishingiz yoki kremni shokoladli qilishingiz mumkin. Tayyorlanilishi oddiy, ko'rinishi esa juda nafis atirgulli kapkeyklar tayyor xamirdan tayyorlanilishi sababli juda oson va tez pishiriladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. "Gazeta.uz" kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida "Nima o'qiymiz?" savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! "Nima o'qiymiz?" loyihasining navbatdagi mehmoni — tarjimon va bloger, amerikalik tarixchi Adib Xolidning " O'zbekiston tavalludi: ilk SSSR davrida millat, imperiya va inqilob " asarini o'zbek tiliga o'girgan jamoatchilik faoli Sardor Salim (loyihaning avvalgi mehmonlari ro'yxati bilan quyida tanishish mumkin). Men asosan o'zbek jamiyatida kechayotgan jarayonlarni yaxshiroq anglash uchun ijtimoiy-siyosiy mavzudagi kitoblarni o'qiyman. Hozirda post-sovet o'zbek jamiyati o'z orzu-havaslari, g'am-tashvishlarini ifoda etishi uchun yangi lison qidirmoqda. Jamiyatda ko'zga tashlanayotgan bahs-munozaralar asosan Islom va sekulyarizm, Konstitutsiya islohoti va yakka insonning zulm qarshisida hech qanday ximoyalanmaganligi mavzularida bo'layotgandek. So'nggi vaqtlarda o'qigan kitoblarim ham shu haqida. Kitoblarni asosan Kindle yoki Ipad'da mutolaa qilaman, original tilida o'qishga harakat qilaman. Peter L. Berger. "The Many Altars of Modernity. Toward a Paradigm for Religion in a Pluralist Age". De Gruyter nashriyoti. 2014 yil. 162 sahifa Islom olami oldida turgan tahdid va muammolar biz 75 yil sotsializm qurishdek muvaffaqiyatsiz eksperimentlar bilan ovora bo'lgan vaqtimizda yig'ilib qolgan edi. Mustaqil bo'lishimiz bilan ular jamiyatimiz hayotiga yana shiddatla qaytdi. Barcha musulmon mamlakatlari bu tahdidlarga o'z tarixiy sharoit va imkoniyati, intellektual salohiyatidan kelib chiqib javob beryapti. Tabiiyki, bizning ham bu borada o'z javobimiz bo'lishi lozim. Ana shunday muammolardan biri "bir yurtda ikki jamiyat" ziddiyati, ya'ni jamiyatimiz dunyoviylar va dindorlar qatlamiga ajralib qolayotganidir. Bu ajralish, o'z navbatida, dinning jamiyatdagi o'rni va ahamiyati bilan bog'liq jiddiy muammolarga sabab bo'lishi mumkin. Hozircha bu muammolar nisbatan "beziyon" masalalar — Navro'z yoki Yangi yil bayramini nishonlash, ayollar kiyimi (hijobi yoki mini yubkasi), erkaklar soqoli ustida boryapti. Ammo shu "beziyon" tortishuvlar erta bir kun jangovar qiyofa kasb etmasligiga kim kafolat bera oladi? Tomonlar bir-birini ayblashga o'tsa, muammo yanada chuqurlashmaydimi? Vaziyat taranglashishining oldini olish uchun o'zaro tushunishga asoslangan muloqot va murosa lozim, deydi Peter Berger "Zamonaviylikning turfa mehroblari" asarida. Joseph J. Kaminski. Islam, Liberalism, and Ontology. Routledge nashriyoti. 2021 yil. 198 sahifa Dindorlar va sekulyar qatlam o'rtasidagi bahs-munozarani anglash uchun yordam beradigan yana bir kitob. Kitobda iddao qilinishicha, Islom ta'limoti va (musulmon jamiyatlariga "tepa"dan, sekulyar elita tomonidan singdirilayotgan) liberalizm mafkurasi ontologik jihatdan unchalik mos emas. Bu fundamental ravishda farq qiladigan yaxlit ikki dunyoqarash bo'lib, ularni bir-biriga moslashtirish 1950−1960 yillarda Tunis, Liviya, Iroq va Misr kabi musulmon o'lkalarda katta talofatlar va nizolarga sabab bo'ldi. Lekin bu ikki dunyoqarashning o'zaro mos emasligi ular bir jamiyatda murosa qilib yashay olmaydi, degani emas. Bu kitob hozirgi o'zbek ommasi sekulyar elita orqali G'arb targ'ib qilayotgan hukmron liberal (gender tengligi, inson, jumladan, ozchiliklar huquqlari kabi) diskursni nega unchalik qabul qilmayotganini, liberal qadriyatlarni singdirish o'rniga nimalarga e'tibor berish afzalroq ekanligini anglash uchun muhim. Andras Sajo. "Limiting Government: An Introduction to Constitutionalism". Central European University Press nashriyoti. 1999 yil. 308 sahifa O'zbekiston Konstitutsiyasi isloh qilinmoqda. Bu "islohotlardan" aytilgan emas, ko'zlangan asl maqsad nima ekanligini tushunish uchun konstitutsion huquq bo'yicha dunyoda eng kattta mutaxassislardan biri bo'lmish Andrash Shayoning kitoblarini o'qish lozim. Har qanday konstitutsiya aslida faqatgina iqtidor haqidadir: unda iqtidorga "kim nimaga qay usulda va qachon" ega bo'lishi belgilangan bo'ladi. Demak, konstitutsionalizm (konstitutsiyalarni isloh qilishda qo'l keladigan tamoyillar va qarashlar yig'indisi) iqtidorni cheklash haqidadir. Puxta o'ylangan konstitutsiyada hokimiyatlar bo'linishi, iqtidorni tiyib turish, inson huquqlari kabi mexanizmlar ko'zda tutilgan bo'ladi va bu iqtidordagilarni jilovlaydi. Xo'jako'rsinga isloh qilingan konstitutsiyada esa har narsa ko'zda tutilgan bo'ladi, faqatgina iqtidorni jilovlash, tiyib turish mexanizmi deyarli ko'zda tutilmagan bo'ladi. Bu esa, ertami-kechmi, avtoritarizm, zulm va mansab suiste'moliga olib keladi. Xususan, O'zbekiston Konstitutsiyasini ham jumhuriyatchilik nuqtai nazaridan kelib chiqib isloh qilish payti kelgan. Philip Pettit. "Republicanism. A Theory of Freedom and Government". Clarendon Press nashriyoti. 1997 yil. 320 sahifa Post-sovet o'zbek jamiyati o'z orzu-havaslari, g'am-tashvishlarini ifoda etishi uchun yangi lison qidirmoqda. Sotsializm g'oyasi 75 yillik sovet davrida o'zini diskreditatsiya qildi. Liberalizm yoki millatchilik turli sabablarga ko'ra o'zbek jamiyatda keng ildiz otmadi. Spontan muhofazakorlik keng tarqalmoqda, lekin muhofaza qilishga arzigulik qadriyatlar mavjudligi hamon savol ostida. Diniy lisondan foydalanishning, garchi o'ziga yarasha afzalliklari bo'lsa-da, hozirgi fikriy tanazzul davrida tushunmovchilik va natijada bo'linish, tafriqaga sabab bo'lishi mumkin. Aynan respublikachilik (jumhuriyatchilik) o'zbek jamiyatining intellektual va axloqiy yangilanishi uchun tayyor lisonni taqdim qila oladi, yangilanish loyihasi aynan respublikachilik tamoyillari asosida bo'lishi kerak. Respublikachilik liberalizmdagi inson erkinligiga, sotsializmdagi ijtimoiy tenglikka, millatchilik (natsionalizm)dagi siyosiy millatga, dinga asoslangan g'oyalardan insoniy fazilatga bo'lgan urg'u kabi eng yaxshi hislatlarini o'zida mujassamlashtirgan bo'lib, yuqoridagi mafkuralarning ba'zi kamchiliklaridan xoli mafkuradir. Endilikda masala respublikachilik tamoyillari asosida amaliy dasturlar va siyosatlarni ishlab chiqish va tatbiq etish bo'lib qolmoqda. Quyidagi uch esse mushtarak mavzuda: qanday qilib inson davlat mashinasining ongsiz bir bo'lagidan ongli fuqaroga aylanadi? Qanday qilib adolatsiz siyosatdan norozilar, "men ham bu yurtning fuqarosiman va uning taqdiriga befarq emasman" deganlar iqtidor bilan to'qnashuvga bardosh beroladi? Va, alaloqibat, qanday qilib jamiyatda ma'nili ijobiy o'zgarishlar yuz beradi? Vatslav Gavel. "Power of Powerless" ("Kuchsizlarning kuchi") essesi. 1978 yil Vatslav Gavel tarixda o'rtamiyona dramaturgik asarlari yoki 12 yil davom etgan Chexiyaga prezidentligi bilan emas, aynan shu, o'zbek tiliga Xamid Sodiq tarjima qilgan falsafiy essesi sabab qoladi. Muallif kommunistik Chexoslavakiyada jamiyat zulmni muqobili yo'q me'yor, shunday bo'lishi kerak bo'lgan hol-ahvol sifatida qabul qilishini, zulmga ko'nikib yashashini tahlil qilgan va totalitarizmga qarshilik yo'llarini tadqiq etgan. "Yolg'on ichra yashash" (Living within a lie) va uning aksi — "Haqda yashash" (Living in truth) essening eng muhim tushunchalaridan. "Yolg'on ichra yashash" nima degani? Kommunistik rejim o'zini qudratda saqlab qolish uchun boshqa, soddaroq, diktaturalardan farqli o'laroq faqatgina tazyiq va zo'ravonlikka tayanmagan, uning xizmatida borliqni yaxlit tushuntirib berishga qodir qudratli mafkura ham bo'lgan. Gavel bu mafkurani "sekulyarlashgan din" deydi. Rejimning ramziy rituallarida ishtirok etmaslik, umum qabul qilingan o'yin qoidalarini buzish "haqda yashash"dir. Haqda yashash norozilik namoyishlarini uyushtirish yoki isyon ko'tarishni anglatmaydi (lekin Gavel, kezi kelsa, siyosiy kurashning bu usullarini ham inkor etmaydi). Haqda yashash, iloji boricha, davlat va uning repressiv apparati mavjud emasdek, inson o'z kundalik hayotini aslida qanday yashamoqchi bo'lsa, shunday yashashdir. Hurlikka otilgan bu ilk qadamning oqibatlari inson uchun voy bo'lishi mumkin, lekin qanday fikrlashdan, qanday musiqa janrini eshitishdan tortib qanday kiyinish yoki kitob o'qish kabi inson hayotining barcha jabhalarini nazorat qilishga oshiq bo'lmish diktaturalarda bunday hur yashash aksar hollarda ma'nili hayot va qarshilikning yagona ko'rinishidir. Gavel buni aksilsiyosiy siyosat deydi. Zulm davrida haqda yashash mazlumlarning, kuchsizlarning kuchidir. Va bunday haqda yashash zulmning kuchini kesadi, Sharqiy Yevropa va SSSRning keyingi taqdiri ko'rsatganidek, uning poydevoriga qo'yilgan dinamitdek xizmat qiladi. Aleksandr Soljenitsin, "Жить не по лжи!" ("Yolg'onda yashamaslik!") essesi. 1974 yil Vatslav Gavel o'zining 100 betlik essesida totalitar zulmga qarshilikning g'oyaviy asoslarini faylasufdek batafsil va bosiqlik bilan tahlil qilgan bo'lsa, Aleksandr Soljenitsinning 4 betlik essesi ko'proq payg'ambarona otashin xitob tarzida yozilgan. "Payg'ambarona" degani shu ma'nodaki, Soljenitsin nafaqat o'zi haqni gapirgan (va o'z e'tiqodi uchun balolarga qolgan), balki u SSSRda kommunistik rejim shaklini olgan zulmni yo'q qilishi mumkin bo'lgan (va haqiqatda ham, rejim qulashiga birmuncha hissa qo'shgan) kuchni hammadan oldin ayta olgan. Bu esse samizdat (o'znashr)da chop etilgan kunning ertasiga, 1974 yilning 13 fevralida Soljenitsin "aksilsovet faoliyati" uchun SSSR fuqaroligidan mahrum etilib, GFRga badarg'a qilingan. Barcha zamon va makonlarda zulm va yolg'on bilan kurashishning uch usuli bo'lgan. Birinchisi, inqilobchi, jihodchi va hokazo radikallar tanlagan yo'l bo'lib, unda zulmga qarshi qo'lda qurol bilan kurashiladi. Lekin siyosiy tarix yaqqol ko'rsatganidek, qurolli kurash aksar hollarda yana ko'proq zulmga sabab bo'ladi. Ikkinchi yo'l "kichik ishlar nazariyasi" bo'lib, unga ko'ra tizimni ichdan, qadam-baqadam isloh qilish mumkin. Lekin bu usulning zaifligi, birinchidan, tizimning asoslarini isloh qilishga vaqt kelganda, hech kim bunga yo'l qo'ymaydi, ikkinchidan esa, har qanday tizim ham isloh qilinishga arzimaydi. Masalan, isloh qilingan kommunizm baribir kommunizmdir, isloh qilingan SSSR yana o'sha SSSRdir. Zolim hokimiyatning ideal tab'asi (fuqarosi) — o'taketgan natsist yoki kommunist emas, balki u uchun fakt bilan uydirma, haqiqat bilan yolg'on orasida ortiq farq qolmagan oddiy, "kichik" insonlardir. Dissidentlar mana shu — na qahramon, na inqilobchi bo'lgan oddiy insonlarga o'zi uchun yolg'on nimayu haqiqat nima ekanligini aniqlab olib, oshkor jamoaviy yolg'ondan prinsipial va tadrijiy voz kechishni zulmga kurashishning uchinchi yo'li sifatida taklif qildilar. Birinchi pallada hammasi bir tekis kechmaydi, bu yo'l — qarshilik ko'rsatishning barcha yo'llari ichida eng mo''tadili — qamalib ketganlar uchun oson bo'lmaydi, lekin mumkin bo'lgan yo'llardan eng osoni bo'ladi, deydi Soljenitsin. Biz hatto shunda ham qo'rqoqlik qilsak, biz — past, mayda, umidsiz omilarmiz va Pushkinning bu nufuri bizgadir: Podalarga erk tuhfasi yot: Bichilish va qirqilish — marra. Meros emish avlodma-avlod Bo'yinturuq, halqa va darra. Czesław Miłosz. "The Captive Mind" ("Bandi ong") to'plami. 1953 yil Adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori Cheslav Miloshning asari markazida — 1930−1940 yillar polyak ziyolilarining ruhiy hayoti. Yozuvchi Stalin talqinidagi marksizm-leninizm mafkurasining o'sha davrdagi Sharqiy Yevropa, xususan, polyak intellektuallari ongiga singdirilishini, umuman olganda, ziyolilarning iqtidor va avtoritarizmga doimo maftun bo'lib qolaverishini mahorat bilan tahlil qilgan. Salkam 70 yil avval yozilgan "Bandi ong" asari bugun ham dolzarbmi? Fikrimcha, toki ziyolilar kommunizm, "bozor iqtisodiyoti", "Islomiy davlat" kabi ijtimoiy-siyosiy ta'limotlarga ruju qo'yib, ehtimoliy "porloq", "buyuk" kelajak yo'lida har qanday zulmni qabul qilishga (oqlashga) moyilligi mavjud ekan, bu kitob dolzarbligicha qolaveradi. Yoshlar asosan o'zini, hayotda o'z o'rnini qidirayotgan pallada bo'lgani uchun ular "men kimman?", "durust hayot nimadan iborat?" va shu kabi fundamental savollarga javob beradigan kitoblarni ko'proq o'qishi kerak deb xisoblayman. Shu nuqtai nazardan, tavsiyalarim: Zamonaviy mualliflardan: | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. «Gazeta.uz» kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida «Nima o'qiymiz?» savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! « Nima o'qiymiz? » loyihasining navbatdagi mehmoni — jurnalist va filolog, bir qator kitoblar va qo'llanmalar muallifi, jamoatchilik faoli Shahnoza Soatova . Turli janrdagi kitoblarni o'qiyman. Ancha yillar nashriyotlarda muharrirlik qilganim uchun, kasb taqozosi bilan, ya'ni muharrir yo musahhih sifatida o'qigan kitoblarimni mutolaa hisoblamayman, ularni o'qilgan kitoblar qatoriga qo'shmayman. Chunki u boshqacha o'qish, unda matnga professional talablar bilan qaraysiz, ko'pincha mutolaa zavqini his qilmaysiz. Hatto o'zim muharrirlik qilgan kitoblarni nashrdan chiqqach o'quvchi sifatida qayta o'qib chiqqan hollarim ham bo'lgan. Men faqat ko'ngil chopib, tanlab, ishdan bo'sh vaqtlarda yo atay bo'sh vaqt ajratib o'quvchi sifatida o'qigan kitoblarim haqida gapiraman. Tabiiyki, ular orasida badiiy adabiyot katta o'rinni egallaydi. Men badiiy asarlarni har qanday kasb-yo'nalish-soha vakillari o'qishi shart bo'lgan yo'nalish deb hisoblayman. Nazarimda, tasavvurni, kreativlikni, noodatiy fikrlashni rivojlantirishda badiiy asarlarga hech bir yo'nalish teng kela olmaydi. Loyihadan maqsad kitobxonlikni ommalashtirish ekan, so'nggi paytlarda o'qigan asarlarim orasidan har qanday kasb, saviya, daraja, dunyoqarashli kitobxon uchun tushunarli va manfaatli bo'la oladigan asarlardan tavsiya qilaman. «…yulduzlar yiroqligidan, oy oydinligidan, oftob otashligidan, yer yumshoqligidan, tosh qattiqligidan, suv suyuqligidan, tun qorong'iligidan, yo'l uzunligidan norozi qichqirmoqda. Odamlar jim, odamlar jim, odamlar jim!» Mistika, fantastika aralash o'ta realistik tasvir. Dahshatli voqealar shu qadar tiniq, serrang va real tasvirlanganki… Ayniqsa yetti kun yog'gan yomg'ir ichida sodir bo'layotgan falokatlarni deraza ortida rostanam yomg'ir yog'ib turganda o'qiganman… Dahshat bosgan. Bir uxlab turib, bozorga borib, konsertga tushib keldim hamki taassurotlar xiralashmadi, ehtiroslar bosilmadi. Haligacha asar epizodlari tasavvurimda gavdalanib turadi. Tasavvur qiling, notanish asarni o'qiy boshladingiz. Roviy syujetni bayon qilyapti: do'sti unga o'zining do'stining sirli o'limi haqida hikoya qilyapti va shu asnoda u marhumning kundaligini o'qib beryapti. Asosiy voqealar o'zi shu kundalikda yozilgan, ammo ungacha o'quvchi nechta hikoya ichidagi hikoyalardan o'tib borishi, qancha dahshatlarni boshdan kechirishi kerak. Daftarni har bir hikoyachi o'qiydi va esi og'ib qolaveradi. Oxirida o'sha daftarga yetib borgan o'quvchini ham dahshat bosadi — men ham esdan og'amanmi endi deb. Kompozitsiya shunaqa — kvest, labirint! Syujetga joylangan fikr esa undan ham dahshat — qahramon haqiqat qidiradi, topadi, topgan haqiqatini ichda saqlasa, esdan og'ib o'ladi, birovga aytsa, o'ldirishadi. Aytsam o'ldirurlar, aytmasam o'lam… Tillariga zanjir osgan itbaliqlar, deydi qahramon jim yurganlarni. Yoshligimda qo'rqinchli film ko'rsam, qo'rqsam ham oxirigacha borardim — bu menga qo'rquvlarimni yengish uchun mashq bo'lardi. Film oxirigacha joriy qo'rquvni yengib borishni eplash oson, ammo filmni ko'rib bo'lgach davom etadigan qo'rquvning uzun dumini kesib tashlash qiyin bo'lardi: necha kungacha kechasi hovliga yelg'iz chiqishga qo'rqib yurardim. «O'lim o'pqoni» menga qo'rquv bilan tango tushishni o'rgatgan. Bosh qahramoni ayollar bo'lgan asarlar ko'pincha bestsellarga aylanarkan — kitob bozorining yozilmagan qonuniyati shu. Turk yozuvchisi O'rxon Kamol qalamiga mansub — turmush o'rtog'ining qaltis qarori sabab umri xazon bo'lgan bir ayol kechmishlari ifodalangan «Dengizga otilgan ayol» romani sodda ifodasi va juda qiziqarli, dinamikali syujeti bilan bir nafasda o'qiladi. Asar XX asrning 20-yillaridan 50-yillariga bo'lgan voqealarni qamrab oladi. Unda O'rxon Kamolgagina xos o'tkir qiziqarli fabula bilan ishlash va uni bir nafasda o'qiladigan qiziqarli syujetga aylantirish mahorati ko'zga tashlanadi. Eri tomonidan ko'chaga haydalgan ayolning sarson va sarosar kechmishlarini o'qir ekansiz, ta'sirlanasiz, qayg'ulanasiz, o'ylanasiz, muhim xulosalar qilasiz. Faqat bu jarayonlarning qiziqarli mutolaa zavqi aro kechayotganni sezmay ham qolasiz. Muhimi, qiz bolaga o'z sha'nini himoya qilish, haq-huquqlarini tanish, irodali bo'lish bilan birga ta'lim hamda tarbiya ham har bir davr uchun dolzarb masala bo'lib qolajagiga amin bo'lasiz. " — Ichimda ikkita mavjudot doim it-mushuk, jiqqamusht bo'layotgandek. Biri — chalamushuk, boshqasi esa chalaodam. — Shunaqa deng… — endi doktor ham beixtiyor xo'rsindi. — Bus-butun odam bo'lish ham ba'zan odamga malol keladi aslida…" Anni Shmidtning ajoyib allegorik asari (ijtimoiy ertak)ni o'qib chiqib, hayotda odamlar va mushuklar roli almashib qolganmi deganman: mushuklar faolroq, aqlliroq, uyushqoqroq, yolg'onga nisbatan isyonkorroq, adolatsizlikka toqatsizroq… Xullas, odamlardan yaxshiroq, degan xulosaga rozi bo'lishdan boshqa chora qolmagandi. Odamga aylanib qolgan birgina aqlli va adolatparvar mushukcha yerdagi hayotni tomga ko'chiradiyu, jamiyatni tom ma'noda o'zgartiradi: so'z erkinligi, jamoatchilik nazorati, jinoyatlarni fosh qilish, qonun ustuvorligi, adolatli munosabatlar, korrupsiya va to'rachilikka qarshi kurash… kabi yo'nalishlarda butun shahar aholisiga ajoyib saboq beradi. Shuningdek, uyushgan, birdam, hamjihat jamiyat qanday bo'lishi kerakligini ham ko'rsatadi. Asar zamonamizga tashqaridan nazar tashlashga va muhim savollarni oldimizga qo'yishga undaydi: qayerda ustunmizu, qay joyda zaif? Nimani to'g'ri yo noto'g'ri qilyapmiz? Nimada faolmizu, nimalarga jur'atimiz yetmayapti? Nima uchun biz mushuklardek yo'l tutmayapmiz? Anni Shmidt — Hans Kristian Andersen nomidagi xalqaro Oltin medal sohibasi, niderland adabiyotining eng yorqin vakillaridan biri. Mukofotni olayotib u: «Faqat haqiqat, bitta ham yolg'on so'z yo'q», — deydi. «Mushuklar malikasi Minush» ham asli ertak bo'lsa-da, boshdan oyoq rost. Ushbu asarni onalar bolalariga albatta o'qib berishlari kerak. Chunki bolalarga asarning qiziqarli syujeti yoqadi: qizim o'n kun davomida uxlashdan oldin quloq qoqmay oyisi tilidan «Minush»ni tinglagandi. Shuningdek, o'qishga tavsiya qiladigan kitoblar (16+): | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda turli xil mazali bayramona salatlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Kolbasa va yashil no'xatlik klassik olive salatini bayramona bezaklash usuli. Yorqin, sabzirang, ishtaha ochar salat — yangi-yil dasturxoni uchun eng yaxshi tanlov. Bunday usulda dasturxonga tortish ham oilaviy uyda o'tkaziladigan bayram uchun, ham furshet uchun to'g'ri keladi. Tarkibiga ko'ra u oliveni eslatadi, ammo bezalish usuli bayramona . Dudlangan tovuq filesi va koreys sabzisi qo'shilgan salat tez va oson tayyorlanadi, ko'rinishi esa juda chiroyli va bayramona. Lazzatli, to'yimli, foydali, yengil va tez tayyorlanadigan — konservalangan tunets balig'i, sabzavotlar va zaytun qo'shilgan salat . Barcha sevadigan va biladigan qisqichbaqa tayoqchalaridan salatning qiziqarli ko'rinishi. Shirin nok, yong'oq, pishloq, ko'kat va qovurilgan steyk ta'mlari uyg'unlashgan muxtasham salat . Juda oson tayyorlanadigan sabzavotlar: ko'kat, kolbasa va pishloqdan iborat salat . Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
Bir yilda nechta kitob o'qiysiz? Kuningizning qancha qismini mutolaaga sarflaysiz? Xohlaganingizdan ko'ra kam, to'g'rimi? Ish-tashvishning tugamasligi yoki shunchaki hafsala, xohish yo'qligi bahona bunga. «Gazeta.uz» kitobxonlikni targ'ib etish, o'quvchini ko'p va xo'b o'qishga undash niyatida «Nima o'qiymiz?» savoli bilan olim, tadqiqotchi, jamoat faoli, yozuvchi-shoir, tarjimon va boshqalarga yuzlanadi, ularning yil davomida o'qigan yo o'qilishi shart deb sanagan kitoblari tavsiyasini sizga yetkazadi. Maqsad juda oddiy — kitobxon bo'laylik! « Nima o'qiymiz? » loyihasining navbatdagi mehmoni — Bi-bi-si O'zbek xizmati muxbiri, jurnalist Ibrat Safo . So'nggi uch-to'rt yil ichida mumtoz adabiyotga qiziqib qoldim. Bu asarlarning ba'zilarini o'smirligimda o'qiganman, lekin odam yoshi o'tgani sari bir asarni ikki xil talqinlar ekan. Har holda, menda shunday bo'lyapti. Yaqinda Toshkentga borganimda, «Akademnashr»ning do'konidan bir qancha kitoblar orasida Cho'lpon ning «Kecha va kunduz» asarini sotib oldim. Do'konda turib nashriyot izohini o'qib ko'rsam, bu yangi kitob asarning 1936 yildagi ilk nashri matniga moslab tayyorlangani yozilibdi. Demak, originaliga yaqin, qayta o'qish kerak, dedim. O'smirligimda uni bir ertakdek o'qiganman — uning naqadar buyuk asar ekanini na anglagan, na qadrlagan chiqibman. «Kecha va kunduz»ni qayta o'qib, Cho'lpon tengi yo'q yozuvchi ekanini tushundim. Uning har bir qahramonni qanday tasvirlashi — o'risu sart, boyu kambag'al, mingboshiyu xizmatkor, johilu jadidlarga bu qadar nozik ta'rif berishi bilan meni bu safar kitob o'z komiga tortdi. Romanda bir necha qiziq uslublar qo'llangan — misol uchun, poyezddagi kundalik uslubi. Unda adib Maryam va Miryoqubning o'ylarini kundalik tarzida bizga yetkazadi. Uni har birimiz qayta-qayta o'qisak arziydi, chunki 100 yil avval millatimiz qay ahvolda bo'lganini bilamiz. Jadidlarni ko'p gapiramiz, lekin Cho'lpon bu asarda ularning kapitalist va sotsialist turlarini ham izohlaydi. «Madaniyatsiz xalq»ning mingboshilari, imom va eshonlari rus noyib to'ralarga qanchalar itoatkorligi, quldek ko'rilgan «millat» vakillarining o'zaro ziddiyatlari, siyosiy o'yinlardan tortib har bir oiladagi maishiy mashmashalarni ham Cho'lpon o'ta zo'r tasvirlagan. Tarix takrorlanadi, deb to'g'ri aytganlar. Kitobdagi imomlarning rus noyib va mingboshilar buyurtmasi bilan juma namozidan keyin xalqni allalashlari, aminmanki, ko'plarga bugunni eslatadi. Oxirgi yillarda millatimiz tarixidan so'zlovchi kitoblarga qiziqishim ortgan, chunki angladimki, maktabda bizga tarixni noto'g'ri o'rgatganlar. Quyidagi uchta kitob ham xorijda, ingliz tilida nashr etilgan. Ularni o'qirkanman, xolisona yondoshuv va haqiqiy izlanishni sezdim: Uchala kitob ham Markaziy Osiyo tarixini rus imperialist va oriyentalistcha ekzotik kontekstdan tashqarida tahlil qilishga uringani bilan e'tiborimni tortdi. Uchovi ham osonlikcha o'qilmaydi — ma'lumot juda ko'p, shu sabab bobdan bobga sakrab, uchovini ham hali to'liq o'qib tugatganim yo'q. Ro'yxatdagi uchinchi kitob mualliflaridan biri Kloye Driyu Jizzax qo'zg'oloni haqida juda qiziq ma'lumotlarni bergan. U bilan 1916 yilgi qo'zg'olon haqida intervyu ham qildim. Bu qo'zg'olon haqida 1950 yillardan beri hech qanday kitob nashr etilmagan ekan. Avvallari qo'zg'olonga oq poshshoning o'rta osiyolik erkaklarni Birinchi Jahon urushiga mardikor sifatida safarbar qilish haqida farmoyishi sabab bo'lgan deyilardi, lekin, bu kitob mualliflari fikrida, asl sabablar boshqa. Ularga ko'ra, xalq ko'tarilishiga yer islohoti (masalan, unumli yerlarning Rossiyadan ko'chirib keltirilgan aholiga tortib olib berilishi, yangi soliqlar) sabab bo'lgan. Bu intervyuni ko'rishni va kitoblarni o'qishni tavsiya qilaman, chunki bu davrda o'zgarishlar juda tez va juda ko'p bo'lgan hamda bugungi kimligimizni shakllantirgan. Aleksandr Morrisonning esa bizning ongimizga singdirilgan «katta o'yin» — ikki imperiya to'qnashuvi qanchalar bo'rttrib ko'rsatilgani va bu rus/sovet rahbariyati uchun qanchalar manfaatli bo'lgani haqidagi fikrlari ham qiziq bo'ldi. Vatanimiz tarixidan tashqari men Ispaniya tarixiga oid kitoblarni ham qiziqib o'qiyman. Yaqinda Jerald Brenan ning «South from Granada» asarini maza qilib o'qidim va andalusiyalik ispanlar naqadar o'zbeklarga o'xshashiga yana bir bor amin bo'ldim. Brenan g'aroyib shaxs bo'lgan. Birinchi Jahon urushidagi harbiy xizmati uchun olgan to'lov bilan u Angliyani tark etib, butkul o'zga mamlakatda qo'nim topishga qaror qiladi. Buning uchun u men sevadigan Alpuharra tog'laridagi qishloqni tanlaydi. Asarda u tog'u toshlar oralab piyoda yurib yo'liqqan sarguzashtlari bilan bir qatorda mahalliy xalqning o'ziga xosliklari va hatto o'simliklarini o'rgangan. Uni ko'rishga Angliyadan bir necha adiblar doxil Viktoriya Vulf ham keladi. Yegenga Lanxarondan eshaklarda o'tish sahnasi o'qib ko'p kuldim. Tog'ning tepasida, qoyalarga osilgan Lanxaronga ko'p boraman va uning atrofida eshakda harakatlanishni tasavvur qilolmayman, chunki hatto mashina zo'riqadi. Shunga o'xshash, lekin yaqinroq o'tmishni tasvirlab yozilgan asar Kris Styuart ning «Driving over lemons» kitobidir. Undan andalusiyaliklar haqida ko'p narsa o'rgandim. Nega u yerdagi qishloq odamlari suv serob bo'lsa-da, sug'orish sabab ko'p janjallashadi, deb o'ylardim. Kitobda bu an'ana ajoyib tarzda izohlangan. «Sen sug'orishni bilmas ekansan» degani alpuharraliklar uchun eng dahshatli haqorat ekan. Kris Styuart gazsiz, elektrsiz, hech qanday zamonaviy qulayliklarsiz o'zi va oilasiga kichik ispan qishlog'ida hayot yaratar ekan, sarguzashtlarini hajv aralash qog'ozga tushirgan. Natija — juda tez o'qiladigan asar. Rus yozuvchilaridan Vladimir Nabokov va Mixail Buлгаков ni tavsiya qilgan bo'lardim. Mumtoz asarlarni qayta o'qish odatimga ko'ra, yaqinda «Usta va Margarita» va «It yuragi» asarlarini yana o'qidim. To'g'rirog'i, 15 yoshimda «Usta va Margarita»dagi sahnalardan qo'rqib, tugatolmagandim. Ammo bu safar o'zgacha bir ixlos bilan o'qib bitirdim. Uning talqinlari ko'p, ba'zilar siyosiy talqin ham beradi. Qanday talqin bermang, uning yozilish uslubi, undagi boy fantaziya, fantastik qahramonlar meni o'ziga rom qildi. Yoshlar (18−30 yosh orasidagi yigit-qizlar) o'qishi tavsiya etiladigan 10 kitob ro'yxatini bermaganim yaxshi, deb o'ylayman. Chunki har kim mening qiziqishim emas, o'z qiziqishiga qarab kitob tanlagani yaxshi. Lekin, o'qish kerak. Kitob yoqmasa, tugatish shart emas, boshqasiga o'ting — menda bu ko'p bo'lgan. Asosiysi — o'qish, o'rganish, uqish. Bolaligimda har yakshanba kuni onam bilan bozor qilgach, Shovotning Qal'a degan joyidagi ajoyib kitob do'koniga kirardik va onam albatta bitta kitob olib berardilar. Kitobga ixlosni ota-onalar bolalikdan farzandlariga singdirsalar, fikrimcha, ular kengroq dunyoqarash va fantaziya bilan ulg'ayadilar. | advice |
Har yili dunyo bo'ylab juda ko'plab yangi kitoblar nashrdan chiqadi. Worldometer sayti ma'lumotlariga ko'ra, 2022 yilda jami 2,8 millionga yaqin kitob bosib chiqarilgan. The New York Times, The Economist, Time kabi nashrlar va Amazon, Goodreads kabi servislar har yili shu yilning o'zida chiqqan eng yaxshi kitoblar reytingini e'lon qiladi. «Gazeta.uz» 2022 yilda chiqqan va dunyo bo'ylab ko'pchilikning diqqatiga sazovor bo'lgan kitoblar reytinglarini e'tiboringizga havola etadi. The New York Times nashri tomonidan an'anaviy tarzda e'lon qilinadigan top-10`likning 2022 yilgi talqinidan ham badiiy, ham ilmiy-ommabop kitoblar joy olgan . Asar muallifi 2010 yilda «A Visit from the Goon Squad» nomli asari uchun Pulitser mukofotini qo'lga kiritgan. «The Candy House», ya'ni «Qandli uy» kitobi aynan o'sha asarning davomi hisoblanadi. Biroq ushbu kitobni o'qishingiz uchun oldingisini o'qish talab etilmaydi, asarlar o'rtasida tushunmay qoladigan darajadagi bog'liqliklar yo'q. Ushbu asarda antiutopiya belgilarini kuzatish mumkin. Undagi asosiy qahramonlar o'z dunyosini yaratadi: u yerda insonlar xotiralar bankidan foydalanish va ularni valyuta sifatida qo'llash imkoniyatiga ega. «Checkout 19» romani Londonning kambag'al, ishchilar yashaydigan hududida o'sib ulg'aygan va o'qishni juda yaxshi ko'radigan qiz haqida hikoya qiladi. Kitoblar unga yolg'izlikdan xalos bo'lishga yordam beradi va uning tasavvurida butunlay yangi olamlarni yaratadi. The New York Times muharrirlari bu kitobni eksperimental va hatto biroz syurrealistik, ammo o'quvchiga zavq ulashuvchi kitob deb baholadi. Ushbu muallifning kitoblari doimiy tarzda The New York Times toplaridan joy olib keladi. Ushbu kitob Charlz Dikkensning «Devid Kopperfild» asarini eslatadi va kambag'al bolalik, zaharli moddalarga qaramlik kabi muammolar haqida o'ylashga majbur qiladi. Kitobning bosh qahramonlaridan biri 12 yoshli ukasini yo'qotadi. Biroq, bu voqeadan keyin taqdir u qizni ukasiga o'xshab ketadigan erkaklar bilan yo'liqtiradi. Aynan havotirlar va yo'qotish azobi bu asarning asosida turadi. Yozuvchi qayg'uning tabiatini va u vaqt tushunchasini, xotiralarni qay darajada o'zgartirishini va hatto muqobil voqelikni orzu qilishiga sabab bo'lishi mumkinligini o'rganishga harakat qiladi. Muallif o'tgan asr boshlarida amerikalik boylar sinfi qanday shakllangani haqida hikoya qiladi. Asarning bosh qahramoni Nyu-Yorkda yashovchi muvaffaqiyatli moliyachi bo'lib, u juda tez fursatlarda yuqori martabaga erishishga muvaffaq bo'ladi. Bu ilmiy-ommabop asar bo'lib, o'quvchini odatiy «qobig'ini» tark etishga va hayvonlarning o'z atrofidagi dunyoni qanday qabul qilishlari haqida o'ylashga majbur qiladi. Ed Yongning hikoya uslubi juda jonli va hayajonli. Kitobda ko'plab faktlar keltirilgan va ular bizni bu katta olamda qanchalik kichik, cheklangan mavjudot ekanligimiz haqida o'ylashga majbur qiladi. Ushbu kitob The New Yorker nashrining doimiy muallifi Xua Xsu tomonidan yozilgan memuar asar hisoblanadi. U ushbu kitobda AQSh immigratsion madaniyatini o'rganishga harakat qilgan. Ushbu kitobda muallif ruhiy kasalliklardan aziyat chekayotgan odamlar haqida gapiradi va o'z muammosi bilan o'rtoqlashadi. Reychel Avivga anoreksiya tashxisi qo'yilganida u 6 yoshda edi va uni bu asarni yozishga uning tajribasi undagan. Ushbu kitobni yozishdan oldin muallif qullik va «qora tanlilar»ga qarshi kurashning afro-amerikaliklarning sog'lig'iga ta'sirini kuzatishga yordam beradigan ko'plab mustaqil hisobotlarni, tarixiy ma'lumotlarni o'rganib chiqdi. Shuningdek, AQSh aholisining qora tanlilari orasida yurak-qon tomir kasalliklarining ko'payishi, onalar o'limining ko'payishi va hatto ruhiy salomatlik muammolari sabablari tahlil qilinadi. Muallif kitobda Amerika sog'liqni saqlash tizimida irqchilik hali ham mavjud degan xulosaga keladigan ko'plab jihatlarni ko'rib chiqadi. Fintan O'Tul — iste'dodli munaqqid va esseist bo'lib, u o'zining yangi kitobini «zamonaviy Irlandiyaning shaxsiy tarixi» deb ataydi. Ushbu asar ko'pchilik tomonidan juda katta maqsadni o'z oldiga qo'ygan loyiha deya e'tirof etilgan. Muallif o'z mamlakati tarixidagi so'nggi 60 yilni shaxsiy tarjimai holi bilan taqqoslaydi. Amazon har yili 100 ta eng mashhur kitoblar ro'yxatini e'lon qilib boradi. 2022 yilda Amazon muharrirlar tanlovi (Editors' Picks) bo'yicha Gabriel Zevinning «Tomorrow, and Tomorrow, and Tomorrow» nomli asari yilning eng yaxshi kitobi deb topildi. Kompaniyaning 2022 yil sarhisobiga ko'ra e'lon qilgan yuztalik ro'yxatidagi top-10`likni e'tiboringizga havola etamiz. Kitob bizni yorqin xayoliy izlanishga, shaxsiyatni, ijodkorlikni va do'st orttirishga bo'lgan ehtiyojimizni o'rganadi. Va ushbu vazifa 1987 yilda kasalxonada uchrashadigan ikki qahramon — Sem va Sadi ishtirokida amalga oshiriladi. Sakkiz yil o'tgach, ular yana uchrashishadi va birga boshdan kechirgan voqealarini eslashadi. Ushbu kitob bizga Janubiy Amerikadan AQShga sayohat qilishga majbur bo'lgan 9 yoshli bolaning hissiyotlarini ko'rsatadi. Demak, ushbu asar ham migratsiya va bu davrda boshdan kechirgan barcha yaxshi-yomon his-tuyg'ular haqidadir. Bu asar juda dolzarb mavzu — nima uchun diqqatimizni jamlashimiz va qilayotgan ishimizga e'tibor qaratishimiz tobora qiyinlashib borayotganining sababi haqida so'zlaydi. Boshqacha qilib aytganda, nega biz bunchalik chalg'iyapmiz? Kitob ko'pgina tadqiqotlar asosida yozilgan bo'lib, biz uchun juda zarur bo'lgan konsentratsiyani tiklash bo'yicha tavsiyalar beradi. Shubhasiz, Stiven King nima yozishidan qat'i nazar, u har doim bestsellerlardan biriga aylanadi. «Ertak» nomini olgan bu roman bizga yaxshilik va yovuzlik o'rtasidagi epik jangda ishtirok etishi kerak bo'lgan kutilmagan qahramonni bosh qahramon sifatida taklif qiladi. Jeraldin Bruks — Pulitser mukofoti sovrindori hisoblanadi. Ushbu kitob uchta sanadan iborat hikoya haqida so'zlaydi: 1850, 1954 va 2019. Asar xayolimizni chulg'ab oluvchi fikrlar, adolatsizliklar va ruhlar haqida. Voqealar markazida sobiq tennis chempioni Kerri Sotoning hayoti yotadi. U o'z unvonini himoya qilish uchun faol hayotga qaytishga harakat qiladi. U bunday muvaffaqiyatga erishish uchun hamma narsaga tayyor. Ushbu kitob ko'plab ro'yxatlardan o'rin olgan. Yuqorida bu asarni The New York Times o'ntaligidan ham topishingiz mumkin. «Yo'qotilgan yuraklar» deb tarjima qilinadigan ushbu romanda otasi bilan tinch-totuv hayot kechirayotgan bosh qahramon Berd Gardner voqealar markazida turadi. U ichida surati bo'lgan sirli xatni qabul qilib oladi va xatni 9 yoshida tashlab ketgan onasi bilan bog'laydi. Shundan so'ng, asosiy qahramon onasini qidirishga otlanadi. Kitob Osvensimdan qochishga muvaffaq bo'lgan kam sonli odamlardan birining haqiqiy hikoyasiga asoslangan. U nafaqat bu ishni qanday qilgani yoki xavfsiz joyga borish uchun nimalarni boshdan o'tkazgani haqida, balki konsentratsion lagerlarda o'zi guvoh bo'lgan vahshiyliklar haqida ham gapirib beradi. Don Uinslouning «Yonayotgan shahar» deb tarjima qilinadigan ushbu kitobi bizga 1986 yildagi Rod-Aylend shtatidagi Providens shahrini tasvirlaydi va u yerdagi mafiya fraksiyalari faoliyati haqida so'zlaydi. The Economist har yili biznes va texnologiyalar yo'nalishidagi eng yaxshi kitoblarni e'lon qilib keladi. Bu safar The Economist yilning eng yaxshi kitoblari ro'yxatiga texnologiyalar haqida 5 ta, biznes haqida 10 ta kitobni kiritdi . Kitobda iqtisodiyot tarixchisining AQSh mikrochiplarni loyihalash va ishlab chiqarish bozorida qanday qilib yetakchilikka erishganligi va yarimo'tkazgichlarning o'zi zamonaviy dunyoning ajralmas qismiga hamda AQSh va Xitoy o'rtasidagi geosiyosiy qarama-qarshiliklar vositasiga aylangani haqidagi fikrlari bayon etilgan. Kitob muallifi huquqshunos Syuzi Alegre texnogigantlarning iste'molchining boshiga «kirib», uning fikrlari yo'nalishiga qanday ta'sir o'tkazishga harakat qilayotgani, shuningdek, bu fikr erkinligini juda kech bo'lmasdan qanday himoya qilish haqida tadqiqot qiladi. Tarixchi-jurnalist Sebastyan Mallabining asari Google, SpaceX va Alibaba kabi texnologik dunyoning «akulalariga» sarmoya kiritgan moliyachilarning «g'alati guruhi» haqida hikoya qiladi. Kitobda eng katta korporativ muvaffaqiyatsizliklar, raqamlar va haddan ortiq yuqori berilgan baholar hamda Uber va WeWork kabi «yangilar» haqidagi hikoyalar mavjud. Kitobda faylasuf virtual reallik texnologiyasi prizmasi orqali borliq, din, tana va ong haqidagi abadiy savollar to'g'risida fikr yuritadi. Kitob metaborliq insonning kelajakdagi boshpanasi emas, balki uning hozirgi zamonining bir qismi ekanligini istisno qilmagan holda fikr yuritishga undaydi. Qiziquvchan o'smirlar va kattalar uchun kompyuterlar olamiga rasmli ekskursiya. 2017 yilda Xitoyning Tencent kompaniyasi Facebook`ni ortda qoldirib, dunyoning beshinchi yirik kompaniyasiga aylandi, bu G'arbni xavotirga soladi. Jurnalist Lulu Chen ushbu kitobda Xitoyning burilish nuqtalari xronikasi va Xitoy texnologiyasining siyosiylashgan dunyosida muvaffaqiyatga erishish uchun nima qilish kerakligi haqida so'zlaydi. 2011 yil: Yaman qirg'oqlari yaqinida tankerga qaroqchilar hujumi, dengiz inspektorining ochilmagan qotilligi va moliyaviy sirlarning hayratlanarli tarzda fosh etilishi… Kitobda badiiy bo'lmagan voqealarning uyg'unligi ko'proq xayoliy trillerga o'xshaydi, lekin aslida xalqaro yuk tashish sanoati va undan foyda oluvchilarning bahsli tomonlarini ochib beradi. Iqtisodchi Kouen va venchur kapitalisti Grossning fikricha, past baholangan innovatorlarni yollash biznesda oldinga borishning eng oson yo'llaridan biridir. Kitobda ular o'nlab talabgorlar orasidan iste'dodlisini qanday tanib olish va uni kompaniyaga qanday jalb qilish haqida so'z boradi. Kitobda, shuningdek, shunday iste'dod egalariga ham qanday qilib «o'zini topish» mumkinligi haqida tavsiyalar beradi. Moliyaviy jurnalist Uilyam Koenning talqinidagi General Electric kompaniyasining yuksalishi va qulash tarixi. Jurnalist Daniel Pink ijtimoiy psixologiya, nevrologiya va biologiya sohasidagi tadqiqotlarni ko'rib chiqqach, ushbu kitobida «afsus chekmasdan yashash» afsonasini rad etadi. Ushbu kitobda Los-Anjeles Menejment maktabining olimi va professori «qiyinchiliklar bo'ylab va uning atrofida» fikr-mulohazalar yuritish nima ekanligini va ish strategiyalarining sirini topishga urinib ko'rgan. An'anaviy ofislar boshidanoq xato edi, deb hisoblaydi Xobsbaum va pandemiya uzoq vaqtdan beri turib qolgan muammolarni qaytadan ko'tardi: ofis nima uchun kerak va u qanday vazifalarni hal qiladi. Kitobda muallif ish beruvchilar va xodimlarga yangi gibrid ish oqimlariga moslashishga qanday yordam berish haqida gapiradi va iyerarxiya, tarafkashlik va o'z taqdirini o'zi belgilash muammolari bunga qanday ta'sir qilishi haqida yozadi. Ushbu kitob imperiyalar davridan keyingi Buyuk Britaniyaning institutlari — banklar, yuridik firmalar, maktablar va universitetlar qanday qilib adolatli o'yin g'oyasini shakllantirishga harakat qilganligi, ammo oxir-oqibat pulga o'ch oligarxlarning xizmatkorlariga aylangani haqidagi provokatsion nuqtai nazardir. London biznes maktabining boshqaruv amaliyoti professori ushbu kitobda Yaponiyaning Fujitsu va Britaniyaning HSBC kompaniyalari gibrid va moslashuvchan ish muhiti tushunchasini qanday qayta belgilayotganligi haqida so'zlaydi. Ushbu kitobdan Iordaniya qochqinlar lageridagi suriyalik tadbirkorlarning ilhomlantiruvchi uchta hikoyasini topish mumkin. Goodreads.com har yili an'anaviy tarzda sayt foydalanuvchilari tomonidan turli nominatsiyalar bo'yicha tanlangan yilning eng yaxshi kitoblari e'lon qilinib kelinadi. Ushbu sayt kitob o'qishni sevuvchilar uchun ijtimoiy tarmoq hisoblanadi va saytga doimiy tarzda millionlab foydaluvchilar tashrif buyuradi. 2013 yildan buyon ushbu sayt Amazon`ga tegishli. Goodreads 2022 yilda ham turli janrlar va yo'nalishlar bo'yicha eng yaxshi kitoblarni aniqladi . Wired jurnali e'lon qilgan ro'yxat so'zboshida «Dengiz jonzotlaridan tortib, «O'n birinchi stansiya»ning davomigacha — bular biz 2022 yilda o'qigan eng yaxshi kitoblardir», — deb yozilgan. Yil yakunida Time jurnali ham 2022 yilning 100 ta «mastrid» (must-read) kitobini e'lon qildi . Ushbu ro'yxatda kitoblar nomlar bo'yicha alifbo tartibida joylashtirilgan. Shuningdek, The Guardian (alohida yo'nalishlar bo'yicha), Esquire (Top-50), Vanity Fair (Top-39) nashrlari ham o'z talqini bo'yicha yilning eng yaxshi kitoblari ro'yxatini e'lon qilishdi. Bundan tashqari, New Yorker jurnali 300 dan ortiq kitobni o'z ichiga olgan «2022 yilning eng yaxshi kitoblari» deb nomlanuvchi uzun ro'yxatni ommaga taqdim etdi. New York Times, The Guardian, Time, New Yorker kabi ko'pgina mashhur nashrlarning eng yaxshi kitoblar ro'yxatida « Stay True », « The Candy House », « Sea of Tranquility », « An Immense World », « Trust » kabi kitoblarni ko'rishimiz mumkin. Demak, ushbu kitoblarni 2022 yildagi eng muvaffaqiyatli kitoblar deb atash mumkin. | advice |
Gazeta.uz pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda Qurbon hayiti bayrami uchun pishiriqlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Sevimli qush tili pishirig'ining gaz pechida pishiriladigan usuli. Mazzali va barchaga tanish — paxlava pishirig'i. Baklava deb nomlaniluvchi bu pishiriq turk oshxonasining eng sevimli shirinliklari qatoriga kirishi bejiz emasdir. Tashqi ko'rinishi chumoli uyiga o'xshash « muraveynik » pishirig'i maydalangan xamir va qaynatilgan quyultirilgan sutli kremdan tayyorlanadi. Chak-chak ko'p masalliqlarni talab qilmaydigan, juda mazali pishiriq. Do'mboq, havodor va yumshoq bo'g'irsoqlar barchaga manzur keladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz tot Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15 | advice |
Yozning issiq kunlari boshlangach, yuqori harorat ko'pchilik uchun haqiqiy sinovga aylandi. Issiq ob-havo oqibatida insonlarda yurak-qon tomir kasalliklari jiddiylashishi, infarktga uchrashi yoki o'pka yallig'lanishi kabi boshqa jiddiy muammolarga duch kelishi va bu o'limgacha borishi mumkin. Misol uchun, JSST ma'lumotlariga ko'ra, 1998 yildan 2017 yilgacha muddat davomida dunyoda 160 mingdan ortiq inson jaziramadan halok bo'lgan. Gap ob-havoda o'zgarishlar kuzatilmaganida tirik qolishi mumkin bo'lgan insonlar haqida ketmoqda. Lancet tomonidan e'lon qilingan xabarlarga ko'ra, 1980 yildan 2016 yilgacha dunyo bo'yicha yuqori harorat sababli kuzatilgan o'lim holatlari 74% ga oshgan. So'nggi yillarda vaziyat yanada yomonlashmoqda. 2021 yilning o'zida dunyoning turli chekkalarida yuqori harorat ko'rsatkichlari borasida bir qator rekordlar yangilandi, deya ma'lum qiladi BBC. «Gazeta.uz» ushbu maqolada issiq ob-havoda qanday qilib xavflardan holi bo'lish va sog'likni saqlash borasida turli mutaxassislar tomonidan berilgan tavsiya va maslahatlarni jamladi. Organizmning qizib ketishi, odatda, quyidagi sabablarga olib keladi: Agar siz yoki sizning yoningizdagi inson o'zini yomon his qilishni boshlasa, darhol quyidagi choralarni qo'llash lozim: Agar bu choralar yarim soat ichida ahvolni yaxshilamasa yoki jabrlanuvchi hushidan ketsa, darhol tibbiy yordamga murojaat qilish kerak. Har qanday nazoratsiz gipertermiya (tana haroratining oshishi) shoshilinch tibbiy yordamni talab qiladi. Jazirama ob-havo kuzatiladigan kunlar davomida hattoki uyda ham qiynalish, uxlay olmaslik va boshqa oqibatlarga duch kelish mumkin. Ayniqsa, agar uyda konditsioner bo'lmasa, bunda uyda salqinlikni saqlash uchun qo'shimcha choralar talab etiladi. Bunda, qo'yidagilarni bajarish tavsiya qilinadi: Xonaga tushadigan yorug'lik miqdorini cheklang. Buning uchun pardalar yoki qalin pardalari juda mos keladi. Pardalarni erta tongdan quyosh botguncha yopiq holda saqlash va kechasi ochish tavsiya etiladi. Elektr jihozlarini o'chiring. Barchamiz bilamizki, elektr tarmog'iga ulangan har qanday uskuna o'zidan issiqlik chiqaradi. Kvartiradagi haroratni ko'tarmaslik uchun foydalanilmayotgan uskunalarni o'chirib qo'yish kerak bo'ladi. Bundan tashqari, issiq kunda, olovda yoki pechda ovqat pishirmagan ma'qul. Xonani keraklik vaqtda shamollatib turing. Ko'pchilik xona derazalarini kun bo'yi ochiq holda qoldirishni maslahat beradi. Ammo tajriba shuni ko'rsatadiki, eng yuqori issiqlik paytida (12:00 dan 16:00 gacha) derazalaringizni ochiq holda qoldirmaganingiz ma'qul. Kunning issig'ida derazani ochiq qoldirgan holda, siz xonadoningizga qizib ketgan havoni kiritasiz, bu esa haroratning yanada oshishiga olib keladi. Shuning uchun, kvartira derazalarini kechasi (optimal ravishda soat 2:00 dan ertalab 5−6 gacha) va kechqurun 16:00 dan keyin ochish tavsiya etiladi. Uydagi namlik darajasini nazorat qiling. Issiq paytda uydagi namlik darajasi katta ahamiyatga ega. Shuning uchun, pol va yuzalarni tez-tez artib turing yoki kuniga bir necha marta pulverizator orqali salqin suv sepib turing. Ho'l choyshabda uxlash yoki o'ranib yotish tavsiya etilmaydi. Bu shamollash va shu kabi boshqa kasalliklarning paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Ventilyatordan foydalaning. Uylarda ventilyatorlar konditsionerlardan ko'ra ko'proq uchraydi. Kvartiradagi haroratni pasaytirish, lekin shu bilan birga shamollamaslik uchun siz ventilyatorni o'zingizga emas, balki mebel joylashgan tomonga yo'naltirganingiz ma'qul (sovutayotganda, u o'zini o'rab turgan narsalardagi issiqlikni o'ziga torta boshlaydi). Ventilyator oldiga bir shisha yoki chelak sovuq (yoki muzlatilgan) suvni ham qo'yishingiz mumkin — bu xonani tezroq sovutishga yordam beradi. O'zingizni o'simliklar bilan o'rab oling. Agar uyingizda kichkina bo'lsa ham ochiq joy, terrasa, balkon yoki bog' bo'lsa (ayniqsa uyning quyoshga eng ko'p ta'sir qiladigan qismida), uni o'simliklar bilan to'ldiring. Ular issiqlikdan himoya sifatida xizmat qiladi. Uyda va ko'chada kuzatiladigan yozgi jazirama uxlashga halaqit berishi, uxlaganda ham to'yib uxlashga qo'ymasligi mumkin. Somnologlar yozning issig'ida uyquni yaxshilash uchun bir nechta tavsiyalar bergan: Agar siz doimiy tarzda ko'chada mashq qilishga, yugurishga odatlangan bo'lsangiz, jaziramada sharoitning o'zgarishini hisobga olishingiz va bunga ko'nikishingiz kerak bo'ladi. 30−35 daraja issiq istalgan jismoniy harakatlarni xavfli qilib qo'yadi. Yurakka og'irlik tushadi, organizmning qizib ketishi va quyosh urishi xavfi paydo bo'ladi, shuning uchun havo haroratini ham hisobga olish va mashqlar uchun to'g'ri vaqt tanlash kerak bo'ladi. Ertalabdanoq og'ir mashqlarni qilish yoki yugurish tavsiya etilmaydi, chunki bu vaqtda organizmda qon aylanishi sust bo'ladi. Agar kechqurun mashq qilish imkoniyati bo'lmasa, ertalab mashq qilish mumkin, ammo faqat uyg'onishdan 1−2 soat o'tgandan keyin. Shuningdek, bunda ertalab havo harorati 30 daraja issiqdan yuqori bo'lmasligi kerak. Ayniqsa jaziramada mashq qilishda bu jihatlarga gipertoniya va boshqa yurak-qon tomir kasalliklaridan hamda semizlikdan aziyat chekadigan insonlar e'tibor berishi lozim. Bunday sharoitda ularga og'ir bo'lmagan, oddiy mashqlarni bajarish tavsiya qilinadi. Doimiy tarzda qabul qiladigan dori vositalaringizni yoningizda olib yurishingiz, umuman, uydagi dori vositalarini salqinroq joyda saqlash tavsiya etiladi. Yog'li va go'shtga boy ovqatlarni bunday sharoitda kamroq iste'mol qilish kerak bo'ladi. Shuningdek, jaziramada kichik miqdorlarda, tez-tez ovqatlanish maslahat beriladi. To'yib ovqatlanish, issiq haroratda organizm uchun og'irlik qilishi mumkin. Issiq ob-havo sharoitida iloji boricha kamroq chekish (yoki chekmaslik) tavsiya qilinadi. Chekish — organizmning qizib ketishiga sabab bo'ladi. Shuningdek, yoz faslida alkogolli ichimliklar iste'moli ham yomon oqibatlarga sabab bo'lishi mumkin. Umuman, jazirama issiq sharoitida boshni salqin saqlash lozim, ya'ni yopiq joylarda bo'lish, quyosh nurlari ostida ko'p qolib ketishdan qochish kerak. Shu bilan birga, konditsionerdan foydalanishda ham ehtiyotkor bo'lish, haroratni birdaniga eng pastki ko'rsatkichga tushirib yuborish tavsiya etilmaydi. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda mazali nonushtalar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Menemen — pomidor va bulg'or qalampiri bilan pishiriladigan turklarning milliy nonushtasi. Tuxumli skrembl — bu ana'anaviy yevropacha sariyog'da pishiriladigan omlet. Kruassan sendvichlar uchun 3 xil nachinka, sevganingizni tanlang va tayyorlang. Oson va tez tayyorlanadigan, ichida kartoshka pyuresi va pishloq bo'lgan mazali chalpak . Mazali va foydali tvorogli pankeyklar . Ularni istagan qo'shimchangiz — shokolad pastasi, smetana, quyultirilgan sut, murabbo, rezavor mevalar — bilan iste'mol qilishingiz mumkin. To'yimli va qiziqarli lavash ichida pishirilgan tuxum. Ta'bga ko'ra sabzavotlar va ko'kat qo'shishingiz mumkin. Kattayu kichikni lol qoldiradigan kichkinagina pankeyklar . Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda mazali yaxna sho'rvalar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Qaynatilgan kolbasa, qatiq va mineral suv solib tayyorlaniladigan yaxna sho'rva . Lapsha va unga qo'shiladigan bir necha xil aralashmalardan iborat ayni yozbop, yaxna taom . Donlardan tayyorlanadigan o'zbekcha yaxna sho'rva . Nordon ta'mli samarqandcha muzday ayron . Ispaniya taomi bo'lmish pomidorli yaxna sho'rva . Vitaminlarga boy sabzavotlar tufayli ham bu sho'rva juda mazali va foydali hisoblanadi. Bolgariyaning mashhur sho'rvasi « Tarator » okroshkaga o'xshaydi, ammo uning masalliqlari biroz boshqacha. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
So'nggi yillarda dunyoning aksariyat davlatlari kun tartibida bo'lib kelgan raqamlashtirish jarayonlari pandemiya fonida keskin jadallashdi. Raqamli texnologiyalarning jamiyat hayotida misli ko'rilmagan darajada o'rin egallashi insonlar turmush tarzi va mehnat faoliyatida tub burilish yasadi. Pandemiyaning dastlabki to'lqinlarida mehnat bozorida kuzatilgan ishsizlikning ortishi keyinchalik ishchi kuchining tarmoqlararo ko'chishi, aniqroq aytganda, mehnat resurslarining yangi ochilgan ish o'rinlari yoki ishchi kuchiga talab nisbatan yuqori bo'lgan sohalarga o'tishi bilan o'rin almashdi. «Gazeta.uz» ana shunday o'zgaruvchan bozor shartlari fonida «kelajak kasblari» deya e'tirof etilayotgan kasblar to'g'risidagi ayrim ishonchli ma'lumotlarni o'z materialiga jamladi. ManpowerGroup kompaniyasi tomonidan o'tkazilgan «Bandlik istiqbollari tadqiqoti» (The Employment Outlook Survey) butun dunyo bo'ylab 40 000 dan ziyod ish beruvchilar o'rtasida 2022 yilning uchinchi choragi uchun ishga yollash bo'yicha loyihalarni o'rgandi. Kompaniya o'zining mazkur tadqiqoti natijalariga tayanib, hozirda dunyo miqyosida eng yuqori talab kuzatilayotgan kasblar va qobiliyatlar, ishga yollashda ish beruvchilar duch kelayotgan muammolar hamda global bandlik istiqbollari bilan bog'liq boshqa ma'lumotlarni taqdim etdi . Xususan, kompaniya tomonidan tuzilgan bugungi kunda eng ko'p talab qilinadigan kasblarning TOP-5 talik ro'yxatida IT va Data (ma'lumotlar) sohasi mutaxassislari yetakchilik qilmoqda. Keyingi o'rinlarda savdo va marketing (2), operatsiyalar va logistika (3), tovar va xizmatlar ishlab chiqarish (4) hamda mijozlar bilan ishlash va front-ofis (5) bo'yicha mutaxassislar sanab o'tiladi. Shuningdek, kompaniya so'rov natijalariga muvofiq, ish beruvchilar tomonidan eng ko'p talab qilinadigan va, ehtimol, eng ko'p qadrlanadigan shaxsiy xususiyatlar ( soft skills ) beshtaligini ham ma'lum qildi: Tadqiqot xulosasida keltirilishicha, ish beruvchilar orasida ishchi kuchiga bo'lgan talab optimistik ruhda va pandemiyadan keyingi davrda kuzatilgan eng yuqori darajada qayta tiklanmoqda. Shu bilan birgalikda, global miqyosda «iqtidorlar tanqisligi» (talent shortage) so'nggi 16 yillikdagi rekord darajani qayd etmoqda. So'rovnomada ishtirok etgan ish beruvchilarning to'rtdan uch qismi (75%) bo'sh ish o'rinlarini to'ldirishda qiyinchiliklarga duch kelayotganligini ma'lum qilgan. Xususan, mazkur ko'rsatkich 2010−2016-yillar oralig'ida nisbatan barqaror (31−40% oralig'ida) kuzatilgan bo'lsa, 2019−2022-yillar oralig'ida keskin — 45% dan 75% gacha o'sganligini ko'rish mumkin. Tadqiqot natijalariga ko'ra, asosan ta'lim, sog'liqni saqlash, ijtimoiy ish, davlat xizmatlari, IT va texnologiyalar, telekommunikatsiya, aloqa va ommaviy axborot vositalari, bank ishi, moliya, sug'urta, ko'chmas mulk, qurilish, ulgurji va chakana savdo, ishlab chiqarish, restoranlar va mehmonxona xizmatlari sohalarida mavjud bo'sh ish o'rinlarini zarur malakaga ega kadrlar bilan to'ldirish eng mushkul vazifaga aylangan. Avvalroq Business Insider nashri AQShda 2020−2030-yillar uchun ishlab chiqilgan bandlik dasturi hamda 2021 yilgi mehnatga haq to'lash ma'lumotlariga asoslanib, mamlakatda eng yuqori haq to'lanadigan va eng ko'p bo'sh ish o'rni yaratilishi ko'zda tutilgan kasblar ro'yxatini e'lon qilgan edi . Nashrning yozishicha, mazkur kasb egalariga talab kun sayin ortib bormoqda va kelgusi o'n yillikda mazkur tendensiya saqlanib qolishi kutilmoqda. Business Insider ma'lumotiga ko'ra, mazkur ro'yxatda sanab o'tilgan kasblarning har uchtadan ikkitasi bo'yicha ishga yollanish uchun (eng kamida) bakalavr darajasi talab etiladi. Tibbiyot sohasi vakillarining aksariyati hamda huquqshunoslar magistrlik yoki doktorlik darajasiga ega bo'lishlari lozim. Savdo vakillari, haydovchilar, elektriklar kabi ayrim kasb egalaridan esa oliy ma'lumot talab etilmaydi. Biroq, shuni unutmaslik kerakki, ma'lumot darajasi ortishi bilan mos ravishda (to'liq asosda) ishga yollanish ehtimoli ortadi . E'tiborli jihati shundaki, mazkur ro'yxat ManpowerGroup tomonidan taqdim etilgan, talab yuqori bo'lgan mutaxassislar hamda malakali kadrlar yetishmayotgan sohalar to'g'risidagi ma'lumotlarning qay darajada haqiqatga yaqin ekanligini to'liq tasdiqlaydi. Ayni paytda, ayrim manbalar kelajak kasblari qatoriga, bugungi kunda global miqyosda ustuvorlikka ega bo'lgan muqobil energiya sektori , raqamli marketing, elektron savdo (e-commerce) sohalari vakillari hamda vaksina bo'yicha mutaxassislarni ham kiritishgan. Jahon iqtisodiy forumi (WEF) hisob-kitoblariga ko'ra , 2025 yilga kelib, odamlar va mashinalar o'rtasidagi mehnat taqsimoti 85 million ish o'rinlari yo'qotilishiga olib kelishi, shu bilan bir paytda, odamlar, mashinalar va algoritmlar o'rtasidagi yangi mehnat taqsimotiga moslashgan 97 million yangi kasblar paydo bo'lishi mumkin. Mehnat bozori xususiyatlari va talablarining kun sayin o'zgarib borishi ishchi kuchi malakasini muntazam oshirib, bozor talablariga moslashtirib borilishi zaruratini tug'diradi. So'nggi tadqiqotlar hozirda yuqori talab mavjud bo'lgan malakalarni «o'zlashtirish mumkin» ekanligini ko'rsatmoqda. Xususan, Coursera ta'lim platformasi ma'lumotlariga ko'ra , platforma yordamida ayrim zamonaviy kasblar uchun zarur malakalarni o'rganishda o'rtacha 1−5 oylik muddat yetarli bo'lishi mumkin: savdo va marketing — 1−2 oy, ma'lumotlar va sun'iy intellekt — 2−3 oy, bulutli hisoblash va muhandislik — 4−5 oy. Shu nuqtai nazardan, istiqbolli sohalarda kar'era qurish uchun zarur bilim va malakalarni egallash bilan kifoyalanib qolmay, ularni uzluksiz yangilab borish, zamonaviy mehnat bozori chaqiriqlariga o'z vaqtida javob qaytarish munosib mehnat sharoitlarida ishlash hamda moliyaviy barqarorlikka erishishning kafolati bo'lib xizmat qiladi. | advice |
Mushfiq Kozimiy (1904−1978, ayrim manbalarga ko'ra 1887 yil tug'ilgan) Eron zamonaviy adabiyotining asoschilaridan biri, undagi ilk ijtimoiy-realistik roman muallifi hisoblanadi. 1922 yilda yozib tugallangan hamda 1924 yilda ilk bor ikki tomli kitob holida nashr ettirilgan «Qo'rqinchli Tehron» 1920 yillarning Eron adabiyotini butunlay yangi o'zanga burib yuborgan asarlar sirasiga kiradi. Bugun biz, bundan roppa-rosa 100 yil ilgari yaratilganligiga qaramay, sizdirilgan g'oyalari haligacha o'z ahamiyatini yo'qotmagan ana shu o'lmas asarga murojaat qilishni lozim topdik. «Qo'rqinchli Tehron» asari Eronning XX asr boshlaridagi qo'rqinchli, ayanchli tarixi haqida so'zlaydi. Asarda hamma narsa: mamlakatdagi (xususan, Tehrondagi) ijtimoiy-siyosiy vaziyat, milliy ozodlik harakatlari, siyosiy ziddiyatlar-u ijtimoiy turmushdagi tengsizlik va qarama-qarshiliklar, diniy mutaassiblik va, albatta, (bizga tanish) sevgi-muhabbat mojarolari quyuq bo'yoqlarda aks ettirilgan. Asarda, ayniqsa, jamiyatdagi ayollarga bo'lgan munosabat, zulm va jinsiy zo'ravonlik masalalari, shaharda avj olgan qo'shmachilik , ayollar orasidagi axloqsizlik va buzuqlik , ularning asl kelib chiqish sabablari (ehtimol, eng birinchilardan bo'lib) qalamga olinganligi keng, qizg'in muhokamalarga sabab bo'lgan. Asar voqealari bo'lib o'tgan 1916−1921 yillarda Eron hukumati Angliya va Rossiya ta'siri ostida, yarim mustamlaka holatida edi. Johil amaldorlar o'z huzur-halovatidan boshqa narsaning tashvishini qilmas, xalqning turish-turmushi, mamlakatning taqdiri bilan qiziqmas edilar. Bu ham yetmagandek, mamlakatda «din peshvolari» o'zlarining dindan butunlay yiroq bo'lgan mutaassib qarashlarini nafaqat avomga, balki davlat xizmatchilariga ham singdirib, zarur paytda shaxsiy manfaatlari yo'lida dinni qurol qilib, jamiyat manfaatlarini qurbon qilishdan tap tortmasdilar. Bir so'z bilan aytganda, davlat xazinasidan tortib oddiy dehqonning topgan-tutganigacha — mamlakatning milliy boyligi — tashqaridan kelgan va mahalliy o'g'rilarning cho'ntaklarini qappaytirish-u ularning aysh-ishratidan boshqa narsaga xizmat qilmasdi. Oqibatda, na qonunga, na Qur'onga amal qilinmaydigan bu jamiyatda jaholat botqog'iga borligicha botib bo'lgan g'ofillarni u botqoqdan qutqarishning ham, g'aflat uyqusidan uyg'otishning ham imkoni qolmadi. Tabiatda jonivorlar bir-biri bilan oziqlanib — kattasi kichigini, kuchlisi kuchsizini yeb kun kechiradi. Uning muvozanati shunda. Dunyoda shunday katta, kuchli va bir qadar «aqlli» davlatlar borki, ular ham o'zlaridan kichik yoki kuchsiz bo'lgan davlatlarni «yeyish» hisobiga muvozanat o'rnatmoqchi bo'lishadi . Qaysidir davlatlar yo noilojlikdan, yo kuchsizlikdan, yo nodonlikdan, yo o'z tabiiy boyliklari hisobini bilmaganliklaridan jilovlarini kuchlilar qo'liga o'z qo'llari bilan topshirishlari hech kimga sir emas. Eron ham shunday davlatlar ta'siriga tushadi — buning zararini esa xalq ko'rdi. Jamiyatda manfaatlar bir bo'lmasa, hamma o'z tomoniga tortib, taraqqiyot degan narsani ildizi bilan qo'porib tashlashi mumkin. Amaldorlarning vazifasi nima? Mamlakatning taraqqiyotiga, xalqning manfaatiga xizmat qilish, og'irini yengil qilish, jamiyatni dardiga shifo topish emasmi?! Na aqli, na jismi, na ruhi, na fikri, na e'tiqodi sog'lom bo'lmagan odamlar hech qachon boshqalarning dardiga malham qo'yolmaydi. Asarda Farrux, Mahin, Iffat, Ashrafxon, Siyovush, Javod hamda Mahinning ota-onasi obrazlari alohida o'rin tutadi. Farrux va Mahin obrazlari otashin muhabbatdan tashqari mamlakatdagi bo'g'ilgan маърифат га ishora ham. Jamiyatda ayolning o'rni (yoki o'rinsizligi ), haq-huquqi (yoki unga nisbatan haqsizliklar ) va ayolga bo'lgan munosabat (agar shunday atash mumkin bo'lsa) Iffat obrazida yaqqol namoyon bo'ladi. Ashrafxon va Siyovush obrazlari ayni davrda ularning yoshidagi avlod vakillarining salbiy ma'nodagi yuzi — mansab, davlat, ishrat yo'lida oriyati, hasmi-halolini ham pullaydigan pastkash, jirkanch kimsalar. Javod — Tehronning janubiy qismida yashovchi, ochlik va muhtojlikdan, chorasizlikdan bir non puli uchun jinoyatga ham tayyor ezilgan xalq vakili . Mahinning otasi — o'z obro'-e'tibori uchun qizini bozorga solishdan or qilmaydigan ota (lar) qiyofasida. Mahinning onasi… (onalar haqida yozgim yo'q). Asarda insonning nafsi yo'lida hayvondan battar qiyofaga kirishi, g'ofilligi, ilmsizligi, o'z haq-huquqini bilmasligi, fikrsizligi orqasidan qay darajada botqoqqa botishi, tanazzulga yuz tutishi mumkinligi judayam keskir tilda yozilgan. Asar tarixiy faktlar va hodisalar asosiga qurilgani holda badiiy to'qimalardan o'z o'rnida foydalanilgan. Faqat bo'yoqlar quyuqlashib, mubolag'a me'yordan oshgandek; ba'zi o'rinlarda muallif tilidan xuddi ertak eshitayotgandek bo'lasiz, ayniqsa, asarning birinchi qismida zodagonlar suhbatlari ( «Alhamdulillohki, barchamiz savodsizmiz», Mahinning otasi tilidan ). Asar uslubi va mazmuni jihatidan Abdulla Qodiriy va Xolid Husayniy asarlariga uyg'unlik sezish mumkin. Turli davrlarda yashagan bu ijodkorlarning har qaysisi ma'rifatdan yiroq millatining qayg'usi bilan yashaydi. Darhaqiqat, mamlakat rahbari kimlarningdir qo'lida qo'g'irchoq bo'lar ekan, amaldorlar xalq manfaati yo'lida birlashmas ekan, hukumatning so'zi bilan ishi bir bo'lmas ekan, dindan turli maqsadlarda qurol sifatida foydalanilar ekan, ilm-fan yo'lidagi to'siqlar olinmas ekan, bunday mamlakat erksizlikka, qoloqlikka mahkum. Inson omili «sifatiga» sarmoyadan qochgan davlat har qanday miqdor va sifat ko'rsatkichlarida boshqalardan orqada qolaveradi. Muqaddamxon Saidrasulova — iqtisodchi, «Gazeta.uz» kolumnisti. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda mazali sabzavotli taomlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Bu sabzavotli kish — haqiqiy bayramona kayfiyatni taqdim etuvchi taom. Juda to'yimliligiga qaramasdan, yegan sari yana yeging kelaveradi. Ajabsanda yoki ajabsandali — kavkazcha mashhur taomlardan biri bo'lib, bunda sabzavotlar dimlab pishiriladi. Tayyorlash juda oson va ko'p vaqtni talab qilmaydigan yozbop taomlardan biri — sabzavotli ragu . Juda sersuv va mayin bo'lib pishuvchi bu taom yoz faslida tayyorlash uchun ayni muddaodir. Qiymali ratatuy — bu oddiy taomning to'yimli varianti bo'lib, ushbu mazali taomni qiyma ajoyib tarzda to'ldirib turadi. Tovuq go'shtidan qilinadigan kabobchalarni nafaqat ko'rada, balki gaz pechida ham tayyorlash mumkin. Tovuq va sabzavotli vok lapshasi uy sharoitida tayyorlanishi oson bo'lgan me'yorida achchiq taom. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda shaftolili shirinliklar taomlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Shaftolilarning mazasi va ifori bilan to'yingan yupqa qumoq xamir va mayin smetanali krem. Tayyorlanishi juda oson bo'lgan og'izda eriydigan pirog . Juda oson tayyorlanadigan shaftolilar va tvorog solib pishiriladigan xushbo'y pirog . Tetiklashtiruvchi va salqinlashtiruvchi qovun va shaftolili smuzi . Nafaqat mazali, balki juda foydali ichimlikdir Muzqaymoq juda xushbo'y, nafis ta'm va bejirim ko'rinishga ega. Bir qultumgina ichib, avval shaftolining yoqimli ta'mi, so'ng esa limon va yalpizning o'zgacha mazasini his qilasiz! Tayyor qatlama xamirdan tayyorlanadigan tez pirog . Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda qish mavsumi uchun sabzavotli salatlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Baqlajonli ikra — hammabop taom. Uni ham nonga surtib, ham garnir sifatida iste'mol qilish mumkin. Qovoqchali ikra , baqlajonli opasidan yanada mayin va huddi unga o'xshab mazzali. Baqlajon va qizil bulg'or qalampirlaridan tayyorlaniladigan qaylamiz , quyuq bo'lib, go'shtli taomlar bilan iste'mol qilishga juda yaxshi. Lecho — yorqin ko'rinishga ega, yozda pishadigan barcha mazali sabzavotlarni o'zida mujassam etgan yegulik. Bu ajoyib salatda baqlajon va pomidorlarning uyg'unligi ajoyib ta'mni kasb etadi. Muzlatilgan sabzavotlar qish faslida mazali taomlardan bahramand bo'lish uchun ajoyib yordam bo'ladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
2021 yil fevral oyida Toshkent hokimligi tomonidan ishga tushirilgan Xalq nazorati xizmati orqali shahar aholisi infratuzilma, obodonlashtirish, jamoat transporti, uy-joy kommunal xo'jaligi, savdo va xizmat ko'rsatish sohasidagi muammolar bo'yicha murojaat qilish imkoniyatiga ega bo'ldi. «Gazeta.uz» smartfon ilovasi orqali Xalq nazorati portaliga muammo haqida xabar berish bo'yicha batafsil ko'rsatmalarni taqdim etadi. Shuningdek, biz real muammolar yuzasidan beshta ariza topshirdik va mas'ul xizmatlar ularni amalda qanday hal qilganini yoritib beramiz. Murojaatni rasmiylashtirish uchun dastlab smartfoningizga iOS va Android uchun mavjud Xalq nazorati ilovasini o'rnatishingiz kerak. Ilovani ishga tushirib, o'zingiz xohlagan tilni tanlang. Ariza topshirish uchun akkauntga kirish kerak bo'ladi. Agar akkaunt bo'lmasa, bir marta ro'yxatdan o'tish lozim. Foydalanuvchi tugmasiga bosib, so'ngra «Ro'yxatdan o'tish» qismiga o'ting. Ko'rsatilgan mobil telefon raqamiga olti belgidan iborat tasdiqlash kodini o'z ichiga olgan SMS xabari keladi. Ushbu kod kiritilganidan so'ng (odatda avtomat ravishda kiritiladi) «Davom etish» tugmasi bosiladi. Agar kod darhol kelmasa, uch daqiqadan keyin takror so'rash kerak bo'ladi. Undan keyin pasport yoki ID-karta seriyasi va raqami, tug'ilgan sana kiritilib, «Davom etish» tugmasi bosiladi. Agarda shaxsiy ma'lumotlar kiritilmasa, muammoni bartaraf etishga javobgar hisoblangan davlat organi anonim murojaatlarni ko'rib chiqmaydi. Xizmat pasport ma'lumotlarini avtomat ravishda yuklab oladi. Ularning to'g'riligini tekshiring va «Davom etish» tugmasini bosing. So'ngra haqiqiy yashash manzilingizni kiriting. Tuman, kvartal yoki ko'cha, uy va xonadon raqamini, shuningdek, mahalla fuqarolar yig'ini nomini kiriting. Ikki marta kerakli parolni kiriting va «Davom etish» tugmasini bosing. Ro'yxatdan o'tish tugallangandan so'ng siz ariza topshirishingiz mumkin bo'ladi. Xalq nazorati ilovasi orqali besh turdagi muammo haqida xabar berishingiz mumkin. Mening uyim . Kvartirada elektr hisoblagich bilan bog'liq muammolar, suv bosimi va harorati, kiraverishdagi liftning noto'g'ri ishlashi. Shuningdek, yerto'lani suv bosishi yoki tomidan suv oqib chiqishi, hovlida noqonuniy avtoturargoh qurilishi va boshqalar. Mening yo'lim . Ta'mirtalab asfalt, chuqurchalar, yo'lning suv bosishi, nosoz svetoforlar, o'chib ketgan yo'l chiziqlari, yetishmayotgan belgilar, piyodalar o'tish joylarini tiklash va boshqalar. Savdo va oziq-ovqat . Sanitariya talablarining buzilishi, muddati o'tgan mahsulotlarni sotish, yorug'lik va tovush shovqini. Jamoat joyi . Ko'chadagi kanalizatsiya bilan bog'liq muammolar, shikastlangan quvurlar, ta'mirdan keyin qayta tiklanmagan asfalt, ochiq yoki cho'kib qolgan lyuk. Shuningdek, noqonuniy chiqindilarni tashlash, daraxtlarni kesish, betonlangan daraxtlar, axlat qutilarining yo'qligi, istirohat bog'larining noto'g'ri ta'minlanishi, noqonuniy qurilish va boshqalar. Jamoat transporti . Oraliq bekatlarda uzoq vaqt davomida turish, yo'nalish chizmasiga rioya qilmaslik, haydovchilarning telefonda gaplashishi yoki salonda chekishi. Bu yerdan metroda to'lov bilan bog'liq muammolar yoki bekatlarning qoniqarsiz holati haqida ham xabar berishingiz mumkin. Yo'ldagi chuqurchalardan birining asfaltlanishi misolidan ariza topshirishni batafsil ko'rib chiqamiz ( misollar rus tilida berilmoqda ). Ilovaning asosiy ekranida «Mening yo'lim» bo'limini va «Tumanlararo ahamiyatga ega bo'lgan yo'llardagi asfalt ta'mirtalab» bo'limini tanlang. To'g'ri bo'limni tanlashda xatoga yo'l qo'ysangiz, qo'rqinchli emas: xato bo'lsa, moderatorlarning o'zlari dasturni to'g'ri ijrochiga yo'naltirishadi. Keyingi qadam muammoni tasvirlashdan iborat. Ta'rif qisqa va xizmat xodimlari muammoni tushunishi uchun yetarli bo'lishi kerak. Ta'rifi yo'q hikoya yoki hissiyotlarga boy doston yozish shart emas. Keyingi o'rinlarda to'rttagacha fotosurat yuklash lozim. Har bir fotoning hajmi 10 Mb dan oshmasligi kerak. Yuklab bo'linganidan so'ng «Davom etish»ni bosing. Navbatdagi ekranda xaritaga muammo mavjud bo'lgan joy ko'rsatiladi. «Eslatma» bandiga mo'ljalni ko'rsatish mumkin. Quyida keltirilgan xaritada aniq lokatsiya mavjud. Agar u sizning ma'lumotlaringizga mos kelmasa, uning markerini qo'lda xaritada kerakli joyga ko'chirish mumkin. Barcha maydonlarni to'ldirgandan so'ng, «Davom etish» tugmasini bosing. Murojaat ro'yxatdan o'tkazilgandan so'ng darhol «Ochiq masalalar» bo'limida paydo bo'ladi va mas'ul ijrochi — tuman hokimliklari yoki xizmatlarga ko'rib chiqish uchun yuboriladi. Ijrochi arizani besh kun ichida ko'rib chiqishi va muammoni hal qilish muddatini ko'rsatishi kerak. Amalda, ko'rib chiqish muddati sezilarli darajada kechikishi mumkin. Ba'zi hollarda muammoni hal qilish muddati uzoq vaqtga qoldirilishi mumkin. Masalan, asfaltlash yoki ko'kalamzorlashtirish ishlari, chunki ular ish rejasiga kiritilishini va budjetni taqsimlashni talab qiladi. Tafsilotlarni aniqlashtirish uchun ijrochi siz bilan bog'lanishi mumkin. Siz ijrochiga chat orqali ham yozishingiz mumkin. Muammoni hal qilgandan so'ng, ijrochi arizada topshiriqni hal qilingan deb belgilaydi va ish tugaganligini tasdiqlovchi fotosuratlarni ilova qiladi. Bu yashil «Natija» yorlig'ida aks etadi. Murojaatni faqat siz yopishingiz mumkin. Agar bajarilgan ishning sifati sizni qoniqtirsa, «Natija» yorlig'ida muammoni hal qilingan deb belgilang va ijrochini birdan beshgacha bo'lgan shkalada baholang. Agar ish yomon bajarilgan bo'lsa, qarorga rozi bo'lmaysiz va kamchiliklarni tuzatish uchun arizani qayta ochishingiz mumkin. Buni uch martagacha amalga oshirish mumkin. Undan keyin esa jarayonga Xalq nazorati moderatori aralashadi. Moderator vaziyatni tahlil qiladi va arizani yopish yoki uni qayta ko'rib chiqish uchun yuborish to'g'risida qaror qabul qiladi. Moderator, shuningdek, agar vazifa bajarilgan bo'lsa, siz biron bir sababga ko'ra rozi bo'lmasangiz ham murojaatni yopishi mumkin. Misol uchun, arizada siz chuqurni yopishni so'ragansiz, lekin ish tugagandan so'ng, siz uni yopmaysiz, chunki chuqur atrofidagi chiqindilar olib tashlanmagan. Bunday holda ikkita alohida ariza ochishingiz kerak — chuqurni yopish va axlatlarni olib tashlash uchun. Agarda muammo bartaraf etilganini tasdiqlasangiz, murojaat «Yopilgan muammolar» bo'limiga o'tadi. Endilikda ushbu arizani qayta ochishning iloji bo'lmaydi. Ko'mak uchun qayerga murojaat qilish kerak Qandaydir muammo to'g'risida uy-joy kommunal xizmat ko'rsatish masalalari bo'yicha shahar dispecherlik xizmatiga 1055 raqami orqali xabar berish mumkin. Agarda sizda ilova yoki qaysidir ariza ijrochi yuzasidan muammolar bo'lsa, @xalqnazorati_bot Telegram-boti orqali Xalq nazorati xizmati vakillari bilan bog'lanishingiz mumkin. «Gazeta.uz» tahririyati ish sifati va tezligini tekshirish maqsadida Xalq nazorati orqali turli vaqtlarda beshta ariza topshirdi. 1. Mirzo Ulug'bek tumanidagi chuqurni asfaltlash Mirzo Ulug'bek shoh ko'chasidan mavzega kiraverishda, sobiq «O'zavtosanoat» binosi yonida katta chuqur (yama) bor edi. Bu joyda ko'p yillar davomida vaqti-vaqti bilan «yamalar» paydo bo'lib, piyodalar va avtoulovchilar uchun noqulaylik tug'diradi. Biz arizani 27 aprel kuni yubordik. Ariza maqomi 10 kundan oshsa hamki o'zgarmadi. 11 may kuni @xalqnazorati_bot orqali shikoyat yozdik. Ariza maqomi 17 mayga kelibgina o'zgarib, muammoni bartaraf etish uchun javobgar tayinlandi. Bunda muammoni bartaraf etish sanasi etib 30 iyun ko'rsatildi. Amalda ijrochi murojaatni 30 iyunda — u yuborilganidan ikki oy o'tib hal qildi. 2. Mirzo Ulug'bek tumanidagi chorrahadagi chuqurni yopib, asfalt qilish Mirzo Ulug'bek va Parkent ko'chalari chorrahasida kichik cho'kish joyi paydo bo'ldi. U o'ngga buriluvchi avtomobillar va yo'lni kesib o'tayotgan piyodalar uchun xavf tug'dirishni boshladi. Arizani 2 iyun kuni yubordik. Muammoni bartaraf etish sanasi sifatida 9 avgust ko'rsatildi. Amalda murojaat 22 iyulda — yuborilgan kundan 50 kun o'tib bajarildi va yopildi. 3. Chilonzor tumanidagi svetoforni to'sib turgan shoxlarni butalash Al-Xorazmiy va Katta Xirmontepa ko'chalari chorrahasida daraxt shoxlari o'sib, svetoforni to'sishni boshladi. Bu haydovchilar uchun noqulaylik tug'dirib, baxtsiz hodisa xavfini oshirdi. Biz 3 iyun kuni ariza yaratdik. 7 iyun kuniyoq obodonlashtirish xodimlari chorrahaga yetib kelib, svetoforni bekitib turgan daraxt shoxlarini butashdi. Ular chorrahadagi boshqa svetoforlarni to'sib turgan shoxlarni ham kesib tashlashdi. 4. Katta Xirmontepa ko'chasidagi belgilarni tiklash Chilonzor tumanidagi Katta Xirmontepa ko'chasining Lutfiy ko'chasidan Al-Xorazmiy ko'chasigacha bo'lgan qismida yo'l belgilari o'chib ketgan edi. Bu avariya xavfini keltirib chiqardi va barcha yo'l harakati qatnashchilari uchun noqulaylik tug'dirdi. Biz 7 iyun kuni ariza yubordik. 30 iyun kuni ko'rib chiqish uchun qabul qilindi. Vazifa amalda 5 iyulda — yaratilgan kundan boshlab deyarli bir oyda ijro etildi. 5. Chilonzor tumanidagi nosoz svetoforlarni ta'mirlash Al-Xorazmiy va Katta Xirmontepa ko'chalari chorrahasida ikki kun davomida barcha svetoforlarning ishlamay qolishi avtohalokat xavfini yuzaga keltirdi. Biz 25 iyul kuni ariza yaratdik. 27 iyul kuni ijrochi chorrahada svetoforlar ishi tiklanganini ma'lum qildi. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, Xalq nazorati xizmati o'z vazifasini bajarib, ishlamoqda, aksariyat vazifalar tezkorlik bilan hal etilmoqda. Biroq ba'zida uzoq vaqt kutishga ham to'g'ri keladi. Bundan tashqari, ishlar har doim ham yuqori sifatli qilib bajarilayotgani yo'q, bunga yuqoridagi fotosuratlar ham guvohlik bermoqda. Bu eslatma xizmatni ishlab chiquvchilarga emas, balki ijrochilarga tegishli. Ushbu muammoni hal qilish uchun xizmat 12 ta tuman hokimligining ochiq reytingini ishga tushirgani haqida yozgan edik. Ushbu reyting tuman hokimliklari va ularning bo'limlarining faoliyatiga baho beradi, aholidan qancha ariza kelganini, ularning nechtasi ijobiy va o'z vaqtida hal etilgani, qaysilar esa javobsiz qolgani yoki kechiktirilib hal etilganini ko'rsatib beradi. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda turli xil mazali pishloqli pishiriqlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Juda mazzali va to'yimli, tovada pishiriladigan pishloq va kartoshkali chalpak . Nonushta yoki gazak uchun xamirturushsiz — juda yumshoq, xushbo'y, mazali pirojkalar . Odatda Turkiyada pogachani nonushtaga yoki lanchga issiq choy bilan tortishadi. Kishni ham issiq, ham sovuq tarzda dasturxonga tortish mumkin. Gruzin oshxonasining mashxur taomlaridan birining tez tayyor bo'ladigan uslubi . Tayyorlash jarayoni oddiy va tez bo'lgan mazzali pishiriq . Ushbu qarsildoq sloykalarni tayyorlash uchun muzlatgichda turgan tayyor xamir va birozgina vaqt kerak bo'ladi. Ushbu pishiriq uchun esa minimal vaqt va tayyor xamir kerak bo'ladi. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15. | advice |
«Gazeta.uz» pazandachilik sahifasi bo'lmish Zira.uz bilan birgalikda bayramona taomlar retseptlari ro'yxatini taqdim etadi. Ushbu sho'rvani «o'zbek klassikasi» deb ham atash mumkin, chunki bu taom deyarli barcha o'zbek oilalarida tayyorlanadi. Xorazm oshxonasining taniqli taomlaridan biri — shivit oshi . No'xatdan o'zbekcha to'yimli sho'rva . Osh — bayram dasturxonining bezagi. Qo'y go'shti, sersuv sabzavotlar va xushbo'y ziravorlardan tayyorlanadigan sho'rva . Lola shaklidagi qumoq xamirdan uyda tayyorlanadigan somsa . Sharqona oshxonada taniqli mangalda pishiriladigan taomning qozonda tayyorlanadigan turi. Go'sht isi va ziravorlar bilan to'yinib pishgan yangi chiqqan kartoshkadan mazali taom. Yanada ko'proq retseptlar — Zira.uz saytida. Facebook: fb.com/zirauz Instagram: @zirauz Telegram (o'zbek tilida): t.me/zirauzuz Telegram (rus tilida): t.me/zirauz Telegram chat-guruh: t.me/zirauz_chat Tahririyat telefon raqami: (+99878) 148−15−55 Telegram: (+99899) 837−15−15 | advice |