Mij saemievoetem muana, jïh mij muana ihke maahta saemine jieledh leah joekehts
Jalhts jïjnjh eejhtegh eah ållesth saemien soptsesth, dah jeanatjommes maehtieh ånnetji saemien.
ILO-konvensjovne nr. 169, artihkele 15 nr.1
ozon-skierien ulmiem buerkiestidh goekedæmman biejjeste
Nuoraj-TV beetnehdåarjoem åådtje Saemiedigkeste jïh Nordlaanten Fylhkenålmeste.
Govlehtallemebïevnesh
Aaj aelhkie bijjieguvviem dassedh dan bïjre
Geajnoe guhkiebasse Dejtie viesjiehtommes learoehkidie dïhte guhkiebasse barkoe maahta aelkedh learohki baakoegoerkesem goerehtalledh goh stööremes, unnemes, jeenjemes, vaenemes.
Saemiedigkien gærjagåetie lohkeme- jïh goeremesijjiejgujmie lea ræhpas ts. 09.00 – 15.00, jïh guessieh maehtieh dejtie nuhtjedh.
Såevmesne jïh Sveerjesne learohkh mah saemien tjïeltine årroeminie lïerehtimmiem åadtjoeh såemies tæjmoeh våhkoen, jïh saemien skuvline lïerehtimmie lea saemiengïelesne.
Dïhte learohke mij jeenjemes kåarhth åtna, dïhte spealem vitnie.
Naemhtie dah maehtieh hijven dååjrehtimmieh åadtjodh dan saemien bïjre, vuesiehtimmien gaavhtan saemien beapmoe, soptsestimmieh jïh vuelieh.
Dan åvteste vihkeles sjædta geehtedh olles fer gellie tjoejh jïh mojhteseguvvieh sjïdth mah maehtieh tsiehkiem hearaldehtedh.
fealadimmieh saemien dajvine jïjtsh våaroemi jïh daerpesvoeti mietie øøvtiedidh
Staaten akte reaktadiedte saemide nuepieh vedtedh altese kultuvrem gorredidh jïh evtiedidh.
Naasjovnen dåapmastovlen nænnoestimmie 18. aartigkelen gåalmede boelhketjen mietie maahta klååkijen hïejmerïjhkesne tjïrrehtehtedh seamma njoelkedassi mietie goh faamoje dåapmah.
hijven øørnegi gujmie eevtjemem båatsose boelveste måbpan tjirkedh
Mænngan aaj duedtie-LAN sjædta bearjadahken raejeste aejlegen raajan goh jïjtjeraarehke öörnedimmie, jïh desnie saemien jïh duedtie edtjieh jarngesne årrodh.
Dåvvoden råajvarimmieh tjuerieh reaktoe årrodh.
Pryövemasse mikroskopijen goerehtæmman seedtie.
Akte stoerre daerpiesvoete ööhpehtimmine voestesviehkien sisnjelen gaajhkesidie mah vaeresne berkieh jïh fealadieh.
Stor overføringsverdi av dette prosjektet Sametinget mener at dette prosjektet er et skritt i riktig retning fordi det erkjenner at reindriftsinteressene ikke har hatt den grad av oppmerksomhet den skulle ha hatt i arealplanprosessene, og at dette søkes kompensert blant annet gjennom å legge til rette for dialog og gjensidig forståelse mellom de ulike arealbrukerne.
vihkeles maallh nuhtjedh reaktoetjaeliemasse, baakoesojjehtæmman, raajese- jïh tjaalegebigkemasse gosse tjaalegh dorje
Ektiedimmie daej nænnoestimmiej gaskem tjuara vååjnesasse båetedh laaken mïerhkesjimmine.
daarpesjieh, aaj meatan vaaltasuvvieh (m. Gud gir
Laakh jïh mieriedimmieh
Aaj maehtebe geahpanidh, jis dïhte gie sealadamme guhkiem skïemtjeles orreme jïh jaememe skeamtjohkem dellie lutnjeste.
Politihkere gïen diedte
Saemiedigkien tjirkijh vaarjelimmiedajveståvrojne
Dåehkie birri Nöörje tjoeri raerieh gaavnedh dejtie gyhtjelasside laantereaktaj bïjre, mej bïjre dah saemieh meehtin seamadidh.
Vihkeles båatsoe ij damth dah eah tjabrehtamme sjïdth maam akt jååhkesjidh mejnie ij gåaredh jieledh, Muotka jeahta.
"Dam eelkin bigkedh jaepien 1984, jih rihpesovvi suehpeden 1987. Sijti Jarnge lea ""saemiej ektievoete jarnge."""
Daesnie dïhte dov gïelekåarhte.
Råajvarimmie 20.
Maahtoeh tjöönghkedh jeatjah aalkoealmetji bïjre maahta buerebelaakan jeatjabidie guarkedh jïh vuavkasjidh, badth destie aaj jïjtsh kultuvrem buerebelaakan maahta guarkedh.
Tjïelth edtjieh annjebodts laavenjostedh daejnie suerkine dennie orre ektietjïeltesne: Maanavaarjelimmiedienesje, Byjrese-jïh laanteburriereereme, Evtie dim mie kontovre, Skaeh tiekrievije, Tjïeltebijjiedåaktere, Dåaktere
Bïhkedassi åssjele lea gorredidh dah konsultasjovnh gaajhkide raeriestimmide vaarjelimmien bïjre eatnemevaarjelimmielaaken mietie saemien dajvine, edtjieh maereles årrodh, jïh ulmie lea staatine seamadidh dennie aktene bielesne, jïh Saemiedigkine, saemien iedtjeladtjesiebriejgujmie jïh saemien reakta-aajhterigujmie dennie mubpene bielesne.
Jis gihtjehtimmiem sïjhth, gaskesadth Henrik Olsen, tlf: 907 75 219
varki geervedh dejnie Saemiekonvensjovnine, jïh guktie konvensjovne saemien aamhtesinie vihkeles barkoevierhtine sjædta ektiebarkoem buektiehtidh noerhtelaanti jïh Russlaanten gaskem
Gaskebiejjie, Scandic Hotel Karasjok
Dellie maehtieh voestegh åahpenidh nommigujmie dennie voenesne gusnie årroeminie.
Jienebh laavenjassh mejtie ij leah vaestiedamme, jïh maahta vååjnedh dïhte ij mönsterem guarkah maam taalh
Mijjieh dam gohtjebe Bååstede.
Vielie bïevnesh: Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka, 984 87 576
Aalkovisnie daamhtaj gujnelemmie ij jaabnan båetieh.
Sæjjasadtjh:
darjodh guktie stinkesdåakterøørnege saemide dovne saemien dajvine sjïdtedh
14.01.14. kl. 13.00 – 15.00: Tana tjïelte, raeriegåetie
Saemiedigkieraerie 300 000 kråvnah dåårje Ravn Studio AS:se prosjektese Kaptein Sabeltann og skatten i LamaRama.
Jïjnjem daehtie barkoste, rïektesvoetem veartanasse dah åålmegh, aktegs vedtijh jïh sïebrh sijjen vadtesigujmie guedtieh.
Sæjhta daajroem lissiehtidh vædtsoesvoeten bïjre lïhke fuelhkine / Sosijaale / Healsoe jïh sosijaale / Saemiedigkie - Sametinget
Tabelle vuesehte alkohovleåtnoe båatsoealmetji luvnie åarjelsaemien dajvesne lea naa seamma goh alkohovleåtnoe jeatjah almetji luvnie laantesne gosse lea man daamtaj alkohovle jovkesåvva.
Saemien mojhtesedaale 2017
Daah prinsihph leah buerkiestamme mieriedimmesne ööhpehtimmielaakese, kap. 3.
Vielie bïevnesh konferansen bïjre:
Aalkoealmetji nyjsenæjjaj bïjre jijtse resolusjovnen raarastalleme
Saemiedigkie lea aalkoealmetjetjirkijh abpe veartenistie bööredamme akten gaskenasjovnaale jïh ryöjreden aalkoealmetjekonferansese Altesne, Finnmarhke, ruffien 8.- 12. b. 2013.
Maehtedh tjaeledh eengelsken gïelesne lea maehtedh åssjaldahkh jïh mïelh buektedh maereleslaakan jïh naemhtie guktie mubpieh guarkah viehkine dehtie eengelske tjaelemegïeleste.
Aalkoelisnie maanese sïmmim – dan isveligke jïh sååjrehke lij dååjrese.
• Gieh gelhkieh soptsestallemisnie meatan ?
Lohkh jienebh
Tseegkeme saemien dïenesjijstie jïh healsoeinstitusjovnijste
Dïedte saemien gïelen åvteste leah joekehts dejtie tjïeltide mah leah saemien gïelen reeremedajven sisnjelen jallh ålkolen.
Daajroe jïh jieleme
Akte stoerre bielie spïelen histovrijistie spïelefilmem våaroeminie åtna, guktie laavkomesijjieh, skaehtieh jïh almetjh leah åehpies dejtie mah filmem vuajneme.
Jis datne sïjhth jïjnjebh daejredh Jïemhten lïenen barkoen bïjre dej gyhtjelassigujmie ?
damtijidh, eksperimenteradidh, buerkiestidh jïh guhkiedidh struktuvrh taalemaalline
Saemiedigkien ulmie lea seammavyörtegs healsoe- jïh sosijalefaalenasse saemien skïemtjijidie, seammalaakan goh dejtie jeatjah årroejidie.
TLV aaj göökte reservealternatijvi bïjre bæjhkohte jis boelhken sæjjasadtje nåhka.
Øøvtiedimmie- jïh jorkestimmiebarkoe
Dïhte tsiehkie gaskem man gellie saemieh Saemien dajvesne jïh ålkoelisnie sæjhta jeereldihkie årrodh, juktie vuesiehtimmien gaavhtan jïjnjh almetjh stuerebe
Mov gihtjehtimmie:
4500 daeverh
Eksamenh learoehkidie - saemien 3
Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 9
jïjtsh smaaregh buerkiestidh tjaaleldhgïelen muhteste
Daate sæjhta jiehtedh lohkehtæjja sæjhta astoem vedtedh Maarjese guktie dïhte maahta daejnie pryövine barkedh ovgoh lij akte lïerehtimmiematerijelle.
Ovbyjjes sertiestimmie gïeleste boelveste boelvese lea dïhte vihkielommes garantije akten jielije saemien gïelese.
Alta 2013 öörnesåvva Finnmarhkehaallesne Altesne.
Guktie gijhkerdeminie ?
- Daate hijvenlaakan vuesehte guktie saemien gïele jïh kultuvre maehtieh våajnoes dorjesovvedh aaj sovnedimmesne, Muotka jeahta.
Reeremedajve saemien gïelide
Gærjagåetien akte åajvoeh sijjie saemiedigkiegåetesne Karasjohkesne daan biejjien.
- Vååjneme Dáhttu lea akte joekoen hijven sïelteevtiedimmievuekie orreme saemien kultuvrejielemesuarkan.
Daate maahta lissiebïevnesh vedtedh guktie learohke ussjede.
www.diggi.no lea viermiesijjie noere almetjij åvteste maam sijhtieh jeenjebe saemiedigkien jïh saemiepolitihken bïjre daejredh.
Jeatjah sijjieh veartenisnie lin aerebi dovne gïelebiesiemaanajgïerth jïh gïelelaavkomeskuvlh.
Siebriedahkefaage edtja skreejredh guktie vielie voerkes sjædta ektiedimmiej bïjre dorjemassen jïh åtnoem gaskem, jïh mah konsekvensh vierhtieåtnoe jïh jieledeåtnoe maehtieh utnedh eatnamasse, klijmese jïh monnehke evtiedæmman.
– saemien gïelese jarkoestamme jïh jeenjh orre
Saemien gievrie maahta bååstede / Kåanste- jïh kultuvrebarkoe / Kultuvrejieleme / Saemiedigkie - Sametinget
Stifteståvroe
NSR
Akte barkoe Slow Food Sápmin jïh Raarvihken tjïelten gaskem mij minngemes jaepien jåhteme, jïh daelie gærja «Beapmoeh» luajhtasåvva.
Såemies råajvarimmieh akten buerebe infrastruktuvrese jïh jielemeviermieh:
Madtan-laakan govledh jih vuejnedh aaj maahta dåeriesmoerine sjidtedh trååjjemen, lieremen jih øvtiedimmien gaavhtan.
Kampanjen nomme ” Neakoesbarkoe / gollevirgi ”.
-Akte dejstie murredsåbpoe gaavnojste lea akte sjïeledimmiesijjie akten stoerre gierhkien lïhke, desnie lij akte åejjienskuvhrie duvreste aktene haevtesne gierkien nuelesne.
Gaajhke sisvege lea aaj gïehtjedamme, goerehtamme jïh dåhkasjahteme redaksjovneste jïh redaksjovneraereste 1177 Vårdguiden.
Kymrijegïelen tjijreme Walesinie ij maehtieh jeatjah vuekesne buerkiestidh goh dïhte iedtjeles skreejrehtimmiebarkoste båata jïh voerkes byjjes gïelerååresjeminie.
Ektesne stuerebe dïedtem vaeltebe ihke saemien govloe, vååjnoe jïh åtnasåvva gaajhkine siebriedahkesuerkine.
Viehkiehtidh guktie saemien kultuvrehijstovrije gorresåvva, reeresåvva jïh daajroes dorjesåvva
Deanu Saemieskuvle lea 230 000 kråvnah dåarjojne åådtjeme juktie ovmessie råajvarimmieh tjïrrehtidh mah edtjieh saemien gïelem, saemien identiteetem jïh aerpievuekien saemien daajroem jïh miehtjieåtnoem skuvlesne evtiedidh.
Saemiedigkie jïh reeremetjïelth laavenjostoelatjkoeh utnieh mah edtjieh hijven gaskesadtemem jïh laavenjostoem sjugniedidh dej saemien gïeli bïjre.
Våhkoen 18 – 29.4.14 – 30.4.14 soejkesjamme tjåanghkoeh daejgujmie: Raavrevihken tjïelte, Snåasen tjïelte jïh Noerhte-Trööndelagen fylhkentjïelte
Laavadahken, ruffien 8. b.
Dåaktere jallh tsegkietnie maahta pryövenassem vaeltedh ovmessie vuekine.
Datne tjoerh meatan sjïdtedh veeljemisnie jis edtjh meatan årrodh sjæjsjalimmide tsevtsedh.
åvtehke / beetnehreerije jïh golme raeriestæjjah daej faagesuerkiej sisnjeli;
skaepiedihks, bievnije jïh argumentereden tjaalegh tjaeledh mah leah åssjelasse jïh dåastoejasse sjïehtedamme
digitaale dïrregh nuhtjedh juktie bïevnesh ribledh jïh eksperimenteradidh tjaalegem sjugniedidh
Jeatjah nöörjengïelen vierhtieh Matematikksenteret “ Alle teller “ (www.matematikksenteret.no).
åvtehke
§ 3 Saemiedigkieveeljeme
Saemiedigkie sæjhta raerieh åadjodh tjiehpiedæjjijste jïh kultuvrebarkijijstie, juktie dïhte barkoe kultuvrepolitihkem hammoedidh joe aalkeme.
Daamhtemes båehtjierdimmie lea naan vuekie soptsestallemeterapije, medisijnh jallh sleapkedh.
Hovtellen aajhtere skuvlesne årroeji dah voestes golme-njielje jaepieh, sijhti altese deerpegidie geehtedh.
Learoevierhtiedarjome jïh - øøvtiedimmie tjoevere saemien skuvlen øøvtiedimmiem fulkesadtedh, vg learoeplaani jorkelimmien bïjre.
Sijti Jarnge lea Noerhtelaanten Fylhkine ekti vøøki barkeminie samien gærjah- bussem juhtiehteminie.
Saemien laavenjostoe laanteraasti rastah (SPR)
Nænnoestimmien vihkielommes funksjovne lea dïhte daaletje almetjeriekteles åeliedimmieh våajnoes dorje.
SUMME orre vierhtieh 184.730.000 Eventuelle beetsuvevierhtieh jaepeste 2012 Tjåenghkies evtiedimmiedåarjoe 2013 184.730.000
Älvsbyn daah raasth (Kaarhtelissie 2): Geajnoem Holmsel:n luvhtie jaevrien Åträsket åarjel-luvleldh geatjan, destie rïektes sievine jaevrien Manjärv jallemes loektese, destie geajnoen mietie Manjärv:n luvhtie geajnose 94 Vistheden baaktoe, vyjrehkåbpoe geajnoem 94 jeanose Piteälven, daam jeanoem jallese Holmsel:n gåajka.
Gyhtjelasse:
Jaepien 2010 etaate eelki vuarjasjidh mejtie vielie dehtie sisvegistie nedtesæjrojne, edtja jieniebinie gïeline årrodh.
Mij dïhte lea ?
Samisk er tøft !
ööhpehtimmieh saemien gïelesne, dan saemien ietniengïele-ööhpehtimmien baalte).
Daam maahta vuejnedh Saemiedigkieraerien reektemisnie dan bïjre maam dah leah dorjeme dan evteben stoerretjåanghkoen mænngan goeven.
Spiele: Nöörjen Aejlegeskuvlesiebrie spielide evtiedamme.
Tjåanghkan dellie vierhtievåarome jïh daajroevåarome aktem reaktavåaromem sjugniedieh Nöörjen dïedtese båatsoen åvteste goh saemien kultuvreguedtije jieleme (Skogvang 2009).
Maahta daarpesjidh hoksem bïeljelidh
Dïhte lea gujnelemmie.
buerkiestidh dïejvesem lineæære sjïdtedimmie, vuesiehtidh guktie dagkeres sjïdtedimmie jåhta jïh dam rïektesisnie nuhtjedh, aaj digitaalelaakan
Soejkesjestaatuse Regijovnale soejkesjasse arealeåtnose.
Daate goere maahta akte hijven våarome årrodh vuarjasjimmiesoptsestallemidie lohkehtæjjan jïh learohken gaskem.
Akte dejstie Saemiedigkien ulmijste lea låhkoem lissiehtidh saemien gïeleutnijijistie.
Maahta aaj jienebh ietniengïelh utnedh dastegh jienebh gïelh seamma tïjjen lïereme.
Vædtsoesvoete nyjsenæjjaj vööste / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Ts. 14. 00 – 14.20: Byjrese, arealh jïh vierhtieh – seniordotkije Jan Åge Riseth, NORUT
Fylhkentjïelte sæjhta, seamma buerkiestimmine, ij vielie bïhkedassh bïejedh man stoerre låhkoe foentijste mah aktegstjïeltide bïejesåvva.
Staaten åejvieladtjh læjhkan dam bijjemes dïedtem utnieh sjïehteladtedh guktie saemien siebriedahke jïjtje nuepiem åådtje sov siebriedahkebigkemem vijriesåbpoe evtiedidh.
Tsagkese lij læjhkan juktie ij lij mov naan øøhpehtimmie pedagogike-faagigujmie jallh dååjrehtsh goh lohkehtæjja.
Filme Dïhte nöörjen filmepolitihke edtja öövtiedidh saemien kultuvrem gorredidh jïh åvtenidh.
Tromsø tjïelte 390 000 kr lea vadteme göökte maanagïertide
Seierstad, Inger: Gaahtoen tjovketje, Saemien Ööhpehtimmieraerie 1999
Almetjen reakta joekehts årrodh jïh læjhkan roehtsem utnedh aktene sosijale, kultuvrelle jïh faageles ektievoetesne, lea faarhmestimmieåssjaldahken våarome, juktie aktem almetjen ektievoetem
Dehtie mahte 4500 stoerre våarhkoste saemien daeverijstie, dle ussjede medtie 2000 daeverh bååstede foeresjidh saemien museumidie.
Båatsoealmetjh åarjelsaemien dajvesne leah aktene onne aalkoealmetjedåehkesne mij leah eevre jearohke åevieladtjh daajroem båatsoen haestemi bïjre utnieh juktie maehtedh jielemem jïh jieledevuekiem krööhkestidh gosse politihkem jïh njoelkedassh hammoedieh mah leah båatsoealmetji bïjre.
Lohkh vielie: http://www.isf.as /
Aaj jïjnjh ovmessie saemiengïeleldh faalenassh maanide jïh noeride fååtesieh.
Njaalmeldh eksamenem byjreskisnie dorje jïh vierhtede.
Kuvsji teemah leah gaskem jeatjah vïhtesjadteme sïelteste, dorjesevïhtesjadteme, reeknehlåhkoetjaeleme jïh ohtsemegoeride gïehtelimsdåarjoeöörnegasse buerkiestidh.
Stynkehke lïj guktie iktesth darjoeji dam maam reaktoe lïj.
Learohke lahtesem siejhmelaakan buerkeste, v.g. mij akte jaevrie lea
jielijes kultuvre ektels sijjine jïh boelvi bijjelen
Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka lea madtjeles dejnie hijven laavenjostojne kriminaalehoksen regijovnine noerhte.
Phone: +47 971 29 305
Åvtelhbodti steemmadimmie
Ministeretjåanghkoe programmide jïh prosjektide nænnoste, mejtie edtja Arktisk raerien tjïrrh tjïrrehtidh.
Daamhtaj aaj sïejhme provnelaakan galkegh åtna åvteli voestes gujnelemmiem åådtje.
Dam jollemes barkoedïedtem tjïeltesne åtna, kultuvresne, museeumisnie, noere/eejehtimmesne, jaahkosne jïh åarjelsaemien kultuvresne jïh gielesne.
Ij daarpesjh jïjtje daajra gie fiejliem darjoeji jallh maam båehtjierdimmeste liejmie dïhte nuekies deahpadimmiem bæjhkohte.
-Dïhte bioteknologeles evtiedimmie jïjnjh orre haestemh saemien siebriedahkese vadta.
- Saemien gïele lea garre dïedtegen nuelesne, jïh dan åvteste dle vihkeles Saemiedigkien gïelevierhtieh bööremeslaakan åtnasuvvieh.
Saemiedigkie Nöörjesne dam bijjemes dïedtem åtna saemien healsoe-jïh sosijaalepolitihkeevtiedimmien åvteste, jïh lea dïhte vihkielommes premissedeallahtæjjah dejtie nöörjen åejvieladtjide gosse aktem seammavyörtegs faalenassem evtede dejtie saemien almetjidie.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Dej dajvine leah jeenjh maanah gieh gåetesne saemiestieh akten gïeleldh vuj guektiegïeleldh saemien-daaroen / jeatjah gïelh mah eah leah saemiengïele.
Ruffien 2010 aktem orre ohtsemevuekiem sjïehtesji skaehtieetaaten nedtesæjrojne, guktie aelhkebe sjædta saemiengïelen tjaatsegh gaavnedh.
Staatebudsjedtesne dle Statsbygg jïh DSS tjåanghkan 250 millijovnh kråvnah åadtjoeh juktie lissiedaerpiesvoeth maeksedh:
1 dejstie 3 almetjijstie lea aalkoealmetjh.
Dååkerdimmine aaj vaarjele guktie ij baavijehtjieh.
starne- jih såjhtoedepartemente lea dagkerh saerniestimmieh dorjeme gosse dåarjoem Nöörjen baenievaarjelæmman vedteme DvD-filmem dorjeme baeniestarnebïevnesinie maanide jïh eejhtegidie.
Laavenjostoelatjkojde jååhkesjin goevten 2012.
Bïevnesh guktie barkoe jåhta jïh bïevnesh tjåanghkojste leah olkese bïejesovveme Nöörjen Saemiedigkien nedtesæjrojne.
Matematihke lea akte bielie mijjen veartenevijries kultuvreaerpeste.
Jieleme- jïh kultuvremoenehtse:
Gihtjemegoere lij dorjesovveme dej teemaj jïh haestemi mietie mejtie båatsoealmetjh buerkiestin goh vihkeles båatsoejieliedasse.
Saemiedigkieraerie prosjektem dåårje 50.000,- kråvnajgujmie.
Saemien gïelejarngh: http://www.saemiedigkie.no/Giele/Saemesth-munnjien/Artikler/Saemien-gielejarngh
Tjïelteståvroe maahta nænnoestidh saemien edtja seammavyörtegs nöörjen gïeline årrodh abpe jallh bielieh dehtie tjïelten reeremistie (§3-9).
Buerebe sovnedimmie saemien faangkide
Svaahken båatsoesïjten (Elgå reinbeitedistrikt) jïh Idre Orre saemiensïjten gaskem Rogshå:ste johkesne Røa jaavran Grövelsjön.
Daate akte stoerre jïh vijries barkoe sjædta, men jis båatsoen ïedtjh edtjieh gorresovvedh båetijen aejkien laakejarkelimmine, tjoerebe daam prosessen tjïrrh, Muotka minngemosth jeahta mij lissehte Saemiedigkie sæjhta tjaelemesijjine årrodh moenehtsasse mij edtja göökte jaepieh daejnie barkedh.
Man båeries gåessie puberteetese båata lea aerpeles.
Lohkh jienebh
Dïhte ovmessie tsiehkiej åvteste, vuesiehtimmien gaavhtan ij sïjhth, ij nuepiem utnieh, lyjhkoe seksem utnedh persovnine seamma tjoeline jallh ïedtjem åtna jeatjah seksem utnedh enn tsïnneboetjemem.
11/32 måjhta guktie ussjedi.
Reaktah
Vihties sïjth reaktoem utnin gåatodh, vïjredh jïh lidtedh dej dajven sisnjelen.
Karijuse jih Baktuse, Statens filmtilsyn, åarjelsamien gïelese 1996, video og hefte
vierhtiedidh jïh bååstede moenedh jïjtsh jïh mubpiej vuesiehtimmide
Dïhte aajnehke vuekie aktem vihties taallem åadtjodh, lea gaajhkesidie Nöörjesne gihtjedh.
Daan sjïekenisnie daan jaepien raeffiebaalhka Malala Yousafzaise jïh Kailash Satyarthise vihkeles dåarjoeh.
Moenehtse våaroeminie åtna mejtie aajkoe lea saemien gïelh gorredidh jallh jieliehtidh.
– Mijjen leah göökte tjïelth gusnie saemien lea jienebelåhkoegïele.
Kåarhtide maehtieh lamineredh.
Vihth dle såemies dejstie saemien tjïeltijste mah njuvvien vööste vaedtsieh, jïh jolle fryöjstehkevoetem årromesijjide utnieh, goh Lebesby, Ráisavuotna (Sørreisa) jïh Unjárga (Nesseby).
Lissiehtahke daamhts studijemaahtaldahkese
Luhkiegöökte learohkh Jeesusinie ektesne lin.
Dovne Jupmele jïh almetje lïj.
Tjirkije: Maja Britt Renander Sæjjasadtje tjirkije: Anna Kristina Renander
Kjell Jøran Jåma
Vihkeles laavenjostoeguejmieh saemien gïelenænnoestehtemebarkosne / Reeremedajve saemien gïelide / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
– Fylhkentjïeltem daarpesjibie ?
Jollene PSA ij leah vihties prostatacancere.
Ohtsije
Staate Bufetaten baaktoe lea tjåadtjoehtæjja foestegåetide, beredskapgåetide jïh maanavaarjelimmieinstitusjovnide.
Dïhte geetskemes jïh bööremes vuesiehtimmie lea bååstedeserteme medtie 35 000 daeverijstie Københavneste Nuukese Kruanalaantesne (1984-2001).
o Stipende learoehkidie mej saemien gïele voestesgïeline; kr 7 500,-
Daate lissiehtimmie lea 4 218 000,- kråvnah.
Nord universiteete maadthskuvlelohkehtæjjaööhpehtimmieh faalehte 1. – 7. klaassese jïh 5. – 10. klaassese jïh PPU maam maahta maahtoevedtije kuvsjine aktanidh julevsaemien jallh åarjelsaemien gïelesne.
dah mah eejhtegi åveste jïh maanah aktem iemie tsiehkiem gærhkose åadtjoeh, juktie dah jeatjabigujmie ektine maehtieh dan åålmeginie sjïdtedh.
Saemiedigkie gaajhkesåarhts reaktagyhtjelassh sov darjosne gïetede, gaajhki siebriedahkesuerkiej sisnjeli.
Saemien kultuvrehistovrijem jïh aerpievuekien daajroem vihtiestidh gihtjehtimmiej tjïrrh
Syökemegoerem Raarvihken tjïelten hïejmebielesne gaavnh.
Saemiedigkie raeriestimmieh sæjhta saemien kultuvrejielemeaktöörijste / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Ij leah dellie naan aktegs gïelh ryöknesovveme.
Dïhte haasta gaajhkesidie mah iedtjem utnieh bïeljelidh jis sijhtieh meatan årrodh.
Haesteme lea daam tjåadtjoehtidh, gaskem jeatjah dotkemem nænnoesåbpoe darjodh byjresinie.
Maahtoeulmie 2. jaepiedaltesen mænngan
- Histovrije lea sjyöhtehke daan biejjien.
Sovhtine, gossehtahke jïh muvhtene vaejlie
Dan åvteste daerpies aktine ållesth vuarjasjimmine saemien gïelenjoelkedassijste, jïh vuarjasjidh guktie dïedte lea joekedamme Saemiedigkien jïh byögkeles reeremen ovmessie bieliej gaskem
Ij naan sïevh jallh mïerhkh Aantan heeftesne mah maehtieh bïevnesh vedtedh
Dah tjïelth leah gaajh joe kehts dovne gosse geografijen, arealen jïh almetjelåhkoen bïjre.
Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeente jïh Saemiedigkie dam mubpiem reektehtsem buektieh tjïrrehtimmien bïjre Dahkoesoejkesjistie saemien gïelide daan biejjien.
Jåartaburrie / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Akte gïeleheartoehtæjja ij sån daarpesjh dïhte årrodh mij tuhtjie aelhkie saemien nuhtjedh.
aamhtesem hiejhtedh jïh ij dam gïetedæmman vaeltedh.
Ringkh 1177.
Faage galka aaj tjaelemem jïh lohkemem iedtjeldehtedh.
Jeatjah maehtieh dan tjarki asvedidh mij daamhtaj bååstide båetedh, jallh guhkiem asvedieh.
Digkede mejtie lea nuepie aktem saemien noeredåehkiem tseegkedh, bene juvnehte ij dam saetniedehtedh dahkoesoejkesjeboelhken.
Jïjnjh learohkh jåerhkieh aelhkie ryöknemestrategijh nuhtjedh juktie addisjovne-, subtraksjovne- jïh multiplikasjovnelaavenjassh loetedh.
Gosse Finnmaarhkelaakine barki dle vihties göölemenænnoestimmieh lin akte vihkeles teema rååresjimmine justisemoenehtsinie.
Vytnesjæjja Lilian Urheim sæjhta Hammoedimmien jïh duedtien bïjre soptsestidh mearan Jacob Adams sæjhta duedtien reaktavaarjelimmien bïjre håalodh.
Dejtie learoehkidie sjïere matematihketsagkesigujmie, byöroe vuarjasjidh mejtie daerpies lissie dåarjelimmiem aaj mierien ålkolen sjïehtedamme lïerehtimmeste, ööhpehtimmielaaken mietie.
–Duodjeinstituhtta aktem vihkeles råållam åtna goh kultuvreguedtije jïh reerije aerpievuekien daajroste, saemiedigkieraerie Berit Marie E. Eira.
Leenestuvrien stilleme
Akte stoerre utnijelåhkoe ij leah læjhkan akte garantije ihke akte gïele edtja evtiesovvedh jïh guhkiebasse jieledh, vuestelen dle gïeleutniji aaltereplaantege vihkeles.
Abpe gåetie edtja akten sisbielien bïjre prierkiehtidh, mij tjïelkelaakan vååjnoe goh mij akt jeatjah goh dïhte fååmijes eatneme, tjåetskeme, lopme.
- Akte suerkie man bïjre vaenie daajroem utnebe lea guktie daaroedehteme jïh stigmatiseradimmie leah saemien årrojh tsevtseme.
Sæjhta aaj stoerre tjïrkemebarkoeh darjodh dejnie smalhtjaramme gåetine, dovne dejnie mah leah åtnose vaalteme, jïh dejnie mah eah vielie åtnasovvh stoerre skaaraj gaavhtan.
Seierstad, Inger: Jåvvan gærjetje, Saemien Ööhpehtimmieraerie 1999
ISBN-978-82-7817-091-5
6) Nasjonalpaarhkeståvroe Seiland nasjonalpaarhkese
Duoddara Ráfe edtja gaskem jeatjah pijtesaemien gïeleïedtjeladtjigujmie sveerjen bielesne laavenjostedh.
Mijjieh saemieh akte åålmege, jïh reaktam jïh frijjevoetem utnebe jïjtje mijjen jïjtse båetijen aejkien tjïelkestidh.
Daelie stoerre ïedtje saemien siebriedahkese jïh tïjje ij leah maahteme buerebe årrodh akten ektie barkose gïelen åvteste.
staeriedimmieprogrammem jïh jeatjah IKT-viehkievierhtieh øøvtiedidh guktie saemien njaalmeldh jïh tjaaleldh utnedh
3.
Ohtsemegoerh jïh njoelkedassh Saemiedigkien gåetiesæjrose bïejesuvvieh gaskoeh tsïengelen 2015.
16 § Jis paarte jallh sijjiesadtje paarten sijjesne reaktam åtna såevmien –, meänkielin – jallh saemien gïelem reakta-boelhkesne utnedh, edtja toelhkem leejedh njoelkedassi mietie 5 kap. 6?8 §§ jïh 33 kap. 9 § rättegångsbalke jïh 50?52 §§ reeremeprocesslaake (1971:291).
Reektehtse goerehtimmeste aaj buerkiesti guktie saemien åtnasovvi ovmessie siebriedahketsiehkine.
Saemiedigkie sæjhta juhtemestraejmiem jarkelidh saemien dajvijste.
Sleengkh kondomem tsumhtsielæhtan.
Akte vihkeles bielie Nordlaanten histovrijesne lea gaskesem sjugniedidh dej almetji gaskem Nordlaantesne mah iedtjiem utnieh histovrijen bïjre, jïh raerieh åadtjodh dan orre histovrijevearhkan dan gellede lehkeste goh gåarede.
Daate akte stoerre haesteme gosse edtja saemien gïelem eevtjedh.
Mijjieh biejjiem juekebe abpe vearteninie, mijjen laantine jïh voenine.
byjjes maeh-teles
Barkijh aktene voenges jallh regijovnale byögkeles åårganesne reeremedajvesne reaktam utnieh permisjovnem baalhkine åadtjodh juktie daajroem saemiengïelesne skååffedh gosse åårgane dagkeres daajroem daarpesje. (§ 3-7).
Dah tjïelth jïh fylhkentjïelth mah laavenjostoelatjkoem jååhkesjieh Saemiedigkine leah: Deatnun tjïelte, Unjárgan tjïelte, Porsángun tjïelte, Guovdageaidnun tjïelte, Gáivuotnan tjïelte, Divtasvuodnan tjïelte jih Snåasen tjïelte, jïh Finnmaarhken fylhkentjïelte, Tromsen fylhkentjïelte jïh Noerhte-Trööndelagen fylhkentjïelte.
Jeenjesidie ij leah daate nuekies ihke dah buektiehtieh jïjtjeraarehke barkedh dej jeatjah laavenjassigujmie.
Aaj jaepien 2013 Nordlaanten fylhkenålma vierhtieh åådtje daan kuvsjefaalenassese Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeenteste.
Fïerhten jaepien Duodtjeinstituhtta bijjelen golme mill. kråvnah åådtje sov barkose.
Jis daate hijven evtiedimmie edtja jåerhkedh dle daerpies ulmiestuvreldh barkojne.
• Man gellie tjåangkoeh daerpies skuvlen jih eejhtegi gaskems skuvlejaepesne ?
Vuesiehtimmieh jeatjah feerlege eebnh plæjjoe, kadmiume, ammoniake, bensene jïh radijoaktijvele poloniume.
1. PRYÖVEN BÏJRE
Saemiedigkiebïevnese daan beajjetje reerememaallem heajhta, jïh buerebh vuajna dah tjïelth mah leah reeremedajvesne daan biejjien, goh laavenjostoeguejmieh eevtjemisnie jïh evtiedimmesne saemien gïeleste.
Vaarjelimmiedajvereereme jïh eatnemegellievoete - Jan Åge Riseth
Mijjen vues: L. nr.. Våarhkoe: Dijjen vues: Biejjie: 14/57-26-TST 1165/15 141 16.01.2015
Reaktah
Dååjrehtimmien tjïrrh ryöknemisnie maanah lierieh vuesiehtimmien gaavhtan vïjhte lea veele akte vielie goh njieljie.
definisjovnide sinus, cosinus jïh tangens buerkiestidh jïh trigonometrijem nuhtjedh juktie gåhkoeh, skaavhtegh jïh arealem aerviedidh saaht mejnie golmenskaavteginie
Jijtje girremisnie
soejkesjidh jïh tjirrehtidh ovmessie såarhts goerehtimmieh juktie damtijidh variabelh, veedtjedh jïh gïetedidh daatah jïh reektehtsem tjaeledh gusnie digkede jueriem möölehtimmeste jïh vuarjasjidh mejtie fiejliegaaltijh
Aernien akte stoerre gierkie man nomme båassjoegierkie.
Dellie lohkehtæjja aaj maahta aktem åehpiedehtemem darjodh aktede barkoste, guktie learohke åådtje gyhtjelassh disse soejkesjdih.
Teknihkem aaj evtede guktie gadtjijhveahkam unniedidh.
Daate aaj ööhpehtimmiem saemien gïelesne dæjpa.
Tjïelth gusnie vaenebe enn
H. M. Gånka Harald V. Saemiedigkiegåetiem Karasjohkesne byögkeleslaakan rïhpesti gålkoen 2. b. 2000. Saemiedigkiegåetesne dïhte saemiej almetjeveeljeme krirrie, jïh Saemiedigkien reereme Nöörjesne.
Areale, kultuvremojhtesh, byjrese, jollebe ööhpehtimmie jïh dotkeme
Barkoe lïhtsigujmie
Tjïelten mubpie åejvie Ronny Berg, Alta Raeriestæjja Elin Fjellheim, Engerdal Tjïelten åejvie Jens Johan Hjort, Tromsø Pollisemïestere Ellen Katrine O. Hætta, Kirkenes Bijjiedåaktere Frøydis Nystad Nilsen, Kárásjohka Professovre Jon Todal, Guovdageaidnu Stipendiaate Inga Lill Sigga Mikkelsen, Divtasvuodna
Saemiedigkie betniegiehpiedimmiem skaehtesne nænnoesti jaepien 2007, jïh akte unnemes skaehtiegiehpiedimmie mij joekoen dejtie noeride båatsosne vaarjele lea iktegisth mijjen ulmie orreme, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka daennie kronihkesne tjaala.
Musihke
Maajhööhpehtimmie
Learohke maahta bæjjese jïh våålese ryöknedh saaht man taaleste, luhkiej bijjelen ryöknedh, tjuetiej bijjelen, ryöknedh
Guktie goerehtimmiem dorje ?
Saemiedigkie 60 stoerretjuetie kråvnah dåårje Helgeland Samiid Searvise juktie voestesviehkiekuvsjem tjïrrehtidh båatsoealmetjidie jïh mubpide mah vaeresne berkieh jïh fealadieh.
Jis sïjhth håalemem vuartasjidh maahtah dam darjodh EN:n nedte-tv:sne.
Jis aerkies jallh vaejvieh åtna edtja dåastoevasse vuelkedh.
Vigsel
Vihkeles parallellelaakan barkedh learohki dïejvesidie jïh tjiehpiesvoeth evtiedidh.
Learohkh aaj maehtieh aktem vihties soptsestimmiebodtetjem utnedh, gusnie lohkehtæjja ajve saemeste jïh kanne vuesehte baakoej ulmiem guvviejgujmie gosse soptseste. ”
Lihkes bijre daltese gosse gärhkoetjåangkoeh eah leah meatan
tseegkesovvemasse, diss-vielie tjïeltigujmie
Irhkeme
Åenehks vaajestimmie abpe konferanseste, Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo
Desnie Saemien jolleskuvle gïelejarngigujmie laavenjostoe juktie aalkoelïerehtimmiem saemien gïelesne faalehtidh geerve almetjidie.
Saemiedigkien Noerpolitihkeles Moenehtse (daaroen SUPU) lea gåassoehtæjjah konferansese, jïh sæjhta tjelmide bïejedh haestiemidie aarkebiejjien rasismen bïjre, guktie maahta rasismem jïh konsekvenside minngielisnie gïetedidh.
Juktie maehtedh jollemaaksovevaarjelimmiem nåhtadidh dïhte gie reseptem tjaala tjuara sov barkoesijjiem reseptesne sïevekoden hammoe maam maahta lohkedh.
vuesiehtidh guktie gïele jorkese joekehts tseahkan, tïjjese jïh sæjjan
Njaalmeldh gaskesadteme
Gïeleutniji aaltere akte vihkeles faktovre, jïh vihkeles learohkelåhkoe mij lïerehtimmiem åådtje saemien gïelesne, læssene.
PRM: – Ekonomeles evtiedimmie Noerhte-Nöörjesne tjuara aaj aevhkine sjïdtedh saemien årroejidie
Ekonomeles viehkiedïrregh
Daejnie tjïeltine ij leah veeljemedigkie.
Tjuara dïejvesidie taalide ektiedidh, dovne taalesymbovlh jïh taalebaakoeh.
Lohkehtimmien ulmie leah; learohkh gelkieh
Dejpeli gosse Jeesuse eatnamisnie veasoeji, dellie almetjidie gieriesvoetem vedtieji.
Meedija lea vihkeles juktie årroejidie skreejrehtidh gïelem lïeredh, jïh sijjen baakoevåarhkoem virjiedidh.
Nov lea våarome jiehtedh saemien laante-jïh vierhtiereaktah leah akte vihkeles vihties iedtje Saemiedægkan.
Nøørjen Preessesiebrie lea preessen siebriedahkeråållem buakteme ÅrroehVåårege ‐ plaakatesne.
Gïeh leah dajven aajhtere
Åarjelsaemien gærjabusse/Gærjah
Tibet - 60 jaepieh ritneminie lea 60 jaepieh fer guhkie Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta satne tsiehkeste Tibetesne tjarke tjoeperde.
Vihkeles Åvla aaj meatan vaaltasåvva juktie sov jïjtse evtiedimmiem vuarjasjidh daejnie suerkine. Buektehte
11.15-12.00 Raarvihken skuvle
NSR
Daelie soejkesjeminie gievriem Bindaeleste Helgelaantesne bååstede deelledh Saemien Sijtese Snåasesne.
- Saemiedigkie aktem orre jielemebïevnesem nænnoestamme 2011.
soejkesjidh jïh tjirrehtidh ovmessie såarhts goerehtimmieh juktie damtijidh variabelh, veedtjedh jïh gïetedidh daatah jïh reektehtsem tjaeledh gusnie digkede jueriem möölehtimmeste jïh vuarjasjidh mejtie fiejliegaaltijh
Vijriesåbpoe bæjjese bigkedh jïh öörnedimmiem målsodh saemien kultuvreinstitusjovnijste
Læjhkan gåarede aktem prognosem aerviedidh mij våaroeminie åtna maam mijjieh vuejnebe learohketjaalen sisnie, jïh man gellie saemieh mah staaride juhtieh.
• Hijven jis maanah eah fierhten aejkien dåeredh
Gaajhkesh pedagogeles ööhpehtimmiem utnieh jïh gaajhkesh aaj jåarhkeööhpehtimmiem utnieh åarjelsaemien gïelesne.
reaktoelaakan jienebh laavenjassh vaestiedamme gusnie edtja aarvoen nænnoestidh sifferidie taaline. Muvhth learohkh buektiehtieh siffere-aarvoem nænnoestidh taaline göökte sifferigujmie, gosse iktegisth ussjedieh luhkieh gårroehbealan jïh akte
Tjirkije: Kjell Jøran Jåma Sæjjasadtje tjirkije: Tom Aile Bientie
– Vihkeles saemien maanaj reaktah gïelese jïh kultuvrese gorresuvvieh dagkarinie strategijine, saemiedigkieraerie Vibeke Larsen jeahta.
Dæjstan, goevten 10. b.
Gosse 3-jaepien darjomesoejkesjh tjïrrehte jïh darjomedåarjoem lissehte dejtie saemien gïelejarngide, dellie Saemiedigkie gïelejarngi daerpiesvoeth krööhkie akten guhkiebasse jïh daajroes soejkesjimmien bïjre.
Råajvarimmie 31 Karrijeerebïhkedimmie saemien learoehkidie jïh kandidaatide
Veeljedh
Saemiedigkie jïh Byjresedepartemente råårestallin jïh seamadin akten orre soejkesje- jïh bigkemelaaken bïjre boelhken 2006- 2007.
Vielie bïevnesh:
Ij naan aaltereraaste gååvnesh gosse maana jïjtje nænnoeste
Datne maahtah aelhkie raajesh aamhtesen bïjre darjodh, jïh dejtie nåhtadidh soptsestimmine.
saemiedigkien konkreten åssjelh barkojne gïetedimmiesoejkesjinie vååjnesaasse råajvarimmiebealan gïetedimmiesoejkesjisnie.
Moenehtse teknologeles vuekieh digkede mah leah vihkeles saemien gïelide jïh vuarjasjimmiejgujmie båata laakemieriedimmien bïjre toelhkeåtnoste.
Prosjekte lea interreg-prosjekte dej golme saemien museumi gaskem Saemien Sijte Nöörjesne, Ájtte Sveerjesne jïh Siida Såevmesne.
Saemien kåanste stoerre nuepiem åtna goh våarome juktie saemien siebriedahkem evtiedidh, jïh latjkoe edtja daajroem tïjjen bïjre åvtese sjugniedidh saemien kultuvrejieliedasse, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Bene fer jïjnjh almetjh- dovne noerh jïh geervh – Jupmelen nommem nuhtjieh gosse haarmese sjïdtieh naakenidie.
Faagem vïerhtiedidh
Goebperh aaj maehtieh båetedh destie immunevaarjelimmie nåakebe naan sjïekenistie, vuesiehtimmien gaavhtan gåessie skïemtjede jallh fuehpesne.
Daesnie Tråante 2017 vihth akte vuesiehtimmie sjædta.
Soejkesjeprogramme tjïeltensoejkesjasse 2014-2026 Siebriedahkedajve
Gynekologen jïh maanadåakteren luvnie maaksovh 200 jïh 350 kråvnah gaskem.
Akte dejstie Saemiedigkien ulmijste lea låhkoem lissiehtidh saemien gïeleutnijijistie.
Dellie tjuvtjede dejtie göökte kråvnide jïh ryöknoe 16, 17.
Gosse presidente laahpa dellie abpe saemiedigkieraerie laahpa.
Daan beajjetje öörnegen mietie båatsoelaakesne § 71, Saemiedigkie edtja golme lïhtsegh nammoehtidh mearan staate njieljie lïhtsegh nammohte.
skaehpiedihkslaakan barkedh guvviedimmine jïh tjaelieminie gosse lohkeminie
Laakh jïh mieriedimmieh / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
Åårganisasjovne
Giehtjedimmiemoenehtse raeriestimmiem Saemiedigkien stoerretjåanghkose buakta dejnie aamhtesinie mejtie gïetedæmman bæjjese vaalta, goh jïjtse aamhtese jallh moenehtsen jaepiebïevnesen tjïrrh.
- tjaala sjïehtedamme raajesigujmie, teekstegårredimmine jïh veele baakoeveahkine, jïh åajvahkommes ortografijem haalvoe
eenje vaenie saemiengïeleldh barkijh byjjes jïh privaten sektovrinie.
Profijle lea jarkelamme passijve gïehtelimsdåarjoeöörnegijstie vielie evtiedimmiestuvreme duadtan – manne joekoen geerjene akten dagkeres jarkelimmien åvteste, saemiedigkieraerie Marianne Balto jeahta.
Daltese: 3. -4. jaepiedaltese Aamhtese: soptsese Tijje: 3 – 5 tæjmoeh
Daaroedehteme
Man gellie tæjmoeh
Jijnjemesh lin påajhkh, ajve akte niejte.
PSA-vierhtie maahta bijjiemdidh jis prostatastuaranimmiem åtna.
Dan åvteste maahta nåake iktedimmie jïh kontinuiteete faalenassine sjïdtedh.
Båatsoem gorredidh goh gïele- jïh kultuvreguedtije
1989 – 1997 Ole Henrik Magga (Nöörjen Saemiej Rijhkesiebrie) 1997 – 2005 Sven-Roald Nystø (Nöörjen Saemiej Rijhkesiebrie) 2005 – 2007 Aili Keskitalo (Nöörjen Saemiej Rijhkesiebrie) 2007 – 2013 Egil Olli (Barkijekrirrie) 2013 -dd Aili Keskitalo (Nöörjen Saemiej Rijhkesiebrie)
Akte ulmie lea abpe prosesse edtja gaervies årrodh eannan vïjhte jaepieh.
17. artihkele (d) staatem åelede meedija edtja sjïerelaakan krööhkestidh aalkoealmetjemaanaj gïeleldh daerpiesvoeth.
Dah jeanatjommes learohkh sijhtieh vielie effektijve jïh fleksijbele strategijh evtiedidh mearan væjkalåbpoe sjidtieh ryöknedh, jïh buerebe taalegoerkesem åadtjodh.
15.35 - 16.05 Guktie dam buektiehtidh?
Vuesiehtimmien gaavhtan, jienebh lohkehtæjjah maehtieh ektesne aktem goerehtimmiem darjodh, jallh learohkh dam tjïrrehtieh desnie gusnie gåarede.
Akte fåantoe man åvteste saemien ij reeremisnie åtnasovvh lea saemien faageterminologije fååtese jïh almetjh eah haarjanimmiem utnieh saemien nuhtjedh sijjen barkosne.
Gïeleråajvarimmiej gaavhtan aaj vihkeles öörnegh utnedh mah aktem juhtije guvviem vadta saemien gïeleåtnoste ovmessie suerkine.
- tjaala sjïehtedamme raajesigujmie, teekstegårredimmine jïh veele baakoeveahkine, jïh åajvahkommes ortografijem haalvoe
meatan årrodh / tsevtsedh jïh dåarjodh dejtie
Tabelle 4.9 aktem lissiehtimmiem studijepoengedorjemassesne saemien gïelesne vuesehte 2008 raejeste daan mearan.
Saemiedigkien tjirkijh vaarjelimmiedajveståvrojne
Sïjhtem aaj åvtese lutnjedh Bolyst-prosjektem Karasjohken tjïeltesne, mij lea 400.000 kråvnah åådtjeme.
Politihkere gïen diedte
Ööhpehtimmielaaken § 6- 2 mietie, dle learohkh maadthskuveaalteren, mah aktene saemien dajvesne årroeh, reaktam utnieh lïerehtimmiem åadtjodh saemien gïelesne.
Aaj maahtah sjeavodsvoetedïedten nuelesne almetjigujmie soptsestalledh jaahkoe- jïh jielemegyhtjelassi bïjre.
– Vi deler, kapihtele 6).
Mijjieh dov åssjaldahkh jïh raerieh gïelen jïh gïeleevtiedimmien bïjre sïjhtebe.
PRM: SáMOS pilovtemaanagïerth ohtsede
Jïjtjeraarehe åtnoem sjyötehke vuesehte (jis dam nuhtjie)
 Akte eadtjohke vaaksjome- jïh klååkemeåårgane saemielaaken gïelenjoelkedasside
Konsultasjovnh jeatjah gïetedamme saemien ïedtjeladtjigujmie ● Dejnie aamhtesinie gusnie staate soejkesje saemien voenges siebriedahkigujmie råårestalledh, jïh / jallh sjïere saemien iedtjeladtjigujmie mah maehtieh ryöktesth tsevtsiedamme sjïdtedh laakijste jallh råajvarimmijste, dle staate edtja dan varke gåarede bievnedh mah iedtjeladtjh / siebrieh staate veanhta aamhtse gïetede, jïh iktedimmiem konsultasjovneprosessijste Saemiedigkine digkiedidh.
mejtie learohke maahta tsiehkieh damtijidh mah taalh jïh stoeredahkh meatan utnieh.
Gïele lea ojhte dovne akte privaate jïh akte byögkeles aamhtese.
Dellie gaajhkesh sijhtieh daajroem utnedh guktie sjædta åvtese, saemiedigkieraerie jeahta.
Andfjellet lea gåatomedajve Svaipa jïh Gran saemiensijtide.
Latjkoe Saemiedigkien jïh Byjresevaarjelimmiedepartemeenten gaskem bïhkedassi bïjre vaarjelimmiesoejkesjebarkose, eatnemevaarjelimmielaaken mietie saemien dajvine.
Gellene lehkesne dle vïhtesjadteme maam akt gierkijste, men ij funksjovnem daejrieh dejtie.
Vielie bïevnesh: Prosjekten åvtehke Norut Alta – Áltá as Vigdis Nygaard, tellefovne 78 45 71 00 jallh raerieslïhtsege Ellinor Marita Jåma 916 13 460.
Lïhke årrodh jïh jis naan datnem gaajesje dam dorje guktie njaltja, njoektjeme jïh bangsemh seahkarieh jïh signaalh aajlese seedtieh, daate damta gïeltegs jïh njaelkies-ligke.
Learohkh aktem kopijem åadtjoeh soptsesistie, jïh aktem sievem biejieh orre baakoej jïh lahtesi nualan.
Govhte saemien museumh, jïh dah leah Kirkeneseste noerhtene Snåasese åarjene.
Tjåanghkan libie dåarjoem vadteme 15 musihkebæjhkoehtimmide, jïh dej gaskem mah dåarjoem åådtjeme lea åehpies saemien musihkerh jïh baanth goh Herborg Rundberg, Ivnniguin, Mikkel Gaup, Arvvas, Ivvár jïh Sáivu, jïh Anders P. Bongo aerpievuekien vueline.
Guktie lea gïeline māori, mij lea aalkoealmetjegïele Aotearoasne / New Zealand, jïh kymriske gïeline Cymru ’ sne / Wales Stoerrebritannijesne gåarede maam akt lïeredh Saepmesne.
Vuesiehtimmieh øøhpehtimmesoejkesjidie
Akte goerehtimmie åarjelsaemien båatsoedajvesne vuesehte doh jeanatjommes båatsoeburrieh vieliebarkoem jïh raessiem åadtjoejin gelliej såarhts skilkemedahkoej gaavhtan mah gåatomelaanten giehpiedieh, juhtemegeajnoeh steegkieh jïh stoerre teehpemh bovtseste vedtieh (Møllersen 2018).
Dïhte maahta årrodh daaresjimmie jallh seksuellen vædtsoesvoete.
Jolle vierhtieh, mestie dah båetieh ?
• Starnedïenesjimmieh saemiengïelesne voeres saemide tjïrkedh
8.-10.
Jaepien 2009 maastereeksamenem veelti faagesne Public Administration, Harvard University’sne.
Lohkh vielie
http://www.sametinget.no/Miljoe-areal-og-kulturvern/Naturmangfold/Verneomraadestyrene/Sametingets-tjirkijeer-i-verneomraadestyrene
Barkoevaaksjome aktem vihkeles råållem åådtje råajvarimmiepaahkem dåarjedidh.
Daate lea aerpien jïh aerpievuekiej bïjre, men seamma tïjjen gorredidh, sjugniedidh jïh orrestidh.
Daan biejjien laanteburrie- jïh beapmoeministere Jon Georg Dale dam orre stoerredigkiebïevnesem monnehkevoeten bïjre båatsosne åehpiedehti.
Moses, Brian, Hedström, Marcus: Manne måeresne, Saemieskuvlen ståvroe, 1997
Muvhtene trommeskïelte loedtene jïh sïeje bieljieraajkan galka.
Reerenasse sæjhta dan dahkoesoejkesjen tjïrrh våaromem bïejedh vijries jïh guhkiesmïeresne barkoen åvteste saemiejgïelide sektovrij jïh reeremedaltesij dåeresth.
Maahta asvedidh daaresjimmien mænngan.
Dïhte barkoe orre mineraalelaakine lea ryöhkeme bijjelen 10 jaepieh.
PRM: Verkebe vaestiedassen bïjre birrie juvrevuetjemen bïjre
Mænngan saemiedigkide tseegkeme Nøørjesne jïh Sveerjesne, moenehtse saemiedigkine sjïdti 1996.
årrodh dan åvteste Aanta ryöknoe.
Gåessie vaestiedassem åådtje ?
Reeremelihtsegh sijhtieh ekti vøøki barkedh jih faaledh giele-jarngh dovne Aarbortesne, Snåasesne jih Rørosesne.
Daan biejjien maajhööhpehtimmiem faalehte saemien gïeline dovne maadthskuvlesne jïh jåarhkeskuvlesne.
Ønsker du informasjon om innhold og prosess før og under konferansen, kan du kontakte Jis bïevnesh sïjhth sisvegen jïh prosessen bïjre konferansen åvtelen jïh konferansesne, maahtah dejnie gaskenasjovnaale iktedimmiedåehkine (Indigenous Global Coordinating Group) govlehtalledh.
28.01 Nesseby tjïelte
Guktie dan mænngan ?
- Noerhte-Trööndelagen Fylhkengærjagåetie lea gellie jaepieh fokusem åtneme gærjafaalenassem utnedh åarjelsaemien gïelesne, jïh mijjieh libie veeljeme dåarjodh dovne jaepien 2014 jïh daan jaepien, raerielïhtsege Henrik Olsen jeahta.
Gïelejarngi darjomh leah dan åvteste vihkeles dovne maanide, noeride, geerve jïh båeries almetjidie.
§ 10 Håalome- jïh raeriestimmiereakta
1-8 daltese
Mijjen mïelesne ij leah reaktoe ahte saemien båatsoeburriejieleme jïh saemien kultuvre tjuara sveehkedh juktie dagkere risikaabele prosjeekten åvteste.
Tjaelijelearoen ulmie lea vielie lidteratuvrem saemien gielesne bæjhkoehtidh, joekoen noeride mah eah dan jïjnjh gærjah saemiengielesne utnieh.
Daejnie tjaaleginie ektesne aaj dam dov gïelekåarhtem åadtjoeh.
tjïeltigujmie.
Gïem maehtieh veeljedh ?
Saemiedigkie byöroe Maahtoedepartemeentese raeriestidh öörnegh evtiedidh, guktie gåarede saemien kuvsjh faalehtidh sveerjen jïh såevmien institusjovnigujmie ektine, jïh læjhkan eksamenem illedh jïjtse learoesijjesne.
Datne maahtah naan baakoeh jïh lahtesh nåhtadidh ektiedamme daan jieliemasse
Daate aktem guektienbielievoetem kreava symboleåtnoen bïjre.
Daamhtaj aaj åådtje vaestiedidh naan gyhtjelasside gosse pryövenassem vaeltedh, vuesiehtimmien gaavhtan
Staatebudsjedte jaapan 2012 vuesehte Reerenasse jåarhka jïjnjh staaten gåetieh bigkedh.
Tjåadtjoehtæjja: Nordlaanten fylhkenålma
Pedagogihken-psykologihken dïenesje (PP-dïenesje) Dïenesje mij raerieh tjïeltide vadta sjïehtedimmiej bïjre maanide sjïere daerpiesvoetine.
Jaepien 1980 Lærerutdanningsrådet govlesadti Levanger lærerhøgskole’ine (mij akte bielie Noerhte-Trööndelagen Jolleskuvleste sjïdti jolleskuvlereformen mænngan 1994), jïh vaajteli Levanger lærerhøgskole edtji dïedtem vaeltedh juktie bieliejaepieektievoetem åarjelsaemien gïelesne tseegkedh.
Abpe biejjien: Aalkoealmetjeregijovnh sjïere tjåanghkoeh hööltieh.
Ij gellien aejkien nuepiem utnedh nieljieh saemien gïelh åadtjodh govledh.
Saemiedigkie edtja Laanteburrie- jïh beapmoedepartemeenten raeriestimmiem jarkelimmien bïjre båatoslaakeste, juktie dajveståvroem hiejhtedh, jïh båatsoereeremem Fylhkenålman nualan bïejedh, gïetedidh åvtelen laakeraeriestimmie Stoerredægkan bïejesåvva.
Tjïeltesoejkesjen siebriedahkestuhtjem edtja tjïeltesiebriedahken jïh tjïelte goh organisasjovne haestemh, ulmieh jïh vuekieh krøøhkestidh.
Abpe Saemiedigkieraerie lea madtjeles sjïdteme dehtie jieledefaamoste jïh barkoevæljoste mejtie vuajneme abpe fealadimmesne Vardøen luvhtie Havøysunden gåajkoe.
Jïjnjh orre saemien kultuvremojhtesh Balsfjovlen jïh Hammerfesten gaskesne
Gosse lïhkesveeljeme dle daamtaj jïjnjh voenges læstoeh (krirrie) mah jïjnjh veeljijh åadtjoeh.
/ Anne Jannok Eira / Anne Marit G. Eira 2008:
Gihtjehtimmiem darjodh
Åedtjiepryövnassh aaj gohtje biopsije.
§ 35 Jitneme Nordland jïh Nord-Trøndelag fylhkine
Ž Maam åadtjobe Maarjan bïjre daejredh ?
buerkiestidh guktie goeksege sjædta jïh vuesiehtimmieh vedtedh guktie Nöörje lea orreme jïh lea akte vihkeles laante goerehtimmesne daennie suerkesne
- Saemien fealadasse stoerre nuepiem åtna akte sagke stuerebe jielemem sjïdtedh saemien dajvine goh daan biejjien.
Mijjieh haestebe skyllijidie soptsesh tjaledh sijjen øørnegijstie.
Slahpenjargga lea Sörkaitum saemiensïjten gåatomedajve.
Ållesth 24 tjoejkijh, uktsie juelkietjengkeretjïektjijh, göökte kultuvrealmetjh jïh uktsie åvtehkh meatan dåehkesne.
- Daate lea gaskenasjovnaale aalkoealmetjeektievoeten bïjre.
stealladidh - jih ij barre lijrieh - dam saemien
staareståvroen jienebelåhkoe maahta noerhkedh staareraeriem orrijidh.
Juktie lea mijjen kultuvre, jïh mijjen daeverh.
Reeremedajvh
– Aalkoealmetji sijjieh vååjnesasse båetieh galhkuvetjaatsegisnie Alta 2013.
– Man gellie kråvnah maanagÏertese juhtieh ?
Bïevnesh nasjovnale pryövenassi bïjre 2015 – eejhtegidie
Dej beeli pruvhkin dagkeres viejhkiem sjïeledh.
Goeven 10.b Nomme: Melissa Annie Fofonoff Aaltere: 17 Årromesijjie: Kirkenes Skuvle: Learohke Kirkenes JÅAS Guktie datnine daan biejjien: Manne aavone jïh aavodem jåvlide
gaskesadtedh digitale medijaj tjïrrh
Dïhte edtja viermievïerhkem tseegkedh lohketæjjide gieh maajehööhpehtimmine saemien gïelesne berkieh.
Majesteete Gånka Olav V dam voestes saemiedigkiem rïhpesti rïhkeden 9.b. 1989.
jielemen vierhtegh tjoeverieh lokngesidh, jïh jielemen kultuvren jïh siebredahken bielieh biejverdidh jïh øøvtiedieh
Byöroe bååstede foeresjidh bijjelen göökte stoerretjuetie histovreles daeverh saemien museumidie.
Dam maahta hævvi varki darjodh jis learohke pc ’ sne tjaala.
Saemiedigkie duedtiem tjarke dåarjede / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Laakh
Dah jeatjah saemiej museum, Sijti Jarnge, Rørosen museume jih saemiej museumh Sveerjen raedtesne, ektesvuekie-barkij sjidtieh.
Sámi Design Days öörnesåvva göökte biejjieh.
Mieriedimmie vaeljehke eatnemeaarhti bïjre (v.g. ientje, pluevie, skåajje).
Sjïeledimmiesijjieh
Konsultasjovni mænngan Saemiedigkine, dle Gööleme- jïh mearoedepartemente aktem ekspertemoenehtsem tseegki – Mearoegaedtiemoenehtse – juktie prinsihpen våaroemisnie salkehtidh saemiej jïh mubpiej reaktam mearosne gööledh Finnmaarhken ålkolen.
Regijovnaale evtiedimmieprogrammh
Arealereereme
Teeste vååksjede jis HPV typem åtna, humaneles papillomviruse, maam vaahra boernengåetiecancerasse vadta.
Daate akte sjïehtedimmie dehtie sïejhme konsultasjovnelatjkoste dajvevaarjelimmien bïjre.
Guhte dejstie vihth veeljemasse båetieh ?
Daelie dïhte laanteburrieministere Sylvi Listhaugem dåarjoen bïjre maadta juktie Veterinærinstituhten darjomem noerhtene nænnoestehtedh.
Aelhkebe aaj baakoeh ohtsedh.
faageteeksth tjaeledh sïejhme faagetjaelemen mietie
Jå1: 45 tæjmoeh
Tseegkeme systeemh ihke saemieh åadtjoeh meatan årrodh sjæjsjalimmieprosessine sijjen bïjre
Båatsoen reaktavåaromem gorrede
– Jïjnjh aalkoelalmetjen nyjsenæjjah veartenisnie vædtsoesvoetem hïejmesne jïh byögkeles åejvieladtjijste dååjrieh, jïh dannasinie sïjhtebe daam aamhtesem nyjsenekommisjovnen tjåanghkosne bæjjese lutnjedh, raerielïhtsege Vibeke Larsen jeahta.
Luvliesaemien lea aerpievuekien mietie soptsesovveme daaletje Åarjel-Varangeren tjïeltesne Nöörjesne, lissine dejtie baalte dajvine Russlaantesne jïh Såevmesne.
Akte lissie darjome, mij vielie evtiedimmiebarkoem kreava, lea aktiviteetem aktede signaaledåastoejistie akten mobijle appese ektiedidh maam bïjlevuejijh maehtieh våålese veedtjedh.
18 orre tjïeltide. Dah leah: Botkyrka, Eskilstuna,
Strategijh:
Goerehtimmie ij bååktjedh jïh barre måedtie minudtine tjïrrehtidh.
Aamhtese: aerpievuekien barkoeh
ACIA lea akte salkehtimmie gusnie dah gaektsie arktiske laanth – Canada, Danmaarhke, Såevmie, Islaante, Nöörje, Russlaante, Sveerje jïh USA – aktem vijries vuarjasjimmiem jïh gïehtjedimmiem dorjeme dejstie konsekvensijstie mah klijmajarkelimmieh sijhtieh utnedh byjresasse jïh siebriedahkide Arktisesne.
Saemiedigkie lea sïemes moenehtsen vuajnojne mij jeahta saemiengïeleldh dotkeme lea vihkeles juktie saemien faagegïelem evtiedidh, jïh faagegïele lea akte bielie gïeleevtiedimmeste, guktie gïele akte ållesth gïele sjædta mij siebriedahkesne sjeahta.
Learohkh voestes jïh minngemes sæjroem darjoeh.
Dåarjoenjoelkedassh - Healsoe- jïh sosijaaleprosjekth
Våhkoe 47: gålkoen 21. - 25. b., moenehtsetjåanghkoeh (måanta – bearjadahke)
Veanhtede dah åålmegh dejnie saemien vorngedajvine buektiehtieh lïerehtimmieulmide voebnesjidh.
Dellie maahta nåajsan sjïdtedh, mohte jis ij nåajsan sjïdth boernesgåetienskïelte olkese verteminie båata.
dïhte jis sjädta dan sociale-tjänstelaakese.
Såemies eevre vihkeles gïelereaktah tjuerieh faamoem utnedh abpe laantesne.
Låhkoe fasseldamme almetjijstie jollebe ööhpehtimmine, lij medtie guektiengïerth dan stoerre nyjsenæjjaj luvnie goh kaarri luvnie SDJ-dajvesne.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Saemiedigkien tjirkije
Learohke dah ellen jeenjemes tjoevtenje-baakoeh tjaala mah maehtieh sjyöhtehke jïh vihkeles årrodh
Dah gïeh vaestiedieh maehtieh aaj jiehtedh mij hoksejarngide datne læstosne tjaaleme.
Båetijen aejkie båatsoe sjeahta dovne dejnie kultuvrelle, ekonomeles jïh ekologeles våaroeminie, jïh aktem jeatjah vuajnoem kreava goh dam maam staate lea åtneme mænngan båatsoelaakem sjïehtesji jaepien 1978.
Dej minngemes jaepiej nedtesæjroeh jïh sosijale meedijumh goh vuesiehtimmien gaavhtan Facebook jïh Twitter ahkedh vihkelesåbpoe sjïdteme.
Programme lea jarkelamme viertiestamme aarebi jaepiejgujmie, aktine nænnoesåbpoe strategeles profijline.
Dïhte akte meadtoe maam aaj tjuara dan mietie gïetedidh.
Kruana jarkelimmie, gusnie daerpies orrestimmeles energijine goh tjaetsiefaamoe jïh bïegkefaamoe, jïh gruvagïehtelimmie juktie daerpiesvoetem gaptjedh metallide, skilkemedahkoeh vedtieh stoerre konsekvensigujmie bovtsen gåatoemasse.
Dåarjoe lea vadtasovveme dovne privaate jïh tjïelten saemien maanagïertide.
Mohte ij naan edtjh tjïekedidh juktie jeatjah irhkieh.
Saemiedigkie tuhtjie joekoen vihkeles båatsoen leah hijven mierietsiehkieh.
Mohte maahta daarpesjidh oktegh årrodh jis hujnies.
sjiehteles möölehtimmiedïrregh veeljedh jïh praktihkeles möölehtimmieh darjodh aarkebiejjien jieliedisnie jïh teknologijesne, jïh illedahkide vuarjasjidh presisjovni jïh möölehtimmien ovseekerevoeten mietie
Rådsmedlem
Learohkh maehtieh joekehts laavenjassh veeljedh mah leah vihties, aktine tjïelke ulmine, jïh jïjtjebihkeden.
Vaestiedasse:
Sæjhta dannasinie nuhteligs årrodh dejtie ovmessie gïeletsiehkide daamtaj goerehtalledh.
Men gåarede aaj badterijh målsodh signaaledåastoejidie mah geajnoen mietie tjåadtjoeh.
Vaarjelimmiedajveståvrojne
Ihke Saemiedigkie edtja aktem tjïelke bijjemes dïedtem utnedh evtiedimmien åvteste saemien gïeleste, dle jïjnjh tsiehkieh tjuerieh stïeresne årrodh.
se bæjhkohte teksth healsoen, hoksen jïh reaktaj bïjre hoksesne luhkiegöökte mieriedamme varieteetine dejstie vïjhte nasjovnelle unnebelåhkoej gïeline.
Gosse “ tjuedtjielimmie-gearketjem ” steereminie, ussjedh dellie guktie lea gosse buaredh, tjaebpie jïh åajvoeh.
Gaske Nordlaanten nasjovnaalepaarhkeståvroe
Jeatjah åtnoe lïerehtimmiesijjeste
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Snåasesne
Dïhte illedahke gïetedimmeste Finnmaarhkelaakeste lij Stoerredigkie nænnoesti:
- stïeresne årrodh lohkehtæjjide gosse viehkiem jïh dåarjoem daarpesjieh tjïrrehtimmiem soejkesjidh
Dan åvteste gaajh vihkeles daajroem utnedh studijepoengedorjemassen bïjre saemien gïelesne, jïh evtiedimmiem destie guhkiem vuejnedh.
Kevin Johansen, Cand. polit. UiT / Universidad de Granada.
Saemien gïelen reeremedajvesne öörnege lea saemien, nöörjen jïh kveenen.
Fylhkemaennieh lea gihtjeme dam vaaksjoeh guktie dam dorje.
Dah leah ståvrose veeljesovveme ihke Saemiedigkie veanhta dah sijhtieh saemien iedtjh gorredidh hijvenlaakan jïh ellieslaakan ståvroebarkosne.
Guktie edtja barkoem nænnoestehtedh juktie vædtsoesvoetem jïh daaresjimmiem dan saemien leerhkehtallijen vööste heerredidh, hööptedh jïh goerehtalledh, Keskitalo jeahta.
unnebelåhkoegïeline vaarjelidh jïh
Dijjieh tjoerede baalhkavitnijem tjaaleldh raeriestidh, aktine bïhkedassine mij jeenjemes lea 1-2 sæjroeh jïh dam daan adressese seedtedh suehpeden 30. b. 2014 åvtelen: Govlehtallemebïevnesh vuarjasjimmiemoenehtsasse:
- Mijjieh daejrebe nåake vuajnoeh gååvnesieh saemiej bïjre dan åvteste tjïelke jïh eensi daajroe mijjen bïjre fååtese, jïh mijjieh gujht aaj daejrebe saemien maanah mïedtelimmieh, trïegkenassem jïh irhkemem dååjroeh, dan åvteste dah leah saemieh.
Gïeleveeljeme Diedtieh gïeleveeljeme jallh domenenomme: osko.no - daaroen osku.no - noerhtesaemien jahkko.no - luvlesaemien jaahkoe.no - åarjelsaemien
seedtesåvva gåatan learohkigujmie jïh byöroe lissine våålese vaaltasovvedh skuvlen gåetiesæjrosne jallh lïerehtimmiesijjesne.
Daanske staate daam bååstedesertemen maeksieji.
- Noerhte-Tromse aktem murreds histovrijem åtna jïjnje skaepiedihks entreprenørskapine.
Learohkh tjoeperdimmieraasten nuelesne daamtaj guhkiem tïjjem nuhtjieh dan åvteste dej leah ovmaereles strategijh, viesjies dïejvesh jallh fer vijries gïehtjedimmiestrategijh.
Saemiedigkie fïerhten jaepien reektehtsh jïh budsjedtedaerpiesvoeth tjïeltijste jïh fylhkentjïeltijste dååste.
Dïhte aaj seamma jis hoksem jeatjah laantedigkesne jallh regijovnesne ohtsede enn gusnie årroeminie.
Saemiedigkien båetije duedtiebïevnesen sjïekenisnie jielemeaktöörh jïh jeatjah ïedtjeladtjh bööresuvvieh konferansese Karasjohkesne tsïengelen 27. – 28.
Vesterbukt, Anne-Lise jih Dunfjeld, Anne-Lise: Åarjelsaemien learoeviertie 1.-3. skuvlejaapan nr. 1 og 2., Samisk utdanningsråd, 1990
Ajve dejtie giej seammasïenten daam HPV-typem utnieh tjuerieh goerehtæmman båetedh.
Saemiedigkien tjilkeme aamhtse 43/02.
Gosse learohkh voestes aejkien taalide dåastoeh, dah taalese vuejnieh goh akte elliesvote, jïh taalem abpe veahkese ektede saaht man gellie sifferh taale åtna.
Maahta kondomen nåhtadidh tjoeleskïemtjelassi vööste ovmessie seksine v.g. dååkerdidh, anaaledååkerdimmie jïh jis njaelmiesekse boetjine åtna.
Staateraeresne daan biejjien dle goevtesedirektööre Bjørn Olav Megardem nammoehti goh orre ekspedisjovnen åvtehke Orrestehteme,-reereme- jïh gærhkoedepartementesne.
Dannasinie akte stoerre haesteme Saemiedægkan govlehtoevedh nöörjen åejvieladtjijste dejnie gyhtjelassine mah evtiedimmiem jåartaburreste tsevtsieh saemien dajvine.
stööremes tjïerte lea Luvlie- jïh Jilliefinnmarkesne jïh Noerhte-Tromsesne.
saemiej reaktah mearoen maelmide, dovne gøølemen, jååhkesjidh
Jeenemesh dejstie learohkijste båatsoe-burriefuelhkijste bøøtin juktie skuvlejaepieh lin båatsoebårran sjiehteldihkie.
Tjåanghkoe öörnesåvva njoktjen 16.
– Gosse akte viehkievierhtieöörnege Saemiedigkien luvnie ij juhtieh, dellie mijjieh goh politihkerh dïedtem utnebe dåarjoeöörnegem sjïehtedidh jallh jarkelidh guktie vaajteles effektem åadtjodh.
"- Åejviegærja lij "" Rein og reindrift "" (Bovtsh jih båatsoeburrie) maam Svein Skjenneberg tjaaleme."
reeremedajvine.
Nöörjesne åajvahkommes saemieh mah lïerehtimmiem maajhööhpehtimmien tjïrrh åadtjoeh, guktie aaj daesnie dle akte tjïelke aalkoealmetjedimensjovne.
Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie
Dïedte dan åvteste lea aktene bijjemes daltesisnie.
Galkegh darjoeh guktie njevlieskïelth tsïnnesne måasodh, dah aaj darjoeh guktie tsïnnesne reejnes jïh infeksjovni vööste vaarjelieh.
Saemiedigkie jïh Båddådjo sïemes laavenjostoelatjkoen bïjre
- Saemiedigkieraerie tuhtjie joekoen vihkeles dïhte saemien siebriedahke meatan vaaltasåvva barkosne dejnie båetije gïelepolitihkine, jïh gegkeste daate nuepie åtnasåvva.
• Alle teller, bielie B posisjovnesysteemen bïjre
teekstegïetedallemem åtnose vaeltedh gosse galka jïjtse barkoem vöörhkedh jïh öörnedh
dajvi jïh sijjiej nommh utnedh
konvensjovnem dej nasjovnelle unnebelåhkoe
Dan mïeresne byöroe gyhtjelasse skreejreme toelhkeööhpehtæmman, nuepieh mænngan- jïh vijrebeööhpehtimmiem, såajhts nuepieh ektiebarkoe saemien jïlleskuvlen jïh jïlleskuvlen oslosne
Ohtsememierie golken 15.b.
dan dïehte jienebh aelkieh dam soptsestidh.
Duedtiebovride Inka AS jïh Manndalen Husflidslag dåårje
– Saemien gïeledajve ij leah ajve dejtie saemien årroejidie, men aaj stoerre ulmiem åtna dan guhkiebasse barkoen gaavhtan dejstie jeatjah raeriestimmijste Vaajmoegïelesne.
Ij lij daate naan madtan skuvle
Salkehtimmesne lea vihkeles tjïelkestidh guktie maahta aelhkebe sjïdtedh tjïeltide, jïh tjïeltide nuepieh vedtedh dejtie saemien reaktide illedh.
Tjåadtjoehtæjja: Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeente Maahtoedepartemeente, Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeente jïh Saemiedigkie leah 2004 raejeste Divvun-prosjektem finansieradamme.
vuarjasjidh, veeljedh jïh nuhtjedh matematihkeles vuekieh jïh dïrregh juktie dåeriesmoerh loetedh ovmessie faagijste jïh siebriedahkesuerkijste, jïh ussjedidh, vuarjasjidh jïh åehpiedehtedh vaestiedasside maereleslaakan
Göölije Magnus Olsen Kvænangeste jïh Stjernøy Kystfiske AS leah fïereguhte 200.000 kråvnah åådtjeme.
Aaj byöroeh byjresïebredahkh vuartasjidh jïh sijjieh skaepiedidh gusnie maanah, noerh jïh geervh maehtieh saemiestidh jïh tjïeltij faalaldahkh saemide saemien gïelen jïh kultuvren våaroemisnie.
15.00 - 18.00: Konferanse jåarhka Ts... 18.00 - 18.30: Preessekonferanse
Fuelhkie lea vihkeles arena våaromem biejedh maanan gïeleldh ïevtiedämman.
Jollemaaksovedatabase
Doh gründerh Rággon duekesne sijhtieh raaktan dïsse sjïehteladtedh Noerhte-Saltesne, jïh mijjen mïelen mietie daate prosjekte joekoen gieltege.
Tjïelth mah arebi reeremedajvesne
goerehtalledh guktie teknologije jïh siebredahken jeatjahtahtemh saemien jïh gïelem åtnoem dæjpa jïh dïejveldidh mij dïhte aerpiemaahtoeh daaletje siebredahkesne
Jeenjemes saemiengïelehåålehkh daenbijjien funksjovnellen guektiengieleldh daaroen-saemien.
Reeremedajvem saemien gïelese edtja vijriedidh 13
Lierehtimmieh båatsoejielemen bijre lin noere almetjh åådtjeme gåetesne fuelhkien tjirrh.
Redaktööre:
Dah leah dïedte saemien gïelen åvteste, mierietsiehkieh saemien gïelese, gïeleutnijh jïh åtnoe saemien gïeleste.
Saemiedigkieraerie raerieh saemien siebriedahkeste sæjhta akten båetijen aejkien dajve-jïh byjresepolitihkese.
Noerhte-Trööndelagen fylhkentjïelte 1 186 250 kr
Prograamme åarjel-saemien jielemen jïh kultuvren evtiedæmman Dïhte saemien dajve lea låvletje gietjeste Kolanjaarken raejeste Russlaantesne, Engerdaelien raajan Nöörjesne jïh Eajran raajan Sveerjesne.
Gïelem nastedh – ektievoete åarjelsaemien gïelese jïh kultuvrese lea geerjene ihke maahta datnem / dijjem Gïeleprïhtjhgåatan bööredidh.
Hijven maahtoem saakebarkojne.
Dagkerh tjåanghkoeh jïh govlehtallemesijjieh saemien siebriejgujmie jïh institusjovnigujmie leah vihkeles.
Ij leah dejtie sïejhme nænnoestimmide vihties njoelkedassh vadteme, mah aktem dagkeres vaaksjomem gorrede.
Dïhte pråvhka væhtam årrodh dah aelkieh spermijerh darjodh.
4.1.1 Saemien båatsoe, jieledevuekie jïh jieleme
Daate dorjesåvva juktie gïelejarngide aktem daajroes ekonomeles mieriem vedtedh.
Dan åvteste vihkeles gosse gïelevierhtiejarngem jïh maanagïerte- jïh skuvletjåadtjoehtæjjam tseegkie Saemiedigkien nualan bïejeme, ij vaahresne sjïdth råajvarimmieh gaarvanieh mah hijvenlaakan juhtieh.
Saemiedigkien bïhkedassh juktie saemien krööhkemh vuarjasjidh gosse miehtjiesdajvem jeatjahlaakan nåhtede
Jis gaajhkh soptsestallemh tjïrrehtidh frïjjesåjhtoekontovrh jïh dööpmijh gaskem toelhken tjïrrh destie gaskesadtemen kvalitetem tsevtsedh dan jeenje ij aervedh dïhte vaarjelimmine.
Seamma tïjjen mahte akte lehkie lohkehtæjjijste bijjelen 50 jaepieh, mij sæjhta jiehtedh læjhkan sæjhta akte stoerre dåårrehtimmiedaerpiesvoete årrodh noerhtesaemien lohkehtæjjijste jåarhkelïerehtimmesne.
Dovne saemien båatsosne jïh jeatjah mobijle pastoralisti luvnie, aktem tjoelebaseradamme råållajoekedimmiem laavenjassijste vuajna gusnie ålmah åajvahkommes tjiehpiesvoeth jïh daajroem vejtiestieh ryöjnesjimmien bïjre jïh dan barkoen bïjre gusnie ryöktesth gaskesem bovtsigujmie åtna, mearan gujni maahtoe lea gåetieguntien praktihkeles jïh reereles laavenjasside ektiedamme.
78 47 40 13
Daam mikrokontrollerem målsoeji åvtelen eelki gåalmadinie pryöveboelhkine bïeljelimmiesysteemeste, jïh åtnoejearsoevoete 39 seedtijidie minngemes generasjovneste (2020) lij 94,9 % mænngan dejtie nuhtjeme 5 askh, mejstie lin galmadahkesne orreme 4 jïh bielie askh.
5.11 Dåårrehtimmiedaerpiesvoeth
Sjïere reaktah disse gie såevmien, saemien jih meänkieli soptseste jih reeremedajven sisnjielisnie.
3.5.3 Konsekvensh åasah vuartasjæjjataalen vööste
Abpe biejjien: Dah mah edtjieh meatan årrodh konferansesne Altese båetieh.
Learohke maahta sov mielem ånnetji eensilaakan buerkiestidh
saemiej gaektsie jaepieboelhki bïjre lïeredh
Dah pryövh aktem orre guelmiem åådtjeme, jïh såemies laavenjassehammoeh jïh sisvege pryövine leah jarkelamme, viertiestamme dej aarebi pryövigujmie.
Aanta tjabreminie taalesïevem nuhtjedh maam buertesne åtna, reaktoelaakan.
Vuesiehtimmie saemien dåaroehistovrijistie, goerehtalleme saemien kultuvregï...
- Daaroen giele lij siejhme internatesne.
Åådtje hïejmeabortem darjodh jis båarasåbpoe goh 18 jaepien båeries jïh naan jeatjah geerve almetje aaj gåetesne.
‐ Man bïjre sån badth daate aamhtese ?
Tjaalegevåarhkoe sæjhta goh daajroevåarome årrodh jïh viehkiehtidh akten gamte digkiedæmman dovne staateles jïh regijovnaale åejvieladtjigujmie jïh saemien voenges siebriedahkigujmie.
Tjaelieh galhkuvem artihkelasse.
Raerieh dejstie tjåanghkojste sijhtieh akte vihkeles bielie årrodh daajroevåaroemistie bïevnesasse.
Marijne jielemh
Jis ij leah dam dorjeme kaanne dan bïjre nïekede jïh haelede dam darjodh.
Daate dïrrege maahta dej ovmessie saemien gïeli gaskem joekehtidh, jïh aaj viehkine årrodh vuarjasjidh man nænnoes jallh hiejjehts gïele lea dejnie joekehts geografeles dajvine.
Maahta båasaridh gosse kråahpe jeatjahtahta, muvhtene maahta damtedh ij leah ryöktesth meatan.
Mijjieh edtjebe jaepien 2012 aaj dejnie stoerre barkojne nåhtadidh:
Våhkoen 4: raerietjåanghkoe Karasjohkesne
NSR sæjhta:
Learohki reaktah, öörnedimmie faagijste, tæjmoelåhkoe, laakedïejvesh jïh learoesoejkesjh leah gaajhkh joekehts, jïh lissine dle maanah joekehts aaltarisnie aelkieh jïh eah seamma jïjnjh jaepieh maadthskuvlesne vaedtsieh.
bæjjese jïh våålese svihtjh taalesïevesne men aelkieh taalesïevem fleksijbeleslaakan nuhtjedh dåeriesmoereloetemisnie.
- Teknihken maaksoeh
9 tjïelth jïh 4 fylhkentïielth leah reeremedajvesne saemien gïelide.
Barkoe: Studente Kirkenes jåarhkeskuvlesne, mubpie jaepie studijegoerehtimmesne Guktie datnine daan biejjien: Geerjene, jïh jåvlide tjarke aavodem!
Dan våaromisnie byöroe sjïehtedimmiem digkiedidh.
Aaj daan jaepien vuejnebe jeenjesh mah joejkem meatan vaeltieh aerpievuekien jallh daajbaaletje hammosne sov musihkesne, jïh mijjieh libie joekoen geerjene dan åvteste, raerielïhtsege Henrik Olsen jeahta.
Raerielïhtsege Henrik Olsen sov håalemisnie jeehti ihke vihkeles hijven kultuvremaahtoem utnedh dovne heerredimmesne jïh båehtjierdimmesne.
Låhkoe nïerhkeme råajvarimmijste juktie dïenesjh saemien skïemtjijidie sjïehteladtedh.
sosijaale jïh geografeles jeerehtsh eengelsken gïeleste goltelidh jïh guarkedh rïektes tsiehkijste
Vihkielommes daelie lea stïeres vuekieh gaavnedh mah bovtselåhkoedåeriesmoeride nåhkehtieh.
Ulmie lea vuekiem evtiedidh kommunikatijve gïelelïeremisnie, evtiedimmie lïeremevierhtijste jïh maahtoem lutnjedh vuekien bïjre lohkehtæjjide mah saemien gielesne ööhpehtieh.
Daelie daejnie barkebe:
Saemiedigkieraerie daam prosessem Nussir-aamhtesen bïjre soejkesje åvtese:
Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh
Gosse dåakteren luvnie hoksejarngesne maaksovh 100 jïh 300 kråvnah gaskem.
jïjtjemem staeriedidh
Akte gellielaaketje kultuvrejielede saemien ektievoetem jïh identitetem veaksahkåbpoe dorje, jïh viehkehte guktie dah voenges siebriedahkh jielije sjidtieh, gusnie almetjh sijhtieh årrodh.
Dan våhkosne gosse hormonefrïjjes tabledth vaalta jallh ij naan tabledth vaeltieh dellie såemies gujnelemmiem åådtje.
2) Vaarjelimmiedajveståvroe Lyngsalpan eatnemevaarjelimmiedajvese
Govlehtallijh:
Mubpiengïele: Gïele maam akte almetje ij voestesgïeline utnieh, men maam lïereminie jallh lïereme aktene byjresisnie gusnie almetjh dam biejjieladtje gïeline nåhtadieh.
Daesnie learohkh jïjtjemse vuarjesjieh.
Nomme: Biejjie:
- Moenehtsen raeriestimmie lissiehtamme laavenjostoen bïjre hïejmen jïh skuvlen gaskem, jïh jïjtsh programmigujmie nierhkedh irhkemen vööste, mah leah sjïehtedamme saemien skuvlide saemien rïektesvoeten bïjre, manne vïenhtem lea vihkeles viehkiedïrregh mejgujmie byöroe dallatjinie aelkedh, Muotka jeahta.
Juktie hijvenlaakan åvtese barkedh, dle sïjhtebe bieljelimmiem bååstede utnedh åvtelen 15.11.2012.
Mij plaeride / mah plaerieh dov
dellie dïhte mubpie ulmie tjuara årrodh learohkem viehkiehtidh akten ryöknemestrategijen vööste gusnie learohke guhkiebasse ryöknoe.
Lauvsnes
Tjaaleldh maahtoe
a) Baajh fïereguhte learohke golme gyhtjelassh darjodh, vuesiehtimmien gaavhtan gïeli bïjre.
Veanhta Listhaug annje maahta skaaram davvodh / Båatsoe / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Fealadasse, daan nuelesne motovrefealadimmie eatnamisnie
26.
Dïhte maahta vuesiehtimmien gaavhtan årrodh jis skïemtjehoksebarkijh laajhta seksuellen daaresjimmien jallh daaresjimmien åvteste.
Våhkoen 7 - 10.02.14 - 13.2.14 soejkesjamme tjåanghkoeh daejgujmie: Troms fylhkentjïelte, Kåfjord tjïelte, Lavangen tjïelte, Nordlaanten fylhkentjïelte jïh Tysfjord tjïelte
Muvhten aejkien lohkehtæjja tjuara materijellem jïh learoevierhtieh sjïehtedidh voenges tsiehkiej mietie.
Auditive learohkh lyjhkoeh
Dah gaertjiedimmieh leah mejtie gåarede svïhtjedh kaameran uvte, ihke sijjie unnebe sjædta.
Gïelejarngi darjomh viehkiehtieh dam saemien gïelem våajnoes darjodh gietskies byjresisnie, seamma tïjjen goh dah leah sijjieh gusnie dajven saemieh maehtieh gaavnedidh.
Europa ij maehtieh dam luhpiedidh.
Nasjovnaale daltesisnie dle Noerhte-Trööndelagem vuarjasjamme goh akte åvtehkefylhke mij noeride nuepieh vadta meatan årrodh.
9 Råajvarimmie 5 Saemien lohkemejarnge...
Eira, Inger Marie Gaup (2001): Samisk språk i Norden - Status og domeneutredning.
saemielaaken § 1-5 jeahta saemien jïh daaroen lægan mïrrestalleme gïelh, jïh dah edtjieh mïrrestalleme årrodh njoelkedassij mietie saemielaaken kapihtele 3.
Daam maahtoem edtja learohke provhkedh gosse jeatja almetji ektine jih aaj ekti vøøki barkosne.
Dov tsevtseme
Båatsoen areale- jïh dajvevåaromem gorredidh
Figuvreste 4.1 vuejnebe 14 % dejstie mah elliestïjjen jallh bielietïjjen båatsosne berkieh eah sïjsebaalhkah båatsoste utnieh.
Mieriedimmienænnoestimmie jïh reakta- jïh leavoebiejemenænnoestimmie sinsitniem dåarjelieh, guktie dovne akte prinsihpeles jååhkesjimmie vadtasåvva göölemereakteste gaajhkide guelievierhtide, jïh gosse byögkeles stuvrehtimmie göölemistie, veahkatsiehkien j.v. gaavhtan, dle joekoen mearoesaemien kultuvrese leavloem beaja.
Mijjieh aaj aktem prognosem dorjeme gusnie aervede guktie lohkehtæjjaveahka maahta sjïdtedh båetiji jaepiej, jïh mej råajvarimmiejgujmie daerpies nïerhkedh juktie saemien lïerehtimmiem nænnoestehtedh jïh evtiedidh.
Goere maahta våaroeminie årrodh dovne akten vuarjasjimmie barkoen nuelesne maam lohkehtæjja dorje, jïh learohki jïjtsevuarjasjimmie.
Ulmie lea, maahta gaajhkide faaledh dejtie gieh saemiengïelen ööhpehtimmiem sijhtieh – noerhtesaemiengïele, julevsaemiengïele jïh jallh åarjelsaemiengïele.
Desnie nænnoestieh mij prosjektide bïjre veartenem Abpe veartene, Svïenske gærhkoen gaskenaasjovni / internationelle barkoe edtja beetnegigujmie jallh barkijigujmie dåarjoehtidh.
unnebelåhkoegïeli årromh vuesiehtidh gäjnoe-tsïegli
Sjïehtedamme lohkehtimmie
Aalkoe: gålkoen 2013
Gïelegoerehtimmie sæjhta akte joekoen vihkeles dïrrege årrodh Saemiedigkien jïh reerenassen vijriesåbpoe barkose dej saemien gïeligujmie.
Lea aaj dåarjoem vadteme ovmessie ohtsemidie mah gelkieh saemien gïelide evtiedidh jeenh jïh orre gïelearenine.
Dïhte digitaale materijelle jïh tjoejematerijelle leah universellelaakan hammoedamme, guktie dïhte maahta åtnasovvedh gaajhkine golme laantine.
Akte vihkeles premisse prosjektesne lea saemien healsoebarkijh fååtesieh.
Råajvarimmie 74 Evtiedimmie saemien dotkemistie jïh jollebe ööhpehtimmeste
Mohte ij edtjh daarpesjidh aatide jeatjahtehtedh goh ïedtjh jallh maam gåårvede juktie jeatjah neerrehtieh.
Datne jïjnjh baakoeh lïereme mah leah saemien ryöknemevuekesne, jïh maahtah dejtie nåhtadidh jïjnjh ovmessie tsiehkine.
Desnie veartenen aalkoealmetjh dan voestes aejkien akten tjåenghkies prinsihpeles våaromen bïjre seamadin.
Orre seminare Nordlaanten histovrijen bïjre
Dej minngemes jaepiej evtiedimmie lea dorjeme guktie göölijebarkoe jïjnjem kapitaalem daarpesje, joekoen doh noerh mah edtjieh aelkedh.
Maahta aaj daejtie viehkine utnedh staaran tjaeledh gaajhkine 3 saemien gïeline.
Jis maana bieljie-naavlehtahkem åtna, jïh ij orrijh, byöroe hoksejarngem bïeljelidh dygnem raejesne guktie maanam desnie goerehte.
Baaltele lissiehtidh jïh vielie leavloem vedtedh dan årrome- jïh religijovnehistovrijese mij Ceavccageađgi / Mortensnesne gååvnese, dle dah golme jeatjah dajvh jïjtje åajvoeh kultuvrehistovreles kvaliteeth utnieh.
Gaebpien, Gåsta / Kappfjell, Gustav: Gaaltije, DAT.
Sæjhta maanagïertepolitihkem tjïelkestidh / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Jis boetje maahta dejnie heerjehtalledh dïsse dam bïejedh gosse onaneeredh.
"Tråante goh laante-bielien åejvie-staare lea aaj ""saemien-staare""."
råållespïelem tjïrrehtidh
Njaalmeldh, tjaaleldh jïh digitaale tjaalegh, filmh, musihke jïh jeatjah kultuvrevuekieh maehtieh aaj mijjen jïjtse skaepiedihksvoetem skreejrehtidh.
Lissine jïjtsh noerhtesaemien lohkehtæjjaööhpehtimmieh orreme, mearan julev- jïh åarjelsaemien dajvesne dle daerpies orreme saemien gïelem lohkedh lissine lohkehtæjjaööhpehtæmman jis sæjhta saemienlohkehtæjjine sjïdtedh.
- Doh orre maanagïertelohkehtæjjah edtjieh lïerehtimmiem åadtjodh jïh vijriesåbpoe daam daajroem bievnedh gaajhkide maanide maanagiertine Nöörjesne.
Mohte ij leah saatnan.
Daaroedehtemegyhtjelassh
Daate vuesiehtimmie hijvenlaakan maajhööhpehtæmman sjeahta.
Maanagïertelaake (Lovdata)
Lohkehtæjjabarkoe akte barkoe jïjnjh nyjsenigujmie.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Dah goerehtallemepryövenassh lohkemisnie 1., 2. jïh 3. daltesasse leah jarkoestamme jïh sjïehtedamme saemien gïelese Saemien lohkemejarngeste, Saemien jolleskuvle.
faageaamhtesh åehpiedehtedh sjyöhtehke terminologijine jïh maereles åtnojne digitaale dïrregijstie jïh meedijijstie
Daan biejjien tastatuvre smarttellefovnide båata govhte joekehts saemien gïelide.
Geerestahkh: Geerestahkh gelkieh årrodh dehtie Jitnemenjaevreste, Bijjie gåatomedajveraasten mietie VuelieSipmehkasse (Austre Sipmeksjøen).
Reeremedajven vijredæmman såevmiengïelem, meänkieliem jïh saemiengïelem 50 milljovnh kråvnah dejtie tjïeltide staatedåarjominie åadtjoeh.
Elektronihke-syøkeme tjïelten åejviebielesne jallh Navesne gååvnese.
Prïhtjege gaahkoejgujmie, muerjieh
b Nomme: Helge Aslaksen Ravna Aaltere: 20 Årromesijjie: Oslo Barkoe: Jusstudente jïh hotelletrïengke Guktie datnine daan biejjien: Hijven biejjiem lohkemesavkesne åtneme, jïh domtem naa eadtjohke.
Fealadasse, daan nuelesne motovrefealadimmie eatnamisnie
Datne maahtah naan lïereme baakoeh nåhtadidh.
Sijjienommelaake:
Ij naan gruvadarjome Nussiresne jalhts stuvremesoejkesje lea jååhkesjamme
Båatsoem nænnoestehtedh goh jieleme jïh aarvoesjugniedimmiem båatsosne lissiehtidh
Naemhtie manne jaahkam maahta saemien kultuvrem sjyöhtehke darjodh aaj mijjese noeride.
Preesse jïh meedijah jïjtsh tjiehtjelh utnieh, jïh desnie sjïehteladteme guktie gåarede raadijove- jïh tv ’ sne seedtedh saemiedigkietjåanghkojste.
Ts.
Råajvarimmiesoejkesje gorrede dah faangkh hijven bïevnesh saemiengielesne åadtjoeh, jïh edtja aelhkebe sjïdtedh saemien nuhtjedh gosse faangkegåetesne tjahkesjeminie.
6 § Reeremedajvh såevmien gïelese leah Botkyrka, Eskilstuna, Jiellevárre, Hallstahammar, Haninge, Haparanda, Huddinge, Håbo, Giron, Köping, Bájil, Sigtuna, Solna, Stuehkie, Södertälje, Tierp, Upplands Väsby, Upplands-Bro, Uppsala, Älvkarleby, Österåker, Östhammar jïh Övertorneå.
Learohke jallh eejhtegh maehtieh krievedh skuvle daerpies goerehtimmieh dorje juktie gaavnehtidh mejtie learohke sjïereööhpehtimmiem daarpesje, jïh mah såarhts lïerehtimmie learohke daarpesje.
Akte stoerre taale lea vuesiehtimmien gaavhtan ij naan tjïelke stoeredahke. Muvhten aejkien dle akte
GOEVTESEÅVTEHKE HEALSOE- JIH HÅKSOEGOEVTESISNIE
Dennie aktene bielesne aktine eadtjohke vueliedimmiepolitihkine gïehtele båatsosne, göölemisnie jïh laanteburresne, jïh dennie mubpene bielesne åvtese geasa gaskem jeatjah mineraalejielemem goh dïhte mij lea nuhteligs.
Tell, 74 13 80 64.
3) Fryöjstehkevoete goh årromesijjie.
Jiene jienebe dle saemieaamhtese aalkoealmetji aamhtesinie sjïdti.
Lohkehtæjja vuarjesje dam gaervies fotosoptsesem.
refusjovnemaaksoe saemien gïelelïerehtæmman staeriesåvva guktie dah riektes maaksoeh maaksasuvvieh
NSR
Mijjieh vienhtebe daate ij leah reaktoe jïh raeriestibie dannasinie reeremedajvem saemien gïelese hiejhtedh, raerielïhtsege Ellinor Marita Jåma jeahta.
Saemien voestesgïeline: bïhkeden nasjovnaale væhtah ulmiejaksemasse galhkuvevuarjasjæmman 10. daltesen mænngan
Learoesoejkesjisnie saemien voestes gïeline daah maahtaldahkeulmieh leah:
Nåhtedh raeride maam åådtjeme jïh tjaelieh aktem bueriedamme låhkoem åeniedimmeste.
Protokolle ● Edtja protokollem tjaeledh gaajhkijste konsultasjovnetjåanghkojste staaten åejvieladtji jïh Saemiedigkien gaskem.
Gïelesertiestimmie hïejmen ålkolen
Mijjen åålmegebiejjie lea naa noere, ajve 21 jaepien båeries.
(vuartesjh teemam Ryökneme vuelielisnie).
Dïedtije: Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemente / Fylhkemaennie Noerhtelaantesne Tïjjeperspektijve: Gïetedimsoejkesjen vïerhkeboelhkesne.
Moenehtse maahta goerehtimmieh darjodh Saemiedigkien reeremisnie, mejtie tuhtjie daerpies.
starne- jïh såjhtoedepartemente dåarjoeh vadta vijrebe gïeteldssoejkesjem barkedh ” gellienlaaketje jïh mïrrestalleme starne- jïh sovsijaledienesjh saemien åålmegasse ” dan nualan g. j. dåarjoeh saemiedægkan, Jarngese saemien starnedotkeme jïh såevmien daaroen raastijdåeriesthbarkose.
Dah leah 1) ohtseme, 2) reakta goerehtidh jïh prijorieteete, 3) reakta mineraalide veedtjedh jïh 4) gïehteldimmiekonsesjovne.
Akte stoerre almetjelåhkoe saemien tjïeltijste jåhta, jïh stuerebe juhteme dajveste goh barkoesijjiesjïdtedimmie edtji årrodh.
Sjiere gieledåastoesijjie
Jeenebe bïevnesh veeljemeöörnegen bïjre daesnie gaavnh.
Gïehteldimmedåarjoe
Mohte desnie sjidtim bijjelen gøøkte luhkie jaepieh, jaepeste 1958 jih bijjelen jaepien 1980.
Barkoedåehkie lea, laavenjostosne Unjárgan tjïeltine, tjåanghkoeh tjïrrehtamme dej sjyöhtehke guejmiejgujmie, jïh almetjetjåanghkoeh tjïeltine åtneme.
Dejtie mah eah aktem tjiehtjelem utnieh, maahta plakatem darjodh, jallh maahta jeatjah væhtah nåhtadidh gosse tjiehtjelem gïelesuerkine jallh saemiengïelen tjiehtjielinie nåhtede.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Mijjieh faalebe:
Mannasinie daarpesje dejtie goerehtidh ?
Ij naan jeatjah ryöjredimmieh.
aelhkies teeksth njaalmeldh jarkoestidh
• Byjrese
Tjïeltesoejkesjen siebriedahkedajve
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Fïerhten jaepien Saemiedigkie guektiengïelevierhtieh tjïeltide jïh fylhkentjïeltide joekede mah leah meatan saemien gïelen reeremedajvesne.
Dan åvteste jaehkebe Fjovlegöölememoenehtse sæjhta akte vihkeles dåarjoe årrodh akten positijve evtiedæmman mearoegaedtie- jïh fjovlegöölemistie noerhtene, Sjåstad, Sandberg, Knutsen jïh Muotka minngemosth jiehtieh.
Doh uvtemesth tjiehpiesvoeth ryöknedimmesne leah juakeme njieljie tjiehpiesvoetesuerkine:
Kontovre edtja 10 lïerehtæjjah tsaekedh, guktie dah maehtieh faageprieviem duedtesne vaeltedh.
Gaajhkh bæjhkoehtimmieh byögkeles åårganijste reeremedajvesne, mah leah gaajhkesidie jallh naakenidie årroejijstie, edtjieh dovne nöörjen jïh saemien årrodh.
Skuvlen lea tjællohke barkoe øøhpehpehtimmiem ovmese learohkide sjidtesjadtedh.
Mineraalereeremen direktovrate tjuara, gosse ohtsemh gïetede, dovne vuarjasjidh jïh stuerebe leavloem bïejedh saemien kultuvrese, båatsose, jieliemidie jïh siebriedahkejieliedasse.
Guktie suetiem heerrede hijven maanide lïerehte gaejnelasse gesnedh jïh gossedh jïh paehperelijniem nåhtadidh.
Demensevæhtah sijhtieh skaaran stoeredahken mietie jeerehtidh, jïh gusnie skaara sjugniehtåvva aajlesne.
Maahtoeulmieh 10. jaepiedaltesen mænngan
Sïjhth vielie bïevnesh barkoen bïjre utnedh, bïeljelh dle raerieålmam, Tel: 74 33 63 02
Ohtsedh mielemøølemh plaeresne.
Desnie maehtiejægan jïjtjemse åehpiedehtedh ånnetji jeatjhlaakan enn mijjieh vuejnebe digkiedimmieprogrammine TV.
Låhkoe dejstie fasseldamme almetjijstie SDJ-dajvesne lea vueliehkåbpoe goh abpe Nöörjesne, jïh aaj vueliehkåbpoe goh viertiestimmiedajve Saltfjellet noerhtelen jaepien 2012. Naemhtie aaj gosse mijjieh nyjsenæjjah jïh kaarrh fïereguhtene haeresne viertiestibie.
Ij seksem åtneme
– Lyngen-dajve lea gaajh væjkeles voenges vierhtieh jïh kultuvrem nuhtjedh sijjen barkosne, jïh daate akte evtiedimmie maam sïjhtebe dåarjoehtidh.
Buerkiestimmie
7 Noerhte-Tromse/Nord-Troms
, Ööhpehtimmiesiebrie, Skuvli laantesiebrie, Eejhtegemoenehtse maadthlïerehtæmman jïh Eejhtegemoenehtse maanagiertide, mah gaajhkesh leah manifeetem jååhkesjamme.
Lissine tjïelte maahta bielieh dïenesjijstie öörnedidh goh dåaresthfaageles dåehkie/koordinatovre mij dåakterem viehkehte salkehtimmesne, jïh sjïehteladta ihke dåarjedimmie hïejmesne faalesåvva mænngan demensediagnovse lea vihtiestamme.
Departemeente maahta mieriedimmieh vedtedh jeatjah vuekiej bïjre dagkeres lïerehtæmman gosse lïerehtimmie ij maehtieh vadtasovvedh sjiehteles ööhpehtimmiebarkijigujmie skuvlesne.»
Maahtoedepartemeente mænngan Ööhpehtimmiedirektovraatem stilli dam strategeles soejkesjem tjïelkestidh jïh soejkesjen åasam aerviedidh.
15,1 millijovnh kråvnah akten orre vaeptiesentraalese.
Gaajhkh learohkh aalkovistie seamma laavenjassine berkieh, bene joekehtse lea dejnie veeljeminie learohke jïh lohkehtæjjah darjoeh.
Jis voeneskuvlem orrije dellie almetjh maehtieh voeneste juhtedh.
Tjåadtjoehtæjja: Maahtoedepartemeente
Learohkh maehtieh jïjtje diktem nøørjen gïelesne tjaeledh jïh dam jarkoestidh jïh sjïehteladtedh saemien gïelese.
Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo lij akte dejstie aalkoehåalijijstie rïhpestimmesne EN:n generaalekrirrien veartenekonferanseste aalkoealmetji reaktaj bïjre skïereden 22.b.
– Reerenassen noerhtedajvepolitihken jïh klijmajarkelimmiej gaavhtan leah daerpies lissiehtamme riejriesvoetine kreekehealsoen jïh beapmoejearsoesvoeten bïjre noerhtene.
Dåahketje naan aejkieh maehtehtje åvtehkinie maahta gaavnedidh jïh maahta jarkelidh disse giese jielemevoelpem, maanam jallh båarasåbpoe eejhtegem dasseme.
Saemiedigkie stoerre vuartoeh åtna maam ulmide akte saemien vearteneaerpiesijjie Varangerisnie åådtje, dovne daajroen, goerkesen, dååjresen, kultuvreåtnoen jïh jielemeevtiedimmien bïjre.
Muvhtene maahta cellepryövenasse bieliem gynekologen goerehtimmeste jis vuesiehtimmien gaavhtan bertedh, bene maahta hijven årrodh aaj screeningepryövenassem vedtedh.
Aarebi jïh annje lea akte tabue bæjhkodh vædtsoesvoete lea jïjtse jieliedisnie jïh almetji gaskem mejtie aktem lïhke ektievoetem åtna.
Juktie gorredidh jïh evtiedidh saemien gïelem dle vihkeles ihkuve jïh daajroes faalenassh gååvnesieh gusnie geerve almetjh nuepiem åadtjoeh saemien lïeredh.
Faatoes reekteme aarebi aamhtesinie sæjhta vihkeles årrodh vuarjasjimmesne.
Dïhte aaj aelkebe vierhtiehalmetjh gaavnedh jïh utnedh byjreskesiebredahkesne ööhpehtæmman gosse skuvle lea byjreskesiebredahkesne.
Gaajhkh ovmessie vuekine alkoholem demtieh jïh ovmessie man jïjnjh töölieh, mohte raaste gujht gååvnese gosse kråahpe bæjhkohte.
Daan biejjien dïhte aktem byögkeles moenehtsem tseegki mij edtja gïehtjedidh dejtie reerije öörnegidie, råajvarimmide jïh njoelkedasside dejtie saemien gïelide Nöörjesne.
Nænnoestimmieh guktie faagem vierhtiedidh
«Staaten åejvieladtjh dïedtem utnieh sjïehteladtedh ihke saemien almetjedåehkie maahta gorredidh jïh evtiedidh jïjtse gïelem, jïjtse kultuvrem jïh jïjtse siebriedahkejieledem.»
Stoerretjåanghkoe juvnehtimmiem faagemoenehtsistie gïetede jïh nænnoestimmiem aamhtesisnie dorje.
Im daejtie daennie tjaalegisnie gïetedh.
Gïese datne dam sïjhth luhpiedidh ?
Saemiedigkieraerie sæjhta fjovlegööliji nuepiem nænnoestehtedh loedtehkh darjodh jïh jïjtje gejhkieguelieh darjodh.
Saemiedigkie jïh Beapmoevaaksjome edtjieh mubpien våhkoen gaavnesjidh juktie nuepide digkiedidh dej orre raajnesvoetenjoelkedassi sisnjeli jaepeste 2013.
Maadth maahtoeh leah maahtaldahkeulmine tjaalasovveme, gusnie galka evtiedidh lïeredh jïh galka boelhkine faagemaahtaldahkine årrodh.
Ulmie lea, learohkh edtjieh maehtedh:
Saemien maanaj jïh noeri daerpiesvoeth eah gorresovvh
Jïjnjh aalkoealmetjenyjsenh aaj sïerredimmiem dååjroeh dovne sijjen jïjtse etnisiteeten bïjre jïh ihke dah leah nyjsenæjjah.
Juktie dov reaktah gorredidh Finnmaarhkekommisjovnen barkoen tjïrrh, dle vihkeles kommisjovnem viehkiehtidh vihtiestimmiejgujmie jïh daajrojne dajveåtnoen bïjre.
Dah jeatjah faagh lin aaj munnjien aeriebistie åehpies.
2.
Mineraalebïhkedæjja åtnasåvva gosse mineraalesïeltigujmie laavenjostoe, mah sijhtieh goerehtidh jïh mineraalh evtiedidh saemien dajvine.
Raerie lea goh Saemiedigkien reerenasse, jïh diedtem åtna dan biejjieladtje politihkeles gïehteldimmien åvteste.
Saemiedigkieraerie
voestegh tjoevere iedtjeles politihkem jis saemiengïeleldh jïh kulturen perspektijvem bïejedh byjjes dïenesjinie jïh faalaldahkine.
Prosjekth mah viehkiehtieh saemien kultuvremojhtesevaarjelimmien ulmide illedh mah leah tjïertestamme Saemiedigkien budsjedtesne 2016.
Dáhttun tjïrrh saemien kultuvrejielemeaktöörh gaskem jeatjah åadtjoeh sïelteåssjelinie barkedh, viehkiem åadtjoeh sïeltem tseegkedh jïh strategijem evtiedidh.
Jïjnje lea tjaalasovvme jih jienebe lea dïjveldovveme daan bïjre man gellie saemieh gååvnesieh Nöörjesne.
Øøhpehtimmie jåarhkeskuvline leah eeremes Fylhkestjieltij diedte jih vuartoe dejstie leah bueriedimmie faagese.
- Uvtemesth lea luste gosse daan soe jeenh almetjh sijhtieh learoevierhtieh darjodh saemien learoehkidie, jeenebe ohtsemh darjoeh juktie mijjieh maehtebe dah bööremes learoevierhtieh veeljedh mijjen learoehkidie.
vijrebe saemien terminologijem evtiedidh gïetedimmien tjïrrh dennie ovmessie saemien institusjovnine vuesiehtimmien gaavhtan saemiedigkesne.
Geervelïerehtimmie
Kruana – daaroen baakoe maam galka saemien gïelese jarkoestidh.
32.
Smaahke jïh hapsoe
Reeremedajvh
• Öörnedh guktie gaajhkh learohkh gieh dam sijhtieh åadtjoeh saemiengïelen ööhpehtimmiem
Abpe biejjien: Aalkoealmetjeregijovnh sjïere tjåanghkoeh hööltieh.
Doh uvtemesth tjiehpiesvoeth ryöknedimmesne leah juakeme njieljie tjiehpiesvoetesuerkine:
- Aalkoealmetjh mijjen jååhkesjimmiem daarpesjieh
Åejvieladtji dïedte gorredidh jïh nænnoestehtedh saemien reaktah.
Tjåanghkan daah njieljie veeljeme sijjieh, jïh dej gaskem Ceavccageađgi / Mortensnes goh åejviesijjie, gaajh åajvoehlaakan vuesiehtieh guktie årroejin, vijrin jïh guktie religijovne lij 12 000 jaepieh.
- Mijjieh daejrebe saemien noerh vaenebe juvkieh goh jienebelåhkoen årrojh, men gelline suerkine mijjen fer vaenie daajroe saemien noeri jïh geerve almetji åtnoen bïjre ovmessie såarhts geeruvevoetevierhtijste.
Aaj hijven jis dovne gåetesne jïh aarehskuvlesne njaamelijnieh gellien aejkien molse.
Ahkedh jienebh nyjsenæjjah veeljieh dejtie aerpievuekien saemien voenges siebriedahkide laehpedh, jïh staaride jïh stuerebe jarngide juhtieh.
Ånnetji mænngan sïjhth jïjtsistie soptsestidh dej baakoejgujmie datne maahtah.
Akte funksjovne jarkelimmiem jallh evtiedimmiem buerkeste aktede stoeredahkeste mij lea jearohke aktede mubpeste, aktelaaketje.
Laaken aaj akte jïjtse nænnoestimmie mij nænnoste laake edtja åtnasovvedh almetjereaktan njoelkedassi mietie, aalkoealmetji jïh unnebelåhkoej bïjre (§6).
Stoerredigkie aaj daelie laakh dorje mij soptseste mah laavenjassh tjïelth tjuerieh darjodh.
Faagen maadth maahtoeh
""" Goh akte vihkeles våarome sov politihkese dle reerenasse våaroemasse beaja staate Nöörje aalkovistie lea göökte åålmegi dajvesne tseegkesovveme – saemieh jïh nöörjen almetjh – jïh gåabpegh åålmegh dam seamma reaktam jïh seamma krievemem utnieh sov kultuvrem jïh sov gïelem evtiedidh."
Dïhte maahta aaj naemhtie årrodh naan gïejnie lea seksem åtneme lea testedamme jïh tjoeleskïemtjelassem åtna.
Jåhha vaestede taalesne 34 göökte luhkieh jïh akte luhkienjieljie.
http://www.regjeringen.no/upload/KKD/Kultur/Evaluering%20av%20samelovens%20spr % C3%A5kregler.pdf
Vihkeles learohkh ovmessie vuesiehtimmievuekiej gaskem målsoeh.
Dah barkoeh edtjieh læjhkan smaave jïh annjebodts årrodh, jïh ij maehtieh dejtie tjïrrehtidh guktie stoerre skaarah dejstie sjædta.
- Saemien dajvh nuepieh utnieh aarvoesjugniedimmiem buektiehtidh mij våaromem åtna saemien kultuvresne jïh aerpievuekine, men gaajh daerpies hijven mierietsiehkiejgujmie, dotkeminie jïh orre tseegkeldahkigujmie, saemiedigkieraerije Marianne Balto jeahta.
Learohkh mah tjoeperdimmieraasten nuelesne skååredieh leah aktene vuelege daltesisnie. Pryöve lea
Saemien bibliografije Nöörjesne reeresåvva Nasjonalgærjagåeteste.
- våhkoebiejjeh ektiedimmesne ovmessie darjomigujmie
Daelie håhkoem håvhtedåvva Europan stööremes bïegkefaamoeprosjeekte Stoerretjahkesne Fovsesne.
Gosse njammah sjïdtedieh maehtieh siknjiedidh jïh baektjiedidh.
Siejmetji maahtah gieleleahpah åadtjodh mejtie joe tjaalassovveme nomineringsdåehkeste.
JAAHKOE JÏH JUERIE
Manne alvesadtem dagkerh heannadimmieh annje Nöörjesne heannede jaepien 2012, jïh dïhte vuesehte gaajhkesh mijjieh tjoerebe maam akt darjodh juktie gorredidh dovne eejhtegh jïh mijjen lïerehtimmieöörnege maanide jïh noeride lierieh jeatjah kultuvride jïh almetjidie ååktedh.
seammavyörtegs sovnedimmienuepieh
Faatoes reekteme aarebi aamhtesinie sæjhta vihkeles årrodh vuarjasjimmesne.
Vielie bïevnesh: Saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen, 900 57 123
Göökte biejjiej mænngan bååstide dåastoevasse båata jïh orre daalhkesh åådtje mah tjaskane boernesgåetiem guktie jiemiem luejhtedh.
Biejjie
Vielie bïevnesh:
Fylhkenålma mahte ij naan klååkoeh dååste, seamma aejkien goh meedija daamtaj soptseste almetjh eah sijjen reaktah åadtjoeh.
Arthur Tørfoss
Ij leah annje latjkeme gåessie.
Mineraalelaaken § 17 sjïere njoelkedassh åtna aamhtesegïetedimmien bïjre, jïh maam edtja krööhkestidh gosse lea saemien iedtjeladtji bïjre Finnmaarhkesne, gosse goerehtimmiereaktan bïjre syökoe (§17), evtiedimmiereaktan bïjre (§ 30), gïehteldimmiekonsesjovnen bïjre (§34) jïh ekspropriasjovnen bïjre (§40) mineraalide, mejtie staate veanhta satne lea aajhtere.
Goerehtallemepryövesne daate våajnoes sjædta gosse learohkh radtjoeslaakan maehtieh taalh jïh veahkah reaktoe
Dan vihkeles dejtie tabledtide vaeltedh guktie infeksjovnem heerredh.
Vuajna dïhte byögkeles dïenesjefaalenasse saemiengïeleldh almetjidie ij leah nuekies, jïh jienebh jiehtieh dah eah leah madtjeles.
Intereg-programmh raasti rastah jåerhkedh jïh øøvtiedidh
Gosse almetjh naakenem lïhke irhkieh, dellie lea irhkeme.
saemiedigkie edtja dåarjoej åtnoem gïetjedidh, jïh tjïelth / fylhketjïelth fïerhten jaepien saemiedægkan reektedieh.
Saemiedigkie
Sjyöhtehke saemide
2000-låhkoen dle Arktisk raerie aaj eelki klijmajarkelimmide vuartasjidh, jïh dah vijries reektehtsh mejtie raerien ovmessie barkoedåehkieh dorjeme, stoerre ulmiem åtneme juktie effektem klijmajarkelimmijste vååjnesasse buektedh, jïh man varke dah heannadieh.
Abpe biejjien: Finnmarhkehaallem ryöjrede.
Jaepieboelhkegåatome dej reereles vihtiestamme båatsoedajvi ålkoli, dsj. saemien båatsoe Trollheimesne jïh båatsoesiebrine vaerine Åarjel-Nöörjesne eah leah meatan vaaltasovveme daennie goerehtimmesne.
Klååkeme gahtja jis moenehtse nænnoestimmiem jeatjahtahta nimhtie guktie klååkije sæjhta.
 Healsoe, buerievoete jieliemisnie jïh byjjenimmiebyjrese
Råajvarimmie 34 Raeriestimmie jåarhkeskuvline åarjelsaemien dajvine
sjïehteles sjaangerem, vierhtieh jïh gïeleåtnoem veeljedh gosse tjaelieminie
lahtesh jienebh lïhtsigujmie aelhkiehtidh jïh ligningh loetedh voestes graadeste jïh aelhkie potenseligningh
Alta 2013 Kultuvreprogramme
Vaallah luhpie plonterdidh jallh reegkesligke garmerdimmiem vuesiehtidh rååresjimmine.
Wolde, Gunilla: Tåamma gaahtojne reejrie, Jårgalæddji Å. s, 1985
Dïhte maahta akten almetjen jallh heannadimmien bïjre årrodh.
Mij lij geerve ?
Thomas Åhren
Aaj vuejnebe saemien gïelh leah vihkeles fïereguhten gïeleutniejasse, saemien årroejidie jïh evtiedæmman saemien siebriedahkeste.
Viehkiehtidh guktie stuerebe nyjsenelåhkoe sjædta
Dïhte guhte jeenjemes steemmah åådtje daennie ryöknemisnie veeljesåvva.
sijjieh mah gåhtjoesuvvieh raedtine nöörjen tsiehkesne, leah daamhts saemien voerngedajvh jïh hijven arenah saemien gïelem, kultuvrem jïh siebredahkenjielemem gorredidh.
Mijjieh sïjhtebe sjïehteladtedh akten jielije jïh gellielaaketje kåanste- jïh kultuvrejieliedasse hijven kvaliteeteste mij sjugniesåvva, dorjesåvva, vuesiehtamme jïh dååjreme sjædta, jïh maam gaajhkesh maehtieh dååjredh.
14/5814-1-AGM 16531/14 411 13.06.2014
Staatebudsjedtesne dle Statsbygg jïh DSS tjåanghkan 250 millijovnh kråvnah åadtjoeh juktie lissiedaerpiesvoeth maeksedh:
Tjïelte- jïh orrestimmieministere Jan Tore Sanner jïh saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jiehtieh aarkebiejjie aelhkebe sjædta saemien årroejidie gosse mijjieh saemien tastatuvrem smarttellefovnide åadtjobe.
Saemiedigkie edtja tjarki meatan årrodh arktiske laavenjostosne.
Mænngan pryövem staeriedamme, maahta
Maehtedh tjaeledh siebriedahkefaagesne lea maehtedh soptsestidh, buerkiestidh jïh mïelh argumenteradidh, jïh daajroem leerehtidh jïh daajroem tjaaleldh juekedh.
• ööhpehtimmiem jïh gaavnedimmieh unnebe dåehkine utnedh
 hokseme eejhtegh bïevnesetjaalegem åådtjeme jïh bïevnesh åådtjeme
Saemiedigkien åejvieulmie saemien gïelebarkojne lea jienebh gïeleutnijh jïh vielie åtnoe saemien gïeleste.
Aktem sagki buerebe laavenjostoem evtiedidh, jïh aktem buerebe faageles dïedtejoekedimmiem utnedh institusjovni gaskem
addisjovne- jïh subtraksjovnelaavenjassh luetieh, dovne bæjjese bïejeme laavenjassh jïh laavenjassh aktine kontekstine.
lihkebe 20 goh 30.
Akte jïjtse tjaelijesijjie mij lea Københavnesne dejtie aalkoealmetjesiebride, dah govhte ihkuve åårganisasjovnh, dåarjele: Indigenous Peoples Secretariat (IPS)
bïevnesen sjïere barkoesuerkieh:
Jïjnjh noere kaarrh ööhpehtimmien sistie gehtjieh joe jåarhkeskuvlesne, mearan nyjsenæjjah jeenjemasth illieh jïh jollebe ööhpehtimmine jåerhkieh.
Analyse vuesehte tjïelth dennie saemien dajvesne aktem vueliedimmiem almetjelåhkosne utnieh, aaj jaepien 2010, akte jaepie gusnie dah jeanatjommes tjïelth Nöörjesne aktem sjïdtedimmiem almetjeåhkosne utnieh.
Dan åvteste dah sijhtieh jïjnjh aelhkie laavenjassh utnedh, jïh eah sïjhth ulmiejaksemem möölehtidh, viertiestamme learoesoejkesjinie dejtie veaksehke learoehkidie. Goerehtallemepryövh
Mijjieh aaj daejrebe man gellie tjïelth mah saemienlïerehtimmiem faalehtieh.
Jååhkesjimmiefaatoe båatsose goh jielede jïh jieleme, doh tjiehpiesvoeth jïh barkoe mah leah vihkeles juktie bovtsigujmie giehtelidh, båatsoealmetjen identieetem håasoeh jïh jïjtjehke jieledevåaromem håvhtadieh.
Edtja daejtie vierhtide nuhtjedh juktie åtnoem saemien gïeleste evtiedidh tjïeltine jïh fylhkentjïeltine.
Histovrije / Sjïeke / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Nöörjen saemien bibliografije Sveerjen saemien bibliografije Såevmien saemien bibliografije
Nöörje CERD:se reektie fïerhten njealjeden jaepien.
Deanu Saemieskuvle lea 230 000 kråvnah dåarjojne åådtjeme juktie ovmessie råajvarimmieh tjïrrehtidh mah edtjieh saemien gïelem, saemien identiteetem jïh aerpievuekien saemien daajroem jïh miehtjieåtnoem skuvlesne evtiedidh.
Minngemosth dle tjïerteste Saemien voereseraerie tuhtjie dah hijven tjåanghkoeh åtneme dej ovmessie guejmiejgujmie, gusnie stoerre goerkesem sijjen vuajnoej åvteste åådtjeme.
Aamhtesh gïetede jarkelamme åtnoen bïjre miehtjiesdajveste Finnmaarhkesne, mejtie Finnmaarhkeneeke Saemiedægkan buakteme.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
10-jaepien saemien skuvlelearoeplaane - L97S - lij vihkeles tsiehkie saemiej øøhpehtimmiehistovrijesne.
Nyjsenæjjan njammah ij leah jïebne konsistense.
Mohte jis jeatjahtehtemem aajhtsa njammesne edtja åålegh hoksem bïeljelidh guktie varki goerehtimmiem darjodh, jilhts nåajsan.
Gåarede iedtjem jïh learoem veedtjedh daejstie prosjektijste.
Kristusen gievlien bijre
 Lohkehtæjja tjuara eejhtegidie bïevnedh illedahki bïjre goerehtallemepryövesne jis
Artihkele Tjaaleldh prosjekte
Gærhkoe edtja aaj faerhmeles jïh damtijes årrodh dejtie mah gærhkoem jïh dan dïjrem ohtsede.
Tsevtseme daelviegåatoemasse maahta dan åvteste geahpanidh strategeles råajvarimmiej tjïrrh eatnamisnie, daennie tsiehkesne giedtieh jïh pruvvieh bovtsese bigkedh ruevtieraajroen mietie.
Ij gossege numhtie dov skåltoe jis irhkesovvh.
Pryövenasside maehtieh aaj dotkemasse jallh jeatjah aajkojde nåhtadidh mejtie dotkemeetiken dåehkie dåhkasjahteme.
Datne tjoerh almetje-låhkosne årrodh (vuesehte mah årrojh mah steemmereaktam utnieh) aktene tjïeltesne jis edtjh maehtedh steemma-didh.
§ 45 Sjïere rijhkeraasten geerestahkh NordTrøndelag, Sør-Trøndelag jïh Hedmark fylhkine dovne Jämtland jïh Dalarna läänine.
artihkele SP. ’ sne. 2. artihkele nr. 2 jïh 13 vihtiestieh dah staath diedtem utnieh tjirkedh ihke tjïrrehtimmie reaktijste mah leah ØSK. ’ esne, heannede naan såarhts sïerredimmien bielelen.
Dïhte boelhke buerkiestimmien jïh bïevnesen gaskem, dellie dah politihkerh, institusjovnh jïh mubpieh mah saemien gïeline berkieh, nuepiem utnieh meatan årrodh dam båetije gïelepolitihkem hammoedidh.
Edtja Finnmaarhkekommisjovnen reektehtsem bæjhkoehtidh, jïh Finnmaarhkeneeke edtja mielem utnedh konklusjovni bïjre.
Åarjelsaemien gïelebiesie lea akte prosjekte Nordlaanten Fylhkenålman jïh Saemieskuvleståvroen tjïrrh Sveerjesne.
Provre lea hïeje.
Daan mearan vååjnoe goh maanah jïh noerh joekoen vuelege vaahram utnieh itjmies skïemtjelassem koronavijrusinie åadtjodh.
- Mijjieh aavoedibie akten annje hijven jïh konstruktijve dialogese Laanteburrie- jïh beapmoedepartemeentine dan guhkiebasse prosessen bïjre staaten nammoehtimmesne ståvroeåvtehkistie jïh jeatjah ståvroelïhtsegijstie, Muotka jeahta.
Våhkoen 17: raerietjåanghkoe Röörosne
åvtese buektedh jïh lahtestidh medijabihkeds medijijstie maam jïjtje veeljeme jïh jïjtje bihkeds joekehts medijidie darjodh
Tjaelede aktem læstoem argumentigujmie mietelen jïh vuestelen.
NSR
Raerielïhtsege Marianne Balto jeahta vihkeles duedtie vielie våajnoes maarkedesne sjædta, jïh aelhkebe dam maarkedesne gaavnedh.
-Manne joekoen ååntjestallem, jïh tuhtjem joekoen hijven, daate barkoe daelie dorjesåvva aktene lïhke govlesadtemisnie saemien siebriejgujmie jïh duedtiejielieminie abpe Saepmesne, daate sæjhta jiehtedh saemijste nöörjen, sveerjen, såevmien jïh russlaanten bielesne Muotka jeahta.
Soejkesje akte prijoriteradamme soejkesjebarkoe Regijovnaale soejkesjestrategijen sisnjelen Noerhte-Trööndelagese 2012-2016.
Kaanne juktie govloes goh skåltoem åtna, gåessie ij leah ovskåaltoe.
Tromse
ILO-konvensjovnesne nr. 169, aalkoealmetji jïh tjiertealmetji bïjre jïjtjeraarehke staatine dle tjåådtje aalkoealmetjh leah
Learohkh 5., 8. jïh 9. daltesinie noerhte-, åarjel- jïh julevsaemien voestesgïeline edtjieh nasjovnale pryövenassh tjïrrehtidh lohkemisnie saemiengïelesne.
Muvhth gåhtjoeh gijhkierdimmiem struledh.
Dannasinie dah skuvlh byøroeh vielie lïerehtimmiem vedtedh dan bïjre maam tjïelte muana, giem edtja govlehtalledh, jïh guktie maahta gïrredh, veanhta.
Saemiedigkie lea Unjargan tjïeltine ektine, jïh dåarjojne Finnmarhken fylhkentjïelteste jïh Saemien parlamentarihkeles raereste, gellie jaepieh laavenjosteme juktie Ceavccageađgim/Mortensnes vuarjasjamme åadtjodh, juktie dam vearteneaerpielæstose nommehtidh.
Daamhtaj jïjtse seksuellen syjhtedem ussjedidh.
Pryöveteestadimmie seedtijijstie gosse gaskemearan båateme teesteboelhken 2019, læjhkan vihtiesti 35 % seedtijijstie (63 ållesth 180 seedtijijstie) 2019-generasjovneste lin slahtjan.
Konserte:
Vuesiehtimmieh øøhpehtimmesoejkesjidie
18:00 Prïhtjege jïh daan beajjetje håaleme Åarjel-saemiej internaatesne – Håaleme, Runar Myrnes Balto, politihkeles raeriestæjja, Saemiedigkie Kultuvrelle boelhke – Filme «Den magiske tidenš animeradamme åenehksfilme Kine Auneste
Gåessie vaestiedassem åådtje ?
Politihkere gïen diedte
Ållesth dåarjoeji 426,5 millijovnh kråvnah Saemiedægkan jïh 890 millijovnh saemien åssjelidie.
Maahta tjïelten åejviem Oslosne jïh Bergenisnie viertiestidh stoerredigkiepresidentine.
Biehkie dejstie strategijste laake nasjovnelle unnebelåhkoej jih unnebelåhkoegïeli bïjre faamoem Tsiengelen 1. b 2010 åadtjoeji.
Moenehtse edtja saemien gïelem nænnoestehtedh
Mobijle pastoralisth leah akte dåehkie mej åvteste dovne åejvieladtjh jïh dotkijh abpe veartenisnie vaenie tsåatskelesvoetem vuesiehtamme gosse lea healsoetsiehkiej bïjre.
Mænngan gaajhkesh maehtieh sov jarkoestimmiem viertiestidh jïh joekehtsi bïjre soptsestidh, dejtie vuarjasjidh jïh sijjen vuajnoeh buerkiestidh.
Maahta vuesiehtimmien gaavhtan bæjhkoehtidh jis naakenem jeemi.
Idtji badth gåajperh.
Lohkh vielie saemien kultuvremojhtesi bïjre:
Saemien maanah jïh noerh våaroehtamme sjidtieh aktene gaertjies saemiedigkiebudsjedtesne
NSR
Dejtie jeatjah tjïeltide, dle ryöknemeveeljemeståvroe veeljemegievlesne, mij dam åvtelhbodti ryöknemem jïh reektemem dorje.
Jis dåaktere cancerem aajhtsa maahta dam båehtjierdidh operasjovnine, gadtjijinie jallh hormonebåehtjierdimmine.
Muvhten aejkien akute-p-pillere gohtje biejjien-mænngan-pillerem.
Skuvle
Sjïerevåarhkoeh
- Goerehtimmie sæjhta akte joekoen vihkeles dïrrege årrodh Saemiedigkien vijriesåbpoe barkose gïeligujmie.
Dïhte mij lea orre daan jaepien lea dah mah dejnie tjïeltinie årroeh mah vaenebh goh 30 almetjh tjaalasovveme utnin Saemiedigkien veeljemlåhkosne jaapan 2011, desnie almetjh TJUERIEH åvtelhbodti steemmadidh.
sisvege maanagïertine evtiedimmiem, lïerehtimmiem jïh skearkagimmiem eevtjie
Dejtie gïeh bertieh maahta naemhtie sjædta juktie tsïnnenjaelmie dan traegkies.
råållespïelem tjïrrehtidh njaalmeldh jiehtegigujmie
Dam darjoeji rååresjimmesne Saemiedigkine jïh jeatjah departemeentigujmie ektine.
vierhtiedidh jïh bååstede moenedh jïjtsh jïh mubpiej vuesiehtimmide
Saemieh mah reeremedajven ålkolen årroeh, eah dah seamma reaktah utnieh saemien nåhtadidh jallh reaktam dïenesjh åadtjodh saemien gïelesne, gosse byögkelesvoetine govlehtellieh.
Hajhkh teerneginie juktie vuajnah man gellie sillh luhpiem vaedtsedh.
Vielie bïevnesh åadtjoeh daesnie, Piia Susanna Juuso, prosjekt@samidaiddar.no, tel. +358 44 32 07 233
Daan sjïekenisnie saemieh jïh jeatjah aalkoealmetjh daajroem utnieh eatnemen bïjre maam tjuara seahkaridh.
Maahta daarpesjidh hoksem bïeljelidh
Dïhte barkoe sæjhta vihkeles årrodh båetijen aejkien healsoedïenesjen gaavhtan, men eevre vihkeles dam juridihkeles- jïh etihkeleslaakan darjodh, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Finnmaarhken fylhkentjïelte 1 356 250 kr
Maahta aaj asvedidh jïh ij daejrieh mannasinie, jallh aatijste mejstie ussjede ij asvedh.
Jaepien 2008 dle Saemiedigkien stillemen mietie, aktem vuarjasjimmiem guektiegïelevoetedåarjoste tjïrrehti.
Vuartesjh aaj jïjtse artihkelem gïelesuerkiej bïjre.
Vaeltieh learoehkidie meatan Datne byörh learoehkidie meatan vaeltedh gosse pryövem gïehtjedh mænngan. Gosse
reeredh tjåanghkojde jïh reektedh tjåanghkojste, digkiedimmijstie. Dejstie jïjtsh våajnoeh buektedh jïh vierhtiedidh mij dïhte aamhtesen mietie digkiedimmie
Saemiedigkie jïh Healsoe Noerhte aktine stuerebe evtiedimmieprosjektine barkeminie, mij edtja saemien nasjonaale healsoedïenesjh soejkesjidh.
Raereste aktem fïerhten jaepien digkiedimmie- jïh ektiedimmietjåanghkoem dejtie golme bispide, jïh aktem laavenjostoem akten tjåenghkies fïerhten jaepien tjåanghkoen bïjre dejtie saemien hearride.
Båatsoem gorrede goh gïele- jïh kultuvreguedtije
– Doh vïjhte vaeljehke sïelth sijhtieh guvhkiehtæjjine sjïdtedh jeatjah saemien sïeltide, mah edtjieh geajnoem vuesiehtidh goh entreprenöörh mah lahkoem darjoeh.
vihkeles dïejvesh buerkiestidh mah leah saemien soptsestimmieaerpievuekesne
Jåartaburrie
Galka baakoelæstoeh darjodh mobijletelefovnen jïh nedtepreejren åvteste, jïh daejtie sjiehtjesjidh ovmessie dåehkide.
Guktie darjodh jih rammah disse
- lohkedh Retningslinjer for gjennomføring (Njoelkedassh tjïrrehtæmman) jïh åahpenamme bïhkedimmiejgujmie lohkehtæjjide
Sjïere röntgeneapparatem daarpesje
Åarjelh-saemien dajve lea vijries jih stoerre laantem gaptja.
Minngemes gaajhkide soermide ryöknoe jïh gaektsie åådtje.
Iemie aamhtesegïetedimmie sæjhta årrodh Saemiedigkie aktem govlehtimmielahtestimmiem seedtie gosse soejkesje lea govlehtimmesne.
Wencke Brennan gærja Samene i rettssystemet jaepeste 2005 orre daajroem buakta guktie reaktasuerkie Finnmarhkesne saemien gïelem nåhtede, jïh guktie saemieh daam dååjreme.
Gærjagåetie dïedtedeellemem dååste Nasjonal-gærjagåeteste.
Goh saemiej almetjeveeljeme åårgane Nöörjesne, dle Saemiedigkien ulmie lea barkedh guktie saemiej vihkielommes reaktah jååhkesjimmiem åadtjoeh, mij lea akte våarome juktie gorredidh jïh nænnoestidh saemien kultuvrem, gïelem jïh siebriedahkejielemem, jïh ihke dah ovmessie saemien aerpievuekieh gååvnesieh.
Gåessie puberteete aalka lea ovmessie jïh gaskem jeatjebem aerpeles.
Guektiengïeleldh: Akte almetje guhte göökte voestesgïeligujmie byjjenamme, jïh mah gåabpegh gïelh seamma hijven haalvoeh, jallh akte almetje guhte sov aarkebiejjien göökte gïelh nåhtede jïh jïjtjemse gåabpaginie damtije, jalhts gïelehaalveme ij leah seamma hijven gåabpaginie gïeline.
Tjirkije: Thomas Danielsen Sæjjasadtje tjirkije: Jon Andreas Steinfjell Devika
Dijren tjirrh gielem vedtedh
- Aarkebiejjien rasisme lea akte teema mij lea vihkeles digkiedidh jïh mijjieh gegkestibie DATNE leah meatan jïh dov dååjrehtimmiejgujmie jïh vuajnoejgujmie båatah, Sagka Marie Danielsen minngemosth jeahta.
Dåarjoe lea daejtie maaksojde mah iemielaakan fealadimmien nualan båetieh, daan nuelesne:
Daajbaaletje sïejhme dej gïelij utnijh leah guektiegïelhutnijh, dovne ietniegïelem jïh staaten jeenjebelåhkoegïelem maehtieh.
Tjåanghkan pryöve sæjhta vaasedh medtie 60 minudth, dellie eejehtimmie ij leah meatan.
Slearesh
Dïhte lij eevtiedimmie maam meehti vuejnedh joe almetjiryökneminie jaepien 1991.
Dah aaj maehtieh viehkine årrodh abortedåastovem skïemtjegåetesne bïeljelidh.
Tatiana Egorova kontovrem stuvrie.
Maahta vååjnedh goh Andra lea jueriedisnie posisjovnesysteemen bïjre jïh guktie edtja luhkieh jïh akth juekedh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Jis irhkesåvva dellie bööremes dan bïjre soptsestalla jïh viehkiem åådtje guktie irhkemem orrijehtedh.
Bïevnesh saemien gïelemoenehtsen bïjre, åvtehke Bård Magne Pedersen
Histovrije
soptsestidh guktie sertiestimmie bivtemesiebriedahkeste aalkoejieleme-ekonomijese jieledevuekiem jarkeli Saepmesne jïh Nöörjesne
Daesnie våajnoes guktie dah maahtoeulmieh tjyölkehke sjïdtieh lïerehtimmieulmine, sisvegisnie jïh barkoevuekine, guktie vihkielommes maehtelesvoeth meatan vaaltasuvvieh jïh guktie maahta ööhpehtimmiem dan aktegh learoehkasse sjïehtedidh.
Sïerkh guhkiem jæjla.
Ž Reeremelihtsegh aaj sijhtieh vuartasjidh guktie laanth maehtieh buerebe laaken provhkesovvedh tjielteraastij gaskems.
Veanhta guhkebe jielemem åådtje jis ij rïevhkesth.
Daate dan åvteste dïhte privaate veeljeme aarkebiejjien gïeleste hïejmesne lea dïhte vihkielommes faktovre gïelen båetijen aejkien gaavhtan.
Govlehtallije: Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén, 908 39 663
rååresjidh guktie noere almetjh Saepmesne jielieh, guktie dåemiedieh jïh magkerh jielemevåajnoeh jïh aarvoeh utnieh
Tjiehpiedæjja Hilde Schanke Pedersen lea dam stoerre betongeheallam feegreme aktine fååmijes abstrakte guvvine, gusnie emalje jïh lastegullie leah bïejesovveme stoerre sinkehealline.
Saemiedigkie iktede jïh eadtjoste dejtie byögkeles åejvieladtjide gosse dïenesjem sjïehteladta.
Ohtsh dåarjoem
(ca. 4 sidor)
Saemiedigkie aaj dejnie ååntjestalla.
Jarkelimmieh mah leah njoelkedassine dorjesovveme åehpies dorjesuvvieh Saemiedigkien stoerretjåanghkose.
Dellie Ealla åådtje vuesiehtidh maam satne maahta, seamma tïjjen goh
Dovne hiejme jih skuvle daerpies learohki lieremen jih øvtiedimmien gaavhtan
Daate voesteges dej noerhtesaemien dajvine gïelereeremedajvesne saemien gïelesne Finnmarkesne.
18 Nuhtjedh – byögkelesvoeten faalenassem saemiengïelesne lissiehtidh utnijidie gaajhkine siebriedahkesijjine...
1.
1/1-2012 raejeste 21 ellies tjïelth jïh bielieh 10 tjïeltijste Saltfjellet noerhtelen leah dajvesne.
Dïhte maahta baakoelïerehtimmiem nænnoestidh.
Barkoen ulmie lea learohkh edtjieh orre baakoeh jïh lahtesh lïeredh.
lohkedh, tjaeledh, læstoeh darjodh, iktedidh, åssjaldahkide guvvieh darjodh, guvvieh / væhtah gaavnedh, guvviedidh, goerehtalledh, guvvieh vuartasjidh, goerehtidh, aktem visuelle vuesiehtimmiem / åssjaldahkekaarhtem darjodh jïh guvviedidh
Asve maahta ovmessie vuekine damtedh ovmessie aejkine.
Sæjroe
Dïhte pråvhka deahpadidh gosse 14-15 jaepien båeries, mohte maahta gujht aelkedh dovne aarebi jïh dan mænngan.
Faagem vïerhtiedidh
Saemiedigkie bijjietjåanghkosne mïrrestallemen bïjre
Læjhkan lij munnjien buerie juktie åehpies lim abpe båatsoejieleme-Nøørjine mov barkoen tjirrh goh veterinære, jih goh lihtsege NBR-esne.
vaahra-symbovlem damtijidh vaarege aamhtide jïh vaarege tjoevkese
dåarjojne tjïeltese, jïh ajve edtjieh åtnasovvedh muerjiem åestedh, dle tjïelten åejvie tjoeri gaatelassjedh heannadimmiem, jïh skuvlen
Saemien filmh vååjnoeh festivaalesne nommen nuelesne: International spotlight on The Sapmi nation.
10. jaepietsiehkesne
TJÅANGHKOEH DEJNIE VOENGES KRIRRIESIEBRINE (DAAMTAJ TJÏELTINE).
Joekoen daerpies termebarkojne
Mohte dellie tjuara jïjtje gaajhkem maeksedh.
Daajroe jïh jieleme
Lohkh vielie Sámi giellateknon jïh Divvunen bïjre daesnie:
Dah barkoeh mej leah healsoe- jïh skïemtjehokselaaken mietie jïh aaj baeniehokselaaken mietie.
Vihkeles kultuvrehistovrije
Lohkehtæjjah byöroeh dovne pedagogeles jïh saemiengïeleldh maahtoem utnedh aktene njieptjesne goh jeatjah gïelefaagine veanhtede.
3.9.1.1 Suerkieh mej sisnjeli teaterh berkieh
Nuhtjedh jïh gïetedidh lea strategijh
Politihkere gïen diedte
Govlehtidh åålmeginie Bööremes jis fuelhkie jïjtse åålmeginie govlehtieh jïh dejnie giem sæjhta hearrine edtja årrodh gosse juvledh.
Dennie noerhte regiovnesne lea skuvle saemien maanide Aarbortesne gusnie
– Mannasinie naemhtie joekedamme ?
Saemien gærhkoeraerien lïhtsegh leah:
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Smaave lohkemetjoevkesh fïerhten tjirkijen buertesne dejtie murreds, smaave tjiehtjielidie tjïertestieh daennie gaajh stoerre tjiehtjielisnie.
KAPIHTELE 4 AAMHTESEREEREME
• Raajan golme kandidaatide aktem lissiesteemmam vedtedh viehkine kroessem tjaeledh ruvtesne kandidaatenommen gårroehbielesne.
Solengen lea hijven jïh njaelkie gïele mestie sïjhtebe jïjnjem govledh, saemiedigkieraerie Henrik Olsen minngemosth jeahta.
Musihke: Saemien gærhkoeraerie daam dïenesjem faalehte.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Goeven 15.b Nomme: Viktor Inge Paulsen Aaltere: 21 Årromesijjie: Drag (Tysfjord) Barkoe: Saemiedigkietjirkije Guktie datnine daan biejjien: Gaajh nahkeren, men seadtoes jïh jïjtjejearsoes årrodh.
Vijrebe vuesehteminie Gærhkoetjåanghkoen ”liktesenænnoestæmman” (KM 13/97) jïh buerkesteminie ihke tjuara liktesem guarkedh goh akte maadth-vuajnoe dejtie jïjnjh råajvarimmide, mejtie raereste soejkesjisnie (4.6.).
Dastegh byjrehtimmie jallh dov leah gyhtjelassh, gaskesadth Mikkel Eskil Mikkelsen, tlf. +47 917 42 161
Artihkele Tjaaleldh prosjekte
Gaskesadth sæjroen tjåadtjoehtæjjam.
Skarin jïh Åhman (2014) tjïertestieh låemties bovtse ij leah sjïere låemtie, jïh dïhte ekstensijve gåatomevuekie stoerre dajvine sæjhta jiehtedh ij lea stoerre joekehtse låemties bovtsen jïh gedtien gaskem guktie dah skilkemedahkoej jïh sturremi vööste reageradieh.
Daamtaj dah nænnoes mïelh utnieh gellie politi-hkeles aamhtesi bïjre, jïh muvhten aejkien dellie dah aaj sijjen mïeligujmie båetieh, vuesiehtimmien gaavhtan gïrremeraajosne vaedtsieh jallh vuelienommekampanjh øørnedieh.
Aerpien maahtoe
Barkoedåehkie sov reektehtsem deelli goeven 31.b. 2011, jïh akte govlehtimmie- jïh laavenjostoekonferanse öörnesovvi suehpeden 2012.
Barkoem lissehte saemien tjiehpiedæjjide / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Duodji Dreamers akte tjeahpoevuasahtalleme gusnie 10 noere vytnesjæjjah gaskem 20 jïh 35 jaepieh duedtien bïjre ussjedellieh daan beajjetje daejbaaletje siebriedahkesne jïh rïektes jieliedisnie.
Naemhtie kråahpe lea akte, jalhts dan jïjnjh kråahpebielieh, jïh gaajhkh kråahpebielieh akte kråahpe sjædta jalhts dah leah jïjnjh, naemhtie aaj Kristusinie (1. Kor 12,12) Sæjhta voenges evtiedimmiebarkoe jaahkoeøøhpehtimmesne årrodh aaj mænngan dah åålmegh sijjen voenges soejkesjh dorjeme jïh dejtie
2.
3.3.4 Teaterh jïh byjngetje barkijh
Dah kvaliteetekrievenassh tjuerieh seamma årrodh saemien gïelide, goh jeatjah faagide.
Healsoe jïh sosijaaleprosjekth / Healsoe jïh sosijaale / Saemiedigkie - Sametinget
Learoesoejkesjh saemien voestesgïeline jïh saemien mubpiengïeline leah staeriesovveme.
gaskesadtieh, jis aamhtesem maahta gïetedalleme
Bielieulmieh:
Staatebudsjedtesne dle raeriestamme daejtie tjïrkemeråajvarimmide Reerenassekvartaalesne:
Åssjelh seksualiteeten bïjre, guktie edtja dåemiedidh jïh guktie kråahpem evtede maahta gïerve årrodh.
Sovhtine, gossehtahke jïh muvhtene vaejlie (ca. 4 sidor)
Staatedåarjoeh
Govnebuatska – jih giemhpes viehkiehtæjja, Norsk filminstitutt
Daate learoe learoehkidie guhth ånnetji saemien maehtieh, læjhkan eah dam gïelem maehtieh.
Juktie gadtjegïrseinfeksjovnem heerrede dellie hijven jïjnjh jovkedh guktie bollenjem reejnie skuvledh.
Telemarksforskning aktem fryöjstehkepyramijdem nåhtede juktie evtiedimmiem buerkiestidh.
• Goerehthguktiedagkeresmielemøølemhdorjesuvvieh.•Spåårhdejtieminngemesmielemøølemidiejïhviertesth dejtie veeljeme- illeahkine gosse dïhte lea gaervies.
Lohkehtæjja jïh vierhtiealmetjh maehtieh åvtelhbodti seamadidh maam edtjieh darjodh gosse naemhtie sjædta.
Jis vïrreseagkanamme medisijnem vaalta såarhteste Waran edtja dåastoevasse dam jiehtedh unnemes våhkoem goerehtimmien åvteli.
Barkoesuerkieh
Lissine leah Maajh-øøhpehtimmieh learohkidie mah aaj maehtieh skuvlese naan aejkien båetedh, øøhpehtimmiem åadtjodh jih internaatesne årrodh.
Nomme: Aaltere: Gie manne: Jïjtsevoete Slïekte / barkoevoelpe / barkoeviehkie / jeatjah ektiedimmie:
- sjyöhtehke bïevnesh gaavna, nuhtjie jïh dej bïjre ussjede maereleslaakan jïh laejhtehkslaakan, jïh buerkeste man åvteste gaaltijidie veeljeme
Saemiedigkien jaepiereeknehlåhkoem gïehtjedidh jïh eventuelle lahtestimmieh Rijhkerevisjovneste jaepiereeknehlåhkoen bïjre gïetedidh
Juryesne saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka, Saemiedigkien byjjenimmie- hokse- jïh ööhpehtimmiemoenehtsen åvtehke Ellinor Marita Jåma, saemiedigkietjirkije jïh Saemiedigkien lïhtsege juryesne Trööhnege Sonjan skuvlebaalhkese Johan Vasara jïh lïhtsege Saemiedigkien noerepolitihkeles moenehtse (SUPU) Jon-Christer Mudenia.
Numhtie dle moenehtse sjïehteladta edtja aelhkebe sjïdtedh njoelkedasside nuhtjedh, jïh joekehtadteme vuekieh maehtieh åtnose vaaltasovvedh.
Njaalmeldh eksamenem byjreskisnie dorje jïh vierhtede.
Edtja aaj eengelskegïelen tjaalegh iktemearan jïh goerkesinie lohkedh, jïh goerehtidh, digkiedidh, lïeredh jïh ussjedidh ovmessie såarhts bïevnesi bïjre.
Solidariteete jïh laavenjostoe aalkoealmetjigujmie: viehkiehtidh guktie tsiehkie jeatjah aalkoealmetjidie buerebe sjædta politihkeles dåarjoen tjïrrh, maahtoem jïh dååjrehtimmieh juekedh, jïh viehkie råajvarimmide mah barkoefaamoem eevtjieh jïh jeatjah prosjekth
Phone: +47 984 87 576
Jis seksem åtna jïh ij vaarjelh, dellie maahta tjoeleskïemtjelassh åadtjodh jallh baavijahtjedh.
-Akte hijven strategije noerhtedajvese tjuara aktene lïhke ektiebarkosne mijjine dorjesovvedh mah noerhtene årroeminie, Silje Karine Muotka jeahta, saemiedigkieraerie mij dïedtem åtna gaskem jeatjah jielemi åvteste.
Ohtsije maahta vaestiedassem ohtsemasse veanhtadidh 3 askh mænngan ohtseme lea mijjese båateme, v. reeremelaaken § 11.
Gosse edtja stoerre taaligujmie ryöknedidh, dïhte maargem pryöven baalte nuhtjie jïh ryöknedimmiestuhtjem bæjjese beaja.
Gellie lïhke fuelhkieh sæjloeh gosse seamma teemah jïh gyhtjelassh mubpesth jeahtasuvvieh.
Lohkehtæjja, Andrea jïh dan eejhtegh byöroeh ektesne
• ryöktesth kompensasjovne sïeltide lissiehtamme maaksoej åvteste.
Dah museumh aktem gaajh stoerre daerpiesvoetem utnieh våarhkojde buerebelaakan vaarjelidh buerebe gåetine magasijnide jïh vuasahtallemidie.
Sjïeregærjagåetiebarkije
Daan raajan soejmetji gåaradamme learoevierhtieh evtiedidh, jïjnjh dan gaavhtan goh Saemiedigkien gaertjies økonomihken mierie jïh aaj dan gaavhtan goh bertemh eah dam buektedh.
• Maanah jïh noerh edtjieh dïrregh jïh vuekieh dæjpeles barkosne nåhtadidh, jaahkoedeallahtimmiej jïh soptsestimmievuekiej sjiekenisnie.
Duedtiebovride Inka AS jïh Manndalen Husflidslag dåårje
Udir.no - Gïelesuerkieh
joekehtidh mïj dïhte elliesraajese jïh lïhtseraajese, jïh joekehts raajesebægkoeh utnedh
Datne maahtah joekehtsem göökti taali gaskem gaavnedh gosse dam aktem taalem dehtie mubpijste geasa.
Såemies sijjine dam vuekien nåhtadieh luhkiemubpie våhkoen raajan.
Mååhtedimmijne aaj maehtieh vuepsieh meatan mejtie lohkehtæjja jih / jallh eejhtegh maehtieh dåarjodh.
Njååhtjedimmiemoenehtse maahta jiehtedh ij galkh klååkesovveme nænnoestimmiem tjïrrehtehtedh aerebi goh klååkemem minngemosth nænnoestamme.
Tjïeltekonferanse goevten 10. – 11. b. 2015 Karasjohkesne
Økonomije jïh reereme ööhpehtimmiem
Akte orre gründereforume dajvesne Noerhte-Salten, jïh gaskenasjovnaliseradimmie saemien kåansteste jïh kultuvreste leah naaken dejstie råajvarimmijste mah dåarjoem åådtjeme.
Reerenasse sæjhta barkoem jåerhkedh juktie åarjelsaemien gïelem gorredidh jïh evtiedidh, jïh åarjelsaemien learoevierhtiejgujmie barkedh, saemieministere Rigmor Aasrud jeahta.
Akte hijven dïrrege dan raastendåaresth båatsose
mij vuekine sæjhta seksem utnedh
Jeatjah sjïekh jollene PSA-vierhtide maahta jis infeksjovnem jallh inflammasjovnem prostatesne, mohte aaj jis prostatacancerem åtna.
Arkitektovneles guelmie / Saemiedigkiegåetie / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Dan lissine læjhkomasse lidteratuvrese dåarjoeöörnemisnie evtiedæmman saemien lidteratuvride saemiedigkie jïjtje dåarjoeöörnegem bertemidie mah gærjah saemiengïelesne olkese vedtedh.
Moenehtse veeljesåvva Saemiedigkien tjirkiji gaskem forholdstallprinsihpen mietie.
Gaski, Harald jïh Kappfjell, Lena: Saemien tjaelijh, Calliid Lágádus, 2006
Akte staateles vaarjelimmiedajvereerije edtja tjaelemesijjine årrodh fïerhten ståvrose.
Saemien voejkenesvoete edtja viehkine årrodh jielemelearose jïh jielemegoerkesasse.
Dellie munnjan dijre bøøti jis edtjti skuvle juhtiehtasse båetedh, dellie manne dam sijjiem tjoeverim ohtsedh.
gosse dam sjïehtede dejtie ovmessie ööhpehtimmie-programmide.
Fylhkenålman embete aktem veaksahkåbpoe råållem åådtje NAV-utniji vööste
Åhrén jeahta Saemiedigkie tjuara akte vihkeles premissedeallahtæjja, faamoereerije jïh rååresjimmieguejmie årrodh dejnie gyhtjelassine dajve- jïh byrjeseligke haestemi bïjre mej uvte saemien siebriedahke tjåådtje dovne åeniebasse jïh guhkiebasse.
Jienebh dotkijh leah bööresovveme tjaalegem tjaeledh maam edtjieh beagkoehtieh aktene faageseminaaresne gålkoen 2015:
Ann Sparrock, reakasovveme 1978, Valsjöbyesne årroeminie
åadtjoeh tjïelte-jïh fylhkenskaehteste, maaksoeh tjïelten jïh fylhkentjïelten dïenesjinie jïh sertiestimmieh staateste.
Barkoeh desnie leah saerniestimmieh, kuvsje-giehtelimmieh, kultuvremojhtsh vaarjelimmieh, sjiere gærjahbarkoeh mah saemide veadaldihkie j.n.v..
Saemiedigkie barkeminie ihke saemien maanah edtjieh aktem sjïere reaktam åadtjodh saemien maanagïertefaalenassem åadtjodh.
– Manne joekoen madtjeles Laanteburrie- jïh beapmoedepartemeente (LBD) daelie sæjhta vuertedh goske dïhte saemien laakemoenehtse sov barkoem dorjeme jïh sov juvnehtimmiejgujmie båateme, jïh aaj departemeente jeahta dah sijhtieh moenehtsen jarkelimmieraeriestimmieh båatsoelaakeste vuarjasjidh, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
Saemiedigkie sæjhta:
Akte ållesth gïelepolitihke aktem hijven laavenjostoem kreava rïjhkeraasti dåaresth.
Tjïeltebieliesoejkesjh aamhtesidie jallh vierhkiedajvh edtja darjomeåesiem utnedh mij vuesehte guktie dam soejkesjem fulkedh dah njieljie båetije jaepieh jallh jienebh.
Nyjsenæjjah båarasåbpoe 30 jallh 35 jaepieh gïeh jeatjah cellejeatjahtehtmh utnieh goh dejtie geehpemes, rekommanderade gynekologe edtja dejtie goerehtidh.
Dah straanjh tïjjen mietie spåallan.
Jïjtjedomtese
Saemiedigkie ij leah reeremeåejvieladtje eatnemegellievoetelaaken mietie, men govlehtimmie-instanse jïh konsultasjovneguejmie staateles byjresevaarjelimmien åejvieladtjigujmie, dejtie sjæjsjalimmide jïh råajvarimmide mah maehtieh saemien iedtjh tsevtsedh.
- veele tjïelkestamme bïevnesh bååstede vadta jïh bielieh jïjtse jïh mubpiej barkoste vuarjesje faageles krïevenassi mietie
Lohkh jienebh
Jiehtieh learoehkidie dah edtjieh gåetesne gævnjoestidh dam soejkesjem guktie våajnoes.
14.10 Svenn-Egil K. Duolljá: Grammatihke-njoelkedassh julevsaemien gïelenormeringe våaroemistie
Gaavneme mahte 1000 kultuvremojhtesh mah joekehtslaakan sijhtieh arhkenidh jis linja bigkesåvva.
Vædtsoesvoete nyjseni vööste – akte abpeveartenen jïh lïhkemes dåeriesmoere / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Ada Jürgensen latjkoem jååhkesje Saemien tjiehpiedæjjaraerien åvteste.
åvtese buektedh jïh lahtestidh medijabihkeds medijijstie maam jïjtje veeljeme jïh jïjtje bihkeds joekehts medijidie darjodh
Bijjiedimmievuekieh Saepmesne Heamtuvrh
Medisinereme maahta tjoeredh jeatjahtehtedh
Funksjovnh rïektesisnie
Saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen, 900 57 123
Healsoe- jïh jieledetsiehkiegoerehtimmieh mejtie Saemien healsoegoerehtimmiejarnge dorjeme, vuesiehtieh ij leah naan sjïere joekehtsh somatiske healsosne saemiej jïh jeatjah årroeji gaskem.
Kristusen gievlie
Maahtoeulmieh 4. daltesen mænngan
Sopstsesh åarjelsaemien gïelesne.
Diktesoptsese gaarkenotaate DSL-goere
Aanta aktem taalesievem dibrehtamme sov buertesne maam viehkine åtna taaleryöknedimmesne.
Lïerehtimmieulmie
Daesnie aaj ållermaahta dam reaktam mijjieh utnebe mijjen aerpievuekien daajrojde gorredidh, jïh reakta dotkemasse jïh ööhpehtæmman.
LAAVENJASSE
Gieriesvoete jïh vïenesvoete
Saemien kultuvre jih ektievoete leah aajhtaldihkie Nøørjen stinks ektievoeten gaavhtan.
Learohkh maehtieh låggem tjaeledh goh jïjtsevuarjasjimmie, jallh lohkehtæjjine soptsestalledh. Eah guhte jeatjah åadtjoeh vuarjasjimmiem lohkedh.
Åarjene jïh luvlene: Rv:ste 220 A rijhkeraasten mietie Rv:se 223.
Sisnjelds mierieh, magkerh tjiehpeles barkijh teatere åtna jïh magkeres maahtoem dah gaajhkine suerkine utnieh.
Men ij leah badth dïhte nuekie gænnah.
Ij iktesth nuekies leavloem bïejhmaanajgïelese jïh kultuvrese gosse edtja hoksevuekieh veeljedh, jïh dïhte maahta nåake sjïdtedh maanaj jieliedasse.
buerkiestidh guktie naan mineraalh jïh bïerje-aarhth leah sjïdteme, jïh goerehtidh naan såarhth mah gïetskesisnie gååvnesieh
Mohte jis eakan sïemedh dellie åålegh nåajsan nïejte gie sjæjsjele jis edtja abortem darjodh vuj ij dam sïjhth.
Healsoe
Åvtelen learohkh barkojne aelkieh, lohkehtæjja maahta åehpiedehtedh naan sïejhme barkoeh, jïh naan dejpeladtje saemien barkoeh.
Juktie veehte stuerebe bielieh laanteste biejjiem heevehtieh, dellie dïhte saemien kultuvre vielies vååjnoes sjædta byøgkelesvoetesne, orre saemieministere Rigmor Aasrud jeahta.
soptsestalledh voenges saemien sijjienommi bïjre jïh dej ulmie, jïh nøørjen jïh jeatjah sijjienommigujmie viertiestidh jis dagkerh gååvnesieh
Vaahra ij akute-p-pillerem juhtieh, dïhte sæjhta jiehtedh nåajsan sjædta, jienede gosse tïjje vaasa negkemen mænngan jïh goske pillerem vaalta.
Minngemes bielie bïhkedimmeste lea guktie maahta illedahkide nuhtjedh juktie dejtie learoehkidie vijriesåbpoe dåarjelidh mah akten
Maanajgïerteaajhterh maehtieh staaten maahtoevierhtieh ohtsedh tjïeltij tjïrrh.
PRM.:
Studenth jïlleskuvline jïh universiteetine Nöörjesne.
Datne edtjh:
"Artihkele 27 vihteste: "" dejnie staatine gusnie etnhikeles, religijööse jallh gïeleldh unnebelåhkoeh, dle dah mah leah dejstie, eah edtjh sijjen reaktam dassedh, jeatjah lïhtsegigujmie sijjen dåehkeste, jïjtse kultuvrem eevtjedh, jïjtse religijovnem bæjhkodh jïh utnedh, jallh jïjtse gïelem nåhtadidh. """
Maahta aavoem vedtedh jis maahta åehpies darjomigujmie jåerhkedh.
- Maarkedebïevneme / promoteradimmie
buerkiestidh man åvteste göökte byögkeles gïelh Nöörjesne, jïh digkiedidh guktie nöörjen jïh saemien leah sinsitniem tsevtseme
Lïerehtimmie
3. Såemies bådtjah maehtieh sjyöhtehke årrodh juktie såemies symptovmh bueriedidh demensesne, jallh orre aajlajaamedahkh heerredidh.
Soejkesje- jïh finansemoenehtse:
buerkiestidh guktie orre tearmh båetieh jïh guktie dejtie darjodh
• ryöknemedarjomigujmie: åvtese jïh bååstede ryöknedh, guhkiebasse ryöknedh aktede vihties taaleste jïh numhtie vijriesåbpoe
DVD jïh baakoegærja.
Gïeh leah dajven aajhtere
Gosse abortem sæjhta darjodh dellie viehkiem jïh dåarjoem dïsse faala, dovne åvteli jïh dan mænngan.
Faagemoenehtsh maehtieh sijjen juvnehtimmesne raeriestimmiem jïh lahtestimmieh buektedh aamhtesasse.
Daelie nuekie
Saemiedigkieraerie lea 500.000 kråvnah dåårjeme akten barkose mejnie Saemieraerie lea nïerhkeme juktie vaaroe- jïh. kvaliteetemïerhkem Sámi Duodji orrestidh.
Lissiehtamme åtnoe dotkemistie lea daerpies juktie dam noerhtetröönderen jielemem evtiedidh.
Krïevenassh mah sinsitnien vööste strijrieh maehtieh vuesiehtimmien gaavhtan årrodh gosse mieriekrïevenassh jïh stillemh ov-vaantosne båetieh krïevenassigujmie bovtsi tråjjesvoetese (juvrh, ruevtieraajroe).
saemiedigkien ulmie lea saemien maanajgïerth åvtese buektedh gusnie saemien gïelen jïh kultuvren evtiedimmiem jarngesne årrodh.
Kultuvremojhtesevaarjelimmie / Stipeanda ja doarjja / Kultuvremojhtesh / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Saemien jielemevuekieh tjåadtjoehtidh jïh vijriesåbpoe evtiedidh dam saemiej jielemevåaroemem gorrede, jïh lea akte tjirkeme ihke saemien kultuvre jïh akte jielije saemien gïele evtiesuvvieh.
– Motovrefealadimmielaake tjuara jeatjahtovvedh
Dah båarasåbpoe learohkh jåvlen mænngan veedtsin, medtie 22 våhkoeh.
Saemiedigkie reeremeåejvieladtjine barka kultuvremojhteselaaken jïh soejkesje- jïh bigkemelaaken mietie.
Bijjiemaaksoevaarjelimmie lea gosse boelhkem, 12 aski mïeresne ektine bijjemes 1 100 kråvnah maaksa skïemtjijemaaksovine.
Learoesoejkesjisnie saemien mubpiegïeline daah maahtaldahkeulmieh leah:
Dan mænngan dejtie ryöknoe mah nr. 2 steemmeleahpine.
Lissiehtahke daamhts studijemaahtaldahkese
Saemien årroji healsoem jïh jieledetsiehkiem biejjieöörnegasse bïejedh sæjhta aaj jiehtedh vuartasjidh mah faktovrh, dovne jïjtjene siebriedahkesne jïh abpe siebriedahkesne, mah mijjen healsoem tsevtsieh - «Mij saemien healsoe?»
Muvhten aejkien maahta geerve årrodh dam vueptiestidh, dan åvteste dah gïejh dejstie dejpelistie almetjijstie mijjen luvnie daamtaj vååjnoeh akte bielie eatnamistie.
Daejnie jarkelimmine dle daerpies sjædta aktine moenehtsinie, man mandaate lea salkehtidh jïh jarkelimmieh raeriestidh laakine jïh faamoe- jïh dïedtesuerkesne saemien gïelen sisnjelen.
Mov tjidtjie ajve saemesti jih aaj fejjen dam darjodh.
Nord universiteete mij sjugniesovvi aktene fusjovnesne Nordlaanten universiteeten, Nesnan Jïlleskuvlen jïh Noerhte-Trööndelagen jïlleskuvlen gaskem, daelie dïedtem åtna dovne julev- jïh åarjelsaemien åvteste lohkehtæjjaööhpehtimmine (doh aarebi institusjovnh Nordlaanten universiteete jïh Noerhte-Trööndelagen jïlleskuvle aktem nasjonaale dïedtem utnin fïereguhten julevsaemien jïh åarjelsaemien gïelen åvteste lohkehtæjjaööhpehtimmine).
Konsultasjovnebïhkedassh vaarjelimmiesoejkesjebarkose
Politihkeles dïedtesuerkieh raeresne
Healsoe- jïh hoksesuerkie
Fylhkh Noerhte-Nöörjesne, bielelen dah saemien tjïelth, aktem lissiehtimmiem åtneme govhte jïh 14 prosenti gaskem seamma boelhken.
Jaepien 1997 dle reektehtsem tsiehkien bïjre dan arktiske byjresen bïjre åehpiedahti, mænngan AMAP ’ sne laavenjosteme govhte jaepieh.
Daate jeenjemasth dan åvteste daah learohkh viesjies
Gaavnehth mejtie aaj naemhtie dov tjïeltesne.
Bïevnesh preessese
Staatedåarjoeh
Man gellie tæjmoeh leah 60 minuhti mietie tjaalasovveme.
Gïele-gorredimmie, normeringe jïh teermebarkoe saemien gïeline / Bïevnesh saemien gïeli bïjre / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
vihkeles jeenjh daajroeh guktie faktovrh gos man stoerre bieliem saemien åålmegistie, bårros saemien orreme, byjres mïele jïh kultuvrellen jïh gïelen unnebelåhkoetsiehkie vadta ovmessie tsiehkieh dan saemien gïeleldh evtiedimmien åvteste dejnie ovmessie saemien dajvine.
Akte ræhpas govlehtimmie sæjhta våajnoes darjodh man åvteste daerpies dagkarinie goerehtimmine, jïh manne madtjeles ihke moenehtse lea sïemes, saemiedigkiepresidente Vibeke Larsen jeahta.
Daah instansh edtjieh daejtie vuarjasjimmide darjodh åvtelen sjæjsjalimmieh aamhtesisnie vaaltasuvvieh, jarkelamme åtnoen bïjre miehtjiesdajveste Finnmaarhken fylhkesne.
Daate goere vuesehte såemies vuesiehtimmieh biejjieladtje tsiehkiejgujmie, mejtie lohkehtæjja maahta veeljedh nåhtadidh lïerehtimmiedarjomisnie.
Våhkoen 49: gålkoen 30. b. – goeven 4. b., stoerretjåanghkoe
Svïenske gærhkoe ektiedimmiem faala gusnie maehtebe gaavnedidh, jaahkoem jïh jueriem juekedh jïh Jupmielasse geatskanidh.
Lïerehtimmie lohkemisnie edtja learohki lastoem jïh maehtelesvoetem skreejredh lohkedh tjaeledh, jïh sæjhta jiehtedh learohke edtja joekehts tjaalegh lohkedh, dovne lïeremen jïh dååjresen gaavhtan.
Vierhtiejoekedimmie - Guhkiebasse barkoe saemien reaktajgujmie arealide jïh vierhtide 2015
Viesjiesvoeth lïerehtimmiefaalenassesne saemien learoevierhtievaanoen gaavhtan, vaenie saemien lohkehtæjjah gååvnesieh jïh viesjiesvoeth öörnedimmesne jïh tjïrrehtimmesne maajeööhpehtimmeste.
Maana-, noere- jïh fuelhkiepolitihke
Kapteejne Sabeltann-appe saemien gïelesne / Bïevnesh saemien gïeli bïjre / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
Nöörjen tjaetsie- jïh energijedirektoraate (NVE) lea tjaatsegisnie Nasjonaale mierie bïegkefaamose eatnamisnie raeriestamme 13 dajvh mah NVE veanhta bööremeslaakan sjiehtieh bigkemasse bïegkefaamoste.
Daestie dejtie jeatjah darjomesidie vuajna, gaajhkide jeatjah almetjidie jïh ektiedimmiem eatneminie åtna.
- Daan jaepien ohtsemi gaskem lea jïjnjh ïedtjije prosjekth orreme, dovne joejke dubstep'ine ektine jïh musihke maana- jïh noerigujmie.
Reektehtse ” Næringsutvikling, innovasjon og attraktivitet.
Raakte goerehtimmien åvteli ohtjegåatan mænna tjåelieh döömedh jïh gadtjedh.
Learohkh seamma lohkehtæjjah åadtjoejin jih dah maanah edtjin aaj ektesne seamma internatesne årrodh.
Barkoedåehkie nöörjen-sveerjen båatsoekonvensjovnese sov raeriestimmiem jarkelimmide nöörjen / sveerjen båatsoekonvensjovnese deellie bearjadahken, njoktjen 21. b. nöörjen laanteburrie- jïh beapmoeministerese Sylvi Listhaug jïh Sveerjen voeneministere Eskil Erlandsson.
Båatsoe-dajven lea støøremes leekedimmieh-vierhtieh Nøørjesne jih vuesehte 11mill. kråvnoeh.
Reeremefaamoe kultuvremojhteselaaken jïh soejkesje- jïh bigkemelaaken mietie
Komplikasjovnh jïh vaahrah
Vuejiehtæjjine NSR sæjhta Saemiedigkien tjïrrh barkedh guktie tjielte, fylhketjielte jïh staate veasomh saemien voenine utnehte jïh tjirkie.
gaarkenotaate
laake §25.
NSR
RES edtja viehkiehtidh ulmide jïh strategijide illedh jeatjah regijovnale teema-, suerkie- jïh strategijesoejkesjinie fylhkesne (vuartesjh 1. lissietjaalegem) 1.3. Vihkeles guejmievoeth jïh ektiedahkoesijjieh Guejmievoete lea akte vihkeles barkoevuekie dennie regijovnale evtiedimmiebarkosne Noerhte-Trööndelagesne.
Daerpies salkehtimmieh darjodh / daajroevåaromem utnedh Tjïelte- jïh regijovnedepartemente jïh Saemiedigkie aktem faageles giehtejedimmiedåehkiem ektesne nammoehtieh, mij gaskem jeatjah saemien statistihken sjïekenisnie, aktem fïerhtenjaepien reektehtsem tsiehkien jïh evtiedimmievæhtaj bïjre saemien siebriedahkine buektieh.
Learohkh gelkieh göökte elliesvïhnesjimmieh åadtjodh, akte saemien 2 tjaaleldh jïh akte saemien 2 njaalmeldh.
Gaajhkh sisvegisnie lea barkeme, goerehtamme jïh dååhkasjahteme redaksjovneste jïh redaksjovneraereste 1177 Vårdguiden.
Ij leah gujht daelie seamma pleekeme saemien maanide goh mov skuvle-tijjesne.
Mïrrestalleme
Barkoe laaki jïh vuekiej mietie, jïh tarif- latjkoe 2% KLP:sne.
Saemien kultuvremojhtesh mah leah båarasåbpoe goh 100 jaepieh lea jïjtsistie vaarjelamme, aaj gåetieh.
jaahkoeøøhpehtimmie tjuara identitetem nænnoestidh, maanah jïh noerh tjuerieh åadtjodh dååjredh dej saemien maadtoe aarvoem åtna.
Manne bïllem jåartaburrie saemien dajvine ij sïjhth bïerkenidh daennie gaahtjemisnie, Muotka minngemosth jeahta.
Vihtiesommes kråahpetemperatuvrem bahtesne.
7.
3.6. Klijma, energije jïh byjrese Gaske-Nöörje faetiem faamoste åtna.
Båatsoejielemen bieleste lin vaajtelimmieh faage-reeremasse mij meehti båatsoejielemem øvtiedæmman juhtiehtidh.
Vihkeles krøøhkestidh
Saemien meedijan jïh gihtjedimmien dotkemem jïh øøvtiedimmiebarkoem byøroe eevtjedh jïh gorremdidh.
Maahtaldahkeulmieh 10. jaepietsiehkiej mænngan
Lïerehtimmieulmie
Daate nænnoestamme sjïdti ÅST:n darjomesoejkesjisnie 2012: Åarjelhsaemien Teatere (ÅST) edtja:
Jïjnjh saemieh mah julevsaemien soptsestieh Divtasvuodnan jïh Hamarøyen tjïeltine Nordlaantesne årroeh.
Daesnie edtjijægan sinsitniem buarastehtedh.
ööhpedimmieh bijjede, jaepien 2010 jïh åvtese
H. M. Gånka Harald V. Saemiedigkiegåetiem Karasjohkesne byögkeleslaakan rïhpesti gålkoen 2. b. 2000. Saemiedigkiegåetesne dïhte saemiej almetjeveeljeme krirrie, jïh Saemiedigkien reereme Nöörjesne.
vaarjelimmie sæjhta 2009 raajan hoksedh bieliejaapetjenbïevnesh åejviedarjomiej bïjre aaj saemiengïelesne båetieh gusnie iemeles.
vierhtiejgujmie dåårjeme dan prosjeektese Ohtjelåhkoen beapmoebuekteme, mij Deanoen jåerhkeskuvlen dïedten nuelesne
Datne tjoerh veele lohkedh jïh gïehtjedidh Instruksjon for gjennomføring guhkiem åvtelen datne goerehtallemepryövem tjïrrehth learohkigujmie.
3. Bïevnesh ● Staaten åejvieladtjh edtjieh gaajhkh bïevnesh vedtedh sjyöhtehke aamhtesi bïjre mah maehtieh saemide ryöktesth tsevtsedh, jïh sjyöhtehke tsiehkiej bïjre gaajhkine daltesinie gosse aamhtesem gïetedeminie.
Saemieh staatusem aalkoealmetjinie Nöörjesne utnieh, jïh mïetsken 9.b. lea saemien saevegebiejjie.
Barkije- ealamadtje- jïh vaestiedassedïedte.
Jis bieljielimmie båatsoesïjte jallh saemiensïjte ij leah raarhkosne meatan jïh jis ij buektehth bovtsem bååstide heaptohth saahtodh, dellie dïhte raerhkieminie båatsoesïjte jallh saemiensïjte maahta bovtsem leekedh jïh dåårrehtidh båatsoeburrien reeknemen åvteste.
Älvkarleby, Österåker jïh Östhammar.
22 Råajvarimmie 54 Saemien gïele ovvaantoeraerine...
Aerpievuekien daajroe
Dïhte tjoejebaaroeh olkese seedtie maam dan mænngan organijste kråahpen sisnie reflekteeredh.
Saemiedigkiebïevnese areale- jïh byjresepolitihken bïjre - Bööredimmie raeriejgujmie båetedh / Areale / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Tjåanghkoeåvtehke jallh tjirkijh maehtieh raeriestidh sïevem bïejedh digkiedimmesne.
• Våaromem bïejedh tseegkedh jïh tjïrkedh aerenah saemien gïelen åvteste
Saemiedigkieraerien reekteme
Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo lij akte dejstie aalkoehåalijijstie rïhpestimmesne EN:n generaalekrirrien veartenekonferanseste aalkoealmetji reaktaj bïjre skïereden 22.
4.4.2 Areaale gïjregåatoemistie I gåhkaldahken mietie gåetijste jïh infrastruktuvreste
Asve lea gosse damta tjarki aerkies jïh skabroeh, maahta abpe kråahpesne damtedh jïh mah jeenjemesh naan aejkien åadtjoeh.
Saemiedigkieraerie Berit Mari Eira jeahta fer geerve luhpiedimmiem åadtjodh aarhtsem vuetjedh.
Maahta raajesidie dovne tjaaleldh jïh njaalmeldh darjodh.
Dutnjien eejhteginie laavkome maahta gyjhtelassh årrodh, datne eejhteginie dan onne almetjasse sjïdteme.
Seamma tïjjen nuekie daejrebe guktie maehtebe råajvarimmieh evtiedidh jïh aelkedh.
Saemien maanaj jïh noeri daerpiesvoeth eah gorresovvh / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Faage akte ektiefaage gaajhkide ööhpehtimmie-programmide jåarhke-lïerehtimmesne.
b Nomme: Ánde Trosten Aaltere: 23 Årromesijjie: Deatnu Barkoe: Sæjjasadtjebarkije / studente Guktie datnine daan biejjien: Hijven !
Dejnie voestes govhte mierine, voestes- jïh minngienommh edtjieh saemiegïelesne tjåadtjodh.
Ohtsemem bööremes seedth elektrovneles goeresne, vuartesjh gaavnoes barkoeh mijjen gåetiesæjrosne, www.snasa.kommune.no.
10 millijovnh saemien kultuvrese gålkoen mænngan / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Saemien nyjsenæjjah eah dan daamtaj aerpievuekien jielemh veeljh jïh gelliej veajkoej voenijste juhtieh juktie jollebe ööhpehtimmiem vaeltedh.
Dennie nöörjen delegasjovnesne dle dïhte aalkoealmetjenyjsenæjjaj haestemh tjïertestamme juktie vædtsoesvoetem nyjsenæjjaj vööste tjöödtjestidh.
Tjaaleldh govlesadteme
Åeremem jïh domtesidie tsavtsa
Tjåadtjoehtæjja: Maahtoedepartemeente
* Ålkone: Dålle jïh prïhtjege.
5.
Barkoedåehkie Saemien tjaelijesiebreste (SGS), prosjekten åvtehke jïh akte barkije Saemiedigkien reeremistie dejtie veeljieh mah åadtjoeh meatan årrodh prosjektesne.
aelhkie baakoeh, nommh, dïejvesh jïh aelhkie raajesh guarkedh mah leah aarkebiejjien tsiehkiej bïjre
Goh gïelereaktah aarhskuvlemaanide, reakta lïerehtimmiem åadtjodh saemiengïelesne, reakta healsoe- jïh hoksedïenesjh åadtjodh saemiengïelesne, gorredimmie reaktajearsoesvoeteste jïjtse gïelesne jïh reakta gyrhkeles dïenesjh åadtjodh saemien gïelesne.
26 prosenth dejstie 315 vaestiedæjjijste jeehtin dah sïjhtieh saemien nuhtjedh gosse barkoe-jïh tryjjesreereminie soptsestieh.
Dannasinie maahta dam tjïrrehtidh goh sijjiebarkoe.
Daenbiejjien öörnege lea nimhte dållejamkedïejesjen baenhtsesnejarjge (110) Finnmarkesne lea barkijh vaeptieöörnegistie saemiestieh mij soptsestallemen sïjse båata jis daarpesje.
Bïeljelimmiemierie: 23.12.2015.
Raerieh tjuerieh båetedh ruffien 1.b. åvtelen.
Gåabph fasseldamme almetjh haajpanieh?
Gieleleahpam dov tjaalessäjjan sedtieh.
Ulmie lea learohkh edtjieh taalefaaktem nuhtjedh effektijve ryöknemestrategijigujmie ektine, juktie laavenjassh loetedh.
Kultuvre- jïh gærhkoedepartementen lea goh gïelepolitijhken dïedteles faagedepartemente dïhte bijjies dïedte ellies jïh suerkiebijjiedijpeme gïelepolitijhke.
Gïelegaaltije uvtemes teermigujmie jïh normeradimmine barka.
Ij leah daate naan sjïere nöörjen dåeriesmoeretjoelme.
Funksjovnh rïektesisnie
Daate barkoe lea eevre vihkeles orreme ihke mijjieh daan biejjien aktem saemien maanagïertefaalenassem utnebe.
Mænngan goh Finnmaarhkekommisjovne aktem feeltem salkehtamme, dle aktem reektehtsem vadta gusnie edtja bievnedh:
Baernide dellie dah goelh mah aelkieh sjïdtedidh.
Moenehtsisnie daah lïhtsegh:
Gïelen jïh kultuvren bïjre daejredh
Noerekonferanse lea Noerhte-Trööndelagen vaestiedasse Noeri fylhkendægkan, jïh bïhkedassh mah daesnie vadtasuvvieh leah vihkeles signalh guktie RES edtja prijoriteradidh.
Aalkoelisnie våarhkoe lij akte goevtese Karasjohken almetjegærjagåetien nuelesne.
14.50 Marko Marjomaa: Gïelegaaltije – prosjeekte
mubpiej aalkoe-almetji lidteraturh lohkedh, jïh dejtie viertiestidh saemien vaajesi- jïh soptsesigujmie
Giedtiebealesne learohkh edtjieh bïevnesh tjøønghkedh guktie miesieh mïerhkesje, dehtie raejeste bovtsem geadtan tsaaka goske bovtsem giedteste luajhta.
Klijmabarkoen åvteste dle dæjmetje jaepie lij nåake.
Vaeltieh våaromem læstosne væhtajgujmie.
Konsultasjovnelatjkoe ij Saemiedægkan vetoreaktam vedtieh dejnie aamhtesinie mah saemien iedtjh tsevtsieh.
Daah baakoegærjah dan åvteste unnebe sjïdtieh.
Lohkh vielie: Moenehtse edtja saemien gïelem nænnoestehtedh
Saemien maanagïertefaalenasse lea akte gaahpoeh faalenasse gaajhkide maanide jïh eejhtegidie mah dam sijhtieh.
Man gellie tæjmoeh
- Daan biejjien, goevten 6. b. lea saemiej åålmegebiejjie, jïh mannne sïjhtem gaajhkh saemieh biejjine læhkoehtidh, staateministere Jens Stoltenberg jeahta.
Dah tjaalegem luhkieh, tjoejh lissiehtieh jïh musihkem bïejieh.
Maahta aaj daarpoeh saemielaaken gïelenjoelkedassh vuartjasjidh tjoevkesisnie mijjen internasjovnalen åeliedimmieh.
Lissine teaterenåejvieh goh tjiehpeles åvtehkeh mah nierhkieh jïh sjæjsjalimmide vaeltieh, jïh sijjen reeremigujmie ektine vierhtieh riblieh daan tjiehpeles barkose jïh vuesiehtæmman.
Saemien parlamentarihkeles raerie saemien lïhtsegh nammohte Såevmeste, Nöörjeste jïh Sveerjeste WGIP:se.
Gaajhkh learohkh edtjieh dam utnedh, jïh vihkeles learohkh guarkah mah lïerehtimmieulmieh mejtie veanhtedeminie dah edtjieh jaksedh.
Tjåadtjoehtæjjah: Ööhpehtimmiedirektovraate/fylhkenålmah/jolles kuvlh
Syökemelæstoe maahta byjjes sjïdtedh, læjhkan mejtie syøkije vaajtele tjeakosne dam utnedh, off.laake §25.
Daan biejjien medtie 1 millijardh almetjh veartenisnie itjmies giefiesvoetesne jielieh.
Dan åvteste maahta geerve årrodh tjåenghkies strategijh gaavnedh.
Croser, Josephine, Vassiliou, Stella: Goh Ealla laejresne dabran, Gan forlag 2001
Tjaalasovveme.
maahtoen bïjre deanahtidh:
Daan raejeste maanagïerth jïh skuvlh daejnie dajvine raerieh vadteme jïh daej raeriej gaavhtan lea ovmessie learoevierhtiesoejkesjh evtiedamme mah stuvrieh maam uvtemesth utnedh.
maanah iktemearan evtiedimmiem lïerehtimmiesisvegisnie utnieh maanagïerteste skuvlese
Jeenjesh meehtin bïevnesh vedtedh båeries årromesijjiej jïh almetji bïjre mah lin dejtie nuhtjeme bååstede 1800-låhkoen aalkoelisnie.
Nemhtie gærhkoe datnem maahta dåarjodh - Svenska kyrkan - Om oss
Leenestuvrie edtja aaj Saemiedigken ektine barkoem ektiedidh dejtie unnebelåhkoepolitihki vuepside nasjovnelle daltesisnie.
Saemiedigkieraerien reekteme
Sjïdtedimmiem lissiehtidh saemien fealadassesne
Goerehtimmieh vuesiehtieh siebriedahken evtiedimmie, aktine daamtaj stuerebe låhkoe almetjijstie mah staaride juhtieh, dorje guktie sagki jienebh saemieh saemien gïelen reeremedajven ålkolen orrijieh.
Domtesh jïh åssjaldahkh maehtieh tïjjen mietie molsestalledh jïh muvhten aejkien dah båetieh guhkiem aborten mænngan.
Goeven 14.
Tjåanghkose gohtjedidh Nussir ASA:ine dan intensjovnelatjkoen mietie mij lea dorjesovveme sïelten jïh Saemiedigkien gaskem, dejnie aajkojne vihtiestidh mejtie maahta sïemes sjïdtedh jallh ij.
Reektehtse, «Langs lange spor – om samisk forskning og høyere utdanningš (Butenschøn-moenehtsen salkehtimmie), tjïerteste vihkeles saemien dotkemegïeline evtiedidh, jïh vihteste dotkemeinstitusjovnh tjuerieh daejredh dej lea dïedte kuvsjefaalenassh saemien gïelesne evtiedidh gaajhkine daltesinie.
Doh saemien museumh leah eah leah dan gåhkese båateme goh nöörjen museumh ekonomijeevtiedimmesne, jïh daate akte dåarjoe mij edtja dam joekehtsem staeriedidh, Thomassen jeahta.
Vuesieh gaajkesh saakh
Gosse meatan dagkarinie gaskenasjovnale sijjine dle hijvenlaakan sjeahta gyhtjelassh bæjjese vaeltedh mah leah saemien almetji bïjre.
Daate akte vihkeles barkoe Saemiedægkan juktie aktem mijjen orre jielemegeajnojste Saepmesne bæjjese bigkedh.
saemiedigkie lea strategijen soejkesjem saemien maanajgïertide 2008-2011 dorjeme.
utnieh, jijtjemielen mietie akten reeremedajvesne
Jis sæjhta maahta viskeroehtsejoptsem vedtedh, viskesroehtsepureeste jïh tjaetsiem dorjeme maanide båarasåbpoe govhte askh.
-Doh orre maanagïertelohkehtæjjah edtjieh lïerehtimmiem åadtjodh jïh vijriesåbpoe daam daajroem bievnedh gaajhkide maanide maanagiertine Nöörjesne.
27 Råajvarimmie 72 Åestemeöörnege saemien lidteratuvrese...
Davvi Girji 2005.
Saemiedigkien bieleste stoerretjåanghkoe lea tjïelkelaakan jeahteme mijjieh tjoerebe jienebh viermieh tseegkedh jïh Saemiedigkieraerien bieleste edtjebe dejnie guhkiebasse barkedh, Mikkelsen minngemosth jeahta.
Bïevnesen våarome lea dah ovmessie gïeledajvh jïh dah daerpiesvoeth gïele åtna juktie gorredidh, eevtjedh jïh gïelem evtiedidh dejnie ovmessie dajvine.
Daate lea aaj vuesiehtimmie aamhtese mejnie saemiedigkie saemielaaken mietie byöroe åadtjodh dan mïelesne jiehtedh.
Hijven lïerehtimmie- jïh ööhpehtimmienuepieh maanagïerten, skuvlen jïh jollebe ööhpehtimmien tjïrrh, leah eevre vihkeles juktie tjïrkedh jienebh maahtoem gïelesne åadtjoeh.
Saemiedigkie dam tjarke ååktoe, jïh dan åvteste Saemiedigkiebïevnesisnie lïerehtimmien jïh ööhpehtimmien bïjre, aktem ållesth tjïrrehtimmiem bieljelamme laakijste jïh mierijste, mah saemien lïerehtimmiem stuvrehtieh.
Akte paradokse lea dah man unnemes darjoejin juktie klijmajarkelimmide sjugniedieh, dah jarkelimmide voestegh dååjrehtieh jïh tjerkemes.
guvvieh
Men manne boejhkesjem Saemiedigkien budsjedtesne 2016 mijjieh gaajh vaenie dahkoesijjiem utnebe, Ann-Mari Thomassen jeahta.
KAPIHTELE 5 VOTERADIMMIE
Jïh ij åålegh daejrieh maam damta lea asve.
Smaave lohkemetjoevkesh fïerhten tjirkijen buertesne dejtie murreds, smaave tjiehtjielidie tjïertestieh daennie gaajh stoerre tjiehtjielisnie.
Staaten healsoevaaksjome aktine bïhkedæjjine barkeminie, maam fylhkenålmah edtjieh nuhtjedh gosse vaaksjomem tjïrrehte.
4. leah meatan jïjtse lïerehtimmiebarkosne, gaskem jeatjah jïjtse barkoem jïh evtiedimmiem vuarjasjidh
Syökemegoerem Raarvihken tjïelten hïejmebielesne gaavnh.
saemien lidteraturehistovrijen åejvieboelhki bïjre soptsestidh, jïh dam noerhtelaanti lidteraturehistovrijinie viertiestidh
Soejkesjisnie tjåådtje mijjieh edtjebe:
Dah nyjsenæjjah lea vihkeles daennie ektiedimmesne jïh daamtaj ryöknesuvvieh goh dah vihkielommes aerpievuekie- jïh gïeleguedtjïh.
Ulmieh jïh prinsihph barkose:
Reerenasse Miehtjiesdajvedåapmestovlem nammohte mænngan Saemiedigkine rååresjamme, jïh desnie akte åvtehke njieljie ihkuve lïhtsegigujmie jïh göökte sæjjasadtjigujmie.
åajvahkommes taaleryöknedimmiem möölehte (addisjovne jïh subtraksjovne).
Tjaaleldh gaskesadteme
Tjonnestidh, tjuvliestidh jïh gijhkierdidh jïjnjh lyjhkoeh dam darjodh.
/ Bïevnesh / Kampanjeside / Veeljeme jïh veeljemelåhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Jeatjh-laaketje sjeema aaj nuhteligs øvtedimmiesoptsestallemasse.
goltelidh jïh eengelske gïeletjoejh nuhtjedh praktihkeles-estetihkeles soptsestimmievuekiej tjirrh
Manne aaj gegkestem reerenasse vuajna daerpies aktine orre otnjeginie dennie staateles båatsoepolitihkesne, govlesadtemen jïh aktivyöki barkoen tjïrrh saemien siebriedahkine.
Gåessie damth dah alternatijvh jïh nuepieh guarkah maahtah dïsse såemies vuekine jååhkesjidh.
Privatisth gelkieh tjaaleldh eksamenem saemien Jå3 - daltesisnie utnedh.
Dannasinie dan gaajh vædtsoes gosse akte noere almetje sealede.
Daate goh våarome åtnasåvva dejtie bïevnesidie bååstede learoehkidie.
LEDIG STILLING:
Voernges, regijovnale jïh voenges åejvieladtjigujmie jïh aktöörigujmie laavenjostedh
Siebriedahke aaj dïebleslaakan vuartesje dejtie mah nåakebelaakan guvlieh jïh vaenie goerkesem dejtie vuesehte.
Dïhte gæmhpoe jallatjommesem jaksa gosse 600 pollisealmetjh dam sijjiem sjeakoejin gusnie saemieh hööltestin, jïh lïenghkedåehkiem Stillesne röönji tsïengelen 15. b. 1981.
Valgkrets 5
Akte orre gründereforume dajvesne Noerhte-Salten, jïh gaskenasjovnaliseradimmie saemien kåansteste jïh kultuvreste leah naaken dejstie råajvarimmijste mah dåarjoem åådtjeme.
Phone: +47 984 87 576
Råajvarimmie 24 Goerehtalledh man jïjnjh saemiengïelen lohkehtæjjah daerpies
Soptsesth learoehkidie aajkoe lea illedahkide nåhtadidh juktie vuejnedh gusnie dah tjåadtjoeh, guktie datne maahtah dejtie guhkiebasse viehkiehtidh.
Laake nasjovnelle unnebelåhkoej bïjre
Maehtedh digitale dirregh nåhtadidh: Learohkh digitale baakoegærjah, risten.no, jïh statistihkem barkoej bïjre, ssb.no nåhtadieh.
Man gellie lïhtsegh fylhkendigkesne dov fylhkesne ?
Gaskoehkrirrien saemiedigkiedåehkie presidentem juvnehti Baltom nammoehtidh goh Saemiedigkieraerien politihkeles raeriestæjja boelhkese 2017 - 2021.
Stoerretjåanghkoesavka, gærjagåetie, vaanterdimmiehaalle jïh tjåanhgkoetjiehtjelh vååjnesasse båetieh, jïh aaj bielieh dehtie ålkoebieleste atrijesne vååjnoeh goh akte bielie sisbieleste.
Anita Persdatter Ravna
Jïlhts jïjtje åådtje alkoholem nihteme jeatjide åestedh gie ij åadtjoeh åestede.
Maahta dam aaj darjodh jïlhts ij naan laejhtemem jallh bæjhkoehtimmiem gååvnese skïemtjijistie jallh dej lïhkemes fuelhkeste.
16:30 Gyhtjelassh, lahtestimmieh jïh åeniedimmie
Saemiedigkien budsjedte 2015 nænnoestamme sjïdti stoerretjåanghkosne bearjadahken, goeven 5.
Vitnijeplakaate sæjhta akte vihkeles biehkie sjïdtedh juktie kampanjem våajnoes darjodh, Muotka tjïerteste.
Lissine dle dah mah nåakebelaakan guvlieh dåeriesmoerh utnieh jeatjah almetjigujmie årrodh, jïh meatan årrodh soptsestimmine.
Dah åålmegh mah eah vierhtiealmetjh jallh- byjresh gaavnh voengesisnie maehtieh vuesiehtimmien gaavhtan raerien mietie gihtjedh bispedajvekontovrine bispedajvine mah akten sjïere
RES stuvrie guktie edtja daejtie vierhtide reeredh.
Tjaaleldh maahtoe
Wolde, Gunilla: Tåamma bååhkesje, Jårgalæddji Å. s, 1985
Kultuvredepartementen budsjedten bijjelen dle raereste 70,4 millijovnh kråvnah Saemiedægkan dåarjodh, mah edtjieh kultuvreaamhtesidie årrodh jaepien 2012, akte lissiehtasse 3 millijovnh kråvnine jaepien 2011 raejeste.
Kræsta aktem rööpesem luhkiem dorje jïh njieljie plaave klåbpoeh beaja dej rööpses klåbpoej nille juktie vuesiehtidh taale 14 aktem luhkiem
Learohkh maehtieh tjåanghkanidh akten teemaplakaten bïjre jïh seamadidh dah edtjieh ajve saemiestidh.
Universitete Tromsøsne edtja daam evtiedidh, jïh 150 000 kråvnah åadtjoeji jaepien 2010 juktie noerhtesaemien versjovnine nïerhkedh.
Dahkoesoejkesje aalkoealmetji reaktide Nænnoestimmien mietie goeven 21. b. 2010 ENn generaalekrirresne (A/RES/65/198), dle veartenekonferanse edtja aktem soejkesjem buektedh gusnie dahkoeh gååvnesieh juktie reaktide veartenen aalkoealmetjidie nænnoestehtedh.
jïjtsevoeth materijaline teestadidh jïh buerkiestidh mah dorjemassesne åtnasuvvieh, jïh materijaleåtnoem vuarjasjidh gosse byjresem krööhkeste
56 tjïelth edtjieh aktem åvtelbodti ryöknemem darjodh jïjtje, jïh dam reektedh veeljemejïjjen.
Åtnoe taalesïevijste
Mah adjektijvh hijven, jïh maahta dejtie tsavtshvierhtine nåhtadidh daennie sjiekenisnie ?
Naakeni bïjre preessesne daan biejjien jallh daan våhkoen soptsestamme ?
Seamma tïjjen Saemiedigkie dååjroe konsultasjovnh departemeentine eah mïsse gænnah darhkh.
Saemien maanah jïh noerh edtjieh aktem nænnoes identiteetem utnedh jïh ektiedimmiem saemien gïelese, kultuvrese jïh siebriedahkese utnedh
Faagplaanh dejtie sjiere faagidie, tjoeverimh tjaeledh mearan faagh lin juhtiemisnie.
19:00 Gaskebiejjie Thon hotellesne
Musihke
Vistnes jïh Nellemann (2007) vuesiehtin voenges goerehtimmieh bovtsen dåemiedimmeste mij lij ryöktesth tsavtseme almetji darjoemijstie, daamtaj vaenie jïh åenehks effekth gaavnin, mearan regijonaale eatneme-ekologeles goerehtimmieh stuerebe gåatomedajvijste daamtaj stuerebe effekth gaavnin.
Goh SP dle aaj ØSK almetjereaktalaaken tjïrrh meatan vaaltasovveme nöörjen reaktesne jïh jeatjah laaki åvtelen båata.
Bievneme lea vihkeles juktie edtja damtedh jearsoes jïh doestedh soptsestidh gaajhki dej vaejviej jallh symptomi bïjre mejtie åtna jïh dan gaavhtan dam hoksem åådtje maam daarpesje.
våaroeminie sjædta tjiehpiesvoetide ryöknedimmesne, jïh matematihkem lïeredh.
Aerpievuekien mïerhke goh nejpiegïejh bieljesne lea akte maadthgierkie saemien båatsosne.
Alta 2013: bïevnesh preessese / Áltá 2013 / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Gieries gaajhkesh dovnesh.
Penšuvdna galgá addojuvvot lassin álbmotoaju ahkepenšuvnna.
Meadtojde tjuara orrijidh Dyödtove lea vihkeles, jalhts eah buektehth gaajhkh dåeriesmoeride loevenidh.
Gaajhkesh aaj viehkiehtieh voenen gærhkojde jïh kultivrehistovriske vierhtide båetije boelvide vaarjelidh.
Jieleme- jïh siebriedahkeevtiedimmie
Gaajhkh sisvege lea gïetedamme, goerehtamme jïh dåhkasjahteme redaksjovneste jïh redaksjovneraereste 1177 Vårdguiden.
Ohtseme edtja tjaalasovveme årrodh Saemiedigkien ohtsemegoeresne, jïh edtja daatovem jïh nommevæhtam utnedh.
Saemien reaktah
Daltese 4
Dajvesne leah govhte båatsoe-jieleme-sijjieh mah abpe dajvem gaptjieh.
Goerehtalleme jïh gorredimmie gåatomereaktijste
Govlehtimmie: Jarkelimmien bïjre gïehtelimsdåarjoste duedtiejieliemasse
gaaltijh jïh bïhkedsgærjah utnedh gosse teeksth tjaelieminie
11.10 Johanna Ijäs: Laavkeme-baakoeh noerhtesaemien gïelesne jïh guktie dejtie tjaala.
Dah leah ovrehte 10 millijovnh kultuvresuarkan vadteme, daan nuelesne dåarjoe geellide CD- jïh gærjabæjhkoehtimmide.
Baeniestarnem kaarhtedidh
Seierstad, Inger: Laadtege-sualadæjja, Saemien Ööhpehtimmieraerie 1998
Learohkh mah eah saemiengïelen lohkehtæjjah dennie voenges skuvlesne utnieh, maehtieh maajhööhpehtimmiem jaabnan åadtjodh videoråårestallemi tjïrrh.
Saemiekonferansesne Ååresne jaepien 1986 laavlomem nænnoesti goh saemien åålmegelaavlome.
Árran julevsaemien jarnge, 8270 Ájluokta/Drag
Divvun gïeledïrregh evtede goh elektrovneles staavadimmie, staeriedimmiedïrregh jïh ovmessie programmevaaroeh saemien gïelide.
Finnmarhken fylhkentjïelten åejvie Runar Sjåstad, tlf. 415 52 985
Dellie tjuara jïjtse mïelem utnedh, gyhtjelassh gihtjedh jïh argumenteradidh viehkine dovne ovbyjjes gïeleste, veele faageterminologijine jïh dïejveseåtnojne.
Dah baanth sliekti gaskem aalkoealmetji siebriedahkine lea aerpievuekien mietie gaajh nænnoes.
Saemiedigkie vuajna daerpies tjïelth jïh saemien institusjovnh julevsaemien dajvesne aktem lïhkebe laavenjostoem utnieh.
Maanah gïeh bijjelen 12 jaepien båeries edtjieh jïjtsh dïsse seamanidh.
Jis juerede jis edtja rïevhkestidh jallh ij, maahta pryövedh læstoeh tjaeledh aevhkine jïh vaejvine.
Mijjieh gåhkese båateme, men annje guhkie vaedtsedh / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Vielie bïevnesh Saemiedigkien presidenteste Aili Keskitalo, 971 29 305 jallh govlesadtemen direktööre Jan Roger Østby, 481 44 696
Jis væhtah tjaalasuvvieh, vuesiehtimmien gaavhtan barkoesoejkesjisnie, dellie eejhtegh / dah mah eejhtegi åvteste, maehtieh meatan årrodh barkosne.
nöörjen gïelesne vaajestidh njaalmeldh saemien tjaalegh biejjieladtje tsiehkiej jïh aamhtesi bïjre mah leah skuvlen bïjre
Jis tjïervesne maahta maam akt darjodh mestie nåekies sjædta.
b.
Evtiedimmiebarkoe aalka gålkoen daan jaepien.
Maahta saemien gaagkoeh årrodh goh juelkietjengkerespielijh, gïetetjengkerespielijh, vuejijh, dåakterh, göölijh, båatsoealmetjh jv..
Saemiedigkien raerie lea goh Saemiedigkien ” reerenasse ”, jïh tjåadtjohte dam biejjieladtje politihkeles darjoem.
Gievlie akte biejjie (rööpses bieliegievlie)- jïh askesymbovle (plaave bieliegievlie).
Dam edtja darjodh råajvarimmiej tjïrrh juktie lïerehtimmiem saemien gïelesne nænnoestidh maanagïertesne jïh maadthööhpehtimmesne, sjïehteladtedh jienebh sijjieh tseegkedh gusnie maahta saemiestidh, jïh tjerkebelaakan saemiengïeleldh ööhpehtæmman dåårrehtidh jïh ööhpehtæmman saemien gïeline faagegievlesne.
Saemiedigkieraerie
Edtjebe råajvarimmieh soejkesjidh abpe daltesasse ?
goltelidh, guarkedh jïh maehtedh soptsestidh aelhkies aamhtesi bïjre
Daate moenehtse sïjhti saemien gïele edtji aktem gamte sijjiem åadtjodh ööhpehtimmesne, saemien kultuvrehistovrijine jïh saemien hïejmebarkojne ektine.
- Mïrrestalleme lea mij akt man åvteste mijjieh iktesth tjoerebe barkedh, goh parlameente, siebriedahke jïh meatanalmetjh.
Gie bøøremes staateministere sjædta ?
Lohkh jienebb
Lohkehtimmien ulmie leah; learohkh gelkieh
Dam bïevnesem maam registrerede ajve nuhtjesåvva guktie edtja reaktoe rabadtem åadtjodh.
Dïhte histovrije tjïrrehtimmie seamma goeren mietie NSR barkeme jaepien 1968 mænngan.
Gåessie pryövenassem PSA:en gaavhtan vadta ?
Såemies dejstie learoehkijstie dåehkesne mah leah ånnetji tjoeperdimmieraasten bijjelen sijhtieh aaj lissie dåarjelimmiem daarpesjidh.
Jalhts mijjieh ibie dam vïenhth, dellie mijjieh mijjen aarvoeh sertiestibie mijjen maanide.
Aaj dejstie sjyöhtehke båatsoesïjtijste hijven bïevnesh båateme.
Stealledh aktem dåehkiem njieljie learohkijstie gusnie dijjieh edtjede gøøktesh årrodh aamhtsem lieredh politihkeren vuajnoen mietie (nuhtjh plaerieh jïh krirrieprogrammem) jïh doh jeatjah gøøktesh gyhtjelassh darjoeh jïh gihtjedimmiem øørnieh.
Jeenjemes vaestiedassh eah naan jeatjahtehtemh vuesehth
Gïelem utnedh
baakoeh, lahtesh utnedh mah eatnamasse vïedteldihkie
Lohkh jienebh
Lohkehtæjja aaj maahta ovmessie kåarhth / guvvieh ektiedamme aamhtesasse nåhtadidh, jïh learohkh edtjieh kåarhtide / guvvide buerkiestidh.
Saemiedigkieraerie lea mijjen raeriestimmesne budsjedtese jaapan 2015 raeriestamme 450 000 kråvnah akten goerehtæmman vædtsoesvoeten bïjre lïhke ektiedimmine saemien siebriedahkine.
Learohkh Nöörjesne maehtieh saemien voestesgïeline jallh saemien mubpiengïeline utnedh.
Jis vaahra gååvnese ij leah vaarjelamme guktie ij nåajsan sjïdth edtja naemhtie darjodh:
Båetije jaepiej, 70 taali, gellie kuvsjh øørnesovvin, dovne eadtjalgehtedh laaki- jih budsjetti bijre daajroem dåastodh.
Preessetjiehtjele gaahpode aejlegen, ruffien 9. b. ts.12.00 raejeste jïh dan mænngan fïerhten biejjien konferansesne 08.00-07.00.
Vierhtiealmetjh dah mah leah gïelejarngh, jïh sæjhta geerve årrodh kuvsjigujmie jïh darjomigujmie nïerhkedh dej namhtah.
Dahkoesoejkesje saemien gïelide - staatuse 2011 – 2013
Vielie bïevnesh jïh bïeljelimmie konferansese daesnie gaavnh.
Byöroe refusjovneåasam saemienlïerehtæmman lissiehtidh akten njeaptjan mij doh tjïelke maaksoeh lïerehtæmman vuesehte.
Daelie aktem sjïere nuepiem utnebe politihkeles tjarke barkedh dej staaten åejvieladtji jïh reerenasside vööste ihke gïelegaaltije ihkuve sjædta, Saemien Parlamentarihkeles Raerien åvtehke, Tiina Sanila-Aikio jeahta.
saemielaaken gïelenjoelkedassh lij jaepien 2007 vuartasjamme.
Båetijen aejkien dajve-jïh byjresepolitihke Saepmesne / Areale / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Monnehke evtiedimmie
Såemies learohkh eah saemien skuvlesne veeljh dan åvteste lïerehtimmie lea öörnedamme naemhtie guktie geerve sjædta dam darjodh, jïh gaajhkine laantine saemienlohkehtæjjah jïh saemien learoevierhtieh fååtesieh.
Saemien øøhpehtimmie tjiehpiesvuekide gujht maahta riektes otnjege.
Mari Boine lea meatan learoen rïhpestimmesne jïh aktem privaate konsertem hööltie studentide jïh bööredamme guesside.
Soejkesje lea tjåanghkoem utnedh Finnmarhken fylhkentjïelte aaj.
Mannasinie daarpesje pryövenassem vadta ?
KAPIHTELE 6 TJÅANGHKOEGÆRJATJAELEME JÏH EKSPEDERADIMMIE AAMHTESIJSTIE
Hilde Skancke Pedersen lij akte dejstie gööktijste mij aktem måskoes gaahtjemem vitni 12 bööredamme tjiehpiedæjjajgujmie gosse edtjin Saemiedigkiegåetiem feegredh.
Aaj raeriestamme aktem dåarjoem saemien plaeride 23,4 millijovnh kråvnine.
Refleksjovne jïh jïjtjeraarehke
Maahta aaj dorje geajhkeres sjædta.
Akte ryöktesth illedahke dehtie vijriesåbpoe barkoste lea ”Raasten rastah- åarjelsaemien kultuvrefestivaale” mij tseegkesovvi jaepien 2002. Festivaalen åejvieulmie lea aktem kultuvrelle jïh sosijaale tjåanghkoesijjiem sjugniedidh saemide nöörjen jïh sveerjen bielesne dennie åarjemes dajvesne.
Departemente sæjhta saemiedigkien ektsne råajvarimmieh tseegkedh.
Saemien gïelejarngh
leedtedh vaeltedh säjroste www.regeringen.se
Arktisk raerie tseegkesovvi jaepien 1996 goh akte vijriedimmie dehtie arktiske byjresevaarjelimmielaavenjostoste (Arctic Environmental Protection Strategy, AEPS) jaepeste 1991.
Figuvren mietie maehtebe vuejnedh ånnetji bijjelen 14 prosenth nyjsenæjjijste jollebe ööhpehtimmine SDJ-dajvesne lin aaltarisnie 35-39 jaepieh.
Prosjekteteatere joekoen dan åarjelsaemien dajvese Nöörjesne.
Aerpievuekien daajroe
Dah struktuvrh leah stïeresne daelie, jïh dah jeanatjommes tjïelth vierhtieåtnoen bïjre laavenjostoeh.
Udir.no - Learoesoejkesje eatnemefaagesne saemien
Dah saemieh edtjieh daajroem, maahtoem jïh tjiehpiesvoeth utnedh mah leah daerpies juktie dejtie saemien siebriedahkide evtiedidh.
PRYÖVEN JÏH VUARJASJIMMIEN BÏJRE
Saemien kultuvrehistovrijem jïh aerpievuekien daajroem vihtiestidh gihtjehtimmiej tjïrrh
Jeesusen gellie nommh: Jeesuse Idjigan Josefe gonnoeh Maarjah ussjedh maanam Jeesusinie gåhtjodh.
Kultuvrejielemeaktöörh sov jieliemassem utnieh doekemistie dorjesijstie akten maarkedese jïh vaajtelieh dejnie gïehtelidh- jallh dejnie daan biejjien gïehtelieh goh akte jieleme mestie dïenestem åadtjoeh.
Guktie maahta irhkemem vaeniedidh ?
Konferanse aalka bearjadahken, suehpeden 31. b. ts. 14.00 Quality Hotel Olavsgaard ’ sne Oslon ålkolen jïh orrije aejlegen ruffien 2. b.
Bene maam sæjhta jiehtedh kontekstuelt ussjedidh, jïh dïhte kultuvrelle sjïehtedimmie goerpedahta sertiestimmiem vaentjielistie jïh gyrhkeles
Elliesjaepien duedtiem vaeltieh Saemiej ööhpehtimmiejarngesne Johkemehkesne.
Såemies kultuvrejielemeaktöörh byögkeles dåarjoem jïh jeatjah dåarjoem utnieh goh akte bielie baalhkeste, mearan mubpieh ajve doekemistie sijjen jïjtsh dorjesijstie jielieh.
Moenehtse raereste dam vijriedamme reaktam gaagkestimmiem åadtjodh saemien gïeline, amma reakta veeljedh saemien nuhtjedh saaht guktie daajroe nöörjengïelesne lea, joekehtadta jïh gårrehtalla tjïeltekategorijide.
Ulmie:
Sijhti maaje jienebh skuvlh vaedtsedh, mohte idtji asth.
Saemiedigkien låhkoe honoraareste maahta jeenjemes 50 % årrodh, gaertjiedamme bæjjese 15 000 kråvnaj raajan.
Reerenasse saemien gïelebarkoem nænnoste
Jienebh nasjonaale maahtoejarngh dan nöörjen skuvlese gååvnesieh, men ij guhte dan saemien skuvlese.
Mijjen aalkoealmetjeviellh jïh - åabpah jeatjah dajvine veartanisnie byjreshaestemigujmie jïjtsh giefiesvoeten åvteste jielieminie.
-Mijjieh sïjhtebe jienebh edtjieh saemien lïeredh.
Saemien gærhkoeraerien lïhtsegh leah:
Tjaelije jïh redaktööre:
Stoerretjåanghkoe saemiedigkien barkoeöörnegem nænnoste, njoelkedassigujmie jïh bïhkedassigujmie dejtie jeatjah darjoemidie mejtie Saemiedigkie stuvrie.
, Samisk utdanningsråd, 1990
Jienebh heefth ?
Saemiedigkie edtja saerniestimmieh fylhkestjieltieh barkoej bijre vedtedh.
Plakaate tjuara mijjese seedtesovvedh rïhkeden / golken 24. b. åvtelen.
Aernie lea jieledegaaltijen væhta.
Åarjelsaemieh bårrode årroeh, jïh tjuerieh gellie aktöörigujmie laavenjostedh saemien gïelen bïjre.
bïhkedidh guktie gïelh jïh kultuvrh Saepmesne gaavnedieh, jïh guktie jïjtsh gïele jïh kultuvre evtede jïh jorkese jeatjebigujmie
Dåastoe-almetjh jïh dah ovmessie darjoeh Fylhken Gåetesne sïjhtieh saerniestimmieh åadtjodh dej orre krïevemi bïjre, guktie dah bøøremes goh gåarede, maehtieh hoksehtimmiem vedtedh dejtie mah åarjelsaemien soptsestieh.
kråvnoeh.
Sæjhta rasismen konsekvensh digkiedidh
Ïedtjem lissiehtidh soptsesh soptsestidh maam maahta filmine jïh draamine nuhtjedh
Tjaangh BIBSYS
saemiedigkien lea dej ealamadtjen stillemh maam disposisjovnesne staaten budsjetten tjïrrh saemien learoevierhtide, diedte dej vierhtieh gïetede jïh rammen sisnie evtiedidh.
Ööhpehtimmielaaken § 6 -4 mietie dle maadthskuvlh jïh jåarhkeskuvlh abpe Nöörjesne dïedtem utnieh lïerehtimmiem vedtedh saemiej, saemien gïelen, kultuvren jïh siebriedahkejieleden bïjre.
Jaepiedaltese
Seniorraeriestæjja Nordlaanten Fylhkenålma
WCIP 2014 bïjre
Departemente sæjhta vierhtiedidh seammaleejns öörnegem dejtie gieh veenemes 60 lohkemetsiehkieh saemiengïelesne lohkedh bieliem maadthööhpehtimmesne lohketæjjine.
Dam maahta darjodh dovne aarebi barkojne nïerhkie jallh mænngan.
- Dåarjoeöörnegen åssjele lea mijjieh sïjhtebe sïelth mah aktene vihties doekemesijjesne hööltestieh edtjieh hijven nuepieh utnedh juktie sijjen gïehteldimmiem tjåadtjoehtidh.
Faagem vierhtiedidh
Maaje dle skïemtjije- jïh utnijereaktalaake vihteste saamastallije almetjen reaktah bïevnesh åadtjodh saemien gïelesne, men laake oktegh ij leah nuekies juktie gorredidh saamastallije skïemtjijh åadtjoeh saemiestidh gosse healsoedïenesjinie govlehtellieh.
Njamma dïedtese pleahtjojne viehkine maam våålese dïedtele.
– Dïhte dannasinie dah aktene jeatjah jieledetsiehkesne.
Arealepolitike jïh arealereereme
Dej saemien gïelereeremedajvi ålkoli lea vaenie skuvlh mah dam tjïrrehtamme, ihke saemienlohkehtimmie båeries vuekien mietie öörnesåvva, vaenie lohkehtæjjah mah saemiestieh, vaenie learoevierhtieh saemiengïelesne faagine, jïh vaenie learohkh fïerhtene skuvlesne.
Muvhth dejstie learoehkijstie mah tjoeperdimmieraasten nuelesne skååredieh, sïejhme matematihketsagkesh utnieh.
Saemieraerie sæjhta dan ektiesaemien barkoen bïjre bievnedh juktie duedtiem nænnoestehtedh, mearan Duodjeinstituhtta sæjhta maam akt jiehtedh evtiedimmiebarkoen bïjre duedtien sisnjelen.
Skïemtjijemoenehtse maahta viehkiem åadtjodh vuesiehtimmien gaavhtan
Aalkoealmetjh jïh saemien artisth leah meatan
Goh dijjieh daejrede dle Saemiedigkieraerie guhkiem laajhteme aalkoealmetjh jïh reaktah eah vaarjelimmiem utnieh mineraalelaakine, jïh eah sijjen dïedtem steereme dej tjïelke rååresjimmiej bïjre nöörjen åejvieladtji jïh Saemiedigkien gaskem.
Dejtie noeride vaarjele lea aaltereraaste gåessie alkoholem åådtje åestedh: 18 jaepieh krogesne åådtje åestedh jïh 20 jaepieh systembolagesne åådtje åestedh.
Sjïerepedagogeles viehkie maahta vuesiehtimmien gaavhtan årrodh saavredh, skreejrehtidh jallh dåarjoeh dejtie gïeh maanajgïertesne berkieh.
Saemiedigkieraerie latjkoem tjïrrehte jïh 1 mill. kråvnah lyjke ryöjreden prosesside bååstedesertiestimmieprosjekten sjïekenisnie, man nomme Bååstede.
Lissine tjïrrehtimmien mierieh aaj buerkiestamme sjidtieh.
Jienebh fylhkh jïh gellie tjïelth leah daennie dajvesne.
LIERNE
Åarjelsaemieh leah tïjje doekoe stoerre haestemh siebriedahkesne dååsteme sijjen jieledevuekien gaavhtan, naakede mij gujht sæjhta almetji healsoem tsevtsedh.
Maahtah ålkoerijhkeministeren håalemem våålese leessedh daesnie.
Damta tjabrehtidh jallh vuertedh seksine maahta årrodh gosse voelph dam tsevtsieh jallh vuartoeh vuesiehtimmien gaavhtan fuelhkeste.
- doh reaktah mejtie jååhkesje EN-bæjhkoehtimmesne leah doh unnemes standaardh jis veartenen aalkoealmetjh edtjieh båetijen aejkien jieledh, jïh dej vyörtegsvoeten jïh tråjjesvoeten gaavhtan.
Gïele, lidteratuvre jïh kultuvre
Maam noere politihkerh mïelieh ?
Dah sjïere saemien möölegh (vg vuepsie, gaatnoe, stæhkoe) jïh ryöknemevuekieh dellie jarngesne.
laahkoeh dan lihke maadtoeladtjese nåhtadidh jïh soptsestidh mij neebne lea
Learohkh dej orre lahtesigujmie jïh aamhtesinie berkieh gosse interaktijve laavenjassh darjoeh jïh diktatem goltelieh lïerehtimmiesijjesne.
Vihkeles gaajhkh learohkh meatan sjïdtieh soptsestellieh.
Aaj vihkeles normeradimmien gaavhtan saemien tjaalegegïeleste, mijjieh aktem noerhtelaanti gïeleåårganem utnebe mij hijvenlaakan jåhta.
§ 12 Nuorjonjunni Nordland fylhkesne
’ sne daan jaepien lea vædtsoesvoete nyjsenæjjaj vööste.
Åådtjedimmie
Saemiedigkie lea 13 000 000 kråvnah åådtjeme juktie Vaajmoegïeline guhkiebasse barkedh jïh 1 000 000 kråvnah Saemiedigkien barkose irhkeminie.
Daan mearan dle ij dagkerh veele goerehtimmieh dorjeme, jïh ij leah buektiehtamme nuekies hijven vihtiestimmiem skååffedh gïeletsiehkien bïjre siebriedahkesne.
Ávjovárri
Evtiedimmiebarkoe akte laavenjostoe Divvunine jïh Giellateknojne Tromsøn Universiteetesne.
Jis båarasåbpoe 50 jaepeste maahta tïjje gohtjemi gaskem jeatjahtahta destie gusnie laantesne årroeminie.
4.5 Buerebe daajroevåarome areaalesoejkesjæmman jïh konsekvensesalkehtimmide
Saemien jolleskuvle jïh Tromsøn Universiteete jollebe ööhpehtimmiem noerhtesaemien gïelesne faalehtieh maasteregraaden raajan.
5. –7. jaepiedaltese: 328 tæjmoeh
Ij guhte tjirkijijstie leah meatan steemmadimmesne jååhkesjimmien bïjre jïjtse luhpiedimmeste.
Individuelle dåarjedimmie
Barkoe laaki jïh vuekiej mietie, jïh tarif-latjkoe 2% KLP:sne.
Doh seamma spïelenjoelkedassh juktie aalkoealmetji kultuvrem jïh reaktah seahkaridh stoerre industrijebigkeminie, leah faamosne Nöörjesne mijjen saemide.
Mijjieh dan åvteste vuajneme daerpies daate orre öörnege aaj aktem tseegkemedåarjoem noere saemien tjiehpiedæjjide åtna, raerielïhtsege Larsen jeahta.
Muvhtene aaj sjiere gieledåastoesijjie tsegksovveme.
Mijjieh sïjhtebe konferanse edtja dam voenges siebriedahkem Altesne meatan vaeltedh, Oskal jeahta
Jåa1 barkoefaageles ööhpehtimmieprogrammh
Doh prosessh laaken mietie mah baajedieh fïereguhtem sov mïelem buektedh tjïelten soejkesjimmien bïjre, jïh dïedte voenges daajroem jïh aerpievuekien daajroem skååffedh eah edtjh nåakebe sjïdtedh tjïeltereformen gaavhtan.
Aerpievuekien daajroe
Doh aarebi strategijh lij uhtjemes akte såarhts ektiebarkoe noerhtine, Muotka jeahta.
gaavnedh, vuarjasjidh jïh åehpiedehtedh vuesiehtimmieh matematihken jienebekultuvrelle histovrijeste, jïh digkiedidh maam ulmide matematihke åtna eatnemedaejreme, teknologijese, siebriedahkejieliedasse jïh kultuvrese
Daejrebe låhkoe maadthskuvlelearohkijstie mej saemien voestesgïeline lea naa jiebne, men låhkoe learohkijstie mej saemien mubpiengïeline, ånnene.
Learohkh edtjieh lohkedh jïh ussjedalledh jïjnjh jïh gelliesåarhts båarasåbpoe jïh urrebe tjaalegi bïjre ovmessie sjangerinie jïh ovmessie meedijijstie.
Ulmie lea learohkh edtjieh taalefaaktem nuhtjedh effektijve ryöknemestrategijigujmie ektine juktie laavenjassh loetedh.
Programmem daesnie gaavnh.
Faalenasse daesnie: http://www.regjeringen.no/upload/LMD/Vedlegg/Statens_tilbud_2014.pdf
Daate lea mij akt maam sïjhtem åvtese buektedh New Yorkesne, Silje Karine Muotka jeahta.
Aellieh vïhtesjimmide daelie seedth, menh dijph meatan jis barkoegoeredallese båatah.
Jåvva lea vuesiehtamme satne maam akt maahta taalesuerkien 0-15 sisnjelen.
Konsesjovneaamhtese lea akten gaajh stoerre arealegoerpedahken bïjre saemien dajvesne.
Joekoen båatsoen bïjre joe daelie vuejnebe doh klijmajarkelimmieh haestemh sjugniedieh orre sjædtoe- jïh åhtehtsh-aarhtigujmie.
Jis aajnealmetje såevmien - meänkielin jallh saemien gïelem åtna dagkere ieresne, dle byjjesfaamoen dïedte njaelmeldh vaestiedassem seamma gïelesne vedtedh.
Joekoen vihkeles plikth jïh reaktah beadtoeaamhtesegïetedæmman viedteldihkie jïh jeatjah reeremegïetedimmieh maahta saemiej gïeline olkese veedtjedh.
Jis kirurgijen darjomem dorje prostatesne dellie PSA-vierhtie jeanene.
Strategije noerhtedajvese tjuara dorjesovvedh noerhtedajvine ektine / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Liturgijegïetegærjam barkeminie gaajhkh dah golme gïeline mah olkese båetieh 2009/2010. salmegærjah olkese vadteme noerhtesaemiengïelesne jaepiej
UNESCO ’ n rööpses læstosne håvhtadihks gïeligujme dle dah gïelh mah leah kolasaemien gïelietjïerten nuelesne ryöknesovveme goh gaajh ietjmies håvhtadihks, jallh mahte nåhkehtamme gïelh.
Skuvleaajhtere dam bijjemes dïedtem åtna sjïehteladtedh ihke gaajhkh learohkh meatan tjïrrehtimmesne.
digkiedidh guktie gïelem maahta evtiedidh jïh hoksedh
Saemiedigkie raeriestimmiem dåarjohte akten orre öörnedimmien bïjre Gaskenasjovnaale Filmejarngeste Guovdageaidnusne akten Gaskenasjovnaale Saemien Filmeintituhtese.
– Daate faamosne dovne mijjen aerpievuekien åtnose daejstie dajvijste jih båatsose mij joe lea deadtoven nuelesne gellede lehkeste, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
Muotka lea madtjeles ihke NSR daan boelhken lea Saemie-digkien mineraalepolitihkem jarkeme jïh dåajvohte sagke striengkiesåbpoe årrodh goske mineraalelaake jorkese.
nervasystemem jïh hormonsystemem buerkiestidh, jïh buerkiestidh guktie dah prosesside kråahpesne stuvrieh
Faagen maahtaldahkeulmieh
Ajve naemhtie mijjieh gorredibie gïele jåarhka jieledh jïh mubpieh boelvh maehtieh saemien lïeredh.
Åejvieboelhkh
saemien reeremedajvesne gaajhkh byjjes gåetieh saemien gïelese sjiltesovvedh
Dïhte dorje guktie ij munnieh slapkoeh, jallh seentebe sjædta.
Daate Saemiedigkien vïhtesjadtemh vuesehte.
Moenehtse edtja leavloem bïejedh öörnegidie jïh råajvarimmide mah maehtieh darjodh jienebh saemien lierieh jïh saemien nuhtjieh, jïh mah destie huksieh tjïelth jïh jeatjebh mah dïenesjh faalehtieh, almetjh saemien gïelemaahtojne utnieh.
Jienebh goerehtimmieh leah dorjesovveme bovtsegåatoemistie mah vuesiehtieh skilkemedahkoej gaavhtan dellie gåatomeåtnoe geahpene skilkemedahkoej lïhke (såemies kilomeeterh guhkene), mearan gåatomeåtnoe seamma jïjnje læssene miehtjiebasse skilkemedahkojste.
Tsiehkiem / aamhtesem buerkiestidh.. Dåeriesmoerem buerkiestidh.. Raeriestimmine båetedh..
Akte jeatjah skraejriegaaltije juktie faagem evtiedidh lea almetje lea aavoedamme matematihkine barkedh jïjtsinie.
Lïhke fuelhkie, healsoebarkijh jïh mubpieh maehtieh daerpies viehkiem jïh dåarjoem vedtedh.
60% barkoe gaavnoes goh skïemtjesåjhtere, mij jaepiem permisjovnem åådtjeme.
Daennie vuarjasjimmesne kommisjovne tjuara vuartasjidh man guhkiem åtnoe vaaseme jïh sisvegem, dan nuelesne mejtie åtnoe eksklusijve jallh intensijve orreme, jïh mejtie dah utnijh lin maahteme vienhtedh dej åtnoe lea reaktan mietie orreme.
Åssjaldahke lea vuartasjæjjah maehtieh sov saemien kultuvreaerpiem vuejnedh daejnie saemien museuminie: Saemien Sijte, Snåase, Árran julevsaemien jarnge/pijtesaemien museume, Divttasvuotna/Beiarn, Várdobáiki samiske senter, Evenássi, Senter for nordlige folk, Gaivuotna, Tana og Varanger museumssiida, Unjarga jïh RiddoDuottarMuseat, Karasjohke.
Saemiedigkie ohtsemh åadtjoeji mahte 15 millijovnh kråvnaj åvteste dåarjoeöörnegen bijjelen tjiehpieslidteratuvrese, mearan dïhte ållesth mieriedåarjoe lea 6,3 millijovnh kråvnah.
Dan doekoe lea Bodø roestegåetien, ila roestegåetie, vuarhkoe- jïh tjïrkemeanstalten jïh Ringerike roestegåetien akte barkije fïerhten sæjjan gie saemeste.
Datne gie gielem åadtjh vedtedh galka minngemes mietsken 31 b. n gieleleahpam gåatan åadtjome.
"Mijjieh råajvarimmiem "" maanaj saemiedigkie "" raeriestibie 400.000 kråvnajgujmie."
Dah ulmieh mah leah veeljeme, edtjieh progresjovnem barkosne vuesiehtidh.
Pryövnassereeremesysteeme (PAS.
Bïssemetjïehtjelisnie 13,22% ihkuve barkoe.
Gaskesadth daam faagegoevtesem mij bööremes vuekien mietie maahta dov gyhtjelassh vaestiedidh.
Fïereguhten tjïelten lea dïedte sjïehteladtedh ihke nuepie sjædta lïerehtimmiem åadtjodh jïh saemien gïelem evtiedidh, jïh dannasinie dle maahta debpelen dohkoe sjïdtedh mah faalenassh mah vadtasuvvieh fïerhtene tjïeltesne.
Daate åejviefokusem åtna daennie bïevnesisnie.
Ts... 10.00 - 13.00: Rïhpestimmie jïh konferanse Ts... 13.00 - 15.00: Beapmoe Ts... 15.00 - 18.00: Konferanse jåarhka
Programme Alta 2013
Saemiedigkieraerie lea 166 000 kråvnah dåarjojne dåårjeme SGS:se juktie meatan årrodh gærjameessesne.
Ij tjoerh tjoeperdimmieraastem vuejnedh goh akte vihties raaste.
Dannasinie lea meatan orreme gaskenasjovnale gyrhkeles aalkoealmetje-barkosne, dïhte vihkeles skraejrieh buakteme dan saemien gærhkoejieliemasse.
Men vædtsoesvoete lïhke ektiedimmine lea aaj akte siebriedahkedåeriesmoere saemien siebriedahkesne.
Maahtoelutnjemen lïerehtimmieplaakatesne tjåådtje skuvle edtja sjïehteladtedh ihke voenges siebriedahkh
Mijjen maanaj gaavhtan dle byörebe hijvenlaakan ussjedidh mej aamhtesi bïjre mijjieh åajvahkommes soptsestibie gosse buertiebealesne tjahkasjibie.
Væhtah leah gööktine bieline juakeme: saemien voestesgïeline njaalmeldh jïh saemien voestesgïeline tjaaleldh.
Dïhte dæjpa jarkoeste njoelkedassh, bïhkedimmieh jïh sjeemah saemiengielese, reakta vaestiedassem saemiengïelesne åådtje, vijrede saemiengïele åtnoem reaktareeremisnie, vijrede reaktah saemiengïelen åtnoe healso- jïh sosijalensuerkesne, oktegs gærhkoen dïenesjimmieh, reakta ööhpehtimmiepermisjovnese jïh reakta saemiengïelem ööhpehtimmie.
Dåarjoe åehpies musihkeridie jïh orre båatalasside / Kåanste- jïh kultuvrebarkoe / Kultuvrejieleme / Saemiedigkie - Sametinget
14.10 - 15.30 Mijjieh baanth goltelibie.
Ij edtjh pryövenassem vedtedh gosse gujnelemmiem åtna.
Jalhts gååvnese tsiehkieh gosse hoksebarkijh åadtjoeh miedtedh jallh edtjieh miedtedh sjeavohthvoetem dïhte ij leah sïejhmes.
Jollemaaksovevihtiestimmeste tjåådtje man stoerre jïjtjemaaksovem ektesne maakseme.
Gáisi
Maahta aaj jienebh ietniengïelh utnedh dastegh jienebh gïelh seamma tïjjen lïereme.
Åådtje dellie vaenemes 10 biejjieh vuertedh åvteli PSA-pryövenassem vaeltedh.
Fleksijbele taaledïejvese lea eevre daerpies jis edtja maehtedh radtjoeslaakan ryöknedidh taaligujmie mej jienebh sifferh.
Luvlene jïh noerhtene: Kallojärvi:ste dah jaevrieh Lulip Vuolusjávri - Davip Vuolusjávri, minngemes moeneme jaevrien noerhtejallemes loekteste rïektes sievine jaevrien Lulip Stálujávri åarjelluvlemes loektese, vyjrehkåbpoe dah jaevrieh Lulip Stálujávri - Stálujohka - Korttojärvi - Torneträsk.
Stiftelseskapitaaline Saemien tjiehpiedæjjaj siebrien lïhtsegh sijjen jïjtsh tjeahpoeh vedtin.
Gosse gaajhkesh jïjtsh spealem spealadamme dellie gelkieh spealedablide låtnodh guktie iktegisth orre identitetem åadtjoeh.
Värrhtoedimmieh leah aaj saemiedigkie-laakesne jïh socijaletjänstelaakesne dorjesovveme.
Gaavnh subjektem.
Dannasinie kaanne tjuara voepth daamtasåbpoe bïssedidh enn aarebi.
vuesiehtimmiej gaavhtan, Vägverke stillemem
Annje vueliedimmie saemien dajvine / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Buerkiestimmie saemien gïelen bïjre våaromem beaja juktie Saemiedigkien båetije gïelepolitihken bïjre digkiedidh.
Mala Wang-Naveen Tjaelije jïh journaliste plaeresne Aftenposten
Fïerhten jaepien medtie 7 000 nyjsenh jïh 40 kaarrh njammacancerem åadtjoeh.
Raeriem gihtjedh (ca. 1 sida)
29
- Mij lea nommen ulmie ?
Gïeleööhpehtimmie jïh alfabetisereme geervide
Akte ektievoeten
Dam aaj vihtiesti aadtjege dotkemeilledahkine mah vuesiehtin saemien noerh leah væjkalommes gosse lea darjomi bïjre eatnamisnie.
Båatsoe gaajhkh nuepieh åtna evtiesovvedh goh akte monnehke jieleme seamma tïjjen goh dejtie roehtside steerie mejtie båatsoe saemien kultuvresne åtna.
Jalline jïh noerhtene: Rv:ste 217 A rijhkeraasten mietie Rv:se 220 A.
Vaenie utnijh jïh stoerre gåhkoeh darjoeh guktie slæjhtoes åarjelsaemien gïelebarkojne gïehtelidh.
§ 8 Jååhkesjimmie luhpiedimmijste
Jïjnjh dejstie learoehkijste mah tjabreminie taalediejvesh evtiedidh, taalide vuejnieh goh akte guhkies, aktedimensjovnale taaleraajroe gusnie dah sifferh taaline eah naan
Gåetieh magasijnigujmie jïh bievnemetjiehtjeligujmie mah leah museumefaageles krïevenassi mietie leah daerpies, jïh barkijh tjuerieh lissiehtamme maahtoem utnedh juktie daeveridie konserveradidh jïh reeredh.
Plakaategaahtjemen vitnije lea nommehtamme
Jiehteghbaakoehgærja starne- jïh såjhtoedïenesjimmesne utnedh... 49 Råajvarimmie 37.
Preessegovlehtallijh / Preessebïevnesh / Saemiedigkie - Sametinget
Vihkeles leah barkijes, sïjhth vaestiedassh barkojne gaavnedh, jïh maahtah vijrieslaakan ussjiedidh.
Gosse learohke aktem baakoem saemiengïelesne ohtsede, tjuara baakoen baakoeklaassem daejredh, jïh baakoegærjan åeniedimmiem baakoeklaasseste damtijidh, vuesiehtimmien gaavhtan: s. = substantijve jïh v. = vearbe.
Svaalhtesh laakide jïh mieriedimmide mah leah saemien gïelen bïjre
Aaj akte jarkelimmie faamosne sjædta, dovne Saemiedægkan jïh jeatjah aktööride.
Datne vearoldebievnesem soptseste aktine tjïelke gïeline
Åarjelsaemien gïelesne orre normeremh leah dorjesovveme löönemebaakojne.
(red.)]
Saemiedigkie barkeminie ihke viehkie- jïh dåarjoeabparaate tjuara leerhkehtallijen gïele-jïh kultuvremaahtoem utnedh.
tjïelke mierieh biejesuvvieh dejstie voernges åejvieladtjijste guktie edtja ulmiem jaksedh aktine seammavyörtegs dïenesjinie dejtie saemien almetjidie.
Cellejeatjahtehtemh maahta dellie aajhtsedh jïh aareh båehtjierdidh, destie sjædta boernengåetietjeapohkecancere vaenede dej minngemes 40 jaepieh.
Ij gååvnesh naan tjïelke raaste dej asvehammoej gaskem.
Bæjhkoehtimmie lea reaktaj bïjre jïjtjenænnoestæmman, dajvi jïh vierhtiej bïjre, råårestallemi bïjre akten frijje bievneme jååhkesjæmman, kultuvren jïh kultuvreaerpien bïjre, aerpievuekien daajroej bïjre jïh gïelen, healsoen jïh ööhpehtimmien bïjre.
Staaretjïelth, gusnie jïjnjh saemien årrojh jïh smaave tjïelth gusnie gïele aktene jealajehtemeprosessesne, sijhtieh joekehts daerpiesvoeth utnedh.
Naaken asvem åådtje jïh nåekies sjædta gosse jåvka.
Aelhkies/geerve teeksth joekehts sjaangerine teekstemaahtaldahkem jïh lohkemevuekide evtede.
MAADTH-VÅAROME
Juktie ööhpehtimmielaakem sjïehtesji dellie aaj buajhkaji jïjnjh skuvleaajhterh saemien jarngedajvi ålkoli sïjhtin stoerre dåeriesmoerh utnedh stïeres lïerehtimmiem saemien gïelesne faalehtidh (Rønning, s.9).
Jeatjaj leah dovne saemiengïele jïh daaroengïele goh åtnoegïele jïh naan ajve daaroegïele.
Vaeltieh dejtie meatan dan varke dïhte gåarede, jïh dan daamtaj goh gåarede, vuesiehtimmien gaavhtan tjiehpies vytnesjæjjah, soptsestæjjah, vaerien almetjh, artisth jïh 1. gïelenlearohkh.
Staabesne leah raerieålman sæjjasadtje, åårganisasjovnen-jïh barkiji åvtehke, tjïelten øøkonomijen åvtehke/beetnehreerije jïh golme raeriestæjjah daej faagesuerkiej sisnjeli; byjjenimmie, starne jïh jieleme.
Pollisejolleskuvle, sov govlesadteme- jïh dåårrehtimmiestrategijen tjïrrh, eajhnadåvva almetjh unnebelåhkoemaadtojne dåårrehtidh, daan nuelesne almetjh saemien maadtoste.
 Akte eadtjohke vaaksjome- jïh klååkemeåårgane saemielaaken gïelenjoelkedasside
1992:1433) jïh socijaletjänstlaake (SFS
Daan biejjien jïjnjh tjaatsegh nøørjengïelesne tjaalasuvvieh aaj saemiengïelen ektiedimmine, juktie dïhte lea aelhkebe sijjeste nøørjengïelese jarkoestidh mænngan.
Jaepietsiehkieh
18 våhkoen mænngan
Naemhtie dorje gosse galka kondomem boetjese jallh dildoem tseegkedh:
Saemien gïelen reeremedajvesne saemien jïh nöörjen seammavyörtegs gïelh.
Politihken aamhtese:
Saemien utnedh fierhtene meedijesne jïh fierhtene bievnesi- jïh gaskesadteme teknologijesne.
Gïehteldimmiekonsesjovne Mineraalereeremen direktovrateste lea daerpies jis edtja mineraalegaavnoeh evtiedidh mah leah stuerebe goh 10.000 m3.
Evenesne saemiedigkieraerie edtja aaj joekoen tjïelth gaavnedidh juktie digkiedidh jïh raerieh dåastodh juktie saemien ïedtjh gorredidh tjïeltesoejkesjimmesne.
Aktem jaepiem åådtjeme konvensjovnine barkedh, skïereden 2012 raejeste.
Laanteburrie- jïh beapmoedepartemeente ij lahtestimmiem Saemiedigkeste jïh Nöörjen båatsoesaemiej rijhkesiebreste (NBR) krööhkesth, hiejhtemen bïjre båatsoeburriejreeremen dajveståvrojste jïh reeremekontovride Fylhkenålman nualan bïejedh.
Djupedal-moenehtse lea dov raeriestimmiem deelleme gusnie vuartesje mij lea daerpies juktie skuvlebyjresem bueriedidh jïh irhkemem skuvlesne giehpiedidh.
FNn konvensjovne biologeles gellievoeten bïjre (CBD)
Pressegovletallijh / Preassa / Kampanjeside / Veeljeme jïh veeljemelåhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Saemiedigkieraerien tjïelkestimmie dajven jïh byjresen bïjre maam stoerretjåanghkose buakta goeven lea akte bielie dehtie barkoste aktine orre dajve- jïh byjresebïevnesinie, Akte bïevnese mij edtja bijjemes jïh guhkiebasse våaroehtimmieh bïejedh Saemiedigkien politihkese dajve- jïh byjresegyhtjelassine.
Dellie tjuara jïjnjem lohkedh juktie gïelegoerkesem jïh tjaalegemaahtoem evtiedidh.
Geajnoeh sijhtieh heaptojne årrodh guktie bovtse iemielaakan eatnamisnie baalkerde, bielelen geajnoeh dejnie dajvine mah joe jïjnjem infrastruktuvrem utnieh, jallh geajnoeh mah joekoen vaenie valkesem utnieh.
Teaterestuhtjen våarome lea gærja «Långa Lappflickanš maam tjaelije Åke Lundgren lea tjaaleme.
Åejviehaesteme gosse saemien akte unnebelåhkoegïele staarine sjædta, jïh aerpievuekien sijjieh eah gååvnesh gusnie gïelem nåhtadidh.
Saemiedigkiepresidente Vibeke Larsen jeahta vihkeles mearoeloesegööliji reaktatsiehkiem tjïelkestidh jïh dan åvteste saemiedigkieraerie dåårje 200 tåvsenh kråvnah seabran Tana og Omegn Sjølaksefiskeforening.
Såemies tjïelth saemien dajvesne læjhkan sjïdtedimmiem maadthjielieminie utnieh, goh Divtasvuodna (Tysfjord), Fálesnuorri (Kvalsund), Lyngen jïh Unjárga (Nesseby).
PRM: Göökte åarjelsaemien prosjekth dåårje
Sjiltine jallh kaarhtine jïh plearoeh, gusnie vielie goh aktem nommem nåhtede, dle nænnoestimmieåårgane nænnoste mennie öörnegisnie nommh edtjieh årrodh.
Dah maahtaldahkeulmieh mejtie naestine * mïerhkesjamme Jå1, eah leah duejtie learoehkidie mah barkofaagi learoem leah tjïrrehteminie.
Saemieh Saepmesne lea akte Interreg-prosjekte laavenjostosne dejnie Stiftelsen Saemien Sijte Snåasesne, Gaaltije Staaresne jih Wästerbottens museum, Upmejisnie.
Taalh eah maam jiehtieh man itjmies dïhte fysiske jïh psykiske trïegkenasse lea, men daejriehtieh dååjrehtimmie sïerredimmine jïh miedteles hatsves dahkoejgujmie byjreskistie lea ïskeres jolle.
Daan biejjien dle ij leah guhte dejstie saemien museumijstie mah krievemidie voebnesjieh våarhkojde jïh vuasahtallemesijjide, dannasinie daerpies sjædta dejtie bueriedidh.
Maahta dotkedh magkeres vuekie byjjes institusjovnh gïelen vööste jih joekoen laakan magkeres laakh leah tseegkesovveme unnebelåhkoegïelen vaarjelimmien gaavhtan. Vuelelen gååvnese svaalhtesem Torkelen abpe tjaalegasse.
Dellie tjirkijebolaage reaktam åtna daejredh maam daarpesje guktie maahta vuarjasjidh jis reaktam maaksose åtna.
Dïhte lea dah reavsah njammesne mejtie sjïdtedieh.
Gïelebaalhka lea tseegkesovveme ministerijstie Nöörjesne, Sveerjesne jïh Såevmesne mej dïedte saemien gyhtjelassi åvteste jïh daej laanti saemiedigkiepresidenth.
Dïhte akte vijries vitenskapeles tjaatsege dej daajroejgujmie klijmajarkelimmiej bïjre Arktisesne, jïh maam ulmide dïhte åtna regijovnese jïh dan mubpien veartenasse.
Akte hijven dïrrege dan raastendåaresth båatsose / Båatsoe / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Sæjhta striengkiesåbpoe kvaliteetekrïevenassh jïh krïevenassh jollebe maahtoen bïjre sjïdtedh lohkehtæjjaööhpehtimmieinstitusjovnine.
Staate sæjhta stuerebe gaertenh luhpiedidh viehkine konsesjovneraastide lutnjedh gaskem jeatjah mielhkiedorjemassegaertienidie.
Jaapien 2011 raejeste dle akte dåehkie nommedahteme maehteles almetjijstie laavenjostojne åtneme daam barkoem åvtese juhtiehtidh.
Reerenasse jïh dåarjoekrirrieh akten råårestallemetjåanghkose bööredin dæjst...
Gosse Tromsøn Universiteetem tseegki 1972, dle tjïertesti institusjovnen lin jïjnjh laavenjassh mejtie edtji Noerhte-Nöörjesne gorredidh, juktie siebriedahkejieleden daerpiesvoeth hoksedh aktene vijries goerkesisnie.
Wolde, Gunilla: Tåamma sjeakoeminie, Jårgalæddji Å. s, 1985
Man jïjnje saemien gïele åtnasåvva jïh man jïjnje daajroe gååvnese saemien gïelen bïjre jeerehte dej ovmessie gïeledajvi gaskem jïh tjïelteste tjïeltese.
Govlehtæmman, gusnie govlehtimmiemierie lea göökte askh.
Nåekies damtedh jïh asvem åadtjodh jovkemen mænngan.
Daejnie juakadimmine gellie taallh båetieh, maam kvotientine gohtje.
Pryövoevaaltemepinnem mojhteleslaakan njevlieskïelten vööste tsavtnosne, gadtjegirsesne, tjeapoehkisnie jallh analetjovvegietjesne.
Aaj kuvsjh guktie båatsoejielemem juhtiehtidh øørnesovvin. Læjhkan jijnjemes kuvsjh skaehtiej- jih budsjettij bijre sjidtin.
Jis jienebh goh akte learohke leah meatan maajhøøhpehtimmesne, maehtieh sinsitniem goltelidh jïh sinsitnine digkiedidh jïh aaj lohkehtæjjine.
Muvhtene lehkesne dle gïelejarngh akte sjïehtedamme bielie saemien voenges siebriedahkijste, jeatjah lehkesne dle maahta dejtie utnedh goh «saemien såålhš nöörjen jienebelåhkoesiebriedahkine.
Jis tjïervesne maahta geerve ijje jiehtedh, jïh dellie maahta jïjtje jallh dejnie mejnie seksem åtna jallh jeatjah nåakelaakan damtedh dan mænngan, jallh destie seksuellen daaresjimmiem sjïdtedh.
idealem digkiedidh almetjeaarvoen, sïerredimmien jïh rasisme-evtiedimmien bïjre aktene histovreles jïh daaletje tïjjen perspektijvesne
Åejvieboelhkesne tjaaleldh gaskesadteme galka saemien maehtedh lohkedh jïh tjaeledh.
Barkoeh sjædta vierhtide sjiehtesjadtedh onne-skala råajvarimmide kultuvrese jih jielemasse.
Tsïnne, boernengåetie jïh munniestuehkie mah kråahpen sisnie dah sjïdtedieh.
Akte siebriedahke jarkelimmesne aktem byögkeles suerkiem kreava mij evtiedimmiem krööhkie, jïh gusnie dïenesjefaalenasse evtiesåvva siebriedahken jarkelimmiejgujmie.
Dellie lohkehtæjja nuepiem åådtje jienebh gyhtjelassh gihtjedh jïh lissie bïevnesh åadtjodh man bïjre learohke guarka, jïh mejnie tjabreminie.
Daate lissiehtimmie lea 1 897 000,-kråvnah jaepeste 2104.
- Provsjektesne ” skreejredh jïh Utnedh ” lea saemien politijedïenesjealmah dåeriedamme jïh bïhkedamme ohtsijh dej dajveste.
Mijjieh dïedtem damtebe jïjtjemh båetije aejkiej bïjre, jïh jeatjah aalkoealmetji mïeli åvteste.
Aalkoealmetjenyjsenæjjah abpe veartenem leah jiene-jienebe meatan barkoemaarkedesne.
Moenehtsen bïjre mij edtja laakide, råajvarimmide jïh öörnegidie saemien gïelide vuartasjidh
Vuelielisnie golme learohkeportrehth gaavnh mij vuesehte maam akte learohke nuelesne, guhkene nuelesne jïh guhkene bijjelen tjoeperdimmieraastem leah pryövesne buektiehtamme.
Dan åvteste vihkeles learoehkidie guhkiebasse viehkiehtidh naive jïh rigide ryöknemestrategijijste, vielie effektijve strategijide jïh akten vielie fleksijbele strategijeåtnose.
Barents Indigenous Peoples Office (BIPO) tseegkeme jaepien 2013
Varangerhalvøya nasjovnaalepaarhkeståvroe
Saemiedigkieraerie aaj beetnehvierhtieh dåårjeme ihke saemieh leah stïeresne desnie.
Noerhte regiovne
Njaalmeldh gaskesadteme
buektiehtidh joekehts tjaaleldh dåemiedimmieh utnedh, skuvlesne, sïebredahkesne jïh barkosne
ekspedisjovnemaaksove, maam vaalta gosse kreditine maaksa jallh åådtje fakturam gåatan seedteme
 Aktem saemien byögkeles moenehtsem tseegkedh mij laakide, faamoem, mierietsiehkieh jïh ansvarsfordeling når det gjelder samisk språk.
Ohtseme-instanse: Toleranse Nord-Trøndelag, NTBUR, Fylhken Gåetie, 7735 Steinkjer / Stientje
Maanagïerte
Kultuvreprogramme aalkoealmetjekonferansese Alta 2013 lea gaervies, jïh desnie jïjnjh ovmessie kultuvredarjomh fïerhten biejjien konferansesne.
Dan åvteste maahta geerve årrodh tjåenghkies strategijh gaavnedh.
Programmen galhkuve lea Oslo Design Fair-meessesne 2020.
Men læjhkan aalteren gaskemedtie vuesehte jïjnjh saemienlohkehtæjjah sijhtieh barkosne orrijidh dej minngebi luhkie jaepiej, jïh joekoen vaenie ohtsijh orreme saemien lohkehtæjjaööhpehtæmman.
300 000 kr juktie saemien gåetiem Röörosne salkehtidh
Daan raajan dle dïhte åvtelhbodti tjaelijesijjie jåhta (2006-2013), mij lea seamma sijjesne goh Nöörjen Polarinstituhte Fram-senterisnie Tromsøsne.
 Guktie maehtebe ussjedidh juktie daam laavenjassem loetedh ?
Gyhtjelassine mejtie almetjh jeatja laanteste diekie juhteme ?
Akte væssjojen deahpadimmie ij leah irhkeme.
Darjoe
Maahta aaj sinsitniem kråahpesne tjuvleste.
Daate lea jeatjahlaakan goh dejnie jeatjah learoesijjine mah saemien gïelekuvsjh jollebe daltesisnie faalehtieh, mah lissiehtimmiem åtneme mahte abpe tïjjen.
Vielie bïevnesh: Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo, 971 29 305
Fylhkentjïelth edtjieh aaj tsevtsiedæjjine årrodh almetjehealsobarkose fylhkine, jïh dah edtjieh tjïeltide viehkiehtidh dej almetjehealsoebarkosne.
Manndalen Husflidslag 175 000 kråvnah dååste.
Dannasinie Saemiedigkie barka ihke vihties konsultasjovnh dejgujmie dorjesuvvieh, jïh dah meatan vaaltasuvvieh rååresjimmine lissiebigkemesïeltigujmie.
Joe skuvleaalkoven lohkehtæjjah maehtieh vïhtesjidh learohkh joekehts maahtoem utnieh.
Jeanatjommes dejstie krirrijste noeregoevtesh utnieh mah vihkeles aamhtesh biejjiesoejkesjasse biejieh, ovjearohks dehtie ietnienkrirreste.
- Gaajhkh tjïelth jïh fylhkentjïelth joekehts haestemh utnieh, jïh dannasinie vihkeles jïh daerpies orreme tjïelth jïh fylhkentjïelth leah jïjtje tjïertestamme gusnie lea daerpies sjïere råajvarimmiejgujmie jïjtse åårganisasjovnen sisnjelen, saemiedigkieraerije Ellinor Marita Jåma jeahta.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Phone: +47 984 87 576
Mïrrestalleme lea dan bïjre gaajhki almetji seamma vierhtie.
Saemiedigkie sæjhta:
Rijhkeantikvare lea meatan orreme aktine vïhtesjæjjine.
Saemieh leah goevten 6. b. åålmegebiejjine heevehtamme jaepien 1993 raejeste.
Barentseraerie jïh Regijovneraerie
• luhkine jïh luhkine ryöknedh, maaje ektiedamme taalesïevide joekehts joekedimmine
15 § Dïhte gïe säjhta såevmien - meänkielin - jallh saemien gïelem utnedh aamhtesen jallh ierien dööpmestovle-gïetedallemisnie dan 13 §:n mietie edtja dam vaejtedh aalkoemieresne gåessie aamhtesinie jallh ierine edtja aelkedh jallh voestes aejkien paarte edtja maam tjaaledh / jiehtedh dennie aamhtesisnie jallh ieresne.
Dannasinie dam vïrrepryövenassem gohtje, venöse pryövenasse.
Saemiedigkie maahta siejhme bïevnesh konferansen bïjre faalehtidh, jïh tjïelke bïevnesh konferansen dæjpeles tjïrrehtimmien bïjre.
184 laanth leah lïhtseginie WIPO’sne.
Orre baakoeh jïh teermh sijhtieh båateladtedh dennie digitaale baakoegærjesne, Keskitalo jeahta.
Tjuara badth jiehtedh daate hijven, jïh viehkehte aktem dåaresthkultuvrelle goerkesem bigkedh, akte poenge maam ENn sjïeresaadtesæjja aalkoealmetji reaktide James Anaya akten digkiedimmesne tjiertesti, mænngan FN-reektehtsem böökti saemiej tsiehkien bïjre Noerhtlaantine.
åtnoem jïh laajkoekåarhteåtnoem vuarjasjidh jïh budsjedtem jïh reeknehlåhkoem bæjjese bïejedh viehkine ryöknemeaarhkeste
bïevnesh siebriedahkefaageles aamhtesi bïjre gaavnedh jïh åehpiedehtedh sjïehteladteme gaaltijijstie, aaj digitaale, jïh vuarjasjidh mejtie bïevnese lea nuhteligs jïh jaahkods
Lissine departemente sæjhta tjoejefïjlem darjodh noerhtesaemiengïelen jarkostamme rammesoejkesjistie.
- tjaala sjïehtedamme raajesigujmie, teekstegårredimmine jïh veele baakoeveahkine, jïh åajvahkommes ortografijem haalvoe
Jïjtje seksuellen syjhteden bïjre soptsestidh
Vïrre tjoglenassine, gadtjesne jïh bejhkesne lea sïejhme dagkere goerehtimmien mænngan jïh ij leah væhta mij akt båajhtode.
Kristedh, skylledh, pruvredh jih boernedidh ?
Gyhtjelassine mejtie almetjh jeatja laanteste diekie juhteme ?
bïevnesi – jïh seammalaakatje darjomi tjïrrh jeatjah
Dan mænngan learohkh dam ektesne jarkoestieh.
guktie…
Wikimedia Norge 200.000 kråvnah dåarjojne åådtje prosjektese Saemien digitaale gïeleareenah.
reaktoe åajvieladtjesem gaavnedh
Saemiedigkie aaj dejnie ååntjestalla.
Likningekontovre, lientsie kontovre, pollise,
Dan mænngan pleekeme såajmeni.
4/32 damtijidh mah lissie dåarjelimmiem daarpesjieh jis edtjieh aktem hijven taaledïejvesem jïh hijven ryöknedimmietjiehpiesvoeth evtiedidh.
Bæjhkoehtimmie aaj saemiej reaktam tjïerteste sov politihkeles, riekteles jïh ekonomeles institusjovnh nænnoestidh.
Gæjhtoe mov åvteste jïh lahkoe seminaarine!
Daate jarkelamme daelie.
Mijjieh saemien kultuvrehistovrijem jïh aerpievuekiedaajroem vihtiestibie
saemien baakoeh maehtedh
Dellie mammografijeguvvieh lissine vaalta jïh aaj ultratjoejine goerehte.
Bene jis njaelkieslaakan åara dam ånnene.
PK-vierhtie vïrresne tjuara hïnnedh korrigeredh, dïhte sæjhta jiehtedh vïrre edtja maehtedh gyölledh goh sïejhme.
Jijtje tjoeverim daaroen learohki ektesne vaedtsedh juktie idtjim manne naan saemien faagen sisvegem åadtjoeh mearan desnie.
Råajvarimmie 19.
Saemien jolleskuvle lea, laavenjostosne Nordlaanten Universiteetine, NoerhteTrööndelagen Jolleskuvline jïh Oslon Jolleskuvline, daan beajjetje toelhkeööhpehtimmiefaalenassem vuartasjamme, jïh raeriestimmiejgujmie båateme guktie maahta toelhkeööhpehtimmiem saemien gïelide nænnoestehtedh.
Maehtedh ryöknedh goh vihkeles tjiehpiesvoete sæjhta jiehtedh symbovlegïelem, matematihkeles dïejvesh, darjomevuekieh jïh jeereldihkie strategijh nuhtjedh juktie dåeriesmoerh loetedh jïh goerehtidh mij våaroeminie åtna dovne dæjpeles, biejjieladtje tsiehkine jïh matematihkeles dåeriesmoerine.
- Dejpeladtje, mijjen vuajnoeh eah govlelgh jïh ij ïedtjem sjugnedh gosse åehpiedahta aktem strategijem mij leah dorjeme mijjen åejjiej bijjelen mah daesnie noerhtene årroeh.
Saemiedigkie lea dannasinie aalkeme laavenjostoelatjkojde staeriedidh jïh dejtie aelhkebe darjodh.
Ruffien 18. b 2014
Lïerehtimmiedarjomh
Vesterbukt, Anne-Lise jih Dunfjeld, Anne-Lise: Åarjelsaemien learoeviertie 1.-3. skuvlejaapan nr. 1 og 2., Samisk utdanningsråd, 1990
vaajesh soptsestidh, gusnie naan saemien soptsestimmievuekieh meatan
Dennie noerhten laantine ij daarpesjh kåarhtem vuesiehtieh.
Aelhkie aerviedimmieh dorje joekehtslaakan ”.
Vuartesjh mejtie learohke ryöknoe akti akti vaajteles taalen raajan, jallh mejtie learohke mïerhkesjimmide taalesïevesne nuhtjie.
Ij edtjh maanah nuerebe govhte askh båehtjierdidh jis vaejliem åtna daalhkesigujmie bielelen voestes hoksem gaskesadtedh.
jarkoestidh jïh sjïehtedidh jeatjebi teeksth daaroengïeleste saemiengïelese
Beapmoe (Saemiedigkesne)
Daelie Madeleine lea ööhpehtæjja guvvie, tekstile jïh åarjelsaemiengïelesne jïh Falunisnie årroeminie.
Saemien jïh daaroen faageh utnieh jïjnje seamma, juktie vihkeles dah faagh ektesevyöki berkieh.
Saemiedigkie Statnettine digkedeminie heerreden råajvarimmiej bïjre juktie kultuvremojhtesidie vaarjelidh mah maehtieh arhkenidh aktene bigkemisnie.
Jeenjemes 2 200 kråvnah fïerhtene jaepesne maaksa
Rïhpestimmie Jovensåhkoeseminaareste jïh prïhtjege 11.
Dah ellen jeanatjommes mah saemiestieh leah funksjovnelle guektiengïeleldh, jeenjesh aaj gelliegïeleldh.
Noere tjaelijh dåårrehtidh mah saemiengïelesne tjaelieh
Faalenassine jïh dïenesjinie lea vihkeles fïereguhten maadtoem, jieledevuekiem jïh aerpievuekieh våaroeminie utnedh.
EN:n Nyjsenekommisjovne mij fïerhten jaepien öörnesåvva, lea akte dejstie vihkielommes gaskenasjovnaale tjåanghkoesijjijste juktie nyjseni reaktah jïh mïrrestallemem digkiedidh.
Dam tjïrrehtin orredarjomh maanajgïertine maam gåhtjoejin Te Khanga Reo.
| Åarjelsaemie / Same
lohkemen bïjre
Aerpievuekien daajroe
6.
Virhtiegæmbpoem teehpie / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
” Ajve jåasoeh ” Gatas Parlament politihkeri luhpiedimmiej bïjre tjaala veeljemegæmhposne.
Stipendi stoeredahkh leah naemhtie:
Tabelline jïh figuvrine SDJ-dajve viertiestamme sjædta göökte jeatjah dajvigujmie.
Daate lea meatan faamoem måakoedidh juktie seammavyörtegs healsoe- jïh sosijaaledïenesjh gorredidh saemien årroejidie.
ånnetje goerkesem jïh åtnoem lissiehtamme tjaalegijstie vuesehte
lahtesh nåhtadidh jaepieboelhki, biejjiej, aski, jaepiej, vearolden, væhtah vearolden bïjre jïh lopmen jïh daelhkien bïjre njaalmeldh jaepien tjïrrh, våaroeminie jaepieboelhkine
Dej gellielaaketje ektiedimmiej gaavhtan ovmessie såarhts tsevtsemen gaskem gåatoemasse, statistihke lea dorjesovveme ij ajve akten gåhkaldahken åvteste, men jienebi gåhkaldahki åvteste; 500 meeterh, 1 kilomeetere, 2 kilomeeterh, 3 kilomeeterh jïh 5 kilomeeterh skilkemedahkoste.
Finnmaarhken miehtjiesdajvedåapmestovle
Jitneme lea gåatomedajve åarjel Vilhelmina saemiensïjtese.
aerviedidh vaestiedassh, praktihkeles laavenjassh ryöknedh, digitaale dïrregigujmie jïh bielelen, illedahkide åehpiedehtedh jïh vuarjasjidh man reaktoe dah leah
argumenterade Aelhkie ussjede
Dah gøøkte heamtuvrh luhkieh mah leah våarome viertiestæmman.
- Dah taalh leah tjïelke; Ååpsen jïjnjh aalkoealmetjenyjsenæjjah dej giefiesommes gaskem veartenisnie.
Man vihties kondome ?
Maehtedh saemien voestes gïeline ryöknedh, lea gïeliemaahtaldahken ektesne daerpies maahtoe gosse galka orre baakoeh lïeredh, logihken mietie jïermestalledh jïh dåeriesmoerh tjuevtedh.
Buerkiestimmesne EN:ste jeahtasåvva gruvagïehtelimmie tjaetsiedearjoem, eevhremem jïh sosijaale hearaldehtemh sjugnede jïh vijremedajvh jïh göölemesijjieh goerpedahta Wapichan-almetji aerpievuekien jielededajvine.
Tjïelten åejvieladtjeraerie gaajhkh tjïeltesoejkesjebarkoen aamhtesidie dallahmasten gïetedallemasse, digkiedimmese jïh bïhkedimmese sedtesåvva.
Daelie aaj aktem nasjonaale dïedtem åadtjoeji dovne julevsaemien jïh åarjelsaemien åvteste lohkehtæjjaööhpehtimmine.
Njammam pleahtjose beaja gusnie guvviedetektovre.
Dåehkien laavenjasse lea aamhtesem åvtelhbodti soejkesjidh jïh raeriestimmieh buektedh stoerretjåanghkose aamhtesen bïjre maam moenehtse stoerretjåanghkoste åådtjeme.
Dåarjoeöörnegh
Muvhti veajkoej maahta dejtie veedtjedh jïh gærjagåetesne lohkedh.
Learohkh aktem tjaalegem aamhtesen bïjre luhkieh, jïh ektesne soptsestieh dan bïjre.
Jis maana tjarke vaejvieh åtna ajve aktene tjelmesne jïh såvma maana tjelmiem laarhkanamme ij byöroeh vuertedh hoksem bïeljelidh.
dah maaksovh mejtie fïerhten biejjien maaksa gosse skïemtjegåetesne
Dihte maana-skuvlem Prahkesne veedtsi, realskuvlem Rørosesne, laante-gymnasem Orkdaellesne jih veterinær-jilleskuvlem Oslovesne.
Ij byöroeh vuertedh hoksejarngem bïeljelidh jis maana dan tjarki ovlemem åtna jïh jïjnjh njovsh sjidtieh.
Akte klijma jarkelimmesne stoerre skaarah dorje.
Staate lea saemide miedtelamme jïh daate meadtoe mahte abpe kultuvrem nåhkehtamme, bene jienebh saemien reaktah jïh Saemiedigkie eah leah ajve illedahke aktede båastoeh politihkeste staaten bieleste.
Båatsoem govlesadtemasse böörede
dïedtem åådtje juhtedh.
Saemiedigkie duedtiekonferansese böörede tsïengelen 27. – 28.b. 2016
Aamhtese nr. 10/234
Naemhtie edtja jåarhkedh årrodh.
Dellie lim ÅST:n teaterenåejvie jïh akten teateren bïjre tjeelim mij tjöönghkie, vaarjele, beagkohte, sjugnede jïh evtede dam saemien immaterijelle kultuvreaerpiem.
Åvteli nænnoste jis galka PSA-pryövenassem vedtedh, hijven daejredh jienebh båehtjierdimmien aevhkiej jïh sleari bïjre jis aalka aareh aajhtseme naarenem båehtjierdidh.
Daah dåehkieh seamma goh dah partijh åålmeh veeljemisnie.
Maahta åålegh skïemtjehokseraeriestæmman ringkedh jïh raeriem åadtjodh jïh dejnie soptsestalledh.
– Gaatesjen dle stoerredigkiebïevnese monnehkevoeten bïjre båatsosne vuesehte vaallah daan aejkien saemieh leah govlelgamme, saemiedigkieraerie Mariann Wollmann Magga jeahta.
- hoksedh tjïrrehtimmie goerehtallemepryövijste lea njoelkedassi mietie mah leah vadteme njoelkedassine Retningslinjer for gjennomføring
8. LISSIETJAALEGH
-Akte stoerre juvretjïerte konvensjovnedajvesne gåabpaginie laantine.
Vuartesjh, off. laake §25.
Jis Saemiedigkie edtja aktem tjïelkebe råållam utnedh dle tjuara aktem lïhke laavenjostoem utnedh båatsojne.
Mijjieh sïjhtebe jienebh edtjieh saemien lïeredh, juktie ajve naemhtie mijjieh hoksebe gïele guhkiebasse jeala jïh orre boelvh åadtjoeh gïelem lïeredh.
Vuertedh
b Nomme: Melissa Annie Fofonoff Aaltere: 17 Årromesijjie: Kirkenes Skuvle: Learohke Kirkenes JÅAS Guktie datnine daan biejjien: Manne aavone jïh aavodem jåvlide
Dah domtesh maehtieh tïjjen mietie molsestalledh jïh muvhten aejkien dah båetieh guhkiem aborten mænngan.
Dïhte mubpie raeriestimmie råajvarimmide lea akte dåarjoe man mietie tjuara syökedh, gusnie ulmie lea stååkegaevnieh evtiedidh mejtie edtja ålkone nåhtadidh, jïh mah gellievoetem vuesiehtieh saemien kultuvresne, Vars jeahta.
Saemiedigkie veanhta daerpies lïhkebe vuartasjidh guktie byöroe saemien healsoedïenesjh årganiseradidh, guktie saemien healsoedïenejsh faalenassine sjidtieh saemien skïemtjijidie abpe laantesne.
Lissine dan faage-øvtiedæmman jih barkoemetodide, edtja learohke aaj maahtoem øvtiedidh jih aaj daajroem tjøønghkedh guktie jeatja almetji ektine verviestidh.
Muvhten aejkien åålmegh aaj beetnehvierhtiejgujmie maahta viehkiehtidh dejtie giejtie daarpesjieh.
Læstoe, maam tseegki jaepien åvtelen, tjïelten åejviem åadtjoeji, jïh 10 dejstie 27 tjïelteståvroetjirkijijstie.
Åadtjoeh jïjtje materijalh jïh teknihkem veeljedh.
Sjiere modellh gååvnesieh gosse øvtiedimmiesoptsestalleminie barkedh.
Maahta båasaridh gosse kråahpe jeatjahtahta, muvhtene maahta damtedh ij leah ryöktesth meatan.
§ 49 Gåessie geerestahkh jïh jeatjah tseegkemh tseagkodh jïh ryjvestalledh, dellie dah gøøkte rijhkh, aerebi goh konvensjovne raastenbijjelen båatsoen bïjre faamojne sjïdteme, dah gelkieh sjïere mååhtedimmiem darjodh.
Ulmie
Såevmien Saemiedigkie prosjektem lijrie.
Bachelor skïemtjesujhtemisnie studentide illeme eksameninie saemien gïelesne 1. jallh 2. gïeline jåarhkelïerehtimmeste jallh plearoeh njieptjeste.
Mij heannede dov tjïeltesne, dov skuvlesne jallh barkoesijjesne ?
Saemiedigkie lea Byjresedirektovraaten nænnoestimmiem laajhteme mij Nussir A...
Abpe 61 %, jïh jeenjemes dejstie mah krïevvesne berkieh, vaestiedieh dah gellien aejkien haevieh åådtjeme gosse bovtsigujmie barkeme, jïh gosse dïrregh jïh vuajastahkh nuhtjeme.
Jis lea tjïelten healsoe- jïh skïemtjehokse vuesiehtimmien gaavhtan hïejmeskïemtjehokse dellie skïemtjesåjhterasse man medisijneles dïedtem åtna soptsestalledh, aaj MAS:em gohtje, tjïeltesne.
Joekoen vihkeles learohkh hijven daajroem utnieh taaleraajroem bïjre.
Nommekonsulentedïenesje:
Moenehtse meala saemiengïeleldh maanagïerth leah dïhte vihkielommes aktegsråajvarimmie juktie vaarjelimmiem jïh jieliehtimmiem saemien gïelijste gorredidh.
Dah learohkeportrehth leah golme learohkh mah lin meatan gosse dejtie orre goerehtallemepryövide pryövin.
Mahte gaajhkh gïeh leah pryövenassevaaltemisnie orreme jeehtin dah barre ånnetji bååktjesem damteme jallh ij bååktjesem damth.
Daate akte sïlle åvtese gosse saemien gærhkoeraerie aktem råållam åådtje nammoehtimmesne bïspeste, Mikkelsen jeahta.
Dan mænngan edtja bijjiebolleste vaarjoeh noeledh jïh skïemtjesåjhtere njammide vuartesje jïh tjaala jis naan jeatjahtehtemh mah vååjnoes, vuesiehtimmieh stuerebe reakedsplïejhkh jallh aerieh operasjovnijste.
Stoerredigkie laakide muana jïh daan biejjien 169 åålmegeveeljeme tjirkijh åtna.
såemies aejkien aaj ealamadtjen jeenjede dan maahtoen åvteste.
Saemiedigkie jåarhka stipendem vedtdh learoehkidie mej saemien gïele faagegievlesne jåarhkeskuvlesne aaj 2015.
Naan våhkoeh aborten mænngan åådtje såemies aejkien bååstide båetedh.
Daan biejjien dan byjreske skaehtie-åajvohkasse bievnede.
daerpiesvoeth dennie sïebredakesne vååjnemearan
Mænngan learohkh sijhtieh aktem mentaale taalesïevem tseegkedh maam maehtieh nuhtjedh laavenjasseloetemisnie.
daaroen baakoeh saemiengïelese darjodh.
Saemieh mah eah leah aktede dejstie noerhtelaantijste maehtieh veeljemelåhkosne tjaalasovvedh jis dah leah almetjelåhkosne tjåådtjeme goh årrojh Nöörjesne dej golme minngemes jaepiej veeljemebiejjien åvtelen.
Gïelem utnedh
Learohkh gieh åadtjoeh ööhpehtimmiem Learoesoejkesje ammesgïeline, eah leah frijjevaalteme ööhpehtimmeste jïh vierhtiedimmeste daaroen lïhkesgïelesne.
-Tjïelth jïh fylhkentjïelth leah joekoen vihkeles evtiedimmiebarkosne saemien gïeline.
Maahtaldahkeulmie
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Daarpoe lea stuerebe systematijhken maahtoe dah gïeleldh eevtiedimmieprossesij bïjre juktie tsiehkide guarkedh eevtiedimmien åvteste dah saemien gïelh båetiej biejjien.
Dïhte stööremes dahkoe maam nöörjen åejvieladtjh leah dorjeme byögkeles saemien gïelesoejkesjimmien sisnjelen, lij saemielaaken gïelenjoelkedassh nænnoestidh 1990, jïh saemien gïelen reeremedajvem sjïehtesjidh 1992 raejeste.
Njaalmeldh gïele lea veaksahkommes dej båarasommes almetji luvnie.
Reektehtsh aalkoealmetjedajvijste Åarjel-Amerijhkeste, Asijeste jïh Noerhte-Amerijhkeste daaresjimmiej bïjre nyjseni vööste soptsestieh, dovne jienebelåhkoesiebriedahkeste jïh aalkoealmetjesiebriedahken sisnjelen.
Tjïeltereforme ij assimileradimmiem ulmine utnieh, naemhtie guktie mijjieh aarebi daan biejjien govlimh daaroedehtemepolitihken jaepijste. Men læjhkan bïllem dïhte guhkiebasse maahta dagkerh effekth åadtjodh, dastegh saemieh akte kultuvrelle jïh politihkeles unnebelåhkoe sjidtieh gaajhkine båetijen aejkien tjïeltine.
Rekaktøøvrh: Ivar Buch Østbø jïh Sigurd Ø. Sæthre.
Dah ryöknemetjïelth veeljemegievline dam minngemosth ryöknemem darjoeh.
Aalkoealmetjh voestegh dåeriesmoerh åadtjoeh globale baahkenimmine (jienge nåhka, orre aarhth båetieh, vearolde ij vielie dan jiebne, mearoen bijjieskierie læssene, årromesijjieh mearose hajpanieh, j. v. Minngeben aejkien dle aalkoealmetjh jïjnjh nåake konsekvensh åadtjoeh (læssanamme dearjoe, orre ekonomije, siebriedahkejarkelimmieh j.n.v.), mah minngesne båetieh aktede buerebe barkoeklijmeste / temperatuvreste dejtie mulitnasjovnale sïeltide, mah edtjieh eatnemevierhtide evtiedidh dajvesne.
Maahta krievemh nænnoestidh konsesjovnese (§43).
Learohkh edtjieh altese barkoeh njaalmeldh åehpiedehtedh.
Tjaalegevåarhkoe sæjhta goh daajroevåarome årrodh jïh viehkiehtidh akten gamte digkiedæmman dovne staateles jïh regijovnaale åejvieladtjigujmie jïh saemien voenges siebriedahkigujmie.
Båatsoem govlesadtemasse böörede / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
 Mah laavenjassh lin gïerve ?
Jis edtja bïerkenidh aktene veartenisnie gusnie eengelske åtnasåvva gaskenasjovnaale govlesadtemisnie, dle daerpies dam eengelske gïelem maehtedh, jïh daajroem utnedh guktie gïele åtnasåvva ovmessie sjïekeninie.
Riektes låhkoe lea medtie 100 000 saemieh Nöörjesne jeahta Torkelen.
Digkiedidie mannasinie naemhtie.
Mannasinie goerehtimmiem daarpesje ?
åejvieprinsihpide buerkiestidh EN-sjïehtedimmesne, EN-almetjereaktabæjhkoehtimmesne jïh vihkeles EN-konvensjovnine, aaj ILO-konvensjovne aalkoe-almetji reaktaj bïjre, vuesiehtidh guktie dah våajnoes sjidtieh laakine, jïh konsekvenside digkiedidh gosse almetjereaktide miedtele
Vihkeles aktem veele sjïehtedamme juvreveahkam utnedh dejnie dajvine gusnie jïjnjh bovtsh, jïh båatsoe maaksoem åådtje dej rïektes teehpemi åvteste.
Raerielïhtsege Vibeke Larsen jeahta Saemiedikgie sæjhta jåarhkedh saemien museumi vihkeles barkoem dåarjedidh, seamma aejkien goh saemiedigkieraerie sæjhta daerpiesvoetide buektedh mejtie museumh vuejnieh daerpies jis edtjieh buektiehtidh dam saemien kultuvreaerpiem eensilaakan voebnesjidh.
Daate biejjie lea aaj akte biejjie juktie ektievoetem vuesiehtidh aalkoealmetjetjïertigujmie mah gïerve tsiehkiej nuelesne veasoeh.
Figuvre 4.2 vuesehte learohkelåhkoe julevsaemien maajhööhpehtæmman jåarhkedaltesisnie baarojne jåhta jïh raaktan daelie læsseneminie.
Njaalmeldh govlesadteme
13 § / Faamose jåhta I:2010-02-15 / Dïhte gie paarte jallh sijjiesadtje paarten sijjesne såevmies aamhtesisnie jallh ieresne mah leah reeremereaktaj - digkiereaktaj - laantebiehkiedööpmestovli - byjreskedööpmestovli – jallh jaevtiereakta- dööpmestovli luvnie, mejnie dööpmegievlie abpe jallh biehkine gårreldahkesne dejtie tjïeltide Jiellevárre, Haparanda, Giron, Bájil jïh Övertorneå reaktam åtna såevmien jallh meänkielin gïelide utnedh aamhtesen jallh ierien gïetedallemisnie, jis aamhtesem jallh ieriem lea vïedteldahkesne naaken daejtie tjieltide.
Hijven våårkehke årrodh guktie lea maanine.
Tjaaleldh gaskesadteme
Jis hoksem daarpesje EU:en, EES-laanti jïh Schweizen ålkolen ij maehtieh jeenjemes laantine goerpemaaksovh åadtjodh, ij gænnahSveerjeste jallh dehtie laanteste gusnie orre.
Dåarjoe juakasåvva N-T Maana & Noere-raereste, N-T Barne-& Ungdomsråd, Fylhken Gåetie, 7735 Steinkjer / Stientje
Martin Lønnebo, pensjovneradamme bïspe sveerjen gærhkosne, lea kristusen gievliem evtiedamme jïh sjugniedamme.
Sïejhmemes demense sæjhta evtiesovvedh ånnetji ånnetji gellie jaepieh doekoe.
Ööhpehtimmie edtja dellie aaj namhtah lihtsegidie årrodh.
Tiina Sanila-Aikio, saemiej åvteste Såevmesne
MEEDIJAÅERIE Jis datne sïjhth stoerre voerkelimmiem jïh dåarjelimmiem åadtjodh akten aamhtesasse, tjoerh hoksedh meedija aamhtesen bïjre tjaala.
Noerhtesaemien lea klassifiseradamme goh håvhtadihks gïele, mearan julev- jïh åarjelsaemien gïelh leah klassifiseradamme goh itjmies håvhtadihks gïelh.
Svöörje buerebe-laakan dej unnebelåhkoe
Råajvarimmie 36 Jealajimmie luvliesaemien gïeleste jïh kultuvreste
saemien noeride reaktah aamhtesinie meatan mah dej bïjre
Voestenahkeste båarasåbpoe maanaj bïjre gïeh gællasjieh.
Orre joekedimmiemaallh tjuerieh vuesiehtidh dejtie sjïere haestemidie åarjelsaemien dajvesne jïh eah darjodh guktie vaenebe vierhtieh guektiengielebarkose båetieh Snåasen tjïeltesne jïh Noerhte-Trøøndelagen fylhkentjïeltesne.
Tjïeltereforme jïh haestemh ektiedamme saemien kultuvrese, gielese jïh lïerehtæmman vuesiehtieh akte tjïelke daerpiesvoete gååvnese dejtie haestiemidie vuartasjidh eensilaakan jïh tjåenghkies.
Råajvarimmiesoejkesje gorrede dah faangkh hijven bïevnesh saemiengielesne åadtjoeh, jïh edtja aelhkebe sjïdtedh saemien nuhtjedh gosse faangkegåetesne tjahkesjeminie.
Saemiedigkien mïelen mietie aaj vihkeles learoevierhtieh duedtesne prioriteradidh juktie dåarjodh jïh saemien kultuvrem jïh aerpievuekien daajroem guhkiebasse sertedh.
Dåarjoe aerviedamme sjædta buerkiestamme ohtsemen jïh prosjektebuerkiestimmien mietie, raajan 500 000 kråvnah.
Båatsose daate akte paradokse.
Sïejhmemes learohkh 3. daltesisnie daejrieh guktie mijjieh taalh tjaelebe.
Lohkh jienebh
Maehtedh jïjtjemse tjaaleldh tjïelkesidh: Learohkh aktem heamtuvrem tjaelieh, jïh sjiere væhtah tjaeliestieh, gosse heamtuvrh ovmessie kultuvrijste viertiestieh.
Moenehtse vïenhti nöörjen saemiepolitihke byöri ulmine utnedh saemide nænnoestehtedh goh dåehkie, seahkarimmiem sjïdtedehtedh almetjedåehkiej gaskem jïh ekonomeles jïh sosijaale råajvarimmiejgujmie nïerhkedh juktie saemien jieledevuekiem daajbaaletje darjodh, jïh saemide buerebelaakan sjïehtesjidh nöörjen siebriedahkese.
Fïerhten jaepiedaltesisnie maahta learohkh årrodh gieh saemiestieh, learohkh gieh maehtieh saemiengïelem jïh learohkh gieh eah maehtieh saemiestidh, mohte sijhtieh dam lïeredh.
Learoevierhtieh: Saemien mubpiengïeline prioriterede
24 Råajvarimmie 60 Reeremeteermh...
Dïhte 25 jaepien båeries nyjsenæjja lea noerelïhtseginie NSR:sne orreme gellie jaepieh, jïh joe jïjnjem daajroem saemien noerepolitihken bïjre åtna.
Jieleme lea saajrohts dovne laanten jih ovjuvri gaavhtan.
Saemien kultuvrejielemeaktöörigujmie ektine dle ulmie lea råajvarimmieh gaavnedh mah sijhtieh aarkebiejjiem aelhkebe darjodh saemien kultuvreentreprenööride, jïh jielemem nænnoestehtedh desnie gusnie daerpies.
Skuvle dïedtem åtna ihke learohkh mah sjiere sjïehteladtemem daarpesjieh aaj maehtieh goerehtallemepryövem tjïrrehtidh.
Gellie healsoefaageles teermh jïh terminologije justijsesuerkesne fååtesieh åarjel- jïh julevsaemien gïelesne.
Saemien jïh nöörjen eah leah mïrrestalleldh goh reeremegïelh, jïh jïjnje dehtie aamhtesegïetedimmeste jïh soejkesjebarkoste lea ajve nöörjen gïelesne.
Kåanste- jïh kultuvrebarkoe / Kultuvrejieleme / Saemiedigkie - Sametinget
Barkoe lïhtsigujmie
• stååkegaevnieh jaabnan bïssedh
Destie buerebe skïemtjijegïetedimmiem båata jïh jeenjebe starne fïerhten kråvneste.
Våhkoe 9: goevten 29. b. - njoktjen 4. b. moenehtse- jïh stoerretjåanghkoeh.
Dïejvesedåehkie lea nännoestamme normeremh dååhkasjehtedh guktie lea raeriestamme.
Mij lea gynekologijen cellepryövenasse ?
- Saemiedigkie tjuara aktem tjïelke gïelem utnedh dajve- jïh byjresepolitihkesne.
åehpiedehtedh aamhtesh mah faagi raastah juhtieh
(Apg 17,26-27)
Guktie darjodh ? Gosse låavhtgåetien, tjaetsiem, såekiem, eatnemem, gærhkoem jallh biejjiem deadtah, dellie aamhtesidie båatah.
Jollebe ööhpehtimmie jïh dotkeme
Jijnjemesh lin påajhkh, ajve akte niejte.
Saemiedigkie lea gellie årromesijjieh, sjïelesijjieh, våarhkoeh, gaelmieh, vijremesvaalkh, giedtieh gierkijste jïh jienebh jeatjah saemien kultuvremojhtesh gaavneme Balsfjovle-Hammerfest-linjan mietie.
Båatsoesaemielæstoe
Skaehtiemaeksijh maehtieh saemien veeljedh gosse Skaehtiebïevnesinie soptsestieh, jïh dellie åadtjoeh aktine saemiengïelen aamhtesegietedæjjine soptsestidh.
6. daltesen mænngan
Laanten årrojh jih byjjehtimmie-reeremh edtjieh daajroetimmieh saemij gyhtjelassi- jih kultuvren bijre utnedh.
Orre baakoeh jïh teermh sijhtieh båateladtedh dennie digitaale baakoegærjesne, Keskitalo jeahta.
Giele
Luvliesaemien göökte åejviesmaaregh åtna.
Daate akte vuarjasjimmie vuesehte maam Norut Alta – Áltá lea dorjeme aktene laavenjostosne Nordlandforskning ’ ine Saemiedægkan.
Vihties vaarjelimmie ij baavijehtjieh.
mov lïhkemes fuelhkie.
Vaarjelimmiedajvh, dovne nasjovnaalepaarhkh, eatnemevaarjelimmiedajvh jïh eatnemereservaath reeresuvvieh vaarjelimmiemieriedimmien mietie fïereguhten vaarjelimmiedajvese.
Aerviedamme gaskem 75 000 - 150 000 almetjh Nöörjesne fïerhten jaepien vædtsoesvoetem dåarjoeh lïhke fuelhkine.
sjïere beetnehøørnegigujmie saemien learoevierhtieh jïllebe øøhpehtæmman øøvtiedidh, uvtemesth faagide mah joekoen vihkele saemien siebredahken øøvtiedæmman
Laake sisvegem tjïelkeste dejnie bijjemes prinsihpine mejtie Maadthlaake § 110 tseegkie.
Stipendenjoelkedassine jollebe ööhpehtæmman jïjtsh nænnoestimmieh gååvnesieh reektemen, gïehtjedimmien, bååstedemaaksoen jïh hiejhtemen bïjre stipendeste, gaskem jeatjah:
Tjåadtjoehtæjja: Nordlaanten fylhkenålma
teeksth tjaeledh mah soptsestieh jïh buerkiestieh
taallh nåhtadidh gosse ebrie- jïh lopmeveahkah mm jïh cm möölie, jïh temperatuvrh göökte våhkojne tjaktjege jïh daelvege, jïh vearoldemöölegi jïh temperatuvri bïjre soptsestidh viehkine taallijste, öörnegetaallijste jïh möölegelahtesijstie
Sæjroe 8 / 35 learohke edtja learoehkidie jiehtedh pryöven åvtelen jïh mearan pryöve dorjesåvva.
Sjiehteles aktem biejjiem askesne veeljedh juktie aelhkebe mohtedidh maam damta.
Lohkh jienebh
gieriesvoeten jïh seahkarimmien bïjre soptsestidh, jeereldihkie seksuellevoeti bïjre, ektiejieleden jïh fuelhkien bïjre, jïh konsekvenside digkiedidh jis seahkarimmie joekehtsidie fååtese
3. Byjngetje vuarjasjimmieh daerpiesvoeten mietie Jis daerpies dle byjngetje vuarjasimmieh dorjesuvvieh bielijste evtiedimmiedåarjoste.
Dihte mij mov gåmmebe mænngan sjidti, lij dellie barkeminie Oslovesne, Instituttesne mij edtji ektievuekie-jielemem giehtjedidh.
Juktie dam illedh dah tjuerieh jååhkesjimmiem utnedh båatsoesaemijste åvtelen luhpiedimmieh vedtieh orre darjoemidie.
Jïjnjh gyhtjelassh gïetede
Konferansen teema lea aarkebiejjien rasisme.
Juvrepolitihkem utnedh mij saemien jielemh krööhkeste
Dan gellie goh 700 politihkerh abpe laanteste leah beavneme dah edtjieh meatan årrodh kampanjesne.
Saemiedigkie lea lahtestimmine båateme raeriestimmide byögkeles salkehtimmine göökth, govlehtimmieraeriestæmman Reerenasseste ikth, jïh laakeraeriestæmman Reerenasseste gulmh.
’ sne bæjhkoehtimmiem nænnoesti aalkoealmetji reaktaj bïjre.
Saemien båatsoe aktem guhkies histovrijem åtna, jïh baalhkah jïh veasoem vadteme almetjidie gellie tjuetie jaepieh.
Sïjhth jïjnjebh bïevnesh barkoej bïjre, bïeljelh:
Saemiedigkie meala årganiseradimmie sjïerehealsoedïenesjistie Nöörjesne tjuara saemiej sjïere sijjiem goh aalkoealmetjh vuesiehtidh.
Akte reektehtse daam vuesehte maam Telemarkforskning Saemiedægkan dorjeme.
Maahtoeulmide tjyølkehke dorjeme lïerehtimmieulmine, jïh lïerehtimmieulmieh leah akte sille juktie maahtoeulmide jaksedh.
Dïhte orre testamente lea aaj julevsamiengïelese jarkoestamme jïh naan bijbeleteeksth åarjelsaemiengïelese jarkoestamme.
Learohke reklamem hijvenlaakan åehpiedahta aktine aelhkie, bene guarkoes gïeline.
Byöroe hoksem gaskesadtedh jis ij vaejliem vualenh njieljie dygni mænngan, jïlhts man båeries maana.
Jïh gaatesjen, bïjre jarkan veartenisnie mïrrestalleme aaj akte gyhtjelasse jieleden jïh jaemeden bïjre.
Njoktjen Veterinærinstituhten ståvroe sjæjsjali goevtesem orrijidh Tromsøesne jïh barkoem giehpiedidh Harstadesne.
Daate joekoen uvtemes dej aerpievuekien dajvi bïjre Finnmaarhken ålkolen.
Hormone maahta tsevtsedh guktie vuesiehtimmien gaavhtan åejjieh saejriedieh, njammah sprenkieh jallh skïjmestalla, mohte daamhtaj ij ryöhkh guhkebe goh dygnem.
Daan sisvege ulmieh iedtjeles jïh væjranamme åtnoem åarjelsaemiengïelesne, jïh åarjelsaemien åtnoem byjjes tsiehkine jienede.
Gosse gærhkosne pruvredh dïhte akte gyrhkesjimmie mij ræjhkoes jïjnjh vuekine.
Ohtseme
Sjïehteladteme maahta vuesiehtimmiem gaavhtan årrodh pryövem darjodh aktene onne dåehkesne, dam oktegh darjodh, jallh jienebi eejehtimmiejgujmie.
Saemiedigkien gærjagåetie lohkeme- jïh goeremesijjiejgujmie lea ræhpas ts. 09.00 – 15.00, jïh guessieh maehtieh dejtie nuhtjedh.
Goerehtimmie dorjesovvi åvtelen staateles åejvieladtjh aktem jarkelimmiem tjïrrehtin dennie voenges båatsoereeremisnie 2014.
Saemiedigkieraerie lea tjåanghkan dåårjeme 15 millijovnh kråvnah dåarjojne h...
 Mah laavenjassh desnie mejtie idtjïh guarkah guktie edtjh loetedh ?
Saemiedigkie lea dannasinie aalkeme laavenjostoelatjkojde staeriedidh jïh dejtie aelhkebe darjodh.
Jeatjah gærjagåetieh jïh löönijh edtjieh nuepiem utnedh våarhkoste löönedh jïh åehpies årrodh dejnie.
Detaljh dan bïjre jïh dej göökte bievnemebarkoej bïjre julev- jïh åarjelsaemien dajvesne eah leah gaervies annje, men sijhtebe bååstede båetedh dïsse, Henrik Olsen minngemosth jeahta.
Guktie lea gïeletsiehkie ?
Båatsoe
Vuelielisnie svaalhtesh våaroemasse gaavnh jïh jeatjah nuhteligs bïevnesh aalkoealmetjekonferansese Alta 2013 jïh ENn veartenekonferansese aalkoealmetji bïjre 2014.
Storretjåanghkoen ståvrosne vïjhte lïhtsegh mah veeljesuvvieh tjirkijijstie jïh tjirkiji gaskem stoerretjåanghkosne.
Reerenasse ij vïenhth dïhte sjïehtedimmie, mohte vuesehte Barkoe- jïh ektiebiejemedepartemente lea eevtiedamme lihkebe ektiebarkoem Ks:ine jïh saemiedigkine saemiepolitihken bïjre tjïeltine, gusnie aaj tjieltij mïerenænnoestimmieh saemien faalaldahkide maahta teemam årrodh.
Maehtedh digitale viehkiehvierhtieh saemien gïehtjedimmesne leah daerpies jis ektienamme teekstehammoeh jïh lahtesh guarkedh.
Saemiedigkieraerie
Reerenassh ektesne maehtieh jiehtedh tjaeliehtimmiej laavenjassh naasjovnen åejvijste dorjesuvvieh.
Naemhtie sjugniehtåvva gosse Jupmele gaajhkh nåake soejkesjh jïh abpe nåake syjhtedem bahhesne tsööpkie, veartenisnie jïh mijjesne, mah sïjhtieh heerredidh Jupmelen nomme aejlieståvva jïh dan rïjhke edtja båetedh.
Laavenjostoe båatsojne
Jis diabetesem åtna, reakasovveme vaajmoefïejline jallh naan såarhte vaejvieh vaajmoeklaffigujmie lea aaj vihkeles dam dåastoevasse jiehtedh guhkiem goerehtimmien åvteli.
Doh reaktah saemieh utnieh reeremedajvesne saemien gïelese edtjieh jåerhkedh aaj aktene orre tjïeltestruktuvresne.
Learohki jïjtsevuarjasjimmieh maehtieh dutnjien vihkeles bïevnesh vedtedh maam dah tuhtjieh gïerve, jïh mejnie tjuerieh vielie barkedh.
Daate feerhmie tseegkijelïerehtimmiem, evtiedimmieråajvarimmieh, bïhkedimmiem jïh viermiebigkemem kultuvrese jïh jielemeaktööride saemien dajvine.
Saemiedigkie sæjhta:
Mijjieh aaj laavenjostebe klijmapolitihkeles strategiji bïjre Saemien Parlamentarihkeles Raeresne mij lea akte raastedåaresth saemien laavenjostoeåårgane saemide Nöörjesne, Sveerjesne, Såevmesne jïh Russlaantesne.
Rijhkebiejjie lea snjaltjen 10 b. 2009 proposisjovnem
Dennie gærhkosne gellien aejkien fïerhten jaepien Bijbelistie saemien gïelesne luhkieh.
Dah noerh byöroeh bïevnesinie jïh maahtojne dah nuepieh maam saemiengïelen ööhpehtimmie vadta, skreejrehte guktie ööhpehtimmiem saemien gïelesne veeljedh.
Noerh dåårrehtidh duedtiejieliemasse
Juktie gïelen båetijen aejkien gorredidh dle vihkeles dan jïjnjh almetjh goh gåarede gïelem lierieh gïeleguedtijijstie.
Tjåanghkan giesemh dorjesåvva jallh konklusjovnh åtna
Voestes sïlle geajnosne lea daejtie dajvide åadtjodh Nöörjen raeriestimmesne vearteneaerpielæstose (tentatijve læstoe).
Sæjhta gaajh vihkeles årrodh gïelen båetijen aejkien gaavhtan gïele åtnasåvva jïh lea våajnoes hïejmen ålkolen.
Instagram akte namhtah programme, juktie ih daarpesjh maam maeksedh dan åvteste.
Lïerehtimmiedarjomh
Vihties vaarjelimmie ij baavijehtjieh.
Ekonomeles viehkievierhtieh
Saemien gïelh akte vihkeles aarvoe.
Ulmie lea jarkoestimmie edtja åadtjodh / utnedh seamma sisvegem / dijrem goh maadth-tjaalege.
Jïlhts goebperh åtna jallh ij dellie nuekies tsåvhnoem bïssede akten aejkien fïerhten biejjien lïemkeds tjaetsine.
” Saemiedigkiebïevnesisnie saemien maanagïertefaalenassen bïjre ” (2023) tjïerteste maanagïerte lea akte dejstie vihkielommes sijjijste juktie saemien gïelem jïh kultuvrem guhkiebasse sertedh.
Dan minngemes tïjjen dle Arktisk raerie - lissine dearjoem jïh klijmajarkelimmieh gïetedidh – voerkesvoetem jarkelamme guktie siebriedahke maahta jïjtjemse jarkelimmide sjïehtesjdih mah heannede.
Njaltja jallh vïedtje gaajhkide funksjovnide gåetesne gaertjede jïh vaarjele, dah vïedtjh geehtieh jïh almetjidie tjöönghkieh.
Tjuara væhtide darjodh laavenjostosne learohkigujmie.
- Fryöjstehke voenges siebriedahkh, gusnie almetjh sijhtieh årrodh, eadtjohke entreprenöörh jïh hijven voenges byjresh leah daerpies jis edtja jielemem evtiedidh.
Seamma boelhken jienebh båantanoeresiebrieh tseegkesovvin mah aaj teaterestuhtjh utnin goh vihkeles bielie sijjen barkoste jïjtjeidentifiseradimmesne jïh jïjtjedomtesisnie don nöörjen båantese.
Dej gaskem mah dåarjoem åådtjeme lea Noerhte-Trööndelagen Fylhkengærjagåetie mij 420 000,- kråvnah dåarjojne åådtjeme juktie lyjhkedihks maanagærjah jarkoestidh åarjelsaemien gïelesne.
Nimhtie maahta joekehtslaakan lïeredh jïh dïhte aaj orre nuepieh lohkeme/-tjaelemeööhpehtæmman vadta, gosse galka teeksth darjodh jïh jeatjahtehtedh.
Mov mïelen mietie dle saemien sjugniedihks jielemh stoerre nuepieh utnieh gaajhkine bieline laantesne, jïh ij goh unnemes aktene gaskenasjonaale perspektijvesne, saemiedigkieraerie Mariann Wollmann Magga minngemosth jeahta.
Gelline dajvine gïele lea jieliehtimmieprosessesne.
Gosse nimhtie learoehkidie garmerdidh, dovne learohki gïelem jïh kultuvrem nænnoste, mij lea daerpies maahtaldahke gosse sïebredahkesne meatan årrodh jïh åadtjodh abpe jielemem lïeredh.
Bæjhkoehtimmieh deahpadimmijste mah lea laaken vööste polijsese buakta.
Daamhtaj pråvhka dam iemeles laakan sjïdtedh gosse naakenem tjuvleste.
Dan åvteste vihkeles learoehkidie
Jis lea naemhtie eah eejhtegh jallh jeatjah åelieh edtjh daejredh sæjhta abortem darjodh, juktie dellie maam akth maahta deahpadidh, eah hoksebarkijh dejtie gaskesadth.
Ööhpehtimmien mænngan maahta reaktaj tjïrrh krievedh barkije tjuara åårganesne såemies aejkien barkedh.
Maam datne vaajtelh gosse skælloe-maana leah ?
Akte jååhkesjamme vuajnoe båatsoealmetji luvnie åarjeldajvesne lea åejvieladtjh daajroem båatsoen bïjre fååtesieh, båatsoem nåakelaakan gïetedieh jïh krïevenassh jïh stillemh vedtieh mah eah leah sjïehtedamme dan båatsoefaageles barkose.
Strategijh:
Joejkeme saemien identitetem eevtjie.
Ohtsememierie: Ræhpas
Athos-Ande lea nåajte, sjamane.
- Saemiedigkieraerie lij meatan govlehtimmesne Stoerredigkesne, jïh mijjieh tjïelkestehtimh tjuara vielie daajroestrategijigujmie barkedh jïh daajroebyjresidie veaksahkåbpoe darjodh noerhtene, aaj dejtie smaave prååsehke byjresidie mijjieh daennie noerhtene utnebe.
Ållesth programme lea daesnie, jïh gaajhkesh dovnesh buerie båeteme meatan årrodh.
bïevnesh daarpesje gosse edtja pryövedh jis lohkije tjuara jolleskuvleööhpehtimmiem orrijidh
Mearan studijepoengh lea dorjesovveme åarjelsaemien 2 golmine vïjhte jaepijste, dle ajve eksamenem illeme åarjelsaemien 1 ikth.
Soejhkesjimmiem daelie vuertieminie Saemiedigken politihkerh jih åejviedåehkie edtjieh vielie dejnie barkedh.
Jeatjah tjïelth aaj nuepiem utnieh jijtjemielen mietie syökedh åadtjoeh reeremedajvesne årrodh.
Duedtie
g. Edtja kolonnem C mænngan tjiekedh.
Vihkeles laavenjostoeguejmieh saemien gïelenænnoestehtemebarkosne
Raeriestimmie vielie lohkemen bïjre
Jis galka tjïrkedh mïrrestalleme starne- jïh såjhtoedïenesjem saemien åålmegasse lea maahtoe gellienkultuvreldh guarkoem jïh saemien gïelem jïh kultuvrem vihkeles.
Dah museumh utnieh Saemiedigkie tjuara aktem tjïelkebe væljoem vuesiehtidh satne sæjhta dïedtem jïh reaktam saetniedehtedh jïh iktedidh, juktie saemiej jïjtse kultuvreaerpiem reeredh.
Jis ij leah maana lååvkesovveme eejhtegh jallh giej åelesne maana, maehtieh bievnedh dïhte edtja lïhtsege Svïenske gærhkosne årrodh.
Laahkoeh
Dïhte lea barre dejtie gie skïemtjijem huksieh gïeh åadtjoeh sinsitnine soptsestidh skïemtjijen healsoetsiehkien jallh persovneles tsiehkiej bïjre.
Akte saemien gåetie lea meatan aktene saemien histovreles jïh kultuvrelle ektiedimmesne.
| Åarjelsaemie / Same
Iemielaakan dle njieljie moenehtse-jïh stoerretjåanhkoevåhkoeh.
Gosse mierie nåhki dellie raeriestimmieh lin båateme learoehkijstie gaajhkine daltesinie jïh luhkie joekehts skuvlijste.
Akte dejstie åejviekonklusjovnijste reektehtsisnie lea gïeledåarjoeh leah goh mij akt mij sjïdtedahta, mij vihth aktem sermiem gïelebarkoste sjugnede.
Daltese 8
Ræhpas tjåanghkoeh
buektiehtidh joekehts njaalmeldh dåemiedimmieh; dovne soptsestidh, vuesiehtidh, håalodh, åehpiedehtedh jïh åvtese buektedh gosse goltelæjjine jïh dorjehtæjjine leah
jïh ryöknedimmie. Fïereguhte dejstie njieljie teemijste goerehtallemepryövesne åehpiedehteme sjædta vuelielisnie.
Saemiedigkieraerie orre voereseraeriem nammohte.
Akte stoerre dåeriesmoere sjïdtedæmman saemien tjïeltine lea årromesijjiej fryöjstehkevoete.
NSR
Lissine maahta aaj bijjemes råajvarimmieh årrodh mejtie tjuara darjodh akten daerpies profijelemaarkededoekemen gaavhtan fealadasseste regijovnesne.
Maahta bïevnesh bååstede seedtedh diekie: feedback@divvun.no, jïh lissiehtassh orre teermide maahta vedtedh nedtesijjesne: http://gtsvn.uit.no/termwiki /
Luhpiem ajve åådtje jis sjïere sjïekem gååvnese abortem darjodh.
Mohte gosse maana bæjjene, noere, dellie krïevesåvva daamhtaj maana edtja dïsse seamadidh.
Saemiedigkieraerie aaj 200.000 kråvnah dåarjojne vadteme prosjektese Bædi & Børdi, mij akte vuelkeme-appe saemien gïelesne maanide Noerhtenöörijen turistesijjiej bïjre.
Dle Dïhte Aejlies Voejkene mijjem leara jïh viehkehte Jupmelem iehtsedh, og mijjese buerkeste mij lea tjaalasovveme- guktie mijjieh åadtjobe Jupmelen elmien faamoem damtedh daennie eatnamisnie.
Barkoedåehkien barkoen tjïrrh dle tjyölkehke sjïdteme dïhte raastendåaresth båatsoe Nöörjesne jïh Sveerjesne jïjnjh haestemi uvte tjåådtje, v.g. faatoes reaktatjïelkestimmieh, juvreteehpeme, arealegoerpedahkh jïh orre konvensjovnedajvh.
Maahta hijven årrodh gihtjedimmiem aelkedh gaahpoeh gyhtjelassigujmie.
Saemiedigkie 10 000 kråvnah vadta dan skuvlese jallh skuvleklaassese mij dam bööremes plakaatem irhkemen vööste dorje.
Muvhtene maahta destie tjarkebe asvedidh jïh jienebe bïlledh.
- Orre saemien noerelidteratuvre fååtese jïh mijjieh utnebe joekoen vihkeles aaj saemien maanah jïh noerh aktem hijven gærjafaalenassem utnieh jïjtsh ietniengïelesne.
Konsultasjovnebïhkedassh vaarjelimmiesoejkesjebarkose
Justisedepartemente jïh Saemiedigkie leah dannasinie aalkeme nammoehtimmien bïjre miehtjiesdajvedåapmestovleste rååresjidh.
Saemiedigkie lea gåhkese båateme soejkesjimmiejgujmie juktie aalkoealmetji saadthalmetjh dåastoehtidh Altese ruffien 8.-13. b. 2013.
jïjtse evtiedimmiem vuarjasjidh eengelskelïereminie
Daan jaepien sïjhtebe saemien maanide jïh noeride haestedh meatan årrodh kampanjesne.
ovmessie råållah haalvedh draamadarjoeminie, lohkeminie jïh åehpiedehteminie
Aalkoealmetjedïejvese jïh aalkoealmetjereaktah eah leah arkeologeles vihtiestimmide ektiedamme, mah vuesiehtieh gie voestegh bööti.
digkiedidh eatnemefaageles dåeriesmoerh mah leah sjyöhtehke daan biejjien mah våaromem utnieh praktihkeles goerehtimmine jallh systematiseradamme bïevnesh ovmessie gaaltijijstie
Seamma saaht jis journaale daatovresne gååvnese jallh lea paehpierasse tjaaleme.
Aaj Nöörjesne jïh saemien siebriedahkesne.
Vielie bïevnesh:
Aerpievuekien saemien åtnoem tjåadtjoehtidh jïh evtiedidh naemhtie guktie dïhte eatnemegellievoetem gorrede.
Bïevnesh eejhtegidie
Dovne maanah, noerh jïh båarasåbpoe maehtieh lååvkesovvedh.
Lohkh jïjnjebh dej nuepiej bïjre Hälsoval i Jämtlands län nualan jïh aaj Fritt vårdval nualan meny:sne garrahbielesne daennie sæjrosne.
Voestes sïlle akten hijven argumentasjovnen vööste lea daajroe, Sagka Marie Danielsen buerkeste, SUPUn åvtehke.
Vijriesåbpoe haestemh buerkeste mejtie viesjies learohkh dåastoeh fïerhten teeman sisnjelen, jïh
Ij maehtieh Sosijaaleståvroen sjæjsjalimmiem klååkedh.
Jis ij leah dam dorjeme kaanne dan bïjre nïekede jïh haelede dam darjodh.
Bealjehki daah raasth (Kaarhtelissie 4): Noerhtene: Rijhkeraasteste Svaaletjahkesne (33 V 356084 6997276) rïektes sievine Gorfuglhåmmåren gåajka (jælloe 839), destie rïektes sievine jaavran Nesjøen Esnan baaktoe (33 V 349336 6993114).
aktine, daajroem utnedh luhkievoelpi bïjre (jïh jeatjah taalevoelph), maehtedh taalide guektiengïerth darjodh jïh taalide gööktine juekedh leah vihkeles jis edtja maehtedh hijven ryöknedimmiestrategijh evtiedidh.
Dah golme byögkeles saemien gïelh, noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemien govlesuvvieh joekehts dajvine, jïh daerpies daajroem utnedh guktie dah saemien gielh åtnasuvvieh laanten ovmessie bieline.
Aevhkie maahta vuesiehtimmien gaavhtan årrodh buerebe healsoe jïh guhkebe jielemegåhkoem.
Regijovnale soejkesje arealeåtnose edtja viehkiehtidh aktem voenges jïh regijovnaale arealepolitihkem vijriesåbpoe evtiedidh, mij balansem dan ekologeles, sosijaale jïh ekonomeles monnehkevoeten gaskem gorrede.
Vuartesjh BST:n jaepiebïevnesem jaepide 2014 jïh 2015. Vuartasjæjjataalh dan teaterevuesiehtæmman aaj registreradamme sjædta Stadsteateren jïh Rogaland Teateren vuartasjæjjastatistihkesne.
http://nordlandsforskning.no/files/Rapporter_20 12/Rapport_07_12.
Fïerhten båatsoesïjten sisnjelen dåehkieh båatsoeburrijste sïjtine laavenjostoeh.
Mangfold og fellesskap, dle reerenasse aktem vuartasjimmiem bieljelamme, guktie toelhkedïenesje byöroe öörnesovvedh.
saemien gaagkoeh jïh vaarjoeh
Daamhtaj irhkeme aalka gosse mådtan bïevsterh dåehkesne.
Daate øøhpehtimmiesoejkesje jïh aamhtese sjeahta gosse maajhøøhpehtimmielearohkh leah guessine skuvlesne.
Jis ih daejrieh mejtie lïhtsege jallh jeatjah gyhtjelassh lïhtsegevoeten bïjre åtnah dellie maahtah govlehtalledh dejnie åålmeginie gusnie årroeh.
Vaaksjome dehtie arktiske byjresistie (AMAP)
Saemiedigkieraerie aktem tjïelkestimmiem buakta Saemiedigkien stoerretjåanghkose goeven.
evtiedimmien gaavhtan learohki ryöknedimmietjiehpiesvoetijste.
Åarjelsaemien
Livmoder = Boernengåetie Äggstock = Munniestuehkie Livmoderhals = Boernengåetietjeapohke Livmodertapp = Boernengåetietappe Slida = Tsïnne
Lïerehtimmesne åtnasovveme dan gïelen bïjre mij åejviegïeline veeljesåvva.
Lïerh: Låavth-gåetie
Baernide maehtieh aaj rudtjesne jïh prægkosne sjïdtedidh.
Lunde, 2008 jallh Ostad, 2008 jïh 2010).
Daajroe veartenen jeatjah aalkoe-almetji jïh unnebelåhkoej bïjre lea aaj vihkeles.
Gïelebaalhkan ulmie Gïelebaalhkan ulmie lea saemiengïelen evtiedimmiem jïh vaarjelimmiem tsevtsedh Nöörjesne, Sveerjesne, Såevmesne jïh Russlaantesne.
Nöörjen reeremh eah maehtieh bijjies dïedtem saemien gïelesne saemiedægkan juhtedh.
Byjjes suerkien lea tjïelkes dïedtem hoksedh dah ovmessie iKT- jïh nedtevåaromen dïenesjh ij orre dåastovh tseegkh.
Learohkh tjaelieh jallh lïjmesjieh tjaalegem, jïh guvvieh disse bïejieh.
Lohkehtæjja viehkehte learoehkidie baakoeh veeljedh mejtie dievhtieh goerese.
• Byjjes institisjovnh edtjieh voerkes årrodh dej saemiengïelijes åtnoste, dovne noerhtesaemiengïele, julevsaemiengïele jïh åarjelsaemiengïele.
Saemien learohkh frijjeskuvline tjuerieh sjïerelaakan lïerehtimmien bïjre saemiengïelesne syökedh.
Såemies viehkie daesnie: gïella.
barkoetsiehkie
Gaskemedtien dellie mahte 20 prosente areaaleste gåetiej lïhke (sisnjelen 500 m).
(Vuartesjh aaj Healsoe jïh sosijale)
Plaeriej gielh tie dle dovne bigkeme jolle gåeteste aktene lïhke byjre sisnie, maaksoelissiehtimmieh, vijredimmieh geajnojste jïh vijrie-såbpoe orrijamme jallh soejkesjh jorkesamme, dannasinie almetjh voerkes sjïdteme maam dah politihkerh digkiedieh.
Digitale vierhtieh orre nuepieh vedtieh gosse saemien aerpien maahtoeh åtnalgovvedh, juhkoe gaskesadtemem jïh vuesiehtimmiem dellie maahta dåarjoehtidh jïh evtiedidh.
Dïhte geetskemes jïh bööremes vuesiehtimmie lea bååstedeserteme medtie 35 000 daeverijstie Københavneste Nuukese Kruanalaantesne (1984-2001).
Evtiedimmie vuesehte mijjieh – akten guhkies jïh soejkesjamme barkoen tjïrrh – maehtebe aktem nænnoes gïelebetniem tseegkedh aaj daejnie dajvine.
Lohkehtæjja tjuvtjede jïh jeahta dam stööremes taalem (5) jïh guhkiebasse ryöknoe golme soermine 6, 7, 8.
Aborten mænngan maahta domtedh dovne hujnies jïh girmes.
b Nomme: Ánne Márget Somby Aaltere: 17 Årromesijjie: Báhkiljohka Barkoe: Skuvlesne vaadtsam Guktie datnine daan biejjien: Ånnetji nahkeren, saahtah bearjadahke !
3 – Giesiegåatome I. Giesielaante gaskoeh giesien, åajvahkommes boelteraedtien bijjelen, jïh luftingslaante, jalladahkh gusnie jïjnje beagka jallh jalladahkh gusnie ij lopme sjalkoeh giesege, gusnie bovtse lea gaskoeh giesien jïh sov daerpies gåatomem, raeffiem jïh galmes sijjieh åådtje jïh dan vaenie åhtehtsh goh gåarede.
Giesege (20.05 – 15.08) lea vuesiehtimmie fïerhten tæjmoen ts. kl:8.30, 9.30, 10.30, 12.30, 13.30, 14.30.
Dam buerkeste mieresne 5.4.4.
baakoeh jïh lahtesh daelhkie jïh vearelden bïjre utnedh, jïh mïerhkebiejjiej jïh veareldevæhtaj bïjre soptsestidh
Dellie staate tjuara vaestiedidh guktie barkeme juktie mïrrestallemem evtiedidh, seamma nuepieh jïh reaktah gorredidh jïh sïerredimmiem heerredidh dej fåantoej gaavhtan goh etnisiteete, nasjovnaale maadtoe, maadtoe, njaltjaklaerie, gïele, religijovne jïh jieledevuajnoe.
ILO-konvensjovne mr. 169, vihteste fïerhten saemien reaktam sov gïelem lïeredh jïh nåhtadidh.
» bæjhkohte Saemien Jåarhkeskuvlesne Kárášjohkesne.
voereshokside abpe jallh åesielaakatjisnie såevmien
mejgujmie göökte saemien gïelejarngeh
Nuelesne bïevnesh gaajhki gïelejarngi bïjre, jïh bïevnesh aaj jeatjah institusjovnide mah faalenassem vedtieh saemien gïelelïerehtimmien bïjre.
Riksrevisjonens rapport
meatan årrodh sijjen vaestiedassi bïjre ussjedidh, jïh soejkesjidh maam dah maehtieh darjodh juktie buerebe sjïdtedh.
Dagke Aanta vaenie dååjrehtimmiem åtna stoerre taaligujmie åejjesne ryöknedidh.
03.02 Snåasen jïh Raarvihken tjïelth
Saemiedigkie lea daejtie lïhtsegidie jïh sæjjasadtjide nammoehtamme laejhtememoenehtsasse boelhken 2014-2017.
Vihkeles njoelkedassigujmie juktie dejtie unnemes båatsoeburride jïh doh noerh vaarjelidh mah leah tseegkemeboelhken.
Prosjekten ulmie lea learohki mearoesaemien maadtoem nænnoestehtedh jïh mearoesaemien kultuvrem eevtjedh.
Øøhpehtimmieh dovne båatsoejielemen jih duedtien bijre lea daelie jåarhkeskuvli diedte.
Gaajhkh barkijh sjeavohthvoetem utnieh seamma gie hoksesne råaka. Dïhte dovne byjjes jïh privaate hoksesne jïh jis lea dåakterh, skïemtjesåjhterh jallh administratijveles barkijh.
 Aktem saemien byögkeles moenehtsem tseegkedh mij laakide, faamoem, mierietsiehkieh jïh
Dan åvteste vihkeles hijven strategijh evtiedidh dåårrehtæmman jïh maahtoelutnjemasse, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta.
taali gaskem. Nuhtjh maaje konkretiseradimmiematerijellem guktie learohkh maehtieh vuejnedh joekehtsem gaskem golme jïh vïjhte lea göökte, dan åvteste göökte plusse golme lea vïjhte.
Learohkh ussjedellieh mij lea aevhkie lïeredh.
Nov lea ojhte jååhkesjamme saemien museumh dovne daarpesjieh buerebe iktedamme sjïdtedh akten politihkeles soejkesjen sisnjelen saemien kultuvreaarpan, jïh vaenie vierhtieh buerebelaakan nåhtadidh.
 Saemien gïelem jïh kultuvrem vielie våajnoes darjodh
Datne dagke aaj dam persovneles dïedtem damth, jis ibie mijjieh mah saemesth gïelem guhkiebasse vaeltebe, dellie ij gïele sïjhth naan båetijem aejkiem utnedh.
Byöroe eejnegen hoksejarngem jallh jouredåastovem bïeljelidh jis maana
Dah båantasiebrieh Norges Bondelag jïh Norsk Bonde-og Småbrukerlag leah rååresjimmieguejmieh Staatine dan fïerhten jaepien jåartaburrielatjkoen bïjre.
Manne daajram daan baakoen ulmiem:
Sæjhta vihkeles årrodh naaken aktem bijjemes dïedtem åarjelsaemien gïelen åvteste åtna, jïh dïedtem åtna gïeleråajvarimmieh iktedidh.
Vaenebe noerh leah meatan veeljemisnie goh voeres almetjh.
Gïelem utnedh
Dïhte stööremes bielie dåarjojste, 4,9 millijovnh kråvnah, lea jåhteme ovmessie kultuvreråajvarimmide.
Daate barkoe maahta gïerve årrodh, fïnkesidh jïh muvhtine ij illedahkh vedtieh.(…
Fealadassem åtna goh akte jïjtse jieleme, gusnie saemien kultuvrebiehkieh leah akte vihkeles bielie gïehtelimmien barkoste.
Dïhte gadtjijhveahka maam åadtjoeh mammografijegoerehtimmesne lea dan onne ij vïenhth dïhte vaahra.
Daan nuelesne saemien reklamebarkoe, arkitektuvre, gærjah, plaerieh, hammoe, foto, filme, duedtie, våajnoes kåanste, musihke jïh jïjnje vielie.
Soejkesjen mietie stoerretjåanghkoe edtja Saemiedigkiebïevnesem arealen jïh byjresen bïjre gïetedidh ruffien 2016.
Jarkoestamme saemiengïelese
- Saemiedigkieraerie sæjhta dovne voenges siebriedahkh, siebrieh, dotkemebyjresh, tjïelth jïh staateles åejvieladtjh bööredidh meatan årrodh haestemi jïh vaastoej bïjre dajve- jïh byjresepolitihkesne digkiedidh, Åhrén jeahta.
-Saemiedigkie jïh saemien gïelejarngh aktem tjåenghkies ulmiem utnieh - låhkoem gïeleutniejijstie lissiehtidh jïh åtnoem saemien gïelijste lissiehtidh.
Moenehtse tjïerteste dam faatoes daajroevåaromem irhkemen bïjre saemiej learohki luvnie jïh saemien learoehkijstie, jïh gihtjie mejtie doh nasjovnaale skraejrieh jïh skuvlebyjreseprogrammh dejtie saemien learoehkidie dåastoeh.
Geervelïerehtimmieprogramme Saemien jolleskuvlen tjïrrh, jïjnjh geerve almetjidie nuepiem vadteme gïelem lïeredh.
Im daam buektehth
Generiken daalhkesi bïjre dïhte alternatijve man vueliehkommes åasa dïhte lea boelhken sæjjasadtje.
Saemiedigkieraerie lea mijjen raeriestimmesne budsjedtese jaapan 2015 raeriestamme 450 000 kråvnah akten goerehtæmman vædtsoesvoeten bïjre lïhke ektiedimmine saemien siebriedahkine.
Aervede medtie 50 000-65 000 saemieh Nøørjesne.
teeksth vierhtiedidh mah joekehts bïevnese-gaaltijstie
VEELJEME GÆRHKOESTÅVROSE – DOV GÆRHKOEVOENEN VEELJEME
Maam buektiehtim ?
Stoerredigkie maahta sohtehtihksraeriestimmmiem evtididh reerenassen vøøste jis dah eah lyjhkh guktie reerenasse aktem aamhtesem gietedamme.
Jïjnjh orre saemien kultuvremojhtesh Balsfjovlen jïh Hammerfesten gaskesne
Saemiedigkien barkoe lea sjïehteladtedh guktie saemieh maehtieh altese gïelem, altese kultuvrem jïh altese siebriedahkejielemem nænnoestidh jïh evtiedidh.
Reerenasse lea dannasinie sjæjsjalamme buerebe barkoetsiehkieh NAV.
Aili Keskitalo, Nöörjen saemiedigkien presidente +47 971 29 305
Dïhte maahta askeste askese jeatjahtehtedh mij alternatijvese apotehkh målsodh.
Duodji Dreamers akte laavenjostoe gaskem Riddu Riđđu, Noerhteåålmegi jarnge jïh Saemien Tjeahpoemagasijne, jïh vuasahtalleme rïhpeste Riddu Riđđu-festivaalesne snjaltjen 11.b. Vytnesjæjjah sijhtieh aaj meatan årrodh aktene paneelesoptsestallemisnie laavadahken snjaltjen 14.b., maam monnehkevoete sæjhta dejtie jiehtedh dej barkosne duedtine, jïh guktie duedtie maahta evtiesovvedh jïh gie reaktam utnieh duedtiem evtiedidh.
Saemiedigkie lea sïemes moenehtsen vuajnojne mij jeahta saemiengïeleldh dotkeme lea vihkeles juktie saemien faagegïelem evtiedidh, jïh faagegïele lea akte bielie gïeleevtiedimmeste, guktie gïele akte ållesth gïele sjædta mij siebriedahkesne sjeahta.
PRM: Dåarjoe orre åarjelsaemien saernienedtesæjrose
Ruffien 2012 dle SPR nænnoesti dam gïelefaageles laavenjostoem eevtjedh, jïh aktem prosjektem eelki, Saemien gïelegaaltije - Noerhtelaanti vierhtiejarnge saemien gïelide, akte tseegkemeprosjekte maam Interreg maaksa.
Politihken aamhtese: Öörnege voenges nasjovnaalepaarhkeståvroejgujmie, mij tseegkesovvi jaepien 2010, lea akte vuekie Nöörjen aalkoealmetjerïekteles dïedth illedh ihke aalkoealmetjh edtjieh meatan årrodh eatnemevierhtide nuhtjedh, reeredh jïh vaarjelidh sijjen dajvine.
Saemiedigkie akten monnehke saemien båatsoen åvteste barka.
Jupmele sæjhta mijjieh edtjebe dan gåajkoe båetedh, jïh dïhte mijjese tjåarvoeminie jïh sov gaarvanamme maanah ohtsedemine, dan Aejlies Voejkenen lïhke.
Dáhttu 1 joe juhtieminie Finnmaarhkesne gusnie 12 eadtjohke kultuvrejielemebarkijh joe gïehteleminie sijjen jïjtse sïeltem evtiedidh.
Bïevnesh jïjtsistie vaarjelamme saemien gåetiej bïjre
Naemhtie goerehtimmiem darjodh (ca. 2 sidor)
Lohkh vielie skælloen bïjre daesnie.
Musihkebæjhkoehtimmiej ohtsememierie lea 01.06.2015.
Tjuara amma krööhkestidh gosse dïhte orre reeremeöörnege voenges reeremeståvroejgujmie tseegkesovvi, dle reerenasse jeehti man gellie saemien tjirkijh reeremeståvroeh edtjin utnedh, ” edtjin vuarjasjidh man vihkeles dajve lea saemien kultuvrese jïh jielemebarkose ”.
Laavenjassh pryövesne buerkiestieh vihties tsiehkieh mejtie maahta loetedh viehkine ryöknedimmeste.
Sosijaaleståvroe maahta aaj sjæjsjalidh ierieh skïemtjijemoenehtasse buektedh.
Daate sæjhta jiehtedh gïeleutnijh vuesiehtimmien gaavhtan maehtieh Gïelegaaltijem gihtjedh bïhkedimmien bïjre guktie dïhte jïh dïhte saemiengïelesne tjaalasåvva.
Gusnie kråahpesne tjuvleste jallh sæjhta tjuvliestidh jïjtje nænnoste mubpine ektesne giem tjuvleste jallh gie tjuvleste.
Aalkoealmetjinie årrodh ij sïjhth jiehtedh naaken stuerebe reaktam utnieh dajvide jïh tjaatside mubpijste.
Sïelteevtiedimmieprogrammen tjïrrh mah joekoen leah kultuvrejieliemasse jïh dan sjïerevoetese sjïehteladteme, tjiehpies saemien aktöörh edtjieh sijjen maahtoem lutnjedh juktie kultuvresïeltine gïehtelidh mij dïenestem vadta.
Aejlegsbiejjien skïereden 15 biejjien 2013 gærhkoeveeljeme jïh datne åadtjoeh veeljedh.
anne 14 jaepien båeries
Saemiedigkiebïevnese areale- jïh byjresepolitihken bïjre - Bööredimmie raeriejgujmie båetedh / Areale / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Gïelelutnjemen fokuse lea våajnoes darjodh, evtiedidh, dåårrehtidh jïh maahtoem lutnjedh gaajhkine daltesinie.
Saemiedigkieraerien tjïelkestimmie dajven jïh byjresen bïjre maam stoerretjåanghkose buakta goeven lea akte bielie dehtie barkoste aktine orre dajve- jïh byjresebïevnesinie, Akte bïevnese mij edtja bijjemes jïh guhkiebasse våaroehtimmieh bïejedh Saemiedigkien politihkese dajve- jïh byjresegyhtjelassine.
Daan sjïekenisnie Saemiedigkieraerie sæjhta aalkoealmetji krööhkemh edtjieh vielie våajnoes sjïdtedh gaskenasjovnaale prosessine.
Barkojne nïerhkeme seamma aejkien noerhtesaemien dajvesne, maarkesaemien dajvesne jïh åarjelsaemien dajvesne.
Maehtedh lohkedh saemien mubpiegïeline lea akte bielie eensi gïelemaahtaldahkese. Dellie tjoevere guarkedh, gïehtjedidh jïh ussjedadtedh gosse barkoes teeksth låhka.
Saemieh mah leah staateårrojh jeatjah noerhtelaantine maehtieh veeljemelåhkosne tjaalasovvedh jis dah ruffien 30.b. veeljemejaepien leah almetjelåhkosne tjaalasovveme goh årrojh Nöörjesne.
Maanajgåetie lea dan gaavhtan saemielaaken njoelkedassij mietie.
Fïerhte gierkie aktem aamhtesem dåerede maam aktene jïjtse tjaatsegisnie åehpiedahta.
ÅVTELEN MEARAN MÆNNGAN
ÅST Aarbortem jïh Tråantem åtna goh åejviespealadimmiesijjieh.
Dovne saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jïh mïrrestalleme- jïh sïerredimmietjirkije Hanne Bjurstrøm dahkoen mietie gihtjieh.
Sæjroe
Moenehtsen mïelen mietie gïelevaarjelimmietjïelth leah tjïelth mah nuekies saemiengïeleldh maahtoem utnieh ihke dïhte sjyöhtehke saemien gïele lea ållesth jïh siebriedahkeguedtije gïele.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Dah mah meatan edtjieh jieniebistie saemien gïeledajvijste båetedh.
saemesthmunnjien@saemiedigkie.no
Evtiedimmie goerkesistie jïh tjiehpiesvoetijste
Evteben våhkoen Saemiedigkien stoerretjåanghkoe jeehti vaajteles healsoeviermie tseegkesåvva, mij dovne maahta healsoebarkijh årganiseradih jïh viehkiehtidh seammavyörtegs healsoedïenesjh evtiedidh.
Saemieh jïh inuidth leah ektesne dïhte arktiske regijovne, jïh gåassoehtæjjaråållam veartenen aalkoealmetjidie utnieh daan aejkien.
Mïrrestalleme lea gellide nyjsenæjjide jïh kaarride annje akte nïekedasse.
Lïerehtimmiedarjomh ektiedamme lïerehtimmieulmide våaromem biejieh dan dorjemassese, daesnie vearoldebïevnesh, mejtie learohkh edtjieh darjodh.
Dah tjïelth gaskem 3 mill. kråvnah jïh 7,5 mill. kråvnah dåarjojne åadtjoehjaepien 2011, mearan fylhkentjïelth mahte 1,4 mill. kråvnah åadtjoeh.
Soejkesjamme doh jarkelimmieh faamoem åadtjoeh tsïengelen 1.b. 2018.
Staeries aalkoealmetjetjirkijh Barentsraeresne utnedh, jïh dah joekehts aalkoealmetjedåehkieh staeries lïhtsegh Barentsen regijovneraeresne utnieh.
Laavenjostoelatjkoem Saemiedigkine jååhkesjin
Jis maana dan snoelken maahta maanese njuenietrahpenassh jallh njueniesprejjem vedtedh.
16 saemien såevmien-ugrijen gïeletjïertese govlesåvva.
Maanah jïh noerh
Mejtie jeatjah vuekiem nuhtjim goh edtjim tjïertestidh ?
Maahta krievemh nænnoestidh konsesjovnese (§43).
Jon Gauslaa (åvtehke)
Gosse maana lååvkesåvva, dan eejhtegh jïh kristh-eejhtegh maanan åvteste ” jaavoe ” jietieh.
Reerenasse faamoem åtna.
Tjaalasovveme veeljemelåhkosne / Veeljeme jïh veeljemelåhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Jis irhkesåvva
Kombinasjovnh joekehts jielemi gaskem lea akte aerpievuekie mij lea sïejhme orreme saemien siebriedahkine.
macy Mobile: +1 414-748-0220 Fax: +1 917-591-5222 alyssamacy@gmail.com
Learohkh maehtieh goerem dievhtedh åvtelen lïerehtimmiedarjomem aelkieh.
Ts. 16.20 – 16.45: Lïegkedimmie
Dellie tjirkijebolaage reaktam åtna daejredh maam daarpesje guktie maahta vuarjasjidh jis reaktam maaksose åtna.
– Saemiedigkie lea staateles åejvieladtjh bööredamme aktem laakemoenehtsem tseegkedh, men vååjnoe goh LBD annje sæjhta laakem jarkelidh aktene juakeme prosessesne.
Saemiedigkien moenehtsetjåanghkoeh jïh stoerretjåanghkoeh mubpien biejjien 2016
Prosjekten tjïrrh ohtsije lea illedahkeulmine åtneme learohkh jïh lohkehtæjjah edtjieh maahtoem lissiehtidh voengem nuhtjedh goh akte iemie sijjieh dorjesh eatnamisnie gaavnedh, jïh krodth, goebperh jïh muerjieh eatnamistie nuhtjedh, jïh lïeredh baarhkoelaejpiem bååhkesjidh naavradahkigujmie ektine mearoesaemien kultuvreste.
Dellie jis eelki naan saalmh jarkoestidh.
Biejjielåhkoe
Syökemelæstoe maahta byjjes sjïdtedh, læjhkan mejtie syøkije vaajtele dam tjeakosne utnedh, off.laake §25.
Dovne Saemiedigkie, Nordlaanten fylhkenålma, Nordlaanten Universiteete jïh Noerhte-Trööndelagen jolleskvule jïh saemien faagealmetjh leah meatan orreme prosjektesne.
Samiskt Språkcentrum - Sametinget, Aajege i Röros, Gïelem Nastedh, Snåsa
baakoeh grammatihkeste jïh teekstebægkoste utnedh gosse galka jïjtje tjaeledh
c) Saemien semestereaamhte
Saemiedigkien voereseraerie
Gaskesadth mijjem
Båatsoen regijovnaale reereme lea bïejeme dejtie 5 noerhtemes fylhkenålmide.
10 gïelejarngh
Dah staateles, tjïelten jïh fylhkentjïelten instansh edtjieh bïhkedasside nåhtadidh, jïh aaj Finnmaarhkeneeke, gosse edtjieh vuarjasjidh guktie saemien kultuvrese, båatsose, miehtjiesåtnose, jieliemasse jïh siebriedahkese sjædta.
Joekoen maahta dejtie saemien tsiehkide learoesoejkesjisnie saemiengïelesne darjodh.
Saemiedigkie læjhkan gïeleevtiedimmiebarkoem dovne jååhkesjamme jïh vaajtelamme.
Lohkehtæjja raereste gusnie maehtieh bïevnesh gaavnedh, vuesiehtimmien gaavhtan nommh gærjine jïh nedtesæjrojne, jïh giejnie maahta nuhteligs årrodh gaskesadtedh, vuesiehtimmien gaavhtan naaken båatsosne.
Naan vuertieh goske gujnelemmiem åadtjodh jallh skaavtjoem sjïdtedidh mearan jeatjah tuhtjieh slæjhtoe sjïdtedh.
Laake maadthskuvlen jïh jåarhkelïerehtimmien bïjre (ööhpehtimmielaake) § 6-2 vihteste:
Daate konvensjovne aaj meatan vaaltasovveme nöörjen reaktesne mij jeatjah laaki åvtelen båata, v. almetjereaktalaakine.
Sæjhta doh ellen jeanatjommes learohkh mejtie goerehtallemepryöve damtije, dåarjelidh mierien sisnjelen sjïehtedamme lïerehtimmeste. Læjhkan naan gille learohkh mejtie
Saemiedigkie aaj vierhtieh reerie mah edtjieh råajvarimmide årrodh duedtiejieliemisnie.
Gosse goerehteminie dellie garrah bielesne britsesne vealesje.
haamoem utni, gusnie nåajte lij goh religijøse åvtehke.
– Mov tjoeperdimmie lea læjhkan ektiedamme dan stoerre jïh tjåenghkies bigkemedeadtoevasse prååsehke gåatomedajvide, jïh NVE sov reektehtsisnie annje orre prosjekth dejnie dajvine sjïehteladta gusnie joe lea gellie jïh stoerre arealeskilkehtassh.
Skuvle maahta aaj vuarjasjidh dongkedh plaeriem Tangenten (http://www.caspar.no/tangenten.php).
Politihkere gïen diedte
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Vaanterdimmiehaalle dejtie ovmessie darjomesidie ektede, seamma tïjjen goh vaanterdimmiehaalle lea gåetien vihkielommes tjiehtjele.
Dah bijjemes haestemh saemien gïelese:
Daltese 6
Voestes sæjrosne: Diedtieh ”Logg på” åelkiesbielesne.
 Saemien gïelevierhtietjïelth eadtjohkelaaken berkieh juktie saemien gïelem evtiedidh
Saemiedigkieraerie
Bieljelh dov gärhkoetjåangkoem jih govlh magkeres nuepieh åtna.
- tjaalegh låhka ovmessie sjangerinie, sisvegem soptseste, sjïehteles bïevnesh tjaaleginie gaavna jïh nuhtjie, veelebe buerkeste jïh teemaj bïjre tjaaleginie ussjede jïjtjeraarehke våaroemisnie, jïh soptseste guktie gåarede dejtie toelhkestidh
Vihkelommes lin læjhkan kuvsjh båatsoesaemide.
Akte stoerre tjåenghkies åesiesleakadimmie dejstie saemien dajvijste.
Jis gujnelemmie guhkiem gååte dellie hijven goerehtidh mestie naemhtie.
Maehtebe dam seamma aajhterestruktuvrem jåartaburrien sisnjelen vuejnedh, gusnie 4 kaarrh 5 båantijste.
Akte reakta daerpies bïevnesh åadtjodh aktene hammosne mij lea sjïehtedamme skïemtjijen kultuvre- jïh gïelemaadtose, guktie skïemtjije edtja sisvegem bïevnesijstie guarkedh.
- hoksedh eejhtegh bïevnesh åådtjeme tjïrrehtimmien bïjre, jïh eejhtegetjaalege jallh bïevnesetjaalege jïjtjevyljehke pryövi bïjre olkese vadtasuvvieh guhkiem tjïrrehtimmien åvtelen
Hijven gïelepolitihke tjuara dejtie ovmessie gïeletsiehkide krööhkedh, jïh ij maehtieh dam darjodh bielelen hijven betniedaajroe jïh goerehtallemh.
funksjovnh nuhtjedh juktie hammoedidh, digkiedidh jïh analyjseradidh praktihkeles ektiedimmieh
Jaepie 2009 reerenasse orre politihke strategijem åehpiedahti råajvarimmiejgujmie mah edtjieh dej nasjovnelle unnebelåhkoej reakta vielie nännoestidh.
Nåake ryöknemetjiehpiesvoeth leah ektiedamme minngebidie tsagkesidie ryöknedimmine.
Båatsoen jïh duedtien lïerehtimmiekontovre 1,5 mill. kråvnah åådtje duedtien lïerehtæjjaöörnegasse fïerhten jaepien.
Privatisth gelkieh dovne tjaaleldh jïh njaalmeldh eksamenem saemien 1 åadtjodh.
Saemiedigkie lea aalkeme kultuvrebïevnesem hammoedidh mij edtja otnjegem bïejedh saemiedigkien kultuvrepolitihkese.
Daate sæjhta jiehtedh saemiej lea reakta otnjegem nænnoestidh dan båetijen aejkien gïelepolitihkese.
Åarjelsaemiengiele / Sydsamiska
Lissiehtamme åesiestimmie jïh dïeneste kultuvrejielemeaktööri luvnie
Barkoe juktie saemiengïelem tjïrkedh krievie guhkiesmïeresne jïh jaabnan barkoem jeenjemes sektovresuerkine, jïh tjuara prosessem tïjjesne årrodh.
Evtiedimmie aalka dejnie voestes avkodinginie jïh aelhkie tjaalegh guarkedh, goske maahta guarkedh, toelhkestidh jïh vuarjasjidh ahkedh gïervebe tjaalegh ovmessie sjangerinie.
Guvvedh aktem spealem gusnie 48 mierieh.
Mannasinie goerehtimmiem daarpesje ?
Dïhte nøørjen staate lea dajvesne gøøkte almetjidie tseegkesovveme, nøørjen jïh saemien.
jïjtjh tjaeledh jïh teekstide åvtese buektedh
saemien voestesgïeline, mubpiengïeline jallh ammesgïeline.
Viertiestamme geerve almetjigujmie vaenie maanah mah suetiem åådtjeme Nöörjesne jïh abpe veartenisnie.
Dïhte akte lea akte dajve mij edtja goh akte plearoeh årromedajve årrodh.
Mijjieh tjoerebe dam prioriteradidh mubpien saemiedigkieboelhken, viehkine SANKS: faalenassem vijriedidh jallh orre faalenassh evtiedidh, Henrik Olsen jeahta.
Lohkh jienebh
Jis viht aalka voeksedidh
Manifeeste irhkemen vööste lea akte nasjovnaale barkoe irhkemen vööste boelhken 2011-2014.
krievemh staaten etatide
Kristusen gievlie
Jeatjah jielemh goh laanteburrie jïh gööleme sijjen sjïere reaktah utnieh saaht man kultuvrese ektiedimmiem åtna.
Dåastoe-almetjh jïh dah ovmessie darjoeh Fylhken Gåetesne sïjhtieh saerniestimmieh åadtjodh dej orre krïevemi bïjre, guktie dah bøøremes goh gåarede, maehtieh hoksehtimmiem vedtedh dejtie mah åarjelsaemien soptsestieh.
Gaskevåhkoen goevten 22.b. fylhkenraerije Terje Sørvik jïh Saemiedigkien Ellinor Marita Jåma latjkoem guektiengïelevoetevierhtiej bïjre jååhkesjigan.
Tjåanghkoen våarome lij akte reektehtse mij laejhtehks tsiehkieh vuepteste gelliej dåastoji luvnie daan beajjetje gïehtelimsdåarjoste.
Tjåanghkoeåvtehke nænnoste gåessie gihtjemetæjmoe galhkoe.
Saemien gærjagåetiedïenesje
væhtah viesjies taalegoerkesasse taalesïeveste maahta årrodh learohke iktesth taaleste 0 ryöknoe, jïh bæjjese ryöknoe aktine aktine juktie reaktoe taalem gaavnedh
Maahta saelhtietjaetsiem bommulladtjine gååjhkestidh maanan njuanan.
Luvlene: Rusbäcken njaelmeste jeanosne Umeälven dahkoe Grundforsdammen gåajka.
Aaj saemiedigkien gïelegoerehtimmieh vuesiehtin saemien gïelen åtnoem byjjes etatine tjåanghkan vuartasjamme lea onne, mohte tendense vuesehte saemien jeenjebe tjïelten barkarimmieh saemiestieh goh staaten jïh fylhkentjïelten båarkarimmieh.
Saemiedigkie jïh Byjresevaarjelimmiedepartemente råårestallin jïh seamadin voenges vaarjelimmiedajveståvroeh sjïehtesjidh, mah aaj gorredieh saemieh leah meatan jaepien 2010.
Saemiedigkieraerie lea 400.000 kråvnah dåårjeme noere tseegkijidie göölemisnie.
Nænnosth dongkemem
-Gellide maanide Kapteejne Sabeltann akte stoerre heelte, jïh maanah gelline hïejmine jïjnjem Savelan stååkedieh.
Reakta såevmien - meänkielin – jallh saemien gïelem utnedh aaj dejtie dööpmestovlide gogkoe dåapmoem jallh nännoestimmiem dejnie aamhtesinie jallh ieresne mej bïjre voestes biehkesne klååkeme.
Persovneles kontoem skååffh jïh aelkieh dïenesjidie nåhtadidh Göökte vuekieh gååvnesieh guktie persovneles utnijekontoem Mov hoksegaskesidie skååffh.
Jis jïjnjh varta dellie sæjloes damta jïh aapere.
Biejjien mænngan gujnelemmien minngemes biejjie lea buerie biejjie jïjtje njammide goerehtidh, dan gaavhtan njammah myövhkes jïh aelhkies goerehtidh.
Learohkh dam goh kopijem åadtjoeh.
 tïjjem vadteme tjïrrehtimmien mænngan juktie maehtedh vuarjasjidh jïh
Tjuerieh eejhtegh jallh åelieh dam daejredh ?
Mestie irhkeme båata ?
Aaltereraaste seksen åvteste ?
Golken asken 23–24:e b. 2013 Scandic Syd, Staare - Östersund
Dahkoesoejkesjen åejviefokuse lea sjïehteladtedh låhkoem lissiehtidh dejstie mah saemiestieh.
Jis irhkesåvva
Saemien Jilleskuvle aalkoealmetjeuniversiteetine evtiesåvva
Jïjnjebe tjïelkesin EN:n njealjeden nyjsenæjjakonferansen mænngan Pekingisnie jaepien 1995 gusnie göökte tjaatsegidie tjeelin aktem daejstie lij Platform for Action mij tjïelkesi mïrrestallemeperspektijvem edtja gaajhkh sjæjsjelimmieh sïebredahkesne klaeriedidh.
Politihkeevtiedimmie jïh bïevnesebarkoe edtja aktene lïhke laavenjostosne årrodh båatsojne.
Dan gïele lea daaroen jïh noerhtesaemien.
Henrik Olsen
Gielem vedtedh seamma vuekine goh dah siejhme veeljeminie.
orre baakoeh jïh smaaregh mah leah aerpien mietie jïh daaletje barkose viedteldihkie, jïh orre baakoeh vierhtiedidh
Vueptesth øøhpehtimmiesoejkesje ij iktegisth abpe maahtoeulmiem feerhmh.
Matematihkeööhpehtimmesne daamtaj ovmessie taalesïevh nuhtjie juktie struktuvrem vuesiehtidh taaleraajrosne jïh goh viehkiedïrrege taaleryöknedimmesne.
Mia De Coninck, prosjekten åvtehke, Tellefovne: 78 47 40 23 mia.de.coninck@samediggi.no
baakoeh utnedh jïh baakoejgujmie voejhkelidh dovne gïetine jïh tastaturine
Haestemh jïh nuepieh aktegssuerkide leah veelebe ållermaahteme jïjtsh suerkiestrategijinie (vuartesjh 1. lissietjaalegem)
Naemhtie dorje
Ij leah unnemes faamoen bïjre, dovne politihkesne, barkosne jïh jieliemisnie.
Artistehonoraare jïh vuelkemedåarjoe saemien artistide jïh kultuvrebarkijidie:
Ij gååvnesh maam akt mij jeahta naemhtie gujht lea.
Staateministere Erna Solberg, klijma- jïh byjreseministere Tine Sundtoft jïh ålkoerijhkeministere Børge Brende sijhtieh nöörjen reerenassen åvteste årrodh.
Vuesieh gaajkesh saakh
Gosse cancerem aajhtsa cellepryövenassevååksjemen tjïrrh dellie pråvhka dan aareh tsiehkine årrodh båehtjierdimmie aelkebe jïh vaenebe lissiehdåårresinie.
vihkeles dïejvesh buerkiestidh mah leah saemien soptsestimmieaerpievuekesne
Maahtoeulmieh 1P-B mænngan– Jåa1 barkoefaageles ööhpehtimmieprogrammh
Gosse lea veeljemen bïjre lïerehtimmiedarjomijstie, lohkehtæjja tjuara krööhkedh mij skuvlesne gååvnese.
Lissine tjïrrehtimmien mierieh aaj buerkiestamme sjidtieh.
Ööhpehtimmiem tjïrkedh noerhte-, julev- jïh åarjelsaemiengïelesne
Ryökneme
bovtsen tjåerviej bïjre
Jaepien 1963 barkoe goh åejvie-lohkehtæjja Noerhtelaanten laanteburrie-skuvlesne sjidti jih manne dahkoe ohtsim.
Dïhte jïjtjedomtesem nænnoste jis hijven realsjovnh jeatjide åtna, dovne voelpide, gïeriesvoeterealsjovnide jïh fuelhkide.
Jis lea nuerebe 18 jaepien båeries maahta lustebe aath darjodh enn dågkam ohtsedidh.
Teestelaajroen sisnjelen registreradi man gellie bovtsh seedtijinie jïh bielelen seedtije mah lin meatan plåavhkesimmine bïjligujmie.
Veeljemeöörnege / Bïevnesh / Kampanjeside / Veeljeme jïh veeljemelåhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén tjåadtjohte Saemiedigkien laejhtemem prosessen vööste bovtselåhkoegiehpiedimmine.
- Mennie mieresne datne tuhtjh daate krirrie / dah krirrieh aktem poltihkeles programmemåtna / utnieh man bïjre datne siemes ?
Dåarjoe aaj vadtasovveme tjïjhtje joejkebæjhkoehtimmide, göökte bæjhkoehtimmieh religijööse tovnajgujmie jïh göökte bæjhkoehtimmieh maanamusihkine.
- Saemiedigkieraerie sæjhta dovne voenges siebriedahkh, siebrieh, dotkemebyjresh, tjïelth jïh staateles åejvieladtjh bööredidh meatan årrodh haestemi jïh vaastoej bïjre dajve- jïh byjresepolitihkesne digkiedidh, Åhrén jeahta.
Meatan årrodh Finnmaarhken mineraaleforumisnie
eevtjedh guktie jijjedehteme- jïh gåassomefaaledh saemien goeren mietie saemien dajvine tseegkesovvedh
Maadthlaaken nænnoestimmieh leah demokratijen tseegkemegierkieh.
Maahta ånnetji nåake damtedh
• DarjoehseammalaakanTwitter-bïevnesigujmiepolitihkerijstie.
Ulmie
voestes lea gyhtjelasse mij reakta ööhpehtimmie saemien gïelesne, jïh gusnie fïerhte learohke dam reaktam åådtje.
Prosjektets geografiske virkeområde er del av Femund, hele Riast-Hylling og del av Essand reinbeitedistrikt i Selbu, Tydal, Røros og Holtålen kommuner.
Ööhpehtimmiedirektovraate
1.
Man gåhkese learohke maahta ryöknedh ?
Ij daarpesjh voejngehtem vestieslaakan hopsedh jallh viskes baenieh åadtjodh.
Aellieh dam toaledtese bïejh.
Dan åvteste tjoerh veelelaakan fulkesidh
Goebperh eah vuesiehtimmien gaavhtan ohtjegåetesne laanesth.
Dåapmestovlelaake vuesehte saemielaaken njoelkedasside gosse saemien gïelen åtnoem dæjpa.
Guktie bertemh gååvnesieh mah maahtoem utnieh saemien gïelesne jïh siebriedahkeaamhtesisnie
Gaajhkide almetjidie lujjieslaakan vuartesje, man tjaebpie leah, maaje eah dam vuesehth.
Saemien Gïelegaaltije lea saemien almetji bijjemes faageorgane dovne jïllemes nännoestimmie byjjesfaamoem åtna mej bïjre aamhtside mah saemien gïeli bïjre.
PRM: «Faamoe» bæjhkoehtamme sjædta - sjïere nuepie saemien sïeltide
*Barkofaagi ööpehtimmieprogramminie vaenebe tæjmoeh Jå1 jïh Jå2 goh Jå1 studijeryöjredimmie ööpehtimmieprogramminie.
Daate guktie tjåådtje Saemiedigkien bïevnesisnie jielemeevtiedimmien bïjre saemien dajvine.
Pryöve 1. daltesasse lea jïjtjevyljehke, men dastegh skuvle jallh tjïelte sjæjsjele learohkh skuvlesne edtjieh goerehtallemepryövem tjïrrehtidh, dellie gaajhkh learohkh daltesisnie pryövem tjïrrehtidh.
Govlehtallh Saemiedigkie jïh aalkoealmetji abpeveartenen iktedimmiedåehkie (Global Coordinating Group / GCG)
Dåarjoe seminaarese Båatsoelaaken jïh almetjereaktan bïjre
Daennie åejvieboelhkesne galka lïeredh vuejnedh kultuvrem gïelen muhteste jïh gïelem kultuvren muhteste.
Tjïerteste, dennie prinsihpen ussjedimmesne saemien gærhkoejielemen bïjre ektiedamme staatese, dle tjuara joekehtehtedh staategærhkoeektiedimmien gaskem jïh staate-saemieh-ektiedimmien gaskem.
Daate aktem fleksijbele strategijeåtnoem vuesehte.
Åejviesuerkie tjaaleldh govlesadteme lea maehtedh guarkedh jïh nuhtjedh dam eengelske gïelem viehkine lohkedh jïh tjaeledh, jïh maereles lohkeme- jïh tjaelemestrategijh nuhtjedh.
Sámi allaskuvla (2012): Samiske tall forteller 5.
Mubpieh mah båatsoem demtieh
- Vædtsoesvoete nyjsenæjjaj vööste lea aaj akte dåeriesmoere saemien siebriedahkesne.
Daan jaepien dle reerenasse dam saemien saevegem bijjede Staateministeren kontovren uvte Akershus festningesne.
Vuarjasjimmievæhtah:
Destie maahta sjïdtedh Sosiaaleståvroe hoksebarkijidie bæjhkohte Healsoe- jïh skïemtjehokse dïedtemoenehtsasse, HSAN.
4 Guktie illedahkide nuhtjedh goh våarome dan vijriesåbpoe lïerehtæmman ?... 6 2.
- Manne joekoen geerjene mijjieh dan naa varke sïemes sjïdtimh.
Sjaevehtsvoete jieledem vaalta
Vijriesåbpoe dle guejmieh daan bïjre seamadamme:
Pryövese 1. daltesasse lea iemie daam gaertjiedidh jïh ajve strategijh nuhtjedh ryöknemasse jïh klassifiseradæmman
Saemiedigkien voereseraerien åvtehke Inga Karlsen.
skuvleskovhtem krïevedh ?
Goekedimmie jïh radio-aktiviteete
«ajveš båajhtode tjaala, jallh mejtie ij sijjie-aarvoem guarkah, tjuara goerehtidh maam Tanja ussjede, jïh man åvteste dïhte 71 tjaala sijjeste 17.
Bene læjhkan ij leah seekere mov reaktoe.
Åålmehtahteme joe tjöönghkeme jïh bæjjoehtamme statistihkem dæjpa statistihken jarngebyrå:esne vuj aamhtesh mah leah ovmessie saemien institusjovnistie åådtjeme.
Kulturejieleme
Moenehtse vïenhti positijve sjïere aevhkieh lin daerpies, juktie seamma reaktah buektiehtidh saemiej jïh nöörjen almetji gaskem.
14:15.
Gïelelohkehtimmie
Sámi biebmu – Saemien beapmoeh, bihkedassh, ovmessie gaaltijh, vuesiehtimmien gaavhtan:
Gaajhkine daajroesuerkine
EN. ’ i Maanakonvensjovne vihteste dah saemien maanah reaktam utnieh gïelem, kultuvrem jïh religijovnem nåhtadidh.
Politihkere gïen diedte
3 lïhtsegh 6 lïhtsegijstie nammohte Finnmaarhkeneekesne, mij dajvem jïh vierhtieh Finnmaarhkesne reerie Finnmaarhkelaaken mietie.
Daate akte
Faagem vierhtiedidh
Tijje ektesne soptsestalledh
Juvrh vielie krööhkestieh goh gåatomekreekh
Saemieh Nöörjesne dan åvteste aktem sjïere dïedtem utnieh meatan årrodh tsevtsedh ihke tsiehkie aalkoealmetjidie jeatjah lehkesne veartenisnie buerebe sjædta.
Gaajhkesh reaktam utnieh indivijduelle gyrhkeles dïenesjh saemien gïelesne åadtjodh Dennie nöörjen gærhkoen åålmegisnie reeremedajvesne.
Cellepryövenasse maahta ellien sjædta gïerve toelhkedh.
Daesnie aaj vuarjasjimmiebïhkedimmiem gaavnh mij buerkeste guktie edtja pryövide staeriedidh.
Daate sæjhta aaj daerpiesvoetem lissiehtidh jieniebidie lohkehtæjjide.
Jaavoe, Noerhte-Trøøndelaage lea jarnge dotkijasse jïh evtiedæmman sjidteme, gaajhkene lehkesne.
Mennie mieresne almetjh sijhtieh ræhpas årrodh demensen bïjre sæjhta joekehts årrodh almetji gaskem mah demensem utnieh jïh dej fuelhkieh.
Abortem darjodh ij darjoeh gïerve nåajsan sjïdtedh dan mænngan.
Lohkehtæjja 17 viskes daabloeh bïejeme sov uvte.
Asve lea reaksjovnh nervesysteemesne mah ij maehtieh jïjtje stuvredh.
Vuertieminie medtie 800 aalkoealmetjen saadthalmetjh, - raeriestæjjah, ovmessie vïhtesjæjjah jïh tjirkijh preesseste abpe veartenistie Altese båetieh ruffien 2013, juktie ENn generaalekrirrien veartenekonferansese ryöjredidh aalkoealmetji bïjre New York ’ sne 2014.
Tjaktjen 2018 Telemarksforskning barkoem åadtjoeji Saemiedigkeste Duodjeinstituhttam evalueradidh.
gieline stååkedidh jïh voejhkelidh, rijmh, raajroeh, jievkehtimmieh, tjoejenassh, jïh baakoeh gïelesne utnedh
unnebelåhkojde, dan mietie daajroeh dej
Jis akte jienebelåhkoe stoerretjåanghkosne lea sohtehtihksraeriestimmiem buakteme saemiedigkieraerien vööste, presidente saemiedigkieraerien laehpemem bïeljele.
Dellie maahta buerebe årrodh naan gille sæjroeh veeljedh mejtie learoehkinie ektine gïehtjede.
- Saemiedigkien barkoe båatsoe-aamhtesigujmie tjuara betnesne utnedh aktem hijven laavenjostoem båatsojne.
Prosjekte edtja seamma tïjjen aerpievuekien daajroem sertiestidh dehtie båarasåbpoe boelveste nuerebe boelvese.
Baajh learohkh jurjiehtimmiem buerkiestidh, jïh jïjtjh beapmojde vuarjasjidh mearan barkeminie.
Phone: +47 971 29 305
Departemeente aktem mieriedimmiejarkelimmiem dorje maam gånkan resolusjovnesne nænnoste, dïhte sæjhta jiehtedh aamhtese staateraeresne gïetesåvva.
Nåake ryöknemetjiehpiesvoeth leah ektiedamme minngebidie tsagkesidie ryöknedimmine.
Ij leah nuepie refereradidh jallh siteradidh raeriestimmieh mah leah våålese steemmadamme mah joe tjåanghkoegærjesne gååvnesieh.
Bæjjese fulkedh diagnovsen mænngan Dåakteren lea åejviedïedte salkehtimmiem jïh medisijnen dåarjedimmiem hoksedh.
lohkehtæjja maahta learoehkidie dan bööremes lierehtimmiem vedtedh
Fïerhten jaepien soejkesjem orrestahta.
Gosse ræjhtoe staaten åejvieladtji jïh saemiej gaskem lij goh stööremes jaepiej 1980-81, dellie lij daerpies politihkeles byjhkesjimmiejgujmie saemien reaktaj bïjre.
Tjïeltereforme / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Veanhta hijven aktine jïjtse daajroestrategijine Noerhte-Nöörjese / Raastendåaresth regijovnaale laavenjostoe / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Datne maahtah jeatjah almetji åvteste rohkelidh
Nïejth aaj pryövoem tsavnoste vedtedh.
Jis nåajsan ij edtjh starnegoerehtimmiem tjïrrehtidh, guktie gohtje screening, mammografijine.
Daate åesiesleakadimmie ojhte unnebe sjïdteme, jïh jïjnjh saemien tjïelth aktem sjïdtedimmiem utnieh guessiejielieminie, goh Raavrevijhke, Láhppie (Loppa), Unjárga (Nesseby), Hábmer (Hamarøy), Snåase jïh jienebh.
Learohkh mah tjabreminie ryöknedh, daamtaj viesjies dïejvesegoerkesem utnieh ektiedamme taalide.
- Saemien tjaelijh jïh bertemh jïjnjh hijven prosjekth deellieh, jïh kvaliteete gelline daejstie prosjektijste vuesehte aktem lidteratuvrescenam mij bïhtsegeminie.
–Jaepien 2015 mijjieh stoerre teehpemh utnimh mejtie bïerne lij dorjeme, joekoen Luvlie-Finnmaarhkesne.
Byöroe båarasåbpoe learoehkidie skreejredh saemiestidh sinsitnine jïh nuerebe learoehkigujmie ektine skuvlesne.
Vihkeles laavenjostoeguejmieh saemien gïelenænnoestehtemebarkosne
Dah maehtieh budsjedtem darjodh gosse skuvlesne, beapmoejurjiehtimmesne.
Orre ståvroelïhtsegh nasjovnaale- jïh vaarjelimmiedajveståvrojne
Maanagïerth jïh aktegsbarkijh leah sinsætnan guessine mïnneme, jïh daamtaj sinsitnine gaskesadteme.
Lahtestimmiediedtem vuesehte gosse jeahta: «Ijje, datne miste vaaltahš
Bïhkedimmiedïenesjem duedtesne veaksahkåbpoe darjodh
Dennie tjaalegisnie Instruksjon tjåådtje man guhkiem learohkh edtjieh utnedh laavenjasside loetedh fïerhtene sæjrosne.
Såemies fuehpies våhkojne dle 920 vuelienommh tjøønghkin mah skïereden aalkoelisnie deellesovvin tjïelten åajvan Rune Kjølstad jïh dajven åvhtehkasse, Hans Jan Håkonsen Staaten geajnoesuerkesne.
Voenen nyjsenæjjah goh teema
Daelie ajve naan gille gievrieh aajmene, ij guhte lea saemien aajhteri luvnie, jïh dan åvteste libie geerjene ihke gievrie bååstede deellesåvva, Olsen jeahta.
Vuarjasjimmie ohtsemijstie jïh våaroehtimmie ohtsemi gaskem
Guhkiebasse learohkh edtjieh hijven taalegoerkesem
Mah gyhtjelassh hijven jïh jeereldihkie gïelem utnin ?
Pryöve möölehte guktie learohke maahta aelhkie strategijh nuhtjedh gosse veahkah juaka jïh klaassifiserede, jïh aelhkie aerviedimmieh darjodh.
stïnkes øøkonomije dåarjegh saemien gaarsjebarkose jïh saemien gaarsjen prosjeektide spealadimmiebeetnegijstie vedtedh
-Pedagogeles materijelle jïh stååkegaevnieh edtjieh viehkiehtidh guktie barkijh jïh maanah ektesne saemien nuhtjieh goh stååkedimmiegïele, lïerehtimmiegïele jïh veeljieh saemien nuhtjedh gosse jeatjah saemiengïelen almetjigujmie ektine, Muotka jeahta.
Maehtedh tjaeledh saemien gïehtjedimmesne, dellie galka joekehts sjaangerine jïh gellie joekehts teeksth tjaeledh.
2.
Annje dorjemasse gejhkiegueleste loedtehkistie
Budsjedtesne 2015 dellie dïhte ohtsijebaseradamme beetnehveahka juktie learoevierhtieh evtiedidh, 21 025 000,- daate lissiehtimmie lea 3 400 000,- kråvnah jaepeste 2014.
Mieriedimmieh sjïehtesjimmien bïjre loesegöölemistie (mearoe jïh jeanoe)
Dah ulmieh sijhtieh våaromem årrodh vijrebe evtiedimmien åvteste råajvarimmeste soejkesjeboelhkesne.
Gosse Divtasvuodnan (Tysfjord) tjïelte meatan sjïdti 2006, dle laakem jarkeli, guktie daelie reeremedajve lea mieriedimmien tjïrrh vihtiestamme.
Noerhte-tröönderen guejmievoeten bieleste sïjhtem mijjem barkojne læhkoehtidh jaepien 2013.
Saemien bijbele-jarkoestimmie gietesåvva bieliekapihtelisnie 5.5. Daesnie buerkeste guktie tsiehkie lea, jih mij daerpies bijbelejarkoestimmiebarkosne, dovne noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemien gïelesne.
Jis allergijeles naan såarhte antibiotikan vööste, dellie vihkeles dam jiehtedh goerehtimmien åvteli.
løøneme-øørnegh saemien tjiehpiesvuekide øørnedh, vuesiehtimmide saemien jarngine jïh byjjes ståapojne
Åålmegeraerie jïh gærhkoen barkijh voengesisnie, gihtjelgieh aktem sjïere diedtem vaeltedh juktie saemien gærhkoejielemem gorredidh gyrhkesjimmine jïh jeatjah gyrhkeles darjosne, soejkesjen bïhkedassi mietie.
Nanna Thomassen
Produksjovne dehtie åarjelsaemien maana-TV-raajroste “Sööfe” lea akte laavenjostoe gaskem TMM produksjovne AS jïh NRK Super jïh NRK Sápmi, jïh raajroe sæjhta seedtesovvedh NRK:sne.
Lohkehtæjja guhte dejtie øøhpehtamme, lij orrejamme jih nimhtie manne dan sæjjan bøøtim.
Dïhte nænnoestimmie göölemen bïjre fjovline aaj aktem såarhts fjovlereaktam vadta, ihke stuerebe vïnhtsh eah sïjhth gåhkese juhtedh.
9.
skaehtieetate
Learohkh noerhte-samien dajvijste lin væjkeles daaroestidh. Måjhtam ajve aktem giese lij tsagkese daaroen soptsestidh.
struktuvrem utnieh. Maahta væjsehke årrodh joekoen daejnie taaline haarjanidh dej viesjiehtommes learohkigujmie, dovne taalebaakoeh jïh struktuvre. Vihkeles learohkh åadtjoeh taalh bæjjese tjuatan ryöknedh guktie dah maehtieh ektiedimmieh jïh möönsterh vueptiestidh taaleraajrojne.
Jaepeste 2007 kristemeliturgije åarjelsaemiengïelesne gååvnese goh pryövemeöörnegem.
Aajkoe lij bïeljelimmiesysteemen åtnoejearsoesvoetem jïh hööptije effektem vihtiestidh arktiske daelvietsiehkiej nuelesne.
blommasjædtoeh goerehtidh jïh buerkiestidh, jïh funksjovnide dejtie ovmessie sjædtoebielide buerkiestidh tjaaleginie jïh guvviejgujmie
Stoerretjåanghkoe daah 3 faagemoenehtsh veeljie: soejkesje- jïh finansemoenehtse, byjjenimmie-, hokse- jïh ööhpehtimmiemoenehtse jïh jieleme- jïh kultuvremoenehtse.
reeremebyjjesfaamoeh viehkiehtidh dan orre laaken
169), men aaj jeatjah almetjeriekteles njoelkedassh.
Råajvarimmie 18.
Jåa2 barkoefaageles ööhpehtimmieprogrammh
Saemiedigkie Såevmesne Såevmesne akte moenehtse saemien aamhtesidie tseegkesovvi 1973.
- Akte joekoen hijven daltese orreme daan jaepien ohtseminie, jïh mijjieh aaj geerjene ihke dan jeenjesh mah joejkem meatan vaeltieh aerpievuekien jallh daajbaaletje hammosne sijjen musihkesne, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Lohkh vielie:
Mijjieh aktem sjïere programmem dorjeme bearjadahkese 26.06., jïh dejnie sïjhtebe mijjen learohkh skreejredh.
Maehtedh ryöknedh: Baajh learoehkidie ryöknedh man dovres sjædta lyjhkedskreekem utnedh.
Daejrebe låhkoe maadthskuvlelearohkijstie mej saemien voestesgïeline lea naa jiebne, men låhkoe learohkijstie mej saemien mubpiengïeline, ånnene.
(Silje Karine Muotka saemiedigkieraerien barkoem stuvrie gyhtjelassigujmie Nussiren bïjre.
– Laakine maahta jarkelimmieh darjodh mah maehtieh jienebh dejstie haestiemijstie illedh, goh tjïelke tjïertestimmieh reaktan bïjre saemien lïerehtæmman jïh laakine vihtiestidh reaktam saemien learoevierhtide, Mikkelsen jeahta.
Dej geervi dïedte skuvlesne ij oktegh irhkesovvedh jallh tjarmesovvedh.
Akte vadtese maam edtjebe vihth mijjen eerpijidie vedtedh.
Daamhtaj maana jïjjege baaktjesistie fahkoe juktie jienebe benkehte gosse gællesje.
Læjhkan ij leah mejtegh mah departementem heerredh dagkerh soejkesjebïhkedassh nænnoestidh.
Mubpesth reerenasse sæjhta aktem jïjtjeraarehke staateles dïedtem saemien kultuvren åvteste gorredidh akten bijjemes, nasjonaale kultuvrepolitihken tjïrrh, mij aaj saemien kultuvrem feerhmie, (…
Dïhte jorpe vaanterdimmiehaalle, jïh ihke gåetie dan gaahpode sisnjelde, dle goh akte gaahpoeh scene vååjnoe, gaajhkesh sinsitniem vuejnieh jïh dah – guektiengïerth goerkesisnie – klaeriedihks almetjh gåetiem jeatjatehtieh akten klaeriedihks jïh svihtjije scenese, akte vuestiebielie dejtie stoerre doedteridie ålkone.
Saemiedigkieraerie raerieh sæjhta saemiedigkiebïevnesasse arealen jïh byjresen bïjre.
Dåarjoe aaj prosjektide vaadtasåvva mah åarjelsaemien gïelem jïh kultuvrem hijvenlaakan våajnoes darjoeh aktene gemtebe ektiedimmesne.
Saemiedigkien stoerretjåanghkoe lea Saemiedigkien bijjemes åårgane jïh faamoe.
Daltese
Maadthskuvlesne siebriedahkefaage feerhmie åejviesuerkide goerehtæjja, siebriedahkedaajroe, geografije jïh histovrije.
Gïelebaalhka vadtasåvva aktegsalmetjidie jallh åårganisasjovnide Nöörjesne, Sveerjesne, Såevmesne jallh Russlaantesne mah saemiengïelen evtiedimmien åvteste berkieh.
Dellie daate akte faalenasse dutnjien.
Healsoejarngesne:
Vihkeles mijjieh aktem konvensjovnem åadtjobe mij gaajhki guejmiej reaktah jïh ïedtjh hijvenlaakan gorredieh, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Saemiedigkien stuvremetjaatsegh gïelen bïjre
Privatisth edtjieh njaalmeldh eksamenem vaeltedh.
Daan biejjien akte orre tastatuvre saemien væhtajgujmie båata dovne Android- jïh Iphone-nuhtjijidie.
Daenbiejjien ovmessie saemien maanajgïerth gååvnesieh.
Internate buerebe voenen skuvleste
Vihtiestamme goh mieriedimmie Maahtoedepartemeenteste 21.08.13
1 dejstie 3 almetjijstie lea aalkoealmetjh.
Gyhtjelassh-giehtjedimmie eejhtegidie aaj maahta aevhkies årrodh.
Daate konvensjovne aaj meatan vaaltasovveme nöörjen reaktesne mij jeatjah laaki åvtelen båata, v. almetjereaktalaakine.
Jalline: Moeneme loekteste rïektes sievine Såålejaevrien åarjemes loektese, debpede tjaetsiegohkedahkem Bijjie-Sipmehken gåajka (Vestre Sipmeken), vyjrehkåbpoe tjaetsiegohkedahkem rijhkeraastese VuelieSipmehkisnie (Austre Sipmeksjøen).
Fylhken-tjïelte jïjnjh millijovnh vadta dåarjojne ovmessie råajva-rimmide.
Mij lea bi, heteroe jïh homoe ?
Seksuellen syjhtede – bi, heteroe, homoe
Raeriestæjja govlesadteme
Maajhööhpehtimmietæjmoe Learohkh vijriebasse berkieh aamhtesinie.
Bïssede gïetide åvtelen skuvlese båetede, jïh dallatjinie dijjieh gåetide båetede.
soptsestidh guktie gierkie-aalterealmetjh vijrijinie jïh tjöönghkijinie veasoejin, jïh fantaseradidh dej voestes almetji bïjre mah laantese böötin jïengetïjjen mænngan
Dah faalenassem aalkoekuvsji bïjre vedtieh gusnie naaken poengem vedtieh jïh naan kuvsjh leah vielie praktihkeles, goh gïele- jïh duedtielïerehtimmie ektesne.
3.
Tjuara sjïehteladtedh guktie maahta saemien eensilaakan nåhtadidh siebriedahkesne, goh sijjieh jïh gaavnedimmiesijjieh maanide, noeride jïh geervide.
Gosse staateles åejvieladtjh daelie leah daam stoerre bigkemem bïegkejårrehtsijstie luhpiedamme, dah leah seamma tïjjen nöörjen staatese aktem enn stuerebe dïedtem vadteme juktie gorredidh båetije bigkemh daennie dajvesne eah båatsoen jieledetsiehkieh enn nåakebe darjoeh, Larsen jeahta.
Dåarjoe tjïeltide / fylhkentjïeltide saemielaaken gïelenjoelkedassh reeremedajvine jaapetjen olkese maeksedh njoelkedassij mietie.
illedahkenuepiem buerkiestidh jïh aarvehtsem jiehtedh goh brööke, prosente jïh desimaaletaale
Ij maehtieh tjoeleskïemtjelassem destie åadtjodh.
Bïevnesen akte guhkies perspektijve, jïh sæjhta iemie årrodh bïevnesem gïehtjedidh golme- njieljie jaepiej mænngan juktie vuarjasjidh mejtie Saemiedigkie lea dejtie ulmide jakseme mejtie bïevnesasse bïejeme.
Tjuara dannasinie råajvarimmide sjïehtedidh gïeli joekehts daerpiesvoetide.
Gosse learohkh saemien beapmoeh jurjiehtieh, gelkieh dellie barre saemiestidh.
15:30-17:30 Matservering på Åarjel-saemiej internate.
Viehkine daehtie bïevnesistie, jïh akten hijven dijalogen tjïrrh voernges åejvieladtjigujmie, dle Saemiedigkie veanhtede dah ekonomeles mierieh saemien gïeleevtiedæmman Nöörjesne tjarke læssanieh.
Ulmie:
Vuesiehtimmien gaavhtan lea reaktoe Bijbelen båassjose biejedh.
Vadsøen faangkegåetesne akte vuasahtalleme aktene laavenjostosne Varangeren saemien museuminie, mij saemien histovrijem jïh kultuvrem hijvenlaakan vuesehte.
Gellie goerehtimmieh vuesiehtieh areaaleteehpeme lea dïhte stööremes aajhtoe båatsoen vööste (Danell 2005, Pape jïh Loeffler 2012).
Saakedorjemasse politihke nænnoestimmieorgaanine.
taali gaskem. Nuhtjh maaje konkretiseradimmiematerijellem guktie learohkh maehtieh vuejnedh differansem gaskem golme jïh vïjhte lea göökte, dan åvteste göökte plusse golme lea vïjhte.
Mïnnemh ietniehokse- jïh maanahoksedåastoevisnie (MVC jïh BVC) åesehts ellies laantesne.
Numhtie lea skreejrehtimmie aejhteme unnebelåhkoegïelijiste lea bööremes tsiehkieh ræjhkoe jïh demokratijen siebredahkesne.
Abortem darjodh ij darjoeh gïerve nåajsan sjïdtedh dan mænngan.
Maahta aktem veahkam vïjhte eeplajgujmie vuesiehtidh viehkine baakojste «vïjhteš, vïjhte sïevijste | | | | | jallh taalesymbovleste 5. Learohkh aaj tjuerieh
Saemiedigkie laavenjostoelatjkoem åtna Tromsøen tjïeltine daan biejjien, jïh lea aalkeme laavenjostoelatjkoem darjodh Altan tjïeltine.
Raeriem gihtjedh
Jaepieboelhkegåatome mij lea vuelnie vuemine jïh voeni mietie, sæjhta enn vielie gåetiej jïh geajnoej lïhke årrodh viertiestamme gåatomeareaaline mij lea bijjene vaerine jallh miehtjesne.
Jaepien 1993 lij voestes aejkien biejjiem heevehti.
Raeriestimmie gamte dåarjoem govlehtimmesne åadtjoeji.
- Jokkasjärvi: Saarivuoma, Talma, GabnáLeavnas-Kaalasvuoma, Kalix jïh Haparanda Sveerjesne.
Goerehtimmieh vuesiehtieh saemien maanah aktem stuerebe vaahram utnieh narrahtihks dåemiedimmiem dååjredh.
Gunnar Claus, Barkoemaarkedestatistihken seksjovne, Statistisk sentralbyrå, Oslo
Dïhte giem lååvke Jupmelen uvte lokngesåvva, dïhte gie mijjese jielemem vadta jïh gie sæjhta mijjen ektine aavoedidh.
Gïelesertiestimmien gaavhtan boelvi gaskem dle akte aevhkie gellie saemieh seamma sijjesne årroeh.
Gåabpatjahkh jïjtsh barkijeåasah meeksin.
vuartasjimmie aaj vuesehte maahta gyhtjelassem gihtjedh jis saemielaaken gïelenjoelkedassh ellies krievemh geptjieh europeijen paktesne regijovnen- jïh unnebelåhkoegïelh.
Dah jarkoestimmieh leah gåetiesæjrojne Tromsøen jïh Vadsøen faangkegåetine.
Gånka staateraeresne edtja eatnemegellievoetelaaken mietie vaarjelimmiemieriedimmieh nænnoestidh.
Gïelelutnjeme lea Saemiedigkien guhkiebasse barkoe saemien gïeli åvteste, jïh åssjaldahke lea dam gellie jaepieh tjïrrehtidh.
Seedth elektronihkeles syökemem.
Råajvarimmie 38.
Gïeledotkeme lea vihkeles juktie aktem daajroebetniem gïeleevtiedæmman tseegkedh.
Dejtie learoehkidie sjïere matematihketsagkesigujmie, byöroe vuarjasjidh mejtie daerpies lissie dåarjelimmiem aaj
Ryökneme
Saemiedigkie jïh Saemien tjiehpiedæjjaraerie aktem orre laavenjostoelatjkoem jååhkesjieh duarstan goeven 10. b. Oslosne.
Barkoedajve:
- Gosse dah edtjin skuvlesne aelkedh, idtjim jiejkh, mohte deejrim dejtie bøøremes internaten skuvlese sedtedh.
Daate lea aerpien jïh aerpievuekiej bïjre, men seamma tïjjen gorredidh, sjugniedidh jïh orrestidh.
Dåaktere pråvhka vaestiedassem laboratorijumeste åådtje tïjjemieresne, akte jallh göökte biejjieh.
(f) Dåårrehtimmiem jïh saavremem lohkehtæjjijste lissiehtidh saemien gïeline, jïh nuepiem lissiehtidh saemien gïelh nuhtjedh saemien maanide maanagïertesne gaajhkine dajvine.
digkiedidh jih vierhtiedidh mij dïhte ietniengïele, guektiengïelevoete jïh maereles guektiengïelevoete jïjtsh gïeletsiehkien muhteste jïh jïjtsh dååjrehtallemi muhteste jïh destie jïjtsh gïelemaahtojde vierhtiedidh gellie gïeline jïh joekehts gïeletsiehkine
Åtnoem sjyötehke gaaltijijstie vuesehte (jis dam nuhjtjie)
Faage nöörjen maahtoeulmieh åtna 2., 4., 7. jïh 10 jaepiedaltesen mænngan maadthskuvlesne, jïh Jåa1, Jåa2 jïh Jåa3 mænngan studijeryöjreden ööhpehtimmieprogrammesne jåarhkelïerehtimmesne.
Ij leah vaarege mohte kråahpen vaarjelimmie ovlemidie.
Jïjnje tjåenghkies, men jïjnje aaj joekehts.
Madeleine Renhuvud gie gærjam tjaaleme jïh guvviedamme lea Mihten sijtesne byjjenamme.
Stoerre joekehtse Twitter-bïevnesinie jïh maam Facebooksæjrojne tjåådtje ?
- Infratseegkeme
datne maahtah jienebem lïeredh … (Lohkehtæjja tjaala mij dïhte maahta årrodh.)
Vielie bïevnesh dov gïelekåarhtesne gaavnh.
11.30 - 12.45 Gïele jïh reaktah.
Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh
Njaalmeldh gaskesadteme
Saemiedigkie lea gåassoehtæjjah konferansese Alta 2013 jïh lea teknihkeles öörnedæjja.
Vielie bïevnesh:
Aborten åvteli
Råajvarimmie 55.
Aaj åarjelsaemien gïelem jïh kultuvrem nænnoestehtedh tjïelten åårganisasjovnesne, jïh abpe åarjelsaemien dajvesne.
Eah beetnegh gååvnesh juktie dam tjïrrehtidh.
Diedtieh åelkiesbielesne jïh veeljh ” Skjul ”.
Jallh dagke sïjhth naan åajvoehbaakoeh jiehtedh aktene jeatjah saemien gïelesne goh jïjtje soptsesth?
Tjoeperdimmieraastem sïjhtebe bæjhkoehtidh mïetsken 2015 minngiegietjesne.
Åarjene Høgskardhus:n luvhtie jïh rïektes sievine jaevrien Høgskarvatn dåaresth dahkoe gogka dah johkh Leaddojohka jïh Beagasanjohka aktese gelkieh.
Thomas jïh Danica edtjieh geerve almetjinie sjïdtedh fïereguhtene bielesne dehtie tjåenghkies veartenistie.
Daamhtaj aaj naan gyhtjelasside vaestiedidh gosse pryövenassem vedtedh.
Vuarjasjidh jïh laejhtehkslaakan vuejnedh konklusjovnide jïh daatide lea vihkeles statistihkesne.
Gïehtjedimmie gïelem utnedh
Dah learohkh edtjieh meatan årrodh aktem hijven båetijen biejjien skaepiedidh gosse dah edtjieh politihkeles råajvarimmiej gaskem veeljedh, byjrese, starne / hokse, gaarsjelimmie / kultuvre, øøhpehtimmie jïh ålkoerijhketsiehkie.
- Mijjieh leavloem bïejeme akten faalenassese gaajhkesidie, jïh mijjen ulmie lea abpe dam voenges siebriedahkem meatan vaeltedh Altesne.
Åejvieboelhkh ektesne govlesuvvieh.
Daan mearan dle ij dagkerh veele goerehtimmieh dorjeme, jïh ij leah buektiehtamme nuekies hijven vihtiestimmiem skååffedh gïeletsiehkien bïjre siebriedahkesne.
raarastalleme-hammoeh öörnedh dejnie
New Yorkesne.
dåarjelimmiebarkoste.
Learohkh tjuerieh guarkedh taalh tseahkan gårrelgieh, jïh tjuerieh
Man gaavhtan ij saemielaaken gïelenjoelkedassh ellies dåeredh, vååjnoe vaenie maahtoem saemien gïelesne barkijij gaskem byjjes reeremisnie, jïh skreejremevåaromem almetjistie gosse almetjh faageööhpehtimmine jïh maahtoe saemien gïelesne, vaenesh.
Vædtsoesvoete nyjseni vööste – akte abpeveartenen jïh lïhkemes dåeriesmoere
Gaajhke tjïelke gieriesvoete Jupmielistie båata.
Rïhpestimmie Jovensåhkoeseminaareste jïh prïhtjege 11.
Saemiedigkien aejlies gåetie, stoerretjåanghkoesavka, vååjnoe goh dïhte tjïelke tjiehtjele mij byöroe årrodh, jeatjah gijjijste geerestammme - aaj visuelle.
Mijjieh saemien kultuvremojhtesh aaj daesnie gaavnebe.
Tsïengelen Raanes Sørensen edtja lïerehtæjjine aelkedh aktene profesjovnelle baledtekompanijesne, Coastal City Ballett
Saemielaaken gïelenjoelkedassh vihtiestieh saemien jïh nöörjen leah seammavyörtegs gïelh.
Daah institusjovnh leah aktem vihkeles råållam åtneme ihke noerhtesaemien gïele lea evtiesovveme jïh åtnasovveme.
Tjaaleldh eksamenem jarngesne dorje.
Tsiehkie åarjel- julevsaemien gïelese lea joekoen laejhtehks.
Rïektesisnie sæjhta jiehtedh dagkeres lïerehtimmievuekie lea maajhööhpehtimmie, intensijve ööhpehtimmie jallh gïelebiesieh.
NSR
2001:453).
Voernges, regijovnale jïh voenges åejvieladtjigujmie jïh aktöörigujmie laavenjostedh
Åarjene jïh luvlene: Rijhkeraastem dehtie Rv:ste 272 (Pålnorøset) Lenesjávri gåajka.
Jis ovsïemes guktie dajvem nuhtjedh dellie Gåatomemoenehtse nænnoste guktie.
im daarpesjh baakoeh daamtaj ohtsedidh gosse tjïertestem
3.9.3 Veanhtadimmieh Nöörjese jïh Saemiedægkan
Daesnie ektiedamme teeksth gusnie tjoejenassh, tjaeleme jïh guvvieh ållesth åssjaldahke sjædta.
pryövem tjïrrehtidh ?
Tlf: 78 47 40 48
Institusjovnebigkeme jïh institusjovneevtiedimmie leah dan åvteste dïhte vihkielommes, juktie gorredidh jïh evtiedidh dam saemien siebriedahkem jïh dam saemien demokratijem.
Vååjnoe geerve maehteles saemiengïeleldh barkijh skååffedh Healsoe- jïh sosijaalesuarkan, aaj saemien gïelen reeremedajvesne.
Våarome:
Clevin, Jørgen: Jaahke jïh Joakime, H. Aschehoug & Co, Oslo 1975
Plæjjohkemïerhki mietie dejnie daeverinie mejtie edtja ryöknedh, maahta vååjnedh goh Jåvva akti akti ryöknoe gosse satne edtja daeverh ryöknedh mah leah dåehkine bïejeme luhkie luhkie.
Sïjhth vielie daejredh ?
Nordlaanten fylhkentjïelte 1 356 250 kr
Institusjovnh fylhkesne:
Energije jïh mineraalh
Govlehtallijh:
– Saemien healsoebarkijh tjuerieh jïjtjh meatan årrodh premisside dïsse bïejedh, dan åvteste dah sijhtieh vihkeles årrodh seammavyörtegs healsoedïenesjh buektiehtidh.
Saemiedigkie maahta aaj vuastalimmieh buektedh gosse konsesjovneaamhtesh gïetede tjaetsiestuvremelaaken, energijelaaken jïh tjaetsievierhtielaaken mietie, jïh Saemiedigkie maahta krievedh regijovnale soejkesjh Byjresedepartementese vaaltasuvvieh, dastegh dah soejkesjh eah dejtie iedtjide krööhkesth mah leah vihkeles saemien kultuvrese jïh jieliemidie.
Gaskesadth daam faagegoevtesem mij bööremes vuekien mietie maahta dov gyhtjelassh vaestiedidh.
2019 Saemiedigkie sæjhta eadtjohkelaakan barkedh daej gïelebyjresi vööste daejnie dajvine juktie aelkedh jïh dåarjodh jienebh gïeleråajvarimmieh mah edtjieh gïelelutnjeminie viehkiehtidh.
IN-n (FN.) Stinkes Forumem aalkoealmetjidie jïh Sjïererabportøøren tsiehkie IN-n sjisjnjelen jïh bæjngolen nænnoestidh
Pryövh ånnetji ovmessie vuekine onaneeredh åvteli, dellie aelhkebe daejredh maam lyjhkoe.
Såemies aejkien viehkiem daarpesje
Kárášjohka: Davvi Girji o. s., 2. utgave.
Raeriestimmie Noerhtelaanti saemiekonvensjovnese lea dorjesovveme dej almetjerïekteles dïedti sjïekenisnie, mejtie Nöörje, Sveerje jïh Såevmie saemiej åvteste utnieh goh aalkoealmetjh.
- man gellie mah laavenjasside buektiehtin nasjovnale jïh dov learohkedåehkesne (geervevoete)
Akte krïevenasse learohke edtja maahtoeulmide goerehtidh duedtien learoesoejkesjijstie sïeltelïerehtæmman.
Lohkehtæjja maahta learohkem åvtese viehkiehtidh akten jeereldihkie jïh radtjoes strategijeåtnoen vööste, viehkine strategijh vuesiehtidh jïh guktie dah åtnasuvvieh.
Vuartasjibie guktie leah jïh mejtie leah sjiehteles daan barkose.
Gaskoeh julevsaemien (Sirkas jïh Jåkkåkaska Johkemehkesne Sveerjesne, Ballangen, Divtasvuodna, Hamarøy, Steigen, Sørfold jïh bielieh Fauskeste Nöörjesne).
Dastegh datne ih dov steemmereaktam nåhtedh, ih gujht maehtieh laejhtedh guktie siebriedahke lea.
Baakoegærjah jih grammatihke:
Seamma jis bakterijeinfeksjovnem vaajmoeklaffine åtneme.
Ij leah luhpie dååsveridh, prarrohkelaakan dåemiedidh jallh gupmierdidh.
Minngemes gujnielemmien voestes biejjie aalka ryöknedh jïh destie daajra man nåajsanvåhkoe sjædta.
http://www.regjeringen.no/nb/dep/fad/tema/samepolitikk/samiske_sprak/handlingsplanfor-samiske-sprak-.html?id=563658
goltelidh jïh jïjtjh aaj joejkedh, laavlodh jïh rijmh, raajroeh jïh tjihtesh åvtese buektedh
Saemiedigkieraerie aktem saemiedigkiebïevnesem kåansten jïh kultuvren bïjre böokti Saemiedigkien stoerretjåanghkose goevten 27. b. daan jaepien.
Fïereguhtelaakan dle daah vierhtieligke krievemh tjïelkestieh jïh Varangeren ræjhkoes åvtehistovrijem.
Moenehtsen mïelen mietie tjuara teknologeles dïrregh maajhööhpehtæmman jïh aktem noerhtelaanti laavenjostoem dåarjoehtidh juktie digitaale learoevierhtieh evtiedidh.
(ca. 3 sidor)
Areopagos-håaleme vuesehte mijjieh kristeles sjugniedimmieteologijen mietie maehtebe
Vaeriedajvine Åarjel-Nöörjesne aaj daemieskrievvietjïerth mah båatsojne gïehtelieh, leejjemelatjkoej mietie.
– Mijjieh veeljeme jïh joekedamme stipeendem njieljie noeride mah hijvenlaakan vuesiehtieh mejnie saemien noerh gïehtelieh tjeahpoen jïh gaarsjelimmien sisnjeli, jïh gusnie gaajhkesh leah hijven illedahkh åådtjeme jïh syjhtedassh utnieh enn væjkalåbpoe sjïdtedh sijjen sjangerinie.
Finnmaarhkekommisjovne.
Dah aaj tjuerieh tjaalegen åssjelem daejredh.
Jeatja vuekiem åtna prievien tjirrh gielem veeljemen åvtelen vedtedh.
Aktem sagki buerebe laavenjostoem evtiedidh, jïh aktem buerebe faageles dïedtejoekedimmiem utnedh institusjovni gaskem
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Mejtie beetnegidie åadtjoeh nuhtjesovvedh ?
§ 1 Rïhpestimmie voestes sïejhme stoerretjåanghkoste veeljemen mænngan
Lohkh vielie
Dïhte daajroe maam gihtjemegoerehtimmie buakta, lea vihkeles juktie saemien gïelepolitihkem hammoedidh jih råajvarimmejgujmie nïerhkedh mah darjoeh guktie dah saemien gïelh gorresuvvieh jih evtiesuvvieh.
Mannasinie aalka rïevhkestidh ?
Barkoedåehkie vihtiesti våarome jïh daerpies aktem noerhtelaanti saemiekonvensjovnem utnedh, jïh daate barkoe byöroe jåarhkedh aktine ekspertemoenehtsinie, man mandaate lij aktem raeriestimmiem darjodh rååresjæmman.
Jis meala maam akt laaken vööste lea dorjeme hoksesne maahta polijsese bæjhkoehtidh.
Daate lea mij akt maam sïjhtem åvtese buektedh New Yorkesne, Silje Karine Muotka jeahta.
soejkesjidh, tjïrrehtidh jïh goerehtallemem åvtese buektedh gusnie vuesiehtieh guktie maanah jïh noerh saemien utnieh jïh guktie gïelem utnieh dej ovmessie jaepiedåehkine
Teaterestuhtjen våarome lea gærja «Långa Lappflickanš maam tjaelije Åke Lundgren lea tjaaleme.
Maahta ajve gïelebarkojne lyhkesidh jis voenges siebriedahkh aaj leah sïemes dan bïjre.
Vuesiehtimmieh lohkehtimmiesoejkesjidie
Vielie bïevnesh: Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén, 908 39 663
Guektiengïelevoete
Joekoen naemhtie ÅST:se mij lea ihkuve Saemiedigkien budsjedtesne, men ajve maadthdåarjojne.
Dïhte dan gaavhtan kråahpe nåakebe vuekine syrem aajmoste aajngehte gosse rïevhkeste, jïh nikotijne mij dågkine gååvnese dorje vaajmoe varkebe jïevkehte.
Jollebe ööhpehtimmie jïh dotkeme
Subvensjovnem Lagen om läkemedelsförmåner bïhkede.
Almetje eatnamisnie
evtiedidh, nuhtjedh jïh soptsestidh ovmessie ryöknemevuekiej bïjre addisjovnese jïh subtraksjovnese taalijste jienebi sifferigujmie, dovne åejjesne jïh paehpierisnie
Fealadasse
Edtja buerkiestimmieh vedtedh guktie tjïelte edtja altese ulmie jïh vuekieh tjïelten vierhkesne darjodh jïh moenedimmieh jeatjah byjjes orgaanijste jïh privaatijste.
Jå2: 103 tæjmoeh
Maehtedh lohkedh saemien gïehtjedimmesne, lea akte bielie eensi gïelemaahtaldahkese. Dellie tjoevere guarkedh, gïehtjedidh jïh ussjedadtedh gosse barkoes teeksth låhka.
Daennie laakesne dle tjåådtje ajve nöörjen staatenårrojh meehtin åestiejinie årrodh, jïh edtji tjïertestidh dah mah åadtjoejin dajvem åestedh lij nohtese jåartaburrine, jïh “meehtin soptsestidh, lohkedh jïh tjaeledh dam Nöörjen gïelem jïh dam biejjieladtje Nåhtadidh”.
PRM: – Åejvieladtjh tjuerieh vædtsoesvoetem jïh daaresjimmieh itjmieslaakan vaeltedh
Mohte ij leah naan skïelte maam tsïnnenjaelmiem gaptjedh.
Lïerehtimmieulmieh leah barre akte vuekie guktie buektiehtidh maahtoeulmide jaksedh.
Prosjektets geografiske virkeområde er del av Femund, hele Riast-Hylling og del av Essand reinbeitedistrikt i Selbu, Tydal, Røros og Holtålen kommuner.
Saemien gïele lea maadhtgierkie saemien kultuvresne.
Aellieh vïhtesjimmide daelie seedth, menh dijph meatan jis barkoegoerehtallese båatah.
Dan gåhkese mijjieh daam dååjrehtamme lea ajve seamma stoerre tråjjen bïjre reekteme aktene jeatjah jieliemisnie daennie laantesne, gidtjh gööliji luvnie (Amundsen, 2015) Goh viertiestimmie dle 90 % dejstie mah Nöörjesne barkeminie soptsestieh sijjieh leah madtjeles barkojne (STAMI, 2011), jïh 79 % dejstie barkijijstie privaate suerkesne leah vielie jïh vaenebe madtjeles sijjen barkoebiejjine.
Vuesiehtimmie lea nöörjen, saemien jïh eengelsken gïelesne.
laavenjostedh gïelesertiestimmiesijjiej bïjre.
Tjaelije jïh berteme leah tjaalasovveme lidteratuvrelæstosne tjaalegen minngiegietjesne.
Åarjelsaemieh jïh julevsaemieh leah unnebelåhkoeh saemien siebredahkesne.
Kombinasjovnegïehteldimmiem profileradidh
Maam ulmide tjïeltereforme sæjhta åadtjodh gïelen, kultuvren jïh siebriedahkejieleden evtiedimmien gaavhtan saemien dajvine.
Veeljh dej veajkoej muvhth sæjroeh mejtie learoehkinie ektine vuartesjh. Daate byöroe sæjroeh sisveginie årrodh mah leah learohken lïhkemes evtiedimmiesovnen sisnjelen. Akte learohke mij guhkede tjoeperdimmieraasten nuelesne
Maahta dotkedh magkeres vuekie byjjes institusjovnh gïelen vööste jih joekoen laakan magkeres laakh leah tseegkesovveme unnebelåhkoegïelen vaarjelimmien gaavhtan.
Departemente maahta lïhkebe nænnoestimmieh vedtedh vierhkiedajven bïjre daan nænnoestæmman, jïh mah göölemh dïhte feerhmie.
Saemiedigkie maahta stipendem dåarjodh learoehkidie jïh studentide mah duedtiem elliestïjjen vaeltieh.
aamhth buerkiestidh jïh aamhth væhtaj mietie veesmedh mejtie maahta vïhtesjidh
Moenehtse jienebh råajvarimmieh juvnehte mah edtjieh laakide jïh soejkesjidie nænnoestehtedh juktie raasistiske vædtsoesvoeten jïh sjïdtije ammesasven jïh sïerredimmien vööste gæmhpodh.
Tjïrkedh jaksoem orre teknologijese aaj dejtie gieh saemiestieh lea dan vihkeles dovne siebredahken lihtsege jïh saemien gïelen eevtiedæmman.
Skïemtjehoksesne seamma sekretessevaarjelimmie gaajhkh skïemtjiji åvteste jïh seamma man reaktam åtna Sveerjesne årrodh jallh ij.
Dejstie 91 prosenth pedagogeles ööhpehtimmiem utnieh.
Jis aalka rïevhkestidh dellie naan aath man dan varki aajhtsa, vuesiehtimmien gaavhtan nåakebe kondisjovnem åtna.
stoerre gïelehedtieh jïh gïelejoekehtsh damtijidh eengelsken jïh jïjtse ietniengïelen gaskem, jïh dejtie jïjtse gïelelïerehtimmesne nuhtjedh
Såemies båatsoealmetjh eah leah provhkereaktam åådtjeme sijjen orre dajvide.
OAHPA !
- Snåase goh reeremedajve saemien gielese
Daate jarkelimmie sæjhta dan åvteste aajkoen vööste årrodh, Ellinor Marita Jåma jeahta.
sekretarijaten ulmie leah gaajhkh saemien gïelh edtjieh mealtan årrodh.
Tjåadtjoehtæjja: Skaehtieetaate
Tjoeperde faalenasseste åarjelsaemien skïemtjijidie / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Daate nåake evtiedimmie almetjelåhkosne lea dannasinie akte vueliedimmie sjïdteme barkoesijjielåhkosne.
Saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen, 900 57 123
Vaestede daejtie gyhtjelasside: • Manbïjreaamhtese ?
Blant annet har prosjektet samlet aktuelt faktagrunnlag på arealbruk, samt prøvd ut dialogkonferanse som metode for å oppnå en bedre dialog mellom de ulike interessene.
Daah öörnegh jïjtsh ohtsemegoerh utnieh, jïh aaj jïjtsh njoelkedassh jïh naan joekehts ohtsememierieh.
Bïevnesinie nïerhki aktine stoerre gïelekonferansine, maam Saemiedigkie öörnedi Tromsøsne suehpeden 2011.
Dah leah ståvrose veeljesovveme ihke Saemiedigkie veanhta dah sijhtieh saemien iedtjh gorredidh hijvenlaakan jïh ellieslaakan ståvroebarkosne.
Maahta aaj tuhtjedh aelhkebe jeatjajgujmie årrodh, dejgujmie gïeh aaj rïevhkestieh.
Nordlandsforskning aktem goerehtimmiem åtnoen bïjre dejstie saemien gïelijste – noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemien darjoeji gïjren 2012.
 Mah laavenjassh desnie mejtie idtjih guarkah guktie edtjh loetedh ?
Daan jaepien sïjhtebe saemien maanide jïh noeride haestedh meatan årrodh kampanjesne.
gååvnese vaenie systematisereme maahtoe baeniestarnem geerve almetjidie.
Dovne skotsk-gælijen jïh kymrijegïele lea keltijen gïelh, mohte dej leah lingvistihken vuekesne stoerre joekehts jïh eah dah sinsitniem guarkah.
Guktie datnine daan biejjien: Hijven, skuvlesne tråjjedem jïh eahtsam Röörosne årrodh.
Mij båvride geervemes steeredh ?
Aarebi dagkere slïerkevoetem sïjhtin sjaavoehtidh.
Akte goerehtalleme dejstie riektes maaksojste guektiengïeleldh dïenesjidie, tjuara våarome årrodh gosse edtja mieriesertiestimmide nænnoestidh.
Maam byörem jarkelidh ?
EN etnihkeles sïerredimmiem Nöörjesne goerehte / Gaskenasjovnaale aalkoealmetjelaavenjostoe / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Lohkehtæjja vuartesje jïh learohkigujmie soptseste gosse tjaalegem luhkieh, juktie sisveginie åahpenidh åvtelen jarkoestimmine nïerhkieh.
o Stipende learoehkidie mej saemien gïele ammesgieline: kr 3 000,-
Akte almetje mij lea guhkene vuelnie krirrien læstosne, jïh onne nuepiem åtna veeljemesovvedh.
Naan aejlies sijjie dijjen gåetien lïhke ?
bïevnesigujmie learohken bïjre mejtie skuvle åtna. Dastegh pryöveilledahkh akten learoehkasse vuesiehtieh learohken leah faatoes diejvesegoerkese jïh / jallh ryöknemetjiehpiesvoeth, maahta
- Inka AS daam dåarjoem aaj daan jaepien åådtje, jïh dan åvteste 179 500 kråvnah dåarjojne dååste Saemiedigkeste.
Jis gihtjehtimmiem sïjhth, gaskesadth saemiedigkiepresidentem, Aili Keskitalo, tel: 97129305 jallh e-påaste: aili.keskitalo@samediggi.no
Latjkoen aajkoe lea sjïehteladtedh akten hijven foestehïejmehoksese saemien maanide, gusnie maanaj gïele jïh kultuvre gorresuvvieh.
Men gellie såarhts vuekieh maahtah nuhtjedh jis sïjhth noerhtesaemien bokstaavh mobijlesne nuhtjedh.
Doh båatsoedajvh gusnie saemien båatsojne gïehtelieh leah medtie 40 % Nöörjen laantedajveste, jïh leah Finnmaarhken luvhtie noerhtene Engerdaelien gåajkoe Hedmarhkesne åarjene.
Gamte voenh.
Saemiedigkie sæjhta:
dïhte vuesehte satne maahta veahkah dåehkine ryöknedh jïh kategoriseradidh jïh daeverh ryöknedh nuelelen 20. dïhte aaj buektehte
Kultuvremojhteselaake
Datne Adobe Flash Player 9 daarpesjh, jallh urrebe versjovne.
• uvtemesth dïejvesh goh seamma jïjnjh.
Kultuvreprogramme aalkoealmetjekonferansese Alta 2013 lea gaervies, jïh desnie jïjnjh ovmessie kultuvredarjomh fïerhten biejjien konferansesne.
saemidigkien Nöörjesne lea gïeleståvre mij lea rååresjimmie åårgane gïeleldhfaagen gyhtjelassine saemiedigkieraaran.
Hiphopen tjïrrh aaj sïllem vaalta siebriedahkedigkiedimmien sïjse.
Evtiedimmiereaktan aajhtere reaktam åtna veedtjedh jïh nåhtoem vaeltedh mineraalijste mej åvteste staate veanhta satne aajhterereaktam åtna (§32).
digkiedidh gyhtjelassh seagkanimmien, byöpmedimssturremen jïh saavremen bïjre, jïh guktie jieledevuekie healsoem tsevtsie
Laakesne ij leah joekehts dajve sjinjelds vuj ålkolen saemien gïelen reeremedajve.
Reaktam såevmien - meänkielin jallh saemien gïelem utnedh aaj seammalaakan leah dejtie dööpmestovlide gusnie dåapmoem jallh nännoestimmiem aamhtesisnie jallh ieresne mah voestes åesien mietie lea jih klååkeme sjïdtedh.
Njaalmeldh gaskesadteme
b Nomme: Jon-Christer Mudenia Aalterer: 18 år Årromesijjie: Gárdat, Tana Barkoe: Studente Guktie datnine daan biejjien: Geerjene ihke nuekies lopme båata juktie manne maahtam skovterine bæjjese vaaran vuelkedh.
Muvhtene baakoem asvem nåhtede gosse maam akt tuhtjie gïerve.
Soptsestimmiesijjie 1 Akte almetje kraannatjielteste båata jïh sæjhta krievviem gïehtjedh juktie vuejnedh mejtie sijjen bovtsh desnie.
Bïhkedimmie lohkehtæjjide 2015
Jis learohkh maehtieh aelhkie baakoeh jïh lahtesh jiehtedh, dah sïjhtieh damtedh dah dam haalvoeh.
Phone: +47 908 39 663
Ektesne dijjieh maehtede bæjjese bïejedh våaroehtamme lïerehtimmieulmieh dan guhkiebasse barkose.
Goh mijjieh joe daejrebe, saemien siebriedahke stoerre haestemi uvte tjåådtje juktie barkijh dåårrehtidh mah saemien gïelh haalvoeh, joekoen julev- jïh åarjelsaemien.
Skarvan jïh Roltdalen nasjovnaalepaarhkeståvroe
Elsa Laula Renberg lea akte åajvoeh gaagkoe saemien histovrijisnie jïh tjïrrehtimmie altese åssjalommesistie, dïhte voestes saemien rïjhketjåanghkoe Tråantesne, lea sjïdteme goh akte vihkeles heannadimmie saemien årroejidie.
Digkiedimmie.
Programme eelki jaepien 2008 jïh råajvarimmieh meatan vaaltasuvvieh fïerhten jaepien Saemiedigkien budsjedtesne.
Lohkh jienebh
Soptsese
Barkoedåehkie edtja sov barkoem Saemiedigkieraaran deelledh aerebi goh 1 jaepien.
orrestahteme versjovne saemien statistihkeste vadtasåvva fïehten mubpien jaepien.
Raerie edtja saemien gærhkoejielemem Dennie nøørjen gærhkosne evtiedidh, vaarjelidh jïh iktedidh.
Lohkehtæjja bïevnesh bååstede vadta learoehkidie, juktie tjirkedh dah laavenjassen aajkoem guarkoeh, jïh guktie byøroeh barkedh.
Dan mænngan vïjhte soermh åelkiesgïetesne ryöknoe.
Daate dorjesåvva juktie stuerebe meedijabyjresem sjugniedidh, gïelebyjresidie nænnoestidh jïh lissiehtamme meedijafaalenassem vedtedh åarjel- jïh julevsaemien gïelesne.
aelhkie kjemiske voejhkelimmieh darjodh juktie fearoe-aamhth vuesiehtidh beapmojne, jïh buerkiestidh maam vïhtesjamme
Jan Roger Østby
Joekoen lij gïelebiesieh aaj aerpievuekien kultuvrem aaj maanajgujmie juekin.
gïjren 2009 lea saemiengïeleldh madtjeledåhkie tseegkedh dan noerhtesaemiengïelen dajvesne (Finnmark jïh Troms).
Men gïeleutnijh gaskesem utnieh stoerre viermine slïektigujmie jïh jielemen tjïrrh, jïh gosse naemhtie dle gïele gaajh vihkeles sjædta goh identiteeteguedtije.
Fïereguhte dejstie njieljie teemijste goerehtallemepryövesne
Gyhtjelasse:
Maam buektiehtim ?
– Mijjieh skuvleklaassh haestebe meatan årrodh daennie barkosne.
Maahtoeulmieh 4. jaepiedaltesen mænngan
teeksth joekehts sjaangerine tjaeledh
Tromsen fylhkengærjagåetie lea daam nedtesijjiem tseegkeme goh akte bïevnesedïenesje mij edtja gærjagåetide Tromsesne viehkiehtidh vaaksjoehtidh jïh orre saernieh åadtjodh orre bæjhkoehtimmiej bïjre saemiej jïh saemien tsiehkiej, saemien lidteratuvren, musihken jïh filmi bïjre.
Abortem seammalaakan dorje goh våhkoeh 12 jïh 18 gaskem.
Maahta ånnetji saejrehte gosse njammam deadta.
- Mijjieh badth daejrebe akte stoerre haesteme faageles maahtoe fååtese, jïh daerpies maahtoelutnjeminie jïh jaabnan bïhkedimmine vierhtiealmetjijstie dejnie saemien gïelejarngine.
Learohke maahta sov evtiedimmiem buerkiestidh.
Dej minngemes luhkie jaepiej libie vuajneme åejvieladtjh leah dovne båatsoen jïh Saemiedigkien aatsolen vuajeme sov politihkesne.
Darjoe
Hege Fjellheim Goevtesedirektööre reaktide jïh gaskenasjovnaale aamhtesidie +47 78 47 40 47 hege.fjellheim@samediggi.no
Gulahalan - noerhtesaemien gïelekuvsje
Gosse saemielaaken gïelenjoelkedasside nænnoesti, dle aaj laaken tjïrrh vihtiesti dah tjïelth Kárásjohka (Karasjok), Guovdageaidnu (Kautokeino), Unjárga (Nesseby), Porsángu (Porsanger), Deatnu (Tana) jïh Gáivuotna (Kåfjord) edtjin meatan sjïdtedh saemien gïelen reeremedajvesne.
saemiedigkie sæjhta daam boelhkem vuartasjimmiem darjodh dåårjoste saemien maanajgïertide.
Daejnie mijjieh gegkiestibie orre daajroem åadtjodh guktie viehkieabparaate maahta dejtie dåastodh mah vædtsoesvoetem dååjreme jïh dam bööremes viehkiem vedtedh.
mierien ålkolen sjïehtedamme lïerehtimmeste, ööhpehtimmielaaken mietie.
Prosjekten åejvieulmie lij luvliesaemien /skoltesaemien kultuvrem, gïelem jïh identiteetem nænnoestehtedh jïh evtiedidh aktene raastendåaresth perspektijvesne Såevmesne, Nöörjesne jïh Russlaantesne.
Maana-, mïrrestalleme- jïh ektiedimmiedepartemeente, Healsoe- jïh hoksedepartemeente, Justijse- jïh riejriesvoetedepartemeente jïh Maahtoedepartemeente leah strategijem dorjeme.
Tsåvhnoe
Saemiedigkie sïelteevtiedimmine kultuvrejieliemasse nearhka åarjelsaemien dajvesne.
Gåatan njulhtjie.
9.
Laakh / Healsoe jïh sosijaale / Saemiedigkie - Sametinget
- Jïjnjh teermh jïh dïejvesh mah eah lea åtnosne aarkebiejjien, jïh dan åvteste vihkeles dejtie aktene gærjesne tjöönghkedh hijven guvviejgujmie, Åhrén jeahta.
Daate lea daajroe ryöknemen bïjre.
Lissine saemiedigkieraerie lissiedåarjoem vadta 300 000 kråvnine Trööndelagen fylhkentjïeltese, Aajege saemien gïele- jih maahtoejarngen baaktoe Rørosesne juktie prosjektem «Saamastalledh» tjïrrehtidh, mij akte stoerre prosjekte gusnie govhte åarjelsaemien institusjovnh laavenjostoeh.
• lissie jïjnjem ålkone årrodh learohkigujmie, aaj sïejhme skuvletæjmojne jïh SEÖ:sne
Saemien kåanste- jïh kultuvrejieledem evtiedidh jïh gorredidh, faageles maehteles jïh eadtjohke saemien tjåanghkoesijjiejgujmie, kultuvreinstitusjovnigujmie jïh museumigujmie
Lissine ovrehte 22 prosenth gåatomeareaaleste sisnjelen 2 kilomeeterh, 14 prosenth sisnjelen 3 kilomeeterh jïh 16 prosenth sisnjelen 3 jïh 5 kilomeeterh.
Pål Hivand
Prosjektine sæjhta gaskem jeatjah aktem kvalitatijve buerebe lïerehtimmiem åarjelsaemien gïelesne sjugniedidh, mij ij leah jearohke årromesijjeste, skuvleste jïh lohkehtæjjeste, jïh låhkoem eadtjohke gïeleutnijijstie åarjelsaemien gïelesne lissiehtidh.
Men mijjieh vaenie vihtiestimmiem utnebe guktie gïeline daejnie jielieminie daan biejjien.
Jeahta asvede vuesiehtimmien gaavhtan jis pryövoem skuvlesne åtna jallh barkoes barkosne.
• Aellieh mojhtesem haestedh mij såaneminie, aellieh gihtjh måjhtah…
5.3 Pedagogeles maahtoe
Dellie vihkeles åehpies öörnegigujmie guktie guhkiebasse sjædta, ihke studenth maehtieh sijjen ööhpehtimmien soejkesjidh viehkine dejstie bievnesijste mah soptsestieh gåessie dah ovmessie saemiengïelen studijefaalenassh aelkieh.
Daate sæjhta jiehtedh Saemiedigkie aaj tjuara tjerkebe leavloem bïejedh saemien gïelese sov biejjieladtje barkosne.
Daah prinsihph bigkieh dan reaktese joekehts årrodh dej sosijale, kultuvrelle jïh faageles ektievoeten mieriej sisnjeli.
56 millijovnh saemien råajvarimmide suehpeden raejeste
Dååjrehtimmieh vuesiehtieh lïerehtimmie saemien mubpiengïeline ij leah nuekies jis edtja ulmiem jaksedh guektiengïelevoeten bïjre.
jearsoesvoeteråajvarimmieh fulkesidh mah leah buerkiestamme HMS-ruvtijnine jïh vaahra-vuarjasjimmine
Daate joekoen fååtesh maam maanaj reaktavihtiesvoetem dæjpa.
Reaktah
Maahta daarpesjidh hoksem bïeljelidh
Saemien meedijafaalenasse lea dovne faalenasse saemien gïeline jïh sisvege saemien tsiehkiej bïjre, jïh vihkeles råållam åtna mijjen identiteetebigkemisnie.
Jis tuhtjie daarpesjidh, dellie maahta deodorantem gaejnelinie utnedh.
Teekste- soptsestæmman-systemem edtja evtieididh sïejhme åtnose, jïh edtja maehtedh ovmessie teekstesåarhth lohkedh jïh gaajhkh bielieh gïetedidh dehtie saemien grammatihkeste jïh reaktoetjaeliemistie eensilaakan.
Raereste prosjektevierhtieh læjkodh juktie saemien gærhkoejielemem nænnoestidh laanteraasti rastah, dennie lïhkes jïh regijovnale daltesisnie.
Gåatomemoenehtsasse lea dïedte dïedtemaaksoem jïh konvensjovnemaaksoem krïebpesjidh.
Dah nöörjen dïejvesidie ” samefolkets dag ” jïh ” samisk folkedag ” leah tseegkesovveme dan åvteste dah jarkoestimmieh eah leah dan veele orreme, jïh aaj dan åvteste såemies dam dïejvesem ” nasjonaldag ” åtneme goh kontroversielle.
Saemien bieleste dle vååjnoe goh gåatomedajvh eah naan vaarjelimmiem utnieh laakine jïh rïektesisnie.
- goltele jïh såemiesmearan lea meatan soptsestimmine jïh digkiedimmine jïh jïjtse mïelh soptseste
Snåasesne
Duedtiebovride Inka AS jïh Manndalen Husflidslag dåårje
Saemiedigkien budsjedte 2015 (norsk)
Matematihke lea akte bielie mijjen veartenevijries kultuvreaerpeste.
Gærjagåetiebusse Deatnu/ Unjárga
Tjura gïelesijjieh evtiedidh maanagïerten jïh skuvlen ålkolen juktie nuekies gïelelierehtimmiem gorredidh.
Moenehtse lea madtjeles Stoerredigkien nænnoestimmine mij jeahta barkijh saemien maanagïertine edtjieh saemien maehtedh, jïh veanhtede daate bæjjese fulkesåvva daerpies laake- jïh mieriedimmiebarkojne, jïh aaj vierhtiejgujmie guktie daate maahta sjugniehtovvedh.
1. bielie.
Akte budsjedte båetijen aajkan / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Dan åvteste dïhte 1 ryöknoe gosse govhte soermh bæjjese steerie, dïhte gaavnehte joekehtse lea luhkie.
Daltese 8-10
Vædtsoehvoete jïh narrahtimmie
14 Råajvarimmie 21 Alfabetaseradimmieprogramme geerve almetjidie Tromsesne...
Noerhtesaemien gïelesne sæjhta geerve årrodh eevre veele vihtiestidh man gellie saamastallijh mah lohkehtæjjaööhpehtimmiem tjïrrehtamme, jïh annje leah barkoeaaltarisnie.
Lissine vihkeles learohkh taalafaaktah automatiseradieh.
Reerenasse njoelkedassh bïeljele man jallh mej byjjesfaamoeh gieh edtjieh diedtide vaaksjodh.
Lissine leah Maajh-øøhpehtimmieh learohkidie mah aaj maehtieh skuvlese naan aejkien båetedh, øøhpehtimmiem åadtjodh jih internaatesne årrodh.
Govlehtallije:
Lissine dle Saemiedigkie aaj dïedtem åtna kultuvreprogrammen åvteste jïh side-events konferansesne.
Dïhte orre dåarjoeöörnege lea akte bielie daennie lutnjemisnie.
Learohke tjuara aaj govlesadtedh jïh vuarjasjidh man reaktoe dah vaastoeh leah.
Tjirkije: Eva Anette Wilks Sæjjasadtje tjirkije: Linda Marie Jåma
Tjaatsesth mij sæjrojde klaasse tuhtjie bøøremes.
Tjaaleldh govlesadteme
Vielie bïevnesh:
Vuesieh gaajkesh saakh
Laavenjassepaehperh jaepien 2008 dejtie regijovnalen starnesijjiide lea starne- jïh såjhtoedepartemente dïedtestamme saemien skïemtjijij reaktah jïh daarpoe sjïehtedamme dïenesjh goerehte jïh vååjnesasse rååresjimmesne, goerehtimmesne jïh gosse mïrrestalledh.
Filmh maanide jïh noeride leah vihkeles bieljelæjjah gïeleste.
• Jis man geerve bijre soptsestalledh, dellie buerebh gosse eah maanah meatan
Dellie sïjhtem badth vielie daejredh mij lea Dan syjhtede.
Tjaaleldh eksamenem jarngesne dorje jïh vierhtede.
Jeatjah drogh pryövoe.
Saemien mojhtesedaale 2017 / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Saakedorjemasse politihke nænnoestimmieorgaanine.
-Saemiedigkieraerie Bivdim barkojne læhkohte juktie akte nænnoes jïh tjïelke gïele sjïdtedh mearoesaemien ïedtjide, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
Daesnie vytnesjæjjaj ekonomeles jearsoesvoete åvtese gorresåvva, Muotka soptseste.
30.artihkele lea mahte seammalaakan goh 27.artihkele SP’sne, dejnie joekehtsinie aalkoealmetjh leah sjïerelaakan neebneme BK’en 30. artihkelisnie. Daate nænnoestimmie almetjeriekteles åeliedimmieh staatese tseegkie, saemien maanaj byjjenimmietsiehkiej bïjre jïh dej religijööse, kultuvrelle jïh gïeleldh reaktaj bïjre.
Østsamisk museum soejkesjeminie gïelebarkoem jåerhkedh gïelekuvsjigujmie Nöörjesne jïh Russlaantesne Saemien maahtoejarngine ektine Lovozerosne.
Barkoe åarjelsaemien dajvesne tseegkesåvva Sijti Jarngesne jïh barkoe julevsaemien dajvesne tseegkesåvva Árran julevsaemien jarngesne.
Dah reaktah leah diss-vielie:
Doh learoevierhtieh mejtie gïelejarngh lea gïelelïerehtæmman evtiedamme, stoerre aarvoem utnieh jïh byöroeh olkese båetedh guktie gaajhkesh maehtieh dejtie nåhtadidh.
Nuelesne håalemh mïerhkesjimmeste, jïh svaalhtesh saernide jïh lahtestimmide.
Kultuvrejieleme lea gellielaaketje sov ussjedimmievuekesne jïh sïejhme evtiedimmieprogrammh eah dan åvteste gaajhkesidie sjiehth, Muotka jeahta.
Aaj daerpies jeatjahlaakan bigkedh dejnie leejjeme gåetine juktie jearsoesvoetem jïh funksjovnelle daerpiesvoeth gorredidh.
Ohtsije læjhkan aktem bieljelimmiediedtem åtna (§ 10).
Mieriedimmie gïjrelidtemen bïjre tjååtselidie Guovdageaidnusne
Jeenjemes gïeh baakoem ovskåaltoe nåhtadidh eah naemhtie ussjedh.
Låhkoe mij jåarhkeskuvlem utni goh jollemes ööhpehtimmie lij naa seamma dejnie golme dajvine, jïh lij gaskem 42 jïh 45 prosenth, gusnie jeatjah dajvh Saltfjellet noerhtelen dam jollemes låhkoem utnin.
Daate goh joekehtse byögkelesriekteles råajvarimmijste, mah åtnoem laanteste jïh vierhtijste sjïehtesjieh, jïh mah aaj edtjieh dam materijelle våaromem saemien kultuvrese gorredidh.
Soptsesth maanagïertine / skuvline juktie viehkiem åadtjodh saehtemegoerem dievhtedh.
maehtelesvoetem vuesiehtidh positijve jïh negatijve lahtesi gaskem mah leah aktegsalmetji jïh almetjedåehkiej bïjre
Jis saemien edtja jieledh båetijen aejkien dle fïereguhte mijjeste tjuara saemien gaskemsh nuhtjedh goh akte iemie gïele dan daamtaj goh gåarede, jïh fïereguhte tjuara sïjhtedh jïh eadtjohke årrodh lïerehtimmiem vaeltedh saemien gïelesne.
- Mijjieh akten mïrrestalleldh saemien siebriedahken åvteste barkebe seamma reaktajgujmie, dïedtigujmie jïh nuepiejgujmie dovne nyjsenæjjide jïh kaarride.
Jå2: 45 tæjmoeh
Syökemelæstoe maahta byjjes sjïdtedh, læjhkan mejtie syøkije vaajtele dam tjeakosne utnedh, byj.
Pihtesaemiengïelem jïh kultuvrem
Jeenjemes 2 200 kråvnah fïerhtene jaepesne maaksa
Seammalaakan goh Saemiedigkieraerie jïh jienebelåhkoe daennie krirresne, EN:n raasesïerredimmiemoenehtse tjarke tjoeperdeminie dehtie gïele- jïh lïerehtimmietsiehkeste saemien maanide.
Dan åvteste vihkeles hijven strategijh evtiedidh dåårrehtæmman jïh maahtoelutnjemasse, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta.
- Dah learohkh hov dah.
Dïhte vihkeles saemieh eadtjohkelaakan saemiestieh.
Rv:ste 279 A rijhkeraasten mietie jaevrien Leinavatn gåajka.
Raerieh jïh vuesiehtimmieh gosse barkeminie Learoesoejkesjinie saemien mubpiegïeline
Jienebh dejstie tihtelijstie tjoejem lissine utnieh, guktie learohkh maehtieh gærjese goltelidh mearan lohkeminie.
Enaresaemien:
utnedh. Ij edtjh dam jïjtjehke goerehtallemepryövem nuhtjedh haarjanimmesne.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
– Maam tuhtjh byöroe jeatjahlaakan årrodh ?
Dåarjoe aaj vadtasovvi Noerhte-Tromsen Museumasse akten maahtoekuvsjese skjelter-bigkemisnie, akte gaajh båeries bigkemevuekie Nöörjesne maam joekoen jïjnjem nuhtjeme saemien dajvine.
Daate akte joekoen hijven jïh vihkeles evtiedimmie, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
saemien gïeletsiehkiem jeatjah aalkoeåålmegi gïeletsiehkiejgujmie viertiestidh
Mijjieh libie tjööngkeme guvvieh, gærjah, jielijeguvvieh, tjoejenassh, lohkehtimmiedeerpegh, tjaalaldahkh, jih digitaale vierhtieh guktie edtja aelkebe dutnjien ööhpehtæjjine saemien skuvline årrodh.
Jåartaburreste bælla saemien dajvine / Jåartaburrie / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Saemien tjaalaldahkine jïh joekehts saemien gïele- jïh smaaregigujmie åahpenidh, gelkieh learohkh guarkedh man gellielaaketje saemien gïele jïh kultuvre leah saemien sïebredahkine.
Dah dåarjoeh, ållesth golme millijovnh kråvnah, leah akte vihkeles sïlle juktie jielemem evtiedidh guktie dïhte vielie orresjugniedihks jïh maarkeden vööste stuvreme sjædta, jïh ij dan soe jearohke gïehtelimsdåarjoste, Balto jeahta.
Dïhte nuepiem vadta maallh jïh ektiedimmieh analyjseradidh.
"Daate lea vierhtieh mah Saemiedigkien prosjektem "" Damtijimmie jïh vïhtesjadteme saemien gåetijste "" dåeriedieh, jïh maam Rïjhkeantikvaare dåårje."
aelhkie daatasimuleradimmieh jallh animasjovnh nuhtjedh juktie vuesiehtidh jïh buerkiestidh eatnemefaageles fenomenh, jïh hypoteesh teestadidh
Vihkeles aaj learohke rasth tseegkie gosse ij krøøhkestimmiem dåastoeh.
Daan raajan göökte fïerhten jaepien laavenjostoetjåanghkoeh politihkeles daltesisnie orreme.
Matematihkeööhpehtimmesne daamtaj ovmessie taalesïevh nuhtjie juktie struktuvrem vuesiehtidh taaleraajrosne jïh goh viehkiedïrrege taaleryöknedimmesne. Juktie maehtedh
Maanah allergijevaejvine tjelmine eah daarpesjh gåetesne årrodh.
Poltihkeles stuvremeReereme
digiale vierhtieh utnedh gosse tjaeledh
Såemies smaave tjïeltine ij leah daerpies vielie goh bieliebarkoe.
Ålkoelaantesne åvtelhbodti steemmadimmie orrije mubpien minngemes bearjadahken veeljemebiejjien åvtelen.
Saemiedigkien budsjedtesne 2015 lea dåårjeme 450 000,- kråvnah akten prosjektese vædtsoesvoeten bïjre lïhke fuelhkine saemien siebriedahkine.
Raarvihken siebriedahkegåetesne ts 11.00
Dagkeres sjeema lea aevhkies gosse lohkehtæjjine soptsestalledh.
Learohkh maehtieh akten eksamenese geasalgidh nöörjen gïelesne.
Voestes gærja, Samisk Utdanningsråd 1996
Saemien gïele våajnoes sjædta
Suehpeden jïh ruffien 2012 dle Saemiedigkieraerie jienebh gaahpoeh tjåanghkoeh åtneme, gusnie raerieh bïevnesasse båateme.
Muvhti veajkoej maahta dejtie veedtjedh jïh gærjagåetesne lohkedh.
Daajroe- jïh maahtoedaerpiesvoeth
- Jielemh stoerre byjresekonsekvensigujmie dan tjarke dåarjedidh lea gaajh vaarege, jïh seamma tïjjen daejrebe gïehteldimmieh eah dam almetjerïekteles standardem utnieh gosse aalkoealmetjereaktide måjhtele.
Vuesiehtimmien gaavhtan Izu jïh Oddasat.
Goebperh tsåvhnosne
Gosse tjuvleste jïh faerhmeste seammasïenten maahta gohtje gijhkierdimmie.
vuesiehtimmieh jïh aerviedimmieh darjodh saaht mejstie heannadimmijste jïh dïejvesem aarvehtse buerkiestidh
Sven Skjennebergen gærja (Bovtsh jih båatsoeburrie) lij staeries, mohte dejtie jeatja tjaalegidie mejtie sijhtim åtnose vaeltedh, tjoeverim jijtje tjaeledh.
Tjirkije: Jan Ivvár Smuk Sæjjasadtje tjirkije: Inger Anita Smuk
Ebba Westerfjell, uktsie jaepien nuerebe, ajve aktem jaepiem Havikesne veedtsi aerebi goh dåaroe.
Dej beeli jïh båetije biejjide lea ektiedamme mijjen logosne / mïerhkesne, viejhkesne.
Nöörje lea bæjhkoehtimmiem jååhkesjamme jïh dan åvteste dïedtem åtna sisvegem bæjhkoehtimmesne tjïrrehtidh dovne nöörjen reaktesne, politihkesne jallh råajvarimmiej tjïrrh.
Saemieh leah akte åålmege jalhts joekehts laantine årroeh jïh gïele åålmegidie raasti dåaresth ektede.
Åtnoem saemiengieleste eevtjie
Reeremedajvem saemien gïelese vijriedidh, raeriestimmien jïh laavenjostoen tjïrrh tjïelten åejvieladtjigujmie
Gïele våajnoes sjædta sjiltadimmien, tjeahpoen, tjaatsegi, hïejmesæjroej jïh teekstadimmien tjïrrh.
Vïjhte stuerebe goh golme, göökte vaenebe goh njieljie jïh numhtie vijriebasse.
Tjuara maahtoeulmieh, lïerehtimmieulmieh jïh væhtah juktie lïerehtimmieulmide jaksedh, åehpies darjodh learoehkidie.
"Saemiedigkiepresidente dan åvteste jienebh fåantoeh åtna man åvteste edtja meatan årrodh ""nattinaturen- kampanjesne."
Nimhtie lea ektievuekie-barkoe tjieltij gaskems joekoen daerpies.
Jïjnjh ovmessie soejkesjh jïh gærjah gååvnesieh mah våaromem utnieh kristusen gievlesne.
- Maahta raeriem gaavnedh daejtie haestiemidie joekehts njoelkedassigujmie.
Lohkh jienebh
Vigsel
gærhkoen aejlies ektievoetese,
Saemieh kristelesvoetine gaskesadteme guhkede gietjeste.
Maahta skaarah jallh skïemtjelassh vedtedh, aaj dorje guktie dåeriesmoerine jallh vaahreles tsiehkine båata.
Wapichan-almetjh Guyanesne Åarjel-Amerijhkesne leah akte dejstie daan jaepien vitnijijstie.
Det norske bibelselskap lea dåarjoem guhkiem åådtjeme juktie bijbelen tjaalegh jarkoestidh jïh staeriedidh noerhte-, åarjel jïh julevsaemien gïelese.
Learohke maahta damtijidh jïh buerkiestidh guktie naan teermh jæjhteme
Lohkh jienebh
– Manne sïemes dejgujmie mah raeriestimmiem buakteme mah tjïertestieh Stoerredigkie dïhte mij dïedtem guadta Nöörjen åvteste, mij byöroe skraejriem vaeltedh dagkeres kraanskomekommisjovnese.
Juktie mijjen jïjtse åvtetje tïjjem jïh histovrijem reeredh Saemiedigkie sæjhta åejvieprinsihpide bïejedh.
Rica Stiklestad Hotell lea lïhkes ektine Kultuvrejarngine, jïh jis sæjhta dongkedh maahta dam darjodh teellefovnesne, 74 04 42 00.
Saemien kultuvrejielemevåaroemisnie åtna jïh lea sjugniedamme saemien kåanste jïh kultuvrevuekijste.
Naemhtie darjodh
- Gosse dam voenges healsoesuerkiem orrestahta dellie tseegkeme Dajvemedisijnen jarngeste sæjhta akte sïlle reaktoe otnjegen vööste årrodh juktie seammavyörtegs dïenesjefaalenassh evtiedidh saemien skïemtjijidie julevsaemien dajvesne, Olsen jeahta.
Datne aaj svaalhtesh gaavnh såemies nuhteligs gïeledïrregidie.
Daejnie Klemetspelet eevre reaktoelaakan lea registreradamme goh akte ektieproduksjovne ÅST:n luvnie.
Mah haestemh duedtiejieleme åtna jïh mejnie Saemiedigkie maahta viehkiehtidh leah naaken dejstie aamhtesijstie mejtie edtja digkiedidh.
Gellien aejkien jijji tjahkasjim, tjeelim.
Dah edtjieh aaj konsertem öörnedidh jïh gïelen jïh identiteeten bïjre soptsestidh aktine saemien artistine.
Maehtedh njaalmeldh jïh tjaaleldh tjïertestidh: learohkh maehtieh baakoeh jïh dïejvesh tjaeledh lyjhkedskreeki bïjre, dåarjelekreeki bïjre, saemien beapmoej bïjre jïh njoetske beapmoej bïjre.
Barkoe almetji reaktajgujmie dan mænngan båata barkoe sierredimmien vööste.
13 § / Orre vähta X § U:2009- ? ? Dïhte gie parte jallh sijjiesadtje paarten sijjesne såevmies aamhtesisnie jallh ieresne aktene läänereakta-, digkiereakta-, laantedajvedööpme- stovle-, byjreskedööpmestovle- jallh jaevriereakta-dööpmestovlesne mejnie dööpmegievlie mah abpe jallh biehkine lea vïedteldahkesne daejnie tjïelth Jiellevárre, Haparanda, Giron, Bájil jïh Övertorneå, reaktah åtna såevmien jallh meänkielin gïelem utnedh dan aamhtesen jallh ierien gïetedallemisnie, jis aamhtesem jallh ieriem naaken dejstie tjïeltijstie gårreldahkesne.
Gaskenasjovnaale konvensjovnh jïh bæjhkoehtimmieh
Saemiedigkie 25 jaepieh
5.9 Stoerre joekehtse tjïelti gaskem
Musihke
Reeremefaamoe kultuvremojhteselaaken jïh soejkesje- jïh bigkemelaaken mietie
Raereste göökte vielie tjïeltekategorijh
soejkesjidh jïh öörnedidh Saemiedigkien fïerhten jaepien noerekonferansh.
Lohkh jienebh
Gosse gærhkoem laehpedh maahtah åålmegasse leahpan mietie ringkedh, dahkoe mïnnedh jallh tjaeledh.
Tjaelijesijjie edtja aelkedh juhtedh jaepeste 2013.
Daelie soejkesjen råajvarimmiejgujmie virjiesåbpoe barkeminie.
Saemiedigkie vuajna daerpies tjïelth eadtjohkelaakan berkieh juktie eevtjedh jïh evtiedidh saemien gïelem tjïeltine.
Nænnoestimmie lea Reerenassen bieleste pryövedh krievemidie mietedh ILO. ’ n 15. artihkelisnie nr. 2, aalkoealmetji reaktaj bïjre, aktem bieliem nåhtoeaarvoste åadtjodh, gosse mineraalh evtede mej åvteste staate veanhta satne aajhterereaktam åtna.
Laake sijjienommi bïjre
Gåarede gihtjedh:
Tjiehpiedæjjalatjkoen mierie lea 8.570.000 kråvnah, mij lea akte lissiehtimmie 220 000 kråvnine.
Tjåanghkoen aamhtese lea healsoe- jïh hoksefaalenasse saemien skïemtjijidie tjïeltehealsoedïenesjen sisnjelen, vijriesåbpoe evtiedimmie SANKS:ste, tseegkeme saemien healsoepaarhkeste jïh nammoehtimmie ståvroelïhtsegijstie regijovnaale jïh nueliegællan healsoesïeltide.
Gaajhkh åejviesuerkieh sinsitniem lissiehtieh jïh tjuerieh ektesne vuajnalgidh.
- tjaalegh soejkesje jïh hammode mah leah sjïehtedamme åssjelasse, sisvegem evtede, jïjtse tjaalegh vuarjesje jïh buerede gïele- jïh teekstedaajroen mietie, jïh raeriej jïh krïevenassi mietie
Jis ih daejrieh mennie åålmegisnie datne dellie maahtah ohtsedidh svaalhtesisnie dagkoe åelkiesbielesne.
- Manne joekoen geerjene ihke saemien gïele aaj edtja daan vihkeles teknologijen sisnjelen åtnasovvedh.
Maajetjh dle låhkoe giefies almetjijstie vaaneneminie verkebe goh gåess’akt. Ulmie lea garre giefiesvoetem jïh nielkiem nåhkehtidh.
Saemiedigkien tjïeltekonferanse lea heajhteme
Prievie tjïelteste mij jeahta jis maana reaktam åtna sjïerepedagogeles viehkiem jallh ij dam utnieh, jïh mij viehkie.
Maanaj lea dïedte guktie dah sinsitnien vööste dåemiedieh.
Gïelegaaltije akte laavenjostoeprosjekte saemiedigkide Sveerjesne, Såevmesne jïh Nöörjesne.
Daate akte stoerre barkoe mij aktem veele gïehtjedimmiem kreava.
Seamma industrjijese.
- Im ierielimmesne, men læjhkan viesjledem ihke tjïelte- jïh orrestimmieministere Jan Tore Sanner stuvremesoejkesjem akten gïehtelæmman gaertjiedamme nåhtojne siebriedahkese luhpede, seamma tïjjen goh akte dagkeres gruva sæjhta nåake konsekvensh utnedh byjresasse, göölemasse jïh båatsose, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
Annje tjuara tsiehkiej åvteste barkoejieliedisnie gæmhpodh ihke dah baalhkam åadtjoeh mij lea reaktoe, jïh aaj barkoesjïehtedimmiem jïh sosijale öörnegh åadtjoeh.
Dååjrehtimmieh vuesiehtieh jalhts daah njoelkedassh gååvnesieh, dle såemies almetjh dååjrieh njoelkedassh dååjeluvvieh, jïh dej indivijduelle reaktah eah illesovvh.
Gærja- jïh kultuvrebusse Tromsesne / Saemien gærjabussh / Mijjieh juvnehtibie / Gærjagåetie / Saemiedigkie - Sametinget
14:30 Kultuvremojhtesevaarjelimmien bïjre Nöörjesne sïejhmelaakan jïh saemien kultuvremojhtesevaarjelimmien bïjre sjïerelaakan - vuajnoeh staaten sijjeste, Klijma jïh byjresedepartemeente jïh Rïjhkeantikvaare
GOEVTESEÅVTEHKE HEALSOE- JIH HÅKSOEGOEVTESISNIE
Dellie pråvhka raeriedidh edtja veeljedh vierhtiem mij östrogenen namhtah guktie ij nåajsan sjïdth, vuesiehtimmien gaavhtan p-såebpie jallh minipillere.
Aborte lea gosse iemiem luejhtedh.
Raarvihken tjïelte “Tjïeltesoejkesjen siebriedahkedajvine 2015-2026” jïh “Tjïelterefomine” barka.
Mohte alkohole maahta aaj vaahreles ovmessie vuekine årrodh.
 Maanah mej saemien mubpiengïeline leah funksjovnelle guektiengïeleldh
10:30 Prïhtjege
Hijven maanagïertebiejjie gaajhkide maanagiertide.
Guektiengïelevoete - vierhtieh åarjelsaemien
Fïelestalli ööhpehti jïh saerniedi.
Nordlaanten Fylhkenålma diedtem åtna åarjel- jïh luvlesaemien øøhpehtimmiem iktedidh, jïh eadtjohkelaakan barka edtja gïelide nænnoestidh jïh gorredidh.
Mijjieh vïenhtebe daate joekoen nuhteligs sjædta, joekoen dejtie learoehkidie mah maajhööhpehtimmiem åadtjoeh.
Daennie nedtesæjrosne maahta aaj kaarhtem vuejnedh darjomigujmie jïh heannadimmiejgujmie mah öörnesuvvieh gïelejaepien sjïekenisnie.
aelhkie kombinatorihkeles dåeriesmoerh digkiedidh jïh dejtie loetedh
Kristusen gievlie
Dah saemien siebrieh eadtjohkelaakan barkin juktie meatan årrodh dennie gaskenasjovnaale aalkoealmetjebarkosne, gaskem jeatjah gosse Vearteneraerie aalkoealmetjidie (WCIP) tseegkesovvi jaepien 1975.
Ij gååvnesh naan jaepieraaste abortem darjodh.
- Tjiehpiedæjjalatjkoe lea sjïere, jïh mijjen tjiehpiedæjjide stoerre faamoem vadta dan båetijen aejkien evtiedimmien bïjre saemien lidteratuvrese, musihkese, guvvietjeahpose jïh filmese, Olsen jeahta.
6.
Daate sæjhta jiehtedh gaajhkh healsoe- jïh sosijaalinstusjovnh mah skïemtjijh dåastoeh tjïeltijste saemien gïelen reeremedajven sisnjelen, dïedtem utnieh skïemtjijdie saemien gïelesne hoksehtidh.
funksjovnh darjodh mah numeriske ektiedimmieh jïh praktihkeles tsiehkieh buerkiestieh, digitaale dïrregigujmie jïh bielelen, dejtie buerkiestidh jïh toelhkestidh jïh ovmessie funksjovnerepresentasjovni gaskem jeatjahtehtedh, goh graafh, tabellh, formelh jïh tjaalegh
Maehtedh digitale dirregh nåhtadidh: Daesnie sjeahta råållekåarhth jïh soptsestimmiesijjieh darjodh viehkine daatiste.
Daelie haesteme nuekie barkijh skreejredh dejtie gööktijde roestegåeide Tromsesne jïh Finnmarkesne.
Jalhts saemien lea biejjieladtje gïele jeenjesidie Unjargesne, dle ahkedh behtjiedimmien nuelesne sosijaale ektiedimmine, gusnie nöörjen gïele lea dïhte jïjtjereerije.
Saemien paralmentarihkeles Raerie jïh Saemiedigkie Nöörjesne noerekonferansem öörnedieh suehpeden 31. b – ruffien 2. b. 2013 Oslon ålkolen.
Cellejeatjahtehtemh jïh cancere
Daerpies FoU-vierhtide bueriedidh dovne jieliemasse jïh byögkeles suarkan viehkine nuepide våajnoes darjodh mah lea dotkemisnie, jïh prosjektide skreejredh juktie aelkedh FoU'em nåhtadidh.
Moenehtse sæjhta kremasjovne edtja namhtah årrodh, jïh sæjhta lïhke fuelhkie ij edtjh vielie maeksedh dastegh åemiealmetje edtja juvlelgidh aktene jeatjah tjïeltesne goh desnie gusnie årroeji.
Bööredimmie raeriejgujmie jïh vuajnoejgujmie båetedh Saemiedigkieraerien bïevnesasse gaskenasjovnaale barkoen bïjre / Gaskenasjovnaale aalkoealmetjelaavenjostoe / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Reeremegoevtese
 Barkedh ihke laavenjostoe ööhpehtimmieinstitusjovni jïh gïelejarngi gaskem hijven
Orre veeljemeøørnege sæjhta jiehtedh:
Gihtjehtidh
Learohkh viesjies taaledïejvesigujmie daamtaj viesjies tjiehpiesvoeth utnieh
Saemiedigkieraerie lea vuarjasjamme Byjresedirektovraate ij leah dejtie nåake byjreseligke konsekvenside våajnoes dorjeme.
Reerenasse Gööleme-jïh mearoedepartementem stilli hoksehtidh ihke Stoerredigkien maedteme-nænnoestimmie fulkesamme sjïdti.
Nöörjesne raasisme luhpehts daej laaki tsegkie, Straffeloven § 135 a jïh Diskrimineringsloven § 4.
Aalkoe
Aanta dåarjoehtimmiem daarpesje juktie maehtedh taalesïevem nuhtjedh goh viehkiedïrrege taaleryöknedæmman.
nöörjen gïeledigkiedimmiem jïh gïelepolitihkem buerkiestidh 1800-låhkoen
Eejhtegh eah byörh skuvlen sïjse dåeriedidh Mijjieh pryövebe maanide dåastoehtidh ålkone jïh sïjhtebe eejhtegh eah skuvlen jallh gåårvedstjiehtjelen sïjse dåeredh.
ektiedimmieh digkiedidh stuvremevuekien, reaktastaaten jïh almetjereaktaj gaskem
Boelhken tsïengelen / goevten presidente Aili Keskitalo sæjhta guessine mïnned...
Mijjieh vïhtesjadtebe, öörnedibie jïh gorredibie saemien kultuvremojhtesh jïh kultuvrebyjresh
Ajve dejtie giej seammasïenten daam HPV-typem utnieh tjuerieh goerehtæmman båetedh.
buerkiestidh guktie saemien lïeredh jïh soptsestidh guktie orre saemien baakoeh lïeredh
Akte orre saemiedigkiebïevnese saemien kultuvremojhtesevaarjelimmien bïjre lea dan åvteste vihkeles dan barkose dej jaepiej åvtese.
, Daasta berteme 2000
20 Råajvarimmie 45 Jiehtegegïetegærja maam edtja healsoe- jïh hoksedïenesjisnie nåhtadidh 20 Råajvarimmie 46 Bïevnesh saemiengïelesne NAVsne...
Tjaalege evtiedimmiem jollebe ööhpehtimmesne saemien gïelesne vuartesje dej minngemes vïjhte jaepiej, dovne åarjelsaemien, julevsaemien jïh noerhtesaemien gïelese.
Daate akte sjïere nuepie saemien sïeltide.
Politihkere gïen diedte
Edtja akte tabledtem medtie seamma tïjje fïerhten biejjie vaeltedh.
Goevten 17.
Sæjhta doh ellen jeanatjommes learohkh mejtie goerehtallemepryöve damtije, dåarjelidh mierien sisnjelen sjïehtedamme lïerehtimmeste. Læjhkan naan gille learohkh mejtie byöroe vijriesåbpoe salkehtidh, juktie daerpiesvoeth vuarjasjidh sjïereööhpehtimmine.
Saemiedigkie barka ihke aerpievuekien saemien åtnoe tjåadtjoehtamme sjædta jïh evtiesåvva aaj vaarjelimmiedajvine, naemhtie guktie dïhte eatnemen gellievoetem gorrede.
Filme, lidteratuvre, musihke
Rehpie gååvnese man jïjnjh daarpesje healsoe- jïh skïemtjehoksen åvteste.
Vååjnoe goh dah hijven illedahkh leah båateme dan åvteste almetjh åadtjoeh saemienkuvsjem vaedtsedh hïejemesijjesne, seamma tïjjen goh dah leah studenth mah eksamenem jolleskuvlesne / universiteetesne vaeltieh, jïh studijepoengem dan åvteste åadtjoeh.
Ij edtjh maanah nuerebe govhte askh mij vaejliem åtna daalhkesigujmie båehtjierdidh bielelen voestes hoksem gaskesadtedh.
Regijovnale Voeneevtiedimmieprogrammesne golme strategijh fïerhtene fylhkese:
Haesteles barkoeh vijries jïh orre faagebyjresisnie
Saemiedigkie lea aaj evtiedimmiebieliem lyjhkeme 10,8 mill. kråvnine tjïeltide, jïh 1,2 mill. fylhkentjïeltide budsjedtesne.
Lohkh jienebh
Statistihke, aarvehtse jïh kombinatorihke
Ööhpehtimmien ulmie lea learohkh lïerieh.
 Saemien gïele sertieståvva boelveste boelvese hïejmesne
Raerieh sæjhta
Sïejhme lidteratuvre jïh learoevierhtieh
Mïrrestalleme lea ööhpehtimmien jïh seamma nuepiej bïjre, healsoen jïh veanhtadamme jieledeaalteren bïjre.
Jïjtse oksen uvte sööpedh maahta akte guhkies råajvarimmie årrodh irhkemen vööste mij hijven illedahkh vadta.
Kraannan maanah, Minimedia, 2010
barkeme lohkemestipeendem jïlle- jïh universiteeten daltesisnie åadtjodh
Abpe gærhkoen histovrijisne dïhte laavkome fïerhten almetjen ektiedimmie Jupmelinie nænnoestamme.
Kerttu Vuolab baalhkam åådtje sov guhkies barkoen åvteste tjiehpieslidteratuvrine noerhtesaemien.
Nöörjen laaken jïh nasjovnaale politihken mieriej sisnjeli tjuara dam regijovnaale politihkem ovmessie såarhts siebriedahkide sjïehtedidh regijovnen ovmessie bieline, mah ovmessie våaromh jïh nuepieh utnieh.
- såemies faageaamhtesh åehpiedahta mah såemiesmearan leah dåastoejasse sjïehtedamme, jïh maahta aelhkies digitaale dïrregh nuhtjedh åehpiedehtiemisnie
Kriebpesjimmieh jih guktie barkoem juhtiehtidh
WCIP2014: ENn veartenekonferanse aalkoealmetji reaktaj bïjre / Áltá 2013 / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
- tjaalegh hammode mah såemiesmearan leah åssjelasse sjïehtedamme jïh jïjtse tjaalegh jarkele raeriej jïh krïevenassi mietie
Tïjje: Goevten 2 b. Ts 19.00
Saemien voejkenesvoete edtja viehkine årrodh jielemelearose jïh jielemegoerkesasse.
Daate aktem eadtjohke stuvremem kreava, maahtojne jïh daajrojne kultuvrelle, faageles jïh sosijale jeerehtsinie almetji
Gosse veeljeme Nøørjesne ij gaajhkesh mah daesnie årroeminie ” meatanårrojh ”.
Guktie pryövenasside nåhtadidh barkosne vuarjasjimmine lïerehtæmman ?
Åeniebasse ij maehtieh jiehtedh gaskemedtien aaltere saemienlohkehtæjjide lea ååpsen jolle, men seamma tïjjen dle gellie jaepieh ååpsen vuelege dåårrehtimmie saemiengïeleldh saemienlohkehtæjjijste, mah vihth sijhtieh darjodh skuvleaajhterh geervebe nuepieh åadtjoeh reaktide saemien learoehkidie illedh.
Dellie byöroe aaj daejredh dellie råållamaallide jïh hoksealmetjidie giehpede dejtie maanide mah sjïere hoksem daarpesjieh.
Mov mïelen mietie dle vihkeles gæmhpoem nyjsenæjjaj reaktaj åvteste lissiehtidh.
Iktedimmie Skilkemedahkoeh båatsoedajvine leah tjarke læssanamme dej minngemes luhkiejaepiej.
Aarborten tjïelte lea nænnoestamme syökedh mejtie åådtje akte bielie sjïdtedh saemien gïelen reeremedajveste
Bielelen sjeavohthvoete
Kristusen gievlie
Dïhte ööhpehtimmie edtja viedteldahkesne årrodh saemien dååjrehtimmesne jïh voenges saemien gærhkoejieliemisnie.
vierhtiedidh guktie Saemielaaken gïelenjoelkedassh jïh Saemiedigkien tseegkeme leah gïeletsiehkiem jïh guektiengïelevoetem dijpeme
Musihkebæjhkoehtimmiej ohtsememierie lea 01.06.2015.
Budsjedtesne 2015 dellie dïhte ohtsijebaseradamme beetnehveahka juktie learoevierhtieh evtiedidh, 21 025 000,-, daate lissiehtimmie lea 3 400 000,- kråvnah jaepeste 2014.
Skuvle jïh daajroe leah doh ellen vihkielommes vaeknieh mïrrestallemegæmhposne, dovne ålkone veartenisnie jïh daesnie gåetesne.
Dæjstan voerhtjen 29. b. saemiedigkieraerie Henrik Olsen tjirkijh gaavnesje S...
soptsestidh guktie lïhkesvoeneste maahta orre saemien baakoeh jïh dïejvesh lïeredh
Pryövenasse maahta aareh vuesiehtidh jis cellejeatjahtehtemh åtna mestie maahta boernengåetietjeapohkecancerem åadtjodh.
Kultuvrejieleme maahtoen våaroemisnie
Tjïelth Noerhte-Trööndelagesne Tjïelti akte vihkeles råålla RES'sne.
Skuvlen diedte lea tåalhkem eejhtegidie skåårvedh jis daerpies.
Viertiestamme taaligujmie båatsoealmetji geografeles joekedimmien bijjelen dle ånnetji jienebh meatan Nordlaanten båatsoedajveste goh dah mah meatan dejstie göökte åarjemes båatsoedajvijste.
Stoerretjåanghkoen ståvroe aamhteselæstoem dorje, Saemiedigkien stoerretjåanghkojde gohtje jïh stoerretjåanghkoem stuvrie dej njoelkedassi mietie, Saemiedigkien barkoeöörnegisnie.
haesteme.
Golken 21. - 27. b. 2019 (våhkoe 43) lea voestes aejkien gïelevåhkoe öörnesåvva abpe laantesne.
ohtsemh permisjovni bïjre faagemoenehtsidie jïh fïerhten stoerretjåanghkose moenedh,
Gorredimmie arktiske kreekijste jïh sjædtojste (CAFF)
jealaskimmiefaaleldahkh saemien maanide bigkedh
Saemiedigkieraerie lea joekoen geerjene ihke Saemien Sijte minngedsgeatjan aktem aalkoedåarjoem åådtje akten orre gåatan Snåasesne.
Sametinget undertegnet 11. februar 2005 en samarbeidsavtale for det sørsamiske området, hvor Nordland, Nord- og Sør-Trøndelag og Hedmark fylkeskommuner er med.
Maahta lissie haestiedihks årrodh vaanesovmem jïh såvmahtimmieh gïetedidh (v.g. gåarhmoeh goerkese sualadimmien jallh biehtemen bïjre).
Saemien Sveerjen gärhkosne
6.2.1. Interreg...
Man gellie tæjmoe
Jåma, Albert; Joma, Liv Karin, Granefjell, Aasta Joma: Gorredh gïelem – Barkoegærja !
Reereme fïerhtem dispensasjovneohtsemem sjïerelaakan gïetede.
Saemien gærhkoeraerie aalkoealmetjigujmie abpe veartenisnie laavenjostoe, Gærhkoen vearteneraerien tjïrrh.
Saemiedigkieraerie lea tjåanghkoem åtneme Djupedal-moenehtsinie jïh raeriestimmieh vadteme dan vihkeles barkose.
Daate maahta akte hijven strategije årrodh dastegh dïhte åtnasåvva taalefaaktajgujmie ektine.
Dagkere vaejtemem aaj åådtje hiejhtedh jis tjielkes laaketji mietie lea ovriekts ulmine.
Noere tjaelijh dåårrehtidh mah saemiengïelesne tjaelieh
Dellie aaj maahtah nuepiem nuhtjedh learoehkidie buerkiestidh lohkehtæjja ij luhpiem utnieh dejtie laavenjassigujmie viehkiehtidh gosse dah edtjieh dam eensi goerehtallemepryövem
Gosse akte lohkehtæjjaööhpehtimmie daan biejjien vïjhte jaepieh vaasa jïh mijjieh libie gïehtjedamme man gellie saemiengïeleldh kandidaath mah leah ööhpehtimmesne daelie, dellie vuejnebe mijjieh ibie lïhkebisnie dejstie taalijste mah leah daerpies juktie seamma veahkam utnedh jaepiej åvteste.
Dan åvteste faagebarkijh tjuerieh vierhtieh åadtjodh ihke dah maehtieh gïeline barkedh.
Barkoedåehkie lea rååresjimmiej tjïrrh sïjtigujmie nöörjen jïh sveerjen bielesne aktem raeriestimmiem dorjeme akten orre konvensjovneteekstese.
Øøhpehtimmiesoejkesje vuesehte sjyøhtehke barkoevuekieh, guktie vihkielommes maehtelesvoeth meatan vaaltasuvvieh jïh guktie lohkehtæjja øøhpehtimmiem sjïehtede learoehkidie jïh dejtie iktemearan vuarjesje.
Jarkelimmieh sijhtieh dorjesovvedh bielelen Saemiedigkien jååhkesjimmie, saemiedigkieraerien lïhtsege Ellinor Marita Jåma jeahta.
Tjöönghkh gaajhkem bijjelesskuahpan sïjse
Saemiedigkieraerien lïhtsegh leah nammoehtamme saemiedigkien åvtehkistie, presidente, mij raeriem stuvrie.
Universitete Tromsesne lea åådtjeme dan nasvjonellen dïedtem saemien dotkemen jïh ööhpehtimmien åvteste Nöörjesne.
124 (65 prosenth) jåarhkeööhpehtimmiem saemien gïelesne utnieh.
3.4 Fasseldimmie jïh ööhpehtimmie
’ n 169 mietie, dejtie eadtjohkelaakan meatan vaeltedh soejkesjeprosessesne.
Daelie aaj njieljie ovmessie moenehtsh EN-systeemesne Nöörjem juvnehtamme aktem buerebe barkoem darjodh dagkerh aamhtesinie.
16 tjirkigujmie.
Dejpeli gångkan åejjiem bådtjadin gosse gångkine sjï
Politihkere gïen diedte
Pryöveöörnegh Fovsenisnie jïh Romsesne sijhtieh sagke nåakebe sjïdtedh jis ij edtjh gïerkehtsem vuetjedh.
Departemente vuajna daarpoeh dïrregij kvalitetem vierhtiedidh jïh aaj vuekieh gïelekaarhtedimmiem jïh gïeleskreejehtimmiem vierhtiedidh guktie nuepie sjædta hijven praksisem evtiedidh.
Digitaale tjiehpiesvoeth nöörjen gïelesne lea digitaale dïrregh, meedijh jïh vierhtieh nuhtjedh, juktie bïevnesh gaavnedh jïh dejtie gïetedidh, ovmessie såarhts tjaalegh sjugniedidh jïh staeriedidh, jïh mubpiejgujmie govlesadtedh.
 Eatneme jïh kultuvrebyjrese
Dïhte lea evtiedeminie gïelijste g. j. terminologieevtiedimmien tjïrrh maam abpe tijjem jåhta, jïh dellie lea vihkeles kontinuerligen orrestimmie jåhta jïh gïeledïrregh evtiedidh.
Institusjovnigujmie lïhkebe barkedh, jïh dejgujmie govlesadtedh gosse edtja ståvroeh nammoehtidh jïh dåarjoej bïjre
Voenges beapmoedorjemasse, eatneme- jïh kultuvrefealadasse jïh kruana tryjjesdïenesjh leah såemies orre jielemh voenine gusnie evtiedimmienuepieh.
Mijjieh vuejnebe vihkeles öörnegh sjïehteladtedh guktie maanavaarjelimmiedïenesje nåhtose sjædta dejtie saemien maanide.
Jis meala båajhtode vuekine gïetedamme tjoelen, tjoeleidentiteeten, tjoelejiehtegi, aalteren, etnijhken govlesovvemen, religijovnen jallh jeatjah jaahkoen, svihtjemeheaptoen jïh seksuellen syjhteden åvteste, maahta dam DO:ese bæjhkoehtidh.
Gaajhkh gïeh healsoe- jïh skïemtjehoksebarkijidie govlesuvvieh, seamma jis tjïeltesne, laantedigkesne jallh privaate healsoesïeltesne berkieh, maahta bæjhkoehtidh.
Gosse programmide våålese leesseme, maahta dejtie akten mp3-spielerasse sertedh, jallh maahta vuejnedh jïh goltelidh programmide daatesne.
Annje tjuara tsiehkiej åvteste barkoejieliedisnie gæmhpodh ihke dah baalhkam åadtjoeh mij lea reaktoe, jïh aaj barkoesjïehtedimmiem jïh sosijale öörnegh åadtjoeh.
Daan moenehtsen mandaate tjuara årrodh salkehtidh, jïh raeriestimmieh buektedh jarkelimmiej bïjre laakine jïh faamosne mah leah saemien gïelen bïjre.
Dovne abortedåastovisnie jïh noeredåastoevisnie maahta giem akt råakedh jïh dejnie soptsestalledh, oktegh jallh gåabpatjahkh.
Cancerenaareme prostatesne maahta seejnelaakan sjïdtedh jïh destie ij tjoeperh jallh dïhte maahta varki sjïdtedh jïh jeatjah sijjide kråahpesne haasenidh.
Dah tjirkijh såevmien, sveerjen jïh nöörjen bieleste nammoehtamme sjidtieh Saemien Parlamentarihkeles Raereste akten boelhkese mij njieljie jaepieh ryöhkoe.
Lidteratuvrem maanide jïh noeride dåarjohte
NSR.pdf
Taalh jïh algebra
Saemien laavenjostoe
Saemiedigkieraerie sæjhta akte siebriedahkeaktööre årrodh juktie vædtsoesvoetem nyjseni vööste nåhkehtidh.
Jeatjah vihkeles aktöörh gosse teateredåehkie tseegkesovvi lin Svein Birger Olsen, Sverre Hjelseth jïh Ingor Ánte Áilo Gaup.
Bïejh kondomem boetjegeatjan, dïedtesth soermigujmie bijjemes guktie ij naan bïegke-bollenjes sjædta gosse kondomem våålese jårresth, kondomen jïh boetjen jallh dildoem gaskem.
Lïerehtimmieulmie
buerkiestidh saemien medijaj bïjre
Dah åadtjoeh ånnetji ussjedidh jïh dan mænngan raeriestimmiejgujmie båetieh.
Daerpies heartoeh jïh dedikasjovnem utnedh jis edtja kåanstesuerkesne lyhkesidh, jïh dïhte goh akte gïele sjædta noere saemide mah ektiedimmiem jïh jïjtsh roehtsh ohtsedieh.
Learohke maahta aktem soptsesten tjaalegem soejkesjidh jïh bueriedidh.
Reakta ietniengïelese lea akte vihkeles almetjereakta.
Lissine itjmies dåeriesmoerine årrodh kreekide jïh almetjidie, daate aaj stoerre siebriedahke-ekonomeles maaksoeh vadta.
Juvnehte dah learohkh aktem baakoebaanghkem darjoeh, jallh aktem baakoekaarhtem aamhtesasse, vuartesjh vuesiehtimmiem 8. daltesisnie.
Ånnetji dan åvteste daate lij akte råajvarimmie aalkoealmetjijstie dle utnin maajhööhpehtimmiem goh vuekie, goh akte ööhpehtimmie nåakebe kvaliteeteste goh aerpievuekien ööhpehtimmie klaassetjiehtjielisnie (op.cit s.2).
ovmessie såarhts tjaalegh tjaeledh struktuvrine jïh ektiedimmine
Dan mænngan seammalaakan mubpiem njammam.
Uktsie ohtsemh lin gaarsjelimmiestipeenden bïjre jïh göökte ohtsemh lin kultuvrestipeenden bïjre.
Gubpede nomme båata ?
Dah edtjieh dam darjodh viehkine golme saemien gïele- jih kultuvregaavnedimmieh tjïrrehtidh fïerhten skuvlejaepien learoehkidie mah ektiedimmiem røros-saemien dajvese utnieh.
Daamhtaj jïjjesne naavlehte
Muvhtene aaj dïhte dovne damtesovvi dïhte bæjhkari guktie idtji sjïdth guktie veanhtadi.
Daate åejviefokusem åtna daennie bïevnesisnie.
Daesnie tjïelth edtjieh sjïehteladtedh ihke saemien maanah maehtieh sijjen gïelem jïh sijjen kultuvrem gorredidh jïh evtiedidh.
Arealh jïh vierhtieh gorredidh
Saemiedigkie aktem presidentem jïh aktem stoerretjåanghkoeståvroem veeljie Saemiedigkien tjirkijijstie jïh tjirkiji gaskem.
Aaj dåarjoe saemien museumidie lea læssanamme.
Aevhkieh
Reeremedajvine meänkielise leah tjïeltide: Jiellevárre, Haparanda, Giron, Bájil jïh Övertorneå.
Skaehtie-åajvohkistie aaj jeatjah tjaatsegh åadtjoeh goh daaroen registerutdrag (daerpies gosse baanghkine soptsestidh), vïhtesjimmie guhte sealadamme jïh gieh dan fuelhkieh (daerpies aerpie-juakose).
Dååjrehtimmiej mietie Saemiedigkie såemies dejstie konklusjovnijste veelelaakan damta mejtie rïjhkerevisjovnereektehts tjuvtjede, dej gaskem haestemh maajhööhpehtimmine jïh hospiteradimmine.
Vijriesåbpoe dle goerehtimmiereakta aaj luhpiem dajvese feerhmie barkoeh darjodh, dan nuelesne våarhkoesijjieh daerpies dalhketjidie.
Naasjovne daltese
Tabellesne våajnoes medtie 2 % båatsoealmetjijstie vienhtieh byögkelesvoete/staate hijven daajroem båatsoen bïjre åtna, båatsoem vuartesje goh vihkeles daan beajjetje siebriedahkese, jïh båatsose aktem reaktoe gïetedimmiem vadta viertiestamme jeatjah jielemigujmie.
Voestes mïnnemistie aalka ryöknedh, seamma goss-akt jaepesne dam dorjesåvva.
Saemiedigkie sæjhta vielie heerredimmine jïh vuajnoesjugneden barkojne barkedh daennie suerkesne.
Seamma aejkien gosse gaajhkesh daelie edtjieh jïelehtadtjedh, eatnemen vierhtieh tjuerieh båetije boelvide læjkodh.
- tjaala aelhkies raajesigujmie jïh teekstegårredimmine, jïh såemiesmearan ortografijem jïh tjaelemenjoelkedassh haalvoe
Klijmajarkelimmieh
Aesuvpen soptsesh, Idut 2006
NæringsNM sïelti evtiedimmiem analyserede, jïh sïelti dïenestem, sjïdtedimmien jïh orre tseegkeldahkh möölie, jïh jielemen stoeredahkem.
Dah jeanatjommes aalkoealmetjh gïerve tsiehkiej nuelesne jielieh, jïh jeenjesh dovne dïedtesimmiem jïh trïegkenassem dååjrieh.
Giesse luhpiem vedtieh ?
Tjaelije jïh redaktööre:
Goeven 23.
Mineraalelaaken § 58 aktem sïiere njolkedassem åtna gusnie tjåådtje departemente mieriedimmien mietie, maahta aktem jollebe dajveaajhteremaaksoem nænnoestidh, juktie mineraalh evtiedidh mej åvteste staate veanhta satne aajhterereaktam åtna Finnmaarhkeneeken dajvesne.
Saemiedigkie sov learoevierhtiebarkoem dejtie nænnoestamme strategijide ektede, Saemiedigkien strategeles soejkesjisnie learoevierhtieevtiedæmman 2009 – 2012.
Justisdepartemente sæjhta dan gaavhtan aelkedh beadtasovvemetsiehkieh tjïrrehtidh saemieh gieh dan sisnie jïh dööpmijh.
Gärhkoeveeljemisnie skiereden 18b:n datne veeljh mejnie Sveerjen gärhkoe edtja båetije nieljie jaepine barkedh.
Govlehtallije: Raeriestæjja Cecilie Fagerheim, tell. 78 47 41 05.
Akte båatsoeburriejreereme bielelen luhpiesvoete
Bieljelh Seniorraeriestæjjam Ingeborg Larssen, tell 78 47 40 00 jallh e-påaste: ingeborg.larssen@samediggi.no.
Saemien gïelemoenehtse raereste jis golme learohkh lïerehtimmiem saemiengïelesne sijhtieh reeremedajven ålkolen, dah edtjieh reaktam dïsse utnedh.
Moenehtse meala faalenasse tjuara læssanidh.
Jïjnjh hijven prosjekth, men dannasinie dan jeenjesh ohtsedieh dle tjuara striengkieslaakan prijoriteradidh.
Geervelïerehtimmie
Ts... 12.00: Preessetjiehtjelem rïhpeste Ts...
Saemien lea dennie såevmien-ugrihken gïeletjïertesne, jïh dah saemien gïeleraasth leah rïjhkeraasti dåaresth dejnie neebneme laantine.
Reeremelihtsegh leah siemesh ovmese råajvarimmieh leah daerpies jis åarjelh-saemien giele vihth edtja jielemetseahkan båetedh.
Saemien gïelh jïh nöörjen gïele leah byögkeles gïelh Saepmien nöörjen bielesne.
Dah golme stoerre saemien almetjetjierth Nøørjesne, noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemieh, leah meatan raeresne, gusnie gaektsie lïhtsegh.
Lohkehtæjja aktem vuesiehtimmiem learoehkidie vadta, guktie akte vearoldebïevnese lea.
Konsultasjovnh jïh meatan årrodh leah dïhte roenegierkie konvensjovnesne.
- Mijjieh læhkoehtibie Jose Francisco Cali Tzay:m dejnie vihkeles barkojne, jïh gaajhkesh mijjieh daam nammoehtimmiem dåarjoehtibie, Keskitalo.
Gaajhkh sisvege lea gïetedamme, goerehtamme jïh dåhkasjahteme redaksjovneste jïh redaksjovneraereste 1177 Vårdguiden.
Tjeahpoeh Saemiedigkiegåetesne
Gosse learohke luhkie gøøkten jaepien båeries, dellie jijtje maahta dåeriedidh øvtiedimmiesoptsestallem goltelidh.
Arktisk raeresne Nöörje, Danmaarhke / Kruanalaante / Færøyene, Sveerje, Såevmie, Islaante, USA.
Ektesne maehtiegan siemes sjidtedh guktie orre vuepsieh jaksedh båetije tijjen.
Voejkenevoete mij lea eatnamasse gårredamme lea dannasinie almetjh leah lïhke eatnamasse.
Vuesieh gaajkesh saakh
Aaj fuelhkiemaanajgïertij lea saemiengoevtese / gåetie.
Lïegkedimmie-sijjie
Jå2 barkofaagi ööpehtimmieprogramme
- Mijjieh libie sïjhteme aelhkiehtidh dam nuepiem Saemiedigkien veeljemelåhkose tjaalasovvedh.
beapmoe-sjalkemesystemem buerkiestidh, jïh buerkiestidh guktie dïhte fungerede
Reerenassen raeriestimmesne staatebudsjedtese lea 2 millijovnh kråvnah lyjkeme Saemien Gïelegaaltijasse, jïh vierhtieh dan aadtjen tseegkeme saemien gïelemoenehtsasse.
Dej göökte jeatjah båehtjierdimmievuekine, gadtjijh jïh hormonebåehtjierdimmie, pruvhkieh vuelebe PSA-vierhtie buerie væhta årrodh båehtjierdimmiem jåhta.
7 10 nyjsenijstie abpe veartenisnie sijhtieh vædtsoesvoetem dååjredh sijjen jieliedisnie.
Jeesuse saadtegisnie lïj.
Bijjelen leh kiem dejstie tjïeltijste unnebe goh 5000 årrojh utnieh, jïh 12 tjïelth vielie goh 50 000 årrojh utnieh.
Daate nænnoestimmie almetjeriekteles åeliedimmieh staatese tseegkie, saemien maanaj byjjenimmietsiehkiej bïjre jïh dej religijööse, kultuvrelle jïh gïeleldh reaktaj bïjre.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Seamma tïjjen edtjebe viehkiehtidh daajroem vedtedh saemien kultuvren bïjre, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta, mij dïedtem åtna jielemen åvteste.
Tjaelieh våålese naan tjoevtenjebaakoeh guktie datne maahtah dan bïjre soptsestidh dejtie jeatjabidie.
Saemiej lea aalkoe-almetjinie sjïere daltese jeatje unnebelåhakoe-dåehkiej vuestie.
- Mijjieh edtjebe meatan årrodh sjæjsjalimmieh vaeltedh guktie mijjen aerpievuekien dajvh edtjieh reeresovvedh båetijen aejkien, dan åvteste daate lea mijjen båetijen aejkien bïjre, saemiedigkieraerie Thomas Åhrén jeahta.
Sæjroe
jienebh reaktah åadtjoeh aarhskuvledarjome- jïh
Maanavaarjelimmie
Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka veanhta dah saemieh mah faangkegåetine tjahkasjieh sijhtieh aktem buerebe sovnedimmiem åadtjodh mænngan goh dïhte orre råajvarimmiesoejkesje bööti akten hijven jïh seammavyörtegs sovnedimmien bïjre.
Daesnie Gaskenasjovnaale Saemien Filmeinstituhte aktem hijven barkoem dorje mij våaromem beaja akten sjïdtije saemien filmeindustrijese.
Ohtsh dåarjoem
Energije jïh mineraalh / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Saemiedigkie ryöktesth dåarjoem vadta daejtie göökte siebride mah saemien gaarsjelimmiedarjomh öörnedieh: Sámiid Valáštallanlihttu-Norga/Samenes idrettsforbund-Norge (SVL- N) jïh Sámi Heargevuodjin-lihttu/Saami Reindeer-Race Federation (SHL).
Vihkeles kultuvrehistovrije / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Svïenske gærhkose barkedh dellie barka misse joem jaahka - Svenska kyrkan - Om oss
Faagen ulmie
Bieliegievlien gietjesne Saemiedigkien stoerretjåanghkoesavka mij låavthgåetine vååjnoe, jïh desnie dah tjåanghkoeh saemiej almetjeveeljeme krirresne.
INDERØY
Reektehtsisnie aaj tjåådtje Kultuvrelutnjemen 1 bïjre: (…
Voereseraerien mandaate lea:
Dejtie juhtije prosjektide dle aktem jåarhkedåarjoem 395,6 millijovnh kråvnine raeriestamme.
Dovne edtjieh jienebh byjres nuepieh saemien sjïerefaaleldahkide utnedh, vg feelijen jïh teelemedisijnen.
V.g. almetjh eah saemesth fïerhten biejjien, dihte låhkoe lea bijjelen 80 proseenth dej luvnie gieh maehtieh sopstestidh åarjelsaemien-gïelem.
Guhkebe vuertedh buerebe lea, dan gaavhtan dah vaahrah vaeniedieh edtja skaarah åadtjodh jallh alkoholem jearohks sjïdtedh.
Mijjieh vienhtebe iedtje aamhtesasse gååvnese, dovne museumebyjresinie Nöörjesne, Noerhtelaantine jïh gaskenasjovnales, jïh salkehtimmie maahta vuesiehtidh guktie jïh man åvteste byöroe bååstedefoeresjimmiem tjïrrehtidh, Vibeke Larsen minngemosth jeahta.
1) guarkah maam edtjieh lïeredh, jïh maam veanhtede dejstie 2) bïevnesh bååstede åadtjoeh mah dejtie barkoen kvaliteeten jallh haalvemen bïjre soptsestieh
Goerkesadteme
Goerehtæjja diedtem åtna Mineraalereeremen direktovratem, dajveaajhterem jïh dajven utnijem bieljelidh, golme våhkoej åvtelen barkojne nearhka (§18).
Saemiedigkieraerie lea dåarjoem vadteme tjåanghkan 1,7 millijovnh kråvnine ovmessie healsoe- jïh sosijaaleprosjektide.
aelhkie aamhtesi bïjre håalodh, åehpiedehtedh, tjïelkestidh, lohkedh, dåemiedidh jïh draamam utnedh joekehts goltelæjjide
Jupmelen aajnege baarnan, mijjen åajvan
Kapihtele 6 tjåanghkan geasa dejtie orre prijoriteradamme barkoeh jïh råajvarimmiesuerkieh 5. kapihtelistie, jïh dejtie boelhkine beaja akten 5-jaepien dahkoesoejkesjasse (2012-2016) Dahkoesoejkesje ajve barkoeh jïh råajvarimmieh vååjnehte mah orre daerpiesvoeth buektieh.
Doh vuepsieh dejnie årganisasjovnemaalline leah åenebe stuvremegeajnoeh, verkebe aamhtesegietedimmie, buerebelaakan meatan årrodh moenedh jïh vielie faamoe jïh dïedte dejnie biejjieladtjesne dejtie ektievoetide.
Jeatjah stuerebe barkoeh leah dorjesovveme saemien gïelen jïh gïelesoejkesjimmien bïjre 2000 mænngan, jïh dej gaskem neebnebe Inger Marie Gaup Eiran salkehtimmiem Samisk språk i Norden – Status og domeneutredning jaepeste 2001, jïh Torunn Pettersen jïh Johanne Gaupen salkehtimmie byögkeles saemien bïevnesedïenesjen bïjre, aaj jaepeste 2001.
Tjïelth, skuvlh, maanajgïerth jïh gïelejarngh leah dejtie gieh daamhtaj saemiedigkiem bieljelieh.
tjåanghkan bïejedh jïh aktem gaertjiedamme tjiehpieslidteræære programmem åehpiedehtedh
Laantedigkien bïjre (Om landstinget)
mah tjïelkestamme saemieh aalkoealmetjinie leah dovletjistie elties bovtside juhtiehtamme raastah dam mij daelie lea raaste Nøørjen jïh Sveerjen gaskem,
Tjåanghkan libie dåårjeme 6 302 000 kråvnah saemien lidteratuvrese jïh dej ohtsemi gaskem mah dåarjoem åådtjeme lea gærjaprosjekth dovne noerhte-, julev- jïh åarjelsaemien gïelesne.
Tårnet skuvle, Åarjel Varangeren tjïelte
Staaten akte dïedte sjïehteladtedh saemien gïelh vaarjelidh jïh evtiedidh laake- jïh budsjedtenænnoestimmiej tjïrrh.
[Oslo:] J. W. Cappelens Forlag as
Dáhttu –akte dåarjelimmie saemien kultuvrejieliemasse / Kulturejieleme / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Tjuara pryøvedh guktie dovne eejhtegh /
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
STAATERAERIJE– STAATERAERIJE– STAATERAERIJE– STAATERAERIJE– STAATERAERIJE– STAATERAERIJE‐ STAATERAERIJE
Læjhkan Saemiedigkie ij aktem ellies nyöjhkemereaktam utnieh, juktie dïhte minngemosth nænnoestimmie maahta orre gïetedæmman båetedh Byjresedepartementesne.
Juktie baakoeguvvide nænnoestidh dah learohkh maehtieh guvviedidh jallh fotoh lïjmesjidh mah baakojde sjïehtesjieh.
151 båatsoealmetjh åarjelsaemien dajveste lin meatan goerehtimmesne.
Fïereguhten gïeleutnijen akte stoerre dïedte, men Saemiedigkie sæjhta aaj stuerebe dïedtem bïejedh institusjovnide jïh politihkeridie.
Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo lij meatan aktene njuenehketjåanghkosne bearjadahken jielemeevtiedimmien jïh maahtoen bïjre noerhtene, mïsse staateministere Erna Solberg lij bööredamme.
Histovrijes saemiedigkiebïevnese
Algebra skuvlesne lea sïejhme taaleryökneme dan åvteste bokstaavh jallh jeatjah symbovlh leah seamma goh taalh.
Saemieh reaktam utnieh akten hijven lïerehtimmiem åadtjodh saemien gïelesne
Govlehtallh Govlesadtemegoevtesinie jis dov lea sjïere daerpiesvoeth.
Dan åvteste njoktjen 8. b daan jaepien mïerhkesjibie orrestamme faamojne jïh eadtjohkevoetine.
Gosse daamhtaj gynekologijen cellepryövenassem vadta maahta boernengåetiecanceren vööste vaarjelidh.
Dïhte lea sïejhme jïh ij leah vaahreles.
åssjalommesh jïh faamoeh buerkiestidh mah dam amerijhken frijjevoetegæmhpoem jïh dam fraanske revolusjovnem sjugniedin, jïh buerkiestidh guktie dïhte dam demokrateles evtiedimmiem Nöörjesne tsevtsi
Gosse meatan programmesne åådtje 30 tæjmoeh raeriestimmine.
Ihkuve noerhtelaanti gïelelaavenjoestoeårgaane
"Daate prinsihpeles seammavyörtegsvoete Maadthlaaken § 110 A tjåådtje. """
Dïhte maahta årrodh råajvarimmieh vierhtiehjarngide tjïrkedh jïh tseegkedh åarjelsaemien gïelide, nuepieh geerveööhpehtimmie jïh fulhkievåaromeööhpehtimmie julev- jïh åarjelsaemien gïelesne jïh byjresken jïh regijovnalen gïelearenaj maanide, noeride jïh geervide tjïrkedh.
Sijjeste vuejnebe annje lea åejvieladtji gïehtjedimmie- jïh stuvrehtimmiedaerpiesvoete mij våaroemasse bïejesåvva politihkeevtiedæmman, Magga jeahta.
Dihte edtja ryöknedidh 15 – 3.
Geervebe sjædta mujhtedh dam mij sjugniehtovvi såemies tæjmoej jallh biejjiej juassah.
akth) laavenjassh goh 70 + __ = 71 sijhtieh seamma krïevije årrodh goh 34 + __ = 72.
Phone: +47 984 87 576
Tjïelte dïedtem åtna ihke maanagïertefaalenasse saemien maanide saemien gïelese jïh kultuvrese bigkie (maanagïertelaake § 8)
Tjïelten jielemefoenth maehtieh beetnehvierhtieh dåarjodh unnebe råajvarimmide jïh prosjektide.
Ringkh 1177.
Kåarhtide maehtieh lamineredh.
Almetji dahkoeh jallh åssjaldahkh dah, mah leah bahhas ?
Åejvieboelhkesne gïelem utnedh, dellie galka båetedh daejredh guktie gïelem almetji gaskem utnedh.
Jis dov leah gihtjehtimmie jallh gyhtjelassh, gaskesadth saemiedigkieraeriem Henrik Olsen, 907 75 219
Luhkie studenth lea tjaelijelearosne aalkeme jïh learohkh sijjen voestes tjåanghkoem åtna ruffien galhkuvisnie Altesne.
Datne iktegisth maahtah nænnoestimmiem laejhtedh.
Saemiedigkien aejlies gåetie, stoerretjåanghkoesavka, vååjnoe goh dïhte tjïelke tjiehtjele mij byöroe årrodh, jeatjah gijjijste geerestammme - aaj visuelle.
Goerehtimmie varki jåhta
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Nöörjen raasth Såevmien, Sveerjen jïh Russlaanten vööste noerhtene, jïh dïhte lissiehtamme valkese raasti rastah stuerebe haestemh sjugnede, Muotka tjïerteste.
Vaaksjome dehtie arktiske byjresistie (AMAP)
Dåarjoe aerviedamme sjædta buerkiestamme ohtsemen jïh prosjektebuerkiestimmien mietie, raajan 500 000 kråvnah.
Gïelevåhkosne sæjhta gellie ovmessie öörnedimmieh jïh darjomh årrodh bïjre jarkan laantesne, jïh aaj Saepmien såevmien bielesne.
Maahta jienebh soptsestimmiesijjieh lissiehtidh.
Våhkoen 39: skïereden 21. – 25. b., moenehtse- jïh stoerretjåanghkoeh
Stoerretjåanghkoen ståvroe aamhteselæstoem dorje, Saemiedigkien stoerretjåanghkojde gohtje jïh stoerretjåanghkoem stuvrie dej njoelkedassi mietie, Saemiedigkien barkoeöörnegisnie.
Saemien Parlamentarihkeles Raerien åvtehke, Tiina Sanila-Aikio lea madtjeles ihke Saemien Gïelegaaltije beetnehvierhtieh åådtje Interregen tjïrrh.
saemiedigkie åådtje jeenjh bieljielimmieh åtnoen bïjre saemien sijjienommide.
Saemiedigkie tjuara tjïelke faamoem utnedh gaajhkine suerkine mah leah vihkeles dan saemien siebriedahkese.
Maehtedh mubpiej gujmie barkedh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Laakesne tjïelkelaakan tjåådtje saemien nommh mejtie almetjh nåhtadieh, mah abpe tïjjen årroeh jallh jielemen gaavhtan ektiedimmiem utnieh sæjjan, dejtie byögkelesvoete edtja kaarhtine, sjiltine jïh registerinie nåhtadidh, kanne nöörjen nommine ektine.
Jaahkenelkien, Aanna: Don jih daan bijre I, Daasta berteme 1997
Lohkh vielie Bivdin bïjre daesnie: http://bivdi.no /
Lïeredh baakoeh: tjidtjie, aehtjie, nïejte, baernie, vïelle, åabpa jïh aahka gon aajja saemiengïelesne.
Seamma tïjjen tjïerteste hævvi ij maehtieh vuertedh illedahkide dotkemistie jis daerpies råajvarimmiejgujmie mah maanaj aarkebiejjiem bueriedieh.
Gærjagåetiebusse Deatnu / Unjárga Gærjagåetie- jïh kultuvrebusse Noerhte-Tromsesne Gærjabusse Kárásjohka / Utsjok / Porsanger Gærja- jïh kultuvrebusse Tromsesne Julevsaemien gærjabusse Åarjelsaemien gærjabusse / Gærjah Ektienoerhtelaanti gærjabusse
Jis tjugliem jallh jeatjah båaloeh aajhtsa maahta aerkies sjïdtedh, mohte daamhtemes lea buerielaakan jeatjahtehtemh, joekoen nuerebe nyjsenæjjine.
Stiften diedte lea gärhkoetjåangkoeh duedtedh jih barkoem öövtiedidh.
Daesnie maahtah raerieh gærjaj bïjre gaavnedh, jis sïjhth vielie lohkedh.
Dïhte sæjhta jiehtedh daalhkese lea subvensjovneradamme sjïere skïemtijedåahkan jallh edtja sjïere skïemtjelassem båehtjierdidh.
Bïeljelimmiesysteeme lea vuesiehtamme daate maahta hijven nuepieh vedtedh, mænngan dam jieniebinie goh 700 bovtsine pryöveme golme iktemierien daelvieboelhkh.
Seammalaakan maahta daam soejkesjem sjïehteladtedh jeatjah aamhtesidie gosse aerpievuekien daajrojne barka, vuesiehtimmien gaavhtan gøøleme jïh jåartaburrie.
baakoeh jïh dïejvesh utnedh saemien lohkeme jïh ryöknemevuekien mietie
Datne mij dagke damth datne leah saemien siebriedahken ålkolen.
Våhkoe 39: skïereden 26. - 30. b., moenehtse- jïh stoerretjåanghkoeh
Doh gellie hijven skraejrieh jïh åssjelh mah lin byöreme dåarjoem åadtjodh budsjedtesne, joekoen kultuvresuerkien sisnjelen, ibie buektehth loetedh 2020-budsjedtesne, dan åvteste mijjen realgiehpiedimmie lea 12 millijovnh kråvnah, Olsen jeahta.
Væhtah juktie ulmide jaksedh
Dagkerh tjåanghkoeh jïh govlehtallemesijjieh saemien siebriejgujmie jïh institusjovnigujmie leah vihkeles.
– Saemien gïelh våajnoes darjodh lea aaj daajroem buektedh.
Tjåanghkoeåvtehke maahta vööstevoteradimmiem tjïrrehtidh.
- Dah mah leah meatan edtjieh sijjen voerkesvoetem lidteratuvren jïh kåansten bïjre evtiedidh, jïh maahtoem åadtjodh goh tjaelije, guktie dah buerebe nuepieh åadtjoeh maanusem evtiedidh jïh tjaeliejinie barkedh båetijen aejkien, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Gïelemaahtoe jïh gïelegoerkesimmie evtede gosse gïelem åådtje dååjrehatalledh.
Dïhte vadtese gærhkose. Gaarmanæjja Snåaseste dam ruvhteste dorjeme.
Daate sæjhta jiehtedh learohkh maehtieh jeatjah åarjelsaemien lohkemevoelph ohtsedidh, jïh naemhtie sinsætnan lohkemehaestemh seedtedh, jïh maehtieh ånnetji gaskemsh gaahtjedh.
/ Krirrieh / Veeljemebarkijh / Kampanjeside / Veeljeme jïh veeljemelåhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
- hoksedh tjïrrehtimmie goerehtallemepryöveste lea njoelkedassi mietie mah leah vadteme njoelkedassine Retningslinjer for gjennomføring
Daestie dejtie jeatjah darjomesidie vuajna, gaajhkide jeatjah almetjidie jïh ektiedimmiem eatneminie åtna.
– Saemien kultuvre lea sjïere jïh tjaebpies.
Orre saemiepolitihke
Presidente aavode moenehtsen lïhtsegh gaavnesjidh jïh myöte sov leah jolle veanhtadimmieh dïsse maam moenehtse maahta buektiehtidh.
Dam sïjhtebe dijjen ektine heevehtidh – buerie båeteme laavkoemasse !
Vaarjelimmiemieriedimmie jïh gånkan resolusjovne
Saemien jïlleskuvle, Bådujjen jïlleskuvle jïh Noerhte-Trøøndelaagen jïlleskuvle nuepiem åadtjoeh, ektiebarkoem øøvtiedidh åarjel-jïh luvlesaemien lohkehtæjjah åarjel- jïh luvlesaemien dajvide øøhpehtidh
 Stilledh akte goerehtalleme dorjesåvva tjïelti jïh fylhkentjïelti maaksojste, guektiengïeleldh
gïele lea kultuvreguedtije jïh jarnges gosse saemien vierhtieh jïh maahtoem vijrebe guedtedh.
Sveerjesne jïh Såevmesne saemienlïerehtimmie goh akte lissie båata dan sïejhme lïerehtæmman.
Man guhkiem jeerehtse, naan tæjmoeh raejeste såemies dygnh raajan, mohte jeenjemes dygnem ryöhkoe.
Saemiedigkie lea jaepien 2011 Saemiedigkien laejhtememoenehtsem dåarjoeaamhtesidie tseegkeme.
Kommisjovne tjuara dannasinie jïjtje hoksedh dah rïektes jïh histovrijen tsiehkieh mah leah daerpies gosse edtja reaktatsiehkide tjïelkestidh, aktem eensi salkehtimmiem åadtjoeh.
Mah kaandidath gaavnh dov fylhkeste ?
Gosse vearteneaerpielæstosne tjåådtje dle jolle staatusem åådtje, men aaj dïedth åådtje.
Ööhpehtimmielaake (1998) vihteste fïereguhten reaktam ellies lierehtimmiem åadtjodh saemien gïelesne.
Fïerhten jaepien mahte 450 sveerjen nyjsenæjjah boernengåetiecancerem åadtjoeh, mearan jïjnjebh, medtie 30 000 nyjsenæjjah dïerem åadtjoeh dej cellejeatjahtehtemh.
Daelie jaepien 2014 reerenasse tjïerteste satne sæjhta båatsoem evtiedidh goh akte rasjovnelle jieleme mij lea maarkedese sjïehtesjamme.
aktem soptsesten tjaalegem soejkesjidh
Daennie tjaalegisnie libie vuartasjamme lohkehtæjjaveahkese saemienlïerehtimmesne jïh dam pedagogeles jïh gïeleldh maahtoem saemienlohkehtæjjide goerehtalleme.
BERGSLAND, KNUT - MAGGA, LAJLA MATTSSON 2007 (1993): Åarjelsaemien-daaroen baakoegærja.
Tïjjemierie sæjhta årrodh daej vïjhte evtebi studijejaepiej.
Edtja ræjhtoeh reaktaj bïjre, mah jijhtieh mænngan Finnmaarhkekommisjovne feelth salkehtamme, akten jïjtse sjïeredåapmestovlese buektedh, man nomme miehtjiesdajvedåapmestovle.
Gosse saemiestidh galka dellie maehtedh jeatjebijgujmie gelline jïh joekehts lehkine soptsestidh.
Jaepien 2005 konsultasjovnelatjkoe dorjesovvi staaten åejvieladtji jïh Saemiedigkien gaskem.
Seammalaakan goh mijjieh iktesth sisvegem hammoedibie mijjen siebriedahkesne jïh kultuvresne, mijjieh sisvegem mijjen- saemiej – åålmegebiejjesne hammoedibie.
evtiedimmie dejstie saemien gïelijste goh tjaaleldh gïeline lea minngemes aejkien dorjeme.
11 § Reeremebyjjesfaamoeh edtjieh barkedh ihke barkijh gååvnesieh mejgujmie maahtoeh utnieh såevmien - meänkielin – jallh saemien gïelesne, gåessie daerpies aajnealmetjegaskesidie dejnie byjjesfaamojne.
Gïehteldimmiekonsesjovne Mineraalereeremen direktovrateste lea daerpies jis edtja mineraalegaavnoeh evtiedidh mah leah stuerebe goh 10.000 m3.
Faatoes beetnehdåarjoen gaavhtan jeatjah suerkijste, prosjekte ij leah tjïrrehtamme.
Lissiehtamme stipendeåasah jïh vijriedamme ulmiedåehkie stipendese learoehkidie mej saemien faagegievlesne
Rïjhkerevisjovne aaj sjïerelaakan tjïerteste ij guhte Maahtoedepartemeenten vueliegællan ektievoetijste dïedtem utnieh ellies daajroevåaromem tsiehkien bïjre gorredidh.
Skuvleåvtehke edtja:
Viehkiehtidh guktie saemien kultuvrehijstovrije gorresåvva, reeresåvva jïh daajroes dorjesåvva
Noerhten
Åelkies kolonnesne tjaelieh mij lea sjiere dan aerpievuakan mejnie viertiesteminie.
Akte sjïehteladteme byjrese, fysiske darjomh jïh jeatjah darjomh mah mïelem vedtieh maehtieh vihkeles årrodh juktie maehtedh dan bööremeslaakan bïerkenidh goh gåarede aarkebiejjien.
Saemiedigkie lea gellie jaepieh guejmine orreme barkosne irhkemen vööste, dan laantenvijries barkoen tjïrrh Manifeeste irhkemen vööste.
Giesse luhpiem vedtieh ?
Dejstie edtja dle aanalysem darjodh juktie syntesem åadtjodh mij maahta gamtebe jih tjïelkebe guvviem vedtedh guktie bovtsh eatnemen tsevtsieh jih doehtieh.
bïjre, gusnie tjåådtje Kristusen jaahkosne libie seammavyørtegsč ovjearohks etnisitete, tjoele jallh nasjovnalitete.
åvtehkh byöroeh vaarjelidh.
Dam maehtebe garmedidh.
saemien teeksth jeatjah aalkoeåålmegi teekstigujmie viertiestidh jïh vierhtiedidh guktie dah daerpies gosse kultuvrem- jïh identitetem evtiedidh
Manne daam neebneme nasjonaale perspektijvem jïh dïedtem ohtselem, joekoen dej saemien teateri muhteste.
Noerhtesaemien jienebelåhkoedajve lea tjïelth Finnmarhkesne mah leah meatan saemien gïelen reeremedajvesne.
Tjarkadiksvoete learohkese båata jis learohke aeriebistie daajra man bijre soptsestidh.
Stoerretjåanghkoeståvrosne akte stoerretjåanghkoen åvtehke, mubpieåvtehke jïh golme lïhtsegh jïh persovneles sæjjasadtjh.
Geerestahkh: Geerestahkh gelkieh årrodh 1.
Jïjnjh saemien gïehteldimmieh jïh åejvieladtjh leah Snåasesne, Saemien Sïjte, Duodjeinstituhtta, Gaskedajven Båatsoetjïelte, Åarjel-saemiej skuvle jïh maanagïerte, Åarjel-saemiej skuvlen internaate, Båatsoeburriejreereme Noerhte-Trööndelagesne, Saemiedigkie, NRK Sápmi, hearra åarjelsaemide.
Histovrije
Såemies vihkeles biehkieh soejkesje-jïh bigkemelaakesne Saemiedægkan leah:
Daate reakta Ööhpehtimmielaakesne tjåådtje, jïh bielelen daam sjïere laaketeekstem dle saemien maanah lin sïerreldihkie sjïdteme.
Juktie dam gaavnehtidh lohkehtæjja tjuara Aantine soptsestidh dan strategijeåtnoen bïjre.
Elsa Laula Renberg lea akte åajvoeh gaagkoe saemien histovrijisnie jïh tjïrrehtimmie altese åssjalommesistie, dïhte voestes saemien rïjhketjåanghkoe Tråantesne, lea sjïdteme goh akte vihkeles heannadimmie saemien årroejidie.
Daate lea ojhte akte vihkeles sïlle reaktoe otnjegasse.
Manne vïenhtem ij leah darhkh daerpies gænnah, dan åvteste reereme gujht taalide læjhkan åtna, jïh dan åvteste fïerhtene sïjtesne bijjemes bovtselåhkoe damtoes.
Gaajhkh learohkh tjuerieh pryövem vaeltedh ?
Håkan Jonsson, Sveerjen saemiedigkien ståvroeåvtehke +46 70-322 83 01
samien maanajgïertij låhkoeh lea seammalaakan dej minngemes jaepiej.
Govlehtimmie: Jarkelimmien bïjre gïehtelimsdåarjoste duedtiejieliemasse / Duedtie / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Mohte asve lea jienebe goh beajjetjen aerkie, mij daamhtaj kaanne raessesne.
Dan guhkiem varta ij edtjh seksem utnedh, tampongem nåhtadidh jallh laavkodh dannasinie maahta ovledh.
Saemien båatsoedajvh leah juakeme govhte regijovnine: Luvlie-Finnmaarhke, Jillie-Finnmaarhke, Romsa, Nordlaante, Noerhte-Trööndelage, Åarjel-Trööndelage jïh Hedmaarhke, vuartesjh figuvrem x.1. Trollheimesne, mij lea dan reereles vihtiestamme saemien båatsoedajven ålkolen, saemien båatsoe lea konsesjovnen mietie (latjkoedajve, vuesiehtamme figuvresne x.1).
Barkoe slïerkevoeten vuestie Svïenske gærhkoe sæjhta maanide, noeride jïh geerve almetjidie dåarjodh giejtie slïerkevoetem gærhkoen byjreskistie asvedamme.
Gïeleguedtijh akte stoerre vierhtie mij fer vaenie gïelelierehtimmesne åtnasåvva, dovne maanide jïh geerve almetjidie.
- ovmessie såarhts tjaalegh tjaala tjïelke struktuvrine jïh mah leah åssjelasse, dåastoejasse jïh meedijumese sjïehtedamme, såemies argumenth soptseste jïh jïjtse mïelh buerkeste joekehts tjaalegi jïh teemaj bïjre, sïejhme viehkiedïrregh damta jïh nuhtjie
Åvtese jåhta.
51 1993 jïh 1995 jïh julevsaemiengïelesne jaepien 2005. veeljeme åarjelsaemien saalmh lea salmer 1997 mealtan vaalteme.
- aktem buajhkoes gïelem jïh aelhkies dïejvesh grammatihkeste jïh teekstedaajroste nuhtjie soejkesjamme tsiehkine gosse mubpiejgujmie soptseste
Mealhkon daah raasth (Kaarhtelissie 4): Rengen luvhtie Sørli:sne mietelen Sørlitjaetsiegohkedahken jaevrien Lenlingen noerhtemes loektese, debpede rijhkegeajnoen mietie Lauvsjølia:n dåaresth pruvvien gåajka dennie njuanesne jaevriej Laksjøen jïh Sandsjøen gaskesne, vyjrehkåbpoe jaevrien Sandsjøen mietie johkese Gamvollbekken, debpede rijhkegeajnoem Kveeidet gåajka, vyjrehkåbpoe jaevrien Murusjøen mietie dahkoe gusnie geajnoe 74 rijhkeraastem tjuahpa, destie rijhkeraastem Rengen gåajka Sørli:sne.
Reektehtsh aalkoealmetjedajvijste Åarjel-Amerijhkeste, Asijeste jïh Noerhte-Amerijhkeste daaresjimmiej bïjre nyjseni vööste soptsestieh, dovne jienebelåhkoesiebriedahkeste jïh aalkoealmetjesiebriedahken sisnjelen.
Dutnjien mij bïevnesem åådtjeme gåetesne årrodh
Gosse lohkehtæjja jïjnjem saemiestieh, dellie dïhte hijven.
Sïjhth vielie daejredh mijjen gaaltiji bïjre ?
Voestes domtesem tjarkebe jïh tjarkebe sjædta, mohte boelhketjen mænngan ij leah dan tjarki.
Gïeleguedtijh: Væjkeles gïeleutnijh mah vierhtiealmetjinie åtnasuvvieh gïelelïerehtimmesne.
Maahtoelutnjeme jïh dåårrehtimmie
Jïjnjebh bïevnesh barkoej bïjre, bïeljelh:
Goevtesedirektöörh
Akte budsjedte båetijen aajkan
Ovryöktesh effekth sæjhta jiehtedh krievvieh åtnoem gåatomedajvijste giehpiedieh mah leah skilkemedahkoej jïh sturremi lïhke, jïh baalkerdimmie jïh juhteme skilkemedahkoej dåaresth hööptesuvvieh, mestie vielie barkoe båatsoeburride sjædta.
Dïhte ållesth mierie viehkiedïrregidie, tjåadtjoen jïh ohtsijebaseradamme, lea budsjedtesne 2015 270 722 00,-kråvnah.
Reaktah
Dïhte saemien learoesoejkesje – Maahtoelutnjeme – Saemien - edtja skuvlesne åtnasovvedh tjïeltesne (mieriedimmieh ööhpehtimmielaakese, § 1-1)
Byöroe akte ulmie årrodh digkiedidh guktie maahta ektesne barkedh daltesisnie, jïh mejnie byöroe vielie barkedh dejnie ovmessie faagine.
Dan gaavhtan vihkeles våaromem biejedh guktie faalaldahkem saemien maanajgïerth tjïrkedh jïh aaj kvalitete maanajgïertesne noerhte-, julev- jïh åarjelsaemiengïelij dajvine jïh dovne stuerebe staarine.
Dassin voetem guktie saemiej ektesvuekien bijre ussjedidh jih jieledh.
Learohkh maehtieh altese baakoeveahkam lissiehtidh viehkine tjoevtenjebaakojste.
Ij leah ierielimmeste studijepoengedorjemasse sagke stuerebe noerhtesaemien gïelesne, goh julev- jïh åarjelsaemien, men viertiestamme låhkojne gïeleåtnojste dejnie ovmessie saemien gïeline dle studijepoengedorjemasse julev- jïh åarjelsaemien gïelesne ij leah unnebe.
Åenehks vaajestimmie abpe konferanseste, Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo
Ulmie lea våaromem bïejedh juktie jearsoes båetije biejjiej saemiengïelide Nöörjesne.
sekretarijate tsalloeraerie
Akten sjïere learoehkasse ?
Jaepiedaltese
Jaepietsiehkieh
600.000 dovres jieledh.
Aaj almetjh byjjes kontovrine kuvsjh daarpesjin guktie mijjieh aaj kuvsjh fåvhtaj-kontovride øørnimh.
Bjørn Olav Megard (40) lea ööhpehtamme goh cand. polit, åejviefaagine sosijaleantropologijesne Oslon Universiteteste.
Maahta sjyöhtehke årrodh guessieh åadtjodh, skuvlefealadimmiejgujmie jïh laajroeskuvligujmie.
Finnmaarhken miehtjiesdajvedåapmestovle
Raeriestæjja govlesadteme
Teateri stilleme maahta væjranidh guktie dah aaj dïedtem vaeltieh dan åvteste mij lea bijjielisnie neebneme, men manne mov uvte vuajnam sjïere ”scenetjeahpoe-laboratovrijh” aktine lïhke ektiedimmine dovne akademijese jïh dan praktihkeles teaterasse sov sjugniedæjjajgujmie jïh dorjehtæjjajgujmie.
rabadtem åådtje dan mietie maam gohtje jollemaaksovitråahpam jeenjemes daalhkesi åvteste, p-pillere jïh stomiartihkelh
jïjtsh lohkemedååjrehtallemh åvtese buektedh, jïh buerkiestidh man åvteste nimhtie-numhtie tjïelkestamme jïh ussjedamme
Naemhtie dle maahtoe matematihkesne daerpies juktie guarkedh jïh maehtedh prosessh siebriedahkesne eadtjoestidh.
Naemhtie gïehtele guktie gaajhkh kandidaath veeljeesovveme.
baakoedåehkieh, syjjehtimmiem jïh baakoeseerkemem raajeselearosne buerkiestidh gosse gïeline jïh teekstigujmie barkeminie
gosse orre NAv-kontovrh tseegkedh tjïeltine saemien åålmeginie, edtja daarpoem jih maahtoen saemiengïelesne jïh kultuvren åvteste joekoen vierhtiedidh.
Jienebh kondomh mejtie maahta bovresne åestedh mahte seammalaakan, mohte maahta aaj jeatjah stoeredahkh, hammoeh gaskeviermesne jïh seksebovrine gaavnedh.
konvensjovni mietie daarpesje bueriedehtedh dan
Mah taalefaaktah dïhte automatiseradamme.
Mijjieh dam saeveginie jïh åålmegelaavloeminie heevehtibie.
Guessine mïnnedh Saemiedigkesne
Lissine dan barkose teermigujmie jïh normeradimmine institusjovne aaj gïelegorredimmine barka.
Dan åvteste dle dah barkoesuerkieh RES'sne akte ryöktesth illedahke soejkesjestrategijste.
Datne maahtah båehtjierdimmien bïjre rohkelidh
OAHPA !
Båatsoeburrie dovne leekemen jïh doekemen åvteste maaksa.
öörnedh ihke minngiejielemem Europaraerien unnebelåhkoekonvensjovni mietie bueriedehtie jih dååhkasjadteme råajvarimmide vihtesjidh
Regijovnaalepolitihke
Akte ektievoeten åvtehke mij diedtem åtna fïereguhten ektievoetese.
Baajh learohkidie heannadimmieh darjodh mah maehtieh sjyöhtehke årrodh.
Dååjrehtimmieh aarebi jarkelimmieprosjektijste sæjhta akte bielie årrodh daehtie vijriesåbpoe gïetedimmeste.
Jis raaktan dov guvvieh edtjieh meatan sjïdtedh kampanjesne dle tjoerh aktem gaahpoeh profijlem utnedh.
Åarjelsaemien gïeledajve Nöörjesne saltvaereste noerhtelistie eengerdaalan hedmarkesne åarjese jïh desnie jïjnjh onne voenh.
Pryøvenasseöörnege sæjhta fylhkenålman juridihkeles jïh sosijalefaageles maahtoem buerebelaakan nåhtadidh.
Elfaamoejearsoesvoetem lissehte
Dehtie loekteste 1 km åarjel-luvlelen jeanoen Čuolbmaædno njaelmeste Skierreluokta:sne 3.
2009:724) mietie.
Learohkh maehtieh dåaresthfaageles barkedh jïh / jallh prosjektesne dejnie saemien teemajgujmie saemiengïelesne.
Ij maehtieh naemhtie årrodh dïhte kvaliteetegorredimmie saemien healsoe-jïh sosijaledïenesjijstie tjuara jearohks årrodh naan sjïere almetjijstie mah sjïere maahtoem utnieh, jallh aktem sjïere iedtjem utnieh saemien gïelese jïh kultuvrese.
Daelie jaepien 2014 reerenasse tjïerteste satne sæjhta båatsoem evtiedidh goh akte rasjovnelle jieleme mij lea maarkedese sjïehtesjamme.
– Goh åvtehke NBR-esne, manne dihte diedtem åadtjoejim barkedh guktie dah kriebpesjimmieh juhtiehmasse bøøtin.
Daate vihkeles dovne fïerhten almetjen gïelereaktah gorredidh, men aaj gïelem våajnoes darjodh jïh saemien gïelese Nöörjesne aarvoem vedtedh.
Voenges aalkove-prosjekth.
Nammoehtæjja:
- vaarjoeh
Laanteburrie / Ovjuvrereereme
Daejnie sertiestimmine dle Saemiedigkie daelie dïedtem åtna prijoriteradidh jïh öörnedidh dam vijriesåbpoe barkoem åarjelsaemien learoevierhtie- jïh terminologijeevtiedimmine, Aasrud jeahta.
Saemiedigkien tjirkijh vaarjelimmiedajveståvrojne
Aerpien maahtoe Lohkehtimmien ulmieh leah;
Mijjieh meatan orreme aalkoealmetji abpeveartenen bijjietjåanghkosne klijmajarkelimmiej bïjre Anchoragesne voerhtjen 2009, jïh gaskerååresjimmine Bangkokesne jïh Barcelonesne åvtelen klijmabijjietjåanghkoe lij Københavnesne EN’i klijmakonvensjovnesne.
Learohkh skuvlijste Raarvihkesne jïh Karasjohkesne eevre bijjiegeatjan böötin gaahtjemisnie dej bööremes faamoebaakoej bïjre irhkemen vööste.
Learohkh gelkieh maehtedh:
Ööhpehtimmielaaken 6. kaptihtele nænnoestimmieh lïerehtimmien bïjre saemiengïelesne åtna maadthskuvlesne (§ 6-2) jïh jåarhkeskuvlesne (§ 6 -3).
Jis naakenem gie jovki bysvoe, edtja geerve almetjem, skïemtjehokseraeriestimmiem, polijsem gaskesadtedh jallh skïemtjegåatan dejnie vuelkedh.
Gïeleteknologije / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
ien nænnoestamme sijjiehnommem.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Maana vaejliem åtna jis temperatuvre aeriedisnie jallh bielietæjmoem lïegkesen mænngan lea bijjebe 38 graadh.
Båatsoejieleme lea joekoen vihkeles saemien kultuvrese daennie dajvesne.
Åejvieboelhkh ektesne govlesuvvieh.
Akte mubpie bielie man åvteste daate histovrije dan gieltegs lea dan åvteste annje saemien daektieh ovmessie tjeallarinie jih våarhkojne museuminie jih universiteetine, gååvnesieh jih dan åvteste saemiedigkieraerie prosjektem dåårje, saemiedigkieraerie Thomas Åhrén jeahta.
Seamma tïjjen edtjebe viehkine årrodh tjïelkestidh EN:n bæjhkoehtimmiem aalkoealmetjereaktaj bïjre saemien åålmegidie mijjen laantesne.
Datne maahtah ohtsedh vielie goh 450 000 sijjienommh jïh medtie 23 000 saemien sijjienommh Nöörjesne, jïh seamma tïjjen nommem reaktoe sijjesne åadtjodh kaarhtesne.
Orre ståvroelïhtsegh nasjovnaale- jïh vaarjelimmiedajveståvrojne / Eatnemegellievoete / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
FYLHKENDIGKIEVEELJEME mov fylhkesne
Kontovre edtja 10 lïerehtæjjah tsaekedh, guktie dah maehtieh faageprieviem duedtesne vaeltedh.
Daelie Saemiedigkie kultuvrejielemem dåarjede jïh dam lissine dorje dan joe gamte dåarjedæmman saemien kåanstese jïh kultuvrese.
Raerielïhtsege Ann-Mari Thomassen lea madtjeles ihke Saemiedigkie aktem budsjedtem nænnoestamme mij sæjhta saemien siebriedahkem lutnjedh båetijen aajkan.
Dan beajjetje mieriesertiestimmieh eah leah nuekies, jïh Saemiedigkie vuajna daerpies saemiengïeleldh faalenassh tjarke eevtjedh siebriedahkesne, dovne faagealmetjh dåårrehtidh jïh lïerehtidh, jïh saemiengïeleldh faalenassh evtiedidh.
2) Vaarjelimmiedajveståvroe Lyngsalpan eatnemevaarjelimmiedajvese
Göteborgen gærhkoen ektiedimmie ekonomijen- jïh fastigheti gyhtjelassi bïjre nænnoste.
Maam puberteetesne deahpede ?
Mohte naan skïemtjelasside, vuesiehtimmien gaavhtan hiv, maahta golme askh vaasedh dan mænngan dam åådtjeme åvteli dam vihties teestesne vuesehte jis skïemtjelassem åådtjeme.
Dïhte aaj maahta årrodh naemhtie, daajra mestie asvedidh, mohte læjhkan tuhtjie dïhte dan tjarki, vuesiehimmien gaavhtan jis vaajmoetsaepmemem åådtje, såmskodh jïh bïevestidh pryövi jallh tenti åvteli.
Daate hov joekoen vihkeles barkoe, mohte ij lij gie aerebi dagkarinie barkojne giehtelamme. Idtimh giejtie gænnah maehtieh man bijre gihtjedh.
Lohkh jienebh
Dovne dan åvteste dihte mijjeste tsïhkestahteme sjædta, jïh dan åvteste almetjereaktah sïejhmelaakan leah behtjiedimmien nuelesne gaskenasjovnaale.
Byjresi tjïrrh goh Halti næringshage, Noerhtealmetji jarnge, jienebh festivaalh jïh fealadasseprosjekth akte hijven byjrese lea sjugniesovveme skaepiedihks jieliemidie Noerhte-Tromsesne
Stiftedeaveståvroe
Råajvarimmieh nyjsenæjjide sijhtieh dannasinie hijven årrodh abpe aalkoealmetjesiebriedahken gaavhtan.
Learohkh maehtieh aaj njaalmeldh eksamenese geasalgidh.
Daate lea råajvarimmieh mah hijven illedahkh vadteme, jïh mah tjuerieh ihkuve beetnehdåarjoem åadtjodh.
Operasjovnem dorje gosse nahkerisnie.
Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemente sæjhta dam dåastoehtidh jïh saemien ” gåetienormalem ” evtiedidh departementine jïh såajhts etath dan nuelesne.
Daan sjïekenisnie ij fokusem utnieh maanagïertelohkehtæjjide jïh lektovridie, amanuenseridie jïh professovride jïlleskuvlesne jïh universiteetine.
mearoegaedtie jïh sis-laante, saemieh åarjene, noerhtene, luvlene jïh jillene årroeminie.
Aalkoealmetji muhteste, dle artihkele 27 aaj feerhmie dam reaktam materijelle kultuvrese jïh aerpievuekien jielemegïehteldæmman, mij lea åtnose laante- jïh eatnemevierhtijste ektiedamme.
Jaepiedaltese
Vihkeles laavenjostoeguejmieh
Saemiedigkien budsjedtedejtie dåarjoeöörnegidie buerkeste.
PRM.:
Politihkere gïen diedte
Såevmien saemiedigkie-presideente Tiina Sanila-Aikio edtja seminarijem rïhpestidh.
Darjoeh aktem kåarhtem fïereguhten lahtesasse.
Saemiedigkie lea hijvenlaakan govlesadteme dej voenges utnijigujmie, mah leah såårneme guktie dah daejrieh doh dajvh leah åtnasovveme.
- Doh saemien museumh eah maehtieh bååstedefoeresjimmide maeksedh, jïh dannasinie vihkeles staate, regijovnale jïh voenges åejvieladtjigujmie ektine, beetnehdåarjoem gorrede daan foeresjæmman.
Jeatjah aevhkies lidteratuvre ektiedamme guektiengïelen lohkehtæmman jïh gïelesuerkide:
Bindaelien-gievrie lea akte dejstie bööremes vaarjelamme gievrijste mah leah aajmene.
Dagke barkoe maahta vielie ryöknemehaarjanimmine aelkedh, naakede man bïjre eejhtegh jïh Åvla maehtieh laavenjostedh.
aktem elektrovneles kommunikasjovnesystemem buerkiestidh, buerkiestidh guktie bïevnesh sirtesuvvieh seedtijistie dåastoejasse, jïh buerkiestidh positijve jïh negatijve konsekvensh
Råajvarimmie 12 Staeriedimmie faage- jïh tæjmoejoekedimmeste
tsevtsemem åådtjeme dehtie katolihken gærhkoste reformasjovnen åvtelen, jïh dehtie ortodokse gærhkoste Russlaantesne.
Åvtehkemaahtoem barkijidie utnedh
buerkiestidh saemien lidteraturen bïjre
Vaarjelh, gærjagåetieh jïh våarhkoesijjieh kollektijve mojhtesem reerieh edtjieh tjirkedh jïh biejverdidh, jïh bievnesh jïh daatah buektedh vijregåbpoe barkose jïh dotkemasse saemiej bïjre.
Alfabetiseremeprovsjekte geer-vide Tromsesne
Dag Terje Andersen Foto:scanpix
Håjnarostoe staatebudsjedteste
Joekoen tjïelth reektieh dah lissiehtamme vierhtieh daarpesjieh.
Datne vielie bïevnesh gaavnh daesnie www.valg.no
Skuvlebarkosne nuhtjeminie vihkeles åssjaldahkh, hammoeh, struktuvrh jïh ektiedimmieh faagesne.
Moenehtse raereste dan åvteste staaten bijjemes dïedte tjuara tjöönghkesovvedh goh akte bijjemes suerkie dejtie skuvlide mah åarjelsaemien lïerehtimmiem faalehtieh jïh åarjelsaemien maanagïertide.
Dam tïjjem skïemtjegåetesne orre.
Guktie tjeakoesbaakoem darjodh:
Råajvarimmie 5 Saemien lohkemejarnge
Dïhte maahta datnem nænnoestidh guktie datne doesth mïeledh.
rasjovnelle strategijh, jïh guhkiebasse ryöknedh dehtie stööremes taaleste lea vielie effektijve jïh fleksijbele goh akte «gaajhkem-ryöknedhš-strategije.
– Saemiedigkieraerie geerjene juktie maehtedh viehkiehtidh teatereproduksjovnem buektiehtidh mij fokusem beaja skoltesaemiej geerve histovrijasse goh raastehts åålmege mij åadtjoeji illedahkide damtedh stoerrefaamoej raastebïejemistie, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Vedtieh maanese maam lyjhkoe jïh jïjtje sæjhta byöpmedidh jallh jovkedh, vuesiehtimmien gaavhtan tjastem, gïhpem jallh joptsem.
Mijjieh saemien sïelth daarpesjibie mah maehtieh raeriestæjjine årrodh jeatjah saemien gründeridie juktie dah saemien kultuvrem jïh haestemh demtieh dan kommersijelle gïehtelimmien bïjre, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta.
Vierhtieh mah leah bieljiemïerhkeme staatebudsjedtesne jaapan 2013 tjïelten foentide, 20.030.000 kr, naemhtie juakasuvvieh:
Akte orre gründereforume dajvesne Noerhte-Salten, jïh gaskenasjovnaliseradimmie saemien kåansteste jïh kultuvreste leah naaken dejstie råajvarimmijste mah dåarjoem åådtjeme.
Gosse akte tjïelte syökoe meatan sjïdtedh reeremedajvesne, dellie prosesse naemhtie jåhta:
7 + 5 = ___ Læsja aktem ellies luhkiem «deavhtaš gosse ryöknede 7 + 3.
Ruonasvagge lea Sirges saemiensïjten gåatomedajve jïh dam nuhtjedh snjaltjen 1. skiereden 15.
Vihkeles tjiehpiesvoeth leah sjïehtesjamme maahtoeulmine, gusnie dah viehkiehtieh faagemaahtoem evtiedidh jïh mestie dah akte bielie.
Gaajhkh maanah nuerebe 18 jaepieh seamma gåetesne, dïhte sæjhta jiehtedh seamma årromesijjesne tjaalasovveme, lea ektesne jollemaaksovevaarjelimmie.
Moenehtse tjïerteste dam faatoes daajroevåaromem irhkemen bïjre saemiej learohki luvnie jïh saemien learoehkijstie, jïh gihtjie mejtie doh nasjovnaale skraejrieh jïh skuvlebyjreseprogrammh dejtie saemien learoehkidie dåastoeh.
5.4 Maahtoe saemien gïelesne
Mijjieh faalenassem sjïehtedibie barkoefaamoen mietie reeremisnie jïh dej politihkeles darjomi mietie gåetesne.
Barkoesuerkie 3: Gïeleutnijh
Jïjnje lea tjaalasovvme jih jienebe lea dïjveldovveme daan bïjre man gellie saemieh gååvnesieh Nöörjesne.
Baajmen daah raasth (Kaarhtelissie 4): Rijhkeraasten luvhtie Sipmehkejaevresne Sipmehkejohkese, daam tjaetsiegohkedahkem dahkoe gusnie Gavostjohkem gaavnesje, daam tjaetsiegohkedahkem jaavran Leipikvattnet, dellie jaevrien Leipikvattnet dåaresth jïh jeanoej Bjurälven jïh Storälven mietie (dïhte raaste dan eekese Leipikvattnet 1:1 Straejmien tjïeltesne) rijhkeraastese, dellie rijhkeraasten mietie Sipmehkejaavran.
Jis daarpesje dïhte gïem råaka maahta viehkehte jeatjide gaskesadtedh vuesiehtimmien psykologe jallh dåaktere.
Daate ajve bihkeden, men mijjieh juvnehtibie eejehtimmie ij seejnebe vaaltasovvh.
bijjiedamme nuhtjemasse, saemien gïelese.
Goevten 6. b. 1917 lij voestes aejkien noerhte- jïh åarjelsaemieh joekehts laantijste gaavnesjin akten stoerre tjåanghkose juktie digkiedidh jïh tjoevkesem bïejedh tjåenghkies aamhtesidie jïh dåeriesmoeride.
jïjtsh jïh mubpiej teeksth vierhtiedidh
Naakede destie mij lea våajnoes saemien kultuvrejielemesuerkesne lea dïhte lea stuvreme aktede nænnoes idealismeste, daamtaj bielelen profesjovnelle giehteldimmie jïh daamtaj jeatajh jielemigujmie ektine.
Smith gaskem jeatjah jeahta jillieveartenen daajroevuajnoe lea aaj sjïehtedamme jillieveartenen stuvremevuakan jïh aaj akte bielie faamoereeremistie.
Ij leah naan registerh gusnie maahta bïevnesh veedtjedh maanaj jïh noeri bïjre saemien maadtoste.
Jis datne lïerh digkiedidh jearsoes byjresinie, datne gujht lïerh eadtjaldovvedh aaj.
Jeatjah vuekiem nuhtjedh gosse tjïertestidh:
Akte stoerre haesteme daennie suerkesne lea byögkeles reereme ij maahtoem utnieh åarjelsaemien gïelen jïh kultuvren bïjre.
Saemiedigkieraerie 300 000 kråvnah dåårje Aajegasse – saemien gïele- jïh maahtoejarnge - juktie salkehtidh mejtie lea nuepie saemien gåetiem Röörosendajvesne tseegkedh.
Laantereaktah
Daate akte lissiehtimmie sjædta ållesth 23 millijovnh kråvnine dej golme minngemes jaepiej dan Dahkoesoejkesjasse saemien gielide, Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartementen budsjedten bijjelen.
Saemiedigkie ryöktesth dåarjoem vadta 6 ovmessie meedijidie 2014: Saemien bæjhkoehtimmieh (5) jïh JulevFilm AS.
Lohkehtæjja aktem soptsesem tjaala mij maalline sjædta guktie aktem soptsesem tjaala, jïh dam learoehkidie låhka.
Saemien gïelejarngh
Orre veeljemeøørnege saemiedigkieveeljemasse 2009
Jeenjh viermiesæjtojne maahta bloggedh, chattedh jïh gyhtjelassh jïh lahtesimmieh dïsse seedtedh.
§ 13 Veeljeme faagemoenehtsijstie
Svïenske gærhkoe åajvaladtjine juvlemedïenesjæmman Sveerjesne, namhtah Stuehkien staaresne jïh Tranåsen tjïeltesne.
politihkedajve jaepien 2000 gåessie Svöörje
saemien dajvide iktebïejeme jïh ellies vuartasjimmiem kriebpesjamme, gaajhki biegkejårreldahki bïjre jïh mij dejstie sjædta
Teknigke-barkoesijjiej bijre bievnesh vadtasovvin, skaehtij jih maaksoe-aamhtsi bijre j.n.v. Provhkim aaj NBR-em bøøredh dagkaridie kuvsjide.
Learohken daajroe
Akte staateles vaarjelimmiedajvereerije edtja tjaelemesijjine årrodh fïerhten ståvrose.
Nordre
Spïele lea dorjemesovveme guktie spïelije iktesth aktem orre ulmiem åtna man vööste tjuara sïlledidh juktie guhkiebasse spïelesne båetedh.
Måjhtelh man joekoen åajvoeh, mijjieh annje jïjtjene gïelh utnebe.
Gærjagåetie
Jis lea dïhte gie nïejtem nåajsan dorjeme maahta aaj naakenem gaavnesjidh jïh dejnie soptsestalledh jis sæjhta.
bievnije tjaalegh, salkehtimmieh jïh digkiedimmieh tjaeledh tjïelke aajkojne, hijven struktuvrine jïh eensi bïevnesigujmie
Guejmiej minngemes vuajnoeh dejnie sjïere aamhtesinie, edtjieh byögkeles årrodh.
Naemhtie darjoeh
Baajh learohkem buerkiestidh jïh gihtjh gyhtjelassh.
Karaktere 3 jïh 4
Sveerjen bielesne dle såemies gïeleguedtijh laavenjostosne dotkijigujmie jïh såemies iedtjeladtjigujmie nöörjen bieleste, ektesne pryöveme gïelem beerkedh.
Daate artihkele lea ånnetji dan våaromen bïjre mij fasseldimmiestatistihken bïjre gååvnese dejtie ovmessie geografeles dajvide.
Saemiedigkien laejhtememoenehtse / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
veahkijste, jïh maehtedh aritmetriske aerviedimmieh tjïrrehtidh (dovne bæjjese bïejeme jïh ij bæjjese bïejeme laavenjassh).
Saemien skïemtjiji reaktah saemien gïelem reeremedajvesne nåhtadidh, leah aaj vihtiestamme aktene orre tjïelten healsoe jïh hokselaakesne: 3 – 10.
Gærhkoepolitihke
Noerhte-Trøøndelagen Fylhkentjielte, Regijovnale Evtiedimmiegoevtesen baaktoe lea govlesadtemesijjien tjaelijesijjie.
Dåarjoe seminaarese Båatsoelaaken jïh almetjereaktan bïjre
Eksamene gietskene dorjesåvva jïh sensureradamme sjædta.
– Saemiedigkie lea Reerenassem birreme aktem dahkoesoejkesjem darjodh juktie vædtsoesvoetem lïhke fuelhkine saemien siebriedahkine heerredidh.
Raereste guhkiedidh dam øørnegem mij muana saemieh edtjieh meatan årrodh Nøørjen gærhkoen delegasjovnine vihkeles gaskenasjovnale/ øøkumeneles sijjine.
Sametinget mener at dialogprosjektet har kommet frem til grunnleggende fremgangsmåter gjennom at regionale myndigheter satser på å ta ansvar for å etablere årlige dialogkonferanser.
- gaavna, vaajeste jïh såemiesmearan gaaltijidie vuesehte jïh aelhkies gaaltijelæstoem dorje
Jeatjah sjyöhtehke maahtoeulmieh
23 Råajvarimmie 56 Nænnoestehteme saemien gïeleste pollisesne...
Jaepien 2010 dle Saemiedigkie tjåanghkan 31,3 mill. kråvnah dåarjojne lyjkeme saemien ööhpehtæmman.
Vijriesåbpoe haestemh buerkeste mejtie viesjies learohkh dåastoeh fïerhten teeman sisnjelen, jïh
Dïhte destie buejtiereavsah jienebe buejtieh produseerieh goh aarebi, muvhtene jienebe goh daarpesje.
buektiehtidh njaalmeldh vuesiehtimmieh utnedh
Govlehtallh Govlesadtemegoevtesinie jis dov lea sjïere daerpiesvoeth.
jeatjah baakoeh gaavnedh
Saemiedigken stoerretjåanghkoe lea raeriestimmiem mineraalelaakese gïetedamme jaepiej 1997, 1999, 2003, 2008 jïh 2009.
Saemienlohkehtæjjah daan biejjien amma ovmessie ööhpehtimmielaajroeh åtneme.
Dåarjoem dåårje åarjelsaemien faagegærjese duedtien bïjre
11:15 Gyhtjelassh jïh lahtestimmieh
Reerenassepartijij politihken våarome – Soria Moriabæjhkoehtimmie – ulmie jeahtasovveme saemiepolitihkem uvtiedidh mij galka abpe saemien åålmegem dïenedh guktie saemiengïele, kultuvre jïh siebredahkejielije gelkieh vihties båetije biejjiej Nöörjesne årrodh.
Dah guaktah darjoejægan guktie tsåatskelesvoete sjædta konferansen jïh aakoealmetjepolitihken bïjre.
Maam sæjhta raaktan jiehtedh Jupmelen rïjhke eatnamasse båata ?
Alternatijve 1: bielelen ammesgïele / gïelen goerehtimmie
Dïhte aaj tjïerteste staaten faalenasse ij leah dan sïejhme noerhtedajvepolitihken mietie.
Lissine lohkehtæjja maahta dååjredh akte learohke tjoeperdimmieraasten nuelesne jallh eevre lïhke skåårede, seamma tïjjen goh aarebi vïhtesjimmieh learoehkijstie maam akt jeatjebem vuesehte.
Åejvie Dïhte nomme dejpeli sïejhme nomme lïj.
Maahta badth kåarhtide lamineredh, dellie gåarede dejtie jaabnan nåhtadidh.
Vuekie juktie tsevtsemem jaepieboelhkegåatoemistie aerviedidh maahta nuhteligs årrodh areaalesoejkesjimmesne jïh konsekvensesalkehtimmine (KS) dennie soejkesjamme bigkemisnie båatsoedajvine.
Strategijh:
Sitath jïh gaaltijh mearhkodh
Dellie ij daarpesjh dam lissie-åasam maeksedh jis daalhkesem lea jollemaaksovevaarjelimmesne.
Irhkeme akte stoerre dåeriesmoere siebriedahkesne, aaj saemien siebriedahkine.
Maahta daennie nedtesæjrosne ohtsedidh http://www.kulturminnesok.no /
” Kongeriget Noregs Grundlov ” joekede barkoeh jïh faamoeh daej golme ” staatenfaamoej ” gaskem‐ Stoerredigkie, Reerenasse jïh dåapmestovlh ‐ jïh raasth faamose beaja
lohkedh jïh joekehtidh veeljeme teeksth, heevehts-lidteraturh jïh aamhteseprovsah mah leah 1995 mænngan tjaalasovveme*
Jis gåarede, learohkh maehtieh aktem saemiestæjjam aktene vaeljehke barkosne vaaksjodh, jïh dam gihtjehtidh.
Hætta, Susanne: Akten biejjien Aannine, Idut, 2007
Saemien voestes gïele maahtaldahkeulmieh 2.,4.,7., jïh 10. jaepietsiehkine maadtskuvlesne åtna jïh jåarhkeskuvlesne, Jå1, Jå2 jïh Jå3 ööpehtimmieprogrammen mietie.
Mohte sïejhmebe barta jeatjah sjïekenistie, juktie dearkoes jallh ij leah nuekies ostesne.
tjahkeme, tjåhkome (mejnie suejniem tjåhkodh)
Teekste- soptsestæmman systeme akte hijven dïrrege jïjnjh gïelekultuvride veartenisnie.
Gålkoen 25.b. lea EN:n gaskenasjovnaale biejjie juktie vædtsoesvoetem nyjseni vööste nåhkehtidh.
Maajhööhpehtimmie maahta eevre seamma hijven (jallh ij dan hijven) goh jeatjah lïerehtimmie.
Destie kaanne sjædta aalka ij almetjh råakh gïejgujmie sæjhta gaavnesjidh jallh ij aatem darjoeh maam sæjhta darjodh.
Guktie almetjh eatnemem nåhtedieh daan biejjien ?
Nordreisa tjïelte: 130 000 kr vadteme akten maanagïertese
Bïevnesisnie aktem orre otnjegem åehpiedahta dan båetijen aejkien saemien kåanste- jïh kultuvrepolitihkese.
 Darjoje tjiehpiedæjjah: musihkerh, daanhtsojh, laavlojh jïh dorjehtæjjah
Orre baakoeh jïh teermh sijhtieh båateladtedh dennie digitaale baakoegærjesne, Keskitalo jeahta.
Prosjekten ulmie:
Noerhte-Trööndelagen jielemestruktuvre lea tjarki hammoedamme voestesjieliemistie, mij lea vihkeles dovne årromen, fasseldimmien jïh evtiedimmien gaavhtan.
Maahta persovnigujmie årrodh gïejgujmie murriedidh jïh jearsoes sjædta.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Tjïelten ståvroe lea nænnoestamme: “ aktem jielijes voengem ” jïh jeatjah vihkeles tsiehkieh soejkesjisnie nænnoestamme.
Maahta asvedidh daaresjimmien mænngan.
Vihkeles tjïertestidh saemien learohkh maehtieh veeljedh dovne nöörjen jïh saemien gïelem voestesgïeline.
Mijjieh bïhkedibie aajhteridie saemien gåetijste mah leah vaarjelamme, jïh mejtie maahta vaarjelidh
Saemieh eerpeme reaktah utnieh sijjen aerpievuekien eatneme- jïh tjaetsiedajvide, jïh reaktam vierhtide utnieh dejnie dajvine mah leah dïhte tjåenghkies materijelle kultuvrevåarome.
§ 42 Enan Jämtland läänesne
/ Anne Jannok Eira / Anne Marit G. Eira 2008:
Stoerretjåanghkoen ståvroen barkoeh leah permisjovneohtsemh sjæjsjalidh, raeriestimmieh stoerretjåanghkose buektedh dej gyhtjelassi bïjre mah leah Saemiedigkien barkoeöörnegen bïjre, jïh daerpies nænnoestimmieh darjodh aamhtesesoejkesjimmide stoerretjåanghkoen tjåanghkojde.
Maanide båarasåbpoe golme askh daalhkesh vaejlien vööste gååvnesieh man sisvege paracetamole, vuesiehtimmien gaavhtan Alvedon jïh Panodil.
Mijjieh dagkerh institusjovnh daarpesjibie, jïh mijjieh dej væljoem daarpesjibie juktie saemien siebriedahkedaerpiesvoeth dåastodh.
saemielaaken § 3-8 jeahta gaajhkij lea reakta saemiengïelen ööhpehtæmman.
Lissiehtamme maahtoe jïh daajroe saemien gïelesne jïh saemien gïelen jïh kultuvren bïjre gaajhkine daltesinie sosijaaledïenesjisnie.
tematihkeles ektiedimmiem jïh aelhkie struktuvrem åtna Faageles aamhtesh aelhkie
Dovne politihken krirrieh jïh jeatjah dåehkieh maehtieh læstoem stealladidh veeljemasse.
Daltese 7
Åejvieboelhkh:
Saemiedigkieraerie lea daan aejkien vierhtieh dåårjeme vïnhtseåestiemasse.
– Vi deler, lea gaajhkide kristeme maanide
org.
Lissine dagkeres tsïeglesjæmman sæjhta nuhteligs årrodh applikasjovnh darjodh mah dovne båatsoesïjten, juhtemegeajnoej, histovrijen jïh aaj valkesebïevnesi bïjre soptsestieh gosse bovtsigujmie juhtieminie jïh gosse sååjhtoe bovtsh leah geajnoej mietie.
Dïedtije: Maana- jïh mïrrestallemdepartemente Tïjjeperspektijve: 2009-2010
saemien gïele lea daelie implementereme goh jïjse veeljeminie daamhtaj operatijvesystemidie.
Joekehts reaktah jïh joekehts gïelh
Trakasserijh jïh diskrimineeremh leah aaj miedtemh.
Darjoeh aktem tjaatsestimmiem klaassesne !
Strategijh:
Våarhkoeh
heevehtslidtereturh jïh aamhteseprovsah tjaeledh
Julevsaemien jïh åarjelsaemien leah dan åvteste gïelh mah leah vaahresne.
Kompensasjovnevierhtieh regijovnale joekehtamme barkoevedtijemaaksoen åvteste Jaepien 2007 dle regijovnale barkoevedtijemaaksoe (daroen RDA) vihth sjïehtesjamme sjïdti.
Åådtje aktem njammam pleahtjose bïejedh, dan sisnie kassedte röntgenefilmine.
siebriedahkefaageles aamhtesh digkiedidh jïh seahkarimmiem utnedh mubpiej vuajnose, sjyöhtehke faagedïejvesh nuhtjedh, jïh mïeli jïh faaktaj gaskem joekehtidh
Båeries gåetieh leah akte gaaltije gusnie daajroe gååvnese, jïh histovrijh dej bïjre lea vihkeles gorredidh båetijen aajkan.
Vuartesjh mejtie learohke ryöknoe akti akti vaajteles taalen raajan, jallh mejtie learohke mïerhkesjimmide taalesïevesne nuhtjie.
Aarebi jïh annje lea akte tabue bæjhkodh vædtsoesvoete lea jïjtse jieliedisnie jïh almetji gaskem mejtie aktem lïhke ektievoetem åtna.
7.
Lihtsegh edtjieh Samiedigkine laavenjostedh jih fylhkigujmie barkedh jih nimhtie bøøremes njoelkedassh eadtjalgehtedh.
Bååstedefoeresjimmie saemien kultuvreaerpeste
2 § Nasjovnen unnebelåhkoeh leah judarh, romerh, saemieh, svöörje- såavmaladtjh jïh tornedalingh dan sveerjen dåajvoehtimmiej mietie mah leah Europaraerien mieriekonvensjovnesne vaarjelimmien bïjre dejtie nasjovnen unnebelåhkoejde (SÖ.
Jis hijven gïeleööhpehtimmiem vedtedh voestegh tjoevere dah barkijh saemien maanajgïertine maehtedh saemiengïelem jïh saemiestidh.
Julevsaemien våhkoe öörnesåvva Divtasvuodnesne fïerhten jaepien, gusnie julevsaemien gïele jïh noerh leah jarngesne.
Saemiedigkie aaj meatan viermesne aalkoealmetjenyjsenæjjide CSW’sne.
Daajroe almetjen histovrijen jïh kultuvren bïjre stoerre aarvoem åtna juktie maehtedh hoksem jïh darjomh vedtedh fïereguhtese mah mïelem vedtieh.
Jaepien 2012 dah Saemiedigkieh Nöörjesne jïh Sveerjesne, Nöörjen båatsoesaemiej rijhkesiebrie (NBR) jïh Sveerjen saemiej rijhkesiebrie (SSR) aktem barkoedåehkiem tseegkin mij edtji aktem raeriestimmiem buektedh jarkelimmide båatsoekonvensjovnesne.
Maahtah aaj ohtsemem CV:ine seedtedh diekie, Snåsa kommune, Sentrum, 7760 Snåsa.
Govlesadtemem nænnoste tjïelti- jïh fylhkentjïeltigujmie
- Vædtsoesvoete jïh guektiengïerth sïerredimmie aalkoealmetjenyjsenæjjijste darjoeh guktie gaajh gïerve sjædta dan buaratjommesasse jarkelidh, bielelen naan sjïere råajvarimmieh.
- sisvegem vaajeste jïh såemies bielieh tjaaleginie vierteste jïh dej bïjre ussjede, jïh jïjtse mïelh tjïelkeste jïh buerkeste guktie såemies viehkiedïrregh tsevtsieh
Ööhpehtimmie jïh byjjenimmie saemiengïeleldh byjreskinie vadta buerie nuepieh fïerhten learohke dan saemien gïelem evtiedidh iemeles åtnoegïelese.
Sæjroe matematihketsagkesh mænngan åadtjoeh.
- ovmessie såarhts tjaalegh tjaala hijven struktuvrine jïh mah tjïelkelaakan leah åssjelasse, dåastoejasse jïh meedijumese sjïehtedamme, jïjtse mïelh maereleslaakan jïh laejhtehkslaakan buerkeste jïh sjiehteles viehkiedïrregh nuhtjie
Tïjjemierie daejnie sæjrojne lea naemhtie bïejesovveme guktie viesjies strategijeåtnoe sæjhta sån darjodh learohke ij hïnnh gaajhkide laavenjasside darjodh.
Maanagïerte
Byjresedepartemente jïh Saemiedigkie råårestellieh gïeh edtjieh meatan årrodh (låhkoen bïjre), jïh dan saemien representasjovnen bïjre fïere guhten nasjovnaleståvrose.
Finnmaarhkekommisjovnen joekehts barkoeh leah jïjtse mieriedimmesne struvrehtamme.
Healsoe jïh dïedte
Gïele
Vijriedamme reakta saemien healsoe- jïh sosiaalesektovrem utnedh.
baakoeh, lahtesh utnedh mah eatnamasse vïedteldihkie
Jalhts gåatomedajvh tsavtseme sjidtieh dan guhkene goh 5 kilomeeterh skilkemedahkoste, ij sïjhth jiehtedh daate dajve lea beajsteme goh bovtsegåatome jïh dan gaavhtan maahta åtnose vaaltasovvedh jeatjah åssjelidie.
Stoerretjåanghkoe aamhtesem gïetede duarstan, skïereden 24.b. ts. 15.00 mænngan
Daate lea vierhtieh mah tjïelth jïh fylhkentjïelth åadtjoeh juktie guektiengïeleldh dïenesjh gorredidh.
Goerehtalleme jïh jååhkesjimmie daaletje reaktijste Finnmaarhkesne.
Saemiedigkie sæjhta desnie årrodh juktie saemien nyjsenæjjah jïh mijjen haestemh mïrrestallemen sisnjelen våajnoes darjodh, saemiedigkieraerien lïhtsege Vibeke Larsen jeahta.
- Saemien fealadasse stoerre nuepiem åtna akte sagke stuerebe jielemem sjïdtedh saemien dajvine goh daan biejjien.
Jienebh tjïelth reeremedajvesne dåeriesmoerh åtneme sijjen dïedth illedh saemielaaken gïelenjoelkedassi mietie, dan åvteste almetjen vierhtieh gååvnesieh.
Mijjieh libie tjïertestamme man vihkeles lea bïevnesh prioriteradidh båatsoesaemide, jïh libie haasteme båatsoeåejvieladtjide dam darjodh.
Saemiedigkie guektiengïelevoetedåarjoen njoelkedasside jarkeli aamhtesisnie 11/11 stoerretjåanghkosne njoktjen dæjman.
Konvensjovne lea laantereaktaj, barkoetsiehkiej, barkoelïerehtimmien, healsoe jïh ööhpehtimmien bïjre.
Noerhtelaanti saemiekonferanse mij lij Ååresne, Sveerjesne saevegem jååhkesji mïetsken 15. b. 1986, jïh dïhte saemien tjiehpiedæjja Astrid Båhl Skibotneste, Tromsesne lea dam evtiedamme.
Mij krirride / mah krirrieh aktem hijven veeljemem darjoeji / n abpe laantesne ?..
toelhkestidh, darjodh jïh åvteguvvieh jïh barkoeguvvieh nuhtjedh dåeriesmoerine kultuvre-jïh barkoejieliedistie, jïh vaestiedassh åehpiedehtedh jïh tjïelkestidh
Daagkeri veajkoej skuvleaajhtere tjuara jeatjah lïerehtimmiehammoeh saemiengïelesne faalehtidh.
NSR
Aervede daan biejjien medtie 1200 jïjtsistie vaarjelamme, saemien gåetieh Nöörjesne.
Saemiedigkie aarebi tjïelkestamme ihke daerpies aktine lissiehtamme dorjemassine tjiehpieslidteratuvreste, learoevierhtijste jïh gïeleteknologeles dïrregijstie, jïh vuajna daam aktene lïhke ektiedimmesne gïelejarngigujmie.
Maadthmaaksoe akten tjïeltese lea 660 000 kråvnoeh fïerhten jaepien.
bijjieguvviem njoelkedassijste darjodh mah tsiehkiem almetji gaskem sjïehtesjieh, jïh konsekvensh buerkiestidh jis njoelkedasside meadta
15,1 millijovnh kråvnah akten orre vaeptiesentraalese.
Saemiedigkien vuajnoen mietie edtja learoevierhtieh gååvnesidh gaajhkine faagesuerkine jïh gaajhkine faagine, åarjel-, julev- jïh noerhtesaemien gïelesne, jis edtja ulmide jaksedh maanagïerten mieriesoejkesjisnie, jïh learoesoejkesjevierhkesne Maahtoelutnjemasse – saemien.
Healsoejarngesne:
Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo lea aalkoealmetji tjirkije arktiske dajveste, jïh aaj akte dejstie åvtehkijstie stuvremedåehkesne.
soptsestidh mij sjïere jeatjah saemien gïeline
vuejnedh, guktie maanah jïh noerh aktem ellies jaahkoeøøhpehtimmiem åadtjoeh.
Stoerredigkie jïh reerenasse dïedtem utnieh laaken mietie, gorredidh guktie fïerhte saamastallije almetje reaktam åådtje saemien gïelem nåhtadidh, mearan Saemiedigkie dïedtem åtna saemien gïelem evtiedidh.
Saemiedigkien bijjemes årgaane lea Saemiedigkien stoerretjåanghkoe.
taalh bigkedh. Byöroe aaj doh seamma taaleveahkah guvviedidh jïh tjaeledh goh addisjovne.
Saemiedigkie lihke barka dejnie abpeveartenen iktedimmiedåehkine aalkoealmetjidie (Indigenous Global Coordinating Group - GCG), mij tseegkesovvi veartenekonferansen 2014 sjïekenisnie.
Maahta persovnem gihtjedh jis dïhte maahta læstoem tjaeledh maam gævnjesth gusnie maahta dam vuejnedh.
Dah jeenjemes laavenjassh leah evtiedamme suarkan Nuhtjedh jïh gïetedidh.
Politihkere gïen diedte
Lïhtsege
Aaj laakenuvtelassen sisvege nænnoestimmieh såevmien gïelen, meänkielien jïh saemiengïelen bïjre maanajgïertine jïh voeresehåksojne.
Ž Maam tuhtjh dennie teekstesne viehkielommes ?
Dolpin daah raasth (Kaarhtelissie 1): Noerhtene: Rijhkeraasteste Treriksrøysan baaktoe meatesth jaevriem Golddajávri jïh johkem Govdajohka jaavran Govdajávri, vyjrehkåbpoe tjaetsiegohkedahken mietie jaavran Cazajávri, meatesth daam jaevriem noerhtemes loektese (34 W 469568 7676869), vyjrehkåbpoe meatesth johkem Siktagur:sne jïh Gaskasuorg:sne johkese ŠCoalgedanvuovddijohka (Kitdalselva), daam johkem Storfjord:se, meatesth fjovlem jïh jeanoem ŠCieknjaleatnu (Signaldalelva) dan geajnose E6, vyjrehkåbpoe E6-m Gárgán:se (Nordkjosbotn), dellie meatesth fjovlem Báhccavuotna (Balsfjorden) Gárgán:ste dahkoe Sørkjosen:se.
Ij seamma gaskesem vadta goh daamhtaj.
(b) Eensi rååresjimmieh gorredidh saemien åålmeginie rïektesisnie, jïh aktem laakem rååresjimmide nænnoestidh juktie frijje jïh åvtelhbodti bievneme jååhkesjimmiem saemijste åadtjodh rååresjimmiej mænngan saemien åålmeginie;
Åejvienjoelkedassine dah tjåanghkoeh leah ruffien jïh goeven, jïh saemiedigkiepresidente lea tjåadtjoehtæjja ruffietjåanghkoen åvteste jïh staateraerije goevetjåanghkoen åvteste.
Helena Cronséll
Vihkeles gïelen båetijen aejkien gaavhtan saemien gïele tjarke læssene gaajhkine siebriedahkesuerkine.
Aajege edtja prosjekten aajhterinie årrodh jïh prosjektem stuvredh.
Saemien sisvege maanagïertelohkehtæjjaööhpehtimmesne / Maanagïerte / Lïerehtimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Laavenjostoe jïh reaktatjïelkestimmie / Båatsoe / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Såemies laantedigkie abpe jallh bieliem jïjtjemaaksovistie muvhti daalhkesi jïh skïemtjijedåehkiej åvteste maaksa, vuesiehtimmien gaavhtan p-pillerem noere nyjsenæjjide.
Ållesth bijjieguvvie dej ohtsemi bijjelen mah dåarjoem åådtjeme:
Jis lohkemesiebrieh vedtieh ööhpehtimmiem maadthskuvlen jïh / jallh jåarhkeskuvlen ööhpehtimmien suerkesne jïh ij leah latjkoem tjïeltine jallah fylhketjïeltine, dellie kuvsjemaaksoe kreavasåvva.
Salkehtimmie lea dovne fysiske goerehtimmieh, vïrrepryövah jïh guvviegoerehtimmie aajleste.
Åarjel-saemieh, Viesterviellien Pøøvle: Dah golme åerpenh, årbok 1982/83
Åejviesuerkieh sinsitniem lissiehtieh jïh tjuerieh ektesne vuajnalgidh.
Sïejhme lidteratuvre
Fylhkentjïelten evtiedimmievierhtieh edtjieh orre jïh juhtije evtiedimmieprosjektide årrodh mah leah programmen ulmien jïh barkoesuerkiej mietie.
Monnehke evtiedimmie
Mijjen aaj tjaekeds håksoejarnge.
Iemie daam dejtie tsiehkide viedtedh mah taalh jïh stoeredahkh meatan utnieh. 2.
SNÅSA Gïelem nastedh i Snåsa
Lex Maria-bæjhkoehtimmide dåerede
Bïevnesh
Bïevnesisnie monnehkevoete båatsosne aaj sæjhta akte vihkeles teema årrodh.
Staate subvensjovnerade, dïhte sæjhta jiehtedh ekonomeles dåarjoem vadta, gosse daalhkesh daarpesje jïh naan jeatjah vaaroeh maam maahta daarpesjidh gosse såemies skïemtjelassem åtna.
Mijjieh lïhke dialogem utnebe Eatnemevaarjelimmiesiebrine jïh Ebrieskåajjefoentine dennie gaskenasjovnale klijmabarkosne.
Juvrh akte aajhtoe båatsose
Maahta vååjnedh learohkelåhkosne saemien gïelesne saemien dajvine, mahte gaajhkh learohkh meatan mah lin maahteme saemien veeljedh, mearan staarine dle jienebh orreme mah lin maahteme saemien veeljedh.
Mierietsiehkide bueriedidh miehtjiesdajvejieliemidie
Saemien gïele åtnasåvva jieniebinie sijjine
Buerie båeteme, Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo
Saemiedigkien kultuvre- jïh gaarsjelimmiestipende noeride vadtasåvva noeride...
Udir.no - Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 3
Bijjiemaaksoevaarjelimmesne daamhtaj ij dah lea meatan
Verneplanarbeid / Eatnemegellievoete / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Govlehtallije: Raerielïhtsege Mariann Wollmann Magga, tlf. 97702350
Saemiedigkien voereseraerie
http://www.sametinget.no/Dokumenter
Öörnege
Daam edtja darjodh guhkies laavenjostoelatjkoej tjïrrh tjïeltigujmie, gusnie gïelen daerpiesvoete ulmiem beaja fïerhtene tjïeltesne.
Desnie vihteste gaskem jeatjah aalkoealmetjh maehtieh eekereaktam gen-vierhtide utnedh sijjen dajvine, jïh mubpieh eah maehtieh aerpievuekien daajrojste åadtjodh, bielelen dah aalkoealmetjh mah dam daarjoem utnieh, åvtelhbodti dan bïjre luhpiehtamme.
Tjåenghkies kultuvreaerpie
Dïhte guhte sæjhta saemiestidh juktie jïjtsh ïedtjh voebnesjidh, gietskene jïh regijovnale byögkeles healsoe- jïh sosijaaleinstitusjovnine reeremedajvesne, reaktam åtna vaestiedassem åadtjodh saemiengïelesne (§ 3-5).
NSR
Duarstan, njoktjen 12. b.
Vuarjasjimmesne iktemearan lohkehtæjja maahta bååstedebïevnesh vedtedh våaroemisnie dejstie væhtijste mej bïjre åvtelhbodti seamadamme.
Jienebh vierhtieh gïelevaarjelimmie-dåarjomasse
Illedahkh goerehtimmeste tjarkelaakan daejriehtieh doh nöörjen åejvieladtjh eah leah buektiehtamme dåemiedidh naemhtie guktie båatsoealmetjh åarjeldajvesne leajhtadieh numhtie lea.
Saemiedigkien budsjedte 2015 nænnoestamme sjïdti stoerretjåanghkosne bearjadahken, goeven 5. b.
Juktie almetjidie iehtsieji, Jeesuse sïjhti almetjidie viehkiehtidh.
Soejkesjebarkoen bïjre Regijovnaale soejkesje arealeåtnose lea illedahke aktede regijovnale laavenjostoste.
Soptsese akten miesien perspektijveste gusnie deahpadimmie aarkebiejjeste lea heamturine båeries saemiej soptsesijstie jïh vaajesijstie, jïh daam pleenteme jïjtse nïekedassine jïh jïjtse dej soptsesh toelhkestamme.
Dah mah joe leah barkosne tjuerieh aaj nuepiem utnedh lïerehtimmiem vaeltedh saemien gïelesne mij lea sjïehtedamme dej faagesuarkan/barkose.
• Magkeres faagh dutnjien aelhkemes ?
Sjïehtesjimmien sjïekenisnie EU. ' en sæjjasadtjebarkijebyrå ' en bïhkedassijste EØS-latjkosne, dle reerenasse gellie råajvarimmieh raeriestamme juktie gorredidh direktijven seammagïetedimmieprinsihpe rïektesisnie fulkesåvva.
Baajh learohkh sinsitnide goltelidh mij soejkesjisnie tjåådtje.
Tjoeveridie dellie ektese-vyöki barkedh, lohkehtæjjah jïh åvtehkh skuvlesne, eejhtegh jïh almetjh mah leah maehteles saemien beapmoejgujmie.
Dïhte orre tabledte, dam edtja jeatja kaarhteste vaeltedh guktie ij aktem fååtesh kaarhtesne maam daelie nåhtede.
Fïereguhten teemese learohki evtiedimmiem buerkeste, jïh såemies vihties learohkevuesiehtimmieh vadtasuvvieh.
goh indivijde, goh jïjtse åålmege jïh goh aalkoealmetje.
unnebelåhkoegïelide jïh aalkovistie edtja meänkieli
Dijjieh tjoerede baalhkavitnijem tjaaleldh raeriestidh, aktine bïhkedassine mij jeenjemes lea 1-2 sæjroeh jïh dam daan adressese seedtedh suehpeden 30. b. 2014 åvtelen: Govlehtallemebïevnesh vuarjasjimmiemoenehtsasse:
Gusnie vielie bïevnesh gaavnem vuarjasjimmien jïh pryövi bïjre ?
Saemien gïelejarngh / Artikler / Saemesth munnjien / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
Jallh learohkh maehtieh aktem tv-reportasjem darjodh.
Dïhte ulmie Saemiedigkien viehkiedïrregidie, dejtie sijjide gusnie saemien kultuvrine barka, lea saemien institusjovnh jïh sijjieh gusnie kåanste- jïh kultuvrem vuesiehtieh mah leah vihkeles aktöörh jïh premissedeallahtæjjah dan saemien siebriedahke- jïh demokratijeevtiedæmman.
Læjhkan sïjhtem daennie ektiedimmesne dej nuepiej bïjre soptsestidh mah leah aktene laavenjostosne dennie noerhtelaanti bielesne, dan åvteste mov vuarjasjimmien mietie lea gehtiebasse jaksoemieriem daelie aalkoelisnie.
Man gellieh lïhtsegh mah gelkieh veeljesovvedh fearhnen veeljemegielveste lea dan mietie man gellieh leah tjaalasovveme Saemiedigkien veeljemelåhkose eannan ruffien 30. dan jaepien gosse minngemes tjïelteståvroe- jïh fylhkendigkieveeljeme öörnesovveme.
Sijjienommh
digitale viehkievierhtieh utnedh gosse galka jïjtsh teeksth jïh vuesiehtimmieh öörnedh jïh vöörhkedh
Tjåadtjoehtæjja: Saemiedigkie
utnieh abpe pryövem gïehtjedidh.
Aaj daerpies vielie daajroem åadtjodh tsevtsemen bïjre turismeste.
Morten Danielsen, Snåase
Dam maam åådtje åestedh edtja soejkesjen mietie 90 biejjieh ryöhkoeh, dïhte sæjhta jiehtedh medtie golme askh.
Gaski, Harald jïh Kappfjell, Lena: Saemien tjaelijh, Calliid Lágádus, 2006
Vuesiehtimmien gaavhtan dle ÅST jaepien 2015 ohtsemebaseradamme vierhtieh ohtsi jïh åadtjoeji öörnegistie ”Areenaevtiedimmie” Saemiedigkeste, 150 000 kråvnah. Dåarjoe lij vadtasovveme juktie baalhkam jïh vuelkemeåasam maeksedh byjngetje bïhkedæjjese teaterestuhtjese ”Klemetspelet”.
((https://pas.udir.no) gaavnh Instruksjon for gjennomføring mij buerkeste guktie datne edtja pryövem tjïrrehtidh, jïh mah ryöjredimmieh mejtie tjoerh darjodh pryöven åvtelen.
š Hujnesne
"Akte barkoedåehkie konvensjovneraeriestimmiem ekspertedåehkeste vuarjasji, jïh jaepien 2007 aktem reektehtsem böökti «Gjennomgåelse av utkast til nordisk samekonvensjon - vurdering av forholdet til gjeldende folkerettslige forpliktelser og gjeldende nasjonal rett i Norge""."
Figuvre 4.14 vuesehte man vijries areaale lea.
Reeremedajvh
Tjuara sjïehteladtedh guktie maahta saemien eensilaakan nåhtadidh siebriedahkesne, goh sijjieh jïh gaavnedimmiesijjieh maanide, noeride jïh geervide.
Dannasinie gaajhkesh gïeh healsoe- jïh skïemtjehoksesne berkieh sjeavohthvoetem utnieh.
Daate øøhpehtimmiesoejkesje vuesehte guktie learohkh maehtieh barkedh juktie maahtoeulmide jaksedh.
- Dïhte gaskenasjovnaale reeremefaamoe eatnemeloeseste lea tjyölkehkåbpoe sjïdteme jïh dan åvteste vuajnam daerpies aalkoealmetjegïelem gorredidh daennie gaskenasjovnaale barkosne, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
jïjtjetsevtsemasse leah tjïelkestamme dennie
Bigkemeprosjekth: Prosjektenommere jïh prosjektenommere
darjomh daerpies leah juktie nännoestidh gorredidh
Smaave lohkemetjoevkesh fïerhten tjirkijen buertesne dejtie murreds, smaave tjiehtjielidie tjïertestieh daennie gaajh stoerre tjiehtjielisnie.
Daej veajkoej sæjhta sjyöhtehke årrroh lïhkebe goerehtimmiejgujmie/ arkeologeles kroehkemigujmie.
Saemiedigkien gærjagåetie edtja akte gærjagåetie årrodh mij edtja gærjagåetiefaalenassem nænnoestehtedh jïh dam evtiedidh dejtie saemien årroejidie.
Dellie tjuara ïedtjem vuesiehtidh tjaalegidie, jïh daajroem åadtjodh guktie jeatjah almetjh ussjedieh, jielieh, dååjrieh jïh sjugniedieh, jïh tjiehpiesvoetem evtiedidh tjaalegh viertiestidh ovmessie tïjjijste jïh ovmessie kultuvrijste.
Barkijevoete
Dah leah tjirkijinie dejstie saemien almetjijstie ståvrosne, dannasinie Saemiedigkie lea dejtie nammoehtamme.
Skuvlegærjah jih faagegærjah:
Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo dam aadtjen nammoehtamme saemien gïelemoenehtsem gaavnesje bearjadahken 17.10.2014 gosse moenehtse sov voestes tjåanghkoem åtna Oslosne.
Guhkebe göölemetïjjem kreava mearoeloesegöölijidie
Dïhte gïelefaageles evtiedimmie tjuara evtiedimmiem siebriedahkesne dåeriedidh, jïh daerpies orre terminologijem iktemearan evtiedidh.
Våhkoen 7 - 10.02.14 - 13.2.14 soejkesjamme tjåanghkoeh daejgujmie: Troms fylhkentjïelte, Kåfjord tjïelte, Lavangen tjïelte, Nordlaanten fylhkentjïelte jïh Tysfjord tjïelte
vïhtesjimmieh nuhtjedh jaepieboelhkide buerkiestidh saemien jïh nöörjen aerpievuekesne, jïh soptsestidh guktie dah saemien askedïejvesh, fenomenh eatnamisnie buerkiestieh, jïh reaktoe vaarjoej bïjre soptsestidh vearolden, tsiehkien jïh jaepieboelhken mietie
Julevsaemien jïh åarjelsaemien gïelide dle sagke stuerebe haestemh.
Raerie åvteli seksem jeatjabinie åtna
Sjïere njoelkedassh geerestahki bïjre
Djupedal-moenehtse lea dov raeriestimmiem deelleme gusnie vuartesje mij lea daerpies juktie skuvlebyjresem bueriedidh jïh irhkemem skuvlesne giehpiedidh.
Patientnämnden / Skïemtjijemoenehtse frijjetjåadtjome healsoe- jïh skïemtjehokseste jïh dïhte åesehts dïsse bïeljelidh gyhtjelassigujmie jallh laejhtemigujmie.
Seamma goh jis kråahpem gaajesje jïh tjonneste aaj maahta gijhkierdimmiem årrodh.
1.–7. jaepiedaltese: 328 tæjmoeh
Gaavnedimmiesijjieh jïh viermieh sjïehteladtedh kultuvrejielemeaktööride
Bijjieguvvie åejviesuerkijste:
Vuekieh evtede dåastovem goerehte mïrrestalleme- jïh seammavyörtegsvoeteperspektijveste.
Raarvihke lea aalkoe Byrkijen vijrenohkese !
Saemien kåanste stoerre nuepiem åtna goh våarome juktie saemien siebriedahkem evtiedidh, jïh latjkoe edtja daajroem tïjjen bïjre åvtese sjugniedidh saemien kultuvrejieliedasse, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Maam deahpede gosse jåvka ?
Aaj dah sisnjelen tjoelereavsah mejtie gohtje prostata jïh spoejeh.
– Vihkeles sjïehteladtedh ihke dïhte unnemes fjovlepluahta deallahtimmienuepieh navradahkijste åtna, jïh joekoen vihkeles dam voenges dåastovestruktuvrem guhkiebasse evtiedidh jïh nænnoestehtedh juktie gorredidh gööleme jåarhka dejnie voenges mearoegaedtie- jïh fjovlesiebriedahkine.
Maehtedh ryöknedh gööktine jïh gööktine, vïjhtine jïh vïjhtine, luhkine jïh luhkine lea daerpies jis edtja radtjoes ryöknemestrategijh utnedh, jïh maehtedh taalemöönsterh damtijidh.
Maadthlaaken § 110 a dïedtem vadta nöörjen staatese sjïehteladtedh ihke saemien gïele maahta gorresovvedh jïh evtiesovvedh.
Learohkh mah eah saemien maehtieh, maehtieh veeljedh saemienlïerehtimmine aelkedh saaht gåessie skuvletïjjen.
Dåarjoem dåårje åarjelsaemien faagegærjese duedtien bïjre
Saemiedigkie jeahta båatsoebïevnesisnie mij nænnoestamme sjïdti 2016, doh nænnoestimmieh forholdsligke giehpiedimmien bïjre lea båatsoetaalem lissiehtamme, jïh bielelen naan såarhts jaabneden biehkie dle joekehts gïetedimmiem jïh fer stoerre goerpedehtemh sjïdteme dan aktegs båatsoealmetjasse.
Daate gïeteldssoejkesje lea bielie dehtie barkoste.
Dïejvesh mah båatsosne åtnasuvvieh
Learohkh maehtieh låggem tjaeledh goh jïjtsevuarjasjimmie, jallh lohkehtæjjine soptsestalledh. Eah guhte jeatjah åadtjoeh vuarjasjimmiem lohkedh.
• Sjïehteladtedh ålkoelaanten baarkoefaamoem dåårrehtidh jih sjïehtesjidh
3.2 Teatere, musihke, tjeahpoe, tjiehpiedæjjah jïh kultuvre saemien nasjovne- jïh identiteetebigkemisnie”(..
Dutnjien eejhteginie laavkome maahta gyjhtelassh årrodh, datne eejhteginie dan onne almetjasse sjïdteme.
«Faamoe» -programmesne sïelth aaj sijhtieh bïhkedimmiem åadtjodh mïerhkevaaroebigkemen bïjre gusnie uvtemes tjoevkesem åtna doekemasse jïh vijriedæmman sijjen profesjonelle viermeste.
Baakoegærja lea aarebi baakoegærjan aarpere, man nomme lij risten.no.
Raajnesen daah raasth (Kaarhtelissie 3): Noerhtene: Rïektes sievine dehtie rijhkeraasteste Valtanjauren baaktoe (33 W 475165 7240956) jaevrien Luvlie Diehpelen (Austre Tiplingen) luvlemes loektese.
Maanagiertine saemienfaalenassine eejhtegh jïh maanah reaktam utnieh veanhtadidh dah mah desnie berkieh daajroem utnieh jïh leavloem biejieh akten saemien sisvegasse, jïh maanagïertesne saemiestieh.
Udir.no - Learoesoejkesje matematihkesne ektiefaage
Torkel Rasmussen, dåakteregraden stipeendiate gïelesosijologijesne, daan beajjetje gïeletsiehkiem goerehtalle sov tjaalegisnie. Dihte tjïelkeste guktie gïeletsiehkiem maahta gïehtjedidh.
Veeljemebiejjien tjaatsestibie gosse krirriej gaervies læstoem tjaatsestimmiegeegken sijse rijtebe.
Aerviedimmienjoelkedassh:
Dåarjoe lea daejtie maaksojde mah iemielaakan fealadimmien nualan båetieh, daan nuelesne:
Mijjieh sïjhtebe saemien gïele edtja gaatojne, vaeresne jïh skuvlesjaljosne govledh.
Mijjieh sïjhtebe dejtie saemien museumidie prioriteradidh dan åvteste joekoen vihkeles mijjen kultuvreskaehtieh vyörtegs gåetieh åadtjoeh, jïh gaajhkesh åadtjoeh dejtie vuejnedh.
Saemiedigkie healsoeministerem gaavnesje / Healsoe / Healsoe jïh sosijaale / Saemiedigkie - Sametinget
Håalemh jïh tjaalegh
Dam aaj vuarjasjimmesne dejstie saemien gïelejarngijste tjïerteste.
Tjuara aktem ulmiestuvreldh maahtoelutnjemem tjïrrehtidh saemien maajhööhpehtimmie- lohkehtæjjide, ij goh unnemes dan åvteste vaenie jallh ij naan kuvsjefaalenassh maajhööhpehtimmiedidaktihkesne lohkehtæjjaööhpehtimmine.
Daelie suehpede aalkeme jïh gaatesjen vuejnebe daan jaepien seammalaakan goh aarebi jaepieh.
Maahta aaj viehkine årrodh jis dam jiehtedh jis aajhtsedh naaken irhkesåvva.
–Båatsoen stööremes haesteme lea areaalevåaromem gorredidh.
Dan mænngan EN bæjhkoehtimmiem aalkoealmetji reaktaj bïjre nænnoestamme.
Naemhtie guktie Tromsøn Universiteetesne dorje, byöroe dan åveste åvteguvvine årrodh dejtie jeatjah jollebe ööhpehtimmieinstitusjovnide, goh Nordlaanten universiteete jïh Noerhte-Trööndelagen jolleskuvle.
Tjirkijh mah leah stïeresne eah tjoerh savkam laehpedh åvtelen voteradimmie lea gaervies.
Ij mij Svïenske gærhkosne dam vuekiem nyrhte, læjhkan maahta ussjedidh maam daate sæjhta vuesiehtidh.
barkeme Saemiedigkie galka vielie meatan laanteburrierååresjadtemisnie, jïh vuajnoeh rïekte Laanteburrie- jïh beapmoedepartemeentese buektedh
Moenh gïelesjïelen vitnijem !
Saemien edtja akte jielije gïele årrodh aaj båetijen biejjien, gosse maanide jïh noeride skreejrie
78 47 40 00/
Orrestahta goeride fïerhten jaepien.
Mannasinie daam dorje ?
Saemiedigkien noerepolitihkeles moenehtse (SUPU) lea tseegkeme juktie saemien noeri tsevtsemefaamoem veaksahkåbpoe darjodh Saemiedigkien politihkesne.
- Dïhte åejvievuepsie dan ’Strategisk plan for samisk kirkeliv’ lea viehkiehtidh guktie akte jielije saemien gærhkoejieleme Dennie nøørjen gærhkosne sjædta, gusnie saemieh leah meatan seammavyørtegsvoetine gærhkosne, jïh saemien gærhkoejieleme lea akte buajhkoes bielie Nøørjen gærhkoen tjåenghkies identiteteste.
Akte ållesth gïelepolitihke aaj aktem hijven raastenrastah laavenjostoem kreava.
Aerviedimmienjoelkedassh:
Goerehtimmieh saemien båatsoste Nöörjesne leah åejviefokusem åtneme bovtsese, produktiviteetese jïh dejtie organisatovreles tsiehkide.
Man guhkiem jeerehtse, naan tæjmoeh raejeste såemies dygnh raajan, mohte jeenjemes dygnem ryöhkoe.
Maahta årrodh aktene dåehkietjåanghkosne jallh aktene korridovresne Stoerredigkesne, jïh maahta årrodh aktene prihtjhgåetesne staaresne jallh saaht gusnie. ”
Tsiehkie maaksoen jïh kråvnaj gaskem fïerhten vuartasjæjjan åvteste ij dan åvteste sjyöhtehke sjïdth goh sïejhme praksise ryöknemasse (gaaltijh: Jaepiebïevnesh ÅST jïh Klemetspelet 2015).
Tjåenghkies learohken vaestiedasse vuesehte naa hijven jallh hijven maahtoem
Håaleme åehpiedehtiemisnie Saemiedigkieraerien reektemistie 23.09.15 / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Seksuellen syjhtede lea dan bïjre mij tjoelem persovne åtna maam eahtsa jallh kleenghkeste.
Govlehtallijh
Dellie tjoeverim saemiestidh jalhts jeatjebh aaj desnie.
Journalesne gaajhkh bïevnesh dov hoksen bïjre maam åadtjoeh tjaeledh.
Daan biejjien maajhööhpehtimmiem faalehte saemien gïeline dovne maadthskuvlesne jïh jåarhkeskuvlesne.
Båatsoe stoerre jïh iktemierien dajvh daarpesje.
Åejvieboelhkh:
Sametinget undertegnet 11. februar 2005 en samarbeidsavtale for det sørsamiske området, hvor Nordland, Nord- og Sør-Trøndelag og Hedmark fylkeskommuner er med.
Maahtah vielie Tråanten bïjre daesnie lohkedh:
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Pedagogijhken viehkieviertieh eevtiedidh
Slyöhpoe jearohks sjïdtedh jïh abstinensedåeriesmoerem damta, v.g. sæjhta rïevhkestidh, raessesne jallh stråarkan domtedh.
Dah leah joekoen vihkeles voengese, jïh jïjnjh darjomh sjugniedieh sijjen dajvine.
§ 11 Tjåanghkoebyögkelesvoete
Dah lïhtsegh mejtie Saemiedigkie nasjovnaalepaarhkeståvrojde nammohte, leah saemien ïedtjeladtji åvteste goh jïjtse almetje ståvrosne.
klijma- jïh vegetasjovnedajvh veartenisnie buerkiestidh, jïh guktie almetjh nåhtoem utnieh dejstie, jïh saemien dïejvesh buerkiestidh
gærjagåetiem jïh gaskeviermiem nuhtjedh juktie aamhth gaavnedh jïjtse lohkemasse jïh tjaeliemasse
Gosse baanth gårrede jeatjah aalkoealmetjidie dennie veartenevijries gærhkosne, misjovneprosjekti jallh vietselesvoetelatjkoej tjïrrh, dle gaskesem sjugnede mij eadtjalgehtemem gååske jïh damta eekie dam mij lea gærhkoen barkoe
Jurjehth saemien beapmoeh skuvlesne. Dam maahta jurjiehtidh saemien åålmege-bijjien.
Jïjnje daajroe religijovnehistovrijen, gærhkoehistovrijen jïh gærhkoejielemen bïjre gååvnese Saemien eatnamisnie / Saepmijesne, bene
Reserve-suehpedslaante aaj meatan.
Dannasinie bijbelen tjaalegh saemiengïelese jarkoestidh vihkeles barkoe saemien gärhkoeraaran, seamma goh saalmh, gyrhkeles gärjah jarkoestidh j. j. v. Daelie lea Sveerjen-Nöörjen ektiebarkoe gïehteleminie bijbeletjaalegh åarjelsaemien gïelese jarkoestidh.
"Gærhkoelaaken § 24 jeahta: "" Gærhkoetjåanghkoe edtja vaarjelidh jïh skreejrehtidh saemien gærhkoejieledem [..] ""."
Teatere mierievierhkine sjædta juktie orre jïh laejhtehks lidteratuvrem jïh dramatihkem evtiedidh.
Kultuvremojhtesh
Saemiedigkieraerie 304 000 kråvnah dåårje govlemeseabran Hørselshemmedes landsforbund juktie saemiengïelen plearoehalmetjh dåårrehtidh, jïh faalenassem lissiehtidh saemien bïevnesetjaalegi bïjre.
Årroeh våårege illedahkh toelhkestidh ajve aktede vaestiedasseste aktene laavenjassesne.
Dåehkie skuvlesne øøhpehtimmiem åådtje, mohte aaj learohkh skuvlen bæjngoelisnie maehtieh øøhpehtimmiem guvvieh-telefovnij tjirrh dåastodh. Seamma skuvlesne leah av duedtie-kusjvh.
dåeriesmoerh skuvlesne jallh barkosne åådtje
Stoerre jih stuerebh kriebpesjimmieh aaj sjidtin laaken nualan båetedh, øøkonomiem stuvredh guktie vierhtieh støøremes sjidtin jih jeatja paehperebarkoejgujmie øørnedh.
5.3 Åtnoe voenges daajroste jïh maahtoste
64 jektem ” gïelem Nastedh ” tseegkeme.
4.1 Aalkoe
lea tjïelke dorjesovveme, hijven jïh maereles baakoeveahkine
Vijriesåbpoe akte fulkemedåehkie tseegkesovveme mij edtja evtiedimmiem maanagïertelohkehtæjja-ööhpehtimmesne fulkedh jïh vuarjasjidh, daajroem tjïrrehtimmien jïh effekti bïjre reformeste juekedh sjyöhtehke utniejidie.
Gaarsjelimmiesiebrie BUL dïedtem åtna tåarjedoekemen åvteste, maanah jïh noerh leah meatan gelline öörnedimmine.
PRM: Madtjeles ihke Rïjhkerevisjovne lea saemien lïerehtimmiem goerehtamme
Aalkoealmetjh leah medtie 5 prosenth veartenen almetjijstie, men leah 33 prosenth dejstie veartenen ellen giefiesommes 900 millijovnh almetjijstie.
goerehtidh guktie nïejth jïh baernieh beetnegh nuhtjieh, jïh tsiehkiej bïjre soptsestidh mah åtnoem tsevtsieh
Daamtaj im rikti daejrieh mij lea Jupmelen syjhtede.
Tjaalege lea jarkoestamme saemien gïelese (noerhte-, åarjel- jïh julevsaemien.
Ij gåaredh dejtie lissiesteemmam vedtedh.
Dan åvteste åejvieladtjh tjuerieh nuekies beetnehvierhtieh dåarjodh akten bååstededeellemasse saemien kultuvreaerpeste dejstie museumijstie Norsk folkemuseum jïh Kulturhistorisk museum (UiO), saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Goh statistihke vuesehte dle akte lissiehtimmie orreme studijepoengedorjemassesne saemien gïelesne, mearan jijnjh jeatjah gïelefaagh vueliehkåbpoe ohtsijelåhkoem jïh vueliehkåbpoe studijepoengedorjemassem utnieh goh vijhten jaepien gietjeste.
Saemielaaken gïelenjoelkedassh faamoem åadtjoeji 1992 jïh leah vihtiestamme 3. kapihtelisnie, saemien gïele.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Gaajhkh jeatjahtehtemh njammine edtja itjmine vaeltedh jïh dåaktere edtja dejtie goerehtidh.
Vaeltieh maaje eejhtegidie meatan juktie learohkem dåarjelidh.
Staate lij maahteme daam tsiehkiem eevre jeatjahlaakan loetedh.
Jeenjemes learohkh / barkoelearohkh Finnmarkesne (139) jïh Tromsesne (92) jïh Noehtelaantesne (38, dejstie 23 noerhtesaemien, 11 julevsaemien jïh njieljie åarjelsaemien) mearan oslosne jaepien 2007 lin golme jïh Akershusesne akte gie åadtjoeji saemien ööhpehtimmiem.
1.4. Giejtie lea programme?
PRM: Dåarjoe gïeleråajvarimmide aalkoealmetjegïelejaepien sjïekenisnie
Lohkh vielie Balsfjovle-Hammerfestlinjan bïjre:
Giehtjh mejtie dah saerniemeedijh vihties aamhtesh utnieh mejnie datne maahtah våaromem vaeltedh.
aajhterevoetem gærhkose sjugniedidh almetji luvnie.
Mineraalelaake
Duedtiebovride Inka AS jïh Manndalen Husflidslag dåårje / Duedtie / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Saemiedigkie jïh Ööhpehtimmiedirektovraate leah digkiedamme guktie maahta aktem bööremesligke bijjieguvviem darjodh jïh åehpiedehtedh, mij vuesehte man gellie learohkh mah lïerehtimmiem saemiengïelesne jåarhkelïerehtimmesne åadtjoeh, jïh mij aaj almetjevaarjelimmiem krööhkeste.
gaajhkh goerh mah edtja elektronijhken vuekie Altinn:se vedtedh, tjuara Laavenjasseregisterasse tjaalassovvedh, mij ij saemien væhtah dåarjoeh.
Saemiedigkie meatan orreme strategijesoejkesjinie nïerhkedh juktie sjïerehealsoedïenesjidie saemien årroejidie guhkiebasse evtiedidh.
Enaresaemien soptseste Enaren tjïeltesne Såevmesne (Enarejaevrien tjaetsieåeriej bïjre).
Gïelem våajnoes darjodh byögkeles tjiehtjielisnie, gaskem jeatjah ovmessie sjiltine, gïelem staatusem jïh nåhtoem nænnoste.
Laejhtemeaamhtesh
Haesteme lea dah eah naan laakevïedteldihkie reaktam utnieh miehtjesne vuejedh juktie ïebnide veedtjedh, men lea jearohke dispensasjovnem motovrefealadimmielaakeste åadtjodh.
Gosse asvede dellie båånhtsere, mohte edtja voejhkelidh darjodh guktie sïjhtedh jïh ij tsiehkieh pryövh lïepedh mestie veanhta asvedidh.
Dan mænngan tjuara sjæjsjalidh mah kandidaath krirreste/læstoste mah edtjieh daejtie sijjide utnedh (kandidaateveeljeme).
Fylhkentjïelte Fylhkentjïelten stuvremeåårganh vååjnoeh goh dah mah tjïeltine.
Destie maahtam gåhkese vuejnedh.
NVE båatsoesaemien dajvide Finnmaarhkesne jïh Trööndelagesne tjuvtjede mah bööremeslaakan bïegkefaamose sjiehtieh sov orre reektehtsisnie.
Daesnie dah faagemoenehtsh:
NÆRØYNAMS
Gieries datne guhte njaelmiem steerh fer jïjnjem bene ih doesth gæljodh dannasinie datne billh naaken edtja tuhtjedh datne jabjoeh.
Lahtestimmieh
Dah nommerh råajvarimmiej nommeridie dåeriedieh reektehtsisnie jaepeste 2011 – Dahkoesoejkesje saemien gïelide – staatuse 2010 jïh virjiesåbpoe barkoe 2011.
buerebe bååstede ryöknedh saaht mehtie taaleste ?
– Mijjieh aktem hijven logo:m vaajtelibie maam maehtebe nuhtjedh gelliej jaepiej åvtese, akte logo mij lea bïevneseåeride sjïehtedamme, jïh mij vuesehte Suaja maanagïerte akte åarjelsaemien maanagïerte.
Daeverh edtjieh bååstede dan kultuvrese jïh dejtie almetjidie gubpede båetieh.
- Pollisealmetjh saemien dajvine utnedh, saemien gïele- jïh kultuvremaahtojne lea dan åvteste vihkeles juktie saemiej reaktajearsoesvoetem vaarjelidh, presidente Egil Olli minngemosth jeahta.
Tjoeverem jiehtedh, væjkeles lij.
Valgkrets 3
- Sïjhtem Båddådjon tjïeltem garmerdidh dan skraejrien åvteste maam vuesiehtamme.
Gille jallh ij naan sijjieh gusnie maahta saemiestidh, jïh gille lïerehtimmienuepieh.
Gåabpaginie gærjine raeriestimmie vijriesåboe goerehtallemasse jïh ööhpehtimmiedarjomh
Jeatjah vihkeles tsiehkieh mah tjuerieh stïeresne årrodh lea nuepie aalkoelïerehtimmiem vaeltedh, jïh vuelege maaksoeh.
Holtet maanagïerte lea 32 000 kråvnah åådtjeme juktie prosjektem aerpievuekien låavthgåetie gïelesijjine tjïrrehtidh, man ulmie lea aktem sijjiem sjugniedidh saemien gïelese jïh kultuvrese maanagïertesne.
Akten spaajhte ryöknije lea aelhkie laavenjassh loetedh suerkesne 0-20.
Raajroe lea gaajhkine golme saemien gïeline jïh dovne trygkeme jïh digitaale biehkieh åtna, raerielïhtsege Mikkelsen minngemosth jeahta.
Maahta ohtsemh nyöjhkedh jis vååjnoe goh ij dejtie saemien iedtjide krööhkh.
● Sïejhme aamhtesh mejtie veanhtede sijhtieh abpe siebriedahkem tsevtsedh, eah sïjhth aalkovisnie feerhmeldihkie årrodh konsultasjovnediedteste.
Daejnie nænnoestimmine dle diedtem åtna konsultasjovnediedtem tjïrrehtidh, ILO 169 6. art. mietie, jïh reaktam åtna meatan årrodh dennie byögkeles, riekteles reeremisnie åtnosne, reeremisnie jïh vaarjelimmesne eatnemevierhtijste, ILO 169 15. art. (1) mietie.
Aareh gïeleevtiedimmien jïh ryöknemen tjïrrh dah leah vihkeles maahtoem vejtiestamme mij våaroeminie sjædta tjiehpiesvoetide ryöknedimmesne jïh matematihkem lïeredh.
saemienlaaken § 3-8 aaj jeahta ” fïeren guhten lea reakta ööhpehtæmman saemien gïelesne ”.
2008: Reerenasse pryøvoeøørnegem raereste edtja tjaatsestimmiereaktam vedtedh dejtie mah leah 16 jaepien båeries dennie voenges veeljemisnie 2011. 20 tjïelth ohtsedieh meatan årrodh.
Dej beeli lin sohtehtimmieh jih laavsomh daamhtetje saemide veadtaldihkie, jih dovne learohkh jih lohkehtæjjah sih lin dagkerh åssjalommesh guedtieminie.
jïjtse åssjaldahkh jïh mïelh buektedh gosse åehpies sjædta eengelskegïelen lidteratuvrine jïh maanakultuvrine
Syøkijh tjuerieh jillieskuvlem- / universiteeteööhpehtimmiem daej faagine utnedh.
Fasseldimmie kultuvrejielieminie læssene dejnie saemien dajvine.
stoerredigkiebïevnese aaj jeahta saemiepolitihken haestemh gïelide jïh kultuvridie tjoelmedin tjuara loevenidh byjjesen dïedtem gorredidh dejtie gieh saemiestieh dej jarnges bueriefaalaldahkij sïjse goh starne, syjhteme jïh ööhpehtimmie.
10.30 Eino Koponen: Prinsijph gïele-gorredimmesne jïh guktie sjïehtesjidh skoltesaemien gïelese.
goerehtidh jïh buerkiestidh struktuvrh jïh jarkelimmieh geometrihkeles maalline jïh taalemaalline goerigujmie, baakoejgujmie jïh formeligujmie
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Vuelelen maahta fijlesne vuejnedh magkeres baakoeh leah normeremine sjeahtasovveme.
Phone: +47 971 29 305
Laavenjostoelatjkoeh leah gïelegyhtjelassi bïjre jïh gåabpatjahkide dïedtem vedtieh sinsitnine laavenjostedh vihties råajvarimmiej bïjre, juktie saemien gïelem gorredidh jïh eevtjedh fylhkine.
"Daamhtaj ij daejrieh jis sæjhta jovkedh voestes aejkien, barre dam dorje guktie jeatjah juvkieh jallh damta "" manne byörem ""."
Maehtedh lohkedh: Learohkh ovmessie lohkemestrategijh nåhtadieh gosse faagetjaalegh jïh tjiehpieslidterære tjaalegh luhkieh, juktie hijven daajroem åadtjodh dej sisvegi bïjre.
Maanagïerte lea væjkele orreme learohkh saemiengïeleldh klaasside dåårrehtidh maadthskuvlesne Dragesne, jïh vijriebasse saemienööhpehtæmman jåarhkeskuvlesne.
Daate sæjhta negatijve konsekvensh åadtjodh jåartabårran saemien dajvine.
Saemiedigkie sæjhta aaj dåårrehtimmiestrategijh evtiedidh jïh sæjhta tjarke barkedh joekehts departemeenth skreejrehtidh baanese båetedh juktie siebriedahkelaaketje barkedh.
Saemiedigkien gærjagåetie
Kapithele 5 dejtie sjïere gyrhkeles darjoesuerkide gietede, jïh sjïere haestemh digkede dejtie dahkoestuvrije bihkedimmide jïh darjomidie.
Darjoeh aktem guvviem heanndimmeste Gusnie libie ?
Nïejtide voestes væhta puberteetese båateme njammah aelkieh sjïdtedidh.
Maahta aaj skuvlekuratovrem jallh noeredåastovem bïeljelidh gusnie maahta soptsestalledh jïh raerieh jïh dåarjoeh åadtjodh.
sàgaT 27.3.2004 b. 14 saemiej
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
svöörjesåevmie- jïh tornedaalen almetjh.
Konferansen teema lea aarkebiejjien rasisme.
Politihkere gïen diedte
§ 2 Voestes sïejhme stoerretjåanghkoe
Daate lea mij akt maam sïjhtem åvtese buektedh New Yorkesne, Silje Karine Muotka jeahta.
IV. KULTUVRE
Vuarjasjimmie iktemearan Learohkh ahkedh bïhkedimmiem åadtjoeh tjaelemebarkosne, jïh dah lïerehtimmieulmieh leah våarome bïhkedæmman.
Ij edtjh steevrijh mammografijegoerehtimmiem darjodh gosse tæjmoem åådtje, jallh jis jeatjahtehtemem njammesne aajhtsa.
Edtja aaj vuarjasjidh jïh sjïehtedidh soptsestimmievuekieh åssjelasse, dåastoejasse jïh tseahkan.
Maahta aaj kåarhtide gualpan biejedh.
Saemien tjiehpiedæjjaraerie lea dåarjoem dååsteme prosjektese Sámi Contemporary in Berlin, Sámi Teáhtersearvi lea dåarjoem dååsteme prosjektese Sami Performing Arts Festival in NYC jïh Audioland As lea dåarjoem dååsteme prosjektese Sami Culture in Cuba.
Dah jeanatjommes dejstie saemien tjïeltijste tjåanghkan nåake illedahkh vuesiehtieh NæringsNM ’ sne.
Gaajhkine aamhtesinie jïh ierine mah mietiehtimmesne dam reaktam utnedh såevmien - meänkielin - jallh saemien gïelem dej dööpmestovli luvnie dan 13§:n mietie, reaktam paarte åtna jallh sijjiesadtje paarten sijjesne gie ohtsele juridiske viehkiem, ahte vaejtemen mietie åadtjodh dåapmoem jïh dåapmoe-ulmiem jallh nännoestimmieh jïh nännoestimmie-åssjele tjaaleldh jarkoestamme dan gïelese.
Daaletje saemien siebredahkesne politigke jïh kultuvre urriemdimmiem daarpesje.
tjïelkelaakan jïh veele lahteste jallh argumenterade
Vaarjelimmiedajvereereme jïh eatnemegellievoete - Jan Åge Riseth
Fjovlegöölememoenehtsen lïhtsegh leah nammoehtamme göökte jaepide, jïh dah jïjtje åvtehkem veeljieh.
Moenehtse edtja sov salkehtimmiem deelledh goevten 15.b. 2016 åvtelen.
Saemiedigkie aktem faageseminaarem hööltie Tromsøesne gålkoen 25. jïh 26. b gusnie dotkijh sijjen tjaalegh buektieh.
- tjaalegh låhka ovmessie sjangerinie jïh sisvegem vaajeste, buerkeste jïh teemaj bïjre tjaaleginie ussjede, jïh soptseste guktie gåarede dejtie toelhkestidh
Aaj raeriestamme dåarjoeh orre tjïrkemeråajvarimmide Reerenassekvartaalesne, tjåanghkan 26, 6 millijovnh kråvnine, jïh 15 millijovnh kråvnah juktie straejmiefasseldimmiem bueriedidh.
Lohkehtimmien ulmie leah; learohkh gelkieh
Åejvieladtjh leah nænnoestamme mijjieh tjoerebe bijjieguvviem utnedh gïeh gærhkosne, guktie maehtebe viehkiehtidh jis tjuara suetiem goeredh.
Gïelen jïh kultuvren bïjre daejredh
Duedtiesiebrieh Sámiid duodji jïh Duojárriid ealáhussearvi gïehteldimmiedåarjoem åadtjoeh fïerhten jaepien juktie vytnesjæjjaj iedtjh gorredidh
Moenehtse jïh lïhtsegh maehtieh frijjelaakan meedijasse soptsestidh, jïh bæjjese vaeltedh dejtie aamhtesidie dah sijhtieh jeatjah suerkiejgujmie.
Tjåanghkoeåvtehke
Daate akte vihkeles barkoe Saemiedægkan juktie aktem mijjen orre jielemegeajnojste Saepmesne bæjjese bigkedh.
Dajvine saemien ïedtjeladtjigujmie Saemiedigkie Klijma- jïh Byjresedepartemeentine govlesadta nammoehtimmien bïjre tjirkijijstie ståvrojde.
Daate lea dïhte våarome saemien jieliemasse, årroemasse, kultuvreåtnose jïh siebriedahken evtiedæmman.
Daelie evtiesåvva aktem systemateles jaahkoeööhpehtimmiem gaajhkide mah leah kristesovveme 0-18 jaepiej gaskem, mij edtja sjïehteladtedh guktie maanah jih noerh maehtieh altese ektiedimmiem jaahkose evtiedidh jih dan gærhkose gusnie sijjiem utnieh.
9) Nasjonalpaarhkeståvroe Varangerhalvøya nasjonalpaarhkese
Katti Björklund, 1177 Vårdguiden
Dah båvrah tjöönghkeldihkie dennie göökten-gïerth gieriesvoetebåvresne: Datne edtjh Jupmelem gaajhki bijjelen iehtsedh, jïh dov mubpie almetjh goh jïjtjemdh.
2000:3).
Barkije- ealamadtje- jïh vaestiedassedïedte.
Aaj vihkeles dam tjïelke darjodh, jïh jåarhke- jïh minngieööhpehtimmiem dåarjoehtidh saemien aamhtesinie dejtie mah joe leah ööhpehtimmiem vaalteme jïh maanagïertine berkieh, Muotka jeahta.
7.
saemiengïelen gïelejorkelimmiem filmijste jieniemdidh, joekoen maanide jïh noeride
Raereste jienebh råajvarimmieh Norut Alta – Áltá jienebh råajvarimmieh raereste juktie barkoetsiehkiem gïelejarngine bueriedidh.
1-10 daltese
Dïhte åarjelsaemien hearra aaj aalkeme saemien duedtiem jïh maallem nåhtadidh liturgijen gaarvojne.
Saemiedigkie åtna saemien gïele lea akte mijjen vihkielommes aarvojste, jïh leah vihkeles gaajhkide saemide.
Jesuse eatnamasse båata dan åvteste Jupmele mijjem eahtsa jïh sæjhta ihkuve aejkiem mijjese rïhpestidh, dovne jaememen åvtelen jïh minngelen.
– Ulmie seminaarine Saemiedigkesne lea aktem hijven digkiedimmiem h heaptoej bïjreåadtjod guktie saemien leerhkehtallijh edtjieh dejtie seamma reaktide åadtjoeh goh jeatjah årrojh.
Learohke edtja maehtedh
Geajnoe guhkiebasse Dan vijriesåbpoe dåarjelimmien gaavhtan lea daerpies goerehtalledh guktie learohke
Govlehtallije:
aamhtesh jïjtsh tjaeliemasse gærjagåeteste, gaskeviermeste ohtsedidh jïh jïjtjh teekstide digitale vierhtiejgujmie darjodh jïh vöörhkedh.
Jeatjah sjyøhtehke maahtoeulmieh 4. jaepiedaltesen mænngan
Kåanste- jïh kultuvrebarkoe
 Jienebh laedtieh nuepiem åadtjoeh saemien lïeredh
tjoeperdimmieraasten nelnie jïh nuelesne bïevnesh bååstede åadtjoeh illedahki bïjre jïh bïevnesh vijriesåbpoe råajvarimmiej bïjre, jïh daate ektesne vuajnelge jeatjah sjyöhtehke vuarjasjimmiebïevnesigujmie mejtie lohkehtæjjah aarebistie åtna
Vaestiedassh vuesiehtieh doh jeanatjommesh aktem naa hijven – hijven jieledekvaliteetem utnieh, men 5 % almetjijstie aktem dan vuelege skåårem utnieh guktie dïhte maahta aktem nåakebe psykiske healsoem daejriehtidh.
Gåessie ussjede magkeres nåekies learoevierhtietsiehkie saemien learohkh utnieh dillie gaatelassjem goh tjiehtebe 69 ohtsem nyöjhkedh 109 ohtsemijstie, mubpie presideente Laila Susanne Vars jeahta.
• Manbïjretjaelieminiedejminngemesbiejjiejveeljemenåvtelen jïh jïjtjehke veeljemebiejjien ?
‐ Byøroe dah mah 16 jaepien båeries tjaatsestimmiereaktam åadtjodh ?
Goerehtimmiereaktan sisvege lea ektiedamme disse mij lea daerpies vuarjasjidh, juktie vuarjasjidh mejtie mineraalh gååvnesieh mejtie gåarede evtiedidh (§19).
Nommekonsulentedïenesje:
Aannan geajnoe guhkiebasse Daehtie goerehtallemepryöveste ibie maehtieh maam jiehtedh Aannan taalegoerkesen jïh ryöknedimmietjiehpiesvoeti bïjre, jallh mejnie dïhte daarpesje vielie barkedh.
Maanah byöroeh eeremes vaenie jeatjah maanajgujmie årrodh astoeaejkien, jïh eeremes ålkone stååkedidh.
20 § Guktie reeremebyjjesfaamoeh laakeprovhkemh edtja vaaksjodh.
Ts... 10.00 - 13.00: Rïhpestimmie jïh konferanse Ts... 13.00 - 15.00: Beapmoe Ts... 15.00 - 18.00: Konferanse jåarhka Ts... 18.00 - 18.30: Preessekonferanse
Laavenjostoelatjkoeh tjïeltigujmie
Dïhte lea tjirkije saemiej åvteste Såevmesne, Nöörjesne jïh Sveerjesne.
Naan våhkoeh aborten mænngan bååstide gynekologese jallh tsegkietnese båata jïh orre nåajsanteestem darjodh jïh soptseste guktie gåerede.
GROM as: Troll i ord – saemien heamtureaeskie noerhte-, julev- jïh åarjelsaemien
Stoerretjåanghkoeh sïejhmemes njieljien aejkien jaepien, seamma våhkoen goh moenehtsetjåanghkoeh.
Saemiedigkie dajvem reerie aktene laavenjostosne Varangeren Saemien museuminie, jïh sjïehteladteme guktie gaajhkh almetjh maehtieh desnie mïnnedh.
Saemieh jieliemassem jïh baalhkam åådtjeme gosse vierhtieh miehtjiesdajveste veedtjeme, goh gööleme, jåartaburrieh jïh båatsoe, mah aaj ïebnh vytnesjæmman jïh ovmessie dorjesidie vadteme mejgujmie guhkiebasse evtiedamme.
Goh akte voestes bielie daennie barkosne edtja aktem tjaalegevåarhkoem darjodh sjyöhtehke teemaj bïjre areale- jïh byjresepolitihkesne.
Jis dejtie jarnges saemien vuekide, voetide vaarjelieh, faage maahta otnjegem vuesiehtidh guktie saemien vuekieh jïh voeth maehtieh vijriebasse orre sïebredahketsiehkide evtiedidh.
osko.no lea akte hijven dïrrege dovne hïejmide jïh
teeksth öörnedh, gusnie tjïelke ulmie jïh aamhtesen mietie dïejveldamme
Jis hoksebarkijh suvmieh maana irhkesåvva edtjieh barkijh dagkerh sovmemh sosialedïenesjasse bæjhkoehtidh, mij edtja dam goerehtidh jïh eventuelle dam polijsese bæjhkoehtidh.
35.
Ohtsememierie aerpievuekien daajrose jïh saemien miehtjieåtnose maadthskuvlesne
Muvhten aejkien PSA-pryövenassem vadta jis gadtjeåerine tjoeperdimmie mij dåaktere såvma prostateste båata, vuesiehtimmien gaavhtan jis daamhtetje tjuara gadtjedh seamma aejkien sjeapsjoeh gosse gadtjedh.
Gïelen jïh kultuvren bïjre daejredh
Goevtesen åvtehkem,
Eah leah naan institusjovnh Saemiedigkien nuelesne dennie regiovnesne.
 Gïelejarngine ektine vuartasjidh maam dah maehtieh darjodh juktie saemien gïelem
§ 30 Vöörhkeme tjaatsegijstie
Daate joekoen vihkeles ihke saemien fealadasseaktöörh edtjieh buerebelaakan buektiehtidh mïerhkevaaroem Noerhte-Nöörje deelledh.
Våarome dan åvteste lij akte stuerebe daerpiesvoete jeatjah lïerehtimmievuekieh utnedh saemien gïelesne, mænngan doh jeanatjommes internaateskuvlh orrijadtin.
Jïjnjebe bïevnesh raerieålmeste åadtjah, tel. 74 33 63 02/48 04 13
Muvhtine maahta damtesovvedh goh åssjelh jïh krïevemh gååvnesieh, vuesiehtimmien gaavhtan guktie edtja årrodh jïh vååjnedh nïejtine jallh baernine.
Maehtedh sov tjaaleldh daajroeh buektedh: Learohkh tjaelieh gosse VØL - jïh lotusgoerh dievhtieh lïerehtimmiedarjomisnie.
Gïelejealajehteme daennie stoerre dajvesne dan åvteste sjïere haestemh dåastoeh.
- Åejvieladtjh Kineste tjuerieh dejnie tibetaanen reerenassine eksijlesne rååresjidh dejnie ulmine hoksedh Tibet tjïelke jïh sjïere jïjtjenænnoestimmiem åådtje, Aili Keskitalo jeahta.
Raerielïhtsege Silje Karine Muotka sæjhta boelhken njoktjen 10.-14. b. meatan årrodh EN:n nyjsenekommisjovnesne (CSW) New Yorkesne.
– Hijven dotkeme lea aalkeme, men vielie dotkeme daerpies.
Dan åvteste Saemiedigkie, Saemien tjaelijesiebreste (SGS), jïh Saemien tjiehpiedæjjaraerie (SDR) aktem tjaelijelearoem nierhkieh mij edtja noere tjaelijh dåårrehtidh mah saemiengïelesne tjaelieh.
Evtebe bïevnese gaskenasjovnaale barkoen bïjre lij jaepien 2006.
Goh aalkoealmetjh dle saemieh reaktam utnieh råårestalleme sjïdtedh aamhtesinie mah maehtieh ryöktesth ulmiem dejtie åadtjodh.
Saemiedigkiepresidente stoerre jaahkoem åtna akten bueriedamme laavenjostose Saemiedigkien jïh dej saemien gïelejarngi gaskem, jïh sæjhta aaj sjïehteladtedh lissiehtamme laavenjostose dej ovmessie gïelejarngi gaskem.
Almetjh abpe veartenistie polareheeltide jïh dam nöörjen saevegem earoehtin.
Lissine Byjresedirektovraate tjuara soejkesjidie jååhkesjidh jïh mineraaleåejvieladtjh tjuerieh luhpiedimmiem vedtedh gïehtelæmman.
Aejlegen, ruffien 9.
Gaajhkh mijjieh vaarjelimmiem, jearsoesvoetem, jååhkesjimmiem jïh ektievoetem daarpesjibie
§ 3-5. Bïevnesi haemie
Saemiedigkie edtja åejvie årrodh dejtie
Antibiotikabåehtjierdimmmiem tjuara fïerhten persovnen sjïere vaejvide sjïehtedidh.
· Lihtsegh guht dej aamhtsijgujmie berkieh, tjoeverieh diedtem vuesiehtidh, saemiej kultuvrem vaarjelidh jih aaj ektievoetide ovmese dajvine gorredidh.
Gosse mijjieh veanhtadibie saemien institusjovnh edtjieh aktem stuerebe dïedtem vaeltedh saemien gïeleevtiedimmien åvteste, tjuara aaj måjhtelidh saemien gïele baakoeh jïh terminologijem fååtese, jïjnjh orre siebriedahkesuerkiej sisnjeli.
Guhkiebasse maahta aaj
Lahkoe biejjine.
Saemiedigkien lissiehtimmie reerenassen raeriestimmesne staatebudsjedtese lij vierhtieh mah edtjin åtnasovvedh vihties åssjelidie jïh mej bïjre Saemiedigkie tjuara departemeentine rååresjidh.
NSR åtna vihkeles aerpie dïhte jïh sæjhta nimhtie galka båetije aejkine dovne.
Saemiedigkieraerije Vibeke Larsen, tlf. 941 30 116
Voestes åådtje daalhkesh dåastoevisnie mah leah seamma såarhth tabledth mah aareh abortem nåhtadidh.
Goh reerenasse lea tjïertestamme dle daajroe dïhte mihte Noerhtedajvepolitihkesne.
Jis sæjhta maahta dan sijjeste ovparfymereme åljam nåhtadidh.
Dah gïeh nuerebe 23 jïh båarasåbpoe 60 eah gohtjesuvvieh
Saemiedigkie lea laavenjostoelatjkoeh dorjeme gaajhki tjïeltigujmie jïh fylhkentjïeltigujmie mah leah meatan reeremedajvesne, åtnoen bïjre guektiengïelevoetevierhtijste.
Vuesieh gaajkesh saakh
Dah maaksoeh edtjedh bååstide juhtiehtidh dejtie dïhte rïektes båatsoesïjte jallh dïhte rïektes saemiensïjte maaksa mij stillemem åådtjeme voestes lïhtsen mietie.
Ibie mijjieh oktegh daan biejjien heevehth.
Mijjieh dagke soptsestibie dan bïjre maam dååjreme daan biejjien.
Jis irhkesåvva
Saemiedigkiegåetesne dïhte saemiej almetjeveeljeme krirrie, jïh Saemiedigkien reereme Nöörjesne.
13.30 - 14.10 Beapmoe
Gihtjehtæjja:
- veele jïh sjïehteles baakoeveahkine tjaala, jeereldihkie raajesebigkemem jïh ovmessie såarhts teekstegårredimmievuekieh haalvoe, jïh ortografijem jïh tjaelemenjoelkedassh haalvoe
Mijjieh gegkestibie daate kampanje edtja viehkiehtidh guktie jienebh vuerkiehtieh saemien nuhtjedh jieniebinie sijjine, skreejrehtidh lïerehtimmiem vaeltedh saemien gïelesne, åtnoem saemien gïeleste lissiehtidh jieniebinie jïh orre sijjine jïh saemien gïele åtnasåvva byögkeles ektiedimmine.
Jis jarkelimmieh dejnie buakteme raeriestimmine dellie dah edtjieh dorjesovvedh åvtelen digkiedimmie fïereguhtene aamhtesisnie lea galhkeme.
Doh 10 vytnesjæjjah leah fïereguhten vierhkiem våarhkoste Saemien Tjeahpoemagasijnesne veeljeme goh skraejrie akten orre vearhkan maam jïjtjh dorjeme.
Akte dagkeres bæjjesebïejeme aaj vuesehte Ealla
Saemiedigkieraerie aktem tjïelkestimmiem buakta Saemiedigkien stoerretjåanghkose goeven.
Akte laavenjostoe Saemiedigkien, voenges saemiesiebriej jïh dej göökte institusjovni gaskem, Duoddará ráffe jïh Østsamisk museum, sæjhta iemie årrodh.
4.1.3 Saemien maajhööhpehtimmie daanbiejjien
digitaale dïrregh nuhtjedh juktie darjodh jïh analyjseradidh aktanimmieh polynomfunksjovnijste, roehtsefunksjovnijste, rasjovnaale funksjovnijste, eksponentialfunksjovnijste jïh potensfunksjovnijste
Dannasinie passijve rïevhkestimmie aaj lea feerlege ij leah luhpie rïevhkestidh beapmoehsijjine, barkoesijjine jïh byjjes sijjine gåetien sisnie.
Ts. 12. 10 – 12.40: Digkiedimmie
Gosse rïevhkeste dellie tåvsenh daalhkesi eebnh kråahpen sïjse njamma.
Laake pasieenti- jïh utnijereaktaj bïjre (pasieente- jïh utnijereaktalaake).
- veele jïh sjïehteles baakoeveahkine tjaala, jeereldihkie raajesebigkemem jïh ovmessie såarhts teekstegårredimmievuekieh haalvoe, jïh ortografijem jïh tjaelemenjoelkedassh haalvoe
Saemiedigkie raereste barkoem våaroehtidh juktie eejhtegelåhkoem lissiehtidh mah saemien åejviegïeline nuhtjieh sijjen maanide.
– Göölemejielemh jïh göölemereaktah leah dïhte jïjtjehke jieledefaamoe, jïh våaromem biejieh dovne årroemasse jïh evtiedæmman gaajh gelline voenine jïh sijjine Noerhte-Nöörjesne, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
Manne madtjeles ihke Saemiedigkie 1 milljovnh kråvnah vielie åådtje jaepien 2012, staateraerije Rigmor Aasrud jeahta.
Gosse naemhtie sjïdti dle tjïelte dåarjojne aktede gamte regijovnale guejmievoeteste, aktine åvteprosjektine nïerhkeme juktie aktem jarkelimmiebarkoem aelkedh tjïeltesne.
Tabelle aaj vuesehte jaepien lij dïhte bööremes jaepie studijepoengedorjemassese Saemien jolleskuvlesne daan boelhken, jïh taallh bæjjese jïh våålese jåhteme boelhken.
Mov eejhtegh idtjin munnjien saemesth, jalhts jïjtjh meehtin.
Mijjieh lååjkedibie skuvlide jïh maanagïertide lïhkemes almetjegærjagåetien baaktoe.
Saemiedigkie bijjietjåanghkosne mïrrestallemen bïjre / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Båetieh raeriejgujmie båetijen aejkien areale- jïh byjresepolitihkese
gyhtjelassh guarkedh jïh dejtie vaestiedidh
Daate lij gaajh stoerre jarkelimmieh sov tïjjen, jïh annje såemies tuhtjieh daate jååhkesjimmie saemijste goh aalkoealmetjh lea rijtedihks.
Tjiehtjielisnie eah leah naan klaash mej tjïrrh lïj maahteme eatnemem ålkone vuejnedh, akte klaase guhkene bijjene baaja dam fïerhten tïjjen sjïere tjoevkesem båetedh savkan sïjse, jïh murriedimmiem buakta, mejtie lea gaskejijjebiejjie jallh jemhkelde buelije goeksegigujmie.
Tjïelti barkoe lea joekoen vihkeles juktie saemien gïelem eevtjedh, gaajhkine dajvine gusnie saemieh årroeh.
Raerielïhtsege (NSR)
Maahtoeulmie 10. jaepiedaltesen mænngan
Nov lea reaktoe jïjnjh almetjh digkiedimmide vuartasjieh krirrieåvtehki jïh jeatjah voernges politihkeri gaskem TV. ’ sne jïh rïjhkeplaerine, bene jïjnjh almetjh aaj voenges plaerine luhkieh.
Daate mijjese nuepiem vadta veelebelaakan almetjeståvroen jïh mijjen demokrateles åvteguvviej bïjre ussjedidh.
Museume
Jis aktem klassihkerem bæjjese beaja, vuesiehtimmien gaavhtan Ibsen, dellie hov manuse gaervies jïh vaenie jallh gellie vierhtieh maehtieh åtnasovvedh juktie produksjovnem scenese darjodh, jearohke dejstie tjiehpeles veeljemijstie teaterenåejvie sæjhta vaeltedh.
Saemiedigkie duedtiem tjarke dåarjede
tjïelten gåetie-sæjroem !
Aktem kåarhtem personlige pronomeninie dæjpa jih aktem verbe-kåartem. Dah baakoeh mah kåartine tjåadjoeh, dejtie ektesne beaja jih abpe jïehtegem jeahta.
, Fylkesmannen i Nordland 2004
(Jis ij leah programmevaaroe bïejesovveme guvviegïetedæmman daatovrisnie, dle jïjnjh namhtah programmh gååvnesieh mejtie maahta våålese leessedh.)
Daate evtiedimmie tjoerebe jarkedh ektine barkojne.
Guktie PP-dïenesje barka ?
Edtjh jïjtjedh goltelidh diedtieh ” Goltelh jïjtjedh ” båaloem.
NOERITSIEHKINE
Dan åvteste dle öörnege vihkeles dovne evtiedæmman jïh voerkelæmman saemien gïeleste.
Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka lea madtjeles staate ïedtjem vuesehte saemien laakemoenehtsen barkose jarkelimmiej bïjre båatsoelaakesne.
daan daltesasse sjïehtedamme.
Aellieh vïhtesjimmide daelie seedth, menh dijph meatan jis barkoegoerehtallese båatah.
Man jïjnjem almetjh tööllieh dejstie leavlojste lea ektiespïeleste tsavtseme dej krïevenassi gaskem mah bïejesuvvieh, maam tsevtsemefaamojde almetjh utnieh veeljemen bïjre raerijste, jïh mejtie sosiaale dåarjoem åådtje haestiemidie haalvedh (Karasek & Theorell, 1990).
Goerehtimmie aaj vuesehte dah saemien dajvh vaenie innovasjovnem utnieh.
 learohkigujmie soptsestamme daate pryöve edtja viehkine årrodh ihke
Maahta veeljedh ij meatan årroeh jollemaaksovedaatabasesne.
Vijriesåbpoe vuesehte dejtie kultuvreraeriestæjjide Noerhte-Hålogalaantesne, Åarjel-Hålogalaantesne jïh Nidarosen bispedajvine, jïh Gærhkoeraerien kultuvreraeriestæjja byøroe vihties diedth utnedh gyrhkeles kultuvrebarkoen sisnjelen, sjïehtedamme dan saemien gærhkoejieliemasse.
Dellie dah tjïelth jïh mubpieh aaj dejtie byjjes nænnoestimmide darjoeh mah prosjektem dåarjoeh.
Gosse skælloe-maana leah, nuepiem åadtjoeh dov jaakoen bïjre vielie daejredh, Bijbelem buerebe lïeredh, kristeles jaahkoen bïjre soptsestidh, gærhkojne åahpenidh, orre åssjalommesh jieleden bïjre jïh dov voenen jïh veartenen gærhkojne eadtjaldovvedh.
Aamhtesh mah lin bijjene Saemiedigkien stoerre-tjåanghkosne lij saemiedigkie-raerien regijovnale-politihkeles buerkiestimmie, saemien institusjovne-evtiedimmie jïh saemiedigkien åssjalommesh learoevierhtie-evtiedimmien bïjre.
Revideradimmesne öörnegistie mij bïsph Nöörjen gærhkose nammohte, Gærhkoeraerie aaj nænnoesti Saemien gærhkoeraerie steemmereaktam åådtje raeriestimmeles steemmadimmesne bïspese Noerhte-Hålogalaanten, Åarjel-Hålogalaanten, Nidarosen, Hamaren, Møren jïh Oslon bïspedajvine.
, 1998
seammavyörtegs sovnedimmienuepieh
Åssjaldahke «Akte jielijes voene vaeresneš
Konsultasjovnebïhkedassh vaarjelimmiesoejkesjebarkose
Sárgon, Sollaug og Aslaksen, Inger-Lise: Åvlan aarke-biejjie, Iđut 2007
Vïjhte laantetseegkeldahkh guelide leah mahte 1,7 millijovnh kråvnah tjåanghkan dåarjojne åådtjeme Saemiedigkeste.
Finnmaarhken miehtjiesdajvedåapmestovle
Mohte ektine gaajhkide dejtie gïelesiebredahkide lea skreejrehtimmiebarkosne gïelem maanajgïertine jïh skuvline vihkeles utnin.
2.2 Lïerehtimmiefokuse jïh sjïere lïerehtimmieulmieh
Dagke Aanna maahta vielie barkedh taaligujmie suerkesne 0-100.
PSA-vierhtie vïrresne ovmessie almaj gaskem jeatjahtehtedh, aaj almaj gaskem gïeh eah prostatine tjoeperdh.
Prijoriteradidh noere entreprenørskapem jåarhkeskuvlesne
Dijjieh lidie gaajhkesh akte Kristuse Jesusinie (Gal 2,28) tjåenghkies histovrijese, kultuvrese, gïelese jïh aerpievuekien jielemevuakan. Destie aaj kultuvrelle
Lissine maahta vuelkemedåarjoem vedtedh, gaertjiedamme bæjjese 10 000 kråvnaj raajan.
Soejkesje- jïh bigkemelaake
25 Råajvarimmie 64 Saemien staeriedimmiedïrregh – ihkuve gïehtelimmie- jïh evtiedimmiesiebrie Divvunese...
Maahta aaj hoksejarngese jallh gynekologese vaedtsedh.
Daelie dïhte akte aajhtoe båatsoen ekonomeles, ekonomeles jïh kultuvrelle monnehkevoeten vööste gåabpaginie laantine.
Jieniebinie sïjsetsaekieminie ij leah ohtsijh orreme saemien lohkehtæjjaööhpehtæmman Saemien jïlleskuvlesne.
Hijven jaabnanvuarjasjimmie aaj gohtjesåvva Vuarjasjimmie lïerehtæmman, jïh njieljie prinsihph leah jarngesne gosse illedahkide pryöveste nuhtjie dan vijriesåbpoe barkose.
Gosse faagebyjresh jïh viermieh tseegkesuvvieh saemien jarngedajvine, dellie seammavyörtegs healsoedïenesjefaalenassh sijhtieh saemien siebriedahken daerpiesvoeth våaroeminie utnedh.
Saemiedigkie sæjhta:
Unjarga 3 512 327 kr
Darjoeh barkoesoejkesjh gusnie akte bååstedebievnesegoere, jïh gusnie learohkh edtjieh kroessem biejedh.
Staateraerije idtji naan raeriestimmieh sjïere råajvarimmide utnieh juktie saemien nyjsenæjjide reeremedajven ålkolen aktem buerebe healsoefaalenassem vedtedh.
Saemien gïele ij leah dan våajnoes, jïh vuelehks staatusem åtna.
voejhkelimmieh darjodh magnetismine jïh elektrisiteetine, jïh illedahkide buerkiestidh jïh åehpiedehtedh
Sosijaaleståvroe edtja vuartasjidh mestie deahpadimmieh sjïdteme, guktie gohtje systemefiejlie, jïh maam maahta darjodh guktie ij ikth vielie deahpedh.
Gïeh vaarjelieh, tjöönghkieh jïh evtiedieh daam daajroem jïh dååjrehtimmiem dan buaratjommesasse jïh evtiedæmman saemien scenetjeahposte, gïeh dam bijjemes dïedtem utnieh?
Histovrije
Provsjekte tseegki g. j. vierhtiedåehkiem 30 politijedïenesjimmiealmah unnebelåhkoevårominie, golme daejstie saemieh, gieh iedtjeles barkin noeride tjuevtjeidh edtjedh Politijejïlleskuvlem ohtsedh.
Gïele-gorredimmie, normeringe jïh teermebarkoe saemien gïeline
Luvlene: Rijhkeraastem jaevrien Leirvatn:n luvhtie Rv:se 242 A dennie tjahkesne Snøtoppen.
Maahta maana aarehskuvlese vaedtsedh ?
- Vihkeles dam vuesiehtimmiem destie mij lea saemien dennie orremaanagïertelohkehtæjjaööhpehtimmesne, dåarjedidh.
Tjoerebe reejrehtidh klijmajarkelimmiej vööste.
Saemiedigkie sæjhta:
Geerestahkh: Geerestahkh gelkieh årrodh dehtie Raentserenjeanoen njaelmeste Bijjie Raentsierisnie (Ransaren) meatesth dam gåatomedajveraastem Jitnemenjaavran, Bijjie.
Saemiedigkieraerie edtja aktem bïevnesem buektedh raeriestimmiejgujmie politihkese Saemiedigkien gaskenasjovnaale barkoen bïjre.
Learohkh jïjtjeraarehke berkieh Learohkh repeterieh dej sïejhmemes biejjieladtje lahtesidie vearolden bïjre.
Asve maahta unnedidh jis vaedtsedh jallh saavredh.
aktem baakoeveahkam nuhtjedh mij biejjieladtje tsiehkieh feerhmie
Jis ij sïjhth pryövenassem båetije biejjide vöörhkedh maahta dam jiehtedh dïsse gie pryövenassem vaalta, jïh pryövenassem dan mænngan bihtedidh.
jïjtsh teeksth joekehts ulmide darjodh joekehts vierhtiejgujmie gosse teekstigujmie barka
buerkiestidh man åvteste göökte mïrrestalleldh nöörjen gïelehammoeh, jïh soptsestidh gïeledigkiedimmien bïjre Nöörjesne daan biejjien
Seamma tïjjen dle vaenie lohkehtæjjah jïh akte gaertjiedamme låhkoe dejstie maehtieh saemien lohkedh, jeahta ij sïjhth maereles årrodh gaajhkide kuvsjide faalehtidh fïerhten jaepien, jis dam buektiehtamme.
Guttorm veanhta aaj saemien noeride sæjhta vihkeles årrodh mijjieh buektiehtibie dam saemien kultuvrem meatan vaeltedh daajbaaletje veartenen sïjse.
- Daate prosjekte hævvi nuepieh åtna fealadassem Finnmaarhkesne jïh Saemien fealadassesne orresistie sjugniedidh, sjïdtedehtedh jïh orrestidh.
Lissine dle Saemiedigkie aaj dïedtem åtna kultuvreprogrammen åvteste jïh side-events konferansesne.
Raeriestimmie vielie lohkemen bïjre
11 Gaske Noerhtelaante / Midtre Nordland
Tjåadtjoehtæjja: Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeente
Gegkestem mijjieh buektiehtibie 2017 darjodh akten jaapan måahtadimmine saemien siebriedahkesne, guktie gaajhkh mijjieh vielie ektievoetem jïh vieksiesvoetem damtebe.
Daajroevåarome vierhtiedåehkeste jïh dotkijijstie edtja goh våarome årrodh rååresjimmietjåanghkojde Saemiedigkien jïh saemien voenges siebriedahki jïh siebriej gaskem.
Sitath jïh gaaltijh mearhkodh
noerh leah unnebelåhkojne, dle maadta pryøvedh lïerehtimmieulmide voebnesjidh dejnie gamte råajvarimmine.
Miijjen bijre
Tjirkije: Ole Henrik Kappfjell Sæjjasadtje tjirkije: Betty Kappfjell
Datne maahtah steemmadidh gåabpaginie veeljemisnie.
Dejtie ovmessie lïerehtimmieulmide tjoeverieh eensilaakan buerkiestidh, guktie learohkh åadtjoeh dejtie jïjtsevuarjasjimmesne aaj nuhtjedh.
Geometrije
Daamtaj lea voenges vuasta-limmie tjïelte-iktedimmiej vøøste.
Daate bïevnese daerpiesvoetide jïh haestiemidie tjoevkede mah siebriedahkesne gååvnesieh, jïh raeriestimmieh buakta mah edtjieh tsiehkiem saemien gïelese bueriedidh.
Saemiedigkien diedte
Guktie daejnie barkebe
Wolde, Gunilla: Tåamma gaahtojne reejrie, Jårgalæddji Å. s, 1985
Sveerjen reerenasse tsiengelen 29.-n biejjien 2009 orre uvtelassem laake nasjovnellen onnelåhkoej jïh onnelåhkoegïelij bïjre Laakeraaran vedti.
Jis jarkelimmiem sïjhtebe dle tjoerebe eadtjohke årrodh.
Meedija bïevnesh jïh vuajnoeh buektieh dovne byögkelesvoeteste jïh sïejhme almetjijstie, jïh vuajnoeh jïh faaktah mah nåake daajroste jïh goerkesistie båetieh, vihtiestimmiem jïh nænnoestehtemem åadtjoeh. (Berg, 2001).
Diskrimineringeombudeålman öövtiedimmiebarkoeh
BPA 14,08%, barkoe fïerhten gåalmeden hïeljen.
Tjaalegisnie goerehtalla låhkoem saemienlohkehtæjjijste Nöörjesne gaajhkine gïeline mejnie ööhpehtimmie vadtasåvva, dovne maadthskuvlesne jïh jåarhkeskuvlesne.
Learohkh mah tjabreminie posisjovnesysteemem guarkedh jïh nuhtjedh, sijhtieh stoerre haestemh dåastodh gosse
Gosse 15 jaepieh illeme maahtah gærjagåetiekåarhtem jïjtje darjodh.
 Vielie tjaaleldh saemien gïele digitaale meedijinie.
Maahta dam aaj darjodh jïlhts ij naan laejhtemem jallh bæjhkoehtimmiem gååvnese skïemtjijistie jallh dej lïhkemes fuelhkeste.
Raeriestimmieh lin: Plassje (Røros), Snåase, Málatvuopmi (Målselv), Goevtegeajnoe jih Deatnu.
Saemien lusteslaakan lïeredh – saemien låammegærjetje bæjhkoehtamme / Bïevnesh saemien gïeli bïjre / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
Iktedimmie jïh bïevnesh leah vihkeles ihke systeeme dan åvteste fungerede.
Jis dïjnegepillerem vaalta dellie ij dejtie vaeltieh jïh ryöktesth orre kaarhtine aalka.
Aahkavaerie / Andfjellet göökte dajvide juakeme; Aahkavaerie jïh Andfjellet.
Dennie tjaalegisnie Instruksjon tjåådtje man guhkiem learohkh edtjieh utnedh laavenjasside loetedh fïerhtene sæjrosne.
Luvlene: Johken Rostaelva mietie dan mïerhkese gusnie Rostaelva johkem Sørdalselva gaavnesje, vyjrehkåbpoe johkem Sørdalselva johken Tverrelva njaalman johkesne Sørdalselva (34 W 447227 7647617), debpede rïektes sievine jaevrien Devddesjàvri noerhtemes loektese (34 W 446777 7643686), meatesth daam jaevriem johkese Devddesjohka.
Maahta boernengåetietjeapohkecancerem åadtjodh jïlhts cellepryövenasse normaale orreme, mohte dïhte dan ovsïejhmes.
Goerehtimmiereaktan sisvege lea ektiedamme disse mij lea daerpies vuarjasjidh, juktie vuarjasjidh mejtie mineraalh gååvnesieh mejtie gåarede evtiedidh (§19).
Saemiedigkieraerie raerieh saemien siebriedahkeste sæjhta akten båetijen aejkien dajve-jïh byjresepolitihkese.
Aarebi jïh beagkoes vuesiehtimmie gïeleskreejrehtimmiste Jille-europesne læjhkan lea maam dillie lij giefies staate.
Gosse doestebe jearsoesvoetem damtedh sinsætnan, dle guhkemosth båatebe.
Pryövenassem maahta gåessŠakt dygnesne vaeltedh.
(Guvvie: Svein Lund)
Dej göökte minngemes jaepiej dle barkoesijjielåhkoe daejnie jielieminie vaananamme vielie goh 400 barkoesijjiejgujmie.
Mearan muvhth learohkh eah maehtieh vielie goh vïjhtese ryöknedh kardinaale goerkesinie, mubpieh learohkh maehtieh taalh tjåanghkan bïejedh suerkesne 0 – 100.
2) Fryöjstehkevoete guesside.
Daelie aktine strategeles barkojne nïerhkeme juktie jarkelimmiebarkoem vijriesåbpoe gïetedidh.
Dåapmoe jaepeste 1953 vihteste dah årrojh, jïh åtnoe göölemevierhtijste mearoegaedtiebealam, voenges provhkenjoelkedassh sjugniedieh mah leah jarngesne dan sjæjsjalæmman maam Haag-dåapmoestovle darjoeji.
(Dan aejkien dle Raarvihke Nordre Kråangken nuelesne) jïh Tinnese jaepien 1895 juhtiji jïh sealadi jaepien 1958.
PSA vïrrepryövenasse mij goerehtimmine mah tjuara darjodh gosse prostatam goerehtidh.
35 geerveööhpehtimmieprovgrammen ulmietjïerte lea gaajhkh saemieh gieh eah saemiesth vijries geografijen dajvesne.
Lohkehtæjja aaj bïevnesh bååstede vadta maam learohke maahta darjodh juktie soptsestem bueriedidh, vuesiehtimmien gaavhtan jienebh biehkieh meatan vaeltedh åejviebielesne, galhkuvem mujhtedh jallh soptsesem ikth vielie vuejnedh juktie væhtah bïejedh, jïh stoerre åvtebokstaavem punktumen minngesne bïejedh.
Almetjh, åårganisasjovnh, institusjovnh jïh reerenassh Nöörjesne, Sveerjesne, Såevmesne jïh Russlaantesne bööresuvvieh kandidaath raeriestidh daan jaepien gïelebaalhkese 2014.
Gegkestem dijjieh sïjhtede meatan årrodh guktie gïelevåhkoe dïhte lutnjeme sjædta maam saemien daarpesje.
Dïejvesedåehkie lea nännoestamme normeremh dååhkasjehtedh guktie lea raeriestamme.
vaarjelimmie årrodh guktie jïjtse åådtje ussjedidh maam sæjhta, jïh vaaksjodh jïh laejhtedh otnehtallemh sjïere almetji vøøste, mah doh golme staatenfaamoeh darjoeh.
Nyjsenæjjese garmanæjjese galka seamma nuepie guktie jieledh, øøhpehtimmiem jïh barkoem veeljedh, jïh dovne seamma nuepie siebredahken øøvtiedimmesne meatan.
3.3. Daerpies salketimmijste
Finnmarhke
4. leah meatan jïjtse lïerehtimmiebarkosne, gaskem jeatjah jïjtse barkoem jïh evtiedimmiem vuarjasjidh
Daerpies aktine nænnoes noerhtelaanti laavenjostojne, gusnie maahta digkiedidh jïh tjïrrehtidh gïelepolitihkeles jïh gïelefaageles aamhtesh.
Heerredimmie aemielueseste digkiedamme sjædta EN:n forumisnie aalkoealmetjeaamhtesidie
Akte saemien maanagïerte- jïh skuvlefaalenasse mij hijvenlaakan jåhta lea dan åvteste eevre vihkeles juktie dejtie saemien gïelide vaarjelidh jïh jieliehtidh.
Barkoefaageles ööhpehtimmieprogrammesne lea maahtoeulmie Jåa2 mænngan jïh lissiebigkemen mænngan sïejhme studijemaahtose.
Goltelidh lea akte eadtjohke darjome gusnie learohke edtja lïeredh jïh guarkedh viehkine toelhkestidh, viertiestidh jïh vuarjasjidh maam mubpieh jiehtieh.
Jaepien 2010 orre laake bööti mij nænnoste dej nasjovnelle unnebelåhkoej reaktah jïh unnebelåhkoej gïelide.
Saemiengïeleldh faagebarkijh
Lohkh jienebh
Lohkehtæjja tjoevere lïerehtimmieulmide våhkoesoejkesjisnie jallh tæjmoesoejkesjesisnie tjaeledh, jïh learoehkidie jïh gåetide soptsestidh lïerehtimmien åvtelen.
- Reerenasse lea dej minngemes golme jaepiej aktem lissiehtassem hokseme ållesth 23 millijovnh kråvnine saemien gïelide Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemen budsjedten bijjelen.
Mohte maahta såemies aejkien dan aareh orre vualka jïh teestedidh.
Wolde, Gunilla: Tåamma jeatjh vaarjoeh tsaaka, Jårgalæddji Å. s, 1985
Tjïelth mah
jieledevuekiem buerkiestidh såemies kreekedåehkide mah leah nåhkelamme viehkine bïevnesh tjöönghkedh jïh bïevnesh ovmessie gaaltijijstie öörnegen mietie bïejedh
Faagem vierhtiedidh
Aalkoejielemh
Barkoe laaki jïh vuekiej mietie, jïh tarif-latjkoe 2% KLP:sne.
nasjovnelle unnebelåhkoej nuepide sjiehteles
- såemies daajroem vaajeste, jïjtse mïelh soptseste tjaalegi jïh såemies faageles aamhtesi bïjre ovmessie tsiehkine gosse mubpiejgujmie soptseste
Noere tjaelijh dåårrehtidh mah saemiengïelesne tjaelieh
Aerpievuekien mietie dle saemien dajve vaenie guessiejielemh åtneme.
Presidente maahta iktegisth jarkelidh gie meatan saemiedigkieraeresne.
– Mannasinie ij leah naemhtie ?
Learohkh bijjelen 15 jaepieh maehtieh aaj PP-dïenesjinie soptsestidh.
7 § Jeatjah tjïelth enn dejtie mah 6 §:sne, maehtieh bäjhkoehtimmiej männgan åadtjodh, dan såevmien - meänkielin – jallh saemien gïelen reeremedajven sijse tjaangedh.
Vierteds soptsesti jïh almetjigujmie soptsestalli mejtie gaavnedi, sïjhti Jupmelen gieriesvoetem vuesiehtidh.
Vaenie lohkehtæjjajgujmie saemien gïelesne nöörjen institusjovnine, dle maereles rïjhkeraasten rastah laavenjostedh saemien studijefaalenassi bïjre.
Jåarhkelïerehtimmesne siebriedahkefaage maahtoeulmieh åtna mænngan Jåa1 ööhpehtimmieprogrammesne studijegoerehtæmman, programmesuerkie realfaagese jïh programmesuerkie gielese, siebriedahkefaagese jïh ekonomijese.
Tjiehpiedæjjatjïelte
Jaepien 1988, jaepien åvtelen dam voestes Saemiedigkiem rïhpesti, maadthlaake aktem orre nænnoestimmiem åadtjoeji mij saemiej sjïere staatusem jïh vaarjelimmiem gorredi:
Stillemeprievesne jaepien 2009, Ööhpehtimmiedirektovraate bïrresovvi aktem goerehtallemem dåårrehtimmievåaroemistie tjïrrehtidh jïh man jïjnjh saemiengïelen lohkehtæjjah daerpies, g.j. joekedamme dejtie golme saemien gïelide.
- bïevnesh bååstede vadta jïh såemiesmearan jïjtse mïelh buerkeste jïjtse jïh mubpiej barkoen bïjre faageles krïevenassi mietie
Daesnie maahtah låammegærjetjem dongkedh: http://www.sametinget.no/Snakk-samisk-te-mae/Bestill-gratis-lommeparloer-armbaand-og-buttons
Gosse lim tenåringe dle almetjh 25 % sov baalhkeste beapmose nåhtadin.
Learohke gïelem eadtjohkelaakan nåhtede jïjnjh ovmessie tsiehkine.
Åvteprosjekte juktie åarjelsaemien maanagïertem tseegkedh Röörosne, saemien beapmoe-aerpievuekieh, gïeleevtiedimmie jïh joejke maanagiertesne leah naaken dejstie prosjektijste mah dåarjoem åådtjeme saemiedigkieraereste.
Saemiedigkie golme millijovnh kråvnah dåårje mïerhkevaaroebïgkemasse, doekemasse, maarkedoekemasse jïh maahtoelutnjemasse duedtiejieliemisnie.
Manne Aejlies Voejkenasse jaahkam,
Maam jeehti ?
Daan raejeste maanagïerth jïh skuvlh daejnie dajvine raerieh vadteme jïh daej raeriej gaavhtan lea ovmessie learoevierhtiesoejkesjh evtiedamme mah stuvrieh maam uvtemesth utnedh.
Åålmege edtja aaj dej nasjovnen unnebelåhkoej nuepieh evtiedidh, sijjen kultuvrem sveerjesne utnedh jïh övtiedidh.
orre baakoeh jïh smaaregh mah leah aerpien mietie jïh daaletje barkose viedteldihkie, jïh orre baakoeh vierhtiedidh
Aagård, Anita jih Larsen, Tone Marie: Baalka, Davvi Girji os 2002
Dïhte dovne byjjes jïh privaate hoksesne jïh jis lea dåakterh, skïemtjesåjhterh jallh administratijveles barkijh.
Soejkesjestrategije gellie haestemh jïh nuepieh buakta (vuartesjh kap. 3).
Vaanterdimmiehaalle dejtie ovmessie darjomesidie ektede, seamma tïjjen goh vaanterdimmiehaalle lea gåetien vihkielommes tjiehtjele.
Bïhkedæjja ”Reindrift – Konsekvensutredninger etter plan og bygningsloven” bijjieguvviem vadta sjïere tsiehkiej bijjeli båatsosne mejtie tjuara vuarjasjidh, jïh dah daerpiesvoetese tjuvtjiedieh akten ellies vuarjasjimmien bïjre båatsoen aerpievuekien åtnoste dajveste, aaj båatsoen laejhtehks faktovrh jïh aktivyöki barkoe dej gaskem, jïh dejstie tjåenghkies effektijste (kumulatijve effekte).
Gåarede aaj jeatja tjiehtjielisnie årrodh gosse øvtiedimmiesoptsestalleme, v.g. dåehkie- tjiehtjele jallh gærjagåetie.
EU lea aarebi lahtestimmieh vadteme Nöörjese juktie striengkies stuvrehtimmieh tjåadtjoehtidh mearoeloesegöölemisnie, jïh Russlaante lea dovne krïeveme daate gööleme tjuara tjöödtjestidh såemies dajvine.
Vuesieh gaajkesh saakh
Daltese: Jåa3 – studijeryøjrien øøhpehtimmieprogramme jïh lissiebigkeme siejhme studijemaahtose baarkoefaageles øøhpehtimmieprogrammide
Moenehtse vuesehte Reerenassen noerhtedajvestrategijese jaepeste 2009, kapihtele 7, råajvarimmiej bïjre aalkoealmetjidie, jïh birrie reerenassem skodtedh daejrie råajvarimmide tjïrrehtidh.
Lohkh vielie Sámi giellateknon jïh Divvunen bïjre daesnie:
Dïhte orre reeremeöörnege lea ILO-169 mietie aalkoealmetji bïjre, artihkele 15 nr. 1, gusnie staate diedtem åtna gorredidh saemieh leah meatan åtnosne, reeremisnie jïh vaarjelimmesne eatnemevierhtijste saemien dajvine.
Fylhkenålma jolleskuvligujmie jïh sjyöhtehke laavenjostoeguejmiejgujmie laavenjostoe faagesuerkien sisnjelen.
saemien baakoeh lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki bïjre guarkedh jïh ovmessie saemien nommh dïsse nuhtjedh.
voejhkelimmieh tjirrehtidh ovmessie kjemiske reaksjovnigujmie jïh buerkiestidh dej sjïere væhtah
Aamhtesegihtjedimmie lea gyhtjelassh mah edjtieh mijjese jienebh bïevnesh akten aamhtesen bïjre vedtedh, portrettegihtjedimmie edtja mijjem vielie åehpies almetjinie darjodh.
Ulmie:
Learohke maahta göökte barkoej bïjre soptsestidh jïjtse ööhpehtimmie-geajnoen sisnjelen aelhkieslaakan
Kultuvre- jïh gærhkoedepartemeente lij daam vuarjasjimmiem dongkeme.
Phone: +47 907 75 219
Båatsoe gaajhkh nuepieh åtna evtiesovvedh goh akte monnehke jieleme seamma tïjjen goh dejtie roehtside steerie mejtie båatsoe saemien kultuvresne åtna.
saemiengïelesne tjaelieh. Amatöörebarkarimmieh, joekoen maanide jïh noeride jïh maanine jïh noerine, dåårje jeenjh arenah sjïdtedh gusnie maanah jïh noerh maehtieh saemiestidh.
Dïhte lea kråahpen vuekie jiehtedh gujnelemmie båata.
Saemiedigkieraerie aaj jienebh prosjekth dåårjeme mah edtjieh saemien kåanstem jïh kultuvrem ålkoelaantesne åehpiedehtedh.
Daate sjugniehtåvva seamma mierien sisnjelen jïh seamma gïetedimmine goh Raeriestimmieh jïh lahtestimmieh.
org jïh risten.no.
Saemiedigkien låhkoe honoraareste maahta jeenjemes 50 % årrodh, gaertjiedamme bæjjese 15 000 kråvnaj raajan.
Politihkere gïen diedte
Gellievoete eatnamisnie
Lohketimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Sæjhta jiehtedh meatan årrodh soptsestimmine, åssjelh buektedh jïh matematihkeles dåeriesmoerh, raerieh jïh strategijh digkiedidh mubpiejgujmie.
Tjiehpiedæjja Hilde Schanke Pedersen lea dam stoerre betongeheallam feegreme aktine fååmijes abstrakte guvvine, gusnie emalje jïh lastegullie leah bïejesovveme stoerre sinkehealline.
Dah leah tjirkijinie dejstie saemien almetjijstie ståvrosne, dannasinie Saemiedigkie lea dejtie nammoehtamme.
SAEMIEN VOESTESGÏELINE - TJAALELDH
Lissine learohkh tjuerieh kvantiteetem guarkedh, daate sæjhta jiehtedh taalh veahkide vuesiehtieh.
Mohte naan aejkien dihte geerve.
Vuarjasjimmie ohtsemijstie jïh våaroehtimmie ohtsemi gaskem
buerie maadtegh aaj båetije biejjide barkedh
Barentsprogramme 2014-2018, nænnoestamme BRC:ste ruffien 2.b. 2013, barkoem BRC:se bihkede.
voeneskuvlij lea, dej lihkesvoete jielije saemien siebredahkese jïh aerpievuekien jielemidie, buerie nuepieh dagkerh ööhpehtimmiem darjodh.
Guktie lea saemien gïeline Nöörjesne daan biejjien lea naa joekehts dejnie ovmessie siebriedahketsiehkine.
Dïhte aaj tjabreminie våålese ryöknedh.
Jis persovnh jïjtse fuelhkine jallh lïhkevoetesne vesties baakoeh sinsitnide jiehtieh, maahta dejtie birredh dejnie orrijidh.
Dïhte tsiehkie staareraerien jïh staareståvroen gaskem leah seammalaakan goh tsiehkie Stoerredigkien jïh reerenassen gaskem.
Guktie gijhkerdeminie ?
Juvrh jieliemassem gellide håvhtadieh, barkoedåehkien åvtehke Ellinor Marita Jåma jeahta.
Iktedimmie: Vaenie kvantitatijve daajroe saemien lohkehtæjjaveahkan bïjre gååvnesamme Nöörjesne.
Dellie lohkehtæjja muana man guhkiem learohkh edtjieh fïerhtene sijjesne årrodh, jïh maam edtjieh darjodh fïerhtene sijjesne.
Dïhte medtie 20 minudth vaalta.
Aanta maahta taalh reaktoe öörnegen mietie veesmedh, men tjabreminie jeatjahlaakan ryöknedh goh aktine aktine jallh gööktine gööktine.
Dejnie luhkie tjïeltine saemien gïelen reeremedajvesne gaajhkh learohkh maadthskuvleaaltarisnie reaktoem utnieh lïerehtimmiem åadtjodh saemiengïelesne jïh saemien gïelen tjïrrh.
 Saemien aarhskuvlelohkehtæjjaööhpehtimmie (Saemien jolleskuvle)
Aarebi vitnijh gïeleskreejremeåaseste leah Divtasvuodnan Eejhtegedåehkie jaepien 2000, Gïeledåehkie Skånlandeste 2001, Harry Solhaug Kåfjordeste 2002, Sagka Stångberg Dearneste 2009 jïh Ingo Ántte Ánte Mihkkal /Ante Mikkel Gaup 2013.
Sæjroe
Såemies eah daarpesjh pryövenassem vedtedh
Gïelejarngh aaj jïjnjh kultuvrelle jïh identiteetesjugneden darjomh utnieh, gusnie gïele vielie jallh vaenebe åtnasåvva.
Evtebe arktiske gaskenasjovnaale ööhpehtimmiekonferanse öörnesovvi Iqaluitasisnie Kanadasne jaepien 2012, jïh daelie Saemiedigkie daam barkoem vaalteme.
Mah sijhtieh daam laantem darjodh, gusnie årroeminie, aktem buerebe sijjiem jieledh.
Eah skuvlemaanah dan lïhke årroeh mohte jis tjarke tjelmie-ovleme åtna maahta læjhkan gåetesne årrodh jis tjelmide ovleminie.
konsesjovnekriebpesjimmieh privaate etermeedijan-aktøøride geehtedh, guktie gamte meedijafaaleldahkh saemide sjïdtedh - saemien gïelese dovne
Reeremebaakoegærjan tjïrrh dle jarkoestæjjah aktem elektrovneles dïrregem åadtjoeh, mestie maehtieh baakoeh jïh dïejvesh veedtjedh jïh aarebi jarkoestimmiejgujmie viertiestidh.
– Dïhte bijjemes årganisasjovnestruktuvre tjuara byjhkesjidh saemiej lea reakta jïjtjenænnoestæmman.
Dah råajvarimmieh viehkiehtieh seammavyörtegs sovnedimmievuekieh sjugniedidh, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta,
Nöörjen saemiej rïjhkesiebrie (NSR) jïh Samefolkets parti (SáB) (ektielæstoe)
Båatsoe-jieleme dej dajvi lea bøøremes abpe laantesne orreme gosse vuepsie lea buerebe sjidtedh jis vierhtieh jeananieh.
nuelesne reaktoe sæjjan taalesïevese bïejedh, men ij buektehth veahkah taalesïevese ektiedidh.
Dam gohtje bijjiemaaksoevaarjelimmie jïh lea seammalaakan gaajhkine laantedigkine.
Maarhkosen vaentjele. Jupmelen rijhke lea gietskesne, Nøørjen Bijbelesaervie / Det norske bibelselskap (bok og kassetter), 1993
Lissine taalh 11-20 maehtieh joekoen haestiedihks årrodh.
Juktie gorredidh jïh evtiedidh saemien gïelem dle vihkeles ihkuve jïh daajroes faalenassh gååvnesieh gusnie geerve almetjh nuepiem åadtjoeh saemien lïeredh.
Ij dåarjoem åadtjoeh sïelten gïehtelæmman.
Govlehtallije:
Saemiedigkieraerien lïhtsegh leah nammoehtamme presidenteste, mij lea raerien åvtehke.
● Staaten åejvieladtjh edtjieh dan varke gåarede Saemiedigkiem bievnedh gosse orre aamhtesigujmie nïerhkieh mah maehtieh saemide ryöktesth tsevtsedh, jïh magkerh saemien iedtjh jïh tsiehkieh mah maehtieh gïetedamme sjïdtedh.
Seminarijem såevmien jïh sveerjen gïelese jarkoestieh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
56 tjïelth edtjieh aktem åvtelbodti ryöknemem darjodh jïjtje, jïh dam reektedh veeljemejïjjen.
Saemielaaken § 3-7 lea barkiji bïjre mah aktene voenges jallh regijovnale åårganesne berkieh, jïh mah reaktam utnieh ööhpehtimmiepermisjovnem baalhkine åadtjodh juktie daajroem ribledh saemien gïelesne, gosse åårgane dagkeres daajroem daarpesje.
Åedtjiepryövenasse lea onn ' ohtje stuhtjh åedtjeste maam olkese vaalta jïh dejtie goerehte.
Karianne 14 jaepien båeries
10. jaepietsiehkesne
Dam vuajnah provresalmetji vaajtelimmeste guktie dïhte provre edtja årrodh.
Moenehtse edtja vuarjasjidh fleksijbele vuekieh mah darjoeh guktie aelhkebe sjædta gïelem nuhtjedh, jïh krööhkeste tjïelth joekehts haestemh jïh daerpiesvoeth utnieh.
Raerielïhtsege Silje Karine Muotka sæjhta boelhken njoktjen 10.-14. b. meatan årrodh EN:n nyjsenekommisjovnesne (CSW.)
Saemiedigkieraerie mahte 800.000 kråvnah dåarjojne vadta ovmessie gïeleråajvarimmide mïerhkesjimmien sjïekenisnie EN:n gaskenasjonaale jaepeste aalkoealmetjegïelide 2019.
NSR.pdf
Baakoeh mov fuelhkien bïjre tjaeledh
Vuartesjh guktie maadthskuvlelohkehtimmie geerve almetjidie öörnesovveme.
Bijjiemaaksoevaarjelimmie
Gyrhkesjimmie gaajhkh åålmegisnie Svïenske gærhkoen åålmegisnie sån fïerhten aejlegen gyrhkesjimmiem heevehte.
3.5.4 Guessiespïelh
Pasieenti jïh utniji tsevtsemen bïjre jïh laavenjostedh jïjtsh mielen miete organisasjovnigujmie
– Prosjekte sæjhta vihkeles dåarjoe årrodh saemien siebriedahkedigkiedimmesne, men aaj vihkeles dåarjoe juktie jïjtjene histovrijem soptsestidh jïh jienebh guessieh jaksedh, Olsen jeahta.
Learohkeportrehth – Andrea, Jåvva jïh Meehte
NSR.pdf
Manne madtjeles ihke moenehtse lea vihkeles råajvarimmieh raeriestamme juktie trïegkenassem jïh irhkemem nåhkehtidh saemien byjresinie, raerielïhtsege Silje Karine Muotka jeahta.
Rïhpestimmiehåalome Noerekonferansesne Mikkel Eskil Mikkelsen
Figuvre 4.3 Vuesiehtimmie: Gåhkaldahkedajvh gåetijste jïh infrastruktuvreste aktene båatsoedajvesne
Tanja ij konvensjovnide guarkah juktie taalh tjaeledh, gidtjh dah akth leah åelkiesbielesne jïh luhkieh gårroehbielesne.
lohkedh, tjaeledh jïh nuhtjedh stoerre taalh. Learohkh viesjies taalegoerkesinie
Faageåvtehke / Wedredaktööre
Laake nasjovnelle unnebelåhkoej jih unnebelåhkoegïeli bïjre faamoem åadtjoeji Tsïengelen 1.b:n 2010.
Galhkuve jïh vualkoe gåetide.
- Mijjieh aktem vierhtiedåehkiem tseegkeme mij edtja gïehtjedidh guktie daan beajjetje reereme miehtjiesdajvijste lea daerpiesvoetide sjïehtedamme dejtie mah miehtjiesdajvide nuhtjieh, Åhrén jeahta.
Daejnie tjïeltine ij leah veeljemedigkie.
Teknijhken vuekesne sæjhta veeljeme ellies vaestiedassem teeksteldh representasjovnen uvte gaajhkh åtnoesuerkiej mietie mah ij daenbiejjien leah ellies vaestiedassij åvteste.
eah leah dan maereles gosse learohkh edtjieh taaligujmie barkedh mej jienebh sifferh.
Åarjelsaemien lïerehtimmie Nöörjesne faalasåvva åajvahkommes govhte skuvlijste, GaskeNöörjen saemieskovle, Åarjel-saemiej skuvle Snåasesne, Praahken byjjenimmie- jïh voengejarnge, Raarvihken skuvle, Röörosen jåarhkeskuvle (Aajege) jïh Kråangken jåarhkeskuvle.
SUPUn åvtehke aervede medtie 50 noerh,16 jïh 30 jaepiej gaskem, Nöörjeste, Sveerjeste, Såevmeste jïh Russlaanteste sijhtieh meatan årrodh konferansesne.
Gïelekampanje ”Saemesth munnjien” sov jïjtse ohtje våarhkoem baakojste jïh raajesijstie bæjhkohte daelie maam maahta nuhtjedh ovmessie ektiedimmine.
Lohkh jienebh
aelhkieslaakan teeksti jïh guvviej bïjre soptsestidh
Konferanse lea ræhpas gaajhkesidie.
Udir.no - Saemien heamtuvrh jïh aalkoealmetji heamtuvrh
Maahta vååjnedh goh bielieh dehtie uvtemesth dïejvesegoerkesistie fååtese. Maahta daam ektesne vuejnedh Aantan strategijeåtnojne gosse edtja geajnoem
veanhtedeminie dah edtjieh jaksedh. Vihkeles lohkehtæjjah bïevnesh pryöveilledahkijste nuhtjieh juktie dam vijriesåbpoe lïerehtimmiem sjïehtedidh learohki lïerehtimmiedaerpiesvoeti mietie.
Vielie maahtoe jïh daajroe saemien gïelesne jïh saemien gïelen jïh kultuvren bïjre gaajhkine daltesinie maanavaarjelimmiedïenesjisnie.
Daesnie vihkeles eensilaakan gaaltijide vierhtiedidh jïh laejhtedh gosse dejtie galka utnedh.
Jis maana tjarki voeksede dellie jovkemem bööremes.
Evalueringe edtja akte bielie våaroemistie årrodh juktie vuarjasjidh gaskem jeatjah guktie edtja dåarjoen stoeredahkem ryöknedh jïh reektemekrïevenassi bïjre.
Mijjieh gegkestibie jïh jaehkebe datne gie sïjhth Mov hoksegaskesh utnedh tuhtjh dah aevhkies.
Evangeliske-lutherske gærhkoe Svïenske gærhkoe evangeliske-lutherske vuekien mietie dennie augsburgske byjhkesjimmine jaepeste 1530 aktanadteme byjhkesjimmietjaatseginie.
Bihkedimmesne ållesth jïjnjh tjïelke vuesiehtimmieh lïerehtimmiedarjomidie.
Byjjenimmien jïh lïerehtimmien goevtese
Budsjedtesne 2015 dellie dïhte ohtsijebaseradamme beetnehveahka juktie learoevierhtieh evtiedidh, 21 025 000,- daate lissiehtimmie lea 3 400 000,- kråvnah jaepeste 2014.
lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki bïjre
Gielelaaken laavenjasse lea gielem vaarjelidh jih øøvtiedidh.
Mïetsken 1998 dle bigkemebarkoem eelkin, jïh ruffien 1999 dle stoerredigkiepresidente Kirsti Kolle Grøndahl maadthgierkiem bïeji.
Barkoemaalle akte stuvremedïrrege, mij aalkoealmetji daajroem jïh dotkemefaageles daajroem meatan vaalta naemhtie guktie dïhte dovne aalkoealmetjedåehkien jïjtjetjïelkestamme haestemh jïh dotkemefaageles kvaliteetem gorrede.
Gellide learoehkidie akte stoerre sïlle taalese 23 ryöknedh goske guarka taale 23, 2 luhkieh jïh 3 akth åtna.
Dah bïhkedassh stipendeöörnegidie, åestemeöörnegidie jöh tjeapoefoentese staeriesuvvieh åvtelen rååresjimmie aalka jaepien 2013.
Dan åvteste hijven Saemiedigkie nuepiem åtneme saemien tjirkijh raeriestidh dejtie ovmessie nasjonaale mieriesoejkesjemoenehtsidie lohkehtæjjaööhpehtimmide.
Dah sivijlearkitekth Stein Halvorsen jïh Christian Sundby lægan gåetiem guvviedamme, mah njoktjen 1996 arkitektegaahtjemem vitnin dejnie faamoebaakojne 69,3 o NORD.
Ööhpehtimmielaaken § 4 A -1 tjåådtje geerve almetjh reaktam utnieh sjïehtedamme maadthskuvlelïerehtimmiem åadtjodh.
Siebriedahkefaagen tjïrrh learohkh dïrregh åadtjoeh analyjseradidh jïh digkiedidh histovreles jïh sjyöhtehke siebriedahkegyhtjelassh, damtijidh jïh digkiedidh ovmessie faamoe-ektiedimmieh, jïh aalkoe-almetji jïh unnebelåhkoej tsiehkiem jïh reaktah analyjseradidh.
Govlehtallh
Dïhte akte gïele maam mijjieh reaktam utnebe eevtjedh jïh evtiedidh, dovne mijjen luvnie goh almetje jïh siebriedahkesne.
biejjieh, askh jïh aelhkie tsåahkatïjjh jiehtedh
Vihkeles lea Rørosese giele-jarngem vedtedh guktie giele-, maahtoe-, jih kultuvre-byjrese stinkes sjædta.
Mijjen lin uktsie learohkh voestes jaepien.
Nænnoestimmieh guktie faagem vierhtiedidh:
Dej nasjovnelle unnebelåhkoegïeli båetije biejjide
Dïhte jorpe vaanterdimmiehaalle, jïh ihke gåetie dan gaahpode sisnjelde, dle goh akte gaahpoeh scene vååjnoe, gaajhkesh sinsitniem vuejnieh jïh dah – guektiengïerth goerkesisnie – klaeriedihks almetjh gåetiem jeatjatehtieh akten klaeriedihks jïh svihtjije scenese, akte vuestiebielie dejtie stoerre doedteridie ålkone.
Åvtelen moenehtse jïjtje dagkerh goerehtimmieh dorje, saemiedigkieraerie, eventuelle stoerretjåanghkoeståvroe bïeljelimmien dan bïjre åådtje, mij dïedtem åtna dejtie vaajteles bïevnesidie skååffedh.
Gaajhkh jeatjahtehtemh njammine edtja itjmine vaeltedh jïh dåaktere edtja dejtie goerehtidh.
11 ohtsemh sïjse böötin, jïh gaajhkh lin krïevenassi mietie.
Sæjhta daajroem lissiehtidh vædtsoesvoeten bïjre lïhke fuelhkine
Artihkele Tjaaleldh prosjekte
CO 2 Technology Centre Mongstad (TCM) edtja reejnemasse CO 2 ’ste dotkedh raffijnerijeste jïh baahkoefaamoevierhkeste Mongstadesne.
tjirkijh
Åenehkslaakan jeahteme: almetji vaeptiebienjine årrodh.
Gåebrien båatsoesïjten (Riast-Hylling reinbeitedistrikt) jïh Mittådalen saemiensïjten gaskem jïh Gåebrien båatsoesïjten jïh Ruvhten saemiensïjten gaskem jaevrien Hyddsjön luvhtie Rv:se 146 Aa.
Sïjhtebe hævvi prïhtjegem jïh ohtje beapmoem gåassoehtidh.
Maahtoelutnjeme jïh dåårrehtimmie
Saemiedigkie sæjhta sov vuarjasjimmesne jïh raeriestimmesne Rïjhkeantikvarese aktem aerviedimmiem darjodh gaskem daajbaaletje siebriedahkekrïevenassh dennie aktene bielesne, jïh kultuvremojhteseaarvoeh dennie mubpene bielesne.
Vihkeles biehkieh maehtieh årrodh almetji nommh, sijjie, tijje jïh heannadimmieh.
Saemien gïelejarngh... 12
Sæjhta dannasinie nuhteligs årrodh dejtie ovmessie gïeletsiehkide daamtaj goerehtalledh.
Medija
Lohkehtimmien ulmieh leah learohkh gelkieh
Jåarhkelïerehtimmien sisnjelen tjïjhtje lohkehtæjjah julevsaemien gïelesne ööhpehtieh.
Ræhpas tjåanghkoeh
• matematihketsagkesh
Daajroe tjarke fååtese dej healsoeektiedamme tsiehkiej bïjre saemien årroji luvnie åarjeldajvine.
båetedh, dle manne Håkonsen gåajkoe ringki mij latjkoegærjam sjeakoeji jïh bøøti nïejtide gaavnesji, jeahta.
staaren almetji leah reaktah jïjtsh staaren saemien faaleldahkh tjuvtjiehtidh
Daesnie joekoen vihkeles govledh mejtie learohke naaken sov voenges byjresisnie åtna mejnie maahta aamhtesen bïjre soptsestidh, jallh maahta gihtjehtidh.
Saemiedigkie lea jienebi stoerre aktöörigujmie gaskesadteme juktie dejtie bööredidh meatan årrodh gïelevåhkosne.
Saemien learoevierhtieh gaskeviermesne ovttas aktan aktesne
Dagkerem aamhtesegïehtjedimmiem almetjen digkiereaktaj uvte Nøørjesne tsegkesåvva jïh almetjen digkiereaktaj uvte Sveerjesne.
Saemiedigkie daajra daelie Reerenasse saemielaaken gïelenjoelkedassh digkedeminie, jïh båetijen aejkien reerememaallh vuarjesje.
gaajhkh byjjes åårganh mah saemielaaken kapihtele 3 jïh daate njoelkedasse dijpieh, tjuara njoelkedassij mietie barkedh.
Fïerhten jaepien gaskem 500 000 jïh 2 millijovnh nyjsenh skaarese sjïdteme almetjeåesiestimmeste.
orre tjïeltide.
Edtja daatide jïh tjaatsegidie mejtie tjöönghkeme daej gåetiej bïjre nedtesæjrose Askeladden bïejedh, Riksantikvaren nasjovnaale daatavåarhkoe kultuvremojhtesidie.
Sijjie gååvnese vielie reaktavoetese jïh vielie jïjtjeraarehke jieledem evtiedidh.
Tastatuvre gaajhkide saemien gïelide dåarjohte mah Nöörjesne åtnasuvvieh daan biejjien, dovne noerhtesaemien, åarjelsaemien jïh julevsaemien.
Onne maana veartanasse båateme.
edtja sjugniedidh jïh tjåadtjoehtidh.
Maahta hijven årrodh aalka irhkemen bïjre soptsestidh naan geerve almetjasse maam jearsoes ektine, vuesiehtimmien gaavhtan naan fuelhkesne, jïh dan mænngan maahta dïhte viehkine årrodh gosse dam skuvlese jiehtedh.
Konferansesne håalijh ovmessie siebriedahkesuerkijste, jïh konferanse akte hijven våarome sjïdti bïevnesen barkose.
Lunden mietie (2008) dellie sæjhta akte ovreakta årrodh gaskem learohken kognitijve fungeradimmiem, ööhpehtimmiem jïh jeatjah faktovrh mah lïerehtimmiem tsevtsieh, jïh daate ovreakta jeenjemasth learohken
Lij aaj maahteme tjaeledh luhkietaalesysteeme jallh
Vaejvieh gujnelemmien åvteli - PMS
Phone: +47 971 29 305
Saemien heamtuvrh jïh aalkoealmetji heamtuvrh
Maana jïjtje damta man jïjnjh ååjse.
Histovrijen mietie dle fysiske darjome akte iemie bielie orreme dehtie saemien kultuvreste.
Luvlene: Rijhkeraasten mietie Rv:ste 280 jaavran Leinavatn.
Dalleghveeljeme gärhkoeraerie
Åarjelsaemien dajvesne 75 % båatsoealmetjijstie dååjroeh dah tjarke gåaloeminie gosse bovtsigujmie berkieh.
– Manne gegkestem gaajhkesh dovnesh, goh Altese Majesteete Gånka Harald, meatan sjidtieh gïelevåhkoem mïerhkesjieh ovmessie öörnedimmine gïelevåhkoen, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta.
Rørosen tjïelte meatan vaaltasåvva saemien gïelen reeremedajven sïjse.
Gåessie vaestiedassem åådtje ?
Tjïelke gïele
Maahta vuesiehtimmien gaavhtan learohkem lïerehtidh dam stööremes jïh unnemes taalem damtijidh aktene addisjovnestuhtjesne.
Reeremedajvh
"Åahpenidh åehpies vueline jïh dam laavlodh, fuelhkie-laavlomem (v.g: "" Manne aahkan aahkuve "") jallh jeatjah åehpies laavlomem jallh saalmem saemiengïelesne laavlodh."
Asvedidh lea ålvas aerkies jïh skabroeh domtedh.
Tjïelte-jïh orrestimmieministere Jan Tore Sanner jïh saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo moenehtsem barkojne læhkoehtieh.
Mari Boine jïh inuihte Nive Nielsen leah dej åejvieattraksjovni gaskem dennie gaskenasjovnaale aalkoealmetjekonferansesne Altesne daan giesien.
10 bïjre. Vuarjasjimmie raeriestimmieh böökti guktie meehti guektiengïeledåarjoem aerviedidh, men seamma tïjjen tjïertesti Saemiedigkie tjuara aktem lïhke laavenjostoem utnedh tjïeltigujmie daennie barkosne.
EN.
aelhkie lohkeme- jïh tjaelemevuekieh nuhtjedh
NSR
Saemiedigkien stoerretjåanghkoesavka, auditovrije jïh gaajhkh tjåanghkoetjiehtjelh digitaale toelhkedïrregh utnieh.
– Joekoen vihkeles åarjelsaemien learoevierhtieh gååvnesieh, vuekieh dorjesuvvieh gïelelïerehtæmman jïh maahtoe lohkehtæjjaj gaskem læssene.
gïelen vueliem lïerehtalledh jïh stoerre jïh smaave baakoeh tjaeledh
Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeente lea jeahteme dah sïjhtieh gïelebiesieh edtjieh jåerhkedh.
Mijjieh daarpesjibie tjïelke saemien håalijh mah daam dïjrem soptsestieh dovne skuvlesne, noerebyjresinie jïh siebriedahkesiebrine.
Edtja evalueradidh laavenjostoelatjkojde Saemiedigkien jïh fylhkentjïelti gaskem åtnoen bïjre guektiengïelevoetevierhtijste jaepien 2015.
Maanah jïh noerh gaajhkine aalterinie bööresuvvieh sijjen guvvieh teemaj bïjre sjugniedidh
tjaaleldh saemien baakoeh jïh grammatihke hammoh soptsestimmie gïeline viertiestidh jïh barkoem åvtese buektedh
ij saemiedigkie maehtieh oktegh årrodh dïedtine juktie våaromem bïejedh saemien gïelij eevtiedæmman.
Gåetie goh akte bieliegievlie göökte laptine gusnie Saemiedigkien gærjagåetie, dåastoesijjie, tjåanghkoetjiehtjelh jïh medtie njieljieluhkie kontovrh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Saemiedigkie ryöktesth dåarjoem vadta 27 ovmessie sijjide gusnie kultuvrine berkieh 2013: Saemien kultuvregåetieh jïh kultuvrevuesiehtimmieinstitusjovnh (12), saemien festivaalh (7), saemien teaterh (2) jïh saemien museumh (6).
§ 6 Veeljeme moenehtsijstie, faageraerijste jïh moenehtsijstie
Dah learohkh naemhtie åadtjoeh åehpies sjïdtedh dej orre baakoejgujmie mah leah aamhtesasse ektiedamme.
ryöknedimmiesåarhtide.
Aelhkebe Mearan aarebi ajve meehti veeljemelåhkose tjaalasovvedh paehpierisnie, dle gåarede aaj tjaalasovvedh nedten baaktoe goevten 6. b. raejeste.
13 Dan mænngan saemiengïelereeremedajve væjradi aaj tjïelth åarjelsaemien jïh julevsaemien dajvine, dellie jiehtege ” saemien gïele ” noerhte-, åarjel- jïh julevsaemiengïeline guarkedh.
Mij dïhte lea ?
NSR sæjhta:
Bijjieguvvie gaajhki dåarjomigujmie lea daesnie
Learohke tjuara haarjanidh dehtie stööremes taaleste aelkedh jïh viehkine soermijste ryöknedh dam låhkoem maam dïhte unnemes taale lea.
Datne maahtah raajesh darjodh sisvegisnie, jïh meatan årrodh aamhtesen bïjre soptsestidh.
Sovhten sjïeke daamhtaj viruse, jïh virusen vööste ij gååvnesh naan daalhkesh maam maahta vaeltedh guktie varkebe vervies sjïdtedh.
Gosse asvede maahta dan tjarki domtesh jïh reaksjovnh kråahpesne åadtjodh guktie maahta vïenhtedh edtja jaemedh jallh vuaralidh.
maarhnavuesiehtimmie saemien jielemen, darjomi jïh vuelkemi bïjre Nøørjesne jïh gaskelaantine nænnodh
Daate lea vihkeles juktie daajroem, goerkesem jïh seahkarimmiem evtiedidh mubpiej jieledevuekide jïh kultuvride.
teeksth vierhtiedidh mah joekehts bïevnese-gaaltijstie
Organiste Organiste sjïdth gosse tjeahpoeladtje kandidatexamenem gærhkoemusihkesne åådtjeme (golmejaapetje ööhpehtimmie) naan dejstie Sveerjen musihkejolleskuvlijste.
Muvhtene lehkesne dle skuvle dïhte aajnehke sijjie gusnie saemien åtnasåvva.
Bæjhkoehtimmie maahta aaj laejhtemem åårganisasjovnen vööste årrodh jallh sïejhme fiejlieh skïemtjijevihtiesvoetesne maam daarpesje staeriedidh. Laejhtemh edtja sjïeki namhtah goerehtidh.
Saemiedigkie aarebi reektehtsh dorjeme saemien gïelen bïjre siebriedahkesne.
Gïele, lidteratuvre jïh kultuvre
Kaanne baektjede men dellie åådtje daalhkesh guktie ij dam damth jïh seamma biejjien åådtje gåetide vuelkedh.
http://sametinget.no/sorsamisk/Kultuvrejieleme/Kaaanste-jih-kultuvrebarkoe/Saemien-tjaelijelearoe-tseegkesaavva
Slahpenjarggan daah raasth (Kaarhtelissie 1): Noerhtene: Dehtie mïerhkeste gusnie rijhkeraaste jaevrien Bovrojávri noerhtegaedtiem tjuahpa, daam jaevriem tjaetsiegohkedahken mietie jaavran Lavzejávri, vyjrehkåbpoe jaavran Noaidejávri jïh daan jaevrien jallemes loektese, daehtie loekteste rïektes sievine dan jællose 1236 jiehkesne Gihtsejiegna, debpede rïektes sievine jaevrien Sadjemjávrre luvlemes loektese, daehtie loekteste jaevrien dåaresth dam tjaetsiegohkedahkem jaavran Baddjejávrre (Øver-Sørfjordvatnet), vyjrehkåbpoe Slábávuodna:se (Sørfjorden).
staate ööhpehtimmiesijjide maaksa lohkehtæjjalåhkoem jïh tjïeltide faalaldahkem vadta dejtie lohkemesijjide utnedh.
Mijjieh dejtie læhkoehtibie jïh gegkiestibie stipeende dejtie viehkehte guhkiebasse jåerhkedh, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Saemiedigkie aktem dejstie vïjhte lïhtsegijstie nammohte juvremoenehtsasse Hedmarhkesne.
Larsen sæjhta stïeresne årrodh sesjovnen voestes våhkoen.
Men såemies gujht gihtjieh man guhkiem mijjieh edtjebe tjelmide bïejedh daaroedehtemepolitihkese jïh dïedtelgæmman saemijste?
Jïh jïjnjh fuelhkieh skyllemasse båetieh.
Njaltja jallh vïedtje gaajhkide funksjovnide gåetesne gaertjede jïh vaarjele, dah vïedtjh geehtieh jïh almetjidie tjöönghkieh.
Maadthlaake jïh Saemiedigkie leah dah garantisth ihke mijjieh goh åålmege åadtjobe demokrateles meatan årrodh jïh ahkedh mijjen frijjevoeth jïh reaktah evtiedidh.
Mijjieh dam gohtjebe Bååstede.
hypoteesh buerkiestidh mejtie gåarede teestadidh, soejkesjidh jïh tjirrehtidh goerehtimmieh dejstie, jïh vïhtesjimmieh jïh illedahkh aktene reektehtsisnie digkiedidh
Gåarede guhkies boelhkem löönedh.
Gööleme fjovline jïh mearojne, goh akte materijelle kultuvrevåarome, lea vihkeles årrome- jïh fasseldimmien gaavhtan saemien voenges siebriedahkine mearoebealesne.
Ööhpehtimmiedirektorate jïh fylhkemaennieh gïehtjedieh tjïeltij tjælloeh jïh learohkij reaktah ööhpehtimmielaaken mietie.
-Tjiehpiedæjjalatjkoe lea sjïere, jïh mijjen tjiehpiedæjjide stoerre faamoem vadta dan båetijen aejkien evtiedimmien bïjre saemien lidteratuvrese, musihkese, guvvietjeahpose jïh filmese, Olsen jeahta.
Elliesvïhnesjimmieh - saemien 2
- Daejnie digitaale baakoegærjine, maam gaajhkesh maehtieh nuhtjedh, gegkestem jienebh sijhtieh saemien nuhtjedh dovne tjaaleldh jïh njaalmeldh, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta.
Dellie aelhkebe sjædta baakojde mujhtedh, jïh learohkh dejtie seamma baakojde nåhtadieh fïerhten aejkien dah aktem vihties baakoem jarkoestieh.
Daah institusjovnh leah saemien tjoevkesetjoelth sijjen voenges siebriedahkine, dah barkoesijjieh faalehtieh kultuvrejielemi sisnjeli dajvine.
misjovneringen jïh vejtiestimmien muhteste.
Saemien gïele byjjes gïele Nöörjesne, Sveerjesne jïh Såevmesne jïh ulmie lea, saemien gïelem galka båetije boelvide vaarjelidh jïh evtiedidh.
Staatusem bijjiedidh
Håaleme Deatnun tjïelten jïh Karasjohken tjïelten baaktoe
Øøhpehtimmiesoejkesje vuesehte guktie learohkh maehtieh barkedh juktie maahtoem jïh haarjanimmiem åadtjodh jarkoestidh jïh mubpiej tjaalegh sjïehtedidh, nøørjen gïeleste saemien gïelese.
Saemiedigkie vïhtesjadta daan jaepien aaj stoerre teehpemh orreme aarhtsi gaavhtan.
Noerhtetröönderen jieleme lea vaenie gaskenasjovnaale maarkeden vööste stuvreme.
Saemiedigkie ohtsijedåarjoeh vadta musihkese, lidteratuvrese, guvvieraajrojde, saemien bertemidie jïh kultuvreråajvarimmide.
åadtjodh sov sijjienommh-vuesiehtimmiej barkose
sjiehteles möölegeektievoeth veeljedh jïh ovmessie möölegeektievoeti gaskem ryöknedh
Maahta ånnetji baektjiedidh jïh damta goh sæjhta gadtjedh ryöktesth dan mænngan.
Baajebe ektesne tjåadtjodh barkosne daennie vihkeles barkosne.
Nommekonsulentedïenesje tseegkesovvi jaepien 1991 gosse sijjienommelaake faamoem åadtjoeji Nöörjesne.
Lohkh vielie !
Daate maahta gaajhke årrodh goh åssjaldahke- jïh sielteevtiedimmie, eknomeles maahtoe, dorjeseevtiedimmie jïh maarkedestrategijh.
Maadthjielemh leah aalkoejielemh, industrije jïh teknologeles dïenesjh.
Akte vihkeles bielie Nordlaanten histovrijesne lea gaskesem sjugniedidh dej almetji gaskem Nordlaantesne mah iedtjiem utnieh histovrijen bïjre, jïh raerieh åadtjodh dan orre histovrijevearhkan dan gellede lehkeste goh gåarede.
Daejnie tjåanghkojne akte tjaelijelearoe aalka mij edtja göökte jaepieh vaesedh, jïh man åejvieulmie lea vielie lidteratuvrem darjodh saemien gielesne noeride.
Faagen maadth maahtoeh
Aktene guektiengïeleldh siebriedahkesne gusnie dïhte akte gïele lea akte håvhtadihks unnebelåhkoegïele, dle akte sjïere haesteme aaj dejtie mah jienebelåhkoegïelem soptsestieh, viehkiehtidh guktie unnebelåhkoegïele maahta åtnasovvedh dan jïjnjem goh gåarede.
Eejhtegh /
Felles politikk for fjellområdene gjennom gjensidig forståelse og dialog mellom kommunene og reindriftsnæringen.
Saemiedigkien åejvieulmie juktie saemien gïelem evtiedidh lea utnijelåhkoem lissiehtidh, jïh åtnoem lissiehtidh saemien gïeleste.
Såemies almetjh jïh heannadimmieh jieliehtimmesne/rekonstruksjovnesne nöörjen kultuvreste Åarjel- jïh Jillie-Nöörjesne: Hulda Garborg 1862-1934, almetjedaanhtsoeh-, vaajesh jïh nöörjen åålmegegaarvoeh sïjse tjöönghki, dïhte lij meatan Det norske Teaterem tseegki.
Govlehtallije:
 Akte aerpie maam sïjhtebe meatan vaeltedh jïh guhkiebasse evtiedidh mijjen tïjjen sïjse jïh båetijen aejkien sïjse
Darjoeh aktem soejkesjem gosse learohkh maehtieh gåetesne eejhtegigujmie jïh jeatjah fuelhkie- jallh slïektigujmie dievhtedh dejtie baakojde.
Bïeljelh daesnie jis sïjhth meatan årrodh.
Daan biejjien maahta ajve statistihkesne vuejnedh mah lïerehtimmiegïelh mah skuvlesne veeljesuvvieh.
Govhte aski aalteren raejeste maahta maana daalhkesh åadtjodh man sisvege ibuprofen, maam duaka vuesiehtimmien gaavhtan nommi nuelesne Ipren jallh Ibumetin.
* Beapmoebualah jïh jovkemes.
Konferansesne edtjebe disse haarjanidh dæjpeles haarjanimmiej tjïrrh jïh workshop ’ ine, mijjieh edtjebe aaj mijjen jïjtsh reaktaj bïjre lïeredh maehteles almetjijste daennie suerkesne.
Gåetijste sagki jienebh såarhth, 1, 1 ž jallh 2 etasjh, 2 tjiehtjeligujmie, 4 tjiehtjeligujmie, dïmperegåetie jallh ij.
Dah lohkeme tjaalegh edtjieh seamma aejkien viehkiehtidh guktie learohke voerkes sjædta sov jïjtse evtiedimmien bïjre goh lohkije jïh tjaelije, jïh aktem voerkes tsiehkiem evtiedidh hedtide jïh joekehtsidie nöörjen jïh saemien tjaelemekultuvren gaskem.
Profesjovnaliseradimmiem lissiehtidh saemien kultuvrejieliemisnie
Plakaate sæjhta åtnasovvedh Saemiedigkien barkosne irhkemen vööste.
Ahkedh goerpedahkh gåatomedajvine dorjesuvvieh gåabpaginie laantine gusnie konvensjovne lea faamosne.
tjoeperdimmieraasten nuelesne maehtieh gaajh joekehts aath buektiehtidh, jïh joekehts aatigujmie tjabredh.
ryöknedh roehtselahtesigujmie, potensigujmie rasjovnelle eksponentine jïh taaligujmie standardehammosne, bokstaavelahtesh, formelh, parenteselahtesh jïh rasjovnelle jïh kvadrateles lahtesh taaligujmie jïh bokstaavigujmie, kvadrateles lahtesh faktovriseradidh, kvadraateraajesidie nuhtjedh jïh ellies kvadraath darjodh
Dïhte staeriedamme learoesoejkesje saemien mubpiengïeline lea buerebelaakan sjïehtedamme dejtie learoehkidie mah saemien jåarhkeskuvlesne aelkieh goh aarebi, dan åvteste akte orre alternatijve lea sjïehtesjamme, saemien 4.
Hijven maahtam: Mij biejjide
Mohte skïemtjijejournaalh jïh seammaleejnh tjaatsegh lea sekretessen nuelesne.
Daate aktem stoerre barkoem kreava dehtie saemien siebriedahkeste jïjtje, saemien instusjovnijste, Saemiedigkeste jïh staaten åejvieladtjijste.
Mieriedimmie vaeljehke eatnemeaarhti bïjre (v.g. ientje, pluevie, skåajje).
Gïelesuerkie
Jis aaj SIM-kåarhtem beaja gaajhkide signaaledåastoejidie dellie ruevtieraajroevuejije, jïh aaj båatsoeburrie, maahta tekstebïevnesem jallh bïeljelimmiem åadtjodh gosse akte kreeke lea signaaledåastojem aktiveradamme.
Dej aamhtesetsiehkiej bïjre mejtie kommisjovne sov konklusjovnh bigkie
Laaken § 17 faamoem åtna ajve Finnmaarhkesne.
Iktedimmie
faagemaahtoeh utnedh jïjtsh programmefaagijste gosse skuvlen, barkoen jïh sïebredahken bïjre galka håalodh jïh digkiedidh
Daate maa jïjnje barkoe.
Raerielïhtsege (NSR)
Jeatjah råajvarimmieh buerkiestamme Butenschøn-reektehtsisnie:
Daate vuesehte laavenjostoe evtiedimmiem vadta.
Saemiedigkieraerie aktem buerkiestimmiem buakta saemien gïelen bïjre stoerretjåanghkosne voerhtjen, jïh raerielïhtsege Ellinor Marita Jåma daan sjïekenisnie hijven digkiedimmieh jïh raerieh sæjhta saemien gïelepolitihken bïjre, dan vijriesåbpoe barkose saemiedigkiebïevnesinie saemien gïelen bïjre.
Dellie tabledtem abortedåastovisnie åådtje, dïhte ij leah seamma goh akute-p-pillere.
Jan Roger Østby
Saemien jïjtjenænnoestimmie
Tjaelieh åenehks tjaalegem uvtelassi muhteste jïh seedth dam Saemiedigkien gïelegoevtesasse eannan njoktjen 15. b.
28 Råajvarimmie 76 Åtnoem goerehtalledh saemien gïeleste...
Dan åvteste bielieh taalematerijaaleste eah leah sjiehteles juktie viertiestimmieh darjodh jeatjah årrojedåehkiejgujmie gusnie jieledevuekie jïh kultuvre leah jeatjahlaakan, vuesiehtimmien gaavhtan nöörjen jienebelåhkoen årrojigujmie.
Regijovnaale evtiedimmieprogrammh
bïevnesh ribledh jïh gïetedidh eatnemefaageles aamhtesi bïjre ovmessie gaaltijijstie, jïh gaaltijidie neebnedh
Tjïelten åejvie Båddådjosne Ole-Henrik Hjartøy, tell. 905 88 345
Histovrije
Dan gaavhtan tjïrkes veadtaldihkieh mah gååvnesieh daaletjen registerinie lea daerpies jïermijes restiedimmieöörnegh jïh buerie vuekieh jorkesimmiem tjïrrehtidh.
Maehtieh gaahkoem bååhkesjidh, muerjieh tjöönghkedh jallh gueliem / bearkoem jurjiehtidh.
Mijjieh jïjnjh iedtjije histovrijh gåetiej bïjre govleme.
Mijjieh bööredibie gaajhkh mijjen kraannah, voelph jïh meatanårrojh meatan årrodh heevehtimmesne.
Byøroe barkedh rihpestjelmien jïh ektiebïejeme siebredahken åvteste, vuesehten gaavhtan guktie dej homofili vuestie.
laavenjostedh. Vihkeles Aanta aaj meatan vaaltasåvva juktie sov jïjtse evtiedimmiem vuarjasjidh.
Mij biejjide
Jollebe prosentelåhkoe dejstie fasseldamme almetjijstie SDJ-dajvesne, jïh vueliehkåbpoe lissiehtimmie fasseldamme almetjijstie SDJdajvesne goh abpe laantesne.
- Kultuvrejielemh lea akte dejstie laanten gieltegommes jïh sjïdtije jieliemijstie, jïh mijjieh gegkiestibie jïjnjh orre tseegkemh sjidtieh, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
Latjkoe jåartaburrien mierietsiehkide sjïehtede.
Voteradimmiedalhketjh nuhtjedh jïh tjåanghkoeåvtehke haasta dejstie tjirkijidie mah leah akten raeriestimmien vööste, tjuedtjielidh.
Dah tabledth mah hormoni namhtah muvhtene dïjneghpillerh gohtje.
Saemiedigkien mineraalebïhkedæjja
Dan mænngan tabledtem vaalteme åådtje gåetide vuelkedh.
Aktem noerem maahta gihtjehtidh åtnoen bïjre dagkerh slang-baakojste, jallh maahta aktem aahkam gihtjehtidh daaroehtimmien bïjre.
Åvtelhbodti steemmadimmie aalka sislaantesne 12.08.2013.
Ohtseme dåarjoen bïjre byöroe tjaalasovveme årrodh Saemiedigkien ohtsemegoeresne jïh edtja daatovem jïh nommevæhtam utnedh.
Aalkoealmetjh leah medtie 5 prosenth veartenen almetjijstie, men leah 33 prosenth dejstie veartenen ellen giefiesommes 900 millijovnh almetjijstie.
Saemien åålmege Nöörjesne edtja maehtedh sov gïelem, kultuvrem jïh sov siebriedahkejieledem gorredidh jïh evtiedidh.
Ž GCGn nedtesæjroe
Fylhkentjïelth edtjieh aaj tsevtsiedæjjine årrodh almetjehealsobarkose fylhkine, jïh dah edtjieh tjïeltide viehkiehtidh dej almetjehealsoebarkosne.
Datne maahtah Saemiedigkiem tsevtsedh dov siebriej tjïrrh.
Striengkebe gaedtiebealam / njoelkedassh edtja ålkoejieleme bigkemem heeredidh
Årroeh meatan evtedh.
2/3 eehtjegijstie gieh maehtieh saemien-gïelem leah leereme saemien-gïelem maanide.
Muvhth learohkh subtraksjovnelaavenjassh luetieh viehkine bååstede giesedh «ånnetji ånnetjiš.
Saemien mojhtesedaale 2017
- Sïjhtem jiehtedh dovne låhkoe ohtsemijstie jïh ohtsiji kvaliteete aktem hijven båetijem aejkiem saemien kultuvre- jïh gaarsjelimmiejieliedasse vuesiehtieh.
barkeme saemien maanaj reaktah orre maanagïertelaakesne nænnoestidh, vg fierhten saemien maanan leah reaktah faaleldahkh maanagiertesne åadtjodh mah leah dej saemienvuekien mietie sjiehtesjamme
Fylhkenålma Finnmaarhkesne iktedimmiedïedtem åtna noerhtesaemien maajhööhpehtimmien åvteste.
Repparfjord
- Lissine dåarjojde Saemiedægkan giehpiedidh, staate aaj raereste råajvarimmide arktiske laanteburresne giehpiedidh.
Såemies dejstie tjiehpiedæjjijste jïh tjeahpojste mah leah Saemiedigkiegåetesne leah:
dan vaenie jallh dan jïjnjh åara
LAAVENJASSE 2 Mah barkoeh tjïelten åejvie åtna ? Tjïelten
Partnere orre dïsse gie abortem dorje
Dïhte akte gaskenasjovnale viedteldihkie protokolle CBD’en nuelesne mij edtja aktem reakta joekedimmiem dejstie aevhkijste gorredidh, mejtie dïhte åtnoe eatnemen gen-vierhtijste vadta.
Maahta dellie viehkiem åadtjodh kuratovreste jallh jeatjah dåarjoejistie.
Buakta buerkiestimmiem saemien gïelen bïjre Saemiedigkiebïevnesen sjïekenistie saemien gïelen bïjre, maam stoerretjåanghkose buakta skïereden.
Sæjroe ryöknemem kreava göökte raajrojste seamma tïjjen: Tjuara våålese ryöknedh dehtie aktede taaleste dan måbpan, jïh seamma tïjjen bæjjese ryöknedh dam låhkoem maam edtja våålese ryöknedh.
aelhkies teeksth jeatjah saemien gïeline lohkedh
Megard dååjrehtimmiem åtna goh raeriestæjja Tjïelte-jïh regijovnaledepartementesne jïh politihkeles raeriestæjja KrF’en stoerredigkiedåahkan.
Såemies dejstie tjiehpiedæjjijste jïh tjeahpojste mah leah Saemiedigkiegåetesne leah:
Daah dajvh gellie haestemi uvte tjåadtjoeh.
nöörjen gïelesne vaajestidh saemien njaalmeldh tjaalegh aamhtesi bïjre gietskies siebriedahken bïjre
Saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen, tell. 900 57 123
Daamhtaj göökte röntgenedåakterh dejtie mammografijeguvvide vuartasjieh.
Saemien maanaj akte jïjtjeraarehke gïele, jïh tjuerieh sijjiem jïh nuepiem åadtjodh baajedh jïjtse gïele govlelgidh maanagïerten ektiedimmesne.
Daennie vuarjasjimmesne kommisjovne tjuara vuartasjidh man guhkiem åtnoe vaaseme jïh sisvegem, dan nuelesne mejtie åtnoe eksklusijve jallh intensijve orreme, jïh mejtie dah utnijh lin maahteme vienhtedh dej åtnoe lea reaktan mietie orreme.
Goelken klaerieh kråahpesne maehtieh vuesiehtimmien gaavhtan årrodh tjeehpes, klovse, jovje, såarhta, båavjoeh
Goerehtimmie vuesehte voestesgïelen soptsestæjjah daejrieh guktie dah maehtieh nulle objeektem nuhtjedh.
Tellefovne / e-påaste Tellefovne: +47 78 47 40 00 Telefakse: +47 78 47 40 90 samedigg@samediggi.no
Voestesgïele: Njaalmeldh, kanne aaj tjaaleldh, åejviegïele.
Gåabpaginie dajvine aaj gellie vuetjemesijjieh jïh bearkoevåarhkoeh.
saemiedigkie aaj åådtje gyhtjelassh reaktaj bïjre dïenesjimmiejgujmie starnefaalaldahkesne, rektafaalaldahkesne jïh gærhkosne, jïh aaj gyhtjelassh toelhkemen birje ovmessie tsiehkesne.
etihkeles dåeriesmoerh digkiedidh ektiedamme barkoejieliedasse
Sov jååhkesjimmesne stuvremesoejkesjistie tjïelteministere våaroemasse beaja ij naan gruvadarjome maehtieh aelkedh åvtelen båatsojne seamadamme råajvarimmiej bïjre mah skaaride ånnanieh.
 Tjuara illedahkide akten learoehkasse ektesne vuejnedh jeatjah bïevnesigujmie
Gellie saemien dajvine vierhtieh fååtesieh, goh arealh, smaave kvotah dovne göölemisnie jïh jåartaburresne.
Hartvik Hansen
Geajnoe guhkiebasse Åvtelen dïhte guhkiebasse barkoe maahta aelkedh, lea vihkeles vielie daajroem åadtjodh guktie learohke ryöknoe goh dam maam goerehtallemepryöve maahta vedtedh.
Lohkh jienebh
Daate sjeahta gaajhkide kristeme aalterisnie 0-18 jaepieh, saaht guktie svihtjemevoete lea.
Gïele lea aerpievuekien mietie nænnoes orreme aalkoejielemi sisnjeli, jïh dah ovmessie jielemh aktem joekoen vihkeles råållam åtneme goh guedtijh saemien gïeleste jïh aerpievuekien daajroesertiestimmeste.
Vihkeles aaj giehtjedidh nuepide guktie båatsoejieleme maahta buerebe sjidtedh jis jienebh vierhtieh jielemasse.
Åarjelsaemieh samarbeidsavtale
Kultuvre jïh healsoe
Dagke datne govleme datne ih leah nuekies hijven saemie, juktie ij leah iktesth dïhte saemien ektievoete lea nuekies feerhmeles.
Daamtaj dïejvesh gietskies jïh gamte definisjovne åtnasuvvieh (vuartesjh vuesiehtimmien gaavhtan Lunde 2008).
- Saemiedigkieraerie veanhtede doh reerenassh Sveerjesne jïh Nöörjesne barkoedåehkien raeriestimmiejgujmie vijriesåbpoe berkieh.
dejtie golme staatefaamojde.
Njieljie institusjovnh dagkerh kuvsjh faalehtieh daelie, Saemien jolleskuvle, Noerhte-Trööndelagen Jolleskuvle, Nordlaanten Universiteete jïh Tromsøn Universiteete.
Skuvle
Fylhkestjielth jih Saemiedigkie sijhtieh barkedh dajve-vaarjelimmie aamhtsigujmie dajve-plaaneforumen tjirrh.
– Saemiedigkie lea guejmie dennie nasjovnaale kampanjesne Manifeeste irhkemen vööste, jïh daate lea mubpien jaepien Saemiedigkie lea meatan.
Mohte jis daajra nåajsan jïh ussjede abortem darjodh maahta noeredåastovem bïeljelidh jïh raeriem åadtjodh.
Laila Mattsson Magga lea dam tjaaleme jïh aalkoemaanusem åtna dovne åarjel- jïh noerhtesaemien.
Vielie bïevnesh: Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka, 984 87 576
Faage galka fïere guhtem learohkem skreejrehtidh guktie buerebelaakan gïelem jïh teekstem evtede. Faage galka aaj skreejrehtidh buerielaakan lïeredh jïh laejhtedh.
Laavenjostoe skuvli gaskem dejnie golme laantine sæjhta aelkebe sjïdtedh, jïh mijjieh limh maahteme laavenjostedh learoevierhtieh evtiedidh, jïh dovne almetjen jïh ekonomeles vierhtieh spååreme.
Udir.no - Artihkele, Tjaaleldh prosjekte
Saemien gïelejarngh leah joekoen vihkeles jïh leah stoerre viehkie lïerehtimmesne, jïh ihke saemien gïelh edtjieh våajnoes jïh nænnoesåbpoe sjïdtedh voengesne.
Eah leah maahtaldahkeulmieh mejtie naestine * 8 daltesisnie mïerhkesjamme learoehkidie gieh baarkoefaagi ööpehtimmieprogrammidie veeljeme.
Deanu giellagáddi – Deatnu/Tana
Faagen maadth maahtoeh
Jalhts låemties bovtsh lea akte semidomestiseradamme jallh bielielåemties kreeke, dah frijjelaakan eatnamisnie jielieh jïh maehtieh reageradidh goh gedtieh gosse sturremh.
Tjïjhtje almetjh lin meatan dennie voestes luvliesaemien /skoltesaemien gïelekuvsjesne mij gåess’akt lea öörnesovveme Nöörjesne.
Guktie maahta gelliesåarhts saemien kåanstevuekieh jïh kultuvrelle vuekieh sjugniedidh, åehpiedehtedh jïh dååjredh
Andrea – eevre tjoeperdimmieraasten nuelesne
Baajh dov nommem aejliestovvedh.
Dellie klååkeme dorje guktie tjuara vuertedh.
Dan åvteste daate akte stoerre jïh geerve aamhtese dan saemien siebriedahkese.
Saemiedigkieraerie 70 stoerretjuetie kråvnah Åarjelhsaemien Teaterasse dåårje juktie teaterestuhtjem «Långa Lappflickanš (Guhkies Saemiennïejte) darjodh.
Akte dejstie vihkielommes krïevenassijste juktie saemien gïelen båetije aejkiem gorredidh, lea almetjh gååvnesieh mah gïelem nåhtadieh.
Måantan jïh dæjstan leah moenehtsetjåanghkoeh, stoerretjåanghkoe lea gaskevåhkoen raejeste bearjadahken raajan.
EN:n veartenekonferanse aalkoealmetji bïjre 2014 aktem galhkuvetjaatsegem nænnoesti gusnie staath væljoem jïh håhkoem vihtiestieh EN:n bæjhkoehtimmiem aalkoealmetji reaktaj bïjre sjïehtesjidh dovne gaskenasjovnaale jïh nasjovnaale daltesisnie.
Luvlene: Rïektes sievine Paavosaari luvhtie akten tjonnese (SWER99TM 843432 7487712) noerhteluvlelen Saukkuvuoma jïh vyjrehkåbpoe johkese Pellijoki (SWER99TM 843514 7488384), daam johkem bæjjese Pellijärvi:se (SWER99TM 835201 7494173), debpede rïektes sievine johken Ainettijoki åarjel-luvlemes måalhkan (SWER99TM 835201 7494173), vyjrehkåbpoe johkem Ainettijoki dahkoe johkese Lainioälven, johken Lainioälven mietie bæjjese Rauvoskoski:se (SWER99TM 824811 7519771).
Tjåanghkoeåvtehke haasta doh tjirkijh mah leah akten raeriestimmien vööste dam vuesiehtidh viehkine tjuedtjielidh.
Dah politihkeles krirrieh leah dannasinie joekoen murreds skuvleveeljeminie.
Reerenasse Stoerredigkien dåarjelimmiem åtna 13.
Dan åvteste dle joekoen vihkeles daam bïejedh dan politihkeles aalkoealmetjeagendese.
Viehkiehtæjjah jïh viehkie Saemiedigkien kommunikasjovnegoevtese lea stïeresne abpe konferansesne goh viehkie preessen lïhtsegidie.
Nænnoestidh jih tjiertestidh man vihkeles saemien kultuvre, giele jih ektievuekie leah.
* Akte teekste edtja baalte årrodh mij logo:m buerkeste.
Lissine aktem tsåahkam daarpesjh mij tïjjem vaalta, tjöödtjesthtsåahka.
Voestes lohkehtæjja båatsoeburrie-skuvlesne
Daate vuesehte noerh eah gïelefaagh veeljh sijjen studijesne.
Daesnie vihkeles giesiegåatomh jïh daelviegåatomh jïh såemies dajvh leah lissine vihkeles suehpedslaanth.
Saemiedigkie sæjhta:
Mij såarhts kaarhtam åtna dan gaavhtan mij såarhts p-pillerem nåhtade.
Maam maahtah bueriedidh: Datne maahtah vielie soptsestidh aevhkiej jïh heaptoej bïjre dejnie barkojne, mej bïjre soptsesth.
3 Teatere jïh scenetjeahpoe goh aktöörh identiteete- jïh nasjovnebigkemisnie
§ 6-3 jeahta:
Manne aavodem dam Frankfurtesne vuejnedh.
faageråårestallemh øørnede Gyrhkeles øøhpehtimmiejarngine ektine noerhtene, gusnie barkijh jïh jïjtjevyljehke jaahkoeøøhpehtimmiebarkijh maehtieh
, 1998
Daase dåarjegh syökebe:
Maam ulmide daan beajjetje evtiedimmievæhtah jïh tjïeltereforme sijhtieh åadtjodh dan båetijen aejkien jieleme- jïh siebriedahkeevtiedimmien gaavhtan saemien dajvine.
–Akte stoerre earoe lij mijjese orreme dastegh Europaraerie lij sïjhteme guessine mïnnedh mijjen luvnie, jïh dah lin sïjhteme vielie lïeredh dej haestemi bïjre mejtie utnebe juktie saemien gïelh vaarjelidh jïh nænnoestehtedh Nöörjesne, Paulsen minngemosth jeahta.
Gellien aejkien dellie raeriem åadtjoeh vuertedh.
Mihka tjabreminie strategijem reaktoelaakan nuhtjedh. Jïjnjh
Learohkh aaj tjuerieh
Saemien gïelegaaltijen åejviedïedtesuerkieh leah saemien gïelelaavenjostoe, gïelefaageles barkoeh jïh gïeledïenesjh faalehtidh gïeleutnijidie Såevmesne, Sveerjesne jïh Nöörjesne.
Juktie dagkeres daajroem åadtjodh dle daerpies daamtaj goerehtalledh guktie lea gïeline.
Daesnie gïejh årroejijstie mah desnie orreme 12000 jaepieh, jïh daesnie aaj, bielelen viertiestimmie, dïhte stööremes saemien gaelmiedajve åvtekristeles tïjjeste, daesnie sjïelesijjieh jïh aejlies eatnemehammoedimmieh, jïh daestie akte ræjhkoes saemien soptsestimmievuekie båata.
Noereskuvlesne edtja learohke lissine karakterh ovmese faagine åadtjodh jih aaj væhtah mah vuesiehtieh guktie sjyøkemisnie jih guktie dåemedimmie jeatja learohki ektine.
Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka nænnoesåbpoe kreekehealsoeriejriesvoetem sæjhta noerhtene.
Maereles juridihkeles jïh ekonomeles mierietsiehkieh utnedh
Daltese 2
Gosse soptsestallemen sisvege daajroes, dellie aelhkie gosse tjåangkoe.
Guessine mïnnedh Saemiedigkesne / Saemiedigkiegåetie / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
3 Saemien maajhööhpehtimmie
departemente edtja ohtsemem sjæsjsjalidh dastegh Saemiedigkie jallh dajveaajhtere nyöjhkoeh ohtsemem jååhkesjidh.
soptsestidh fïerhten beajjetji aamhtesi bïjre
Mineraalereeremen direktovrate edtja nuepiem vedtedh dajveaajhterasse, Saemiedægkan, tjïeltide jïh dan sjyöhtehke dajveståvrose jïh båatsoen sïjteståvrose lahtestimmine båetedh gosse ohtsemem gïetede.
Såemies asvedieh barre muvhtene.
Mierine 43-48 buerie baakoeh saemien edtjieh tjåadtjodh.
Kymrije lea aerebi abpe Walesinie soptsestamme, jïh åvteli englaanten almetjh stoerrebritanniasse böötin, lij vijrebe dajvesne soptsestamme.
Maahta ohtsedh bielelen bigkedh jïh arhkedh, bielelen dajveaajhteren jïh åtnoereakta-aajhteri jååahkesjimmiem. (§§ 8 jïh 9).
Abpe biejjien: Dah mah edtjieh meatan årrodh konferansesne Altese båetieh.
åssjaldahkh buektedh gïelen, almetji jïh heannadimmien bïjre tjaaleginie aarkebiejjeste jïh tjiehpieslidteræære tjaaleginie ovmessie baelijste jïh kultuvrijste
Man gellie naestieh dov tjïelten jïh fylhkentjïelten nedtiesijjie åadtjoeji dæjman ?
Maahta aelhkebe damtedh voejngehtidh jïh åeredh jis gellie dåvnah åejjien nuelesne åtna gosse åarajidh.
Dïhte våarome tabellide jïh figuvride lea Statistisk sentralbyråen registerebaseradamme fasseldimmiestatistihke 4. njealjehtsjaapan fïereguhten jaepien.
Nasjovnaale laakh
Væhtah leah hammoedamme faagen åejviesuerkiej dåaresth, jïh våarome lea maahtoeulmieh learoesoejkesjisnie.
Senijovredotkije Eva Josefsen lea prosjekten åvtehkinie orreme daan barkose, maam dorjeme aktene laavenjostosne dotkije Áila Márge Varsi Balto ’ ne ektine Norut Alta – Áltá, jïh dotkije Marit Solstad Nordlandsforskning / Nordlánda dutkam.
mïelem baakojste jïh lahtesijstie guarkedh dehtie ektiedimmeste gusnie dah leah åtnasovveme
Saemiedigkien tjirkijh vaarjelimmiedajveståvrojne
Astoem rohkelæmman gaavnedh jïh dam tïjjem jïjtsasse jïh altese rohkelæmman vuekie jïh Jupmielinie aktanidh.
3) Nasjonalpaarhkeståvroe Njaarken nasjonalpaarhkese
Saemiedigkiepresidente Egil Olli bööredi, gosse EN’n ihkuve forume aalkoealmetjidie gaavnedi 2011, veartenen aalkoealmetjidie akten soejkesjien konferansese Altesne ruffien 2013.
Språkløyper akte nasjonaale strategije mij lea tjïrrehtamme 2016-19. Ulmie strategijine lea maanagïerti gïelebyjresem jïh ektiedimmiem maanagïerten jïh skuvlen gïelebarkoen gaskem nænnoestidh, lohkehtæjjaj maahtoem bueriedidh gïeli, lohkemen jïh tjaelemen bïjre, gïeletsagkesh verkebe damtijidh, learohkelåhkoem giehpiedidh viesjies lohkeme- jïh tjaelemetjiehpiesvoetigujmie jïh learohkelåhkoem lissiehtidh joekoen hijven lohkeme- jïh tjaelemetjiehpiesvoetigujmie.
Saemiedigkie lea gåassoehtæjjah konferansese Alta 2013 jïh lea teknihkeles öörnedæjja.
Mïerhkesjh cellide A6 jïh E16 gaskem.
Politihkere gïen diedte
kroessese noeresovvi, jeemi jïh kroeptese biejesovvi,
Aamhtesemaehteles vuarjasjimmie / raeriestimmie Salkehtimmien sjïekenisnie dle PP-dïenesje aktem aamhtesemaehteles vuarjasjimmiem dorje (tjaaleldh reektehtse) jïh juvnehte kanne aktem sjïehteladtemem maanagïertesne jallh lïerehtimmietsiehkesne, mij våaroeminie åtna maanan / learohken nuepieh.
Reakta faamoem åtna dovne njaalmeldh jïh tjaaleldh govlehtimmide.
Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka sæjhta jeatjah dåarjoeöörnegh vuarjasjidh sijjeste daan beajjetje dåarjoeöörnegh aerpievuekien saemien duadtan.
Dihte aaj raerieh vadteme nøørjen jih sveerjen båatsoegåatome-digkiedimmide. Desnie lij aaj gåatome-giehtjedimmieh jih eatnemegoerpeme jarngesne.
Saemien gïeleutnijh daarpesje, jïh eadtjohke gïeleutnijh daajbaaletje viehkiedïrregh daarpesjieh daatovrese, nedtese jïh mobijle dalhketjidie.
- Tjåenghkies vuajneme mijjieh libie vuarjasjamme båatsoe sæjhta veaksahkåbpoe sijjiem åadtjodh daehtie barkoste.
jïjtse roene jïh viedtje learohki sïejhme klaassetjiehtjielisnie
Learohke maahta akten guvvien bïjre soptsestidh jïjnjh raajesigujmie, jïh raajesidie jeereldihkie darjodh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Medijen gïele lij aaj gæmhpoedajve, vuesiehtimmien gaavhtan lea jïjtse kymrijegïeleldh Tvkanalem tseegkeme.
Ulmie lea gaskelaanti uhtjemes riektedimmieh aalkoealmetjidie bïejedh
Kuvsji teemah leah gaskem jeatjah vïhtesjadteme sïelteste, dorjesevïhtesjadteme, reeknehlåhkoetjaeleme jïh ohtsemegoeride gïehtelimsdåarjoeöörnegasse buerkiestidh.
Strategijh:
Jaepiebïevnesh 2013...
 Saemielaaken gïelenjoelkedassh abpe laanten feerhmieh
Jarkelimmien mænngan fïerhte learohke mij åhtsa jïh stipendem åådtje jaepien 2014, sæjhta aktem lissiehtimmiem åadtjodh viertiestamme dejnie mij gaskemedtien vadtasovvi evteben jaepien.
Duedtie maahta jienebh barkoesijjieh øørnedh jih lea aaj ålvas vihkeles gielen gaavhtan.
Ohtsh dåarjoem
– Joekoen hijven dah dam daelie dorjeme.
9 Årjel-Trome/Sør-Troms
- Dah taalh leah tjïelke;
2000:2) jïh europeijske njoelkedassem laantebiehkie- jallh unnebelåhkoegïeli bïjre (SÖ.
Buerkesth daejtie lahtesidie: Parlamentarisme Staaten reereme Koalisjovne
Gosse vijrh, bovtsh jïh gåetienkreekh edtjieh geajnoem jïh ruevtieraajroem rastah, illedahke ij leah iktesth dan aavrehke.
26 Råajvarimmie 68 Nænnoestehteme saemien gïeleste sosijaale meediji tjïrrh...
buerkiestidh jïh vuesiehtidh guktie baakoeh seerkedh
Gïelekampanjen bijre
Vuesiehtimmien gaavhtan; gie dïhte maahta jiehtedh: gaahtoe, bïenje jallh hierkie åådtje kåarhtem utnedh.
Saemien fealadassem julevsaemien dajvesne dåarjohte
Raajnese maahta noerhte Vilhelmina saemiensïjteste nuhtjesovvedh snjaltjen 1. – mïetsken 31.
Presidente (NSR)
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Jeatjah skreejremeråajvarimmieh, vuesiehtimmien gaavhtan stipende, permisjovnh baalhkine j.v., byöroeh aaj vadtasovvedh dan gåhkese maereles.
Saemiedigkie aktem jïjtse lissiereektehtsem sïjse seedteme CERD:se, jïh sæjhta stïeresne årrodh Genevesne juktie jïjtse soptsestimmieh utnedh EN:n Sïerredimmiemoenehtsinie, jïh tjåanghkoeh utnedh jeatjah åårganigujmie mah aalkoealmetji reaktajgujmie berkieh.
Åarjelsaemien gïeledajve
saemiedigkie lea tjuevtjiedamme tjuara faalaldahkem tjïrkesovvedh dejnie jïlleskuvline seamma man vaenie lohkijh gieh sijhtieh lohkemem åarjel- vuj julevsaemiengïelesne tjïrrehtidh.
Akte vihkeles barkoe dejtie ovmessie ståvrojde jïh voenges vaarjelimmiedajvereerijidie lea reeremesoejkesjh darjodh (jallh staeriedidh) vaarjelimmiedajvide.
Billavuoná bajasšaddaguovddaš / Billefjord mearoesaemien byjjenimmiejarnge
NOU 2007: 13 Dïhte orre saemiereakta. Salkehtimmie Saemiereaktamoenehtsistie http://www.regjeringen.no/nb/dep/jd/dok/nouer/2007/nou-2007-13.html?id=491883
saemiedigkie sæjhta dan gaavhtan dan soejkesjeboelhkesne barkoe uvtemesth biejesåvva saemien gïelem tjïrkedh, maanaj reaktajgujmie, ektiebarkojne ovmessie gieh meatan, maahtoelutnjeminie jïh viermietseegkeminie, pedagogijhken viehkievierhtine, skreejrehtimminie, dotkeminie jïh bïevnesimmine jïh bïhkedimminie.
Jienebh aktöörh vienhtieh dannasinie lea daerpies aktine orre åeliedihks latjkojne Kyoton baalte, mij håksa USA åeliedimmieh åådtje luejhtemen bïjre, jïh mah beetnehvierhtieh stuvrehtieh luejhtemegiehpiedimmijste jïh klijmasjïehtedimmijste giefies laantine.
Gellie lohkehtæjjah saemien gïelemaahtojne fååtesieh jïh daate sæjhta jiehtedh jïjnjh tjïelth sijhtieh stoerre haestemh utnedh saemienlohkehtæjjah skååffedh.
Man jïjnjem saemien dah saemieh maehtieh lea joekehts.
Maadthskuvle jïh Jåa
Öörnege baaja saemien ïedtjeladtjh jïh voenges ïedtjeladtjh meatan årrodh reeremisnie.
"Iedtje lea stööremes dej gaskem mah jiehtieh dah "" ajve guarkah "", "" ånnetji maahta "" jallh "" saemien maahta ""."
Maahta damtedh mavvege jïh eadtjohke jis musihkem goltele maam lyjhkoe, gosse vuesiehtimmien gaavhtan gåabph ’ akth vualka mij ovvihties damta, jallh seamma aejkien maam akt dorje maam tuhtjie ånnetji rovnegs.
Tell. 900 26 880
Karaktere 3 jïh 4
Almetje eatnamisnie
Tjïeltesoejkesjen sibriedahkedajve edtja darjodh guktie nuepie tjïeltem øøvtiedidh, Raarvihken miereste jïh altese nuepieh (vuartesjh duekieh jïh dåeriesmoere).
13.00 – 15.00: Tana tjïelte, raeriegåetie
Dellie naavlehtahkem lååtjme.
Pråvhka jiehtieh buerie jis pryövenassem vedtedh minngemes 15 nåajsanvåhkosne dan gaavhtan goerehtimmie sveehkeme pryövenasseste maahta gïervebe sjïdtedh jis guhkebe nåajsan orreme.
Saemiedigkie vuajna daerpies daajroem dotkemistie utnedh gosse byjjenimmie- jïh lïerehtimmiepolitihkine barka.
Nöörjesne jienebh goh 3000 bovtsh leah jieledem dasseme plåavhkesimmine ruevtieraajroen jïh bïjli gaskem doh minngemes 10 jaepieh. (Rolandsen et al., 2017, Stanimirov et al., 2018).
saemien maanagierten soejkesjem
Jis ij sïjhth nåajsan sjïdtedh lea vihkeles mujhtedh vaarjedidh guktie ij nåajsan sjïdth jis tsavnoenegkemem åtna jïlhts idtji gujnelemmie bååstide båetieh.
Learohke maahta gyhtjelassh vaestiedidh aktegh baakoejgujmie
Reaktah mah edtjieh gorredidh olles saemieh tjijtesovvh jïh ammes dorjesovvh saemien dajvine, jïh saemiej materijelle kultuvresne jïh jieledevuekine.
Voestes åådtje daalhkesh dåastoevisnie mah leah seamma såarhth tabledth mah aareh abortem nåhtadidh.
Jïjnjh saemien gïehteldimmieh jïh åejvieladtjh leah Snåasesne, Saemien Sïjte, Duodjeinstituhtta, Gaskedajven Båatsoetjïelte, Åarjel-saemiej skuvle jïh maanagïerte, Åarjel-saemiej skuvlen internaate, Båatsoeburriejreereme Noerhte-Trööndelagesne, Saemiedigkie, NRK Sápmi, hearra åarjelsaemide.
Dotkeme jïh jollebe ööhpehtimmie leah vihkeles gorredimmien, nænnoestimmien jïh evtiedimmien gaavhtan dehtie saemien siebriedahkeste.
Politihken aamhtese:
Gorrede båatsoe hijven jïh daajroes mierietsiehkieh åådtje
Saemiedigkie lissine jeatjah tsavtshvierhtieh reerie mah aaj gïelem skreejrieh, goh dåarjoe learoevierhtide, saemien lidteratuvre, ööhpehtimmiestipendh jnv..
Udir.no - Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 3
Åvtehke båatsoeburrie-øøhpehtimmesne
Dah minngemes 19 leah jaabnedimmiemaandath.
Giehtjedimmiemoenehtse edtja parlamentarihkeles giehtjedimmiem jïh stuvremegiehtjedimmiem utnedh dejnie giehteldimmine mij Saemiedigkien budsjedteste beetnegh åådtje.
Loejhtes-teateretjïerth jïh åarjelsaemien teatere leah gellienlaakan saemien teaterejielemem nænnoestamme, mearan Beaivvás Sámi Teateren jienebh fealadimmieh jïh dan gellielaaketje darjomh darjoeh guktie saemien teatere jieniebidie gietskebe domtoe.
Saemien gærhkoeraerien barkoesuerkie lea gaajhkh aamhtesh mah raerien mielen mietie saemien gærhkoejielemem doehtedieh
Jeatjah tjaalegh gærjeste Saemien skuvle-vaajese 2
Artistehonoraare jïh vuelkemedåarjoe saemien artistide jïh kultuvrebarkijidie
Dan ellen voestes aejkien Saemiedigkie aktem jïjtse bïevnesem duedtien bïjre buakta.
jallh saemien gïeline.
Dæjstan, golken 22. b., ts. 11.30, lea bæjhkoehtimmie appeste “ 10/20 bágo” Altan City Scenesne.
staaten jïh tjïeltij reeremh haestesåvva onnelåhkoegïeleldh sijjienommh vaarjelidh jïh unnebelåhkoegïelide vååjnesasse mïerhkemen jïh skiltemen tjïrrh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Mahte 50 prosenth gaajhkijste seksuelle daaresjimmijste dorjesuvvieh nïejti vööste nuelelen 16 jaepieh.
Gïele lea aerpievuekien mietie nænnoes orreme aalkoejielemi sisnjeli, jïh dah ovmessie jielemh aktem joekoen vihkeles råållam åtneme goh guedtijh saemien gïeleste jïh aerpievuekien daajroesertiestimmeste.
Abpe biejjien: Dah mah edtjieh meatan årrodh konferansesne Altese båetieh.
http://www.universalhumanrightsindex.org/documents/824/490/document/en/pdf/text.pdf
Saemien lidteratuvrem nænnoste 5,1 millijovnh kråvnajgujmie
Jeatjah vuekine laejhtedh (ca. 2 sidor)
Edtja aaj struktuvrem jïh ektiedimmiem tjaaleginie sjugniedidh.
Gaskevåhkoen, goevten 11. b.
Såevmie åejvieladtjeraeriem Russlaantese vedti.
Svaaletjahkese.
Jïh studentide Nöörjeste mah:
Politihkere gïen diedte
Gaajhke sisvege lea aaj gïehtjedamme, goerehtamme jïh dåhkasjahteme redaksjovneste jïh redaksjovneraereste 1177 Vårdguiden.
Edtja sinsitnine soptsestidh man bïjre plakatesne vuejnieh, jïh ajve saemiestidh.
Govlehtallije:
Jis dïhte smæjveds tjuara 112:se rïngkedh.
Stoerretjåanghkoen ståvroe aamhteselæstoem dorje, Saemiedigkien stoerretjåanghkojde gohtje jïh stoerretjåanghkoem stuvrie dej njoelkedassi mietie, Saemiedigkien barkoeöörnegisnie.
Gosse abpe fuelhkien barkoefaamoe lea nåhkeme, gosse lissieviehkiem jallh lïegkedimmiem daarpesje, dellie jeenjesh dåeriesmoerh utnieh sæjjasadtjem gaavnedh mij båatsoefaageles maahtoem åtna (jvnf. s. 11).
Daate faalenasse akte dåarjoe dan stoerre nasjonaale daerpiesvoetese skïemtjesåjhteridie, men lissine aktem abpesaemien dimensjovnem åtna dåårrehtimmienuepiejgujmie saemien bieleste Sveerjesne jïh Såevmesne.
Noerhte-Trööndeagen akte stuerebe låhkoe årroejijstie dan sïejhme barkoefaamoen ålkolen goh jeatjah fylhkh, jïh daesnie jïjnjh nuepieh dejtie eadtjohke barkose åadtjodh.
mij daelie faamosne dejtie saemien, såevmien
Lissiehtamme barkoe
Dïhte voestes boelhke lea akte gïehtjedimmie konvensjovneraeriestimmeste, gusnie dah guejmieh sijjen vuajnoeh tjïelkestieh dej aktegs kapihteli jïh artihkeli bïjre.
Jaepien 2013 Saemiedigkie aktine dahkoesoejkesjinie saemien kultuvrejieliemidie.
Såemies learohkh tjöödtjestieh, dah jåerhkieh aelhkie strategijh nuhtjedh (vuartesjh Ryöknedimmie vuelielisnie).
Daelie juhtieminie dejstie aerpievuekien saemien dajvijste Nöörjesne staari gåajkoe, mearan juhteme dajvi gåajkoe lea daamtajåbpoe ålkoelaantijste.
 tïjjem vadteme tjïrrehtimmien mænngan juktie maehtedh vuarjasjidh jïh
Rïjhkerevisjovnereektehtse gaskem jeatjah eevre tjïelkelaakan tjïerteste fer gellie aktöörh meatan.
Tjåadtjoehtæjja: Nordlaanten fylhkenålma Ajve akte julevsaemien maanagïerte gååvnese Nordlaantesne, jïh akte maanagïerte julevsaemien goevtesinie.
Ij ajve dejtie guaktide gieh pruvrijægan juktie aaj dej slïektide jïh voelpide.
Dïhte matematihken geometrije lea tjïelke jïh gåatan aktem rïektes vyörtegsvoetem jïh göögkelesvoetem vadta.
Jollebe vierhtieh aaj prostatacanceristie båetieh.
Lissine idtji raeriestimmie Jovsset Ántem jïh mubpieh plearoeh tsiehkesne feerhmh, mah joe lin noerhkemenænnoestimmieh jïebne sjïehtesjamme giehpiedimmien bïjre åådtjeme jïh tjïrrehtamme.
Ž Lihtsegh guht dej aamhtsijgujmie berkieh, tjoeverieh diedtem vuesiehtidh, saemiej kultuvrem vaarjelidh jih aaj ektievoetide ovmese dajvine gorredidh.
Dellie medisijnen abortem tjïrrehtamme.
Jïjtjemaaksove jollemaaksovetråahpen mietie
2.
Persen, Åge: Tijje
Siebriedahkedaajroe meatan vaaltasuvvieh fïerhtene åejviesuerkesne.
Reereme fïerhtem dispensasjovneohtsemem sjïerelaakan gïetede.
[Hattfjelldal:] Sijti Jarnge.
Dïhte voejhkelimmie saemien åålmeginie åarjelsaemien gïeledajvesne ulmine åtna åarjelsaemien gærhkoejieledem evtiedidh, jïh åarjelsaemien gïelem gærhkosne jealajidh.
10 millijovnh saemien kultuvrese gålkoen mænngan
Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemente, Maahtoedepartemente jïh saemiedigkie lin provsjektem ” Divvun 2 ” åvteste maakseme, mij dovne edtja staeriedimmievaaksjomem pryövedh jih syjhtedh noerhtesaemiengïelesne jïh julevsaemiengïelesne, jïh aaj staavemevaaksjomem åarjelsaemiengïelesne evtede.
Learohkh maehtieh veeljedh magkeres lohkehtimmiem sijhtieh, Saemien 2 jallh Saemien 3 gosse gelkieh 10 tsiehkien ulmide jaksedh. Gosse gelkieh Jå3 studijeryöjredimmie ööpehtimmieprogrammi ulmieh jaksedh jïh gosse gelkieh Jå2 barkoefaagi ööhpehtimmieprogrammi ulmieh eevtjedh jaksedh.
Daesnie leam vuesiehtimmieh jïh viertiestimmieh vaalteme nöörjen nasjovne- jïh identiteetebigkemistie akten nöörjen postkolonialisteles tïjjen, viertiestamme dejnie saemien tsiehkine 1970-låhkoen raejeste Saepmien nöörjen bielesne.
Sveerjen jarkoestimmesne saemiekonferanseste dïejvese ” samernas nationaldag ” åtnasovvi.
"Noere almetjh voenijste eerkin jih pleekin saemien maanide, daaroen jiehtsh "" finnungane ""."
Evtebe bïevnese gaskenasjovnaale barkoen bïjre lij jaepien 2006.
Learohkh dam mentaale taalesievem nuhtjieh gosse taalh stoeredahken mietie veesmieh.
– Noerh eah saemiepolitihkem pryöjjedh.
Lissine dle aaj dam barkoem vihtiestamme, maam tjïelte / fylhkentjïelte dorje juktie skreejredh jïh evtiedidh saemien gïelem, juktie latjkosne aaj akte evtiedimmiebielie.
Laante jïh vierhtiereaktah / Saemiedigkie - Sametinget
Pontius Pilatusen baelien njåvtasovvi,
Saemien tjaelijelearoe tseegkesåvva
Saaht guktie, dle hijven studijepoengedorjemasse åarjelsaemien gïelesne læssene.
saemiengïelen darjomh
Maanah aarehskuvlesne edtja dan vervesne årrodh guktie åajsoeh stååkedidh.
Goeven 6.
Soejkesjen våarome lea Gærhkoetjåanghkoen nænnoestimmie aamhtesisne KM 7/06, mij gihtji akten soejkesjen mietie edtja saemien gærhkoejielemem evtiedidh, gusnie edtja noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemien, jïh aaj dam gellielaaketje saemien kultuvrem gorredidh.
Vuartasjibie guktie lea jïh mejtie lea sjiehteles daan barkose.
eengelske baakoeh jïh lahtesh lohkedh, guarkedh jïh tjaeledh mah leah ektiedamme jïjtse daerpiesvoetide jïh domtesidie, aarkebeajjan, eejehtallemasse jïh ïedtjide
Jovna Zakarias Dunfjell
Jeatjah gaavhtan dïejvese ietniengïele åtnasåvva dovne Sveerjesne jïh Såevmesne.
Eatnemereeremen direktovraate Vierhtieh vijreåssjelidie 400.000
Teaterestuhtjem dåårje raasebiologijen bïjre / Kåanste- jïh kultuvrebarkoe / Kultuvrejieleme / Saemiedigkie - Sametinget
Maajh-jaevresne lea kultuvre-såafoe jih Sijtie Jarngen aaj diedte desnie jih aaj ekti vøøki barkoe.
Ij guhte maehtieh mijjen åvteste soptsestidh.
Moenehtsi protokollh jïh nænnoestimmieh daaroengïelese jallh Sveerjen gïelese tjaalasuvvieh jïh jis daerpies dovne saemiengïelese.
Jieleme jïh saemien siebriedahke tjuerieh nuepiem åadtjodh meatan årrodh politihkeles prosessine båatsoen mieride Nöörjesne.
Jis Gåatomemoenehtse veanhta moenehtsen nænnoestimmie lea ovreaktoes orre bïevnesi gaavhtan jallh jeatjah sjïeki åvteste, dellie moenehtse galka nænnoestimmiem jeatjahtehtedh jis dam sneehpes jïh aelhkie darjodh jïh ij giem irhkh dïsse jallh gien bïjre dïhte nænnoestimmie.
Daejnie dajvine tjuara dannasinie saemien gïelem eevtjedh lïerehtimmien tjïrrh, sijjieh tseegkedh gusnie saemiestidh, vierhtiealmetjh dåårrehtidh jïh saemien gïelem buerebelaakan våajnoes darjodh.
Krievvien juhtememöönstere lea bæjjese vaaran giesege jïh vuelielaantese daelvege, daate sæjhta jiehtedh mearan juhtemegeajnoe lea noerhte-åarjel Finnmaarhkesne, juhtemegeajnoe lea luvlie-jillie åarjeldajvesne.
Luvlie Romerike revisjovnedajve
Dellie maahtah meatan årrodh jïh dov hoksem nænnoestidh.
Mijjieh sïjhtebe aaj vielie daejredh guktie viehkieabparaate dejtie saemide dååste mah vædtsoesvoetem dååjrieh, jïh mejtie saemien gïele- jïh kultuvremaahtoe viehkieabparaatesne gååvnese, Vibeke Larsen jeahta.
Saemien reaktah
Dåarjegh mah leah nænnoestamme diekie sedtesåvva:
Kommisjovne aaj maahta goerehtimmiejgujmie jïh salkehtimmiejgujmie nïerhkedh, rïektes, histovrijen jïh rïekteles tsiehkiej bïjre, mah ulmiem utnieh aamhtesen konklusjovnide.
Bïevneste goerehtimmie- / dotkemelaavenjassem mïeresne akte aktebielie jaepievïerhke.
Dah tsiehkieh gusnie ij maehtieh lohkehtæjja klaassetjiehtjelisnie ööhpehtidh, laakevedtije
Kjellrun Wilhelmsen
Daan jaepien 25 jaepieh mænngan Gånka Olav V dam voestes Saemiedigkiem rïhpesti. Saemiedigkie akte illedahke aktede jihtseles jïh eadtjohke, men læjhkan aktede raeffies reaktavoetegæmhposte Alta-aamhtesen bïjre.
Dah guvvieh gaskeviermesne gaevnieh, jallh akten jeatjah gåvvan tjaelieh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Preventijvevierhtieh gusnie östrogene maahta vedtedh stuerebe vaahram vïrredamhpam åadtjodh.
Maahtoedepartemeente jïh Saemiedigkie leah aalkeme govlesadtedh salkehtimmien vijriesåbpoe barkoen bïjre.
Daan jaepien goh aarebi jaepiej libie meatan dennie nasjovnaale kampanjesne Manifeeste irhkemen vööste, jïh mijjieh jïjtsh darjomh sïjhtebe skuvline saemien learohkigujmie.
"Sijti Jarnge lea "" saemiej ektievoete jarnge. """
Lohkehtæjja edtja ööhpehtimmiem sjïehteladtedh gosse sisvegem jïh barkoevuekide sjïehtede gaajhkide learoehkidie.
Lissine lååjkedibie DVD, CD jïh tjoejegærjah.
Joekede tjirkijesijjide dejtie læstojde mah dejtie stööremes kvotientide utnieh.
Konsultasjovnelatjkoe staateles åejiveladtji jïh Saemiedigkien gaskem stuvrehte aalkoealmetjh Nöörjesne edtjieh meatan årrodh, jïh latjkoe jeahta edtja laaki jïh råajvarimmiej bïjre rååresjdih mah saemien iedtjh ryöktesth tsevtsieh.
- Mijjieh libie sïjhteme aelhkiehtidh dam nuepiem Saemiedigkien veeljemelåhkose tjaalasovvedh.
Vihkielommes maehtelesvoeth
– Mijjieh sïjhtebe hijven lidteratuvrem faalehtidh gaajhkide boelvide jïh gaajhkine saemien gïeline, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Mijjieh læstoem 10 biejjieh vöörhkebe åvtelen dam smöölhkebe.
Maahta ajve gïelebarkojne lyhkesidh jis voenges siebriedahkh aaj leah sïemes dan bïjre.
24 Ulmieh, haestemh, guhkiesmïeresne strategijh jïh råajvarimmieh
Laavkome
Åvtebealan
darjodh, leerehtidh jïh soptsestidh jïjtse tjaalegi bïjre mejtie skraejriem åådtjeme eengelskegïelen lidteratuvreste, filmeste jïh kultuvrelle lahtestimmievuekijste
Manne gegkestem daate dåarjoe viehkine sjædta jïh sïelth jienebem duekieh, saemiendigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
Dah lïerehtimmieulmieh akte sïlle juktie maahtoeulmide jaksedh.
Sïerredimmie jïh vædtsoesvoete aalkoealmetjenyjseni vööste tjuara nåhkedh / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Saemiedigkie sæjhta gaajhkh maanah jïh noerh edtjieh nuepiem utnedh saemien lïeredh desnie gusnie årroeh, jïh aaj nuepiem utnedh sijjen gïelem nuhtjedh aarkebiejjien.
 Utnijh saemien gïeleste
Raarvihken tjielteståvroe 19.06.2014 nænnosti mij edtja tjïeltesoejkesjen sïebriedahkedajvesne 2014 raejeste 2026 raajan årrodh.
Dagkerh öörnegh eah leah tseegkesovveme dejtie aerpievuekien saemien dajvide Finnmaarhken ålkolen.
Saemiedigkie galka jïjtse barkoem nænnoestidh noerhtelaanti, regijonale jïh gaskelaanti åårgani tjïrrh - guktie IN-ine (FN).
Barkoedåehkie edtji aaj vuarjasjidh mejtie akte jïjtse maahtoejarnge lij byöreme tseegkesovvedh, mij sjiere maahtoem saemien gïelen jïh kultuvren bïjre åtna, kriminaalehoksen åårganisasjovnestruktuvren sisnjelen.
Sijjieh saemien kultuvrebarkose / Kultuvrejieleme / Saemiedigkie - Sametinget
smaarehgïeline jïh svöörjesne edtja darjoemisnie årrodh.
Jovkemisnie saelhtie jïh kråahpe dam daarpesje jïh hïerven sjædta.
Hearrine jallh diakonine soptsestalledh Gosse guhte sealadamme dellie iemie jaemiedistie bïlledh jïh båasarostedh.
Daesnie maahtah laavenjostoelatjkoem lohkedh.
Bïevnesh saemien gïeli bïjre / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
Saemiedigkie lea gellien aejkien tjïertestamme daerpies vijriedamme öörnegh sjïehtesjidh juktie aarhtsem vuetjedh saemien dajvine.
Saemiedigkien kultuvremojhtesereereme lea gaajhkine saemiedigkien kontovrine.
Saemiedigkie aktem buerebe dïedtejoekedimmiem jïh iktedimmiem gïeleråajvarimmijste sæjhta, jïh daan sjïekenisnie gïelejarngide vuajna goh iemie laavenjostoeguejmieh.
Guktie datnine daan biejjien: Daan biejjien leam eevre madtjeles.
Dah golme byögkeles saemien gïelh, noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemien govlesuvvieh joekehts dajvine, jïh daerpies daajroem utnedh guktie dah saemien gielh åtnasuvvieh laanten ovmessie bieline.
Dïhte mietehte daate maahta haestiedihks årrodh
Statistihke jïh aarvehtse
Nimhtie edtjieh daajroem dovne saemiej madtoen, kultuvren jih ektievoeten bijre åadtjodh.
Arkitektovneles guelmie
Dan mænngan barkoem heejhtin juktie aktem jïjtse åarjelsaemien kultuvrejarngem tseegkedh, jïh sijjeste eelkin barkoem stuvredh råajvarimmiej vööste.
Nænnoestehteme jïh jealajimmie dehtie luvliesaemien/skoltesaemien gïeleste lij jarngesne prosjektesne.
Lohkehtæjja maahta jïjtje giehtjedidh mah darjomh mij bööremes sjeahta learoehkidie, jïh dan mænngan ööhpehtimmiem sjïehteladtedh dan aktegasse.
Lohkehtæjjadåehkesne lohkehtæjjah maadthskuvlijste jïh jåarhkeskuvlijste Tromseste jïh Finnmarhkeste.
Pollisen IKT-øørnegh eah nuekies hijven juhtieh.
Saemiedigkieraerien tjïelkestimmie dajven jïh byjresen bïjre maam stoerretjåanghkose buakta goeven lea akte bielie dehtie barkoste aktine orre dajve- jïh byjresebïevnesinie, Akte bïevnese mij edtja bijjemes jïh guhkiebasse våaroehtimmieh bïejedh Saemiedigkien politihkese dajve- jïh byjresegyhtjelassine.
Soejkesjeprogrammem darjodh laaksetsiehkesne soejkesje- jïh bigkemelaaken §4-1 jïh 11-13 tjåådtje.
Aaj komparatijve tjelmine gïelem edtja gïehtjedidh, guktie gïele jorkese jïh guktie medija saemien deadta.
Idtjim dellie ussjedh skuvle aaj Borkenesesne meehti sjiehtedh.
Portrehth soptsestieh maam learohkh leah vuesiehtamme dah haalvoeh, jïh eah haalvoeh
teeksth utnedh, mejtie gærjagåeteste, gaskeviermeste jïh medijistie veedtjeme. Dejtie galka vierhtiedidh, laejhtedh jïh vuesiehtidh mij gaaltijidie åtneme
Sïjhtebe aaj stuerebe dåårrehtimmiekampanjine nïerhkedh, guktie maehtebe stuerebe bieliem dåårrehtimmiedaerpiesvoeteste dåastodh tïjjen åvtese.
- sisvegem vaajeste jïh såemies bielieh tjaaleginie vierteste jïh dej bïjre ussjede, jïh jïjtse mïelh tjïelkeste jïh buerkeste guktie såemies viehkiedïrregh tsevtsieh
åvteste vihkeles ryöknedimmine barkedh goh akte uvtemesth tjiehpiesvoete.
Dåarjoe seminaarese Båatsoelaaken jïh almetjereaktan bïjre
Dåarjoe seminaarese Båatsoelaaken jïh almetjereaktan bïjre / Båatsoe / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Daate sjeahta gaajhkide kristeme aalterisnie 0-18 jaepieh, saaht guktie svihtjemevoete lea.
Barkoe- jïh jieleme
Gïelejarngh sijhtieh aaj maehtedh vielie leavloem bïejedh aerpievuekien daajroem tjöönghkedh mah annje dajvesne gååvnese.
Dan åvteste dle joekoen vihkeles daam bïejedh dan politihkeles aalkoealmetjeagendese.
hammoen, sisvegen jïh åssjelen bïjre soptsestidh lidteratuvresne, teaterisnie jïh filmesne
- tjaala aelhkies raajesigujmie jïh teekstegårredimmine, jïh såemiesmearan ortografijem jïh tjaelemenjoelkedassh haalvoe
Ij daarpesjh jïjtje daajra gie fiejliem darjoeji jallh maam båehtjierdimmeste liejmie dïhte nuekies deahpadimmiem bæjhkohte.
Teema Aamhtese Politihkere / krirrie Maam politihkere / mij lahteste krirrie veanhta
Jonna - guhkene tjoeperdimmieraasten bijjelen
Maanagïerte jïh lïerehtimmie
Jïjnjh nikotijne jïh koffeine maahta asvem sjïdtedidh jïh destie nåekebe åara.
Vaahram vïrredamhpam åadtjodh jienede gosse buajtehks, eejhtegh jallh åerpenh åtna gie vïrredamhpam åadtjoeji åvteli 50 jaepien båeries sjïdti jallh jis jïjtje vïrredamhpam aarebi utni.
Akte teatereproduksjovne maahta gaajhke årrodh, aktede aelhkie monologeste akten stuerebe teaterevuesiehtæmman gelliej aktöörigujmie.
Jïjnjh tjaebpies guvvieh gååvnesieh dejnie raeriestamme nedtievierhtine.
- Annje vihkeles fokusem utnedh vaarjelæmman, nænnoestæmman jïh evtiedæmman dejstie saemien gïelijste, Jåma jïh Aasrud jiehtiejægan.
Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemente lea dan gaavhtan dej minngemes luhkiejaepiej miedtie aalkeme ovmessie råajvarimmieh saemien gïelese.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Gieh leah tjirkijinie krirreste dov fylhkeste daan boelhken ?
Maahtoelutnjeme jïh dåårrehtimmie
Dïhte sæjhta jiehtedh gaajhkesh reaktam utnieh viehkiem åadtjodh saemien gïelesne gosse tjïeltine jallh jeatjah byögkeles etaatigujmie govlesedtieh.
Seamma tïjjen goh fïereguhte edtja aarkebiejjien gïelem hïejmesne veeljedh, dle aaj fïereguhten dïedte saemien nåhtadidh ovmessie tsiehkine.
Håalemh leah bæjhkoehtamme dejnie gïeline håalijh mijjese dejtie deelleme.
-Gosse mijjieh mïerhkevaaroebïgkemem jïh maahtoelutnjemem tjarke dåarjedibie daelie jïjtsh studijigujmie, dle aaj iemie bïhkedæjjajgujmie dåarjoehtidh mah maehtieh vytnesjæjjide viehkiehtidh orre teknologijem åtnosne vaeltedh, jïh vielie maarkeden vööste stuvreme sjïdtedh, raerielïhtsege Marianne Balto jeahta.
Ž Maam datne tuhtjh, guktie edtjebe dåemiedidh gosse noerh eejhtegh sjïdteminie ?
Mijjen illedahkh dan åvteste daejriehtieh doh båatsoesaemien årrojh sïerreden dahkoeh gaajh jïjnjem dååjroeh.
Joekedimmie aamhtesesuerkijste: Aili Keskitalo
buerkiestidh mij gaskesadtemem dijpie jïh guktie maahtoem daen bïjre maahta utnedh gosse gïeline jïh teekstsigujmie barkedh
Dågka lea aaj dovres, jïh destie njavsodh, båajhtode kondisjovnem jïh vaenie sekselastoem åådtje.
Dongkijen nomme (skuvle, darjoe, goevtese j.p)
- Åasah tjoejese jïh tjoevkese
Jåartaburreste bælla saemien dajvine
Reerenasse sæjhta dan åvteste aaj båetijen biejjien lïhke Saemiedigkine barkedh juktie vaarjelidh jïh nænnoestehtedh dejtie saemien gïelide, Rigmor Aasrud jeahta.
Jaahkenelkien, Aanna: Luste lohkedh, Samisk utdanningsråd, 1996 Hefte og kassett.
Almetjh daejnie tjïeltine stuerebe reaktah utnieh lïerehtimmiem åadtjodh jïh saemien nåhtadidh, goh almetjh reeremedajven ålkolen.
Skuvlen akte vihkeles sijjie edtja saemien learohki reaktah gorredidh daennie dajvesne.
Strategijh:
Healsoe- jïh skïemtjehoksen dïedtemoenehtse (Hälso- och sjukvårdens ansvarsnämnd)
Dåaktere beavna pryövenassen resultaatem dan mænngan.
Njaalmeldh gaskesadteme
Dan åvteste dah sijhtieh jïjnjh aelhkie laavenjassh utnedh, jïh eah sïjhth ulmiejaksemem möölehtidh,
EN’n generalekrirrie sjæjsjalin goeven 2010 aktem veartenekonferansem tjïrrehtidh aalkoealmetji bïjre jaepien 2014, gusnie ulmie edtja årrodh aalkoealmetji reaktijste, mah leah akteraeresne moenemigujmie EN’n bæjhkoehtimmine aalkoealmetji reaktaj bïjre (aalkoealmetjebæjhkoehtimmie).
Saemiej reaktah ietniengïelem lïeredh jïh øøvtiedidh lea NSR-se vihkeles prinsibpe.
Dam matematihkeleslaakan buerkeste aktine maalline mij gïertesåvva, jïh illedahke destie toelhkestamme sjædta tjoevkesisnie dehtie voestes tsiehkeste.
Dïhte matematihken geometrije lea tjïelke jïh gåatan aktem rïektes vyörtegsvoetem jïh göögkelesvoetem vadta.
Bööremes baaja maanam jïjtje nænnostidh man jïjnjh ååjse.
Dïhte sojjehtje jïh skaepiedihks vuajnoe jarkelæmman jïh orreussjedæmman lea akte vihkeles aarvoe saemien jielemeevtiedimmesne aaj daan biejjien.
Soejkesje- jïh bigkemelaake
Daesnie aaj såemies jeerehtsh sjædta man åvteste ij leah sjyöhtehke dïenesth maaksoej vööste mööledh viehkine ajve jaepietabellide lohkedh.
Dah ekonomeles tsavtshvierhtieh åajvahkommes TRD'ste båetieh, mij stillie vierhtieh edtjieh årromevåaromem jïh aarvoesjugniedimmiem nænnoestehtedh dajvine jïh laantebieline gusnie sjïere haestemh.
Jis akte soejkesjamme råajvarimmie lea aktene ovvaantosne kultuvremojhtesigujmie, dle badth reereme sæjhta nyöjhkedh.
Akte jeatjah sjïere sijjie lea Ceavccageađgi/Mortensnes Unjargan tjïeltesne.
Raerie edtja saemien gærhkoejielemem Dennie nøørjen gærhkosne evtiedidh, vaarjelidh jïh iktedidh.
Gaajhkh gïeh healsoe- jïh skïemtjehoksebarkijidie govlesuvvieh, seamma jis tjïeltesne, laantedigkesne jallh privaate healsoesïeltesne berkieh, maahta bæjhkoehtidh.
Akte vihkeles ulmie programmine lea aaj aktem viermiem aktööri gaskem sjugniedidh.
Scenetjiehpiedæjjah eah maehtieh scenesne tjåadtjodh aktine logo’ine gaarvojne.
Akte stoerre daerpiesvoete teermh evtiedidh jieniebinie siebriedahkesuerkine, jïh joekoen åarjel- jïh julevsaemien gïelesne.
Daelie jïjnjh barkoenommh maahtah.
– Mijjieh libie Saemiedigkien bieleste pryöveme dejtie gåaskodh daennie aamhtesisnie, men gaatesjen ij vååjnh goh mijjieh dam buektiehtibie.
im daarpesjh baakoeh daamtaj ohtsedidh gosse tjïertestem
Seamma tïjjen aaj jienebh scenetjiehpiedæjjah mah tuhtjieh bööremes engasjementem åadtjodh ovmessie teaterijstie jïh prosjektijste juktie sijjen tjiehpeles vuekieh evtiedidh, jïh olles aktene onne teateredåehkesne dabrenh.
Dïhte mij seapan vååjnoe goh joekehts gïetedimmie, ij leah mij akt jeatjebe goh akte råajvarimmie mij lea daerpies juktie seammavoetem, jïh seamma nuepieh gorredidh.
Jis feejjen ålkone årrodh jïh kultuvrem dååjrehtidh, dle eevtjebe Raarvihkese syøkedh.
4.4.5.2 Viertiestimmie aarebi goerehtimmine Finnmaarhkesne
Dïhte learohke mij jeenjemes kåarhth åtna, dïhte spealem vitnie.
Regiovnale evtiedimmieprogramme (RES) Noerhte-Trööndelage 2013
• Jeatjah ålkoelaanten staatenårrojh mah 18 jaepieh illeme eannan 2015 nåhkeme, jïh mah leah vïhtesjamme orreme goh årroje Nöörjesne iktemearan dej golme minngemes jaepiej, veeljemebiejjien åvtelen.
Aarvoe mïrrestallemistie, meatan årrodh siebriedahkesne jïh evtiedimmie demokrateles tjiehpiesvoetijste leah vihkeles biehkieh siebriedahkedaajrosne.
Saemien voestesgïeline: bïhkeden nasjovnaale væhtah ulmiejaksemasse galhkuvevuarjasjæmman 10. daltesen mænngan
Edtja aaj maehtedh gïetedidh jïh bïevnesh nuhtjedh guvvijste, filmijste, graafijste, tabellijstie jïh kaarhtijste, jïh bïevnesh ohtsedh vihties ulmine, gaaltijh laejhtehkslaakan vuarjasjidh jïh dejtie voerkeslaakan veeljedh jïh hiejhtedh.
Råajvarimmie 70 Saemien plaerieh – lissiehtamme åtnoe julevsaemien jïh åarjelsaemien gïeleste
Pryöven aajkoe lea learohkh damtijidh mej viesjies goerkese jïh viesjies ryökneme- jïh ryöknedimmietjiehpiesvoeth.
Daan sjïekenisnie lea daajroe kultuvri bïjre Saepmesne meatan, jïh saemiej tsiehkie goh aalkoe-almetjh.
Mohte åadtjoejim liegkedidh målsohth aejlegi !
Voerkesvoete jïh jearsoesvoete jïjtse bïjre maahta
- Aaj desnie gusnie maehteles almetjh saemien gïele- jïh kultuvremaahtojne gååvnesieh dle akte haesteme orreme daejtie barkojde seehtedh saemien dajvine.
Mohte ij leah saatnan.
Jïlhts pryövenassem maahta gïervebe sjïdtedh lohkedh.
Jaepien 2008 idtji akte studijepoenge julevsaemien gïelesne dorjesovvh.
gosse starnebarkijh ohtsieh starne Noerhte maahtoem saemien gïelesne jïh kultuvresne goerehte jïh bïevnestahketeekstesne bæjhkohte jis syökijh seammavuekesne vierhtiedidh dellie ohtsije gien maahtoem saemien gïelesne jïh kultuvrisnie åvtese sjïdtedh.
Saemiedigkie lea sov barkoen tjïrrh gööleme-aamhtesigujmie jïh Mearoegaedtiemoenehtsen gïetedimmine buektiehtamme jarkelimmieh tjïrrehtidh jïh lissiehtassh åådtjeme Mearoevierhtielaakesne, Meatanårromelaakesne jïh Finnmaarhkeslaakesne mah voenges aajhterevoetem jïh reeremem nænnoestehtieh.
Jis almetjiryökneme gaaltijinie åtna, dellie vuajna taalem kymrijeutnijh lea voestes aejkien tjuetie jaepesne aalkeme jienedidh.
Maehteles
Dellie byöroe aaj daejredh dellie råållamaallide jïh hoksealmetjidie giehpede dejtie maanide mah sjïere hoksem daarpesjieh.
Naemhtie darjodh
Dellie orre cellepryövenassese gohtje.
Daate dov læstoeh, jïh nænnoste man mietie edtja dåeriedidh, guktie sæjhta rïevhkestimmine darjodh.
Tæjmoeh leah 60-minudten ektievoetine
Lihtsegh edtjieh Samiedigkine laavenjostedh jih fylhkigujmie barkedh jih nimhtie bøøremes njoelkedassh eadtjalgehtedh.
Gulahalan - noerhtesaemien gïelekuvsje
7.
Jïjnjh dejstie vïhtesjadteme kultuvremojhtesijstie, joekoen doedterisnie, maahta årromesijjieh vuejnedh gusnie båatosesaemieh orreme boelhki, jallh vuejnedh desnie lin bovtsigujmie gïehtelamme aarebi.
Båatsoen jïh duedtien lïerehtimmiekontovre 1,5 mill. kråvnah åådtje duedtien lïerehtæjjaöörnegasse fïerhten jaepien.
Saemien gïeleguedtijh vyörtegs daarjoem utnieh saemien gïelen bïjre, jïh daerpies dam daajroem nåhtadidh gosse edtja saemien gïelem evtiedidh.
Jis dah maam akt gaevnieh mij ij leah guktie edtja, dellie åådtje orre goerehtæmman båetedh.
Vuarjasjimmien ulmie lea aktem guvviem åadtjodh dovne guktie dåarjoedåastojh dåarjoem Saemiedigkeste nåhtadieh, jïh guktie Saemiedigkie jïjtje dejtie dåarjoeöörnegidie reerie.
Aelhkies soptsestallemem utnedh:
Gaskoeh kolonnesne learohkh tjaelieh mij lea tjåenghkies dejtie gøøkte kultuvride.
nommem bïejedh jïh funksjovnem buerkiestidh naan byjngetje jïh sisnjelds bielide almetjekråahpeste
SAERNIESTIMMIE
laaken mietie. Joekoen dïedtem sjädta goh vaarjelidh jïh freemjedh dejtie nasjovnelle
Mearan ohtsije ajve maahta såemies barkoeh bijjieskieresne darjodh, dle goerehtimmiereaktan aajhtere maahta kjernepryövenassh bovresjidh jïh raejkieh deavesne kroehkedh.
Båatsoealmetjh åarjelsaemien dajvesne stoerre tråjjem utnieh (98 %) jïh barkoefaamoem (95 %), jalhts jeenjesh (74 %) aaj jiehtieh muvhtine barkoe-aavoe maahta gaarvanidh.
Saemiedigkie orre veeljemeøørnegem åådtjeme mij lea daan jaepien saemiedigkieveeljemistie skiereden.
Annje vueliedimmie saemien dajvine
Orre boelve maanajgujmie mah saemiestieh sjïdtedeminie.
Gaajhkesh mijjieh gïelem vaarjelibie gosse dam nuhtjebe.
Arkitektovneles guelmie
Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo lij akte dejstie aalkoehåalijijstie rïhpestimmesne EN:n generaalekrirrien veartenekonferanseste aalkoealmetji reaktaj bïjre skïereden 22.
ovmessie adjektijvh nåhtadidh juktie gïelem vielie gellielaaketje darjodh
Daate bïevnese lea ussjedamme aajhteridie jïh utniejidie vaarjelamme saemien gåetijste.
teeksth öörnedh, gusnie tjïelke ulmie lea jïh aamtesen mietie dïejveldamme
Jïlleskuvlh jïh universiteeth
Sæjhta daerpies årrodh vuarjasjidh mejtie gïelebiesieh byöroeh meatan vaaltasovvedh goh akte bielie dehtie sïejhme lïerehtimmiefaalenasseste, jïh meatan vaaltasovvedh nænnoestamme mierine.
Politijejïlleskuvle lea, dan gaskesadteme- jïh skreejremestategijinie, vuajnoe almetjh unnebelåhkoste skreejredh, dan nuelesne saemieh.
Daate alternatijve lea dejtie learoehkidie mah eah lïerehtimmiem saemiengïelesne maadthskuvlesne åtneme, jïh mah sijhtieh dejnie aelkedh jåarhkeskuvlesne.
Fjovlegöölememoenehtse nammoehtamme
Edtja aaj nuepieh vedtedh studijemaahtoem skååffedh, guktie maahta jåarhkedh sïejhme studijigujmie mænngan.
Teekste- soptsestæmman-systemem edtja evtieididh sïejhme åtnose, jïh edtja maehtedh ovmessie teekstesåarhth lohkedh jïh gaajhkh bielieh gïetedidh dehtie saemien grammatihkeste jïh reaktoetjaeliemistie eensilaakan.
Marta Jåma Snåasen gærhkose aaj hearran lilla stolam saemien vuekiej mietie ditnine gååreme.
Reakta saemien lïerehtæmman byöroe aaj mijjen unnemes maanide feerhmedh, mubpie presidente Laila Susanne Vars jeahta.
Åarjelh-saemien dajve daarpesje stynkehke institusjovnh mah maehtieh saemiej iedtjide gorredidh.
Maahtoe matematihkesne lea akte vihkeles dïrrege fïereguhtese, jïh faage maahta våaromem bïejedh juktie vielie ööhpehtimmiem vaeltedh faagesne jïh meatan årrodh barkoejieliedisnie jïh darjoeminie eejehtallemisnie.
Jaepien 1848 dle reerenasse jïh stoerredigkie jiehtieh staate lij aajhterinie orreme Finnmaarhken dajveste, joe dejpelistie.
Vuesiehtimmieh gaahpode sjïerehoksh leah tjelmieoperasjovnh.
Noerhte-Trööndelagen fylhkentjïelte 1 186 250 kr
Naemhtie dah bïhkedassh edtjieh viehkiehtidh eatnemevåaromem gorredidh saemien kultuvrese.
Daelie gåetieluhpesne årroem skuvlen lïhke Kirkenesne.
Learohkh aaj strategijh evtiedieh dejtie mubpide ryöknedimmiesåarhtide.
Mohte maahta vaejlievualanimmie daalhkesidie maanese vedtedh jis sagkes skeajmede vaejleste sjædta, vuesiehtimmien gaavhtan kråahpe baektjede, nyjhkestalla, ij sïjhth byöpmedidh jallh jovkedh, gåårelaakan åara jallh vïevtjerostoe.
4.1.1.1 Båatsoe lea materijelle våarome saemien kultuvrese
goerehtimmie aaj vuesehte onne jeajtahdehteme lij orreme.
Åvtelhbodti bïevnese reereme-aamhtesisnie seedtesåvva åvtelen aktem askem mænngan ohtsemem dååsteme.
78 48 42 91/
Dïsse lissine lea vihkele saemiengïelem åtnose bertedh bievnese- jïh gaskesadteme teknologijesne (IKT), guktie nuerebe boelve gaajhkine dajvine saemiengïelem soptsestimmiegïeline bæjjanieh.
Göökte almetjh leah traumatiseradamme, fïereguhtelaakan.
Eevre daerpies gaajhkesh dovnesh dïedtem vaeltieh tsiehkiem staeriedidh.
Lohkehtæjja minngedsgeatjan aktem lahtestimmiem vadta.
Njaalmeldh govlesadteme
Várjjat Siidam buakta goh Nöörjen raeriestimmieh UNESCOn vearteneaerpielæstose / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Jåma, Albert; Joma, Liv Karin, Granefjell, Aasta Joma: Gorredh gïelem – Barkoegærja !, Fylkesmannen i Nordland 2004
Dåehkie dejtie reaktide åtna dan prosjektese Kristusen gievlie.
Dah sertiestimmieh darjoeh.
Laejhtemegïetedimmie dorjesåvva Klijma- jïh byjresedepartemeenteste.
– Tjoerebe healsoesïeltemodellese vuartasjidh.
Gosse lååvkesovvebe gærhkoe-åålmegen lihtsegh sjïdtebe.
Studeenth tjuerieh nuepiem åadtjodh saemien faageterminologijem lïeredh guktie dah buektiehtieh saemien nuhtjedh sijjen barkosne ööhpehtimmien mænngan.
Julevsaemien dajvesne tjuara aktem lohkehtæjjam ööhpehtidh fïerhten mubpien jaepien.
Jis daerpies gåetiem bueriedidh, edtja dam darjodh Saemiedigkine ektine.
Jaememe jïh juvleme
Daate joekoen nåake gïelen sijjien gaavhtan siebriedahkesne, jïh maahta guhkiebasse dejtie illedahkide goerpedehtedh mejtie laaki tjïrrh åådtjeme.
4. Gïehteldimmiekonsesjovne Mineraalereeremen direktovrateste lea daerpies jis edtja mineraalegaavnoeh evtiedidh mah leah stuerebe goh 10.000 m3.
Maahta skaarah jallh skïemtjelassh vedtedh, aaj dorje guktie dåeriesmoerine jallh vaahreles tsiehkine båata.
Jis hoksebarkijh suvmieh maana irhkesåvva edtjieh barkijh dagkerh sovmemh sosialedïenesjasse bæjhkoehtidh, mij edtja dam goerehtidh jïh eventuelle dam polijsese bæjhkoehtidh.
Dïhte dåarjoem åådtje presidentekandidaateste Aili Keskitalo mij tjïerteste båatsoe Fovsenisnie lea vihkeles ij ajve dan åarjelsaemien gaavhtan, men abpe saemien siebriedahken gaavhtan.
Daerpies lissie gåatoeminie, daate sæjhta jiehtedh dajvh mah eah åtnasovvh fïerhten jaepien, men mejtie bovtse daarpesje gosse v.g gåatome galma lïemkedahken mænngan, jïh sïejhme gåatomedajvh eah maehtieh åtnasovvedh.
Gietedamme
Orre jaepeste 2014
Baernide maehtieh dah sekseåssjelh darjodh aelhkebe garresem åadtjodh.
Ij maam akt darjoeh jis barre ånnetji byöpmede såemies biejjiej.
Saemien lïerehtimmie – reaktah jïh dïedth
gaskem jeatjah dejnie jaahkoevoetine mah gårrelgieh åålmegidie jïh gyrhkesjimmieektievoetese, gusnie saemieh tjåanghkanamme.
Hijven sjïekieh ij rïevhkesth:
sisvegem analyjseradidh jïh åtnoem viehkiedïrregijstie vuarjasjidh tjaaleginie mah leah veedtjeme ovmessie digitaale meedijijstie
Learohkh gelkieh elliesvïhnesjimmieh åadtjodh.
Barkoedåehkie aaj raereste vuekieh guktie edtja ovvaantoeh loetedh nöörjen jïh sveerjen båatsoesïjti gaskem.
c) Orre aajkoenænnoestimmie maanagïertese darjoeji guktie mieriesoejkesje maanagïerten sisvegasse jïh laavenjasside tjoeri ånnetji staeriesovvedh.
Maja Kristine Jåma lea akte dejstie noerijste mah akten båetijen aejkien åvteste båatsosne gæmhpoeh.
Maahta nåajsan sjïdtedh jallh tjoeleskïemtjelassh åadtjodh jis gijhkierdamme
Daaletje
Lïhtsegh noerhtelaantij åårganasse saemien gïelemoenehtse (sgM) veeljie lihtsegistie gïeleståvrosne.
maanaguedtij reektesisnie Reakta mealtan orreme saemien maanaj jïh noerij åvteste dah noerh jeehtin gïele lea vihkeles faktovre evtiedidh jearsoes identitetem – jïh medijah dan vaenie aamhtesh åålmehtehtieh saemien noeride.
Maahta pryövenassem åadtjodh darjodh juktie dåaktere sæjhta goerehtidh jis cancerecellh gååvnesieh prostatareavseste.
Aaj Nöörjesne jïh saemien siebriedahkesne.
Stuerebh haestemh lohkehtimmesne jijhtieh gusnie voestesgïele jïh mubpiengïele joekehtedtieh duhtie mubpeste.
Konsultasjovnebïhkedassh vaarjelimmiesoejkesjebarkose
Försäkringskassan / tjirkijekassa jïh försäkringsbolag / tjirkijebolaagh
- Saemiedigkie skraejriem veelti daan barkose dan åvteste mijjieh vuajneme lea daerpies fïereguhten reaktam gorredidh saemien nuhtjedh aarkebiejjien, vuesiehtimmien gaavhtan maanagiertesne, skuvlesne, gosse healsoedïenesjh daarpesje jïh gosse byögkeles etaatigujmie govlehtalla sïejhmelaakan.
Ohtsh dåarjoem
gïehtjedidh jïh voejhkelidh baakoej tjoejenassi, rijmi jïh raajroejgujmie
Saemiedigkie jïh Byjresedepartemente råårestallin jïh seamadin akten orre soejkesje- jïh bigkemelaaken bïjre boelhken 2006- 2007.
Vuajnoeh saemien båatsoen bïjre politihkeles prioriteradimmine gaavna gusnie båatsoen reaktavåarome, gåatomelaante jïh juhtemegeajnoeh tjuerieh jeatjah siebriedahkeiedtjijste antanadtedh (v. e. tabelle 4.8).
Tjïelte ohtsemem Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeentese seedtie
Saemien stååkegaevnieh fååtesieh, reektehtse vuesehte
Saemiedigkieraerie lea tjåanghkan dåårjeme 15 millijovnh kråvnah dåarjojne healsoen, kultuvren, jielemen jïh lïerehtimmien sisnjeli tsïengelen 2014 raejeste.
Saemiedigkien göölemepolitihke aktem nænnoes fokusem åtna dan unnemes vïnhtseveahkan reaktah gorredidh jïh nænnoestehtedh mearoegaedtie- jïh fjovlegöölemasse.
Kommisjovne tjuara dannasinie jïjtje hoksedh dah rïektes jïh histovrijen tsiehkieh mah leah daerpies gosse edtja reaktatsiehkide tjïelkestidh, aktem eensi salkehtimmiem åadtjoeh.
Dåarjoe juakasåvva N-T Teatere-siebreste / N-T Teatersamlag.
Jeatja barkoe reereme-lihtsegidie lea eadtjaldehtedh jih barkedh guktie kultuvre-såafoe mij Sijti Jarngese veadtaldihkie, bigkesåvva.
Båeries gåetieh leah akte gaaltije gusnie daajroe gååvnese, jïh histovrijh dej bïjre lea vihkeles gorredidh båetijen aajkan.
Aavodem eksamenidie illedh jïh jåvle-eejehtallemem vaeltedh !
Akte vihkeles dåarjoe juktie vædtsoesvoetem jïh daaresjimmiem nåhkehtidh lea nyjsenidie ööhpehtimmiem vedtedh.
Båatsoeburriejreereme
Gelline aalkoealmetjesiebriedahkine dle ij leah nuekies laakh jih reaktaöörnegh juktie nyjsenæjjide vaarjelidh.
Dïhte sïejhme gosse voestes aejkien seksem utni jeatjhlaakan sjïdti guktie lea ussjedamme.
ovmessie klaerine buakta.
Sæjhta vihkeles årrodh råajvarimmiejgujmie nïerhkedh dåårrehtimmien jïh maahtoelutnjemen gaavhtan.
- Mijjieh saemiedigkieraeresne sïjhtebe dam saemien siebriedahkem haestedh mijjine ussjedadtedh.
Edtja illedahkide nåhtadidh juktie darjodh jïh råajvarimmiejgujmie nïerhkedh mah darjoeh guktie saemien gïelh gorresuvvieh jïh evtiesuvvieh.
Båatsoem nænnoestahta goh jieleme jïh aarvoesjugniedimmiem jieliemisnie lissehte
3. JIELEMEPOLITIHKELES HAESTEMH JÏH NUEPIEH...
Tabledtesne gestagen (gulkroppshormone).
Tjaaleldh gaskesadteme
Dovne oktegh vihkele gaskelaanti barkoem gorredidh, jïh Nøørjen jïh noerhtelaanti åejviej gujmie ektesne.
Barkoe gaavnoes Healsoe- jïh håksoegoevtesisnie Raarvihken tjïeltesne.
Lohkh vielie Gulliegielen bijjre
Vaeltieh learoehkidie meatan Datne byörh learoehkidie meatan vaeltedh gosse pryövem gïehtjedh mænngan.
viehkiedïrregh åtna goerehte jïh voerkes vuekine geavaha
Dåarjoeöörnege saemien gïeleprosjektide ræhpas ohtsememieriem åtna 2015 raejeste.
Njaalmeldh gaskesadteme
Dïhte barkoe orre mineraalelaakine lea ryöhkeme bijjelen 10 jaepieh.
Gaskenasjovnaale konvensjovnh jïh bæjhkoehtimmieh
Bïevnesh learoehkidie
Visuelle learohkh
Edtja meatan årrodh gosse sjæjsjalimmieh vaaltasuvvieh reeremisnie guelievierhtijste
Dïhte åålegh nuepie dejtie skïemtjehoksepolitihkeridie laejhtedh gïeh politihken dïedtem laantedigkesne jallh tjïeltesne utnieh.
Jåa3 studijeryöjreden ööhpehtimmieprogrammh
Teknihkeles jïh jeatjah barkijh goh: Kluhtierdæjjah, måaladæjjah, rekvisitöörh, gåarojh, tjoevkese- jïh tjoejeteknihkerh, sminkadæjjah, inspisienth, teknihkeles scenebarkijh.
Pettersen, Torunn og Johanne Gaup (2001): Kartlegging og utredning av offentlige samiske informasjonstjenester.
Naakenem mïedtelidh jallh irhkedh gaskeviermesne lea seamma luhpehts goh skuvlesjaljesne, geajnosne jallh eejehthgaertienisnie.
Lihtsegh edtjieh tsevtsiehtidh ektievuekiebarkoem vaarjelæmman gusnie kultuvre-mojhtsh, kultuvrelaaken gaavhtan. Vuartsjh tjaalegem gusnie tjåådtje diedte-joekedimmien bijre, kultuvre-laaken mietie, §3 ektievuekiediedte.
7.
Dovne tsavtshvierhkien bïjre åålmegisnie jïh nænnoestimmiej bïjre abpe Svïenske gærhkose.
Edtji aaj vuarjasjimmiem nåthadidh goh akte våarome gosse edtjin aelkedh guektiengïeledåarjoen joekedimmienjoelkedasside jarkelidh.
Dan åvteste saemielaaken gïelenjoelkedassh jorkesieh guktie dah abpe laantem feerhmieh, dle daerpies joekehts njoelkedassigujmie.
Gaajhkh nyjsenæjjah byöroeh dej njammah jaabnan goerehtidh.
Bïevnesh jïjtsistie vaarjelamme saemien gåetiej bïjre / Saemien gåetievaarjelimmie / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Jis datne aajhtere aktede båeries saemien gåeteste, jallh dov lea voenges daajroe saemien gåetiej bïjre jïh sïjhth daejnie viehkiehtidh, maahtah Saemidigkine govlesadtedh.
Maahta deehkehtidh, tjuvliestidh jïh jïjnjh jeatjah darjomh guktie ostem åadtjodh.
Gosse dïhte ållesth studijepoengedorjemasse saemien gïelesne læssene, dle saemien siebriedahke læjhkan vitnije, saaht mennie institusjovnesne studijepoengh dorjesuvvieh.
Dïhte akte hijven nuepie dam aarkebiejjiesaemien nåhtadidh.
Moenehtsh
Saemiedigkie raeriestimmieh sæjhta saemien kultuvrejielemeaktöörijste
Maahta sohtehtihksraeriestimmiem saemiedigkieraaran buektedh.
Moenehtse edtja vaarjelidh eejhtegi jih learohki iedtjh skuvlen-ektievoetesne jih barkedh guktie buerie ektesvuekie-barkoe skuvlen jih hiejmen gaskems sjædta.
Daelie maehtieh maaje viehkiedïrregh nuhtjedh.
Ålkoerïjhken otnegh reaktam utnedh akute hoksese Sveerjesne.
Dah kaanne vuesiehtimmien gaavhtan jiehtieh lij ajve tsælloe.
• Dov jijtjedh vuepsieh lieremasse ?
Laavlome maanagïertemaanijste.
Maahtam soptsesem tjaeledh bijjietjaaleginie, aalkovinie, heannadimmine jïh galhkuvinie.
Tjirkijh maehtieh åenehks, sjyöhtehke gyhtjelassh gihtjedh, gusnie håalometïjje lea gaertjiedamme göökte minudti raajan.
Fïerhte sïelte mij lea meatan maahta lissine raajan 50 raeriestimmietæjmoeh nuhtjedh maehteles sïelteraeriestæjjajgujmie saemien kultuvrejielemen sisnjelen.
soptsestidh gïeledajvi bïjre Saepmesne
Åktseden våhkoen raajan maahta abortem darjodh daalhkesh viehkine.
Aalteredåehkesne 20-44 jaepieh doh låhkoeh lin åajvahkommes seamma låhkoej nuelesne abpe Nöörjese.
Væhtah ulmiejaksemasse edtjieh viehkine årrodh gosse edtja learohken tjåenghkies maahtoem faagesne vuarjasjidh.
Åarjene: Åanghkejaevriem jïh johkem Skardmodalselva rijhkeraasten gåajka.
Gïeledajve: Gïelegeografeles dïejvese mij dajvem buerkeste gusnie akte gïele åtnasåvva.
medijah utnedh gosse jïjtjh gïeline barkedh
Soejkesje- jïh bigkemelaake
Aalkoealmetjereaktah
Gaajhkh årrojh Snåasen skïemtjegåetesne gaahkoem åadtjoeh.
Man gellieh lïhtsegh mah gelkieh veeljesovvedh fearhnen veeljemegielveste lea dan mietie man gellieh leah tjaalasovveme Saemiedigkien veeljemelåhkose eannan ruffien 30. dan jaepien gosse minngemes tjïelteståvroe- jïh fylhkendigkieveeljeme öörnesovveme.
Åtnoe jïh reereme mearoearealijste - Einar Eythurson jïh Camilla Brattland
Hijven ståantetjh dååjredh Haalvedh jïh nåhtose årrodh
Sov jååhkesjimmesne stuvremesoejkesjistie tjïelteministere våaroemasse beaja ij naan gruvadarjome maehtieh aelkedh åvtelen båatsojne seamadamme råajvarimmiej bïjre mah skaaride ånnanieh.
Saemien lidteratuvre jïh kultuvre sijhtieh våajnoes årrodh abpe gærjameessesne gellielaakan.
Vijriedamme reakta saemien healsoe- jïh sosiaalesektovrem utnedh.
Gïelejarngi mïelen mietie dle dah eah daejrieh guktie dej ekonomeles tsiehkie lea åvtese.
Edtja meatan årrodh gosse sjæjsjalimmieh vaaltasuvvieh reeremisnie guelievierhtijste
Lohkh jienebh
Saemiedigkie aaj dejnie ååntjestalla.
Jeatjah tjïelth aaj nuepieh
Tjaalege lea saemien maajhööhpehtimmiem gïehtjedamme aktene perspektijvesne luhkie jaepiej tjirrh.
Vielie bïevnesh: Saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen, 905 57 123
Reeknegetjaeleme
Johken Koievasselva njaelmeste dennie jaevresne Altevatn dajveraasten mietie dan
- tjaala sjïehtedamme raajesigujmie, teekstegårredimmine jïh veele baakoeveahkine, jïh åajvahkommes ortografijem haalvoe
Naakenh sijhtieh jiehtedh saemien teatere lea bigkeme aktene jalletje aerpievuekesne jïh vuajnosne, men dorjeme saemien gïeline jïh våajnoes saemien daeverigujmie jïh saemien musihkine.
Atlasinie maahta ohtsedh gellien ovmessie kriterij mietie, jïh dah aejhteme gïelh lea öörneme vïjhte daltesinie: ov-vihties gïelh, defintijve aejhteme gïelh, eensi aejhteme gïelh, joekoen aejhteme gïelh jïh jaame / nåhkehdamme gïelh. www. unesco.no
Digitale vierhtieh maahta learohken gaskesadtememaahtoem jïh vuesiehtimmiem dåarjodh jïh evtiedidh.
Magne Svineng
Seksuellen syjhtede lea dan bïjre mij tjoelem persovne åtna maam eahtsa jallh kleenghkeste.
Lissine maahta vååjnedh goh dïhte lea jueriedisnie dïejvesen bïjre «seamma jïjnjhš.
åadtjoeh soptsestidh
Moenehtse Svïenske gærhkose ålkoerijhkesne nænnoeste mij ålkoerijhkeåålmegh Svïenske gærhkoen nuelesne edtjieh årrodh.
Datne noerigujmie jïh geervigujmie barkh, maahtah skyllijelohkehtæjjine årrodh, rohkelassh steeredh, geervepedagogeles barkoem juhtiehtidh jallh åvtehkeööhpehtimmiem evtiedidh dejtie mejtie jïjtsh syjhtedistie meatan.
Daelie hijven jïh frijje gööleme, jïh dan åvteste gïerve sjïdteme guelide dåastodh.
Multiplikasjovnetabelligujmie barkedh maahta learoehkidie viehkiehtidh taalefaaktah vöörhkedh, goh 4 x 6 = 24.
992 75 980
Daate øøhpehtimmiesoejkesje vuesehte guktie learohkh maehtieh barkedh juktie maahtoeulmide jaksedh, mah leah nuelesne neebneme.
Man jïjnje saemien gïele åtnasåvva jïh man jïjnje daajroe gååvnese saemien gïelen bïjre jeerehte dej ovmessie gïeledajvi gaskem jïh tjïelteste tjïeltese.
Juriste Ingrid Midtgaard båvvasi aktene bomba-hamhkosne EN vööste Nigerijesne.
Gaajhkh doh golme laanth aktem tjåenghkies dïedtem utnieh skuvlen aarkebiejjiem hammoedidh naemhtie guktie saemienlïerehtimmie fryöjstehke sjædta jïh vuajnalgamme goh akte ræjhkoesvoete.
Saemiengïele.
Vuesieh gaajkesh saakh
Goeresne golme kolonnh.
Konferanse sæjhta årrodh saemien, nöörjen jïh eengelsken gielesne (toelhken baaktoe).
Faage lea öörnedamme åejviesuerkine mej sisnie maahtoeulmieh leah hammoedamme.
Saemiedigkieraerie lea 400.000 kråvnah dåårjeme noere tseegkijidie göölemisnie.
Dïhte maahta askeste askese jeatjahtehtedh mij alternatijvese apotehkh målsodh.
Göökte tjiehpiesvoetesuerkieh dejnie uvtemesth tjiehpiesvoetine ryöknedimmesne möölesuvvieh goerehtallemepryövesne.
Maahta tabellem aelhkebe darjodh maadthskuvlese goh jåarhkeskuvlese.
GCGn preessegovlehtallijh
950 45 154
vaestiedasse guhkiesvaestiedassebielese
ryöknedh gaskemsvoetine, prosentine, prosentepoengine jïh sjïdtedimmiefaktovrine
Galka gïeleskreejremesjïelem juekedh Saemiedigkien dïevestjåanghkosne ruffien.
Nænnoestimmie Snåasen tjïelteståvroen aamhtsesine 72/10, b,25. 11.2010 lea seedteme fylhkenraaran meejlesne 26.11.2010 goh lissietjaalege aamhtesasse.
Jaepien 2005 Divtasvuodna meatan sjïdti, jaepien 2008 Snåase Noerhte-Trööndelagesne, jïh 2009 Lavangen Tromsesne.
geerve saemiej reaktah saemien lohkedh, laaken jïh beetnehøørnegi tjïrrh tjirkesovvedh
Artihkele Tjaaleldh prosjekte
Seamma tïjjen Saemiedigkie sæjhta tjïertestidh aaj ööhpehtimmieinstitusjovnh, jieleme jïh faagebyjresh dïedtem utnieh saemien gïele- jïh kultuvremaahtoem siebriedahkesne gorredidh.
Maahtoeulmie 7. daltesen mænngan
Aaj vuarjasjamme reeknehlåhkoetjaeleme jïh doekemevihtiestimmie stoerre vaanoeh utnieh.
Almetjereaktine jïh saemien reaktajgujmie ektine dle vihkeles tjïertestidh:
Pråvka jiehtedh daam låhkoem lea 30 000 jih 60 000 gaskemsh.
sisvege maanagïertine evtiedimmiem, lïerehtimmiem jïh skearkagimmiem eevtjie
Jis dïhte smæjveds dellie vaahreles jïh tjuara skïemtjegåatan vualka.
Gie dïedtem åtna goerehtallemepryövide tjïrrehtidh ?
Bæjhkoehtidie gærjah mijjen noeride saemien gielesne.
Dïhte akte tjetskehke lårhvan slibnehke gie dalla vualka veartasjidh.
Evteben våhkoen Saemiedigkien stoerre tjåanghkoe jeehti vaajteles healsoeviermie tseegkesåvva, mij dovne maahta healsoebarkijh årganise radih jï h viehkiehtidh seammavyörtegs healsoedï enesjh evtiedidh.
Saemiedigkieraerie sæjhta tjoevkesem bïejedh daejtie dåeriesmoeride gosse voernges healsoeåejvieladtjigujmie govlehtalla, Ellinor Marita Jåma minngemosth jeahta.
Inhtsie lea vihkeles provgramh maanide jih noeride øøvtiedidh.
Lohkh tiltaksplanen for samiske innsatte og domfelte (råajvarimmiesoejkesjem saemien faangkide jïh dejtie mah dåapmoem åådtjeme) (nöörjen)
Gïeh Saemiedægkan båetieh?
Learohkh dïejvesh jïh tjiehpiesvoeth meatan utnieh gosse skuvlese båetieh.
Mijjieh vaajtelibie elektronihke syøkemem seedth dan tjïelten hïejmesæjroen tjirrh.
Phone: +47 984 87 576
Gosse faagebyjresh jïh viermieh tseegkesuvvieh saemien jarngedajvine, dellie seammavyörtegs healsoedïenesjefaalenassh sijhtieh saemien siebriedahken daerpiesvoeth våaroeminie utnedh.
Monnehke evtiedimmie (SDWG)
Learohkh maehtieh aaj nöörjen lïerehtimmiegïeline veeljedh, aktanamme lïerehtimmine saemien gïelesne.
aerpievuekide jïh jeerehtsidie.
Evtiedimmiereakta mineraalide mej åvteste staate veanhta satne aajhterereaktam åtna, ohtsemen mietie vadtasåvva disse mij goerehtimmiereaktam bööremes prijoriteetine åtna, jïh mij maahta tjïelkestidh mineraalh goerehtimmiedajvesne gååvnesieh mejtie gåarede evtiedidh. (§29).
Vielie bïevnesh:
Europaraerie lea sov gïehtjedimmesne dan
båajhtode darjoeh gosse ryökneme-strategijh nuhtjieh, juktie dah båajhtode ryöknoeh jallh dah tjabreminie strategijem nuhtjedh.
lohkehtæjja maahta learoehkidie dan bööremes lïerehtimmiem vedtedh
Saemien gærhkoeraerien
Saemiedigkien gærjagåetie dam stööremes våarhkoem gærjijste jïh jeatjah materijelleste saemien gïelesne åtna jïh saemien tsiehkiej bïjre gelline gïeline.
Reereme Raarvihken tjïeltesne
jielemh utnedh mah våaromem beaja jielije voenges siebriedahkide, gusnie almetjh sïjhtieh årrodh
2. PRYÖVEN ÅVTELEN
Tjïelte sæjhta gaskem jeatjah saemien våajnoes darjodh lïhkes bovresne jïh tjïelten byögkeles gåetine tsïeglesjimmien tjïrrh.
Gærjagåetie / Saemiedigkie - Sametinget
Manne vienhtem gøøkte vihkeles fåantoeh steemmadidh.
Jis dah eejhtegh jallh jeatjah åelieh gaskesadtedh dellie åådtje åålegh dam daejredh.
Diktesoptsese gaarkenotaate DSL-goere
Båatsoem govlesadtemasse böörede / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Cyanväte, vaarege gasse.
Maehteles saemiengïeleldh faagealmetjh maanagïertesne fååtesieh, seamma tïjjen goh gïele lea joekoen prååsehke maanagïertesne gusnie nöörjen lea stööremes gïele.
Gosse irhkesåvva aelhkies aerkies jïh nåake damta.
Ij gåaredh goerh saemiengïelesne elektrovneleslaakan seedtedh.
 Gïeleutnijh
Saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta voereseraerie edtja meatan årrodh Saemiedigkien voeresepolitihkem hammoedidh.
Saemien sïelti ohtsememierie juktie meatan årrodh «Faamoe»-programmesne lea ruffien 11. b. 2019 jïh ohtsemegoere lea mijjen nedtesæjrojne jïh Saemiedigkien Facebook-sæjrosne.
b.
Daan biejjien Saemiedigkien onne faamoe gïeleevtiedimmiebarkosne siebriedahkesne, jïh onne faamoe byögkeles gïelesoejkesjimmesne.
Govhte dejstie leah SDJ-dajvh.
Juktie hijven ryöknedimmietjiehpiesvoeth åadtjodh lea vihkeles hijven taalegoerkesinie jïh daajroem utnedh taaleraajroem bïjre.
Saemiedigkie sæjhta:
Skuvlide viehkiehtidh heerredimmiebarkosne
Desnie gusnie jienebh sijjienommh seamma nommeobjektese baaltelaakan åtnasuvvieh sjiltine jïh plearoeh, sijjienommi öörnege edtja aalteren mietie årrodh jïh dïhte båarasommes nomme bijjemes.
Njaalmeldh gaskesadteme
Årroeh våårege illedahkh toelhkestidh ajve aktede vaestiedasseste aktene laavenjassesne.
- vuekieh, daepieh, jielemevuekieh
Jeenjemes gujnh dennie nuerebe dåehkesne (56,3 %) mearan jeenjemes ålmah dej båeries ålmaj gaskem (60,5 %).
Dovne plaerieh jïh naan politihkeles krirrieh RSS faalehtieh.
Åejvienjoelkedassine dah tjåanghkoeh leah ruffien jïh goeven, jïh saemiedigkiepresidente lea tjåadtjoehtæjja ruffietjåanghkoen åvteste jïh staateraerije goevetjåanghkoen åvteste.
Daate maahta akte heaptoe årrodh gïelesertiestimmesne.
soejhkesjimmiej bïjre dan saemien gïelebarkose
SISVEGE:
notaath vaeltedh juktie ovmessie såarhts tjaalegh darjodh
Man jïjnje boetjem sjïdtede lea ovmessie persovneste persovnese.
Råajvarimmie 61.
åejvievæhtide buerkiestidh siebriedahkeevtiedimmesne Saepmesne jïh Nöörjesne 800-900-låhkoen raejeste 1700-låhkoen minngiegietjien raajan, jïh koloniseradimmiem Saepmeste veelebe buerkiestidh, dsj.
unnebelåhkoeh edtjieh laaken vuelene årrodh.
* Nænnoesåbpoe ekonomije teateri evtiedæmman scenetjeahposte jïh beagkoehtæmman Doh saemien teaterh leah smaave, aktine onne betniefinansieradimmine.
– Dihte vuepise dej njoelkedassejorkestimmiejgujmie lea jienebh veeljijh, verkebe jih aelhkebe veeljemetjïrrehtimmie, jih stuerebe laakevåarome jih vyørtegsvoete Saemiedægkan, barkoe - jih ektiedimmieministere Dag Terje Andersen jeahta.
Gïelegaaltije beetnehvierhtieh åådtje
Daate reaktavåarome gaskenasjovnale almetjerïekteles viedteldihkie konvensjovnine gååvnese, sisnjelds nöörjen reaktesne jïh saemiej provhkine jïh reaktavuajnojne.
Politihken aamhtese:
Sïejhme symtovme njammacancerine lea tjuglie njammesne jallh gaejnjielisnie.
Gosse lea tseegkemen bïjre aktede fjovlegöölememoenehtsistie, dle Gööleme- jïh mearoegaedtiedepartemente seamadamme, edtja akte moenehtse årrodh mij edtja seamma jïjnjh lïhtsegh utnedh mejtie Saemiedigkie nammoehtamme goh fylhkentjïelte nammoehtamme, vuesiehtimmien gaavhtan 3+3. Vijriesåbpoe seamadamme moenehtse edtja akte leevles faageles jïh akte leevles politihkeles åårganine årrodh, mij sæjhta vihkeles premissedeallahtæjjine årrodh göölemereeremasse, jïh dïhte edtja vihties jïh vihkeles laavenjassh utnedh.
buerkiestidh guktie njaalmeldh gïele tjaaleldh gïelen muhtese lea
Mineraalereeremen direktovrate tjuara, gosse ohtsemh gïetede, dovne vuarjasjidh jïh stuerebe leavloem bïejedh saemien kultuvrese, båatsose, jieliemidie jïh siebriedahkejieliedasse.
Jienede saemien gïele- jïh kultuvreguarkoem edtja vadtasovvedh bïevnesi / kuvsji / ööhpeht immiefaalaldahki tjïrrh barkijide politije- jïh lientsenetatisnie.
Dïhte lea dah nervh kråahpesne mejtie domtesh gïetedieh jïh signaalh aajlese seedtieh.
Dïhte dannasinie åajvahkommes dah tjïelth dah, mah siebriedahkeaevhkide dejtie noeride deellieh, vuesiehtimmien gaavhtan noeregåetie, haarjanimmiesijjie baantide, gaarsjelimmiegåetieh jallh tjoevkesh sjeejsjabaanesne.
Lissine mojhtesedåeriesmoeride, daate såarhts demense vååjnesasse båata maaje goh boelhkh vuajnoehallusinasjovnigujmie, jeereldihkie fahkesvoete jïh sturreme nahkeremöönstere.
Saemien gïelemoenehtse (SGM), akte åårgane SPR. ’ en nuelesne, lea noerehtelaanti laavenjostojne saemien gïelen bïjre barkeme 2012 raajan.
Institusjovnepolitihke
Megard åvtehkinie sjædta Saemie-jïh unnebelåhkoepolitihkeles goevtesisnie mænngan goh Petter Drefvelin lea pensjovnistine sjïdteme.
- Dah taalh leah tjïelke; Ååpsen jïjnjh aalkoealmetjenyjsenæjjah dej giefiesommes gaskem veartenisnie.
ektiebarkoeprosjeektem tjïrrehtamme SVL-N-n jïh SVL-n gaskelaanti moenehtsisnie, ellies vuartasjimmieh saemien gaarsjen bïjre buektedh
 Barkoem eevtjedh saemien terminologijeevtiedimmine
Minngemosth såemies raeriestimmieh båetieh vuajnojde jïh dahkojde saemien scenetjeahpoen båetijen aejkien bïjre, mejtie leam tjuvtjiedamme nasjonaalestaatese Nöörje jïh Saemiedægkan Nöörjesne.
Lohkehtæjja byöroe aaj bååstede bievnedh mah baakoeh jïh lahtesh learohkh haalvoeh.
Manne daam åtnam goh akte struktuvrelle haesteme, ektiedamme daaroedehtemeprosessen konsekvensh mah annje leah stieresne siebriedahkesne.
Geometrije
Medtie akte luhkeste almah åådtje jollebe PSA-vierhtiem.
aatskadamme jielememååhtedimmiem vytnesjæjjide vuartasjidh
Learohkh baakoelæstoeh tjaelieh.
Viehkiehtidh dam saemien meedijafaalenassem nænnoestehtedh gaajhkine saemien gïeline
Alta: Norut.
Lohkehtæjja nuepiem åådtje lïerehtidh, jïh baajedh learohkem haarjanidh aerpievuekien baakojde jïh dïejvesidie.
Daate nåake evtiedimmie almetjelåhkosne lea dannasinie akte vueliedimmie sjïdteme barkoesijjielåhkosne.
Gosse gåetien sïjse tjaanga dle sisbielie gaahpode, jïh damta tjiehtjele lea seamma tjïelke jïh aktelaaketje goh aktene låavthgåetesne.
Marijne jielemh
Artistehonoraare jïh vuelkemedåarjoe saemien artistide jïh kultuvrebarkijidie
Dah lïhtsegh mejtie Saemiedigkie nasjovnalepaarhkeståvrojde nammohte, leah saemien iedtjeladtjh goh jïjtse almetje ståvrosne.
Ulmie:
Saemiedigkien stoerretjåanghkoe lea Saemiedigkien bijjemes åårgane jïh faamoe.
gaskesadtemem lea tseegkeme jïh ektiebarkoe dej ovmessie byjreski, åårganisasjovnij jïh institusjovnij gaskem såevmesne jïh Nöörjesne juktie aelkedh ektine gïele- jïh kultuvreråajvarimmieh juhtedh jaepeste 2009. Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemente dam maaksa.
Njaalmeldh gaskesadteme
- Tjåanghkoem lyjhkedelaakan tjïrrehtin jïh hijven aajmosne.
nuepieh jijtjetsevtsemasse dejtie nasjovnelle
Dïhte europeijen skïemtjetjïrkemekåarhtem edtja dovne dåakteren luvnie jïh apotehkesne vuesiehtidh.
Jeenjesh maehtieh ovmurreds, haarmese jïh stråarkan sjïdtedh.
Gosse seksem utni voestes aejkien pråvhka jiehtedh lea ovskåaltoem laahpeme.
girtefealadimmieh aelhpebe sjïdtedh, dovne jienebh girtesaadtesh Noerhtelaanti raasti bijjelen
27 752 000,-kråvnaj raejeste jaepien 2014, 31 970 000,- kråvnaj raajan 2015. Daate lissiehtimmie lea 4 218 000,- kråvnah.
Daate sæjhta jiehtedh prosjekth mah vihtiestieh, beagkoehtieh jïh daajroem reerieh åvtetïjjen bïjre jïh båetijen aajkan, mejtie saemien kultuvremojhtesh jïh kultuvrebyjresh vuesiehtieh.
• Naanpolitihkerhmahaamhtesenbïjrelahtestimminebåetieh ?
Maahtah vielie vuarjasjimmien bïjre lohkedh Ööhpehtimmiedirektovraaten nedtesæjrojne: www.udir.no/Vurdering/Standpunktvurdering-i-fag /
medijanem, såarhtetaalem jïh gaskemedtiem gaavnedh aelhkie daatasettine jïh vuarjasjidh dejtie ovmessie jarngeulmide gaskemsh
- Saemiedigkie jïh NBR leah gellie raeriestimmieh buakteme mej bïjre dan lin maahteme seamadidh, men departemeente ij leah væljoem vuesiehtamme mijjen gaavnefedtie båetedh.
Vihkeles bielieh möölehtimmieprosesseste leah illedahkem vuarjasjidh jïh digkiedidh man ovseekere dah möölehtimmieh leah.
Saemiedigkie lea daan sjïeken gaavhtan aktine dåarjelimmine nïerhkeme kultuvrejieliemasse.
Daennie tjaalegisnie datne bïevnesh åadtjodh guktie edtjh dåemiedidh.
Vaestiedassh addisjovne- jïh subtraksjovnelaavenjasside maahta vuesiehtidh Maarja ij addisjovnem jïh subtraksjovnem haalvoeh, ij smaave taalh gænnah. Naemhtie dovne
saemien baakoeh jïh dïejvesh voerkeslaakan nåhtadidh
Dïhte bælla konsekvense giehpiedamme beapmoejearsoesvoete sjædta.
Mubpene mïerietjåanghkosne 7-12 ovmessie taalh edtjieh tjåadtjodh mah vuesiehtieh man båeries lea.
Vielie bïevnesh jïh bïeljelimmie konferansese daesnie gaavnh.
Guktie dïhte ? (ca.
Tjïertesth guktie biejjieh (daatovh) saemiengïelesne jeahtasuvvieh.
NSR
Doh ellen jeanatjommes båatsoealmetjh tjuerieh dovne ekonomeles teehpemem, vieliebarkoem jïh raessiem töölledh håvhtadimmiej jïh juvri gaavhtan.
Aktem goerehtallemem reaktijste utnedh, mah aaj tjåenghkies saemien reaktah gorredieh.
Saemiedigkie våaroeminie åtna båatsoepolitihke tjuara jielemen jïjtse premissh, kultuvrem jïh aerpievuekiem våaroeminie utnedh, lissine bovtsi tryjjesvoetem gorredidh.
Heerredimmie aemielueseste digkiedamme sjædta EN:n forumisnie aalkoealmetjeaamhtesidie / Gaskenasjovnaale aalkoealmetjelaavenjostoe / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Man jïjnjem maahta åadtjodh:
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Stoerretjåanghkoen ståvroe
š Tjonnestidh, tjuvliestidh jïh gijhkierdidh
Noerhte-Trööndelage lea dïhte fylhke laantesne gusnie laanteburrie stööremes ulmiem åtna.
Daesnie maehtieh mieride DSL-goereste nåhtadidh.
Saemiengïeleldh faagebarkijh
Beapmoe (Saemiedigkesne)
Jïemhten lïenen lea aaj åarjelsaemiengïelen reeremedajve Laaken nasjovnellen unnebelåhkoej jïh unnebelåhkoegïeli bïjre (SFS.
Gusne edtja Sveerjen gärhkoe stööremes barkoem biejedh ?
Naemhtie dah aaj buerebelaakan jïjtse lïeremen sjåahkoeh.
- låhka jïh åejviesisvegem vaajeste tjaaleginie jïh åejvieteeman bïjre soptseste tjaaleginie muvhtine sjangerinie, jïh vuesehte guktie gåarede dejtie toelhkestidh
- ovmessie såarhts tjaalegh tjaala tjïelke struktuvrine jïh mah leah åssjelasse, dåastoejasse jïh meedijumese sjïehtedamme, såemies argumenth soptseste jïh jïjtse mïelh buerkeste joekehts tjaalegi jïh teemaj bïjre, sïejhme viehkiedïrregh damta jïh nuhtjie
Gáisi
Maana gie vaejliem åtna daarpesje gåetesne årrodh, jïh ij skuvlesne jallh aarehskuvlesne, jïh lïegkedidh jïh starnedh.
Sæjroe
Laavenjostoesijjieh evtiedidh saemien tjiehpiedæjjaj jïh jeatjah tiehpiedæjjaj gaskem regijovnaale jïh nasjovnaale
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Råajvarimmie 49.
Edtjh jïjtjedh gïelem bæjjese vaeltedh, diedtieh “ laavloeh ” båaloem.
Sïejhme ov-feerlege tjugliejgujmie
 Mah laavenjassh lin gïerve ?
Abpe SDJ-dajve, viertiestamme jeatjah dajvigujmie Saltfjellet noerhtelen, doh seamma tendensh vuesiehti, bielelen pendlerelåhkoe.
Dïedtije: Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemente Tïjjeperspektijve: 2009-2011
Abpe biejjien: Dah mah edtjieh meatan årrodh konferansesne Altese båetieh.
Oversetter / Jarkoestæjja Maidi Persson Steinfjell
fïerhten biejjien dåeriedidh saemien govledh, gusnie aelhkies raajesh jiehtieh guktie guarkoeh
Dan mænngan Guovdageaidnun gåajkoe fealadieh goevten 10. b., Evenesen gåajkoe goevten 11. b. jïh galhkoeh Varangerbotnesne goevten 15.
- sjyöhtehke jïh jeereldihkie faageaamhtesh åehpiedahta öörnegen mietie jïh jïjtjeraarehke, sjïehtedamme sisvegasse, tseahkan, dåastoejasse jïh meedijasse, jïh maahta digitaale dïrregh jïh meedijh nuhtjedh mah sjiehtieh gosse edtja faageaamhtesh åehpiedehtedh
Saemide maanah jïh noerh sjïere sijjieh fuelhkesne jïh byjresisnie.
5.7 Julevsaemien
Moenehtse raereste laakine mieriedidh aktem individuelle reaktam gïele- jïh kultuvresjïehtedamme dïenesjidie saaht gusnie almetje dïenesjem dååste.
Laakemaenniereakta gaskem jeatjah tjaala: «Jalhts båatsoelaaken nænnoestimmieh bovtsetaalen jïh giehpiedimmien bïjre bovtsetaaleste aktem eensi jïh objektijve buerkiestimmiem åtna båatsoelaaken åssjelen mietie, dle laakemaenniereakta våaroemasse bïejeme akte njieptjie gååvnese gåessie akte dahkoe reaktoe vååjnoe aaj staateles reguleradimmesne båatsoste, jïh njieptjie luhpehts dahkose lea mïedtelamme daej veajkoej.»
Åenehks vaajestimmie abpe konferanseste, Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo
Tjïelth nuepiem utnieh orre veeljemkåarhtem olkese tjaeledh sijjen systemen tjïrrh, jallh manuellelaakan dam dïevhtedh.
Ikth båetijen aejkien Jeesuse edtja bååstede båetedh goh veartenen gånka.
Saemien filmh vååjnoeh gaskenasjovnaale filmefestivaalesne
Govlesadtemen direktööre
- Saemiedigkie lea sov raeriestimmine joekehtsem tjuevtjiedamme dejnie gïeleldh jïh kultuvrelle reaktine saemien nyjsenæjjide reeremedajven sisnjelen, dovne Saemielaakesne jïh dennie aadtjen tseegkeme laakesne tjïelten healsoe-jïh sosijaledïenesji bïjre, saemiedigkieraerie Larsen tjïerteste.
Nanna, 9. daltese 22.05.06, www.globalskolen.no
Båatsoealmetje edtja barkoem, laavenjassh jïh materijellem öörnedh jïh joekedidh, jïh krievvien svihtjemevuekiem sov kraannan svihtjemevuekine iktedidh.
Åejviesuerkie funksjovnh rïektesisnie lea funksjovnh nuhtjedh juktie buerkiestidh jïh analyjseradidh tsiehkieh aarkebiejjeste jïh barkoejieliedistie.
Tellefovne / e-påaste Tellefovne: +47 78 47 40 00 Telefakse: +47 78 47 40 90 samedigg@samediggi.no
gïelereeremendajven ålkoelisnie lea veenemes luhkie learohkh tjïeltesne gieh sijhtieh reakta ööhpehtæmman saemiengïelesne dan guhkiem veenemes govhte learohkh tjïertesne.
Vædtsoesvoete nyjsenæjjaj vööste / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Dennie vijriesåbpoe barkosne Saemiereaktamoenenehtsinie, dle dannasinie jïjnjh almetjetjåanhgkoeh orreme.
Gärhkoedeaveståvroe
Paulusen areopagos-håaleme hijvenlaakan vuesehte guktie dah voestes kristegassjh aktene greeken ektiedimmesne aaj tjoerin jienebekultuvrelle dåeriesmoerh gïetedidh. Pauluse
Dah histovrijen unnebelåhkoegïelh lea jiddisch, romani chib, saemien, såevmien jïh meänkieli.
 Vielie lidteratuvre, jienebh plaerieh jïh tjaalegh saemien gïelesne
Joekoen bæjjanimmie boelvese saemien tjaaleldahkh daerpies, jïh dannasinie dle orre eevtjemh mijjen tjaeliejidie sjïdtedh.
Jalhts tabelle ij gaajhke såarhts darjomh feermh dïhte tjïelkelaakan vuesehte doh jeanatjommes båatsoealmetjh ovmessie såarhts darjomh seamma tïjjen dååjroeh. Darjomi gaavhtan båatsoealmetje tjuara båatsoem sjïehtesjidh dan gellielaaketje ektiespïelen sïjse bovtse- eatneme-båatsoealmetje.
Dïhte galka barkohte / våaromem bïejedh buerebe bïevnesh reaktaj jïh tjælloej bïjre saemien ööhpehtæmman, jïh aaj saemien learoevierhtieh.
Sámi biebmu – Saemien beapmoeh, bihkedassh, ovmessie gaaltijh, vuesiehtimmien gaavhtan:
Daah veeljemetjiehtjielisnie gååvnesieh.
Lohkehtæjja gihtjie jïh learohkh vaestiedieh.
Saemien miehtjiesdajvejielemh båatsojne ektine, leah aaj akte bielie daestie.
Dïhte tjïerteste jalhts gelliej jaepiej mænngan striengkies jïh garre sjïehtesjimmiejgujmie, dellie dïhte darjome maam guelie jïh gueliejieleme sjugnede, vihkeles jïh guedtije biehkieh.
Nuerebe nyjsenæjjide daamhtaj goerehte fïerhten akte jïh bielie jaepien.
Saemiedigkie barka ihke aerpievuekien saemien åtnoe tjåadtjoehtamme sjædta jïh evtiesåvva aaj vaarjelimmiedajvine, naemhtie guktie dïhte eatnemen gellievoetem gorrede.
Gosse Nordlaanten universiteete jïh Nesnan jïh Noerhte-Trööndelagen jïlleskuvlh fusjoneradin Nord Universiteetese orrejaepien, gaajhkh golme institusjovnh lohkehtæjjaööhpehtimmieh utnin guktie dïhte pedagogeles faagebyjrese dennie orre universiteetesne tjarke læssani.
Sjïere væhtah juktie ulmiem jaksedh
Reerenassen giehpiedimmine 6 millijovnh kråvnine aalkoejieliemidie, budsjedteprosesse krïevije orreme.
Gïelarenah jïh gïelebiesie
Reeremegoevtese
10. daltese
Vuarjasjimmie
Stoerredigkien almetjehealsoebïevnese tjïerteste man daerpies lea laavenjostoem utnedh suerkiej dåaresth siebriedahkesne, jïh tjïerteste man vihkeles lea sïerredimmien jïh ålkoestimmien/sosijaale eksklusjovnen vööste gæmhpodh, joekoen dan psykiske healsoen gaavhtan. (HOD, 2015).
barkoekrirrie
Geerve almetjh mah eah leah maadthskuvlem illeme, maehtieh reaktam utnedh sjïehtedamme maadthskuvlelïerehtimmiem åadtjodh.
vuesiehtimmieh vedtedh guktie goerkese gieriesvoeten jïh seksualiteeten bïjre maehtieh jeerehtidh kultuvrine jïh kultuvri gaskem
Nöörjen siebriedahke aaj saemien kultuvrem jïjtsasse vaalteme, jïh saemieh abpe laantesne stuerebe jååhkesjimmiem sijjen kultuvren jïh sijjen gïeli åvteste dååjroeh.
Saemien kultuvre jih ektievoete leah aajhtaldihkie Nøørjen stinks ektievoeten gaavhtan.
Lohkh Jåhhan vaentjielisnie: 13, 34-35 guktie Jeesuse gieriesvoeten bïjre soptsesti.
Laakh / Healsoe jïh sosijaale / Saemiedigkie - Sametinget
Maehtedh lohkedh saemien gïehtjedimmesne, lea akte bielie eensi gïelemaahtaldahkese. Dellie tjoevere guarkedh, gïehtjedidh jïh ussjedadtedh gosse barkoes teeksth låhka.
Faatnoe guvvien vuelie-raedtesne vååjnoe.
Goerehtimmie tsevtsemetaalh vadta gåetijste jïh infrastruktuvreste bovtsegåatoemistie, joekedamme båatsoedajvide jïh joekedamme jaepieboelhkegåatoemidie jïh juhtemegeajnojde.
Asve
Aerpievuekien baakoeh, soptestimmievuekieh jïh sijjienommh tjöönghkedh leah vihkeles dan åvteste dej lea aerpievuekien daajroe maam tjuara gorredidh.
Juktie saemien gïelem gorredidh jïh vijriesåbpoe evtiedidh aktene aktengïeleldh domineradamme siebriedahkesne, dle daajroem jïh voerkesvoetem daarpesjibie guktie mijjieh bööremeslaakan maahta sjïehteladtedh saemien gïelem nåhtadidh.
Dïedtejoekedimmie jïh faamoe gïelegyhtjelassine
Dan sjïekenistie ij naan edtjh jienebe maeksedh enn daerpies jis gååvnesieh jienebh seamma såarhtesne ovmessie åeside.
Saemien sijjienommh
Fokusem utnedh guktie mijjieh taalh tjaelebe, maahta viehkine årrodh learoehkidie.
Båatsoe lea abpe Saemien eatnamisnie.
Aalkoealmetjebarkoem gietede bieliekapihtelisnie 5.15.
Dåarjoe noere göölijidie
Aarebi jïh annje lea akte tabue bæjhkodh vædtsoesvoete lea jïjtse jieliedisnie jïh almetji gaskem mejtie aktem lïhke ektievoetem åtna.
Mehtie krirreste dïhte båata ?
800 maanah jïh noerh Finnmarhkeste jïh Frankrijhkeste joe guvvieh seedteme kåansteprosjektese mij aarebi Frankrijhkesne orreme, öörneme tjiehpiedæjjijste Josée Coquelin jïh Laila Kolostyák.
Dah gujht vihkielommes ulmieh saemiekonvensjovnine.
4.2.1 Båatsoebïevnesh mah leah åtnasovveme goerehtimmesne
- Daan jaepien ohtsemh jïh bæjhkoehtimmieh vuesiehtieh jïjnje gieltegs heannede saemien musihken sisnjelen, gusnie gellie sjangerh leah meatan, jïh jïjnjh noere artisth mah leah aktene jolle daltesisnie.
Daate sæjhta jiehtedh skïemtjije jallh utnije reaktam åtna dam sjyöhtehke saemien gïelem nuhtjedh gosse healsoe- jïh hoksebarkijigujmie govlesadta abpe laantesne.
COP 21 åejvieulmine åtna aktem orre veartenevijries klijmalatjkoem nænnoestidh mij edtja faamosne årrodh jaepien 2020 raejeste, jïh akte sjæjsjalimmie luejhtemegiehpiedimmien bïjre jaepien 2020 åvtelen.
Marijne jielemh sjïehtesjidh goh akte iemie bielie saemien fealadasseste
Datne aaj maahtah gielem aajne almetjasse vedtedh, kroessem biejh kaandidatese nomineringedåehkien lästosne disse giem eermes sijhth veeljedh.
Ts... 10.00 - 13.00: Rïhpestimmie jïh konferanse Ts... 13.00 - 15.00: Beapmoe Ts... 15.00 - 18.00: Konferanse orrije Ts...
Dïhte daajroe lea vihkeles våarome dan båetije barkoen åvteste dej saemien gïelijgujmie.
Sinkeheallah betongesne håalemestovlen / podijumen duekesne storretjåanghkoesavkesne (emaljeste jïh lastegulleste sinkesne dorjeme), jïh vïedtji mietie stoerretjåanhgkoesavkan ålkoelisnie (foajé), jïh nuelielaptesne auditovrijen ålkoelisnie, arkeologeles gïejh etsadamme metallehealline (saemien årrome-jïh gaelmiesijjieh) mah saemien kultuvre laahpeme goh gåetiesijjieh / gievlieh jïh labyrinth.
Byjresedepartemente jïh Saemiedigkie råårestellieh gïeh edtjieh meatan årrodh (låhkoen bïjre), jïh dan saemien representasjovnen bïjre fïere guhten nasjovnaleståvrose.
Dotkeme dejtie gïelide lea vihkeles våarominie vijrebe gïelen evtiedæmman.
Jaepiej mietie PSA-veahka ånnetji jeanane jeenjemes almine dan gaavhtan prostatareavsa stuerede gosse båarasåbpoe sjædta.
Kultuvremojhtesh maehtieh årrodh dållesijjieh – gusnie dah ellen jeanatjommes leah låavthgåetine orreme, vaartoeh, tjeakoes vuetjemesijjieh, giedtieh gierkijste, aallijh jïh faasoeh, mielhkiekrogkh, gierkievuebnieh, vijremesvaalkh, gaelmieh, gåetiesijjieh, derviemæjlah (vuelege skåajjedajvine), siejtieh jïh sjïeledimmiesijjieh.
Daesnie lohkehtæjja vuesehte guktie maahtoeulmiem, sisvegem jïh barkoevuekiem lohkehtimmesne sjïehtesjidh. Guktie maadthmaahtoem sjïehtede jïh guktie lohkehtimmiem learoehkidie sjïehtesjadtedh.
Jis vaejtemem unnebelåhkoegïelem utnedh jallh jarkoestimmiem åadtjodh, männgan enn goh maam voestes jïh mubpie stuhtjine tjaalasovveme, dle dam åådtje nyöjhkedh.
Kandidaath vaajtele Noerhtelaanti saemien mïrrestallemebaalhkese / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Ij maehtieh naemhtie årrodh, mijjieh mah unnemes dorjeme juktie klijmajarkelimmide sjugniedidh, daelie tjerkemes jarkelimmide jïh dejtie dåvvoden råajvarimmide dååjrebe.
Såemies asvedieh barre muvhtene.
Tjuara åtnoem saemien gïeleste lissiehtidh ovmessie daltesinie siebriedahkesne, jïh eevre vihkeles jienebh institusjovnh dïedtem vaeltieh ihke saemien vielie åtnasåvva.
Raerielïhtsege (NSR)
Mah maehtieh deahpadidh gosse jovkeme:
Saemiedigkiepresidente sæjhta saemien gïelh edtjieh åtnasovvedh, govlesovvedh, våajnoes årrodh jïh evtiesovvedh, jïh ihke sjïehteladta ihke gaajhkesh mah sijhtieh edtjieh nuepiem åadtjodh saemien lïeredh.
Eah gænnah dåaktere jallh tsegkietnie maehtieh dam vuejnedh.
Vihkeles jåerhkedh enøk-nuepide våajnoes darjodh, jïh aaj skåajjen faamoe klijman gaavhtan, skåajjedorjemassese jïh åtnoe moereste bïgkemisnie jïh bioenergijesne.
Preessegovlehtallijh
Skïemtjesåjhtere 100 % ihkuven barkoe, goevtesne, turnuse- barkoe fïernhten gåalmeden hïeljen.
Vaallah dejnie tjïeltine gænnah gusnie saemien gïele akte biejjieladtje gïele, dan jïjnje tjaaleldh saemien åtnasåvva.
Dïhte aaj veanhta raastendåaresth laavenjostoe dan bïjre sæjhta daerpies årrodh.
Vielie bïevnesh:
Manne sïjhtem raeriestidh etihkeles njoelkedassh evtiedidh, mïerhkevaaroeöörnegem/sertifiseradimmiem sïeltijste jïh ööhpehtimmiefaalenassh daan sisnjelen.
aktem sjyöhtehke siebriedahke-ovvaantoem digkiedidh, jïh digkiedidh guktie maahta dam loetedh
Dïhte voestes seksuellen dååjresem jeenjemesh jïjtsinie utnieh.
Latjkoej mietie tjïeltigujmie dle maahta åvtelhbodti steemmadidh snjaltjen 1.b. raejeste.
Politihkere gïen diedte
- Mijjieh hævvi låavthgåetesne åerebe, mij guhkede gietjeste lea desnie gusnie mijjieh saemieh libie jïjjedamme gosse eatnamisnie fealadamme, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo soptseste.
Fylhkestjielth jih Saemiedigkie sijhtieh ektesne Samiedigkien bijre bæjjoehtidh.
Laahkoeh
Saemien gyrhkesjimmiem earoehtidh Sveerjen gärhkosne saemieh gyrhkesjieh sijjen gïelesne jïh joekedehtieh sijjen dååjrehtsh guktie lea unnebelåhkojne jïh aalkoealmetjinie årrodh.
Daesnie vihkeles eensilaakan gaaltijide vierhtiedidh jïh laejhtedh gosse dejtie galka utnedh.
"Signy Norendal aktem tjaalegem tjaaleme ""Bindalstromma"" plaeresne Museumsnytt 1/2015."
7. ULMIE- JÏH ILLEDAHKESTUVREME...
Dïhte aajnehke maam mijjieh maehtebe dej learohki bïjre jiehtedh mah jïjnjem jallh gaajhkem buektiehtieh, lea dah nuekies tjiehpiesvoeth utnieh goh våarome dan guhkiebasse lïerehtæmman, men mijjieh vaenie daejrebe man jïjnjem
Båetijen aejkie båatsoe sjeahta dovne dejnie kultuvrelle, ekonomeles jïh ekologeles våaroeminie, jïh aktem jeatjah vuajnoem kreava goh dam maam staate lea åtneme mænngan båatsoelaakem sjïehtesji jaepien 1978.
Råajvarimmie 25.
Båatsoe-dajven lea støøremes leekedimmieh-vierhtieh Nøørjesne jih vuesehte 11 mill.
Maadth maahtoeh leah maahtaldahkeulmine tjaalasovveme, gusnie galka evtiedidh lïeredh jïh galka boelhkine faagemaahtaldahkine årrodh.
REAKTAH
Maahta ovmessie vuajnoe årrodh dan bïjre mij lea jeahtasovveme jïh dorjesovveme, vuarjasjimmie tsiehkeste jïh mij viehkide mij lea daerpies.
Dejnie eelkin 1985 jih dennie åårganisasjovnesne leah eadtjohke saemieh meatan.
Daejnie tjåanghkojne akte tjaelijelearoe aalka mij edtja göökte jaepieh vaesedh, jïh man åejvieulmie lea vielie lidteratuvrem darjodh saemien gielesne noeride.
Gïelem utnedh
Jis båarasåbpoe 50 jaepieh maahta rutijnh ovmessie vuekine årrodh dan mietie gusnie årroeminie.
Daate akte reektehtse vuesehte maam Telemarksforskning dorjeme Saemiedigkien åvteste.
• Tjïelti jielemeabparate eadtjohkelaakan meatan reeremisnie foentijste
Gossehtahkevualanimmie daalhkesh gïervebe maanese darjoeh njohkem gurhkiestidh.
Vædtsoesvoete nyjseni vööste – akte abpeveartenen jïh lïhkemes dåeriesmoere / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Lissine dle Saemiedigkie aaj dïedtem åtna kultuvreprogrammen åvteste jïh side-events konferansesne.
Dïhte bijjemes nænnoestimmieårgaane saemien gïelide ij maehtieh ajve akte prosjekte årrodh.
Gihtjehtimmiem maahta mp3-spielerasse bæjjese vaeltedh jallh plearoeh.
Sæjhta maanagïertepolitihkem tjïelkestidh
dagkeres laavenjostoe aktem hijven faageles tsåeptsiem kreava, goh systematihke, hijven gaskesadtemevuekieh, jïh akte jååhkesjamme gaahtanimmie, vihtieslaakan tjïrrehtamme.
Daennie våaroemisnie dle SANKS akten baelien tseegkesovvi.
webbesäjroeh www.manskligarattigheter.se jïh
Daelie lissie vihkeles maanah leah gåetesne unnemes aktem dygnem mænngan dej eah vielie symptomh.
Daate akte reektehtse vuesehte maam Telemarksforskning dorjeme Saemiedigkien åvteste.
Vijries råajvarimmie saemien gïelide / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
- Uvtemesth lea luste gosse daan soe jeenh almetjh sijhtieh learoevierhtieh darjodh saemien learoehkidie, jeenebe ohtsemh darjoeh juktie mijjieh maehtebe dah bööremes learoevierhtieh veeljedh mijjen learoehkidie.
Daate lea joekoen vihkeles gïelen båetijen aejkien gaavhtan, jïh maanaj skearkagimmien gaavhtan, raerielïhtsege Ann-Mari Thomassen jeahta.
Saemiedigkie gegkeste daate aevhkine sjædta dovne dutnjien mij joe aktem jallh jienebh saemien gïelh soptsesth jïh dutnjien mij sæjhta saemien lïeredh
Akte gåalmede almetje tjaanga jïh gåatomen bïjre gihtjie, guktie giesie tjaktje orreme jnv..
Dannasinie dle laakh, mah reaktam gorredieh fjovle- jïh mearoegaedtiegöölemasse, arealevåaromem gorredieh miehtjiesdajveåtnose jïh båatsose, akte hijven klijmasjïehtedimmiepolitihke.
Ohtje-foente
Dijakonh Dijakonine åålmegisnie barkh, muvhth gærhkoen institusjovnesne jallh internasjonale barkosne.
www.glosboken.se
Jis veeljemetjiehtjelisnie gielem vedth dellie aaj tjoerh gieleleahpam meatan vaeltedh.
Maaksoe edtja aarke biejjien barkoem maanide noeride jïh båarasåbpojde maeksedh, laavlome-dåehketjidie jïh joptsetjöövkese, skïemtjegåetiegærhkose, fuelhkieraeriestæmman, hearride giejtie iktesth råakh, sijjide gusnie oktegs jïh gåetieluhpehts almetjh maehtieh tjåanghkanidh jïh mejnie gïehtelidh.
Healsoe- jïh skïemtjehokse mij åesehts (ca.
Vuesieh gaajkesh saakh
Jïjnjh learohkh dovne taalefaaktah jïh ryöknemestrategijh nuhtjieh gosse laavenjassh luetieh stuerebe taaligujmie.
Aaj hawaii:sne jåhtemem gååvnese maam seammahaemesne systemem dorjeme goh Aotearoesne / New Zealaantesnie.
- tjaalegh soejkesje jïh hammode mah leah åssjelasse sjïehtedamme, sisvegem vijrede jïh jïjtse tjaalegh buerede raeriej jïh krïevenassi mietie
16.
- Daelie badth reerenasse tjuara goltelidh maam mijjieh jiehtebe göölemetïjji bïjre mearoeloesegöölemasse.
– Saemiedigkieraerie reerenassen sjïere mïerhkeme vierhtieh bæjjese fulkieh, mah edtjieh saemien gïelh nænnoestidh.
b. Mah haestemh duedtiejieleme åtna jïh mejnie Saemiedigkie maahta viehkiehtidh leah naaken dejstie aamhtesijstie mejtie edtja digkiedidh.
Åtnoe jïh reereme mearoearealijste - Einar Eythurson jïh Camilla Brattland
Levangerisnie, Noerhte-Trøndelagen Jilleskuvlen nuelesne, leah faaleldahkh learohkidie guht sijhtieh åarjelh-saemien gielem lohkedh jih aaj kultuvren bijre lieredh.
Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo Jose Francisco Cali Tzay:m nammoehtimmine læhkohte goh presidente EN:n Raasesïerredimmiemoenehtsasse (CERD
Saemiedigkie lij voestes aejkien meatan goh vïhtesjæjja dæjman.
Nïejtide voestes væhta puberteetese båateme njammah aelkieh sjïdtedidh.
Mijjieh aelkebe luejhtemeluhpiem laejhtedh jïh jåerhkebe aamhtesem buektedh Nussiren bïjre Saemiedigkien stoerretjåanghkose njoktjen.
Maehtedh ryöknedh eatnemefaagesne lea taalematerijellem ribledh, gïetedidh jïh vuesiehtidh.
- gåetie jïh mij dan sisnie
Tjelmie-ovleme aelhkieslaakan laaneste.
Lissiehtahke daamhts studijemaahtaldahkese
Saemien institusjovnh jïh politihkerh leah åvteguvvieh saemien siebriedahkesne jïh stoerre faamoem utnieh.
Aamhtesem buektedh Nussiren bïjre Saemiedigkien stoerretjåanghkose njoktjen 2016.
Daan biejjien fylhkenålma klååkemeåårgane saemien gïelenjolkedasside dastegh klååkeme lea tjïelten jallh fylhkentjïelten åårgani bïjre.
Gyhtjelasse:
Asve maahta unnedidh jis vaedtsedh jallh saavredh.
Mahte ij naan tuhtjh njaelkies maejstedh voestes aejkien.
- nuhteligs bïevnesh bååstede vadta, jïh jïjtse jïh mubpiej barkoem vuarjesje faageles krïevenassi mietie, jïh teekstedaajroen jïh gïeledaajroen mietie
Dej leah dejpeladtje vaarjoeh mejtie utnin gosse Jeesuse veasoeji.
Råajvarimmieh doekemasse (ohtsemen mietie)
Tjaaleldh gaskesadteme
Daelie sjilth iktemearan bæjjese bïejesuvvieh budsjedtevierhtiej mietie.
Mah leah uvtemesth tjiehpiesvoeth ryöknemisnie, jïh guktie dah evtiesuvvieh ?
Julevsaemien
Gïeletsiehkie Saemien dajvesne lea gellielaakan mujvies.
Vijriesåbpoe edtja eadtjohkelaakan goltelidh, jïh guarkedh jïh soptsestidh nöörjenfaaleles aamhtesi bïjre, jïh aaj dåeriesmoeri jïh tjaalegi bïjre mah guhkebe jïh gïervebe sjidtieh.
Nimhtie naa stoerre tjaalege øøkonomien- jih soejkesjimmien bijre sjidti.
Vihkeles leah barkijes, sïjhth vaestiedassh barkojne gaavnedh, jïh maahtah vijrieslaakan ussjiedidh.
Dïhte gie parte jallh sijjiesadtje paarten sijjesne såevmies aamhtesisnie jallh ieresne aktene läänereakta-, digkiereakta-, laantedajvedööpme- stovle-, byjreskedööpmestovle- jallh jaevriereakta-dööpmestovlesne mejnie dööpmegievlie mah abpe jallh biehkine lea vïedteldahkesne daejnie tjïelth Jiellevárre, Haparanda, Giron, Bájil jïh Övertorneå, reaktah åtna såevmien jallh meänkielin gïelem utnedh dan aamhtesen jallh ierien gïetedallemisnie, jis aamhtesem jallh ieriem naaken dejstie tjïeltijstie gårreldahkesne.
Tyskerh dam bigkin goh mubpie veartenen dåaroe. Dihte edtji årroeme-sijjie tyske åejvide årrodh.
Daalteje siebredahkesne daerpies maehtedh joekehts medijidie jïh ektienamme teekstide goh tjaalegh, tjoejenassh jïh guvvieh jïh seamma sienten vuejnedh guktie gïele jïh aarvoemaahtoe iktede.
Daejrebe dååjrehtimmijste Aotearoa ’ ste / New Zealand, maanagïerth vihkeles orreme dennie daan mearan læhkoes jealajimmesne gïeleste māori.
Dovne skuvletïjjesne jïh eejehtimmesne learohkh maehtieh dej gåajkoe båetedh desnie gaajhken bïjre soptsestidh lïerehtimmeste identiteetese jïh jaahkose.
Meehte guhkene bijjelen tjoeperdimmieraastem
meatan orreme rehabiliteringen- / habiliteringen faaleldahkh saemide bueriemdidh
Saemiedigkie jïh Båddådjo sïemes laavenjostoelatjkoen bïjre / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Dennie minngemes barkosne krööhkebe dam iedtjem maam olkese- jïh sïjsejuhteme åådtje, mij daelie aerpievuekien kymriske gïeledajvine Cymru ’ sne / Wales heannedemine.
Dovne ILO, EN’i rase-sierrestallememoenehtse, EN’i sjïerereektije aalkoealmetji almetjereaktatseahkan jïh gaskenasjovnale almetjereaktaeksperth lahtestimmieh jïh juvnehtimmieh bööktin mah lin joekoen vihkeles ihke saemien reaktah jååhkesjamme sjïdtin, dan mearan sjïdtin, gosse finnmaarhkelaakem nænnoesti.
Lohkh vielie Arctic Winter Games’n bïjre dej byögkeles gåetiesæjrosne.
saemien jïh nöörjen nommh nuhtjedh, jïh hïejmesijjiem, hïejmetjïeltem, hïejmefylhkem, Saepmiem jïh Nöörjem kaarhtese bïejedh
Jeatjah baakoe dïsse lea straighte.
Ada Einmo Jürgensen, frijjebarkije svihtjemehammoedæjja, scenebïhkedæjja jïh pedagoge.
 Joekehts gïeletsiehkieh
Jis hoksebarkijh suvmieh maanide miedteme dellie reaktam sjeavohthvoetem miedtedh.
"""Gïete mij gïerhkemem suvtehte, veartenem stuvrie"" lea jeahtasovveme."
NSR sæjhta:
Veartenen eatnemevierhtieh våaromem vedtieh almetji jielede, beapmojde jïh healsose.
5.1 Kontekstuelle ussjedimmieDïhte nøørjen gærhkoe lea byjhkeme dïhte
Vielie bïevnesh: Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka, 984 87 576
PRYÖVEN BÏJRE
Dïhte barkoe maanagïertebïevnesinie edtja akte gaahpoeh jïh feerhmeles prosesse årrodh, mij maahta viehkiehtidh gorredidh ulmide bïevnesisnie jaksa.
Njaalmeldh gaskesadteme
Jalline: Johkem Divielva dahkoe gogka johkem Rostaelva gaavnesje.
Daan biejjien saemien gïelh eah govlh dan daamtaj maam limh sïjhteme.
Daate gujht maahta sagke stuerebe vihkelesvoetem utnedh goh areaaleåtnoe dehtie sjïere skilkemedahkoste.
3. raerieh åadtjoeh guktie dah maehtieh buerebe sjïdtedh
Lohkehtæjja learoehkidie buerkeste mij barkoen ulmie lea, jïh dejtie soptseste mejnie edtjieh barkedh.
Dååjrehts barkoedajveste.
Krøøhkestimmie jih siemes-voete leah jeatja goerkesh maam joem dan bijre jiehtieh.
- Saemiedigkien akte visjovne lea saemien dorjesh jïh joekoen kultuvredorjesh edtjieh jienebh jaksedh goh daelie.
Gærjagåetie- jïh kultuvrebusse Noerhte-Tromsesne
Bïevnesh saemien gïelen reeremedajven bïjre
Våarome sjæjsjalæmman lea tjirkijeraeriestimmie 8:30 S (2016-2017) stoerredigkietjirkijijstie Kirsti Bergstø jïh Torgeir Knag Fylkesnes, mah leah raeriestamme Stoerredigkie aktem kraanskomekommisjovnem nammohte, mij edtja saetniesvoetekommisjovnine årrodh daaroedehtemepolitihkese jïh ovreaktese maam saemien jïh kveenen åålmegi vööste Nöörjesne dorjeme.
Dïhte bööremes våarome terminologijeevtiedæmman, lea gosse evtiedimmie orre baakojste daerpiesvoetijste jïh vaajtelijstie båata dejstie ovmessie faagesuerkijste, vuesiehtimmien gaavhtan gosse mekanihkefaageles jïh gïelefaageles daajroe ektesne berkieh terminologijeevtiedimmine.
Maahtah aaj jïllespesialisereme gaahpodehoksem regijovneskïemtjegåetesne jeatja laantedigkesne, vuesiehtimmien gaavhtan cancerebåehtjierdæmman mænngan.
Manne dam darjoem ihke lea akte tjaebpies vuekie.
Saemiedigkie lea saemiej almetjeveeljeme åårgane Nøørjesne, jïh tjoevere reerehke tsiehkiem Nøørjen reeremen åårgani gujmie utnedh.
Datne tjidtjie jallh aehtjie
Voenges byjresh leah skraejriem vaalteme gïelejarngh tseegkedh juktie saemien gïelem jealajidh.
Learoevierhtieh
Mijjieh mïelebe daah tjïelth leah vierhtietjïelth, jïh vaajtelibie daah tjïelth edtjieh maehtedh såemies laavenjassh gorredidh mah nåhtojne sjidtieh abpe siebriedahkese, Keskitalo jeahta.
- Mïrrestalleme lea mij akt man åvteste mijjieh iktesth tjoerebe barkedh, goh parlameente, siebriedahke jïh meatanalmetjh.
Akte ulmie gosse biejjiem mïerhkesje lea maanagïertem våajnoes darjodh goh akte saemien lïerehtimmiesijjie, jïh goerkesem sjugniedidh maanagïerten sisvegasse jïh dejtie vihkeles prosesside mah leah maanaj, eejhtegi jïh barkiji gaskem.
Ohtsh dåarjoem
Dïhte sjïere tjåenghkies åtnoe mejnie saemieh gïehtelamme, ij vaallah jååhkesjamme sjïdteme dagkeres reaktam vedtedh.
Daennie boelhkesne låhkoem lohkehtæjjijste vuartasjibie mah saemien gïelesne ööhpehtieh maadthskuvlesne jïh jåarhkelïerehtimmesne.
• Dåhkesjehtemeöörnegem laakide saemiengïelese jaerkoestamme eevtiedidh
Saemiedigkien lin stoerre veanhtadimmieh Saemien Sijte jïh Beaivváš edtjin meatan årrodh daennie budsjedtene, jïh lea joekoen håjnoes ihke idtji numhtie sjïdth.
Datne mij saemesth.
Aaj maahta vierhtiedidh dah lahtesh maam saemiedigkie jïh saemien gærhkoeraerie buektiejigan mah gyhtjelassij bïjre guektiengïelenvoeten gærhkoen barkosne reeremedajvesne.
Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoe-departemeente aktem reektehtsem Saemiedægkan seedteme daehtie gïehtjedimmeste, goh akte våarome juktie digkiedidh jïh råårestalledh dåeriesmoeretjoelmi bïjre mah leah ektiedamme gïelenjoelkedasside.
Vuekiej åssjele lea:
1970-80-låhkoen idtjimh annje naan profesjonelle saemien scenetjiehpiedæjjah utnieh, bielelen Nils Utsi mij lij dïhte voestes saemie mij ööhpehtimmiem vaalteme Staaten Teaterejïlleskuvlesne (daelie KIO) jaepiej 1964-1967. Daan biejjien Saepmien leah gellie profesjonelle ihkuve barkijh jïh frijje scenetjiehpiedæjjah gaajhki sjangeri sisnjeli.
Båatsoeståvrosne 7 lïhtsegh jïh Saemiedigkie 3 dejstie nammohte.
Desnie tjaatsegh aalkoealmetji bïjre abpe veartenisnie, jïh dan sisnie ovrehte 200 tihtelh daan biejjien.
Laavenjostoelatjkoem evtiedidh Saemiedigkien jïh Saemien tjiepiedæjjaraerien gaskem (Tjiehpiedæjjalatjkoe)
Dah aaj vielie nöörjen sopsestieh goh aarebi.
Nordlaanten ruevtie-geajnoe vijtjelde abpe fylhken tjïrrh, jïh Merååkeren ruevtie-geajnoe ektiedimmiem Sveerjese vadta.
Veanhtede dah aktem unnemes låhkoem liturgijen tjaalegijstie lïerehtieh saemiengïelesne aarebi akte 1 jaepie vaaseme mænngan barkosne aalkeme.
Aktem jaepiem åådtjeme konvensjovnine barkedh, skïereden 2012 raejeste.
Barkoedåehkie stiftine Luvleån, Härnösanden jïh Stuehkien stiftine leah barkoedåehkieh gärhkoen saemien barkose.
Lohkh jienebh
bïevnesh jïh teeksth beajjetji aamhtesi bïjre tjaeledh
Muotka veanhta laanten strategije noerhtedajvese tjuara buerebh vielie monnehke dåarjedimmide bigkedh, goh innovasjovne, daajroe, smaavesïelth, fealadasse jïh voenges beapmoedorjemasse.
Almetjh demensine eah gaajhkh tjiehpiesvoeth dassh.
Åhrén jeahta bïevnesh mejtie båatsoeåejvieladtjh leah vadteme eah leah nuekies hijven orreme.
Man åvteste ih jïjtjemdh dallatjinie dïsse tjaeledh?
Båeteme læstoeraeriestimmieh
Fasseldimmie kultuvrejielieminie læssene dejnie saemien dajvine.
Vååjnoe goh saemien jeenjemes hïejmesne, aalkoejielieminie jïh lïerehtimmiesuerkesne åtnasåvva.
Dïhte 2,18 meeterh sjïdti.
Juktie maehtedh låhkoem lissiehtidh dejstie mah saemiestieh, dle aaj vihkeles laedtieh aaj nuepieh åadtjoeh lïerehtimmiem saemiengïelesne veeljedh maanagïertesne jïh skuvlesne.
- almetje - ektiedimmie jeatjabidie spïelesne - slïekte - barkoevoelpe - viehkie
Sijjienommh
–Manne leam jeahteme daate dam vïerremassem vuesehte dah eah dïedtem vaeltieh, jïh dïhte akte buerkiestimmie manne abpe mov vaajmoste tjåadtjohtem, Silje Karine Muotka jeahta.
Doh bæjhkoehtimmieh lea ovrehte naemhtie joekedamme daelie: medtie 10 tihtelh 1600-låhkoste, 80 tihtelh 100-låhkoste jïh 430 tihtelh 1800-låhkoste.
Tjuetien jaepien gietjeste dle vuesiehtimmien gaavhtan daate lij våajnoes naemhtie guktie dïhte saemien guvhkiehtæjja Elsa Laula Renberg barki.
Maahta dotkedh magkeres vuekie byjjes institusjovnh gïelen vööste jih joekoen laakan magkeres laakh leah tseegkesovveme unnebelåhkoegïelen vaarjelimmien gaavhtan.
Aaj Nöörjesne lea ov-loeteldh haestemh, ektiedamme jååhkesjæmman jïh gorredæmman saemiej reaktijste, joekoen dihte vijriesåbpoe barkoe saemiereaktamoenehtsen raeriestimmine jarkelimmiej bïjre sjyöhtehke laakine jïh reaktine dajvide jïh eatnemevierhtide Tromseste jïh åarjese.
Programme dorjesåvva fierhten jaepien.
Aaj klitorisem sjïdtede.
Dejpeli raaktan dam darjoeji almetjeryöknemi tjïrrh.
Dïhte laakese tjaaleme dïhte lea skuvlen dïedte öörnedh guktie ij oktegh skuvlesne irhkesovvedh.
Luvliesaemien
 Saemien byjresh pijtesaemien dajven sisnie jïh ålkolen
KULTUVRE-JARNGH JIH MUSEUMH
910 09 320
Dejtie jeatjah tjïeltide, dle ryöknemeveeljemeståvroe veeljemegievlesne, mij dam åvtelhbodti ryöknemem jïh reektemem dorje.
plaerieh (Avvir, Sagat, Snåsningen, Daerpies Dierie
Jienebh saemien gïelem nuhtjieh
* Ts.
Gosse orre jïh joekehts medijah åtnalgåvva, gïelem faagi jïh aamhtesi rastah evtede.
13.15: 15 minudth soejkesjamme lahtesh Staaten skåajjeste, Vaerieståvroe-ektiedimmeste,
Maahta geerve årrodh pryövoevaestiedassem vuertedh.
Ij leah vaarjelimmiestatusem dejtie jeatjabidie vadteme, jallh dah leah urrebe tïjjeste.
”Sámi Mánáid Teáhter akte vihkeles prosjekte sjïdteme saemiengïeleldh maanide Saepmesne.
- Manne geerjene ihke mijjieh daelie vuejnebe dïhte barkoe saemien gïeli gaavhtan jïh saemien gïelide våajnoes darjodh lea illedahkh vadteme.
VRI Trøndelag (daaroen Virkemidler for regional FoU og innovasjon) lea akte laavenjostoe gaskem dotkemen byjresh, tsavtshvierhtieaktöörh jïh jielemem Trööndelagesne.
Nænnoestehteme båatsoste
Jïjnjem daehtie barkoste, rïektesvoetem veartanasse dah åålmegh, aktegs vedtijh jïh sïebrh sijjen vadtesigujmie guedtieh.
4.
Maahta aaj PSA-pryövenassem vedtedh jis dåaktere damta naan jeatjahtehtemh prostatesne gosse dam goerehte, jeatjahtehtemh mejnie maahta tjoeperdidh jïh mestie skeamtjodh.
Akte vuekie lea aelkedh guarkedh maam dah politihkerh jïh krirrieh ussjedieh.
- Saemiedigkie aaj aavode daajroem åadtjodh mah åssjaldahkh mah gååvnesieh forumen båetijen barkoen bïjre, dan åvteste dæjman bïeljelin dah sïjhtin vuartasjidh mejtie jeatjah vuekieh jïh nuepieh gååvnesieh forumem orrestidh, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta.
Lohkememaahtoem evtiedidh saemien mubpiegïeline lohkemem nænnoste.
LAAVENJASSE 1 Gosse skuvlese skuvleste vaedtsieminie,
Maam åadtjobe eengkele Gabrielen bïjre daejredh ?
Dïhte voestes maam tjoerh darjodh lea appem Instagram veedtjedh.
Voenges reereme nasjonalpaarhkijste jïh vaarjelimmiedajvijste dam saemien åtnoem nænnoestahta, Åhrén jeahta.
Akte bielie daennie prosessesne sæjhta årrodh Saemien jilleskuvlem aalkoealmetjeuniversiteetine evtiedidh.
Kanne barkoe maahta vielie ryöknemehaarjanimmine aelkedh, naakede man bïjre eejhtegh jïh Aanta maehtieh
Fylhkentjïelth dah seamma dïedth utnieh goh tjïelth reeremedajvesne.
Daan jaepien åålmegebiejjie lea læjhkan sjïere mijjese Nöörjesne.
Sïjhth vielie daejredh mijjen gaaltiji bïjre?
Saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen, 900 57 123
Aareh deahpadimmesne ij maehtieh dejtie göökte cancerehammojde juekedh jïh vaahra dan gaavhtan aalka cancerehammoem båehtjierdidh mestie ij dan jieliedisnie tjoeperdh.
Geerveööhpehtimmie / Lïerehtimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Lotusgoerem mïerhkesjamme ovmessie klaeriejgujmie jïh baakoeklaassigujmie.
Dah leah vuesiehtamme vihkeles haestemh jïh joekehtsh mejgujmie tjuara guhkiebasse barkedh.
Ræhpas tjåanghkoeh
jis jïh gåessie sæjhta seksem utnedh
NSR
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
SAEMIEN VOESTESGÏELINE - TJAALELDH
Staate jïh Saemiedigkie edtjieh pryövedh seamadidh dovne mandaaten bïjre, jïh gie edtja salkehtimmiebarkoem darjodh.
Aalkoealmetjegïele tjuara govlelgidh reeremisnie eatnemeloeseste / Marijne jielemh / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Vuepsie
Datne maahtah aaj jïjtje steemmeleahpam dov tjïelteste skååffedh jïh dam nåhtadidh jis sïjhth persovnesteemmh kandidaatide vedtedh.
atlasem nuhtjedh, bïevnesh veedtjedh paehpere-teemakaarhtijste jïh digitaale kaarhtedïenesjijstie, sijjienommh Saepmesne kaarhtese bïejedh jïh dejtie buerkiestidh, jïh kraannatjïelth, fylhkine Nöörjesne jïh doh stööremes laanth veartenisnie kaarhtese bïejedh
Moenehtsh
vihties taalijste, gööktine gööktine ryöknedh, veahkah dåehkine ryöknedh (luhkieh, vïjhth jïh akth) jïh tjuatan ryöknedh
Skuvleåvtehke tjuara vuarjasjidh fïerhten learohken daerpiesvoeth sjïere sjïehteladtemasse.
Noeride kanne dah suerkieh skuvle, kultuvre jïh gaarsjelimmie mah joekoen iedtjem utnieh.
Bæjhkoehtimmie vihtieslaakan jååhkesje aalkoealmetjh reaktam utnieh jïjtje nænnoestidh, daan nuelesne saemiej reakta frijjelaakan sov ekonomijen, sosijale jïh kultuvrelle evtiedimmien bïjre nænnoestidh, jïh reakta frijjelaakan sov politihkeles sijjien bïjre nænnoestidh.
Tjuara aaj dam vijriesåbpoe gïetedimmiem reerenassesne, dejnie jeatjah saemiedigkine jïh gaskenasjovnaale aalkoealmetjeforuminie ållermaehtedh.
Saemiedigkie, Divvun jïh Sámi Giellateknoe Tromsøen Universiteetesne orre digitaale baakoegærjam Sátni – báhkoe – baakoe olkese vedtieh.
Lissine lin vaanterdimmieh gusnie maahtoeh åadtjoejimh gåatomen- jih sjædtoej bijre.
Finnmaarhkekommisjovne
Anita Persdatter Ravna
maanide gaskem 6-12 jaepieh
Fuelhkiebiejjie Raarvihken voenesijjesne
- Manne aavone uvtelassh dijveldidh loetemidie staeries evtiedimmien muhteste jeatjah aalkoealmetjigujmie, jïh jeatjah staaten lihtsegigujmie, NGO:gujmie jïh jeatjah byjreskebarkijigujmie dan mearan gåessie Rio20+.
Dïhte faavroes jïh magiske vïedtjeguvvie Luottat – Gïejh tjiehpiedæjjeste Hilde Skancke Pedersen lea Saemiedigkien stoerretjåanghkoesavkan sisnjelen jïh ålkolen.
Soejkesjen raeriej gujmie barkedh jïh gaskestallemetjåanghkoeh utnedh
Boelhketjem mænngan vierhtieh lea vaalteme maahta ennje jienebe goepeme jïh svijreme, mohte varki gujht orrije.
Dåaktere eensilaakan njammide gaajesje jïh vierhtede jis mammografijegoerehtimmiem edtja darjodh.
Ij iktesth nuekies leavloem bïejhmaanajgïelese jïh kultuvrese gosse edtja hoksevuekieh veeljedh, jïh dïhte maahta nåake sjïdtedh maanaj jieliedasse.
Dïhte voestes seksuellen dååjresem jeenjemesh jïjtsinie utnieh.
Provsjekte sïemelatjkosne saemiedigkien jïh Tromsen fylhketjïelten gaskem neebnesåvva.
Mijjieh ibie naan goerkesassem utnieh vædtsoesvoetese jïh seksuelle daaresjimmide saemien maanaj vööste, jïh sïjhtebe meatan årrodh vihkeles strategijh darjodh daennie aamhtesisnie, Larsen jeahta.
initiale mobiliseringedarjomidie vg.
(m. Dialog og livsmestring, Nord-Salten).
Akte jeatjah jarkelimmie lea stipenden stoeredahke lea åvtelhbodti daajroes sjïdteme.
Gïeli tjïrrh identiteete, daajroe jïh kultuvrelle jïh sosijaale ektievoete sjugniesuvvieh.
Konferanse aalka bearjadahken, suehpeden 31. b. ts. 14.00 Quality Hotel Olavsgaard’sne Oslon ålkolen jïh orrije aejlegen ruffien 2. b.
Dïhte sjïere tjåenghkies åtnoe mejnie saemieh gïehtelamme, ij vaallah jååhkesjamme sjïdteme dagkeres reaktam vedtedh.
Lohkh jienebh
digkiedidh dïejvesidie ekonomeles sjïdteme, jieledestandarde, jieledekvaliteete jïh monnehke evtiedimmie, jïh tsiehkiem dej gaskem
Faage edtja nuepiem vedtedh meatan årrodh soptsestidh jïjtse, sosijaale, lidteræære jïh faageles teemaj bïjre.
Saemien gïelejarngh aktem vihkeles råållam utnieh juktie saemien gïelem evtiedidh.
Tjuara aalkoelïerehtimmiem geerve almetjidie jeatjahlaakan sjïehteladtedh goh lïerehtimmie maanide jïh noeride.
Maahta njaelkies-ligke damtedh mubpien kråahpem domhkestidh, vuesiehtimmien faerhmiestidh jïh gaajesjidh.
Desnie Saemiedigkien kontovrh, Duedtie institusjovne jih Noerhte-Trøndelagen Båatsoeburriekontovre.
Dan åvteste stoerre joekehtsh dej noerhtelaanti skuvlesysteemi gaskem, saemien learohkh Nöörjesne, Såevmesne jïh Sveerjesne joekehtsh faalenassh åadtjoeh, jïh lïerehtimmie leavloem beaja joekehts aatide.
Mïrrestallemebarkoe lea åajvahkommes nuepiej bïjre, men ij daarpesjh eevre hedtie årrodh gaajhkine suerkine.
Joekedamme fylhki mietie dle vïjhte dajvh Finnmaarhkesne (golme SDJ-dajvh), golme Tromsesne (göökte SDJ-dajvh) jïh göökte Nordlaantesne (akte SDJ-dajve).
Seminare lea Vefsn almetjejolleskuvlesne, jïh seminaren aamhtese lea Saemien histovrije jïh Industrijehistovrije.
Dah maehtieh tjoejebaantese bæjjese vaeltedh jallh filmadidh gihtjehtimmiem.
Learohki reakta gïeletjåanghkoeh åadtjodh aaj vuartasjamme sjïdti soejkesjisnie. Jienebh dejstie aktöörijste saemien maajhööhpehtimmien sisnjelen jeehtin dah lin ovgeahpan soejkesjisnie.
Muvhtene aaj åådtje antibiotikatabledtem meatan gåetide maam edtja vaeltedh måedtie tæjmoeh goerehtimmien mænngan.
baalhkah ryöknedh, budsjedtem bæjjese bïejedh akten gåetiegåntan, jïh vuarjasjidh guktie jieledetsiehkie, spååredimmie jïh lööneme dam persovneles ekonomijem tsevtsieh
Lohkh jienebh
jïh njieljie akth åtna.
- Daate gaskem jeatjah man åvteste Saemiedigkieraerie aaj jaepien 2016 raereste dam jolle darjomedaltesem jåerhkedh noerhtelaanti jïh gaskenasjovnaale aalkoealmetjebarkosne.
Ohtsh dåarjoem
Dej gaskem akte stoerre nuepie gååvnese gïeleutnijelåhkoem lissiehtidh.
Dah jarkelimmieh mejtie Saemiedigkie daesnie raereste, jarkelimmieh sjugniedieh jienebinie laakine, mah joekehts gïelereaktah vedtieh saamastallije almetjidie.
Darjoeh speale-kåarhth gusnie guvvie jïh nomme lyjhkedskreekide.
Gïelesijjieh leah vihkeles dïrregh juktie gaavnedimmiesijjieh sjugniedidh, gusnie maahta saemien govledh jïh vuejnedh.
Barkoedåehkie raereste båatsoesïjth gåabpaginie laantine nuepiem utnieh laavenjostoelatjkoej bïjre seamadidh mah maehtieh dejtie praktihkeles haestiemidie vaarjelidh dennie raastendåaresth båatsosne, vuesiehtimmien gaavhtan arealeåtnoe.
Provgramme namhtah jïh maahta gaskeviermeste veedtjedh.
Lïerehtimmieulmieh
Nænnoestimmieh guktie faagem vierhtiedidh
Reerenassen ulmie lea åålmegasse faaledh mïrrestalleme starne- jïh såjhtoedïenesjem ij krööhkesth dej gïelen jïh kultuvren duekiem.
Jis gïelemålsomem sjïdteminie vuastalimmehts, minngeme ij naan gïeleutnije gååvnesh.
Nedteportale Ovttas.no lea akte iemie sijjie aaj gïelejarngi materijellese jïh bæjhkoehtimmide.
Joekoen vihkeles dejtie
Dah leah:
Desnie Saemiedigkieraerie gaskem jeatjah raereste barkoem nænnoestehtedh EU:n sjæjsjalimmieåårgani vööste.
Håalemh jïh tjaalegh saemiedigkiepresidenteste jallh Saemiedigkieraerien mubpijste lïhtsegijstie.
Fealadassem åtna goh akte jïjtse jieleme, gusnie saemien kultuvrebiehkieh leah akte vihkeles bielie gïehtelimmien barkoste.
Dastegh deallahtimmiedïedth eah steeresovvh, tjuara kvotide bååstede giesedh jïh dejtie mearoegaedtieflååtese vedtedh mah dïedtem åadtjoeh voengesne deallahtidh, Muotka tjïerteste.
Piera Heaika Muotka
Soptsesth dan åvteste learohkigujmie aajkoen bïjre pryövine, jïh maam pryöve möölehte.
Daennie ektiedimmesne lea vihkeles gærhkoen
dååjrehtimmieh jïh ïedtjh buektedh tjaaleginie mah soptsestieh, buerkiestieh jïh ussjedieh
– Sjugniedihks årrodh juktie orre maarhkedh gaavnedh lea akte vihkeles bielie sïelteevtiedimmeste.
Muvhtene dam jielemem dan jïjnjh tsavtsa guktie jïjtjetjirkeme vaenede jïh voejhkele tsiehkieh slyöhpedh gusnie irhkijh råaka.
Saemien heamtuvrh jïh aalkoealmetji heamtuvrh
Jeesuse jeehti satne Jupmelen baernie lea.
Orre gærja - Ny bok
Jis kaarhtam 28 tabledth åtna dellie tabledth hormoni namhtah minngemes biejjieh kaarhtesne vaalta.
Ijje irhkemasse jiehtedh tjuara akte bielie mijjeste sjïdtedh, akte bielie giejstie libie, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka tjïerteste.
– Saemien gïeletsiehkie Unjargesne lij feagan sïjhteme dan hijven orreme jis ij lij Jane Juuson barkoen åvteste.
- Gosse saemiedigkie-raerine tjåanghkoem utni dellie Snåasen tjïelten jïh fylhkentjielten bïjre saarnoejim, mah leah meatan sjidteme reeremedajvesne saemien gielese, jïh man gåhkese daelie båateme dejnie barkojne.
Jeatjah saemien iedtjeladtjh jïh voenges siebriedahken reakta råajvarimmiej bïjre govlelgidh, mah ryöktesth dejtie gïetiedieh, eah leah meatan vaalteme laaken nænnoestimmine. Mïerhkesjimmine laaken § 5-1 i dle læjhkan tjïerteste akte sjïere diedte gååvnese ILO.
Pleekeme voenen skuvlesne
15 millijovnh kråvnah saemien råajvarimmide tsïengelen raejeste / Gellielaaketje jielemh / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Seamma aaj gosse akte hiv-såatehke jallh aids-skeamtjohke åadtjoejægan hoksem dåastoehtidh sijjeste ålkoestidh.
hijven våaromem utnieh jïjtsh vuekieh evtiedidh taaleryöknedæmman (taaligujmie mej
Saemiedigkie Såevmesne tseegkemeprosjektem stuvrie saemien faage- jïh vierhtiejarngese.
Dïhte mij lea aajmene goh sjiere akten kultuvrese, dam maahta klaerine mïerhkesjidh dennie gårroeh jïh åelkies kolonnesne.
Jis kondeme galka tjoeleskïemtjelassi vööste vaarjelidh jïh ij baavijehtjieh vihkeles dam abpe dååkerdimmesne åtna.
væhtah jïh fåantoeh digkiedidh man åvteste terrorisme sjædta
Barentsraerien 15. sesjovne lij Oulusne rïhkeden 15. b. 2015.
Vuesieh gaajkesh saakh
’ i generalekrirreste skïereden 13. b. 2007.
Tjirkije: Elisabeth Johansen Sæjjasadtje tjirkije: Eskild Johansen
Guktie krirrien åvtehken nomme ?
Dïeneste jarngesne Jis akte sïelte edtja dïenestem åadtjodh, dellie akten akteaajhteresïelten dïeneste byöroe millijovnen bijjelen årrodh.
Saemiedigkieraerie lea gaskem gaskem jeatjah jïjnjh beetnehvierhtieh dåårjeme juktie prosjektem jarkemesïelkedahkine evtiedidh cruise-skïhpide mij edtja Hamnbuktesne årrodh Porsangeren tjïeltesne.
Guktie lea gïeletsiehkie ?
Saemien siebriedahkesne tjoerebe dan åvteste aktem stoerre barkoem darjodh ihke noere kaarrh jåarhkeskuvlem illieh jïh nuepide vuejnieh jollebe ööhpehtimmesne, jïh nyjsenæjjaj reaktah aalkoejielieminie gorredidh.
Saemien kultuvrejielemi sisnjeli dle daerpies dorjesh evtiedidh jïh viermieh bigkedh.
Daate reakta Ööhpehtimmielaakesne tjåådtje, jïh bielelen daam sjïere laaketeekstem dle saemien maanah lin sïerreldihkie sjïdteme.
Dam gohtje daennie bihkedimmesne goh gïelesuerkieh.
Lïhtsegemaaksoe Svïenske gærhkoen barkoe Sveerjesne jïh ålkoerijhkesne lïhtsegemaaksojste maaksa, dam aaj gohtje gærhkoemaaksoe.
Jïjnjh dejstie sijhtieh læjhkan dej maanah edtjieh lïerehtimmiem åadtjodh saemien gïelesne.
- Mijjieh joekoen madtjeles lïhtsegigujmie Fjovlegöölememoenehtsisnie.
Naemhtie maahtah raeriejgujmie båetedh
Daate learohke sån ij dam evtiedimmiem utnieh dejstie uvtemesth ryöknedimmietjiehpiesvoetijste mejtie veanhtadibie, jïh learohke maahta sïejhme matematihketsagkesh evtiedidh.
faagedaajroem nuhtjedh jïjtse programmefaageste åehpiedehteminie jïh digkiedimmine
Årromemöönstere lea jarkelimmesne jïh akte stuerebe bielie saemien årroejijstie byjjene dej aerpievuekien saemien dajvi ålkoli.
Lissine Luleå tekniske Universiteete jïh University of Lapland Rovaniemisne meatan laavenjostosne.
– Joekoen sjollehke lea vuejnedh gyhtjelassh meatannænnoestimmien bïjre gorresuvvieh.
Tjaaleldh govlesadteme
Saemiedigkien ulmie lea låhkoem lissiehtidh gïeleutnijijstie, jïh naemhtie gïelem eevtjedh jïh evtiedidh.
Lohkehtæjja ij byörh jarkostidh vielie goh daerpies, guktie learohke guarka lea aevhkies saemien lïeredh.
Faagplaanh dejtie sjiere faagidie, tjoeverimh tjaeledh mearan faagh lin juhtiemisnie.
Goerehtæjja: Laszlo Tabar, dåaktere, professovre, radiologijen spesialiste Falu:en skïemtjegåetesne
Jeenjh maanajgïerth utnieh saemiengïelem aarkbeajjetjengïeline.
Saemien sijjienommh leah fylhki jïh tjielti mietie joekedamme:
Sjangeremaahtoe
Automatiseradamme taalefaaktah ryöknedimmiem aelhkebe darjoeh learoehkidie, juktie dïhte kognitijve maajsoe vaanene dan åvteste learohkh slyöhpoeh tïjjem jïh faamoem nuhtjedh ryöknemisnie.
Manne daam naa hijven maahtam: Biejjie
Ohtsh dåarjoem
Nomineringedåehkieh jijtje saernieh vedtieh guktie gärhkoe edtja barkedh båetije biejjine, gusnie Sveerjen gärhkoe edtja faamoem biejedh.
Dah gaskesadtigan jïh sopstalligan abpe tïjjem barkojne gïeteldssoejkesjem berkigan, jïh minngemes konsultsjovnstjåanghkoeh lin dovne reeremen jïh politihken daltesinie njoktjen 31. jïh voerhtjen 17.-n 2009.
Veeljemebiejjien åvtelen
Udir.no - Sïejhme lidteratuvre jïh learoevierhtieh
Learohkh Nöörjesne maehtieh saemien voestesgïeline jallh saemien mubpiengïeline utnedh.
Men ij leah badth dïhte nuekie gænnah.
Vaeltieh åålegh dov jïjtje kondovmh meatan feelemisnie.
1.
Syökemelæstoe maahta byjjes sjïdtedh, læjhkan mejtie syøkije vaajtele tjeakosne dam utnedh, off.laake §25.
Soejkesjen leah ovmessh jeatjahdehtemh juktie dej nasjovnelle
Politihkere gïen diedte
Gïelesuerkieh almetjidie ektiedamme:
PP-dïenesje edtja skuvlide viehkiehtidh lïerehtimmiem buerebelaakan sjïehteladtedh learoehkidie mej sjïere daerpiesvoeth.
Dïhte mij lea væhtine daejtie jieliemidie lea dah dorjesh aktene nasjovnale jallh gaskenasjovnale maarkedesne duakasuvvieh.
ööhpedimmieh bijjede, jaepien 2010 jïh åvtese
Preessegovlehtallijh / Preessebïevnesh / Saemiedigkie - Sametinget
Kaanne garmerde jallh aavone damtedh juktie ij leah ovskåaltoe.
Strategije:
Jis naemhtemes gååvnesh veeljemebiejjesne dellie maahtah gieleleahpesne lohkedh gusnie sijjie jih gåessie gaahpene leah.
Gosse jeatjah dåakterespesialisti luvnie maaksa 150 jïh 350 kråvnah gaskem.
maehtedh tjïelke jïh veelelaakan aktede aamhtesistie bievnedh
Samisk område ” (Jieleme-evtiedimmie, innovasjovne jïh fryöjstehkevoete.
Njaalmeldh govlesadteme
Saemiedigkie edtja Laanteburrie- jïh beapmoedepartemeenten raeriestimmiem jarkelimmien bïjre båatoslaakeste, juktie dajveståvroem hiejhtedh, jïh båatsoereeremem Fylhkenålman nualan bïejedh, gïetedidh åvtelen laakeraeriestimmie Stoerredægkan bïejesåvva.
• Nuhtjh tjïelke kråahpegïelem
Dam lea gïerve maanetjem nåhtadidh juktie bieljieraejkie dan gaertjies.
Geerestahkh gelkieh rijhkeraasten mietie årrodh: 1.
Ih gåaredh sjïelem vedtedh Saemiedigkien lïhtsegidie jallh reeremasse.
Politihkere gïen diedte
Juktie dejtie vihkielommes maehtelesvoetide nænnoesåbpoe darjodh gaajhkine faagine, dle sæjhta joekoen hijven årrodh jis gaajhkh lohkehtæjjah dejnie daltesinie mah pryövenasside tjïrrehtieh, ektesne joekehtieh jïh digkiedieh pryövenasseilledahkide.
Syökemelæstoe maahta byjjes sjïdtedh, læjhkan mejtie syøkije vaajtele dam tjeakosne utnedh, off.
Gosse struktuvrem taalesievesne demtieh, maehtieh dam nuhtjedh juktie gåhkoem jiehtedh göökte taali gaskem, vuesiehtimmien gaavhtan mejtie 18 leah lihkemes 15 jalh 20.
Universitete Tromsesne, jïlleskuvlh Finnmarkesne jïh Lillehammerisnie jïh veterinærejïlleskuvlen leah kvoth saemien ohtsijidie naan lohkemidie.
Registerisne edtja gaajhkh orre sjilth sïjse tjaeledh nænnoestimmiegujmie jïh referansine Staaten geajnoesuerkien /Statens vegvesen våarhkoesystemese Sveis.
Gaskesadth maaje ryöktesth dejgujmie, juktie vielie bïevnesh åadtjodh sjyöhtehke gïelelïerehtimmiefaalenassi jïh darjomi bïjre.
Skïemtjijeåårganisasjovnh maehtieh såemies aejkien viehkine årrodh gïetedimmine iereste mah leah laejhtemen bïjre. Dah maehtieh såemies ierine vierhtiedidh gåabph edtja laejhtedh jïh aaj viehkiehtieh bæjhkoehtimmiem tjaeledh.
Gorrede båatsoe hijven jïh daajroes mierietsiehkieh åådtje
Daan sisnie lea aaj Saemiedigkien jaepiereeknemassem giehtjedidh, jïh aaj giehtjedidh mejtie naan mïerhkesjimmieh reeknemassese Rijhkerevisjovneste.
Maahtoeulmie 7. daltesen mænngan
baajedh learohkem dååjrehtimmiem åadtjodh ovmessie taalesïevh nuhtjedh (ovmessie mïerhkesjimmiejgujmie), taalh taalesïevese bïejedh, taalh lohkedh bæjjese jïh våålese taalesïevesne, maaje ovmessie intervalligujmie.
saemiedigkie tjuevtjede ennje daarpoe sïejhme åvtenimmie maadthdotkemasse saemien gïelij bïjre, dovne gosse gïeleldh tsiehkieh, lidteratuvrem jïh jeajtah aamhtesh dæjpa - noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemien, mohte aaj gosse dah jeatjah gïelh dijpieh.
Dïhte lea irhkeme gosse ij åadtjoeh ij gossege meatan årrodh jallh jis mubpien bïjre soptsestidh mij ij leah saatnan.
Tjåadtjoehtæjja: Nordlaanten fylhkenålma
Mohte jis jeatjahtehtemem aajhtsa njammesne edtja åålegh hoksem bïeljelidh guktie varki goerehtimmiem darjodh, jilhts nåajsan.
Akte replihke ij maehtieh guhkebe årrodh goh 2 minudth jïh vaestiedasse maahta gossege 2 minudth ryöhkedh.
Dïhte meatan orreme såemies tjåanghkojne dajvine, gïelejarngide råakeme jïh dejgujmie åahpenamme.
Kontovre Nordlaante, Drag:
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Pryövenassine ovmessie teksth, guvvieh jïh laavenjassh gyhtjelassigujmie.
- Saemien åålmege aktem guhkies aerpievuekiem jïh åeliedimmiem åtna tjoevkesem bïejedh mubpiej åålmegi jïh nasjovni tseahkan mah dïedtelgimmien nuelesne læjjadieh jïh jielieh, Keskitalo jeahta.
Vuelieh gellien jaepien åarjelsaemien gyrhkesjimmine orreme.
Raeffien åvteste barkedh.
Web ‐ sijjie:...
Tjåenghkies saemien kuvsjh lohkehtæjjastudentide jïh jeatjah studentide eah leah luhpie daan biejjien.
– Reerenassen budsjedteraeriestimmie ij sijjiem vedtieh orre råajvarimmide, saemien museumh eah vierhtieh utnieh Bååstede-prosjektese bååstedesertemen bïjre saemien kultuvredaevierijstie mah leah vöörhkesovveme nöörjen museuminie, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Gärhkoetjåahkoe lea gärhkoen jillemes nännoestimmie åårgane 251 lihtsegi gujmie.
åehpiedehtedh aamhtesem maam lea jïjtje veeljeme; gïelen, lidteraturen jallh jeatjah saemien aamhtesen bïjre
Tjïeltij dïedte saemien maanaj maanajgïertefaalaldahkem tjïrkedh gusnie dej gïele jïh kultuvre nænnoestidh, lea presisereme maanajgïertelaakesne § 8: ” Tjïelten dïedte lea saemien maanide maanajgïertefaalaldahkem saemien dajvesne saemien gïeline jïh kultuvrinie årrodh.
Dah leah tjirkijh saemien almetji åvteste ståvrosne dan åvteste dah leah nammoehtamme Saemiedigkeste, men eah leah Saemiedigkien åvteste ståvrosne, d.s.j. Saemiedigkie ij naan bïhkedimmiefaamoem utnieh dej bijjelen.
Maereles årganiseradimmie sjïerehealsoedïenesjijstie edtja bijjemes njieptjesne gorredidh gaajhkh saemieh dejtie dïenesjidie åadtjoeh mejtie krïevenassem utnieh, Mikkelsen jeahta.
Saemiengïele.
Joekehtse ööhpehtimmesne saemien nyjsenæjjaj jïh kaarri gaskem lea stoerre, jïh lea læssanamme dej minngemes 15 jaepieh.
Maahta aaj jïjtje ryöktesth abortedåastoevasse ringkedh jïh tïjjem dongkedh.
göölemereaktam gorredidh almetjidie mearoesaemien dajvine
NSR sæjhta saemiengïelen maahtoebyjreskh øøvtiedidh mearan dotkemem saemien aamhtesi bïjre daaroengïelesne jïh jeatjah gïeline nænnostidh.
maehtedh låhkoem symbovlese ektiedidh jïh posisjovnesysteemem guarkedh jïh dam nuhtjedh.
Learohkh paehperem maahtsoestieh, guktie dah saemien baakoeh leah dennie aktene bielesne jïh dah nöörjen dennie mubpene.
Analyse vuesehte såemies tjïelth ojhte hijvenlaakan darjoeh, goh Deatnu (Tana) jïh Evenássi (Evenes).
Dååjrehts noerhtesaemien dajvijste vuesiehtieh avijsh lea vihkeles gïeleööhpehtimmien åvteste.
Saemiedigkie preessem böörede båetedh.
daan beajjetje siebriedahketsiehkieh.
Håkan Jonsson, Sveerjen saemiedigkien ståvroeåvtehke +46 70-322 83 01
Mijjieh sïjhtebe dejtie saemien museumidie prioriteradidh dan åvteste joekoen vihkeles mijjen kultuvreskaehtieh vyörtegs hïejmh åadtjoeh jïh gaajhkesh åadtjoeh dejtie vuejnedh.
vierhtiedidh gaaltijh åtnoe, dej sisvegh, aalkoereakta jïh persovnevaarjelimmie
Tiina Sanila-Aikio, saemiej åvteste Såevmesne
Dåarjoe aaj vadtasovveme 31 gærjabæjhkoehtimmide noerhte-, julev - jïh åarjelsaemien.
- Saemiedigkie Nöörjesne lea diedtem åådtjeme prosessem stuvredh jïh sæjhta dannasinie dej sjyöhtehke sïjtigujmie govlesadtedh juktie aktem hijven prosessem gorredidh barkosne.
Mineraalelaaken § 17 sjïere njoelkedassh åtna aamhtesegïetedimmien bïjre, jïh maam edtja krööhkestidh gosse lea saemien iedtjeladtji bïjre Finnmaarhkesne, gosse goerehtimmiereaktan bïjre syökoe (§17), evtiedimmiereaktan bïjre (§ 30), gïehteldimmiekonsesjovnen bïjre (§34) jïh ekspropriasjovnen bïjre (§40) mineraalide, mejtie staate veanhta satne lea aajhtere.
Sijjienommh
Sállan daah raasth (Kaarhtelissie 2): Noerhtene jïh jalline: Dehtie mïerhkeste (33 W 555288 7464930) gusnie jaevrie Leirvatnet rijhkeraastem gaavnesje, daan jaevrien dåaresth dan jeahkan Ålmåjalosjiegna (Blåmannsisen), daan jiehkien dåaresth jællose 1283 (33 W 547133 7456435), destie rïektes sievine jaevrien Storelvvatnan åarjel-jallemes loektese, destie rïektes sievine dan mïerhkese gusnie rijhkeraaste jaevrien Labbasjávri noerhtegaedtiem tjuahpa.
- Manne madtjeles ihke reerenasse Nöörjesne ulmine åtna seahkarimmie aalkoealmetji reaktaj åvteste edtja akte bielie årrodh Parise-latjkoste, jïh aalkoealmetjh edtjieh krööhkestamme jïh våaroehtamme sjïdtedh gosse edtja sjæjsjalimmieh vaeltedh klijmasjïehtedimmien jïh finansieradimmien bïjre.
nejpiegieji siejhmemes lahtesh
Gaajh viesjies learohkh sijhtieh vaenie nåhtoem utnedh jïjtjeraarehke laavenjassigujmie pryövesne barkedh, jïh dan åvteste ibie dam raeresth.
Vielie lïerehtimmiedarjomh
Gïelegoerehtimmie 2012 vuesehte jïjnjh dejstie daan beajjetje eejhtegijste gaskem 30 jïh 40 jaepieh, eah saemien maehtieh.
Klaasse sijjieaarvojne barkeminie jïh taalh unifix-klåbpojste bigkie.
Cellepryövenassen tjïrrh maahta skïemtjelassem aajhtsedh jïh vaarha alvas skïemtjedidh unnede.
10 jaepietsiehkien mænngan
Voenges reereme vaarjelimmiedajvijste tseegkesovvi 2010. Daate sæjhta jiehtedh vaarjelimmiedajvh edtjieh reeresovvedh aktede gasketjïelten, politihkeles tjåanghkan bïejeme nasjonalpaarhke- jallh vaarjelimmiedajveståvroste, gusnie akte tjirkije fïereguhteste tjïelteste jïh fylhkentjïelteste mej bïjre lea.
Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka lea kronihkem tjaaleme tjåenghkies no...
Unnebelåhkoe unnebelåhkosne
“Unnebelåhkoegyhtjelassh lin sjyöhtehkåbpoe sjïdteme abpe veartenisnie goh aarebi, jïh jalhts mijjen laantesne idtji maehtieh akten dïedtesimmien bïjre soptsestidh dejstie saemijste seamma laakan goh jeatjah lehkesne veartenisnie, dle lij naa tjïelke mijjen luvnie aaj fiejlieh dorjesovveme.
Maahtoe utnedh ovmessie såarhts tjaalegh, vuekieh jïh teknologeles raerieh guarkedh aktem hijven våaromem vadta barkoefaageles ööhpehtimmide, vielie lohkedh jïh barkosne jïh eejehtallemisnie lïeredh abpe jieledem.
Learohke reklamem åehpiedahta aktine aelhkie gïeline, jïh naemhtie guktie båvroe tjïelke.
Edtja eatnemen gellievoetelaaken nænnoestimmeh vuarjasjidh gaajhkine sjæjsjalimmine, mah maehtieh gellievoetem eatnamisnie tsevtsedh.
dan bïjre (jis sjyötehke) lissietjaalegh nuhtjie jïjtjeraarehken jïh skaepiedihks
Bööremes baaja maanam jïjtje nænnostidh man jïjnjh ååjse.
Muvhtene lehkesne dle gïelejarngh akte sjïehtedamme bielie saemien voenges siebriedahkijste, jeatjah lehkesne dle maahta dejtie utnedh goh «saemien såålh» nöörjen jienebelåhkoesiebriedahkine.
– Læhkoeh biejjine !
Soermine ryöknedh maahta aaj mij akt årrrodh maam learohkh darjoeh juktie dam konkrete jïh dam abstrakte aktanidh.
Datne maahtah: Datne vuesehth datne dejtie jeanatjommes jiehtegh maahtah
Saemiekonferanse badth våaroemasse bïeji saemieh akte åålmege (nasjon) jïh åtnoe nasjovnedïejvesistie ij tsihkestehtieh aktem jïjtse staatem.
Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén, 908 39
Jis edtja dongkedh jallh löönedh Saemiedigkien gærjagåeteste tjoerh tjaalasovveme löönijinie årrodh gærjagåetesne.
Eah ajve åarjelh-saemieh sijhth mijjen gielem lieredh, mohte aaj almetjh ålkoelistie.
Jarngen nomme lea Saemien gïelegaaltije.
Ij leah ajve dïhte laejpie maam byöpmedibie niestiesbeapmojne, aaj dïhte laejpie maam dennie aejlies maalestahkesne åadtjobe.
- bïevnesh gaavna jïh vaajeste såemies gaaltijijstie
vaarjelimmie vaarjelimmiepliktevierhke sæjhta tjaalegadtjem ” Dov nuepieh voestegesdïenesjimmine ” saemiengïelese jarkoestidh jïh dam maahta gaajhkide seedteh gieh dam sijhtieh.
Saemiedigkiepresidenth
bijjiedamme nuhtjemasse, saemien gïelese.
Gærhkoetjåanghkoe Saemien gærhkoeraeriem tseegki jaepien 1992.
Stoerre sertiestimmieaarvoe daehtie prosjekteste Saemiedigkie veanhta daate prosjekte lea akte sille reaktoe haaran, ihke daate prosjekte bæjhkohte dah båatsoeiedtjeladtjh eah leah dam daerpies voerkelimmem åtneme maam edtjin utnedh dejnie arealesoejkesjebarkojne, jïh dam pryøvoe staeriedidh, gaskem jeatjebem sjïehteladtedh govlesadtemasse jïh aktivyøki goerkesasse dej joekehts arealeutniji gaskem.
Learohkh edtjieh aktem galhkuvekarakterem utnedh.
eadtjohkevoetem sjugniedieh, guktie enn jienebh demtieh gærhkoe lea boerehks jïh faarhmeles.
Energije båetijen aajkan
Ulmiejaksoe:
Universiteete Tromsøsne aaj aktem plearoeh laavenjostoem tseegkeme såemies gïelejarngigujmie.
Senijovreraeriestæjja Ingeborg Larssen jïh raeriestæjja Vivi Pedersen lin meatan Saemiedigkeste.
Lissine sïjhtebe dåarjoem lissiehtidh orre bæjhkoehtimmide jïh jarkoestæmman saemien lidteratuvreste, Olsen jeahta.
Såemies båatsoealmetjh eah leah provhkereaktam åådtjeme sijjen orre dajvide.
vihtesjidh jïh vierhtiedidh jïjtjene evtiedimmiem gosse teekstigujmie barka
Krïhke ij vuejnieh luhkie maahta juakasovvedh unnebe dåehkine.
Vierhtieh juktie learoevierhtieh maanagïertide evtiedidh, leah guhkiedamme 2013-budsjedtesne.
Ohtsemh vuarjasjamme sjidtieh ekonomeles, maarkeden, teknihkeles, siebriedahkenåhtoen, kåansteles, faageles jïh jeatjah sjyöhtehke krööhkemi mietie, gaskem jeatjah mejtie ohtsijen lea nuepie prosjektem / råajvarimmiem dæjpeleslaakan tjïrrehtidh.
Lissine akte læstoe maam tjïelth maehtieh nuhtjedh gosse edtjieh åvtelhbodti steemmah seedtedh dan tjïeltese mij edtja aktem åvtelhbodti ryöknemem darjodh saemiedigkieveeljemasse.
Gyrhkesjimmie
11) Nasjonalpaarhkeståvroe Ånderdalen nasjonalpaarhkese
Saemiedigkie veanhta daelie akte stuerebe barkoe tjuara dorjesovvedh saemien gïeline gaajhkine siebriedahkesuerkine.
Ministertjåanghkosne Nuukesne Kruanalaantesne jaepien 2011, dle sjæjsjalin aktem ihkuve tjaelijesijjiem tseegkedh Arktiske raaran Tromsøsne.
Skuvlesne sïjhtebe joekoen ååntjestalledh:
Aaj akte aevhkie aajhterh joe daelie leah eadtjohke göölemisnie jïh dan åvteste viehkiehtieh dovne jielemedarjoemidie jïh årromem dajvesne nænnoestehtedh, Muotka tjïerteste.
Saemiedigkie jïh Byjresevaarjelimmiedajve dej saemien tjirkiji bïjre rååresjieh fïerhtene nasjovnaalepaarhkeståvrosne jallh vaarjelimmiedajveståvrosne.
Aaj hijven eensilaakan åeredh jïh pryövoe lïegkedidh jïh ij raessesne dej biejjien gosse dejtie dåeriesmoeride damta.
Juktie buektiehtidh daejnie prosjektine nïerhkedh dle daerpies aktem tastatuvre-øørnegem evtiedidh dejtie sjyøhtehke gïelide; kildinsaemien, komi jïh nenetsijen gïelh.
150 000 kråvnah Bivdise
ČálliidLágádus as: Nossemespïele - taalh jïh klaerieh dejtie unnemesidie noerhte-, julev- jïh åarjelsaemien
Daennie aamhtesisnie dåarjoem utnebe jieniebistie EN-årgaanijste, mah leah Nöörjem birreme råajvarimmieh vædtsoesvoeten vööste evtiedidh saemien siebriedahkesne.
Gåsta tjabreminie dïejvesinie lïhkemes taale.
Jaepien 2025 raajan maahta dispensasjovnh vedtedh, guktie dah mah seehtemem skuvlesne åadtjoeji åvtelen dïhte orre laake faamoem åadtjoeji, såemies astoem utnieh dom byjjes maahtoem vejtiestidh mij lea daerpies juktie maehtedh aktene faagesne ööhpehtidh goh saemien.
Mijjieh dam vihth vööjnimh dennie arabijen gïjresne.
Jaepien 2012 reeremestruktuvre båatsosne jorkesi, gosse gaskem jeatjah dajveståvroeh våålese bïejesovvin.
Sipmehken daah raasth (Kaarhtelissie 3): Noerhtene: Dehtie mïerhkeste gusnie Jitnemenjohke rijhkeraastem tjuahpa tjaetsiegohkedahken mietie Jitnemenjaevrien åarjemes loektese, Bijjie.
Åejvieladtjh gaajhkesidie birrieh mah Nöörjesne årroeh vihkeles bïevnesh jïh raerieh lohkedh koronavijrusen bïjre sæjrojne www.fhi.no jïh www.helsenorge.no.
Veanhtede medtie 120 almetjh båetieh dejstie joekehts arktiske dajvijste goh Saepmie, Kruanalaante, Kanada jnv. Åejviehåalije saemien bieleste lea Asta Balto, mij lea saemien pedagogihkine barkeme gellie jaepieh.
Laavenjostoelatjkoeh tjïeltigujmie
Snåase 2 827 962 kr
Bïejh kondomem boetjegeatjan, dïedtesth soermigujmie bijjemes guktie ij naan bïegke-bollenjes sjædta gosse kondomem våålese jårresth, kondomen jïh boetjen jallh dildoem gaskem.
Raeriestæjja govlesadteme
maanah lissiehtamme gïeleskreejremem åadtjoeh noerhte- julev jïh åarjelsaemien
Destie båata vïrrevierhtie vuelie sjædta.
goltelidh jïh lohkedh teeksth jeatjah saemien gïelijste, jïh soptsestidh mij dïhte seamma jïh mij dïhte joekehts
Dah barkoeh edtjieh læjhkan smaave jïh annjebodts årrodh, jïh ij maehtieh dejtie tjïrrehtidh guktie stoerre skaarah dejstie sjædta.
Aaj beapmoeh maanide mah nuerebe 16 jaepieh jïh sjïere skïemtjelassh utnieh, vuesiehtimmien gaavhtan glutenintoleranse, lea subvensjovneradamme.
saemiedigkie fïerhten jaepien vierhtieh beaja mah maahta ovmessie råajvarimmide saemien gielh
Maanah, noereh jïh geerve almetjh arenah daarpesjieh gusnie gïele govloe, jïh utnesåvva, dïhte joekoen vihkeles dajvine gåessie gïele hiejjies tsiehkesne orreme.
Daate lea vihkeles gåatomedajvh gaskoeh giesien, åajvahkommes boelteraedtien bijjelen, gusnie bovtse lea gaskoeh giesien jïh sijjen daerpiesvoeth åadtjoeh gåatoemasse, dah raeffiem jïh tjåatskoedimmiem åadtjoeh jïh slyöhpoeh åhtojste plaakenidh åenehks gåhkaldahki sisnjeli.
Saemien gïele lea aerpievuekien mietie nænnoes orreme daejnie dajvine, jïh lea akte biejjieladtje gïele mij åtnasåvva dovne privaate jïh byögkeles ektiedimmesne.
Dïhte vihkeles tabledtem seamma tïjje fïerhten biejjien vaeltedh.
Dov kanne jeatjah jïh buerebe raeriestimmieh.
– jïh proposisjovnen bïjre 2008/09:158
Noerhtesaemieh soejmelaakan laavloeh.
Låhkoe nïerhkeme råajvarimmijste juktie dïenesjh saemien skïemtjijidie sjïehteladtedh.
Saemien gærhkoejieleme materijellh jaahkoeøøhpehtæmman evtede, jealajahta saemien salmelaavlomem, saemien liturgijem evtede.
NSR.pdf
Mov Åejvie, datnem heevehtem
Laavenjostoelatjkoe lea illedahke akten skraejrien mietie Båddådjon tjïelteste, jïh edtja politihkeles gïetedæmman Saemiedigkien stoerretjåanghkosne ruffien, jïh Båddådjon tjïelteståvrosne 18.06.15.
Dååjrehtsh vuesehtieh guktie dejtie unnebe
gïelebiesiemaallh maanagïertine evtiesuvvieh
Maahta sïejhme gyhtjelassh govlesadtemegoevtesasse seedtedh (GUL).
Gieh leah tjirkijinie krirreste dov fylhkeste daan boelhken ?
Dam maahta aaj båastode darjodh.
Tjïelte, fylhketjïelte vuj starnesijjieh edtjieh öörnedh daerpies toelhkeviehkiem jis barkiji eah leah daerpies gïele- jïh kultuvremaahtoe.
Departemeanta árvala dál steammaláhkái rievdadit sámediggeáirasiid vástesaš penšuvdna láhkaásahusa ja gielddaid ja fylkkagielddaid álbmotválljejuvvon áirasiid vástesaš penšuvdna láhkaásahusa.
Saemiedigkien bïhkedassh juktie saemien krööhkemh vuarjasjidh gosse åtnoem miehtjiesdajveste jarkele Finnmaarhkesne, reaktavåaromem åtna finnmaarhkelaakesne § 4.
Skuvle dam skuvlejaepiem leeji, mohte giesegi lij hovtelle.
Akte jeatjah nuepie lea baakoem veeljedh goh våarome orre baakoeh darjodh, dagkeres baakoekaarhte.
geometrijem planetesne nuhtjedh juktie analyjseradidh jïh loetedh gellielaaketje teoretihkeles jïh praktihkeles dåeriesmoerh gåhkoejgujmie, skaavhtegigujmie jïh arealine
Gosse finnmaarhkelaakem nænnoesti, dle aktem öörnegem sjïehtesji juktie dagkerh reaktah Finnmaarhkesne damtijidh jïh jååhkesjidh.
golme jïh govhte aski gaskem jïh vaejliem bijjebe 39 graadh åtna.
49 % leah håvhtadimmieh, skaarah jallh vædtsoesvoetem dååjreme almetjijstie båatsoen ålkolen.
Råajvarimmie 78 Konferanse saemien skuvledotkemen bïjre
Råajvarimmie 60 Reeremeteermh
dåarjoe-øørnegh saemien musigkefestivaalide tseegkeme
Maehtedh jïjtjemse tjaaleldh tjïelkesidh lea daesnie naan laahkoeh tjaeledh.
Reerenasse Miehtjiesdajvedåapmestovlem nammohte mænngan Saemiedigkine rååresjamme, jïh desnie akte åvtehke njieljie ihkuve lïhtsegigujmie jïh göökte sæjjasadtjigujmie.
Åejviemotijve lea gievreste veedtjeme jïh dikteste ”Biejjien baernieh” maam åarjelsaemie Anders Fjellner lea tjaaleme.
Lissiehtahke daamhts studijemaahtaldahkese
Bïevnesen ulmie lea Saemiedigkien politihkem nænnoestehtedh dejnie gyhtjelassine areale- jïh byjreseligke haestemi bïjre mej uvte saemien siebriedahke tjåådtje tïjjen åvtese.
Ij edtjh alkohovlem jovkedh jallh jeatjah drogh vaeltedh juktie asvem unnede.
Regijovnaalepolitihke
Tjïelten åejvieladtjeraerie lea soejkesjemoenehtse jïh politihken stuvremedåehkie.
Aalkoealmetji muhteste, dle artihkele 27 aaj feerhmie dam reaktam materijelle kultuvrese jïh aerpievuekien jielemegïehteldæmman, mij lea åtnose laante- jïh eatnemevierhtijste ektiedamme.
Teaterestuhtjen våarome lea gærja maam tjaelije Åke Lundgren lea tjaaleme.
Øvtiedimmie-soptsestalleme jih minoritetij-gielen learohkh
Saemien båatsosne bovtsen tråjje aktem jïjtseaarvoem åtna, mij ij leah jearohke dehtie dïenestistie maam dïhte vadta.
Reerenasse lea laaken mieriedimmesne dam jollebe dajveaajhteremaaksoem Finnmaarhkeneekese nænnoestamme 0,25 % åesiestimmieaarvoste.
Mænngan learohkh aelkieh taalh veahkide ektiedidh.
Råajvarimmie 72 Åestemeöörnege saemien lidteratuvrese
Gosse libie Helgelaantesne, dle badth iemie stoerreindustrije akte vuelieteema sjædta.
datne goerehtallemepryövem tjïrrehth learohkigujmie. Datne tjoerh aktem jïjtse pryöveheeftem meatan utnedh klaassetjiehtjielasse maam nuhtjh, Instruksjonine ektine.
Mijjieh maaje sïjtijste govlebe dej dååjrehtimmiej bïjre dennie orre reeremisnie gosse dïhte aalka juhtedh daelie, Åhrén jeahta.
Suehpeden 2011 dah lïhtsegelaanth dan voestes juridihkeles latjkoen bïjre seamadin maam Arktiske raerie buakteme.
Lohkh jienebh
Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén, 908 39 663
Saemiedigkieraerie raerieh sæjhta saemiedigkiebïevnesasse arealen jïh byjresen bïjre.
Guvvie: Elin Fjellheim, Elgå skuvle
Lohkehtæjja dovne vearoldebïevnesem jïh pryövenassem vuarjesje.
Hijven jis tjaaleldh vaestiedassem birrie gosse laajhta dan gaavhtan maahta vaestiedassem raeffesne lohkedh jïh lïepedh båajhtode guarkedh.
Vaajteles maahtoeh:
Tjaalasovveme.
Naan vuertieh goske gujnelemmiem åadtjodh jallh skaavtjoem sjïdtedidh mearan jeatjah tuhtjieh slæjhtoe sjïdtedh.
Jis vielie bïevnesh jïh vihtiestimmiekrïevenassh sijhth- vuartesjh ohtsemegoerem jïh Saemiedigkien njoelkedassh öörnegasse jallh gaskesadth Saemiedigkine.
Jeesuse saadtegisnie gïehtjelovvi. Dan bïjre maahtah lohkedh Lukasen vaentjielisnie: 4, 1-13.
Reerenasse raereste Gærhkoeraerie edtja bispide Dennie nöörjen gærhkosne båetijen aejkien barkose seehtedh, jïh Gærhkoeraerie edtja nænnoestidh guktie prosesse nominasjovnine, steemmadimmine jnv. edtja årrodh barkoeseehtemen raajan.
Gïeleteknologije
Dah leah ståvrose veeljesovveme dan åvteste Saemiedigkie veanhta dah sijhtieh saemien ïedtjh hijvenlaakan jïh ellieslaakan gorredidh ståvroebarkosne.
Åejvieråajvarimmiesuerkieh buerkiestimmesne leah;
«Båatsoen aarkebiejjie» lea illedahke aktede laavenjostoste gaskem båatsoealmetjh jïh dotkijh, gaskem Nöörjen Båatsoesaemiej Rijhkesiebrie (NBR) jïh Saemien nasjonaale maahtoedïenesje psykiske healsoevaarjelæmman jïh geeruvevoetese (SANKS).
Øørnege lea daejtie; 1.
Tuhtjem eevre reaktoe dah mah jeenjemes vuejieh mijjen geajnojne, jïh dejtie jeenjemes nipkieh, dah edtjieh jeenjemes maeksedh geajnoej åvteste.
Learohke jïh eejhtegh edtjieh bïevnesh åadtjodh lohkehtæjjeste illeldahki bïjre gosse dah illeldahkh pryövenassijste riejries.
Faagemoenehtse maahta sov juvnehtimmesne raeriestimmiem jïh lahtestimmieh aamhtesasse buektedh.
katalogem darjodh mij vuesehte magkerh saemien skuvle- / lohkemefaaleldahkh jïh stipeendh saemien learoehkidie / studeentide gååvnesieh
Jalhts ij gïelem soptsesth, dle saemien læjhkan stoerre aarvoem åtna.
Presidente Keskitalo tjïerteste gaskem jeatjah Saemiedigkie sæjhta utnijh dejstie voenges gïelejarngijste edtjieh stuerebe tsevtsemefaamoem utnedh, jïh lïhkesvoetem damtedh jarngide.
Jienebh nommekonsulentedïenesjh tseegkesovvin, gaskem jeatjah saemien jïh såevmien nommide.
Dah leah ståvrose veeljesovveme dan åvteste Saemiedigkie veanhta dah sijhtieh saemien ïedtjh hijvenlaakan jïh ellieslaakan gorredidh ståvroebarkosne.
Faagem vïerhtiedidh
Guktie laahkoe-moerem darjodh
Dotkeme jïh jollebe ööhpehtimmie leah vihkeles gorredimmien, nænnoestimmien jïh evtiedimmien gaavhtan dehtie saemien siebriedahkeste.
Men mijjieh vaenie vihtiestimmiem utnebe guktie gïeline daejnie jielieminie daan biejjien.
2013 raejeste aaj Raavrevijhken tjïelte Noerhte-Trööndelagesne meatan reeremedajvesne.
Prosjekteohtsemh gellievoetem jïh voenges daerpiesvoeth maanagiertine vuesiehtieh, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
ovmessie tsiehkieh, jïh ij oktegh dååjrehtsistie maehtieh saemiengïelese mekanijhken vuekesne darjodh.
Saemiedigkien mineraalebïhkedæjja
- Fryöjstehke voenges siebriedahkh, gusnie almetjh sijhtieh årrodh, eadtjohke entreprenöörh jïh hijven voenges byjresh leah daerpies jis edtja jielemem evtiedidh.
Fïerhten jaepien Saemiedigkie ohtsemh dååste ovrehte guektiengïerti åvteste.
Annjebodts tjåanghkoesoejkesje (maahta jarkelimmieh sjïdtedh)
Saemien dajvine skuvle lea vihkeles vierhtege-, maahtoe- jïh åssjalommesbihkedæjja jïh hijven sijjie gustie aelkedh saemien siebredahkesne meatan ïedtjine barkedh.
Tjåenghkies noerhtelaanti learoesoejkesjh tjuerieh dan åvteste aarvoej mietie årrodh laakigujmie jïh skuvlesysteemigujmie Nöörjesne, Sveerjesne jïh Såevmesne.
Soptsestallemh aaj jeatjh-laakan sjidtieh gosse learohke noereskuvlese båata.
RES-guejmievoetesne daah siebrieh/aktöörh: NHO Trööndelage, LO, KS, NAV Noerhte-Trööndelage, Nöörjen Dotkemeraerie, Noerhte-Trööndelagen Jilleskuvle, Trööndelagen Dotkeme jïh Evtiedimmie, SIVA, Göölemedirektovrate, Noerhte-Trööndelagen Maana- jïh Noereraerie, Innovasjovne Nöörje, Fylhkenålma Noerhte-Trööndelagesne jïh Noerhte-Trööndelagen fylhkentjïelte.
Daltese-bäjjanimmie
Barkoedåehkie lea rååresjimmiej tjïrrh sïjtigujmie nöörjen jïh sveerjen bielesne aktem raeriestimmiem dorjeme akten orre konvensjovneteekstese.
Dah nyjsenæjjah lea vihkeles daennie ektiedimmesne jïh daamtaj ryöknesuvvieh goh dah vihkielommes aerpievuekie- jïh gïeleguedtjïh.
Kultuvrepolitihke
årromedajvi ålkoli, joekoen Oslo.
– Mijjieh tjoerebe dej daaletje nasjovnale jïh EØS-rïekteles njoelkedassi sisnjeli årrodh, bene mijjieh sïjhtebe tjyølkehke årrodh ihke daate ideelle suerkie edtja tjåadtjodh. ”
Njamma dïedtese pleahtjojne viehkine maam våålese dïedtele.
Saemiedigkie lea bïjjemes veeljemereereme Saemiedigkien veeljemen muhteste.
Learoevierhtieh
Pijtesaemien 4.
Åejvieaamhtese lea kruana økonomije jïh giefiesvoetem unniedidh.
åvtese buektedh jïjtje domtesem filmeste, teateristie jïh musihkeste jïh vierhtiej åtnoem viertiestidh
Saemiedigkie jåarhka stipendem vedtdh learoehkidie mej saemien gïele faagegievlesne jåarhkeskuvlesne aaj 2015.
Jienebh joekehts kondomh gååvnesieh seksebovrine jïh gaskeviermesne.
 Varke dahkoe
Goh sealoehokse, skylleme, provre jïh aejlies maalestahke.
Dïhte dåarjoe Saemiedægkan mij edtja kultuvreaamhtesidie årrodh lea læssanamme bijjelen 38 millijovnh kråvnajgujmie mænngan 2005.
Væhtah ulmiejaksemasse kvaliteetem faagemaahtosne buerkeste.
Daate hijven evtiedimmie vuesehte lea daerpies Saemiedigkie lea eadtjohkelaakan meatan gaskenasjovnaale sijjesne.
• Ungdomspolitisk plattform Nord-Trøndelag fylkeskommune 2012-2015
Saemiedigkie sæjhta raerieh åadjodh tjiehpiedæjjijste jïh kultuvrebarkijijstie, juktie dïhte barkoe kultuvrepolitihkem hammoedidh joe aalkeme.
Arrangører: Gïelem nastedh / Snåsa kommune, Saemien Sijte og Åarjel-saemiej skuvle
Saemiengïeleldh maanagïerth jïh hijven gïelelïerehtimmie skuvlesne leah vihkeles tsavtshvierhtieh juktie gïeleevtiedimmiem saemiengïeleldh maanaj luvnie dåarjoehtidh.
Byjjenimmie-, hokse- jïh ööhpehtimmiemoenehtse:
Daah væhtah lea vijries åtnooe jïh ij ajve gaptjh saemien tjaelmegïelen daarpoeh, mohte aaj teeksteldh representasjovne jeenjemes veartenen gïelij åvteste.
Politihkere gïen diedte
Lohkh vielie
Ohtsememierie: 15.02.16
Gaaltijeåtnoem vuesehte (jis dam nuhtjie)
Mijjen jåvlekalendere 2013 lij akte åehpiedehteme dejstie 24 gïele-ierieguedtiejijstie.
Urresth Saepmie
4.1. Visjovne Visjovne dan regijovnale evtiedimmiebarkose lea Aarvoesjugniedimmie jïh jieledekvaliteete Noerhte-Trööndelagesne
2.1 Elliesvoete jïh toelhkestimmie dejstie bijjemes ulmijste 2.2 Lïerehtimmiefokuse jïh sjïere lïerehtimmieulmieh
Dah plaerieh dejtie seamma aamhtesidie voebnesjieh goh krirrieh, jallh jeatjah aamhtesh biejjieøørnegasse biejieh ?
Voejhkelh dejtie orre baakojde ellies jiehteginie nåhtadidh, jïh ih ajve aktegh baakojne vaestiedidh.
– Mohte illedahkem dagkerijstie bïegkefaamoeprosjeekteste lea ahte 1/3 bielie daelvielaanteste dassene. Vaenebe gåatome jeahta vaenebe bovtsh båatsoelaantesne.
st. bïev. nr.28 (2007-2008) saemiepolitihke
Saemien Vaarjelem dotkeme vihtesjimmiejarngine øøvtiedidh
Akute-p-pillere ij tjoeleskïemtjelassi vööste vaarjedh.
Edtja goerehtallemepryövem tjïrrehtidh gööktine boelhkine.
Mïrrestalleme
- Mijjieh edtjebe meatan årrodh sjæjsjalimmieh vaeltedh guktie mijjen aerpievuekien dajvh edtjieh reeresovvedh båetijen aejkien, dan åvteste daate lea mijjen båetijen aejkien bïjre, saemiedigkieraerie Thomas Åhrén jeahta.
Sámi gïella- ja kulturguovddáš Porsangusne, Isak Saba guovddáš Unjargesne, Deanu gïellagáddi Deatnusne, Álttá sámi gïellaguovddáš i Altesne, Sámi gïellaguovddáš Gáivuotnesne, Gáisi gïellaguovddáš Tromsøsne, Ástavuona gïellagoahtie Lobátesne, Várdobáiki i Evenaššesne (Evenes), Árran julevsáme guovdasj Divtasvuodnesne, Gïelem nastedh Snåasesne og Aajege gïele- jïh maahtoejarnge Röörosesne.
Sæjhta rasismen konsekvensh digkiedidh
Naemhtie mijjieh sïjhtebe edtja aelhkebe sjïdtedh almetjidie sijjen vuajnoejgujmie jïh åssjaldahkigujmie båetedh ryöktesth Saemiedægkan, saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen jeahta.
Syökemelæstoe maahta byjjes sjïdtedh, læjhkan mejtie syøkije vaajtele dam tjeakosne utnedh, byj.laake §25.
Dialogetjåanghkoeh båatsojne / Båatsoe / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Martin Lønnebo, pensjovneradamme bïspe sveerjen gærhkosne, lea kristusen gievliem evtiedamme jïh sjugniedamme.
Darjoeh tihtelem, aalkoem jïh aktem onne teekstem.
Veanhtede dah daajroem veedtjieh dej gyrhkeles åeliedimmiej bïjre mah saemielaake vadta, jïh voerkelimmiem utnieh dan saemiengïelen dïenesjen vøøste.
/ staareraeresne (Oslo jïh Bergen)
Åvtohken sijjiesadtje lea Njååhtjedimmiemoenehtsen nubpieåvtohke.
Gïelebaalhka Gulliegïele edtja viehkiehtidh staatusem lutnjedh saemien gïelese, jïh mijjieh gegkiestibie vitnijh sijhtieh sijjen vihkeles barkoejgujmie jåerhkedh, Saemiedigkien presidente Aili Keskitalo jeahta.
tjiehpieslidteræære tjaalegh jïh aamhteseprovsatjaalegh lohkedh, jïh sisvegen jïh jïjtse lohkemedååjresi bïjre soptsestidh
Saemien sijjienommh Nöörjesne jïh Sveerjesne Saemien sijjienommh Nöörjesne jïh Sveerjesne
daaroen baakoeh saemiengïelese darjodh.
Saemiedigkien budsjedte 2015 nænnoestamme sjïdti stoerretjåanghkosne bearjadahken, goeven 5.
kristelesvoetem utnin.
Juktie dejtie learoehkidie vueptiestidh dle fïerhte sæjroe aktem tïjjemieriem åådtjeme.
Pakte nasjovnalstaath åeliede stinkes råajvarimmieh tjïrrehtidh regijovnalen- jïh unnebelåhkoegïelh gorredidh, guktie dah vååjnesasse sjïdtieh dovne politihkesne, laakevedtemisnie jïh aarkbiejjietjisnie.
Prosjekte vierhtieh åadtjoeji Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeenteste jaepien 2009 jïh 2010.
Daate reaktavåarome gaskenasjovnale almetjerïekteles viedteldihkie konvensjovnine gååvnese, sisnjelds nöörjen reaktesne jïh saemiej provhkine jïh reaktavuajnojne.
39 tjirkijh veeljesuvvieh 7 veeljemegievlijste fïerhten njealjeden jaepien.
Man gellie vuartasjæjjah mah guessiespïelese båetieh registreradamme sjædta statistihkesne dovne veerteteateren luvnie jïh don teateren/teateredåehkien luvnie mij lea guessie.
Råajvarimmie 19 Saemien geervelïerehtimmieprosjekte
Gïelh jeenjemes vååjnoe tjaelemegïelen tjïrrh.
aelhkies baakoeh, nommh, jïh åenehks raajesh beajjetji tsiehkine maehtedh
Finnmaarhkekommisjovne edtja åtnoe- jïh aajhterereaktah salkehtidh dan laantese maam Finnmaarhkeneeke Staateskåajjeste SF åadtjoeji snjaltjen 2006.
gåessie minngemes gujnelemmien voestes biejjie, jallh jis gujnelemmie orriji
7. Protokolle ● Edtja protokollem tjaeledh gaajhkijste konsultasjovnetjåanghkojste staaten åejvieladtji jïh Saemiedigkien gaskem.
mah raastetraktaten voestes kodicillem krøøhkestieh mij jaepeste 1751 golken 7. jïh 18. biejjien, mij dåhkasjahta saemide reaktah nubpien rïjhkese bovtsine juhtedh jïh dejtie debpene reaktah båeries saemien vuekiej mietie,
Råajvarimmie 42 Toelhkedïenesjh healsoesïeltine
Fasseldimmie jåartaburresne jïh göölemisnie lij medtie 10 prosenth dejstie fasseldamme almetjijstie SDJ-dajvesne jaepien 2012, jïh abpe laantese doh jielemh lin ånnetji vielie goh göökte prosenth.
Moenehtse raereste joekehtadteme njoelkedassh åtnose vaaltasuvvieh dejtie joekehts tjïeltide.
12 våhkoen mænngan tjuara abortem göökte daltesinie darjodh.
Aellieh vïhtesjimmide daelie seedth, menh dijph meatan jis barkoegoerehtallese båatah.
Dïhte orre testamente soptseste Jupmelen darjoej bïjre mænngan Jeesuse reakasovvi.
10 § Aajnealmetji iktesth reaktah såevmien – jïh saemien gïeline tjaaleldh goh rijhkebiejjien saadth-almetjidie gaskesadtedh.
laavenjassigujmie sæjrosne tïjjemierien sisnjelen.
Jïjnjh aalkoealmetjenyjsenæjjah nåake tsiehkiej nuelesne jielieminie gusnie vaallah nuepiem utnieh ööhpehtimmiem vaeltedh, hijven ietniehealsoem åadtjodh, jallh vaarjelimmiem åadtjodh sohti jallh tjuerpies daaresjimmiej vööste.
Sovne I (Skierde) tjïelte åådtje kr. 700.000.
Daate lea soejkesje-jïh bigkemelaaken mietie.
Saemiedigkie lea meatan Nöörjen delegasjovnesne klijmaåvtehketjåanghkosne Parisesne.
Saemiedigkie aktem laakem sæjhta mij lea åvtelhbodti daajroes gaajhkide guejmide, jïh guktie aerpievuekien jïh orre jielemh maehtieh ektesne gïehtelidh ”.
Thomassen veanhta Rággon fokuse noere entreprenöörskapese Noerhte-Saltesne maahta akte sjïere faamoe sjïdtedh prosjektese, dan åvteste dïhte maahta viehkiehtidh otnjegem jarkedh dej noerigujmie mah dejtie stoerre staaride juhtieh.
Gaajhkh sisvege lea gïetedamme, goerehtamme jïh dåhkasjahteme redaksjovneste jïh redaksjovneraereste 1177 Vårdguiden.
Digkiedimmie.
-Mijjieh sïjhtebe saemieh mah nåakebelaakan guvlieh edtjieh nuepiem utnedh jïjtsh haestemi bïjre jïjtse ietniengïelesne soptsestidh dan bïjre mij lea govlemen bïjre, jïh dåarjohte dan åvteste daam barkoem juktie saemiengïelen plearoehalmetjh dåårrehtidh, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Saemiedigkie göökte dejstie govhte lïhtsegijstie nammohte dejtie golme noerhtemes regijovnaale juvremoenehtsidie Finnmarhke / Tromse, Nordlaante jïh Trööndelage.
Saemien lea akte dejstie maadthbiehkijste mijjen kultuvresne, jalhts eah gaajhkesh gïelem haalvoeh.
Maehtedh lohkedh: Lohkeme jïh goltelimmie leah tjoevtenje orre dååjresidie.
Dajvh Sveerjen bielesne aaj meatan, jih Rørose jarnge dejtie dajvide sjædta.
Manne måjhtajahtam EN:n bæjhkoehtimmien bïjre aalkoealmetji reaktaj bïjre jïh Alta 2013.
Gosse daejnie barkeminie learohkh edtjieh vuerkiehtidh guktie govlesadtemetsiehkie gïelem tsevtsede.
Vaanterdimmiehaallen baalte akte gaahpoeh gallerije 2. laptesne, daestie maahta vuejnedh dan gaahpoeh atrijese ålkone, doedteri, gærjagåetien jïh stoerretjåanghkoesavkan vööste.
Pryöven aajkoe lea learohkh damtijidh mej viesjies goerkese jïh viesjies ryökneme- jïh ryöknedimmietjiehpiesvoeth. Pryöve lea gårredamme
fïerhten biejjien dåeriedidh saemien govledh, gusnie aelhkies raajesh jiehtieh guktie guarkoeh
Saemiedigkieraerie edtja aktem bïevnesem buektedh raeriestimmiejgujmie politihkese Saemiedigkien gaskenasjovnaale barkoen bïjre.
Maanavaarjelimmie
- Kultuvrebïevnesen mietie dle libie vaajtelamme mierietsiehkide nuerebe saemien tjiehpiedæjjide bueriedidh, jïh viehkiehtidh saemien kåanstem gaskenasjovnaale sijjine åehpiedehtedh, raerielïhtsege Vibeke Larsen jeahta.
tjaalegem gïeleldh /
10 Noerhte Noerhtelaante / Nordre Nordland
Skuvle
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Nøørjen støøremes digkiedimmiesijjie gaavnh daesnie; http://vgd.no.
Ohtseme edtja tjaalasovveme årrodh Saemiedigkien ohtsemegoeresne, jïh edtja daatovem jïh nommevæhtam utnedh.
Lohkh jienebh
Abpe åålmegen sjïerevoete jïh tjiehpiesvoete eah dan haaran tjuvtjedh”.
Njaelmie maahta ovmessie hammoe jïh njaelmie maahta mårhtjoes årrodh.
Israelsson, Per Martin & Nejne, Sagka: Svensk-sydsamisk Sydsamisk-svensk ordbok och ortnamn, Daaroen-åarjelsaemien Åarjelsamien-daaroen baakoegärja jih sijjenommh, Saemiedigkie / Sametinget, Sverige 2008.
Daate våajnoes sjædta Saemiedigkieraerien reektemisnie maam dah leah dorjeme evteben stoerretjåanghkoen mænngan njoktjen.
14:30 Kultuvremojhtesevaarjelimmien bïjre Nöörjesne sïejhmelaakan jïh saemien kultuvremojhtesevaarjelimmien bïjre sjïerelaakan - vuajnoeh staaten sijjeste, Klijma jïh byjresedepartemeente jïh Rïjhkeantikvaare
Biessieh Gaaroeh
Datne aaj maahtah veeljemebiejjien åvtelen gielem vedtedh.
Jis akte sïelte edtja dïenestem åadtjodh, dellie akten akteaajhteresïelten dïeneste byöroe millijovnen bijjelen årrodh.
barkoen bïjre. Vihkeles illedahkh jïh raerieh dan geajnoen bïjre guhkiebasse aaj eejhtegidie vadtasuvvieh dejtie learoehkidie mah lissie dåarjelimmiem daarpesjieh, guktie eejhtegh maehtieh jïjtsh maanan evtiedimmiem dåarjoehtidh dejstie uvtemesth tjiehpiesvoetijste ryöknedimmesne.
Seamma tïjjen dle learohkelåhkoe saemien mubpiengïeline læssani, 152 learoehkijste 206 learoehkidie.
Veanhta terminologijeevtiedimmie, kvaltiteetegorredimmie jïh normeradimmie aktene noerhtelaanti laavenjostosne dorjesuvvieh, gusnie dovne faage- jïh gïelemaahtoe.
Tæjmoeh leah 60-minudten ektievoetine:
/ Faamose jåhta I:2010-01-01 / Sïejhmi njoelkedassh
Digkede gie dijjieh vïenhtede bøøremes sjeahta staateministerinie.
Gïeh leah dajven aajhtere
Learohkevuesiehtimmie Sagka birresåvva aktem tjomhpem daabloejgujmie ryöknedh.
Latjkoem fulkesidh goerehtimmiebarkoej bïjre jienemehaevtiegiehteldæmmam Guovdageaidnun tjïeltesne
Almetjh starnedehti.
Kevin Johansen, Cand. polit. Tromsøn Universiteeteste/Universidad de Granada.
Uktsie ohtsemh böötin ohtsememierien åvtelen mij lij voerhtjen voestes biejjien.
Lïerh: Gærhkoe
Ohtsememierie aerpievuekien daajrose jïh saemien miehtjieåtnose maadthskuvlesne / Maadthskuvle jïh Jåa / Lïerehtimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Dejnie jeanatjommes matematihkeles darjoeminie nuhtjeminie viehkiedïrregh jïh teknologijem.
Jis eah ladtjkh nuhtjemen bïjre dellie Gåatomemoenehtse nænnoste.
Aejlegen njoktjen 16. b. Arctic Winter Games (AWG) aalka Fairbankesne, Alaska...
Edtja dan åvteste lïerehtimmiem darjodh dan sjyöhtehke goh gåarede learohkidie,
Lïerehtimmiedarjome
Veeljemisnie jaepien 2005 lin 12 475 almetjh tjaalasovveme Saemiedigkien veeljemelåhkosne.
"""Goh akte vihkeles våarome sov politihkese dle reerenasse våaroemasse beaja staate Nöörje aalkovistie lea göökte åålmegi dajvesne tseegkesovveme – saemieh jïh nöörjen almetjh – jïh gåabpegh åålmegh dam seamma reaktam jïh seamma krievemem utnieh sov kultuvrem jïh sov gïelem evtiedidh."
Vielie bïevnesh:
Nommekonsulenth dam faageles dïedtem utnieh raeriestidh magkeres tjaelemevuekieh mejtie edtja byögkelesvoetesne nåhtadidh.
Gååvnese gujht laake mij jeahta persovne båarasåbpoe 15 jaepieh ij åadtjoeh seksem utnedh giejnie nuerebe 15 jaepieh.
Saemien maanah jïh noerh våaroehtamme sjidtieh aktene gaertjies saemiedigkiebudsjedtesne / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Jis dåehkie stoerre, lohkehtæjja maahta aktem guvviem veeljedh jïh dam PC-en uvte gævnjastidh.
Dellie dihte barkeminie goh fealadimmie-veterinære Noerhte-Nøørjesne, jih nimhtie meehti barkosne vuelkemen gaavhtan, aaj åårganisasjovne-barkojne giehtelidh.
Saemiedigkie 10 000 kråvnah vadta dan skuvlese jallh skuvleklaassese mij dam bööremes plakaatem irhkemen vööste dorje.
Henrik Vangstad Syverud mij åktsadinie klaassesne veedtsi aamhtesem
Laanteburriedirektoraaten jïjtjeståvroereektehtse raereste aerpievuekien daajroe enn vielie byöroe meatan vaaltasovvedh båatsoereeremasse (Laanteburriedirektoraate 2016).
Sara aamhtesem tseegki staaten vööste jïh digkiereaktesne vitni, men staate sjæjsjalimmiem leejhti.
Likkán daah raasth (Kaarhtelissie 1): Noerhtene: Rostojávri:ste Rv:n 287 baaktoe jeanoen Rostoeatnu mietie jaavran Vuolit Rostojávri, meatesth daam jaevriem jïh johkem Rostojohka dahkoe gusnie jeanoem Dieváideatnu gaavnesje (Divielva) Rostanes:sne.
Barkoe laaki jïh vuekiej mietie, jïh tarif-latjkoe 2% KLP:sne.
Vierhtieh mah fylhkese båetieh öörnegen sisnjelen juakasuvvieh laavenjostosne dej sjyöhtehke tjïeltigujmie.
Kondome vihties vaarjelimmie tjoeleskïemtjelassi vööste jïh ij baavijehtjieh jis aajmoelaakan nåhtadidh, abpe tïjjem gosse dååkerdeminie jïh fïerhten aejkien gosse dååkerdeminie.
Raerie aaj gyhtjelassh åtna dan siebriedahkeekonomeles vuarjasjæmman mij dorjesåvva, jïh veanhta ij akt aalkoealmetjereaktide nuekieslaakan krööhkestamme daejnie vuarjasjimmine.
1) gärhkoeståvroe jallh dallegh veeljeme gärhkoeraerie.
Saemiedigkieraerie lea raeriestimmide nænnoestamme mah salkehtimmesne Bååstede – tilbakeføring av samisk kulturarv (bååstedefoeresjimmie saemien kultuvreaerpeste) juhtieh, gusnie edtja saemien daeverh mah leah Norsk Folkemuseum ’ sne, bååstede foeresjidh dejtie govhte museumidie Saemiedigkien reeremen nuelesne.
""" Goh akte vihkeles våarome sov politihkese dle reerenasse våaroemasse beaja staate Nöörje aalkovistie lea göökte åålmegi dajvesne tseegkesovveme – saemieh jïh nöörjen almetjh – jïh gåabpegh åålmegh dam seamma reaktam jïh seamma krievemem utnieh sov kultuvrem jïh sov gïelem evtiedidh."
Jupmele sæjhta mijjieh edtjebe vielie maahtoem Jupmelen rijhken jïh gieriesvoeten bïjre åadtjodh.
Hokse jïh gïetedimmie gelkieh dan guhkies goh nuepie haamoedidh jïh tjïrrehtidh patientine ektiedidh.
Dïhte ånnetji båajhtode guktie ij daarpesjh tabledtem vaeltedh biejjien mænngan negkeme.
Vedtieh mijjese daan biejjien mijjen fierhten-beajjetje laejpiem
Dellie sïjhtebe aaj vaestiedassem gaavnedh guktie maahta saejride dejpelistie davvodh, saemiedigkiepresidente Vibeke Larsen jeahta.
Laavlome, musihke jïh kultuvre
Ij daarpesjh daamhtaj vaejliem båehtjierdidh vaejlievualanimmie daalhkesigujmie.
Jïjnjh tjïelth læjhkan aktem stoerre låhkoem sïeltijste utnieh, mah sjïdtedimmiem åtneme åesiestimmesne jaepien 2010.
Fylhkestjielth jih Saemiedigkie sijhtieh ektesne Samiedigkien bijre bæjjoehtidh. Daate saerniestimmie edtja tjieltide juhtedh guktie dovne barkijh, årrojh jih learohkh maehtieh daejtie saernide dåastoehtidh.
Gaajhkesh mah sijhtieh, nuepiem utnieh raeriestimmiejgujmie jïh vuajnoejgujmie båetedh daan bïevnesen sisvegasse.
Prosjekte lea gieltegs jïh mov lea stoerre vuartoeh daate prosjekte dorje guktie jienebh saemien gielem nuhtjieh, Valle jeahta.
Lohkedh juktie bïevnesh veedtjedh, jïh laejhtehkslaakan gaaltijh lohkedh aalka gosse bïevnesh gaavna aelhkie sjïehteladteme gaaltijinie, jïh vuarjasjidh mejtie bïevnesh leah nuhteligs.
Maahta haestiedihks årrodh såemies dejtie learoehkidie gaavnehtidh mejtie edtjieh reklame- jallh doekemesplakatem darjodh.
Daam lïerehtimmievuekiem maahta aaj gohtjesovvedh fleksijbele lïerehtimmie, nedtelearoeh, IKT-dåårjeme lïerehtimmie, fleksijbele lïerehtimmievuekie jnv..
Doh jeanatjommes tjaatsegh naestievåarhkosne lååjkedimmielåhkoeh magasijnesne utnieh, men ij gåaredh låhkojde naestievåarhkosne gåetide löönedh.
Daate sæjhta jiehtedh daelie vielie saahtlaaketje jïh flaks mah muenieh mejtie lohkehtæjjah åtna, juktie learohki reaktah lïerehtæmman illedh.
Barkoe laaki jïh vuekiej mietie, jïh tarif-latjkoe 2% KLP:sne.
Ööhpehtimmielaake (1998) vihteste fïereguhten reaktam ellies lierehtimmiem åadtjodh saemien gïelesne.
Dïhte baledtem låhka Canadesne.
sifferh ij naan mïelem utnieh learoehkidie, jïh dah eah posisjovnesysteemem nuhtjieh juktie lohkedh jallh soptsestidh fïereguhte siffere aktem aarvoem vuesehte.
Saemiedigkie sæjhta fïerhten almetjen laakeviedteldihkie reakta saemien nåhtadidh gorresåvva, jïh vuajna daerpies dovne klååkemeöörnegem gïehtjedidh, jïh mejtie daerpies aktine vaaksjomeöörneginie.
Daan jaepien goh aarebi jaepiej libie meatan dennie nasjovnaale kampanjesne Manifeeste irhkemen vööste, jïh mijjieh jïjtsh darjomh sïjhtebe skuvline saemien learohkigujmie.
Feeltebarkoe dejnie dajvine dorjesovveme gusnie åvtelhbodti ij dan jïjnjem goerehtamme, goh stoerre vaerieh.
Aelkieh dam barkoem soptsesh darjodh naemhtie guktie learoehkidie skreejrieh, jïh dejtie tjaeleme-aavoem vadta.
Dïhte aaj dïsse gie nïejtem nåajsan dorjeme.
Aalkoealmetjeforume, International Indigenous Peoples Forum on Climate Change (IIPFCC), barkoem iktede jïh Saemieraerie lea lïhtsege stuvrememoenehtsisnie.
Daate akte vuarjasjimmie vuesehte maam Norut Alta – Áltá lea dorjeme aktene laavenjostosne Nordlandforskning ’ ine Saemiedægkan.
Diktesoptsese gaarkenotaate DSL-goere
noerhtebetnesne leah– gåhtjoeh reeremedajvh,
maam buertesne åtna, reaktoelaakan.
Lohkehtæjja byöroe learoehkidie bååstede bievnedh mejtie gåarede tjïrrehtidh dam dorjesem maam veeljeme, jïh dejgujmie digkiedidh maam edtjieh darjodh, jïh gusnie dah maehtieh aevhkie bïevnesh gaavnedh.
musihke
Dihte munnjien buerie juktie luste barkedh.
Saemiedigkieraerie
Dïhte jïjtjehke gåetie lea goh akte vælnjoeh tjeegla maam lea vielie nagkeme juktie foaje ’ m darjodh jïh baaja tjoevkesem gåetien sïjse båetedh.
Raeriestimmie dovne faatoes goerkesem jïh seahkarimmiem saemien kultuvrese jïh aerpievuekide vuesehte.
Nöörjen åejvieladtjh eah sïjhth daam prosessem maeksedh.
Direktovraate beavna dah aalkeme bïevneseplakatide orrestehtedh mah NAV-kontovrine åtnasuvvieh.
Dellie maahta asvem damtedh juktie bïlledh galka viht asvedidh.
Mohte skïemtjijejournaalh jïh seammaleejnh tjaatsegh lea sekretessen nuelesne.
Maadthskuvle jïh Jåa / Lïerehtimmie / Saemiedigkie - Sametinget
§ 12 Saemiedigkieraerien laavenjassh
Gïele, formellen maahtoe
lïhkebe 20 goh 30.
Maadth maahtoeh leah maahtaldahkeulmine tjaalasovveme, gusnie galka evtiedidh lïeredh jïh galka boelhkine faagemaahtaldahkine årrodh.
- Daate lea voestes aejkien Saemiedigkie aktem tjiehpiedæjjakonferansem öörnede, Larsen jeahta, guhte veanhta joekoen vihkeles raerieh åadtjodh dejstie profesjovnelle tjiehpiedæjjijste.
Jaahkoem byjhkesjimmien baakoej jïh dahkoej tjïrrh lahteste jïh aerpie dehtie apostoliske aejkeste.
Faagen temam buerkiestidh
laavloeh, vuelieh, baakoeraajroeh jih vaajesh draamine vuesiehtidh
Åvtelhbodti veeljedh dorje juktie lïhtsegh juakasuvvieh veeljemelåhkoen mietie mij fearhnen veeljemelæstoem dijpie.
Nuuk-tjåanghkosne dah jeanatjommes inuihti jïh saemiej åvtehkh stïeresne.
Liturgije jaepeste 1978 lea noerhtesaemiengïelese jïh julevsaemiengïelese jarkoestamme jaepien 2008.
Mov åssjalommesinie lij aavoe desnie jieledh jih barkedh.
Laavkome-gyrhkesjimmie lea aavoen jïh jielemen hïeje.
Árran julevsaemien jarnge 300 000 kråvnah åådtje daan jaepien akten prosjektese saemien sijjienommi bïjre pijtesaemien dajvesne.
Maahtoedepartemente sæjhta dam vierhtiedidh gosse jaapetjen busjedteprossesijgujmie barkedh.
Njammacancere aktem daamhtemes cancerehammojste nyjseni gaskem.
Daate sæjhta jiehtedh baakoeveahkam evtiedidh jïh tjiehpiesvoeth utnedh gïelen tjoejesysteemem, reaktoetjaelemem jïh grammatihkem nuhtjedh, daajroem utnedh prinsihpi bïjre raajese- jïh tjaalegebigkemasse, jïh maehtedh gïelem ovmessie aamhtesidie jïh govlesadtemetsiehkide sjïehtedidh.
sijjienomme lea åvtemïeresne jijtse råajvarimmeste nuhtjie, d. j. n. byjjes åårganh jïjtsh lea dïedteles juktie laakem dåerede dan sov dïedtedajvesne.
Hearrah, dijakonh jïh jeatjah gïeh skïemtjegåetiegærhkosne berkieh sjeavodhvoetedïedten nuelesne jïh eah gænnah maam tjaelieh.
Saemiedigkieraerie lea dan åvteste geerjene juktie dåarjoem lissiehtidh daejtie siebride aaj mubpien jaepien budsjedtesne.
Cávarrin daah raasth: (Kaarhtelissie 1): Noerhtene: Destie gusnie johke Divielva johkem Rostaelva gaavnesje jïh johken Rostaelva mietie jaavran Litle Rostavatn, vyjrehkåbpoe meatesth daam jaevriem dahkoe gusnie Rostaelva jaevrien Litle Rostavatn sïjse galka.
Maehtedh jïjtjemse tjaaleldh tjïelkesidh: Learohkh riektesh aamhtesen bïjre tjaeliestieh, jïh tjaalegh guvvide tjaelieh.
Saemiedigkie lissine jeatjah tsavtshvierhtieh reerie mah aaj gïelem skreejrieh, goh dåarjoe learoevierhtide, saemien lidteratuvre, ööhpehtimmiestipendh jnv.
aejhtemen gïelese juktie edtja aelkedh veaksodh,
– Guktie åålmegh maehtieh aevhkiem utnedh saemien siebriej jïh / jallh institusjovni maahtoste ?
stuerebe prosjeektem aatskadamme guktie barkoeh laanteburresne tjirkedh
Learohkh aaj maehtieh njaalmeldh eksamenem saemien 2 åadtjodh.
Skïereden 13. b. 2007 dle EN. ’ i generalekrirrie EN. ’ sne bæjhkoehtimmiem nænnoesti aalkoealmetji reaktaj bïjre.
Daah öörnegh jïjtsh ohtsemegoerh utnieh, jïh aaj jïjtsh njoelkedassh jïh naan joekehts ohtsememierieh.
2006
Saemiedigkieraerie göölemevierhtiegæmhpoem dåarjohte noerhtene / Marijne jielemh / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Skultuvrem Rød, mij lea granihteste dorjesovveme (1999) lea tjiehpiedæjja Harald Bodøgaard dorjeme, jïh lij akte vadtese Bjørn Bygg AS.
Maajhööhpehtimmie jïh viesehtimmie leah akte alternatijve lïerehtimmievuekie maam edtja ajve nåhtadidh dej veajkoej gosse ij maehtieh sïejhme lïerehtimmiem vedtedh.
mien reakta ööhpehtæmman saemiengïelesne
Varangerenjaarkesne jïh aejresne Varangerfjovlen jïh Deatnu-jeanoen gaskesne gaajh jïjnjh gïejh gedtiebivtemistie, dovne goh vijremesvaalkh jïh bååreldahkh.
Dotkeme jïh jollebe ööhpehtimmie
Aajkoe lij gorredidh Saemiedigkien dåarjoereereme reeremelaaken njoelkedassh illie laejhtemegïetedimmien bïjre.
Byöroe eksamineradimmiem saemiengïeleldh lohkehtæjjijste sagke buerebe premijeradidh universiteetide jïh jïlleskuvlide goh daan biejjien.
Ektiedimmie (ca. 2 sidor)
Maahtam stoerre åvtebokstaavem nommesne tjaeledh jïh væhtaj minngesne.
tjöönghkedh, veesmedh, tjaeliestidh jïh daata vuesiehtieh maereleslaakan ryöknemesïevigujmie, tabelligujmie jïh sööjladiagrammigujmie, digitaale dïrregigujmie jïh bielelen digitaale dïrregh, jïh prosessen jïh buektemen bïjre soptsestidh
Voestes reektemem tjïrrehtimmien bïjre råajvarimmijste, jïh staeriedimmie dahkoesoejkesjistie böökti 2011 – Dahkoesoejkesje saemien gïelide – staatuse 2010 jïh vijriesåbpoe barkoe 2011.
Saia Stueng lea meatan orreme tjaelijestudijisnie maam Saemiedigkie jïh Sámi Dáiddaráđđi/Sámi girjiečálli Searvi öörneme.
goltelidh, guarkedh jïh jïjtjh aaj soptsestidh
Væhtah leah hammoedamme naemhtie guktie dah edtjieh nuepieh vedtedh konkretiseradidh jïh sjïehtedidh.
Vihties vaarjelimmie guktie ij nåajsan sjïdth.
Dïhte sjädta mijjieh edtjebe bïevnesedarjomidie öörnedh jih aaj tjïeltide jih unnebelåhkojde dåarjedidh sijjen barkosne ektiedimmiem tseegkedh tjïeltedaltesisnie.
Dan gaavhtan pråvhka raeriestidh, edtja gujnelemmiem utnedh fïerhten gåalmeden asken, dïhte sæjhta jiehtedh njieljie aejkieh jaepesne.
Åvtehkedåehkesne leah staabe jïh gaajhkh ektievoeten åvtehkh.
Båatsoeburrie-skuvle lij laanteburrie dajvesne jih aaj gartnerskuvlen nuelesne.
Jeenjh dajvine gusnie saemien gïele lea vaenidimmie lea dïhte kontinurligen gïeleldh reproduksjovnem boelveste boelvese fassehte maanajgïertesne jïh ööhpehtimmesne saemien maadth- jïh jåarhkeskuvlesne.
Maahta ajve gïehteldimmiekonsesjovnem vedtedh disse mij evtiedimmiereaktam åtna.
Mannasinie aalka rïevhkestidh ?
Valgkrets 7
Moenehtsh / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Maahta ojhte jienebh baakoeh årrodh, jïh dellie dah alfabeten mietie tjåadtjoeh.
Daejrebe hov man gellie mah ööhpehtimmiem utnieh saemien lohkehtæjjainstitusjovnijste.
Saemiedigkieraerie Henrik Olsen lea gærjameessesne golken 13.- 17. b. jïh edtja gaskem jeatjah stïeresne årrodh rïhpestimmieseremonijesne dæjstan, golken 15. b.
Daate lea barkoe laahkoej bïjre.
Fylhkenålmah Finnmarhkesne, Tromsesne, Nordlaantesne, NoerhteTrööndelagesne jïh ÅarjelTrööndelagesne aktem sjïere stillemem åådtjeme Ööhpehtimmiedirektovraateste juktie vijriesåbpoe barkedh råajvarimmiejgujmie Dahkoesoejkesjisnie saemien gïelide.
matematihketsagkesh evtiedidh. Learohkh matematihketsagkesigujmie tjabreminie aaj vielie goh mubpieh learohkh ryökneminie juktie vaestiedassh gaavnedh aelhkie addisjovnelaavenjassine (summe göökte taalijste unnebe goh luhkie).
Jis datne sïjhth meatan årrodh tsevtsedh mah kandidaath mah veeljesuvvieh, tjoerh persovnesteemmem dejtie kandidaatide vedtedh.
lahtesi bïjre soptsestidh
aktem fotosoptsesem soejkesjidh gusnie guvvieh, tjaeleme tjaalegh, tjoeje jïh musihke
"Naan aejkien lohkehtæjjah meehtin naemhtie jiehtedh: "" Dohte væjkalåbpoe juktie daaroen giele veaksakåbpoe gåetesne. """
Barkoedåehkie Saemien tjaelijesiebreste (SGS), prosjekten åvtehke jïh akte barkije Saemiedigkien reeremistie dejtie veeljieh mah åadtjoeh meatan årrodh prosjektesne.
– Öörnege aktine joekehtamme barkoevedtijeöörneginie lea akte dejstie vihkielommes viehkiedïrregijstie juktie fasseldimmiem dajvine skreejredh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Spealede dajvine jïh skuvlide lïhkebisnie, lea meatan sjyöhtehke festivaaline jïh öörnedimmine.
- Vædtsoesvoete jïh guektiengïerth sïerredimmie aalkoealmetjenyjsenæjjijste darjoeh guktie gaajh gïerve sjædta dan buaratjommesasse jarkelidh, bielelen naan sjïere råajvarimmieh.
• Edtja maanide jïh noeride skreejredh saemien gïelem nåhtadidh.
20 tjïeltine maehtieh 16- jïh 17-jaepieh noerh steemmadidh tjïelteståvroeveeljemisnie.
Juktie goerehtidh guktie saemien gïelejarngh daam ulmiem voebnesjieh, dle daate evalueringe gïehtjedamme dovne tsiehkieh fïereguhtene gïelejarngesne, jïh guktie dah aktivyöki berkieh sijjen ovmessie byjreskigujmie jïh Saemiedigkine.
Öörnegenjoelkedassh learoehkidie
Vuesiehtimmien gaavhtan gïele jïh dïrregh jeatjahtehtieh, maahta njavsodh jïh pråvhka aelkedh seksen bïjre ussjedidh.
Daltese 9
Goerehtimmie fysiske skilkemedahkojste saemien båatsoedajvesne vuesehte akten dajven sisnjelen 5 km elmielinjesne gåetijste jïh infrastruktuvreste, guktie lea daesnie gaertjiedamme, medtie 89 prosenth abpe jaepieboelhkegåatoemistie jïh juhtemegeajnojste leah tsavtseme skilkemedahkojste.
Filme, lidteratuvre, musihke
– Tjïelkelaakan maahta vihtiestidh dan åvteste årrojh fjovline jïh mearoegaedtiebealam Noerhte- Nöörjeste orreme, dah reaktah utnieh gueliem nuhtjedh jïh reeredh sijjen voengine jïh Barentsmearosne.
§ 24 Storsund Norrbotten läänesne
Noerhtelaantenskïemtjegåetie bïevnese toelhkedïensjem lea jaksoes.
Goere maahta aaj meatan årrodh gosse edtja fïerhten learohken maahtoem tjaaleldh vihtiestidh.
Saemielaaken gïelenjoelkedassh vihtiestieh saemien jïh nöörjen leah seammavyörtegs gïelh.
Saemiedigkie aaj tseegkemedåarjoem noere saemien tjiehpiedæjjide prijoriteradamme.
Daate barkoe vihkeles ihke saemien gïele edtja ållesth åtnoegïeline sjïdtedh aarkebiejjien.
Lïerehtimmieulmieh leah barre akte vuekie guktie buektiehtidh maahtoeulmide jaksedh.
gaskeviermien tjïrrh maahta orre gïelem lïeredh gåessie jïh gusnie sïjhtedh.
Daesnie analyjsen åejviemearhketjh.
Vijriesåbpoe edtja illedahkide nåhtadidh gosse Saemiedigkiebïevnesem saemien gïeli bïjre dorje.
Saemiedigkieraerie daam våaromem budsjedteraeriestimmesne sjïehtesje.
Saemiedigkie jïh Oslon tjïelte sæjhta dam saemien faalenassem åejviestaaresne nænnoestehtedh akten jïjtse laavenjostoelatjkoen tjïrrh.
Raerielïhtsege Vibeke Larsen, tlf. 941 30 116
Vaarjelimmiedajveståvrojne
– Mijjieh skuvleklaassh haestebe meatan årrodh daennie barkosne.
Åvtelen dah maehtieh vuesiehtimmien gaavhtan learoegærjine åtnasovvedh, dle tjuara dej kvaliteetem gorredidh.
Maana byöroe gåetesne årrodh jis tjelmieh njavsome
Dah guhth sijhtieh, maehtieh lieredh.
Storsunden daah raasth (Kaarhtelissie 2): Storsunden luvhtie meatesth ruevtiegeajnoem laantegeajnose Storträskliden – Koler, daam geajnoem jeanose Lillpiteälven, daam jeanoem geajnoekroessese noerhtejallelen Lillpite, destie geajnoem Granträsk:n gåajka, vyjrehkåbpoe geajnoem Liden bijjelen dahkoe Arridsträsk:se, debpede geajnoem Teugerträsk:n bijjelen Storsund:n gåajka.
Saemiedigkien laejhtememoenehtse
Laake nasjovnelle unnebelåhkoej bïjre
Jupmele almetjidie aktem laakem vadta ihke satne sæjhta gïemhpes årrodh dejgujmie.
Voestegh learohkh aktem åssjaldahkekaarhtem ektesne darjoeh.
Gihtjehtimmieh: Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén, 908 39 663
Gulliegïele - Noerhtelaanti saemien gïelebaalhka – lea tseegkesovveme ministerijstie mej dïedte saemien aamhtesi åvteste jïh saemiedigkiepresidentijste Nöörjesne, Sveerjesne jïh Såevmesne.
Saemiedigkie lea govhte prosjekth dåårjeme.
Voestes tjåanghkoe lea Karasjohkesne goeven 9. -10. b. 2014.
Maehtedh digitale dirregh nåhtadidh: Dah learohkh edtjieh maehtedh gaskeviermesne sjyöhtehke bïevnesh ohtsedidh, ektiedamme aamhtesen sisvegasse.
SAEMIEN VOESTESGÏELINE - TJAALELDH
Viermiem tseegkedh orre jïh daaletje tjaeliji gaskem
saemien lea aaj vååjnesasse byjreskedajvesne tjerkebe goh jeatjah saemien dajvijste.
Ööhpehtimmiesoejkesje: Daltese 4
Kompressem jallh bommullem nåhtedh jïh bïssh tjelmienkråavese.
KAPIHTELE 2 ÖÖRNEDIMMIE JÏH LAAVENJASSH
Maanajgiertij jïh skuvlij lea vihkeles laavenjasse gïelem maanide vedtedh gosse eejhtegh sïjhtieh maanah saemiestidh, mohte eah maehtieh saemiestidh.
Fjovlegöölememoenehtsen lïhtsegh leah nammoehtamme göökte jaepide, jïh dah jïjtje åvtehkem veeljieh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Destie gærjah mejtie Saemiedigkie tjöönghkeme jïh vadtesinie åådtjeme registreradamme jïh gaavnoes dorjeme lååjkedæmman / maajhlöönemasse Bibsysen tjïrrh.
Sjïere reaktah dan raastenbijjelen båatsose
Aktede gihtjehtimmeste soptsestidh
Saemiedigkie sæjhta sov maanagïertepolitihken tjïrrh hijven byjjenimmienuepieh sjugniedidh gaajhkide maanide saemien maanagïertefaalenassen tjïrrh.
Guktie dihte dutnjien ?
Saemielaaken § 3-5 årroejidie saemien reeremedajvesne reaktam vadta saemien nåhtadidh juktie jïjtsh ïedtjh voebnesjidh, gietskene jïh regijovnale byögkeles healsoe- jïh sosijaleinstitusjovnine, jïh reaktam utnieh gagkestimmiem åadtjodh saemien gïelesne.
jeatjah åvtelhbodti hokse, vuesiehtimmien gaavhtan mammografijevaaksjome
Moenehtse raereste dastegh juerie gusnie saemien gïeledajve lea, dellie Saemiedigkien vuajnoe edtja våaroemisnie årrodh.
Mijjieh gegkestibie dov gïknjelassh båetieh jallh datne båasarosth, jïh vaestiedassh gaavnh mah leah staaran dutnjien.
Tjåadtjoehtæjja dan åvteste lea aktene bijjemes daltesisnie.
Man jïjnjem maahta åadtjodh:
Mearan tjåanghkoeh daesnie aaj Saemiedigkien beapmoesijjie ræhpas guesside.
Dan åvteste vihkeles dejtie vihtiestidh jïh gorredidh, guktie orre boelvh, nöörjen åejvieladtjh jïh sïejhme almetjh maehtieh dejtie åtnose vaeltedh.
Ij ööhpehtimmiesoejkesje abpe dam maahtoeulmiem jaksh.
Lea orreme positijven evtiedimmiem minngemes jaepiej gosse saemien væhtah jïh iKT dæjpa.
Aaj Samuel Gæloken gærja maanide “Ruoppsisgállo”, aalkoemaanusinie julevsaemien gïelesne lea dåarjoem åådtjeme.
Nordlandsforskning jïh Norut Alta leah stillemen mietie Saemiedigkeste, Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeenteste (ORD) jïh Maahtoedepartemeenteste (MD) Saemien gïelegoerehtimmiem 2012 tjïrrehtamme.
Konvensjovnen jiehtegh leah båatsoesïjtese jallh båatsoesïjten båatsoeburride jïh saemiensïjtese jallh saemiensïjten båatsoeburride.
Reaktam åtna laejhtedh
Voejem darjodh
Lohkehtæjja tjuvtjede jïh jeahta dam stööremes taalem (5) jïh guhkiebasse ryöknoe golme soermine 6, 7, 8.
Maahta aaj åejvine goevtesisnie gusnie hoksem åadtjoeji soptsestalledh, vuesiehtimmien gaavhtan barkoeåejvine ortopededåastoevisnie.
- Akte hijven strategije noerhtedajvese tjuara aktene lïhke ektiebarkosne mijjine dorjesovvedh mah noerhtene årroeminie, Silje Karine Muotka jeahta, saemiedigkieraerie mij dïedtem åtna gaskem jeatjah jielemi åvteste.
Nåhtede tjaetsien- jallh silikonebaasereme badtjam hijven gåerede lateksevaarjelimmine.
dïjrh, baakoeh jïh åenehks raajesh tjaeledh
Saemiedigkieraereste presidente Aili Keskitalo jïh raerien göökte politihkeles raeriestæjjah Runar Myrnes Balto jïh John Bernhard Henriksen leah meatan.
Reereme-lihtsegh tjoeverieh fierhten jaepien gaavnedidh reereme-tjåangkosne dovne kultuvre-mojhtsi vaarjelimmien- jih aaj dajve-gyhtjelassi gaavhtan.
Men im leah daan bïjre goerehtamme.
Soptsestimmie Nedtesijjien jïjnjh soptsestimmiebarketjh.
Gaskemedtien aaltere maadthskuvlen lohkehtæjjide lea 44 jaepieh.
Gosse dah daerpiesvoeth leah jarkelamme iktemearan, dle jïjnjh daejstie darjoemijstie hammoem jïh sisvegem jarkelamme, jïh leah daan biejjien goh akte våarome gaarsjelæmman jïh darjoemidie, dovne dan gaarsjelæmman bijjiegietjesne jïh mosjovnedaltesisnie.
buerkiestidh dïejvesidie drïekte jïh akselerasjovne, stoeredahkide mööledh aelhkie viehkiedïrregigujmie, jïh vuesiehtimmieh vedtedh guktie faamoe lea ektiedamme akselerasjovnese
Åejvieaamhtese lea kruana økonomije jïh giefiesvoetem unniedidh.
- Skuvle aktem stoerre jïh vihkeles barkoem dorjeme juktie åarjelsaemien gïelem evtiedidh.
Dïhte sæjhta jiehtedh dah aaj aktem diedtem åtna aktem dïenesjem vedtedh mij lea sjïehteladteme saemien skïemtjiji daerpiesvoetide gïelen jïh kultuvren muhteste.
Maehtedh skïereden 1 b.
Åarjelsaemiengiele / Sydsamiska
Juhtemegeajnoeh leah joekedamme båatsoedajvi bijjeli, iemielaakan dan åvteste dah leah laajroeh jaepieboelhkegåatomi gaskem.
Manne geerjene ihke mijjieh almetjh meatan åadtjobe hijven maahtojne jïh joekehts dååjrehtimmine daennie barkosne, Sanner jeahta.
Mïetsken 9.b. lea ENn gaskenasjovnaale aalkoealmetjebiejjie.
Sosijaaleståvroe maahta aaj sjæjsjalidh ierieh skïemtjijemoenehtasse buektedh.
Åarjelh-saemien teatere lea barkeminie åarjelh saemiej dajvine.
Enan lea gåatomedajve Saanti båatsoesïjtese (Essand reinbeitedistrikt).
Teaterestuhtjem dåårje raasebiologijen bïjre
Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén gegkeste faagegærja sæjhta meatan årrodh ïedtjem sjugniedidh åarjelsaemien duedtien bïjre, joekoen noeri luvnie.
– Saemien gïelh leah prååsehke.
jienebh laanth ILO-konvensjovnem dåhkasjehtedh jïh konvensjovne Nøørjen laakine sjïdtedh
mij lea joekehts lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki gaskem
Konsultasjovnebïhkedassh vaarjelimmiesoejkesjebarkose
Jåma, Albert; Joma, Liv Karin, Granefjell, Aasta Joma: Gorredh gïelem, Fylkesmannen i Nordland 2004
Åarjelsaemien gïele aktene jieliehtimmieprosessesne orreme, jïh daelie daamtaj jienebh maanah mah lïerehtimmiem åadtjoeh åarjelsaemien gïelesne.
Båatsoen reaktavåaromem gorrede
skaehtiemaeksijh gieh noerhtesaemiengïelesne tjaaleldh bieljielieh, åadtjoeh vaestiedassem noerhtesaemiengïelesne.
Jallh jis naan guvvieh gaskevearman beaja mah leah mïedtelimmie.
Manne gegkestem dijjieh aaj naan seadtoes jåvlebiejjieh åtneme.
Evtiedimmie jïh åtnoe dejstie saemien gïelijste
Daesnie vuelelen låhkoeh gaavnh veeljemegievlijste 2005 veeljemen åvteste
Gååvnese aaj pillerem mij jollebe gestagenedovse åtna mij seamma vaarjelimmie åtna goh kombinereme p-pillere.
Konvensjovne lea laantereaktaj, barkoetsiehkiej, barkoelïerehtimmien, healsoe jïh ööhpehtimmien bïjre.
Musihkebæjhkoehtimmiej ulmie lea hijven saemien musihkem eevtjedh mij lea gaajhkesidie.
Gïehteldimmedåarjoe
2009 jïh 2010 dle konsultasjovnh tjïrrehtin Gööleme-jïh mearoegaedtiedepartementen jïh Saemiedigkien gaskem, juktie vijriesåbpoe barkedh Mearoegaedtiemoenehtsen raeriestimmine.
åejvievæhtah jïh jeerehtsh saemien kultuvresne daan biejjien digkiedidh, jïh ussjedidh mij sæjhta jiehtedh aalkoe-almetjinie årrodh
Gosse mïrrestalleme hoksen bïjre dah ulmieh gååvnesieh mah dan nualan tjaaleme:
Saemiedigkieraerien reekteme
Ulmie lij bïhkedimmiem aaj julevsaemien gïelese jarkoestidh 2012, men ij leah buektiehtamme jarkoestæjjam gaavnedh.
Politihkere gïen diedte
Saemiedigkien bïjre
Matematihke lea betnesne stoerre bieline mijjen kultuvrehistovrijeste jïh juktie logiske ussjedimmiem evtiedidh.
Dehtie biejjeste nænnoestimmiem dååsteme dellie njieljie klååkemevåhkoeh.
Vijriesåbpoe dle goerehtimmiereakta aaj luhpiem dajvese feerhmie barkoeh darjodh, dan nuelesne våarhkoesijjieh daerpies dalhketjidie.
vijrebe laakesne tjåådtje saemiedigkie fïrhten njealjeden jaepie reektehtimmiem gånkese dorje saemien gïelij tsiehkiej bïjre Nöörjesne.
Kystfiskeutvalgets innstilling / Mearoegaedtiemoenehtsistie / Göölemereakta / Laante jïh vierhtiereaktah / Saemiedigkie - Sametinget
Pieviegielevadtesen ” sisvegisnie gaajhkem gaavnh gosse gielem dijren tjirrh vedtieh.
Mijjieh geasalgovvebe aernien tjoevkesistie jïh baahkeste.
NSR
Daamhtaj njammah jåerhkieh ovmessielaakan sjïdtedidh.
Daate barkoe lea dannasinie reaktaprosessine sjïdteme, aktine jïjtse goerehtallemekommisjovnine mij reektie, deanahtieh gosse ovgeahpan kommisjovnen reektehtsi bïjre, jïh ov-vaantoeh gïetede sjïeredåapmestovlesne, dejnie nuepine Jillemesreaktese klååkedh.
Dah tjïelth jïh fylhkentjïelth mah laavenjostoelatjkoem jååhkesjieh Saemiedigkine leah: Deatnun tjïelte, Unjárgan tjïelte, Porsángun tjïelte, Guovdageaidnun tjïelte, Gáivuotnan tjïelte, Divtasvuodnan tjïelte jih Snåasen tjïelte, jïh Finnmaarhken fylhkentjïelte, Tromsen fylhkentjïelte jïh Noerhte-Trööndelagen fylhkentjïelte.
Dastegh saemien edtja jielije årrodh båetijen aejkien dellie daerpies gïele åtnasåvva jïh lea våajnoes noerhtelaantine, jïh dan åvteste gïelelaavenjostoe lea vihkeles dennie barkosne saemien gïelem gorredidh båetijen aajkan.
Jis geerve almetjh edtjieh ööhpehtimmiem saemiengïelesne, lea iemeles dah leah saemieh, jïh sïejhme byöroe jååhkesjidh gosse geerve saemie ööhpehtimmiem saemiengïelesne krievedh jïh maadthskuvleööhpehtimmiem daarpesjidh.
Gïele jïh gaskesadteme
Tjoeverem jiehtedh, væjkeles lij.
• GLSM, kapihtele 5
starnedïenesjen laavenjasse hijven starnedïenesjem faala.
vierhtiedidh jïjtjh tjaaleldh barkoem jïh evtiedimmiem tjaaleldh gaskesadtemisnie
Ibie nuekie daejrieh maam Jåvva haalvoe juktie dåarjelimmiem jïh dam guhkiebasse barkoem soejkesjidh, dan åvteste sæjhta daerpies årrodh vielie goerehtalleminie juktie Jåvvam viehkiehtidh.
Tjaaleldh gaskesadteme
Væhtah leah gööktine bieline juakeme: saemien voestesgïeline njaalmeldh jïh saemien voestesgïeline tjaaleldh.
Ööhpehtimmesne?
V.g. ÅST/NTT:n åejvieproduksjovne jaepien 2012, Elsa Laula-teatere ajve aktem dorjehtæjjam scenesne åtna, men daesnie teaterh stoerre vierhtieh nuhtjin goerehtæmman, jïh duekiematerijellem sïjse tjöönghki juktie manusem evtiedidh jïh geervehtidh jïh orre musihkem darjodh.
håalesyntese edtja utnedh goh lissiedïrregem daamhtaj staeridimmieprovgrammine.
Naan våhkoeh dan mænngan muvhten aejkien åådtje bååstide båetedh.
Daesnie dïhte dov gïelekåarhte Aejlegsbiejjien skïereden 15 biejjien dellie gærhkoeveeljeme Svïenske gærhkose.
Veeljemelaake kreava akte veeljije, guhte lea ovnohkens steemmedåastoejasse, edtja jïjtjemse legitimeradidh.
Dihte edtja åarjelh-saemiej bigkeme-tradisjovnh vuesiehtidh.
Akte stoerre almetjelåhkoe saemien tjïeltijste jåhta, jïh stuerebe juhteme dajveste goh barkoesijjiesjïdtedimmie edtji årrodh.
3.1 Tsåeptsie nøørjen laakesne jïh gyrhkeles soejkesjinie 3.2 Dïejvesh jïh åtnoe baakojste – akte faarhmeles jaahkoeøøhpehtimmie 3.3 Lïerehtimmie – maanesne sjugnietåvva jïh sosijale ektievoeten mieresne
Lissine tïjje vadtasåvva bïhkedimmieh vedtedh jïh numhtie vijriesåbpoe.
Lissine saemieh sijhtieh mah staaride jïh stuerebe sijjide juhtieh, dej maanah edtjieh saemienlierehtimmine jåerhkedh juhtemen mænngan.
Kjell Jøran Jåma
Monnehke nuhteme arealijste jïh vierhtijste saemien dajvine, mij våaromem åtna saemien histovrijesne jïh saemien aarvojne.
Gosse kuvsjh jaabnan tjïrrehtamme sjidtieh, sijjeste fïerhten jaepien, ij gåaredh iktesth jiehtedh mejtie jienebh jallh vaenbh daej mietie gihtjieh.
Åssjele dejnie laakine sijjienommi bïjre lea sijjienommh kultuvremojhtesinie gorredidh, sijjienommide aktem tjaelemevuekiem vedtedh mij lea sjïehteles, jïh viehkiehtidh guktie nommh damtoes sjidtieh jïh eadtjohkelaakan åtnasuvvieh.
Tjaaleldh gaskesadteme
Learoesoejkesje 2 T lea vielie teoretihkeles, mearan learoesoejkesje 2 P lea vielie praktihkeles.
Stipenden bïjre jollebe ööhpentæmma / Stipeanda ja doarjja / Dotkeme jïh jollebe ööhpehtimmie / Lïerehtimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Skreejredh laejhtehkslaakan jïh ussjedihks meatan årrodh siebriedahkesne lea vihkeles biehkieh åejviesuerkesne.
NSR
Åarjelsaemien: Ole Henrik Magga
Saemien tjaalaldahkine jïh joekehts saemien gïele- jïh smaaregigujmie åahpenidh, gelkieh learohkh guarkedh man gellielaaketje saemien gïele jïh kultuvre leah saemien sïebredahkine.
Edtja barkoem darjodh aktene laavenjostosne tjïeltigujmie, jeatjah fylhkenålmajgujmie jïh ovmessie skuvle- jïh jilleskuvligujmie, jïh lea akte dåarjoehtimmie dejstie råajvarimmijste Dahkosoejkesjisnie saemien gïelide.
Molsehthlaakan dah maehtieh learohki luvnie guessine mïnnedh skuvlesne.
Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemente sæjhta barkoedåehkiem nommedehtedh mij edtja gååvnesamme baakoehgærjah kaarhtedidh noerhtesae
Barkoedåehkesne lïhtsegh Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemeenteste, Justijsedepartemeenteste, Tjïelten- jïh regijovnaledepartemeenteste, Ålkoerijhkedepartemeenteste jïh Saemiedigkeste.
Dïhte europeijen skïemtjetjïrkemekåarhtem edtja dovne dåakteren luvnie jïh apotehkesne vuesiehtidh.
Dastegh edtja saemien boelveste boelvese sertiestidh båetijen aejkien, dle sjædta daerpies orre institusjovnh jïh orre vuekiem tseegkedh dejnie staarine gåabph (jïjnjh) saemieh juhtieh.
Eatneme lea dïhte våarome aalkoealmetji jieliedasse jïh guktie dah veartene guarkah, jïh aaj jaahkose, provhkide, aerpievuekide jïh kultuvrese ållesthlaakan.
Saemien jolleskuvle Saemien lohkemejarngem tseegki suehpeden 2007.
Dellie edtja gïelem joekehtslaakan maehtedh, jïjtse gïelem guerkiehtidh jïh goerkesidh gïelem joekehtslaakan åtna.
- Mijjieh birrebe healsoeministerem gorredidh Saemiedigkie nammoehtimmiereaktam åtna healsoesïeltide, saemiedigkieraerie Henrik Olsen minngemosth jeahta.
Mijjieh almetjh leah væjkele laejhtedh gosse ibie maam akt nøøkh, jïh dam edtjebe, bene dastegh mijjieh ibie steemmereaktoem nåhtadamme, manne vienhtem mijjieh ibie seamma reaktoem utnieh klååkedh.
Bøøreme
Aalkovisnie vuesehte dejtie jïjnjh nænnoestimmmide mejtie Gærhkoetjåanghkoe nænnoestamme, mah ektesne vuesiehtieh guktie Nøørjen gærhkoe ojhte ussjede saemien gærhkoejielemen bïjre (4.1).
Bigkeminie jïh jeatjah darjoeminie, jïh aaj gosse njoelkedassh hammode jïh politihkeles nænnoestimmieh dorje, dellie konsekvensesalkehtimmieh fååtesieh guktie jieledekvaliteete jïh healsoe båatsoesaemide gïetedamme sjædta.
Silje Karine Muotka, saemiedigkieraerie
vuartesjh råajvarimmieh 57. skaehtieetate sæjhta darjodh goerh jïh bïevnesh aelkebe gaavnedh dan viermiesæjtojne.
- Dan åvteste joekoen ovlæhkoes Saemiedigkien vaajtelasse Reerenassine råårestalledh juktie aktem strategijem seksuelle daaresjimmiej jïh vædtsoesvoeten bïjre darjodh maanaj vööste, pruskiehtamme sjïdti.
Gaajhkh learohkh edtjieh dam utnedh, jïh vihkeles learohkh guarkah mah lïerehtimmieulmieh mejtie
Kommunion as dejtie dorjeme.
seamma rektide jïh nuepieh nasjovnelle
4 Studijepoengedorjemasse saemien jollebe ööhpehtimmesne
Manne jaahkam mijjieh varke åadtjobe vuejnedh saemien spïelefilmh mejtie noere saemien filmesjugniedæjjah leah dorjeme, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta.
Haallesne sæjhta aaj maanaguvvieh årrodh dejstie 7 ovmessie aalkoealmetjeregijovnijste aamhtesinie «Mov nïekedshæhtjoeš.
Jeenjemes maanah vaejliem måedtie biejjieh utnieh jïh ij daarpesjh dan ålvas årrodh.
Jis sæjhta giejnie soptsestalledh, maahta ringkedh aktem dejstie telefovnejourijste mah gååvnesieh.
Govnebuatska – jih giemhpes viehkiehtæjja, Norsk filminstitutt
Ståvroeh edtjieh dan åvteste laavenjostedh jeatjah sjyöhtehke guejmiejgujmie akten gamte tjåanghkan bïejeme faageles moenehtsen tjïrrh mah edtjieh raerieh vedtedh, gusnie gaskem jeatjah dajve-aajhterh, båatsoesïjth, jeatjah byögkeles åårganh mej bïjre lea, goh gedtiemoenehtsh, vaerieståvroeh, jieleme, jïjtjevyljehke siebrieh, gaskem jeatjah eatneme- jïh byjresevaarjelimmiesiebrieh jïh jeatjah saemien ïedtjeladtjh desnie gusnie sjyöhtehke.
Saemien jïjtjenænnoestimmie
Jeenjh barkojste saemiedigkien ektesne barkedh.
vuesiehtimmieh vedtedh guktie almetjh joekehts mïelh utnieh, gaavnesjimmieh ovmessie almetji gaskem maehtieh dovne hijven årrodh jïh ovvaantoeh vedtedh, jïh empatijen jïh almetje-aarvoen bïjre soptsestidh
Saemiedigkien kultuvrepolitihke edtja saemien maanah jïh noerh jïh doh ovmessie saemien gïelh gorredidh
Joekehts såarhts bovtsh joekehtslaakan reageradieh sturremidie, jïh aaltoeh leah joekoen prååsehke suehpiedahkesne gïjrege.
Goeven 20.b Nomme: Ánne Márget Somby Aaltere: 17 Årromesijjie: Báhkiljohka Barkoe: Skuvlesne vaadtsam Guktie datnine daan biejjien: Ånnetji nahkeren, saahtah bearjadahke!
Goh veanhtadamme, aktene fuelhkiebaseradamme jieliemisnie dellie låhkoe dej gaskem mah oktegh årroeminie naa vuelege (12, 8 %) jïh viertiestamme 18 % okteghårrojigujmie nasjonaale sijjesne (SSB, 2011).
Aaj gååvnesieh tjaalegadtjh noerhtesaemien jïh julevsaemien dïedtemehaemesne, mohte ij dan jïjnjh.
saemien learoehkidie giej lea saemien faagegievlesne, dejtie stipeendeøørnegem vuartasjidh aaj båetije aejkiej åvteste
Væhtah leah hammoedamme naemhtie guktie dah edtjieh nuepieh vedtedh konkretiseradidh jïh sjïehtedidh.
Noerh duedtiejieliemasse dåårrehtidh
Kaanne dïhte gie ektesne nåajsan sjïdteme ij leah dïhte gie sæjhta maanadovvedh.
Dah seedteme guvvieh sijhtieh tjåanghkan bïejesovvedh akten tjåenghkies vearhkan mij aalkoealmetjekonferansen saadthalmetjidie buerie båeteme vaajtele.
Karaktere 3 jïh 4
Tsaekeme
Maahtaldahkeulmieh 10. jaepietsiehkiej mænngan
staaten ovjuvrepolitigkine barkeme jïh joekoen staaten diedtide saemiej jieliemidie moeneme
bæjjese bïejedh jïh aelhkie ligningh loetedh, jïh loevenidh jïh ryöknedh parentesigujmie addisjovnesne, subtraksjovnesne jïh multiplikasjovnesne taalijste
Manne dannasinie joekoen madtjeles juktie gïelebarkoen sisnjelen, mij 10 millijovnh kråvnah åådtjeme, lea raeriestamme 4,7 millijovnh kråvnah læjkodh juktie aktem giehteldimmie- jïh evtiedimmiesiebriem Divvun ’ se tseegkedh, stateraerije Rigmor Aasrud jeahta.
Bijbelisnie tjaalasovveme laampem sjïeledin.
Gaskesadth jis dov gyhtjelassh
Bijjie krööhkestimmie saemien gærhkoejielemem Dïhte nöörjen gærhkosne vaarjele lea dïhte tjuara paktine saemien jïjtjeguarkoejne evtiedidh jïh saemien tradisjovnijgujmie.
Saemiedigkiepresidente Vibeke Larsen lea aavone Sara vitni.
Båatsoen gaavhtan dle dïhte raeriestamme lissiemaaksoelutniestimmie juktie gïehtelimsvierhtieh åestedh sæjhta dïenestem nænnoestehtedh.
Råaksoentjahke maahta noerhte Vilhelmina saemiensïjteste nuhtjesovvedh snjaltjen 1. – mïetsken 31. jïh Byrkije båatsoesïjteste skiereden 1. – ruffien 30.
Gohtjemem adressese seedtie gusnie åålmegetjaaleme jïh frijjes jis sæjhta meatan årrodh.
Vuartesjh aaj reektemem råajvarimmesne 67.
digkiedidh, dïejveldidh jïh jïjtsh våajnoeh jïh mïelh åvtese buektedh
Raerieh dejstie tjåanghkojste sijhtieh akte vihkeles bielie årrodh daajroevåaroemistie bïevnesasse.
Barkijh- jïh åårganisasjovne-goevtese Ekonomijegoevtese
EN. ’ n generalekrirrie sjæjsjalin goeven 2010 aktem veartenekonferansem tjïrrehtidh aalkoealmetji bïjre jaepien 2014, gusnie ulmie edtja årrodh aalkoealmetji reaktijste, mah leah akteraeresne moenemigujmie EN. ’ n bæjhkoehtimmine aalkoealmetji reaktaj bïjre (aalkoealmetjebæjhkoehtimmie).
Saemiedigkieraerien reektestimmie
Saemiedigkieraerie 1 385 000 kråvnah dåårje tjaktjen bæjhkoehtimmide saemien musihkeste jïh vueleste.
Laaken voestes nænnoestimmieh njoelkedassh vaarjelimmien bïjre saemien kultuvreste utnieh (§2) jïh edtja laakem nåhtadidh almetjereaktan noelkedassi mietie, aalkoealmetji jïh unnebelåhkoej bïjre (§6).
- Daate akte heajjoedimmie dehtie saemien siebriedahkeste.
Datne maahtah taallh, öörnegetaallh jïh möölegelahtesh nåhtadidh gosse ebrie- jïh lopmeveahkah mm jïh cm möölh.
http://www.saemiedigkie.no/Byjrese-areale-jih-kultuvrevarjelimmie/Kultuvremojhtesh
3.
8. jih 9. daltesisnie nasjovnale pryövenassh tjïrrehtieh skïereden 15. b raejeste golken 9. b raajan.5.
Gosse learohkh jïjtjemse vuarjasjamme, lohkehtæjja maahta jiehtedh mejnie dah daarpesjïeh vielie barkedh.
Dah råajvarimmieh viehkiehtieh seammavyörtegs sovnedimmievuekieh sjugniedidh, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta,
Gosse almetjh naakenem lïhke irhkieh, dellie lea irhkeme.
Ektesne dijjieh maehtede bæjjese bïejedh våaroehtamme lïerehtimmieulmieh dan guhkiebasse barkose.
§ 10 Veeljememoenehtse
Gaajhkesh mah tsavtshvierhtieh reerieh Regijovnale evtiedimmieprogrammen tjïrrh edtjieh fylhkentjïeltese reektedh daej 10 indikatovri bïjre, dejtie prosjektide dah dåarjoem vedtieh.
Saemieh vaejvieh kråahpesne utnieh mah mijjen psykiske healsoem tsevtsieh jïh dan bïjre lea daerpies daajroem utnedh, saemiedigkieraerie Henrik Olsen tjïerteste.
Læjsa edtja guhkiebasse ryöknedh.
Gïeleguedtjïh akte stoerre vierhtie maam byöroe vielie nåhtadidh, dovne lïerehtimmien jïh dotkemen sisnjeli, jïh ektiedahkosne noeri jïh voeresi gaskem.
Byjrehtalleme barkijh sjyöhtehke maanagïertine, akten gihtjemegoerem tjïrrh, jïh guessine mïnneme tjåanghkan luhkieakte maanagïertide vïjhte fylhkine.
Bïevnesh dan bïjre sijhtieh mænngan båetedh.
Guktie syökedh?
soptsestidh guktie goerkesæmman båateme
Gïelebaalhka vadtasåvva aajnehke almetjidie, dåehkide, åårganisasjovnide, siebride jïh institusjovnide mah leah åajvoehlaakan tjaaleldh, njaalmeldh jallh jeatjah barkoen tjïrrh saemiengïelen evtiedimmien jallh vaarjelimmien åvteste barkeme.
dïenesji åvteste
Saemiedigkieraerien mielen mietie vihkeles råajvarimmieh veeljedh mah darjoeh juktie saemiengïelide utnedh, jïh råajvarimmieh mah leah hijven maanide jïh noeride, saemiedigkieraerie Jåma vijrebe buerkeste.
Rammasoejkesje maanajgïerten sisvege jïh barkoe jeahta ” (..)
Hijven ståantetjh jïh ektievoete maehtieh jïjtjedomtesem jïh vyörtegsvoetem nænnoestehtedh.
Jis ij hijven mierietsiehkieh utnieh dle visjovnh jïh hijven ulmieh eevtjemen jïh evtiedimmien bïjre saemien gïeleste, sijhtieh onne aarvoem utnedh.
Goerehtalleme maahta vuesiehtidh dejtie suerkide (gïelesijjieh) gusnie saemien nænnoes, jïh mah maehtieh aevhkies dirregh årrodh gïelelohkehtimmesne.
Sveerjesne dïejvese saemien åtnasåvva saemienlïerehtimmien bïjre dejnie saemien skuvline.
GCG aaj dïedtem åtna tjïrrehtimmien jïh sisvegen åvteste dennie ryöjreden konferansesne aalkoealmetjidie Altesne 2013.
lidteræære toelhkestimmieh jïh retorihkeles analyjsh tjaeledh, skaepiedihks tjaalegh jïh ussjeden tjaalegh tjaeledh mah våaromem utnieh nöörjenfaageles tjaaleginie
Laake såemies gaertjiedimmiem sjïehteladta juktie dispensasjovnh vedtedh nænnoestimmijste, mah leah soejkesjelaaken mietie nænnoestamme.
Maahta eejhtegi jallh aahkan aajjan reakedssijjie årrodh, jallh akte jeatjah dajve gusnie learohke roehtsh åtna.
Daate reaktavåarome gaskenasjovnale almetjerïekteles viedteldihkie konvensjovnine gååvnese, sisnjelds nöörjen reaktesne jïh saemiej provhkine jïh reaktavuajnojne.
Buerkesth jïh digkedh dam njaalmeldh dejgujmie.
Nuhteligs vierhtieh maanagïertide, skuvlide jïh mubpide
mah daesnie neebnesuvvieh viehkiehtieh dam ræjhkoes gellielaaketjem vierhtijste jïh daajrojste sjugniedieh, mejtie saemieh goh almetjh utnieh, ij goh unnemes gosse lea eatnemesjïehtedimmien jïh
Joekoen vihkeles dejtie
Bööredimmie lahtestimmiejgujmie båetedh / Båatsoe / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Dan åvteste tjuerieh learoesoejkesjinie ektine åtnasovvedh.
Learohkh viesjies taaledïejvesigujmie daamtaj viesjies tjiehpiesvoeth utnieh
saemien jaahkoeøøhpehtæmman gorrede (m. kapihtele 2.1).
Jis ussjede guktie edtja darjodh gosse tjuvliestidh jallh gijhkierdidh, maahta hijven jïermestalledh ij naan njoelkedassh dïsse gååvnesh guktie dam darjodh.
Digkedeminie mejtie goerkese evtiesåvva tjiehpiesvoeti åvtelen, tjiehpiesvoeth goerkesen åvtelen, jallh mejtie dah sinsitnien baalte evtiesuvvieh.
Daesnie dovne håalemh mijjen bøøremes faagealmetjijstie sjyøhtehke histovrijen aamhtesi bïjre jïh digkiedimmie, raerie voenges histovrihkerijstie jïh ovbyjjes tjåanghkoeh jïh soptsestimmieh almetji gaskemsh joekehts maadtojne, bene mah ektesne utnieh aktem iedtjem mijjen histovrijen bijre.
Saemiedigkien prosjekten åvtehke Mia De Coninck jeahta dah aktem hijven laavenjostoem åtneme gåetieaajhterigujmie daan giesien goerehtimmine.
Öörnegen ulmie lea dotkemem nænnoestehtedh regijovnale innovasjovnese jïh regijovnale evtiedæmman, jïh skreejredh lissiehtamme FoU'barkose regijovnine.
Evtiedimmie goerkesistie taalesïeveste Goerkese taaleraajroste jïh taalesïeveste aalka gosse leara taalebaakojde, taalesymbovlide jïh mennie öörneginie dah tjåadtjoeh.
Daate sæjhta jiehtedh prosjekth mah vihtiestieh, beagkoehtieh jïh daajroem reerieh åvtetïjjen bïjre jïh båetijen aajkan, mejtie saemien kultuvremojhtesh jïh kultuvrebyjresh vuesiehtieh.
Abpe Bijbele jaepien 1890 noerhtesaemiengïelese jarkoestamme.
maanasåjhtoen geehtijh saemien maanide tjieltine tseegkedh, mah geehtieh saemien maanah årromefaaleldahkh saemien hiejmesne åadtjoeh
Sofie Jomafjeld jaepien 1910 viejhkerem Etnografiske museeumasse sjïeledi, mij Jomafjeldesne Tronesne, Namdalesne tjaalasovveme. ”
- Saemiedigkie tjuara aktem tjïelke gïelem utnedh dajve- jïh byjresepolitihkesne.
Daelie Saemiedigkie daejnie barka:
Saemiedigkieraerien reektestimmie
Tjoeri liegkedidh naan belniej lïhke aktene jaevrie-bealesne.
Presidente Aili Keskitalo jïh raerielïhtsege Henrik Olsen, Ann-Mari Thomassen, Thomas Åhren, Silje Karine Muotka.
Bovtse, gåatomedajvh jïh almetjh leah doh vihkielommes vierhtieh båatsosne.
Idretten åssjaldahkh
Daate jïjnjh faamoeh meedijidie vadta.
Lohkh vielie eatnemegellievoetelaaken bïjre daesnie.
Goeven 14.b Nomme: Marit-Sofie Mathisen Aaltere: 17 Årromesijjie: Reahpin, Nesseby.
Daajrojne jïh håksojne edtjebe mijjen tjåenghkies båetije aejkiem sjugniedidh.
Naan nyjsenh hormonebåehtjierdimmiem åadtjoeh klimakterijen åvteli jallh mænngan jallh p-pillerem vaeltieh.
Lex Maria-bæjhkoehtimmiem edtja goerehtidh juktie skïemtjijevihtiesvoetem vihtiestidh.
Vitnijeplakaath sijhtieh åtnasovvedh Saemiedigkien nasjovnaale jïh voenges barkosne irhkemen vööste.
Kaanne gåetesne dah böörieh, jallh jïjtje pryövoe jallh voelpigujmie.
● Jis staaten åejvieladtjh jïh Saemiedigkie seamadieh jienebh konsultasjovnh tjïrrehtidh akten vihties aamhtesen bïjre, dle edtjieh ektesne pryövedh seamadidh guktie edtjieh konsultasjovnide tjïrrehtidh, dan nuelesne nååhtedidh, (v.g. tjåanghkoeh, video-råårestallemh, tellefovnesne govlehtalledh, tjaaleldh materijalem juekedh), tïjjemierieh bïevnesidie bååstede, mejtie daerpies konsultasjovnh politihkeles daltesisnie utnedh jïh politihkeles gïetedimmievuekie.
Göökte aath mah nænnoestieh man jïjnjem lïhtsegemaaksojne maeksedh: man jïjnjem dïenesjh jïh mennie åålmegisnie datne.
Kapihtelisnie 15 saemien gïeleåtnoem tjïelten reeremisnie digkede.
sæjhta aemieluesijh
Saemiedigkie fïerhten jaepien reektehtsh jïh budsjedtedaerpiesvoeth tjïeltijste jïh fylhkentjïeltijste dååste.
Nöörje lea juakeme 6 båatsoedajvine:
Saemien gïelejarngh
Vihkeles lohkehtæjjah bïevnesh pryöveilledahkijste nuhtjieh juktie dam vijriesåbpoe lïerehtimmiem sjïehtedidh learohki lïerehtimmiedaerpiesvoeti mietie.
Girmeme øvtiedimmiem åvtese juhtehte jih vihkeles lea diedtem learohki haalvedimmiej nualan biejedh gosse faagi- ektesvuekiebarkoe jih aaj dirregh barkojse buerie.
Maahta aaj cellepryövenassem vedtedh gosse tsegkietnien jallh gynekologen luvnie jis gynekologijen goerehtimmiem darjoeh jeatjah sjïekenistie.
Tsåvhnoe puberteetesne jeatjahtahta, dovne stuaradahkem jïh klaeriem.
Man daamtaj saemesth fïerhten biejjien ?
Sámediggeráđi dieđáhus sámegïela birra.
Duojáriid Ealáhussearvi jïh Sámiid Duodji sijhtieh mïerhkevaaroem duedtie nænnoestehtedh.
Saemien gyrhkeles veeljemetjåanghkoe sæjhta tjåanghkenidh fïerhten njealjeden jaepien gærhkoeveeljemi åvteli, jïh voestes aejkien Gærhkoeveeljemen 2019 åvtelen.
Ohtsememierie: 25.02.2016.
Manne måjhtam, akte dejtie learohkijstie, Anne Margrethe Oskale jeehti daate dihte bøøremes skuvle sutnjien, juktie desnie åadtjoejin jijtje barkedh maahtoeh tjøønghkedh jih aaj gærjijste learoem viedtjedh.
● tjåenghkies goerkesem evtiedidh tsiehkien jïh evtiedimmiedaerpiesvoeten bïjre saemien siebriedahkine.
saarnodh. Gærhkoe sæjhta dan jïjnjh fuelhkieh, maanah jïh noerh jaksedh goh gåarede.
Dïhte varke illedahke destie lij mahte 70 barkoesijjieh Verran'isnie gaarvanin.
maahtoen bïjre deanahtidh:
Nomme: Biejjie:
Ih daarpesjh jïjnjem e-påastesne tjaeledh, ajve akte åenehks tjaalege dan bïjre mij maahta akte haesteme årrodh tjïeltereformesne, maaje raeriestimmiejgujmie guktie edtja dejtie loetedh.
Láilá Susanne Vars
Teaterestuhtjem dåårje raasebiologijen bïjre / Kåanste- jïh kultuvrebarkoe / Kultuvrejieleme / Saemiedigkie - Sametinget
Edtja ektiedimmiem sïejhme politihkine, soejkesjigujmie jïh suerkiestrategijigujmie vuesiehtidh.
Daate sæjhta aaj tïjjen åvtese akte teema årrodh gosse budsjedten jïh budsjedtedaerpiesvoeten bïjre rååresjibie reerenassine.
Reaktah, gaskenasjovnaale aamhtesh, gïele jïh mïrrestalleme
Saemien dajve joekoen vaenie barkoesijjieh åtna teknologeles dïenesjigujmie, mij lea akte sjïdtije maadthjieleme.
Saemien-misjovne desnie tjåangkoeh øørnieh gellie jaepieh guektien aejkien jaepesne.
Joe tjåanghkoen åvtelen saemiedigkiepresidente gaskesem veelti tjïelten åejvine Saalbogisnie gusnie birri tjïelten åejviem tjåanghkoen vööste gïrredh.
tïjjemieriejgujmie jïh bielelen viehkiedïrregh.
Gærjahbussh Aarbortesne jih Rørosesne aaj øøvtiedæmman viehkieh daarpesjieh.
Aamhtese 2: Kultuvremojhtesevaarjelimmien bïjre Nöörjesne jïh abpe Saepmesne
Daatabaash
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Kaanne garmerde jallh aavone damtedh juktie ij leah ovskåaltoe.
Tjaaleldh govlesadteme
WCIP2014 Aalkoealmetji nedtesijjie ENn veartenekonferansen åvtelen aalkoealmetji bïjre 2014.
Maanagïerte
Lohkehtæjja maahta aktem tjaalegem lohkedh suejniej bïjre learoehkidie, mah ektesne soptsestieh sisvegen, baakoej jïh dïejvesi bïjre.
Gynekologijen cellepryövenasse lea pryövenasse maam boernengåetien vueliehkommes bieleste vaalta maam gohtje boernengåetietappe jïh mij tsïnnese gietjedh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Saemieh vaejvieh kråahpesne utnieh mah mijjen psykiske healsoem tsevtsieh jïh dan bïjre lea daerpies daajroem utnedh, saemiedigkieraerie Henrik Olsen tjïerteste.
Lohkh jienebh
Daan jaepien akte naa stoerre jarkelimmie Maadthlaakeste dorjesåvva.
Saemiedigkie dam jeanatjommesem sov politihkeles barkoste ektede politihkeles bïevnesinie ovmessie aamhtesi bïjre.
Mearan tjåanghkoeh daesnie aaj Saemiedigkien beapmoesijjie ræhpas guesside.
Vaanterdimmiehaallen baalte akte gaahpoeh gallerije 2. laptesne, daestie maahta vuejnedh dan gaahpoeh atrijese ålkone, doedteri, gærjagåetien jïh stoerretjåanghkoesavkan vööste.
Daennie tabellesne ajve saemien gïelekuvsjh veeljeme, jïh ij jeatjah kuvsjh mah leah saemien gïelesne jallh kuvsjh saemien sisveginie.
Terminologije edtja aaj meatan årrodh dennie åarjelsaemien digitaale baakoegærjesne nedtesne – http://www.baakoe.org mij lea akte laavenjostoe Tromsøen universiteeten jïh Saemiedigkien gaskem.
PRM: Aarhtsh mah miesieh buvvieh aajhpehtsvoetem sjugnede Saemiedigkieraerie tjoeperde dejstie stoerre juvreteehpemijstie mejtie båatsoe vihth dååjroe.
- doh reaktah mejtie jååhkesje EN-bæjhkoehtimmesne leah doh unnemes standaardh jis veartenen aalkoealmetjh edtjieh båetijen aejkien jieledh, jïh dej vyörtegsvoeten jïh tråjjesvoeten gaavhtan.
Vuarjasjimmmie aaj raeriesti aktem ”jealajimmiemoenehtsem” tseegkedh saemien gïelide, juktie laake oktegh ij leah nuekies jis edtja saemien gïelem jealajidh dejnie dajvine gusnie gïele håvhtadihks daan biejjien.
Seierstad, Inger: Guffa, Saemien Ööhpehtimmieraerie 1999
Naan jaepiej mænngan viehkieh bøøtin.
Åådtje hïejmeabortem darjodh jis båarasåbpoe goh 18 jaepien båeries jïh naan jeatjah geerve almetje aaj gåetesne.
Boelhken sæjjasadtje dan gaavhtan dah skaehtievierhtieh mah daalhkesen subvensjovnese juhtieh edtjieh ryöhkedh dan jijnjemasse jïh dan gellie goh gåarede.
Aktem ihkuve studijefaalenassem tseegkedh saemien toelhkeööhpehtimmien sisnjelen
Saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka Laanteburrie- jïh beapmoedepartemeente (LBD) daelie govlehtæmman seedteme jienebh jarkelimmieh båatsoelaakeste, gusnie akte dejstie raeriestimmijste lea åtnose vaeltedh obligatovreles indivijdemïerhkesjimmiem bovtsijste.
siebriedahkefaageles tjaalegem tjaeledh viehkine sjyöhtehke faagedïejvesh jïh jienebh gaaltijh nuhtjedh
Jïjnjemes barkoem maaksa beetnegi åvteste maam Sveerjesne tjöönghkeme.
Buerie ryøjredimmieh daerpies vuartoej gaavhtan jih nimhtie aaj tjarkadiksvoetem gaajhkside vedtedh.
Bielieulmieh
Finnmaarhken miehtjiesdajvedåapmestovle
Saemien jolleskuvle saemien maadthskuvlelohkehtæjja-ööhpehtimmiem faalehte daltesidie 1-7 jïh 5-10, akten jïjtse nasjovnaale mieriesoejkesjen mietie.
Dejtie jeatjah tjïeltide, dle ryöknemeveeljemeståvroe veeljemegievlesne, mij dam åvtelhbodti ryöknemem jïh reektemem dorje.
Provresalmetjidie mejtie fuehpesne hijven naemhtie ånnetji raaffalgovvedh jïh gaajhkh åssjalommesidie provren bïjre luejhtedh jïh ussjedidh mannasinie sinsitnine pruvrijægan.
vyörtegs veeljeme.
Daan biejjien (duarsta) saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka tjirkijh duedtiesiebriej åvteste gaavnesji juktie haestemh jïh dååjrehtimmieh digkiedidh daan beajjetje gïehtelimsdåarjoeöörneginie duadtan.
Jupmele mijjese fïerhten beajjetje laejpiem vadta bielelen mijjieh dan bïjre rohkelibie, aaj bahhas almetjidie.
Aerpievuekien maahtoe Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh
Daesnie gaavnh mah raerielïhtsegh mah dïedtem utnieh dejtie ovmessie suerkide.
Ohtsemh vuarjasjamme sjidtieh ekonomeles, maarkeden, teknihkeles, siebriedahkenåhtoen, kåansteles, faageles jïh jeatjah sjyöhtehke krööhkemi mietie, gaskem jeatjah mejtie ohtsijen lea nuepie prosjektem / råajvarimmiem dæjpeleslaakan tjïrrehtidh.
Daesnie gaajhke gåarede
11 Råajvarimmie 10 Goerehtallemepryövenassem lohkemisnie jarkoestidh jïh sjïehtedidh saemien gïelese...
Daaletje
b Nomme: Marit-Sofie Mathisen Aaltere: 17 Årromesijjie: Reahpin, Nesseby.
Daate sæjhta saemien maanide jïh noeride aktem nænnoes saemien identiteetem jïh ektiedimmiem vedtedh saemien gïelese jïh kultuvrese.
Dannasinie Saemiedigkie raeriestamme aktem byögkeles moenehtsem tseegkedh (SaOU), lïhtsegigujmie Reerenasseste jïh Saemiedigkeste.
Nasjonaale årroji luvnie alkohovleåtnoe lea stööremes ålmide jïh nuerebe aalteredåehkesne.
Veanhtede joekoen jïjnjh saalmh dejnie golme saemien gïeline meatan vaaltasuvvieh aktene båetije saalmegærjesne dan Nøørjen gærhkose.
Mah leah skuvleåvtehken laavenjassh goerehtallemepryövigujmie ?
Juktie gåabpegh gïelh aktem vihties gïelebyjresem utnieh dejnie baalte raastedajvine, dle vihkeles aktine laavenjostojne laanteraasti rastah, juktie daejtie göökte saemien gïelide Nöörjesne skreejrehtidh.
Daan jaepien Saemiedigkie lea Saemiedigkien gïelestrategijine nïerhkeme - Gïelelutnjeme.
Lissine dam vuarjasjimmiem iktemearan lohkehtæjjeste, learohkh maehtieh jïjtjemse jïh sinsitniem vuarjasjidh.
Anita Persdatter Ravna
Gosse barkeminie orre laavenjassh bïejedh tjïeltine tjuara aaj vuarjasjidh guktie maahta barkoem nænnoestehtedh båatsose tjïeltesne.
Aigine Lavra - Giesie Bassegohppesne
Learohke maahta sov mielem buerkiestidh jïh nænnoestidh eensilaakan
- Daate hijvenlaakan vuesehte guktie saemien gïele jïh kultuvre maehtieh våajnoes dorjesovvedh aaj sovnedimmesne, Muotka jeahta.
gosse ij unnebelåhkoegïele boelveste boelvese gåetesne guhkiem juhtieh, vaenesh gïelem maanabaeleste utnieh.
Ohtsememierie 28.12.13.
Mijjieh aaj båatsoen aerpievuekiem tjïertestibie goh akte jieleme mesnie abpe fuelhkie lea meatan.
Nuhtjh teekstevuesiehtimmiem, jïh baajh learoehkidie kreeke- jïh beapmoebaakoeh ohtsedidh dennie teekstesne.
Vuartasjidie nedtesæjrojde golme politihkeles krirride.
Raaktan guktie datne tjoerh darjodh juktie buektiehtidh dam maam datne tuhtjh vihkeles.
-Smarttellefovne sagke væjkalåbpoe sjædta mijjese dovne privaate jïh barkosne.
Daate amma kreava åejvieladtjh dejnie golme laantine leah vyljehke saemiengïelenlïerehtæmman vuartasjidh goh akte aevhkie, jïh mijjieh ektesne åejvieladtji heaptoej bijjelen vitnebe.
Jïh mijjieh dååjrebe aerpievuekien jielemh goh båatsoe lea aktene ahkedh stuerebe ovvaantosne stoerresiebriedahken vaajteligujmie, lissiehtamme mineraalenuhtjemen bïjre.
Stipende vadtasåvva almetjidie mah saemien voestesgïeline, mubpiengïeline jallh ammesgïeline vaeltieh.
78 47 40 65
jïjtsh åssjalommesistie jïjtsh teekstem tjaeledh, dan mænngan teekstem mubpiejgujmie vierhtiedidh
- Histovrije lea sjyöhtehke daan biejjien.
Doh jeanatjommes tihtelh leah båarasåbpoe goh 100 jaepieh.
Dam åådtje ajve receptesne tsegkietneste jallh dåaktaristie.
Mij teekstide veeljedh, guktie dåajvoeh edtjieh årrodh, gie dam dorje jïh gåessie ?
Saemiedigkieraerie edtja guessine mïnnedh ovmessie voenges siebriedahkine ju...
Orre saemien barkoesijjie lea aaj disse veadtaldihkie, jaepeste 2002.
Mineraalebïhkedæjja åtnasåvva gosse mineraalesïeltigujmie laavenjostoe, mah sijhtieh goerehtidh jïh mineraalh evtiedidh saemien dajvine.
Heamturesoptsestimmie derhvie-gåetesne
Kombinasjovne jeatjah giehteldimmiejgujmie dorje guktie gåarede dajvine årrodh gusnie ij lij gåaradamme årrodh jis ajve aktem gïehteldimmiem åtneme.
Lissine ryöktesth råajvarimmieh mah leah jielemen vööste stuvreme, dle tjuara aaj såemies suerkine barkedh mah edtjieh lissiehtamme jieledekvaliteetem jïh årromelastoem sjugniedidh.
Daelie maehtieh taalem juekedh aktine jïh luhkine, daejrieh mah aarvoeh dah ovmessie sifferh utnieh, jïh abpe
Buerie lohkehtæjja gie learohkem dåarjoe maahta jïjtjedomtesem bijjede.
’ sne. Dïhte programme maam soejkesjamme edtja govhte jaepieh vaasedh, sæjhta sjïehteladtedh guktie aamhtesegïetedimmie raadtjoesåbpoe sjædta dovne etaatese, utnijidie jïh jeatjah aktøøridie.
Saemiedigkieraerie aamhtesem gïetedi goevten 2013.
Åtnoe jïh reereme mearoearealijste - Einar Eythurson jïh Camilla Brattland
Gie maahta OT’em nåhtadidh?
Voeres, skiemtjes jih oktegs almetjh gaavnedidh ?
Desnie aaj tjaalasovveme jis veeljemebiejjesne sjiere gieledåastoesijjie gååvnesh. Datne aaj maahtah veeljemebiejjien åvtelen gielem vedtedh.
Jis naemhtie damta dellie maahta teestedh.
Nåhtedh vihtesjimmiepeannam jallh bïejh gievliem baakoej bïjre aktine plæjjoehkinie jallh peannine.
Daltese 5
– Jielemen vuajnoeh jïh raerieh leah daerpies jis edtjebe aktem illedahkem åadtjodh man bïjre maahta seamadidh saemien bieleste, raerielïhtsege Ellinor Marita Jåma jeahta.
Tjåadtjoehtæjja: Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeente
Suerkieh UMO:sne:
Aajkoe lea guektiengïelebarkoem digkiedidh.
Gaskenasjovnaale aamhtesh
Dan mænngan dle kommisjovne edtja sov tjïelke jïh eerlege histovrijem soptsestidh snjaltjen 22. biejjeste.
Fïerhten gearkan lea bijbelen baakoeh jïh jeatjah teeksth, jïh aaj laavenjassh mah aamhtesasse sjïehtieh.
Ulmie gïelegïetegærjine lea saemien gïelem vååjnesasse jïh saemiengïelemaahtoem barkijidie jienedidh, jïh aaj åålmegen saemiengïeleåtnoem jienedidh gosse reeremidie gaskesadta.
Dam sijhtim darjodh jih eelkim govletehtedh dej åvtehkigyjmie desnie mejtie nuepie disse.
Hijven vuejnedh maanah ïedtjem utnieh daan aamhtesen bïjre, juktie irhkeme lea gaajhkesi bïjre.
Laakh
Jis jueriedisnie, soptsesth learoehkinie jïh gihtjh mejtie learohke måjhta guktie ussjedi.
vihties prosjektide gårredamme.
Barkoe gaavnoes goh goevteseåvtehke Kultuvresne jïh saemien gielesne Raarvihken tjïeltesne.
Tjåadtjoehtæjja: Maahtoedepartemeente
dah vihkelommes tjaelemevuekien njoelkedassh utnedh
Saemiedigkie lea seamma tïjjen tjïertestamme: ” aktem laakem sæjhta mij nuepiem vadta mineraalevierhtide nuhtedh aerpievuekien saemien dajvine.
Programme sijjiem åtna 12 eadtjohke almetjidie Tromseste jïh aalka gålkoen Noerhtealmetji jarngesne.
Hormonh leah ïebnh mah ovmessie reavsine kråahpesne sjidtieh.
Mohte laakesne aaj tjåådtje ij edtjh dööpmeme sjïdtedh jis eevre tjïelkes ij lij daaresjimmie.
iPhone jïh Nokia eah naan noerhtesaemien tastatuvrem utnieh.
Programme lea akte hijven våarome juktie akten positijve siebriedahke- jïh jielemeevtiedimmien gaavhtan NoerhteTrööndelagesne barkedh.
- Jielemh stoerre byjresekonsekvensigujmie dan tjarke dåarjedidh lea gaajh vaarege, jïh seamma tïjjen daejrebe gïehteldimmieh eah dam almetjerïekteles standardem utnieh gosse aalkoealmetjereaktide måjhtele.
Jis tjuara maeksedh dellie medtie 300 kråvnah.
Saemiedigkieraerien lïhtsege Thomas Åhrén jeahta vihkeles båatsoesaemieh åadtjoeh maahtoem lutnjedh båatsoelaaken jïh almetjereaktan bïjre.
Dïhte lea barre dejtie gie skïemtjijem huksieh gïeh åadtjoeh sinsitnine soptsestidh skïemtjijen healsoetsiehkien jallh persovneles tsiehkiej bïjre.
- Mijjieh tjoerebe dejtie saemien gïelide nænnoestehtedh jïh hijven dïenesjh hoksedh dejtie saemien årroejidie, Tjïelte- jïh orrestimmieministere Jan Tore Sanner jeahta.
• Eadtjohke gaavnedimmiesijjide noeride sjïehteladtedh
Ij gååvnesh naan jaepieraastem abortem darjodh.
Lohkehtæjja maahta badth tjaeledh dej nöörjen nommh parentesesne.
stoerre jïh smaave trygkeme bokstaavh lohkedh
Dam gievrien nille beeji.
Vierhtieh
Dan åvteste vihkeles öörnegem vuarjasjidh juktie såemies bueriedimmieh öörnegistie gaavnedh, raerieslïhtsege Ellinor Marita Jåma jeahta.
Udir.no - Sijjienommh
Saemien gïehtjedimmie seamma faagen våaromem jïh seamma aarvoevåaromem goh saemienfaagen.
Finnmaarhkelaaken mietie dle aktem kommisjovnem tseegkeme, gohtjeme Finnmaarhkekommisjovne, mij edtja aajhtere-jïh åtnoereaktah salkehtidh dan laantese maam Finnmaarhkeneeke reerie.
Saemiedigkieraerie edtja guessine mïnnedh ovmessie voenges siebriedahkine juktie raerieh åadtjodh Saemiedigkien politihkese arealen jïh byjresen sisnjeli.
- goltele jïh såemiesmearan lea meatan soptsestimmine jïh digkiedimmine jïh jïjtse mïelh soptseste
 Saemien gïele eadtjohkelaakan åtnasåvva gaajhkine siebriedahkesuerkine
starnereaktaj vuajnoste krieveme lea guarkoes bïevnesh seamma man gïelenjoelkedassh jiehtieh, jïh dïenesjefaalaldahke saemien gïelesne lea vihkeles aaj destie daarpoe rïektes jïh darpies goerehtimmie jïh gïetedimmie, vuartesjh vuesiehtimmien gaavhtan pasientereaktalaakese.
100-jaepien heevehtimmien sjïekenisnie dan voestes saemien rïjhketjåanghkose Tråantesne, Nöörjen Baanghke lea sjæjsjalamme aktem mojhtesedaalem olkese vedtedh.
Åahpenh Gïele-ierieguedtijigujmie!
Barkoe tjuara fokusinie utnedh dovne maajhööhpehtimmiedidaktihkem, åtnoem teknihkeles dïrregijstie jïh saemien gïelem, jïh tjuara aaj aalkoealmetjedimensjovnem gorredidh maajhööhpehtimmesne.
Öörnege aaj sijjieh, viermieh jïh laavenjostoeprosjekth dåårje, mah viehkiehtieh aktine lissiehtamme gaskenasjovnaale vuesiehtimmine, jïh eksporte saemien kåansteste jïh saemien tjiehpiedæjjijste akten gaskenasjovnaale maarkedese, jïh tseegkemedåarjoe noere saemien tjiehpiedæjjide.
Gåarede goeresne vaestididh jïh dam påastesne seedtedh, jallh akten nedten goerese tjaangedh jïh desnie vaestiedidh.
- Mijjieh læhkoehtibie Jose Francisco Cali Tzay:m dejnie vihkeles barkojne, jïh gaajhkesh mijjieh daam nammoehtimmiem dåarjoehtibie, Keskitalo.
Væhtah leah hammoedamme naemhtie guktie dah edtjieh nuepieh vedtedh konkretiseradidh jïh sjïehtedidh.
Ž Guktie Maarjine gosse eengkele dan gåajkoe båata ?
Tjaaleldh gaskesadteme
Gaavnh vaerbem jallh vaerbide.
Saemiedigkien energijestrategijh
Daate joekoen nåake, saemiedigkieraerije Vibeke Larsen jeahta.
Dah lïhtsegh mejtie Saemiedigkie nasjovnalepaarhkeståvrojde nammohte, leah saemien iedtjeladtjh goh jïjtse almetje ståvrosne.
- Lovves-laejpieh jïh prïhtjege
Sámi soga lávlla og Norges nasjonalsang, joiketradisjon og joik i dag
teeksth lohkedh mejtie lea dovletji tjaelemevuekiej mietie tjaaleme jih dejtie viertiestidh daaletjen tjaelemevuekine
Ööhpehtimmie Jesuse abpe sov jieliemisnie almetjidie ööhpehti.
Aotearoesne / New Zealaantesnie sïjhtin nööremes maanah dej voeres almetjigujmie giej maōrigïele ietniegïeline, dah galkin ektesne årrodh.
Gosse vearteneaerpielæstosne tjåådtje dle jolle staatusem åådtje, men aaj dïedth åådtje.
Åarjelsaemien (sydsamiska) ReeremedajvhLaake nasjovnelle unnebelåhkoej bïjreLeenestuvrien stillemeÅårganisasjovnedåarjoehStaatedåarjoeh
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Programmen nomme lea Dáhttu jïh Kreativ Industri programmem jåhta, stillemen mietie Saemiedigkeste.
(taale) symbovline 7, jallh maehtedh göökte representasjovnh seamma taalese viertiestidh (vuesiehtimmien gaavhtan taalesymbovlh jïh konkreeth).
-Ahkedh jienebh almetjh nåakebelaakan guvlieh siebriedahkesne, men doh jeanatjommesh vaenie daajroem utnieh mah konsekvensh daate vadta healsose.
Gusnie kråahpesne tjuvleste jallh sæjhta tjuvliestidh jïjtje nænnoste mubpine ektesne giem tjuvleste jallh gie tjuvleste.
Kuvsjh aaj slaaterdæjjide, akte dejstie Snåasesne.
Raerielïhtsege Thomassen tjïerteste dah saemien museumh leah guhkene minngesne doh nöörjen museumh ekonomeles evtiedimmesne jïh daate dåarjoe sæjhta meatan årrodh daam joekehtsem staeriedidh, jïh aaj dam saemien kultuvreaerpiem vielie våajnoes darjodh gaajhkesidie.
Dan åvteste Saemiedigkie sæjhta jåarhkeööhpehtimmiem saemiengïelesne evtiedidh, mij lea ovmessie faagesuerkide/barkojde sjïehtedamme.
KRIRRIENOMME Steemmh 2007 Steemmh 2011 Jarkelimme + /
Politihkeles raeriestæjja Runar Myrnes Balto: +47 977 73 778 Svaalhtese CERD:n aamhtesetjaatsegidie:
Jïjnjh dejstie maehtieh cancerem vedtedh.
Eksamene gietskene dorjesåvva jïh sensureradamme sjædta.
Geajnoe guhkiebasse Maahta dam guhkiebasse barkoem aelkedh viehkine goerehtidh man hijven daajroe
Gellide gïeleprosjektijste dle Saemiedigkie dïhte vihkielommes beetnehgaaltije.
Kapihtelisnie 13 moenehtse saemien gïeleåtnoem healsoe- jïh hoksesuerkesne digkede.
Jaahkoeluvregs politihke nænnoestimmine jïh soptsestimmiemaahtoeh lea vihkeles tsiehkieh daennie barkosne.
Mov vuajnoen mietie akte itjmies skïemtjelassevæhta gosse saemiej bïjre govlem mah demtieh dah tjuerieh sijjen fuelhkide, voenges siebriedahkide jïh saemien siebriedahkem laehpedh trïegkenassen, vaanejaahkoej jïh faatoes goerkesadtemen gaavhtan.
GUHKIES TEKSTE
Gïeli båetijen aejkien staatusen gaavhtan lea aaj joekoen vihkeles programmh, spïelh jïh applikasjovnh saemien gïeline gååvnesieh, joekoen maanide jïh noeride.
Akte stuerebe kultuvrebaalkaprosjekte lea Spildra grendelaagen prosjekte Kvænangen tjïeltesne mij edtja kultuvremojhtesh sjïehteladtedh Spildrasne, mij 400 000 kråvnah åadtjoeji.
Guktie dan mænngan damta ?
Jaepien 2007 BIPO Murmansken staareste Lovozerose juhti.
Matematihke ektiefaage 2 T jïh 2 P
- Daate sæjhta jiehtedh 6 millijovnh vaenebe aalkoejieliemidie saemien dajvine, jïh daate hævvi gaajh ovmurrie, saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen buerkeste.
Jurjehth saemien beapmoeh skuvlesne. Dam maahta jurjiehtidh saemien åålmege-bijjien.
Sïjhtebe gïehtjedidh / goerehtalledh mejtie sjiehteles barkose.
09:00 Saevegebijjiedimmie – Saevegetjoelte Åarjel-saemiej internaaten lïhke Håaleme tjïelten åejveste, Vigdis Hjulstad Belbo
raastebïejemen, goerkesen jïh seahkarimmien bïjre soptsestidh jïjtse jïh mubpiej kråahpese,
OAHPA !
Lag (2009:857).
Dah museumh aktem vihkeles reeremeråållam utnieh reeremisie mijjen tjåenghkies kultuvreaerpeste, jïh dannasinie nåake dah museumh teehpieh dej nöörjen museumi vööste, raerielïhtsege Vibeke Larsen jeahta.
bovtsen klaeriej bïjre åejjesne jïh kråahpesne
Nuhtjh teekstevuesiehtimmiem, jïh baajh learoehkidie kreeke- jïh beapmoebaakoeh ohtsedidh dennie teekstesne. Nuhtjh daam ohtsedimmie-taastem.
Vielie bïevnesh: Saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen, 905 57 123
Råajvarimmie 40.
Raerielïhtsege (NSR)
Råajvarimmie 48.
Dïhte aaj dïsse gie nïejtem nåajsan dorjeme.
Saemiej reakta jïjtje nænnoestidh mijjen gïelen, mijjen kultuvren jïh jieledevuekien bïjre lea vihtiestamme nasjovnaale jïh gaskenasjovnaale laakine.
Seamma tïjjen sïjhtem öörnedæjjide bööredimmien åvteste gijhtedh seminaarese, jïh gijhtedh dej skraejrien åvteste guktie saemien healsoebarkijh åarjelsaemien dajvesne aktem gaavnedimmiesijjiem åadtjoeh.
Vearoldevæhtah daelie jïh aarebi – dah seamma ?
voejhkelimmieh darjodh tjaetsine jïh tjoevkine, jïh vïhtesjimmiej bïjre soptsestidh
Tjåadtjoehtæjja: Maahtoedepartemeente
Dejnie jeatjah tjïeltine edtjieh dah tsiehkieh ryöjrehtidh juktie saemien maanah maehtieh dej gïelem jïh kultuvrem tjïrkedh jïh evtiedidh. ”
daaroen baakoeh saemiengïelese darjodh.
Bull, Ella Holm, Jacobsen, Anna: Guktie derhvie-gåetiem tseegkedh, Davvi Girji o. s., 1994
Guessieviesehtimmie lea dïhte boelhke learohkh mah maajhøøhpehtimmiem saemiengïelesne utnieh, leah guessine dejnie skuvline mestie øøhpehtimmiem åadtjoeh.
Evtiedimmie tjaelemetjiehpiesvoetijste siebriedahkefaagesne lea ånnetji ånnetji haarjanidh aelhkie faaktaraajesh jïh vihties gyhtjelassh hammoedidh, maehtedh tjaalegh vaajestidh jïh dejtie tjåanghkan giesedh, maehtedh dåeriesmoerh hammoedidh jïh digkeden tjaalegem struktuvreradidh viehkine gaaltijevuesiehtimmijste.
Jïjnjh sjïere vuekieh jïh vuajnoeh leah evtiesovveme daan tijjen gærhkoe Saemien
Øvtiedimmie-vuepsidie leah daerpies mietestidh, jih learohke jih eejhtegh tjoeverieh jaepien tjirrh vierhtiehtidh mejtie learohken nuepie vuepside jaksedh.
Daam gaavnh PAS:sne.
Learohke jeatjah seammaplïeres lahtesigujmie vierteste, v.g. tjonne, lovhtje
Saemiedigkie 60 stoerretjuetie kråvnah dåårje Helgeland Samiid Searvise juktie voestesviehkiekuvsjem tjïrrehtidh båatsoealmetjidie jïh mubpide mah vaeresne berkieh jïh fealadieh.
transportstyrelsen / feelemeståvroe bïevnesh daarpesje naan sjïehtelevoetem pryövedh vuajemekåarhtem, traktovrekåarhtem jallh taksivuejijelegitimasjovnem utnedh
Hijven goerkese matematihkeles dïejvesijstie lea akte dejstie vihkielommes krïevenassijste juktie dejtie uvtemesth tjiehpiesvoeth ryöknedimmesne evtiedidh.
Teemaj mænngan buerkiestimmieh golme learoehkijstie gaavnh (learohkeportrehth) gaajh joekehts illedahkigujmie goerehtallemepryövesne.
Njaalmeldh gïeline saarna v.g. gusnie leah, gåabpah galkh vuelkedh jïh gumhtie dohka båetedh.
Jåvva – guhkene tjoeperdimmieraasten nuelesne
Fylhkentjïelti joekedimmiemaalle lea göökte bieline juakeme, akte baasise- jïh gagkestimmiebielie jïh akte evtiedimmiebielie.
Vihkeles bielieh dej gellielaaketje bieliejgujmie mah båatsosne gååvnesieh, maehtieh pruskiehtamme sjïdtedh. (Eira, 2014).
Naasjovnen åejvieh aktene rïjhkesne, mah vuartasjieh mejtie råajvarimmiem luhpiemdidh aktene dajvesne mij daan konvensjovnen mietie raastenbijjelen båatsose nuhtjesåvva, dah gelkieh vierhtiedidh dan guhkie gåarede dam dajvem geehtedh råajvarimmiej vuestie mah maehtieh dajven båatsoem tsagkestidh.
Nöörjesne ovrehte 213 000 låemties bovtsh gïjrekrievvesne (Laanteburriedirektoraate 2018).
Soptsestallemem tjåanghkan biejedh jih orre øvtiedimmievuepsieh moenedh
www.royrvik.kommune.no
Prosessinie barkojne gïeteldssoejkesjem saemien gïelem evtiedidh lij Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemente tjåanghkojne orreme fylhkemanniejgujmie, fylhketjïeltijgujmie, tjïeltijgujmie, skuvlijgujmie, institusjovnijgujmie, gïelejarngijgujmie, jeatjah saemien gïelebyjreskigujmie jïh dotkemebyjreskinie.
unnebelåhkojde bïevnedh dej reaktaj bïjre dan orre
Reektehtse gaskem jeatjah vuesehte naa jeenjesh dejstie vytnesjæjjijste mah daan biejjien gïehtelimsdåarjoem dåastoeh, jeenjemasth åesteme dorjesh vijriesåbpoe duekieh, goh jïjtsedorjeme jïh aerpievuekien duedtiem duekieh.
Vielie bïevnesh:
Daesnie naaken dejstie jïjnjh, nøørjen jïh ålkoelaanten nedtesiebriedahkijste: Biip, Blink, Nettby, Origo, Rubbel, Facebook, Flickr, MySpace, Twitter jïh Tagged.
Aartigkele 1
Vååjnoe goh dïhte annje lea ånnetji jueriedisnie taalesïevese.
tjaalegh lohkedh almetji bïjre mah joekehts jieledenuepiej nuelesne veasoeh, jïh digkiedidh man åvteste dah ussjedieh, darjoeh jïh heannadimmieh dååjrieh joekehtslaakan
Fïerhten mubpien jaepien laanth mah leah latjkoem jååhkesjamme, reektehtsh seedtieh EN:n raasesïerredimmiemoenehtsasse.
Tjïeltereforme / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Tjaalasovveme veeljemelåhkosne
Gosse abortem galhkeme dåaktere boernesgåetiem goerehte.
Staeredh boekte pryövem voestegh, jïh baajh dan mænngan learoehkidie raeffesne tjahkasjidh jïh dejtie mubpide laavenjasside loetedh klaerieplæjjohkinie.
Saemiedigkie aktem bijjemes diedtem åtna sïejhmelaakan vaaksjoestidh jïh bïhkedidh, ihke gaajhkh soejkesjh, konsekvensesalkehtimmieh jïh nænnoestimmieh, mah leah soejkesje- jïh bigkemelaaken soejkebielien mietie, eatnemevåaromem gorredieh saemien kultuvrese, jieliemidie jïh siebriedahkejieliedasse.
• Departementij viermiesæjtoeh noerhte-, julev- jïh åarjelsaemiengïelesne eevtiedidh
Soejkesjen mietie dle bïevnese edtja Saemiedigkien gïetedæmman bïejesovvedh jaepien 2016.
Goeven 5.
Dïhte barkoe saemien kultuvrejielieminie, tseegkijelïerehtimmine jïh sïelteevtiedimmine sæjhta akte lissiehtamme barkoe årrodh dehtie joe gamtoe barkoste maam Saemiedigkie åtna saemien kåanstese, kultuvrese jïh jieliemasse.
Daajroevåarome
Saemiedigkien veeljemeöörmege våarominie prinsippem åtna galka åvtelhbodti veeljedh gellienålmagievline.
Gaajhkesidie mah gïelem maehtieh, dle akte stoerre aarvoe saemien nåhtadidh dan gelline tsiehkine goh gåarede aaj fuelhkien jïh voengen ålkolen, goh byögkeles kontovrinie, healsoesuerkesne, skuvlesne, gærhkosne jïh reaktasuerkesne.
Vihkeles aaj gihtjedh mejtie learohke skuvlesne tråjjede.
(guvvie: Johannes Karlsson).
Saemiedigkie sïjhti vuejnedh guktie tjïelth jïh fylhkentjïelth guektiengïelevoetedåarjoem nåhtadieh.
Muotka tjïerteste anti-irhkemebarkoe tjuara våajnoes årrodh aarkebiejjien skuvline jïh jeatjah lehkesne.
Lohkehtæjja bïevnesh bååstede vadta mejnie learohke maahta barkedh juktie tjaalegem bueriedidh.
– Dah ålkoelaanten almetjh tjuerieh amma gåetide vuelkedh gubpede båetieh.
Vihkeles saemien gïelem jïh kultuvrem åvtese lutnjedh aktene saemien maanagïertefaalenassesne.
fealadimmieh saemien kultuvrejiehtesi åvteste krøøhkestieh jïh guktie saemide buerine sjïdtedh
Jallh voejhkele tsyögkesidh båetije aejkien naan pryövoe jeatjide boelvestalla, barkoem ohtsedidh maam sæjhta, gïese ringkedh maam lyjhkoe jallh voelpese novellem vuesiehtidh maam tjaaleme.
Båatsoelaaken § 22 reaktam vihteste frijje jïh bielelen heaptoeh bovtsem vuejiehtidh jïh sertiestidh, jïh nyöjhkoe juhtemegeajnoeh steegkedh.
Dïhte jorpe vaanterdimmiehaalle, jïh ihke gåetie dan gaahpode sisnjelde, dle goh akte gaahpoeh scene vååjnoe, gaajhkesh sinsitniem vuejnieh jïh dah – guektiengïerth goerkesisnie – klaeriedihks almetjh gåetiem jeatjatehtieh akten klaeriedihks jïh svihtjije scenese, akte vuestiebielie dejtie stoerre doedteridie ålkone.
- Byjjenimmie
Rååresjimmieh Parisesne aalka måantan gålkoen 30. b. jïh orrije bearjadahken goeven 11. b.
Man gåhkese learohke maahta ryöknedh ?
Dïhte gie nïejtem nåajsan dorjeme ij reaktam utnieh oktegh sjæjsjalidh jis edtja abortem darjodh jallh maanam utniehtidh.
Orrestehteme -, reereme- jïh gærhkoedepartemeente, Saemiedigkie jïh Deatnun tjïelte leah prosjektese beetnehdåarjoem dåårjeme.
Mujhtieh learohkigujmie soptsestidh guvviereaktaj jïh gaaltijeåtnoen bïjre.
Tjïeltesoejkesjen siebriedahkedajve edtja gaajhkine bieliesoejkesjinie/ sektovresoejkesjinie krööhkesovvedh.
Maahta govleme gosse voelph dan bïjre soptsestalleme, filmide vuartasjamme, plaeride lohkeme jallh maam akt jeatjah govleme mestie åssjelh båetieh guktie dïhte edtja årrodh.
Aerpien maahtoe
Lissine dejtie göökte vijremedajvide dle stoerre gåetiesijjieh Ruovdenjunlovtesne/Gropbakkengen Unjargan tjïeltesne, ållesth 90 gåetiesijjiejgujmie ovrehte 3 jïh 4000 jaepien raejeste Kr.å, mejtie raeriestamme meatan vaeltedh.
Dajvesne leah govhte båatsoe-jieleme-sijjieh mah abpe dajvem gaptjieh.
Dihte gie ij naan gieleleahpam åadtjome, dihte aaj gärhkoeståvroem bieljele.
Jis buerie edtja sjidtedh dejtie ovmese learohkide, dellie vihkeles eejhtegh saerniestimmieh maanaj bijre vedtieh.
Vierhtiealmetjh dah mah leah gïelejarngh, jïh sæjhta geerve årrodh kuvsjigujmie jïh darjomigujmie nïerhkedh dej namhtah.
Saemiedigkiebïevnese saemien gïelen bïjre haestemh, ulmieh jïh strategijh ållermaahta, 4 barkoesuerkiej sisnjeli;
Aktene demokratijesne maassemeedijah maehtieh laejhtedh dejtie mah faamoem utnieh.
Daelie tjoerebe hoksedh Saep-mie gaajhkh saemieh tjeekieh, saaht maam seksuellevoetide jallh tjoeleidentiteetide utnieh, jïh daate lea naakede destie mejnie mijjieh sïjhtebe vielie barkedh. Mov mïelen mietie dle nænnoes jïh ræhpas saemien byjresh jïh saemiensiebrieh sijhtieh meatan årrodh noere saemiej identiteetem jïh ektievoetem nænnoestehtedh.
soptsestidh guktie lea njoetske beapmoeh aerpievoeten mietie åtneme, jïh guktie maahta orresth-laakan daelie jurjiehtidh.
’ n jïh EN. ’ i sjïerereektijh leah reerenassem birreme konsultasjovnigujmie Saemiedigkine varki nïerhkedh, juktie aktem laakem åadtjodh mij saemien reaktide gorrede, abpe saemien dajvesne.
Raeriestæjja govlesadteme
LEDIG 100 % FAST STILLING
Dan minngemes tïjjen dle jienebh stuhtjh meedijinie orreme trïegkenassen jih raasismen bïjre saemiej vøøste.
Njaalmeldh gaskesadteme
Tommy Somby
vihkeles dejtie saemide. Dej ovmessie dajvh, gærhkoe, gåetieh jïh læstadijanen åålmegh joekehts aerpievuekieh utnieh bissiebiejjide.
Juktie veartenen aalkoealmetjh bööremeslaakan daan konferansese ryöjredidh, Saemiedigkie lij gåassoehtæjja aktene gaskenasjovnaale ryöjreden aalkoealmetjekonferansese Altesne ruffien 2013.
Posisjovne aaj aktem sisnjelds aalkoejielememoenehtsem nammoehtamme, mij sæjhta tsiehkiem aalkoejieliemidie gïehtjedidh jïh juvnehtimmiejgujmie båetedh akten orre jïh jarkelamme politihkeles barkose daennie suerkesne.
Mïetsken 1998 dle bigkemebarkoem eelkin, jïh ruffien 1999 dle stoerredigkiepresidente Kirsti Kolle Grøndahl maadthgierkiem bïeji.
Saemiedigkie ohtsijedåarjoeh vadta musihkese, lidteratuvrese, guvvieraajrojde, saemien bertemidie jïh kultuvreråajvarimmide.
1455
Dan gaavhtan sijhtieh lihtsegh dam kultuvreguedtijem duedtedh jih nimhtie båatsoejielemen sjiere lehkiem gorredidh.
Öörnedimmie lea ræhpas gaajhkesidie.
Meedijefaalenassh saemiengïelesne
Aerpievuekien gïeledajvh
Dag Lenviken lij diedte dejtie vuepside jaksedh.
jïh såjhtoedïenesjimmesne utnedh
Fylhkeålma Inge Ryan aalka håalodh.
Afghanistanesne nöörjen soldaath viehkine orreme mænngan 2001.
Åejviehaesteme daesnie lea sjïehteladtedh ihke årroji reakta lïerehtidh jïh nåhtadidh saemien gïelem illesuvvieh.
Raerielïhtsege (NSR)
Lohkh jienebh
6.
Dan gaavhtan ij åålmege saemiengïelen reeremedajvesne reaktah åadtjoeh tjïrrehtidh saemien gïelen åtnose byjjes åårganidie gaskesadta gïelenjoelkedassij mietie.
Saemien gïelen reeremedajvesne (ööhpehtimmielaakesne ållermaahteme goh «saemien dajvh») gaajhkh learohkh reaktam utnieh lïerehtimmiem åadtjodh Maahtoelutnjemen Saemien mietie, jïh dej lea nuepie saemien lïerehtimmiegïeline veeljedh.
teeksth öörnedh, gusnie tjïelke ulmie lea jïh aamtesen mietie dïejveldamme
4.4.4 Areaale juhtemegeajnojste gåhkaldahken mietie gåetijste jïh infrastruktuvreste
Gellie byjjes barkoesijjieh goh universiteth, åabpemedïenesjh, vaarjelimmiefaamoe, kriminalhokseme jïh polijse hearram utnieh.
refusjovnemaaksoe saemien gïelelïerehtæmman staeriesåvva guktie dah riektes maaksoeh maaksasuvvieh
jïjtse mïelem soptsestidh jïh buerkiestidh åehpies aamhtesi bïjre
kråahpem jïh gïeth nuhtjedh
Mannasinie daarpesje dejtie goerehtidh ?
Daam latjkoem Raavrevijhken tjïeltine nualan tjeelin gosse Saemiedigkie, tjïelth jïh fylhkentjïelth tjåanghkoem utnin tjïrrehtimmien bïjre laavenjostoelatjkojste.
Råållekåarhte:
Filme, lidteratuvre, musihke
Det har vært utgagnspunktet for det unike prosjektet i sørsamisk område som avsluttes 1. september.
Maahta aaj bïhkedidh guktie naakenem maejstedh.
Våhkoe 9: goevten 29. b. - njoktjen 4. b. moenehtse- jïh stoerretjåanghkoeh.
Voenges råajvarimmieh ålkoe-jielemasse - jaapan 2009
Reerenasse lea laaken mieriedimmesne dam jollebe dajveaajhteremaaksoem Finnmaarhkeneekese nænnoestamme 0,25 % åesiestimmieaarvoste.
Ööhpehtimmie edtja sjïehteladtedh faagen gïehtjedæmman jïh meatan årrodh identitetem skearkagidh, gïelem jïh kulturelle maahtaldahkem saemien evtiedidh jïh gaskesadtemem jïh ektiebarkoem eevtjedh gïeleraajoej bijjelen Saepmesne.
baakoeh beapmoeh jïh jurjiehtimmiem utnedh jï soptseatalledh saemien beapmoej bïjre
Råajvarimmiesoejkesje gorrede dah faangkh hijven bïevnesh saemiengielesne åadtjoeh, jïh edtja aelhkebe sjïdtedh saemien nuhtjedh gosse faangkegåetesne tjahkesjeminie.
Gaajhkh Saemiedigkien tjirkijh leah lïhtseginie aktene dejstie golme faagemoenehtsijstie mah aamhtesh gïetedieh jïh raeriestimmieh buektieh Saemiedigkien stoerretjåanghkose.
- Saemiedigkie tjuara aktem tjïelke gïelem utnedh dajve- jïh byjresepolitihkesne.
Mænngan raaste bïejesovvi jaepien 1751, dle saemieh akte åålmege sjïdti årromedajvigujmie njieljine staatine: Nöörje, Sveerje, Såevmie jïh Russlaante.
saemien gærjavåarhkoeh
bröökine ryöknedh, bröökh juekedh jïh bröökelahtesh aelhkiehtidh
Dan åveste dah jeenjemes tjïelth Noerhte-Trööndelagesne dam öörnegem bååstede åådtjeme, dle ij leah dan jïjnjh beetnegh mijjen fylhkese (880.000 kr jaepien 2012).
Maahta aaj dejtie automateste biografine, restaurangine jïh klubpine åestedh.
Dïhte nasjovnale jaahkoeøøhpehtimmiesoejkesje, Gud gir
Indivijde, siebriedahke jïh kultuvre
Sijjieh saemien kultuvrebarkose
gosse almetje jïjtse skïemtjije, jallh lea åelieh skïemtjijasse jïh edtja skïemtjalassen bïjre gaskesadtedh vuj bïevnesh åådtje, lea gïele jïh kultuvreguarkoe dan vihkeles bielieh hijven guarkoe dïjreste starnebarkiji-idie / ijstie.
Dåarjoeh bijbelenjarkoestæmman
Låhkoe jarkesamme?
Ultratjoejestavesne kanaale gååvnese gusnie biopsijenaaloem rijtie.
Stoerretjåanghkoe ohtsemh guhkebe permisjovni bïjre jïh lutniestimmiem tjirkijebarkoste Saemiedigkesne sjæjsjele, juvnehtimmien mietie stoerretjåanghkoeståvroste.
Mijjieh aaj aktem laavenjostoem aalkeme Justijsedepartemeentine juktie daajroem vædtsoesvoeten bïjre lissiehtidh lïhke ektiedimmine saemien siebriedahkesne.
I na-Theres Andrea Sparrok lea fotograafe.
darjodh, toelhkestidh jïh buerkiestidh funksjovnh mah praktihkeles dåeriesmoerh buerkiestieh, empiriske funksjovnh analyjseradidh jïh lahtesh gaavnedh lïhke lineæære ektiedimmide, digitaale dïrregigujmie jïh bielelen
VEELJEME‐ JÏH KRIRRIEÅERIE Gosse 18 jaepien båeries sjïdth, dellie tjaatsestimmiereaktam åtnah.
Åssjele daej bïhkedassigujmie lea byögkeles åejvieladtjh jïh Finnmaarhkeneeke aktem veele jïh eensi vuarjasjimmiem darjoeh guktie saemien kultuvrese sjædta.
Kampanje edtja vuesiehtidh guktie fïereguhte mijjeste maahta aktem joekehtsem darjodh, juktie vienevoetem sjugniedidh, feerhmeminie viehkiehtidh jïh irhkemem heerredidh.
Håalemh jïh tjaalegh
Stuorrijdan daah raasth (Kaarhtelissie 1): Jaevrien Kjårdavatnet åarjemes loekteste rijhkeraasten baaktoe jaevrien Kjårdavatn noerhtemes loektese, debpede Vasstjørnan gåajka Tjårdadal:sne, dehtie tjonneste rïektes sievine Skjombotn:se, debpede Gangarnese:se, vyjrehkåbpoe rïektes sievine jaevrien Nordre Bukkevatnet låspan, debpede rïektes sievine tjahkese Isfjellet jælloe 1437, debpede rïektes sievine daan jaevrien åarjemes loekteste jællojne 700 (33 W578072 7556164), destie rïektes sievine jaevrien Baugevatnet jallemes loektese, vyjrehkåbpoe daam jaevriem jïh tjaetsiegohkedahkem jaevrien Rounasjávri dåaresth dan jaevrien Siiddasjávri låspan, destie rïektes sievine jaevrien Kjårdavatnet åarjemes loektese rijhkeraasten baaktoe.
Jïh baernien bïjre mij sov saamastallije tjidtjebem jïh dåakterem viehkehte sinsitniem buerebelaakan guarkedh, jïh dan åvteste håksa skïemtjije dam bööremes båehtjierdimmiem jïh vyörtegsvoetem åådtje goh gåarede.
Maahtoeulmieh Ööhpehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh
Göökte iktemierien saemiedigkieh tjuerieh raeriestimmiem jarkelimmiej bijre maadthnjoelkedassine gietedidh.
Daamtaj lohkehtæjja jïjtje tjuara dejtie darjodh ihke vaenie learoeaamhtesh gååvnesieh saemiengïelesne.
dïejvesh hurries- jïh minngelesbovtside aalteren mietie
Gåessie 1 100 kråvnah maakseme frijjekåarhtem åådtje maam luhkiegöökte aski-boelhken jåhta.
Saemiedigkie faamoem åådtjeme gaajhkine arealesoejkesjinie vuastalidh mah maehtieh stoerre ulmiem utnedh saemien kultuvrese jïh jieliemasse, jïh dellie aaj gåarede aktem tjïelke saemien tsevtsemem utnedh, juktie dam saemien eatnemevåaromem gorredidh.
Maahta orrije asvedidh.
Maahta veeljedh guktie sïjhth ?
Maahtoedepartemeente lea 2011 raejeste fïerhten jaepien råajvarimmiesoejkesjh evtiedamme, juktie saemien lohkehtæjjaööhpehtæmman dåårrehtidh.
Daesnie vuesiehtamme naan baakoeh mah maehtieh kåarhtine årrodh:
Jeatjah hoksevedtijh maahta jeatjah maaksoeh utnedh
Dïrrege lea njammadimmiem ektiedamme.
Daah taalh eah dam sïejhme njaalmeldh mönsterem utnieh (göökteluhkie akte, göökteluhkie göökte, njieljieluhkie akte njieljieluhkie göökte jnv) men aktem jïjtse logiske
7. ULMIE- JÏH ILLEDAHKESTUVREME
ryöknedh 1-20 saemien, jïh taallide utnedh gosse soptsestidh
Gaajhkh saemien gïelh leah klassifiseradamme goh håvhtadihks jallh jaameme gïelh UNESCOn rööpses læstosne håvhtadihks gïeligujmie.
Reerenassen budsjedte unnebelåhkoepolitihkese jaapan 2014 sjädta 97 milj kråvnoeh, destie 70 milj tjïeltide jih laantedigide staatedåarjojne.
NSR
Noerhtelaanti embetsmannsåårgane saemien aamhtesidie soejkesje jïh fulkese.
Gosse gaajhkesh aktem aamhtesem fïereguhtede dajveste åådtjeme (8 ovmessie dajvh) gubpene leah orreme, edtjieh dellie sinsitnine soptsestidh dan identiteten bïjre maam leah åådtjeme: Guktie nomme lea, gusnie årroeminie jïh aaj fuelhkien bïjre soptsestidh.
Tjïelten åejvie Båddådjosne, Ole-Henrik Hjartøy lea madtjeles ihke latjkoe Saemiedigkine varke lea stïeresne.
Dagkeres daajroe sæjhta aaj learoehkidie vielie daajroem vedtedh ektiedimmiej bïjre taali gaskem.
Dah gærjam paehpierisnie jallh pc ’ sne darjoeh, jïh guvvieh dan sijse bïejieh jïh tjaalegh dejtie tjaelieh.
Reakta saemiestidh aaj dæjpa siebredahkenbeadtoem tjïrrehtidh jïh gosse promilleprovgrammem meatan.
Åarjelsaemiengiele / Sydsamiska
Dïjre maam dah eevtjin aktem vïerrebe klijma-aajmoem sjugnede saemien aamhtesidie jïh joekoen åarjelsaemien dajvesne, akte tjoeperdihks saemiedigkiepresidente jeahta.
Dan åvteste dijjen vuajnoej bïjre birrebe ulmiej bïjre akten monnehke båatsose.
Reerenasse darjomem 150 000 kråvnajgujmie dåårje 2010.
"Beapmoeh-darjome goh "" vierhtieh-darjome "" lea ennje daej dajvine vihkeles."
Saemiedigkien tjïelkestimmie jieliemistie lea naemhtie: Privaate gïehtelimmieh mah darjoeh jïh duekieh kultuvrelle dorjesh goh vaaroeh jallh dïenesjh.
Hijven maahtoem saakebarkojne.
- Teknihken maaksoeh
gïelem joekehts gïeletsiehkine jïh darjomi tjïrrh iedtjeleslaakan utnedh.
Daam barkoem edtjebe darjodh jielieminie ektine.
Lahtestimmieh
Barkoedåehkie edtja aaj vuarjasjidh mejtie gåarede bijjieguvviem darjodh saemien humane biologeles materijaleste mij lea vöörhkeme ovmessie sijjine.
Tjeahpoe / kultuvre-beetneh-vierhtieh noeride
b. Nöörje sov 8. reektehtsem bæjhkoehti dan vijriesåbpoe barkoen bïjre EN. ’ i nyjsenæjjasïerredimmiekonvensjovnine.
Ahkedh jienebh nyjsenæjjah veeljieh dejtie aerpievuekien saemien voenges siebriedahkide laehpedh, jïh staaride jïh stuerebe jarngide juhtieh.
Saemiedigkie aaj jeahteme, lïhkesvoete eatnemevierhtide reeblemereaktam vadta aktene histovrijen perspektijvesne jïh provhkeperspektijvesne.
svöörjen unnebelåhkoejpolitihkine lea
Jalhts ij lij skuvlesne saemien sisvege jallh saemien giele, Alberte læjhkan jijnjem bueriem maahta skuvlen bijre jiehtedh:
Vuartesjh slipkien nuelesne ”Mijjen bïjre”.
Abpe gåetie edtja akten sisbielien bïjre prierkiehtidh, mij tjïelkelaakan vååjnoe goh mij akt jeatjah goh dïhte fååmijes eatneme, tjåetskeme, lopme.
dah vihkelommes tjaelemenjoelkedassh utnedh
Vuartesjh aaj maajhööhpehtimmien nuelesne, gusnie digitale maabpah neebneme.
Aajkoe lea guektiengïelebarkoem digkiedidh.
Sjïehteles jis edtja pryövenassem vedtedh, jallh jis tïjje dam dellie darjodh.
Tjaalegekode: A-0025 S Haemie: Departementenes servicesenter Guvvie: Leif Arne Holme Trygke: Departementenes servicesenter 05/2009 – 300
Daesnie FoU akte vihkeles tsavtshvierhtie.
Maahtah vielie vuarjasjimmien bïjre lohkedh Ööhpehtimmiedirektovraaten nedtesæjrojne: www.udir.no/Vurdering/Standpunktvurdering-i-fag/
Daah gøøkte sïjtesijjieh åadtjoeh dovne Jiingevaerien saemiensïjten gåatomedajvem Sveerjesne nuhtjedh.
Dan åvteste lea nuepie orreme raeriestidh 31 tjïeltigujmie vijriedidh, tjïelte- jïh orrestimmieministere Jan Tore Sanner jeahta.
Faagemoenehtse aamhtesem gïetede.
Daate vuesiehtimmie hijvenlaakan maajhööhpehtæmman sjeahta ihke daate lïerehtimmiedarjome tjïerteste gïelem njaalmeldh nåhtadidh.
Deatnun tjïelte lea tjåadtjoehtæjja prosjekten åvteste ”Samisk lovspråk”.
Nuhteme eatnemevierhtijste - Christian Nellemann
Maanagïerte
Jis steemmahedtie edtja illedahkem vuerpiesigkeminie nænnoestidh.
 Saemien gïele sertieståvva boelveste boelvese hïejmesne
eminarijume
Barkoesuerkie 2: Mierietsiehkieh saemien gïelese
Bihkedimmiem dorjeme naemhtie guktie maahta dam nåhtadidh gaajhkine saemien dajvine.
Aartigkele 15
Bïevnese sæjhta dam evtiedimmiem sjïehtesjidh mij lea orreme dennie gaskenasjovnaale aalkoealmetjebarkosne jïh aalkoealmetjereaktesne evteben bïevnesen mænngan.
1.
Dejpeli raaktan dam darjoeji almetjeryöknemi tjïrrh.
Learohke edtja saemiestidh ovgoh satne lea dïhte råålle maam åådtjeme.
Åårganisasjovne aktem dïrregem dorjeme juktie vuarjasjidh man nænnoes jallh hiejjehts akte gïele lea.
Fealadimmiedåarjoe:
Programme tjïeltide skreejrie jarkelimmien tjïrrh jïh joekedimmie foentijste.
Aareh puberteetese båetedh dovne luste jïh gïerve.
CL-Sámi academica lea sjïere tjaalegeraajroem saemien jïh iemiealmetji dotkemen gaavhtan.
Ohtsije tjuara aaj tjaelemedååjrehtimmien jïh skraejrien bïjre learose bievnedh.
maahta tjåanghkan giesedh jïh soptsestidh pryöven illedahki bïjre ektesne – jïh klaassi / learohkedåehkiej dåaresth.
Mijjieh dej golme nuelieulmiejgujmie ovmese vuekiejgujmie barkeme, dovne jïjtjemh råajvarimmiej tjïrrh jih dan tjïrrh mijjieh vïerhtieh pilotprojektide vedteme j. v. n. Daennie vuelnie vuesiehtibie dam rööpses laejkiem man mietie libie barkeme.
Lissiehtimmiem edtja tjaaleldh tjåanghkoeåvtehkasse buektedh mearan rååresjimmieh juhtieminie.
Voenges byjresh leah skraejriem vaalteme gïelejarngh tseegkedh juktie saemien gïelem jealajidh.
3.5.1 Registreradimmie vuartasjæjjataaleste - jaepiereektehtsh
- Saemiedigkieraerie lea NVE’m tjarke maadteme konsesjovnenænnoestimmine vuertedh goske Saemiedigkien stoerretjåanghkoe aamhtesem gïetedamme, men NVE lea aktelaaketje rååresjimmide illeme Saemiedigkine jïh konsesjovnenænnoestimmiem dorjeme.
Guessietijje gaskoeh 0900 jïh 1400.
Jåa2: 56 tæjmoeh
o Stipende learoehkidie mej saemien gïele mubpiengïeline: kr 5 500,-
Lohkehtimmien ulmie leah; learohkh gelkieh
Saemiedigkie 48,4 mill. kr, guektiengïelevierhtine dåårje tjïeltide jïh fylhkentjïeltide reeremedajvesne.
Mijjieh libie vuajneme heartoehtæjjah gaajhkine voenges siebriedahkine gååvnesieh, jïh gelline siebriedahkesuerkine.
20 gyhtjelassh akten saernien bïjre
Maehtedh tjaeledh saemien gïehtjedimmesne, dellie galka joekehts sjaangerine jïh gellie joekehts teeksth tjaeledh.
• lissie jïjnjem ålkone årrodh maanajgujmie tïjjen åvtese
aktem sïejhme baakoeveahkam guarkedh jïh nuhtjedh ovmessie aamhtesi bïjre
Saemien gïelem våajnoes darjodh lea dovne akte ulmie jïh akte vierhtie.
Prostatam sïejhme jalke, tjïrkes jïh ånnetji elastistihks.
Vihkeles båatsoe ij damth dah eah tjabrehtamme sjïdth maam akt jååhkesjidh mejnie ij gåaredh jieledh, Muotka jeahta.
Giehtjedimmiemoenehtse edtja parlamentarihkeles giehtjedimmiem jïh stuvremegiehtjedimmiem utnedh dejnie giehteldimmine mij Saemiedigkien budsjedteste beetnegh åådtje.
Vijriesåbpoe dle vihkeles nyjsenæjjaj råålle jïh barkoe aerpievuekien jielieminie våajnoes sjidtieh jïh vyörtegsvoetem åadtjoeh.
- Gaajhkesh maehtieh dagkerh dåarjedimmieh dåarjoehtidh, jïh dah maehtieh badth dam skraejriem buektedh maam reerenasse dagke gegkeste.
Prostatareavsan funksjovne lea feelemejuhtese spermiji åvteste.
Dah konsultasjovnh vuesiehtin ij lij væljoe reelle konsultasjovnh tjïrrehtidh, juktie raerieh gaavnedh mej bïjre meehti siemes årrodh.
Raerielïhtsege (NSR)
Sæjhta joekoen ovlæhkoes årrodh jis saemien gïelh fïereguhten haaran evtiesuvvieh, juktie dellie maahta dåeriesmoerh sjïdtedh laanti dåaresth govlesadtedh.
apellehammoej åtnoem teemam / dïjrem /
Duedtie åarjelh-saemien dajvesne lea vihkeles dovne goh kultuvren guedtije, saemien guelmien vuesiehtæjja (identitete) jih aaj goh jieleme.
Måantan, ruffien 10. b.
Budsjedte, regijovnaalepolitihke jïh duedtie
www.learoevierhtieh.no
Gïeh jååhkesjieh
Akte åenehks buerkiestimmie mineraalelaaken voernges nænnoestimmijste reeremen jïh åtnoen bïjre mineraalijste, mejtie staate veanhta satne lea aajhtere, sæjhta årrodh:
Maahta aaj aktem vihties sijjiem darjodh vearoldebïevnesidie lïerehtimmiesijjesne.
 Lissiehtamme mieriesertiestimmieh staateste juktie saemien gïelem evtiedidh
kriminalsåjhtoem saemien utniejidie sjiehtesjidh
Dam dorje gosse govlehtalla jïh råårestalla staaten åejvieladtjiguejmie mah diedtem utnieh byjresevaarjelimmien åvteste.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Gellievoete eatnamisnie
Barkoedåehkie lea, laavenjostosne Unjárgan tjïeltine, tjåanghkoeh tjïrrehtamme dej sjyöhtehke guejmiejgujmie, jïh almetjetjåanghkoeh tjïeltine åtneme.
Raeriestimmie vielie lohkemen bïjre
gïelen jïh geografeles dajvijste.
Karijuse jïh Baktuse, Statens filmtilsyn, åarjelsamien gïelese 1996, video jïh heefte
soejkesjidh jïh tjirrehtidh goerehtimmieh unnemes aktene eatnemedajvesne, vïhtesjimmieh vïhtesjadtedh jïh illedahkide systematiseradidh
Saemiedigkie lea bïjjemes veeljemereereme Saemiedigkien veeljemen muhteste.
Gïelegaaltije akte faageårgaane aamhtesemaahtojne mij dovne gïeleviehkiem faalehte jïh gyhtjelassine saemien gïeleåtnoen bïjre bihkede.
Universiteete/jïlleskuvleööhpehtimmie, jollebe daltese - Gaajhkesh mah aktem universiteete- jïh jïlleskuvleööhpehtimmiem tjïrrehtamme mij vielie goh 4 jaepieh ryöhkoe.
Dah eah meatan ryöknesovvh daennie statistihkesne goh ööhpehtæjja gïelesne.
Saemieraerie akte joekoen vihkeles jïh hijven jååhkesjamme aalkoealmetjeaktööre gaskenasjovnale.
Skuvlen aajhtere dam bijjemes diedtem åtna ihke learohki reaktah saemien lïerehtæmman steeresuvvieh.
Learohkh edtjieh aktem galhkuvekarakterem utnedh.
Staateraerije Audun Lysbakken Nöörjen åvteste vaestiedi.
Daate såarhts el-faamoebigkeme ij maehtieh prååsehke aalkoealmetjejielemi åvtene båetedh, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
Reekteme prosjekten bïjre aktene fïerhten jaepien bïevnesisnie Healsoe- jïh hoksedepartemeentese.
Vaahra fysiske maajsojse lea stööremes sïjtebielien aajhteri luvnie.
Råajvarimmie 57.
Daerpies dellie guarkedh mij dïhte hammoe, struktuvre jïh komposisjovne lea.
Gelliej fåantoej gaavhtan dle ij dam buektiehtamme daan mearan.
Dan åvteste ij gåessie gænnah tjuerieh naan juerie årrodh, daaresjæjja mij dïedtem åtna, jïh ij gåessie gænnah leerhkehtallije.
Learohkh edtjieh vuarjasjidh maam dah raaktan maehtieh jïh haalvoeh, jïh maam lïereme.
Njaalmeldh eksamene gietskene dorjesåvva jïh sensureradamme sjædta.
Dagke lohkehtæjja maahta baajedh Meehtem vielie dåehkieryökneminie barkedh
gïeleldh skaepiedihksvoetem vuesehte jïh persovneles gïelem
Artihkele
Hijven dïsse jïjnjh jovkemsh vedtedh.
Vihkeles fokusem utnedh naan gille ulmide fïerhten aejkien, mejtie maahta jaksedh.
Saemiedigkie lea gåassoehtæjjah konferansese Alta 2013 jïh lea teknihkeles öörnedæjja.
Kultuvrejieleme gusnie tjïelkevoete jïh eerlegevoete lea jarngesne
Datne gieh åadtja veeljedh nuepiem åtna golme jallh njieljie veeljeminie gielem biejedh, Gärhkoetjåahkose, stiftedeaveståvrose jih akten jallh göökten lihkesbijre åårganide jih jis gärhkoe-tjåangkose ektesne lea.
Daah maanaj gïeleåtnoem tsevtsedieh, dan åvteste dle vihkeles daah aaj saemien gïelesne gååvnesieh.
Akte dejstie gaavnojste mij mijjem ierieli lea akte sjïelesijjieh akten stoerre saalvegierkien lïhke, gusnie akte duvrien åejjienskuvhrie lij bïejesovveme aktene raejkesne gierkien nualan.
Sámásta - julevsaemien aalkoekuvsje
AAKSJOVNEÅERIE Saaht gie maahta aktem aaksjovnem aelkedh edtja aktem aamhtesem evtiedidh.
Gujnelemmie
Sjeavohthvoetem byögkeles- jïh sekretesselaaken mietie stuvrie dejtie gïeh berkieh staatesne, laantedigkine jïh tjïeltine mearan dah mah berkieh privaaten hoksevedtijinie edtjieh njoelkedasside dåeriedidh sjeavohthvoeten bïjre skïemtjijevihtieslaakesne.
Frïjjedorjemen mænngan stoerrebritanniaste 1920-låhkosne dellie dïhte orre irsken staate seahkari irsk-gælijengïelen skreejrehtimmiem.
Krïevenassh ohtsemen sisvegasse jïh hammose:
Daennie seminaaresne fokuse lea bysvehtsvuekide båatsoelaakesne, goh dïhte prosesse juktie bovtselåhkoem sjïehtedidh, maam båatsoe lea laajhteme jïh man bïjre gyhtjelassigujmie båateme.
nøørjen gærhkosne. Dïhte saemien soejkesje otnjegem vuesehte dan voenges soejkesjæmman, sjïehtedamme dejtie voenges tsiehkide, jïh sijjiem vadta ulmieh bïejedh dej bïhkedassi mietie
Reeremedajvh
Daam edtja darjodh guhkies laavenjostoelatjkoej tjïrrh tjïeltigujmie, gusnie gïelen daerpiesvoete ulmiem beaja fïerhtene tjïeltesne.
Dan vihkeles dejtie tabledtide vaeltedh guktie infeksjovnem heerredh.
Dellie kanne galhkuvegïetedimmesne rååresjibie, åvtelen Eatnemereeremen direktovraate soejkesjem jååhkesje.
Ibie maehtieh dam jååhkesjidh, raerielïhtsege Muotka jeahta.
Daate sæjhta jiehtedh mijjieh ibie ajve dïedtem utnieh vesties dåemiedimmiem staeriedidh maam, men aaj dejtie girmedh gosse goerkesadtemem jïh goerkesem mubpide almetjidie vuesiehtidh.
Jeatjah gaavhtan tjuara sïejhme krievemh dåeriedidh reeknegebievnesen bïjre, naemhtie guktie Bokføringsloven muana
Daan sisnie lea aaj Saemiedigkien jaepiereeknemassem giehtjedidh, jïh aaj giehtjedidh mejtie naan mïerhkesjimmieh reeknemassese Rijhkerevisjovneste.
Manne dam darjoem ihke lea akte tjaebpies vuekie.
aamhtesh vuartasjamme gusnie vaarjelimmie kultuvremojhtesh leah bigkemijstie øølegamme jallh skaadasovveme
Gïele våajnoes sjædta sjiltadimmien, tjeahpoen, tjaatsegi, hïejmesæjroej jïh teekstadimmien tjïrrh.
Guktie lea daan biejjien, dle voernges åejvieladtjh eah dåhkesjh aktem ållesth gïelepolitihkem saemien gïelese buektiehtidh.
Åålmeginie saemien maanaj- jïh noerigujmie edtja dam krøøhkedh gosse dam voenges
NASCO - North Atlantic Salmon Conservation Organization lea akte siebrie dejtie staatide mah eatnemeloesem reerieh.
Plakaate sæjhta åtnasovvedh Saemiedigkien barkosne irhkemen vööste.
Athabasca University Kanadasne, mij lea akte dejstie institusjovnijste mij lea jeenjemes maajhööhpehtimmine barkeme aktene aalkoealmetjeperspektijvesne, tjïerteste maajhööhpehtimmie maahta unnemes seamma jolle njieptjiem utnedh goh aerpievuekien lïerehtimmievuekieh (Lindberg jïh jienebh 2003, s.2).
Moenh gïelesjïelen vitnijem!
Jåarhkeööhpehtimmesne edtja aaj dam vihkielommes toelhkestimmiemaahtoem saemien gïeleste nöörjen gïelese evtiedidh.
Tjåadtjoehtæjja: Ööhpehtimmiedirektovraate
24 Råajvarimmie 61 Prosjekte saemien laaketeermh...
Vihkeles doh saemien hammoedæjja/vytnesjæjja aktem vihties veeljemem vaeltieh gusnie jïh mennie ektiedimmesne satne sov dorjesh åehpiedahta, vytnesjæjja Ove Stødle, Indre Billefjovleste jeahta.
Suejnieh
Mïrrestalleme lea ööhpehtimmien jïh seamma nuepiej bïjre, healsoen jïh veanhtadamme jieledeaalteren bïjre.
Aalka onnŠohtje voestes vedtedh jïh vuartesje jis maana beapmoem aajmone åtna.
Eatnemegellievoete
Politihken aamhtese:
Mijjieh raarhkosne gaavnesjibie
Daennie ektiedimmesne sæjhta maereles årrodh aalkoealmetjebæjhkoehtimmiem neebnedh, mij lea nænnoestamme EN.
Bull, Ella Holm: Dejpeladtje muvhth vätnoeh jih vuekieh, Samernas utbildningscentrum, 2001
Musihkebæjhkoehtimmiej ulmie lea hijven saemien musihkem eevtjedh mij lea gaajhkesidie.
Maahta aktem roenem klaassetjiehtjielisnie tjïertestidh goh akte ållesth saemiengïelen suerkie.
Dan åvteste gåarede dejtie ohtsedh seammalaakan goh jeatjah tjaatsegh.
Saemiedigkieraerie 304 000 kråvnah dåårje govlemeseabran Hørselshemmedes lan...
Saemiedigkie gïelelavkoeh jïh gïelebiesieh åtna vihkeles gïelen gaavhtan jïh sjollehke vuejnedh ahte jiene-jienebe dåarjoem ohtsieh dagkeres biesiem utnedh.
Goebperh iemeles gååvnesieh tsåvhnosne jeenjebinie.
Saemiej jïh inuihth seamadin tjåenghkies ulmiej bïjre EN’en veartenekonferansen vööste aalkoealmetji bïjre 2014, dejnie tjåenghkies tjåanghkosne Nuuk’sne rïhkeden 23. – 24. b. 2012.
Regijovnaale jïh voenges åejvieladtjh aaj aktem dïedtem utnieh saemien kåanstem, kultuvrejieledem jïh saemien institusjovnh ektesne evtiedidh.
Vuesiehtimmieh dagkerh åtnoeartihkelidie leah stritjkh jïh tsåarah vïrredïjneghmööleminie.
Gusnie abortem darjodh ?
Saemiedigkie vuajna daerpies tjïelth eadtjohkelaakan berkieh juktie eevtjedh jïh evtiedidh saemien gïelem tjïeltine.
Dah mah daelie maahtoelutnjemem faalasuvvieh, sïjhtieh dan åvteste maehtedh daam maahtoem nuhtjedh saemienkuvsjide dovne geerve jïh noere almetjidie.
Saemiedigkieraerie lea boelhken goevten 3. b. raejeste suehpeden 5. b raajan 11,1 millijovnh kråvnah dåårjeme saemien åssjelidie.
saemiedigkien mïelen mietie vihkeles saemien gïelem jïh kultuvrem lïerehtidh starne- jïh sovsijalenfaageldh ööhpehtimmine, juktie gaajhkh gieh starne- jallh sovsijalenfaageldh ööhpehtimmiem vaeltieh ånnetji saemien gïelen jïh kultuvren bïjre lïerieh.
Muvhtene apotehke feerh jïjnjh åesteme boelhken sæjjasadtjeste.
Ij leah naan bådtjah mah maehtieh demensem båehtjierdidh, men bådtjah gååvnesieh naakenidie mah maehtieh evtiedimmiem symptovnijste sïessestalledh, jïh aktem vihties bueriedimmiem vedtedh akten boelhken.
Naan saemien sïebredahkine saemien jienebelåhkoen gïele leah, jïh naan sïebredahkine saemien unnebelåhkoen gïele leah.
Gosse elektrovneles tjaalasovvemem faalehtibie dle gegkestibie jienebh dejstie mah krïevenasside illieh, veeljieh jïjtjemse tjaalasovvedh jïh eadtjohke meatan sjïdtieh båetije veeljemisnie, saemiedigkiepresidente Egil Olli jeahta.
Julev- jïh åarjelsaemien dajvesne ij leah nuekies saemiengïeleldh faagealmetjigujmie learoesijjine juktie tjïelke saemiengïeleldh lohkehtæjjaööhpehtimmieh faalehtidh.
Akte raeriestimmie mieriedimmiejarkelimmien bïjre sjyöhtehke govlehtimmieinstanside seedtesåvva (govlehtimmieboelhke lea aalkovisnie 3 askh)
Våhkoen programme hov tjïelkelaakan vuesehte nænnoes politihkeles vuekieh jïh teemah lin vuesiehtamme scenesne, musihken, guvviej jïh filmen tjïrrh (Saemien vïrre, Amanda Kernellen baaktoe).
Byjresebarkoe ?
Digkedeminie mejtie goerkese evtiesåvva tjiehpiesvoeti åvtelen, tjiehpiesvoeth goerkesen åvtelen, jallh mejtie dah sinsitnien baalte evtiesuvvieh.
Duojáriid ealáhussearvi jïh Sámiid duodji mah sijhtieh maahtoem eknomijen jïh reeknehlåhkoen sisnjeli nænnoestehtedh jieliemisnie.
Ohtje dejpeles gærjetje mij mïelkelåemmesne sjeahta, jïh edtja barkijistie håksoejarngesne nuhtjesovvedh.
Dihte edtja aaj eejhtegigujmie digkiedidh guktie sisvege ektesvuekiebarkoen soptsestallemasse bøøremes sjædta.
- Mijjieh hævvi låavthgåetesne åerebe, mij guhkede gietjeste lea desnie gusnie mijjieh saemieh libie jïjjedamme gosse eatnamisnie fealadamme, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo soptseste.
Vaarjelamme juvrh leah man åvteste båatsoe dan stoerre teehpemh åtna fierhten jaepien.
Sámi biebmu – Saemien beapmoeh, bihkedassh, ovmessie gaaltijh, vuesiehtimmien gaavhtan:
Daelie Saemiedigkie gegkeste jienebh monnehke barkoesijjieh sjidtieh kultuvre- jïh kultuvrebaseradamme jielemi sisnjeli Tromsesne.
Daarjoe ovmessie gïeletsiehkiej bïjre
Politihkere gïen diedte
Tjaelieh åenehks tjaalegem uvtelassi muhteste jïh seedth dam Saemiedigkien gïelegoevtesasse eannan njoktjen 15. b.
Dan åvteste dle Saemiedigkie gaajhkide sïjtide dialogetjåanghkojde böörede, saemiedigkieraerie Thomas Åhrén jeahta, guhte dïedtem åtna båatsoeaamhtesi åvteste saemiedigkieraeresne.
Dah aaj raeriem daarpesjieh guktie edtjieh dåemiedidh.
Mannasinie goerehtimmiem daarpesje ?
vaarjelimmiej bïjre jïh dam europeejen
Muotka bælla giehpiedamme maahtoe jïh barkoefaamoe Veteninærinstituhten goevtesisnie Tromsøesne sæjhta nåake sjïdtedh Beapmoevaaksjomen darjoemasse noerhtene, goh utnije instituhten dïenesjijstie.
Tjaelije: Fredrik Sundén, dåaktere, spesialiseereme tjiermieh jïh urinvägar, Kirurgiska klinihke, Helsingborgs skïemtjegåetie
Julevsaemien: http://ntec.no/samisk/
Juvlememaaksoe Gaajhkesh gieh Sveerjesne tjaalasovveme juvlememaaksoem maeksieh.
Rohkelimmie vihkeles Gosse jaahka dellie gegkeste jïh gymhpe.
Ihke learohkh edtjieh væjkele sjïdtedh ryöknedidh, dellie göökte maadthgierkieh tjuerieh stïeresne årrodh: dah tjuerieh maehtedh jearsoeslaakan jïh fleksijbele ryöknedidh, jïh dah tjuerieh hijven
Aalkoealmetji gaskenasjovnaale iktedimmiedåehkie (GCG) tjirkijh åtna ovmessie aalkoealmetjeregijovnijste veartenisnie.
Kristusen gievlie
415 40 705
Mohte barkoe daerpies jih goh lin mannem bøøreme båetedh, dellie ussjedim meehtim aktem vuj gøøkte jaepieh desnie barkedh.
Budsjedte, regijovnaalepolitihke jïh duedtie
Vielie bïevnesh:
Programme
Sïejhme learohkh ånnetji ånnetji orrijieh soermine ryöknedh goske aelkieh njaalmeldh ryöknedh,
joekehts njaalmeldh dïejvesh joekehtslaakan utnedh
Jis datne Nøørjen gaskoeh jïh Noerhte-laanti gaskoeh årroeh, dellie datne golh nuepieh åtnah hijven vuelkeme-vuekide.
Guhkiebasse raereste aktem Saemien-gyrhkeles pedagogeles jarngem tseegkedh mij edtja evtiedimmiem jïh øøhpehtsem sjïehteles maahtoste gorredidh åålmegidie, v.g ektiedimmesne Gyrhkeles øøhpehtimmiejarngese Noerhtene (Kirkelig utdanningssenter i Nord (KUN).
Pryövenasse prostatareaveste vaeltiesåvva
Jåa2 ööhpehtimmieprogrammh idrettsfaagese jïh ööhpehtimmieprogrammh musihkese, daanhtsose jïh draamese
Torkel Rasmussen, dåakteregraden stipeendiate gïelesosijologijesne, daan beajjetje gïeletsiehkiem goerehtalle sov tjaalegisnie. Dihte tjïelkeste guktie gïeletsiehkiem maahta gïehtjedidh.
Dej akte jïjtse dåarjoepåaste saemien gïeleråajvarimmide.
Mah gaaltijh plaerieh nuhtjeme ?
daerpiesvoeth goerehtidh, rihpesjielemevuekien saemien faaleldahki bïjre maanide jïh noeride
Sïejhmelaakan ij leah dan jïjnje ræhpasvoete orreme jeatjah seksuellevoeti bïjre goh heterofijle saemien siebriedahkesne, men gaajhkh almetjh daarpesjieh jååhkesjamme sjïdtedh goh dïhte almetje satne lea.
buerkiestidh mij dïhte joekehts jïh mij dïhte seamma saemien gïelen jïh mubpiej gïeli gaskem, gosse buerkeste galka grammatihken baakoeh utnedh
Healsoe- jïh skïemtjehokse åesehts mahte gaajhkine laantedigkine jïh regijovnine jis nuerebe 20 jaepien.
Sæjhta pryövedh guktie maejstedh jïh guktie domtedh.
Mij dïhte sæjhta jiehtedh
Gaskesadth mijjine / Saemien gåetievaarjelimmie / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Daesnie gaajhke gåarede
Dah guht daej aamhtsigujmie berkieh, tjoeverieh saemiej gyhtjelasside fierhten biejjien råavarimmese tseagkodh jih aaj gaajhkide barkijde saerniestidh mij deahpede jih nimhtie barkoem nænnoestidh.
Dåarjoe noere göölijidie / Marijne jielemh / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Snåasesne akte gærhkoe.
Learohkh guvvieh gaevnieh ovmessie såarhts suejnijste gaskeviermesne jïh / jallh sjædtoegærjine jïh dej bïjre tjaelieh.
Reememesoejkesjh leah vihkeles barkoedïrregh dennie biejjieladtje reerememisnie, dovne aktem ellies jïh tjïelke reeremem åadtjodh, jïh gorredidh dah vaarjelimmieaarvoeh dajvesne gorresuvvieh.
Noerhtelaanti laavenjostoe – Saemien parlamentarihkeles raerie
Kultuvrejieleme
- Saemiedigkie geerjene ihke EN tjoevkesem bïeji saemien nyjsenæjjaj healsoetseahkan.
digkiedidh guktie gïele maahta almetji jïh åålmegi åssjalommesidie åvtese buektedh jïh darjodh
 Tjuara illedahkide akten learoehkasse ektesne vuejnedh jeatjah bïevnesigujmie
saemien nåhtadidh gosse byögkeles åårganigujmie govlehtalla
15 jïh jeahta akte.
Laantedigkie faala gaajhkide nyjsenæjjide 50 - 69 jaepiej gaskem nuepiem mammografijegoerehtimmiem darjodh.
etate edtja aaj byjresken utnijegïehtjedimmieh saemien reeremedajvine tjïrrehtidh.
Politihkere gïen diedte
Gosse daajroem åtna guktie maahta eatnemem lohkedh, dle akte histovrijegærja rïhpelge mejnie gaajhkesh dovnesh maehtieh åahpenidh.
Åejviedåehkie
Ööhpehtimmiefaalaldahke ” Maanavaarjelimmie unnebelåhkoeperspektijvesne ” eelki tjaktjen 2008. saemien perspektijve lea leevles ööhphtimmesne, ektiesoejkesjinie jïh joekoen jïlleskuvlesne Finnmarkesne.
Muvhtine nöörjen jarkoestimmine lea maahteme vuejnedh ”samefolkets dag”, dan åvteste saemiej lea samenes, åålmege lea folk jïh biejjie lea dag.
Njoelkedassh pressedåarjoe vadtasåvva saemien avijsidie lij jaepien 2008 jeatjahdahteme.
Govhte aski aalteren raejeste maahta maana daalhkesh åadtjodh man sisvege ibuprofen, maam duaka vuesiehtimmien gaavhtan nommi nuelesne Ipren jallh Ibumetin.
3. mearan:
1000 kultuvremojhtesh vïhtesjadteme Balsfjorden jïh Hammerfesten gaskesne / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
sjaangerevæhtah
Prievien mietie F-04-13 skuvle dïedtem åtna nåhtoem lïerehtimmeste vuarjasjidh, åvtelen PPD:se vuesehte, jïh eventuelle nænnoestimmie sjïereööhpehtimmien bïjre. Goerehtallemepryöve
Dah ulmieh maehtieh våajnoes årrodh klaassen tjiehtjielisnie, jïh / jallh dah maehtieh akte bielie årrodh dehtie barkoesoejkesjistie.
Munnieluajhteme medtie 14 biejjieh åvteli gujnelemmie jïh dellie stööremes vaahra nåajsan sjïdtedh.
Jeatjah gyhtjelassine maahta goerehtimmiem dåapmastovli uvte hïejmerïjhkesne tseegkedh.
Learohkh maehtieh njaalmeldh-dæjpeles eksamenese geasalgidh.
Dïhte vihkeles man stoerre dïhte aalterejoekehtse lea, jis dah joekehts evtiedimmesne persovni gaskem gïeh seksem utnin lea onne jïh jis gåabpegh dam sïjhtin.
Dïhte europeijen pakte regijovnen- jallh unnebelåhkoegïelh (european Charter for Regional or Minority Languages) lij mïeredamme jaepien 1992 europaraereste dejnie ulmine unnebelåhkoegïelh vaarjelidh, guktie europijen kultuvre gorrede ektine jïh gellienlaaktje kultuvre.
Raerie lea goh Saemiedigkien reerenasse, jïh diedtem åtna dan biejjieladtje politihkeles gïehteldimmien åvteste.
Dæjman aaj naa jïjnjh sjilth bæjjese bïejesovvin dovne saemien jïh kveenen gïelesne, jïh jienebh aamhtesh leah govlehtimmesne daelie.
Jeesuse dïhte, dïhte gångka gie dååjvehtassi mietie edtja båetedh jïh almetjidie gorredidh.
Barkoekrirrie
Jeatjah baakoeklaassh goh substantijve jïh adjektijve, jeatjah klaeriekodah utnieh.
Dïhte sæjhta jiehtedh learohkh edtjieh skraejriem åadtjodh jïh jearsoes sjïdtedh saemien veeljedh goh gaskesadtemegïele, aaj aarkebiejjien.
orre øøkologijeguedtijes miehtjejielemh øøvtiedidh
3 lïhtsegh 6 lïhtsegijstie nammohte Finnmaarhkeneekesne, mij dajvem jïh vierhtieh Finnmaarhkesne reerie Finnmaarhkelaaken mietie.
Daan dajven saemien nomme lea Saepmie/Saemien eatneme.
soejkesjidh guktie edtja eatnemen vierhtieh nuhtjedh jïh nuhtedh, aarhti bïjre soptsestidh mah åtnasuvvieh, tjöönghkemen bïjre askeboelhki jïh jeatjah fenomeni mietie eatnamisnie, jïh aerpievuekiejgujmie viertiestidh jeatjah saemien siebriedahkine
Fealadimmiedåarjoen lea ræhpas ohtsememierie.
Seamma sïenten saemien gïele unnebelåhkoen gïele Nöörjesne, Sveerjesne, Såevmesne jïh Russlaantesne. Dïhte saemien gïeletsiehkie ij leah seammalaakan gaajhkene dajvine Saepmesne.
Barkoe- jïh jieleme
Maahta maahtoeulmide tjyølkehke darjodh lïerehtimmieulmine, mah leah akte sille juktie maahtoeulmide jaksedh.
Daesnie våajnoes guktie dah maahtoeulmieh tjyölkehke sjïdtieh lïerehtimmieulmine, sisvegisnie jïh barkoevuekine, guktie vihkielommes maehtelesvoeth meatan vaaltasuvvieh, jïh guktie maahta ööhpehtimmiem dan aktegh learoehkasse sjïehtedidh.
Aalkoealmetjidie dle vååjnoe goh akte stoerre paradokse daate båelteme åljeste, gaasseste jïh tjïrreste dorje guktie abpe veartene baahkene, jïh dellie aaj aelhkebe sjædta petroleum- jïh jienemehaevtiedarjomigujmie nïerhkedh aalkoealmetji laante- jïh mearoedajvine.
4.3.1 Tsevtsemedajve gåetiej jïh infrastruktuvren bïjre
Aajkoe lea daam bïeljelimmiesysteemem lissiehtassine utnedh vijregiedtide.
Saemien gærhkoeraerine
6 3.6. Klijma, energije jïh byjrese...
Johan Vasara
Lohkehtimmien ulmie leah; learohkh gelkieh
Guhte politihkerijstie datne tuhtjh datne buerebe åahpenih ?
Kjell Næss
Ånnetji PSA daamhtaj vïrresne gååvnesieh, jïh dam PSA-pryövenassine mïetedh.
Dåakteregoerehtimmie jïh salkehtimmie Vihkeles dåakteregoerehtimmine gosse demensem sovmehte.
muvhth raeriestimmieh darjoemidie vadtasuvvieh mah maehtieh learoehkidie viehkiehtidh dejtie haestiemidie haalvedh.
lidteraturi bïjre soptsestidh jïh faagen baakoeh utnedh gosse buerkiestidh
-Mijjieh tjoerebe laavenjostosne reerenassine hoksedh tjïelth saemien lïerehtimmiem faalehtieh learoehkidie, guktie mijjieh jienebh gïeleutnijh åadtjobe båetijen aejkien, saemiedigkieraerije Ellinor Marita Jåma jeahta.
Politihkere gïen diedte
veartenisnie gellieh tåvsenh gïelh gååvnesieh, dam jearohks guktie gïelem guarkedh, mearan ajve medtie gööktetjuetie staath gååvnesieh.
Mijjen soptsesh jïh vuelieh eah leah performatijve jïjtsisnie, men evtiedamme aktene ektiedimmesne mubpiejgujmie, gusnie maaje ij lij jienebh goh fuelhkie/maadtoe.
Ohtsememierie bæjhkoehtamme sjædta mænngan.
Mijjieh daamtaj smaave jïh stoerre veeljemh utnebe mijjen aarkebiejjien, maam edtjebe byøpmedidh, maamfilmideedtjebevuartasjidh.
Fïerhte saemiestæjja edtja reaktam utnedh saemien nåhtadidh gosse byögkelesvoetine govlehtalla, saaht gusnie årroeminie.
Saemiedigkieraerie lea vierhtieh dåårjeme evtiedæmman learoevierhtijste åarjelsaemien gïelesne akten sjïere gïelelïerehtimmiemetodihken mietie mestie mubpiengïelelearohkh funksjovnelle guektiengïeline sjidtieh.
Lenangen Brygge AS lea aaj skåårvemedåarjoem åådtjeme Innovasjovne Nöörjeste.
Jårresth kondomem ånnetji vååjnoes guktie dam edtja tseegkedh.
Phone: +47 908 39 663
Daate sæjhta jiehtedh prosjekth mah vihtiestieh, beagkoehtieh jïh daajroem reerieh åvtetïjjen bïjre jïh båetijen aajkan, mejtie saemien kultuvremojhtesh jïh kultuvrebyjresh vuesiehtieh.
Dah jeatjah saemien dejpeladtje jielemh aaj sijjen sjïere ryöknemevuekiem utnieh, maam maahta meatan vaeltedh vuesiehtimmesne.
Vihkeles laavenjostoeguejmieh
Dïhte sæjhta jiehtedh biologijen åerpenh gïeh ovmessie årromesijjine tjaalasovveme dellie fïerhten maana lea jïjtse jollemaaksovevaarjelimmie.
– Jaepien 1966, Distriktenes Utbyggingsfonden direktøøre Leif Aune mannem gihtji mejtie meehtim tjaalegem båatsoejielemen giehtjedimmien jih øøhpehtimmien bijre tjaeledh.
Njaalmeldh govlesadteme
Akte haesteme evtiedimmiem maahtoebarkoesijjijste jiebnelaakan joekedidh stuerebe dajvi jïh jeatjah regijovni gaskem.
Daate ajve bihkeden, men mijjieh juvnehtibie eejehtimmie ij seejnebe vaaltasovvh.
EN. ’ i konvensjovne maanaj reaktaj bïjre jaepeste 1989 (BK) göökte reaktah åtna mah sjïerelaakan aalkoealmetji reaktah neebnieh.
Veeljeme disse lea gosse Stoerredigkieveeljeme 9.
Studije eelki tjaktjen 1981, jïh 1988 aktem stipendijatem seehti åarjelsaemien gïelesne.
tjåenghkies goerkesem evtiedidh tsiehkeste jïh evtiedimmiedaerpiesvoetijste saemien siebriedahkine
Tjiehpiedæjja Astri Aasenen måaladamme guvvieh dehtie stoerre saemietjåanghkoste Tråantesne jaepien 1917 leah gaskem jeatjah haallesne stoerretjåanghkoesavkan vööste.
- aktem veele gïelem nuhtjie jïh dïejvesh grammatihkeste jïh teekstedaajroste ovmessie tsiehkine nuhtjie gosse mubpiejgujmie soptseste
Aalkoe
Akte veele buerkiestimmie guktie maahtah noerhtesaemien tastatuvrem åadtjodh daatovrese lea Giellateknon gåetiesæjrosne. http://giellatekno.uit.no/doc/infra/docu-keyboard.nno.html
Baakoegærjah tellefovnesne
Saemien gïelegaaltije faala gïeleviehkiem mejgujmie gyhtjelassh vaestiedidh jïh raerieh vedtedh gïele-nuhtjijidie.
Joekoen dah stoerre staarh jïjnjh saemieh dåastoeh.
vaajesh soptsestidh, gusnie naan saemien soptsestimmievuekieh meatan
• Gruvagïehtelimmie, gierkiespealhkoe, gearketjesijjie, gierkiegupmiestahke: FKB
Gïelem maehtedh jïh teeksth guarkedh galka goltelimmien, lohkemen jïh tjaelemen tjïrrh lïeredh gusnie tjaalaldahke aaj meatan.
Fylhkentjïelte mieride beaja dan fylhkentjïelten gïehteldæmman.
Konvensjovne lea faamojne luhkie-golme jaepieh dehtie biejjeste gåessie faamoehkasse båata.
Aantan vaestiedassh vuesiehtieh dïhte ryöknemem jïh summeradimmiem haalvoe ektievoetijste jïh veahkijste dåehkine.
Læssanamme vaanterdimmie almetjijste jeatjah laantijste leah vueliedimmiem giehpiedamme saemien dajvesne dej minngemes jaepiej, men ij nuekies juktie reakadimmievueliedimmiem jïh juhtemem dajveste jalkesjidh.
Råajvarimmieh mah leah sjïehtedamme dejtie sjïere daerpiesvoetide saemien årroji luvnie, jïh mah aktem ellies jïh iktedamme faalenassem gorredieh gusnie abpe viehkiesvaalhtese laavenjostoe jïh kultuvrelle vuajnoem jïh goerkesem åtna.
Aalkoealmetjedïejvese jïh aalkoealmetjereaktah eah leah arkeologeles vihtiestimmide ektiedamme, mah vuesiehtieh gie voestegh bööti.
Saemien paralmentarihkeles raerie ij jïjtse tjaelijesijjiem utnieh, jïjtse maahtojne jïh jïjtse barkoefaamojne juktie eadtjohke aktöörine årrodh gaskenasjovnales.
Tjïeltine mah leah reeremedajven ålkolen, desnie learohkh ajve reaktam utnieh lïerehtimmiem åadtjodh saemien gïelesne indivijduelle våaroemisnie.
Mubpie presidente Vars tjïerteste daate akte haesteme gosse Saemiedigkien daaletje dåarjoeöörnegem måjhtele.
Daate ektiedimmie aalkoealmetji kultuvren jïh eatnemen gaskem, ENn sjïerereektije Josê R. Martinez Cobo joe sov reektehtsisnie tjïertesti, mij dorjesovvi boelhken 1972-1982.
Dam maahta voestesgïelesne tjaeledh.
Dejnie orre njoelkedassine ohtsememierie aaj guhkiedamme, 15.01.14 raejeste 30.03.14 raajan.
tjiehpiedæjjeste Kristin Ytreberg lea gaajhkine vïedtjine vaanterdimmiehaallesne.
Råajvarimmie 35 Jealajimmie saemien gïeleste marhkesaemien dajvine Åarjel-Tromsesne jïh Noerhte Nordlaantesne
Vielie bïevnesh, gaskesadth saemiedigkieraeriem jïh fungereden saemiedigkiepresidentem, Silje Karine Muotka, tel 98487576
21 Råajvarimmie 48 Dåarjoe bijbelejarkoestæmman...
Vuesiehtimmien gaavhtan lissiehtamme beetnehdåarjoe gïehteldæmman, jïh ihkuve beetnehdåarjoem gïelekuvsjide sjïehtesjidh.
Dah maehtieh gihtjedh, guvvieh vaeltedh jïh maaje aaj guvviedidh.
dåeriedidh gusnie saemiestieh jïh destie soptsesth darjodh jïh vuesiehtidh
Geehth guktie learohkh iktegisth daam maahtoem åadtjoeh gosse dam voestes dajvem jeksieh.
Daesnie våajnoes guktie dah maahtoeulmieh tjyölkehke sjïdtieh lïerehtimmieulmine, sisvegisnie jïh barkoevuekine, guktie vihkielommes maehtelesvoeth meatan vaaltasuvvieh, jïh guktie maahta ööhpehtimmiem sjïehtedidh dan aktegh learoehkasse.
Jaepien 2011 akte barkoedåehkie tseegkesovvi gusnie ovjearohke eksperth lin meatan, Finnmarhken fylhkentjïelte, Unjargan tjïelte jïh Saemiedigkie.
Sosijaale joekehtsvoete jïh joekehtsgïetedimmie lea raessiefaktovrh mah healsoevaahram sjugniedieh.
Lissine nænsåemies skuvlh edtjieh ööhpehtimmiem saemiengïelesne faaledh jallh joekoen saemien faagine jåerhkeskuvlen ööhpehtimmesne naan kuvsjide jallh sjïere tjïertide.
Soejkesje lea bussine mïnnedh gaajdine Null-punktesne sijjesne Stilla, desnie gusnie gïrrijh 40 jaepiej juassah jïjtjemse lïenghkine vïedteldin juktie deepmesjimmien vööste gïrredh Alta-Guovdageaidnu-jeanoste.
Politihken aamhtese:
Daan biejjien akte mïerhkebiejjie 5000 ovmessie aalkoealmetjetjïertide abpe veartenisnie.
Maahta veeljedh dam dovrebe daalhkesem åestedh maam reseptesne tjaaleme, mohte dellie tjuara jïjtje gaskemaaksovem maeksedh, dïhte ij leah meatan jollemaaksovevaarjelimmesne.
Aalkoealmetji almetjereaktah nænnoestehtedh.
Jeenjemes dejstie gïelijste mej eah leah jïjtse staate, leah aejhteme gïelh.
Njueniesprejjh jïh njuenietrahpenassh leah sjïehtedamme ovmessie aalteri mietie, mij aeskesne tjåådtje.
GULLIEGÏELE – Noerhtelaanti saemien gïelebaalhka govhteden aejkien vadtasåvva tjaktjen 2014 dennie fïerhten jaepien tjåanghkosne saemieministeri jïh saemiedigkiepresidenti gaskem Helsinkesne.
Vuajna aaj jeenjesh sijhtieh viele saemien lïeredh.
- Trååleri voestes deallahtimmiedïedth leah faamosne, jïh edtjieh steeresovvedh nænnoestimmie sisvegen mietie.
siebredahke gusnie fiere guhtese sijjie jïh gusnie fiere guhten seamma vierhtege
Sametinget mener at dialogprosjektet har kommet frem til grunnleggende fremgangsmåter gjennom at regionale myndigheter satser på å ta ansvar for å etablere årlige dialogkonferanser.
Buerie båeteme Raavrevijhke / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Dah mah sijhtieh faalenassem nuhtedh tjuerieh båetedh rïhkeden / golken 2. b.
Doh orre njoelkedassh regijovnaaledåarjose EU:sne jïh EØS:dajvesne jienebh sektovrelaahtpehtassh utnieh goh aarebi.
- Joekoen vihkeles hijven kultuvremaahtoem utnedh gosse edtja heerredimmie- jïh båehtjierdimmiefaalenassem evtiedidh, raerielïhtsege Henrik Olsen jeahta.
Båatsoe goh akte eatnemebaseradamme jieleme lea jearohke gåatomedajvijste jis edtja aktem båetijem aejkiem utnedh.
Jis hujnies maahta såemies aejkien damtedh guktie viehkine jis alkohovlem jovkedh jallh drogh vaeltedh.
Daelie aaj krïebpesjimmie stuerebe sjïdteme edtja maehtedh joekehtslaakan tjaeledh.
saemiedigkie jaapetjen viermievïerhketjåanghkoem öörnie ovmessie dåehkide barkijstie saemien maanajgïertine, v.g. dah åejvieh, gïelebarkijh jïh almah gieh berkieh maanajgïertesne.
åejviesisvegem guarkedh jïjtjeveeljeme tjaaleginie
bïjre strategijigujmie ektine juktie bæjjese bïejeme jïh ij bæjjese bïejeme laavenjassh loetedh (aritmetihkesne).
Moenehtse maahta goerehtimmieh Saemiedigkien reeremisnie darjodh mejtie dïhte åtna goh daerpies Saemiedigkien gïehtjedimmien gaavhtan.
xcng mij aaj guvvieh vadteme.
Kristusen gievlie
Gåatomemoenehtse jïh Njååhtjedimmiemoenehtse galka ov-vïedteldh jïh ij guhten åvteste aamhtesidie gïetedidh.
learohkh jeatjah skuvlijste jïh voelpeklaassijste
- daan biejjien tjahken-laejpieh bååhkesjieh jïh bijreme-bearkoem byöpmedieh - aamhtese: saevege, klaerieh jïh saemiej vaarjoeh.
Pryöveheeftesne lea mïerhkesjamme gåessie pryöve byöroe årrodh.
Saemiedigkie sæjhta gellielaaketje jïh jeereldihkie jielemh sjugniedidh:
09:00 Saemien kultuvremojhtesi bïjre Sveerjesne jïh vuajnoeh jarkelimmien bïjre kultuvremojhteselaakesne jaepeste 2014, Ewa Ljungdahl, prosjekten åvtehke, Gaaltije, Östersund
Dejtie ovmessie lïerehtimmieulmide tjoeverieh eensilaakan buerkiestidh, guktie learohkh åadtjoeh dejtie jïjtsevuarjasjimmesne aaj nuhtjedh.
Tjåanghkose gohtjedidh Nussir ASA:ine dan intensjovnelatjkoen mietie mij lea dorjesovveme sïelten jïh Saemiedigkien gaskem, dejnie aajkojne vihtiestidh mejtie maahta sïemes sjïdtedh jallh ij.
Sov scenekåansten tjïrrh Gaup vuesehte saemien kultuvrebïeljelimmie doehtede.
Saemiedigkie leavloem beaja voenges daajrojde jïh goerkesidie gosse edtja åtnoen jïh vaarjelimmien bïjre eatnemegellievoeteste sjæjsjalidh.
Laavenjostoelatjkoe lea illedahke akten skraejrien mietie Båddådjon tjïelteste, jïh edtja politihkeles gïetedæmman Saemiedigkien stoerretjåanghkosne ruffien, jïh Båddådjon tjïelteståvrosne 18.06.15.
golmendimensjovnaale maallh bigkedh, perspektijvem guvviedidh aktine dåssjanimmiemearhketjinie, jïh prosesside jïh dorjesidie digkiedidh
Åarjelsaemiengiele / Sydsamiska
Saemien parlamentarihkeles raerien ståvroe sjæjsjele gie baalhkam åådtje.
Naemhtie jienebetaaleveeljemisnie steemmedh (akte kandidaatelæstoe)
Saemiedigkieraerie edtja guessine mïnnedh ovmessie voenges siebriedahkine juktie raerieh åadtjodh Saemiedigkien politihkese arealen jïh byjresen sisnjeli.
Syökemelæstoe maahta byjjes sjïdtedh, læjhkan mejtie syøkije vaajtele tjeakosne dam utnedh, off.
Akte håvhtadihks gïele tjïelkestamme sjædta goh gïele maam vaenebh vaenebh maanah soptsestieh, mearan akte itjmies håvhtadihks gïele lea gïele maam mahte ajve geerve almetjh soptsestieh.
NAMSOS
Maahtoedepartemeente vierhtieh Saemiedægkan lyjke fïerhten jaepien juktie lïerehtimmievierhtieh evtiedidh.
Lohkeme- jïh ryöknemepryövenassh eah leah pryövenassh faagine daaroen jïh matematihke, men lohkeme jïh ryökneme maadthmaahtojne faagi dåaresth.
Jïjnjh tjïelth aaj dååjrieh vaenie almetjh saemien gïelesne govlehtellieh, jïh reektehtsen mietie dle daate vuesehte annje almetjh eah saemien dååjrh goh akte byjjes jallh byögkeles gïele.
Daelie saemiedigkieraerie aktine strategijine barkeminie juktie fasseldimmiem saemien kultuvrejielieminie lissiehtidh, jïh gaskem jeatjah göökte sïelteevtiedimmieprogrammh tseegkeme Finnmaarhkesne jïh Tromsesne.
Akute-p-pillere lea vuekie båavhroeh heerredh jis joe ovvaarjedimmie negkeme, vuesiehtimmien gaavhtan jis åajaldehti vaarjedimmiem utni, idtji dam pryjjh jallh jis seksuellen daaresjimmiem dååjri.
Lohkh saemiedigkieraerien reekteme saemien gaskenasjovnaale barkoen bïjre jïh seedth dov raerieh e-påasten baaktoe diekie; Jon Petter Gintal, jon.petter.gintal@samediggi.no jïh Inger Johanne Mudenia inger.johanne.mudenia@samediggi.no
● Edtja vihties bieliejaepien tjåanghkoeh tjïrrehtidh Saemiedigken jïh dan gaske-departementale iktedimmiemoenehtsen gaskem, mij diedtem åtna saemien aamhtesidie.
Vihth veljies barkoenamhtah almetjh Europesne vuejnebe.
programmevaaroe maam maahta nåhtadidh juktie tjoejem, guvvieh, video jïh tjaalegh aktanidh (Akte dagkeres programme lea daamtaj pc ’ ine, jïh namhtah programmh aaj gååvnesieh.)
(ca. 3 sidor)
suksesjovneprosessh aktene ekosystemesne goerehtidh jïh buerkiestidh
Nedtesijjien njieljie gïelesåarhth: åarjelsaemien, luvlesaemien, noerhtesaemien jïh daaroen.
Filme; spïelh jv..
Kronihke: Njoktjen 8 b. - mïrrestalleme annje akte nïekedasse
Daah edtjieh kvaliteeten bïjre barkosne soptsestidh jallh guktie learohke dam haalveme, jïh edtja dovne raerieh jïh bïhkedimmiem vedtedh guktie learohkh maehtieh buerebe sjïdtedh.
Dan guhkiem varta ij edtjh seksem utnedh, tampongem nåhtadidh jallh laavkodh dannasinie maahta ovledh.
Maahta dovne ringkedh jïh seedtedh tjaaleldh laejhtemh skïemtjijemoenehtsasse.
Åejviehåalije lea veartenen damtasommes aalkoealmetjedotkije Linda Tuhiwai Smith.
Stoerre jih stuerebh kriebpesjimmieh aaj sjidtin laaken nualan båetedh, øøkonomiem stuvredh guktie vierhtieh støøremes sjidtin jih jeatja paehperebarkoejgujmie øørnedh.
Tjåanghkenidie smaave dåehkine jïh digkede guktie dah moenemh skuvlesne vaaltasuvvieh (v.g. øørnegi, njoelkedassi, faagi bïjre, j. n. v).
Dáhttu Finnmark eelki voerhtjen 2014 jïh lea daelie sov minngemes boelhkesne.
Aelhkebe biejjiebeetnegh åadtjodh dejtie mah bieleldh permidteradamme göölemeindustrijesne
Dah prinsihph våaromem utnieh dotkemisnie jïh maahta dejtie ektiedidh daesnie-jïh daelievuarjasjæmman
Saemienlïerehtimmie skuvlesne jïh maanagïertesne lea dej ellen vihkielommes råajvarimmiej gaskem, ihke edtja jienebh saamastallije almetjh Nöörjesne sjïdtedh båetijen aejkien.
Aamhtese
Goh Android-tellefovnine maahtah dam kroatiske tastatuvrem nuhtjedh, Hrvatski, mij joe dov tellefovnesne.
– Gïeletsiehkie dejnie ovmessiedajvine edtjieh våaroeminie årrodh dan båetijen aejkien gïelesoejkesjæmman, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta.
Saemien kultuvremojhtesh reeredh mah våaromem utnieh jïjtse histovrijsne jïh jïjtsh aarvojne
Scenetjeahpoe lea fysiske jallh våajnoes darjome aktene tjiehpeles hammosne, maaje aktene scenesne.
Dah dååjrehtimmieh Alta-aamhtesistie darjoeji guktie dah nöörjen åejvieladtjh daarpesjin jïjtje soptsestidh jïh råårestalledh saemien siebriejgujmie.
Maahta baakoelæstoeh teemaj bïjre darjodh jïh dejtie viehkine utnedh lahtese- jïh baakoelïerehtimmesne.
aelhkie håalemh, åehpiedehtemh, toelhkestien lohkemem, råållespïelh jïh dramatiseringem tjïrrehtidh, ovmessie dåastojidie sjïehtedamme
Eelki aktine dåehkine eadtjohke almetjijste mah jieleden bïjre onterdin, mij sïjhti aktem ovbyjjres sijjiem utnedh gyhtjelassh jieleden bïjre digkiedidh, aktene saemien ektiedimmesne.
Bull, Ella Holm: Åarjel-saemien 5, Davvi Media o. s., 1986/86
Maam daarpesje gosse edtja dan aamhtesen bïjre soptsestalledh ?
Guktie sæjhta dej guaktajgujmie sjïdtedh åvtese ?
Daalhkesen åasa maahta, ohtsemen mænngan, fïerhten asken jeatjahtehtedh.
Lohkehtæjja jallh akte learohke aktem kåarhtem saemiengïelesne låhka, dah learohkh dam nöörjen baakoem vïedtjesne ohtsedieh, disse vaerrieh jïh kåarhtem tsaepmieh, vuesiehtimmien gaavhtan aktine tjovrehke-tsaepmijinie.
Men mov gaavhtan lea unnemes seamma vihkeles tjïertestidh dam monnehke åtnoem eatnamistie.
saemiej vuekieh, gïelem jïh vierhtegh ellies lohkehtimmien tjïrrh buektiehtidh
Gärhkoeveeljemisnie nomineringsdåehkese gielem vedth, seamma goh paartijjh siejhme veeljemisnie.
Åarjel-Saepmie
Tjïelth mah jienebe enn aktene reeremedajven sisjelisne lissine 500 000 kråvnoeh åadtjoeh.
Almetjh goh datne
Vaejlie lea kråahpen temperatuvre jollebe enn maam pråvhka årrodh.
njoelkedassiste sjidtieh.
Jis gåetietjirkemem åtna dan sisnie daamhtaj pråvhka feelemevaarjelimmiem årrodh mij bieliem maaksovistie dåårje.
Båeries gåetieh leah akte gaaltije gusnie daajroe gååvnese, jïh histovrijh dej bïjre lea vihkeles gorredidh båetijen aajkan.
Telemarksforskning aktem fryöjstehkepyramijdem nåhtede juktie evtiedimmiem buerkiestidh.
Sjïere væhtah juktie ulmiem jaksedh
Jïjnjh maanah sijhtieh ræjhkoesåbpoe gïelem åadtjodh jis maehtieh goltelidh, spïeledh jïh stååkedidh Kapteejne Sabeltannem saemien gïelesne, saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo jeahta.
Naemhtie guktie daate raeriestimmie vååjnoe daelie dellie bïegkefaamoesoejkesjh Luvlie Finnmaarhkesne eah sïjhth sjyöhtehke årrodh vielie bigkemasse.
1. artihkele mij lea reaktan bïjre jïjtse nænnoestidh lea eevre seammaplïeres goh 1.
Saemiedigkieraerie lea tjåanghkan dåårjeme 15 millijovnh kråvnah dåarjojne healsoen, kultuvren, jielemen jïh lïerehtimmien sisnjeli tsïengelen 2014 raejeste.
Maahta biseksuelle, heteroseksuelle jallh homoseksuelle årrodh.
Gærja sjeahta dovne maadth- jïh noerebealan-skuvlen learoehkidie, voestes- jïh mubpiengïelen lohkehtæmman.
Juktie dah saemien gïelh edtjieh maehtdh utnedh jeenjebe gïeledomeninie dovne tjaaleldh jïh gïeleldh gïeline lea daerpies terminologijem evtiedidh dovne noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemien.
Govlehtimmiemierie lea mïetsken 8.b.
Maahta aerkies årrodh juktie asvedahtjedh gosse jeatjajgujmie, jïh tuhtjie gïerve lea dan bïjre soptsestidh.
Seamma tïjjen vihkeles dah digkiedimmieh eensilaakan stuvre suvvieh, guktie dah murreds sjïdtieh, ij ajve politihkeles sirkuse, Aarebrot jeahta.
Presidente njieljie lïhtsegh tjirkiji gaskem saemiedigkieraaran nammohte, jïh stoerretjåanghkose beavna nammoehtimmien bïjre.
Stoerre bueriedimmieh systeemesne dorjesovveme, men læjhkan daerpies vielie dokumentasjovnine dan teehpemeheerreden effekten bïjre, jïh åtnoejearsoesvoetem teestadidh guhkiem arktiske daelvietsiehkine, åvtelen maahta systeemem stuerebe produksjovnese bïejedh jïh dam maarhkedese luejhtedh.
Saemiedigkie aaj vierhtieh reerie mah edtjieh råajvarimmide årrodh duedtiejieliemisnie.
Laavenjostoelatjkoeh tjïeltigujmie
Nasjovnaale åejvieladtjh dïedtem utnieh byögkeles bïhkedassh bïejedh juktie gorredidh saemien utnijh maehtieh seammavyörtegs sosijaaledïenesjh åadtjodh, mah saemien gïelem jïh kultuvrem betnesne utnieh.
Saemiedigkieraerie göölemevierhtiegæmhpoem dåarjohte noerhtene / Marijne jielemh / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Dïejvesh mah båatsosne åtnasuvvieh
Fylhkentjïelth
Åejviebielie
Mijjieh juvnehtibie / Gærjagåetie / Saemiedigkie - Sametinget
6. Åarjel-Saepmie veeljemegievlie: Noerhtelaanten fylhken tjïelth Raanen jïh Rødøy raejeste åarjese, Noerhte-Trøndelaagen jïh Åarjel-Trøndelaagen fylhkh jïh Surnadal, Rindal jïh Sunndal tjïelth Møre- jïh Romsdal fylhkesne jïh Engerdaelien, Rendalen, Os, Tolga, Tynset jïh Folldal tjïelth Hedmark fylhkesne.
Vuesiehtimmieh; gïelesuerkieh
Ij daarpesjh sjïere vuekine dïsse ryöjredidh.
Mannasinie jåvka ?
Jis lea meatan orreme gynekologijen cellepryövenassevååksjemisnie jïh gellie normaale cellepryövenasside åtneme gosse 60 jaepieh illeme lea dan onne vaahra boernengåetietjeapohkecancerem åådtje dan mænngan.
Reerenasse aktem dahkoesoejkesjem saemien gïelide dorjeme.
Maahtoeulmie 4. jaepiedaltesen mænngan
Saemien giele lea aajhtaldihkie jih eeremes åarjelh-saemien giele.
Daelie luhkie jaepieh vaaseme jïebne sjïehtesjamme bovtsetaalegiehpiedimmiejgujmie mejtie medtie 230 bovtseburrieh leah tjirrehtamme, gaajhki åasajgujmie daate lea åtneme dejtie: baalhkavåarome lea vaananamme, sisnjelds ovvaantoeh, maaksoe böötijste jïh sanksjoneradimmie mij dovne vissjiem, gïknjelassh jïh tjoeperdimmieh sjugniedamme.
Aalkoealmetji raeriestæjja Barentstjaelemesijjesne, Anja Salo, lea Barkoedåehkien tjaelije.
Aaj maehtieh gïelem prievien tjïrrh vedtedh jis vg. ålkoerïjhkese.
Gie maahta dåarjoem åadtjodh:
Vaaksjoestim-miedïenesje
dej voestes skuvlejaepiej.
Ansatte
Unnemes 5 noere saemien tjaelijh eevtjedh mah noeride tjaelieh.
Daennie stodtetjisnie joekoen gellie kreekeplåavhkesimmieh.
- Aaj raeriestamme Statsbygg 20 millijovnh kråvnah åådtje ovmessie prosjekteringebarkojde mah leah ektiedamme bombadæmman jïh bigkemasse dehtie orre reerenassekvartaaleste.
Tjïelke gïele
Gosse dåakteren luvnie hoksejarngesne maaksovh 100 jïh 300 kråvnah gaskem.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Nuhtjedh jïh gïetedidh lea strategijh
Interaktijve govlehtimmieprosesse Ruffien 2014 åvtelen akte interaktijve govlehtimmieprosesse edtja öörnesovvedh gusnie haasta aalkoealmetjh, ENn åårganh, dotkeme- jïh ööhpehtimmieinstitusjovnh, almetjereaktasiebrieh, aalmetjeveeljeme almetjh, sivijle siebriedahkem jïh nasjovnaalestaath raeriestimmiejgujmie ryöjredimmide båetedh veartenekonferansese.
Lohkh § 1.4 Årroehvåårege‐ plaakatesne.
Daerpies aktine ållesth jïh bijjemes gïelepolitihkine, guktie edtja saemien gïelem eevtjedh jïh evtiedidh ovmessie siebriedahkesuerkine.
Govlesadtemem nænnoste tjïelti- jïh fylhkentjïeltigujmie
Dan ållesth reeknehlåhkoen mietie båatsose (Ekonomeles moenehtse, 2012, tabelle 7.1.4) sïjsebaalhka barkoste båatsoen ålkolen lea guektiengïerth dan stoerre goh sïjtebielien tjåenghkies sïjsebaalhka, jïh gujnh dam stööremes låhkoem daejstie byjngetje sïjsebaalhkijste dåastoeh.
Dah daamts nænnoestimmieh guktie vierhtiedidh leah ööhpehtimmielaakesne tjaalasovveme.
Jaahkoeööhpehtimmie lea akte dejstie Nöörjen gærhkoen åejvieråajvarimmiesuerkijste.
169. ILO-konvensjovnem Nøørjen laakese byjjehtidh
Learohke tjoevere daejredh guktie bøøremes akti vøøki barkedh jih viehkiem åadtjodh vuejnedh guktie jijtje verveste gosse dagkarinie barkojne giehtele.
- Manne dam barkoem garmerdem maam saemien museumh darjoeh sijjen vaenie vierhtiejgujmie.
Gïelesuerkie
Learohkh barkoefaageles ööhpehtimmieprogrammesne edtjieh daltesisnie Jåa1, golme vïjhtehtassh learoesoejkesjistie matematihke 1 P jallh 1 T utnedh.
vïhtesjimmieh learoehkijstie maam akt jeatjebem vuesehte.
Dah aaj maehtieh baakojde våålese aktene paehpierisnie tjaeledh, jallh PC-esne.
Daah leah bigkemegierkieh mah gïeleåtnoem lissiehtieh.
Hijven taalegoerkese taalide 100 raajan sæjhta
Maadthskuvle jïh Jåa
Orre sæjroem rihpese.
Viehkieabparaate tjuara væjkalåbpoe sjïdtedh gihtjedh mejtie nyjsenh vædtsoesvoetem dååjroeh jïh doestedh dan aamhtesen bïjre tjaangedh gusnie dan jïjnjh domtesh.
buerkiestidh guktie ovmessie politihkeles krirrieh ovmessie aarvoeh jïh ïedtjh eevtjieh, daam sjyöhtehke siebriedahkegyhtjelasside ektiedidh, jïh jïjtse vuajnoen åvteste argumenteradidh
Visuelle learohkh lyjhkoeh
Saemiedigkie aktem laakem sæjhta mij lea åvtelhbodti daajroes gaajhkide guejmide, jïh guktie aerpievuekien jïh orre jielemh maehtieh ektesne gïehtelidh ”.
Preesse lea akte sijjie veelmeræjhtose.
Gaatesjen dle vaenie filmh mah leah maanide sjïehtedamme.
digitale tjaelemevierhtiejgujmie barkedh gosse interaktijve teeksth leah darjoeminie
Tjaaleldh govlesadteme
Learohke maahta buerkiestidh guktie maahta joekehts baakoeh tsavtshvierhtine nåhtadidh.
Åvteli dah gablah skearkagieh tjuara dejtie tjeahpastalledh.
Goh tjåangkoe Nøørjen Båatsoesaemiej Rijhkesaerviesne (NBR), dellie golme aamhtsh joekoen vihkeles: giehtjedimmie, faage-bihkedimmieh jih øøhpehtimmieh.
Saemien kultuvrem våajnoes jïh jielije darjodh goh bievnije jïh gïeltege.
NSR
Dïhte haasta gaajhkesidie mah iedtjem utnieh bïeljelidh jis sijhtieh meatan årrodh.
Daalhkesh gååvnesieh dovne galkijes hammosne jallh stolpillere, maam maanan bahten sïjse rijtie, reaktoe dose smaave maanide.
Maahtoeulmie LM06-S
Ij leah naan sjïere reakta saemien maanah edtjieh seamma nuepieh åadtjodh goh nöörjen maanah sov ietniengïelem skuvlesne lïeredh.
Akte daerpiesvoete learohkh dejtie vihkielommes lahtesidie vearolden jïh daelhkien bïjre maehtieh.
Saemiedigkie faamoem åådtjeme gaajhkine arealesoejkesjinie vuastalidh mah maehtieh stoerre ulmiem utnedh saemien kultuvrese jïh jieliemasse, jïh dellie aaj gåarede aktem tjïelke saemien tsevtsemem utnedh, juktie dam saemien eatnemevåaromem gorredidh.
Men daesnie akte dåeriesmoere sjædta dan åvteste jolleskuvlelaake Sveerjesne ij tjåenghkies kuvsjh luhpehth gusnie eksamene dorjesåvva joekehts institusjovnine.
Jaepien 2012 åvtelen dah lin bïejesovveme ”Gööleme, lidteme jïh gueliebïepmehtimmien” nualan (jallh veelebe tjïertestimmie ”dorjemasse beapmoegueleste, myövhkeskreekh, krepsekreekh jïh naaloeskinnh mearoe- jïh mearoegaedtien akvakultuvresne”, jielemekode 03.211).
Illedahke minngemosth sæjhta årrodh ööhpehtimmiem aelhkebelaakan åadtjodh, vielie learoevierhtieh jïh lohkehtæjjah – jïh nænnoestehteme saemienööhpehtimmie viehkine åtnose vaeltedh dam joekoen stoerre maahtoem.
snåasen tjïelte lea jaepeste 2008 saemien gïelen reeremedajvesne. Tjïelte lea dan mïeresne provs
Raarvihken Healsoe - jïh håksoejarngesne:
PRM: Produksjovnem jïh beagkoehtimmiem saemien lidteratuvreste nænnoestahta
Daan biejjien dle vååjnoe goh 4 sijjieh lea sjyöhtehke, Schanche jeahta.
Reektehtse aaj vuesehte aktöörh mej dïedte vierhkievierhtiej åvteste juktie saemien gïelelïerehtimmiem jïh lïerehtimmiem saemiengïelesne nænnoestidh, eah nuekies bæjjese fulkh mejtie råajvarimmieh bueriedimmieh vedtieh.
Gosse tjaeledh dellie eajhnide jïh åssjalommesidie evtede jïh öörnie, badth aaj sjïehteles gaskesadtemevuekieh jïh barkoevuekie guktie lïeredh.
Skreejrie
Saemiedigkien stoerretjåanghkosne Saemiedigkie maahta, sjiere veajkoej, nænnoestidh njoelkedassh Saemiedigkien tjåanghkoeöörnegisnie svïegkesasse bïejedh 2/3 jienebelåhkojne.
Aellieh ovmessie daalhkesidie pleenth.
Båatsoefaageles vuarjasjimmieh jïh rååresjimmieh mah leah tjïrrehtamme båatsoesïjtigujmie vuesiehtieh dah nåake konsekvensh linjeste sijhtieh dåeriesmoerh sjugniedidh dejtie saemien ïedtjeadtjide.
Stoerretjåanghkoestaabe
Dïhte stööremes bielie dåarjojste, 4,9 millijovnh kråvnah, lea jåhteme ovmessie kultuvreråajvarimmide.
Ibie eevre veele daejrieh man jïjnjh almetjh mah maehtieh soptsestidh, tjaeledh, lohkedh jallh guarkedh saemien daan biejjien.
Maam åådtje maeksedh ?
jïjtsem åehpiedehtedh jïh,jïjtse fuelkien jïh slïekten bïjre soptsestidh
Bijbele greesken gïeleste båata jïh baakoe lea gærja.
Saemien gïelh tjuerieh aaj våajnoes årrodh siebriedahkesne.
Barkoesuerkie 3: Gïeleutnijh
Maehtedh ryöknedh goh vihkeles tjiehpiesvoete sæjhta jiehtedh symbovlegïelem, matematihkeles dïejvesh, darjomevuekieh jïh jeereldihkie strategijh nuhtjedh juktie dåeriesmoerh loetedh jïh goerehtidh mij våaroeminie åtna dovne dæjpeles, biejjieladtje tsiehkine jïh matematihkeles dåeriesmoerine.
Aktem dejstie juvnehtimmijstie lea ektine saemien dotkeme-, faage- jïh vierhtiejarnge saemien gïelide.
meatan årrodh / tsevtsedh jïh dåarjodh dejtie
Doelteme saelhtietjaetsiem jallh njueniesprejje gosse snoelken
Dæjmetje jaepien lij laanten mubpie bööremes juniornjulhtjije.
Dah latjkoeh våaroeminie utnieh dah dïedth tjïelth jïh fylhkentjïelth utnieh saemielaaken gïelenjoelkedassi mietie.
Akte suaja mijjen vihkielommes daerpiesvoeth vaarjele
Saemiedigkien åejvieulmie juktie saemien gïelem evtiedidh lea utnijelåhkoem lissiehtidh, jïh åtnoem lissiehtidh saemien gïeleste.
jïjtse dååjrehtallemh jïh teeksth utnedh mah guektien-jïh gelliengïelevoetem buerkeste gosse soptsestidh
Healsoe- jïh skïemtjehoksem Sveerjesne maaksa stööremes bieliem laantedigkie- jïh tjïelteskaehtijste.
Lïerehtimmieulmieh
Skuvle desnie orreji 5-6 jaepieh daan åvtelen.
Jaepien 1985 julevsaemien 1 eelki 30 studijepoengine.
Puberteetesne årrodh
Maam dïhte sæjhta jiehtedh fylhkentjïeltese ?
LAAVENJASSE 3 Guvvedh tjïelten væhtam
BPA 14,08% barkoeh fïerhten gåalmeden hïeljen.
Jienebh kondomh mejtie maahta bovresne åestedh mahte seammalaakan, mohte maahta aaj jeatjah stoeredahkh, hammoeh gaskeviermesne jïh seksebovrine gaavnedh.
Dïhte sæjhta jiehtedh dah lea guhkiem gïele- jïh kultuvreektievoetem sisnjelen dan nasjovnelle ektievoetesne.
Læjhkan presidente Keskitalo vuajna Tjïelte- jïh orrestimmiedepartemeente lea aktem saemien gïeleråajvarimmiem buakteme.
Mænngan edtja haarjanidh sov jïjtsh bïevnesh ohtsedh, bïevnesh viertiestidh ovmessie gaaltijijstie jïh laejhtehkslaakan vuarjasjidh dej sjyöhtehkevoetem, saetniesvoetem jïh aajkoem.
1983 raejeste goevtese akte jïjtse gærjagåetie sjïdti - Sámi sierrabibliotehka / Saemien sjïeregærjagåetie, beetnehdåarjojne staateste.
Dïhte lea aelhkies dågkam jearohks sjïdtedh.
Gaajhkh barkoedajvh tjïeltese aamhtesinie tjieltesjoejkesne sjædta.
Dan biejjien dïhte akte madtjeles baarnetje Lillehammerisnie.
Bæjhkoehtimmesne ij daarpesjh tjaeledh gie jallh gïeh dïedtem utnieh deahpadimmien åvteste.
– Jane Astrid Juuso lea dagkerh prosjekth tjïrrehtamme sov barkoen tjïrrh goh åvtehke tjïelten gïelejarngesne, men nov lea badth altese persovneles eadtjohkevoete mij lea meatan orreme gellie gïeleutnijh skreejrehtamme jïh dåårrehtamme, Larsen jeahta.
Saemiedigkien reeremen lea h bijjelen 100 b arkijh jih kontovrh åtna Divtasv oe nesne, Evenasjesne, Gaiv o enesne, Guovdag äjnosne, Karasjokesne, Snåasesne jih Unjarggesne.
Jis nuepiem utnieh learohkh maehtieh sijjen aahka gon aajjam jallh jeatjah voeres almetjh bööredidh dahkoe.
Saemiedigkie dïedtem åtna saemien gïelem evtiedidh
Finnmaarhkekommisjovne
Govlesadtemem nænnoste tjïelti- jïh fylhkentjïeltigujmie / Reeremedajve saemien gïelide / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
Men aaj Byjresedepartementen galhkuvegïetedimmiem edtja darjodh mænngan Saemiedigkine råårestalleme.
2.2 Sinsitniem viehkesadtedh...
Staaten åejvieladtjh jarkelimmieh ånnetji ånnetji båatsoereeremisnie darjoeh bielelen eensilaakan evalueradamme jïh vuarjasjamme, jïh bielelen eensilaakan Saemiedigkine jïh båatsojne rååresjamme.
Jollemaaksovevaarjelimmie daalhkesidie mejtie reseptesne åådtje jïh mejtie TLV lea mieriesovveme edtja subvensjovneradidh.
Tjåadtjoehtæjja: Healsoe- jïh hoksedepartemeente
Domus Media ’ n maaksoemierie, 1. boelhke, lea 534,9 millijovnh kråvnah, jïh 384,7 millijovnh kråvnah 2. boelhkese.
Daesnie sjïerelaakan ussjede EN. ’ i konvensjovnem sivijle jïh politihkeles reaktaj bïjre jaepeste 1966 (SP), jïh ILO-konvensjovnem nr. 169 aalkoealmetji jïh tjiertealmetji bïjre jïjtjeraarehke staatine (ILO.
Vuarjasjimmie daesnie www.udir.no
Viehkieabparaate tjuara væjkalåbpoe sjïdtedh gihtjedh mejtie nyjsenh vædtsoesvoetem dååjroeh jïh doestedh dan aamhtesen bïjre tjaangedh gusnie dan jïjnjh domtesh.
Aktede almetjistie dïhte gaajhkh almetjetjïerth sjugniedamme.
Råajvarimmiesoejkesjh reaktavåaromem utnieh nasjovnaale dåårrehtimmiestrategijesne Saemien jollebe ööhpehtæmman.
jeatjah baakoeh gaavnedh
4.2 Daajroe healsoeektiedamme tsiehkiej bïjre saemien årroejidie åarjelsaemien dajvesne
Nov lea murreds moenehtsen unnebelåhkoe aktem jïjtse jielemefoentem raereste, mij edtja voenges aarvoesjugniedimmiem gorredidh, dagkerh åssjaldahkh aaj Saemiedigkie digkiedamme, Saemiedigkien mubpie åvtehke Laila Susanne Vars jeahta.
Dïhte tsiehkie barkijeveahkan bïjre seamma tijjen aktem elliesgyrhkeles haestemem vuesehte dan saemien gærhkoejieliemasse.
1. mearan
GOEREHTALLEMEPRYÖVI BÏJRE Mij lea pryöven aajkoe ?
Hijven gujht gåabpatjahkide pråvhka sjïdtedh jis haarjanidh.
Daate akte guvviejuekeme-appe, mij baaja datnem guvvieh juekedh.
Daate sibriedahkedajve goevten 5. b. 1998 tjïelteståvrosne aamhtesne 7/98 nænnoestovvi.
Sandström jïh jienebh (2012) lea åtnoem evtiedamme anslyjsedïrregistie RenGIS juktie vihtiestidh guktie bovtse eatnamisnie baalkerde jïh dajvh reava mah leah tsavtseme bigkemistie jïh sturremijstie.
Jeatjah laantine anarkije jïh laakehthvoete reerieh.
Gåessie puberteete aalka lea ovmessie jïh gaskem jeatjebem aerpeles.
Goerehtallemepryövenasse lohkemisnie Jåa I lea gaajhkide golme saemien gïelide jarkoestamme.
skreejredh guktie jienebh saemien noerh politihkesne eadtjalgehtieh
buerkiestidh guktie orre tearmh båetieh jïh guktie dejtie darjodh
Åeniedimmiem tjaeledh
Jeesuse vaejvien jïjjine åahpeni.
Daesnie ektiedamme teeksth gusnie tjoejenassh, tjaeleme jïh guvvieh ållesth åssjaldahke sjædta.
Ulmie:
Gosse 3-jaepien darjomesoejkesjh tjïrrehte jïh darjomedåarjoem lissehte dejtie saemien gïelejarngide, dellie Saemiedigkie gïelejarngi daerpiesvoeth krööhkie akten guhkiebasse jïh daajroes soejkesjimmien bïjre.
Jarkelimmieh leah nænnoestamme mieriedimmesne vaaksjomen bïjre maanajgujmie maanavaarjelimmieinstitusjovnine hoksen jïh båehtjierdimmien gaavhtan, jïh mieriedimmesne foestehïejmen bïjre.
Raerielïhtsege Silje Karine Muotka, tel 984 87 576
5.
Jis ajve akte lohkehtæjja jïh akte learohke meatan, tjuara råållespïelem sjïehtedidh disse, vuesiehtimmien gaavhtan learohke jïh lohkehtæjja tjoerijægan jienebh råållah spealadidh.
’ n jïh EN. ’ i sjïerereektijh leah reerenassem birreme konsultasjovnigujmie Saemiedigkine varki nïerhkedh, juktie aktem laakem åadtjodh mij saemien reaktide gorrede, abpe saemien dajvesne.
Dïhte saemien åålmege jïjtjemse sjïehtede jïh skearkege bielelen jïjtse kultuvrem luejhtedh.
Saemiedigkie tuhtjie joekoen vihkeles nænnoestehtedh, evtiedidh jïh vaarjelidh saemien gïelem abpe Saepmesne.
Daamhtemes gåabpatjahkh tjelmide ovleminie jïh dïeves njovseste.
-Nuhtjh aktem baakoem fïerhten biejjien, tjaelieh aktem raajesem jïh seedth dam dov voelpese jallh påastese dov instagramesne.
Dah leah veeljesovveme dej haestemi jïh nuepiej gaskem mah leah 3. kapihtelisnie buerkiestamme, jïh dejstie raerijste mah tjïeltijste jïh RES-guejmievoeteste båateme.
Gärhkoeveeljeme golme jallh niejljie veeljeme leah
Dïhte buerkeste guktie byjresken, økonomijen jïh sosiaalen evtiedimmieh gårreldahkesne.
Mijjieh argumenth åadtjobe daate fer dovres.
Aalkoe
Daan jaepien dovne gånka jïh drøøhnege 75 jaepieh illieh.
Daan jaepien dåarjoem vadteme dovne daajbaaletje jïh aerpievuekien saemien musihkese.
Åvtelen pryöve dorjesåvva, lea vihkeles datne lea veelelaakan goerehtamme bïhkedassem Instruksjon for gjennomføring.
Våhkoe 49: goeven 5. - 9. b., stoerretjåanghkoe
Vielie bïevnesh maahta daesnie gaavnedh: http://www.norskfriluftsliv.no/nattinaturen/
Njaltja jallh vïedtje gaajhkide funksjovnide gåetesne gaertjede jïh vaarjele, dah vïedtjh geehtieh jïh almetjidie tjöönghkieh.
Fjovlegöölememoenehtse
Åajvahkommes stipende ij vadtasovvh seamma faagen sisnjelen vielie goh ikth.
Faage galka fïere guhtem learohkem skreejrehtidh guktie buerebelaakan gïelem jïh teekstem evtede. Faage galka aaj skreejrehtidh buerielaakan lïeredh jïh laejhtedh.
Dïhte maahta årrodh unnebe dåeriesmoerijste geerve tsiehkide mestie skaarah sjïdteme jallh jaameme.
Mijjieh barkebe guktie dåvvoden råajvarimmieh tjuerieh aelkedh jïh aalkoealmetji reaktide krööhkedh gosse baajebe dejtie meatan årrodh sjæjsjalimmine jïh gorredimmesne eatnemevåaroemistie.
gïele eevtede jïh gorrede gaskesadteminie jïh ektiebarkosne jïh gosse dam utnedh.
Aarebi vitnijh: 2008: Finn Hågen Krogh Odd Isak Kappfjell 2011: Gaarsjelimmiestipeende: Christer Kjønsø Karlsen, Silje Wilsgård jïh Marie Sofie H. Hætta Kultuvrestipeende: Marja Helena Fjellheim Mortensson 2014: Gaarsjelimmiestipeende: Ole Mathis Sara Nedrejord jïh Aslak Ole Eira Kultuvrestipeende: Ina-Theres Andrea Sparrok, Sarakka Gaup jïh Anne Maia Raanes Sørensen 2016: Gaarsjelimmiestipeende: Rakel Birkeli jïh Jan Arthur Reinås Kultuvrestipeende: Anna Linea Fjellheim Varsi jïh Ella Marie Hætta Isaksen 2018: Gaarsjelimmiestipeende: Benedicte Guttorm jïh Sajane Karina Olsen Kultuvrestipeende: Anna Kaisa Partapuoli jïh Johan Daniel Turi
Learohkh dïejvesh jïh tjiehpiesvoeth meatan utnieh gosse skuvlese båetieh.
Aalkoealmetji Barkoedåehkie (WGIP) lea meatan tjåanghkojne Barentsraeresne jïh tjåanghkojne embetsmannmoenehtsisnie.
Dïhte lea mij tjïertide sæjhta identifieeredidh jïh ektievoetine damta.
Pryövereeremesysteemesne (PAD.) ((https://pas.udir.no) gaavnh Instruksjon for gjennomføring mij buerkeste guktie datne edtja pryövem tjïrrehtidh, jïh mah ryöjredimmieh
Naan laanth gusnie tjaatsestimmieaaltere 16 jaepieh. Brasile, Cuba, Østerijhke, Nicaragua.
Vuartesjh sjïere artihkelem gusnie vielie vuesiehtimmieh gïelesuerkiej bïjre.
Reaktah / Sjïeke / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Teaterestuhtjen våarome lea gærja «Långa Lappflickanš maam tjaelije Åke Lundgren lea tjaaleme.
Prijoriterede saemien gïelem fïerhten jaepien, men jis edtja studijidie aelkedh dle tjuara aktem vihties låhkoem studentijste utnedh.
Kristusen gievlie
Energije båetijen aajkan
Tjeahpoeh / kultuvre-beetneh-vierhtieh noeride jollebe tjeahpoe-jallh kultuvreøøhpehtimmine jih mah leah fylhkesne gårreldihkesne.
aelhkie goltelimmie- jïh soptsestimmievuekieh nuhtjedh
Learohkh tjoeverieh åadtjodh gïelen tjïrrh dååjrehatalledh, darjodh, barkedh jïh evtiedidh guktie tjaebpieslaakan dåemiedidh.
Daan biejjien Saemiedigkieraerie bæjhkohte sov budsjedteraeriestimmiem Saemiedægkan 2016.
Daanske staate daam bååstedesertemen maeksieji.
Gallesh mijjeste ajve åenehks bodth utnebe ektesne goh fuelhkie aarkebiejjien.
Gosse saemiestidh galka dellie maehtedh mubpiejgujmie gelline jïh joekehts lehkine soptsestidh.
Kultuvredaajroe lea vihkeles geeruvevoetehoksesne / Sosijaale / Healsoe jïh sosijaale / Saemiedigkie - Sametinget
Akte tseegkeldahke mijjen maanabaeleste
Byjjenimmie-, hokse- jïh ööhpehtimmiemoenehtse:
Gieh maehtieh dåarjoem syökedh ?
Bïevnesen ulmie lea Saemiedigkien båatsoepolitihkem tjïelkestidh, jïh Saemie...
Darjoe
Daan biejjien akte teemareektehtse olkese båata gusnie Nöörjen nasjonaale institusjovne almetjereaktaj åvteste lea gïehtjedamme åejvieladtji dïedtem heerredidh, vuastalidh jïh goerehtidh vædtsoesvoetem jïh daaresjimmieh saemien siebriedahkine.
Ulmie lea dåehkie edtja jïjtsh raeriestimmieh politihkeevtiedæmman deelledh saemien miehtjieåtnoen sisnjelen.
saemien lidteratuvre, saemien teatere jïh saemien filmh aaj vihkeles gïeleldh identifisereme jïh guarkoem gïelen bïjre.
fïerhten biejjeste baakoeh lohkedh jïh tjaeledh
Politihkere gïen diedte
Lohkh jienebh
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Johkemehkien tjïelte lïhke barkedh Johkemehkien Daelvie Konferansen bïjre
VEELJEMEILLEDAHKE
Learoevierhtieh
Saemiedigkie sïjhti vuejnedh guktie tjïelth jïh fylhkentjïelth guektiengïelevoetedåarjoem nåhtadieh.
Budsjedteraeriestimmine jaapan 2015 jåerhkebe maadthgierkide nænnoestehtedh saemien siebriedahkesne.
Gïele maam akt jeahta gïeh mijjieh, jïh mijjen ektiedimmiem dan saemien ektievoetese nænnoestahta.
Ajve naemhtie akte nænnoes balanse tseegkesåvva gaskem kultuvrem, ekonomijem jïh ekologijem.
Nordlaanten Fylhkenålma akte vihkeles guejmie dennie barkosne edtja darjomidie åarjel- jih luvlesaemien gïelide tjïrrehtidh dennie dahkoesoejkesjisnie saemien gïelide.
Vielie bïevnesh:
Lïhkefuelhkieskuvlh jïh soptsestimmiedåehkieh leah vuesiehtimmieh naan såarhts sijjide gusnie lïhke fuelhkie maahta hijven raerieh åadtjodh jïh sinsitneste lïeredh.
Lohkh vielie skyllemen bïjre daesnie.
Muvhth aaj saemiengïeleldidie barkoem vedtieh saemien åesiestæjjah gïetedidh.
Fasseldimmiestatstihke maam registerijstie åtna 4. njealjehtsjaepeste 2012 vuesehte fasseldimmie SDJ-dajvesne joekehtslaakan juakasåvva goh dïhte sïejhme fasseldimmie laantesne.
meatan orreme guktie Laanteburrie-jïh beapmoedepartemeente doekemeråajvarimmieh bïejeme, bovtsenbearkoen doekemh jieniedehtedh
6 § Reeremedajvh såevmien gïelese leah Botkyrka, Eskilstuna, Jiellevárre, Hallstahammar, Haninge, Haparanda, Huddinge, Håbo, Giron, Köping, Bájil, Sigtuna, Solna, Stuehkie, Södertälje, Tierp, Upplands Väsby, Upplands-Bro, Uppsala, Älvkarleby, Österåker, Östhammar jïh Övertorneå.
Desnie meatan årrodh, earoem vuesiehtidh jïh dåajmijeslaakan sinsitnide årrodh gosse almetjh gaavnede mah mådtanlaaketje jielemetsiehkine.
Naan dejstie aatijste tjuerieh luhpiem åadtjodh damtedh jïh muvhtene tjuara dejtie tïjjem vedtedh.
Nordisk samekonvensjon.
Bïhkedæjja lea Hanne Lena Wilks, jïh Laila Wilks jïh Nils Ove Gustafsson leah vierhtiealmetjh.
Iemie sårkoem dååjredh jïh ovjearsoes sjïdtedh dan båetijen aejkien bïjre.
Jåa2 barkoefaageles ööhpehtimmieprogrammh
REFERAANSH
Learohkh maehtieh låggem tjaeledh goh jïjtsevuarjasjimmie, jallh lohkehtæjjine soptsestalledh. Eah guhte jeatjah åadtjoeh vuarjasjimmiem lohkedh.
3.5.5 Kultuvrelle Skuvlevoesse - KSV
Dam maahta voestesgïelesne tjaeledh.
tjoeperdimmieraastem utnieh.
Nøørjen-Sveerjen gåatomemoenehtse
Åejviesuerkesne edtja aaj maehtedh daajroem vejtiestidh eengelsken gïelen bïjre goh akte veartenegïele jïjnjh åtnoesuerkiejgujmie.
- Jis Gallas dam sæjhta dellie dah aktem stoerre nuepiem åtna barkoesijjieh sjugniedidh mah våaromem utnieh dovne saemien kultuvresne jïh ålkoejieliedisnie.
Boelhken tsïengelen / goevten presidente Aili Keskitalo sæjhta guessine mïnnedh tjïeltine saemien gïelereeremedajvesne jïh dej fylhkentjïeltine.
Akte væhta mijjen bööremes jïh vihkielommes åvteguvvide.
Staate diedtem åtna sjïerehealsoedïenesjen åvteste (skïemtjegåetie, neavroebïevnemedïenesje, skïemtjebïjledïenesje, psykatrijen intstitusjovnh).
Njaalmeldh gaskesadteme
Muvhth learohkh maehtieh sov åejviebarkoem njaalmeldh åehpiedehtedh.
Reektehtsisnie Kunnskapsløftet 2006.
Gieries gaajhkesh dovnesh
Laake Saemiedigkien jïh jeatjah saemien reaktatsiehkiej bïjre (saemielaake).
Akte aktelaaketje jieleme maahta prååsehke årrodh dejtie voenges siebriedahkide jis faahketji jarkelimmieh jielieminie sjidtieh.
Fïerhten kasusem buerkiestamme guktie jåhta jïh fïerhten kasusasse lïerehtimmieh, jïehtegi- jïh lohkeme-boelhketjigujmie.
Dannasinie daerpies sjïere darjomigujmie dåårrehtimmie- jïh gïeleøøhpehtimmien sisnjelen.
Mijjieh dannasinie geerjene ihke tjïelth jïh fylhkentjïelth dïedtem vaeltieh ihke saemien gïelh edtjieh jielije gïelh årrodh aaj båetijen aejkien.
Teatere Beaivvasj saemie Teatere lea nasjovnalen institusjovne gamte teaterefaalaldahken tjïrrh voesteges saemien vuartasjæjjide Nöörjesne vuesehte, mohte aaj saemiej dajvine kraanalaantine fealade.
12 Råajvarimmie 15 Prosjektelaavenjostoe saemienööhpehtimmien bïjre raasti rastah...
Jaepien 2010 orre laake bööti mij nænnoste dej nasjovnelle unnebelåhkoej reaktah jïh unnebelåhkoej gïelide.
Rio+20 lea støøremes EN-konferaanse mij gåessiegih orreme, jïh vienhtieh 50.000 almetjh båetieh gieh gelkieh meatan årrodh byjjes øørneminie.
Dan åvteste daate akte jaksoesmierie nöörjen maanagïertelohkehtæjjaööhpehtæmman, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
saemien tsiehkesne daate voesteges dan bïjre saemien gïelem gaajhkh iKT-tsiehkine utnedh, j. n.j. saemien nommh edtja riekteslaakan byjjes registerisnie tjaeledh, jïh programmevaarem evtiedidh maam saemien gïelem dåarjodh.
Gïelh våajnoes darjodh lea symbovle ektiedæmman, almetjh dajvesne årroeh jïh jååhkesjimmiem vadta.
- Aarkebiejjien rasisme lea akte teema mij lea vihkeles digkiedidh jïh mijjieh gegkestibie DATNE leah meatan jïh dov dååjrehtimmiejgujmie jïh vuajnoejgujmie båatah, Sagka Marie Danielsen minngemosth jeahta.
Jis edtja dåarjoeh EE:n struktuvre-fåanthijste åadtjodh, dle tjoerh nasjovne dåarjoem utnedh mij lea gaske 35-50 procenth abpe projekten åeseste.
- Maam nommide learohke veeljie ?
Govlehtallije:
• Baakoegærja noerhte-, julev- jïh åarjelsaemiengïelesne byjjesreeremidie eevtiedidh
Lohkehtæjja maahta aaj njaalmeldh baakoegoerkesimmiem learoehkidie gaavnedh.
Dæjstan 09.09.14
Mijjieh sïjhtebe dejtie saemien museumidie prioriteradidh dan åvteste joekoen vihkeles mijjen kultuvreskaehtieh vyörtegs gåetieh åadtjoeh, jïh gaajhkesh åadtjoeh dejtie vuejnedh.
Mohte maehtieh vååjnodh ovmessie vuekine jïh ovmessie sisvege utnedh, vuesiehtimmien gaavhtan konserveremevierhtieh.
Beapmoe jïh healsoe
Dah leah 1) ohtseme, 2) reakta goerehtidh jïh prijorieteete, 3) reakta mineraalide veedtjedh jïh 4) gïehteldimmiekonsesjovne.
Kultuvremojhtesesoejkesje jïjtje aamhtese siebredahkedajvesne sjædta.
Edtja råajvarimmiem tjirrehtidh jïh finansieradidh öörnedæjjine ektine.
- bïevnesh bååstede vadta jïh såemiesmearan jïjtse mïelh buerkeste jïjtse jïh mubpiej barkoen bïjre faageles krïevenassi mietie
Edtja aaj jienebh jienebh ovmessie viehkiedïrregh nuhtjedh aerviedimmine, hammoedimmesne jïh govlesadtemisnie.
- Vihkeles aerpievuekien daajroe jïh saemien miehtjieåtnoe sertiestamme sjædta båetije boelvide.
Lidteratuvre mijjem vihkeles etihkem leerie, jïh baaja mijjem onterdidh dan bïjre mij reaktoe jïh båajhtode, bååktjehke jïh njaelkie.
Lohkemeevtiedimmie matematihkesne aalka bïevnesh tjaaleginie aelhkie symbovlegïeline gaavnedh jïh dejtie nuhtjedh, goske mïelem gaavna jïh ussjede ellies faagetjaalegi bïjre gïerve symbovlegïeline jïh dïejveseåtnojne.
Maahta buerie voelpe årrodh gie jeatjah dåårje jïh jïjtje voelph veeljedh maam madtjeldieh jïh datnem lyjhkoeh guktie datne leah.
Vihkeles gaajhkesh dïedtem vaeltieh, jïh saemien nåhtadieh gaajhkine tsiehkine.
Åarjene: Över-Uman loekten Kåtaviken luvhtie Rörsund:n tjïrrh åarjemes mïerhkese njuanesne Krabbfjällnäset, debpede rïektes sievine dahkoe gusnie rijhkeraaste noerhtegaedtiem Graesiejaevresne tjuahpa (Grasvatnet).
Anne Maia Raanes Sørensen lea baledtedaanhtsoje.
Aamhtesebarkoe sjisjnjelh jïh bæjngolen sov barkoedïedtesne jïh joekehth viermievierhkine
Juktie haarjanidh gyhtjelassh darjodh maahta gihtjemetjoevtenjem nåhtadidh.
Vitnije baalhkeste, mij lea 10.000 kråvnah, lea dïhte skuvleklaasse mij rïhkeden/golken 24. b. åvtelen dam eadtjajommes plakaatem dorje.
Gärhkoeraerie
Åasah jïh subvensjovne
Mijjen abpeveartenen ektievoete lea dïhte mij mijjem nænnoestahta, jïh daate biejjie akte hijven nuepie tjoevkesem dïsse bïejedh, saemiedigkieraerie Vibeke Larsen jeahta.
Gåatomemoenehtse maahta dåhkasjehtedh gosse åvtohke jïh vaenemes akte lïhtsege fïerhtede rïjhkeste lea dåhkasjehtemisnie meatan.
goh vuesiehtimmeh aejhteme gïelh lea daesnie neebnesovveme irskengïele, kruanalaantengïele, baskijengïele, katalnijengïele, maōri, hawaii, skotskgælijengïele jïh kymrijengïele.
Maehtedh saemien voestes gïeline ryöknedh, lea gïeliemaahtaldahken ektesne daerpies maahtoe gosse galka orre baakoeh lïeredh, logihken mietie jïermestalledh jïh dåeriesmoerh tjuevtedh.
Ibie eevre veele daejrieh man jïjnjh almetjh mah maehtieh soptsestidh, tjaeledh, lohkedh jallh guarkedh saemien daan biejjien.
LAAVENJASSE 2 Lohkh abpe tjaalegem (gihtjehtimmiem).
- Gïelarenah leah vihkeles stuhtje barkoste saemien gïelide evtiedidh jïh nænnoestdih.
Meedija aamhtesh biejjieøørnegasse biejieh- dah leah meatan tsevtsiedeminie mah aamhtesh datne tuhtjh vihkeles, jïh mejnie aamhtesinie dah politihkerh tjuerieh iedtjem utnedh.
Guovdageaidnusne oktegh 17 musihkerh jïh musihkedarjojh, tjïjhtje dorjehtæjjah jïh govhte visuelle tjiehpiedæjjah.
Daaroedehteme saemijste lea illedahke dehtie kultuvrebehtjiedimmeste jïh dehtie eadtjohke nöörjen assimileradimmiepolitihkeste maam saemien åålmege, sov kultuvrine jïh jieledevuekine, dååjri dehtie nöörjen staateste jïh jienebelåhkoesiebriedahkeste Nöörjesne aareh 1700-låhkoen raejeste jïh daajbaaletje tïjjen raajan, gærhkoen, skuvlen jïh jeatjah viehkievierhtiej tjïrrh.
Kolmonoxide, vaarege gasse mij gaskem jeatjebem gååvnese gassesne bïjleste.
Vijriesåbpoe jeahtasåvva, edtja sïejhme åtnoem biologeles gellievoeteste mij lea kultuvrelle darjomen mietie, gorredidh jïh madtjeldehtedh.
Learohkevuesiehtimmie Eebre edtja mïerhkem bïejedh gusnie 13 lea aktene taalesïevesne gusnie ajve dah luhkieh mïerhkesjamme.
Jåarhkeööhpehtimmesne sagke jienebh learohkh, mij gaskem jeatjah lea dan åvteste gaajhkh julevsaemien learohkh jåarhkeööhpehtimmesne sijjen lïerehtimmiem åadtjoeh goh maajhööhpehtimmie.
• GLSM, kapihtele 5
Gosse trommeskïelte starnedamme, mij pråvhka varki sjïdtedidh, maahta viht laavkodh.
Aaj edtja hijven hoksem buerie kvalitehtine åadtjodh.
Phone: +47 984 87 576
OT laavenjostoe jeatjah fylhkentjïelten, tjïelten jïh staaten suerkiejgujmie mah diedtem utnieh noeri åvteste.
Daajroe- jïh maahtoedaerpiesvoeth
Reerenasse raereste Saemiedigkie edtja 225,665 millijovnh kråvnah åadtjodh Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartementen bijjelen.
Vihkeles minngemes jollemaaksovevihtiestimmiem spååredh jïh dam vuesehte resepten ektesne gosse edtja daalhkesh åestedh.
Starneråajvarimmieh
Gosse learohkh beapmoeh jurjiehtieh, dellie edtjieh soptsestalledh jeatjah learohkigujmie jïh lohkehtæjjine mejnie leah gïehteleminie.
Dååjresh eatnamisnie utnedh lea akte ræjhkoes gaaltije jieliedisnie saemien kultuvresne.
Learohkh tjuerieh dovne musihkem, tjaalegh jïh guvvieh mujhtedh.
Åarjelsaemiengiele / Sydsamiska
Maehtedh ryöknedh: Dæjpeles barkoen tjïrrh, skuvlen vearoldemöölegesijjesne, dah learohkh taallide jïh möölege-ektievoetide millimeetere jïh centimeetere repeterieh.
Daan baelien dle Saemiedigkie stoerretjåanghkoeh åtna njieljie våhkoeh fïerhten jaepien, jïh dej våhkoej dle tjirkijh gaajhkijste dajvijste gaavnesjieh, gåårveldihkie sijjen klaeriedihks gaptajgujmie.
Jaepiedaltese
Reereme fïerhtem dispensasjovneohtsemem sjïerelaakan gïetede.
Veeljemeöörnege
Mineraalelaake
Dïhte orre ståvroe lea barkojne åådtjeme siebriem akten orre sæjjan giesedh «tjöövkebienghken» luvhtie, guktie buektehte sov biejjieladtje barkoem öörnedidh naemhtie dïhte ahkedh buektehte politihkem jïh govlehtimmieh deelledh kultuvre- jïh jielemeïedtjine mearoesaemien göölijidie, bivtiejidie jïh dejtie mah jienebi jielemigujmie gïehtelieh.
Jis sæjhta tjoeleskïemtjelassem teestedidh maahta noeredåastoevasse vuelkedh, njaltje- jallh tjoeledåastoevasse jallh hoksejarngese.
Jåartaburreste bælla saemien dajvine / Jåartaburrie / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Mov lea hïejme-eksamene maam edtjem deelledh.
Mijjieh gujht annje daesnie:
Dellie ussjedim man gaavhtan idtji saemien giele voestes sæjjan båetieh.
Porsangeren tjïelte: 390 000 kr leah joekedamme 3 maanagïertide
21 Råajvarimmie 50 Jarkoestimmie/sjïehtedimmie tjaalegijstie gyrhkesjæmman...
digkiedidh guktie skuvle, sïebredahke jih barkoe maehtieh guektiengïelevoetem dåarjoehtidh
Tromse
Kontovre edtja akte lïhtse årrodh aalkoealmetji gaskem Barentslaavenjostosne, jïh aalkoealmetji jïh jeatjah aktööri gaskem Barentslaavenjostosne, jïh edtja joekoen aalkoealmetjidie russlaanten bielesne viehkiehtidh prosjekteohtsemigujmie jïh bïevnesigujmie.
Dastegh eejehtallemedåehkine orrije, dellie dah tjirkijh tjïelteståvrosne mah diedtem utnieh.
Seammalaakan aaj gåessie reerenasse luhpiem vadteme dejtie laantedigkide jïh tjïeltide mej bïjre tjïelti byjjesfaamoeh leah.
Jis vaenebh veeljieh saemien lohkedh, dle dïhte maahta nåake årrodh dejtie saemien gïelide mah raaktan leah håvhtadihks.
Musihke
Stoerretjåanghkoe
Duedtiebovrh maehtieh prosjektedåarjoem ohtsedh juktie åesiestimmiem duedteste gorredidh, maam jeatjah vytnesjæjjah dorjeme
Dïedtije: Maahtoedepartemente Tïjjeperspektijve: 2009
Seierstad, Inger: Guffa, Saemien Ööhpehtimmieraerie 1999
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Alkohole jovkemsh goh voelege, vijne jïh sprïjhte.
Dan åvteste gåarede dejtie ohtsedh seammalaakan goh jeatjah tjaatsegh.
Dïhte sæjhta jiehtedh ij leah seksem åtneme gosse boetje tsïnnesne, mohte aaj maahta årrodh ij leah seksem gåessie gan åtneme.
Saemiedigkie duedtiekonferansese böörede tsïengelen 27. – 28. b. 2016
Saemielaaken gïelenjoelkedassh tjïrrehtidh
7000 kråvnah vadtasuvvieh learoehkidie mej saemien voestesgïeline.
Åejvieboelhkesne aerpien maahtoe, dellie galka gïelem evtiedidh gosse barkeminie, guktie nimhtie baakoeh jïh dïejvesh åådtje lïeredh.
Dejtie mah Finnmaarhken ålkoelistie båetieh Saemiedigkie maaksa fealadimmien jïh årromen åvteste 10 almetjidie gaertjiedamme bæjjese 5000 kråvnide fïerhten almetjen åvteste.
Dïhte sæjhta jiehtedh mijjieh maehtebe tjaeledh, jiehtedh jallh mïeledh mahte saaht maam.
Jïemhten lïenen laantedigkiem laantedigkiesoejkesjen mietie stuvrieh maam politihkerh fïerhten jaepien sjæjsjalieh.
Maahtoe matematihkesne lea akte vihkeles dïrrege fïereguhtese, jïh faage maahta våaromem bïejedh juktie vielie ööhpehtimmiem vaeltedh faagesne jïh meatan årrodh barkoejieliedisnie jïh darjoeminie eejehtallemisnie.
Dïhte åtnoe laanteste jïh vierhtijste guhkiebasse lea goh eeke-, aajhtere-jïh åtnoereaktah laantedajvide jïh vierhtide.
Raerielïhtsege Marianne Balto jeahta vihkeles duedtie vielie våajnoes maarkedesne sjædta, jïh aelhkebe dam maarkedesne gaavnedh.
Dïhte sæjhta jiehtedh dah saemieh aktem tjïelke reaktam utnieh ållesth lïerehtimmiem åadtjodh saemien gïelesne.
Moenehtse lea evtiedimmievæhtah, daerpiesvoeth jïh ulmieh saemien dotkemasse jïh jollebe ööhpehtæmman salkehtamme, jïh gellie tjïelke råajvarimmieh buakteme.
Mijjieh edtjebe dejtie aerpievuekien kultuvrevoetide sjïehteladtedh, seamma tïjjen goh mijjieh edtjebe sjïehteladtedh daaletje saemien kåanstese.
Mijjen dïjre lea saemien gïele lea vihkeles jïh nuhteligs.
Maahtoeulmide tjyølkehke dorjeme lïerehtimmieulmine, mah leah akte sille juktie maahtoeulmide jaksedh.
baakoeh grammatihkeste jïh teekstebægkoste utnedh gosse galka jïjtje tjaeledh
Sijjienommelaake § 11 Saemiedægkan faamoem vadta konsulenth nammoehtidh saemien sijjienommide.
digkiedidh jïh buerkiestidh mij dïhte gelliengïelevoete jïh gellienlaaketje kultuvre
• Giejnie leah skuvlesne ektine ?
Dåajvoe Laavkoemisnie lea dåajvoe Jupmele gaajhke jielemen biejjine datnem dåerede, seamma saaht mij heannede.
Muvhth gåavvarostoeh jïh vaejviedieh dan åvteste ij leah gåessie gænnah jeehti jallh darjoeji dam maam sijhtieh jiehtedh jallh darjodh, muvhth aaj måeresne oktegh sjïdteme.
Daate mubpien aejkien baalhka juakasåvva.
Dennie aktene bielesne dle dejtie gaarmerde ihke dah Jupmelem ohtsede, dennie
Mannasinie jåvka ?
Veelkes veeljemeleahpah.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Phone: +47 900 57 123
Jis insulinebåehtjierdimmie diabetesem åtna dellie ij maam akt insulinen åvteste maeksieh.
vuesiehtidh guktie maahta heannadimmieh joekehtslaakan åehpiedehtedh, jïh digkiedidh guktie ïedtjh jïh ideologije maehtieh almetji vuajnoem tsevtsedh mij lea faaktah jïh saetniesvoete
Ohtsije edtja aktem teekstem seedtedh medtie 10 sæjrojne.
Saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta satne lea joekoen madtjeles man gellielaaketje ohtsijh leah.
Plakaategaahtjemen vitnije lea nommehtamme
Jïjnjh dejstie darjomijstie maahta darjodh gaajhkine daltesinie.
Bïevnesi haemie
Man gellie tæjmoeh leah 60-minuhti mietie tjaalasovveme:
Saemiedigkie daan mearan ryöokneme 130 buvrieh, 70 gåetieh, 24 fievsieh, 8 moeltetjeallerh jïh 3 derhviegåetieh.
Jeatjah tjïelth aaj nuepieh
Jalhts jïjnjh almetjh saemien haalvoeh daennie dajvesne, dle læjhkan daerpies aktine stuerebe gïelegorredimmiebarkojne jïh voerkesvoetem lissiehtidh saemien gïeleåtnoen bïjre.
§ 3 Man gellie tjåanghkoeh
Maahta aaj cellepryövenassem vedtedh gosse tsegkietnien jallh gynekologen luvnie jis gynekologijen goerehtimmiem darjoeh jeatjah sjïekenistie.
Væhtah ulmiejaksemasse kvaliteetem faagemaahtosne buerkeste.
Direktööre
Saemiedigkieraerie dåårje 200 tåvsenh kråvnah seabran Tana og Omegn Sjølaksefiskeforening juktie mearoeloesegööliji reaktatsiehkiem tjïelkestidh.
Digkiedimmie. Digkiedimmien åvtehke: Lavangen tjïelteåejvie Erling Bratsberg
Čákkit lea barkoedåehkie misse bööri ovmese formelle jih informelle åajvaladtjh saemien sïebredahkeste meatan årrodh barkedh gyhtjelassine guktie Jielemebyjreskem jih dan bijjemes prinsijph måedtie-såårts dåehkine jih åårganisasjovnine saemien siebredahkesne bïejedh jih sjïehtesjidh.
Fealadasseprosjekten aajkoe lea maahtoem jïh maarhkedem nænnoestehtedh saemien fealadassegïehtelimmide.
Seminaaresne barkoedåehkien raeriestimmiem digkiedin.
Duedtie
Juktie raeriestimmiej bïjre steemmadidh jarkelimmiej bïjre Saemiedigkien maadthnjoelkedassine, Saemiedigkien lea sjæjsjalimmiefaamoe gosse unnemes 2/3 tjirkijijstie leah meatan steemmadimmesne.
Lohkh vielie Kriminaalehoksen bïjre: http://www.kriminalomsorgen.no/
Dåarjoe aaj prosjektide vaadtasåvva mah åarjelsaemien gïelem jïh kultuvrem hijvenlaakan våajnoes darjoeh aktene gemtebe ektiedimmesne.
Dågka lea aaj dovres, jïh destie njavsodh, båajhtode kondisjovnem jïh vaenie sekselastoem åådtje.
Maanah nuerebe goh 18 jaepieh gïeh vaejliem utnieh, eah edtjh baaktjesevualanimmie jallh vaejlievualanimmie daalhkesidie acetylsalicylsyrine nåhtadidh, vuesiehtimmien gaavhtan Magnecyl, Treo jallh Albyl jis ij dåaktere lea dam moeneme.
Jis kondomem boetjese tseegkie, dam galka garres årrodh gosse kondomem dïsse jårrestidh.
Svaalhtesh laakide jïh mieriedimmide mah leah saemien gïelen bïjre
Musihkedåarjoe Saemiedigkeste / Kåanste- jïh kultuvrebarkoe / Kultuvrejieleme / Saemiedigkie - Sametinget
Direktijvinie delegasjovnese dellie tjïelkesi barkoem mïrrestalleminie idtji edtjh isoleremes vuekine barkedh.
Wolde, Gunilla: Tåamma bååhkesje, Jårgalæddji Å. s, 1985
Gaski, Harald & Kappfjell, Lena: Åvtese jåhta, åarjel-saemien tjaalegh jih tjaalegh åarjelsamien, DAT o. s 2005
15 jïh jeahta akte.
Læssanamme fokuse saemien nyjsenæjjaj healsose / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Dïhte dïhte akte fåantoe.
Gärhkoedeaveståvroe
Gosse goerehteminie dellie garrah bielesne britsesne vealesje.
Gïehtjedimmie saemien edtja learohki njaalmeldh jïh tjaaleldh maahtoem evtiedidh, lohkemem jïh teekstetjaelemem skreejrehtidh jïh gelliegïeleldh siebredahkesne eadtjaldovvedh gïelem utnedh.
maehtedh vuesiehtimmiejgujmie jarkoestidh.
Sametinget ser stor overføringsverdi av dette prosjektet til andre deler av landet der vi har samiske næringsinteresser.
Fylhkenraerie Saemiedigkiem birrie joekoenlaakan krøøhkedh dejtie sjïere haestemidie åarjelsaemien dajvesne gosse edtja orre væhtah jïh joekedimmiemaallh guektiengieledåarjose sjïehtesjidh.
Aalkoste daate vuesehte dïedtem nyjsenæjjeste daelie aehtjebistie ålmese vadta jïh lea dej beelijste gosse nyjsenæjjan ij naan reaktah.
Aalkoealmetjereaktah gorredieh dah saemieh edtjieh seamma nuepieh åadtjodh goh nöörjen almetjh sov kultuvrem evtiedidh, sov jieledevuekiem tjåadtjoehtidh jïh nuepiem utnedh aktine åålmeginie årrodh aaj båetijen biejjien.
Voestegh edtja sjæjsjalidh man gellie tjïrkijesijjieh fïereguhte krirrie jallh læstoe edtja utnedh Saemiedigkesne.
Stipende jollebe ööhpehtæmman – Ohtsememierie goevten 1.
Dan gaavhtan akte hijven saemien musihkejaepie sjïdteme, musihkine hijven kvaliteeteste mïsse murreds goltelidh jïh maam goltelæjjah sijhtieh lyjhkedh.
Reerenassh ektesne jiehtieh guktie reeknemem jïh revisjovnem tseegkedh.
Gaervies voestes bieliejaepien 2012. - Bergen Jolleskuvle, ektielokaliseringe 590 millijovnh kråvnah.
Konsultasjovnelatjkoe ij Saemiedægkan vetoreaktam vedtieh dejnie aamhtesinie mah saemien iedtjh tsevtsieh.
Ot.prp. nr. 12 tjïerteste, dïhte reakta bïevnesh åadtjodh, mij lea sjïehtedamme dan aktegs skïemtjijen indivijduelle daerpiesvoetese, sæjhta jiehtedh dah skïemtjijh mah saemiestieh byöroeh toelhkem utnedh, jallh dah skïemtjijh byöroeh viehkiem åadtjodh healsoebarkijijstie mah saemiestieh gosse daate lea daerpies ihke skïemtjije edtja dejtie bïevnesidie åadtjodh mah krievemidie laakesne voebnesjieh.
Gieries datne guhte lea nïejten gårroehbielesne, mij onterde guktie datne edtjh astedh feelam spïeledh gosse dah mubpieh klaassesne ajve sïjhtieh breakdance daansoehtidh.
På norsk
Lissine maahta vuelkemedåarjoem vedtedh, gaertjiedamme bæjjese 10 000 kråvnaj raajan.
Barkijh tjuerieh sjaavods dov bïjre årrodh Gaajhkh barkijh healsoe- jïh skïemtjehoksesne tjuerieh sjaavods dov bïjre årrodh.
Gosse learohkh voestes aejkien taalide dåastoeh, dah taalese vuejnieh goh akte elliesvote, jïh taalem abpe veahkese ektede saaht man gellie sifferh taale åtna.
Naaken asvem åådtje jïh nåekies sjædta gosse jåvka.
Baakoegærjetje dorjesovvi kampanjen sjïekenisnie «Saemesth munnjien», men annje jeenjesh dan mietie gihtjieh.
Maja Åarjel Fovsen Njaarkeste båata eevre Tråanten ålkolen, jïh altese fuelhkie gæmhpoeminie bigkemen vööste bïegkefaamoevierhkeste sijjen daelviegåatomelaantesne.
Goh akte lïhtse aamhtesebievnemisnie dle kommisjovne maahta njaelmeldh buerkiestimmieh jïh tjaeleldh materijalh, goh tjaatsegh jïh plearoeh, veedtjedh.
Saemiedigkieraerie raereste gïelevierhtietjïelth akte orre kategorije sjædta lissine dejtie golme kategorijide mejtie gïelemoenehtse lea raeriestamme sov reektehtsisnie.
Utsi, Gun M.: Bovtsen Guelmieh, Sijti Jarnge, 1994
Dah almetji reaktah lea våaroemisnie gaajhkide barkojde mejtie Jïemhten lïenen laantedigkie berkieh.
Dam tellefovnesne vuajnah innstillinger nuelesne.
12 våhkoen mænngan jïh 18 våhkoen raajan
ACIA lea akte salkehtimmie gusnie dah gaektsie arktiske laanth – Canada, Danmaarhke, Såevmie, Islaante, Nöörje, Russlaante, Sveerje jïh USA – aktem vijries vuarjasjimmiem jïh gïehtjedimmiem dorjeme dejstie konsekvensijstie mah klijmajarkelimmieh sijhtieh utnedh byjresasse jïh siebriedahkide Arktisesne.
Tjaalasovveme veeljemelåhkosne
Guvvie: Elin Fjellheim, Elgå skuvle
3.2.4 Mestie – giejstie teatere – gïeh teaterisnie berkieh?
Dah leah ståvrose veeljesovveme dan åvteste Saemiedigkie veanhta dah sijhtieh saemien ïedtjh hijvenlaakan jïh ellieslaakan gorredidh ståvroebarkosne.
Stor overføringsverdi av dette prosjektet Sametinget mener at dette prosjektet er et skritt i riktig retning fordi det erkjenner at reindriftsinteressene ikke har hatt den grad av oppmerksomhet den skulle ha hatt i arealplanprosessene, og at dette søkes kompensert blant annet gjennom å legge til rette for dialog og gjensidig forståelse mellom de ulike arealbrukerne.
Saemiedigkieraerie 228 stoerretjuetie kråvnah dåårje prosjektese saemien fea...
Gyrhkeles kultuvrebarkoem gietede bieliekapihtelisnie 5.11. Vuesehte dan gyrhkeles kultuvrebïevnesasse Kunsten å være kirke (2005) mij lea dïhte våarome dan kultuvrebarkose Nøørjen gærhkosne jïh dan Plan for kirkemusikk.
Daate våaromem beaja disse mij daelie lea rååresjimmide sjïdteme REDD/REDD+’en bïjre (Reducing Emissions from Deforestation and forest Degradation).
Dïhte veanhta ij leah nuekies kampanjigujmie jïh prosjektigujmie juktie irhkemem jïh trakasseradimmiem heerredidh.
Læjhkan vihkeles dah mah skïemtjijidie guhkiebasse seedtieh daajroem utnieh SANKS gååvnese jïh man vihkeles dej maahtoe lea.
Gusnie vaenemes ?
NRL jih Saemiej Saervi abpe Åarjelh-Trøndelagem jih Hedemarkem geptjieh.
Ovmessie persovnh ovmessie lyjhkoeh tjuvliestidh jïh gijhkierdidh.
Gosse Snåasen gærhkose tjaangh, dellie “ eatnemem ” vuajnijh, “ eatneme ” lea tjoevkesidie, jïh bijjiegietjesne saemien kroesse.
Njaalmeldh gaskesadteme
Juktie saemien gïelen båetijen aejkiem gorredidh, dle tjuara gïelem veeljedh jïh dam hïejmesne nåhtadidh jïh dam boelveste boelvese sertiestidh.
Aaj politihkeles eadtjohke. Guktie datnine daan biejjien?
Minngieööhpehtimmiem prioriteradidh
Jienebh aarebi faangkh leah Saemiedigkine govlesadteme, jïh nåake sovnedimmien bïjre reekteme.
Saemiedigkien dååhkasjehteme laanteburrieplaane saemien veasoedajvide fulkesovvedh
Dej gaskem mah dåarjoem åådtjeme lea KEIINO, mij dåarjoem åådtjeme sov voestes albumasse.
Jalline rïektes sievine dehtie moeneme luspeste dan jællose 1727 (33 W 613104 7562205) (noerhte-luvlelen Durmålstinden), dellie Rundtuva:se (jælloe 474) Sørdal:sne, jïh dellie drïekte johkese Sørelven (33 W 6055387561408).
Miedtemh sjeavohthvoeten vööste
Juktie daam haestemem dåastodh dle daerpies iktedidh jïh stuerebe barkoem darjodh entreprenørskapesne.
Daesnie ållesth 30 tjiehpiedæjjah, mij lea seamma goh 10,2 fïerhten tåvsene årroejasse, amma akte prosente årroejijste lea lïhtseginie aktene jallh jienebinie tjiehpiedæjjaåårganisasjovnine.
Laakesne tjïelkelaakan tjåådtje saemien nommh mejtie almetjh nåhtadieh, mah abpe tïjjen årroeh jallh jielemen gaavhtan ektiedimmiem utnieh sæjjan, dejtie byögkelesvoete edtja kaarhtine, sjiltine jïh registerinie nåhtadidh, kanne nöörjen nommine ektine.
Goerehtallemepryövh edtjieh vueptiestidh mejtie leah learohkh mah eah leah daerpies tjiehpiesvoeth aalkoelïerehtimmesne vejtiestamme.
Bïhkedimmieh LM-06s:se haemede seammavuekine goh bïhkedimmieh LK06:se, d. m. j. laavenjassij mietie prievesne Maahtoedepartementeste Ööhpehtimmiedirektoratese.
Desnie bïevnesh dej maaksovigujmie gaavna.
Dov tsevtseme
Maahta aaj goerehtallemem göölemereaktijste darjodh Finnmaarhken ålkolen
Åarjelh dajvesne Noerhte-laantesne, leah øøhpehtimmieh saemien-gielesne dovne maana- jih noere skuvlesne Aarbortesne, jih aaj naan skuvline ovmese jeatja tjieltine.
Maajhööhpehtimmie
Dah learohkh maehtieh aaj ektesne ussjedalledh.
Nikotijne, eebne mij ajve dåhkasjahteme dågkesne jïh produktine mah edtjieh viehkine årrodh dejtie gïeh sijhtieh rïevhkine jallh snohkine galhkedh.
- Ij leah sijjie akten dagkeres stoerre barkose jis Saemiedigkie ij vierhtieh daan barkose åadtjoeh, Laila Susanne Vars jeahta.
– Europeejen almetjereaktariektie (daaroen EMD) lea aarebi tjïertestamme faatoes dahkoej jïh iktedimmiej gaavhtan, gosse ovmessie bielieh dehtie byögkelesvoeteste, dovne pollise jïh jeatjah viehkieabparaate, daejrieh naaken vædtsoesvoetem, daaresjimmieh jallh hoksevaanoem dååjroeh, staate maahta dööpmesovvedh dan åvteste dïhte sov åeliedimmieh europeejen almetjereaktakonvensjovnen mietie mïedtele, Keskitalo jeahta jïh akten dahkoesoejkesjen mietie gihtjie.
Dah voestes guvvieh irhkesovvin biejjhguakeste, jïh kopijh dejstie guvvijste gævnjoeji gærjagåetesne gïjren 2004.
Presidente aavode moenehtsen lïhtsegh gaavnesjidh jïh myöte sov leah jolle veanhtadimmieh dïsse maam moenehtse maahta buektiehtidh.
Reeremedajvh
Gåetesne:
Buerie båeteme, Saemiedigkiepresidente Aili Keskitalo
jeatjah vuekiem provhkedh gosse tjïertestidh:
Lierehtimmieh båatsoejielemen bijre lin noere almetjh åådtjeme gåetesne fuelhkien tjirrh.
Jis gihtjehtimmiem sïjhth jallh dov leah gyhtjelassh, gaskesadth saemiedigkiepresidentem, Aili Keskitalo, tlf. +47 971 29 305.
13.30 – 15.30: Karasjok tjïelte, raeriegåetie
Tjaktjese dle Saemiedigkie aktem Tjiehpiedæjjakonferansem öörnede mij akte sijjie sjædta raeriejgujmie båetedh, digkiedidh, jïh tjiehpiedæjjah åadtjoeh tjeahpoem vuesiehtidh.
Soejkesjestrategijen soejkesjeguvvie vuesehte jïjnjh teema- jïh suerkiesoejkesjh/strategijh gååvnesieh.
60 • Våaromem bïejedh webbasereme bïevnesimmiedïenesjh saemien gïelesne jïh saemiengïelen bïjre
Dïhte mij lea barkoen jarngesne siebriedahkefaagine lea goerkese jïh ïedtje vihkeles almetjereaktaj bïjre, demokrateles aarvoeh jïh mïrrestalleme.
Bïevnese akte staeriedimmie aktede aarebi bïevnesistie jaepeste 2005 ”Sametingsrådets melding om samiske barnehager” jïh sæjhta soejkesjem ”Strategisk plan for samisk barnehager 2008-2011” dåarjedidh.
Ij leah daate annje eevre nåhkeme.
Daate reektehtse evtiedimmiem buerkeste saemien dajvesne, gosse årrojh, barkoesijjieh, ööhpehtimmiedaltesem, jielemeevtiedimmiem, innovasjovnem jïh fryöjstehkevoetem måjhtele.
guktie systematijhken dåeriedimmie fïerhtem learohkem tjïrkedh dej voestes jaepiej departemente sæjhta obligatorijen kaarhtedimmiem darjodh lohkemedaajromistie 1.-3. daltesinie.
Lissine dle Saemiedigkie aaj dïedtem åtna kultuvreprogrammen åvteste jïh side-events konferansesne.
Nåake damtedh
17:00 Teatere Åarjel Saemiej skuvlesne. Learohkh skuvlesne vuesehte stuhtjem «Guktie bovtse plaave guehperh åadtjoeji ”
Arctic Climate Impact Assessment (ACIA), bööti gålkoen 2004.
Regijovnale evtiedimmieprogramme
Dongkijen nomme (skuvle, darjoe, goevtese j. p)
Mieriedimmie Finnmaarhkekommisjovnen jïh Miehtjiesdajvedåapmestovlen bïjre Finnmaarhkese.
Daelie åejvieladtjh nuepieh utnieh daam dæjpeles politihkese sjïehtesjidh, mubpie presidente Laila Susanna Vars minngemosth jeahta.
ohtsije tjuara bïevnesh skååffedh ryöktesth gïetedamme saemien iedtji bïjre, gosse lea goerehtimmiereaktan, evtiedimmiereaktan jïh gïehteldimmiekonsesjovnen bïjre.
Men gïelejarngh eah leah tseegkesovveme gaajhkine dajvine gusnie saemieh årroeh.
Buerebe sovnedimmie saemien faangkide / Sosijaale / Healsoe jïh sosijaale / Saemiedigkie - Sametinget
Saemiedigkieraerie lea IN-n (FN) almetjereaktaj sjïererabportøørese jïh ILO-n maehtelesmoenehtsasse moeneme, vihkeles dajvine Nøørjen aalkoealmetjepolitigke ij leah man hijven.
fylhkendigkesne ?
Dahkoesoejkesje saemien gïelide
Dej leah aaj jitsene relijovnes, gïeleldh jih kultuvrellen åtnoeh jih aaj säjhtoem sijjen kultuvrh gorredidh.
Aerviedimmie lea tjïrrehtamme joekehts gåhkaldahkide skilkemedahkose, ryöknedamme elmien tjïrrh.
Ööhpehtimmiedaltesen taalh leah ajve «lissieööhpehtimmien» bïjre nasjonaale ööhpehtimmiesysteemesne.
• Maanah jïh noerh edtjieh dååjrehtimmiem åadtjodh vihkeles rohkelassh saemien aerpievuekesne rohkeldih
Annje staaten åejvieladtjh jïh Stoerredigkie dejtie byjjes sjæjsjalimmide vaeltieh.
Seamma sïenten saemien gïele unnebelåhkoen gïele Nöörjesne, Sveerjesne, Såevmesne jïh Russlaantesne. Dïhte saemien gïeletsiehkie ij leah seamma laakan gaajhkene dajvine Saepmesne.
Saemien laakejarkoestimmiem dåhkasjehtemeöörnege
78 48 42 55/
Arealereereme jïh arealeåtnoe - Else Grete Broderstad jïh Eva Josefsen
Diskrimineringsombudsmannen / Diskrimineremesaadthålma, DO, diskrimineeremen vööste barka.
Edtja saemieh aalkoealmetjinie Nøørjesne jååhkesjidh, jïh dïhte tsiehkestahta edtja saemien gærhkoejielemem gorredidh goh akte daerpies jïh seammavyørtegs bielie Nøørjen gærhkoste, jïh gærhkoe byjhke dannasinie dah meatan orreme daaroestehtemisnie, dellie daerpies sjïdteme viehkiehtidh guktie daate ovreakta ij jåarhkh.
- Noere saemien nyjsenæjjah edtjieh daejredh dah eah edtjh töölledh leerhkehtalledh sijjen paarrebielijste, jïh noere saemien kaarrh edtjieh daejredh ij leah luhpie tsaepmedh juktie ovvaantoeh loetedh, reaerielïhtsege Vibeke Larsen jeahta.
Luvlene: Rijhkeraasten mietie jaavran Valddajávri.
Abpe veartene, Svïenske gærhkoe byjreski gærhkojde jïh åårganisatjovnide Europesne, Afrikesne, Asijesne, Latinamerikesne jïh Gaske-luvlielaantine dåarjohte gosse dejgujmie ektesne berkieh gaskenaasjovni / internationelle gærhkoen viermiej tjïrrh.
Kaanne daarpesje heerjehtalledh kondomem aajmoelaakan tseegkedh.
8. Akkalasaemien 9. Kildinsaemien 10. Tersaemien
Daate sæjhta jearsoesvoetem vedtedh saemien nuhtjedh sijjen faagesuerkien sisnjelen.
Dam jollemes barkoedïedtem tjïeltesne åtna, kultuvresne, museeumisnie, noere / eejehtimmesne, jaahkosne jïh åarjelsaemien kultuvresne jïh gielesne.
– Manne joekoen geerjene ihke Aarborten tjïelte sæjhta meatan årrodh åarjelsaemien gïelem evtiedidh jïh eevtjedh, raerielïhtsege Lars Filip Paulsen jeahta.
Nöörje lea juakeme 6 båatsoedajvine:
Tjïelth jïh fylhkentjïelth saemien gïelen reeremedajvesne leah fïerhten jaepien medtie 45 millijovnh kråvnah guektiengïeledåarjojne åådtjeme.
Voerhtjen 7.b. Gaskenasjovnaale Saemien Filmejarnge Guovdageaidnusne sjïere generaalekrirriem hööltie.
Doehtehth njammide jaabnan
Vaahram vaenede munnieluejhtemh ovledh jïh cancerem munnieståahkine jïh boernesgåetesne åådtje.
Nov lea murreds moenehtsen unnebelåhkoe aktem jïjtse jielemefoentem raereste, mij edtja voenges aarvoesjugniedimmiem gorredidh, dagkerh åssjaldahkh aaj Saemiedigkie digkiedamme, Saemiedigkien mubpie åvtehke Laila Susanne Vars jeahta.
Jienebh vuesiehtimmieh jeatjah unnebelåhkoegïeledajvijste vuesiehtieh ihke hijven orreme gïelese gosse mubpieh aaj dam lierieh jïh dam nuhtjieh.
Jeenemesh saemieh Trøndelageste jih Hedemarkeste lin meatan dennie kovmiteesne.
Pihtesaemien byjreske daenbiejjien lea joekoen jarnges tjïeltine saltdal, Beiarne jïh bielieh Bodø:ste jïh Fauske:ste.
Sjïehtedamme lohkehtimmie
Finnmaarhkekommisjovnen joekehts barkoeh leah jïjtse mieriedimmesne struvrehtamme.
Namhtah meatan årrodh faagebiejjesne jïh ræhpas gaajhkesidie.
Saemiedigkieraerie raerieh sæjhta saemiedigkiebïevnesasse arealen jïh byjresen bïjre.
Mijjieh stuvremem tjïeltijste gööktine juekebe:
Våhkoen 26: raerietjåanghkoe i Karasjohkesne
Jis gyhtjelassh barkoen bïjre åtnah, bïeljelh:
Ij lij dihte luste, vienhtem buerebe jis jeatja saemien maanah aaj desnie.
Daate gaavnoe lea guhkede linjeste, jïh ij leah håvhtadamme bigkemistie, prosjekten åvtehke Kjersti Schanche jeahta.
Gellie aath mah hijven ussjede jis joe lea hujnies:
Tittel: EN-n gaskanaasjovnen gïelejaepie 2008. Guktie lea gïeletsiehkie?
Gosse Saemiedigkie lea tjåanghkenamme tjirkijh sijjiem vaeltieh veeljemegievliej nummereöörnegen mietie
 Åtnoe saemien gïeleste
Lissine dovne digitaale baakoegærjah jïh interaktijve saemienkuvsjh, jïh noerhtesaemien maasjinejarkoestimmiedïenesje nöörjengïelese.
TLV jïh FASS webbesijjieh utnieh gusnie maahta vuejnedh jis daalhkesem lea subvensjovneradamme jallh ij leah.
Gosse stoerretjåanghkoe lea nænnoestamme sïevem bïejedh, ij gåaredh orre raeriestimmieh aamhtesasse buektedh.
• Sijjieh evtiedidh gusnie dovne fryöjstehke årrodh jïh orrejidh
Geerestahkh: Geerestahkh gelkieh årrodh 1.
Miesetje Mavve akten jueskies jïh bïegkes gïjrebiejjien vaerien bïevlesne sööhpedi.
Sijjienommelaake faamoem åtna abpe saemien gïeledajvesne.
Sjyötehke vuesiehtimmieh jïh / jallh momenth åtna
Juktie saemien gïele edtja tjïrkedh goh jielije kultuvreguadteme gïelem lea daerpies saemien vååjnesasse sjædta byjjes tjiehtjelisnie.
- Doh vïjhte vaeljehke sïelth sijhtieh guvhkiehtæjjine sjïdtedh jeatjah saemien sïeltide, mah edtjieh geajnoem vuesiehtidh goh entreprenöörh mah lahkoem darjoeh.
Saivomuotka lea gåatomedajve båatsoesijtide Troms gåatomedajveste.
maahta dovne njaalmeldh jïh tjaaleldh hijvenlaakan govlesadtedh
Dïedtije: Saemiedigkie Tïjjeperspektijve: 2009
Dïedte saemien gïelen åvteste leah joekehts dejtie tjïeltide mah leah saemien gïelen reeremedajven sisnjelen jallh ålkolen.
Mari Boine – Alta 2013 / Áltá 2013 / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Mubpieh råakedh mah leah plearoeh tsiehkesne, jïjtsh dååjrehtimmiej bïjre soptsestidh jïh mubpiej dååjrehtimmiej bïjre govledh lea vihkeles gellide lïhke fuelhkide.
Akte fåantoe mannasinie saemien ij reeremisnie åtnasovvh lea dannasinie barkijh mah saemiestieh eah dam saemien faageterminologijem utnieh, jïh haarjanimmiem fååtesieh saemien barkosne nåhtadidh.
Mohte jis goebperh åtna jallh daamhtaj goebpereinfeksjovnem åådtje jïh tsåvhnoen jaabnan bïssede dellie kaanne buarene jis ij dan jaabnan bïssedh.
Desnie maahtah goltelidh, maam Jupmele jeahta. Dutnjien soptseste.
Dah orre njoelkedassh tsihkestahtin sjïere laavenjostoelatjkoeh dorjesovvin gaajhki tjïeltigujmie jïh fylhkentjïeltigujmie reeremedajvesne.
Åtnoe digitaale vierhtijste nuepiem vadta eengelskegïelen tjaalegh dååjredh rïektes tsiehkine, amma iemie, ij-sjïehtedamme tsiehkieh.
Saemiedigkie jïh Saemieraerie såemies gaskenasjovnale aamhtesesuerkine laavenjostoeh, jïh ånnetji joekehts råållah utnieh, mah jeenjemasth sinsitniem dåarjelieh.
Tjoeverimh voenese vaedtsedh, almetjigujmie soptsestalledh jih nimhtie tjøønghkimh vijhte, govhte guhth lin meatan golme biejjieh.
Sjïere beapmoeh maanide
Edtja mujhtedh ij naan reaktam utnieh jeatjide nåakelaakan gïetedidh jïh reaktam åtna årrodh dam maam sæjhta årrodh.
EN. ’ n generalekrirrien presidente, Ambassadööre Nassir Abdulaziz Al-Nassar (Qatar), lea sjæjsjalamme birredh Saemiedigkien gaskenasjovnale tjïrkijem John B. Henriksen, jïh Mexicon EN-ambassadöörem Luis Alfonso de Alba, rååresjimmieh sov åvteste tjïrrehtidh EN. ’ n lïhtsegestaatigujmie jïh aalkoealmetjigujmie, juktie EN. ’ n veartenekonferansem aalkoealmetji bïjre tjïrrehtidh.
Saemiedigkieraerie
soptsesh, tjihtesh, prievieh jïh aamhtese-provsa teeksth tjaeledh
Tjuara learoehkidie haestedh matematihkine barkedh tjaaleldh, njaalmeldh jïh digitaalelaakan.
Bïevnesh saemien gïeli bïjre
Maahta sov dåakterem seamadamme gåessie jïh guktie galka illeldahkem pryövenasseste åadtjodh.
Saemiedigkie edtja saemiej politihkeles sijjiem veaksahbåbpoe darjodh jïh saemiej iedtjh skreejredh Nöörjesne jïh sjïehteladtedh guktie saemieh maehtieh sov gïelem, sov kultuvrem jïh sov siebriedahkejieledem gorredidh jïh evtiedidh.
Saemiedigkie barkoem goerehtallemelaakine eadtjoste, aerpievuekien saemien dajvine Finnmaarhken ålkolen.
Taaleraajroe jïh taalesïeve
Jïh aaj dåvvoden råajvarimmide klijmajarkelimmiej vööste, goh jïjnje bigkeme aalkoealmetji dajvine orrestimmeles energijeste, goh tjaetsiefaamoe jïh biegkefaamoe, mah dåeriesmoerh vedtieh aerpievuekien almetji jieliemidie goh gööleme, bivteme jïh båatsoe.
Gïrsebiejije
Daan biejjien gellie aktöörh ovmessie laavenjassh jïh dïedtesuerkieh utnieh saemien gïelen sisnjelen, men ij guhte dïedtem utnieh dejtie ovmessie gïeleråajvarimmide iktedidh.
Daate åesiesleakadimmie ojhte unnebe sjïdteme, jïh jïjnjh saemien tjïelth aktem sjïdtedimmiem utnieh guessiejielieminie, goh Raavrevijhke, Láhppie (Loppa), Unjárga (Nesseby), Hábmer (Hamarøy), Snåase jïh jienebh.
Meedija
Tjïelkestimmien åejvieaamhtese lea gïehtjedidh identitete, jïjtjeboejhkehtse jïh jïjtjetjåånehtimmie daejnie teekstine.
Aerpievuekien daajroe
mah aajnealmetjem lea paarte jallh sijjieladtje
Daate barkoe fïnkese jïh jeenemasth dle reerenassen væljoe mij stuvrie man varke barkoe åvtese jåhta.
Juktie dam seamma goerkesem utnedh, dle vihkeles såemies dïejvesh tjïelkestidh mah sijhtieh vihkeles årrodh bïevnesisnie.
PRM: Semadamme gelliej tsiehkiej bïjre båatsoelaakesne
Aktene guektiengïeleldh siebriedahkesne gusnie dïhte akte gïele lea akte håvhtadihks unnebelåhkoegïele, dle akte sjïere haesteme aaj dejtie mah jienebelåhkoegïelem soptsestieh, viehkiehtidh guktie unnebelåhkoegïele maahta åtnasovvedh dan jïjnjem goh gåarede.
Arktiske dajve veartenekonferansese aalkoealmetji bïjre ryöjrede / Áltá 2013 / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Vaenebh barkoesijjieh
Dellie kandidaate aktem steemmam åådtje.
Åålmegestaarne-barkoe
Låammegærjetje lea joekoen sjïehtesjamme noeride, jïh dutnjien baakoeh jïh raajesh vadta mejtie maahtah nuhtjedh skuvlesne, hïejmesne, voelpigujmie ektine, eatnamisnie jïh feestesne.
Mijjieh faalebe:
Veeljh dej veajkoej muvhth sæjroeh mejtie learoehkinie ektine vuartesjh. Daate byöroe sæjroeh sisveginie årrodh mah leah learohken lïhkemes evtiedimmiesovnen sisnjelen.
Vaarjelimmiemieriedimmieh dejtie ovmessie nasjovnaalepaarhkide leah daesnie.
Saemiedigkie aaj nuepiem åtna jïjtsh aamhtesh bæjjese vaeltedh.
Evtiedimmie njaalmeldh tjiehpiesvoetijste eatnemefaagesne lea maehtedh goltelidh jïh soptsestidh dååjresi jïh vïhtesjimmiej bïjre, jïh ahkedh vielie gïerve aamhtesh åehpiedehtedh jïh digkiedidh.
Viehkieabparaate tjuara væjkalåbpoe sjïdtedh gihtjedh mejtie nyjsenæjjah vædtsoesvoetem dååjroeh, jïh doestedh dan geerve aamhtesen bïjre soptsestidh.
Daah sïelth edtjieh hijven ektiedahkoem buektedh gründeri, sïelti jïh FoU-byjresi gaskem, jïh gründeresïeltide åvtese viehkiehtidh mah leah byjresidie viedteldihkie.
Kultuvrejielemh lea akte dejstie laanten murredsommes jïh verkemes sjïdtije jieliemijstie.
- Akte stoerre dåeriesmoere gosse neavroesentraalh eah guarkah gosse saemiestæjjah ringkijh neavroesentraalide ringkieh, jallh neavroesentraalh eah saemien sijjienommh reaktoe guarkah guktie dah jamhkelæjjide båajhtoeh adressese seedtieh.
(Nåhtedh gihtjemebaakojde – gie, maam, gusnie, guktie … naemhtie lieph jaavoe jïh ijje goh vaestiedassh.)
Teatere akte tjeahpoehammoe mij tjiehpiedæjjah fasselde jieniebistie sjangerijstie. Dorjehtæjjah, daanhtsojh, dramatihkerh, hammoedæjjah, musihkerh, scenehammoedæjjah jïh jïjnjh jeatjebh.
ACT-ektiedimmie abpe veartanisnie gååvnese.
pryøveboelhkesne (2004-2008), dle jienebh åålmegh saemien dajvine dåarjoem jaahkoeøøhpehtimmieprosjektide åadtjoejin, mah leavloem bïejin disse mij lij saemien. Daate nuepieh
Tjirkijh Saemiedigkien håalomestovleste håaloeh.
Destie vielie SDJ-dajvesne goh jeatjah dajvine?
Utnijh saemien kultuvremojhtesijstie jïh – byjresistie.
Vielie bïevnesh: Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén, 908 39 663
Tjarke barkoen tjïrrh, jïh gosse aktem gierkiem dan måbpan bïejebe, dle veartene åvtese jåhta.
Dïhte guhkiem vaasa, jïh dejtie viesjies ryöknijidie varke gåarede båajhtode ryöknedh.
b. R-aerielïhtsege Ann-Mari Thomassen lea madtjeles ihke Saemiedigkie aktem budsjedtem nænnoestamme mij sæjhta saemien siebriedahkem lutnjedh båetijen aajkan.
miljovnh daalh dan reeformese vadteme, mij edtja jaepien 2010
Nasaretesne byjjeni.
Mearan mååhtedimmiem gïetede dellie moenehtse gïehtjede guktie mååhtedimmie konvensjovnen ulmiem jaksa dan 2. aartigkelen mietie.
Daan jaepien sïjhtebe saemien maanide jïh noeride haestedh meatan årrodh kampanjesne.
Muvhth tjïelth reeremedajven sisnjelen leah nænnoestamme lïerehtimmie saemien gïelesne edtja obligatovreles årrodh gaajhkide learoehkidie tjïeltesne.
Tjïelth gusnie vaenebe enn
Daanen uvte göökte luhkieh, akte vijhte jïh golme kråvnah.
byjjesfaamojde edtjieh aaj raeriestimmiej -
Tjïelte nænnoste syökedh meatan sjïdtedh.
Byjjes vaaksjome
Saemiedigkien Noerpolitihkeles Moenehtse (daaroen SUPU) lea gåassoehtæjjah konferansese, jïh sæjhta tjelmide bïejedh haestiemidie aarkebiejjien rasismen bïjre, guktie maahta rasismem jïh konsekvenside minngielisnie gïetedidh.
Jeatjah learohkh maehtieh aaj gåetiem nåhtadidh gosse saemien aamhtesigujmie berkieh.
galhkuvem tjaeledh
Saemiedigkieraerie edtja aktem bïevnesem buektedh raeriestimmiejgujmie politihkese Saemiedigkien gaskenasjovnaale barkoen bïjre.
Tromsø roestegåetien akte barkije gie saemeste, mearan tjïjhtje saemienkuvsjesne daelie.
Joekede tjirkijesijjide dejtie læstojde mah dejtie stööremes kvotientide utnieh.
Gaavnh subjektem.
Govlehtallije Saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen, tell., +47 900 57 123
Aktem laakeviedteldihkie reaktam saemien lïerehtæmman maanagïertesne sæjhta / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Dïhte sjæjsjalimmie aktem tjåenghkies reerenassekvartaalem tjåadtjoehtidh lea juvnehtamme jearsoesvoeten gaavhtan.
Barkoe gaavnoes goh goevteseåvtehke Kultuvresne jïh saemien gielesne Raarvihken tjïeltesne.
damtijidh, nuhtjedh jïh speejjelesymmetrijen bïjre soptsestidh praktihkeles tsiehkine
Learohke jih lohkehtæjja
Dejtie
Artisten honoraarekrïevenassh edtjieh latjkosne tjåadtjodh.
 Eejhtegidie skreejredh saemien hïejmegïeline veeljedh
Saemiedigkie ij jïjtse dotkeminie gïehtelh, men vuajna dïhte daajroe maam dotkeme vadta lea vihkeles dovne saemien siebriedahkesne jïh ålkolen.
Lïerehtimmieulmieh leah barre akte vuekie guktie buektiehtidh maahtoeulmide jaksedh.
Destie båata saemien gïelejarngh, tjïelth jïh jeatjah gïelevoengine edtjieh lihkes ektiebarkedh.
Jeesuse mijjem ööhpehti gijhteles årrodh jïh aavoedidh gosse voelpigujmie ektesne libie, guktie Jeesuse aavoedi altese voelpigujmie.
Jeatjah saemien iedtjeladtjh jïh voenges siebriedahken reakta råajvarimmiej bïjre govlelgidh, mah ryöktesth dejtie gïetiedieh, eah leah meatan vaalteme laaken nænnoestimmine.
Dejnie healsoevååksjeminie maahta njammacanceretumörem aajhtsedh åvteli dam damta jallh åvteli maahta dam njammesne damtedh.
aerviedimmiem darjodh jïh taalh gaavnedh viehkine åejjieryöknemistie, ryöknemematerijelleste jïh tjaaleldh notaatijste, aerviedimmieryöknemem darjodh jïh vaestiedassh vuarjasjidh
Dan mænngan journalist-skuvlem ohtsim.
Åejviesuerkie kultuvre jïh hammoedimmie aktem bijjemes perspektijvem vedtieh faagese matematihke.
Ovlæhkose båata.
Böörede jeenjesh meatan årrodh
Saemiedigkieraerie lea aadtjegh gaajhkh learoevierhtieohtsemh gïetedamme mah leah båateme jaapan 2012.
Raeriestimmesne dle akte unnebelåhkoe raereste, akte jielemefoente byöroe tseegkesovvedh mij lea 5 mrd. kråvnah stoerre, dejtie voenges siebriedahkide mah petroleumdarjoemistie Lofotesne jïh Vesterålesne gïetesuvvieh, gosse åådtje petroeleumdarjomigujmie nïerhkedh daennie dajvesne.
Moenehtsh
Lohkh jienebh
Klijma jïh byjrese
Guktie bertemh gååvnesieh mah maahtoem utnieh saemien gïelesne jïh siebriedahkeaamhtesisnie
Viehkie edtja dov maanan
nasjovnelle unnebe-låhkoegïelide.
Inger Eline Eira Buljo
Lohkh gaajhkh låhkoeh dov voenges plaereste evteben våhkoste.
Gærhkoen jaahkoe jïh guktie lohkehtin dan teologiske reflektjovnen tjïrrh soptsestin mij dïhte jaahkoe jïh byjhkesjimmie.
Stoerredigkien bïevneseroene: Akersgata / Prinsens gate 26.
Mohte jis maana galma, mij maahta darjodh gosse vaejlie bæjjene, maahta gaptjesem dïsse bïejedh jïh voejhkele lyjhkedelaakan darjodh.
Saemiedigkie aktem jïjtse lissiereektehtsem sïjse seedteme CERD:se, jïh sæjhta stïeresne årrodh Genevesne juktie jïjtse soptsestimmieh utnedh EN:n Sïerredimmiemoenehtsinie, jïh tjåanghkoeh utnedh jeatjah åårganigujmie mah aalkoealmetji reaktajgujmie berkieh.
Kampanjen sjïekenisnie Manifeeste irhkemen vööste Saemiedigkie heesti saemien maanah jïh noerh meatan årrodh aktene plakaategaahtjemisnie.
– Mijjen gïelh leah mijjen vihkielommes identiteetevæhtaj gaskem jïh vihkeles kultuvreguedtije.
Darjoeh amma væhtide laavenjostosne learohkigujmie.
Gaahpode hoksem laantesne veeljedh (ca. 2 sidor)
Maahta mahte vååjnedh goh nöörjen åejvieladtjh bovtsem nuhtjieh juktie gaajhkide juvride bïepmehtidh.
Gosse soptsestalledh jeatjah vuekiejgujmie, gosse håaloemisnie jïh gyrhkesjimmesne Svïenske gærhkoe sov jaahkoem evtede buerkeste.
Båetijen aejkien dajve-jïh byjresepolitihke Saepmesne / Areale / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Jeanatjommes tuhtjieh dah dan jïjnjh vertedh mohte kaanne ij leah dan jïjnjh.
Learohkh leah daesnie, laaken mietie, buerkiestamme goh maanah almetjijstie mah maehtieh jïjtjemse tjaeledh Saemiedigkien veeljemelåhkose.
Åvtetje maahtoeh Learohkh joe maehtieh sïejhme fïerhtenbeajjetje baakoeh saemiengïelesne, jïh aaj maehtieh beapmoej bïjre soptsestalledh.
Tjåanghkoeåvtehke maahta raeriestidh håalometïjjem gaertjiedidh sïejhmelaakan.
Konvensjovneraeriestimmie jååhkesje mijjen reaktam jïjtje nænnoestidh, jïh ulmine åtna ektiedahkoe mijjen gaskemsh goh akte almetje, edtja aelhkebe sjïdtedh laanteraasti dåaresth.
Festivaalh dåarjoehtidh mah saemien kultuvrem våajnoes jïh daajroes darjoeh, jïh saemien kultuvrem evtiedieh
Dah reaktah leah diss-vielie:
Dennie aktene bielesne baakoe saemiengïelesne tjaalasåvva jïh dennie mubpene nöörjengïelesne.
Saemiedigkie ij leah reeremeåejvieladtje eatnemegellievoetelaaken mietie, men govlehtimmie-instanse jïh konsultasjovneguejmie staateles byjresevaarjelimmien åejvieladtjigujmie, dejtie sjæjsjalimmide jïh råajvarimmide mah maehtieh saemien iedtjh tsevtsedh.
Båatsoeburriejreereme
Vijriesåbpoe bæjjese bigkedh jïh öörnedimmiem målsodh saemien kultuvreinstitusjovnijste
Ålkine, stoerredållen bealesne ca.. 1960, Albert Jåma gårroe-bealesne.
Njaalmeldh eksamene gietskene dorjesåvva jïh sensureradamme sjædta.
Mohte yoghurt maahta darjodh guktie jueskebe damtedh jïh dan gaavhtan hijven goepemen vööste.
Goh båatsoe, gööleme, vijreme, möörjeme jïh jeatjah nuhteme.
Mijjieh jïjnjh iedtjije histovrijh gåetiej bïjre govleme.
Evalueradimmiereektehtse vuesehte strategije lea hijven orreme, jïh vielie goh 200 tjïelth leah syökeme jïh gïeletjïeltine orreme prosjekteboelhken.
http://divvun.no/no/index.htm
Tjåanghkoen aamhtese lea aktem saemien neavroebievnemedïenesjem tseegkedh.
Fremskrittskrirrie jïh Åelkies tuhtjieh ij leah daerpies aktine daltesinie staaten jïh tjïelti gaskem.
Naemhtie dorje
Lïerh: Gærhkoe
Laake nasjovnelle unnebelåhkoej bïjre
Maahta ånnetji aelhkebe dellie.
Lohkh jienebh
desnie nännoestamme sjidtieh mej aajnealmetji
Råajvarimmie 69 Bïevnesh saemiengïelesne noeride
Jïjnjh learohkh soermide nuhtjieh gosse ryökneminie, mij lea akte hijven strategije noere aaltarisnie.
Saemiedigkie sæjhta:
Bijjemes dïedte gaajhki aamhtesesuerkiej åvteste
Aaj vuarjasjamme reeknehlåhkoetjaeleme jïh doekemevihtiestimmie stoerre vaanoeh utnieh.
Daate sæjhta jiehtedh kvaliteete skuvlesne hov læssene jis jienebh lohkehtæjjah seehtesuvvieh.
Moenehtsen raeriestimmie lissiehtamme åtnoen bïjre saemien gïeleste sæjhta vielie toelhkestimmiem tsïhkestehtedh, mij rïektesisnie sæjhta jiehtedh hijven vuekieh tjuerieh evtiesovvedh maajhtoelhkestæmman.
Learohkh maehtieh dovne njaalmeldh eksamenem saemien 1 åadtjodh. Njaalmeldh eksamenem byjreskisnie dorje jïh vierhtede.
Jis vielie bïevnesh sïjhth, Saemiedigkieraerie Vibeke Larsen, 941 30 116
Nöörjesne jïh Sveerjesne utnebe noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemien.
motovrefeeleme miehtjedajvesne galka eatnemen klyøhkemen mietie sjiehtesjidh
I Getsemane
Learohke …
Maanaj jïh noeri tjïelteståvroe Dovne nøørjen laakine jïh EN.
lyjhkedskreeki jïh dåarjelekreeki bïjre
Jå1 mænngan
Daesnie akte raeriestimmie lïerehtimmiedarjomigujmie, gusnie maajhööhpehtimmiem jïh interaktijve lïerehtimmiesijjiem aktene:
Reerenasse aktem vijrebe evtiedimmiem daehtie programmeste dåårje 170 000 kråvnajgujmie.
Saemiedigkieraerie prioriterede dåarjoem gïeleråajvarimmide vedtedh åarjel-, julev- jïh markasaemien dajvine, men jienebh ohtsemh ohtsele daejstie dajvijste.
Reaktah / Sjïeke / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
- Guktie daate nomme jeahtasåvva jïh tjaalasåvva ?
Sijjienommh
Orre medisijnen vuarjasjimmie
Saemiedigkieraerie tjåanghkan 600 000 kråvnah dåarjojne vadta göökte åarjelsaemien gïeleprosjektide.
Saemiedigkie
Stipendi stoeredahke:
dam sïejhme njaalmeldh möönsterem utnieh (göökteluhkie akte, göökteluhkie göökte, njieljieluhkie akte njieljieluhkie göökte jnv) men aktem jïjtse logiske struktuvrem utnieh.
Eksamene abpe faagem feerhmie (90 tæjmoeh).
Goevtesen akte gamte ektiedimmie jeatjah departementi jïh byøgkeles åejvieladtji vøøste ovmessie daltesinie, juktie gorredidh dah saemiepolitihkeles jïh unnebelåhkoepolitihkeles ulmieh gorresuvvieh gosse edtja politihkem jïh råajvarimmieh hammoedidh jïh dejtie aalka.
Aalkoealmetji reakta meatan årrodh jïh staaten dïedte konsultasjovnh tjïrrehtidh leah vihkeles maadthprinsihph ILO-169’sne, jïh aaj meatan jieniebinie artihkelinie konvensjovnesne.
/ Krirrieh/Veeljemebarkijh / Kampanjeside / Veeljeme jïh veeljemelåhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Seehteme sjugniehtåvva akten juvnehtimmien mietie saemiedigkieraereste.
Politihkere gïen diedte
Gaajhkh bïevnesh patientejournalisnie lea sekretesselaaken nuelesne.
Jïjnjesh tuhtjieh gosse saemien musigkem utnieh gosse gyrhkesjimmieh, dellie saemien kultuvre jïh jaahkoe ektievoetem gærhkosne eevtjijægan.
Gosse dåarjoem vadta skåårvemidie vïnhtsine, bueriedimmieh voenges dåastovesijjijste, jïh dorjeseevtiedimmine viehkiehtidh marijne jielemen sisnjelen, maahta buerebelaakan viehkiehtidh monnehke göölemebyjresh tjåadtjoehtidh jïh veaksahkåbpoe darjodh, saemien mearoegaedtie- jïh fjovlesiebriedahkine.
- Mijjieh joekoen geerjene ihke göökte dan åajvoeh artisth goh Mari Boine jïh Nive Nielsen leah jeahteme dah sijhtieh daam, aalkoealmetjidie, vihkeles konferansem orrijidh.
Laake edtja viehkiehtidh båatsoedajvide saemien båatsoedajvesne gorredidh goh båatsoen vihkielommes vierhtievåarome.
Voestes sïlle geajnosne lea daejtie dajvide åadtjodh Nöörjen raeriestimmesne vearteneaerpielæstose (tentatijve læstoe).
Lokaliseradimmie: Åarjelhsaemien Teatere lea lokaliseradamme Nordlaanten Teaterinie ektine, Måehvesne jïh gåetieleejjemem dejtie maaksa.
Mah strategijh Jåvva nuhtjie ?
- Manne joekoen ååntjestallem, jïh tuhtjem joekoen hijven, daate barkoe daelie dorjesåvva aktene lïhke govlesadtemisnie saemien siebriejgujmie jïh duedtiejielieminie abpe Saepmesne, daate sæjhta jiehtedh saemijste nöörjen, sveerjen, såevmien jïh russlaanten bielesne Muotka jeahta.
4,6 millijovnh kråvnah lea vadtasovveme goh dåarjoe saemien maanagiertide jïh stipendide learoehkidie mah saemien luhkieh jåarhkeskuvlesne.
Eengelske gïele akte veartenegïele.
GULLIEGÏELE – Noerhtelaanti saemien gïelebaalhka vadtasåvva tjaktjen 2014
Raavrevijhke lea Jåman hïejmetjïelte.
Gïellatekno Tromsøn Universiteetesne lea dåarjoem åådtjeme Orrestehteme-, reereme- jïh gærhkoedepartemeenteste juktie baakoelæstoeh reeremeteermigujmie evtiedidh noerhtesaemien, julevsaemien jïh åarjelsaemien gïelesne.
Maajhööhpehtimmie jïh viesehtimmie leah akte alternatijve lïerehtimmievuekie maam edtja ajve nåhtadidh dej veajkoej gosse ij maehtieh sïejhme lïerehtimmiem vedtedh.
Daate lea mieriesertiestimmieh mejtie Saemiedigkie staateste åådtje fïerhten jaepien.
Dihte vuesehte gaajhkesh dovnesh seamma vierhtiegisnie.
Guktie lea daan biejjien, dle voernges åejvieladtjh eah dåhkesjh aktem ållesth gïelepolitihkem saemien gïelese buektiehtidh.
Maana-, noere- jïh fuelhkiepolitihke
Dïhte sjädta mijjieh edtjebe bïevnesedarjomidie öörnedh jih aaj tjïeltide jih unnebelåhkojde dåarjedidh sijjen barkosne ektiedimmiem tseegkedh tjïeltedaltesisnie.
viertiestidh guktie «dïhte saemienš jïh «dïhte nöörjenš vååjnesasse båetieh tjaaleginie saemien jïh nöörjen lidteratuvreste
Uvtelassen sisvege leah dah åejvietsiehkieh saemie gïelen bïjre:
UNESCO lea EN’i sibrie ööhpehtæmman, vitenskapese, kultuvrese jïh kommunikasjovnese.
Noerhte-Trøøndelagen fylhkentjïelte
Jis ibie daam gorredibie dle saemien maanaj jïh noerh maehtieh dejtie sjïdtedh mah mïrhtoem læjjadieh.
vuarjasjimmien bïjre lïerehtæmman ? Vuarjasjimmie lïerehtæmman daesnie www.udir.no/vfl
Tjaalasovveme gaskeviermien baaktoe
2.1 Øørneme...
åejvieaamhtesasse dejtie golme vuajnojde soejeksjisnie Gud gir – Vi deler.
Dah ovmessie vuekieh kråahpem tsevtsieh.
Man gellieh lïhtsegh nuerebe goh 17 jaepien båeries:...
Vielie bïevnesh:
Doh bæjhkoehtimmieh lea ovrehte naemhtie joekedamme daelie: medtie 10 tihtelh 1600-låhkoste, 80 tihtelh 100-låhkoste jïh 430 tihtelh 1800-låhkoste.
Daate lea soejkesje-jïh bigkemelaaken mietie.
Learoevierhtieh
Ööhpehtimmiedirektovraate edtja råajvarimmine vijriesåbpoe barkedh 2013.
buerie maadtegh aaj båetije biejjide barkedh
 Maanah mej saemien mubpiengïeline leah funksjovnelle guektiengïeleldh
Gosse goerehteminie dellie garrah bielesne britsesne vealesje.
Naemhtie sjugniehtåvva gosse Jupmele mijjem faamoem vadta sov baakojne, jïh mijjem jaahkosne vaarjele mijjen minngemes tijjese.
Skilkemedahkoeh båatsoedajvine leah tjarke læssanamme dej minngemes luhkiejaepiej.
Stabbursdalen nasjovnaalepaarhkeståvroe
- Gosse orre teermh evtiesuvvieh jïh roehtsem åadtjoeh gïelesne, dellie gåarede aaj jeatjah gïeleråajvarimmieh tjïrrehtidh, goh learoegærjah jïh jeatjah learoevierhtieh darjodh dejnie ovmessie gïeline, nöörjen saemiedigkien presidente Aili Keskitalo jeahta.
Daate tjuara dïhte bijjemes ulmie årrodh dennie barkosne aktine tjåenghkies learoesoejkesjinie.
Åarjel-Nöörje veeljemegievlie: dah tjïelth Møre jïh Romsdal jïh Hedmark:n fylhkine mah eah leah veeljemegievlien 6 mietie, jïh dah fylhkh Sogn jïh Fjordane, Hordaland, Rogaland, Vest-Agder, Aust-Agder, Telemark, Buskerud, Vestfold, Akershus, Østfold, Oppland jïh Oslo.
Saemiedigkie reeremeåejvieladtjine barka kultuvremojhteselaaken jïh soejkesje-jïh bigkemelaaken mietie.
Leenestuvrien stilleme
15 Råajvarimmie 25 Tjeavadimmie bielijste studijelaajkoste...
Nøørjen gïeleste saemien gïelese jarkoestidh
Jaepiedaltese
Voenges håalijh leah bööresovveme juktie fokusem bïejedh voenges areale- jïh byjreseaamhtesidie saemien ïedtjigujmie.
Låhkoe learohkh åarjelsaemien voestesgïeline lea njieljien gïerth jienedamme dah minngemes luhkieakte jaepiej.
Helena Cronséll
Dej sisvege göökte ovmessie hormonh, östrogene jïh gestagene (gulkroppshormone), mah gaskem jeatjebem darjoeh ij naan munnieluajhtemem åadtjoeh jïh dan gaavhtan ij maehtieh nåajsan sjïdtedh.
Voenges reereme stuerebe vaarjelimmiedajvijste jïh nasjonalpaarhkijste lea akte vihkeles bielie daehtiebarkoste, saemiedigkieraerie Thomas Åhrén jeahta.
Dan lissine jiehtese dæjpa g. j. kristeme, pruvreme jïh aejlies maalestahke.
-Edtja rååresjimmieh bielelen illedahkh loetedh viehkine Båatsoegåatomemoenehtsistie mij vihteste gusnie edtja gåatodh, gåessie edtja gåatodh jïh man gellie bovtsh edtja årrodh.
Bïevnesh learoehkidie
Dïhte barkoe aejhteme unnebelåhkoegïelh tjïrkedh jïh gïelemålsomem jarkedh, maehtebe gïeleldh skreejrehtimmiem gåhtjodh.
Politihkere gïen diedte
Lissine dah vïjhte noerhtemes fylhkenålmah jïh Saemiedigkie dåarjoem vadteme regijovnaale jïh voenges råajvarimmide, juktie saemien gïeleevtiedæmman skreejredh.
Reektestimmie edtja akte våarome årrodh akten dahkoesoejkesjasse mïrrestallemasse, jïh edtja råajvarimmide sjïehtesjidh Saemiedigkien fïerhten jaepien budsjedtine.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Tjïelti lea reakta nommh nænnoestidh, gaskem jeatjah byögkeles påastesijjide, tjåahkesijjide, gaatide jïh byögkeles gåetide.
Laila Nystad
‐ digkiedimmiem.
1. Luvlien
raarestalledh guktie ektiedidh öörnedh dejtie
Fuelhkieraeriestimmien barkijh sjeavodhvoetedïedten nuelesne berkieh jïh eah gænnah maam tjaelieh.
Dah kreajnoehtieh mij gærhkoen jaahkoe jïh jaahkoem buerkiestieh.
Datne aamhtesen bïjre eensilaakan soptseste.
Aamhtese daennie sesjovnesne lea noerh, jïjtjeirhkeme jïh aemielueseme.
4) Gärhkoetjåahkoe
Daltese
Lahtese slïerkevoete leah gaajhke måedtie sexuale slïerkevoeth, rantan noerhkedh negkedh, dovne meadtahtallemh jïh dagkerh gosse moralen vuestie gevsiedieh.
Daamhtaj göökte röntgenedåakterh dejtie mammografijeguvvide vuartasjieh.
Fïerhten jaepien Saemiedigkie akten jielemelatjkoen bïjre duedtiejieliemasse rååresje.
Tjiehpiedæjjakonferanse mij öörnesovvi tjaktjen 2012 lij joekoen hijven, jïh byöroe aktem tjiehpiedæjjakonferansem öörnedidh fïerhten mubpien jaepien.
Giejdie dåehkide gielem vedtedh maahtah siejmetji gärhkoetjåangkoen tjirrh daejredh. Lästoeh aaj daesnie gååvnesh www.svenskakyrkan.se
Govloes stråarkan, mohte varki gåerede jïh ij dan jïjnjh damth.
7) Nasjonalpaarhkeståvroe Stabbursdalen nasjonalpaarhkese
Jienebh industrijebyjresh jïh suerkieh eah dan stoerre jarkelimmieh konjunktuvresne tööllh.
Læjhkan lohkehtæjja tjuara daejredh mejtie learohkh guarkah mij jeahtasåvva.
Goerehtæjja
mah krievieh almetje måjhta.
Jeenebe bïevnesh veeljemeöörnegen bïjre daesnie gaavnh.
Daerpies lea øvtiedimmiesoptsestallemem learohken, lohkehtæjjan jih eejhtegi gaskems eensi-laakan soejkesjidh.
Goerehtimmiereakta bööremes prijoriteetine aaj akte krieveme jis edtja evtiedimmiereaktam åadtjodh.
Dastegh gærja lea orrestamme 10 aejkieh, jallh naaken gærjam vuertieminie, ih sïjhth svaalhtesem åadtjodh gusnie tjåådtje Forny.
DAARPESJIBIE FYLHKENTJÏELTEM
Velkommen ! !
Tjaaleldh govlesadteme
Dej kultuvremojhtesi bïjre mah leah vaahresne, edtja aktem jearsoesvoeteraastem utnedh juktie skaarah heerredidh.
Mineraalelaaken § 58 aktem sïiere njolkedassem åtna gusnie tjåådtje departemente mieriedimmien mietie, maahta aktem jollebe dajveaajhteremaaksoem nænnoestidh, juktie mineraalh evtiedidh mej åvteste staate veanhta satne aajhterereaktam åtna Finnmaarhkeneeken dajvesne.
Men akte haesteme aajmene åvtelen maahta dejtie histovrijes daeveridie bååstede sertedh.
jis im guarkah dellie gihtjedh
Dah staateles, tjïelten jïh fylhkentjïelten instansh edtjieh bïhkedasside nåhtadidh, jïh aaj Finnmaarhkeneeke, gosse edtjieh vuarjasjidh guktie saemien kultuvrese, båatsose, miehtjiesåtnose, jieliemasse jïh siebriedahkese sjædta.
goerehtidh jïh digkiedidh guktie jïjtje maahta meatan årrodh dam politihkeles systeemem tsevtsedh, viehkine ovmessie tsevtsemekanaalh nuhtjedh
Jienebh jïh jienebh saemieh orrijieh jallh bæjjanieh staarine jïh søøkesbigkeme sijjine.
Jaabnan cellepryövenassevååksjemen lissine byöroe åålegh dan gaavhtan hoksem ohtsedidh jis bertedh gosse boetjedh, jis gellien aejkien bertedh gujnelemmiej gaskem, jallh aalka bertedh dan mænngan gujnelemmie orriji.
Jis dov jeatjah gyhtjelassh veeljemekåarhten bïjre, govlehtallh Saemiedigkine.
Jis pryövenassesne cellejeatjahtehtemh
Vuesieh gaajkesh saakh
Dïhte dan åvteste dah viesjies learohkh daamtaj maehtieh sæjloesåbpoe sjïdtedh goh dah veaksehke learohkh.
Saemiedigkie lea lahtestimmine båateme raeriestimmide byögkeles salkehtimmine göökth, govlehtimmieraeriestæmman Reerenasseste ikth, jïh laakeraeriestæmman Reerenasseste gulmh.
Såevmien - meänkielin – jïh saemien gïele aarhskuvledarjoemisnie jïh voereshoksesne.
Gïelem utnedh
Saemien heamtuvrh jïh aalkoealmetji heamtuvrh
§ 14 Faagemoenehtsi barkoe
Daltese 10
Saemiedigkie lea gellie dajvh gaavneme gusnie akte bigkeme maahta skaaroehtidh jallh irhkedh kultuvremojhtesidie.
Aaj sån nuekie bïeljelimmiesysteemem juhtiehtidh ajve daelvege, gosse stööremes vaahra plåavhkesimmieh sjugniehtuvvieh.
- sjïehteladtedh ihke lohkehtæjjah learohkh dåarjelieh tjoeperdimmieraasten nelnie jïh nuelesne
Våhkoe 47: gålkoen 21. - 25. b., moenehtsetjåanghkoeh (måanta – bearjadahke)
Bihkedimmie: Daabloe jåhta aalkovistie galhkemasse.
Presidente Aili Keskitalo jïh parlamentarihkeles åvtehke Barkijekrirrien Saemiedigkiedåehkesne Vibeke Larsen leah stïeresne åejviesuerkiebielesne mij lea goeven 7. jïh 8.b.
Dïhte laakese tjaaleme dïhte lea skuvlen dïedte öörnedh guktie ij oktegh skuvlesne irhkesovvedh.
Reerenasse raereste dåarjodh 220 millijovnh kråvnah jaapan 2012 juktie IKT-øørnegh orrestehtedh NAV.
Mænngan Maajhjaevresne voenen skuvlesne veedtsi.
Govlesadtemesijjien åvtehke lea fylhkenraerije Annikken Kjær Haraldsen jïh desnie aaj tjïrkijh daejstie meatan
Aavodem åerjielasse vuelkedh 
Fasseldimmie lea mahte guektiengïerth sjïdteme jïh akte stuerebe lissiehtimmie goh jeatjah gaavhtan laantebielesne jïh Nöörjesne, Telemarhkedotkemen reektehtse vuesehte.
Ektesne dajvem nuhtjedh jeahta mååhtedimmiem tjaeledh båatsoesïjten jïh saemiensïjten gaskem nimhtie guktie konvensjovnen 7. artigkelen mietie.
saemiedigkie dåarjoeh saemien maanajgïertide vadta mej leah njoelkedassij mietie jeahta maanajgïerte saemien gïelem jïh kultuvrem bigkie.
Faageles analyjsedåehkie saemien statistihkese lea akte jïjtjeraarehke faagedåehkie mij lahtestamme saemien statistihkem redigerede jïh bæjhkohte fïerhten jaepien.
Sæjjasadtjh:
Kultuvre- jïh gïelesjiehtesjamme jealaskimmiefaaleldahkh maanide jïh geerve almetjidie byøroeh bigkesovvedh.
10 Råajvarimmie 8 Bïevnesh minngebe ööhpehtimmie- jïh barkoenuepiej bïjre noeride ussjedamme...
Barkoe lïhtsigujmie
Loedtehkh buerebe gajhkemem jïh lissiehtamme kvaliteetem vadta gejhkieguelide.
Mijjieh vaajtelibie elektronihke syøkemem seedth dan tjïelten hïejmesæjroen tjirrh.
Båetijen aejkien dajve-jïh byjresepolitihke Saepmesne
Vielie barkoe - Learohke guvviem vaalta sijjeste, aktem guvviem destie gaavna jallh sijjiem guvvede.
Konvensjovnen ulmie lea rïjhki gaskem ektiebarkoem eevtjedh jïh evtiemdidh, båatsoesijti jïh saemiensijti gaskem jïh båatsoeburriej gaskem dovne guktie gåatomem utniehtidh gåhkaldahken økologijes, økonomijes jïh kultuvreguedtijes båatsose gåabpaginie rïjhkine.
Datne edtjh maehtedh:
Eevre vihkeles pedagogeles materijelle jïh stååkegaevnieh gååvnesieh maanagiertine aelhkieslaakan.
Soptsese
- Mijjieh sïjhtebe aaj bïjre jarkan mïnnedidh, unnebe tjåanghkoeh hööltedh juktie raerieh åadtjodh dan jeenjesistie goh gåarede, raerielïhtsege Vibeke Larsen minngemosth jeahta.
Juktie maehtedh rïektes darjodh mijjieh akte arktihkeles aalkoealmetje kultuvrelle identiteetine, tjoerebe maam akt vielie krïevedh jïh veanhtadidh goh akte teaterevuesiehtimmie kleenghkes njulhtjemijstie gievrine, aelhkebe daanhtsoe, heerije folklorisme jïh hïejmegååreme gaarenassevaarjoeh.
REAKTAH NÄNNOESTAMME SJIDTIEH DEJTIE NASJOVNELLE UNNEBELÅHKOJDE
Manne dannasinie joekoen geerjene ihke moenehtsen jienebelåhkoe vuartesje daerpies aktine jïjtse daajroestrategijine noerhtene, gusnie joekoen edtja råajvarimmiejgujmie nïerhkedh juktie hööptedh dan jeenjesh jåarhkeööhpehtimmiem orriejieh, jïh aaj voenges jeatjah illedahkh gorredidh dehtie læssanamme jielemedarjoemistie noerhtene, Saemiedigkien mubpie presidente Laila Susanne Vars jeahta.
Seamma guktie, læjhkan edtjieh hiejmh jih skuvlh ekti vøøki barkedh øvtiedimmie-soptsestallemigujmie.
Reeremedajve saemien gïelide / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
- ovmessie såarhts tjaalegh tjaala såemies struktuvrine jïh mah såemiesmearan leah åssjelasse, dåastoejasse jïh meedijumese sjïehtedamme, jïh jïjtse mïelh soptseste, såemies viehkiedïrregh damta jïh nuhtjie
Eatnemem gellievoete, dejnie biologeles jïh geologeles gellievoetine eatnamisnie jïh ekologeles prosessigujmie, gorresuvvieh aktine monnehke åtnojne jïh vaarjelimmine, aaj naemhtie guktie våaromem vadta saemien kultuvrese.
Saemiedigkie aaj dejnie ååntjestalla.
Laavenjostoem nænnoestahta
Jaepien 2013 Saemiedigkie aktine dahkoesoejkesjinie saemien kultuvrejieliemidie barka.
– Dovne jieleme jïh Beapmoevaaksjome sijhtieh dam bööremes raajnesvoetem jïh kvaliteetem utnedh dorjesisnie.
Vigsel
Öörnege voenges nasjovnaalepaarhkeståvroejgujmie, mij tseegkesovvi jaepien 2010, lea akte vuekie Nöörjen aalkoealmetjerïekteles dïedth illedh ihke aalkoealmetjh edtjieh meatan årrodh eatnemevierhtide nuhtjedh, reeredh jïh vaarjelidh sijjen dajvine.
Aelhkies / geerve teeksth joekehts sjaangerine teekstemaahtaldahkem jïh lohkemevuekide evtede.
Muvhth learohkh maehtieh jienebem lïeredh dejstie darjomijstie.
Statistihke læjhkan aaj vuesehte muvhtide jaepide, jïh muvhtide saemien gïelide, dle maajhööhpehtimmie eevre vihkeles orreme ihke saemienlearohkh sijjen gïelelïerehtimmiem åådtjeme.
Saemiedigkien voereseraerie
Daate sæjhta jiehtedh prosjekth mah vihtiestieh, beagkoehtieh jïh daajroem reerieh åvtetïjjen bïjre jïh båetijen aajkan, mejtie saemien kultuvremojhtesh jïh kultuvrebyjresh vuesiehtieh.
Learohkh gelkieh maehtedh fïerhten beajjetje aamhtesi bïjre soptsestidh, vuesiehtimmien gaavtan: Lyjhkedskreeki, dåarjelekreeki, beapmoej, njoetske beapmoej, jurjiehtimmien jïh saemien beapmoej bïjre.
Lissiehtasse tsavtshvierhtieh 2013: Regijovnale evtiedimmievierhtieh: TRD evtiedimmievierhtieh (kap.551 påaste 60) 102.190.000 TRD Interregvierhtieh staateles (kap. 551 påaste 60) 5.490.000 TRD lissiebarkoe jarkelimmie (Meråker, foente) 4.130.000 Laanteburrie- jïh beapmoedepartemeente (RLK-vierhtieh) 1.740.000 FT Fylhkentjïelten evtiedimmievierhtieh 26.770.000 Summe regijovnale evtiedimmievierhtieh 140.320.000
lidteratuvrestipeendh noeride tseegkeme
Juktie væjkele ryöknijh sjïdtedh dle learohkh aktem uvtemesth goerkesem vïjhte prinsihpijste daarpesjieh.
Vïjhte stipendh vadtasuvvieh, fïereguhte 25 000 kråvnah, jïh stipendh vadtasuvvieh våaroemisnie ohtsemijstie.
Meedija, lidteratuvre jïh govlesadteme leah suerkieh gusnie daerpies saemiengïeleldh maahtojne, juktie saemiengïeleldh faalenassem evtiedidh.
Bielieulmieh:
Saemien kåanste stoerre nuepiem åtna goh våarome juktie saemien siebriedahkem evtiedidh, jïh latjkoe edtja daajroem tïjjen bïjre åvtese sjugniedidh saemien kultuvrejieliedasse, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Gïelevierhtiejarngh edtjieh viehkiehtidh hoksedh gïelereaktah jeenjebelaakan illesuvvieh, jïh edtjieh tjïelth jïh aktegsalmetjh viehkiehtidh saemiegïeleldh dïenesjefaalenassh åadtjodh.
buerkiestidh mij gaskesadtemem dijpie jïh guktie maahtoem daen bïjre maahta utnedh gosse gïeline jïh teekstsigujmie barkedh
Reerenassh ektesne moenehtsi lïhtsegen jïh sijjiesadtjen maaksoem nænnoestieh.
- Uvtemes tuhtjem vihkeles haestedh almetjidie eatnamisnie årrodh dan psykiske jïh fysiske tryjjesvoeten gaavhtan.
Saemiedigkieraerie lea mïetsken aktem fealadimmiem dorjeme Finnmaarhken gaedtiebealam.
Dah tjuerieh orremetsiehkide, mah dan bijjelen neebneme, dievhtedh.
digkiedidh guktie gïele maahta almetji jïh åålmegi åssjalommesidie åvtese buektedh jïh darjodh
Dah maanajgïerth byöroeh saemien gïelem vååjnesasse biejedh, dovne jïjtsh paehperh jïh skilth.
Lohkehtæjja tjuvtjede jïh jeahta dam stööremes taalem (5) jïh guhkiebasse ryöknoe golme soermine 6, 7, 8.
H. M. Gånka Harald V. Saemiedigkiegåetiem Karasjohkesne byögkeleslaakan rïhpesti gålkoen 2. b. 2000. Saemiedigkiegåetesne dïhte saemiej almetjeveeljeme krirrie, jïh Saemiedigkien reereme Nöörjesne.
Reakta såevmien - meänkielin – jallh saemien gïelem utnedh aaj dejtie dööpmestovlide gogkoe dåapmoem jallh nännoestimmiem dejnie aamhtesinie jallh ieresne mej bïjre voestes biehkesne klååkeme.
Lissiehtamme barkoe juktie evtiedidh jïh våajnoes darjodh mah kvaliteeth doh saemien dajvh utnieh leah joekoen vihkeles, saemiedigkieraerie Ann-Mari Thomassen jeahta.
Saemiedigkie sæjhta:
Nordkalottfolket
mah aajnealmetjem lea paarte jallh sijjieladtje
Gosse vaestiedassh åadtjoeh, lea hijven jis datne maahtah gïengelesåbpoe gyhtjelassigujmie båetedh: ‐ Mannasinie datne tuhtjh mijjieh byørebe
Måadts vuepsieh (v.g.)
Saemiedigkien gærjagåetie dam stööremes våarhkoem gærjijste jïh jeatjah materijelleste saemien gï...
Raerielïhtsege Thomassen tjïerteste dah saemien museumh leah guhkene minngesne doh nöörjen museumh ekonomeles evtiedimmesne jïh daate dåarjoe sæjhta meatan årrodh daam joekehtsem staeriedidh, jïh aaj dam saemien kultuvreaerpiem vielie våajnoes darjodh gaajhkesidie.
Tjuara dam vuekiem juktie tsavtseme areaalem aerviedidh, mij lea daesnie åehpiedahteme, båatsoen aerpievuekien daajrojne ektine nuhtjedh.
CERD:sne 18 ovjearohke eksperth almetjereaktaj bïjre.
Dennie tjïelten soejkesjebarkesne jaepien 1998 golme åejvieulmieh jïh jïjnjebh bielie ulmieh nænnoestin.
Ij gåaredh gyhtjelassh vaestiedidh goh «man jïjnješ bielelen dam kardinaale aspektem guarkedh.
Mijjieh tjoevkesem, musihkem jïh gaarvoeh nuhtjebe.
- Sysngelasjh jih tjåelieh
Maahtoeulmieh 2. jaepiedaltesen mænngan
Saemien gïelh eah leah ajve govlesadtemen bïjre, men lïhke ektiedamme saemien identiteetese, kultuvreaarpan jïh ektiedæmman mubpide.
- Saemien gïeletjïelth aktem sjïere dïedtem utnieh saemien gïelem nænnoestehtedh jïh evtiedidh, jïh hoksedh årrojh sijjen gïelereaktah åadtjoeh.
Statsnetten konsesjovneohtsemen sjïekenisnie akten orre 420 kV-faamoeledningese Balsfjorden jïh Hammerfesten gaskesne, dle aktem prosjektem Saemiedigkesne nïerki 2010, juktie tjïelkestidh mejtie jïh guktie akte bigkeme sæjhta jïjtsistie vaarjelamme saemien kultuvremojhtesh leajmoedidh.
Datne maahtah: Datne guarkah man bïjre mijjieh soptsestibie jïh maahtah aktegh baakojne vaestiedidh
(Vuartesjh aaj Healsoe jïh sosijale)
Darjoeh aktem læstoem mannasinie voestesveeljijh eah sijjen steemmereaktoem nåhtedh dan jïjnjem goh båarasåbpoe veeljijh.
Gaskesadtemebïevnesh skïemtjijemoenehtsasse edtja gååvnesidh gusnie datne hoksem åådtjeme jïh laantedigkien webbesijjine.
Soejkesje- jïh bigkemelaake nuepiem vadta nasjonaale ulmieh bæjjese fulkedh juktie dam materijelle våaromem saemien båatsose gorredidh, konsekvensesalkehtimmiej tjïrrh.
Man saemien gïelese/mejtie saemien gïelide åeliedimmieh edtjieh faamosne årrodh, sæjhta åajvahkommes ektiedamme årrodh dejtie geografeles dajvide gusnie dïhte aerpievuekien saemien gïeledajve lij Nöörjesne.
sijjienommem veeljie
Guktie edtjieh gihtjedh ?
guvviedidh, tjaeledh, haamoedidh, dorjehtidh, sjugniedidh, bigkedh, darjodh, mubpide ööhpehtidh, kroessh biejedh, photostory darjodh, vuesiehtidh, notath vaeltedh, doehtedidh, maallem darjodh, bietskiedidh jïh lïjmesjidh
Udir.no - Gihtjehtimmiegoere
Jielemelatjkoe duadtan: Duedtiestipende / Stipeanda ja doarjja / Duedtie / Jielemh / Saemiedigkie - Sametinget
Bierna Leine Bientie lea hearra åarjelsaemide 1980-jaepiej aalkoelistie.
Taallh vuesiehtieh maanalåhkoe saemien faalenassine maanagïertesne ånnanamme, 925 maanijste 823 maanide.
Voestes vuesiehtimmie Lågge Jalhts daate lea jïjtsevuarjasjimmie, maahta daam låggem aaj nuhtjedh gosse edtja lohkehtæjjajgujmie soptsestalledh, guktie eah jeatjebh åadtjoeh goltelidh jïh / jallh lohkedh dam vuarjasjimmiem.
Mij biejjide
Tsihkestahta Saemiedigkie mandaatem dorje moenhtsasse.
7.
Doh teemah vuelielisnie jïh learohkeportrehth såemies raeriestimmieh vedtieh learohki guhkiebasse barkose.
Aaj dåarjoe saemien museumidie lea læssanamme.
Reeremefaamoe kultuvremojhteselaaken jïh soejkesje- jïh bigkemelaaken mietie
Saemien gærhkoeraerine
Saemiedigkie jïjnjh ovmessie tjeahpoeh eekie, dovne saemien jïh nöörjen tjiehpiedæjjijste.
Læjhkan tjuara jiehtedh saemien gïele viesjies sijjiem dejnie dajvine.
Akute tsiehkine, vuesiehtimmien gaavhtan jis ih vuerkesne, læjhkan hoksem åadtjoeh jis dov jielemem vaahresne.
Daelie Saemiedigkie orre njoelkedassh åtna stipendejoekedæmman learoehkidie mah faagem saemien jåarhkeskuvlesne utnieh.
• dalhketjh jaabnan bïssedh, vuesiehtimmien gaavhtan nedtepreejrh
Maahtoedepartemenen lea bijjemes dïedte kvalitetem evtiedidh jïh maanajgïertesektovren ståvroem jïh finasieremem.
animasjovnh jïh jeatjah maallh nåhtadidh juktie buerkiestidh guktie planeeth jïh aske svihtjieh, jïh buerkiestidh guktie jaepieboelhkh jïh askeboelhkh sjidtieh
Jis dov gyhtjelassh, gihtjh: Laila Åsvold, ped. åvtehke Suaja maanagïerte, mobijle 92095213
låhkoej nuepieh utnedh jïh öövtiedidh sijjen kultuvrh svöörjesne, edtjieh freemjedh sjïdtedh,
Medtie 50 saemien noerh Nöörjeste, Sveerjeste jïh Såevmeste lin meatan konferansesne.
Finnmaarhkekommisjovne
Moenehtse edtja gaskeselïhtsine årrodh saemien noeri jïh Saemiedigkien gaskem, bene aaj goh govlehtimmieinstansine jïh “ vaeptiebïenjine ” Saemiedigkien vööste, gosse lea noereaamhtesi bïjre.
Jå2: 103 tæjmoeh
Daelie ahkedh jienebh mah eatnemevierhtiej mietie gihtjieh goh mineraalh, tjaetsie- jïh bïegkefaamoe, seamma tïjjen goh ahkedh vaenebh mah goerkesem utnieh aerpievuekien saemien jieledevuekiej åvteste jïh nuhteme eatnemevierhtijste.
Vuesiehtimmien gaavhtan maahta tjöönghkemetaallh almetjidie (gööktesh, golmesh, njealjesh jnv. – göökte, golme, njieljie almetjh ektesne) bovtsh (gööktege, golmege, njealjege jnv. – göökte, golme, njieljie bovtsh ektesne) jïh krievviestoeredahkh (bïrhketje, stuhtje, ealoe jnv. – onne krievvie 8-12 bovtsijste) jïh akte stuhtje aktede krievveste, sjyöhtehke lahtesh årrodh.
Dïedtije: Ööhpehtimmiedirektorate / Fylhkemaennieh / Saemiedigkie Tïjjeperspektijve: Mïetsken 2009
NSR
Jaepien 2017 Nasjonalmuseet Såevmesne sjæjsjali abpe sov saemien våarhkoem bååstede vedtedh don saemien museumasse Siida Inarisne.
Ållesth dle 116 mah lin meatan gaahtjemisnie, jïh dejstie 48 raeriestimmieh böötin.
Gærja- jïh kultuvrebusse Tromsesne
Stoerretjåanghkoesavka, gærjagåetie, vaanterdimmiehaalle jïh tjåanhgkoetjiehtjelh vååjnesasse båetieh, jïh aaj bielieh dehtie ålkoebieleste atrijesne vååjnoeh goh akte bielie sisbieleste.
Juktie daam ulmiem jaksedh dellie Saemiedigkie edtja hoksedh jieleme evtiesåvva viehkine dovne maahtoelutnjemistie, viermieh, laavenjostoe, kapitaale, identiteete jïh idealisme.
Sørsamisk kalender 2014 | Gielem Nastedh
Saemiedigkieraerie lea daelie dåarjoem saemien lidteratuvrese dåårjeme jaapan 2015.
Spealesne maahta guvvieh jïh nommh årrodh.
Daelie gujht tïjje båateme akte profesjonelle areena tseegkesåvva mij dåarjojne sjædta ihke saemien hammoedimmie jïh kvaliteetevætnoe gaajhkine bovrine gååvnesieh jïh gaajhkide åestiejidie, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
Justise-jïh riejriesvoetedepartemeente lea daelie aktine tjïelkestimmine båateme gusnie jiehtieh nuepieh dovne leavloem bïejedh, jïh aaj maahtoem saemien gïelesne jïh kultuvresne krïevedh saemien dajvine akten daerpiesvoeteanalysen mænngan.
d) Dejtie juridihkeles mieride bueriedidh saemien laante-, gööleme- jïh båatsoereaktide, joekoen juktie gorredidh göölemereaktah leah jååhkesjamme laakine;
Jeenjesh leah lissine scenetjeahpoestudijh kultuvrine dorjeme mejgujmie iemie mijjem viertiestidh.
Vuartasjibie mejtie leah sjiehteles barkose
Mænngan illedahkide gïehtjedamme, maahta nuhteligs årrodh baajedh learoehkidie meatan årrodh sijjen vaestiedassi bïjre ussjedidh, jïh soejkesjidh maam dah maehtieh
Prosjektem tjïrrehti 2011-2012.
digitaale dïrregh jïh jeatjah viehkiedïrregh nuhtjedh juktie sjyöhtehke bïevnesh gaavnedh jïh ovmessie såarhts tjaalegh darjodh
Sjyöhtehke gyhtjelassh daesnie leah: Maam lïereme ?
Dah tjïelth Jïemhtesne jïh Härjedaelesne mah saemien reeremedajvesne: Berg, Straejmie, Härjedaelie, Ååre, Krokom jïh Staare.
Dej njieljie jaepiej, 2009 raejeste 2012 raajan dle lissiehtimmie 222 prosenth orreme!
Rïevhkestimmeste maahta ovmessie skaarah jïh skïemtjelassh åadtjodh jïh medtie fïerhten mubpien persovne gie rïevhkeste aarebi jaama enn jis ij rïevhkesth.
Edtja gærhkoejaepien bijpeleteeksth jarkoestidh
Våarhkoeh
Naestievåarhkosne medtie 1200 tihtelh, mah leah saemien tsiehkiej bïjre jallh leah tjaalasovveme aktene dejstie saemien gïelijste.
Dan åvteste pryövebe suetiegeerjehtimmiem siebriedahkesne heerredh.
Cellepryövenassem boernengåetientappeste vaalta jïh maahta aareh vuesiehtidh jis cellejeatjahtehtemh åtna mestie maahta boernengåetietjeahpohkencancerem åadtjodh.
- hoksedh learohki eejhtegh
Runar Myrnes Balto
Teksteguarkeme
Bok og kassetter
Åarjelsaemiengiele (sydsamiska)
Råårestallemisnie lea namhtah meatan årrodh, bene gaajhkh tjuerieh jijtje øørnedh guktie edtja Stiklestaden gåajkoe jih luvhtie båetedh.
Lohkehtimmien ulmie leah; learohkh gelkieh
Rijhken gaskemieren gærhkoemaaksoe jaepien 2011 leah 0,99 proseenth dehtie dov dïenesjimmeste mestie tjïeltese skaehtiem maaksah.
Elgåen sjidteme-sijjiesne Hedemarkesne lea giele-eadtjaldehteme maana-giertesne jih skuvlesne øøhpehtimmie saemien gielesne.
Båetijen aejkien
39 lïhtsegh veeljesuvvieh Saemiedægkan.
Asvedihks desnie vaedtsedh.
Goevten 6.b. 1917 lij voestes aejkien noerhte- jïh åarjelsaemieh joekehts laantijste gaavnesjin akten stoerre tjåanghkose juktie digkiedidh jïh tjoevkesem bïejedh tjåenghkies aamhtesidie jïh dåeriesmoeride.
Jis ij sïjhth jïjtje bïevnesh edtjieh dejtie nåhtadidh maahta krïevedh dejtie destie vaeltieh.
taalesïevem fleksijbeleslaakan ryöknedæmman nuhtjedh, lea eevre daerpies learohke hijven taalegoerkesem utnieh.
Abpe nöörjen siebriedahke jïh saemien siebriedahke sijhtieh aevhkieh åadtjodh jis aaj dïhte nasjovnaale saemien kultuvreaerpie beavneme sjidtieh.
2. veartenedåaroen mænngan dle daaroedehtemepolitihke lea nåhkedeminie.
Men dellie daerpies jååhkesjamme laaketeermigujmie.
gelliengïelevoeten bïjre soptestidh jïh soptsestidh mij lea aevhkie gellie gïelh maehtedh
04.02 Noerhte-Trööndelagen fylhkentjïelte
Maahta dejtie lahtesidie repeteredh fïerhten barkoeboelhken åvtelen, daejnie aamhtesinie.
Datne tjoerh BIBSYS veeljedh goh institusjovne.
Jïjtjedomtese
Learohkh maehtieh njaalmeldh eksamenem saemien 3 åadtjodh.
- Fryöjstehke voenges siebriedahkh, gusnie almetjh sijhtieh årrodh, eadtjohke entreprenöörh jïh hijven voenges byjresh leah daerpies jis edtja jielemem evtiedidh.
Aaj reerenassen budsjedteproposisjovnesne tjåådtje ” Daajroe saemien kultuvren bïjre lea vihkeles dejnie dajvine gusnie sjyöhtehke ” Reeremesoejkesjh såemies vaarjelimmiedajvide leah daesnie.
Reerenasse lea Finnmaarhkekommisjovnem nammoehtamme, mænngan konsultasjovnh Saemiedigkine åtneme njoktjen 2008, jïh desnie akte åvtehke jïh njieljie jeatjah lïhtsegh.
Dååjrehtimmien tjïrrh ryöknemisnie maanah lierieh vuesiehtimmien gaavhtan vïjhte lea veele akte vielie goh njieljie.
Jïjnjh juvkieh juktie tuhtjieh njaelkies jallh sijhtieh tjïervesne sjïdtedh.
Guktie damta dan mænngan ?
• Maanah jïh noerh edtjieh Aehtjie mijjen, buertierohkelassem jïh iehkedsrohkelassem jïjtse gïelesne lïeredh.
Daennie ektiedimmesne sæjhta maereles årrodh aalkoealmetjebæjhkoehtimmiem neebnedh, mij lea nænnoestamme EN.
ÅENEHKS TEKSTE
Prosjekth edtjieh reektedh mejtie ulmiem jakseme, dah vihkielommes illedahkh jïh veanhtadamme effekth.
Senijovreraeriestæjja Nordlaanten Fylhkenålma
Vuesiehtimmieh øøhpehtimmesoejkesjidie
Manifeeste irhkemen vööste
Bielieulmie:  Akte tjïelke dïedtejoekedimmie saemien gïelebarkoen sisnjelen dejnie ovmessie gïeledajvine
Iemielaakan dle njieljie moenehtse-jïh stoerretjåanhkoevåhkoeh.
skuvline gusnie saemien learohkh, øøhpehtimmiem vedtedh saemien gïelesne, histovresne, kultuvregoerkesisnie jïh duedtesne
Muvhtene lehkesne dle gïejh almetjijstie mijjen åvtelen tjyölkehkåbpoe jïh ræjhkoesåbpoe mubpijste.
2.
Såemies råajvarimmieh lissiehtamme maahtose
Jis gaajesjimmieseksem åtna jïh fïerskes spermam soermine åtna jïh dïhte ryöktesh tsavnose rijtie aaj vaahra nåajsan sjïdtedh.
Jis maana njovsh tjelmine hijven tjelmiem reejnes bïssedh dan jïjnjh maam daarpesje tjaetsine.
Dah alternatijvh maehtieh sinsitnine målsodh apotehkesne.
Jienebh gïelesijjieh tseegkedh, goh saemien gïelejarngh tseegkedh jïh dåarjoem aktegsråajvaræmman vedtedh
b. Ålkoerïjhkemoenehtsen jienebelåhkoe raereste akte jïjtse daajroestrategije byöroe dorjesovvedh Noerhte-Nöörjese daelie, goh akte bielie dejstie råajvarimmijste noerhtedajvesne.
soptsestidh fïerhten beajjetji aamhtesi bïjre
Soejkesje saemien jaahkoeøøhpehtæmman viehkehte sisvegem lihkebe
Gïjren 2013 Maahtoedepartemeente Saemiedigkine råårestalleme juktie orre faage- jïh tæjmoejoekedimmiem vihtiestidh skuvlejaepien 2013/2014 raejeste.
lohkedh jïh joekehtehtedh naan lidteraturh jïh teeksth, heevehtslidteraturh jïh aamhteseprovsa mah leah 1965-1995 gaskem tjaalasovveme jïh dïejveldidh guktie dan tïjjen sïebredahke jïh kultuvre maahta teekstine vååjnedh
Dah sinsitniem gihtjieh juktie bïevnesh veedtjedh, jïh åehpiedehtieh maam sijjienommi bïjre gaavnehtamme.
Barkoem buerkiestidh
Datne tjoerh bieljelidh jis beapmoem sïjhth.
Men aaj Byjresedepartementen galhkuvegïetedimmiem edtja darjodh mænngan Saemiedigkine råårestalleme.
bïevnesh bååstede vedtedh mah dam guhkiebasse lïerehtimmiem eevtjieh ?
Ohtsh dåarjoem
Guktie Jupmele aavoedi gosse vööjni man tjaebpie gaajhke lea maam satne sjugniedi, naemhtie Jupmele datnine aavode.
Learohkh göökte ovmessie beapmoeh dajvijste jurjiehtieh.
NSR
Naemhtie bihkedimmie aaj maahta tjïelke raerieh vedtedh lïerehtimmiedarjomidie.
b) Akte bïhkedæjja saemien sisvegen bïjre maanagïertesne dorjesovvi.
Baakoeh beaja gïerve domtesidie maahta darjodh aelhkebe ussjedidh jïh dejtie guarkedh.
Jis skuvle åådtje daejredh learohke damta irhkesovveme, tjuerieh dah dallah goerehtidh maam deahpadamme.
Maahta aaj bæjhkoehtimmiem darjodh mejnie meala barkoem buerebe dan mænngan maahta juhtedh.
Lohkh jienebh
Ulmie:
Dååjrehtsh vuesehtieh guktie dejtie unnebe
Stivreme, ealamadtje jïh reeremeøøhpehtimmiem utnedh.
Dïhte veanhta lïhkemes taale iktesth akte stuerebe taale.
Jeenjesh dennie saemien siebriedahkesne sov båeries almetjijstie lïereme mijjieh edtjebe gaajhkh beapmoeh gorredidh.
Laakh jïh mieriedimmieh
unnebelåhkoepolitihkese daelie medtie 80 miljovnh daalh sjädta.
Daate nuepiem gaertjede akten soejkesjenamhtah lissiebigkemasse, mij heannede jis jïjnjh dispensasjovnh vadtasuvvieh, jïh mah tjåanghkan leah stoerre bigkemh dajvine, jïh dan åvteste aaj jeatjah åtnoe miehtjiesdajveste sjædta.
Gïelen jïh kultuvren bïjre daejredh
Tjïelth jïh fylhkentjïelte leah akte vihkeles bielie infrastruktuvreste dan åvteste dah hijven dïenesjefaalenassh årroejidie jïh jieliemasse fylhkesne huksieh.
Gåatomemoenehtse jïh Njååhtjedimmiemoenehtse gïehtjedimmieh jïh goerehtallemh tjïrrehtehtieh mah daerpies edtjedh laavenjasside darjodh mah daan konvensjovnese biejesovveme leah.
Daate lea 5,6 millijovnh kråvnah vielie goh staeriedamme budsjedtesne 2015, men viertiestamme åasa- jïh baalhkalissiehtimmine dle daan jaepien budsjedte aktem realgiehpiedimmiem åtna 0,5 prosentine viertiestamme dæjmetje jaepien budsjedtine.
joekehtidh mïj dïhte elliesraajese jïh lïhtseraajese, jïh joekehts raajesebægkoeh utnedh
Mari Boine – Alta 2013 / Áltá 2013 / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Låavthgåetiem striengkieslaakan juakeme
Barkoedåehkie jaepien 2008 bïeji reektehtsem saemien gïelen jïh kultuvren bïjre barkoe- jïh jearsoesvoetereeremisnie, jïh uvtedi jeenjh råajvarimmieh.
Toelhkestæjjah jïh jarkoestæjjah gïeh berkieh laavenjassine healsoe- jïh skïemtjehoksesne aaj sjeavohthvoetem utnieh.
Saemien tjuara akte gïele årrodh maam dovne fïerhte almetje jïh institusjovnh nåhtadieh.
soejkesjidh jïh galkedh prosjektem eajhneste ellies barkose jïh jïjtsh teekstem jïh tjaelemem vierhtiedidh maahtoejgujmie gïele jïh teeksti bïjre
vearoldebievnesh darjodh jïh dejtie njaalmeldh åehpiedehtedh skuvlen lïerehtimmiesijjesne viehkine tjoejefijlijste
5.5 Dïedte saemien åvteste lohkehtæjjaööhpehtimmine
Dah edtjieh göökteste, luhkie baakojde krööhkestidh mejtie edtjieh baakoeh våålese tjaeledh mejtie ånnetji demtieh, jallh baakoeh mah eevre ovnohkens.
Byjjenimmie-, hokse- jïh ööhpehtimmiemoenehtse:
Noerhtesaemien prosjekth aaj dåarjoem åådtjeme.
Saemien fealadassem guhkiebasse dåarjohte
Dah baakoebaanghkem jïh baakoekaarhtem darjoeh Open Office Writer ’ isnie, Word ’ esne jallh plearoeh teekstegietedimmieprogrammesne, jïh digitale åssjaldahkekaarhtem darjoeh.
Utnijh maehtieh gaajhkine saemien gïeline ohtsedh jïh aaj nöörjen.
saernieh jïh byögkeles soptsesh Saepmesne digkiedidh
Fasseldimmie læssene?
Dah learohkh tjuerieh lissiebïevnesem seedtedh faagelohkehtæjjeste mennie daltesisnie lïerehtimmie lea, viertiestamme Saemiedigkien njoelkedassigujmie;
Dïhte tjïeltine Austevoll, Eid, Gausdal, Hamar, Horten, Hå, Klæbu, Guovdageajnoe, Kristiansund, Lillesand, Luster, Mandal, Marker, Målselv, Namdalseid, Oppegård, Porsgrunn, Stavanger, Divtasvuodna jïh Vadsø.
Persen, Åge: Tijje
Gærhkoeveeljemisnie maehtieh gïelem golme veeljemisnie vedtedh; Gærhkoeståvrose, stifteståvrose jïh gærhkoetjåanghkose.
Saemieraerie Saemieraerie akte ektiesaemien kultuvrepolitihkeles jïh politihkeles institusjovne, dannasinie dïhte akte laavenjostoeåårgane dejtie saemien siebride Såevmesne, Nöörjesne, Sveerjesne jïh Dennie Russiske Føderasjovnesne.
Men ij gujht naan bijjieguvvie sjïdth mestie maahta eevre vihties konklusjovnh vaeltedh, dan åvteste daesnie jïjnjh jeatjah faktovrh mah tsiehkiem tsevtsieh dåarjoen jïh produksjovnebarkoen gaskem.
Gie dïedtem åtna goerehtallemepryövide tjïrrehtidh ?
Maanide dellie daamhtaj åelieh reaktam utnieh daejredh dej maanan hoksen bïjre jïh aaj daejredh maam journaalesne tjåådtje.
Jis ij leah dajveprotokollese tjaalasovveme dellie dejtie dajvide mah protokolleste dijpesuvvieh, dejtie Gåatomemoenehtse maahta nænnoestidh 1. mij båatsoesijtide jallh saemiensijtide mij maahta dajvem nuhtedh 2. gåatometijjeh 3. jollemes bovtselåhkoem.
Bievnesh dan bïjre Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie
Dïhte strategeles åejvieöörnege sæjhta goh akte våarome årrodh boelhken 2013-2016, men sïjhtebe dam vuarjasjidh dan fïerhtenjaepien gïetedimmien tjïrrh, juktie urreste daajroem utnedh dan sjyöhtehke evtiedimmien bïjre.
Udir.no - Mojhteselæstoe tjaaleldh saemien gïelese
Jis pryövoe jïh vuekine dam darjodh maam hijvenlaakan damta jïjtsasse dellie aaj hijven damta dïsse gïem tjuvleste jïh gijhkerde aaj.
Vielie bïevnesh: Prosjekten åvtehke Kjersti Schanche 784 74 011
sisvegisnie lea barkoesoejhkesje ihke:
Sigaredten sisvege ij ajve dågka, soevenisnie tsïhkijahteme sigaredteste gååvnesieh medtie 4 000 kjemijen eebnh.
Ruffien 2010 Maahtoedepartemeente aktem sjïere lohkehtæjjaööhpehtimmieregijovnem saemien lohkehtæjjaööhpehtæmman tseegki.
Dïhte åarjelsaemien båatsoem hijvenlaakan jïh jielijelaakan vuesiehtamme.
Dïhte lea abortelaakesne tjaaleme.
Daejnie nænnoestimmine dle diedtem åtna konsultasjovnediedtem tjïrrehtidh, ILO 169 6. art. mietie, jïh reaktam åtna meatan årrodh dennie byögkeles, riekteles reeremisnie åtnosne, reeremisnie jïh vaarjelimmesne eatnemevierhtijste, ILO 169 15. art. (1) mietie.
Maahta aaj nåekies damtedh, dovne gosse jovkeminie jïh dan mænngan.
saemien / daaroen toelhkedïenesjimmiem joekehthlaakan vuekesne gååvnese byjjes dïenesjevadtemisnie.
Dåahketje naan aejkieh maehtehtje åvtehkinie maahta gaavnedidh jïh maahta jarkelidh disse giese jielemevoelpem, maanam jallh båarasåbpoe eejhtegem dasseme.
Govlehtallije:
Govlehtallije:
• Maanah jïh noerh edtjieh goerehtidh mejtie lea sijjiesjïere saemien aerpievuekieh ektiedamme gærhkoejaepien bissiebiejjide, aaj Maarjan biejjie.
åarjelsaemien dajvesne, Luvlieluspie jïh Dearna.
Learohke aaj tjoevere daejredh guktie satne verveste.
HØYLANDET
Maahtah reektehtsem våålese leessedh daesnie
Daejstie jïjnjh noerh artisth.
Saemien saevege lea tjåenghkies gaajhkide saemide, saaht mennie laantesne dah årroeh.
Gåessie pryövenassem PSA:en gaavhtan vadta ?
Jaepien 2009 lea mahte 60 mill. kråvnah.
Såemies embeeth leah læjhkan veeljeme vaaksjomem tjïrrehtidh saemien learohki reaktajgujmie aaj 2013.
Man gellie tæjmoeh
Dovne sovhte jïh bieljieovleme sïejhme infeksjovneskïemtjelassh maanine.
Daate learohke sån ij dam evtiedimmiem utnieh dejstie uvtemesth
Dïhte vælnjoeh ålkoevïedtje, giedtie, ryöktesth hïngseste tjuedtjele, dïhte njeerpes-ligke spaarravïedtje åssjaldahkh njaltjese vadta, jallh låavtegasse mij njåatseståvva.
Seamma aejkien dle ovmurreds staateraerije Lysbakken ij vihties råajvarimmieh utnieh juktie saemien nyjsenæjjide aktem buerebe healsoefaalenassem vedtedh.
aalkoe-almetjereaktah buerkiestidh, jïh saemiej jïjtjenænnoestimmiereaktam digkiedidh
Gosse sårkosne jïh jaememe mijjem jaksa dellie dovne bolle jïh sealoe vaajveminie.
Jaepien 2011 dle vuesiehtimmien gaavhtan tsavtshvierhtieåtnoem innovasjovnesïeltide jïh sijjieevtiedæmman vuarjasji.
3.3. Innovasjovne, entreprenørskap jïh gaskenasjovnaliseringe Noerhte-Tröönderen jieliemisnie vuelege dïeneste jïh akte onne låhkoe orre tseegkemijstie.
Jalline johken Sandelva mietie jaevrien Sandelvvatn noerhtemes mïerhkese.
Strategijh:
Stoerretjåanghkoen ståvroe aamhteselæstoem dorje, Saemiedigkien stoerretjåanghkojde gohtje jïh stoerretjåanghkoem stuvrie dej njoelkedassi mietie, Saemiedigkien barkoeöörnegisnie.
Saemiedigkien tjïeltekonferanse lea heajhteme
Ij naan ”maalle” gååvnesh guktie edtja dam darjodh.
Dajveprotokolle dan konvensjovnese Nöörjen jïh Sveerjen gaskem raastenbijjelen båatsoen bïjre
Öörnedh skuvlem ålkone dennie saemien lïhke byjresisnie, vuesiehtimmien gaavhtan ektiedamme saemien dejpeladtje jieliemidie jïh / jallh darjomidie.
Orre ståvroelïhtsegh nasjovnaale- jïh vaarjelimmiedajveståvrojne
Institusjovnigujmie lïhkebe barkedh, jïh dejgujmie govlesadtedh gosse edtja ståvroeh nammoehtidh jïh dåarjoej bïjre
Saemien kåanste stoerre nuepiem åtna goh våarome juktie saemien siebriedahkem evtiedidh, jïh latjkoe edtja daajroem tïjjen bïjre åvtese sjugniedidh saemien kultuvrejieliedasse, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Tabelle 4.11 aktem bijjieguvviem vadta guktie alkohovleåtnoe lea åarjelsaemien båatsoealmetji luvnie, viertiestamme jeatjah årrojigujmie Nöörjesne, jïh vuesehte man daamtaj alkohovlem jåvka jïh man daamtaj stuerebe veahkah alkohovleste jåvka.
damtijidh guktie joekehts baakoeh ovmessie tsiehkine maehtieh tsavtshvierhtine åtnasovvedh Daennie vuesiehtimmesne learohkh edtjieh aktem reklame- jallh doekemesplakatem darjodh.
Teestetseegkeldahken åssjele lea dejtie bööremes jïh liehtemes vuekide dagkeres reejnemasse gaavnedh.
3. JIELEMEPOLITIHKELES HAESTEMH JÏH NUEPIEH
Learohkh aaj maehtieh njaalmeldh eksamenem saemien 2 åadtjodh.
-Tjïelth jïh fylhkentjïelth leah vihkeles gïeleevtiedimmiebarkosne, dan åvteste dah dïedtem utnieh dïenesjh dan aktegs almetjasse faalehtidh, jïh aaj dejtie dïenesjidie saemien gïelesne faalehtidh, Saemiedigkien presidente Aili Keskitalo jeahta.
Edtja daejtie vierhtide nuhtjedh juktie åtnoem saemien gïeleste evtiedidh tjïeltine jïh fylhkentjïeltine.
Guktie datnine daan biejjien: Daan biejjien leam eevre madtjeles.
Vuesiehtimmien gaavhtan vaadtsehtjidh jallh saavredh pråvhka viehkine årrodh jis jïjnjh åssjelh åtna jïh destie buerebe åeredh.
Bïevnesh:
soptsestidh mij sjïere jeatjah saemien gïeline
Analyseradimmieh, toelhkestimmieh jïh viertiestimmieh 1 Karaktere 2
Ulmie.
Åarjel-Nöörje
Jis edtja Saemiedigkieveeljemisnie tjaatsestidh tjuara … … tjaalasovveme årrodh 10. ’ Fremskritts ’ krirrien åvtehke orreme vielie enn 20 jaepieh 11.
Daaletje
Politihke jïh demokratije
Maehtedh lohkedh: Learohkh reklame- jallh doekemesplakatem luhkieh.
Ektievoete lea nænnoes saemien siebriedahkine.
PRM: Daerpies veelebe vuartasjidh guktie byöroe saemien healsoedïenesjh årganiseradidh
Maahtoeulmie 4. jaepiedaltesen mænngan
NSR
dorjesh evtiedidh sjïere krïevenassigujmie jïh vuarjasjidh man funksjovnelle dah dorjesh leah, man vietseles dah leah utniejasse jïh man guhkiem dorjesh ryöhkoeh viertiestamme monnehke evtiedimmine
Maahtoedepartemente lea jïjtse Strategije aarhskuvlelohketæjjah maanajgeartan skreejrehte 2007-2011, råajvarimmiesoejkesjh fïerhten jaepien.
Goevten 6. b. 2017 sïjhtebe heevehtidh jïh mïerhkesjidh daelie 100 jaepieh mænngan Elsa Laula Renberg saemide tjöönghki dan ellen voestes tjåanghkose Tråantesne, gusnie ulmie lij saemiej reaktide nænnoestehtedh.
Maam PP-dïenesje dorje ?
draaman, lohkemen, gihtjedimmien jïh vuesiehtimmien tjïrrh joekehts dåemiedimmine årrodh
Reerenasse sæjhta vijrebasse systemem evtiedidh kvalitetenvierhtiedimmiem jïh bïhkedimmiem skuvlide jïh skuvleaajhteridie joekoen haestemijgujmie prioriteredh.
Siebriedahke almetjh daarpesje mah åarjelsaemien maehtieh.
Konvensjovnem galka utnedh guktie eah orre åtnoes båatsoebarkoevuekieh tsagkesth mah aalme sïebredahken evtiemdimmeste sjidtieh.
Daate artihkele vuesehte man gellie almetjh mah SDJ-dajvesne årroeminie.
Mijjieh libie aadtjen våarhkoem gïehtjedamme jïh daelie gaajhkh tihtelh Bibsysesne registreradamme.
paarten sijjesne.
Prosjekten åvtehke lea Pia Juuso.
Lohkh tjaalegem gellien aejkien.
Golme tjoelth monnehkevoetese
Ihke geerve almetjh edtjieh maehtedh meatan årrodh saemien gïelem sertiestidh, dle tjuerieh jïjtje gïelem maehtedh.
Edtja raerieh bïevnesasse buektedh digkiedimmieforuminie, faageseminarseminaarine, byjrehtimmine jïh gihtjeme-goerehtimmine.
barkeme saemien våarhkoesijjieh stuerebe jïh vaenebe sijjine darjodh, jollebe faagemaahtoem åadtjodh
Raeriestæjja Sara Margrethe Oskal, tell. 78 48 42 32, tjåadtjoehtæjja kultuvreprogrammen åvteste Alta 2013.
2. daltesen mænngan
Åarjel-Saemiej Gïelh
Saemiedigkie jïh NBR leah sïemes moenehtsen mandaaten bïjre.
Fïerhte tjïelte ij maehtieh jïjtje nænnoestidh dah maehtieh reaktide saemielaaken gïelenjoelkedassi mietie gaertjiedidh.
Bæjhkoehtimmie vihtieslaakan jååhkesje aalkoealmetjh reaktam utnieh jïjtje nænnoestidh, daan nuelesne saemiej reakta frijjelaakan sov ekonomijen, sosijale jïh kultuvrelle evtiedimmien bïjre nænnoestidh, jïh reakta frijjelaakan sov politihkeles sijjien bïjre nænnoestidh.
Dah noerh leah væjkalåbpoe lohkedh jïh tjaeledh saemien, men dej akte viesjiehtåbpoe njaalmeldh gïele.
Duojáriid ealáhussearvi jïh Sámiid duodji mah sijhtieh maahtoem eknomijen jïh reeknehlåhkoen sisnjeli nænnoestehtedh jieliemisnie.
Reerenasse Miehtjiesdajvedåapmestovlem nammohte mænngan Saemiedigkine rååresjamme, jïh desnie akte åvtehke njieljie ihkuve lïhtsegigujmie jïh göökte sæjjasadtjigujmie.
Jaepien 1996 aktem orre moenehtsem nammoehti mij edtji aktem stiftelsem tseegkedh lïhtsegigujmie dejstie saemien siebrijste Röörosensaemien dajvesne.
Finnmaarhkekommisjovne
Bielieulmieh leah eadtjohke saemien sijjieh gusnie kåanste- jïh kultuvrem vuesehte, kultuvreinstitusjovnh jïh museumh jolle faageles kvaliteetine.
1-5 daltese
Staareraerie dïhte nomme dan åårga
Veartenekonferanse aalkoealmetji reaktaj bïjre öörnesåvva skïereden 22. jïh 23. b. 2014 New York ’ sne, gusnie göökte stoerretjåanghkoeboelhkh, buertienbïjrebekonferansh jïh akte paneledigkiedimmie.
Jeenjemes dejstie learohkijstie, 2239, åadtjoeh noerhtesaemiengïelen ööhpehtimmiem.
Kampanjen sjïekenisnie Manifeeste irhkemen vööste Saemiedigkie heesti saemien maanah jïh noerh meatan årrodh aktene plakaategaahtjemisnie.
Båatsoejieleme lea iktest stoerre åesie sov jielemisnie orreme jïh skreejrehtimmieh destie veedtjeme.
Mubpie presidente Vars tjïerteste daate akte haesteme gosse Saemiedigkien daaletje dåarjoeöörnegem måjhtele.
Guejmieh aaj latjkosne seamadamme prioriteradidh jïh vielie vierhtieh tjiehpiedæjjastipendide læjkodh.
Åarjelh-saemien dajvesne leah saemieh orreme jih dajvem provhkeme guhkie øvtebe daan aejkeste.
Jis jienebh daejstie noerijste ööhpehtæmman jallh barkose åadtjoeji, dle lij sïjhteme hijven årrodh haestiemidie dåårrehtimmine.
14.10 - 15.30 Mijjieh baanth goltelibie.
Man gellie tæjmoeh
Hanne Holmgren, faageåvtehke + 47 906-73883 hanne.holmgren@samediggi.no
Dïhte kristeles byjhkesjimmie Dïhte kristeles gærhkoe byjhkesje aktem aajnege Jupmelem – Aehtjiem, Baerniem jïh Aejlies Voejkenem – mij sjugnehte, lutnjeste jïh jielehte.
Ulmie:
staate lohkemesijjiej åvteste Maaksa.
våålese ryöknedh saaht man taaleste, taalesuerkesne 0-20.
Politihkere gïen diedte
Saemien fealadassem julevsaemien dajvesne dåarjohte
Dejtie båarasåbpojde jïh skeamtjohkidie vååksjedien, vaejviedåehkieh öörnieh jïh aktegs almetjigujmie jielemen aavoen jïh vaejvien bïjre soptsestieh.
Tjïeltereforme ij assimileradimmiem ulmine utnieh, naemhtie guktie mijjieh aarebi daan biejjien govlimh daaroedehtemepolitihken jaepijste.
Maam goerehtallemepryöve ryöknedimmesne 2. daltesasse möölehte ?
Hijven mierietsiehkieh buektiehtidh saemien institusjovnide, guktie dah maehtieh viehkiehtidh saemien kåanste- jïh kultuvrejieledem evtiedidh jïh daajroes darjodh.
Loyd Villmo naemhtie buerkeste man gaavhtan satne sjiere laakan båatsoejielemasse veadtalgovvi: – Gosse maana jih noere, dellie mov sjiere gaskese båatsoejieliemasse jih båatsoe-saemide Korgenen byjjesisnie.
Dïhte passijve rïevhkestimmiem gohtje.
Barre naan sigaredti mænngan maahta aajla nikotijnem jearohks sjïdtedh.
Ååpsen jïjnjh aalkoealmetjenyjsenæjjah dej giefiesommes gaskem veartenisnie.
- ektesne beapmoesavkesne/kantijnesne byøpmedidh - laavlome jïh tjiehtese - noeredaltese bååhkesjieh jïh laajpetjh bøørieh - aamhtese: saemieh - saemien litteratuvrh jarngesne gærjagåetesne - goevten 4.b dah saemien tsïeglh guessine båetieh
Reektehtse lea baalte bïejeme.
Åadtjoejim guarkedh dah daaroen maanah lin jabjoeh.
utnijh saemien gïeleste
Gaajhkine siebriedahkesuerkine dle akte stoerre haesteme gïelemaahtoe fååtese.
Raarvihke74336300 jallh Namsskogan 74333200
Strategijh:
Faagen maadth maahtoeh
Ij PSA-pryövenassem vaeltieh goh sïejhme healsoevaaksjome almide sæjhta vuejnedh jis dah dan aareh hammoe prostatacancerem utnieh.
Daate lea dïhte voestes maam akte maana eejhtegijstie åådtje, jïh almetjem bovtsese ektede.
Seammaleejns dïenesjh julev- jïh åarjelsaemien dajvine
Gosse learohkh aamhtesen dïejvesigujmie berkieh, maehtieh gaarkenotaatem nåhtadidh.
Bielieh baalhkavåaroemistie maehtieh aaj byögkeles dåarjojste båetedh jallh jeatjah dåarjoste.
Aartigkele 12
Konserveradimmie, vöörhkeme jïh bievneme kultuvrehistovrijen daeverijstie leah dovres.
Böörede jeenjesh meatan årrodh
Åvtelhbodti steemmadimmie sislaantesne
 Aerpievuekien baakoeh jïh dïejvesh leah vihtiestamme jïh åahpenamme
voejhkelidh joekehts njaalmeldh jïh tjaaleldh lahtesh joekehts sjaangerinie
Boelhken tsiengelen 2007 raejeste ruffien 2008 raajan dle lij konsultasjovnh Jieleme-jïh åesiestimmiedepartementen jïh Saemiedigkien gaskem, dan orre mineraalelaaken bïjre.
Vaarjelimmiedajveståvroeh edtjieh vaarjelimmiedajvide reeredh dej mieriej mietie mah leah vaarjelimmiemieriedimmesne nænnoestamme, dejnie Gånkan resolusjovnine mij vaarjelimmiemieriedimmiem lissehte, jïh aaj eatnemegellievoetelaaken nænnoestimmieh.
Åarjelsaemien jïh julevsaemien jarngesne
Jis lea meatan orreme gynekologijen cellepryövenassevååksjemisnie jïh gellie normaale cellepryövenasside åtneme gosse 60 jaepieh illeme lea dan onne vaahra boernengåetietjeapohkecancerem åådtje dan mænngan.
Fylhkenraerijen raeriestimmie nænnoestæmman:
Akte gellielaaketje kultuvrejielede saemien ektievoetem jïh identitetem veaksahkåbpoe dorje, jïh viehkehte guktie dah voenges siebriedahkh jielije sjidtieh, gusnie almetjh sijhtieh årrodh.
Gellene lehkesne saemien gïele ij leah akte iemie bielie aarkebiejjien jieliedistie, jïh vaenie sijjieh gååvnesieh gusnie gïele åtnasåvva.
Juvlememaaksoe Gaajhkesh gieh Sveerjesne tjaalasovveme juvlememaaksoem maeksieh.
Åarjelh- Trøndelagen Fylhkestjielte Hedemarken Fylhkestjielte
Politihken aamhtese:
Tjuara maehtedh gïelem nuhtjedh gaajhkine siebriedahkesijjine.
Datne maahtah veeljemisnie steemmadidh voestes aejkien gosse 18 jaepieh illh.
Tjåenghkies noerhtelaanti learoesoejkesje saemien learoehkidie / Maadthskuvle jïh Jåa / Lïerehtimmie / Saemiedigkie - Sametinget
Saemiedigkieraerie biejjiem heevehte juktie dah leah stïeresne gellene lehkesne laantesne.
– Latjkoe edtja sjïehteladtedh ihke mijjieh aktem gellielaaketje jïh ræjhkoes saemien kultuvrejieledem utnebe åvtese.
Saemien kultuvreinstitusjovnh leah vihkeles gosse edtja dam saemien byögkelesvoetem tseegkedh, saemien kultuvrem guarkedh jïh pruvvieh bïgkedh kultuvri gaskem.
 Tjïelke nuepieh saemien nåhtadidh
edtjieh vijrebe sjïdtedh mejgujmie jienebh
Dååjrehtimmieh ålkoestimmine jïh sïerredimmine leah naa jïebnelaakan joekedamme tjoeli, aalteredåehkiej, råållaj jïh barkoeektiedimmien gaskem båatsose.
Daate hijven våajnoes sjædta Fiettar båatsoesïjtesne Jillie-Finnmaarhkesne, gusnie reerenasse aadtjen lea gruvadarjomh jååhkesjamme Nussiresne Kvalsundesne, seamma tïjjen goh båatsoeburrieh sïjtesne leah stilleme bovtselåhkoem tjarke giehpiedidh.
Lissiehtamme fasseldimmie saemien kåanste- jïh kultuvrejieliemasse
Noerhtesaemien gïele lea sagke nænnoesåbpoe goh julevsaemien jïh åarjelsaemien.
Geervebe sjædta skuvlesne jallh barkosne.
JIELEME
Tjåadtjoehtæjja: Deatnun tjïelte
Muotka tjirkie Saemiedigkie sæjhta loevtsæjresne tjåadtjodh jielieminie dejnie haestieminie dah utnieh.
http://www.universalhumanrightsindex.org/documents/824/490/document/en/pdf/text.pdf
Aalkoealmetjedïejvese ij leah ektiedamme dejtie mah voestegh bööti.
Eatneme jïh daarjoe eatnemen bïjre leah stoerre aarvoeh.
Pryövenasse laboratijumese seedtie gusnie dam analyseeredh.
Learohkh aaj maehtieh njaalmeldh eksamenem saemien 2 åadtjodh. Njaalmeldh eksamenem byjreskisnie dorje jïh vierhtede.
Mikkelsen jienebh struktuvrh jïh mierieh sijhtieh saemien healsoen sïjse jïh laavenjostose aavode julevsaemien healsoeviermine.
Seamma onne jarkelimmie aaj gosse suehpedslaantese jïh aareh gïjregåatomelaantese vuartesje tjåanghkan, dsj. ånnetji vielie goh akte prosentpoenge giehpiedimmie.
Baenhtsesnebeavna-dïenesje
buerkiestidh guktie dïhte saemien soptsestimmievuekie lea
ryöknedimmesne, jïh ij gåaredh dejtie nuhtjedh juktie bïevnesh bååstede vedtedh dan vijriesåbpoe barkoen bïjre.
Presidente Aili Keskitalo vihteste daate akte tjïelke giehpiedimmiedåarjojne saemien siebriedahkese.
Minngemes stoerredigkiebïevnese båatsoen bïjre bööti 1992.
- låhka jïh åejviesisvegem vaajeste tjaaleginie jïh åejvieteeman bïjre soptseste tjaaleginie muvhtine sjangerinie, jïh vuesehte guktie gåarede dejtie toelhkestidh
Jis learohkh fotosoptsesem lïerehtimmiebarkosne nåhtadieh, maahta aaj dam faageles sisvegem vuarjasjidh.
Buerie båeteme !
Saemiedigkie sæjhta aaj vuarjasjidh mejtie doh soejkesjamme råajvarimmieh sijhtieh dispensasjovnem krïevedh.
Noerhtesaemien unnebelåhkoedajvh leah mearoedajvh Finnmarhkesne, Tromsesne jïh Nordlaantene gusnie aerpievuekien mietie saemien soptesestamme.
Finnmarhke
ovmessie såarhts baakoegærjah nuhtjedh digitaale jïh paehpierisnie
svihtjedh akten goerkesen vööste posisjovnesysteemeste - luhkie jïh aktesijjie
Saemiedigkie jienebh väjkeles barkijh daarpesje, jih barkoesijjiem faala haestemigujmie jih gielteges laavenjassigujmie.
10. jaepiedaltese
Daan biejjien dle vååjnoe goh 4 sijjieh lea sjyöhtehke, Schanche jeahta.
Åejvieboelhkesne edtja saemien gïelem goerehtalledh gusnie vihkeles aamhtesh jïjtjene gïeleåtnosne, daaletjegïelesne jïh guktie gïeleåtnoe beajjetji tsiehkine lea.
3. Evtiedimmiereakta mineraalide mej åvteste staate veanhta satne aajhterereaktam åtna, ohtsemen mietie vadtasåvva disse mij goerehtimmiereaktam bööremes prijoriteetine åtna, jïh mij maahta tjïelkestidh mineraalh goerehtimmiedajvesne gååvnesieh mejtie gåarede evtiedidh.
Råajvarimmie 37 Jealajimmie pijtesaemien gïeleste jïh kultuvreste
Dïhte mierie, juktie ræjhtoeh miehtjiesdajvedåapmestovlese buektedh, lea 18 askh mænngan Finnmaarhkekommisjovnen reektehtse lea vadtasovveme jïh bæjhkoehtamme.
Dah gaajh stoerre doedterh bielelen dah haemieh mah tjiehtjelh skaepiedieh, lij dïhte våarome juktie giedtiem teemine nåhtadidh.
Bovtse maahta dan jïjnjem energijem dassedh gïjredaelvien guktie nåakebe hille sjædta gïjren bijjelen jieledh, jïh sæjhta aaj vielie håvhtadamme årrodh juvrijste vaaltasovvedh.
Saemiedigkieraerie jeahta ulmie ij leah saemien meatannænnoestimmiem giehpiedidh jieliemisnie, men buerebh jielemem nænnoestehtedh – naakede mij aaj dorjesåvva viehkine Saemiedigkien barkoem nænnoestehtedh båatsoeaamhtesisnie.
Learohkh leah daesnie, laaken mietie, buerkiestamme goh maanah almetjijstie mah maehtieh jïjtjemse tjaeledh Saemiedigkien veeljemelåhkose.
Barkoe- jïh ektiebïejemedepartemente sæjhta dåeriedimmiem ektiedidh jïh ulmiej jïh råajvarimmiej evtiedimmie gïetedimssoejkesjisnie soejkesjeboelhken mietie.
Sveerjen nasjovnelle unnebelåhkoeh jïh dej gïelh
destie maam learohkh haalvoeh, jïh mejnie dah tjuerieh vielie barkedh.
Daesnie jeenjesh vienhtieh sjïere råajvarimmieh leah dïhte seamma goh sjïere reaktah.
Programme aktem jaepiem ryöhkoe jïh golme tjåanghkoeh åtna, jïh fïereguhte mij lea meatan 50 raeriestimmietæjmoeh åådtje.
Reektehtsisnie Rijhkerevisjovneste (2012), araalestatusen jïh areaaleevtiedimmien bïjre båatsoedajvine Finnmaarhkesne, aktem GIS-analyjsem tjïrrehti bovtsen gåatomeareaalijste mah leah vaenebe goh 2 km gåetijste jïh infrastruktuvreste (tsevtsemedajve).
göökte åejvieh: Tjïelten åejvie jïh Raerie ålma.
Seamma tïjjen goh dïhte saemien ektiedimmie seamma varke jåhta goh jååhkesjimmie saemien kultuvreste jïh stuerebe våajnoesvoeteste, joekoen TV- jïh musihkescenesne, dellie aaj garmeresvoete læssene saemien identiteetevæhtah vaarjojne jïh kleebjeginie guedtedh, jallh dejtie aatide mejtie gåetiej sisnie åtna.
Boelhken tsïengelen/goevten presidente Aili Keskitalo sæjhta guessine mïnnedh tjïeltine saemien gïelereeremedajvesne jïh dej fylhkentjïeltine.
Saemiedigkiebïevnesisnie lïerehtimmien jïh ööhpehtimmien bïjre neebnesåvva aaj man vihkeles ihkuve beetnehdåarjoe lea gïelebieside.
Jis kondome boetjen nelnie galka dam olkese gïesedh gosse garres.
siebriedahkefaageles bïevnesh gaavnedh jïh olkese giesedh gosse digitaale gaaltijinie ohtsede, vuarjasjidh maam gaavneme jïh nedtejiermien jïh nedte-etihken njoelkedassh steeredh
Gïelegaaltije aalka juhtedh mïetsken 3.b. 2015 raejeste.
Man jïjnjh varta persovneste persovnese juaka, seammalaakan maahta juekedh gellie biejjieh varta.
Saemien profijleskuvline tjuara akte ållesth saemien lïerehtimmiefaalenasse årrodh.
Fïerhten mubpien jaepien laanth mah leah latjkoem jååhkesjamme, reektehtsh seedtieh EN:n raasesïerredimmiemoenehtsasse.
vuekine veele jïh sjyötehke faagegïelem åtna
Learohke …
Akte aalkoehåaloje fïerhtede dåehkeste edtja dej gaskem årrodh mah leah bijjemes håalomelæstosne.
Syökemelæstoe maahta byjjes sjïdtedh, læjhkan mejtie syøkije vaajtele tjeakosne dam utnedh, off.
vearoldem jïh temperatuvrem giehtjedidh jïh buerkiestidh fïerhten biejjien jïjtsh goerine mejtie gævnjoe klaassen tjiehtjielisnie Daate våaroeminie sjædta aktem statistihkem darjodh temperatuvren bïjre j. v., jïh aktem ussjedamme vearoldebïevnesem barkoeboelhken minngiegietjesne.
jienebh aelkieh saemien-gielem lohkedh
sisvegisnie lea barkoesoejhkesje ihke:
Jis ij sïjhth gadtjedh jallh lea sæjloes jïh samhtjan dellie kaanne maana dan ohtje lea jovkeme.
Vuartesjh aaj aktem jïjtse boelhkem vuarjasjimmien bïjre vuelielisnie.
Dåvvoden råajvarimmieh tjuerieh reaktoe årrodh.
Daelie ahkedh jienebh mah eatnemevierhtiej mietie gihtjieh goh mineraalh, tjaetsie- jïh bïegkefaamoe, seamma tïjjen goh ahkedh vaenebh mah goerkesem utnieh aerpievuekien saemien jieledevuekiej åvteste jïh nuhteme eatnemevierhtijste.
Akten veele giehtjedimmien mænngan reaktoejearsoesvoeten öörnegijstie reeremisnie, dle reerenasse sjæjsjalamme akte velferdtjirkije ij edtjh tseegkesovvedh.
Dïhte bijjemes nænnoestimmieårgaane saemien gïelide ij maehtieh ajve akte prosjekte årrodh.
"4 lïhtse: ""Tjïelth saemien gïelen reeremedajvesne edtjieh hoksedh saemien skïemtjiji jallh utniji daerpiesvoeth sjïehteladteme dïenesjh åadtjodh, krööhkestamme sjidtieh gosse dïenesjem haamode""."
- åejviesisvegem tjaaleginie vaajeste, hammoen bïjre soptseste jïh åehpies viehkiedïrregh buerkeste
Rïektes nuepieh saemien nåhtadidh byögkeles jïh privaate tsiehkine leah joekoen vihkeles gosse barkeminie åtnoem saemien gïeleste lissiehtidh.
Jaepeste 2009 lij öörnemem tseegkeme lohkijidie gieh såemies lohkehtæjjaööhpehtimmieh orrijin g. j. mastereprovramme lohkehtæjjaööhpehtimmie gïeline vuj realfaagine, juktie dah bielieh lohkemelöönemistie vadtasuvvieh.
Dïhte bijjemes ulmie saemiedigkien aarvoesjugniedimmieprogrammine lea aarvoesjugniedimmiem lissiehtidh innovatijve jielemekombinasjovnine jïh saemien fealadassesne.
maahtoen bïjre deanahtidh:
Dah sinsitniem buarastehtieh, jïjtjemse åehpiedehtieh jïh soptsestieh gubpede båetieh.
Dïhte lea dan gaavhtan daerpies saemiengïelide tjïrkedh.
Maam tjïelth darjoeh mah lyhkesieh?
Saemieh akte unnebelåhkoe Nöörjesne jïh dannasinie eah govlehtoevh dejnie sïejhme demokrateles åårganine mah våaromem utnieh aktene jienebelåhkoedemokratijesne.
Saemiedigkien reektehtse lea daelie seedtesovveme Europaraaran, mij aktem jïjtse maehtehtjemoenehtsem åtna mij sæjhta reektehtsem gïetedidh.
Såemies aejkien gåessie 10 jïh 13 jaepiej gaskem pruvhkieh jeenjemesh puberteetese båetedh. Pubperteetesne kråahpe evtede maaneste geervese.
Presidente guessine mænna reeremetjïeltine / Reeremedajve saemien gïelide / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
11,1 millijovnh saemien åssjelidie goevten mænngan / Håalemh jïh tjaalegh / Saemiedigkieraerie / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
vijresåbpoe vihkeles hijven jïh bueriesoejkesjamme faalaldahkh jïllebe ööhpehtæmman noerhte-, julev- jïh åarjelsaemiengïelesne.
Daamhtaj infeksjovne buarene naan biejjiej raejesne.
guektiengïelevoete lea gåabpatjahkem gïelem dan hijven fuamahkahta guktie gåarede.
Gaajhkh golme gïelh lea UNESCON’n læstosne håvhtadihks gïelijste.
Jis lïjhke råajvarimmiem luhpiemdidh, dellie rïjhke tjirkie nuekies gåatomem jaksedh jallh, jis ij gaegnedh, dellie naasjovnen reaktaj mietie økonomije-åasam maeksedh.
Bïevnesh guktie barkoe jåhta jïh bïevnesh tjåanghkojste leah olkese bïejesovveme Nöörjen Saemiedigkien nedtesæjrojne.
Ööhpehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh:
Programme Alta 2013 / Áltá 2013 / Gaskenasjovnaale barkoe / Saemiedigkie - Sametinget
jijtjefaamoeh jïh jïjtjetsevtsemh nännoestidh juktie
Maanakonvensjovne lea goh SP jïh ØSK meatan vaaltasovveme nöörjen reaktesne, almetjereaktalaaken tjïrrh.
Sæjroe 34 / 35
Saemiedigkien barkoe kultuvrejielemigujmie goh lissiehtahke båata dan joe stoerre barkose saemien kåanstese jïh kultuvrese.
Aamhtesem buektedh Nussiren bïjre Saemiedigkien stoerretjåanghkose njoktjen 2016.
Aarhskuvle- øøhpehtimmiem.
Gaajhkh ohtsemh mejtie edtja pryøvedh tjaatsestimmiereaktam 16 jaapan biejedh dennie veeljemisnie 2007 idtjin jååhkesjimmiem åadtjoeh.
Moenehtse edtja saemien gïelem nænnoestehtedh / Bïevnesh saemien gïeli bïjre / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
Ij edtjh voejhkelidh almetjem edtja voeksedidh jallh galme tjaetsiem dïsse döömedh, juktie vaahreles sjædta maahta skaarah jallh ovlæhkoeh sjïdtedh.
Reerenasse sæjhta dan åvteste annje akte eadtjohke guejmie årrodh gaskenasjovnaale barkosne, dan govlesadtemasse staati jïh dej aalkoealmetjetjïerti gaskem, Aasrud jeahta.
Mah åejvieaamhtesh krirrie åtna daan jaepien veeljemisnie ?
Lohkehtæjja tjuara dan åvteste jeatjah bïevnesh Jonnan bïjre nuhtjedh juktie dam guhkiebasse
Jïjnjh hijven prosjekth, men dannasinie dan jeenjesh ohtsedieh dle tjuara striengkieslaakan prijoriteradidh.
Dastegh voereseraerie sæjhta aamhtesh jeatjabidie lutnjedh goh saemiedigkieraaran, tjuara dam darjodh naemhtie guktie tjïelkelaakan vååjnoe daate lea voereseraerien lahtestimmie.
Bïevnesh learoehkidie
Lohkh vielie Jose Francisco Cali Tzay:n bïjre daesnie:
Nøørjen Saemiedigkie, Noerhtelaanten - Noerhte-Trøndelaagen - åarjelh Trøndelaagen - jih Hedemarken fylhkestjielth edtjieh ektesne barkedh.
Gaajhkesh mah dam orre maanagïertelohkehtæjjaööhpehtimmiem aelkieh edtjieh saemien gïelen, kultuvren jïh siebriedahkejieleden bïjre lïeredh.
Vierhtieh edtjieh gïeleråajvarimmide juhtedh åarjel-, julev- jïh markasaemien dajvine.
Vuarjasjimmie aaj vuesiehti tjïelth aktem lïhkebe laavenjostoem Saemiedigkine sïjhtin vierhtieåtnoen
Saemiedigkie lea sov barkoen tjïrrh gööleme-aamhtesigujmie jïh Mearoegaedtiemoenehtsen gïetedimmine buektiehtamme jarkelimmieh tjïrrehtidh jïh lissiehtassh åådtjeme Mearoevierhtielaakesne, Meatanårromelaakesne jïh Finnmaarhkeslaakesne mah voenges aajhterevoetem jïh reeremem nænnoestehtieh.
 Institusjovnigujmie jïh siebriejgujmie ektine stuerebe voerkesvoetem tseegkedh ihke lea daerpies saemien nåhtadidh, dovne njaalmeldh jïh tjaaleldh
Saemien voestes gïeline daerpies viehkiefaage mubpide faagide.
Dam aaj vuarjasjimmesne dejstie saemien gïelejarngijste tjïerteste.
6.3. Tjåenghkies fylhkentjïelten evtiedimmiebarkoe RES'sne 2013
Dïhte sæjhta jiehtedh biologijen åerpenh gïeh ovmessie årromesijjine tjaalasovveme dellie fïerhten maana lea jïjtse jollemaaksovevaarjelimmie.
Vaallah daerpiesvoetem bæjjese vaalteme aktede nænnoesåbpoe areaalevaarjelimmeste. Seamma tïjjen daejrebe Laanteburrie- jïh beapmoedepartemeente sæjhta ulmieparagraafem jarkelidh, jïh indivijdemïerhkesjimmiem sjïehtesjidh jïh njoelkedasside jarkelidh bæjhkoehtimmien bïjre bovtsetaalijste.
Datne almetjh dej ovmessie jielemen baelesne rååkh.
Dellie maahta evtiedidh dah cellejeatjahtehtemh laahpehtidh jallh vuertedh jïh vuejnedh jis dah jeatjahtehtemh jïjtje sjïdtehtidh.
Aerebi goh mååhtedimmiem dåhkasjehtedh dellie moenehtse maahta jeatjabidie goh mååhtedæjjide nuepiem vedtedh dam åadtjodh lahtestidh.
jielemh utnedh mah våaroeminie utnieh jïh krööhkeste dam saemien kultuvrem, eatnemem jïh byjresem
Skuvlesne geervi dïedte ij oktegh desnie sjædta irhkedh.
Juktie dam jaksedh dle learohkh tjuerieh nuepiem åadtjodh dovne praktihkeles jïh teoretihkeles barkedh.
Veeljememoenehtse:
Njååhtjedimmiemoenehtsen lïhtsege galka doemesjevåarnomem våarnahtamme jallh doemesjedåajvehtsem jïjtse hïejmerïjhkesne.
Nöörjesne laavenjostoeguejmie lij Østsamisk museum Neidenisnie, mij aaj lij tjåadtjoehtæjja dan russiske prosjektebielien åvteste.
Nordlaante
- Mijjieh skuvlesne ektesne murriedimh jih akti vyøki barkimh, tjoeverimh aaj diedtem sinsætnan vuesiehtidh, jih bueries-voetem gaskems nænnoestidh.
Gosse gïelh leah våajnoes dellie dïhte gïeli statusem siebriedahkesne lutnjie.
Vaallah daelvieboelhken 2019 (goevten-njoktjen) bovtsh seedtijigujmie plåavhkesimmine jeemin teestelaajrosne jallh teestelaajroen ålkolen (tabelle 1) (Hansen et al., 2019).
Fylhken baakoej-juhtije Fylhken raerieåejvie
PSA aaj möölie gosse prostatacancerem båehtjerde.
Åejviesuerkieh
Dah saemien institusjovnh leah mijjen vihkielommes sijjieh juktie saemien kåanstem jïh kultuvrem vuesiehtidh.
Viehkieabparaate tjuara væjkalåbpoe sjïdtedh gihtjedh mejtie nyjsenh vædtsoesvoetem dååjroeh jïh doestedh dan aamhtesen bïjre tjaangedh gusnie dan jïjnjh domtesh.
Eadtjohke viehkiedïrregeåtnoen tjïrrh viehkiehtidh saemien meedijah tjåadtjoehtidh jïh vijriesåbpoe evtiedidh
Learohkh ektesne soptsestieh maam dah daejrieh dej sjiere væhtaj bïjre saemien soptsestimmieaerpievuekesne.
Teekstedorjemasse: Karen Elle Gaup Ann Solveig Nystad Anne-Karin Hellesöy Inger Seierstad Inga Wernolf
Jeatjebh
Datne maahtah sïjsefeelijidie gåetide seedtedh.
Raerieh diekie seedtesuvvieh: kommunereformen@samediggi.no
- Saemiedigkien akte ulmie duedtiem evtiedidh akten jieliemasse mestie lissiehtamme dïenestem jïh doekemem jïjtsedorjeme vaarojste åådtje.
Daate vuesiehtimmien gaavhtan våajnoes sjædta laavenjassine addisjovnine jïh subtraksjovnine.
Presidente Aili Keskitalo lij dïhte voestes håalije EN:n Ihkuve forumisnie aalkoealmetjidie gosse Veartenekonferansem aalkoealmetjidie digkiedin måantan suehpeden 19.
Akte vihkeles barkoe dejtie ovmessie ståvrojde jïh voenges vaarjelimmiedajvereerijidie lea reeremesoejkesjh darjodh (jallh staeriedidh) vaarjelimmiedajvide.
Dïhte guhte saemeste jallh saemien tjaala akten voenges byögkeles åårganese reeremedajvesne, reaktam åtna vaestiedassem åadtjodh saemiengïelesne. (§3-3).
Sov vaestiedassesne EN. ’ ide staateraerije Lysbakken byjhki kultuvrelle jïh gïeleldh daajroe healsoedïenesjisnie lea daerpies jis edtja saemien nyjsenæjjide aktem seammavyörtegs healsoefaalenassem vedtedh.
åejvieboelhkide saemien tjaalaldahken-histovrijesne buerkiestidh jïh soptsestidh tjaeliji jïh klassihkeri bïjre mah saemien tjaalaldahkesne
Njaalmeldh gaaltijh
Gosse vuarjasjimmiem iktemearan illeme, learohkh byöroeh astedh barkoem bueriedidh juktie lïerehtimmiem lissiehtidh.
1980-låhkosne maanajgïertejåhteme bööti maōrialmetjinie Aotearoesne / New Zealaantesnie.
Moenehtse aktem sjïere tsåatskelesvoetem åtneme guktie tsiehkie lea åarjelsaemien maanagïerte- jïh lïerehtimmiefaalenassese, dan åvteste åarjelsaemien gïele aktene joekoen nåake jïh prååsehke tsiehkesne gosse gorredimmiem jïh jieliehtimmiem gïeleste måjhtele.
2.
Saemien maanah jïh noerh gelkieh ööhpehtimmien tjïrrh saemien kultuvrese jïh sïebredahkese tjaangedh. Kultuvrem lïeredh guarkedh, soptsestidh, identitetem nænnoestidh jïh evtiedidh leah daerpies boelhkh ööhpehtimmesne.
BERGSLAND, KNUT - MAGGA, LAJLA MATTSSON 2007: Åarjel-saemien-daaroen baakoegærja.
baakoeh nåhtadidh mah biejjieladtje tsiehkine sjïehtieh
BIELIEULMIE 18: Eannan 2020 dle krööhkestamme aalkoealmetji jïh voenges siebriedahki aerpievuekien daajroem, innovasjovnh jïh daepieh mah sjyöhtehke vaarjelæmman jïh monnehke åtnose biologeles gellievoeteste, jïh ellieslaakan meatan vaalteme jïh ussjedadteme sjïehtesjimmesne Konvensjovneste, jïh aalkoealmetjh jïh voenges siebriedahkh leah ellieslaakan jïh radtjoeslaakan meatan gaajhkine suerkine.
Mannasinie goerehtimmiem daarpesje ?
Saemiedigkieraerie
Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie
Muvhth njoelkedassh saemiengïelen reeremedajvh dijpieh, jïh muvhth eah leah geografijen raedtieh.
ovmessie såarhts nöörjen gïeli bïjre soptsestidh
Reakta mijjen gïelese lea akte aarvoe mij lea våarome abpe gïelebïevnesasse.
Gïelejarngi tjåenghkies ulmie lea læjhkan saemien gïelem våajnoes darjodh, jïh viehkiehtidh guktie saemien nænnoesåbpoe sjædta jïh evtiesåvva.
Steemmedåastoje tïjjem jïh sijjiem tjaala bijjelesskuahpesne, jïh dam ikte lïjmesje.
Aarborten tjïelte meatan vaaltasåvva saemien gïelen reeremedajvese.
Jis lea onne jeatjahtehteme maam lea gïerve damtedh maahta pryövoem vaeltedh orre mammografijine ektesne jallh ultratjoeje viehkine.
1973 dle kultuvrejarnge Sámi Instituhtta tseegkesovvi Guovdageaidnusne.
Jaepien 2012 Ööhpehtimmiedirektovraate aktem barkoedåehkiem tseegki mij laavenjosti evtiedimmien bïjre aktede strategeles soejkesjistie saemien maajhööhpehtæmman.
digitaale gaaltijh jïh dïrregh nuhtjedh juktie tjåanghkan bïejeme tjaalegh darjodh hyperkoplingigujmie jïh jeereldihkie estetihkeles viehkiedïrregigujmie
Dïhte vaenebh nuepieh vadta hijven
Daate barkoe sjeahta gaajhkine jaepiedaltesinie.
Tjïelti / fylhkentjïelti veanhtadimmieh jïh åssjaldahkh Saemiedigkien jïh gïelemoenehtsen barkose, håaleme Porsanger tjïelten jïh Snåasen tjïelten baaktoe
Ulmie lea aktem orre veartenevijries klijmalatjkoem nænnoestidh, Parise-latjkoe.
Lohkh tiltaksplanen for samiske innsatte og domfelte (råajvarimmiesoejkesjem saemien faangkide jïh dejtie mah dåapmoem åådtjeme) (nöörjen)
Saemien gïelejarngh vihkeles institusjovnh.
Geerestahkh: Geerestahkh gelkieh årrodh 1.
Bjørn Olav Megard edtja Saemie-jïh unnebelåhkoepolitihkeles goevtesem stuvredh
Muvhtine dajvine dellie dan jïjnjem teehpieh guktie dïhte akte aajhtoe sjædta båatsoen jieliemassen vööste.
Saemiedigkien mïelen mietie dle neavroebievneme jïh bïeljelimmie eah leah nuekies hijven dejtie saemien utniejidie daan biejjien, dan guhkiem ij gåaredh saemien gïelesne bïeljelidh, jallh bïeljelimmie saemiengielesne dorje guktie guhkebem vaasa bïeljelimmien jïh vualkajimmien gaskem.
Dotkeme vuesehte saemieh vielie daaresjimmiem jïh vædtsoesvoetem dååjroeh goh jienebelåhkoen årrojh.
Saemiedigkie lea aalkoealmetjetjirkijh abpe veartenistie bööredamme akten gaskenasjovnaale jïh ryöjreden aalkoealmetjekonferansese Altesne, Finnmarhke, ruffien 8.- 12. b. 2013.
-Vædtsoesvoete nyjsenæjjaj vööste lea aaj akte dåeriesmoere saemien siebriedahkesne.
Reeremesoejkesje edtja vaarjelimmie-aarvojde gorredidh, dovne dejtie ovvaajteles goerpedehtemi vööste vaarjelidh, jïh darjoemidie sjïehteladtedh mah vaarjelimmie-aarvojde eevtjieh.
Jeenjemes cellejeatjahtehtemh mejtie aajhtsa leah geehpebe jeatjahtehtemh mejtie sjïdtehtidh, mohte naan dejstie tjuara destie vaeltedh.
Vuesiehtimmien gaavhtan maehtieh gaskeviermiem nåhtadidh.
Mearoegaedtiemoenehtsistie
Ållesth dle 116 mah lin meatan gaahtjemisnie, jïh dejstie 48 raeriestimmieh böötin.
Maahta gåess ' akt tjaatsegem jollemaaksovedatabaseste gihtjedh jïh åådtje daejredh mah bïevnesh desnie gååvnesieh dov bïjre jïh dej maanaj bïjre mejtie åelieh.
Vihkeles tjiehpiesvoeth lea meatan vaaltasovveme maahtoeulmine gusnie dah viehkiehtieh evtiedimmine jïh lea akte bielie faagemaahtoste.
Saemiedigkie sijjienommekonsulenth nammohte saemien sijjienommide.
Jalhts vuelege dåårrehtimmie jïh studijepoengedorjemasse viertiestamme jeatjah faagigujmie, dle UiT tjåadtjohte jïh nænnoestahta dejtie saemiengïelen studijeotnjegidie.
Dïhte åarjelsaemien båatsoem hijvenlaakan jïh jielijelaakan vuesiehtamme.
TrafihkejearsoesvoetebarkoeMov fylhkesne medtie …. barkijh.
Mijjieh libie aadtjen våarhkoem gïehtjedamme jïh daelie gaajhkh tihtelh Bibsysesne registreradamme.
Moenehtse maahta goerehtimmieh darjodh Saemiedigkien reeremisnie, mejtie tuhtjie daerpies.
Lissine daase Svïenske gærhkoen maadthkuvsje, lïerehtimmie jïh kuvsjebiejjieh sjïdtije åålmegepedagogi, gærhkoemusihkeri jïh hearraj ektine.
Goerehtimmie medtie luhkievïjhte minudth vaalta.
Aaj dåarjoe saemien museumidie lea læssanamme.
3 sidor)
Dagkerh råajvarimmieh maehtieh årrodh vegetasjovnem jurjedh, sjiltigujmie jïh kultuvrebaalkajgujmie sjïehteladtedh, jïh bueriedidh, bæjjese bigkedh orresistie jïh vaarjelamme gåetieh sertedh.
joekoen fokusem utnin disse mij lea saemien.
Varki tjïelke vuajnoejgujmie raeriestimmide jïh råajvarimmide båetedh lea joekoen vihkeles jis edtja govlelgidh, jïh ihke Saemiedigkie maahta vuajnoejgujmie guhkiebasse barkedh.
Areale
PRM: Dåarjoe orre maanagïertegoevtesasse Romsesne
Dahkoesoejkesje saemien gïelide
Dah tjoerin olkese gaatose.
–Gosse raessesne maahta eevre vihkeles årrodh maehtedh jïjtse gïelesne govlesadtedh.
illedahkh jïh jiehtegi gaskem juekedh jïh kvaliteetem digkiedidh jïjtse jïh mubpiej vuekine jïh jïjtse jïh mubpiej daatine jïh toelhkestimmine
Gïelejarnge edtja gïelem jïh kultuvrem evtiedidh jïh ovmessie råajvarimmiejgujmie barkedh goh; kuvsjh ovmessie prosjekth åehpiedehtemh maahtoem nænnoestehtedh saemien gïelesne jïh kultuvresne gïelesijjieh sjugniedidh råajvarimmieh mah identiteetem sjugniedieh saemien årroejidie
Åadtjoeh namhtah gïetebaantem, båaloem jïh baakoegærjetjem / Saemesth munnjien / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
Daelie libie bijjelen gaektsie jaepieh gïehtelamme daejnie prosessine, jïh ibie maehtieh jååhkesjidh gaertjiedimmieh göölemetïjjesne daan boelhken gaskem jeatjah dan åvteste ij gåaredh orre göölijh dåårrehtidh daan göölemevuakan, Muotka jeahta.
Dagkerh bïevnesh aaj geerveööhpehtæmman årrodh.
Nöörjen staate dïedtem åtna sjïehteladtedh ihke saemieh maehtieh sijjen gïelem gorredidh jïh evtiedidh.
Sjïehtedamme lohkehtimmie
Jaepien 2015 saemiedigkieraerie dan åvteste sæjhta barkoem aelkedh aktine nasjovnaale dahkoesoejkesjinie sjïehtesjimmien bïjre aalkoealmetjereaktijste Nöörjesne.
Men gïeleutnijh gaskesem utnieh stoerre viermine slïektigujmie jïh jielemen tjïrrh, jïh gosse naemhtie dle gïele gaajh vihkeles sjædta goh identiteeteguedtije.
Ulmie:
Daennie bihkedimmesne libie veeljeme dam baakoem vuarjasjidh nåhtadidh sijjeste vïerhtiedidh.
Noerhte-Trööndelage
Interaktijve govlehtimmieprosesse Ruffien 2014 åvtelen akte interaktijve govlehtimmieprosesse edtja öörnesovvedh gusnie haasta aalkoealmetjh, ENn åårganh, dotkeme- jïh ööhpehtimmieinstitusjovnh, almetjereaktasiebrieh, aalmetjeveeljeme almetjh, sivijle siebriedahkem jïh nasjovnaalestaath raeriestimmiejgujmie ryöjredimmide båetedh veartenekonferansese.
Dah lïhtsegh mejtie Saemiedigkie nasjovnaalepaarhkeståvrojde nammohte, leah saemien ïedtjeladtji åvteste goh jïjtse almetje ståvrosne.
Råajvarimmie 1 Bïevnesh tseegkemen bïjre maanagïertefaalenassijste saemien maanide
Lissine jarnges saemiepolitijhken hasteme årrodh lea dan gaavhtan barkoe saemien gïelide aaj sïejhme gïelepolitijhken haesteme.
NRK lea aalkeme maajhvååjnoesaadteginie saemien noeride man nomme izu.
Jaepien 2009 raejeste 2010 raajan studijepoengedorjemasse vielie goh guektiengïerth desnie sjædta, lissiehtimmie dan mænngan ånnetji geahpene, men abpe tïjjen akte lissiehtimmie dorjemassesne.
Edtja dan åvteste lïerehtimmiem darjodh dan sjyöhtehke goh gåarede learohkidie, gosse dam sjïehtede dejtie ovmessie ööhpehtimmie-programmide.
dannasinie, gosse voenges soejkesjh darjoeh, vuejnedh mejtie gåarede sijjiesjïere biehkieh meatan vaeltedh, dovne gosse krøøhkeste gaajhkide åejvieaamhtesidie, aaj dah mah leah gåaroes
Man vihties p-pillere ?
Gyhtjelasse:
Journaliste jïh tjaelije Ailo Gaup (1944-2014) lij manusem tjaaleme daan stuhtjese jïh dïhte bæjjese bïejesovvi aktene laavenjostosne scenebïhkedæjjine Knut Walle.
Fylhkenålma Finnmaarhkesne iktedimmiedïedtem åtna noerhtesaemien maajhööhpehtimmien åvteste.
Dialogetjåanghkoeh båatsojne
Soejkesjen mietie saemiedigkiepresidente jïh tjïelten åejvie edtjieh laavenjostoelatjkoem jååhkesjidh mïetsken 8. b. 2015 Båddådjosne goh akte bielie öörnedimmeste Nordlaanten musihkefestivaalevåhkose jïh gaskenasjovnaale aalkoealmetjebeajjan mïetsken 9. b.
- Saemiedigkieraerie sæjhta dovne voenges siebriedahkh, siebrieh, dotkemebyjresh, tjïelth jïh staateles åejvieladtjh bööredidh meatan årrodh haestemi jïh vaastoej bïjre dajve- jïh byjresepolitihkesne digkiedidh, Åhrén jeahta.
Jaepien 2012 raejeste Departemeente lea dåarjoreeeremem Gærhkoeraaran sertiestamme.
Lohkehtæjjah haakeneburrie-skuvleste dejtie jeatja faagide øøhpehtin goh nøørjen giele, matematigke jih learoeh maskinaj bijre.
Joekoen lïerehtimmiesuerkien, healsoesuerkien, reaktasuerkien jïh gærhkoen sisnjeli daate akte dejstie stööremes haestiemijstie orreme juktie saemien nænnoestidh jïh evtiedidh.
1970-låhkoe doekoe dle ojhte aalka jååhkesjidh saemieh leah unnebelåhkoe Nöörjesne.
Seamma vuekine sïejhme vierhteste maahta jiehtedh ij leah prostatacancere.
diskrimineringegyhtjelasside, Integrasjovne- jïh
Gaajhkh tjïelth soejkesje- jïh bigkemelaaken tjïrrh, dïedtem utnieh sijjen barkoem soejkesjidh guktie dah eatnemevåaromem gorredieh saemien kultuvrese, jieliemasse jïh siebriedahkejieliedasse, men vaallah daate laake lea nuekies gænnah jis edtja gorredidh saamastalliji reaktam gïelem lïeredh jallh gïelem nåhtadidh.
Gyhtjelassh njååhtjedidh man vyjrehke dah daamtesreaktah eah dah dellie konvensjovnen raejeste vaenebh sjidth, menh Nøørjesne privatereaktaj gaavhtan guhkiesaejkien åtnoevuekiej mietie jïh Sveerjesne dovletjereaktaj mietie.
Noerhtesaemien: Jonny Inge Nutti
Lissiehtahke daamhts studijemaahtaldahkese
Finnmaarhken miehtjiesdajvedåapmestovle
Mohte dah gøøkte skuvlh sjiere byjresh jih kultuvrh vuesiehtin dovne learohki jih lohkehtæjjaj gaskems.
draaman jïh dåemiedimmien tjïrrh åvtese buektedh
Jeatjah baakoejgujmie daate tjaalege bijjieguvviem vadta gaajhkijste saemienlohkehtæjjijste Nöörjesne, gaajhkine golme gïeline.
NSR sæjhta barkedh guktie orre jorkelimmieh øøhpehtimmiesystemesne leah saemien learohken jïh saemien siebredahken daerpiesvoeti mietie, jïh guktie ellies saemien øøhpehtimmiepolitigkem øøvtiedidh.
Daate programme lea joekoen evtiedamme kultuvrejielemen daerpiesvoetide jïh evtiedimmienuepide.
ideologijem teekstine gïehtjedidh jïh vierhtiedidh magkerh gaaltijh jïh medija leah
Muvhtene maahta ånnetji bertedh mohte ij leah vaahreles.
Bijjieguvvesne tjuara digkiedidh mah etihkeles dåeriesmoeretjoelmh mah tjuerieh meatan årrodh njoelkedassine.
sjïehteles teeksth destie man båeries leah, hijvenlaakan lohkedh, guktie aaj teeksten aamhtesem guarka.
Gïelevåhkoe akte ektie barkoe juktie saemien gïelh våajnoes darjodh, jïh daajroem gïeli bïjre lissiehtidh.
Sjïehtedamme faalenasse dåehkide
Seammalaakan goh voepth varkebe buajtehkåbpoe sjædta aaj njaltjine.
Skïemtjijemoenehtse edtja meatan årrodh jïh jolle skïemtjijevihtiesvoetem healsoe- jïh skïemtjehoksesne evtiedidh.
Aalkoealmetjh leah medtie 5 prosenth veartenen almetjijstie, men leah 33 prosenth dejstie veartenen ellen giefiesommes 900 millijovnh almetjijstie.
Jis maana tjarki skovretassh åtna ij nuekies mïelhkine, maana daarpesje jeatjah jovkemesh dan sijjeste åadtjodh.
Baernine daamhtemes rudtjesne jïh åelkine.
Saemiedigkieraerie raerieh sæjhta vihkeles teemaj bïjre mejtie byöroe digkiedidh Saemiedigkiebïevnesisnie arealen jïh byjresen bïjre.
Learohkh bïevnesh ohtsedieh sijjienommen bïjre ovmessie gaaltijinie.
Daelie Saemiedigkie daejnie barka:
Vijriesåbpoe dle edtja aelkedh buerkiestidh jïh öörnegen mietie bïejedh aelhkie tsiehkieh matematihkefaageles sisveginie, goske maahta aktem ellies argumentasjovnem bæjjese bigkedh ellies ektiedimmiej bïjre.
Lïerehtimmieulmie
Lissine dle såemies jielemestuvreldh råajvarimmieh aaj årromelastoem skreejredh, vuesiehtimmien gaavhtan gamtebaantebïgkeme.
Seamma jis gïerve voejngem sigkedh jallh jis maana gossehtahkem åtna mij vïerrebe sjædta, joekoen jis govloe huhtije.
Daerpies låhkoem gïeleutniejijstie registreradidh
Mov nïekedasse lea akte båetije aejkie gusnie noerh aelhkieslaakan maehtieh ööhpehtimmiem veeljedh jïh sijjen gïelem nuhtjedh, jïh daejredh saemien aaj akte jielije gïele veartenisnie.
Daennie vuarjasjimmesne kommisjovne tjuara vuartasjidh man guhkiem åtnoe vaaseme jïh sisvegem, dan nuelesne mejtie åtnoe eksklusijve jallh intensijve orreme, jïh mejtie dah utnijh lin maahteme vienhtedh dej åtnoe lea reaktan mietie orreme.
irskegïele læjhkan ij leah daamts juktie eah dah staath sïjhth aejhteme unnebelåhkoegïelem darjodh staaten båetije åejviegïelese.
Muvhth learohkh jienebh heamtuvrh luhkieh jïh heamtuvrh jienebh aalkoealmetjijstie, jïh aktine stuerebe vaeljehkinie viertiestieh, goh våarome.
Guejmieh leah 2004 raejeste aktem laavenjostoelatjkoem åtneme, jïh dïhte orre latjkoe maam daelie jååhkesjamme lea faamosne boelhken 2016-2019.
Dajven Mannančeárru daah raasth: Noerhtene: Johken Suttesgaldojohka njaelmeste dennie jaevresne Altevatn Langbukt:n baaktoe, vyjrehkåbpoe rïektes sievine jaevrien Darfaljávri åarjel-luvlemes loektese (34 W 459639 7600773) jïh debpelde rïektes sievine Rv:se 280.
Ulmie lea viehkiehtidh tjïelkestidh saemiej jïh jeatjah aalkoealmetji reaktah gosse eadtjohke meatan gaskenasjovnaale sjæjsjalimmieprosessine.
Saemiedigkieraerie raerieh saemien siebriedahkeste sæjhta akten båetijen aejkien dajve-jïh byjresepolitihkese.
Apotehke daarpesje daejredh mij daltesisnie jollemaaksovetråahpesne juktie reaktoe rabadtem åådtje.
Tjåanghkoeh Saemiedigkien stoerretjåanghkosne jïh moenehtsinie leah ræhpas almetjidie.
Voestes laantedigkien webbesijjine barka. Daelie teektsh åarjelsaemiengïelese jarkoestidh båetieh — barkoe aalka tjaktjen 2010.
såemies noerhtelaanti tjaalegh åehpiedehtedh mah leah jarkoestamme jïh mah lea orre
Sæjhta aaj nuepie årrodh tjaaleldh raerieh seedtedh.
Slyöhpoe strunhtjien åvtelhbodti sjïdtedh.
- Konvensjovne ij badth gaajhkide haestiemidie loeth mej uvte båatsoe tjåådtje raastedajvine.
Jis ij leah vaarjedamme gosse seksem utni lea hijven teestedh jis tjoeleskïemtjelassh åådtjeme.
gïelejarngide mah edtjieh ålkoeotnjegasse darjomh
Cellepryövenassevaeltemh eah ellies vaarjelimmiem vedtieh canceren vööste
14/5814-1-AGM 16531/14 411 13.06.2014
) Kultuvrejielede lea fer nåake ryöjredamme gosse tjåanghkoem jielieminie åtna.
Saemiedigkie Nöörjesne lea barkoem stuvreme.
Jaepien 2004 biejjie byögkeles saevegebiejjine sjïdti Nöörjesne, jïh gelline byögkeles gåetine dle saemien saevegem bijjiedieh dejnie nöörjen saeveginie ektine.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Dannasinie neebnesåvva daajroe saemiej voejkenevoeten bïjre, gærhkoejieleme jïh aerpievuekie goh akte vihkeles aerpievuekien aarvoe mejtie gaajhkh kristeme byøroeh åadtjodh. (m. Gud
Tjåenghkies bæjhkoehtimmie lea daesnie.
viertiestidh jïh vierhtiedidh saemien nedtebielieh gelliegieleldh, dej åtnoevuekieh jïh bïevnesevierhtijste jïh designem
Daate lij raasebiologijen boelhken aalkoe mij ryöhki 1800-låhkoen raajeste gaskoeh 1900-låhkoen raajan.
Saemiedigkieraerie biejjiem heevehte juktie dah leah stïeresne gellene lehkesne laantesne.
Dïhte vuarjasjimmie gïelejarngijste, maam Norut Alta darjoeji gïjren 2012, vuesehte daerpies lissiehtamme ekonomeles jïh almetjen vierhtiejgujmie.
Bihkedimmie: Daabloe jåhta aalkovistie galhkemasse.
Laakevierhtieh
Almetje demensine maahta dåeriesmoerh utnedh geerve gyhtjelassh vaestiedidh, buerkiestimmieh vedtedh, jïh jïjnjem jïjtje soptsestidh.
RØYRVIK Gïeleaernie i Røyrvik
Mov barkoe mænngan sjidti:esne. Jaepien 1958, ohtsi giehtjedimmie-viehkiehtæjjam mij edtji bovtsigujmie barkedh, giehtjedimmie-raerien nuelesne.
Ij lij maahtoeh saemiej kultuvren bijre naan faage dej beeli, mohte voejhkelimh læjhkan jeatja faagine maahtoeh vedtedh jis nimhtie sjiehti.
Njaalmeldh eksamenem byjreskisnie dorje jïh vierhtede.
Aaj mijjen saemien siebriedahkesne edtja sijjie årrodh almetjidie joekehts tjoeleidentiteetigujmie jïh seksuellevoetigujmie.
Saemiedigkien mineraalebïhkedæjja
Aamhtesh gïetedimmien bïjre Saemiedigkien jååhkesjimmeste sjæjsjalimmide laaki, mieriedimmiej jïh råajvarimmiej bïjre jallh jeatjah sjæjsjalimmiej bïjre, mah leah prinsihpeles jallh vihkeles saemien siebriedahkese, dan gåhkese gåarede.
Gosse mierie nåhki dellie raeriestimmieh lin båateme learoehkijstie gaajhkine daltesinie jïh luhkie joekehts skuvlijste.
Gærhkoeveeljemisnie dåehkide mejtie nammoehtamme jïh dej kandidath veeljh.
Sïjhtem dijjem juvnehtidh meatan fulkedh gïelevåhkoen nedtesæjrosne jïh sosijaale meedijinie.
Saemien avijsh – jienede åtnoem julevsaemien jïh åarjelsaemien
Tjaaleldh gaskesadteme
viertiestidh saemien teeksth daaletje teekstigujmie
åejviesisvegem jïh sjïere aath guarkedh jïjtjeveeljeme tjaaleginie
Vihkeles leah noeride jih gujnide båatsoe-jielemasse meatan vaeltedh jih nimhtie håhkesjidh båatsoe-jieleme aaj sæjhta juhtiemisnie årrodh båetije jaepieh.
Arktisk raeresne Nöörje, Danmaarhke/Kruanalaante/Færøyene, Sveerje, Såevmie, Islaante, USA, Canada jïh Russlaante.
Maahta tsagkesh utnedh baakoeh guarkedh jïh guarkedh maam mubpieh jiehtieh.
Moenehtse tjïelkesti akte dagkeres dajve joe gååvnesi.
NSR sæjhta:
- tjaalegh soejkesje jïh hammode mah leah åssjelasse sjïehtedamme, sisvegem vijrede jïh jïjtse tjaalegh buerede raeriej jïh krïevenassi mietie
Læssanamme fokuse saemien nyjsenæjjaj healsose
Gålkoen 25. b. lea EN:n gaskenasjovnaale biejjie juktie vædtsoesvoetem nyjseni vööste nåhkehtidh.
Jielemh jih barkoesijjieh
Learoehkidie ööhpehtidh guktie edtjieh sinsitnide jïh lohkehtæjjam buarastehtedh jïh Buaregh jiehtedh.
Tiina Sanila-Aikio, Saemien Parlamentarihkeles Raerien/Såevmien saemiedigkien åvtehke +358 50 300 1780
Rååresjimmieh
Soptsestimmien / byjrehtallemen, vïhtesjimmien jïh goerehtimmien tjïrrh PP-dïenesje aktem dan ållesth guvviem åådtje dejstie nuepijste jïh daerpiesvoetijste maana / learohke åtna.
Saemiedigkie lea 32,4 mill. kråvnah dåårjeme tjïeltide jïh fylhkide goh betnie- jïh gagkestimmiebielie mejtie edtja nåhtadidh juktie saemielaaken gïelenjoelkedassh tjïrrehtidh.
Dïhte politihkeles faamoem vadta meedijidie – ij goh unnemes veeljemegæmhpojne.
Åarjel julevsaemien (Tuorpon Sveerjesne).
Saemien sijjienommh
Villmo dihte voestes redaktøøre Båatsoejieleme-saernesne (Reindriftsnytt / Boazodoalloođđasat).
Lissine skoltesaemien, pijtesaemien jïh enaresaemien nuhtjijh aaj maehtieh tastatuvrem nuhtjedh.
Maja Kristine Jåma (NSR N) byjjeni aktene båatsoefuelhkine Åarjel-Fosven Njaarke sïjtesne, jïh håhkoe maahta bovtsigujmie barkedh båetije biejjide.
Akten sjïere learohkedåahkan ?
Darjoeh jarkelimmieh steemmeleahpine jis sïjhth
Ij darhkh dïhte raeriestimmie jarkelimmien bïjre § 71 båatsoeståvroen bïjre gïetedæmman bïejesovvh guktie lij raeriestamme.
● tjåenghkies goerkesem evtiedidh tsiehkien jïh evtiedimmiedaerpiesvoeten bïjre saemien siebriedahkine.
Muvhth vaenie jïh stoerre rubrihkh utnieh, jïh muvhth jïjnjh smaave rubrihkh utnieh.
Akte raerie maahta årrodh eadtjohkelaakan åehpies heannadimmieh neebnedh, lïhke maadtoeladtji jïh jeatjah vihkeles almetji bïjre soptsestidh.
Darjoeh aktem soejkesjem gosse learohkh maehtieh gåetesne eejhtegigujmie jïh jeatjah fuelhkie- jallh slïektigujmie dievhtedh dejtie baakojde.
16 6.5. Tjïelten barkoe jielemeevtiedimmien gaavhtan...
Dïhte mij saemien Nøørjen jeatjah maanide dovne siejhme sjædta jis fierhten biejjien skuvline jïh maanagiertine vååjnese.
-Akte læhkoes vierhtiereereme lea jearohke aktöörh jïjtje leah meatan prosessesne.
Nordlaanten fylhketjïelte jïh Gjensidigestiftelsen aaj råajvarimmiem dåarjoehtieh.
Lïerehtimmiemaalle evtiesovvi aktene lïhke govlesadtemisnie saemien lïerehtimmiebyjresigujmie jïh staateles åejvieladtjh vööjnin daerpies institusjovnh mej lïhke gaskese saemien lïerehtimmiebyjresigujmie, iktedimmiedïedtem utnin saemien maajhööhpehtimmien åvteste.
Saemide seammavierhtegen åvteste barkeme, dejtie mah skiemhtjegåetesne tjaaleldihkie
lea vaestiedasse gyhtjelassese mij gihtjesovviš. Aervede krïevije sjædta learoehkasse daam vuarjasjidh aktene «ij-njaalmeldhš tsiehkesne, jïh sæjhta fer gïerve årrodh learoehkasse dam tjaaleldh darjodh.
Jïh vuesiehtimmien gaavhtan akte teatere 10 dorjehtæjjah åtna mah ihkuve seehtemem utnieh, dellie aaj teaterenåejvien dïedte dah iktegisth barkoem utnieh.
Daate kapihtele åejviehaestemh jïh nuepieh buerkeste jieleme- jïh siebriedahkeevtiedæmman Noerhte-Trööndelagesne mejtie evtiedimmiebarkoe RES'en tjïrrh edtja pryövedh dåastodh.
Lohkehtimmien ulmieh leah; learohkh gelkieh
Tjelmie-ovleme maam ij våhkoem buerebe sjïdth maahta daarpesjidh antibiotikam båehtjierdidh.
Gåetie-iemede Sofie Kappfjell gårroe- bielesne tjåadtjoeminie.
Maahta jïjnjh bïevnesh gaavnedh jis learohken abpe heeftem gïehtjede.
Saemiedigkieraerie sæjhta akte siebriedahkeaktööre årrodh juktie vædtsoesvoetem nyjseni vööste nåhkehtidh.
Bååstede-prosjekte akte illedahke aktede jååhkesjamme latjkoste dej museumi gaskem Kulturhistorisk museum jïh Norske folkemuseum jïh Saemiedigkie jaepien 2012. Latjkoe lea bååstedesertemen bïjre saemien kultuvrehistovrijes daeverijstie Norsk folkemuseumistie jïh Kulturhistorisk Museumistie govhte saemien museumidie.
Akte aarebi nöörjen goerehtimmie sïerredimmeste saemiej jïh daaroej gaskem vuesiehti 35 % saemijste lin sïerredimmiem dååjreme, mearan 3,5 % dejstie daarojste lin sïerredimmiem dååjreme (Hansen & Sørlie, 2012).
Saemiedigkieraerie göökte gåalmahtassh sov budsjedteste dåarjojne dåårje saemien intstitusjovnide, saemien siebriedahkide jïh årroejidie saemien dajvine.
Mijjieh ibie naan goerkesassem utnieh vædtsoesvoetese jïh seksuelle daaresjimmide saemien maanaj vööste, jïh sïjhtebe meatan årrodh vihkeles strategijh darjodh daennie aamhtesisnie, Larsen jeahta.
Maahtoeh:
Såemies learohkh skraejriem åadtjoeh gosse daejrieh naaken edtjieh soptsesem lohkedh jallh goltelidh.
Jis vååjnoes kondylomh åtna ij daarpesjh pryövoem vaeltedh, dannasinie dïhte gie goerehte daamhtaj maahta vuejnedh mij lea.
Dïhte aaj jeahta jalhts dïhte saemien siebriedahke lea gåhkese båateme dle ibie annje mieriem jakseme, vaallah nasjovnaale jallh gaskenasjovnaale gænnah.
Ohtsh dåarjoem
vijrebe jeahtasåvva saemiengïelh maadthööhpehtimmesne, jïh deepartemente vuajna dïhte goh haestemem learohkij individuellen reakta saemiengïelelïerehtæmman tjïrkedh, g. j. kvalisiferijen lohkehtæjjah gaavnedh jïh geehteste buerie saemien learoevierhtieh sjïdtieh evtiedidh jïh dorjesovvedh.
Unnebelåhkojne jieledh, tsiehkie byjngetje aktööride, byögkeles åejvieladtjide jïh meedijasse, ålkoestamme årrodh sjæsjsalimmieprosessijste mah leah jïjtse jieleden bïjre, darjomh dajvine jïh jeatjah darjomh eatnamisnie lin dej vihkielommes teemaj gaskem.
Hijven tjiehpiesvoeth ryöknemisnie leah joekoen vihkeles juktie taalegoerkesem, ryöknedimmietjiehpiesvoeth jïh strategijh evtiedidh mah leah laavenjasseloetemasse ektiedamme.
Goh  aarebi neebneme  tjaalegisnie  dle  mijjieh  aerviedibie  doh  ellen  jeanatjommes  saamastallije lohkehtæjjah  lohkehtæjjaööhpehtimmine  mah  annje  barkeminie,  leah  ööhpehtimmiem åådtjeme mænngan goh golmenjaepien sïejhmelohkehtæjjaööhpehtimmie sjïehtesjamme sjïdti jaepien 1973. Jïjtsh saemien lohkehtæjjaööhpehtimmieh tseegkesovvin sagke dubpiebasse, jïh Saemien jïlleskuvle tseegkesovvi jaepien 1989. Gellie saamastallije almetjh badth lohkehtæjjaööhpehtimmiem veeltin guhkiem dan åvtelen, jïh naakenh lohkehtæjjaööhpehtimmiem veeltin seamma tïjjen goh saemien gïelekuvsjh veeltin, vuesiehtimmien gaavhtan Oslon Universiteetesne, mearan dïhte universiteete saemien studijefaalenassh faalehti.
Jeanatjommesh muvhtene asvedieh, bene jeerehtse man tjarki jïh man daamhtaj.
Veeljemeboelken 2013 - 2017 dle:
Tjaalegevåarhkoe sæjhta goh daajroevåarome årrodh jïh viehkiehtidh akten gamte digkiedæmman dovne staateles jïh regijovnaale åejvieladtjigujmie jïh saemien voenges siebriedahkigujmie.
Sæjhta rasismen konsekvensh digkiedidh / SUPU / Åårganisasjovnestruktuvre / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Maahta åålegh skïemtjehokseraeriestæmman ringkedh jïh raeriem åadtjodh jïh dejnie soptsestalledh.
NSR
Åårganisasjovne aktem dïrregem dorjeme juktie vuarjasjidh man nænnoes jallh hiejjehts akte gïele lea.
Saemiedigkie sæjhta:
Njaalmeldh eksamenem byjreskisnie dorje jïh vierhtede.
Digkiedidie mejtie dijjieh tuhtjede væjsehke nuepiem vedtedh veeljijidie Gaskeviermesne steemmadidh.
- Goh noere saemieh dle såemies aejkien heannadimmine båetebe gusnie ibie maehtieh eensi vaestiedassem vedtedh, jïh ambassadöörine sjïdtebe gaajhkide saemide.
Nikotijne lea dan feerlege, jis nikotijne njieljie sigaredtijste ryöktesth vïrrese åådtje, dellie edtja jaemedh.
Dïhte lea kråahpen vuekie jiehtedh gujnelemmie båata.
Mieriedimmieh prijoriteradamme aarhti bïjre (vaarjelimmie prååsehke aarhtijste, v.g. ohtjegaase (dverggås), svaale)
Mennie åesesne lea jåarhke
Uvtelasse orre laake nasjovnellen unnebelåhkoej jïh onnelåhkoej gïelij bïjre Sveerjesne
Tjirkijh Dov fylhke
Mænngan learohkh sijhtieh aktem mentaale taalesïevem evtiedidh maam maehtieh nuhtjedh gosse edtjieh bæjjese jïh våålese ryöknedh jïh laavenjassh loetedh (vielie dan bïjre Ryöknedimmesne).
Seedth lohkijeprieviem dov voenges plaaran.
lohkedh jïh analyjseradidh gelliesåarhts tjaalegh ovmessie sjangerinie jïh meedijinie gærjagïelesne jïh orregïelesne, jïh ovmessie såarhts toelhkestimmienuepieh buektedh
bïhkedassem govleme jïh maehtieh vuesiehtimmide pryövesne vuartasjidh.
 60 studijepoengh saemien gïele (gaajhkh saemien gïelh) dastegh lååjkedæjja aarebi lea praktisk-pedagogeles ööhpehtimmiem illeme (daaroen PPU)
Vaanterdimmiehaallen mietie dle tjiehpiedæjja Kristin Ytreberg tjaebpieslaakan jïh hïervenlaakan saemien dïejvesh dorjeme ditnine jïh metalle-naevliejgujmie.
Maahta ånnetji saejrehte gosse njammam deadta.
Maam leerehte jïh guktie dam leerehte jïh gie leerehte ij lea saaht guktie.
Dah sivijlearkitekth Stein Halvorsen jïh Christian Sundby lægan gåetiem guvviedamme, mah njoktjen 1996 arkitektegaahtjemem vitnin dejnie faamoebaakojne 69,3 o NORD.
Eatnemefaage Almetje eatnamisnie Lohkehtimmien ulmie lea learohkh edtjieh maehtedh
Soptsestimmieh dan bïjre mij daelie jïh aarebi vihkeles orreme jieliedisnie, maehtieh viehkiehtidh fïereguhten histovrijem jïh aarvoem vihtiestidh.
Hijven taaledïejvese lea aaj maehtedh guarkedh jïh nuhtjedh ovmessie soptsestimmievuekieh. Maahta aktem veahkam vïjhte eeplajgujmie vuesiehtidh viehkine
Sov jååhkesjimmesne stuvremesoejkesjistie tjïelteministere våaroemasse beaja ij naan gruvadarjome maehtieh aelkedh åvtelen båatsojne seamadamme råajvarimmiej bïjre mah skaaride ånnanieh.
Dah boelhkh mah daan barkose bïejesuvvieh, byöroeh naa åenehks årrodh.
Gærhkoen medtie 25 000 barkijh gusnie jeanatjommes muvhth åålmegisnie berkieh.
Manne gegkestem dïhte viehkine sjædta dijjese mah sijhtieh lïeredh jïh saemien nuhtjedh.
tjuevtedh mij dïhte gïeleldh joekehts jïh seamma saemien jïh daaroen gaskem
Veeljeme bïsperaereste jïh Gærhkoetjåanghkoste
Reerenasse jïh dåarjoekrirrieh akten råårestallemetjåanghkose bööredin dæjstan suehpeden 26.b. akten lissiehtahkesoejkesjen bïjre geeruvevoetese, gusnie Saemiedigkieraerie lij stïeresne jïh håaloeji.
Åasavitnijh earoehtamme sjidtieh aktene seremonijesne maam Hollywood-dorjehtæjja Alec Baldwin stuvrie, jienebi åehpies ååredæjjajgujmie ektine.
Barkoe- jïh ektiebiejemedepartemente lea provsjekten mealtan årrodh maeksedh jaepien 2008 jïh sæjhta dam vijrebe provsjektem dåarjodh.
17 Råajvarimmie 34 Raeriestimmie jåarhkeskuvline åarjelsaemien dajvine...
saernieh jïh byögkeles soptsesh Saepmesne digkiedidh
Heerredimmie aemielueseste digkiedamme sjædta EN:n forumisnie aalkoealmetjeaamhtesidie
Åarjelsaemien (sydsamiska) ReeremedajvhLaake nasjovnelle unnebelåhkoej bïjreLeenestuvrien stillemeÅårganisasjovnedåarjoehStaatedåarjoeh
Manne vïenhtem ij leah darhkh daerpies gænnah, dan åvteste reereme gujht taalide læjhkan åtna, jïh dan åvteste fïerhtene sïjtesne bijjemes bovtselåhkoe damtoes.
Vihkeles krøøhkestidh
Seammavyörtegs sosijaledïenesjh utnedh dejtie saemien almetjidie mah saemien gïelem jïh kultuvrem betnesne utnieh.
Learohkh aaj tjuerieh maehtedh vuesiehtimmiej gaskem jarkoestidh.
Studijesne golme tjaatsegh – akte vijries vitenskapeles reektehtse, akte åeniedimmiereektehtse jïh akte policy tjaatsege.
-Manne madtjeles ihke reerenasse Nöörjesne ulmine åtna seahkarimmie aalkoealmetji reaktaj åvteste edtja akte bielie årrodh Parise-latjkoste, jïh aalkoealmetjh edtjieh krööhkestamme jïh våaroehtamme sjïdtedh gosse edtja sjæjsjalimmieh vaeltedh klijmasjïehtedimmien jïh finansieradimmien bïjre.
Dennie vijriesåbpoe gïelesoejkesjimmesne jïh politihkehaamoedimmesne dle daajroe daejstie barkojste meatan vaaltasåvva.
Åhrén veanhta daate prosesse aktem gaahtjemem sjugniedi gusnie jïjnjh båatsoesaemieh jïjtjemse biejien sinsitnien vööste.
jïjtjh heevehtslidteraturen teeksth ohtsedidh, dejtie goltelidh, lohkedh, soptsestidh jïh åvtese buektedh
Saemiedigkieraerie sæjhta raerieh aamhtesi bïjre utnedh mejtie byöroe digkiedidh bïevnesisnie.
Arktise akte hïejme gellide aalkoealmetjidie mah aktem kultuvrem jïh jieledevuekiem utnieh mah leah dan arktise byjresasse sjïehtedamme.
Åarjelh- Trøndelagen Fylhkestjielte Hedemarken Fylhkestjielte
Dennie orre maanagïertelohkehtæjjaööhpehtimmesne studenth eah edtjh vielie faagh utnedh, men daajroesuerkieh.
· Guktie vierhtide båatsoejielemasse stueriedidh.
17.01.14. kl. 13.30 – 15.30: Karasjok tjïelte, raeriegåetie
Mohte dihte munnjien njaelkies jih nimhtie daelie aaj.
Goerehtimmien mænngan dellie goh daamhtaj damta.
terminologijem utnedh gosse gïelen hammoem jïh struktuvrem buerkiestidh
ij-standardiseradamme möölegeektievoeth nuhtjedh, jïh buerkiestidh man åvteste möölegeektievoeth standardiserede, jïh nuhtjedh jïh sïejhme möölegeektievoeti gaskem jarkelidh
aktem praktihkeles dåeriesmoerem akten ligningese, akten joekehtsvoetese jallh akten ligningesystemese jarkelidh, dam matematihkeles dåeriesmoerem loetedh digitaale dïrregigujmie jïh bielelen, åehpiedehtedh jïh vaestiedassem buerkiestidh, jïh vuarjasjidh mennie sijjesne daate faamoem åtna. jïh gusnie ij faamoem utnieh
maahtoe åarjelsaemien gïelen jïh kultuvren bïjre lea joekoen vihkeles
Mijjen vues: L.nr. Våarhkoe: Dijjen vues: Biejjie: 14/57-26-TST 1165/15 141 16.01.2015
Gïelegoevtese
Madtjeles 71 våålese tjaala sov gærjesne.
Produksjovnesïelte TMM produksjoner AS lea Saemiedigkiem syökeme dåarjoen bïjre juktie dam åarjelsaemien maana-TV-raajroem “Sööfe” darjodh.
Guktie politihkerh Facebook nåhtadieh- mah dïjrh sijhtieh åvtese buektedh ?
Maahtah aaj supportasse gaskesadtedh kontakta supporten via Internet Ih Mov hoksegaskesh nåhtedh gosse akute jallh jielemeaajhteme tsiehkine.
Gaavnesjimmiesijjie:
Steerh maarkørem kolonnen sisnie.
Daan maadtoe lea Jupmelen gieriesvoete, mij mijjide almetjinie Jesus Kristusinie gaavnebe.
Dah aaj maehtieh baaktjesem åadtjodh jis ovleme gaskebieljesne sjædta.
Learohke maahta sjyöhtehke baakoeh baakoegærjesne gaavnedh, jïh dejtie eadtjohkelaakan nåhtadidh.
● Aamhtesinie mah leah dan materijelle kultuvrevåaroemasse ektiedamme, goh arealenuhtjemh, arealedarjoeh jïh laantereaktah dle dïhte geografeles konsultasjovndajve (aerpievuekien saemien dajvh) Finnmaarhke, Troms, Nordlaante jïh Noerhte-Trööndelagen fylhkh, jïh dah tjïelth Osen, Roan, Åfjord, Bjugn, Rissa, Selbu, Meldal, Rennebu, Oppdal, Midtre Gauldal, Tydal, Holtålen jïh Röörose Åarjel-Trööndelagen fylhkesne, Engerdal jïh Rendalen, Os, Tolga, Tynset jïh Folldalen tjïelth Hedmaarken fylhkesne, jïh dah tjïelth Surnadal jïh Rindal Møre jïh Romsdaelesne.
no/aktiviteter/jubileumsuken/ Heevehtimmievåhkoen jienebh saemien teatere- jïh performance-vuesiehtimmieh.
Mah åejvieaamhtesh krirrie åtna daan jaepien veeljemisnie ?
Govlehtallh Saemiedigkine
Bieljieovleme gaskebieljesne
Laavenjassine ööhpehtimmieråajvarimmieh saemien gïelesne, kultuvrisnie jïh jielemisnie evtiedidh jïh tjïrkedh jïh aaj saemien kultuvren bïjre bïevnesidh.
Bïhkedimmie aajhteridie jïjtsistie vaarjelamme gåetijste
Mij almetjigujmie dan bïjre heannadi ?
Saemiedigkiebïevnesisnie lïerehtimmien jïh ööhpehtimmien bïjre neebnesåvva aaj man vihkeles ihkuve beetnehdåarjoe lea gïelebieside.
veartenisnie.
Latjkoe aktem åeliedihks mieriem laavenjostose tseegkie lïhtsegelaanti gaskem Arktiske raeresne, ohtsedimmien jïh beerkemen bïjre.
Tjaalasovveme.
14162
Konferansesne jïjnjh almtjh meatan.
Mah tjïelth raastem utnieh dov tjïelten vööste ?
Tjuara heerreden råajvarimmieh evtiedidh vædtsoesvoeten vööste, maahtoe viehkieabparaatesne tjuara læssanidh jïh viehkie- jïh båehtjierdimmiefaalenasse tjuara evtiesovvedh.
Nöörjenlïerehtimmesne edtja learoehkidie skreejredh gïelem jïh tjaalegh goerehtidh gelliesåarhts ektiebarkoetsiehkine mah baejieh learoehkidie ussjedidh, analyjseradidh, skaepiedihks jïh estetihkeles årrodh.
Jis vaejtiemisnie mij fååtese, dellie Gåatomemoenehtse galka vaejtiejasse nuepiem vedtedh edtja sjïerebiejjien åvtelen faetiem øørnedh.
Gaskem jeatjah siebrieh Sámiid Duodji jïh Duojáriid ealáhussearvi sijhtieh håaledh duedtien bïjre goh kultuvreguedtije jïh jieleme, visjovni, haestemi jïh ulmiej bïjre åvtese.
Aerpievuekien daajroe
Daate akte jååhkesjimmie dehtie maahtoste jïh barkoste maam aalkoealmetjh darjoeh juktie almetjereaktide veartenisnie nænnoestehtedh.
Taktile learohkh lyjhkoeh
Dah nöörjen dïejvesidie ”samefolkets dag” jïh ”samisk folkedag” leah tseegkesovveme dan åvteste dah jarkoestimmieh eah leah dan veele orreme, jïh aaj dan åvteste såemies dam dïejvesem ”nasjonaldag” åtneme goh kontroversielle.
Saemien gïele vååjnesasse byjjes tjiehtjelisnie
Saemiedigkien noereraerien jïh voereseraerien veanhtadimmieh tjïeltide, SUPU jïh voereseraerie
Lohkehtimmien ulmie leah; learohkh gelkieh
Phone: +47 907 75 219
Lohkehtæjjan jih eejhtegi ektesne maahta orre vuepsieh soejkesjidh.
Maahta dejtie sjæjsalimmide, mejtie miehtjiesdajvedåapmestovle dorje, Jillemesreaktese klååkedh.
Palismaa, Maaren: Gïele lea faamoe, Davvi Girji OS., 2002
Departemeente saemien byjresigujmie govlesadtin mah åssjaldahkem dåarjoehtin.
Tjuara tabellem vealan lohkedh juktie progresjovnem dej ovmessie daltesi gaskem lohkedh jïh, tseagkan juktie learohken tjåenghkies maahtoem gaavnedh.
Aalkoealmetjereaktah
Gosse orre saemien goevtese lea tseegkesovveme Sjømannsbyen maanagïertesne daelie, dellie saemien maanagïertefaalenasse jïh faagebyjrese sijhtieh nænnoesåbpoe sjïdtedh, akte geerjene saemiedigkieraerie Mikkel Eskil Mikkelsen jeahta.
Staatedåarjoeh
Lohkehtæjja jïh vierhtiealmetjh maehtieh åvtelhbodti seamadidh maam edtjieh darjodh gosse naemhtie sjædta.
Jis PSA-pryövenasse vuesehte jolle vierhtiem, dellie dåaktere pråvhka aktem vielie goerehtimmiem darjodh ultratjoejine jïh pryövenassem vaeltedh prostatareavseste.
 Vaarjelimmie sæjhta jiehtedh traderadimmieprosessen jieledekrïevenassh gorredidh
Barkoedajve:
nuekies maahtoem utnieh taalide fleksijbeleslaakan nuhtjedh.
Abpe gåetie edtja akten sisbielien bïjre prierkiehtidh, mij tjïelkelaakan vååjnoe goh mij akt jeatjah goh dïhte fååmijes eatneme, tjåetskeme, lopme.
Mieriedimmie jarkelimmien bïjre vaaksjomemieriedimmesne jïh foestehïejmemieriedimmesne mij faamoem åadtjoeji suehpeden 1.b. 2012, tjïerteste dam reaktam saamastallije maanah utnieh jïh mah reeremedajvesne årroeh, sijjen gïelem gorredidh hoksesertiestimmine.
Guktie pryövenassem vaalta ?
22 maōrikultuvrem jïh maōrigïelem nööremes maanide vedtedh.
Edtja annje tjïelke ulmine barkedh dejtie saemien gïelide
Dah leah göökte roestegåetieh Tromsesne jïh Finnmarkesne.
Ulmie Saemiedigkien viehkiedïrregidie Kåanste- jïh kultuvrebarkose lea gelliesåarhts saemien kåanstevuekieh jïh kultuvrelle barkoeh mah våajnoes sjidtieh siebriedahkesne.
Saemiedigkie lea dåarjoem vadteme jarkoestæmman jïh sjïehtedæmman dehtie digitaale gærjagåeteste Lesemesteren åarjelsaemien gïelese. Mænngan nedtesijjiem saemiengïelesne teestadamme jïh bæjhkoehtamme, sæjhta aelkedh åarjelsaemien tihtelh dan sïjse bïejedh.
Eksamene saemien 2 leah daltesidie 1 - 10.
Jienebh teernegespïelh gååvnesieh mejtie maahta nåhtadidh juktie taallide jïh öörnegetaallide repeteredh / lïeredh.
Goevtese kultuvremojhtesh, areale jïh byjrese
Aamhtesh gïetede jarkelamme åtnoen bïjre miehtjiesdajveste Finnmaarhkesne, mejtie Finnmaarhkeneeke Saemiedægkan buakteme.
Saemiedigkien representasjovnh leah daennie öörnegisnie: stoerretjåanghkoen åvtehke, presidente, stoerretjåanghkoeståvroen lïhtsegh jïh saemiedigkieraerien lïhtsegh.
Redaktööre:
Vielie bïevnesh jallh gihtjehtimmie aamhtesen bïjre:Saemiedigkieraerie Mikkel Eskil Mikkelsen, tellefovne 917 42 161
Raereste vierhtieh læjkodh saemien kultuvrebarkose aktine sjïere leavlojne saemien gærhkoetjeahpose / gærhkoeteekstilidie, jïh saemien gærhkoemusihkese.
12 jelsaemiengïelen bïjre ekspertemoenehtse jeahta daate gïele lea joekoen saajrohts tsiehkine jïh dan gaavhtan daarpesje dallegh råajvarimmieh jis gïele galka Nöörjesne jieledh.
Saemiedigkieraerie Vibeke Larsen lea meatan EN.
Saemiedigkie ojhte veanhta dah voernges åejvieladtjh mietieh dejtie ulmide mah leah bïejesovveme, guktie Saemiedigkie jïh jeatjah aktöörh dejtie ekonomeles jïh reereles mieride åadtjoeh mah leah daerpies jis edtja staatusem jïh åtnoem saemien gïeleste bijjiedidh.
Reeremedajvem saemien gïelese vijriedidh, raeriestimmien jïh laavenjostoen tjïrrh tjïelten åejvieladtjigujmie
Pryövetjïrrehtimmien åvtelen lea vihkeles dovne learohkh jïh eejhtegh goerehtallemepryövem demtieh jïh daejrieh man åvteste dam tjïrrehte.
Reektehtsh aalkoealmetjedajvijste Åarjel-Amerijhkeste, Asijeste jïh Noerhte-Amerijhkeste daaresjimmiej bïjre nyjseni vööste soptsestieh, dovne jienebelåhkoesiebriedahkeste jïh aalkoealmetjesiebriedahken sisnjelen.
Saemiedigkien noerepolitihkeles moenehtse (SUPU) lea tseegkeme juktie saemien noeri tsevtsemefaamoem veaksahkåbpoe darjodh Saemiedigkien politihkesne.
Sïjhtebe barkedh guktie gaajhkh saemieh jïh joekoen saemien voeresh, vyörtegs healsoe- jïh hoksefaalenassem åadtjoeh, jïh laavenjostosne Saemiedigkien voereseraerine sïjhtebe saemien voeresestrategijem hammoedidh.
Guktie abortem dorje ?
Saemiedigkiegåetie lea uvtemes akte vihties væhta dan politihkeles jïh riekteles staatusasse maam saemieh utnieh goh akte åålmege.
Daamhts gadtjeåerieovleme maahta jollebe PSA:em vedtedh, mohte ij dan guhkiem.
Lissiehtimmie dejtie saemien mïrrestallemesiebride
(Learohkh tjöönghkieh, veesmieh jïh guvviedieh daatah tabellinie jïh sööjledijagrammine, jïh dan bïjre soptsestieh.
Aaj daerpies jeatjahlaakan bigkedh dejnie leejjeme gåetine juktie jearsoesvoetem jïh funksjovnelle daerpiesvoeth gorredidh.
Dïhte baaji dejtie abpe eatnamisnie årrodh, jïh vihties tijjh dejtie bieji jïh raastide sijjen dajvide moeni.
Ž Giejtie daennie teekstesne gaavnedibie ?
Mijjieh mijjen histovrijem, mijjen kultuvreaerpiem jïh mijjen kåanstem jïh kultuvrem garmerdibie.
● Konsultasjovnediedte maahta saemien kultuvren gaajhkh ideelle jïh materijelle vuekieh feerhmedh.
Viehkiehtidh guktie saemien kultuvrehijstovrije gorresåvva, reeresåvva jïh daajroes dorjesåvva
Saemiedigkie lea gellien aejkien tjïertestamme lea daerpies aktine ållesth analyjsine jïh strategijine juktie ulmiem jaksedh akten monnehke båatsoen bïjre Finnmaarhkesne.
4.3 Goerehtimmie barkoe- jïh jieledetsiehkijste mah ulmiem utnieh psykiske healsose jïh jieledekvaliteetese
Noerhtesaemien liturgijegærja bæjhkoehtamme sjïdti suehpeden 2011.
Maadth maahtoeh leah maahtaldahkeulmine tjaalasovveme, gusnie galka evtiedidh lïeredh jïh galka boelhkine faagemaahtaldahkine årrodh.
Jïjnje heannede, maam kanne Jupmele ij sïjhth edtja heannadidh.
Saemiedigkien båetije duedtiebïevnesen sjïekenisnie jielemeaktöörh jïh jeatjah ïedtjeladtjh bööresuvvieh konferansese Karasjohkesne tsïengelen 27. – 28.
Nyjsenæjjah gïeh aarebi leah cellejeatjahtehtemi åvteste gïetedamme maehtieh cellepryövenassevååksjemh daarpesjidh aaj mænngan 60 jaepiej ïlleme.
"Ektesvuekiebarkoeh Duedtie-institusjovni- jih duedtiebarkijgujmie dorje juktie learohkh maehtieh leerehtimmie-barkose båetedh jih ""svennelaavenjassem"" vaeltedh."
Pryövh ajve ånnetji jis dov gïelevåarome ij leah dan nænnoes.
Gïehteldimmiekonsesjovne Mineraalereeremen direktovrateste lea daerpies jis edtja mineraalegaavnoeh evtiedidh mah leah stuerebe goh 10.000 m3.
Nöörjesne; Nöörjen Kultuvreraerie jïh Saemiedigkie, mah maehtieh nasjonaale jïh gaskenasjonaale systeemine bæjjese barkedh jïh seamma tïjjen: Sïejhme almetjh, fïerhte tjiehpiedæjja, teaterh, Saemien Tjiehpiedæjjaraerie, skuvlh, jïlleskuvlh, universiteeth, museumh, nasjonaale jïh gaskenasjonaale reeremh abpe Saepmesne jïh nasjonaalestaath tjuerieh meatan vaaltasovvedh laavenjostosne.
Gaskoeh
Vigsel
Tjakten 2010 dle raerieålma Nittedalen tjïeltesne Akershusesne stilli skuvlide maaksojde vaeniedidh. Akte noereskuvle tjïeltesne
aktem heamtuvrem sjiere saemien væhtajgujmie vaajestidh
Vuartesjh aaj 2. daltesem, desnie aktem våhkoebiejjiespïelem buerkeste.
Dïhte raasismem jih dïedtelgimmiem abpe jieledem dååjri.
Learohkevuesiehtimmie Klaasse ålkone orreme jïh sirrieh goejese tsagkeme.
Daelie libie bijjelen gaektsie jaepieh gïehtelamme daejnie prosessine, jïh ibie maehtieh jååhkesjidh gaertjiedimmieh göölemetïjjesne daan boelhken gaskem jeatjah dan åvteste ij gåaredh orre göölijh dåårrehtidh daan göölemevuakan, Muotka jeahta.
Bielieh baalhkavåaroemistie maehtieh aaj byögkeles dåarjojste båetedh jallh jeatjah dåarjoste.
Vadsøn faangkegåetie aktem barkijem åtna mij saemeste.
Dle jåarhka mearan akti akti soermem «vïbpeldeš goske 20 båata.
Buerebe sovnedimmie saemien faangkide
Tjaaleldh eksamene gietskene dorjesåvva jïh sensureradamme sjædta.
Mij dïhte lea ? (ca.
Saemiedigkien bïhkedassh juktie saemien krööhkemh vuarjasjidh gosse miehtjiesdajvem jeatjahlaakan nåhtede
Jaepien 2000 NIBR Altesne aktem utnijegoerehtimmiem guektiengïeleldh dïenesji bïjre darjoeji saemien gïelen reeremedajven sisnjelen.
Meedija jïh lidteratuvre gïelem tsevtsieh, dannasinie vihkeles saemien lidteratuvre olkese båata mij dovne hijven gïelem åtna, jïh seamma tïjjen lea aalteredåahkan sjïehtedamme jïh lohkemelastoem skreejrie.
Dejstie båarasommes gærjijste maahta neebnedh Manuale Lapponicum maam Olaus Stepani Graan (Stuehkie 1669) lea tjaaleme jïh Lapponia maam Johannes Schefferus lea tjaaleme, jieniebinie låhkojne 1674 raejeste jïh åvtese.
Daate konvensjovne aaj meatan vaaltasovveme nöörjen reaktesne mij jeatjah laaki åvtelen båata, v. almetjereaktalaakine.
Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén jeahta ståvroeh leah maehteles ståvroelïhtsegh åådtjeme gellielaaketje daajrojne saemien eatnemeåtnoen jïh siebriedahken bïjre.
Evtiedimmievæhtah saemien siebriedahkine.
Jaepiedaltese
Mijjieh sïjhtebe daam goerehtallemepryövine vueptiestidh, jïh dan åvteste pryövem tjïrrehtibie
Gosse båatsoe haajpene dle mijjen gïelem jïh kultuvrem aaj håvhtedovvieh.
Dïhte passijve rïevhkestimmiem gohtje.
Lissiehtamme nuepieh jïjtje gejhkieguelieh darjodh, saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
aktem siebriedahkefaageles gyhtjelassem hammoedidh, raeriestidh seapan buerkiestimmieh jïh gyhtjelassem tjïelkestidh akten goerehtimmien tjïrrh
Moenehtsen mïelen mietie tjuara badth tjåavomem gïelenjoelkedassijste nænnoestehtedh buerebe bïhkedimmine, laavenjostojne jïh dialogine ovmessie suerkiej gaskem.
Laejhtememoenehtse maahta sov laejhtemegïetedimmesne ij laejhtemem krööhkedh, orre nænnoestimmiem darjodh jallh Saemiedigkieraerien nænnoestimmiem hiejhtedh jïh aamhtesem bååstede raaran seedtedh eevre orre jallh såemiesmearan orre gïetedæmman.
Dïhte barkoe saemien jarkoestimmiejgujmie jïh sjïehtedimmine tjaalegijstie gyrhkesjæmman, lea Gærhkoeraaran/Saemien gærhkoeraaran bïejesovveme.
Dellie sæjhta ajve saemiestidh reklame-jallh doekemesplakaten bïjre.
Saemien kultuvreinstitusjovnh dåarjoehtidh mah kultuvrejieledem daajroes jïh våajnoes darjoeh, jïh leah goh sijjieh gusnie saemien kultuvre evtiesåvva
Njaalmeldh eksamenem byjreskisnie dorje jïh vierhtede.
Tsihkestahta Saemiedigkie mandaatem dorje moenehtsasse.
Aerpievuekien mietie nyjsenæjjah jïh kaarrh ektesne dïedtem utnin jieliemassen åvteste aalkoejielemi sisnjeli, gusnie nyjsenæjjah maaje råållam utnin goh dïhte mij jåarhki dorjesidie evtiedidh, jïh dïhte mij jeatjah baalhkan skååffi dan tjåenghkies jieliemassese.
www.glosboken.se
Dååjrehtimmieh learohkh åadtjoeh gosse ryöknoeh juktie dåeriesmoerh jïh laavenjassh loetedh, dejtie viehkiehtieh taalefaaktah automatiseradieh, goh vuesiehtimmien gaavhtan2 + 3 lea vïjhte.
Åarjelsaemien gåatomedajvh, - Nordlaante, Noerhte-Trööndelage jïh Åarjel-Trööndelage jïh Hedmaarhke-, ryöhkoe Saltoduottaren luvhtie noerhtene Engerdalen gåajkoe åarjene, Trollheimen luvhtie jillene jïh sveerjen raasten gåajkoe luvlene, aktine areaaline medtie 63.500 kvkm.
Muvhth dejstie learoehkijstie mah tjoeperdimmieraasten nuelesne skååredieh, sïejhme matematihketsagkesh utnieh.
Nesseby voenetjïerte
Lohkeme kultuvregoerkesimmiem evtede jïh dååjrehtsh jïh nuepieh vadta jïjtjemse jïh siebredahkem guarkedh.
-Sjïehtedimmie bovtselåhkoste lea akte dejstie stööremes haestiemijstie maam båatsoe åtna, jïh daate akte aamhtese mïsse Saemiedigkie lea stuerebe fokusem bïejeme.
– Aerebi goh Staaten båatsoeburrie-skuvle tseegksovvi ij lij naan øøhpehtimmie båatsoejielemen bijre Nøørjesne – jis ibie neebnh såemies åenehks kuvsjh jih naan jaepieh jåarhke-skuvlesne gusnie båatsoejieleme-daltese jih mænngan naan jaepieh noereskuvlesne Karasjokesne.
Raase-sïerredimmiedåehkie lahtestimmine bööti gaskem jeatjah Nöörjen Reerenassen raeriestæmman finnmarhkelaakese, gusnie jeahta satne tjoeperde daate laakeraeriestimmie tjarkilaakan saemien giehtjedimmiem jïh sjæjsjalimmiefaamoem giehpede, dejtie dajve- jïh eatnemevierhtide Finnamarhken fylhkesne.
– Mijjen åålmege vierhtieh evtiedamme jallh dååjrehtimmieh dorjeme mejstie jeatjebh maehtieh aevhkiem utnedh ?
Gyrhkeles barkoevaeltije- jïh barkoevedtijesiebrieh byøroeh dejtie saemiengyrhkeles maahtoedaerpiesvoetide gorredidh sijjen darjosne jïh dïenesjinie.
Maanagïerte lea væjkele orreme learohkh saemiengïeleldh klaasside dåårrehtidh maadthskuvlesne Dragesne, jïh vijriebasse saemienööhpehtæmman jåarhkeskuvlesne.
Saemien kultuvremojhtesh reeredh mah våaromem utnieh jïjtse histovrijsne jïh jïjtsh aarvojne
Destie sjædta verteme gïervebe vaenede jïh jienebe vertedh.
startsidan
Mijjieh tjoeperdibie tjïelth eah nuekies daajroem utnieh saemien skïemtjiji daerpiesvoeti bïjre, saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta.
Saemien kåanste jïh kultuvre veartenasse
Darjoeh argumenth jïjtje juktie steemmereaktoem nåhtadidh, jïh åehpiedehtieh dejtie klaassese.
Paassebaakoe:
Baajh learohkh jurjiehtimmiem buerkiestidh, jïh jïjtjh beapmojde vuarjasjidh mearan barkeminie.
Dastegh åvtelhbodti steemmedh, maahtah steemmadidh saaht mennie tjïeltesne datne sïjhth laantesne.
Gosse ohtsemidie vuarjesje dellie leavloe bïejesåvva faageles sisvegasse, profesjonaliteetese jïh kvaliteetese.
Daeverh edtjieh vielie jielije dorjesovvedh jïh åssjalommese lea interaksjovnem sjugniedidh guessien jïh daeveri gaskem.
Juryen vuajnoen mietie Vuolab lea vyörtegs vitnije baalhkeste, joekoen vaarjelimmien jïh evtiedimmien gaavhtan aktede ræjhkoes baakoevåarhkoste noerhtesaemien gïelesne.
Göölemereakta
Hijven gåarede mammografijine goerehtidh jïlhts njammaimplantatem åtna.
Saemiedigkien stoerretjåanghkoe lea Saemiedigkien bijjemes åårgane jïh faamoe.
tjïelkestimmesne jïh progresjovnebuerkiestimmesne ryöknedæmman tjaalegisnie Rammeverk for grunnleggende ferdigheter jïh maahtoeulmine jïh learoesoejkesjisnie.
-420 kV elfaamoelinja akte stoerre jïh vijries bigkeme.
Byöroe hoksem gaskesadtedh jis ij vaejliem vualenh njieljie dygni mænngan, jïlhts man båeries maana.
Evtiedimmie njaalmeldh tjiehpiesvoetijste matematihkesne lea dovne meatan årrodh soptsestimmine matematihken bïjre jïh ellies faageles aamhth åehpiedehtedh jïh digkiedidh.
Ståvroeh edtjieh hoksedh aktem ållesth jïh iktemearan reeremem reereles raasti dåaresth jïh mierien sisnjelen eatnemegellievoetelaakeste jïh vaarjelimmiemieriedimmeste dan akten vaarjelimmiedajvese.
Saemiedigkie sæjhta:
Goerehtæjja
Gosse åedtjiebæhtah biopsijenaalojne vaalta dellie maahta nåake damtedh jïh muvhtene aaj bååktjese.
Konvensjovnh, laakh jïh mieriedimmieh vaarjelimmiesoejkesjebarkoen bïjre / Vaarjelimmiedajveståvrojne / Eatnemegellievoete / Byjrese, areale jïh kultuvrevarjelimmie / Saemiedigkie - Sametinget
NSR.pdf
Dan åvteste libie vaahresne sagke vaenebh saemienlohkehtæjjah utnedh luhkie jïh göökteluhkie jaepiej minngelen goh daan biejjien, jis dåårrehtimmie saemien lohkehtæjjaööhpehtimmide ij tjarke læssenh.
geerve saemieh åadtjoeh ööhpehtimmiefaalaldahkem noerhtesaemiengïelesne, julev- vuj åarjelsaemiengïelesne.
Maahtoeulmide tjyølkehke dorjeme lïerehtimmieulmine, mah leah akte sille juktie maahtoeulmide jaksedh
Saemiedigkie båatsoesïjth, sïjth, siebrieh, institusjovnh jïh aktegsalmetjh böörede lahtestimmiejgujmie båetedh bïevnesebarkose.
Gïelebaalhka vadtasåvva aktegsalmetjidie jallh åårganisasjovnide Nöörjesne, Sveerjesne, Såevmesne jallh Russlaantesne mah saemiengïelen evtiedimmien åvteste berkieh.
Dan åvteste saemien ij maehtieh ajve akte prosjekte årrodh.
soptsestidh guktie maanaj aarkebiejjie lea eengelskegïelen laantine
gaajhkh dåhkasjahteme sijjienommh leah daatabaasese voernges sijjienommeregistere tjaalasovveme maam staten kaarhtevierhke jåhta.
Saemiedigkie lea hijvenlaakan govlesadteme dej voenges utnijigujmie, mah leah såårneme guktie dah daejrieh doh dajvh leah åtnasovveme.
Buejtie maahta vaarjelimmiem smålledidh jïh dellie aelhkebe loedtene.
Tjåanghkoeh faagemoenehtsinie leah ræhpas dan guhkiem moenehtsh jïjtjh eah maam akt jeatjah nænnosth.
Stipende vadtasåvva learoehkidie jåarhkeskuvlesne mah:
- Aarkebiejjien rasisme lea akte teema mij lea vihkeles digkiedidh jïh mijjieh gegkestibie DATNE leah meatan jïh dov dååjrehtimmiejgujmie jïh vuajnoejgujmie båatah, Sagka Marie Danielsen minngemosth jeahta.
Ij leah dihte nimhtie guktie buerie saemien båatsoe-bårran sjædta, mohte nimhtie guktie jeatjabidie iedtjide ålkoelisnie veadta.
Reektehtsen mænngan Saemiedigkie aktene laavenjostosne Kriminaalehoksine aktem råajvarimmiesoejkesjem darjoeji juktie sovnedimmiem bueriedidh.
Baaltele dle reereme göökte millijovnh dåarjoevierhtine joekedamme ohtsemidie gåetievaarjelæmman.
Saehteme PP-dïenesjasse dorjesåvva sïejhmemes aktene saehtemegoeresne, vuartesjh dov tjïelten / fylhkentjïelten gåetiesæjrosne.
Daan biejjien jieleme stoerre haestemh åtnah dannasinie akte stoerre låhkoe jåartaburrine orrije jïh gille jåartaburrine aalka.
Dah saemieh edtjieh daajroem, maahtoem jïh tjiehpiesvoeth utnedh mah leah daerpies juktie dejtie saemien siebriedahkide evtiedidh.
Åarjel-saemieh, Viesterviellien Pøøvle: Dah golme åerpenh, årbok 1982/83
strategijesne sïevede ” maanajgïertine saemien maanajgujmie lea daerpies barkijh gieh saemiestieh ”. Aaj St. biev.
Vierhtieh
Vielie bïevnesh: Saemiedigkieraerie Thomas Åhrén, 908 39 663
Sjïerereektijen reektehtse saemiej bïjre Nöörjesne, Sveerjesne jïh Såevmesne tjuvtjede joekoen dan geerve tseahkan dejtie saemien gïelide.
Dejstie golme bijjemes kandidaatijste NSR:n læstojne dle ojhte akte gåalmahtasse 30 jaepieh jallh nuerebe, Øien Thomsen jeahta.
Dåaktere dïrregem boernesgåetien sïjse rijtie.
Annje ij naan taale gååvnesh man gellie öörnedimmieh mah lin desnie dan våhkoen, man gellie scenetjiehpiedæjjah jallh sjugniedæjjah, jallh man gellie vuartasjæjjah.
Annje vueliedimmie saemien dajvine
Dellie möölie guktie tsavtshvierhtieh leah nåhtadamme viertiestamme programmen 3 barkoesuerkiejgujmie, jïh dej 10 vuelege indikatovrigujmie, naemhtie: Dah jeanatjommes prosjekth jienebh indikatovrh utnieh, guktie summe dovne prosentesne jïh rïektesisnie sæjhta bijjelen 100 prosenth årrodh.
Prïhtjege gaahkoejgujmie, muerjieh.
Daate soejkesje naasjovni åejviej diedten nuelesne galka fierhten laanten aalkoealmetjigujmie ektesne barkedh, voengehaestemigujmie barkedh byjresisnie jïh gaskelaanti gaskem.
Eengkele dïhte Maarjese jeehti, maanan nomme lea Jeesuse.
Saemiedigkieraerie Henrik Olsen jeahta prosjekte lea akte vihkeles råajvarimmie juktie barkoebyjresem jïh jearsoesvoetem bueriedidh båatsoealmetjidie, jïh dan åvteste prosjektem dåarjobe 60 stoerretjuetie kråvnajgujmie, Olsen jeahta.
Kandidaath vaajtele Noerhtelaanti saemien mïrrestallemebaalhkese / Tjaalegh / Veeljemeboelhken 2009 - 2013 / Våarhkoe / Saemiedigkie - Sametinget
Dïhte 2,18 meeterh sjïdti.
5-7
Vuesiehtimmie vuesehte guktie learohkh maehtieh barkedh saemien sijjienommh lïeredh voengesisnie jallh Saepmesne.
Saemien maanah jïh noerh edtjieh jïjtjemes årrodh jïjtsh jaahkoeööhpehtimmesne.
Sæjroe 33 / 35
Daemieskrievvietjïerth
Bïevnesh juekedh jïh akte skaepiedihks ektiebarkoe dej jïjtjevyljehke siebriejgujmie jïh institusjovnigujmie sijhtieh eevre vihkeles årrodh juktie saemien posisjovnh åadtjodh dennie gaskenasjovnale sijjesne.
Maarja - guhkene tjoeperdimmieraasten nuelesne
Manne aktem nænnoes nænnoestimmiem Saemiedigkesne sïjhtem, Muotka jeahta.
"Vihkeles daejredh mijjieh geerve almetjh maehtebe hijvenlaakan viehkiehtidh irhkemem, narrahtimmieh jïh daaresjimmiem giehpiedidh, jis ajve måjhtajibie mah mïelh mijjieh buektebe - vuesiehtimmien gaavhtan buertiebealesne. """
(SFS.
Dïhte vaarjelimmie jolle maaksovi vööste maam laake vadta beajjetjen gohtje jollemaaksovevaarjelimmie.
Laake pasieenti- jïh utnijereaktaj bïjre (pasieente- jïh utnijereaktalaake). (barre daaroen) § 3-5.
viehkiedïrregidie lustesvoete, ironije, vuestiebielieh, viertiestimmieh, symbovlh jïh gïeleguvvieh damtijidh
barkeme voestesstarnen faaleldahkh saemien tjieltine nænnoestidh
Daam tjoeverem lïeredh guktie buerebe-laakan lïerehtimmieulmide jaksem:
1. PRYÖVEN BÏJRE... 3 Tjoeperdimmieraaste... 5 Maam goerehtallemepryöve ryöknedimmesne 1. daltesasse möölehte ?...
Saemiedigkie sæjhta noerhtelaantigujmie laavenjostedh, ihke terminologije maahta laanteraasti rastah åtnasovvedh.
Lohkh vielie saemien gåetievaarjelimmien bïjre:
Joekoen sïjhtin aktem såarhts pruvviem utnedh Dambon lïhke.
Jå2: 45 tæjmoeh
Gïelegoerehtimmie 2012 vihteste annje gaajh daerpies faagealmetjigujmie saemien gïelemaahtojne.
Raerielïhtsege Silje Karine Muotka aaj jeahta satne lea geerjene ihke Djupedal-moenehtse raeriestimmieh raereste, goh learoevierhtieh saemien gielesne mah viehkiehtieh aktem jearsoes psykososijaale skuvlebyjresem sjugniedidh.
Kraevies skaavhtegh = dah åårganh mejtie mijjieh gärhkoeveeljemasse veeljin.
Ana-jyjsesne daatijste dle edtja sïejhme væhtah buerkiestidh daatamaterijaaleste.
Guvvie: Ina Beate Somby, Prestvannet skuvle
Diedtieh ”Glemt brukernavn og passord”
Noerhte-Trööndelagen Jïlleskuvle dam nasjovnaale råållam åtna jollebe ööhpehtimmien sisnjelen gosse lea åarjelsaemien gïelen jïh kultuvren bïjre.
Learohke joekoen jïjnjh lïereme baakoeh hijvenlaakan maahta.
Saemien siebriedahkesne daate akte jieleme guhkies aerpievuekiejgujmie, jïh akte jieleme stoerre nuepiejgujmie.
Evtiedimmie lohkemetjiehpiesvoeteste eatnemefaagesne lea maehtedh gaavnedh jïh nuhtjedh bïevnesh aelhkie tjaaleginie, goske maahta tjaalegh guarkedh ahkedh jienebi faagedïejvesigujmie, symbovlh, goerh, tabellh jïh sjïere bïevnesh.
Udir.no - Mojhteselæstoe tjaaleldh saemien gïelese
Aerpien maahtoe jïh g
Moenehtse aaj raeriestimmieh buakta bueriedimmide, daan nuelesne tjïrrehtimmie aktede vaaksjomeöörnegistie saemielaaken gïelenjoelkedasside.
Maanavaarjelimmie
Latjkoe jaapan 2014 lea 9,4 millijovnh kråvnine.
Nåhtedh sosijale meedijah.
Aareh deahpadimmesne ij maehtieh dejtie göökte cancerehammojde juekedh jïh vaahra dan gaavhtan aalka cancerehammoem båehtjierdidh mestie ij dan jieliedisnie tjoeperdh.
Vihkeles fylhken daarjoeaktööride jïh sïeltide haestedh lïhkebelaakan laavenjostedh ulmiestuvreldh barkoej bïjre mah maehtieh jielemem sjïidtedehtedh.
Vuesiehtimmien gaavhtan dåaktere åådtje skïemtjijen båehtjierdimmiem digkiedidh kollegine barre jis dïhte seamma persovnem håksa.
* Logo:n hammoe edtja aelhkie årrodh guktie dïhte maahta dovne oktegh jïh vuelieteekstine ektine tjåadtjodh.
Jå2 barkofaagi ööpehtimmieprogramme
Mænngan illedahkide gïehtjedamme, maahta nuhteligs årrodh baajedh learoehkidie meatan årrodh sijjen vaestiedassi bïjre ussjedidh, jïh soejkesjidh maam dah maehtieh
Jis Gåatomemoenehtse jallh Njååhtjedimmiemoenehtse lea nænnoestimmiem nænnoestamme mij maahteme maeksemegoerehtæmman våaroeminie sjidtedh jis dagkerem nænnoestimmiem naasjovne åejvijste nænnoestamme, dellie dïhte guhte mij nænnoestimmeste dijpesåvva dan leah reaktah moenehtsi vuestie goerehtimmiem biejedh naasjovne laaken mietie.
Dah lïhtsegh mejtie Saemiedigkie nasjovnalepaarhkeståvrojde nammohte, leah saemien iedtjeladtjh goh jïjtse almetje ståvrosne.
tjïeltigujmie.
Kråahpe ij barre gåhkoem sjïdtedh, dan hammoem aaj jeatjahtahta.
Daelie maahtah steemmeleahpam jarkelidh.
Tjïelti / fylhkentjïelti veanhtadimmieh jïh åssjaldahkh Saemiedigkien jïh gïelemoenehtsen barkose, håaleme Porsanger tjïelten jïh Snåasen tjïelten baaktoe
Ohtsije edtja aktem teekstem seedtedh medtie 10 sæjrojne.
åesie barkijhbaalhkijste
Daan biejjien (duarsta) saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka tjirkijh duedtiesiebriej åvteste gaavnesji juktie haestemh jïh dååjrehtimmieh digkiedidh daan beajjetje gïehtelimsdåarjoeöörneginie duadtan.
Dennie orre saemien kultuvrebarkosne 1960-låhkoen raejeste jïh 1970-låhkoen aalkovistie, dle lij vihkeles aerpievuekien saemien åtnoe laanteste jïh vierhtijste, seammavyörtegs eeke-jïh åtnoereaktah vadta, goh mubpiej åtnoe vadteme.
Maehtedh lohkedh eatnemefaagesne lea guarkedh jïh nuhtjedh eatnemefaageles dïejvesh, symbovlh, goerh jïh argumenth ulmiestuvreldh barkoen tjirrh, eatnemefaageles tjaalegigujmie.
Dïhte mierie, juktie ræjhtoeh miehtjiesdajvedåapmestovlese buektedh, lea 18 askh mænngan Finnmaarhkekommisjovnen reektehtse lea vadtasovveme jïh bæjhkoehtamme.
daerpies årrodh vielie goerehtalledh åvtelen learohke lissie dåarjelimmiem åådtje.
Voejhkele lyjhkedelaakan maanese darjodh
EN. ’ n generalekrirrie generalekrirrien presidentem meedti rååresjimmieh tjïrrehtidh lïhtsegestaatigujmie jïh aalkoealmetjigujmie konferansen tjïrrehtimmien bïjre, daan nuelesne guktie aallkoealmetjh edtjieh meatan årrodh prosessesne.
Jis galka stoerredigkiebïevnesem dåeriedidh Justisdepartemente sæjhta gïeteldssoejkesjem darjodh, gusnie aaj dööpmin saemiengïele-håålehkij tsiehkieh jïh krimijnalesåjhtoejarnge maahtojne saemiengïelem jïh kultuvrem lea mealtan.
Reektehtse lea hijven våarome barkosne faalaladahkem buarane saemien utnijidie.
Gosse stïeresne desnie dle Saemiedigkie sæjhta lissiehtamme gaskenasjovnaale fokusem utnedh vædtsoesvoetese jïh sïerredæmman aalkoealmetje-nyjsenijstie abpe veartenisnie.
seammavyörtegs sovnedimmienuepieh
Dah ryöktesth dåarjoeh sijjide gusnie saemien kultuvrine barka edtjieh:
Vedtatt av FNs generalforsamling 13. september 2007.
Båatsoe tjuara aktem dajvevåaromem utnedh mij monnehkevoetem jïh evtiedimmiem gorrede.
soptsestidh saemien smaareh-tjïerti jïh sosiolekti bïjre
4. leah meatan jïjtse lierehtimmiebarkosne, gaskem jeatjah jïjtse barkoem jïh evtiedimmiem vuarjasjidh
• Digkedhmejtieplaeriehferstoerreleavloembiejiehmielemøølemidie veeljemegæmhposne – byøroeh buerebh vielie tjaeledh politihkeles aamhtesi bïjre ?
Eksamene abpe faagem feerhmie. (90 tæjmoeh).
Daate dagkerh bïevnesh mej bïjre Saemiedigkie veanhta doh ellen jeanatjommesh sïjtine daajroem utnieh åtnoesoejkesji jïh sïjtesoejkesji tjïrrh.
Meatan årrodh guktie refusjovne sjædta ööhpehtimmielaakesne, geerveööhpehtimmielaakesne, privaateskuvlelaakesne jïh mieriedimmine saemien lïerehtimmien bïjre
aelhkieslaakan lahteste jallh argumenterade
jarkoestidh jïh maahtoe jarkoestimmien bïjre utnedh gosse edtjieh jarkoestidh
Saemien ïedtjide dagkeres govlehtimmie ij konsultasjovnedïedtem orrijehtieh dan mearan dagkeres dïedte lea naasjovnen jïh gaskenaasjovni reaktaj mietie.
Gynekologijen cellepryövenasse lea pryövenasse maam boernengåetien vueliehkommes bieleste vaalta maam gohtje boernengåetietappe jïh mij tsïnnese gietjedh.
PRM: – Joekehts gïeletsiehkieh joekehts öörnegh daarpesjieh
Ööhpehtimmielaake reaktam vadta saamastallije maanide jïh noeride, lïerehtimmiem saemiengïelesne åadtjodh skuvlesne, men gaertjiedimmieh laakesne jïh dæjpeles haestemh aktem hijven faalenassem heerredieh gaajhkide maanide.
Reektestimmie lea akte dejstie våaroemijstie bïevnesebarkose.
QVIGSTAD, JUST KNUD 1996: Aarporten jïh Åarjel-smaaregen soptsesh.
Aarebi jïjnjh studenth åarjelsaemien Sveerjesne lohkin, daelie vielie åtna mej gaskem maahta veeljedh nöörjen learoesijjine.
Bïhkedassh reerenassen saemiepolitihkesne konsekvensh utnieh guktie gærhkoe jaahkoeøøhpehtimmiem øørnede saemide. St. biev.
Lissine privatisth edtjieh njaalmeldh eksamenem vaeltedh nöörjen gïelesne.
Åejvieboelhkesne galka lïeredh saemien gïelen bïjre, lidteraturehistorijen bïjre jïh maahtoeh saemien gïeli jïh smaareh-tjïerti bïjre.
Darjoeh speale-kåarhth gusnie guvvie jïh nomme lyjhkedskreekide.
laavenjostedh, juktie gïeleråajvarimmieh iktedidh dejnie ovmessie gïeledajvine.
Artistehonoraare jïh vuelkemedåarjoe saemien artistide jïh kultuvrebarkijidie:
Dïhte guhte aamhtesem buakta gossege 2 minuhth åådtje vaestiedidh.
Ööhpehtimmie dijakonese gellie boelhkine jåhta, dovne Svïenske gærhkoen maadthkuvsje, golmen asken lïerehtimmie bïhkedæjjine ektine jïh kuvsjebiejjieh sjïdtije åålmegepedagogi, gærhkoemusihkeri jïh hearraj ektine.
Analyse vuesehte tjïelth dennie saemien dajvesne aktem vueliedimmiem almetjelåhkosne utnieh, aaj jaepien 2010, akte jaepie gusnie dah jeanatjommes tjïelth Nöörjesne aktem sjïdtedimmiem almetjeåhkosne utnieh.
Noereprovgrammh NRK 3:esne seedtie jïh ryöhkoe 20 minudth.
Jaepien 2011 lij 940 maadthskuvlelearohkh saemien voestesgïeline, akte ovrehte 6 % ånnanimmie skuvlejaepien 2005/2006 mænngan.
Laaken § 17 faamoem åtna ajve Finnmaarhkesne.
Vuestehkh jïjtjh altese vïhtesjæjjide jïh daajroeladtjide gåhtjoeh jïh dej åvteste maeksieh.
Daamhtaj aaj åådtje vaestiedidh naan gyhtjelasside gosse pryövenassem vaeltedh, vuesiehtimmien gaavhtan
Gosse ij learohkelåhkoem daejrieh jaepeste jaapan dellie geerve vuesiehtimmien gaavhtan stoerre råajvarimmieh voebnesjidh akten ulmiestuvreldh maahtoelutnjemen bïjre maajhööhpehtimmielohkehtæjjide.
Noerhtejalline: Gaunan luvhtie rijhkeraastem Holdern gåajka.
Ohtseme-mierie: njoktjen 1. b. 2008.
Reeremedajve saemien gïelide / Gïele / Saemiedigkie - Sametinget
2009:600) — mij laantedigkiem dæjpa — jïh desnie tjïelkese Sveerjesne vïjhte unnebelåhkoegïelh, saemien, såevmien, meänkieli, jiddish jïh romani, dïhte byjjes lea joekoen dïedte dah nasjovnellen unnebelåhkoegïelide vaarjele jïh evtede.
Saemiedigkien bijjemes ulmie lea viehkiehtidh guktie gåarede duedtiem jielieminie utnedh, læssanamme dïenestinie jïh åesiestimmine jïjtsedorjeme vaarojste.
Temperatuvre aaj maahta jieniedidh jis maana reejredh jallh verviestidh.
Gosse goerehte mij heannede gosse bæjjese, våålese jïh lajtode njulhtjie, learohkh maehtieh goerkesem vejtiestidh guktie taalh leah bæjjese bigkeme.
Dellie aelhkies vuajna jis dïhte ahkedh båata jïh daajra medtie gosse båetije asken båata.
Ij leah badth guhte mij lea jeahteme dah sïjhtieh tjïeltem laah-pehtidh, bene jienebh vienhtieh mijjieh fer jïjnjh tjïelth utnebe Nøørjesne, jïh mijjieh maehtebe låhkoem vaeniedidh (430) jis tjïelth iktedibie.
Mijjieh garmeres maehtebe neebnedh, Kystkultursenteret Norveg Viknesne, jïh dïhte hearlohke Gaske-jijje-operaje Steinvikholmesne.
gïelebeasan Raarvihkesne böörijægan
 Hijven gïelesoejkesjimmie, man våarome leah hijven, juhtije goerehtallemh jïh faageles
se bæjhkohte teksth healsoen, hoksen jïh reaktaj bïjre hoksesne luhkiegöökte mieriedamme varieteetine dejstie vïjhte nasjovnelle unnebelåhkoej gïeline.
78 47 40 70/
Mennie mieresne dah aamhtesh noeri bïjre, jïh mennie mieresne dah noerh gaaltijinie åtnasovveme ?
Karaktere 3 jïh 4
Gaarsjelimmie
tseegkeldahkh buerkiestidh, jïh digkiedidh man åvteste naan tseegkeldahkh leah vielie stabijle.
Gosse aamhtesem galhkeme, learohkh aktem orre bloggem tjaelieh man bïjre dah lïereme, viehkine dejstie væhtijste juktie lïerehtimmien ulmide jaksedh.
Saemiedigkieveeljemen muhteste laante lea juakasovveme 7 veeljemegievline:
Dïhte dan åvteste laake idtji staaten almetjeriekteles åeliedimmieh saemide voebnesjh.
Juktie hijven evtiedimmienuepieh sjugniedidh dejnie ovmessie gïeledajvine, dle Saemiedigkie institusjovnh daarpesje, tjïelke dïedtelaavenjassigujmie.
illedahkh jïh jiehtegi gaskem juekedh jïh kvaliteetem digkiedidh jïjtse jïh mubpiej vuekine jïh jïjtse jïh mubpiej daatine jïh toelhkestimmine
Dah gyhtjelassh gihtjesovvin dejnie tjïeltine mah leah saemien reeremedajvesne.
Lïerehtimmieulmie
Daate aktem faatoes goerkesem jïh tjiehpiesvoetem vadta ryöknemistie.
Disposisjovne akten faageartihkelasse
Göökte almetjijstie mah lin vyljehke vuekieh jååhkesjidh, sijjeste ovvaantojne jïh dïedtelgimmine jåerhkedh.
Gaajhkh learohkh tjuerieh pryövem vaeltedh ?
Faagemoenehtse maahta sov juvnehtimmesne raeriestimmieh jïh lahtestimmieh aamhtesasse buektedh.
Moses, Brian, Hedström, Marcus: Manne billem, Saemieskuvlen ståvroe, 1997
Vuesiehtimmien gaavhtan jis daalhkesidie veedtjeme mejtie edtjieh golme askh ryöhkedh dellie tjuara göökte askh vaasedh åvteli åådtje viht reseptesne vïedtjedh.
digitale vierhtieh utnedh gosse galka tjaeledh
Båatsoejielemen bieleste lin vaajtelimmieh faage-reeremasse mij meehti båatsoejielemem øvtiedæmman juhtiehtidh.
Dovne maehtedh nuhtjedh jïh vuarjasjidh ovmessie viehkiedïrregh jïh damtedh gusnie dah maehtieh åtnasovvedh, leah vihkeles bielieh faageste.
Fylhkenraerie Noerhte-Trøøndelagesne Govlesadtemesijjiem saemien aamhtesidie Noerhte-Trøøndelagesne tseegki jaepien 2008 - akte digkiedimmiesijjie mij lea goh gaavnesjimmiesijjie jïh bïevnesesijjie orreme dan åarjelsaemien gïele- jïh kultuvrebarkose fylhkesne.
Nomme: Aaltere: Gie manne: Jïjtsevoete Slïekte / barkoevoelpe / barkoeviehkie / jeatjah ektiedimmie:
gaaltijh laejhtehkslaakan nuhtjedh jïh naemhtie guktie gåarede dejtie mænngan gïehtjedidh jïh digitaale gaaltijevuesiehtimmiem haalvedh
Dïhte sæjhta nåake konsekvensh saemien gåatomejieliemidie åadtjodh båetijen aejkien reeremisnie gïerkehtsistie, saemiedigkieraerie jeahta.
Jose Francisco Cali Tzay maya-almetjijstie båata, Guatemalesne.
2. bievnesh bååstede åadtjoeh mah dejtie soptsestieh kvaliteeten bïjre barkose jallh maam dorjeme
Naemhtie gaajhki saemien gïeli bïjre, men joekoen geerve åarjelsaemien jïh julevsaemien gïelese.
Davvi girji OS., 1995
Råajvarimmie 18 Vïjhten-jaepien geervelïerehtimmieprogramme saemien gïelesne
Raajroen akte gieltegs teema, man sisnie gellie saemien maanah maehtieh jïjtjemsh damtijieh.
njoelkedassem dan laantedajven- jallh
Gaajhkh sisvegh leah aaj gïetedamme, goerehtamme jïh dåhkasjahteme redaksjovneste jïh redaksjovneraereste 1177 Vårdguiden.
Nuhtjijenomme:
Saemiedigkien dåarjoeöörnegh saemien gïelese dam saemien gïelebarkoem dåarjohte.
Darjodh Learohkh maehtieh lyjhkedskreekide meatan vaeltedh gosse edtjieh ålkone årrodh jallh fuelhkiem / voelph lyjhkedskreekine bööredh gosse dagkeres biejjiem skuvlesne utnieh.
Bull, Ella Holm: Åarjel-saemien 4, Davvi Girji OS., 1995
- Akte giehpiedimmie njieljie millijovnigujmie sæjhta stoerre konsekvensh åadtjodh Saemiedigkien råajvarimmide dan saemien jåartaburrien vööste, akte håjnoes saemiedigkieraerie Silje Karine Muotka jeahta.
- Mijjieh libie veeljeme dejtie suerkide våaroehtidh gusnie daerpiesvoete stööremes, vuesiehtimmien gaavhtan sagke stuerebe lissiehtimmiem vedtedh Åarjelsaemien kultuvrefestivaalese.
Lissiehtahke daamhts studijemaahtaldahkese
b. R-aerielïhtsege Ann-Mari Thomassen lea madtjeles ihke Saemiedigkie aktem budsjedtem nænnoestamme mij sæjhta saemien siebriedahkem lutnjedh båetijen aajkan.
Barkoedåehkie Saemien tjaelijesiebreste (SGS), prosjekten åvtehke jïh akte barkije Saemiedigkien reeremistie dejtie veeljieh mah åadtjoeh meatan årrodh prosjektesne.
Mejtie lea akte dejstie laanten åejviegirtesijjijste, vuj jïenebh unnebe girte-sijjieh valkesigujmie.
Dïhte mij joekehte aktem gïeleguedtijem jïh aktem mij gïelem vielie byjjeslaakan lïereme skuvlen tjïrrh, lea gïeleguedtije gåvla jïh daajra mah baakoeh jïh dïejvesh mejtie satne edtja vihties tsiehkine nåhtadidh.
Saemiedigkie ij leah madtjeles daejnie tsiehkine.
d. CelleD3: Daesnie biejjiem tjaala jis vaajteles.
Konvensjovne biologeles gellievoeten bïjre jaepeste 1992 (CBD) aaj sjyöhtehke akten saemieriekteles evtiedimmien gaavhtan, joekoen dah artihkelh 8j jïh 10 c.
Datne maahtah dov Jeesuse-rohkelassem rohkelidh gosse voejngem sigkh jïh luajhtah: Hearra, Jeesuse Kristuse vedtieh munnjien åårmegem, akte sådtere
Ovmessie aktöörh jïh siebrieh leah Ööhpehtimmiedirektoraatine jïh reerenassine ektine, staateministere Erna Solbergen jïh daajroeministere Torbjørn Røe Isaksen baaktoe, aktem åeliedihks latjkoem signeradamme gusnie guejmieh edtjieh ektesne barkedh juktie maanide jïh noeride aktem hijven lïerehtimmie- jïh byjjenimmiebyjresem vedtedh.
Dagkeres råajvarimmieh hijvenlaakan juhtien jïh Saemiedigkieraerie dannasinie fejjene gåessie ohtsemh læssanamme, saemiedigkieraerie Ellinor Marita Jåma jeahta.
Govlehtallijh:
Gaajhkh vïjhte nasjovnelle unnebelåhkoeh dan gaavhtan dennie orre laaken vuelene (2009:724).
Tjïelkestimmie jollebe ööhpehtimmeste
Numhtie ij leah privaate hoksesne, vuesiehtimmien gaavhtan plastikkirurgije, mij ij leah medisijneles skreejrehtamme.
– Mijjieh vuejnebe dovne aalkoehealsoedïenesjen jïh sjïerehealsoedïenesjen leah stoerre haestemh gosse edtjieh seammavyörtegs healsoedïenesjh saemien årroejidie faalehtidh.
Dah tseegkeldahkh leah sijjine Stoerekorsnes, Nervei, Skarsvåg, Sjursjok jïh Nordvågen.
NSR
Gellie tjuetiejaepieh dotkijh jïh misjovnæærh saemien kultuvredaeverh tjöönghkin.
Golme iktemierien pryöveboelhkh dehtie elektrovneles bovtsebïeljelimmiesysteemeste E6-geajnosne Saltoduottaren bijjelen vihteste systeeme dåajvoje nuepiem jïh jienebh åtnoesuerkieh åtna.
Bull, Ella Holm, Jacobsen, Anna: Guktie derhvie-gåetiem tseegkedh, Davvi Girji o. s., 1994
Māori Language Revitalization” jaepeste 2001, jïh gærjese Welsh in the Twenty-First Century jaepeste 2010.
soptsestidh saemien jielemi bïjre
300 000 kr juktie saemien gåetiem Röörosne salkehtidh
Maahta sån gihtjedh mejtie akte dagkeres aktelaaketje råajvarimmie sæjhta båatsoem goerpedehtedh goh akte dejstie uvtemes saemien gïele-jïh kultuvreguedtiejijstie.
Gååvnese aaj telefonejourh mejtie maahta rïngkedh, jïh sijjieh gaskeviermesne gusnie maahta chattedh, mejledh jallh lohkedh guktie raeriem jïh dåarjoem åådtje.
Raerie lea raeriestamme dåarjoem saemien gïelejarngide lissiehtidh 4 millijovnh kråvnajgujmie.
Learohke …
- Jis saemien gïele edtja aaj båetijen aejkien veasodh, dle tjuara almetjh gååvnesidh mah gïelem nåhtadieh, seamma aejkien goh utnijh nuepiem utnieh sov gielem nåhtadidh ovmessie tsiehkine.
Gaajhkh barkijh sjeavohthvoetem utnieh seamma gie hoksesne råaka.
Ij edtjh teekste bæjhkoehtamme årrodh aarebi.
Visuelle tjiehpiesvuekieh
Aktene siebriedahkesne seamma nuepiejgujmie gaajhkesidie maehtebe aktem gellievoetem jïh aktem sjugniedihks våaromem sjugniedidh båetijen aejkien siebriedahkese.
tjïertestidh joekehts baakoejgujmie joekehts teekstine
Saemiedigkieraerie lea daejtie lïhtsegidie båatsoeståvrose nammoehtamme boelhken 2019-2023.
Evalueradimmie vuesehte skuvle- jïh maanagïertelaavenjostoe lea vihkeles dovne eejhtegidie, lohkehtæjjide jïh learoehkidie.
voesteges lea guhkiem tradisjovne gïeledaajroen barkoe jeatjah såevmienugrijen gïelesiebredahkigujmie.
Tïjjen åvtese dle saemien learohki reaktah lïerehtæmman saemien gïelesne tjarke håvhtadamme, jis dåårrehtimmie saemien lohkehtæjjaööhpehtimmide ij læssenh.
Jalline: Rïektes sievine johken Kjoselva luspeste, (W 431426 7680211) jaevrien Stuorajávri (Storrvatnets) noerhtemes loektese (W 432918 7675123), meatesth jaevriem Stuorajávri åarjemes loektese (W 432776 7672860), vyjrehkåbpoe rïektes sievine jaevrien Ándorjávri noerhte-jallemes loektese (W 431195 7670635), daam jaevriem åarjemes loektese (W 432113 7669074), destie rïektes sievine johken Svensborgelva njaalman jaevresne Geatkejávri, vyjrehkåbpoe jeanoen Geatkeeatnoe mietie Øverbygd:se.
Mierietsiehkieh
Dan åvteste ij sïjhth dam
Saemien statistihke
Gaskenasjovnaale Saemien Filmejarnge Guovdageaidnusne tseegkesovvi jaepien 2009, jïh daelie jarnge edtja orresistie öörnesovvedh akten filmeinstituhtese.
Åvtelhbodti programme dan ryöjreden aalkoealmetjekonferansese Altesne ruffien 8. – 12. b. 2013.
Svïenske gærhkoen leah mahta tjïjhtje lïhtsegh.
Goeven 9.
- sjyöhtehke jïh jeereldihkie faageaamhtesh åehpiedahta öörnegen mietie jïh jïjtjeraarehke, sjïehtedamme sisvegasse, tseahkan, dåastoejasse jïh meedijasse, jïh maahta digitaale dïrregh jïh meedijh nuhtjedh mah sjiehtieh gosse edtja faageaamhtesh åehpiedehtedh
Almetje eatnamisnie
Jeenjesidie ij leah daate nuekies ihke dah buektiehtieh jïjtjeraarehke barkedh dej jeatjah laavenjassigujmie.
Trådte i kraft 5. september 1991. http://www.regjeringen.no/nb/dep/fad/tema/samepolitikk/midtspalte/ilokonvensjon-nr169-om-urbefolkninger-o.html?id=451312
Vijriesåbpoe dle presidente Olli jeahta EN. ’ n generalekrirrien presidente Ambassadööre Nassir Abdulaziz Al-Nassar, sov sjæjsjalimmien tjïrrh vuesehte satne jïh doh lïhtsegestaath eadtjohkelaakan pryövoeh tjïrrehtimmien aalkoealmetji reaktijste gorredidh.
goerehtalledh jïh analyseradidh tsiehkiem jïh evtiedimmiem saemien gïelese Nöörjesne
UNESCO ’ n læstosne håvhtadihks gïeligujmie luvliesaemien lea ryöknesovveme goh akte ietjmies håvhtadihks gïele.
Mannasinie goerehtimmiem daarpesje ?
Guktie maahta suetiem heerredidh ?
Dåehkieh jïjtjh soptsestieh mejnie sijhtieh barkedh.
Aktene bijjemes daltesisnie saemieh goh almetjh tjuerieh reaktam åadtjodh jïjtsh maanagïerth evtiedidh gusnie saemien lïerehtimmievuekieh jïh saemien pedagogeles materijelle leah jarngesne.
Saemiedigkieraerie mierede gie galka sjïelem åadtjodh.
Doh seamma spïelenjoelkedassh juktie aalkoealmetji kultuvrem jïh reaktah seahkaridh stoerre industrijebigkeminie, leah faamosne Nöörjesne mijjen saemide.
Saemien gïelevåhkoe, mij öörnesåvva golken 21.- 27.b. 2019 abpe laantesne, lea Saemiedigkien åejviemïerhkesjimmie EN:n gaskenasjonaale jaepeste aalkoealmetjegïelide.
Jåa1 barkoefaageles ööhpehtimmieprogrammh
Reeremedajvine meänkielise leah tjïeltide: Jiellevárre, Haparanda, Giron, Bájil jïh Övertorneå.
Manne tjiehpiedæjjaj bïjre soptsestem.
Dan mietie Barkoe- jïh ektiedimmiedepartemente åådtje dïedtem ektine bïejedh dåeriedimmiem Nöörjen åelieh unnebelåhkoegïelepakten mietie.
Desnie aaj Maajh-øøhpehtimmie jeatja skuvlide seamma dajvine, mohte aaj skuvlide mah bæjngolen.
sosialeståvroen raerie reakteles, sosijaleles jïh medisijneles gyhtjelassi åvteste bïevnesh daarpesje dan barkose
aajnealmetjh reaktam åtna gïelide nuhtjedh sijjen njaelmeldh jih tjaeleldh gaskesadtemh byjjesfaamoejgujmie ïerine mej bïjre byjjesfaamoeh edtja nännoestidh jih mejtie aajnealmetje paarte lea
Maadthlaaken nænnoestimmieh leah demokratijen tseegkemegierkieh.
Daaletje
Lohkehtimmien ulmie lea learohke edtja maehtedh
Daelie Saemiedigkie daejnie barka:
Njieptjine vuelebe lea sijjie guvvide jïh nommide eejhtegijstie / dejstie mah eejhtegi åvteste.
Vuesiehtimmien gaavhtan edtja vearbide biejedh dejtie plaave sijjide, jïh ovmessie substantijvh dejnie ovmessie sijjine, vuesiehtimmien gaavhtan beapmojde jïh tjöövkedirregidie.
Dåehkie birri Nöörje tjoeri raerieh gaavnedh dejtie gyhtjelasside laantereaktaj bïjre, mej bïjre dah saemieh meehtin seamadidh.
- Daate nammoehtimmie akte vihkeles sille jååhkesjimmien vööste aalkoealmetji tjåenghkies reaktijste, gaskem jeatjah guktie dah leah våajnoes EN’n bæjhkoehtimmesne aalkoealmetji reaktaj bïjre.
• Maanah jïh noerh edtjieh nuepiem åadtjodh sijjiesjïere gærhkoemusihkales aerpievuekieh dååjrehtidh, jïh baaltele maehtelesvoetem åadtjodh dan gærhkoemusihken bïjre mij saemien dajvine åtnasåvva daan biejjien.
Daate akte fokuse saemien demokratijem evtiedidh Nöörjen Gærhkosne.
Mijjieh gaajhkem tjåanghkan bïejebe löönijen/gærjagåetien vaajtelassen mietie.
Fjovlegöölememoenehtse edtja reeremem nænnoestehtedh fjovlegöölemistie, joekoen dïhte saemien åtnoe.
UNESCO ’ n læstosne håvhtadihks gïeligujmie dle upmejesaemien gaajh ietjmies håvhtadihks jallh mahte nåhkehtamme.
Gosse jeenjesigujmie dejstie soptsesteminie mah saemien gïelem hïejmeste utnieh, dellie akte jeatjah såarhts saejriesvoete jïh vaejvie.
Dïhte maahta dan gïerve årrodh guktie gaajhkem dorje guktie ij edtjh ikth vielie deahpadidh.
Soejkesjen mietie dle bïevnese edtja Saemiedigkien gïetedæmman bïejesovvedh jaepien 2016.
Anita Persdatter Ravna / Tjirkijh / Saemiedigkien bïjre / Saemiedigkie - Sametinget
Saemiedigkieraerie raerieh sæjhta saemiedigkiebïevnesasse arealen jïh byjresen bïjre.
Åtnoe jïh vaarjelimmie
Saemiedigkieraerie aaj veanhta jis edtja aktem hijven jielemestrategijem buektiehtidh dellie dïhte tjuara våaroeminie utnedh doh almetjh mah noerhtene årroeh jïh almetji jieliemasse daan bïejijen.
Ööhpehtimmieinstitusjovnij lea autonomije gosse dæjpa mah lohkemefaalaldahkh mah aelkieh jïh guktie faalaldahkh åårgansieredh.
Älvsbyn lea gåatomedajve Balvatn båatsoesïjtese jïh maahta nuhtjesovvedh golken 1.– voerhtjen 30.
Goerehtimmie vuesehte golme vïjhte almetjijstie veeljieh nöörjen nåhtadidh jalhts lij nuepie orreme saemiestidh.
Maanagïerti eejhtegemoenehtse
Programme sijjiem åtna 12 eadtjohke almetjidie Tromseste jïh aalka gålkoen Noerhtealmetji jarngesne.
Jis dej bïjre vuarkoes årrodh dellie geervebe voenenskuvlh orrijidh saemien dajvine jïh ij maehtieh dam darjodh åvteli dam goerehtidh.
Buerebe sovnedimmie saemien faangkide
Daarpesje lïegkedidh
Bissedh
Båatsoealmetjh jiehtieh almetjh vaenie båatsoen bïjre daejrieh jïh båatsoem jïh båatsoesaemide sohtehtieh. (Tabelle 4.7).
Gaagkestimmesne vihkele saemide saalmh saemien
Maanah gïeh sovhtine maahta bieljie-naavlehtahkem åadtjodh juktie skïelth bieljine benkiehtieh.
Gosse Finnmaarhkelaakine barki dle vihties göölemenænnoestimmieh lin akte vihkeles teema rååresjimmine justisemoenehtsinie.
Aamhtsegietedæjja:
Åvtohken gåhtjomen mænngan dellie moenehtsen lïhtsegh gelkieh moenehtsen tjåahkojne meatan jïh sjïere tsiehkine viehkiehtidh aamhtesidie buektiehtidh.
Åarjelsaemien beapmoebihkedassegærjah
Dotkeme jïh jollebe ööhpehtimmie
Voestes programmesne sïelth jarngesne mah lissiedalhketjh jïh interijöörem darjoeh.
bïjre håalijigujmie bijjiegietjesne ! !
Reaktah: Finnmarhkelaake / Maelmïelaake / Biegkefaamoe / Militære / Vaarjelimmieplaanh
orre learoe-vierhtieh øøvtiedidh
Saemien paralmentarihkeles Raerie jïh Saemiedigkie Nöörjesne noerekonferansem öörnedieh suehpeden 31. b – ruffien 2. b. 2013 Oslon ålkolen.
Goh akte bielie latjkoste dle aaj akte konsultasjovnetjåanghkoe gaskem staateraerijem mij diedtem åtna saemien aamhtesidie jïh saemiedigkiepresidentem, fïerhten bieliejaepien.
Jokkmokk: Samernas utbildningscentrum.
Lissine lea laakh, stoerredigkiebïevnesh, rihkepolitihkes njoelkedassh mah tjuara krööhkesovvedh dennie tjïeltesoejkesjen sibriedahkedajvesne.
Daelie skuvlh ånnetji ånnetji rïhpesieh, jïh juktie suetiem gaertjiedidh libie gelliej råajvarimmiejgujmie nïerhkeme.
Saemien tjuara akte gïele årrodh maam siebriedahke ååktoe; siebriedahke tjuara utnedh daajroe saemien gïelesne lea akte vihkeles maahtoe.
- Tseegkeme Saemien healsoepaarhkeste sæjhta aaj vihkeles årrodh juktie aktem ållesth saemien healsoefaalenassem bæjjese bigkedh, jïh tjuara tjåadtjoen ekonomeles mierieh jïh evtiedimmienuepieh utnedh.
Man båetijen aejkien dejtie vuertieminie ?
Desnie gusnie gelliegïelen sijjienommh åtnasuvvieh geajnoesjiltine, desnie dïhte saemien nomme edtja voestegh tjåadtjodh (mieriedimmieh sijjienommelaakese, § 7).
Prïhtjege gaahkoejgujmie, muerjie.
Tjiekh kolonnem C gosse kolonnem mïerhkesjh.
Mubpie sesjovne lea Russlaantesne jaepien 2017.
vijreme jïh lidteme
Guktie dijjine daelie ?
- sjïehteladtedh ihke lohkehtæjjah learohkh dåarjelieh tjoeperdimmieraasten nelnie jïh nuelesne
Dellie geerve sjædta gïelem sertiestidh eejhtegijstie maanide.
Noerhtesaemien unnebelåhkoedajvh