image
imagewidth (px)
54
1.27k
text
stringlengths
4
75
meta
dict
path
null
Lời nói đầu “Sức khỏe là trạng thái hoàn toàn khỏe mạnh về thể
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
chất, tinh thần cũng như xã hội chứ không chỉ là tình trạng không có
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
bệnh hay thương tật” (theo Tổ chức Y tế Thế giới). Mục đích chủ yếu
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
của tôi khi viết và chỉnh lý quyển sách này là nhằm đưa ra một bản
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
giới thiệu cập nhật về lịch sử y học. Mặc dù tài liệu lúc đầu vốn là
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
“một trợ giảng” trong khóa học tổng quan kéo dài một học kỳ của tôi,
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
nhưng tôi hy vọng rằng ấn bản mới này cũng sẽ nhận được sự quan
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
tâm từ nhiều đối tượng độc giả, cũng như từ các thầy giáo có ý muốn
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
bổ sung các nội dung lịch sử môn học cho các môn khoa học hoặc bổ
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
sung nội dung khoa học vào các môn lịch sử của mình. Cũng như ấn
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
bản trước, tôi cố gắng hướng sự chú ý của người đọc đến các chủ đề
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
chính trong lịch sử y học, sự tiến hóa của các lý thuyết và các phương
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
pháp nghiên cứu, cũng như các quan điểm và giả định khác nhau nhờ
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
đó các thầy thuốc và bệnh nhân hiểu được sức khỏe, bệnh tật và sự
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
lành bệnh. Có nhiều đổi thay đã xuất hiện trong lịch sử y học kể từ
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
thập niên 1940 khi Henry E. Sigerist (1891-1957) hô hào cần phải có
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
một hướng đi mới trong lĩnh vực này, chuyển từ việc nghiên cứu về
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
các thầy thuốc lớn và các tài liệu của họ sang một quan niệm mới
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
xem lịch sử y học như là lịch sử xã hội và văn hóa. Từ chỗ hầu như
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
chỉ xoáy vào sự tiến hóa của các lý thuyết y học hiện đại, các học giả
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
bắt đầu nhắm vào các vấn đề mới liên quan đến bối cảnh xã hội, văn
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
hóa, kinh tế và chính trị trong đó thầy thuốc và bệnh nhân đều có vai
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
trò. Do chịu ảnh hưởng sâu đậm bởi các quan niệm và kỹ thuật mượn
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
từ ngành xã hội học, tâm lý học, nhân chủng học và dân số học, các
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
sử gia mới chuyên về các khía cạnh xã hội và văn hóa trong y học
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
nhấn mạnh đến các yếu tố như chủng tộc, giai cấp, giới tính, cũng như
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
các gắn kết thuộc về định chế và nghề nghiệp. Vẫn còn một số tranh
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
luận về bản chất của lĩnh vực này, nhưng thảy đều nhất trí rằng lịch
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
sử y học không chỉ đơn giản là một câu chuyện kể lại lộ trình đi từ
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
thời tối tăm đến sự khai sáng của khoa học hiện đại. Căn cứ vào tính
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
sinh động và đa dạng của lĩnh vực này hiện nay, việc tìm ra cách thức
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
thỏa đáng để trình bày một đánh giá ở mức sơ đẳng về lịch sử y học
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
càng ngày càng trở nên khó khăn. Vì thế, cách tiếp cận có chọn lọc,
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
tức là cách dựa trên sự cân nhắc các nhu cầu và sự quan tâm của độc
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
giả là những người lần đầu tiếp cận với lĩnh vực này dường như là
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
phù hợp. Vì thế, tôi đã chọn những ví dụ đặc thù về các lý thuyết, các
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
chứng bệnh, nghề nghiệp, các thầy thuốc, và các nhà khoa học, và cố
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
gắng sử dụng các ví dụ này để làm sáng tỏ những chủ đề liên quan
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
đến các vấn đề cơ bản về sức khỏe, bệnh tật, và lịch sử. Về đại thể,
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
nội dung quyển sách được sắp xếp theo trình tự thời gian, nhưng chủ
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
yếu dựa trên chủ đề. Các lý luận và thực tiễn trong y học có thể đưa
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
ra một công cụ nhạy để thăm dò hệ thống chặt chẽ các tương tác xã
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
hội, cũng như các dấu vết của sự du nhập, phát tán và cải biến của
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
những ý tưởng và kỹ thuật mới hoặc lạ lẫm. Các vấn đề y học đều
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
liên quan đến những khía cạnh cơ bản và hiển hiện nhất của mọi xã
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
hội - sức khỏe và bệnh tật, sung túc và nghèo đói, sự ra đời, quá trình
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
lão hóa, tàn tật, khổ ải và chết chóc. Bất kỳ ai trong mọi thời kỳ của
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
lịch sử cũng đều phải đối phó với vấn đề sinh đẻ, bệnh tật, chấn
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
thương, và sự đau đớn. Vì thế, những biện pháp được phát triển để
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
chữa lành tâm thần và thể xác sẽ là tâm điểm đáng giá để khảo sát
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
các nền văn hóa và hoàn cảnh khác nhau. Có thể sự thâm nhập vào
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
lịch sử y học sẽ mang lại cho ta một sự gần gũi với người bệnh và
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
người chữa bệnh trong quá khứ và hiện tại, một ý thức khiêm tốn khi
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
đứng trước bệnh tật và thiên nhiên và một cách tiếp cận có cân nhắc
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
đối với các vấn đề y học hiện nay của chúng ta. Lịch sử y học có thể
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
rọi sáng các quy luật biến đổi của y tế và bệnh tật, cũng như những
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
vấn đề về hành nghề y, sự chuyên nghiệp hóa, các định chế, việc đào
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
tạo, chi phí y tế, chẩn đoán và điều trị. Kể từ cuối thế kỷ 19, các
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
ngành y sinh học đã phát triển mạnh mẽ khi đi theo cái gọi là “tín
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
điều về từng bệnh nguyên học cụ thể” - tức là, cái quan niệm cho
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
rằng nếu chúng ta hiểu được tác nhân gây bệnh của một chứng bệnh,
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
hoặc là các biến cố phân tử chuyên biệt của một tiến trình bệnh lý,
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
thì chúng ta hoàn toàn có thể hiểu được và khống chế được bệnh đó.
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
Quan điểm này bỏ qua không nhắc đến những khía cạnh xã hội, đạo
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
đức, kinh tế và địa lý-chính trị phức tạp của bệnh tật trong một thế
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
giới càng ngày càng trở nên gần gũi nhiều hơn nhờ các phương tiện
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
giao thông và liên lạc hiện đại, nhưng đồng thời cũng bị chia tách
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
ngày càng rộng hơn vì những khác biệt giữa sự giàu có và nghèo đói.
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
Các cuộc tranh luận công khai về y học ngày nay dường như hiếm khi
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
đề cập đến những chủ đề cơ bản về nghệ thuật và khoa học của y
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
học; thay vào đó, là những vấn đề được đem ra mổ xẻ dằng dai nhất
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
lại liên quan đến chi phí chăm sóc y tế, có hay không có các dịch vụ,
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
khả năng tiếp cận các dịch vụ đó, tính công bằng và trách nhiệm.
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
Những so sánh giữa các hệ thống y tế của nhiều quốc gia khác nhau
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
cho thấy rằng mặc dù có sự khác biệt về hình thức, triết lý, cách tổ
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
chức, và các mục tiêu, nhưng tất cả đều bị sức ép do chi phí ngày
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
càng tăng và những kỳ vọng và áp lực trên các nguồn lực ít ỏi hoặc
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
hạn hẹp. Các viên chức chính phủ, các nhà phân tích chính sách và
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
những người làm công tác chuyên môn trong ngành y ngày càng tập
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
trung công sức và mối quan tâm của mình nhiều hơn vào các biện
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
pháp kìm hãm chi phí. Hiếm khi có ai thử đặt lại vấn đề là ngành y
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
nói chung như thế nào xét về các chủ đề được các nhà dân số học,
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
dịch tễ học và sử gia nêu ra cũng như về giá trị tương đối của nền y
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
học hiện đại và những cải cách có cơ sở rộng lớn hơn về mặt môi
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
trường và hành vi có thể ảnh hưởng mạnh mẽ lên các mô thức mắc
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
bệnh và tử vong. Những người hoài nghi nói rằng, dường như chúng ta
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
đã đánh đổi các bệnh dịch của một thế hệ này để lấy dịch bệnh của
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
một thế hệ khác. Ít nhất, tại những nơi giàu có, công nghiệp hóa
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
nhiều hơn trên thế giới, mô hình bệnh tật phổ biến đã chuyển từ một
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
dạng trong đó nguyên nhân tử vong là các bệnh truyền nhiễm sang
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
một dạng khác với các bệnh thoái hóa và mạn tính chiếm đa số, kết
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
hợp với một sự chuyển đổi nhân khẩu học của một thời đại có tỷ lệ tử
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
vong ở trẻ còn bú cao sang một thời đại mà tuổi thọ tăng và một dân
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
số ngày càng già cỗi. Kể từ cuối thế kỷ 19, chúng ta thấy có một sự
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
chuyển đổi rõ rệt từ một thời kỳ trong đó việc dự phòng khá tốn kém
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
(chẳng hạn như việc lắp đặt hệ thống xử lý nước thải) và việc điều trị
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
về cơ bản là không tốn kém (ví dụ như trích huyết và xổ ruột) sang
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
một thời kỳ trong đó chi phí điều trị rất cao (ví dụ các thủ thuật bắt
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
cầu mạch vành) và dự phòng ít tốn kém (như tập thể dục và chế độ
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null
ăn ít cholesterol). Sau nhiều năm tán dương các thành quả thấy được
{ "path": "", "subset": "font_AlexBrush" }
null