[Ìròyìn tí ó tẹ̀síwájú] Bí àwọn ọmọ ẹgbẹ́ SEBIN ṣe ń wo ilé Diaz àti Soto, Luz Mely Rehes jábọ̀ ìgboro náà.
Ẹgbẹ́ SNTP náà jábọ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ náà:
ÌRÒYÌN Ní báyìí, ní aago mẹ́ta ààbọ̀, ìgbìmọ̀ àwọn Agbófinró Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn dé ilé akọ̀ròyìn àti ajàfúnẹ̀tọ́ ọmọnìyàn Luis Carlos Díaz, tí ó ń wá láti aago márùn-ún ààbọ̀ #WhereIsLuisCarlos
Àwọn àjọ ajàfẹ́tọ̀ọ́ ọmọnìyàn mìíràn àti òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ dara pọ̀ mọ́ ìpolongo náà lẹ́yìn #DondeEstaLuisCarlos (Kí ni Luis Carlos wà?), èyí tí ó jẹ́, ní báyìí, ọ̀rọ̀ tí ó ń lọ lọ lórí ẹ̀rọ-ayélujára orílẹ̀-èdè Fẹnẹsúélà.
Díaz jẹ́ akọ̀ròyìn àti ajàfẹ́tọ̀ọ́ ọmọnìyàn àti òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ ẹni tí a mọ̀ sí i, tí a sì mọyì ọ ní Fẹnẹsúélà àti ní òkè òkun fún ọ̀rọ̀ tí ó sọ fún ìjọba Nicolas Maduro.
Ó ti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú Soto láti ìgbà pípèsè àwọn fídíò àti ètò ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ tí ó dá lórí ẹ̀rọ ayélujára tí ó dá lóríi òṣèlú àti ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ní Fẹnẹsúélà.
Ó tún ti ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí olùkọ́ àti alátìlẹ́yìn fún ìdàgbàsókè ibi ìgbéròyìn jáde fún ọmọìlú àti iṣẹ́ ìgbéròyìn jáde aládàádúró.
Díaz náà ti wà lára àwọn Ohùn Àgbáyé fún ohun tó lé ní ọdún mẹ́wàá.
Ní tèmi, Luis Carlos jẹ́ ẹni tí ó dára gan-an, ó yàtọ̀ sí ìròyìn àti ìkóròyìntì ní orílẹ̀-èdè Fẹnẹsúélà tí ó wà níbẹ̀.
Ó ti ṣe àǹfààní láti ṣe ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwùjọ (ti ìtakò sí ìgbèríko àṣà) #WhereIsLuisCarlos.
Gẹ́gẹ́ bí ọjọ́ díẹ̀ kí ó tó di àfiyèsí, iléeṣẹ́ oníròyìn tí ó ń ṣe àkànṣe ìjọba, Con el Mazo Dando ṣàfihàn fídíò tí ó dá lórí ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Diaz.
Olóṣèlú ètò náà, Diosdado Cabello, tèsíwájú pé Diaz ti ṣèrànwọ́ láti ṣe àkóso ìjìyà orílẹ̀-èdè náà tí ó ní àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Fẹnẹsúélà ń gbé nínú òkùnkùn fún wákàtí mẹ́rìnlélógún ní ọjọ́ 7 àti 8 oṣù Ẹrẹ́nà.
Kò sí ẹ̀rí tó fi ìtìlẹ́yìn fún èyí.
Ó ti fẹ́rẹ̀ẹ́ tó wákàtí méje báyìí tí Luis Carlos Díaz ti wá.
[Díaz] jẹ́ akọ̀ròyìn fún Union Radio Noticias ó sì jẹ́ ajàfẹ́tọ̀ọ́ ọmọnìyàn.
A wà ní oríléeṣẹ́ SEBIN tí wọ́n sì kọ̀ láti ní [àtìmọ́lé níbẹ̀] #WhereIsLuisCarlos
[Ìròyìn tí ó tẹ̀ jáde: lẹ́yìn náà, wọ́n rí i pé Diaz wà lẹ́wọ̀n]
Oníròyìn Vladimir Villegas sọ̀rọ̀ wípé àwọn agbófinró ìjọba ti fi í mọ́lé:
A ti gba àlàyé pé akọ̀ròyìn @Unionradionet, Luis Carlos Díaz, ti wà ní àtìmọ́lé àwọn agbófinró ìjọba.
À ń sọ̀rọ̀ nípa ìṣòtítọ́ ẹ̀míi rẹ̀.
A béèrè fún gbogbo ìsọfúnni nípa ibi tí ó ti wà àti bọ̀wọ̀ fún ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn.
Ẹgbẹ́ Ohùn Àgbáyé náà wà ní ìṣọ̀kan pẹ̀lú Luis Carlos, ẹbíi rẹ̀ àti àwọn akọ̀ròyìn aládàádúró mìíràn tí ó ń ṣiṣẹ́ láti mú ìkóròyìnjọ lórílẹ̀-èdè Fẹnẹsúélà.
A fẹ́ kí ọ̀rọ̀ rẹ̀ padà ní àlááfíà àti lẹ́sẹ̀, a sì máa bá a lọ láti tẹ̀síwájú nípa ìtàn yìí bí ọ̀rọ̀ náà ṣe ń lọ lọ́wọ́.
Àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà orílẹ̀-èdè Nàìjíríà yóò mú òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ ní orí ayélukára-bí-ajere
Àbádòfin draconian yóò fòfin de àìdí ẹ̀rọ-ayélujára ní Nàìjíríà
Asòfin Mohammed Sani Musa ni olùfọwọ́sowọ́pọ̀ àbádòfin ètò orí ẹ̀rọ-alátagbà náà. Àwòrán láti Channel Television You Tube fídíò.
Ní ọjọ́ 20 oṣù Belu, Àbádòfin Ẹ̀tọ́ Láti Ẹ̀rọ-ayélujára àti Ìṣàmúlò Àbádòfin Àwọn Nǹkan Àjogúnbá ọdún-un 2019 tí a mọ̀ sí "àbádòfin ilé iṣẹ́ ìkànnì ẹ̀rọ-alátagbà", tí Aṣòfin Mohammed Sani Musa gbé jáde láti kà á lẹ́ẹ̀kan sí i.
Àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà náà gbèrò láti dẹ́kun ìwà ìkéde àti ìjìyà orí ayélukára-bí-ajere.
Síbẹ̀síbẹ̀, èròńgbà òtítọ́ kì í ṣe òfin, ṣùgbọ́n ju, ìdádúró òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ orí-ayélujára, ìwà ọ̀daràn ìtakò ìjọba àti ìdádúró òfin mú ìtìpa ẹ̀rọ-ayélujára ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti bọwọ́lu àbádòfin ètò ìsúná náà lọ́dún 2016.
Ìwà ọ̀daràn ni ẹnikẹ́ni tí ó bá fìyà jẹ ìjọba.
Àbádòfin yìí gbèrò láti "láti dènà" ìtàn àhesọ àkọsílẹ̀ àkọsílẹ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ tàbí àkọsílẹ̀ ohun tí ó ṣẹlẹ̀ ní Nàìjíríà", gẹ́gẹ́ bí Abala 1a.
Ó máa fòpin sí ìtànkálẹ̀ ọ̀rọ̀ tí ó lè jẹ́ "ìwádìí àkọ́kọ́" fún Nàìjíríà, títí kan àwọn ọ̀rọ̀ bíi ètò ìlera àwọn ènìyàn, àlàáfíà àwọn ènìyàn, "àlàáfíà gbogbo ènìyàn tàbí owó ìlú" àti "ìbáṣepọ̀ ọlọ́rẹ̀ẹ́jọ̀rẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà".
Àbádòfin náà yóò "dánilẹ́kọ̀ọ́, ìkọlù àti ààbò lórí ìkóròyìnjọ orí ayélukára-bí-ajere" gẹ́gẹ́ bí Abala 1c.
Ní ọ̀rọ̀ mìíràn, gbogbo èyí ni ó jẹ́ kí wọ́n ṣàyẹ̀wò àti ìdarí òfin tí a gbà — lábẹ́ ìtọ́jú ìròyìn irọ́.
Àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà náà jẹ́ ènìyàn nítorí wípé yóò bẹ̀rẹ̀ fún gbogbo ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, láìka ibùgbé tàbí ibi tí wọ́n ti ń gbé sí orílẹ̀-èdè náà, títí tá a bá ń gbé àhesọ "ìfihàn ìṣẹ̀ǹbáyé" tí ó wà nínú orílẹ̀-èdè náà.
Abala 3a sí b(i) òfin ẹ̀rọ-alátagbà náà sọ wípé:
Ẹnì kan ò gbọdọ̀ ṣe ìpinnu kankan ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tàbí ní òkè òkun kí wọ́n lè gbé àtẹ̀jáde kan jáde ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí wọ́n ti mọ̀ tàbí tí wọ́n ní ìdí tí wọ́n ní ìgbàgbọ́ pé òótọ́ ni àtẹ̀jáde òtítọ́; tí àtẹ̀jáde tí wọ́n gbé jáde ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà á sì ṣe é yẹ̀ sílẹ̀ fún ààbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tàbí lára orílẹ̀-èdè Nàìjíríà kan.
A lò ó ní àìbìkítà "àààbò ìlú" fún ìdájọ́ òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ.
Ṣùgbọ́n wọn kò ní dópin níbẹ̀, ìjọba orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ní òtítọ́ nígbà gbogbo, wọn ò sì lè bu ẹnu àtẹ́ lu ìjọba náà.
Gẹ́gẹ́ bí abala 3b(vi), wọ́n fòfin de àtẹ̀jáde kankan tí kò bá “ìgbàgbọ́ àwọn ènìyàn nínú ṣíṣe ẹ̀tọ́ tí wọ́n ní tàbí iṣẹ́ ìṣèlú, nínú ṣíṣe agbára ìjọba.”
Ní ti Abala 3b(v), èyí wà nínú ọ̀rọ̀ tí ó ní: "ó ń mú ìrora, ìkórìíra, ìtúká ẹni tàbí ìwà láàárín àwùjọ ẹni ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀".
Èyí burú jáyà nítorí wípé ó ń mú àwọn òṣèlú hàn sí ìtúmọ̀ ìṣèlú tí ó lè mú ìfìyàjẹni lọ́wọ́ àwọn òṣèlú.
Ta ni ẹni tí ó ń sọ, tí ó sì ń bọ̀wọ̀ fún ohun tí ó mú kí wọ́n máa bọ̀wọ̀?
Èyí jásí wípé bí a bá ń fẹ́ àlááfíà tàbí bẹ́ẹ̀ ni ìbẹ̀rù láti fi ọ̀rọ̀ múlẹ̀ fún òṣèlú lè di ìkórìíra.
Ìjìyà tí wọ́n dá lẹ́bi tí wọ́n dá ẹjọ́ rẹ̀ fún àbádòfin ètò ìsúná náà lè wà láàárín ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún méjì (200,000) sí mílíọ̀nù mẹ́wàá náírà [ìyẹn $556 sí $28,000 owó dọ́là orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà], àtìmọ́lé fún àkókò ọdún mẹ́ta tàbí méjì.
Àwọn ọlọ́pàá gba àṣẹ láti pa ẹ̀rọ-ayélujára
Àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà náà tún ń fún ìjọba ní agbára àìbìkítà láti pa ẹ̀rọ-ayélujára sílẹ̀, pẹ̀lú "Ìlànà Ìfòkànwọ́sowọ́pọ̀ " gẹ́gẹ́ bí a ṣe wà nínú Abala 12, nǹkan 3:
Ẹ̀ka Tó Ń Rí Sọ́ràn Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn lè darí àjọ NCC [Nigerian Communications Commission – tí ó jẹ́ àjọ tó ń rí sí ètò ìkànnì ìbánisọ̀rọ̀-ìbánisọ̀rọ̀-ìbánisọ̀rọ̀-ìbánisọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀-àti-akọ̀rọ̀-àti-akọ̀rọ̀-àti-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀-àti-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀-àti-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀rọ̀
Àwọn agbófinró ẹ̀rọ-ayélujára gbọdọ̀ tẹ̀lé ìdádúró tí wọ́n bá dá ẹjọ́ wọn lómìnira láti mílíọ̀nù márùn-ún sí mẹ́wàá ($14,000-28,000 USD).
Ní àfikún, àbá òfin tí a tẹ̀síwájú náà lè san owó ìtanràn fún àwọn Onílò ẹ̀rọ-ayélujára látàrí "ìdájọ́ ìgbòkègbodò tàbí ẹ̀sùn ìwà ọ̀daràn" tí wọ́n fi kàn wọ́n nítorí ìdájọ́ òfin tí wọ́n fi kàn wọ́n fún "ìdájọ́ ìdíwọ́ ẹ̀rọ-ayélujára", gẹ́gẹ́ bí abala 12, àkọ́kọ́ 5.
Àwọn tí ó ń pa ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn dá apakòkòrò sí nítorí wípé òfin ń fún àwọn ọlọ́pàá ní ìwé àṣẹ tí ó dá fún àwọn ọlọ́pàá láti pa ẹ̀rọ ìfòfindè sílẹ̀ nítorí wípé òfin ń pa ẹ̀rọ.
Abala 15a sọ wípé ìgbésẹ̀ "ìgbésẹ̀" àwọn ọlọ́pàá níwájú "ìgbẹ́kẹ̀lé ẹ̀rí tí ó ń léyìí" ni a nílò láti fòfin de ìdígàgá ẹ̀rọ-ayélujára ní orílẹ̀-èdè náà.
Nítorí náà, kò sí àǹfààní láti pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn sí Ilé Ẹjọ́ Gíga" [Àpilẹ̀kọ 13(2)] fún ẹgbẹ́ òṣèlú kankan láti fagi lé ìfòfindè bẹ́ẹ̀ láì ṣe ẹ̀sùn àkọ́kọ́ lọ́wọ́ àwọn ọlọ́pàá láti fagi lé ìdádúró tí ó kù.
Ohun tí èyí fi hàn gbangba — kò sí ẹni tí ó lè gbọ́dọ̀ lọ sí ilé ẹjọ́ fún ìtọ́jú nítorí ìdádúró yìí nígbà tí ìdíwọ́ òfin ṣì ń tẹ̀ lé.
Àwọn aṣòfin ní ẹ̀yìn òfin orí ẹ̀rọ-alátagbà
Àwọn aṣòfin mẹ́ta ló fara hàn gẹ́gẹ́ bíi adarí àbá òfin nínú ilé ìgbìmọ̀ asòfin, ilé ìgbìmọ̀ asòfin orílẹ̀ èdè Nàíjíríà: Mohammed Sani Musa (pamọ́nà àbá òfin náà), Abba Moro àti Elisha Abbo.
Iléeṣẹ́ Mohammed Sani Musa, Activate Technologies Limited, ti pèsè ẹ̀rọ ìgbàlódé ìgbàlódé (PVCs) tí ó ń lò fún ìbò àpapọ̀ ọdún-un 2019, nígbà tí òun sì jẹ́ òǹdíje fún ẹgbẹ́ òṣèlú, All Progressives Congress (APC) fún ilé ìgbìmọ̀ asòfin ní ìpínlẹ̀ Niger East Senatorial District, gẹ́gẹ́ bí ètò ìwádìí ṣe jáde, Premium Times.
Àjọ elétò ìdìbò lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Independent National Electoral Commission (INEC) sọ̀rọ̀ yìí.
Ìfẹ̀hónúhàn Musa mú àìdùnnú kan jáde nípa òmìnira òtítọ́ ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà láìfi ètò ìdìbò tí ó wáyé.
Ishaku Elisha Abbo tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ alátakò People’s Democratic Party (PDP) jẹ́ aṣojú ilé ìgbìmọ̀ asòfin tó ń ṣojú Adamawa ní ìpínlẹ̀ Adamawa ní ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Ní July 2019, ní àwùjọ ọlọ́pàá kan, Abbo bu ẹnu àtẹ́ lu òṣìṣẹ́ obìnrin kan ní ilé iṣẹ́ eré ìdárayá fún àgbà ní ìlú Àbújá.
Lẹ́yìn tí a gbé fídíò ìkọlù náà jáde lórí ẹ̀rọ-alátagbà, Abbo ṣàlàyé àpilẹ̀kọ ìjọba fún gbogbo ènìyàn.
Abba Moro, tí ó tún ní ẹgbẹ́ alábùradà (PDP) jẹ́ aṣojú ilé ìgbìmọ̀ asòfin tó ń sojú agbègbè Benue gúúsù, ní àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Ní ọjọ́ 15, oṣù Ẹrẹ́nà ọdún-un 2014, Moro, tí ó jẹ́ mínísítà fún ètò ìrìnnà, jẹ́ ọ̀gá fún ìjàm̀bá Ilé-iṣẹ́ Agbègbè Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú Inú
Bí àpẹẹrẹ, àrùn tó burú jáde yìí mú kí nǹkan bí ogún (20) èèyàn kú, ọ̀pọ̀ ló sì fara pa.
Moro wà lára àwọn tí wọ́n gba owó ìsúná tí àwọn tó ń fẹ́ ṣiṣẹ́ san fún, ó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó mílíọ̀nù mẹ́fà àti márùndínlọ́gọ́rin (675 million) náírà (ìyẹn mílíọ̀nù ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún mẹ́jọ owó dọ́là ($1.8 million USD).
Kì í ṣe ọ̀pọ̀lọpọ̀ fún ara rẹ̀ nìkan ni Moro tún rí àmọ́ ó tún dí òfin ìrìnàjò tí ó ní fún Ilé-isẹ́ Ìsìnrìnnà.
"A kò nílò ìdùnnú, ìbẹ̀rù tàbí ìfẹ́-ẹni-ní-ẹni-ní" – #SayNoToSocialMediaBill!
Lẹ́yìn tí a fi àmì ìpolongo #SayNoToSocialMediaBill, àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà gba orí ẹ̀rọ-ayélujára Twitter láti fi àfihàn ìbànújẹ́ wọn púpọ̀:
Nínú àtẹ̀jáde kan, Amnesty International bu ẹnu àtẹ́ lu ìlànà "òfin tí yóò dá ẹjọ́ sí ìrúfin ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn" nítorí wípé kò ní jẹ́ kí àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà "mú kí wọ́n lè sọ ohun tí wọ́n gbà gbọ́", ṣùgbọ́n yóò tún "ṣe wọ́n sẹ́wọ̀n nítorí wípé ó ṣe bẹ́ẹ̀".
Ìgbìmọ̀ aṣòfin, lábẹ́ ìlérí pé ó ń gbógun ti ìjìyà àti ìkórìíra, ń gbé ìgbìmọ̀ aṣòfin draconian yẹ̀ wò.
Bákan náà, àwọn tí ó ń ṣe ìtẹ̀síwájú nípa ìròyìn èké orí ayélujára ni àwọn òṣèlú.
Ẹgbẹ́ olóṣèlú orílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti olùdarí ẹgbẹ́ alátakò di Twitter sí àgbègbè ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà, àhesọ àti ìpolongo ní àsìkò ìbò ààrẹ ọdún-un 2019.
Ka Ọlọ́run sí i:
Ẹ̀rọ-alátagbà fi ìkóròyìnjọ àti ìpolongo hàn ní àsìkò ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà
Twitter jẹ́ ibi ìròyìn irọ́ ní àsìkò ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ọdún 2019
Ní àkókò tí ó ń burú yìí ní òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ ní Nàìjíríà, ẹ̀sùn tí ó rán òǹkọ̀wée Amẹ́ríkà Toni Morrison lọ ń yọrí sí ìrètí:
Èyí ni ìgbà tí àwọn akọrin máa bẹ̀rẹ̀ sí í ṣiṣẹ́. Kò sí àǹfààní fún ìbẹ̀rù, kò sí ibi fún ìbẹ̀rùu ara, kò sí àǹfààní fún ìṣòro, kò sí ibi fún ìbẹ̀rù.
A ń sọ, a ń kọ, a sì ń sọ èdè.
Ní báyìí ètò ìsúná náà ti wà ní kẹ́ta tí wọ́n ń kà nínú ilé ìgbìmọ̀ asòfin. Kí òfin lè di òfin, a máa gbìyànjú láti tẹ̀síwájú sí ìgbìmọ̀ tí àwọn abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asòfin yóò tún ṣe àtúnse sí i.
Ìgbìmọ̀ náà máa gbé ìròyìn náà lọ sí ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin, wọ́n máa ń ṣe àríyànjiyàn nípa àbádòfin ètò ìsúná náà, wọ́n máa ń ṣètò àtúnṣe fún ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin fún ìbò tó parí, tí ààrẹ yóò sì gbà.
A gbọ́dọ̀ yọ ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin láti bu ẹnu àtẹ́ lu àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà náà.
Nítorí ìdí èyí ni pé orílẹ̀-èdè tí ó ní ènìyàn tí ó pọ̀ jù ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ yóò máa fi gbogbo ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn sọ̀rọ̀ sẹ́yìn tí òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ ti di àpò òfin.
Ilé-ẹjọ́ gíga ní Tanzania fọwọ́ sí ẹjọ́ tí wọ́n dá láti fòpin sí ìgbéyàwó ọmọdé pẹ̀lú bí wọ́n ṣe gbìyànjú láti fòfin de rẹ̀
"Ìpinnu tí ilé ẹjọ́ ṣe jù lọ nìyí"
Àwọn ọmọ ilé-ìwé ní Tanzania fi àwòrán-an wọn sí ní July 10, 2007. Àwòrán láti ọwọ́ọ Fanny Schertzer, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ lóríi Wikimedia Commons, CC BY 2.0.
Ní oṣù Ọ̀wàrà ọdún-un 2019, ilé ẹjọ́ gíga orílẹ̀-èdè Tanzania fọwọ́ sí mánigbàgbé ọdún-un 2016 tí wọ́n dájọ́ pé ó mú ọdún ìgbéyàwó tí ó kéré jù fún àwọn ọmọdébìnrin àti ọ̀dọ́ di méjìdínlógún.
Ìjọba Tanzania gbìyànjú láti fagi lé ìpinnu yìí, tí ó tẹ̀síwájú pé àwọn omọdébìnrin ṣẹ̀ṣẹ̀ dàgbà àti ìgbéyàwó jẹ́ ọ̀nà ààbò fún àwọn omọdébìnrin tí ó wà níbẹ̀, nítorí náà, ó yẹ kí wọ́n ṣègbéyàwó ní ẹni méjìdínlógún.
Àmọ́ ní Ọjọ́ 23, Oṣù Òwàrà ọdún-un 2019, ìjọba Tanzania pàdánù ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn, ilé ẹjọ́ gíga sì dúró: Ọdún ìgbéyàwó fún ọkùnrin àti obìnrin jẹ́ méjìdínlógún (18), èyí sì mú kó túbọ̀ tẹpẹlẹ mọ́ òfin tí ó fọwọ́ sí ìgbéyàwó ọmọdé ní Tanzania.
Gẹ́gẹ́ bí Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé (UNFPA) ṣe sọ, Tanzania ní èyí tó pọ̀ jù nínú ìgbéyàwó ọmọdé lágbàáyé.
Àwọn ọmọ orí ayélujára fi ìdùnnú wọn hàn lórí ẹjọ́ tí ilé ẹjọ́ dá fún wọn.
Àwọn kan kí Rebeca Z. Gyumi, ẹni tó ń kọ̀wé lẹ́yìn ẹjọ́ yìí kú oríṣiríṣi ìdáhùn.
Gyumi ni olùdásílẹ̀ àti olùdarí ilé-iṣẹ́ Msichana Initiative (Young Women Initiative), ilé-iṣẹ́ àdáni ìjọba Tanzania tí ó ń mú ìgbé ayé ìdẹ̀rùn bá àwọn ọmọdé nípasẹ̀ ètò ẹ̀kọ́.
Ìjà láti fòpin sí ìgbéyàwó ọmọdé ní Tanzania
Ní ọdún-un 2016, Gyumi kọ̀wé lórí ìlànà òfin Ìgbéyàwó, ọdún-un 2002 (LMA) tí ó fi àṣẹ fún àwọn obìnrin tí wọ́n jẹ́ ọmọ ọdún méjìdínlógún (18) láti ṣègbéyàwó.
Gẹ́gẹ́ bí ìwádìí Tanzania Demographic and Health Survey (TDHS), ìdá mẹ́rìndínlógójì nínú àwọn obìnrin tí wọ́n jẹ́ ọmọ ọdún márùndínlọ́gbọ̀n sí mọ́kàndínlọ́gbọ̀n (25) ni wọ́n fẹ́ ṣègbéyàwó kí wọ́n tó ṣáájú ọjọ́ ìbí ọdún 18.
Ilé-ẹjọ́ LMA náà gba àwọn ọmọdébìnrin tí wọ́n jẹ́ ọmọ ọdún mẹ́rìnlá (14) láyè láti ṣègbéyàwó pẹ̀lú ìpinnu ti ilé-ẹjọ́ kan, ọmọ ọdún mẹ́ẹ̀ẹ́dógún (15) pẹ̀lú ìpinnu àwọn òbí wọn, tí ọmọ ọdún méjìdínlógún (18) sì jẹ́ ọmọ tí ó kéré jù lọ fún ọkùnrin.
Gẹ́gẹ́ bí agbẹjọ́rò rẹ̀, Gyumi ṣe fi hàn wípé àwọn òfin LMA ṣe ìyàsọ́tọ̀ lórí ìtọ́jú tí ó yẹ kí wọ́n tọ́jú àwọn ènìyàn nítorí ọmọ ìgbéyàwó tí ó kéré jù lọ.
Wọ́n tún ṣe ẹ̀rí wípé òfin tí wọ́n dá yìí ti dẹ́kun ẹ̀tọ́ sí ìbádọ́tọ̀ọ́ àti pé wọ́n kàn wọ́n lọ́kàn pátápátá kí wọ́n lè ṣe ìtumọ̀ tí wọ́n bá fẹ́ fún ọmọ obìnrin ní ẹ̀tọ́ tí wọ́n ní láti ṣe ẹ̀kọ́.
Gyumi wá béèrè fún Ilé Ẹjọ́ Gíga pé kí ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà dá òfin orílẹ̀ èdè yìí sí òtítọ́.
Ilé Ẹjọ́ Gíga kò fagi lé ìpinnu tí Ilé Ẹjọ́ Gíga sọ nínú LMA náà òtítọ́ tàbí òtítọ́.
Ṣùgbọ́n wọ́n rí i pé àbá òfin kò bófin mu, wọ́n sì fún ìjọba ní ọdún kan láti ṣe àtúnṣe sí àbá òfin LMA.
Pẹ̀lú àwọn agbẹjọ́rò àgbà, wọ́n ní kí ìjọba fi ọdún méjìdínlógún (18) sẹ́yìn gẹ́gẹ́ bí ọdún tí ìgbéyàwó yóò bẹ̀rẹ̀ fún obìnrin àti ọkùnrin.
Bíótiwùkíórí, ìdájọ́ ṣe ìyàlẹ́nu fún Agbẹjọ́rò Ìjọba George Masaju, ó sì ṣe àlàyé fún Ilé Ẹjọ́ Gíga:
Òṣìṣẹ́: Ìjọba ti fi ìwé ìdájọ́ kòtẹ́milọ́rùn fún mi lórí ẹjọ́ #childmarriage. Case number 204 of September 2017.
Ka Àfikún sí i: Mozambique Dá Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn Lórí Ìgbéyàwó Ọmọdé
Ìdí tí wọ́n fi pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn
Láàárín oṣù mẹ́rin tí ilé ẹjọ́ ń gbọ́ ẹjọ́ náà, ìjọba gbìyànjú láti pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn ní ilé ẹjọ́ ọdún-un 2016 pé ó yẹ kí àtúnṣe sí òfin LMA tí ó fún àwọn ọmọdébìnrin ní ẹni ọdún 15.
Àwọn agbẹjọ́rò ìjọba, Mark Mulwambo àti Alesia Mbuya ló ṣojú fún ẹni tó pe ẹjọ́ náà níbi ẹ̀sùn tí wọ́n pe ẹjọ́ náà, wọ́n sì ní òfin ẹ̀sìn mùsùlùmí àti òfin ẹ̀sìn mùsùlùmí.
Ms. Mbuya fi hàn wípé ìyàtọ̀ tí ó ń jẹ àwọn ọ̀dọ́ àti àwọn omọdébìnrin ní "àwọn ẹ̀ka tí ó yàtọ̀" àti wípé nítorí náà, òfin ń tọ́jú wọn lọ́nà tí ó yàtọ̀.
Ó ṣe àríyànjiyàn wípé nítorí àwọn ọmọdébìnrin ti dàgbà, ìgbìmọ̀ òfin gbà èyí síwájú. Ó ṣe àríyànjiyàn wípé ìgbéyàwó lè dáàbò bo àwọn ọmọdébìnrin tí kì í ṣe ọmọdébìnrin ní ìbẹ̀rẹ̀ ọdún.
Ó tún sọ fún ilé ẹjọ́ náà pé “ó yẹ kí wọ́n fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ọmọ ọdún àti ọdún ìgbéyàwó,” ìyẹn túmọ̀ sí pé kí ilé ẹjọ́ gbọ́dọ̀ yí ìyàwó ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ àwọn ọmọ ọkùnrin àti àwọn obìnrin nígbà tí wọ́n bá ti fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ọdún ìgbéyàwó.
Àwọn tí ó ń lo ìkànnì ayélujára rọrùn láti bu ẹnu àtẹ́ lu ohun tí ilé ẹjọ́ gbé kalẹ̀.
Ka Àfikún sí i: Mozambique, Cote d'Ivoire ń jà fún ẹ̀tọ́ obìnrin àti ọmọdé
Ìbádọ́tọ̀ọ́ àwọn obìnrin
Ìdájọ́ ilé ẹjọ́ ti jẹ́ ìgbésẹ̀ láti gbógun ti ìwà ọ̀daràn àti fi òpin sí ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà àwọn obìnrin ní Tanzania.
Gẹ́gẹ́ bí àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé ti ṣe sọ, láti mú ìtẹ̀síwájú àti ìbádọ́tọ̀ọ́ ní ọdún 2030, ìjọba nílò láti ṣe àtúnṣe sí òfin tó ń rí sí ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà àti láti ṣe àgbékalẹ̀ òfin tí yóò mú ìtẹ̀síwájú bá ìtẹ̀síwájú.
Àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn fi hàn pé ọdún ìgbéyàwó jẹ́ ní ìbámu pẹ̀lú ẹ̀kọ́ àti ọ̀pọ̀lọ (TDHS 201).
Ní Tanzania, àyàtọ̀ ọdún mẹ́fà ni ó wà láàárín ọdún ìgbéyàwó láàárín àwọn ọmọdébìnrin tí kò ní ẹ̀kọ́-ìwé alákọ̀ọ́kọ̀ọ́ àti àwọn ọmọdébìnrin tí kò ní ẹ̀kọ́ kejì tàbí ẹ̀kọ́ gíga.
Ní Tanzania, kò bófin mu láti fi inúnibíni sílẹ̀ tàbí kí wọ́n fi ìyàwó ẹ̀wọ̀n ọdún 30 sẹ́wọ̀n gẹ́gẹ́ bí ìjìyà.
A ò gbà á láyè fún àwọn ọmọ ilé-ìwé tó ń ṣiṣẹ́ abẹ láti padà sí ilé-ìwé mọ́ lẹ́yìn tí wọ́n ti ṣiṣẹ́ abẹ.
Ìfòfindè ti ìgbéyàwó ọmọdé yóò dáàbò bo gbogbo àwọn omọdébìnrin, láì sí ipò tí wọn yóò forúkọ ẹ̀kọ́ sílẹ̀ ní ilé-ìwé.
Ní Tanzania, ìgbéyàwó ọmọdé ń mú àwọn ọmọdébìnrin láti ọ̀kọ́ àti ìlànà ilé-ìwé dúkìá, gẹ́gẹ́ bí àbájáde ìwádìí Tanzania National Survey, 2017).
Ìfòfindè yìí jẹ́ ìmúgbòòrò fún àwọn òbí ilé-ìwé láti parí ilé-ìwé láìsí ìhàlẹ̀.
Kódà, àwọn alábòójútó àwọn ọmọ ilé-ìwé tí wọ́n ti ń kọ́kọ́ gbìyànjú ṣì ń fara da ìdájọ́ tí kò bófin mu, èyí sì mú kí wọ́n má bàa padà sí ilé-ìwé.
Ìlò kanye ìwọ̀-oòrùn Jamaica mú ìfọ̀rọ̀wọ́rọ̀sọ orílẹ̀-èdè káàkiri lórí ‘ibi-ibi’
Àwọn merchandise tí ó ní àkòríi Jamaica rí síta ní ilé ìtajà orí-ayélujára
Kanye West ń ṣeré ní Ẹgbẹ́ Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá Ọlọ́pàá
Amẹ́ríkà rapper Kanye West gbé orin pop-up rẹ̀ "Sunday Service" sí Kingston, Jamaica, ní ìbẹ̀rẹ̀ ìsinmi ọ̀sẹ̀ ọjọ́-ìṣẹ̀lẹ̀ àwọn olólùfẹ́ orílẹ̀-èdè rẹ̀ (Oṣù Ọ̀wẹ̀ 19 sí 21, 2019).
Èyí ni ìgbà àkọ́kọ́ tí olóògbé náà jáde nínú ìṣàkóso ìwàásù ẹ̀sìn Ọlọ́run níta ilẹ̀ Amẹ́ríkà, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ọ̀kan lára àwọn òṣìṣẹ́ rẹ̀ tí wọ́n jọ ń ṣiṣẹ́ lórílẹ̀-èdè Jamaica fẹ́.
Bíótiwùkíórí, àwọn ènìyàn ṣe àkóbá fún ètò ọ̀hún láti ọwọ́ àwọn òṣìṣẹ́ ọ̀hún, èyí tí ó kóra jọ pẹ̀lú ìlò àwọn ènìyàn Jamaica tí ó gbà wọ́n lórí ibùdó ẹ̀rọ-ayélujára rẹ̀.
Pẹ̀lú ìkìlọ̀ ọjọ́ méjì péré, ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ọ̀fẹ́ náà wáyé ní Gbọ̀ngàn Òmìnira ní Kingston, ìlú olú-ìlú — ibi tí ó yọ àwọn ènìyàn kan lórí ọ̀rọ̀ nítorí ọ̀rọ̀ àríyànjiyàn tí West gbé nípa òwò ẹrú nígbà ìfọ̀rọ̀wọ́rọ̀ oníròyìn ní oṣù Èbìbì ọdún 2018.
Ọdún 2002 ni a ṣí i ní ìrántí "òmìnira gbogbo" àwọn òwìwí ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún mẹ́ta (300,000) ní Jamaica ní August 1, ọdún 1838.
Ó lè jẹ́ ìgbà àkọ́kọ́ tí wọ́n máa ń fìyà jẹ ní àárín ayẹyẹ ọ̀hún, ṣùgbọ́n kì í ṣe ìkẹyìn.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé Mínísítà fún Àṣà Olivia "Babsy" Grange ṣe ìfèsì sí ìtakò tí ó ti pẹ̀lú wípé orílẹ̀-èdè náà jẹ́ olùfọwọ́sowọ́pọ̀ orin náà, alátìlẹ́yìn orin kan rí ètò náà, tí a gbé e sórí ayélujára Ilé-iṣẹ́ Sunday Service, "fi àfihàn" àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àṣà mìíràn tí ó dá lóríi ọ̀sẹ̀ Àyájọ́ Ọlọ́run.
Ní àfikún, àwọn olùgbé Kingston, tí ìrìnàjò ọkọ̀ ojú irin ń bọ́ lọ́sọ̀ọ̀sẹ̀, ń retí ìbàjẹ́ àti ìbàjẹ́ lásìkò ìrìnàjò ọ̀sẹ̀.
Síbẹ̀, ayẹyẹ ọ̀hún rọrùn rárá, ẹgbẹẹgbẹ̀rún ọmọ Jamaica gbádùn ètò náà, àwọn iléeṣẹ́ oníròyìn Jamaica sì gbẹ́kẹ̀ lé orí ayélukára-bí-ajere fún àṣeyọrí wọn láìsí pé:
Ọ̀rọ̀ ní ojú òpópónà ni wípé ó lè jẹ́ ìgbésẹ̀ láti ọwọ́ọ [Sunday Service] láti wá ẹ̀tọ́ agbára fún Kingston, ìlò Jamaica àti ẹyẹ tí ó dára jùlọ.
Mo ti ṣe ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìsọfúnni orí ayélujára ní orí ayélujára fún ìròyìn láti gbógun ti ẹ̀sùn náà láìsí àṣeyọrí ṣùgbọ́n tí wọ́n ti gbé e sórí ayélujára wọn jáde ní orí ayélukára-bí-ajere pẹ̀lú àwọn àjogúnbá ìṣẹ̀lẹ̀ ọlọ́kan-ò-jọ̀kan yìí, tí ó wá sí orí ayẹyẹ ọ̀hún...
Ohun tí ó jẹ́ òtítọ́ Jamaica ni wípé ìṣàkóso ìṣèlú tí ó ń tẹ̀síwájú kò fi gbogbo ọkàn-an wọn hùwà ọrọ̀ ajé orúkọ "Jamaica" tàbí àwọn àjogúnbá tí [àṣojú] ọ̀rọ̀-ayé orúkọ náà pẹ̀lú àgbékalẹ̀ òṣèlúu rẹ̀.
Bẹ́ẹ̀ náà ló jẹ́ òtítọ́ fún orin wa àtàwọn márkẹ́ àjùmọ̀ẹ rẹ̀, Ska, Mento, Rock Steady, Reggae àti àwọn mìíràn.
Ẹ̀wẹ̀, àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Jamaica tí wọ́n yàkóbá fún wọn nígbà tí wọ́n mú àwọn aṣọ tí wọ́n fi gba àmì ìrántí mánigbàgbé erékùṣù náà ni ọ̀nà ìṣòro ikọ̀ ọlọ̀tẹ̀.
Lẹ́yìn ìgbé ayé kan tí yóò mú ìgbé ayé ìdàgbàsókè ọ̀hún ní Ọgbà Òmìnira ṣe àfihàn ìdánilẹ́kọ̀ọ́ tí ìjọba àti àwọn ọmọ Jamaica fi yàtọ̀ sí, bẹ́ẹ̀ náà ni ó fi mọ́ ìlànà orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí wọ́n fi ṣe ìṣàkóso wọn.
Mo ti kíyè sí i pé ní báyìí Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìṣàkóso àti Alága ìlú Kingston ni ọ̀pọ̀ èèyàn ti fọwọ́ sí i. Àwọn méjèèjì gbọ́dọ̀ mọ̀ wípé ìgò yìí kò tíi rọrùn láti wọṣẹ́ olúborí.
Mo ní ìrètí pé ìjọba yìí ní àwọn agbẹjọ́rò gidi.
Ní ọ̀nà, àwọn agbẹjọ́rò lè ní iṣẹ́ díẹ̀ kí wọ́n lè dá ìdojúkọ tí ó ń ṣàmúlò àwòrán ìlúu Jamaica sílẹ̀.
Àwọn ọlọ́pàá ya wọ̀ lórílẹ̀-èdè Guinea bí Ààrẹ Alpha Condé ṣe fipá mú
"Ọ̀pọ̀ ìlú ni ó ti bàjẹ́"
Àwòrán láti orílẹ̀-èdè France 24 nípa ìṣẹ̀lẹ̀ orílẹ̀-èdè Guinea.
Ìjìyà àwọn ọlọ́pàá wáyé ní Guinea ní Ọjọ́ kerìnlá, Oṣù Òwàrà, èyí sì fa ikú ọ̀pọ̀lọpọ̀ èèyàn àti àtìmọ́lé púpọ̀, lẹ́yìn ìyíde ìfẹ̀hónúhàn tí ó ń tako ààrẹ Alpha Condé tí ó ń ṣe èròǹgbà láti ṣe àtúnṣe sí ìwé òfin fún sáà kẹ́ta.
Àdúgbò olú-ìlú náà, Conakry, àti àwọn ìlú mìíràn ti di ibi ìjà láàárín àwọn agbawèrèmẹ́sìn àti àwọn afẹ̀hónúhàn.
Àwọn ọlọ́pàá ní àǹfààní tuntun tí ó fún wọn láyè láti lo agbára tí wọ́n bá sọ pé ó ṣe pàtàkì fún ọ̀rọ̀ ààbò.
Àwọn ará tí wọ́n ń ṣe ìfẹ̀hónúhàn náà ti pa èèyàn mẹ́fà, tó fi mọ́ ọlọ́pàá kan, ọ̀pọ̀ ló sì fara pa.
Ka Àfikún sí i: Àwọn ẹ̀ṣọ́ aláàbò orílẹ̀-èdè Guinea bá ti lẹ́tọ̀ọ́ láti lò ológun
Àwọn afẹ̀hónúhàn fi ẹ̀hónú hàn sí àtúnṣe sí ìwé òfin tí ààrẹ rí i gẹ́gẹ́ bí ìgbìyànjú láti lọ sí ipò kẹta lábẹ́ òfin.
Ní ọ̀wẹ̀wẹ̀, ìwé òfin ò fi oríṣiríṣi iye àwọn tí yóò máa bá ipò ààrẹ lọ sí méjì lẹ́ẹ̀kan. Condé, tí ó ti wá jẹ́ ẹni ọdún mọ́kànlélọ́gọ́rin (81), yóò parí ipò rẹ̀ ní oṣù kẹwàá ọdún 2020.
Àwọn afẹ̀hónúhàn wà ní ìbàjẹ́ bí wọ́n ṣe ń ṣe iṣẹ́ ìrúfin òfin, gẹ́gẹ́ bí Ẹgbẹ́ Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn ṣe rántí:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Ìjọba orílẹ̀ èdè Guinea ti fòfin de ìfẹ̀hónúhàn ní ojú òpópónà fún ohun tó lé ní ọdún kan, tí ó ń tọ́ka sí ìdẹ́rùbà ètò ààbò àwọn ènìyàn, Human Rights Watch sọ̀rọ̀ lónìí.
Àwọn aláṣẹ ìlú ti fòfin de ó kéré tán, ogún (20) ìṣèlú tàbí ìyíde kiri.
Àwọn ọlọ́pàá ọ̀tẹlẹ̀múyẹ́ ti ba àwọn tó ń sọ̀rọ̀ ìfòfindè náà jẹ́, wọ́n sì ti mú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn afẹ̀hónúhàn.
Ní ti ìṣèlú, ìjọba ń gbé àtẹ̀jáde tí ó ń jà: Ní Ọ̀wàrà 13, Oṣù Òwàrà, Ààrẹ Condé kíyè sí ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Alpha Condé ti tẹ̀síwájú pé ìpèe rẹ̀ fún ìbánisọ̀rọ̀ tó dáa àti fún ìrọ̀rọ̀sọ ọlọ́kan-ò-jọ̀kan kí orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ó tó kojú ìṣòro.
Síbẹ̀, Ahmed Tidiane Traoré, tó jẹ́ agbẹnusọ fún ipò ààrẹ sọ̀rọ̀ ní ọjọ́ kejìlá, Oṣù Ọ̀wàrà, —ọjọ́ méjì kí ìwọ́de náà tó bẹ̀rẹ̀, — fún ọ̀pọ̀ àwọn ọ̀dọ́ tí ó jẹ́ ẹgbẹ́ òṣèlú RPG [tí ó ń tọ́ka sí Ẹgbẹ́ Àwọn Ènìyàn orílẹ̀-èdè Guinea] :
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
A pè fún àwọn ọ̀dọ́ ẹgbẹ́ òṣèlú láti má jẹ́ alágbádá ní agbègbè náà.
Wọ́n [àwọn ajàfúnẹ̀tọ́ ìtakò] ti ṣe àgbékalẹ̀ ìrìnàjò afẹ́, à ń pè àwọn ọ̀dọ́ láti ẹgbẹ́ òṣèlú láti gbé àwọn tìnàjò wọ̀nyí jáde, dènà wọ́n láti má ṣe é ṣe, gbé àwọn tìnàjò wọ̀nyí jáde, máà kọ ẹnikẹ́ni, máà ba nǹkan jẹ́ pátápátá, máà ṣe gbèjà ara ẹ̀.
Gbogbo ẹni-orí-kó-yọ ni a máa rí tí a sì máa fi hàn fún àwọn ará ìlú.
Ìtàkùrọ̀sọ méjì yìí láàárín àwọn tí ó wà lórí ìjọba ti mú kí alátakò àti àwùjọ ọmọ-ìlú kórìíra, gẹ́gẹ́ bí ibùdó ayélujára globalguinee.info ṣe sọ:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Ọjọ́ kejìlá, oṣù Ọ̀wàrà ọdún-un 2019, jẹ́ ọjọ́ òkùnkùn, tí kì í ṣe aláwọ̀ dúdú, ní ìdáhùnsí ìpè tí ìgbìmọ̀ FNDC [Àgbáríjọ́ orílẹ̀-èdè fún ìdáàbò òfin], àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Guineans gba oríṣiríṣi àwùjọ láti gbẹ́sẹ̀ lé àtúnṣe òfin.
Ìkọlù wáyé láwọn agbègbè ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ní olú ìlú Guineana.
Ẹ̀ka ọ́fíìsì ní ìpínlẹ̀ Kalou di èyí tí ó fẹ́rẹ̀ẹ́ pa dà.
Ní àárín-in orílẹ̀-èdè náà, àwọn ènìyàn náà dáhùn ìpèe náà ní Àárín-in àti Lower Guinea.
Nínú igbó àti ní Guinea Gíga, kì í ṣe bẹ́ẹ̀.
Síbẹ̀, àwọn ìlú ti di àdàwólulẹ̀.
Gẹ́gẹ́ bí akọbúlọ́ọ̀gù ọmọ ilẹ̀ Malian, Adam Thiam ṣe ń sọ fún ara rẹ̀ lórí benbere.org, ibi tí ó jẹ́ àkópamọ́ àwọn ọ̀dọ́ lórílẹ̀-èdè Malian:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Ohun burúkú ti ń ṣẹlẹ̀ báyìí ní orílẹ̀-èdè Guinea, pẹ̀lú iná ń jó léraléra, àwọn afẹ̀hónúhàn fẹ́rẹ̀ẹ́ ronú pẹ̀lú àbùkù pẹ̀lú àbùkù pẹ̀lú àbùkù pẹ̀lú àbùkù pẹ̀lú àbùkù pẹ̀lú àbùkù pẹ̀lú àbùkù pẹ̀lú iná tí ó fi iná mànàmáná àti afẹ́fẹ́ afẹ̀míṣòfò.
Àwọn tí ó ń lo ẹ̀rọ-ayárabíaṣá ti sọ̀rọ̀ tako ìjìyà lórí ẹ̀rọ-alátagbà:
Bí i Blaise Compaoré [Òṣèlú Burkinabé] Alpha Condé ń lọ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀, ǹjẹ́ ó lè gbọ́ ìfura ọ̀dọ̀ àwọn aládùúgbò rẹ̀ bí?
Ó máa sọ fún wa lọ́jọ́ iwájú. Bẹ́ẹ̀ sì ni ọkọ̀ ojú omi náà ń sùn.
Ní October 15, akọ̀ròyìn orílẹ̀-èdè Guine, Bhiye Bary kọ̀wé pé:
Ilé ìwòsàn Hamdallaye (#Conakry): Àwọn ọmọ ìlú mìíràn ni àwọn ọlọ́pàá gbé ní àárọ̀ òwúrọ̀.
Gẹ́gẹ́ bí ọmọ ìbílẹ̀ kan ti ṣe sọ, àwọn ọlọ́pàá ń ya lulẹ̀ àti ń ya wọ ilé.
S. Nkola Matamba, òǹkọ̀wé àti ajàfẹ́tọ̀ọ́ ọmọnìyàn láti Orílẹ̀-èdè Olómìnira ti Kóńgò, sọ ìbìkítà rẹ̀:
Ọ̀kan lára àwọn alátakò náà tẹ́lẹ̀ rí, tí ó sì wà lórí ìrètí láti ṣe àyípadà òfin láti jẹ́ kí agbára kẹ́ta, léyìí láti dúró sí ìwọ̀n títí dé ìparí, àwọn ẹ̀wù alábòójútó Alpha Condé tí ó wà nínú ẹ̀yìn òkùnkùn bíi ti Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí ó ń mú wa lọ́wọ́!
Àwọn aráa Guinea, ní ìgboyà!
#GUINÉE – Èyí kàn gan-an. ọjọ́ àkọ́kọ́ ìfẹ̀hónúhàn tí ó ń tako òfin kẹta fún Condé àti níbí a wà pẹ̀lú èsì àwọn olùfarapa àti àwọn ènìyàn tí ó pa.
Ìdùnnú àwọn olóṣèlú tí ó fẹ́ di olórí ìpínlẹ̀ fún ìgbé ayé Amoulanfe— Cheikh FallTM (@cypher007) Ọjọ́ 14, Ọdún 2019
Ajà-fún-ẹ̀tọ́ ọmọ Guine Macky Darsalam gbìyànjú láti ṣe ìgbìyàwó ọ̀rọ̀ ìbílẹ̀:
Ẹgbẹ́ alátakò Guine náà ò fara mọ́ ààbò láìka irú ìkọlù bẹ́ẹ̀: àwọn alátakò ẹgbẹ́ alátakò gbogbo ti fòpin sí ìkópa nínú ìtàkùrọ̀sọ nínú ilé ìgbìmọ̀ láti October 11, 2019.
Ìjìyà àwọn ẹgbẹ́ wọ̀nyí ti di èròńgbà, gẹ́gẹ́ bí orí ayélujára mediaguinee.org ṣe sọ:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
...ní oríléeṣẹ́ Union of Republican Forces (URF) ní agbègbè Sidya Toure, ìjàmbá wáyé láàárín àwọn ọmọ ẹgbẹ́ alátakò àti àwọn ajagun fẹ̀yìntì ìjọba tí wọ́n gbé ìgbésẹ̀ lọ́jọ́ iwájú kí wọ́n má bàa kọ̀ láti ṣe ìyíde láìṣẹ nínú àlááfíà ẹgbẹ́ òṣèlú tó wà lórí ipò.
Ìjàmbá náà parí pẹ̀lú ọ́fíìsì àjọ URF tí wọ́n ti bà jẹ́, wọ́n sì fi ọwọ́ọ ṣìgún òfin mú àwọn mẹ́fà tí ìdánimọ̀ wọn àtàwọn tí ó wà nínú ẹgbẹ́ òṣèlú kò mọ̀ sí.
#SexForGrades: Ìtàn àkọ́sílẹ̀ tuntun kan fi hàn sí ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà ní àwọn ilé-ìwé ní Ìwọ̀-oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀
Àwọn olùfarapa máa ń bẹ̀rù ìsọfúnni, wọ́n sì máa ń sọ̀rọ̀ lọ́pọ̀ ìgbà
Boniface Igbeneghu tó jẹ́ ọ̀jọ̀gbọ́n ní Yunifásítì Èkó, lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà (Àwòrán láti BBC #SexForGrades fídíò)
#SexForGrades, ìwé-ìṣẹ̀ǹbáyé BBC kan nípa ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà àwọn akẹ́kọ̀ọ́ obìnrin ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti Ghana, ti kọ ìtàkùrọ̀sọ orí ẹ̀rọ-ayélujára tí ó sì mú ọ̀pọ̀ ìbéèrè lóríi bí a ṣe lè fi í sílẹ̀:
Ìwádìí mánigbàgbé yìí, tí a gbé jáde ní October 7, 2019 ni akọ̀ròyìn Kiki Mordi ránṣẹ́ sílẹ̀, ẹni tí wọ́n ní láti pa ẹ̀kọ́ọ rẹ̀ ní ilé-ẹ̀kọ́ nítorí pé ó kọ̀ láti mú ìtẹ̀síwájú ìwà ìbálòpọ̀ ẹ̀yà tí olùkọ́ ilé-ẹ̀kọ́ fi ṣì ń ṣàkóbá fún òun:
Boniface Igbeneghu, Ifásitì Ìpínlẹ̀ Èkó ni wọ́n ti mú àwọn akẹ́kọ̀ọ́ obìnrin tí wọ́n ń fìyà jẹ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ nígbàkigbà ìwádìí tí BBC ṣe.
Àwòrán láti orí BBC #SexForGrades fídíò.
Ìwádìí tó fẹ́rẹ̀ẹ́ jẹ́ ọdún kan yìí ṣe àfihàn ìwà ìbàjẹ́ “ẹ̀yà fún ìdàgbàsókè” ní ọgbà ilé ẹ̀kọ́ méjì ní Ìwọ̀-oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀: Ifásitì Èkó ti Nàìjíríà (UNILAG) àti Ifásitì Gánà.
Boniface Igbeneghu tí ó jẹ́ ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, òun ni ọ̀jọ̀gbọ́n ní ẹ̀ka ìmọ̀-ẹ̀yẹ UNILAG's àti aṣáájú ìtànká fún ìjọsìn Foursquare Gospel Church ní ìlú Èkó, jẹ́ ọ̀kan lára àwọn olùkọ́ tí ìwádìí náà mú kí wọ́n ṣàlàyé.
Igbenegbu wà nínú fídíò BBC tí ó ń ṣe àgbéyẹ̀wò ìbálòpọ̀-akọ̀rọ̀-akọ̀rọ̀ BBC kan tí ó ń tẹ̀lé ọmọ ọdún mẹ́tàdínlógún tí ó ń béèrè fún ẹ̀wọ̀n sí ilé-ẹ̀kọ́. Igbenegu lè gbọ́ pé:
Ṣé ẹ̀ mọ̀ pé ẹ̀ jẹ́ ọmọdébìnrin tí ó dára gan-an ni?
Ṣé ẹ mọ̀ wípé Ọlọ́run ni mí tí mo sì ti pé ọmọ àádọ́ta ni mí ṣùgbọ́n tí mo bá fẹ́ ọmọdébìnrin ọmọ ọdún mẹ́tàdínlógún (17) ni gbogbo èdè tí mo nílò ni èdè tí ó péye, tí mo sì fi owó ṣètìlẹ́yìn...
Nínú ìpàdé àkọ́kọ́ tí ó wáyé láàárín àwọn méjèèjì ọ̀hún, Igbenegbu sún iná ọ̀hún sílẹ̀, béèrè fún ìbílẹ̀ kan, tí ó sì gbé e mọ́ ọ ní ọ́fíìsì ẹ̀.
Ìjọ́ọ̀ṣì Foursquare Gospel Church ti fi Igbeneghu "lẹ́yìn gbogbo iṣẹ́ ìwàásù".
Bákan náà, Ifásitì Ìpínlẹ̀ Èkó ti yọ Igbeneghu kúrò ní ilé-ìwé náà, bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n ti pàṣẹ pé kí "ìrìnàjò àtijọ́" ikọ̀ òṣìṣẹ́ náà tẹ̀síwájú, tí àwọn òṣìṣẹ́ abẹ́lé ń lò láti ṣe ìpàdé tí àwọn akẹ́kọ̀ọ́ obìnrin àtàwọn òṣìṣẹ́ wọn yóò lò.
Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn ti Ọdún Méjì sẹ́yìn
Àfihàn yìí ṣe àgbéyẹ̀wò ìhùwàsí ìyàsọ́tọ̀ láti ọwọ́ọ àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà orí ayélujára pẹ̀lú àmì ìpolongo #SexForGrades lóríi Twitter.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ òǹlo ẹ̀yà Twitter ló ń sọ ìrírí tí wọ́n ní nípa ìjìyà ọ̀daràn:
Lola Shoneyin, tí ó jẹ́ aṣáájú àjọ̀dún ìwé àti òǹkọ̀tàn, ṣe àkọsílẹ̀ "ìbàjẹ́ oró" tí ó rí lẹ́yìn tí igbákejì igbákejì igbákejì alákòóso ẹ̀ka ọ́fíìsì (DVC) kàn án kọ̀ọ̀kan.
Ọ̀pọ̀ ọdún ni àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n ti ń kọ́ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ obìnrin ní àwọn ilé ẹ̀kọ́ ilé ẹ̀kọ́ ní Nàìjíríà.
Síbẹ̀síbẹ̀, ó máa ń ṣòro fún àwọn tí ó bá fẹ̀sùn ìwà ọ̀daràn kàn nítorí pé àwọn olùfarapa ní ìbẹ̀rù láti má sọ̀rọ̀ látàrí ìrora tó wà níbẹ̀ pẹ̀lú ìwà ìbàjẹ́ wọ̀nyí.
Ní ọdún-un 2016, "Àbádòfin Ìfìyàjẹni Lórí Ilé-ẹ̀kọ́ Abẹ́lé" tí ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin orílẹ̀-èdè Nàìjíríà fẹnukò lé fún ẹ̀wọ̀n ọdún márùn-ún fún àwọn olùkọ́ àti olùkọ́ tí wọ́n dá lẹ́bi fún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ tí wọ́n ń fìyà jẹ àwọn akẹ́kọ̀ọ́.
Àmọ́, Àjọ Olùṣàkóso Academic Staff Union of Nigerian Universities ta òfin náà lẹ́yìn, wọ́n sì sọ wípé òfin náà lórí ìyàsọ́tọ̀ láti ọ̀dọ̀ àwọn olùkọ́ àti wípé òfin mú ẹ̀tọ́ tí àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ní láti ṣe ohunkóhun tí wọ́n ní.
Ìtakò sí òfin náà lè fa ikú òfin yẹn — tí kò gba àbádòfin ààrẹ gbọ́.
Ṣé #SexForGrades míì jẹ́ ìgbésẹ̀ #ChurchToo?
Ní oṣù Agẹmọ ọdún yìí, àwòrán tí ó jẹ́ gbajúgbajà orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, Busola Dakolo, fi ẹ̀sùn kan Biodun Fatoyinbo, tí ó jẹ́ aṣáájú ilé ìgbìmọ̀ asòfin Commonwealth of Zion Assembly (COZA), fún wípé ó ń fìyà jẹ òun nígbà tó jẹ́ ọmọ ọdún mẹ́rìndínlógún.
Ka Àfikún sí i: Pastor tàbí predator?
Ẹni Àwa Ẹlẹ́rìí Jèhófà Tó Ń Wàásù Ní Nàìjíríà Sọ̀wọ̀n Lórí Ẹ̀sùn Agbawèrèmẹ́sìn
Láti bí ọdún mẹ́fà sẹ́yìn, wọ́n ti fẹ̀sùn ìfìyàjẹ́ àti ìfìyàjẹ́ ẹ̀yà kan Fatoyinbo tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ òkèèrè ọ̀hún.
Bíótiwùkíórí, ìfọ̀rọ̀-wáni-lẹ́nuwò onírúurú ọ̀hún ní àsìkò tí Dakolo fi ẹ̀sùn Fatoyinbo kàn, kò ka èròńgbà tí orílẹ̀-èdè yàn sí orí ayélujára.
Fún ọjọ́ díẹ̀, #ChurchToo — ìyàsọ́tọ̀ ẹgbẹ́ àgbáyé #MeToo Movement — tí ó wáyé lórí ẹ̀rọ-alátagbà ní Nàìjíríà.
Ẹsẹ̀kẹsẹ̀ yìí yóò bẹ̀rẹ̀ láti orí ayélukára-bí-ajere sí ìfẹ̀hónúhàn títì ní àwọn ìlú ńlá Nàìjíríà bíi Èkó àti Àbújá.
Ìpolongo #ChurchToo wá rọ ìjọba láti gba "ọ̀rọ̀ ìjìyà obìnrin àti àwọn ọmọdébìnrin ní ọ̀nà".
#ChurchToo ṣe àfihàn ohun tí ó ń dání àmọ́ "ìwà ìkórìíra tí ó ń mú àṣà ìfipábánilórúkọjẹ́, pàápàá jù lọ nínú àárín àdúgbò ẹ̀sìn" ní Nàìjíríà.
Ó fún àwọn obìnrin ní àǹfààní láti sọ̀rọ̀ síta.
Bí i ti ẹgbẹ́ #ChurchToo, ẹgbẹ́ #SexForGrades ti tún ṣe àfihàn ìwà ìjìyà ọ̀fẹ́ tí ó ń ṣe ìjìyà obìnrin àti ìkórìíra agbára tí ó fi àyè gba ìjìyà ọ̀fẹ́ yìí ní ìgbèríko.
Ṣé àmì ìpolongo yìí máa fa ìpolongo ìkóròyìnjọ tí ó ń tẹ̀síwájú fún àtúnse tí yóò fún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ní ibi ààbò fún àwọn obìnrin?
Àkókò máa sọ.
Akẹ́kọ̀ọ́ orin ènìyàn ìlú Zanzibar nìkan lórí ìtìpa
Akẹ́kọ̀ọ́ orin ìlú Dhow mú ìgbèrú bá àṣà ìbílẹ̀ Swahili nípasẹ̀ orin
Àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ní ilé-ẹ̀kọ́ orin Dhow Countries Music Academy (DCMA) gbóríyìn fún àlàkalẹ̀ òfin, àfojúsùn, orin àti kíkó ní ilé àwọn aṣọ́bodè àtijọ́, ìlú Stone Town, Zanzibar, ọdún-un 2019. Àwòrán tí ó jẹ́ àwòrán tí ó jẹ́ DCMA.
Ẹgbẹẹgbẹ̀rún àwọn tó wá sí ìlú ìtàn ìlú Stone Town, ìlú Zanzibar, ti ṣe orin akẹ́kọ̀ọ́ orin Dhow Countries Music Academy (DCMA), ilé ẹ̀kọ́ orin tí ó ń ṣe ìgbélárugẹ àti àṣà orin àwọn erékùṣù tó wà ní Swahili Coast ní etí Òkun Íńdíà.
Láti ọdún 2002, ilé-ìwé náà ti ṣe ìgbélárugẹ àti ìpamọ́ ìṣàkóṣo ìbílẹ̀ tí ó ṣàrà ọ̀tọ̀ pẹ̀lú èdèe Lárúbáwá, Íńdíà àti Ilẹ̀-Adúláwọ̀ pẹ̀lú orin.
Lẹ́yìn ọdún 17, ilé-ìwé náà wà nínú ìṣòro ọrọ̀-ajé tí ó ń halẹ̀ sí ìtìpa rẹ̀.
Nǹkan bí ìdá mẹ́wàá nínú ọgọ́rin (80) àwọn akẹ́kọ̀ọ́ àkókòọ̀ọ́ wọn kò gbọdọ̀ san owó ilé-ìwé wọn, tí ó ń jẹ́ nǹkan bíi $13 owó dọ́là ní oṣù, gẹ́gẹ́ bí ilé iṣẹ́ ìròyìn DCMA tí ó jáde lórí ìròyìn.
Bó tiẹ̀ jẹ́ pé ọ̀pọ̀ ọdún ni àwọn olùtìlẹyìn àgbáyé àti àwọn aṣojú láti ọwọ́ àwọn ilé-ìwé náà ti rí àtìlẹyìn, wọ́n ń fara da owó tí yóò mú kí wọ́n bẹ̀rẹ̀ sí í kọ́ ilé-ìwé náà ní Gbọ̀ngàn Ìṣọ̀tì Àtijọ́.
Láì sí owó àrọ̀ọ̀rọ̀dá láti tẹ̀síwajú, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ DCMA àtàwọn òṣìṣẹ́ ń bẹ̀rù wípé ọ̀rọ̀ inú tí ó ń jáde nínú àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ àjogúnbá yìí tí ó ń mú àwọn erékùṣù yìí kọrin — lè jáde kúrò.
Ilé-ìwé náà kì í kọ́ni, ó sì ń ṣe ìgbélárugẹ àṣà ìbílẹ̀ àti àṣà pẹ̀lú orin, àmọ́ ó tún jẹ́ ilé àwọn akọrin ọ̀dọ́ tí wọ́n ń wá ojútùú sí ìgbé ayé tí ó mú ìgbé ayé tuntun.
Akẹ́kọ̀ọ́ DCMA kan kọ́ ẹ̀kọ́ òfin, èyí tí ó ní ẹ̀rọ orin taarab ìbílẹ̀. Àwòrán ìlànà tí ó jẹ́ ti DCMA.
Alessia Lombardo tó jẹ́ olùdarí àgbà àjọ DCMA sọ̀rọ̀ nínú fídíò àjọ DCMA.
"Ní báyìí sí oṣù mẹ́fà tí ó ń bọ̀, a ò tiẹ̀ mọ̀ pé a lè san owó oṣù fún àwọn olùkọ́ àtàwọn òṣìṣẹ́ wa".
Ní báyìí, àwọn olùkọ́ mọ́kàndínlógún (19) àti àwọn òṣìṣẹ́ kéékèèké ti bẹ̀rẹ̀ sí ní jẹ owó oṣù mẹ́ta bí àwọn ilé-ìwé ṣe ń sapá láti rí ìfọwọ́sowọ́pọ̀ owó tí wọ́n fọwọ́ sí, tí wọ́n sì ń ṣe àyẹ̀wò fínnífínní fún àwọn ilé-ìwé kan.
Bí àwọn ará ìlú náà ṣe ń pè ní erékùṣù yìí gẹ́gẹ́ bíi ibi ìrìnàjò fún àwọn òṣìṣẹ́ àtàwọn òtẹ́ẹ̀lì àfẹsẹ̀gbá tó wà nílẹ̀ náà, èyí tó pọ̀ jù lára àwọn tó ń gbé níbẹ̀ ń bá òṣìṣẹ́ lọ́wọ́ bó tilẹ̀ jẹ́ pé òsìsẹ̀ ti dín kù díẹ̀, gẹ́gẹ́ bí Ilé Ìfowópamọ́ Àgbáyé ti sọ.
Fún ọdún mẹ́tàdínlógún (17) ni àjọ DCMA ti ṣiṣẹ́ takuntakun láti mú ìdàgbàsókè bá àṣà ìbílẹ̀ àti àṣà ìbílẹ̀ Zanzibar àti fún orin.
Ibi ìbí ọmọ-ìbílẹ̀ olórin ìtàn-ìtàgé, Siti Binti Saad àti Fatuma Binti Baraka, tàbí Bi. Kidude, Zanzibar jẹ́ ilé àwọn akọrin orin tí ó gbé nípasẹ̀ ìtàkùrọ̀sọ àṣà àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú ìlú Swahili Coast fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún.
Ní òní, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ lè kọ́ àwọn ẹ̀yà orin ìbílẹ̀ bíi taarab, ngoma àti kidumbak, pẹ̀lú àwọn ohun èlò bíi orin, òfin àti òdòdó, gẹ́gẹ́ bí alákatakítí àtàwọn atúmọ̀ èdè — àti àwọn atúmọ̀ èdè — nípa àṣà àti ìṣẹ̀ǹbáyé.
Neema Surri, tí ó jẹ́ agbábọ́ọ̀lù ẹ̀yìn ní ilé-iṣẹ́ DCMA ti ń ṣe ìkẹ́kọ̀ọ́ ẹ̀yìn náà láti ọmọ ọdún mẹ́sàn-án.
"Mo mọ̀ pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀dọ́ ni ó máa fẹ́ kẹ́kọ̀ọ́ orin àmọ́ wọn kò lè san owó ilé owó tí ó kéré jù lọ nítorí pé wọ́n jẹ́ òṣì lẹ́nu iṣẹ́", Surri sọ nínú fídíò DCMA.
Àwọn akẹ́kọ̀ọ́ àjọ DCMA gbọ́ àwòrán náà ní ilé àwọn aṣọ́bodè àtijọ́ Old Customs House, níbi tí ilé-ìwé náà ti bẹ̀rẹ̀, ní Stone Town, Zanzibar, ọdún-un 2019. Àwòrán tí ó jẹ́ àwòrán àjọ DCMA.
Lẹ́yìn ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ DCMA, ìwé ẹ̀rí àti ìwé ẹ̀rí, ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ DCMA ló máa wá ṣeré ní àpéjọ àgbáyé gẹ́gẹ́ bí ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù tí ó gba àmì-ẹ̀yẹ àti akọrin ṣoṣo.
Amina Omar Juma tí ó jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ DCMA tẹ́lẹ̀ àti olùkọ́ DCMA lọ́wọ́lọ́wọ́, tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ padà láti ìrìnàjò afẹ́ kan ní Gúúsù Ilẹ̀-Adúláwọ̀ pẹ̀lú àkíyèsí àkíyèsí rẹ̀ tí a pè ní "Siti àti The Band", tí a mọ̀ sí "fún àpẹẹrẹ àgbègbè náà" nítorí wípé ó ń ṣe àkíyèsí àwòrán ìbílẹ̀ taarab tí ó ní àwòrán ìgbàlódé, tí ó ní àwòrán ìgbàlódé.
Òun àti àwọn ọmọ ẹgbẹ́ òṣèlú mìíràn, tí ó tún jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ DCMA tẹ́lẹ̀, ṣe àgbéjáde orin àkọ́kọ́ tí wọ́n kọ́kọ́ pè ní, "Ìwọ́de Ojúná" ní ọdún 2018, tí wọ́n yóò ṣe ní Sauti Za Busara, àjọ̀dún náà ni ó tóbi jù lọ ní Ìwọ̀-oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀.
Níbí ni Siti àti "Nielewe" ti Ẹgbẹ́ náà ( "Understand Me") àti fídíò orin, tí ó ń ṣe àgbékalẹ̀ àgbègbè ọ̀hún láti ọwọ́ọ Zanzibar nígbà tí ó ń sọ ìtàn àlọ́ obìnrin tí ó ń ṣe ìjìyà abẹ́lé àti ìrírí ìgbé ayé nínú orin, gẹ́gẹ́ bíi ìtàn Omar Juma:
Ka Àfikún sí i: Àwọn obìnrin ní Ìwọ̀-oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀ nínú iṣẹ́ orin orin ń kọrin síta lórí ìtako ọkùnrin
Àjogúnbá àṣà àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀
Ó lé ní ẹgbẹ̀rún mẹ́ẹ̀ẹ́dógún (15,000) èèyàn tí wọ́n wá láti gbádùn ilé àkọ́kọ́ náà láti gbádùn eré ìdárayá, ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti àkànṣe ìtàkùrọ̀sọ pẹ̀lú àwọn olórin DCMA tí wọ́n ń ṣojú fún àṣà ìbílẹ̀ àti àjogúnbáa Zanzibar lọ́la, gẹ́gẹ́ bí àjọ DCMA ṣe sọ.
Àti ìtàn-ìṣẹ̀lẹ̀-àtẹ̀yìnwá orílẹ̀-èdè Íńdíà, Lárúbáwá àti Ilẹ̀-Adúláwọ̀, ilé-ìwé náà ń ṣe àjọyọ̀ àwọn "ọ̀dọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè", pẹ̀lú ìwúrí láti ọ̀dọ̀ àwọn àṣà tí ó gbé jákèjádò Oòrùn Íńdíà àti Gulf Persian.
Ìpínlẹ̀ Omani, tí ó jẹ́ "agbára agbára omi láti ọdún mẹ́tàdínlógún sí ọdún mọ́kàndínlógún ọdún mọ́kàndínlógún", yí ìjókòóo rẹ̀ láti Muscat sí Zanzibar lọ́dún-un 1840.
Láti ìlú Stone Town, ìjọba ìbílẹ̀ Omani máa ń bójú tó àwọn ètò ọkọ̀ ojú omi tí wọ́n máa ń kó lóríṣiríṣi, títí kan òdòdó, òdòdó àti àwọn ohun ìṣẹ́jú, ìjì líle tó máa ń da omi dúkìá — àwọn àṣà ìbílẹ̀ Lárúbáwá — tó ń rìn jákèjádò Oòrùn Íńdíà, láti Íńdíà lọ sí Òman títí dé Ìlà Oòrùn Ilẹ̀ Adúláwọ̀.
Ọ̀dọ́ Zanzibaris mọ ìmúgbòòrò tí ó ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ohun àtijọ́ kí ó ṣe àpèjúwe ọjọ́ iwájú, orin tí a ṣe lónìí jẹ́ àfihàn ìfẹ́ láti gbé ohun àtijọ́ pẹ̀lú ohun tuntun.
Akẹ́kọ̀ọ́ àtàwọn olùkọ́ DCMA ṣẹ̀ṣẹ̀ dá "TaraJazz", tí ó jẹ́ àlọ́ àwọn taarabà ìbílẹ̀ àti jazz ìgbàlódé sílẹ̀.
Agbábóòlù ìwà-ipá wọn, Felician Mussa, ọmọ ọdún 20, ti ń kẹ́kọ̀ọ́ ìwà-ipá náà fún ọdún márùn-ún àtààbọ̀; TaraJazz jẹ́ ọ̀kan lára àwọn òǹdíje tí ó pọ̀ jù lọ ní àwọn erékùṣù náà, àwòrán Aline Coquelle ni ó ṣàlàyé níbí:
Ilẹ̀ Swahili ń sọ ìtàn àwọn àṣà ìbílẹ̀ẹ àtijọ́ tí àjọ DCMA ń ṣe àṣà ìbílẹ̀ẹ wọn pẹ̀lú orin.
Lọ́dọọdún, ilé-ìwé náà ń ṣe àgbékalẹ̀ iṣẹ́ kan tí a pe àkòríi rẹ̀ ní "Swahili Encounters", èyí tí ó ń pààrọ àwọn akọrin gbajúgbajà tí ó wá láti Ilẹ̀-Adúláwọ̀, Ìlà-Oòrùn, Yúróòpù àti North America pẹ̀lú àwọn akẹ́kọ̀ọ́ DCMA láti ṣe orin àkọ́kọ́ ní àárín-in ọ̀sẹ̀.
Ní ìparí "encounter", iṣẹ́ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ tí a ṣẹ̀ṣẹ̀ ṣe ní Sauti Za Busara, ọ̀pọ̀ nínú àwọn iṣẹ́ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ náà di ìfẹ́ ọlọ́rẹ̀ẹ́jọ̀rẹ́ tí ó kọ́ ọ̀pọ̀lọpọ̀ èdè àti àṣà, orin ìdánilẹ́kọ̀ọ́ jẹ́ èdè àgbáyé.
DCMA ń ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ọlọ́sẹ̀ọ̀sẹ̀ tí ó ń ṣàfihàn ẹ̀bùn àwọn akẹ́kọ̀ọ́ àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ wọn pẹ̀lú àwọn olórin àbẹ̀wò, Stone Town, Zanzibar, ọdún-un 2019. Àwòrán ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ àwòrán DCMA.
Àjọ DCMA mọ̀ wípé orin ń mú ìgbélárugẹ àti ìṣọ̀kan àwọn ènìyàn ní àárín àṣà — bẹ́ẹ̀ náà ni ó máa ń lo àwọn ọ̀dọ́ tí ó ní ẹ̀bùn tí ó ń gbé nínú ètò ọrọ̀ ajé pẹ̀lú àǹfààní láti ṣiṣẹ́.
Fún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ẹgbẹ̀rún kan àti ọgọ́rùn-ún mẹ́jọ (1,800) tí wọ́n ti kọ́ ẹ̀kọ́ ní ìdíje DCMA, ilé orin yìí ni wọ́n mọ̀, ibi tí wọ́n lè kọ́ ẹ̀kọ́ àti gbé wọn gẹ́gẹ́ bí akọrin àti akọrin ọ̀jọ̀gbọ́n.
Ọ̀kan lára àwọn arìnrìn àjò láti Sípéènì, tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ bẹ̀rẹ̀ sí í ṣèbẹ̀wò sí ìlú DCMA, kọ sí oríi TripAdvisor: "Lára ẹni, ìpàdé àwọn olórin náà ni ohun tó dáa jù nínú ìgbà tí mo ṣe ní erékùṣù yìí".
Bí iṣẹ́ ìrìnàjò ìrìnàjò ìlú Zanzibar ṣe ń pọ̀ sí i, ìgbìmọ̀ DCMA gbàgbọ́ wípé orin ń kó ipa pàtàkì nínú ìṣàjọyọ̀, ìpamọ́ àti ìdàgbàsókè àṣà, àjogúnbá àti ìtàn àṣà Swahili.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ òtẹ́ẹ̀lì ni ọ̀pọ̀lọpọ̀ òtẹ́ẹ̀lì àtàwọn òtẹ́ẹ̀lì tó lágbára ṣàrà ọ̀tọ̀ — ibi ìbílẹ̀ pẹ̀lú ọ̀bàyé àtàwọn àjogúnbá tí ó ti wá láti ìtàn àṣà ìbílẹ̀ àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀.
Ọ̀rọ̀ Olóòtú: Òǹkọ̀tàn ìròyìn yìí ti yọ̀ǹda ara rẹ̀ láti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àjọ DCMA.
Ìwà-ẹ̀fọn ṣì ń sọ èhónú hàn ní agbègbè orílẹ̀-èdè Íńdíà
Ìdàgbàsókè àti ìkéde lẹ́yìn ìjàmbá-ẹ̀yẹ-ẹ̀yẹ ní India
Àdúgbò kan ní àdúgbò Jamshedpur ní Jharkhand. Àwòrán ni Anumeha Verma
Ní ọjọ́ 20 oṣù Agẹmọ, àwọn àgbàlagbà mẹ́rin ní agbègbè Gumla ní Jharkhand, lórílẹ̀-èdè Íńdíà lẹ́yìn tí wọ́n fẹ̀sùn kàn wọ́n pé wọ́n ń ṣiṣẹ́ ológun.
Bí ìròyìn ṣe sọ, wọ́n fi ẹ̀sùn kàn àwọn olùfarapa pé ó pa ọkùnrin kan, tí Panchayat (ìjọ àpéjọ ní abúlé) sì fi wọ́n sẹ́wọ̀n.
Àwọn ẹni tí wọ́n fi nǹkan bojú bẹ́ẹ̀ ni wọ́n gbé wọn kúrò nílé, wọ́n sì pàdánù ẹ̀mí wọn látàrí àwọn ọkùnrin tí wọ́n fi nǹkan bojú bẹ́ẹ̀ lọ́wọ́.
Àwọn ọlọ́pàá mú mẹ́jọ lára àwọn afẹ̀míṣòfò náà.
Ìròyìn tá a gbé jáde nínú ìròyìn The Times of India fi hàn pé, iṣẹ́ ìwàásù ní Jharkhand ti gbẹ̀mí ẹgbẹ̀rún mẹ́tàlélọ́gọ́fà (123) láàárín oṣù Èbìbì ọdún 2016 sí Oṣù Èbìbì ọdún 2019.
Gbogbo ìlú náà, èèyàn mẹ́rìnléláàádọ́rùn-ún (134) ni wọ́n pa nítorí wípé wọ́n fi ń lo "ìgboyà aláwọ̀ dúdú" ní ọdún-un 2016, gẹ́gẹ́ bí Ilé Iṣẹ́ Ìforúkọsílẹ̀ Ìwà ọ̀daràn ti Orílẹ̀-èdè ṣe sọ.
A Perpetual Malady
Prem Chand, tó jẹ́ alága ìgbìmọ̀ tó ń ṣètò ìrànwọ́ lórí ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ní ìlú Jharkhand, ló sọ nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò orí ẹ̀rọ ayélujára.
Àjọ FLAC ti ṣe ohun èlò nínú ìgbésẹ̀ ìgbésẹ̀ òfin tí yóò gbógun ti ẹgbẹ́ ológun ní Jharkhand.
Iléeṣẹ́ náà kọ́kọ́ bẹ̀rẹ̀ sí í ṣiṣẹ́ ní agbègbè yìí ní ọdún-un 1991, nígbà tí aládùúgbò rẹ̀ fẹ̀sùn kan obìnrin kan pé ó ń pa ọmọkùnrin kan.
Àwọn jàǹdùkú kan jàǹdùkú sí i, wọ́n sì pa ọkọ rẹ̀ àti ọmọ rẹ̀.
Arábìnrin náà fara pa.
Nígbà tí Prem Chand àti àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n rẹ̀ lọ ṣèbẹ̀wò sí àwọn agbawèrèmẹ́sìn tí wọ́n wà lẹ́wọ̀n, a pàdé wọn pẹ̀lú àìbìkítà:
Wọ́n sọ fún wa pé ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n dùn.
Bákan náà, wọ́n ní ìgbàgbọ́ pé nígbà tí ẹ̀jẹ̀ tí wọ́n fi hàn gẹ́gẹ́ bí ẹ̀ṣọ́ dúró ya lulẹ̀, wọ́n pàdánù agbára ẹni tí wọ́n pè é ní adúróṣinṣin.
Prem Chand sọ wípé ó ń ṣe àkóbá fún àwọn ẹ̀ka tí ènìyàn ń gbé:
Báàánú èyí ni, àwọn obìnrin láti àwọn ipò tí ó ti wà ní ìsàlẹ̀ ní àwùjọ àti àwọn agbègbè tí ètò ọrọ̀ ajé ti wà tí wọ́n ń ṣe àkíyèsí.
Àwọn tó farapa níbi ìsẹ̀lẹ̀ náà ni Adivasis, Harijans àti Dalits.
Ó jẹ́ ìkọlù lórí ẹ̀tọ́ àwọn obìnrin àti ìrúfin ẹ̀tọ́ òfin fún ìgbé ayé ìdẹ̀rùn fún gbogbo ọmọ ènìyàn.
Ọ̀rọ̀ Àwùjọ àti Òṣèlú
Àwọn ajàfúnẹ̀tọ́ sọ wípé ìgbàgbọ́-asán tí ó wà ní ilẹ̀-àtẹ̀yìnwá jẹ́ ìdí tí ó tẹ̀lé ìwàásù náà.
Àìṣàmúlò ẹ̀kọ́, àwọn ilé-ìwòsàn tó kéré jù àti ètò ọrọ̀ ajé jẹ́ àmì ìbílẹ̀ tí ètò yìí ti pọ̀ jù.
Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ṣẹlẹ̀ yìí fi hàn wípé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn tí ẹnì kan bẹ̀rẹ̀ jẹ́ kó gbé bọ́ọ̀lù náà wálẹ̀.
Pẹ̀lú òfin tí àwọn ìpínlẹ̀ lóríṣiríṣi orílẹ̀-èdè Íńdíà fẹnukò tí ó ní wípé wíwọ́-wíwọ́-wíwọ́ jẹ́ òfin, àwọn tí ó kó nínú ẹjọ́ wọ̀nyí rí i wípé ó jẹ́ ọ̀nà ìgbógunti ara wọn.
Bẹ́ẹ̀ náà ni a fi ń lò ó ní ìdáláre fún bí wọ́n ṣe ń gbẹ́sẹ̀ lé àwọn ohun ìní tí àwọn obìnrin ní, bí wọ́n ṣe ń gbẹ́sẹ̀ lé owó tí wọ́n ní tàbí bí wọ́n ṣe ń lò ó fún ìbálòpọ̀ ẹ̀yà.
Ní ti Prem Chand:
Ìlànà tí ó tọ́ ni pé tẹ́ ẹ bá fẹ́ jẹ́ obìnrin, ẹ máa ń gba ìtọ́jú kan.
Síbẹ̀síbẹ̀, ó ṣe pàtàkì kí a mọ̀ wípé ìlànà yìí jẹ́ ẹ̀rí fún ìlòkulò tí kò sì jẹ́ ìdí nìyẹn.
Bákan náà, ìyàsọ́tọ̀ náà sábà máa ń jẹ́ kí ẹnikẹ́ni lè jẹ́ adárúgúdù, kódà tí kò bá dá ẹjọ́ lórí ìjìyà tí wọ́n fi dá a sílẹ̀.
Yàtọ̀ sí àwọn ènìyàn tí wọ́n dìbò yàn, àwọn ènìyàn tí kò ní àṣẹ lábẹ́ òfin kò sí ẹni tí ó ń ṣiṣẹ́ ní àwọn apá ibì kan lórílẹ̀-èdè náà.
Àwọn ara wọ̀nyí ń dá ẹjọ́ wọn, wọ́n sì ń fìyà jẹ wọ́n, wọn ò sì mọyì wọn gan-an.
Ìṣẹ̀lẹ̀ kan ní agbègbè Ajmer ní ìlú Rajasthan ní ọdún-un 2017 jábọ̀ ìyàsọ́tọ̀ tí ó fa ikú obìrin ọmọ ọdún 40 sí ikú.
Lójú òfin, ilé ẹjọ́ lè dá àwọn arákùnrin tí wọ́n dìbò yàn sí irú ìdájọ́ yìí nígbà tí wọ́n bá dìbò yan ẹgbẹ́ òṣèlú tí wọ́n dìbò yan ẹgbẹ́ òṣèlú tí wọ́n dìbò yàn.
Àmọ́, àwọn olùfarapa kò le è ní àǹfààní láti lọ sí ilé ẹjọ́ kan kí wọ́n tó di olùfarapa fún ẹnikẹ́ni.
Ìjì Líle Jà ní Orílẹ̀-Èdè Íńdíà
Jharkhand ti ṣe àkọsílẹ̀ iye àwọn ìwà ọ̀daràn tí wọ́n ṣe ní orúkọ àwọn tí wọ́n ń pè ní witch-hunting ṣùgbọ́n ìpínlẹ̀ yìí nìkan kọ́.
Wọ́n ti bẹ̀rẹ̀ sí ní láti Chattisgarh, Odisha, Gujarat, West Bengal Assam, Bihar, Maharashtra àti Rajasthan.
Nínú ìṣẹ̀lẹ̀ burúkú tí ó wáyé lọ́dún 2014, Debjani Bora, agbábọ́ọ̀lù orílẹ̀-èdè India tí ó ti di olùfarapa nínú Assam.
Gẹ́gẹ́ bíi ọ̀rọ̀ tí Débájíàn ṣe sọ, wọ́n fẹ̀sùn kàn án pé ó jẹ́ ọ̀nà tí ó pa ọ̀pọ̀lọpọ̀ èèyàn ní abúlé Cherekali tó wà ní ọgọ́sàn-án kìlómítà sí Guwahati, olú ìpínlẹ̀ tó wà ní ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Íńdíà.
Ó jọ pé adarí gbọ̀ngàn àdúrà kan ni wọ́n pe orúkọ rẹ̀, àwọn ará ìlú sì ń fìyà jẹ àwọn tó ń gbé níbẹ̀.
Ọ̀pọ̀ àwọn ènìyàn ni ó rí ní ọdún 2017 ní ìpínlẹ̀ Rajasthan.
Lára wọn ni wọ́n gbẹ̀mí obìnrin kan tó jẹ́ ẹni ọdún ogójì (40) Kanya Devi lẹ́yìn tí àwọn mọ̀lẹ́bíi rẹ̀ fi ẹ̀sùn kàn ní agbègbè Ajmer ní ìpínlẹ̀ náà.
Àwọn Olùfarapa àti Àwọn Ẹni-orí-kó-yọ
Àwọn ènìyàn ń da àwọn ẹlẹ́rìí tí wọ́n fi ẹ̀sùn kàn nítorí wípé ó ń fa ìbànújẹ́: ikú ẹni tàbí ẹranko, ìdọ̀tí, àṣìṣe àgbẹ̀, àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀.
Ìkọlù sí àwọn obìnrin wọ̀nyí (àti àwọn ọkùnrin kan) jẹ́ oníwà ipá àti èyíkéyìí.
Ní ìgbà míì, ìdílé wọn ò fi ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n, tí wọ́n sì fi ìyà jẹ wọ́n sílẹ̀.
Àwọn kan ti gbé láti sọ àsọyé àti jàǹdùkú. Chutni Mahato ti Saraikela ní Jharkhand jẹ́ ọ̀kan nínú wọn.
Àwọn tí ó wá láti agbègbè náà pe ó ní "ìdàgbàsókè".
Wọ́n fi ẹ̀sùn kàn án pé ó ń ṣiṣẹ́ ológun àyẹ̀wò ní ọdún-un 1995.
Láti ìgbà náà, ó ti di ajàfúnẹ̀tọ́ ajàfúnẹ̀tọ́ tí ó ń tako ìjìyà àwọn obìnrin ní orúkọ-omi-omi pẹ̀lú ìrànwọ́ àwọn ìdásílẹ̀ tí ó ń ṣiṣẹ́ láti fi òpin sí ìwàásù náà.
Chutni ṣàlàyé bí àìṣìírí àwọn ohun èlò ṣe máa ń fa ìjàgbara láti gbógun ti ìwà ìbàjẹ́ náà.
Mo wù kí àwọn aláṣẹ àti ìjọba túbọ̀ tì wọ́n lẹ́yìn fún iṣẹ́ tá à ń ṣe níbí.
Síbẹ̀, torí iṣẹ́ ìwàásù yìí, mo ti fara dà á.
Nígbà tí ẹnì kan bá béèrè fún mi láti ṣèrànlọ́wọ́, èmi máa ń dúró tì nítorí wọn sọ̀rọ̀ lórí ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò lórí fóònù.
Wọ́n Fún Ọ̀rọ̀ Ọlọ́run
Àwọn ẹni-orí-kó-yọ àti ajàfúnẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ròyìn wípé kò sí ọ̀rọ̀ àwọn ènìyàn ní ìtìlẹ́yìn láti fi ẹsẹ̀-orí afẹ́fẹ́.
Àwọn ajìjàǹgbara tí a fi ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò fún ìròyìn yìí fi àìdùnnú ìfẹ́ òṣèlú hàn àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ tí ó ní ẹ̀mí fún ìpolongo tí ó yẹ kí ìwà òṣèlú ó tẹ̀síwájú síi.
Ẹ̀wẹ̀, ipò kẹta tí ó ń gbẹ́sẹ̀ lé òkè òkè yìí ni wípé àwọn tí ó ń tako ìwà ọ̀rọ̀ náà ní ìgbàgbọ́ wípé ọ̀rọ̀ náà lè yí padà.
Ní ti Prem Chand:
Ìgbésẹ̀ tí wọ́n fi ń fòpin sí ibi ìkóròyìnjọ náà lè wà lórí àwọn ìlànà tí ìjọba ti lò fún ìgbélárugẹ àwọn ìṣòro àwùjọ mìíràn bíi iṣẹ́ ìmọ̀-ẹ̀kọ́.
Bákan náà, àwọn ọ̀rọ̀-alátagbà yóò gbọ́dọ̀ fi ìtìlẹ́yìn-in wọn hàn sí ìpèníjà láti dá èrò àwọn ènìyàn sílẹ̀.
Wọ́n fọ̀rọ̀ wá àwọn àlùfáà fún ìròyìn náà lẹ́nu wò pẹ̀lú ìrànlọ́wọ́ B. Vijay Murty, akọ̀ròyìn kan àti olóòtú olùgbé Jharkhand.
Ìtọ́jú Àwọn Erin tí Orílẹ̀-èdè Myanmar Jẹ́ Olóró
Àwọn òṣìṣẹ́ ìpàgọ́ kan fàgbà han Ayeyar Maung. / Aung Kyaw Htet / The Irrawaddy
Àpilẹ̀kọ yìí láti ọwọ́ọ The Irrawaddy, tí ó jẹ́ ilé-iṣẹ́ oníròyìn aládàádúró tí ó wà ní Myanmar, tí ó sì ti ṣe àtẹ̀jáde rẹ̀ lórí Ohùn Àgbáyé ní ìpínlẹ̀ tí ó wà nínú ìgbésẹ̀ ìkóròyìnjọ.
Nígbà tí àwọn òṣìṣẹ́ igbó rí i nínú ìjìyà ẹ̀yìn Irrawaddy Delta, Ayeyar Sein jẹ́ ọmọ oṣù mẹ́ta.
Ẹsẹ̀kẹsẹ̀ ni wọ́n mú ọ̀kan lára ìjà rẹ̀ sínú àkópamọ́ àwọn ènìyàn.
Àwọn òṣìṣẹ́ láti iléeṣẹ́ tí ìjọba ń ṣe iṣẹ́ ìkórìíra lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́lemọ́ lemọ́lemọ́lemọ́lemọ́lemọ́
Ní báyìí, òun náà ti wà lára àwọn calves mẹ́jọ tí wọ́n ń gbé sí Wingabaw, erin tí orílẹ̀-èdè Myanmar jẹ́.
Calf mìíràn, Ayeyar Maung, fara balẹ̀ sí bẹ́ẹ̀.
Kí wọ́n tó dé àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ náà, ẹni oṣù mẹ́fà ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ náà bẹ̀rẹ̀ sí í sin Ọlọ́run.
Bí wọ́n ṣe ń dúró Ayeyar Sein nínú igbó kan náà, wọ́n ní láti fi ọwọ́ọ rẹ̀ sílẹ̀.
Àmọ́, àwọn òṣìṣẹ́ igi gbà á láyè láti dá a sílẹ̀, tí ó sì dé àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ lọ́dún tó kọjá.
Ọ̀dọ́ ni wọ́n ni lára àwọn oríṣiríṣi tó wà ní àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ náà; ọmọ ọdún mẹ́rin ni ó ti dàgbà jù lọ.
Gbogbo wọn la ti ní ìṣẹ̀lẹ̀ burúkú.
Àwọn ẹranko ni wọ́n kó àwọn kan sílẹ̀, tí àwọn mìíràn sì ń ṣèbẹ̀wò jù nígbà tí àwọn òbí wọn pa.
Ní ibùdó Wingabaw Camp, àwọn òṣìṣẹ́ gbẹ́kẹ̀ lé àdánwò ọmọ tí kò ní ìyá.
Wọ́n gba wọ́n láǹfààní láti wọ inú igbó ní òwúrọ̀ àkọ́kọ́ kí wọ́n tó bẹ̀rẹ̀ sí í gbé e lọ sí àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, a gbà pé Myanmar ní ẹgbẹ̀rún kan ààbọ̀ ẹgbẹ̀rún márùn-ún (1,500) erin.
Àmọ́ wọ́n wà nínú ewu ńlá ìwàásù, nítorí àwọn erin tí ó ń pa lọ́sẹ̀ọ̀sẹ̀ kan lọ́sẹ̀.
Ìwà àìbìkítà àrùn Tobago fi hàn wípé kò sí àṣìṣe kan tí yóò gbógun ti àrùn-ọjọ́
Àwọn òjò tó wà ní erékùṣù náà ti wà ní "Ìyẹ̀wò Alert Level One"
Àwòrán láti ọwọ́ọ Matt Kieffer, CC BY-SA 2.0.
Òjò àrọ̀ọ̀rọ̀dá Tobago jẹ́ ọ̀kan lára ètò omi tó wà ní erékùṣù náà àti ètò ọrọ̀ ajé rẹ̀.
Ilé jẹ́ ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹranko ẹranko omi (yàtọ̀ sí i, ewé tí ó jẹ́ ohun ìlànà fún àwọn apẹja ìbílẹ̀), wọ́n tún ń dáàbò bo omi náà látàrí àjàkálẹ̀ òjò àti àjàkálẹ̀ ìjì líle.
Àwọn ibi tí ó jẹ́ jùlọ bíi Buccoo Reef náà jẹ́ ibi táwọn arìnrìn àjò máa ń gbé lọ́kàn.
Ṣùgbọ́n lẹ́yìn ìtẹ̀jáde ìwé ìròyìn tí Ilé-iṣẹ́ Ológun Ilé-iṣẹ́ Ológun Ilẹ̀-Adúláwọ̀ (IMA) gbé jáde ní ọjọ́ kejìlélógún oṣù Ògún ọdún-un 2019, tí ó ṣe àkíyèsí wípé — pẹ̀lú ohun tí ó gbé jáde láti ọ̀rọ̀ ti Agbóhùnsáfẹ́fẹ́ Oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ Oòrùn àti Àtìlẹ́rì (NOAA) Coral Reef Watch — Agbóhùnsáfẹ́-ẹ̀kún-kùn-kùn-kùn-kùn-kùn-kùn-kùn-kùn-kùn-kùn-kùn
Ó ní àǹfààní tí ó yàtọ̀ sí i pé àdàwólulẹ̀ náà lè dé ìpele kejì láàárín ọ̀sẹ̀ mélòó kan, èyí máa mú ìdẹ̀rùn bá ẹ̀mí àwọn odò náà nìkan ni, bákan náà ni ó máa mú ayé òkun àti àwọn ènìyàn ní erékùṣù náà.
Kí ni àpẹẹrẹ jẹ́ ẹ̀fọn?
Corals ń ṣe àgbéyẹ̀wò pẹ̀lú, wọ́n sì ń di ilé àwọn algae ìbánisọ̀rọ̀, èyí tó ràn án lọ́wọ́ láti gbé oúnjẹ àti kúrò nínú ìdọ̀tí.
Ní ìpamọ́, algae fún Coral ní agbára tí ó nílò fún ìdàgbàsókè, àmọ́ àyípadà tó wà nínú àrọ̀ọ̀rọ̀dá omi lè dẹ́rùba ìbáṣepọ̀ yìí.
Nígbà tí omi ń bára gan-an (tí ó sì máa ń kẹ́dùn gan-an), àwọn àkókò náà máa ń kúrò ní algae — àti pẹ̀lú rẹ̀, orísun oúnjẹ tí ó kàn.
Nígbà tó yá, koral yóò kú; àmì tí ó ṣe pàtàkì jù nínú èyí ni wípé koral náà ti pàdánù àwòrán rẹ̀, títí kan àwòrán kékeré àti kékeré sí kékeré, kékeré àti kékeré.
Ìfọ̀rọ̀sọ Nípa Alert Ọ̀kan ni wípé àwọn corals ní àǹfààní láti bẹ̀rẹ̀ sí í fẹ́rẹ̀ẹ́.
Ìwé ìjìnlẹ̀ náà ni ó tẹ̀síwájú pé àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ ọ̀hún àtàwọn ọmọ ìlú gbọ́dọ̀ tẹ̀síwájú sí ọ̀rọ̀ àyẹ̀wò ẹ̀fọn ní ọ̀sẹ̀ mẹ́sàn-án sí mẹ́fà.
Nígbà méjì, àrùn coral bleaching ni ó máa jẹ́ àpẹẹrẹ àìsàn coral bleaching àti àìsàn coral mortality.
Kí ni ó mú un?
Gẹ́gẹ́ bí onímọ̀ àyíká fún odò àrọ̀ọ̀rọ̀dá Anjani Ganase ṣe sọ, àwọn tí ó ń kópa fún àrọ̀dá àrọ̀dá àrọ̀dá àrọ̀dá àrọ̀dá àrọ̀dá àrọ̀dá àrọ̀dá àrọ̀dá àrọ̀dá àrọ̀dá ní Tobago ni ìmìtìtì omi tó sún mọ́ — nítorí àyípadà ojú-ọjọ́.
Lẹ́yìn ìtàkùrọ̀sọ, Ganase ṣàlàyé pé òkè òkun máa ń gba inú nǹkan ní òkun, èyí sì máa ń mú kí omi — pàápàá jùlọ àwọn omi tí ó lágbára jùlọ, gẹ́gẹ́ bíi Caribbean Sea — wáyé.
Kódà, ètò ìrìnàjò tí àjọ NOAA ṣe lọ́sọ̀ọ́sẹ̀ méjìlá yàtọ̀ sí ìlú Tobago títí kan odò Lesser Antilles.
Àwọn odò mìíràn ní agbègbè náà, pàápàá jùlọ láwọn agbègbè tí ó wà ní Àtìlì Gíga àti Cuba, ti di aláríyìntì fún ẹ̀fọn:
Kí ni ètò náà ṣe?
Coral bleaching jẹ́ ewu ńlá.
Nítorí pé àwọn odò ń fún àwọn odò ní igbó tí yóò fún wọn ní ooreọ̀fẹ́ sí ilé, oúnjẹ àti pàápàá jùlọ, ibùgbé fún àwọn ọ̀dọ́ títí wọ́n ti ń gbé nínú oòrùn àgbáyé, àbájáde ètò tí wọ́n gbé láti pàdánù wọn yóò mú ipa tí ẹ̀dá odò náà yóò gbé láti gbé.
Bákan náà, ó máa ṣàkóbá fún ẹranko àwọn apẹja ìbílẹ̀.
Tobago gbára púpọ̀ nínú iṣẹ́ ìrìnàjò ìrìnàjò ìlúu rẹ̀; omi rẹ̀ jàǹdùkú ogójì (40) nínú àwọn àlejò tó wá sí erékùṣù náà.
Bí àǹfààní bá ṣì ń tẹ̀síwájú, kò sí ibi tí àwọn ènìyàn máa ń ṣe àyẹ̀wò, tí ó sì máa jẹ́ kí owó ìrìnàjò dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là dọ́là: òtẹ́ẹ̀lì, ibi ìtura, àwọn ètò ìrìnàjò àti àwọn ilé iṣẹ́ ìrìnàjò afẹ́.
Ìmọ̀ràn ńlá náà ni wípé, nítorí ìjì líle ń lágbára sí i nítorí àrọ̀ọ̀rọ̀dá ojú-ọjọ́, àwọn odò ni wọ́n nílò ju ti ìgbà kan lọ láti gba agbára àwọn odò lọ́nà tí wọ́n sì dá àjàkálẹ̀ òkun sí òkun — ṣùgbọ́n àrọ̀ọ̀rọ̀dá àgbáyé ti mú kí àwọn odò náà bẹ̀rẹ̀.
Ìwádìí fi hàn pé odò àrọ̀ọ̀rọ̀dá dáàbò bo ìdá àádọ́rùn-ún ìdá ọgọ́rùn-ún mẹ́sàn-án èyíkéyìí Tobago láti da àdàwólulẹ̀ tó fa ìdọ̀tí.
Ọ̀jọ̀gbọ́n John Agard ní ọ̀nà yìí yóò túbọ̀ lélẹ̀ nígbà tí ìjì náà ń pọ̀ sí i ní àgbáyé Ọdún àwọn odò ní Ifásitì Ìwọ̀ Oòrùn Íńdíà lọ́dún 2018, ó ní iṣẹ́ yìí yóò túbọ̀ lélẹ̀ nígbà tí ìjì náà ń pọ̀ sí i, tí omi yóò sì tún pọ̀ sí i.
Kí ni a lè ṣe láti dá a sílẹ̀?
Ganase sọ wípé àìṣàkóso ìṣàkóso tí ó mú kí epo rọ̀bì àti epo rọ̀bì kò wúlò tí ó mú kí àrùn Tobago ṣọṣẹ́ pọ̀.
Bí èyí bá ṣì ń bá a nìṣó, ó ṣàlàyé, ìṣèjọba àtàwọn ààbò ni yóò ṣe pàtàkì fún ìdàgbàsókè àti ìdàgbàsókè kíkún:
Ní ọ̀nà tí ó ṣe pàtàkì, ó yẹ kí igi koral kẹ́ ẹ sí gbangba kí wọ́n sì gbé e sẹ́yìn nínú ètò ìtọ́jú tí ó pèsè fún àwọn odò tó ní ìlera àti omi tó jẹ́ kí wọ́n lè tì wọ́n lọ́wọ́ fún ìdàgbàsókè koral kí wọ́n sì máa gba iṣẹ́.
Ó fi kún un:
Ìgbésẹ̀ tí ó máa ń lọ lọ́wọ́ láti dín ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ibi térò pọ̀ sùgbọ́n a tún nílò àwọn ará ìlú láti béèrè fún ìwàásù láti pèsè ohun amáyédẹrùn, àwọn ohun amáyédẹrùn àti ètò ẹ̀kọ́ fún àyípadà àti ìdàgbàsókè àsìkò àyíká.
Àwọn agbègbè ọ̀hún nílò àtìlẹ́yìn láti bójú tó ètò ìrànwọ́ àti ìpamọ́ àwọn ohun àlùmọ́nì wa, kì í ṣe láti ọ̀dọ̀ ìjọba àtàwọn iléeṣẹ́ àtàwọn àjọ tí ó tún ń lo àwọn ohun yìí.
Ìjọba tó ń rí sí erékùṣù ni ó nílò láti béèrè fún ìgbìyànjú àgbáyé láti gbógun ti àkókò àyíká.
Ní September 11, 2019, Ààrẹ ìlú Barbadi Mia Mottley sọ̀rọ̀ lórí ọ̀rọ̀ yìí ní oríléeṣẹ́ àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé nílùú Geneva, ó wá rọ àwọn orílẹ̀-èdè míì láti túbọ̀ gbógun ti ìyípadà ojú-ọjọ́.
Àwọn erékùṣù tó wà ní Caribbean sọ̀rọ̀, ó ní, " kò sí àǹfààní ìgbà tí [àwa] ń gbìyànjú láti gbàgbé".
Ganase mọyì bí ọ̀rọ̀ náà ṣe pàtàkì tó.
Gbogbo ètò ìrànwọ́ tí ó máa ń ṣe ní ìgbógunti àyípadà ojú-ọjọ́ àti àfọwọ́sowọ́pọ̀ àjogúnbá, ó sọ, pàápàá jùlọ ti ìṣèlú, "ìpèsè ìgbìyànjú":
Kárí ayé kò ní jẹ́ rọrùn, àmọ́ kò sí àǹfààní kankan tó ṣeé ṣe.
Ìrìnàjò: Eré-ìdárayá tí ó pọ̀ jù fún ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀
A lè fi ìwé ìsọfúnni sílẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ìyàfi fún àwọn Ọlọ́run
Àwòrán silhouette ilẹ̀ Adúláwọ̀ láti ọwọ́ọ Natasha Sinegina (CC BY-SA 4.0).
Àwòrán àwòrán láti ọwọ́ọ Jon Evans (CC BY 2.0).
Àwòrán láti ọwọ́ọ Georgia Popplewell.
Lọ́dún 2019, a kọ̀ láti ṣe ìwé ìdánilẹ́kọ̀ọ́ sí Àpérò Ilẹ̀ Yúróòpù nípa Ètò Ìkẹ́kọ̀ọ́ Ilẹ̀ Adúláwọ̀ ní ìlú Edinburgh, lórílẹ̀-èdè UK, Temitayo Olofinlua.
Àjọ Gẹ̀ẹ́sì Gíga tó wà lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà sọ pé, inú wọn ò dùn púpọ̀ pé Ọlòfinlua yóò kúrò lórílẹ̀ èdè UK lẹ́yìn ìrìnàjòo rẹ̀.
Ọ́fíìsì iléeṣẹ́ orílẹ̀ èdè UK ló kọ̀ láti kọ̀ láti gba ìwé ìrìnàjò náà. Ọlòfinlua lọ sí àpérò náà, ó ti pa dà sórílẹ̀ èdè Nàíjíríà látìgbà yẹn.
Àwọn ènìyàn kò rí àǹfààní bákan náà. Nínú oṣù Igbe ọdún-un 2019, àwọn aláṣẹ orílẹ̀ èdè UK fi òfin de àwọn onímọ̀-ẹ̀kọ́ tí ó ń ṣiṣẹ́ lórí àjàkálẹ̀ àìsàn mẹ́rìnlélógún (24) lára mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n (25) tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ lórí àjàkálẹ̀ àìsàn máà wá dara pọ̀ mọ́ àwọn akẹgbẹ́ wọn nínú onírúurú ìpàdé tí ó wáyé ní London School of Economics Africa Summit.
Àwọn ènìyàn tí ó ń lo ènìyàn jù tí wọ́n sì ń lo ènìyàn jù láti gbógun ti àjàkálẹ̀ àrùn tí wọ́n ń kó lágbègbè wọn ni kò fi bẹ́ẹ̀ lọ́wọ́ láti kópa nínú ètò kan tí wọ́n pè ní “ìṣòro láti ṣe àrùn àrùn àrùn.”
‘Ẹ ò ní pa dà sẹ́yìn!’
Kì í ṣe ìwà ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ láti wọlé sí àwọn orílẹ̀-èdè mìíràn kìí ṣe ìwà ìbàjẹ́ – ó tún ṣe àfihàn ìyàsọ́tọ̀ ẹlẹ́yàmẹyà tí ó ń tẹ̀síwájú èrò wípé ọ̀dọ̀ àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n àti àwọn olóṣèlú Ilẹ̀-Adúláwọ̀ kò gbẹ́kẹ̀ lé láti tẹ òfin lọ́wọ́.
Àpilẹ̀kọ kẹtàlá nínú Ìdájọ́ Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn Lágbàáyé sọ pé "Gbogbo wa lẹ́tọ̀ọ́ láti jáde sí orílẹ̀-èdè kan, títí kan orílẹ̀-èdè tiẹ̀, kí wọ́n sì padà sí orílẹ̀-èdè rẹ̀".
Ohun tí ó jẹ́ òtítọ́ ni pé láìsí ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà àti ìwé ìrìnnà tí ó tọ́, ẹ̀tọ́ yìí kò ṣe é ṣe rọrùn.
Àǹfààní láti gba ìwé ìrìnnà ọ̀hún yàtọ̀ gẹ́gẹ́ bí ọmọ orílẹ̀-èdè náà ṣe ń jẹ́.
Nínú Àtẹ̀jáde Ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà Henley ọdún 2019, Japan àti Singapore wà ní ipò àkọ́kọ́ fún ọ̀pọ̀ orílẹ̀-èdè, tí Angola, Egypt àti Haiti sì wà ní ipò àkọ́kọ́.
Ka Àfikún sí i: ‘Kò sí Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ Ìfọwọ́sowọ́pọ̀': Àwọn òṣèré orílẹ̀-èdè Tanzania kọ̀ láti fọwọ́sowọ́pọ̀ sí àjọ̀dún orin US
Òǹkọ̀wé ọmọ orílẹ̀-èdè Kenya Ciku Kimeria ṣe àpèjúwe ìlú ìbílẹ̀ tí kò ní "àǹfààní ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà".
Ó kíyè sí i pé ìwé ìrìnàjò kan kò ní ìdíwọ́ fún ìdúróṣinṣin nítorí wípé "ó o ṣì ní láti bá òṣìṣẹ́ ìrìnàjò afẹ́ tí ó máa béèrè ní ìbàjẹ́, ‘Kí ni ẹ sì wà níbí láti ṣe?’"
Tí ìdáhùn sí ìbéèrè yìí ò rọrùn fún àwọn òṣìṣẹ́, àwọn àlejò lè rí wípé wọ́n ti pa dà sẹ́yìn sí ibi ìdásílẹ̀ náà.
Fún àwọn ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí ó ń rìnrìn àjò kúrò ní Afẹ́ríkà, tí ó ń bẹ̀bẹ̀ fún ìwé ìrìnnà lè rí bí wọ́n ṣe ń hùwà ìfaradà sí ọlọ́run onígboyà.
Adéṣínà Ayẹni (Ọmọ Yoòbá), ọ̀gá àgbà alábòójútó ìtumọ̀ Ohùn Àgbáyé ní Yorùbá, sọ ìrírí tí ó ṣe látìgbà tí òun gbìyànjú láti gba ìwé ìrìnàjò lọ sí ìlú Lisbon, lórílẹ̀-èdè Portugal, fún Àpérò Creative Commons tó wáyé lọ́dún 2019:
Èyí ni ìròyìn tó ga jù nínú ayé mi nígbà tí mo gba ìwé lẹ́tà níbi àpérò àjọ CC tó wáyé ní ìlú Lisbon lọ́dún 2019...
Ní April 18, 2019, láìpẹ́ sí ọjọ́ ìbí mi, mo fi ìwé ẹ̀rí sílẹ̀ láti lọ sí àpérò àpérò tó wáyé ní ìlú Lisbon ní ọ́fíìsì àgbáyé VFS tó wà nílùú Lekki, lórílẹ̀-èdè Èkó.
May 9 sí 11, 2019 ni wọ́n gbé àpéjọ náà síwájú, àmọ́ ó kéré tán ọjọ́ mẹ́ẹ̀ẹ́dógún (15) ni wọ́n máa ń ṣètò ìwé ìrìnnà.
Lọ́jọ́ kan tí màá lọ sí Portugal, mi ò tíì gba ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà...
Lẹ́yìn ọjọ́ mọ́kànlá (11) tí ìpàdé náà bẹ̀rẹ̀, mo gba ìwé àkọsílẹ̀ láti ọwọ́ ẹgbẹ́ VFS fún ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà tí mo kó.
Àwọn alàgbà sọ pé, kò ṣe é ṣe nígbà tí ìbànújẹ́ wà lára yín.
Ohun kan ni pé wọn ò fún mi láǹfààní láti wá sípàdé, ohun mìíràn ni pé ẹ̀rí ọ̀mọ̀wé láti wá sípàdé náà wó lulẹ̀, ó wó lulẹ̀.
Ó bani nínú jẹ́ fún mi nítorí pé mi ò lè san owó ìmọ̀ràn náà padà látàrí ètò ilé-ìfowópamọ́ ti Ilé-ìfowópamọ́ ti Nàìjíríà lórí bí wọ́n ṣe ń gbé owó sílẹ̀ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ó dùn wá gan-an pé ẹ̀tọ́ láti wà papọ̀ gẹ́gẹ́ bí ọmọ ìlú òmìnira abúlé àgbáyé náà ti di ìrúfin.
Ohùn mi ò fi mí sílẹ̀!
Fún Àwọn Ará Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí ó ń rìnrìn àjò ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀: Ìjì Líle
Ó nira fún ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ láti rìnrìn àjò kúrò ní Afíríkà — ṣùgbọ́n ó lè rìn jìnà láti rìnrìn àjò ní Afíríkà.
Àwọn ọmọ ìlú ọ̀pọ̀ orílẹ̀-èdè ní àríwá àgbáyé lè lọ sí àwọn orílẹ̀-èdè Ilẹ̀-Adúláwọ̀ láìsí ìwé ìrìnnà, tàbí pẹ̀lú àwọn òfin díẹ̀, àmọ́ èyí tí púpọ̀ nínú àwọn ọmọ ìlú-adúláwọ̀ nílò ìwé ìrìnnà láti lọ sí àwọn orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ tó kù.
Aládàásí Ohùn Àgbáyé ọmọ bíbí Nàìjíríà Rosemary Ajayi ṣe àkọsílẹ̀ "ìjà àwọn ọmọ Adúláwọ̀ tí ó ń rìnrìn àjò ní Afirika":
Inú mí dùn pé àwa àti ọ̀pọ̀ àwọn mìíràn ń sọ̀rọ̀ nípa ìpèníjà tí àwọn ọmọ Adúláwọ̀ ń kojú láti gba ìwé ìrìnàjò Òyìnbó.
Èyí kò fi mí dùn mọ́ bí àwọn ọmọ Adúláwọ̀ tó ń rìnrìn àjò lọ ní Adúláwọ̀ ṣe ń jà.
Ní RightsCon ní Tunis àti GlobalFact ní Cape Town, mo gba àsìkò yìí láti béèrè fún àwọn ọmọ Adúláwọ̀ bóyá wọ́n nílò ìwé ìrìnnà.
Nínú ọ̀sẹ̀ tó nira yìí, mo kọ́ nípa akọ̀ròyìn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà kan tí kò leè wá sí Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ Àgbáyé torí pé kò ní ìwé ìrìnnà.
Ẹ jẹ́ ká sọ̀rọ̀ nípa bí èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn àlejò Ilẹ̀-Adúláwọ̀ ní RightsCon ṣe láti jáde kúrò ní ilè Adúláwọ̀ kí wọ́n lè lọ sí orílẹ̀-èdè Tunis.
Ní oṣù tí ó kọjá, mo pàdé akọ̀ròyìn kan ní Ìwọ̀-oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí ó ń kọ̀wé fẹ́ ìwé ìrìnnà sí Nàìjíríà. Wọ́n ní kí ó pèsè ìwé àṣẹ ọkọ̀ wíwà bí ó ṣe gba ọkọ̀ wíwà láti pápá ọkọ̀ òfuurufú!
Gẹ́gẹ́ bí Rosemary ṣe sọ, ó máa ń mú kó túbọ̀ rọrùn láti rìnrìn àjò kúrò ní ilẹ̀ Adúláwọ̀ kí wọ́n lè dé ibi tí wọ́n ti ń pè ní ilẹ̀ Adúláwọ̀.
Níbi àjọ International Air Transport Association (IATA) agbègbè ọkọ̀ òfuurufú tó wà ní Accra nínú oṣù kẹfà, igbákejì ààrẹ orílẹ̀ èdè Ghana, Mahamudu Bawumia gbóríyìn fún ìpinnu rẹ̀ pé “ẹni ọkọ̀ òfuurufú tí ó wá láti Freetown [Sierra Leone], fún àpẹẹrẹ, yẹ kí ó fẹ́rẹ̀ẹ́ rìnrìn-àjò fún ọjọ́ méjì láti lọ sí Banjul (láti orílẹ̀ èdè ìlú ìkẹ́ta) fún ìrìn-àjò kan ṣoṣo.”
Àwọn ọkọ̀ òfuurufú tó tẹ̀síwájú yìí yàtọ̀ sí bí ọkọ̀ òfuurufú tó gbéra nílẹ̀ Adúláwọ̀ ṣe máa ń rìn yàtọ̀ síra.
ǹjẹ́ òtítọ́ wípé àwọn ọmọ Adúláwọ̀ kò ní yẹ kí wọ́n padà sílé?
Lọ́dún 2006, wọ́n ṣiṣẹ́ ìrànwọ́ láwọn erékùṣù Canary Islands.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Noborder Network. (CC BY 2.0)
Láàárín ọdún 2010 sí 2017, àwọn tí wọ́n ń rìnrìn àjò láti àwọn orílẹ̀-èdè tó wà ní ìlú Gúsù-Aṣálẹ̀-Sàhárà di aláìsàn jùlọ fún àwọn tó ń rìn àjò jùlọ lágbàáyé lẹ́yìn Siria.
Ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ ló ń kúrò ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ń sá lọ́wọ́ sí ìsẹ́ àti ìjà tí wọ́n sì ń jà lọ́wọ́ lọ́wọ́ láti wá orílẹ̀-èdè tí wọ́n ń forúkọ ẹ̀sìn wọn sí, títí kan orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà Àríwá tàbí Yúróòpù.
Ìwádìí Pew wáyé lọ́dún 2018 wípé iye àwọn tí wọ́n ń wá láti ìlú Gúúsù-Aṣálẹ̀-Sàhárà "bí ìdá àádọ́ta péré lọ ní àárín-in ọdún 2010 sí 2017, ó ju ìdá mẹ́tàdínlógún lọ ní ìlọ́po méjìdínlógún ní àpéjọ kan náà ".
Àwọn ọmọ ìlú Sub-Saharan Africa náà ń rìnrìn àjò lọ sí àwọn orílẹ̀-èdè tí ó kù.
Lọ́dún 2014, ó lé ní ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún kan àti àádọ́rin (170,000) èèyàn tó rìnrìn àjò lọ sí Ítálì láìsí ìwé òfin.
Ọ̀gọ̀rọ̀ ènìyàn ló wá láti ìlú Gúsù-Aṣálẹ̀-Sàhárà.
Ní oṣù Ọ̀pẹ ọdún 2018, àwọn ọlọ́pàá orílẹ̀-èdè Brazil gbé àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n (25) tí wọ́n fi ń “sọjú ní omi fún oṣù kan” ní Òkun Àtìláńtíìkì.
Àwọn arìnrìnàjò náà ti san ọgọ́rùn-ún owó dọ́là fún ìrìnàjò náà láti ìlú Cape Verde. Ní oṣù kẹfà ọdún-un 2019, Àwọn Ojú-ọ̀fẹ́ àti Ààbò ti US ní Del Rio, Texas, lórílẹ̀-èdè USA, ti fi ọgọ́rùn-ún márùn-ún (500) ọmọ Adúláwọ̀ láti Orílẹ̀-èdè Kóńgò, Orílẹ̀-èdè Olómìnira ti Kóńgò àti Angola mọ́lé torí pé wọ́n gbẹ́sẹ̀ lé ìrìnàjò náà lọ sí orílẹ̀-èdè USA lórí odò Rio Grande River.
Bí àwọn ìròyìn tí ó ń gbé jáde nínú ilé iṣẹ́ ìròyìn ṣe ń sọ̀rọ̀ ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ gẹ́gẹ́ bí oòrùn ìrìnàjò ọ̀pọ̀ ènìyàn tí ìsẹ̀lẹ̀ òṣì láàárín àwọn ènìyàn àti ìjàmbá báyìí, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé, Marie-Laurence Flahaux àti Hein De Haas, ọ̀mọ̀wé láti Yunifásítì Oxford àti Yunifásítì Amsterdam, pèsè èròǹgbà yìí.
Flahaux àti De Haas sọ wípé àwọn ìtàn wọ̀nyí ń ṣe àgbéyẹ̀wò láti ọwọ́ "ìròyìn àti olóṣèlú" àmọ́ láti ọwọ́ àwọn ọ̀mọ̀wé.
Ìwádìí tí wọ́n ṣe fi hàn pé ìrìnàjò láti Ilẹ̀-Adúláwọ̀ jẹ́ ọ̀pọ̀lọpọ̀ àti wípé àgbáyé "ìṣètò ìdàgbàsókè àti ìyípadà àwùjọ" tí ó mú kí "agbára àti ìrètí" àwọn ọmọ Adúláwọ̀ ó pọ̀ sí ìrìnàjò — bí àwọn tí ó wá láti àwọn ibòmíì àgbáyé.
Àmọ́, àwọn ìtàn tí ó nífẹ̀ẹ́ sí wọ̀nyí máa ń sọ nípa ìlànà ìwé ìrìnnà:
Ọ̀pọ̀ àwọn aláṣẹ orílẹ̀-èdè sọ wípé gbogbo àwọn ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí ó ń rìnrìn àjò kò ní padà sí àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti ń gbé, tí wọ́n sì ń sọ fún àwọn tó ń béèrè fún ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-adúláwọ̀ láti fi ẹ̀rí múlẹ̀.
Ìfigagbága ọjọ́ pípẹ́ jẹ́ fún àwọn ọmọ ilẹ̀ tí kì í ṣe ilẹ̀ Adúláwọ̀ láti ṣe ìlànà ìwé ìrìnàjò fún àwọn ọmọ ilẹ̀ Adúláwọ̀.
Bákan náà, àwọn orílẹ̀-èdè Ilẹ̀-Adúláwọ̀ lè ṣe ìgbésẹ̀ láti mú ìdàgbàsókè bá ètò ààbò káàkiri Ilẹ̀-Adúláwọ̀.
Ìgbésẹ̀ kan ni ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà tí ó wà ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ — ṣùgbọ́n kò tíi tó. Ilé-iṣẹ́ Adúláwọ̀ ọkọ̀ òfuurufú (SAATM) àti Ìgbìmọ̀ Tó Ń Ṣètò Ìṣiṣẹ́ Olómìnira Ilẹ̀-Adúláwọ̀, tí àwọn méjèèjì ṣe jáde lọ́dún tó kọjá, ti fi ìpìlẹ̀ bẹ́ẹ̀ fún àwọn àyípadà wọ̀nyí, ṣùgbọ́n ìṣàkóso ọ̀hún ṣì jìnà.
Bẹ́ẹ̀ sì ni, gẹ́gẹ́ bí ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀, láti gbọdọ̀ máa rìnrìn-àjò jẹ́ kí wọ́n lè wà lábẹ́ ìwà ìbàjẹ́ tí wọ́n bá ń rìnrìn-àjò níta Ilẹ̀-Adúláwọ̀ — tàbí kí wọ́n yọ kúrò nínú àwòrán ìṣọ̀kan Ilẹ̀-Adúláwọ̀ nítorí ìrìn-àjò tí wọ́n ń rìn-àjò lágbègbè náà.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí àwọn òrìṣà tí wọ́n ń pè fún ìrìnàjò afẹ́fẹ́ ń pọ̀ sí i, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ènìyàn ṣì ń dúró lórí afẹ́fẹ́.
Ẹ̀rọ-alátagbà fi ìkóròyìnjọ àti ìpolongo hàn ní àsìkò ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà
Ìjàm̀bá ẹ̀yà tí ó mú kí ó wáyé lórí ẹ̀rọ-alátagbà ní àsìkò ìbò
Ètò ìdìbò ní àsìkò ìdìbò ní ọjọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n oṣù Ẹrẹ́nà, ọdún 2015, nílùú Àbújá, ní Nàìjíríà. Àwòrán láti ọwọ́ọ Ilé Iṣẹ́ Ìjọba US / Idika Onyukwu [Àwòrán Àfikún: Non-Commercial 2.0 Generic (CC BY-NC 2.0)]
Ìròyìn yìí ni àkọ́kọ́ nínú ìtàn méjì tí ó wà lórí ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà orí-ayélujára, àìsọ àti ìpolongo ní àsìkò ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ọdún-un 2019.
Èèyàn lè ka ìpínlẹ̀ kejì níbí.
Nàìjíríà yóò yọ ààrẹ tuntun àti ilé ìgbìmọ̀ asòfin ní ọjọ́ 23, oṣù Èrèlé, ọdún-un 2019.
Ààrẹ Muhammadu Buhari tí ó dára jùlọ fún ipò ààrẹ gba mílíọ̀nù mẹ́ẹ̀ẹ́dógún [15] owó ìbò, tí ó sì fàgbà han agbábọ́ọ̀lù rẹ̀ tí ó jìnnà jùlọ, Atiku Abubakar, pẹ̀lú ìlọ́po márùndínlọ́gọ́ta [56] sí ìlọ́po mọ́kànlélógójì [41].
Ní ọjọ́ kọkàndínlọ́gbọ̀n oṣù Èbìbì ọdún mẹ́rin, ọdún 2019 ni wọ́n ti fi Buhari sẹ́wọ̀n.
Ka Àfikún sí i: #NigeriaDecides2019: Gbogbo ohun tí o nílò láti mọ̀ fún ìbò àpapọ̀ ti ọdún yìí
Síbẹ̀síbẹ̀, ètò ìdìbò náà wáyé ní oríṣiríṣi ọ̀nà, títí kan ẹ̀rọ-alátagbà.
Ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà bẹ̀rẹ̀ sí í pọ̀ gan-an lẹ́nu iṣẹ́ ìròyìn àti ìpolongo orí ayélujára, pàápàá lórí Twitter.
Ìkórìíra Ẹ̀yà ní Nàìjíríà
Àwọn ẹ̀yà orílẹ̀-èdè Nàìjíríà púpọ̀ – àwọn ẹgbẹ́ ẹ̀yà tí ó lé ní 250 àti èdè 500 – ti ní ìgbà mìíràn jẹ́ ọ̀nà ìjà dípò agbára.
Èyí máa ń rí àrídájú ní àsìkò ìbò nígbà tí àwọn olóṣèlú ń lo ẹ̀ka yìí fún ìpolongo ìbò.
Òótọ́ ni, ìtàkùrọ̀sọ orí-ayélujára ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà kò yọ ìkórìíra ẹ̀yà.
Ka Àfikún sí i: Nàìjíríà: Ìgbógunti ìkórìíra ẹ̀yà — orí ayélujára àti kúrò lórí ayélujára
Ní àsìkò ìdìbò ọdún-un 2015, fún àpẹẹrẹ, Twitter Nàìjíríà gbo ewúro sí ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ bẹ́ẹ̀ àti ènìyàn-an méjèèjì láàárín-in àwọn alátìlẹ́yìn-in ọ̀hún tẹ́lẹ̀rí, Goodluck Jónátánì (PDP, Ijaw Christian) àti Muhammadu Buhari (APC, a Hausa, Fulani Muslim).
Twitter di ohun èlò fún ìtẹ̀síwájú ìkórìíra ẹ̀yà àti òṣèlú ẹgbẹ́.
Àwọn kan rò wípé ọdún 2019 yóò jẹ́ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ nítorí wípé Buhari láti ẹgbẹ́ òṣèlú All Progressive Congress (APC) àti Abubakar láti ẹgbẹ́ òṣèlú People's Democratic Party (PDP) jẹ́ Buhari àti Fùláńtí Mùsùlùmí, ṣùgbọ́n kò rí bẹ́ẹ̀.
Àwọn òǹdíje sí ipò ààrẹ – Yemi Osibanjo (APC), tí ó jẹ́ Yoruba, àti Peter Obi (PDP), tí ó jẹ́ Igbo, tí wọ́n jẹ́ Kristẹni— ṣùgbọ́n láti oríṣiríṣi ẹgbẹ́ ẹ̀yà.
Ó fara jọ ti ọdún-un 2015, àmọ́ pẹ̀lú àwọn akọrin ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí.
Ẹ̀tọ́ ẹ̀yà ni ó mú ayé òṣèlú lọ́dún 2017, ọdún méjì ṣáájú ìbò, èyí sì mú kí àyíká wà níbẹ̀ fún ìtẹ̀síwájú.
Àwọn ará ìbílẹ̀ Biafra (IPOB), ètò agbawèrèmẹ́sìn tí ó wà ní apá gúúsù ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè náà ní ìṣàkóso Nnamdi Kanu, bákan náà ni ó fi kún ìjìyà ẹ̀yà tí ó ń gbilẹ̀.
Ka Àfikún sí i: Bí ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà ṣe ń pọ̀ sí i, àwọn òǹkọ̀wé ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ń tì wọ́n padà
Ìyàsọ́tọ̀ tí ó wáyé ní apá àríwá ẹ̀yà-Mùsùlùmí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà fa ìrìnàjò afẹ́ sí gúúsù àwọn arìnrìnàjò ìbílẹ̀ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí wọ́n ń gbẹ́sẹ̀ lé ìjà tí kò lágbára pẹ̀lú àwọn àgbẹ̀.
Wọ́n ka ìkórìíra àwọn agbègbè gúúsù Christian sí ìfìyàjẹ àwọn alàgbà ẹlẹ́sìn Fùlùmí sílẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ẹgbẹ́ òṣèlú.
Ìṣubú ìjọba orílẹ̀-èdè Nàìjíríà láti ṣe ìwádìí lórí ìkọlù àwọn ìkọlù wọ̀nyí àti "ṣe àwọn tí ó dá ẹ̀ṣẹ̀ lọ sí òdodo" fa ikú èèyàn tó tó ẹgbẹ̀rún mẹ́rin (4,000) láti ọdún 2015 sí ìparí ọdún 2018, gẹ́gẹ́ bí Amnesty International ṣe sọ.
Nítorí náà, ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà ti gbilẹ̀ sí i ní gbogbo ìgbà ṣáájú ìbò ààrẹ lọ́dún-un 2019.
Ìdánilẹ́kọ̀ọ́ yìí jẹ́ ibi àǹfààní fún ìròyìn èké – ní orí ayélujára àti láìsí ayélujára – ní àsìkò ìdìbò.
Ètò ìdìbò àti ìkéde orí ayélukára-bí-ajere tí ó wúlò ní Nàìjíríà
Àwọn tó ń lo ẹ̀rọ-ayélujára lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà ti pọ̀ láti mílíọ̀nù mẹ́sàn-án (98.3 million) lọ́dún 2017 sí mílíọ̀nù ọgọ́rùn-ún márùn-ún (100.5 million) lọ́dún 2018.
Facebook ṣì wà láàrín àwọn ènìyàn lórí ẹ̀rọ-alátagbà àti ẹ̀rọ-alátagbà tí ó ní mílíọ̀nù méjìlélógún [22], bákan náà ni YouTube (7 mílíọ̀nù +), Twitter (6 mílíọ̀nù) àti Instagram (5.7 mílíọ̀nù).
Ọ̀pọ̀ àwọn olùdìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ló jẹ́ ọ̀dọ́. Lára àwọn olùdìbò oríṣiríṣi mẹ́rìnlélọ́gọ́rin (84) mílíọ̀nù fún ìbò àpapọ̀ ọdún 2019, ó ju àádọ́ta — ìdá 51 — jẹ́ àwọn olùdìbò ọ̀dọ́ tí ó wà láàárín ọdún 18 sí 35, tí ó sì fẹ́rẹ̀ẹ́ jẹ́ pé ìdá ọgbọ̀n (30) jẹ́ láàárín ọdún 36 sí 50.
Àwọn ẹgbẹ́ olùdìbò méjì yìí, tí ó fi mọ́ àwọn ọmọ ìbílẹ̀ ẹ̀rọ-ayárabíàṣá àti àwọn aṣíwájú ẹ̀rọ-ayárabíàṣá, jẹ́ èyí tí púpọ̀ nínú àwọn olùdìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí ó ní ẹ̀rọ-ayárabíàṣá.
Fún ìdí èyí, kò yani lẹ́nu pé ẹ̀rọ-alátagbà jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn ibi ìjà tí ó gbajúgbajà jà fún ìpolongo ìdìbò ní ọdún-un 2019.
Nítorí èyí, ìròyìn orí ayélukára-bí-ajere ní àsìkò ìbò ọdún-un 2019 jẹ́ àǹfààní ńlá.
Àwọn alátìlẹ́yìn ẹgbẹ́ méjèèjì tí ó wà ní Nàìjíríà ń mú ìròyìn èké àti ìtàn, tí a gbé àgbéyẹ̀wò rẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi òtítọ́ ìsìn, jẹ́ alátìlẹ́yìn ẹgbẹ́ òsèlú: Ìgbìmọ̀ Olóṣèlú Gbogboògbò (APC) àti Ẹgbẹ́ Òṣèlú People’s Democratic Party (PDP).
Ọjọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n oṣù Ọ̀wàrà ọdún 2018 sí ọjọ́ 29, oṣù Èbìbì ọdún 2019 ni wọ́n ṣe ìkórìíra ẹ̀yà gẹ́gẹ́ bí ọ̀nà fún ìròyìn àti ìtẹ̀síwájú ìjọba ní oríi Twitter Nàìjíríà ní àsìkò ìbò ààrẹ ọdún-un 2019.
Wọ́n rí àwọn àkíyèsí wọ̀nyí gẹ́gẹ́ bí ẹ̀rọ-alátagbà túwíìtì tàbí àwọn àtẹ̀jíṣẹ́ ìkòròyìntì tí a gbà kúrò ní àkókò yìí.
Lórí ọ̀rọ̀ ìkóròyìnjọ tí ọ̀wọ́ ẹ̀yà fi kàn, àwọn tí ó wà lára àwọn alátìlẹ́yìn ẹgbẹ́ òṣèlú APC fi ẹ̀sùn kan Obi pé ó jẹ́ ọmọ-ènìyàn tí ó ń kó àwọn ará àríwá lọ́wọ́-lọ́wọ́, tí ó sì tún jẹ́ gómìnà ìpínlẹ̀ Anambra tó wà ní gúúsù ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Àwọn túwíìtì wọ̀ sí ẹ̀rọ tí ó sọ wípé àwọn ará ìlú Yorùbá ń jó ilé àwọn Igbo traders ní Èkó. Ìtàn méjèèjì jẹ́ èké, a sì máa ṣe àyẹ̀wò sí i nínú ìròyìn ìpínlẹ̀ kejì yìí.
Àwòrán 1: Ẹ̀rọ-alátagbà túwíìtì tí Festus Keyamo fi sílẹ̀
Àwòrán 2: Ibi tí àwòrán tí Keyamo sọ jẹ́ tòótọ́.
Ní Ọjọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n Oṣù Ọ̀wàrà ọdún-un 2018, Festus Keyamo, tó jẹ́ olùdarí ilé iṣẹ́ ìgbéròyìn fún Àjọ Ìpolongo Buhari, túwíìtì àwòrán (Àwòrán1) igi kan tí ó ń gbérò ní àárín-in ọkọ̀ ojú irin Nàìjíríà tí kò fi sílẹ̀:
Èyí ni ibi tí àwọn igi ń kún ní àárín-in ọkọ̀ ojú irin láàárín ọdún 1999 sí 2015...
Ní báyìí, àkókò ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ yìí ti wà nígbà tí àwọn àlàyé náà ti bẹ̀rẹ̀ sí í pa dà sẹ́yìn.” Ìjọba ẹgbẹ́ òṣèlú (PDP) wà ní orí ipò láàárín ọdún 1999 sí 2015.
Àmọ́, òǹlo Twitter kan lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà tún àwòrán náà padà sí orí túwíìtì tí a gbé àkọ́kọ́ sí èdè Lárúbáwá (Àpẹẹrẹ 2), èyí tí a gbé àwòrán náà sẹ́yìn nínú oṣù kan náà.
Gẹ́gẹ́ bí orí túwíìtì náà ṣe sọ, àwòrán náà ti wá láti orílẹ̀ èdè Leban.
Èròńgbà Keyamo lè jẹ́ fi hàn wípé ìjọba Buhari ti yí ìṣàkóso ìjọba tẹ́lẹ̀ lórí ìdàgbàsókè ọkọ̀ ojú irin tí ó ń pa ènìyàn ní orílẹ̀ èdè náà.
Síbẹ̀síbẹ̀, ìlò tí a fi àwòrán láti orílẹ̀-èdè míì mú kí a lè dá a lẹ́nu wò.
Àwòrán 3: Ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà
Àwòrán 4: Nígbà tó yá, El-Rufai bẹ̀bẹ̀ fún àwòrán túwíìtì “àìfiyèsí” tí ó wà ní Àwòrán 3.
Wọ́n tún ń sọ ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà lórí ayélujára ní ìbẹ̀rẹ̀, ní àsìkò àti lẹ́yìn ìbò.
Nínú túwíìtì kan tí ẹ̀yà náà kàn, (Figure 3) Bashir El-Rufai, ọmọ gómìnà ìpínlẹ̀ Kaduna, sọ wípé àwọn ènìyàn Igbo ò gbàgbé ìgbéga jáde nígbà Ogun Àgbáyé.
Láàárín ọdún 1967 àti 1970, orílẹ̀-èdè Nàìjíríà bẹ̀rẹ̀ sí í jàǹbá ará ìlú pẹ̀lú ìpínlẹ̀ Biafra tí èdè Igbo pọ̀ sí ní apá gúúsù ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè náà.
Nítorí náà, gẹ́gẹ́ bí Bashir El-Rufai ṣe sọ, èsì ìbò ọdún-un 2019 tí ẹgbẹ́ òṣèlúu rẹ̀, APC, gbọdọ̀ jẹ́ àǹfààní láti gbà gẹ́gẹ́ bí "ìgbàgbọ́" ẹgbẹ́ Buhari, Fulani.
Lẹ́yìn náà, ó kọ̀wé àdúrà lórí túwíìtì rẹ̀ tẹ́lẹ̀, gẹ́gẹ́ bí a ṣe rí i ní àwòrán 4.
Bẹ́ẹ̀ náà ni ó yọ ẹ̀rọ-alátagbà túwíìtì náà kúrò (Àpẹẹrẹ 3).
Ìròyìn èké tí ó dá lórí ẹ̀yà ní orí ẹ̀rọ-alátagbà ní àsìkò ìbò wà nínú ẹ̀ka méjì: àìsọfúnni àti ìtẹ̀jáde.
Miroslav Tudjman àti Nives Mikelic, ọ̀mọ̀wé nípa ìmọ̀ ìtàkùrọ̀sọ ní Yunifásítì ìlú Zagreb, ní Croatia, pe àìsọ ìkóròyìnjọ gẹ́gẹ́ bí "ìròyìn tí ó jẹ́ mánigbàgbé pẹ̀lú èròǹgbà láti ṣe àríyànjiyàn fún òǹlò".
Torí náà, èròńgbà láti sọ ohun òtítọ́, ìṣẹ̀lẹ̀ àtàwọn ẹ̀rí tí kò wúlò gẹ́gẹ́ bíi òtítọ́ ṣe ń yàtọ̀ síra, ó ń yàtọ̀ sí ìkóròyìnjọ láti ìròyìn tí kò wúlò.
Tudjman àti Mikelic sọ wípé ìpolongo ju ìkóròyìnjọ tàbí ìkóròyìnjọ lọ.
Nítorí ìdí èyí ni ìpolongo "nípa láti ṣe àṣìṣe ìhùwàsí òǹlo ẹ̀rọ-alátagbà" pẹ̀lú "ọ̀rọ̀ tí ó ń ṣẹlẹ̀ pẹ̀lú ìròyìn nínú [ìṣẹ̀lẹ̀] ìtàkùrọ̀sọ".
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé, ìpolongo jẹ́ ìwà ìkéde tàbí ìròyìn tí kò tọ́jú fún ìfẹ́ òṣèlú, torí náà, ó ń ṣe àṣìṣe ìhùwàsí.
Ìbẹ̀rù tí ó lè dá a lẹ́tọ̀ọ́ gẹ́gẹ́ bíi ìbò ọdún-un 2019 nítorí wípé àìkáràmá àti ìpolongo orí ayélukára-bí-ajere fa ìjìyà ipò ààrẹ sílẹ̀ ṣùgbọ́n tún ń pèsè "ìṣòro láti ṣe àtúnṣe sílẹ̀ lẹ́yìn ìbò".
Apá Kejì nínú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ yìí máa ṣe àyẹ̀wò fínnífínní ètò yìí rí, pàápàá jùlọ lórí Twitter, pẹ̀lú àpẹẹrẹ pàtàkì.
Àpilẹ̀kọ yìí wà lára àwọn ìròyìn tí ó ń ṣe àyẹ̀wò fínnífínní sí ẹ̀tọ́ ẹ̀rọ-ayárabíàṣá ní ọ̀nà bíi ìtìpa ẹ̀rọ-ayárabíàṣá àti ìkóròyìnjọ ní àsìkò ìṣẹ̀lẹ̀ òṣèlú ní àwọn orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀: Algeria, Ethiopia, Mozambique, Nàìjíríà, Tunisia, Uganda àti Zimbabwe.
Iṣẹ́ àkànṣe náà jẹ́ ti Ilé Ẹ̀tọ́ Ẹ̀rọ-ayárabíaṣá ti Ilẹ̀-Adúláwọ̀ The Collaboration on International ICT Policy for East and South Africa (CIPESA).
Láti Kenya sí Ethiopia, àwọn ọkùnrin wọ̀nyí rí àwòrán ìrírí Ọlọ́run láti máa tọ́jú ògiri.
Àwọn méjèèjì sọ pé wọ́n rí ìlànà tí Ọlọ́run pa dà fún wọn.
Àgọ́ ìsàlẹ̀ Dunbar ní gúúsù orílẹ̀-èdè Ethiopia ni Mohammed Yiso Banatah fi gbẹ́sẹ̀ lé pẹ̀lú ọwọ́ òun.
Ọlọ́run fún un ní kí wọ́n ṣe ilé ìgbéyàwó aládàáni.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Amanda Leigh Lichtenstein, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ.
Ní December 26, 2019, BBC Swahili ṣe àgbéjáde fídíò kan tí ó ní Francisco Ouma, alàgbà láti Busia, ní ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè Kẹ́ńyà, tí ó gba àtẹ̀jíṣẹ́ láti Ọlọ́run láti fi ibi tí wọ́n ti ń lò.
Ọ̀rọ̀ náà wá lára àwọn àtẹ kan tí ó gbà gbọ́ látọ̀dọ̀ ohun tí ó gbà gbọ́.
Láti February 1967, Ọ̀uma ti tẹ̀lé àtẹ Ọlọ́run nínú èròńgbà rẹ̀.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, ibi ìsàlẹ̀ náà ní yàrá mẹ́rìnlélógún (24), ilé náà sì wà lárọ̀ọ́wọ́tó.
Àwòrán Francis Ouma tí ó gba àtẹ̀jíṣẹ́ láti ọlọ́run láti gbé àgọ́ kan tí yóò wà ní yàrá mẹ́rìnlélógún lórí BBC Swahili / Instagram.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ ìtàn, ọ̀pọ̀ ló ti dá ìbéèrè lórí ìtàn ìhùwàsí ọ̀rọ̀ Ọlọ́run nínú ẹ̀rù, kódà wọ́n ń da ìbẹ̀rù lórí ìlera àti àlàáfíà ẹ̀mí ẹni.
Àmọ́ àwọn àlùfáà láti ẹ̀sìn mùsùlùmí, ẹ̀sìn Jùwáńdà àti ẹ̀sìn Kristẹni ti jẹ́rìí sí ọ̀rọ̀ tí Ọlọ́run fi kọ nínú ẹ̀rù fún ẹgbẹẹgbẹ̀rún ọdún.
"Ọlọ́run fún mi ní ohun bíi àtẹ", Ouma sọ fún BBC Swahili.
Lẹ́yìn náà, nígbà tí mo ń digbí, àtẹ yìí ni mo tẹ̀lé.
Kì í ṣe nígbà tí mo bá ń gbígba, ó yẹ kí n máa gbígba, síbẹ̀ ó jọ.
Ó gbẹ́sẹ̀ lé òkè, ó sì gbẹ́sẹ̀ lé ọwọ́ọ rẹ̀ méjì, àmọ́ ìgbẹ́jọ́ àti àṣìṣe ni Ouma gbẹ́sẹ̀ lé tẹ́lẹ̀ bí ó ṣe fà sẹ́lẹ̀, èyí tí kò sì gbẹ́sẹ̀ lé òun.
Ó tiẹ̀ rí i ní ipò òtítọ́ láti ṣe àfihàn àtẹ Ọlọ́run nínú ìrántí rẹ̀.
Nínú yàrá kan, igi kan wà tí a kọ sórí ọ̀rọ̀ tí Jésù sọ.
Ouma sọ pé, Jésù Kristi ni ẹni tó fún mi ní ìròyìn yìí, ó sì ṣàlàyé fún mi bó ṣe wà pẹ̀lú Mọ́sù.
Ouma gbàgbọ́ wípé òun ń padà sínú ìpàdé tí òun àti Ọlọ́run ti pa dà sílẹ̀ kárí ayé.
Ìfigagbága kejì ti ń bọ̀.
Èyí ni ìgbà àkọ́kọ́ nínú ìdájọ́ yìí.
Ẹlẹ́rìí kejì máa ń bọ̀.
Mi ò lè sọ fún ìgbàgbọ́ ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ báyìí torí pé tí mo bá kéde ìpinnu náà, wọ́n lè yan ẹgbẹ́ ènìyàn rú.
Nítorí náà, màá dúró kí ìròyìn náà ó tó parí, Ouma sọ fún BBC Swahili.
Fídíò BBC Swahili tí a ti wò ó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ẹgbẹ̀rún lọ́nà àádọ́ta (50,000) ìgbà pẹ̀lú ọgọ́rùn-ún kan (100) ọ̀rọ̀ tí a sì jíròrò.
Àwọn kan ti ní ìbéèrè lórí bí àwọn tí wọ́n ń gbà pé wọ́n máa ń gba iṣẹ́-ìjẹ́ látọ̀dọ̀ Ọlọ́run nínú ẹ̀rù, títí kan ọ̀jọ̀gbọ́n kan tó tọ́ka sí fídíò náà, ọ̀pọ̀lọpọ̀ èsì tí wọ́n gbà gbọ́ ni ọ̀rọ̀ tí wọ́n gbà gbọ́ nípa iṣẹ́-ìjẹ́ tí wọ́n ń gbọ́ látọ̀dọ̀ ẹ̀rù.
Ònlo Instagram kan kọ̀wé sí i:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Ní tèmi, àwọn ènìyàn bíi wọ̀nyí máa ń bá mi lójú pé wọ́n gbà gbọ́ wọ́n púpọ̀, ó ju àwọn tó ń fi [up] kún wa nínú ọ̀rọ̀ ìrètí látọ̀dọ̀ àwọn ilé ìjọsìn, ọdún méjìléláàádọ́ta (52) tí ẹnì kan ń sọ̀rọ̀ — bí kò bá sọ pé òun ò mọ̀, àbí ìjọba rẹ̀ ò mọ̀ bẹ́ẹ̀?
Kò tiẹ̀ béèrè fún ìrànlọ́wọ́ tractor tàbí owó fún iṣẹ́ẹ rẹ̀. A ò gbọ́dọ̀ dá ẹni yìí lẹ́bi.
Mohammed Yiso Banatah ní ọdún-un 2012 ṣàlàyé àwọn ènìyàn mẹ́wàá tí Ọlọ́run fi kọ́ òun lẹ́kọ̀ọ́ láti gbádùn ilé ìgbéyàwó aláágbègbè.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Amanda Leigh Lichtenstein.
Àwọn alábòójútó ìgbéyàwó ìlú Ethiopia
Ní gúúsù ìpínlẹ̀ Ethiopia, ẹ̀rí kan náà wà látọ̀dọ̀ alàgbà kan tí orúkọ rẹ̀ jẹ́ Mohammed Yiso Banatah, ẹni tí ó sọ wípé ní ọdún-un 2012 pé ọlọ́run ṣèbẹ̀wò sí òun ní ọdún mẹ́tàlélọ́gbọ̀n 33 sẹ́yìn nínú àwọn ìrírí mẹ́wàá.
Nínú ọ̀rọ̀ ìrírí náà, Ọlọ́run fún un ní ìtọ́ni tó ṣe kedere pé kí òun ṣàṣeyọrí ní kíákíá, kí òun sì ṣàṣeyọrí ní kíákíá.
Wọ́n mọ̀ sí Dunbar Caves, àwọn chapels tó lágbára wọ̀nyí wà ní àárín-in ọ̀nà tí ó wà ní Banatah ní àárín-in Hawassa àti Shashamene.
Banatah sọ pé ọ̀kan lára èrò rẹ̀ kẹ́ta ni pé kí ìfọwọ́sowọ́pọ̀ òwìwí fún àwọn àga ọgbà ẹ̀wọ̀n ọgbà ẹ̀wọ̀n wọ̀nyí di èròi rẹ̀.
A lè ka àkọsílẹ̀ ìtàn mi ní kíkún lórí ìtànkálẹ̀ ènìyàn Banatah àti ohun tí ó ràn án lọ́wọ́ láti bẹ̀rẹ̀ sí í ṣe ohun tí yóò di iṣẹ́ ìgbésí ayé rẹ̀ níbí:
Nínú èrò rẹ̀ àsọkágbá, èyí tí ó jẹ́ ènìyàn kẹ́tàdínlọ́gọ́ta nínú eré ìdárayá náà lọ́dún-un 1979, ọkùnrin kan fara hàn nínú èrò rẹ̀ tí ó mú Mohammed lọ sí igi kékeré kan tí ó fi mọ́ oríi rẹ̀.
Ọmọ náà fi hàn gbangba ibi tí ó ti bẹ̀rẹ̀ sí í gbé, ó sì sọ fún un pé ìgbésí ayé òun yóò wà lọ́wọ́ rẹ̀.
Láàárọ̀ àárọ̀, ó rí ohun góòlù.
Àwọn ẹranko tó wà nítòsí fi hàn gẹ́gẹ́ bíi tiwọn, àwọn nǹkan tí wọ́n jìnnà jìnnà jìnnà sì ti súnmọ́ sí i.
Wọ́n sọ fún un níbi tí, nígbà tí àti bí ó ṣe máa bẹ̀rẹ̀ sí í gbọ́.
Ní ọjọ́ kejì, nígbà tí ó gbé, ó bẹ̀rẹ̀ sí í gbẹ́kẹ̀ lé ilẹ̀ pẹ̀lú ọ̀nà ẹ̀.
Àwọn ibi tí oòrùn-ọ̀rọ̀-ọ̀rọ̀-ọ̀rọ̀ yìí ti jẹ́ ohun tí àwọn ènìyàn máa ń wá síbi tí wọ́n máa ń pa dà, tí wọ́n máa ń san owó gbígbọ́n, tí wọ́n sì máa ń rìnrìn àjò afẹ́, ó kéré tán, máàrin mẹ́rin ní abẹ́ ilẹ̀.
Àwọn tọkọtaya kan ti ṣètò ètò ìgbéyàwó níbẹ̀.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ohun ìṣẹ̀ǹbáyé láwọn àyè wọ̀nyí fi hàn pé ó rọrùn àti onígboyà Mohammed – ó fi ọwọ́ọ ṣọ́ ọ lẹ́nu wákàtí díẹ̀ láti tọ́jú, ṣe àdàwólulẹ̀, ṣe àdàwólulẹ̀, ṣe àdàwólulẹ̀, ṣe àwòrán àwọn ọ̀nà àtọwọ́dọ́wọ́, ṣe ni wọ́n ti ní àwọn nǹkan tí wọ́n lò àti àwọn nǹkan tí wọ́n rọrùn láti ara wọn, tí àwọn mìíràn sì jẹ́ alágbára pẹ̀lú fídíò kéékèèèèké, ọwọ́ọ ṣọ́ọ̀wọ́ọ ṣọ́ọ̀wọ́ọ ṣọ́ọ̀wọ
Àwọn Caves ti mú ọ̀rọ̀ Ọlọ́run gbé, wọ́n sì tún ń sọ̀rọ̀ nípa wọn lásìkò ìtàn.
Gbogbo ẹ̀ka tí a pe àkòríi rẹ̀ ní "Al Kahf" tàbí "The Cave" wà nínú Qurani.
Ó ní àpẹẹrẹ àwọn aráa Kristẹni tí a mọ̀ sí "Ọ̀dọ̀ àwọn Cave", nínúu rẹ̀ àwọn ọ̀dọ́ tí wọ́n dá lóró nítorí ohun tí wọ́n gbà gbọ́, sá kúrò nílùú wọn kí wọ́n lè rí ibi ààbò nílùú kan tí wọ́n sì fọ́nlé.
Nígbà tí wọ́n sá kúrò lágbègbè yẹn tí wọ́n sì padà, ṣe ni wọ́n rí i pé gbogbo àwọn ará ìlú náà ti bẹ̀rẹ̀ sí í gbọ́.
Kí ló dé tí Donald Trump jẹ́ pàtàkì ní Nàìjíríà?
Trump ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ olólùfẹ́ ní gúúsù orílẹ̀-èdè Nàìjíríà
Ààrẹ Donald Trump padà sí White House ní Washington ní August 19, 2018.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Samira Bouaou/The Epoch Times, CC BY 2.0.
Ààrẹ orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, Donald Trump ti gba owó ìyàsọ́tọ̀ ní gbogbo àgbáyé fún ìbójútó ọ̀rọ̀ àgbáyé – ṣùgbọ́n kì í ṣe ní àwọn orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ bíi Nàìjíríà.
Gẹ́gẹ́ bí àbájáde ìwádìí kan tí Àjọ Pew Research Centre ṣe sọ, ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà "ti gbára lé" wípé "ẹni tí Trump "yẹ kí ó ṣe ohun tí ó tọ́ nínú ọ̀rọ̀ àgbáyé".
Èsì ìwádìí Pew náà wá láti orí ẹ̀rọ-ìbánisọ̀rọ̀ àti ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò orí ẹ̀rọ-ìbánisọ̀rọ̀ tí a ṣe lábẹ́ ìṣàkóso Gallup — iléeṣẹ́ tí ó ń ṣe ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ní Washington, DC.
Àyẹ̀wò tweepsmapọ̀ àwọn olùgbàgbọ́ọ Trump lórí Twitter fi hàn pé àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà wà ní ipò karùn-ún lágbàáyé:
Òǹkọ̀wé ọmọ bíbí Nàìjíríà, Adaobi Tricia Nwaubani ṣàlàyé fún Ìgbáyé, ètò ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ ètò ìgbóhùnsáfẹ́ tí BBC ṣiṣẹ́ pọ̀ pẹ̀lú, wípé "àwòrán ọmọkùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-ùn-
Àwọn ènìyàn rí àwòrán ọkùnrin rẹ̀ gidi, ìyàsọ́tọ̀ọ rẹ̀ sì ń wúni lórí.
Ó dùn mọ́ àwọn ọmọ Amẹ́ríkà.
Ó jẹ́ onígboyà.
Ó yàtọ̀ sí ohun tẹ́ ẹ ti ní.
Àmọ́ a máa ń lo àwọn adarí tí ó ń sọ̀rọ̀ láìsí ìdíwọ́, tí wọ́n jẹ́ agbawèrèmẹ́sìn nígbà tí wọ́n bá wù wọ́n.
Fún ìdí èyí, kò wúni lórí gẹ́gẹ́ bí ó ṣe máa jẹ́ ọmọ Amẹ́ríkà.
Ìdí míì tí ó kù ni ẹ̀sìn.
Àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà nífẹ̀ẹ́ Trump.
Cheta Nwanze, Olórí Iṣẹ́ Ìwádìí ní iléeṣẹ́ SBM Intelligence sọ fún Ohùn Àgbáyé:
Mo fẹ́ rí àpẹẹrẹ ÌKÚN NÍKÚN NÍNÍNÍKÚ Àyẹ̀wò yìí wáyé.
Mo gbà láti sọ wípé ìpínlẹ̀ náà wà ní gúúsù orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, tí ó ń ṣàlàyé ìfẹ́ Trump.
Ọ̀pọ̀ lára ohun tí ìpìlẹ̀ rẹ̀ gbà ni àwọn Kristẹni tó ń tẹ̀ lé Ìwé Mímọ́, tí ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà sì ń wú wọn lórí.
Àwọn ẹ̀sìn méjì ló wà ní Nàìjíríà, tí àwọn tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó mílíọ̀nù lọ́nà ọgọ́rùn-ún méjì (200,000) ni wọ́n ń gbé, ìyẹn ni ẹ̀sìn Kristẹni àti Mùsùlùmí.
Àwọn ẹlẹ́sìn mùsùlùmí àti Kristẹni ló ń jẹ́ ìdá àádọ́ta àti ìdá méjìdínláàádọ́ta nínú ìdá mẹ́jọ lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Ìlànà ìsọfúnni náà sọ wípé ìwádìí náà wáyé ní "àwọn agbègbè ìjọba ìbílẹ̀ tí àgbègbè geopolitical region" orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Àmọ́ ní ìpínlẹ̀ Adamawa, Borno àti Yobe ní gúúsù ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ni wọn ò jẹ́ kó kúrò nínú ìwádìí torí ọ̀rọ̀ ààbò.
Orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ní agbègbè ìjọba tí iye rẹ̀ jẹ́ ọgọ́rùn-ún méje àti mẹ́rìnléláàádọ́rin (77).
Àwọn agbègbè mẹ́fà tún wà níbẹ̀, ìyẹn North Central, North West, Northeast, South-South, Southeast àti South West.
Ìpinnu Nwanze wípé àwọn Kristẹni tó wà ní gúúsù orílẹ̀-èdè Nàìjíríà gbọ́dọ̀ ti dá àbójútó ìpẹ̀wò náà sílẹ̀ fún èsì ìwádìí Pew.
Ìwádìí náà tún fi hàn pé àwọn ọmọ bíbí àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà náà “kò ní ìpinnu tí ó dára fún ilẹ̀ Amẹ́ríkà (ìyẹn ìdá mẹ́sàn-án) ju àwọn tí ó jẹ́ mùsùlùmí (ìyẹn ìdá mẹ́rìnlélógójì) lọ".
Lẹ́yìn tí ó pa adarí ọmọ orílẹ̀-èdè Iran, ọ̀gágun Qasem Soleimani, láti ọwọ́ọ orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, ọ̀gá àgbà ilé-isẹ́ ọlọ́pàá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà kéde ìkóròyìnjọ ààbò lórílẹ̀-èdè náà láti dẹ́kun ìṣòro gbogbo àwọn “ẹni tí ó ní àǹfàààní ìlú.”
Àwọn ẹgbẹ́ òsùlùmíṣòfò ní Nàìjíríà sàpèjúwe ìkọ̀ òfuurufú US tí ó pa Soleimani gẹ́gẹ́ bí "ìpàdé ìgbésẹ̀ ogun sí Iran".
Wọ́n ti ṣàpèjúwe Trump gẹ́gẹ́ bí “ọ̀kan lára àwọn adarí àgbáyé tí ó lérò jù lọ nínú àkókò òde òní."
Síbẹ̀síbẹ̀, ọ̀pọ̀ èèyàn lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà ló mọ̀ pé bẹ́ẹ̀ ni wọ́n mọ̀ sí i.
Twitter jẹ́ ibi ìròyìn irọ́ ní àsìkò ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ọdún 2019
Ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà àti àìrídájú ìròyìn rọ́pọ̀ lóríi Twitter
Àwòrán láti ọwọ́ọ Nwachukwu Egbunike
Èyí ni ìròyìn kejì nínú ìtàn méjì tí ó dá lórí ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà orí-ayélujára, àìsọ àti ìpolongo ní àsìkò ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ọdún-un 2019.
Èèyàn lè ka ìpínlẹ̀ àkọ́kọ́ níbí.
Ní Nàìjíríà, ẹ̀rọ-alátagbà ní ìtàn ìtànkálẹ̀ ìkórìíra àti ìpolongo ìbò ní àsìkò ìdìbò.
Nígbà ìdìbò ọdún-un 2015, orílẹ̀-èdè Twitter bẹ̀rẹ̀ sí í ṣe ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ọlọ́rẹ̀ẹ́jọ̀rẹ́ àti ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ọlọ́rẹ̀ẹ́jọ̀rẹ́ ní àárín-in àwọn alátìlẹ́yìn tẹ́lẹ̀-méjì, Goodluck Jónátánì (PDP, Ijaw Christian) àti Muhammadu Buhari (APC, a Hausa, Fulani Muslim).
Twitter di ohun èlò fún ìtẹ̀síwájú ìkórìíra ẹ̀yà àti òṣèlú ẹgbẹ́.
Èyí kò jẹ́ àǹfààní nínú ìbò ọdún 2019.
Ní ọjọ́ karùndínlógún oṣù Èrèlé, Àwọn Akọ̀ròyìn Láì Ẹlẹ́rìí Jèhófà (RSF) ṣe àtẹ̀jáde àkọsílẹ̀ kan tí wọ́n fi àdéhùn wọn hàn lóríi ìpolongo ìdìbò "nípasẹ̀ àìmọ̀ ìròyìn".
Àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà náà tún fi ìbànújẹ́ hàn.
Oníròyìn Abdulbaqi Jari túwíìtì:
Ìkéde àti òṣèlú ní àwọn orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀
Ìwádìí ọdún-un 2019 láti ọwọ́ọ Dani Madrid-Morales, Yunifásítì Huston àti Herman Wasserman, Yunifásítì Cape Town fi hàn wípé "àkànṣe ìwàásù àti ìpolongo ìkóròyìnjọ" ti ń jẹ́ lóríi ètò òṣèlú ní Nàìjíríà, Kẹ́ńyà àti South Africa.
Ìyàsọ́tọ̀ sí ìkóròyìnjọ ní orí ẹ̀rọ-alátagbà pàápàá ní àsìkò ìpolongo ìbò, fa "ìjàkálẹ̀ " ní àárín-in àwọn òǹlo ẹ̀rọ-alátagbà "nítorí ohun tí wọ́n bá rí i ní ibi tí wọ́n ń rí àhesọ " tí ó pọ̀ jù", Madrid-Morales sọ.
Ìwádìí tí mo ṣe lórí ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà lọ́jọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n oṣù Ọ̀wàrà ọdún 2018 sí ọjọ́ 29, oṣù Èbìbì ọdún 2019 tí wọ́n ṣe ní ọjọ́ 23 oṣù Èrèlé (pé kí wọ́n lè yan Ààrẹ àti Àjọ Ìjọba) àti ọjọ́ 9 oṣù Ẹrẹ́nà (pé kí wọ́n lè yan Gómìnà àti ilé ìgbìmọ̀ aṣojú ìpínlẹ̀) ṣe àfihàn àwọn ìròyìn èké méjì púpọ̀: àìkáràmá ẹ̀yà tí ó ní ìkórìíra ẹ̀yà àti ìtẹ̀síwájú òṣèlú.
Ìjìyà ẹ̀sùn ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà
Peter Obi, ẹni tí ó wà lára ẹgbẹ́ òṣèlú People's Democratic Party (PDP) tí ó jẹ́ òǹdíje sí ipò ààrẹ, Atiku Abubakar, jẹ́ ẹni tí àìsàn-an ọ̀tẹ̀ ní àsìkò ìdìbò tó wáyé.
Obi ni gómìnà àná fún ìpínlẹ̀ Anambra tó wà ní gúúsù ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Àkàsọ̀ Twitter kan tí ó ń ṣe àtìlẹ́yìn fún ìpolongo Buhari-Osinbajo, Coalition of Buhari-Osibanjo Movement, pín túwíìtì kan (Figure 1) tí ó fi ẹ̀sùn kan Obi wípé ó ń "fipá" àwọn àríwá láti ìpínlẹ̀ Anambra gẹ́gẹ́ bíi gómìnà.
Àwòrán 1: Àwòrán-àwòrán túwíìtì kan láti ọwọ́ Ẹgbẹ́ Coalition of Buhari-Osibanjo Movement tí ó ń fi ẹ̀sùn kan Obi pé ó ń 'yọ̀ròyìn' àríwá.
Àwòrán 2: Àwòrán-an túwíìtì kan láti ọwọ́ọ Nasir El-Rufia
Nasir El-Rufai, gómìnà ìpínlẹ̀ Kaduna àti ọmọ ẹgbẹ́ òṣèlú APC ló tẹ̀síwíìtì (Figure 2) pé Obi jẹ́ "ìyá àgbà ẹ̀yà".
Èyí, gẹ́gẹ́ bí El-Rufai ṣe sọ, mú Obi kò le è gẹ́gẹ́ bí igbákejì ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Kà síwájú sí i: Gómìnà orílẹ̀-èdè Nàìjíríà kìlò fún ìjọba ilẹ̀-òkèèrè: Ẹ yọjú sí ètò ìdìbò wa àti 'àá padà nínú àpò ìbò'
Ohun tó ṣẹlẹ̀ lọ́lọ́wọ́ mi?
Ní July 2013, ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà mẹ́rìndínláàádọ́rin (67) tí wọ́n ń wá nínú ẹgbẹ́ ènìyàn Igbo, "wọ́n fi gbogbo ọ̀nà kúrò ní ìlú Èkó tí wọ́n sì ya wọ̀ ní ibùdó kan náà ní agbègbè tí ó jẹ́ ìlú Upper Iweka" ní ìpínlẹ̀ Onitsha, ìpínlẹ̀ Anambra, pàápàá jùlọ ìwé ìròyìn Vanguard orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Obi, tí ó jẹ́ gómìnà ìpínlẹ̀ Anambra ní, ṣe àpèjúwe ìwà yìí láti ọwọ́ aṣojú ìpínlẹ̀ Èkó rẹ̀, Tunde Fashola, gẹ́gẹ́ bí "ìwà àìbìkítà, tí kò bófin mu, àti ìrúfin ẹ̀tọ́ ọmọ-ènìyàn àwọn eré-ìdárayá náà".
Lẹ́yìn ìfẹ̀hónúhàn gbogboògbò tí ìwà yìí dá sílẹ̀, Ìwé Ìròyìn Àkọ́kọ́ jábọ̀ pé Obi náà jẹ̀bi ẹ̀sùn ìwà ìbẹ̀rẹ̀:
Ní ọdún 2011, ó padà sí ìpínlẹ̀ Ebonyi àti ìpínlẹ̀ Akwa Ibom, ní gúúsù orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Àwòrán 3: Àwòrán túwíìtì kan láti ọwọ́ọ Jubril A. Gawat
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé Obi ṣe ìfọ̀wọ́sowọ́pọ̀ ìrìnàjò sí ìpínlẹ̀ kan ní gúúsù orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, kò sì ṣe ìfọ̀wọ́sowọ́pọ̀ àwọn ará àríwá, tí ẹ̀sùn-un túwíìtì tí àjọ Coalition of Buhari-Osibanjo Movement Twitter fi kàn án kò ní òtítọ́.
Dípò bẹ́ẹ̀ ni ó jẹ́ Tunde Fashola ẹgbẹ́ òṣèlú APC, ẹni tí ó ní oṣù Ọ̀pẹ ọdún-un 2014, "dá àwọn àríwá àádọ́rin 70 sílẹ̀, tí ó rí i pé àwọn èèyàn ń béèrè" padà sí ìpínlẹ̀ Kano, gẹ́gẹ́ bí ilé-iṣẹ́ oníròyìn Sahara Reporters ṣe sọ.
Bíótiwùkíórí, àwọn alátìlẹ́yìn ẹ̀yà APC ló gbé ìròyìn tí ó dá lórí ẹ̀rọ ayélujára wọn lórí Twitter láti sọ̀rọ̀ tako alátakò wọn.
Fún àpẹẹrẹ, Jubril A. Gawat tí a ṣẹ̀ṣẹ̀ yan olùrànlọ́wọ́ àgbà fún ìpínlẹ̀ Èkó nínú oníròyìn tuntun túwíìtì pé (Àpẹẹrẹ 3) ìbò fún òǹdíje alátakò Atiku Abubakar "ń jẹ́ ìbò fún Igbo".
Nàìjíríà jẹ́ orílẹ̀-èdè tí ìdánimọ̀ ẹ̀yà àti ẹ̀yà ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ sún mọ́lé.
Àwọn ẹ̀ka ìbò wọ̀nyí máa ń jẹ́ àǹfààní ní àsìkò ìdìbò fún àwọn olóṣèlú nítorí àǹfààní tí ó ṣe kedere láti sọ àwọn alátakò wọn di àgọ́ ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ "wa" sí "ìyẹn".
Nítorí náà, ẹ̀sùn tí Obi dá sí apá àríwá ni ó yẹ kí ó ṣe àtìlẹ́yìn àwọn ènìyàn tí ó wà ní àárín-in Igbo àti Hausa, èyí tí ó fa Ogun Àgbègbè orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Èròńgbà àwọn ìpolongo ìkóròyìnjọ yìí ni láti ṣe àwòrán Obi gẹ́gẹ́ bí alátakò ẹ̀yà Biafran.
Ní gúúsù ìwọ̀-oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ìlú breakaway Republic of Biafra, tí ó ti lò fún ọdún mẹ́ta ní àárín ọdún 1967 sí 1970, èyí tí Igbo ń gbé pátápátá.
Síbẹ̀, àwòrán 3 sọ wípé "ìbò fún Atiku ni ìbò fún Igbo..." ni a fi ń ṣe àgbéyẹ̀wò ìwà ìkórìíra ẹ̀yà tí ó mú Buhari lórí Igbo.
Nígbà ìbò ọdún-un 2019, èyí ni ó jẹ́ wípé Atiku jẹ́ alátìlẹ́yìn ẹgbẹ́ Igbo tí ó ti ṣe ìgbà kan gbìyànjú láti yọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Àkọsílẹ̀ tí àwòrán yìí wà nínú àkọsílẹ̀ ẹ̀wọ̀n 1-3 fi ìrírí ọkàn balẹ̀, èyí tí ó máa ń ṣàtìlẹyìn ní ọ̀pọ̀ ìgbà, tí kò sì tíì parí síbẹ̀, láti ọwọ́ méjèèèjì tí a pín báyìí.
Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé Tó Ń Ṣètò Ẹ̀kọ́, Ìjìnlẹ̀ àti Àṣà (UNESCO) tẹ̀síwájú pé ìkóròyìnjáde irú àkíyèsí yìí ni "àǹfààní àǹfààní àwọn tí ó fi àyè gba" bí wọ́n ṣe ń sọ wọ́n di "amplifiers àti multiplers".
Ìpolongo ìdìbò tí a dá lórí ẹ̀yà kì í ṣe àǹfààní àwọn ajàfúnẹ̀tọ́ tí ó ti wà ní ìpínlẹ̀ náà bákan náà ń mú àwọn tí ó ń gba àǹfààní ìròyìn èké lọ́pọ̀lọpọ̀.
Ilé ìtajà Igbo tí wọ́n ń pè ní Yoruba ń jó lórílẹ̀-èdè Èkó
Àwòrán 4: Àwòrán túwíìtì kan tí Chioma ń gbé láti ọwọ́ọ rẹ̀ lẹ́yìn tí ó ń sọ̀rọ̀ nípa àwọn ilé ìtajà Igbo tó ń jó ní ìlú Yorùbá ní Èkó
Bákan náà, àwọn alátìlẹ́yìn PDP náà fi ẹ̀rọ-alátagbà ṣe àmúlò ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà
Fọwọ́sowọ́pọ̀ ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò 4 àti 5 láti ọwọ́ alátìlẹ́yìn PDP kan tẹnumọ́ọ wípé Yorùbá ti fi ilé ìtajà Igbo ní ìpínlẹ̀ Èkó sí iná.
Àwọn ìtàn wọ̀nyí jẹ́ èké, nígbà tí àwọn ọlọ́pàá ìpínlẹ̀ Èkó sì sọ ọ́ di mímọ̀ rárá.
Àtẹ̀jáde Facebook kan, tí ó ń lo fẹ́rẹ̀ẹ́ ọ̀rọ̀ kan náà láti Àwòrán 4, àti àwòrán kan tí ó ń ṣàpèjúwe àwọn ọ̀nà tí àjàkálẹ̀ àjàkálẹ̀ àjàkálẹ̀ àjàkálẹ̀ àjàkálẹ̀ àjàkálẹ̀ àjàkálẹ̀ náà.
Àwòrán náà wáyé láti ọjọ́ 24, oṣù Èrèlé ọdún-un 2017, ìfẹ̀hónúhàn tí ó wáyé ní agbègbè kan tó wà nítòsí Pretoria, South Africa, pàápàá African Check.
Àwòrán 5: Àwòrán túwíìtì kan tí ó ń sọ̀rọ̀ nípa àwọn ilé ìtajà Igbo tó ń jó ní ìlú Yorùbá ní Èkó II
Ìpolongo Ìṣèlú
Ní ọjọ́ 13 oṣù Èrèlé, òǹlò Twitter Souljah túwíìtì (Figure 6) pé Ballard Partners, ilé-iṣẹ́ tí ó ń ṣe àtẹ̀jáde fún ìbánisọ̀rọ̀ ààrẹ ní Washington DC, tí a gbé gẹ́gẹ́ bí akọni gẹ́gẹ́ bí akọni gẹ́gẹ́ bí akọni gẹ́gẹ́ bí akọbérò fún ìpolongo Ààrẹ Abubakar, ti ṣe àpolongo kan tí ó mú ìpalẹ̀mọ́ òǹdíje fún ipò Ààrẹ ẹgbẹ́ òṣèlú PDP.
Wọ́n gbé èsì ìwádìí náà jáde nínú ìwé àpilẹ̀kọ tí Brian Ballard, tó jẹ́ olórí iléeṣẹ́ Ballard Partners, tẹ́lẹ̀ rí ní ọjọ́ karùn-ún Oṣù Èrèlé, àti tí ó fi kàn sí Olusola Saraki, tí ó jẹ́ ọ̀gá àgbà fún ìpolongo Abubakar.
Ẹ̀wẹ̀, túwíìtì Souljah ti bẹ̀rẹ̀ sí í fẹ́rẹ̀ẹ́ tó mílíọ̀nù kan àwọn ènìyàn àti mílíọ̀nù kan àwọn retíwíìtì nítorí àríyànjiyàn.
Ètò ìdìbò ààrẹ ti gbé jáde ní ọjọ́ 16 oṣù Èrèlé (later sún sí ọjọ́ 23 oṣù Èrèlé), pẹ̀lú bí ọjọ́ mẹ́ta kí ìdìbò ó tó ń bọ̀, yóò jẹ́ ohun àjálù fún ẹgbẹ́ òṣèlú alátakò PDP.
Ka Àfikún sí i: Nàìjíríà sún àkókò ìbò ọdún 2019 síwájú kí àsìkò ìbò ó tó bẹ̀rẹ̀, pẹ̀lú àbájáde 'àjogúnbá àti iṣẹ́'
Àwòrán 6: Àwòrán-an túwíìtì kan láti ọwọ́ọ Souljah
Síbẹ̀, ní ìrọ̀lẹ́ ọjọ́ 13, Oṣù Èrèlé, Ọ̀kọ̀ọ̀kan Ballard kọ ìwádìí tí wọ́n sọ wípé ìwádìí (Àpẹẹrẹ 7), tí wọ́n ṣe àpèjúwe rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí "agbátẹrù " àti wípé wọn kò "ṣe ìwádìí kankan ní orúkọ ẹgbẹ́ òṣèlú People’s Democratic Party ti Nàìjíríà".
Ose Anenih, tí ó jẹ́ alátìlẹ́yìn ẹgbẹ́ òṣèlú PDP jábọ̀ díẹ̀ lára àwọn alátìlẹ́yìn ẹgbẹ́ APC Twitter tí ó gbé àhesọ ọ̀rọ̀ náà lọ sí orí Twitter ọ̀rọ̀ àwọn ọlọ́pàá ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti Àjọ Ìdìbò Òmìnira, ìfòfindè ìdìbò, fún "ìwà ọ̀daràn àti tí kò bófin mu" tí ó ń gbìyànjú láti "fòfindè ìdìbò tí ó ní òmìnira àti òdodo".
Ṣùgbọ́n ìyẹn kì í ṣe ẹ̀ṣẹ̀ tí ó fa ìkóròyìnjọ nítorí ìpolongo ìṣèlú tí a wà lórí ayélujára ní àsìkò ìdìbò.
Àwòrán 7: Àwòrán-an túwíìtì kan tí Ballard àti àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n-tàbúrò fọwọ́ sí irú àhesọ tí wọ́n fi kàn wọ́n.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìrànlọ́wọ́ ààrẹ ni ó jẹ́
Àwòrán 8: Àwòrán túwíìtì kan tí Lauretta Onochie, tó jẹ́ ààrẹ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, yàtọ̀ sí
Ní ọjọ́ 4, oṣù Ọ̀pẹ ọdún-un 2018, Lauretta Onochie, tí ó jẹ́ olùrànlọ́wọ́ ààrẹ fún Buhari [tí ó tún jẹ́ olùdíje sí ipò ààrẹ nígbà yẹn] túwíìtì (Àwòrán8) àwòrán kan pẹ̀lú oúnjẹ àti ààrẹ ọgọ́rùn-ún márùn-ún (500) naira fi àlàyé síwájú sí i pẹ̀lú àwọn ènìyàn tí ó wá sí ìpàdé ààrẹ Abubakar ní gúúsù ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, lọ́jọ́ kejì.
Ẹ̀wẹ̀, àwòrán tí ó pín "ó wáyé ní oṣù Èrèlé 2017" ní ètò kan tí kò fi mọ́ "ìdìbò", Chuba Ugwu sọ ní ìdáhùn sí orí túwíìtì rẹ̀.
Ọ̀mọ́síkì fara hàn gẹ́gẹ́ bí onímọ̀ nípa ìtànká. Àjọ Kárí Ayé fún Ìjábọ̀ Ìjábọ̀ Ìwádìí (ICIR), ilé-iṣẹ́ oníròyìn orí-ayélujára kan tí ó ṣe àgbékalẹ̀ àwòrán tí ó lé ní ẹgbẹ̀rún kan (1,000) tí Onochie kó sí oríi Twitter ní àárín oṣù August 1, 2018 sí July 31, 2019. Àyẹ̀wò náà fi hàn wípé "ó kéré tán, ọ̀pọ̀ 12 ni" Ọmọ́síkì "kò lo àwòrán tí kò wúlò nílẹ̀".
Ọ̀rọ̀ ìkórìíra orí-ayélujára: ìwà ọ̀daràn kan ní Nàìjíríà
Abala 26 Òfin Ẹ̀ṣẹ̀ Orí Ẹ̀rọ-ayélujára ti Nàìjíríà fòfin de "iṣẹ́ ìwàa ìwàa tí ó ń dẹ́kun ìwàa àti ìfìyàjẹ́ ọ̀rọ̀ àgàbàgebè sí ẹnikẹ́ni látàrí ẹ̀yà, ẹ̀sìn, ìbálòpọ̀, ọmọbí tàbí ìpilẹ̀ṣẹ̀ ẹ̀yà".
Ẹnìkan tí wọ́n dá ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn lè ní ẹ̀wọ̀n ọdún márùn-ún tàbí owó ìtanràn tó lé ní mílíọ̀nù mẹ́wàá náírà [ó tó ẹgbẹ̀rún lọ́nà méjìdínlọ́gọ́ta owó dọ́là orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà] tàbí méjèèjì.
Ní oṣù Ẹrẹ́nà ọdún yìí, Enough jẹ́ Enough Nigeria (EIE), ẹgbẹ́ àwọn ọ̀dọ́ àti Àgbékalẹ̀ Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ Paradigm Initiative (PI), ẹgbẹ́ ajàfẹ́tọ̀ọ́ ẹ̀rọ-ayárabíàṣá àti ajàfẹ́tọ̀ọ́ ẹ̀rọ-ayárabíàṣá, wọ́n gbé ẹjọ́ kan lọ sí ilé ẹjọ́ kan nílùú Àbújá tí wọ́n fi kan Onochie àti Gbenga Olorunpomi, tí ó jẹ́ àǹfààní gómìnà ìpínlẹ̀ Kogi.
Àwọn àjọ méjèèjì ṣe àgbékalẹ̀ ẹ̀rọ ìkórìíra tí a pè ní "ọ̀pọ̀ ìfọ̀rọ̀sọ orí-ayélujára" tí Onochie àti Olorunpomi ṣe ní ìpalẹ̀mọ́ Òfin Ẹ̀ṣẹ̀ orí-ayélujára ti Nàìjíríà ọdún 2015.
Ka Àfikún sí i: Báwo ni ìròyìn yóò ṣe àtúnṣe sí ètò ìdìbò ààrẹ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ọdún-un 2019?
Ilé-isẹ́ ológun oríi Twitter ń ṣe ìkóròyìnjọ àwọn ènìyàn
Ọ̀pọ̀ nínú àwọn ìṣẹ̀ǹbáyé tí àfihàn yìí kàn kò yẹ kí ìṣẹ̀lẹ̀ ṣẹlẹ̀. Kàkà bẹ́ẹ̀, ìgbésẹ̀ ń lọ lọ́wọ́ gan-an, kí wọ́n sì gbìyànjú láti sọ irọ́ ìròyìn tòótọ́ di òtítọ́.
Èyí kò jẹ́ ohun ìyàlẹ́nu nítorí wípé ẹgbẹ́ òṣèlú APC àti PDP wọ ọ̀gágun ajagun orí ayélukára-bí-ajere kan láti ya wọ ìròyìn ẹ̀rọ-alátagbà tàbí ya wọ ìkọlù ní àsìkò ìpolongo náà.
Ẹ̀ka ọ̀kọ̀ọ̀kan gbígbé “ọ̀gágun ẹ̀rọ-ayélujára” — “ọ̀dọ̀ àwọn aṣojú ẹgbẹ́ ìjọba tàbí òṣèlú gbígbé pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ń fìdí èrò àwọn ènìyàn ní orí ayélukára-bí-ajere".
Ètò ìdìbò tí ó wáyé ní ọdún-un 2015, nígbà tí APC àti PDP méjèèjì wà nínú ìpolongo "ìjẹ́ ìròyìn, ìròyìn tí kò sí ìròyìn, ìpolongo" lórí ẹ̀rọ-alátagbà ẹ̀rọ-alátagbà tí a "fi ọwọ́ọ ṣètò láti bu ẹnu àtẹ́ lu àwọn olùdìbò tí kò lẹ́yìn", sọ Eshemokha Austin Maho, ọ̀mọ̀wé oníròyìn ọmọ Nàìjíríà.
Wọ́n rí èyí nípasẹ̀ ìṣàkóso "ìṣàmúlò ẹ̀rọ-alátagbà ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀" tí "ìpolongo ìkóròyìnjọ" àti "ìròyìn-in méjèèjì àti ìpolongo" ti ń gbèrú sí i.
Èyí wáyé nítorí wípé oríṣiríṣi Twitter di ibi ìgbógunti àìkáràmáìsìkí àti ìpolongo ìṣèlú kí, ní àsìkò àti ní ìgbà tí ètò ìdìbò ọdún-un 2019 ó wáyé lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Àpilẹ̀kọ yìí wà lára àwọn ìròyìn tí ó ń ṣe àyẹ̀wò fínnífínní sí ẹ̀tọ́ ẹ̀rọ-ayárabíàṣá ní ọ̀nà bíi ìtìpa ẹ̀rọ-ayárabíàṣá àti ìkóròyìnjọ ní àsìkò ìṣẹ̀lẹ̀ òṣèlú ní àwọn orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀: Algeria, Ethiopia, Mozambique, Nàìjíríà, Tunisia, Uganda àti Zimbabwe.
Iṣẹ́ àkànṣe náà jẹ́ ti Ilé Ẹ̀tọ́ Ẹ̀rọ-ayárabíaṣá ti Ilẹ̀-Adúláwọ̀ The Collaboration on International ICT Policy for East and South Africa (CIPESA).
Àwọn iléeṣẹ́ tí ó ń ṣe ìdàgbàsókè ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ gba ìdàgbàsókè owo dollar láti ọwọ́ àwọn àǹfààní tí ó dára jù lọ ní ìgbà ìrètí'
Àwòrán òǹyàwòrán ọmọ bíbí Nàìjíríà tí ó ń sọ̀rọ̀ ní Àìkú CAX ní Cairo, lórílẹ̀-èdè Egypt, 2018.
Dbanj sọ fún àwọn olùdókòwò pé "ọ̀rọ̀ ni epo rọ̀bì tí ó ń bọ̀ lọ́nà" àti pé a gbọdọ̀ fi ọwọ̀ọ rẹ̀ hàn.
Ní ọdún díẹ̀ sẹ́yìn, iṣẹ́ àṣà àti iṣẹ́ ìṣẹ̀dá ti kó ipa ribiribi lórí ìdàgbàsókè ọrọ̀ ajé, ní ti ìlọsíwájú ọrọ̀ ajé àti agbára wọn láti mú àyípadà àti ìgbélárugẹ àṣà.
Ní ọdún 2013, àwọn ẹ̀ka ìṣàkóso àti iṣẹ́-ìṣàkóso (CCI) gbé ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún méjì àti igba ó lé ọgọ́ta biliọnu dọ́là orílẹ̀ èdèe Amẹ́ríkà tí owó rẹ̀ jẹ́ 29,5 mílíọ̀nù iṣẹ́ kárí ayé [àmọ́] ìdá mẹ́ta nínú iṣẹ́ wọ̀nyí ni ó wá láti Ilẹ̀ Adúláwọ̀ àti Ìlà Oòrùn Àárín, gẹ́gẹ́ bí ìwádìí tí Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé Ẹ̀kọ́, Ìjìnlẹ̀ àti Àṣà (UNESCO) ṣe lọ́dún 2013 tí wọ́n pè ní “ Àkókò Àṣà.”
Fún ìdí èyí, African Export-Import Bank (Afreximbank) pẹ̀lú àjọ UNESCO àti African Development Bank Group ṣe àgbékalẹ̀ Creative Africa Exchange (CAX) gẹ́gẹ́ bí "agbátẹrù tí ó ń kó àwọn àǹfààní àti àwọn ohun amáyédẹrùn tí ó wà nínú iṣẹ́ ìwà-ìdárayá" láti gbé ìdàgbàsókè bá ètò ọrọ̀ ajé àti àṣà Ilẹ̀-Adúláwọ̀.
CAX ṣe ìfilọ́lẹ̀ ní àsìkò ìdíje Intra Africa Trade Fair tó wáyé ní Cairo, lórílẹ̀-èdè Íjípìtì, ní oṣù Ọ̀pẹ ọdún 2018.
Àwọn aṣáájú ẹ̀bùn tí ó wà ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ láti oríṣiríṣi orin, ìṣeré, ìdàgbàsókè, àwòrán, ìwé, ìtẹ̀jáde, eré àti tẹlifíṣọ̀n wá pa pọ̀ fún ọ̀sẹ̀ ìyíde ti Ilẹ̀-Adúláwọ̀ ní Kigali, Rwanda, January 16 sí 18, 2020.
Ó ṣe àfihàn ara rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí "ìgbà àkọ́kọ́ tí ó wáyé lágbègbè tí a fi ń ṣe ìtẹ̀síwájú ìtàkùrọ̀sọ láàárín ẹ̀ka ìṣẹ̀dá àti àṣà ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀", pẹ̀lú àwọn tó lé ní ẹgbẹ̀rún méjì (2,000) tó wá láti orílẹ̀-èdè méjìdínláàádọ́rin (68).
Ní ọjọ́ kejì ìṣẹ̀lẹ̀ náà nílùú Kigali, ọ̀jọ̀gbọ́n Benedict Oramah, ààrẹ ilé-ìfowópamọ́ Afirika Export-Import Bank (Afreximbank) kéde ọgọ́rùn-ún márùn-ún mílíọ̀nù owó dọ́là àti ọgọ́rùn-ún márùn-ún owó dọ́là owó dọ́là ($500 million) láti pèsè ìtìlẹyìn fún ìdàgbàsókè àti ìdàgbàsókè àwọn ènìyàn àṣà ilẹ̀ Adúláwọ̀ àti orílẹ̀-èdè Rùwáńdà fún ọdún méjì tó ń bọ̀.
Omarah wá sọ fún àwọn àlejò ọ̀hún lásìkò náà pé, owó náà ni yóò jẹ́ kún ohun tí ilé-ìfowópamọ́ ti ń ṣe, owó náà yóò jẹ́ kún fún àwọn àlejò ọ̀hún, ní èyí tí ìjọba yóò ti máa fi owó ṣètìlẹ́yìn fún wọn.
Ó ní bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ilẹ̀ Adúláwọ̀ ní ẹ̀bùn ìbágbépọ̀, síbẹ̀ ó ti ní ohun amáyédẹrùn àti ẹ̀bùn láti mú ìbágbépọ̀ ẹ̀bùn ọ̀hún padà, gẹ́gẹ́ bí Afreximbank ṣe sọ.
Ó tẹ̀síwájú:
Nítorí wípé ó kọ̀ jìnnà nínú iṣẹ́ ìṣẹ̀dá àti àṣà, Ilẹ̀-Adúláwọ̀ ti kù nínú oòrùn, ohun ìní àti ohun èlò àjogúnbá kárí ayé bí orin, eré ìtàgé, ìwé, eré ìtàgé àti tẹlifíṣọ̀n ṣe ń gbé e lọ.
Àwọn orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ ló ń ṣọ́ ọ̀pọ̀lọpọ̀ owó tí wọ́n ń ṣọ́ ọ ju bí wọ́n ṣe ń ṣọ́ ọ lọ tàbí tí wọ́n ń ṣọ́ ọ láàárín ara wọn.
Ó gbóríyìn fún "agbára ìdàgbàsókè ọrọ̀ ajé orílẹ̀ èdè Egypt nínú ìdàgbàsókè ohun amáyédẹrùn lóríi ọdún mẹ́wàá sẹ́yìn".
Ní oṣù Ọ̀pẹ ọdún-un 2019, Afreximbank gba àmì-ẹ̀yẹ níbi àyẹ̀wò International Fashion Awards (IFA) ní ìlú Cairo fún ipa tí ó kó nínú ìtìlẹyìn fún ilé-iṣẹ́ aṣáájú Ilẹ̀-Adúláwọ̀.
Omarah tún gbóríyìn fún iléeṣẹ́ Nollywood ti Nàìjíríà.
Ní oríi Twitter, àwọn akọrin tí wọ́n wá fi ìmọrírì hàn fún ìpàdé tí wọ́n ṣe ní gbọ̀ngàn ìpàdé Intare ní Kigali:
Nínú ọ̀rọ̀ọ rẹ̀ ní ìlú Cairo, òǹyàwòrán ọmọ bíbí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà D'Banj sọ fún àwọn bankers àti olùdókòwò:
Ohun tí a nílò fún àwọn ará wa láti lóye ni wípé o rí epo rọ̀bì tuntun yìí, bẹ́ẹ̀ sì ni o bá bọ̀wọ̀ fún ilé-iṣẹ́ epo rọ̀bì tí o ní láti bọ̀wọ̀ fún ilé-iṣẹ́ kíkọ́.
Àpapọ̀ ọ̀sẹ̀ tó ń bọ̀ lọ́wọ́ nínú àṣekágbá ìdíje CAX Week tí ó wáyé lọ́dún 2020, yóò wáyé ní ìpínlẹ̀ Kigali, bẹ́ẹ̀ sì ni àpapọ̀ ọ̀sẹ̀ tí ó ń bọ̀ lọ́wọ́ nínú àṣekágbá ìdíje Intra- African Trade Fair (IATF2020) tí ó wáyé ní September 1-7, 2020.
Àwọn Agbóhùnsáfẹ́fẹ́ láti Nàìjíríà dara pọ̀ mọ́ ìrántí Àyájọ́ Ètò Ìgbóhùnsáfẹ́ Àgbáyé ọdún 2020
Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ — ohun èlò tí ó gbówó lórí àti tí a lè gbé e sórí fún ìdàgbàsókè
Ọmọ kan ń gba ètò ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí ẹ̀rọ ìbánisọ̀rọ̀ pẹ̀lú àwòrán láti ọwọ́ọ rẹ̀. Àwòrán láti ọwọ́ọ Muhammadtaha Ibrahim Ma'aji lórí CC BY 2.0.
Ó dá wa lójú pé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ náà ti ṣàkóbá fún ìdàgbàsókè àgbáyé.
Àjọ United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) ti sàmì àyájọ́ ọjọ́ 13 oṣù Èrèlé.
Ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ yìí.
Àwọn oníròyìn amóhùnmáwòrán ọmọ bíbí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà dara pọ̀ mọ́ àwọn onímọ̀ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ káàkiri àgbáyé láti gbọ́ ipa tí àwọn oníròyìn amóhùnmáwòrán kó nínú ìdàgbàsókè àgbáyé.
"Bó tiẹ̀ jẹ́ pé ilé iṣẹ́ oníròyìn tuntun ti ń gba gbogbo àgbáyé ní ọ̀nà tí a fi ń ṣe nǹkan, ìgbìmọ̀fẹ́fẹ́ radio jẹ́ ọ̀nà tí ọ̀pọ̀ ènìyàn lè gbọ́ nípa rẹ̀, síbẹ̀ ó jẹ́ ọ̀nà tí ó lágbára jùlọ fún akọ̀ròyìn láti dé ọ̀dọ̀ àwọn ènìyàn tí kò fi jìnnà sí ibi tí ó ti jìnnà sí ibi tí ó ti jìnnà sí ibi tí ó ti jìnnà sí ibi tí ó ti jìnnà sí ibi tí ó ti jìnnà sí ibi tí ó ti jìnnà sí ibi tí ó ti jìnnà sí ibi tí ó ti jìnnà sí ibi tí ó ti jìnnà sí
Bisobu George Bako ń sọ̀rọ̀ níbi àyájọ́ Àyájọ́ Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Àgbáyé tó wáyé nílùú Èkó, lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Ọmọ Yoòbá, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ.
FRCN — tí wọ́n mọ̀ sí Agbóhùnsáfẹ́fẹ́ Radio Nigeria — jẹ́ ilé iṣẹ́ agbóhùnsáfẹ́ tẹlifíṣọ̀n tí ó ń gbé jù lọ ní Nàìjíríà, èyí tí ó ń ṣe àkíyèsí àwọn olólùfẹ́ ní ìlú Èkó ní ọ̀kan-ò-jọ̀kan pápá ìṣeré mẹ́ta ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀, ìyẹn: Radio One 103.5 FM, Metro 97.7 FM àti Bond 92.9 FM tí ó gba àmì-ẹ̀yẹ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀.
Ilé-iṣẹ́ agbóhùnsáfẹ́fẹ́ kọ̀ọ̀kan — pẹ̀lú àwọn òǹwòran tí ó ṣàrà ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ tí ó ní ìpínlẹ̀ náà àti ìpínlẹ̀ ọ̀hún — ń ta àtagbà rẹ̀ sí èdè Gẹ̀ẹ́sì, Nigerian Pidgin, Hausa, Igbo àti Yorùbá.
Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ radio jẹ́ ọ̀nà tí ó pọ̀ jù nínú iṣẹ́ ìròyìn ní Nàìjíríà. FM (ìṣàmúlò ẹ̀rọ ìgbàlódé) jẹ́ èyí tí ó pọ̀ jù, ìyẹn AM (ìṣàmúlò ẹ̀rọ ìgbàlódé) gẹ́gẹ́ bí Ìgbóhùnsáfẹ́ Ìròyìn ti Ilé Ìròyìn ti Ilẹ̀ Yúróòpù — àti ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí ẹ̀rọ-ayélujára ti di gbajúgbajà.
Ní báyìí, Bond FM wà ní ipò àtẹ àkọ́kọ́ ní ìpínlẹ̀ Èkó gẹ́gẹ́ bí ilé-iṣẹ́ agbóhùnsáfẹ́fẹ́ tí ó pọ̀ jù lọ, gẹ́gẹ́ bí ilé-iṣẹ́ akọ̀rọ̀sọ Diary Radio Stations ratings of August 2019.
Kí a lè ṣe àjọyọ̀, àwọn amóhùnmáwòrán láti orílẹ̀-èdè Nàìjíríà fi orí Twitter ṣàfihàn ìfẹ́ tí ó ní fún ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́:
Dan Manjang, tí ó jẹ́ aṣojú fún ìròyìn àti ìtàkùrọ̀sọ ní ìpínlẹ̀ Plateau, kí àwọn oníṣẹ́-ìtàkùrọ̀sọ káàkiri gbogbo fún "ọjọ́ gbogbo, àwọn ohun èlò àti àsìkò" tí a gbé láti mú kí àwọn ará ìlú wà ní ìròyìn àti ní ìtàkùrọ̀sọ:
Iṣẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Radio Broadcasting ní Nàìjíríà bẹ̀rẹ̀ ní ọdún 1933 pẹ̀lú Ilé-iṣẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́ Radio Diffusion Service (RDS) ti ìjọba amúnisìn British Broadcasting Corporation, èyí tí àwọn ènìyàn gbé ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ bẹ̀rẹ̀ sí í gbé àwọn ibi tí wọ́n ti ń gbé jáde níbẹ̀ fún iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ náà.
Nígbà tó di ọdún 1950, Ilé Iṣẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́ náà gba orúkọ tuntun — Ilé Iṣẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́ Ìlú Nàìjíríà (NBS) — àti lẹ́yìn náà, Ilé Iṣẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́ Ìlú Nàìjíríà (NBC), tí àwọn ilé iṣẹ́ náà ti ń gbé ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ sílẹ̀ ní àwọn agbègbè ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ lórílẹ̀-èdè náà. NBC tún di àtúnṣe sí Ilé Iṣẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́ Ìlú Nàìjíríà (FRCN) ní ọdún 1978.
"Iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àkọ́kọ́ ní Nàìjíríà bẹ̀rẹ̀ sí í wáyé ní ìlú Ìbàdàn lọ́dún 1939.
Ilé-iṣẹ́ agbóhùnsáfẹ́fẹ́ mìíràn wáyé ní ìpínlẹ̀ Kano ní ọdún-un 1944," gẹ́gẹ́ bí ilé-iṣẹ́ agbóhùnsáfẹ́fẹ́ jáde lórí ayélujára Legit.
RayPower FM, ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àkọ́kọ́ ní Nàìjíríà, di ètò ìgbóhùnsáfẹ́ àkọ́kọ́ ní ọdún 1994, àti láti ọdún 2007, àwọn ènìyàn lè gba ìgbóhùnsáfẹ́ àgbáyé sílẹ̀ kárí ayé, gẹ́gẹ́ bíi Legit.
Ẹ̀rọ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ ti máa ń jẹ́ ohun èlò láti ṣàyẹ̀wò àwọn tó ń ṣe ìpinnu, láti ṣàgbékalẹ̀ ìròyìn àti fún àwọn ènìyàn ní ìmísí, láti jẹ́ ìwúrí fún àwọn ènìyàn.
Ní ọdún-un 2019, Ilé-iṣẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Orí Ilé-iṣẹ́ Amóhùn-máwòrán Ilẹ̀-Adúláwọ̀ àti RayPower FM ni wọ́n dá sílẹ̀ fún ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí ẹ̀rọ-alátagbà àti ìpolongo ẹ̀tàn fún ìjọba.
Bákan náà ní ọdún-un 2019, a fi ilé-iṣẹ́ amóhùnmáwòrán-an Jay FM ní ìlú Port Harcourt sílẹ̀ fún ẹ̀sùn tí wọ́n fi ń gbógun ti ìjọba lórí afẹ́fẹ́.
Ilé-iṣẹ́ Agbóhùnsáfẹ́fẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́ Nàìjíríà ń ṣe ìkéde fún ara rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí "ìtàkùrọ̀sọ fún ẹgbẹ̀rún ọdún," ó sì ń dara pọ̀ mọ́ àwọn tí ó ń gbádùn ìgbóhùnsáfẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́ káàkiri àgbáyé láti ṣe àjọyọ̀ Ọdún 2020.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Muhammadtaha Ibrahim Ma'aji, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ lórí CC BY 2.0.
Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ tí ń darí àti ìdẹ̀rùn
UNESCO wá rọ gbogbo orílẹ̀-èdè láti ṣe àjọyọ̀ Àyájọ́ Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Àgbáyé pẹ̀lú ètò ìfọwọ́sowọ́pọ̀ tí ó kàn káàkiri àgbáyé pẹ̀lú ètò ìgbóhùnsáfẹ́, ilé iṣẹ́ oníròyìn, ilé iṣẹ́ ìjọba, ilé iṣẹ́ àdáni àti àwọn àjọ tí kì í ṣe ti ìjọba.
Àkòrí àtẹ̀jáde kẹrìnlá ọdún ètò Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Àgbáyé ni "Ìgbóhùnsáfẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́ àti Àyíká."
Ilé-iṣẹ́ Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti ń gbé ìgbésẹ̀ fún ìdàgbàsókè àwọn ènìyàn àti ìṣọ̀kan orílẹ̀ èdè yìí" pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ń gbé ìròyìn, ẹ̀kọ́ àti ohunkóhun tí ó ń mú ìwúrí fún ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti jẹ́ ọmọ orílẹ̀ èdè olólùfẹ́.
Èyí wáyé ní ìgbà tí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ti wà ní ìyàsọ́tọ̀ lórí ènìyàn, òṣèlú àti àṣà lórílẹ̀-èdè náà.
Orílẹ̀-èdè Nàìjíríà wà ní ipò kẹrìnlá lágbàáyé àti ipò kẹsàn-án ní ilẹ̀ Adúláwọ̀.
Láti ọdún 2011, ẹgbẹ́ afẹ̀míṣòfò ẹgbẹ́ afẹ̀míṣòfò Boko Haram tó wà ní àríwá ìlà-oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ti dá ọkàn sílẹ̀, torí pé ìkọlù tí wọ́n ń pa ni ẹgbẹẹgbẹ̀rún èèyàn ti pàdánù ẹ̀mí wọn, ọ̀pọ̀ mílíọ̀nù èèyàn ló sì ní láti kúrò níbi tí wọ́n ń gbé.
Ka Àfikún sí i: Nàìjíríà: Ìpínlẹ̀ tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ — ìṣẹ̀lẹ̀ tòótọ́ tàbí ìmọ̀?
Láti túbọ̀ tẹ̀síwájú láti mú ìgbé ayé ìdẹ̀rùn bá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ìjọba àpapọ̀ FRCN Èkó ti pèsè àwọn ètò kan láti sàmì àyájọ́ ọjọ́ ìgbóhùn sáfẹ́fẹ́ àgbáyé, tí yóò wáyé lọ́dún 2020.
Ó bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú àkànṣe ìdánilẹ́kọ̀ọ́ kan tí wọ́n pè fún ọ̀rọ̀ ẹgbẹ̀rún kan ó lé ọgọ́rùn-ún méjì (1,200) nípa "dí nìdí tí mo nífẹ̀ẹ́ láti gbọ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́" fún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ilé-ìwé kejì.
Akẹ́kọ̀ọ́ ìtàkùrọ̀sọ àwọn oníròyìn tún ṣe àgbékalẹ̀ ìwé àkọsílẹ̀ kan ní ìṣẹ̀lẹ̀ẹ márùn-ún nípa ipa ribiribi ní ìmúgbòòrò ìdàgbàsókè.
Ẹ̀wẹ̀, olùkópa tí ó jáwé olúborí nínú ìdíje ọ̀hún, Ìṣọ̀rí Ayọ̀lúwa ti ilé-ìwé alákòóso Ẹlẹ́rìí Jèhófà-kátólíìkì, Igede Èkìtì, ní ìpínlẹ̀ Èkìtì, rántí ìgbà àkọ́kọ́ tí ó bá wo ilé-ìwé ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ ní ọmọ ọdún 5:
Mo lérò pé ọmọ ọdún márùn-ún ni mí nígbà tí mo ṣe iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àkọ́kọ́.
Mo gbẹ́sẹ̀ lé àwọn àgùntàn díẹ̀, èyí sì wáyé.
Lẹ́yìn náà, ó yà mí lẹ́nu láti gbọ́ ohùn tí ó ń gbọ́ láti "ọ́nà" yìí, kí n ó dá mi lójú pé àwọn ènìyàn jókòó nínúu rẹ̀.
Mo bẹ̀rù gan-an, ó bi bàbá mi ní ohun tí ó ń ṣe, ó sì gba àkókò rẹ̀ láti ṣàlàyé ohun tí ó ń ṣe fún mi ní ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́.
Ní ọjọ́ kejìlá, Oṣù Èrèlé, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ilé ẹ̀kọ́ kejì, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ìtàkùrọ̀sọ fún ilé iṣẹ́ agbéròyìnjáde, àwọn amóhùnmáwòrán láti ilé iṣẹ́ oníròyìn àti àwọn olólùfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ọ̀hún.
Ní ọjọ́ kejìlá, Oṣù Èrèlé, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ilé ẹ̀kọ́ kejì, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ìtàkùrọ̀sọ fún ilé iṣẹ́ agbéròyìnjáde, àwọn amóhùnmáwòrán láti ilé iṣẹ́ oníròyìn àti àwọn olólùfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́fẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ìgbóhùn sáfẹ́ ọ̀hún.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Ọmọ Yoòbá, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ.
Nígbà tí oòrùn bẹ̀rẹ̀, àwọn amóhùnmáwòrán ikọ̀ ọ̀hún, àwọn aṣojú ẹgbẹ́ Oba ti Èkó, Ọ̀túnba Gani Adams, Ààrẹ Ọ̀nà Kakanfò ti ilẹ̀ Yorùbá àti àwọn àlejò mìíràn àti àwọn ènìyàn àrà ọ̀tọ̀ tí wọ́n ń pè ní Lekki Coliseum fún ayẹyẹ àyẹ̀wò ọjọ́ Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Àgbáyé.
Àwọn oníròyìn amóhùnmáwòrán jùlọ bíi Cordelia Okpei àti ọ̀pọ̀ àwọn míì ló gbádùn ètò náà.
Àwọn ẹni tí ó jẹ́ onírúurú ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ni wọ́n gba àmì-ẹ̀yẹ ìdánilẹ́nuwò fún ipa tí wọ́n kó nínú ìdàgbàsókè iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àti iṣẹ́ ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn.
Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ náà kóra jọ nínú ètò orí ẹ̀rọ-ìbánisọ̀rọ̀, èyí tí àwọn olólùfẹ́ orí ẹ̀rọ-ìbánisọ̀rọ̀ sọ pé kí wọ́n sọ “Ọjọ́ Agbóhùnsáfẹ́fẹ́ Àgbáyé” ní oríṣiríṣi èdè àti èdè wọn:
Kò sí ẹni tí wọ́n kúrò nínú àjọyọ̀ náà. Ohùn àwọn tí ó wà nínú ikọ̀ Ohùn Àgbáyé Lingua náà ni wọ́n tún gbé-sórí ayélujára lóríi Metro 97.7FM. Àwọn oníròyìn amóhùn-máwòrán tí wọ́n ti jagun fẹ̀yìntì ni wọ́n ní kí wọ́n ka ìròyìn náà tàbí kà á ní ẹ̀ka kan.
Ọjọ́ Àgbáyé Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Orí Ìgbóhùnsáfẹ́ Orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ti ọdún 2020 jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ènìyàn tó ń gbé ìgbóhùnsáfẹ́ náà jáde, àmọ́ àwọn tí ó ń gbádùn ètò ìgbóhùnsáfẹ́ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti àwọn tó ń gbógun ti ìgbóhùnsáfẹ́ náà nírètí pé yóò di àyájọ́ ọdọọdún.
Ọ̀gá yìí ní ìrètí pé àwọn tó ń sọ èdè Yorùbá máa ṣe àmúlò ẹ̀kọ́ tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ ṣe.
Ṣé àǹfààní àwọn onímọ̀ ìṣàkóso New Yorùbá yóò di gbàgbé lọ́jọ́ iwájú?
Olóògbé Tolúlàṣẹ́ Ògúntósìn dúró gẹ́gẹ́ bí ìjọba ìbílẹ̀ Yorùbálènì tó wà ní ìpínlẹ̀ Ifẹ̀.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Àgbà Ògúntòsìn.
Lẹ́yìn Ọdún Àgbáyé Àwọn Èdè Ìbílẹ̀ lọ́dún 2019 àti Ọdún Àgbáyé Àwọn Èdè Ìbílẹ̀ lọ́dún 2022-2032, ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ Adúláwọ̀ ti bẹ̀rẹ̀ sí í ṣe ọ̀nà àgbáyé láti mú ìdàgbàsókè bá èdè Adúláwọ̀.
Bí a bá ń kọ èdè Yorùbá nínú ìwé ìkọ̀wé Latin tó gbówó lẹ́yìn lè di ohun tó ti ṣẹlẹ̀ nígbà yẹn bí ọkùnrin kan tó ń jẹ́ Yorùbá, Ọ̀gbẹ́ni Ògúntòsìn tó ń gbé ní Benin, lórílẹ̀-èdè West Africa, ṣe ìfilọ́lẹ̀ ètò ìkọ̀wé kan tí yóò ṣeé ṣe ní èdè Yorùbá.
Ìlànà alábòójútó èdè Yorùbá tí a ṣẹ̀ṣẹ̀ ṣe yìí ti mú kí ìrètí wà pé ó lè rọ́pò ọ̀rọ̀ ìkọ̀wé Latin tí a lò fún ohun tó lé ní ọgọ́rùn-ún (100) ọdún.
Ọ̀rọ̀ alábòójútó ọ̀hún ló wá sí i látọ̀dọ̀ Ọlọ́run nínú ìrírí rẹ̀, gẹ́gẹ́ bí Ọ̀gá Ògúntósìn ṣe sọ nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò WhatsApp pẹ̀lú Ohùn Àgbáyé.
Ní báyìí ó ń rìnrìn àjò jákèjádò ìlú Yorùbáland — tí ó ń mú Benin lọ sí Nàìjíríà — láti mú ìgbèrú bá "ọ̀rọ̀ alábèdé" rẹ̀ bí àwọn baba rẹ̀ ṣe ránṣẹ́ sí i.
Olóògbé Ògúntósìn gbàgbọ́ wípé ọ̀dọ̀ Odùduwà, tó jẹ́ bàbá àwọn ará ìlú Yorùbá ló ti lò ó nígbà àtijọ́, ṣùgbọ́n ò tíì pàdánù ẹ̀.
Lápapọ̀, àwòrán mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n (25) ni ó wà.
Àwọn onímọ̀ èdè Adúláwọ̀ sọ wípé tí Ilẹ̀ Adúláwọ̀ bá fẹ́ gbèrú sí i, ó gbọdọ̀ ní àkọsílẹ̀ àkọsílẹ̀ tàbí ètò ìkọkúkọ ti rẹ̀.
Èdè Niger-Congo àtijọ́ bíi Yorùbá kò yẹ kí wọ́n gbẹ́kẹ̀ lé àkọsílẹ̀ ìṣirò tí wọ́n fi yẹ kó ṣe kedere sí ọ̀rọ̀ àti ìmọ̀ ẹni.
Ka Àfikún sí i: Ọ̀rọ̀ ìkẹ́kọ̀ọ́ Yorùbá: Bí àwọn èdè ṣe ń yí ìdàgbàsókè sí
Ní ọdún 1843, Reverend Samuel Àjàyí Crowther of the Christian Missionary Society ṣàgbékalẹ̀ àkọsílẹ̀ àkọsílẹ̀ ìkọ̀wé tó wà ní Yorùbá pẹ̀lú ọ̀rọ̀ ìkọ̀wé Latin tó ní àkọsílẹ̀ — tàbí àkọsílẹ̀ àkọsílẹ̀.
Láti ìgbà yẹn lọ́hùn-ún, ẹgbẹẹgbẹ̀rún ìwé tí a ti tẹ̀ jáde lédè Yorùbá ni a fi ń lo Ìwé Mímọ́ Latin dípò Ajami, ìwé Mímọ́ Lárúbáwá tí a fi ń kọ sí èdè ìbílẹ̀ Áfíríkà bíi Yorùbá àti Hausa lọ́dún 1843.
Àwọn èdè kan ń polongo ara wọn nígbà tí ó ń lo èdè Latin, ìkọ̀wé ilẹ̀-òkèèrè, láti ṣe àkọsílẹ̀ àwọn èdè Adúláwọ̀, láti mú kí afẹ̀míṣòfò wà nínú ìrántí aládùúgbò.
Ìfilọ́lẹ̀ ètò ìkọ̀wé tuntun yìí tẹ̀ lé ìtàn àwọn ètò ìkọ̀wé àtijọ́ tí ó ti wà ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀, bí i àwọn aṣáájú ìṣẹ̀ǹbáyé orílẹ̀-èdè Íjípìtì, àwòrán Adrinka ti ẹ̀yà Akan ti Ghana, Ge'ez ọmọ bíbí Ethiopia, àwòrán ìṣẹ̀ǹbáyé Nsibidi ti ìwọ̀-oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí ó ti wà ní ẹgbẹ̀rún márùn-ún péré sẹ́yìn, àti àwọn àkọsílẹ̀ alábẹ́ẹ́ẹ̀ tí wọ́n jẹ́ ti ìpilẹ̀ṣẹ̀ Adúláwọ̀.
Ìgbélárugẹ ‘alátagbà tó ń sọ̀rọ̀’
Adarí Ohùn Àgbáyé Yorùbá Lédè Ọmọ Yoòbá fọ̀rọ̀wọ́rọ̀ pẹ̀lú Ààrẹ Ògúntósìn, lórí ètò orí ẹ̀rọ-alátagbà WhatsApp, láti mọ púpọ̀ sí i nípa bí ó ṣe ṣèwádìí èdè tuntun yìí.
Olóògbé Ògúntósìn tó ti pé ọmọ ọdún mẹ́rìnlélógójì (43) báyìí, ṣàlàyé pé lẹ́yìn tí bàbá rẹ̀ ti jáde ní ọdún-un 1997, ó ní láti tọ́jú àwọn arábìnrin rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ọmọ àgbàlagbà, kò sì lè túbọ̀ ṣe ìmọ̀ ẹ̀kọ́ rẹ̀ lẹ́yìn tí ó parí ilé ẹ̀kọ́ kejì.
Síbẹ̀síbẹ̀, gẹ́gẹ́ bí olóyè ní Yorùbá, ó ṣe iṣẹ́ àṣà rẹ̀ lórí bí wọ́n ṣe ń darí àwọn àgbà ọmọ méje ní ìlú Odùduwa mọ́, tí wọ́n sì ń ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí alámọ̀dájú.
Bí iṣẹ́ ìṣàkóso àṣà rẹ̀ ṣe ń tẹ̀síwájú, síbẹ̀, ó fẹ́ ṣe ohun tí ó pọ̀ sí i.
Ní ọdún 2011, ó sún ẹranko babaláwo tàbí “diviner” ibùdó Ifa, òrìṣà ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ Yorùbá.
Dókítà ọ̀hún, Olókun Awópẹ̀tú, sọ fún un pé kí ó lọ ṣèbẹ̀wò sí ilé ìwòsàn àgbàlagbà rẹ̀ tó wà ní agbègbè Farasinmi tó wà ní ìpínlẹ̀ Badagry, ìpínlẹ̀ Èkó, lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, kí ó sì gba ohunkóhun tí ó bá kàn sí ilé ìwòsàn náà.
Níbẹ̀, ó rí àǹfààní ẹni tí ó fi pẹ̀lú rẹ̀ padà sí Porto-Novo, Benin.
Nígbà tí ó dé, òkùnkùn ba ilé náà jẹ́ pátápátá.
Kò sí iná kankan nínú yàrá ìgbàlejòo rẹ̀, ó máa ń gbára lé iná tí orí ẹ̀rọ-alátagbà ṣàgbéyẹ̀wò gbé jáde.
Ó fi òǹdíje náà sí orí tábílì, ó sì pa ẹ̀rọ amóhùnmáwòrán, kó lè rí i pé, ohun ìyàlẹ́nu ni òǹdíje tí ó fi sí orí tábílì ń já wálẹ̀.
Ó sọ ọ́ yàrá yàrá yàrá, ó sì rí i ní àárín-in ilé náà.
Lálẹ́ ọjọ́ yẹn, òun gbéra pẹ̀lú ẹ̀bùnu rẹ̀. Ó sọ fún Ohùn Àgbáyé:
Mo ní ìrètí pé màá lọ ṣèbẹ̀wò sí oòrùn.
Nígbà tí mo bọ́ sí oòrùn, òkùnkùn ló ṣọ́, wọ́n sì fi hàn mí pé ẹ̀wé alábẹ́ẹ̀tì náà jẹ́ inúnibíni.
Gbogbo ìgbà tí mo bá gbé òwúrọ́ ni mo máa ń ronú irú èyí, tí ó ń lọ láti ayélujára sí ayélujára, tí ó ń kọ́ àwọn ènìyàn bí wọ́n ṣe máa lo Ìwé Mímọ́ yìí...
Fún ọdún mẹ́ta, ó ṣì ń ronú nípa èdè alábòójútó ọ̀rọ̀ náà, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ènìyàn rí ọ̀pọ̀lọpọ̀, síbẹ̀ kò ṣe ohun kan.
Ní báyìí, lọ́dún 2016, mo bẹ̀rẹ̀ sí í lọ sí oòrùn, mo pàdé ọkùnrin kan, Lámúrúdu, ẹni tí ó kọ́ mi gbólóhùn èdè alábẹ́ẹ̀tì náà, lẹ́yìn náà lẹ́bi fún mi láti lọ káàkiri àgbáyé, ẹni tí ó kọ́ àwọn ènìyàn pé kí wọ́n ṣe àmúlò ẹ̀rọ náà.
Ọ̀pọ̀ ìgbà ni mo máa ń rí ìgbàgbọ́ nínú àwọn ìrírí mi — tí mo sì ń sinmi — nígbà tí mo bá ń gbé òun kọ́.
Ohun tí ó bẹ̀rẹ̀ sí í mú kí ó bẹ̀rù fún Àgbà Ògúntósìn — òun bẹ̀rẹ̀ sí ní ìbàjẹ́, ó sọ fún Ohùn Àgbáyé.
Ó pinnu pé òun máa bá olùrànlọ́wọ́ ẹ̀mí mánigbàgbé kan tó ń jẹ́ Oníkòyí, tó jẹ́ ìjọba Àjàṣẹ́́́ ní ìlú Port-Novo sọ̀rọ̀ nípa ìrírí rẹ̀, torí náà wọ́n sọ fún un pé òun máa ṣe ohun tí wọ́n sọ fún un nínú ìrírí rẹ̀.
Nítorí ìdí yẹn, ó ti ń rìnrìn àjò láti ibòmíì sí ibòmíì ní Yorùbálènì láti mọ èdè Odùduwà.
Fídíò àkọ́kọ́ tí wọ́n ṣe yìí ni àwọn olùkọ́ tí wọ́n ń kọ́ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ bí wọ́n ṣe máa kọ èdè Odùduwa lédè Benin:
Ìtẹ̀síwájú Ọ̀rọ̀ Aláìfábẹ́ẹ̀tì Yorùbá
Ní ọdún 2017, Olóyè Ògúntósìn, tó wà ní iléeṣẹ́ àwọn alábòójútó àṣà tó lágbára lórílẹ̀-èdè Yorùbálènì àti lórílẹ̀-èdè diaspora, ṣèbẹ̀wò sí Rauf Arẹ́gbẹ́lá, tí ó jẹ́ gómìnà àkọ́kọ́ ìpínlẹ̀ Ọ̀ṣun orílẹ̀-èdè Nàìjíríà nílùú Òṣogbo, tó jẹ́ olú-ìlú ìpínlẹ̀ náà, láti béèrè fún àtìlẹ́yìn tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ rí fún èdè Ọdùwà.
Arẹ́gbẹ́lá ti wà báyìí gẹ́gẹ́ bí mínísítà fún ilé-isẹ́ tó ń rí sí ọ̀rọ̀ abẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Wọ́n fi lẹ́tà ránṣẹ́ sí gómìnà ìpínlẹ̀ Ọ̀sun lẹ́yìn ìlérí tí wọ́n gbà láti kọ́ wọn lẹ́kọ̀ọ́ èdè tuntun náà.
Lẹ́yìn ọdún mẹ́ta, ó dùn wá gan-an pé àwọn ìlérí ọ̀rọ̀ tí Gómìnà tẹ́lẹ̀ rí Arẹgbẹ́lá sọ láti kọ́ àwọn èdè tí wọ́n ti kọ́ àwọn èdè tí wọ́n fi kọ́ àwọn èdè wọn ní àwọn ilé ẹ̀kọ́ alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ ní gúúsù ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ti di òmìnira.
Nínú ìgbésẹ̀ láti mú kí èdè Ọ̀dùwà ó di ìlúmọ̀, Olóyè Ògúntòsìn ti kọ ìwé kan, ó sì ṣe ìwé ìṣẹ̀ǹbáyé kan tí ó dá lóríi òtítọ́ — pẹ̀lú àwọn ènìyàn tí wọ́n gbé sí orí ayélujára fún àwọn ènìyàn — àti iṣẹ́ àwòrán-ẹ̀fẹ́ tí wọ́n pa á láàárín ọjọ́ nítorí àìbìkítà owó.
Ọ̀gbẹ́ni Ògúntòsìn tún ń lo àwọn ẹgbẹ́ YouTube, WhatsApp àti Facebook: “Ẹ̀kọ́ Aèébàèjìbè Odùduwà” àti “Ìdúgbò Alphabets” fún ìgbélárugẹ àti ìmọ̀ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ èdè tí ó nífẹ̀ẹ́.
Ó rawọ́ ẹ̀bẹ̀ sí àwọn tọ́rọ̀ kàn láti mú ìgbé ayé ìdẹ̀rùn bá èdè rẹ̀, ní èyí tí yóò ṣe àyẹ̀wò sí àṣà ìkọ̀wé Òyìnbó àti fún àwọn ará ìlú Yorùbá ní ọ̀rọ̀ ìdánimọ̀ àti ìdàgbàsókè èdè wọn.
Ọmọ Yorùbá kan tí ó gbajúmọ̀ sí ọ̀rọ̀ náà, Sunday Adéníyì, gbìyànjú láti tẹ ìwé ẹgbẹ̀rún kan tí ó pè ní "Aèébàjì Gbègbè Odùduwà Alphabets" jáde fún àwọn ọmọ ilé-ìwé alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀.
Ka Àfikún sí Ọ̀rọ̀: Ìdí tí wọ́n fi máa ń mú Bíbélì ní Ìtumọ̀ Bíbélì ní Ìtumọ̀ Bíbélì ní Ìtumọ̀ Bíbélì ní Ìtumọ̀ Bíbélì ní Ìtumọ̀ Bíbélì ní Ìtumọ̀ Bíbélì ní Ìtumọ̀ Bíbélì ní Ìtumọ̀ Bíbélì ní Ìtumọ̀ Bíbélì
Wọ́n ti tẹ ìwé ìkànnì ìwé ẹ̀kọ́ náà jáde ní èdè Igbo, Hausa, Gẹ̀ẹ́sì àti èdè Faransé. Síbẹ̀, ó ṣe pàtàkì ká lè túbọ̀ ràn wọ́n lọ́wọ́ láti túbọ̀ sọ èdè alábòójútó náà fún àwọn tó pọ̀ sí i.
Ìdàgbàsókè tí wọ́n fi ń sọ èdè Nàíjíríà ni wọ́n gbà káàbọ̀.
Síbẹ̀síbẹ̀, ìṣòro ńlá máa jẹ́ láti kọ èdè Latin sí ètò tuntun náà.
Gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀ ṣe sọ, èdè Odùduwà jẹ́ ìgbésẹ̀ ńlá nínú ìdàgbàsókè àti ìdàgbàsókè èdè Yorùbá — nínú ohun tí àwọn ará ìlú Yorùbá máa pè fúnra wọn.
Ọ̀rọ̀ ìkìlọ̀ Yorùbá: Bí àwọn èdè ṣe ń yí ìdàgbàsókè sí i
ǹjẹ́ àkàrà tàbí ǹjẹ́ àkàrà?
Àkàrà tàbí aṣọ ìbílẹ̀ tí ó jẹ́ ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ni aṣọ ìbílẹ̀ tí ó dára ní ọjọ́ kọkànlá, oṣù keje, ọdún 2013. Àwòrán láti ọwọ́ọ Atimukoh láti oríi Wikimedia Commons, CC BY 2.0.
Ọgọ́rọ̀ọ̀rún ọdún ni ọ̀pọ̀ àwọn èdè ló ti wà láàárín wọn.
Gbọ́ ọ ọ̀rọ̀ "resturant," tí a mú láti èdè Faransé sí Gẹ̀ẹ́sì.
Ní òní, ọ̀rọ̀ ìkìlọ̀ yìí — ọ̀rọ̀ tí a gbé láti èdè kan sí èdè míì láì̀rọ̀ ìtúmọ̀ — ń lọ lédè Gẹ̀ẹ́sì bí ẹni tó kò fi gbé e jáde.
Àwọn ọ̀nà tí wọ́n fi ń gbẹ́sẹ̀ lé àwọn èdè yìí lè mú kí wọ́n ṣèrànwọ́ fún ìrìnàjò, okòwò, àti ètò ìṣòwò bí àwọn ènìyàn ṣe ń jẹ àǹfààní àyíká èdè míì.
Pẹ̀lú àwọn ìtàkùrọ̀sọ wọ̀nyí, a fi àwọn èèyàn sí oríṣiríṣi ìlànà èdè, àmọ́ a fi ọ̀rọ̀ àti ọ̀rọ̀ àtàwọn ọ̀rọ̀ yọ kà sí àwọn ìpàdé wọ̀nyí.
Kò sí àǹfààní nínú ẹjọ́ Yorùbá yìí.
Ó tó mílíọ̀nù mẹ́rin (40) èèyàn tó ń sọ èdè Yorùbá ní Nàìjíríà ló ń sọ èdè Gẹ̀ẹ́sì fún àwọn ọmọ Gẹ̀ẹ́sì tí wọ́n fi ń sọ èdè náà láti ọdún 1914 sí 1960.
Ó ju àádọ́ta nínú ọ̀rọ̀ ọ̀rọ̀ tí a fi ń sọ ní ìlú Yorùbá láti ọ̀rọ̀ Gẹ̀ẹ́sì. Gbọ́ ọ̀rọ̀ "cup", a gbé e mọ́ bí kówópù.
Ọ̀rọ̀ "phone" ni fóònù, "ball" ni bóòlù, tí "télévision" ni telifísóónù, láàárín àwọn mìíràn.
Àwọn ọ̀rọ̀ Gẹ̀ẹ́sì wọ̀nyí tí a fi "nu" sí Yorùbá ti fi ọ̀rọ̀ ọ̀rọ̀ rẹ̀ kún fún ìgbà díẹ̀.
Wọ́n tún ní àwọn àǹfààní tí wọ́n ń sọ èdè Yorùbá láti ọ̀rọ̀ tí wọ́n fi ń sọ èdè Hausa, èyí tí mílíọ̀nù mẹ́rìnlélógójì (44) èèyàn ń sọ ní apá àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Èdè yìí gbùngbùn láti èdè Lárúbáwá, títí kan àwọn ọ̀rọ̀ bí àlùbáríkà ("ìblessing"), àlùbósà ("onion") àti wàhálà ("trouble").
Ìwà ìbàlẹ̀ àwọn ọ̀rọ̀ ìkẹ́gbẹ́ Yorùbá ni wípé àwọn tó ń sọ èdè yìí ń lo wọn nínú ọ̀rọ̀ ọlọ́jọ́ wọn bí wọ́n ṣe ń gbà wọ́n sílẹ̀ nínú èdè náà.
Kì í rọrùn láti gbọ́ àwọn ènìyàn sọ, Bá omo jen mú bóòlù èbí "Ìrànwọ́ àbòlù" ní èdè Gẹ̀ẹ́sì.
Bó tiẹ̀ jẹ́ pé ọ̀rọ̀ bóòlù tá a kọ́kọ́ sọ yìí kì í ṣe ti àwọn èèyàn tó ń sọ èdè Yorùbá, àmọ́ àwọn tó ń sọ èdè náà gbìyànjú láti mú kó tó dáa.
Ọ̀kan lára ìpèníjà tí àwọn tó ń sọ èdè Yorùbá ní nípa ọ̀rọ̀ ìkẹ́kọ̀ọ́ ni pé àwọn tó ń sọ èdè ìbílẹ̀ náà nífẹ̀ẹ́ ló ń túmọ̀ ọ̀rọ̀ Yorùbá sí èdè Gẹ̀ẹ́sì, wọ́n sì ń lo wọ́n nínú àwọn àtẹ̀jáde dípò ọ̀rọ̀ Yorùbá àkọ́kọ́.
Àpẹẹrẹ kan ni ọ̀rọ̀ àkàrà — ọ̀pọ̀ àwọn tó ń sọ èdè Yorùbá ló túmọ̀ èdè rẹ̀ sí àkàrà nínú ìbáṣepọ̀ ọlọ́jọ́ — papàá jù lọ pẹ̀lú àwọn alábòójútó.
Bí a ṣe ń lo ọ̀rọ̀ ní ọ̀nà àkọ́kọ́ ṣe ń jẹ́ ká rí i wí pé àṣà àṣà — tí a fi mọ́ ọ̀nà èdè — ń gbèrú sí i.
Fún àpẹẹrẹ, kò sẹ́ni tí ó pe ọmọ orílẹ̀-èdè Japan ní sushi pẹ̀lú orúkọ mìíràn — sushi ni sushi.
Bí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀rọ̀ Yorùbá bá sì ti ṣe nǹkan yìí, èdè àti àṣà wọn lè túbọ̀ lágbára lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti lágbàáyé tí wọ́n ń sọ èdè Yorùbá.
Bí àpẹẹrẹ, àmàlà jẹ́ oúnjẹ Yorùbá pàtàkì láàárín àwọn tí ó wà ní diaspora.
Ọ̀rọ̀ yìí lè rọrùn láti wà lára àwọn èdè yòókù tí àwọn tó ń sọ èdè Yorùbá bá gbìyànjú láti tẹ̀ lé e.
Bí a ṣe ń túmọ̀ rẹ̀ sí "yam flour" kẹ́kọ̀ọ́ ìwà ìbàjẹ́ àti ìpilẹ̀ṣẹ̀ èdè — "Yorobaess."
Gbọ́ ẹ sí ọ̀rọ̀ tí a pè ní "fanimorious", èyí tí ó ń di ọ̀pọ̀lọpọ̀ àti tí ó ń jáde nínú Ọ̀rọ̀ Ìlú Urban Dictionary.
Ó túmọ̀ sí "ìbálòpọ̀", tàbí "ìbálòpọ̀", tí ó sì wá láti ọ̀rọ̀ fanimóra ní Yorùbá.
Èyí lè jẹ́ ọ̀rọ̀ sí ọ̀rọ̀ kan: èdè Yorùbá kò gbọdọ̀ jẹ́ ọ̀rọ̀ àkópamọ́ àti ọ̀rọ̀ àkópamọ́ tó jẹ́ ọ̀rọ̀ àkópamọ́.
Nípa bẹ́ẹ̀, a fi èdè English suffice -ious kún ọ̀rọ̀ ìbílẹ̀ Yorùbá.
Síbẹ̀síbẹ̀, ẹ̀rí ọkàn-an ni pé ọ̀rọ̀ náà ti wà láti èdè Yorùbá. Èyí jẹ́ àǹfààní fún Yorùbá.
Ní àìpẹ́, a fi ọ̀pọ̀ ọ̀rọ̀ àwọn ọ̀rọ̀ tí wọ́n fi ń sọ èdè Nàíjíríà lọ sí Ọ̀rọ̀ Ọ̀rọ̀ Ọ̀rọ̀ Ọ̀rọ̀ Ọ̀rọ̀ Ọ̀rọ̀ Ọ̀rọ̀ Ọ̀rọ̀ Ọlọ́run.
Yàtọ̀ síyẹn, Yorùbá máa ń jà nígbà tí àwọn tó ń sọ èdè rẹ̀ bá fẹ́ kó ṣèrànwọ́ fún ìdàgbàsókè náà; bákan náà, ó ṣe pàtàkì láti máa lò ó nínú ilé iṣẹ́ ìròyìn nítorí pé ayé ìgbàlódé ń bọ̀ lọ́pọ̀lọpọ̀.
Nípa bẹ́ẹ̀, èyí máa mú ìwádìí míì lọ́nà lórí èdè Niger-Congo.
Àwọn ìtúmọ̀ Bíbélì tí wọ́n pàdánù: Kí ló dé tí wọ́n máa ń mú Bíbélì ní Ìtumọ̀ Google lédè Yorùbá — àti àwọn èdè mìíràn — kò lọ́nà tó
Ọ̀pọ̀ àwọn ìtúmọ̀ èdè tí wọ́n ṣe láti ṣiṣẹ́ lórí ọ̀rọ̀ kan jẹ́ èròǹgbà.
Orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, Oṣù Ọ̀wàrà ọdún 2018 ní oríi Wikimedia Commons CC.BY.2.0.
Èdè Gẹ̀ẹ́sì ti bẹ̀rẹ̀ sí í sọ ọ̀rọ̀ orí ayélujára gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀ "ọ̀rọ̀" tí ó jẹ́ èdè ìbánisọ̀rọ̀ láti ìgbà tí a ti mú ayélujára ti jáde.
Títí di February 2020, ó ju àádọ́ta nínú àwọn Ibùdó orí ayélujára tí a wà lórí ayélujára jẹ́ ní èdè Gẹ̀ẹ́sì, gẹ́gẹ́ bí a ti mọ̀ sí WebTech3.
Àmọ́ bí ọ̀pọ̀ èèyàn ṣe ń lo èdè ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ lórí ayélujára bí wọ́n ṣe ń sọ èdè ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀, àyípadà ọ̀rọ̀ ẹ̀rọ-ayárabíàṣá ti bẹ̀rẹ̀ sí í ṣe — ẹ̀rọ-ayárabíàṣá sí ìtumọ̀ èdè ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ lẹ́sẹ̀ pẹ̀lú ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ẹ̀rọ.
Láìpẹ́, ọ̀pọ̀ iléeṣẹ́ ìmọ̀-ẹ̀rọ̀-ẹ̀rọ̀ ni wọ́n ti gbìyànjú láti ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ọ̀rọ̀ tí kì í ṣe èdè Gẹ̀ẹ́sì lórí ayélujára, èyí sì mú kó ṣeé ṣe fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ èdè. Àpẹẹrẹ àwọn iléeṣẹ́ tí wọ́n ń pè ní Google, Yoruba Names, Masakhane MT àti ALC jẹ́ àpẹẹrẹ àwọn iléeṣẹ́ àti iléeṣẹ́ ìgbàlódé tí wọ́n ń gbìyànjú láti fẹ́ ìmọ̀-ẹ̀rọ̀-ẹ̀rọ tí kì í ṣe èdè Gẹ̀ẹ́sì.
Ní ìparí oṣù Èrèlé 2020, Google kéde pé òun yóò fi àwọn èdè márùn-ún tuntun sí àwọn iṣẹ́ ìtúmọ̀ èdè Google, títí kan: Kinyarwanda, Uighur, Tatar, Turkmen àti Odia, lẹ́yìn ọ̀pọ̀ ọdún mẹ́rin tí wọ́n ti kọ́ lórí àwọn èdè tuntun.
Ẹnì kan rí ìbànújẹ́ nígbà tí ó ń ka ìwé kan lórí ayélujára. Àwòrán láti ọwọ́ọ Oladimeji Ajegbile, àwòrán láti ọwọ́ọ Pexels.
Ṣé ẹ̀ tiẹ̀ kọ́ lórí ètò ìtúmọ̀ èdè yẹn kí ẹ tó rí i pé èdè Gẹ̀ẹ́sì ni ọ̀nà tó dára jù lọ, àmọ́ ó kù?
Àmọ́ èyí tí ó burú jáì lápapọ̀ ni?
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àríyànjiyàn àti ìṣoro ló ń lọ lórí bí a ṣe ń ṣe iṣẹ́ ìtumọ̀ lédè yìí àti iṣẹ́ àríyànjiyàn.
Twitter ń ṣe àǹfààní láti túmọ̀ èdè Yorùbá sí èdè Gẹ̀ẹ́sì lórí Bíbélì ní oríi Google Translate púpọ̀, pàápàá jùlọ, èsì náà kò jẹ́ kòbákùngbé pátápátá – bóyá àwọn ọ̀rọ̀ díẹ̀ jẹ́ òtítọ́.
Ìdí tí wọ́n fi ń kojú ìpèníjà yìí ni pé àwọn iléeṣẹ́ tó ń ṣètò ìmọ̀-ẹ̀rọ máa ń gba àwọn èdè tí wọ́n ti fi túmọ̀ èdè Gẹ̀ẹ́sì sílẹ̀ lórí ayélujára.
Èyí lè ṣiṣẹ́ lórí àwọn èdè kan, àmọ́ àwọn èdè bíi Yorùbá àti Ìgbò, àwọn èdè méjì tí ó jẹ́ èdè àkọ́kọ́ láti Nàìjíríà, jẹ́ ìṣòro, nítorí àlàyé tí kò yẹ̀ sí tàbí àlàyé tí kò ní yẹ kí wọ́n lè fi tó àwọn ọ̀rọ̀ yìí lójú.
Gẹ́gẹ́ bí agbẹnusọ fún iléeṣẹ́ náà ṣe sọ, ó gba Google lọ́dún mẹ́rin láti fi ṣe àfikún èdè márùn-ún tuntun, agbẹnusọ fún iléeṣẹ́ náà ṣàlàyé:
A lè kọ́ àwọn ìtúmọ̀ èdè tó wà lórí ẹ̀rọ-ayélujára, àwọn èdè míì sì ní ibi tí kò sí nǹkan kan tí wọ́n kó lórí ẹ̀rọ-ayélujára, kò rọrùn fún ètò wa láti ràn wọ́n lọ́wọ́.
Àmọ́, látàrí ìtẹ̀síwájú tó ṣẹlẹ̀ nínú ẹ̀kọ́ ẹ̀rọ ayélujára àti ìbáṣepọ̀ àwọn ọmọ ẹgbẹ́ tó wà nínú Ẹ̀ka Ìtúmọ̀ Èdè Google, a ti ṣe àǹfààní láti tẹ àwọn èdè yìí lẹ́yìn.
Bákan náà, ọ̀pọ̀ èèyàn kò dára nígbà tí wọ́n ti ní àkọsílẹ̀ — tàbí àkọsílẹ̀ — ní àwọn èdè yìí.
Torí náà, àwọn ìtúmọ̀ èdè rere ò gbọ́n mọ́ nǹkan kan, torí pé àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ wọ̀nyí ò jẹ́ kó ṣe kedere pé ó kù.
Ọ̀pọ̀ àwọn ìtúmọ̀ èdè tí wọ́n ṣe nínú ẹ̀rọ ayélujára ló jẹ́ ọ̀rọ̀ tí kò yẹ, pàápàá jù lọ àwọn ọ̀rọ̀ tí àṣà ìbílẹ̀ jẹ́.
Bí àpẹẹrẹ, ọ̀rọ̀ Yorùbá ayaba àti obabìnrin ní ìtumọ̀ tí wọ́n ní nínú àṣà ìbílẹ̀.
Ọ̀pọ̀ iléeṣẹ́ ló ń túmọ̀ ọ̀rọ̀ méjèèjì sí "queen".
Bíótiwùkíórí, látọ̀dọ̀ àṣà ìbílẹ̀ kan, ó ṣe pàtàkì kí a mọ̀ wípé ìtumọ̀ ayaba àti obabìnrin jẹ́ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀: Ọbàbìnrin jẹ́ "queen" ní èdè Gẹ̀ẹ́sì nígbà tí ayaba jẹ́ "ìyá ìjọba".
Pẹ̀lú àwọn ìṣòro ìtúmọ̀ Bíbélì yìí, ìmọ̀-ọ̀rọ̀ ti ran àwọn èdè Adúláwọ̀ lọ́wọ́ nínú àyè ẹ̀rọ-ayárabíàṣá, èyí sì mú kí wọ́n mọ ọ̀rọ̀ tuntun.
Èdè Adúláwọ̀ ti gbilẹ̀ sí i pẹ̀lú àmúlò ẹ̀rọ ayárabíàṣá tuntun bíi ẹ̀rọ ìgbàlódé àti tablets, nítorí ọ̀rọ̀ tuntun tí a mú fún àwọn èrọ ìgbàlódé àti àwọn àlàyé tuntun yìí ni a ti mú.
Èyí ti mú kí èdè yìí túbọ̀ lágbára gan-an, kó sì túbọ̀ mú kí wọ́n lè lò wọ́n.
Pẹ̀lú àìbìkítà ẹ̀rọ tuntun, ọ̀pọ̀ àwọn èdè Adúláwọ̀ ti mú kó túbọ̀ rọrùn láti lóye wọn.
Fún àpẹẹrẹ, èdè Yorùbá ní àwọn ọ̀rọ̀ tí ó ní ìlànà ìmọ̀-ẹ̀rọ bí erọ amúlétù (ìpèsè iná òfurufú), erọ Ìbánisọ̀rọ̀̀̀̀ (ìpèsè lórí fóònù) àti erọ Ìlọta (ìpèsè àjogúnbá).
Bákan náà, àwọn ọ̀rọ̀ gẹ́gẹ́ bí èdè Igbo ṣe wà nínú (ìtàkùrọ̀sọ tẹlifíṣàn) àti ìgboyà àlàáfíà (ìyẹn “vehicle”)
Àwọn iléeṣẹ́ wọ̀nyí ti ní orúkọ àwọn èèlò wọ̀nyí nítorí iṣẹ́ tí wọ́n ń ṣe.
Ní àwọn àkànṣe ìdánilẹ́kọ̀ọ́ nípa ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àti ìkànnì ní Yorùbá, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ kọ́ wípé ọ̀pọ̀lọpọ̀ èèyàn ló ń pe amóhùnmáwòrán lórí tẹlifíṣọ̀n.
Èyí ń mú kí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìbéèrè àti ọ̀rọ̀ — àwọn akẹ́kọ̀ọ́ kan sọ wípé àwọn kámẹ́rà àti àwọn àgọ́ ìṣẹ̀ǹbáyé a lè pè ní erọ amóhùnmáwòrán nítorí àǹfààní wọn.
Àwọn ìpèníjà tí wọ́n ń pè ní èdè yìí ní ìmọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀.
Lọ́dún 2019, Google ṣí iléeṣẹ́ àkọ́kọ́ tí wọ́n ń ṣe ìwádìí lórí ẹ̀rọ ìgbàlódé lórílẹ̀-èdè Accra, lórílẹ̀-èdè Ghana, láti ṣe àtúnṣe sí “Ẹ̀tọ́ àwọn atúmọ̀ èdè Google láti lóye àwọn èdè Adúláwọ̀ lọ́nà tó ṣe kedere,” gẹ́gẹ́ bí CNN ṣe sọ.
Onímọ̀ ìwádìí Moustapha Cisse, ẹni tí ó ṣe olórí iṣẹ́ ìmọ̀-ọ̀rọ̀-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-àti-
Mozà àti BMZ ṣẹ̀ṣẹ̀ kéde àbájáde ìfọwọ́sowọ́pọ̀ wọn láti mú ìmọ̀ èdè Adúláwọ̀. Pẹ̀lú àwọn ètò bí èyí, a tún máa rí i nípa ìkẹ́kọ̀ọ́ èdè Adúláwọ̀ lọ́jọ́ iwájú.
Àwọn Ọlọ́ọ̀ṣì tó wà ní Gíríìsì àti ní Àríwá Makedóníà kọ̀ láti ṣe àwọn àyípadà tó mú kí àrùn COVID-19 túbọ̀ gbilẹ̀.
"Ìfin Àwa Ẹlẹ́rìí Jèhófà", àwòrán láti ọgọ́rùn-ún mẹ́rin ó lé ogún [1442] ni Fra Angelico. Àwòrán Ìkápá Gbogboògbò ní oríi Wikipedia.
Bó tiẹ̀ jẹ́ pé iye àwọn tí àrùn COVID-19 gbà ń pọ̀ sí i lórílẹ̀-èdè Balkans, díẹ̀ lára àwọn aṣáájú ṣọ́ọ̀ṣì ni wọ́n ti kọ̀ láti ṣe àyípadà nínú àwọn ohun tí wọ́n gbà gbọ́, tó lè mú kí àrùn Corona náà ràn wá lọ́wọ́.
Ìṣòtítọ́ tí wọ́n pè ní Holy Communion tàbí Eucharist ni pé àwọn ará ìjọ́sìn Kristẹni Ọ̀tọ́dọ́tọ̀ọ́ ń wa onírúurú ọ̀fé tí wọ́n fi kún fún wọn, tí àwọn tí wọ́n jẹ́ kátólíì sì ń gbẹ́ oúnjẹ tí wọ́n gbé lẹ́yìn ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ lẹ́yìn ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀.
Àjọ tó ń rí sí ètò ìlera àgbáyé (WHO) sọ pé kí wọ́n má bàa kó kúrò nílé ìwòsàn, kí wọ́n má bàa tọ́jú rẹ̀ kúrò nílé ìwòsàn, kí wọ́n má bàa kúrò nílé ìwòsàn, kí wọ́n má bàa kúrò nílé ìwòsàn, kí wọ́n má bàa kúrò nílé ìwòsàn.
Nínú àtẹ̀jáde kan tí wọ́n gbé jáde lọ́jọ́ kẹsàn-án oṣù Ẹrẹ́nà, ìjọ́ọ̀ṣì Ọ̀tọ́dọ́ọ̀ṣì ní Gíríìkì sọ pé wọn ò ní ṣe àtúnṣe sí ètùtù náà kí wọ́n tó bẹ̀rẹ̀ sí í dá sí ọ̀nà ààbò.
Ó tẹ̀síwájú pé "Ìrìnàjò Corona náà ò ràn wọ́n lọ́wọ́ lórí Ìwé Mímọ́, àwọn olóòótọ́ ò sì gbọ́dọ̀ gbàdúrà fún ìtànkálẹ̀ ẹ̀fọn náà".
Òmíràn tí ó jẹ́ ìlú Peristeri ní agbègbè ọ̀hún tó wà nítòsí ìlú Athens, ìyẹn Klimis sọ pé àwọn tí wọ́n gbà pé ó ṣeé ṣe kí ẹ̀sìn náà túbọ̀ ràn wọ́n lọ́wọ́:
Ìwàásù Ìjọsìn Mímọ́ ti ń di ìwàláàyè.
Ìṣẹ̀lẹ̀ yìí jẹ́.
Ó jẹ́ ẹ̀rù láti gbàgbọ́ wípé ẹ̀jẹ̀ yìí máa ń ṣàárẹ̀wò nígbà tí wọ́n ń gba Ìwé Mọ́run.
A ò tíì gbọ́ pé ẹgbẹ̀rún mọ́kàndínlọ́gọ́rin (89) ló ti kó àrùn COVID-19 ní Gíríìsì, àmọ́ kò sẹ́ni tó kú títí di báyìí.
Àwọn aláṣẹ orílẹ̀-èdè Gíríìkì, tí wọ́n ti ṣẹ̀ṣẹ̀ ti pa àwọn ilé-ìwé sílẹ̀, tí wọ́n sì ti fòfin de ìpàdé kí wọ́n lè má bàa gbọ́ èdè yìí, rọ́ àwọn ará ìjọ náà pé kí wọ́n yẹ̀ síwájú.
Àmọ́, bí àwọn òṣìṣẹ́ ìjọba ṣe ń ka ọ̀rọ̀ yìí mọ́. Níbi ìsinmi ẹ̀sìn ńlá kan tí ó kọjá lọ́jọ́ Sunday, ààrẹ àti àwọn mínísítà ìjọba kan wá sí ilé iṣẹ́ ìròyìn.
Ní àdúgbò North Makedóníà, àjọ Ìjọ Orílẹ̀-Èdè Makedóníà – Ohrid Archbishopric fẹ́rẹ̀ẹ́ máa ń tọ́jú ojú ọ̀nà bíi ti tẹ́lẹ̀.
Bó tiẹ̀ jẹ́ pé ìjọsìn náà ò tíì sọ nípa àjàkálẹ̀ náà, síbẹ̀ wọ́n ṣì ń ṣe Ìjọsìn mímọ́.
Ìbànújẹ́ wáyé nígbà tí ilé-iṣẹ́ ìkànnì Prespa-Pelagonia Diocese gbé àkọsílẹ̀ àpilẹ̀kọ kan jáde ní orí ayélujára Russian website Pravoslavie.ru (tí ó ń pè ní "Orthodox Christianity") sọ pé "ó ṣeé ṣe fún àwọn Ẹlẹ́rìí Jèhófà nígbà tí wọ́n ń ṣe àṣálẹ̀ ṣọ́ọ̀ṣì".
Sergey Adonin, tó jẹ́ àwa Ẹlẹ́rìí Jèhófà ní Rọ́ṣíà ló tẹ̀ lé ọ̀rọ̀ yìí, ó ní òun ní ìmọ̀ nípa onírúurú ìtọ́jú ìṣègùn àti ìrírí tí òun ní láti ṣiṣẹ́ nílé ìwòsàn.
Ó tẹ̀síwájú nínú àpilẹ̀kọ náà pé ìlànà òfin tí ó fi ń lo èdè Bizantium ní ọgọ́rùn-ún ọdún méje ọ̀hún kò bà jẹ́, nítorí pé "ẹ̀gbàgbọ́ nínú Ọlọ́run ń dáàbò bo àwọn ẹlẹ́wọ̀n àtàwọn aṣáájú-ọ̀ṣì pẹ̀lú àwọn aṣáájú".
Bákan náà ní North Makedóníà, àwọn ajàfẹ́tọ̀ọ́ òsì sọ̀rọ̀ ìtìlẹ́yìn wọn lórí ṣọ́ọ̀ṣì.
Fún àpẹẹrẹ, alábòójútó ilé iṣẹ́ amóhùnmáwòrán alágbèéká kan — tí ó ti ṣe àgbékalẹ̀ ìgbésẹ̀ àwọn ajìjàǹgbara tí ó ń dẹ́kun àìlùfáàjẹ́ — mú oríi rẹ̀ lórí Twitter láti kópa nínú àwọn àṣà ẹ̀sìn tó ní ewu:
Túwíìtì: Ọjọ́ Sunday tó kọjá ni mo gba Ìwé Mímọ́ ti Ìjọ́sìn Mímọ́ ti Ìjọ́sìn Ọlọ́run tó wà lára Ilé Ìwòsàn tó wà ní ìlú Skopje, màá sì tún ṣe bẹ́ẹ̀!
Ìṣòro wo ni yín?
Ìwé ìkòtẹ́milọ́rùn: Bó tiẹ̀ jẹ́ pé àwọn aláṣẹ ilé-ìwòsàn ti pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn: Àwọn tó nígbàgbọ́ gba Ìwé Mímọ́ ti Corona láìsí àìbẹ̀rù.
Sladjana Velkov, tí ó jẹ́ gbajúgbajà gbajúgbajà tí ó ń ṣiṣẹ́ ní Serbia àti North Makedóníà, ṣẹ̀ṣẹ̀ sọ wípé ohun tí ó ṣẹlẹ̀ ní "bí kò ṣe pàtàkì" àti wípé ẹ̀fọn tuntun náà jẹ́ "ẹ̀rù àìròtẹ́lẹ̀ tí ó bá ṣẹlẹ̀ bíi àwọn àìròtẹ́lẹ̀ tí ó ṣẹlẹ̀, ń ṣàkóbá fún àwọn àgbàlagbà tàbí àwọn ènìyàn tí kò ní àìtọ́ àìròtẹ́ ".
Bákan náà, láti orílẹ̀-èdè Ítálì, tí àwọn ènìyàn tí ó lé ní ọgọ́rùn-ún mẹ́fà àti mọ́kànlélọ́gbọ̀n [631] ló ti pàdánù ẹ̀mí wọn látàrí àìsàn náà, àwọn tí ó lé ní ẹgbẹ̀rún kan ó lé ní ẹgbẹ̀rún lọ́nà tí wọ́n ti ń pàdánù rẹ̀, lo túwíìtì yìí:
Títí di báyìí, àrùn COVID-19 ti wà ní North Makedóníà; mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n (25) ni Slovenia; mẹ́tàlá (13) ni Croatia; mẹ́fà ni Albania; márùn-ún ni Serbia; márùn-ún ni Bosnia; àti nìṣó ní Montenegro.
Lórílẹ̀-èdè Ròmáníà, àwọn ọ̀ràn méjìdínlọ́gbọ̀n (28) ló wà lórílẹ̀-èdè Bọ̀géríà, àwọn mẹ́fà sì wà níbẹ̀.
Àwọn Kristẹni níbikíbi
Ayé ti jẹ́rìí sí bí àrùn Corona yìí ṣe lè kárí àwọn ìjọ ẹ̀sìn.
Lóṣù tó kọjá, ọgọ́rùn-ún méje àti ọgọ́rùn-ún mẹ́rin (7,400) èèyàn ló ti kó àrùn COVID-19 lórílẹ̀-èdè South Korea — ìlú tí àrùn náà ti jà kókó títí di báyìí — wọ́n tọ́ka sí ẹgbẹ́ọ̀ṣì Shincheonji ti Jésù.
Wọ́n fẹ̀sùn ìwà ọ̀daràn kàn àwùjọ náà — tí wọ́n máa ń pè ní ẹgbẹ́ òṣèlú — olóríi rẹ̀ ẹni ọdún méjìdínlọ́gọ́rin (88) sì sọ ọ́ di aláìsàn ní gbangba.
Kódà, ilé-ẹ̀kọ́ ìwòsàn Orthodox Diocese ti Korea kéde àtúnṣe sí àwọn ohun tí wọ́n ń ṣe lẹ́nu iṣẹ́ ìwàásù pẹ̀lú ìmọ̀ràn tí Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera gbà:
1. Nígbà Ìlànà Ìlànà Ọlọ́run, gbogbo àwọn ará wa máa wọ aṣọ lójú.
2. Kí wọ́n tó bẹ̀rẹ̀ sí í lọ sí ṣọ́ọ̀ṣì, wọ́n máa da ẹ̀bùn ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ lára ní àárín ẹ̀wọ̀n tó wà nínú ṣọ́ọ̀ṣì.
3. Wọn ò ní fi ẹ̀wọ̀n sí ẹnikẹ́ni.
4. Wọn ò ní fi ọwọ́ọ ṣọ́ọ̀ṣì gbọ́.
5. Wọn ò ní gbẹ́sẹ̀ lé àwọn Icons, àmọ́ wọ́n á gbẹ́sẹ̀ lé wọn lókun.
6. Wọn ò ní lo ìwé ìwàásù ní àsìkò àdúrà.
7. Àwọn àlùfáà ṣọ́ọ̀ṣì ò ní gba Antidoron, àmọ́ fúnra wọn bí wọ́n ṣe ń kúrò nínú ìjọsìn.
8. A ò ní jẹ́ kó ṣe oúnjẹ Agape Meal lẹ́ẹ̀kan sí ọjọ́ Sunday Liturgy.
9. Kò sí àpéjọ àwọn Ẹlẹ́rìí Jèhófà àtàwọn ará Catechumens tó máa wáyé.
Àwọn aṣáájú ṣọ́ọ̀ṣì kan lórílẹ̀-èdè Yúróòpù ti ṣe ohun bẹ́ẹ̀, irú bíi ti aṣáájú ṣọ́ọ̀ṣì Kátólíìkì ní Ítálì.
Àwọn diọ̀ṣì tó wà ní Croatia náà ti fẹnukò lórí àwọn òfin tó ń dá àwọn arìnrìn àjò sílẹ̀, bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n ti pa àwọn ibì kan tó wà ní ìlú Lourdes ní orílẹ̀-èdè France.
Ìjọ́ Orílẹ̀-èdè Rùwáńdà tẹ̀ lé ìwé àdéhùn kan tí wọ́n fi kéde pé "àwọn ìgbésẹ̀ àrà ọ̀tọ̀ tí wọ́n ṣe nítorí àrùn àjàkálẹ̀ àrùn náà":
Àwọn ará ìgbàgbọ́ tí ẹ̀rù ń bẹ̀rù kí wọ́n kó àwọn ẹ̀jẹ̀ yìí gbọ́dọ̀ gbọ́dọ̀ jáde láwọn ibi mímọ́ ní ọ̀pọ̀ ìjọ.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, wọ́n lè rọ́ káwọn aṣáájú ṣọ́ọ̀ṣì pé kí wọ́n lò èrò wọn fún Ìwàásù Mímọ́.
Lẹ́yìn tí orílẹ̀-èdè Ítálì fẹnukò lórí ìtìpa gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè wọn, àwọn ìpínlẹ̀ Yúróòpù míì, bíi ti Czech Republic, ṣe iṣẹ́ takuntakun lọ́jọ́ kẹwàá oṣù kẹta ọdún tí a wà yìí, irú bíi ti ìtìpa àwọn ilé-ìwé.
Ìjọba North Makedóníà ti kéde ìsẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì, bẹ́ẹ̀ sì ni kí wọ́n pa àwọn ilé-ìwé, ilé-ìwé àtàwọn fásitì fún ọ̀sẹ̀ méjì.
Wo àkíyèsí àkànṣe Ohùn Àgbáyé tí ó dá lórí bí àgbáyé ṣe ń kó àrùn COVID-19.
Nàìjíríà fòfin de ìrìnàjò ìrìnàjò láàárín-in ọ̀rọ̀ àìsàn COVID-19
Ó fòfin de àwọn orílẹ̀-èdè mẹ́tàlá (13) ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀, tí àìsàn COVID-19 sì lé ní ẹgbẹ̀rún kan.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Pete Linforth láti ọwọ́ọ Pixabay. A lò ó lábẹ́ àṣẹ Pixabay, àwòrán láti ọwọ́ọ ìlú.
Wo àkíyèsí àkànṣe Ohùn Àgbáyé tí ó dá lórí bí àgbáyé ṣe ń kó àrùn COVID-19.
Ilé-iṣẹ́ tó ń gbógun ti àyẹ̀wò àìsàn-an COVID-19 ti jáde lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà, gẹ́gẹ́ bí ilé-iṣẹ́ tó ń gbógun ti àìsàn-an COVID-19 ti ṣe sọ.
Ìsọfúnni sí aláìsàn mẹ́jọ wáyé ní wákàtí méjìdínláàádọ́ta lẹ́yìn tí Dókítà E. Osagie Ehanire ṣàkíyèsí ẹ̀sùn kẹta tí àìsàn COVID-19, oṣù Ẹrẹ́nà 16, gẹ́gẹ́ bí "ọmọ ìbílẹ̀ Nàìjíríà tí ó ti lé ní ọgbọ̀n ọdún tí ó ti pa dà sí orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà ní ọjọ́ 13 Oṣù Ẹrẹ́nà":
Bẹ́ẹ̀ sì ni aláìsàn náà ti yọ̀ǹda ara rẹ̀ sílẹ̀ ní ọjọ́ mẹ́rìnlá (14) ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ní ìlú Èkó, nígbà tí òun náà bẹ̀rẹ̀ sí ní tẹ̀síwájú àti àìsàn.
Wọ́n ti ń gbé àìsàn náà lọ sí ilé ìwòsàn Infectious Disease Hospital tó wà nílùú Yaba lórílẹ̀ èdè Èkó.
Ọ̀pọ̀ ìṣègùn ló ń tọ́jú rẹ̀, ó sì ń dáhùn ìtọ́jú rẹ̀.
Bí àrùn COVID-19 ṣe ń tẹ̀síwájú ní Nàìjíríà, ní ọjọ́ kejìdínlógún oṣù Ẹrẹ́nà, ìjọba ti fi òfin dè àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè mẹ́tàlá tí wọ́n ti ń kó àwọn tí àrùn COVID-19 ń kó lórílẹ̀-èdè náà: China, Ítálì, Iran, South Korea, Sípéènì, Faransé, Jámánì, Nọ́ríà, Amẹ́ríkà, ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì, Netherlands àti Switzerland.
Àwọn tó ti wá láti àwọn orílẹ̀-èdè yẹn tí wọ́n ti dé orílẹ̀-èdè náà gbọdọ̀ gba ìdádúró ọjọ́ mẹ́rìnlá (14) lára wọn.
Ní ọjọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n oṣù Èrèlé, a gbé àbẹ̀wò sí orílẹ̀-èdè Ítálì kan tí í ṣe àbẹ̀wò sí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà gẹ́gẹ́ bí àwùjọ tí àrùn COVID-19 ń kó lórílẹ̀-èdè náà.
Ka Àfikún sí i: Àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Ítálì ni ó ní àìsàn àrùn COVID-19 tí ó jà ní Nàìjíríà
Ìṣẹ̀lẹ̀ kejì tí ó wádìí, gẹ́gẹ́ bí àjọ NCDC ti ṣe sọ, jẹ́ ọ̀rọ̀ àbájáde ẹni tí ó ti ṣe àyẹ̀wò olè méjì báyìí.
Nítorí náà, àjọ NCDC sọ ọ́ di ọjọ́ kẹtàlá oṣù kẹta ọdún 2020, wọ́n dá ẹjọ́ kejì sílẹ̀.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí ó ń gbé lórí ayélujára kò tọ́jú nípa ìdáhùn tí ó ń ṣe sí àrùn COVID-19 báyìí, wọ́n sì ti pè fún ìgbésẹ̀ tí yóò dènà àjàkálẹ̀ àrùn náà ní Nàìjíríà.
Onílò ẹ̀rọ ayélujára Ayobami fi àìdùnnú rẹ̀ hàn sí ìdáhùn tí ó gbà látàrí ìgbìmọ̀ ààbò NCDC. Ó gba àjọ náà ní ìmọ̀ràn láti "ẹ yé é dá àwọn akọ̀ròyìn padà àti ṣe iṣẹ́!"
Gideon sọ pé, òun “kó yẹ kí gbogbo wa bẹ̀rù” wípé àdánwò COVID-19 kò yẹ ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
"Ọ̀dọ̀ àwọn arìnrìn-àjò afẹ́ tí ó ń wá pàápàá láti àwọn orílẹ̀-èdè" tí àrùn yìí ṣàkóbá fún, akọ̀ròyìn Bayọ Olupohunda sọ pé:
Dókítà Whitewalker tẹnu mọ́ ọn wípé ìfòfindè ìrìnàjò jẹ́ ètò àjàkálẹ̀ àrùn tí ó dára fún àìsàn àìsàn ní àsìkò àjàkálẹ̀ àrùn yìí:
Dókítà Chikwe Ihekweazu, tí ó jẹ́ olórí àjọ NCDC, gbóríyìn pé wọ́n "ti ń kọ́ Ọlọ́run nìṣó láti pèsè gbogbo ohun tí ó nílò pàjáwìrì":
Ní ọjọ́ 17 oṣù Ẹrẹ́nà, ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin àgbà lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti kọ́kọ́ pè fún ìfòfindè àwọn ọkọ̀ òfúrufú láti àwọn orílẹ̀ èdè tí àrùn corona ń bá fẹ́rẹ̀ẹ́ tó orílẹ̀ èdè United Kingdom àti China, kí wọn ó tó sún ìfòfindè náà síwájú sí ọjọ́ tó tẹ̀ lé e.
Gbogbo àwọn àlejò láti àwọn orílẹ̀-èdè tí àjálù náà ti ṣẹlẹ̀ máa fara da ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti àdánwò fún ọjọ́ mẹ́rìnlá (14) gbáko, gẹ́gẹ́ bí ilé-iṣẹ́ Cable Nigeria ṣe sọ.
Ìjọba tún ti fòfin de ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà tó wù wọ́n ní Nàìjíríà fún ìgbà díẹ̀.
Ìfòfindè yìí máa wáyé lọ́jọ́ Saturday, March 21, 2020, tí yóò sì parí lọ́sẹ̀ mẹ́rin.
Ka Àfikún sí i: COVID-19 ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀: ‘Ìgbésẹ̀ àgbékalẹ̀ àrùn’ gẹ́gẹ́ bí àjàkálẹ̀ àrùn orílẹ̀-èdè
Ọ̀pọ̀ orílẹ̀-èdè lórílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ ni wọ́n ti ń ṣe àgbékalẹ̀ àròpọ̀ ìlànà tí yóò dá àrùn COVID-19 sílẹ̀.
Lára àwọn ìgbésẹ̀ tí wọ́n gbé yìí ni ìyẹn bí wọ́n ṣe ń fòfin de àwọn orílẹ̀-èdè tí àrùn COVID-19 bá pọ̀ sí i.
Ìṣàkóso Sloppy
Ìròyìn tá a gbọ́ ni pé àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera kò dáa sí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 tó wáyé lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Obìnrin kan tó jẹ́ ẹni àádọ́rin (70) ọdún tí ó lo oṣù márùn-ún ní ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì padà sí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ní ọjọ́ 11 oṣù Ẹrẹ́nà.
Kò pẹ́ lẹ́yìn yẹn, àrùn COVID-19 fún òun gan-an, ó sì fẹ́rẹ̀ẹ́ gbà lọ sí ilé ìwòsàn ẹ̀kọ́ ìjọba Enugu State Teaching Hospital (ESUTH) Colliery Parklane, tó wà ní gúúsù ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Wọ́n fi àdánù rẹ̀ sílẹ̀ ní ilé ìwòsàn alábòójútó ilé ìwòsàn tó ń jẹ́ ẹ̀yà ESUTH Colliery Parklane nígbà tí àrùn rẹ̀ di àwùjọ àjọ NCDC fún ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò ní ọjọ́ 14 oṣù Ẹrẹ́nà.
Ní March 15, obìnrin náà kú lẹ́yìn tí Àjọ NCDC jábọ̀ pé òun ṣe àdánwò àìsàn-an àrùn COVID-19.
Bíótiwùkíórí, nínú ìwé àpilẹ̀kọ tí a kọ sí gómìnà ìpínlẹ̀ Enugu, ọmọ obìnrin náà tẹnu mọ́ ọn wípé àwọn òṣìṣẹ́ ilé ìwòsàn ránṣẹ́ sí ìyá rẹ̀, tí wọ́n sì fi í sí àárín-in tí wọ́n ti ń jà fẹ́rẹ̀ẹ́ pẹ̀lú “agbára àti ìdọ̀tí”.
Òmíràn ni ẹjọ́ àìròtẹ́lẹ̀ COVID-19 tí wọ́n gbé jáde nílùú Èkó, tó jẹ́ olú-ìlú orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Ní ọjọ́ 17 oṣù Ẹrẹ́nà, David Hundeyin tí ó jẹ́ akọ̀ròyìn pẹ̀lú News Wire jábọ̀ ìṣàkóso tí ó mú ìṣẹ̀lẹ̀ àrùn COVID-19 kan jáde ní ilé-iṣẹ́ àtúnṣe epo rọ̀bì Dangote Oil Refinery Company ní Ibeju-Lekki, ní ìpínlẹ̀ Èkó, tí ó sì fa panic among the òṣìṣẹ́.
Ní ọjọ́ kejìlá oṣù Ẹrẹ́nà, apá kan láti ilé-iṣẹ́ àtúnṣe Dangote Refinery kó lọ sí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà láti ìlú Mumbai, lẹ́yìn ìsinmi díẹ̀ ní Cairo, lórílẹ̀-èdè Íjípìtì.
Ìwádìí tí Hudeyin ṣe fi hàn pé bẹ́ẹ̀ lẹ́yìn ìgbà tí wọ́n padà láti orílẹ̀-èdè Íńdíà, wọ́n pààrọ̀ ibi tí wọ́n ń pè ní "ẹ̀fọn, ìkòsí asọ́, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìrora àti ìṣòro inú ìsinmi".
Síbẹ̀síbẹ̀, kò tíì mọ̀ bóyá ẹnì kan tó wà ní ilé-iṣẹ́ Dangote Refinery gbìyànjú láti bá àwọn aláṣẹ tó tọ́jú ètò ìlera sọ̀rọ̀.
Hudeyin tún fi àìdùnnú rẹ̀ hàn wípé iléeṣẹ́ náà ṣe àmúlò "àyíká tí ó ń rí sí pípa" ní Nàìjíríà "pé kí àwọn ènìyàn tẹ́lẹ̀", èyí tí ó mú ayé àwọn òṣìṣẹ́ àti àwọn ènìyàn jákèjádò.
Lẹ́yìn ìròyìn tí wọ́n gbé jáde yìí, wọ́n fọwọ́ sí ilé ìwòsàn tó ń pa ẹ̀fọn ní Yaba, ní ìpínlẹ̀ Èkó.
Báwo ni COVID-19 ń ṣe àgbéyẹ̀wò òṣèlú àti ọjọ́ iwájú àgbáyé China?
Àtẹ̀jáde náà ní àtẹ ilẹ̀ China tí ó wà lórí àwọn ọ̀rọ̀ mẹ́rin tí ó ń ka àrùn 武汉肺炎 tó túmọ̀ sí "Wuhan pneumonia" (tí a ṣì ń lò lédè Chinese), bí àpẹẹrẹ ṣe ń mọ àrùn náà, kí a tó pè é ní COVID-19.
A lò ó pẹ̀lú àṣẹ.
Ohun tí ó bẹ̀rẹ̀ ní oòrùn omi bí ìṣòro ìlera ti di ìṣòro ìlera orílẹ̀ èdèe China.
Lẹ́yìn tí a mọ̀ wípé àrùn Wuhan Corona gan-an wáyé ní oṣù Ọ̀pẹ ọdún-un 2019, a ṣe àgbéyẹ̀wò ẹ̀rọ-alátagbà kan tí ó ti ba àwùjọ China jẹ́ gan-an, ó sì ti ìṣòro òṣèlú Beijing jẹ́.
Ìjọba China, ní àgbègbè àti àárín gbùngbùn, fagi lé ìtẹ̀jáde tí ó mú ìròyìn tí ó mú ayé ránṣẹ́ sílẹ̀ fún ọ̀pọ̀ ọ̀sẹ̀.
Nígbà tí wọ́n dédé kéde ìgbésẹ̀ láti dènà ìtẹ̀síwájú àrùn náà ní ìparí oṣù Ṣẹẹrẹ, ó kẹ́yìn fún ọ̀pọ̀ ènìyàn nítorí pé ìṣàjọyọ̀ ọdún tuntun China ti bẹ̀rẹ̀.
Àwọn dókítà àti onímọ̀ ìjìnlẹ̀ ṣì ń ṣe ìwádìí àti ìtàkùrọ̀sọ lórí bí ìṣẹ̀lẹ̀ Wuhan corona virus tí a kò mọ̀ sí tẹ́lẹ̀, èyí tó ń fa àrùn COVID-2019, tí ó ń fa ẹ̀fọn inú ẹ̀fọn, tí ó sì lè fa ẹ̀fọn inú ẹ̀fọn.
Ọ̀kan lára ohun tí ó lè ṣe ni wípé ọ̀pọ̀ ẹyẹ ni wípé ó wá láti ọgbà ẹ̀rù tàbí jàǹdùkú tí a gbà gẹ́gẹ́ bí ẹran ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ní China tí wọ́n sì ti gbà wálẹ̀ ní ilé-ìtajà Huanan tó wà ní ìlú Wuhan níbi tí wọ́n ti gbà pé ẹ̀jẹ̀ náà ti wá.
Ọ̀kan lára àwọn ìbéèrè tí ó ń dá lórí bí ẹ̀fọn náà ṣe ń tàn kálẹ̀ ni àìsànkálẹ̀ ẹ̀fọn náà: bóyá ó lè jáde láti ẹ̀kùn ènìyàn sí ẹ̀mọnì kan, àti iye èèyàn tí ó pọn dandan láti kó àìsàn kan náà kó.
Àwọn ẹ̀rí ìṣègùn tó gbẹ̀yìn fi hàn pé ènìyàn ń gbà lára ènìyàn sí ènìyàn, àti ohun tí ó máa ń ṣẹlẹ̀ ni wípé ó máa ń ṣẹlẹ̀ kí afẹ́fẹ́ náà ó tó ní àrùn, èyí sì mú kí ìṣẹ̀ǹbáyé ó le gan-an.
Ní ti ìpalẹ̀mọ́ ènìyàn tí àwọn dókítà ń pè ní “ọ̀pọ̀ àwọn ẹ̀yà àgbà” ní ìparí oṣù Ṣẹẹrẹ, a gbà pé ó wà ní àárín-in oṣù méjì sí mẹ́ta ní ìparí oṣù Ṣẹẹrẹ, èyí túmọ̀ sí wípé ẹnì kan ń kó àrùn ẹni méjì sí mẹ́ta, ṣùgbọ́n a ṣì ń sọ̀rọ̀ nípa iye àwọn ẹ̀yà náà tí wọ́n sì nílò ìwádìí míì ní ìdí èyí tí ìṣẹ̀ǹbáyé bá jẹ́.
Bí iye àwọn ènìyàn tí àìsàn náà ń pọ̀ sí i lọ́sọ̀ọ̀sẹ̀ ní agbègbè àárín gbùngbùn orílẹ̀ èdèe China tí ìjì líle Hubei àti olú ìlúu rẹ̀ Wuhan tí iye ènìyàn tí ó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó mílíọ̀nù 60 lọ.
Gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀ náà ti wáyé ní gbogbo orílẹ̀ èdèe China, gbogbo àwọn òṣìṣẹ́ ìṣègùn ló wà ní sẹpẹ́, wọ́n ń fi ìtẹ̀síwájú sí ètò ìtọ́jú ìṣègùn tí kò fi bẹ́ẹ̀ jẹ́ kọjá fún àwọn ènìyàn tó pọ̀ àti tí ó ń dàgbà.
Àmọ́, ẹ̀fọn Wuhan Corona gan-an kì í ṣe àìsàn-an, ó tún jẹ́ ìpele òtítọ́ gbòógì nínú òṣèlú.
Ìgbàgbọ́ nínú ìjọba tí ó sọ wípé kò sí nǹkan kan tí ó ní ìbẹ̀rù látàrí ìparí ìdíje ọ̀hún, tí ó ti ba ìgbàgbọ́ àwọn ènìyàn jẹ́ pátápátá, kàkà ní agbègbè Hubei.
Beijing ni wọ́n bu ẹnu àtẹ́ lu bí ó ṣe gbógun ti ikọ̀ SARS ní ọdún 2002 sí 2003, gẹ́gẹ́ bí àjọ tó ń rí sí ètò ìlera àgbáyé (WHO) ṣe sọ.
Olórí orílẹ̀-èdè China, Xi Jinping ṣì ń sọ̀rọ̀ lórí àjàkálẹ̀ náà títí di ọjọ́ 20 oṣù Ṣẹrẹ nígbà tí ó gbàgbé ìpinnu tí ọ̀rọ̀ náà ti gbilẹ̀ ní ọ̀rọ̀ gbangba – ó lé ní oṣù kan lẹ́yìn tí a ti fi ọ̀rọ̀ àkọ́kọ́ ṣe àrídájú.
Ìṣòro ìròyìn ṣì dúró gẹ́gẹ́ bí China ṣe ń fara balẹ̀ pẹ̀lú ilẹ̀ Amẹ́ríkà àti ìsàkoso ọrọ̀ ajé, ìgbógunti àjàkálẹ̀ àrùn Wuhan corona virus yóò ṣe ìpinnu àwùjọ àti òṣèlú China lọ́dún 2020.
Ẹ̀rọ-ayárabíaṣá tí ó wà ní Mozambique àti Cape Verde ń ṣe àǹfààní ẹ̀rọ-ayárabíaṣá alágbèéká tí àwọn ará ìlú ń rọ̀ wọ́n láti dúró sílé
Santa Maria Avenue, Cape Verde. Àwòrán láti ọwọ́ Miccaela, Wikimedia Commons. CC-BY 3.0
Wo àkíyèsí àkànṣe Ohùn Àgbáyé tí ó dá lórí bí àgbáyé ṣe ń kó àrùn COVID-19.
Bí àwọn ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ ṣe ń pọ̀ sí i láti dúró sí ilé wọn láìka àrùn COVID-19 tí àrùn COVID-19 bá wáyé, orílẹ̀-èdè Mòsáńbíìkì àti ìpínlẹ̀ Cape Verde ń ṣètò àǹfààní lórí ẹ̀rọ ìgbàlódé lórí ẹ̀rọ alátagbà.
Títí di àkókò yìí, ìjọba Mozambique ti ṣe àkọsílẹ̀ ẹ̀sùn mẹ́wàá tí àrùn COVID-19 ti wáyé, kò sí ẹnì kankan tó kú, nígbà tí ìṣẹ̀lẹ̀ mẹ́fà àti ẹ̀mí kan ní ìlú Cape Verde ti wáyé.
Lósè tó kọjá, orílẹ̀-èdè méjèèjì ti kéde ìsẹ̀lẹ̀ ọgbọ̀n ọjọ́, pẹ̀lú àǹfààní láti sún ìsẹ̀lẹ̀ náà síwájú.
Gẹ́gẹ́ bí àjọ ìròyìn orílẹ̀-èdè Portugal Lusa ṣe sọ:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Àwọn aṣojú ẹ̀rọ ìbánisọ̀rọ̀ alágbèéká ní Cape Verdean, CV Móvel àti Unitel T+, kéde ìpolongo àpapọ̀ tí yóò mú ààbò ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀
Ní orí ẹ̀rọ-alátagbà “Fica em Casa” (ìyẹn “ṣe ilé” ní èdè Gẹ̀ẹ́sì), àwọn òṣìṣẹ́ méjèèjì ni ó kéde ìgbéga náà lórí ẹ̀rọ-alátagbà nínú àtẹ̀jáde kan tí wọ́n fi sọ pé wọ́n ti “gbé àwọn ológun jọ́kàn” kí àwọn ọmọ ìpínlẹ̀ Cape Verde má bà jẹ́ “ẹ̀bẹ̀ ní ilé”.
Pékọ̀ ọ̀hún ní àǹfààní fún àwọn Oníṣòwò méjèèjì, papọ̀ pẹ̀lú ẹ̀rọ ayélujára ẹgbẹ̀rún méjì (2,000 MB), ìṣẹ́jú ìṣẹ́jú mẹ́ẹ̀ẹ́dógún fún àwọn Oníṣòwò lórílẹ̀-èdè náà láti lò ó títí di ọjọ́ kẹtàlélógún oṣù kẹrin ọdún tí a wà yìí.
COVID-19: Àkànṣe ìwàásù náà fi ẹ̀rọ ayélujára 2000 Mb fún àwọn ará ìlú Cape Verde láti dúró sílé.
Àwọn kan ti ní ìbéèrè lórí ìmúgbòòrò ìpolongo irú àkànṣe bí ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ ìpínlẹ̀ Cape Verde kò ní àǹfààní ẹ̀rọ-ayélujára:
Ìjà wo ni èyí!!!
Kí ni ogunlọ́gọ̀ ọmọ Cape Verde ní ẹ̀rọ-ayélujára?
Ní ìlú Cape Verde, ìlú erékùṣù tí ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún márùn-ún ó lé ọgọ́ta (560,000) èèyàn, ìdá mẹ́tàdínlọ́gọ́ta (57) nínú àwọn tó ń gbé ènìyàn ló ń lo ẹ̀rọ-ayélujára, gẹ́gẹ́ bí àbájáde ìsọfúnni ọdún-un 2017 tí wọ́n dá láti ọwọ́ọ rẹ̀.
Lọ́dún yẹn, ìpíndọ́gba àgbáyé jẹ́ ìdá àádọ́ta.
Ní Mozambique, níbi tí iye ènìyàn tí ó ń kó ẹ̀rọ-ayélujára kọjá sẹ́yìn – ìròyìn Ilé-ìfowópamọ́ Àgbáyé náà sọ wípé ìdá mẹ́wàá nínú àwọn ènìyàn tí ó tó 30 mílíọ̀nù ènìyàn jẹ́ òǹlo ẹ̀rọ-ayélujára –, òǹlo ẹ̀rọ-ayélujára ìjọba TmCel ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìgbélárugẹ kan náà, pẹ̀lú àmì-ẹ̀yẹ kan náà “jẹ́ ilé” ni.
Àgbékalẹ̀ ìgbàmì-ẹ̀yẹ ọ̀hún wà láàárín ẹ̀rọ ìgbàlódé GB 1 sí 5 GB, iye rẹ̀ máa ń lọ láti ẹgbẹ̀rún mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n (25 sí ọgọ́rùn-ún (100) ẹ̀rọ ìgbàlódé (ìyẹn 0.37 sí 1.50 USD).
Fún ìdíje #StayAtHome láti ọjọ́ mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n (25) ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ fún ọgbọ̀n ọjọ́.
Ṣàmúlò *219# kí o ṣe àǹfààní rẹ̀ kí o sì dúró sílé pẹ̀lú Tmcel. Fún àlàyé sí i, wò ó ní ìlànà tó wà nísàlẹ̀:
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé a ti rí ìbánisọ̀rọ̀ náà dáadáa, àwọn òǹlo Twitter kan béèrè ìbéèrè:
Ìgbésẹ̀ rere ni.
ǹjẹ́ ẹni náà dára gan-an ni?
Ìdúró gbígbé kò sí ọ̀nà fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ òṣìṣẹ́ ìjìnlẹ̀ tí ó sì ń ṣiṣẹ́ ní ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ní Mozambique àti Cape Verde. Àjàfúnẹ̀tọ́ Tomás Queface túwíìtì:
Àrùn Corona yìí ń ṣàfihàn àwọn ìyàsọ́tọ̀ tí ó kàn ní àwùjọ.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé #StayAtHome jẹ́ àǹfààní fún àwọn ènìyàn díẹ̀, fún àwọn ènìyàn ìbílẹ̀ èyí jẹ́ dilema tí ó ń gbé: gbé ní ilé láìsí oúnjẹ, tàbí ṣe iṣẹ́ takuntakun àti ṣe ewu ìlera ẹ̀ tàbí ìlera àwọn ènìyàn mìíràn.
Àrùn COVID-19 mú káwọn onímọ̀ ìṣègùn kan jáde nílẹ̀ Áfíríkà
Ilé-iṣẹ́ ìwádìí nìkan kọ́ ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀
Sgt. kẹ́kọ̀ọ́ Marites Cabreza, tí ó jẹ́ ìyàwó rẹ̀ ní ọgọ́rùn-ún márùn-ún àti mẹ́rìnléláàádọ́ta (354) Brigade of Civil Affairs, tí ó ń ṣe ikọ̀ agbófinró pàtàkì Joint Task Force-Horn of Africa, ń ṣe aláìsàn kan ní ọjọ́ 29, oṣù Ẹrẹ́nà ọdún-un 2008, lásìkò iṣẹ́ ìwòsàn alábọ́dé tí ó ń ṣe ní ìlú Goubetto, ní ìpínlẹ̀ Djibouti.
Àwòrán láti ọwọ́ọ US Air Force Tech. Sgt. Jeremy T. Lock. Òde Òde.
Wo àkíyèsí àkànṣe Ohùn Àgbáyé tí ó dá lórí bí àgbáyé ṣe ń kó àrùn COVID-19.
Bí àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ àti àwọn oníṣẹ́-ìwádìí ṣe ń ṣe àyẹ̀wò onírúurú ìtọ́jú pàtàkì fún àrùn COVID-19 nínú ìgbẹ́jọ́ ìjìnlẹ̀ ti dá àríyà kan sílẹ̀ lóríi ìlànà tí ó dá lórí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn nínú ìgbẹ́jọ́ oníṣègùn tí ó ṣe pàtàkì ní ilẹ̀ Adúláwọ̀.
Ní ọjọ́ 1 oṣù Igbe, àwọn oníṣẹ́-ìwádìí orílẹ̀-èdè Faransé méjì, Ọ̀mọ̀wé Jean-Paul Mira àti Camille Locht, ṣe àfihàn lórí ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ tẹlifíṣọ̀n kan pé ìgbà àkọ́kọ́ gbọdọ̀ máa wáyé ní Afirika, gẹ́gẹ́ bí Al Jazeera ṣe sọ.
Ọ̀mọ̀wé Mira, tó jẹ́ olórí ẹ̀ka ìtọ́jú àkànṣe ní Ilé-ìwòsàn Cochin nílùú Paris, fi Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì Bíbélì
Àwọn dókítà méjèèjì náà sọ̀rọ̀ yìí lásìkò tí wọ́n jíròrò nínú ìgbẹ́jọ́ kan ní ilẹ̀ Yúróòpù àti Ọsirélíà láti mọ̀ bóyá àjàkálẹ̀ àìsàn ibà ẹ̀jẹ̀ tó ń jẹ́ BCG náà lè dènà ẹ̀fọn Corona tó ń jà.
Lórílẹ̀-èdè Australia, ó kéré tán, ẹgbẹ̀rún mẹ́rin (4,000) àwọn tó ń ṣiṣẹ́ ìwòsàn alábọ́dé ló ń bójú tó ìgbẹ́jọ́ wọn.
Ìhùwàsí àwọn oníṣẹ́-ìwádìí yìí kọ́kàn sí ìtàn àìtọ́jú ìṣègùn àti ìlòkulò ìlànà ìwòsàn ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀, níbi tí àwọn aṣáájú Ilẹ̀-Adúláwọ̀ ti fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú ilé iṣẹ́ oògùn – tí wọ́n sábà máa ń gbé ní Ilẹ̀ Yúróòpù tàbí ní Amẹ́ríkà – láti ṣe ìgbẹ́jọ́ àwọn ènìyàn tí ó pọ̀ jù lọ ní àwùjọ.
Ẹsẹ̀kẹsẹ̀ tí àwọn oníṣẹ́-ìwádìí náà fi hàn pé wọ́n ní ìkórìíra àti ìkórìíra, pẹ̀lú ọ̀rọ̀ àgbékalẹ̀ àgbékalẹ̀ náà, "Ọlọ́dọ̀ ilẹ̀-Adúláwọ̀ kì í ṣe ẹyẹ ẹyẹ."
Ìràwọ̀ akọ́nimọ̀ọ́gbá ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù Ivorian Didier Drogba túwíìtì:
Ní April 3, Ọ̀mọ̀wé Mira kọ̀wé àbùkù fún ọ̀rọ̀ rẹ̀, ṣùgbọ́n lẹ́yìn ìfìyàjẹ àti ìtẹ̀síwájú láti ẹgbẹ́ ajàfúnẹ̀tọ́ ẹlẹ́yàmẹyà tí ó wà ní France. Àmọ́, ọ̀gá àgbà Ilé-iṣẹ́ Dókítà Locht dá ìfìyàjẹ náà sílẹ̀ lórí Twitter gẹ́gẹ́ bí "ìròyìn àhesọ", tí ó ní wípé ọ̀rọ̀ náà ti já kúrò ní àtẹ̀jáde.
Ní ọ̀sẹ̀ kan náà, onímọ̀ ẹ̀fọn ọmọ Kóńgò Jean-Jacque Muyembe, tó ń ṣiṣẹ́ lórí ìwé àkọ́kọ́ tí ó dá lórí àrùn Ebola ní Orílẹ̀-èdè Olómìnira Kóńgò sọ pé ìjọba Kóńgò "i gbaradì láti ṣe ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àwọn ẹ̀fọn tí yóò gbẹ́sẹ̀ lé sí àrùn Corona" gẹ́gẹ́ bíi Ìròyìn 24.
Muyembe, olórí àwọn àjọ tó ń rí sí àjàkálẹ̀ ìlera lórílẹ̀ èdè yìí àti ilé-ìwòsàn tó ń rí sí ètò ìlera, sọ fún àpérò oníròyìn kan:
A ti yàn láti ṣe àdánwò yìí...
Amẹ́ríkà tàbí orílẹ̀-èdè Kánádà tàbí orílẹ̀-èdè China ni wọ́n máa ṣètò ẹ̀fúnẹ̀sùn yìí.
A jẹ́ òǹdíje fún àdánwò náà níbí.
Ìgbà mìíràn ni ọ̀rọ̀ yìí wá láti ọ̀dọ̀ àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Kóńgò àti ọmọ orílẹ̀-èdè Kóńgò káàkiri ayé tí ó ń sọ pé dókítà Muyembe ṣì ń ṣe àkíyèsí níbi ìgbẹ́jọ́ ìṣègùn ní DR Congo, níbi tí àìsàn àrùn COVID-19 kò fi bẹ́ẹ̀ jẹ́ díẹ̀.
Láàárín wákàtí díẹ̀, Ọ̀mọ̀wé Muyembe ṣàlàyé ohun tí ó sọ nínú àtẹ̀jáde fídíò kan, ó tẹ̀síwájú pé a ò gbọ́dọ̀ ṣe ìsọfúnni náà ní DR Congo lẹ́yìn tí a ti ṣe é ní àwọn orílẹ̀-èdè bíi US àti China:
Àkọ́kọ́ ìtàn nínú onímọ̀ ìṣègùn tó wáyé nílẹ̀ Áfíríkà
Ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìṣègùn ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ — tí a máa ń ṣe lẹ́yìn ìdánilẹ́kọ̀ọ́ “àǹfààní ńlá” àti ìbàjẹ́ fún àwọn àrùn tí ó ń pààrọ̀ ẹ̀fọn bí i àìsàn abẹ àti HIV/AIDS — ti fi ọ̀rọ̀ ìbánisọ̀rọ̀ àti ìbàjẹ́ ẹ̀mí rò fún ọdún pípẹ́ — pàápàá jùlọ nípa ìpinnu tí a gbà àti ìlànà ìṣègùn tí ó fi gbàgbé.
Àwọn ilé-ìwòsàn tó ń mójútó ètò ìlera bíi Àjọ Tó Ń Rí sí Ètò Ìlera Àgbáyé, United States Centers for Disease Control àti Ilé-ìwòsàn Tó Ń Rí sí Ètò Ìlera ti Amẹ́ríkà ló sábà máa ń fi owó ṣètìlẹ́yìn fún ilé ìwòsàn yìí.
Ní Zimbabwe, láàárín ọdún 1990, ó lé ní ẹgbẹ̀rún mẹ́tàdínlógún (17,000) obìnrin tí wọ́n ń kó àrùn HIV lẹ́nu àkọ́kọ́ tí wọ́n ṣe àyẹ̀wò láìsí ìpinnu tí wọ́n fi gbọ́dọ̀ gbọ́dọ̀ gbà fún ilé ẹjọ́ tí wọ́n fi ṣètìlẹ́yìn fún ìdẹ̀rùn egbògi olóró tí ìgbìmọ̀ CDC, WHO àti ẹgbẹ́ òṣèlú NIH.
Ní ọdún mẹ́wàá sẹ́yìn, ọ̀gbẹ́ni Pfizer ṣe àyẹ̀wò ẹ̀dọ̀ ìdọ̀tí kan tí wọ́n ń pè ní Trovan ní ọgọ́rùn-ún méjì (200) ọmọ ní ìpínlẹ̀ Kano, lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ní àsìkò tí àrùn ẹ̀fọn kò sí.
Ọ̀pọ̀ ìdílé ló gbé ọ̀rọ̀ náà lọ sílẹ̀, bẹ́ẹ̀ sìni wọ́n kọ̀wé gbígba ẹjọ́ pẹ̀lú àjọṣepọ̀ Pfizer látàrí ìpalẹ̀mọ́ ìpinnu wọn.
Ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìtọ́jú ìṣègùn kì í ṣe kẹ́kọ̀ọ́ nínú ìtàn ìyàsọ́tọ̀ ẹlẹ́yàmẹyà àti ìṣèlú amúnisìn — bákan náà ni ó ń ṣe àpẹẹrẹ rere nítorí ìgbàgbọ́ tí ó wà láàárín àwọn ọmọ ìlú àti àwọn aláṣẹ ètò ìlera.
"Iṣẹ́ àkànṣe ti gbogbo ilẹ̀ Yúróòpù kún àtàwọn ohun ìṣẹ̀dá biomedicine bá tọ́rọ̀ kàn, wọ́n sì mú kí ìwà ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ti ẹlòmíì tọ́rọ̀ kàn," Patrick Malloy kọ nínú ìwé ìròyìn kan tí a pe àkòrí rẹ̀, "Iṣẹ́ Àkànṣe àti Àìkànṣe Ìwàásù: Ìwàásù Ìjọba-ìṣẹ̀dá biomedicine tí ó wà nínú ìṣẹ̀dá aṣáájú-ìṣẹ̀dá biomedicine tí ó wà nínú ìṣẹ̀dá aṣáájú-ìṣẹ̀dá aṣáájú-ìṣẹ̀dá.
Láti malaria sí àwọn ìṣòro míì "bíi àjàkálẹ̀", àwọn aláṣẹ amúnisìn sábà máa ń jẹ́ kí àwọn aláṣẹ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ ṣe àǹfààní sí ìlànà àpẹẹrẹ àpẹẹrẹ àti "... ẹ̀jẹ̀ tí wọ́n gbà ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ ni ó yẹ kí wọ́n ṣe ìwádìí ìṣègùn ìgbà amúnisìn", Malloy kọ.
Ó ṣì ń bá:
Ní ìlú Tanganyika àti àwọn àdúgbò ìlú mìíràn ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀, èyí túmọ̀ sí wípé àwọn tí ẹ̀rí ọkàn-an wọn ti ṣiṣẹ́ ológun lè fi àpẹẹrẹ àrùn ẹ̀dọ̀, dípò ara wọn, fún àwọn aláṣẹ onímọ̀ ìṣègùn.
Àwọn ìlànà wọ̀nyí kóra jọ pẹ̀lú ọ̀rọ̀ ìkórìíra ní Ìwọ̀-oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀ nípa “ìjà” àwọn ènìyàn tí àwọn ará Ilẹ̀-Adúláwọ̀ fi ṣiṣẹ́ tí wọ́n máa jí àwọn ọmọ Adúláwọ̀ jà láti gba ẹ̀jẹ̀ wọ́n láti ṣe irú ìṣègùn tí wọ́n jọ ń pè ní mumiani.
Orúkọ Swahili sọ̀rọ̀ ní àwòrán “ìjàmbá” tàbí “ìjàmbá ẹ̀jẹ̀” — tí ó tún di àpẹẹrẹ pẹ̀lú “ìjàmbá.”
Ìtàn àjàkálẹ̀ àgbègbè yìí ti ń jẹ́ káwọn èèyàn mọ̀ nípa ẹ̀sùn ìtọ́jú ìṣègùn, ìgbẹ́jọ́ ìṣègùn àti ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ní Ilẹ̀ Adúláwọ̀, kódà ó ń jẹ́ káwọn aláṣẹ ilé-ìwòsàn tó ń ṣiṣẹ́ papọ̀ pẹ̀lú àwọn òṣìṣẹ́ ìjọba àtàwọn ilé-iṣẹ́ oògùn àgbáyé mọ ìpinnu tí wọ́n ṣe.
Èyí ni àìsàn ibà ẹ̀fọn ti ọdún 1990 ní ìpínlẹ̀ Kano, lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà, fa ọ̀pọ̀ nǹkan nítorí wípé lẹ́yìn yẹn ni ó mú kó nira láti ṣe àgbékalẹ̀ àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àgẹ̀rẹ̀ sí í ṣe àg
Àwọn ọ̀rọ̀ ọ̀rọ̀ yìí di ìròyìn, wọ́n sì túmọ̀ rẹ̀ sí òfin agbègbè tí yóò fòfin de àjàkálẹ̀ ẹ̀fọn ní Nàìjíríà lọ́dún 2003.
Ìtọ́jú tí wọ́n gbà látọ̀dọ̀ àwọn hangovers tó jẹ́ olóògbé
Kí ló dé ìgbẹ́jọ́ àkọ́kọ́ COVID-19 tó wáyé nílẹ̀ Áfíríkà?
Àwọn ọmọ orí ayélukára-bí-ajere àti ajìjàǹgbara ti fi èrò wọn hàn lórí ìpinnu tí wọ́n ní “àwọn ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ kì í dá ẹ̀bùn sílẹ̀.”
Olùdarí àgbà ilé-ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn WHO, Tedros Adhanom Ghebreyesus ti pe ìhùwàsí àwọn dókítà orílẹ̀-èdè Faransé méjì gẹ́gẹ́ bí "ohùwàsí" láti "ọkàn tí ó jẹ́ oníwà àjogúnbá", ó sì sọ pé:
Ilẹ̀ Adúláwọ̀ ò lè, kò sì ní jẹ́ ibi ìdánilẹ́kọ̀ọ́ fún ẹ̀fọn kan tàbí ẹ̀fọn.
Síbẹ̀síbẹ̀, ìbẹ̀rù àti ìdánilójú ìtọ́jú ìṣègùn ti di ohun tí wọ́n máa ń kọ́ lẹ́nu iṣẹ́ ìwàásù kí wọ́n lè mú kí àrùn Corona náà túbọ̀ ràn wọ́n lọ́wọ́ fún àwọn tó ń ṣiṣẹ́ ìtọ́jú ìṣègùn.
Ní àgbègbè Côte d'Ivoire ní ọjọ́ 6 oṣù Igbe, àwọn afẹ̀hónúhàn jó ibi kan tí wọ́n ti ń ṣe àdánwò COVID-19, wọ́n sì sọ pé ibẹ̀ tí wọ́n wà ní àgbègbè tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn kò tọ́.
Ìṣẹ̀lẹ̀ yìí jẹ́ "ìrántí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ nígbà tí àrùn Ebola ṣẹlẹ̀ ní Ìwọ̀-Oòrùn àti Àárín Ilẹ̀-Adúláwọ̀ nígbà tí àwọn ènìyàn kan gbẹ̀yìn sí àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera, lẹ́yìn tí wọ́n fura pé wọ́n ń mú àrùn náà dé àwọn agbègbè wọn, dípò kí wọ́n ń pèsè ìtọ́jú ìṣègùn tí ó ṣe pàtàkì", BBC jábọ̀.
Síbẹ̀, nínú ìbàjẹ́ àrùn Ebola tó wáyé ní DR Congo lọ́dún 2018, àwọn ìgbẹ́jọ́ ọmọnìyàn pàtàkì ni wọ́n fi kan àwọn aláìsàn Ebola "ní ìlànà ìlànà" — lábẹ́ ìtọ́jú oníṣègùn Dókítà Muyembe àti ìjọba DR Congo — ẹ̀mí ìgbésẹ̀ bẹ́ẹ̀.
Ní November 2019, a ti fọwọ́ sí i pé ẹgbẹẹgbẹ̀rún àwọn ènìyàn tí wọ́n ti kó àrùn Ebola lẹ́nu iṣẹ́ ìtọ́jú ẹ̀dọ̀ kan.
WHO nìrètí wà pé wọn yóò kéde pé DR Congo kò ní àrùn Ebola ní ọjọ́ 12 oṣù Igbe, àmọ́ lẹ́yìn tí ó lé ní àádọ́ta ọjọ́ láìsí ẹ̀sùn kankan, ọkùnrin ọlọ́dún mẹ́rìndínlọ́gbọ̀n (26) kan kó àrùn Ebola ní ọjọ́ 10 oṣù Igbe.
Ní báyìí, pẹ̀lú àrùn Ebola àti ọ̀rọ̀ ọmọnìyàn tí ó ń tẹ̀síwájú, DR Congo gbọ́dọ̀ ṣe àkíyèsí láti gbógun ti àjàkálẹ̀ àrùn Corona náà.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, ìgbìyànjú méjìlélọ́gọ́ta ni wọ́n ti ń lọ lójú láti rí ẹ̀fún àrùn COVID-19.
Ṣé àwọn iléeṣẹ́ ètò ìṣègùn ńlá máa bá ìlànà òfin tí wọ́n máa ń tẹ̀ lé ní Ìwọ̀-Oòrùn ṣe rí?
Ní Burundi, àwọn akọ̀ròyìn mẹ́rin sẹ́wọ̀n fún oṣù díẹ̀ tí wọ́n ń retí ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn
Wọ́n fi ẹ̀sùn kan àwọn akọ̀ròyìn náà pé ó ń ṣe àkóbá fún ààbò ìlú.
Ilé Ẹjọ́ Akọ̀ròyìn tó wà nílùú Bujumbura, tí ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ aláàárẹ̀ fagi lé ìgbóhùnsáfẹ́ náà. 19 oṣù Èbìbì ọdún 2010.
Wọ́n fẹ̀sùn kàn àwọn akọ̀ròyìn mẹ́rin —Agnès Ndirubusa, Christine Kamangana,Térence Bungezenzi àti Egide Harerimana — pé wọ́n ń gbìyànjú láti mú kí ààbò ìlú ba ìlú jẹ́ ní oṣù kínní ọdún 2020.
Àwọn mẹ́rin ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú ìwé ìròyìn Iwacu, kò fi ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n.
Wọ́n ti ń retí ìdájọ́ kòtẹ́milọ́rùn lórí bí wọ́n ṣe rán wọn lẹ́wọ̀n, lẹ́yìn ìgbẹ́jọ́ tí wọ́n ṣe ní May 6.
Antoine Kaburahe, olùdásílẹ̀ Iwacu tí ó ń gbé nínú ìyíkoto, kọ̀wé pé:
Ìgbàdégbà: Ìgbẹ́jọ́ ilé ẹjọ́ ní ìlú Bubanza bẹ̀rẹ̀. Ààbò Iwacu dùn gan-an.
Kò sí ẹ̀sùn tí wọ́n fi kan àwọn akọ̀ròyìn náà.
Àwọn akọ̀ròyìn náà ń ṣe iṣẹ́ wọn nìkan: ìròyìn.
Ìrànwọ́ wo ni!
Wọ́n ti ń gbé ọ̀rọ̀ náà yẹ̀ wò, ilé ẹjọ́ sì máa gbọ́ ẹjọ́ rẹ̀ láàárín ọgbọ̀n ọjọ́.
Jẹ́ alágbára!
Wọ́n Fi Wọ́n sí Àtìmọ́lé Nítorí Ìròyìn
Ní ọjọ́ kejìlélógún oṣù Ọ̀wàrà, àwọn agbófinró tí wọ́n ń pè ní Burundi jàǹdùkú pẹ̀lú ẹgbẹ́ ajagun fẹ̀yìntì ìjọba — bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ẹgbẹ́ RED-Tabara, tí wọ́n ń gbé ní Orílẹ̀-èdè Congo — ní agbègbè agbègbè Kibira.
Àwọn ẹgbẹ́ ológun máa ń sábà máa ń lo agbègbè yìí láti lọ káàkiri agbègbè náà.
Nínú ìfigagbága náà, wọ́n sọ pé àwọn adigunjalè mẹ́rìnlá (14) ló kú, nígbà tí àwọn agbófinró mẹ́wàá sì kú.
Lẹ́yìn ọjọ́ yẹn, àwọn ọlọ́pàá fi àwọn akọ̀ròyìn mẹ́rin tó wà ní Iwacu àti ọkọ̀ wọn, Adolphe Masabarakiza sí àtìmọ́lé nígbà tí wọ́n lọ sọ̀rọ̀ ní agbègbè Musigati, ìpínlẹ̀ Bubanza, láti bá àwọn ènìyàn tí wọ́n sá kúrò nínú ìjà náà.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, wọ́n fi wọ́n sí àtìmọ́lé láìsí ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n, wọ́n sì jábọ̀ pé wọ́n bẹ Christine Kamangana kẹ́dùn nígbà tí wọ́n mú un.
Àwọn ọlọ́pàá gbẹ́sẹ̀ lé àwọn ọ̀rọ̀ wọn lórí fóònù àti àwọn ohun èlò wọn, àwọn agbófinró sì ní kí wọ́n rí àwọn àkọsílẹ̀ ẹ̀rọ ìgbàlódé kí wọ́n lè yẹ àwọn lórí fóònù.
Lẹ́yìn náà, wọ́n gbé àwọn akọ̀ròyìn náà lọ sí àwọn sẹ́ẹ̀lì míì ní ipò tó burú jáì.
Ní Ọjọ́ kejìlá, Oṣù Òwàrà ní agbègbè Bubanza, wọ́n fi ẹ̀sùn "ìṣòro nítorí ààbò ìlú" kàn wọ́n.
Ní ọjọ́ 31 oṣù Ọ̀wàrà, agbẹjọ́rò ìjọba sọ̀rọ̀ yìí, ó sì fi ẹ̀sùn kàn wọ́n pé wọ́n ní ìròyìn nípa àwọn adigunjalè náà.
Àwọn àjọ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ló gbà wọ́n ní kí wọ́n tú wọn sílẹ̀ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀, títí kan Ẹgbẹ́ Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn, Àgbáríjọ Àwọn Akọ̀ròyìn Kárí Ayé, Olucome, Àgbáríjọ Àwọn Akọ̀ròyìn Ilẹ̀ Adúláwọ̀ àti Àjọ Burundaise des Radiodiffuseurs.
Àmọ́ ní àkókò yẹn ni Àjọ Tó Ń Bójú Tó Ọ̀rọ̀ Ìròyìn sọ pé wọn ò lè sọ̀rọ̀ nípa ọ̀rọ̀ náà.
Iwacu bu ẹnu àtẹ́ lu èyí, ó rántí wípé àkọ́kọ́ wọ́n wáyé láìṣẹ̀ àti wípé ìgbìmọ̀ náà yẹ kí wọ́n ran àwọn akọ̀ròyìn lọ́wọ́.
Ọ̀pọ̀ èèyàn ló sọ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ wọn lórí ayélujára àti bọwọ́lu ìwé ìpilẹ̀kọ. Àwọn ilé iṣẹ́ oníròyìn kárí ayé sọ̀rọ̀ nípa rẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi ìhalẹ̀mọ́ òmìnira oníròyìn, nígbà tí Iwacu ń tẹ̀lé ìṣẹ̀lẹ̀ náà nìṣó.
Oníròyìn Esdras Ndikumana túwíìtì:
Burundi: Akọ̀ròyìn mẹ́rin ní Iwacu ( àti ọkọ̀ wọn) jẹ̀bi ẹ̀sùn "ìṣòro tí ó ń ṣe àkóbá fún ààbò ìbílẹ̀ ìpínlẹ̀ náà" fún bí wọ́n ṣe ń fi ẹ̀sùn ìgbàgbọ́ sí èdè Bubanza ní àwọn ọgbà ẹ̀wọ̀n agbègbè yìí (Àwòrán láti ọwọ́ọ Yaga)
Lẹ́yìn tí wọ́n pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn lórí bí wọ́n ṣe fi wọ́n sí àtìmọ́lé, ọjọ́ tí wọ́n máa gbọ́ ẹjọ́ wọn ni November 18, Àmọ́ ní ìyàlẹ́nu, wọ́n rán wọn lọ́wọ́ ní November 11, pé kí wọ́n pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn níwájú àwọn adájọ́ torí pé wọ́n fẹ́ ṣe ìbéèrè — ṣùgbọ́n láìsí agbẹjọ́rò.
Wọ́n kọ̀ láti dáhùn láìsí ìrànlọ́wọ́ lábẹ́ òfin, wọ́n sì béèrè ìdí tí wọ́n ò fi sọ fún àwọn agbẹjọ́rò wọn ní ìgbà kan sẹ́yìn, tí wọ́n sì padà sí àtìmọ́lé, kí wọ́n lè gbọ́ ẹjọ́ wọn ní November 18.
Ní ọjọ́ 20 oṣù Belu, a dájọ́ pé àwọn akọ̀ròyìn mẹ́rin yóò ṣì wà lẹ́wọ̀n, àmọ́ wọ́n tú ọkọ̀ náà sílẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí.
Agbẹjọ́rò ìjọba àkọ́kọ́ béèrè pé kí wọ́n rán an lẹ́wọ̀n ọdún 15.
Ààrẹ Pierre Nkurunziza sọ̀rọ̀ níbi àpérò àwọn oníròyìn tí ó wáyé lọ́jọ́ kejìlá oṣù Ọ̀pẹ pé òun fẹ́ ìgbẹ́jọ́ tó yẹ kí wọ́n ṣe, ṣùgbọ́n òun nìkan lè yọ̀ǹda ara rẹ̀ sílẹ̀ gẹ́gẹ́ bí àsìkò, bó tiẹ̀ jẹ́ pé ó lè lo agbára rẹ̀ láti fi Ààrẹ sẹ́wọ̀n.
Ní January 30, ní ìlú Bubanza, wọ́n rán àwọn akọ̀ròyìn mẹ́rin wọ̀nyí lọ sí ẹ̀wọ̀n ọdún méjì àtààbọ̀, wọ́n sì san owó ìtanràn mílíọ̀nù kan owóo dọ́là kọ̀ọ̀kan ($521 owó dọ́là orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà) lábẹ́ àpilẹ̀kọ òfin mẹ́rìndínlógún, nígbà tí wọ́n dá ọkọ̀ náà sílẹ̀.
Àwọn tí wọ́n fẹ̀sùn kàn kò le è fi ẹ̀rí hàn sí ìbáṣepọ̀ tàbí kàn sí àwọn ológun, torí náà ẹ̀sùn náà di "ìgbésẹ̀ tí kò ṣeé ṣe nínú ìṣòro láti ṣe ààbò ìlú", ìyẹn — wípé wọ́n gbèrò láti dẹ́rùba ààbò ìlú àmọ́ kò ṣeé ṣe.
Iwacu tún tẹ̀síwájú pé àwọn akọ̀ròyìn náà lọ sí agbègbè náà lẹ́yìn tí àwọn aláṣẹ sọ ọ́ ní gbangba nípa ìṣẹ̀lẹ̀ náà, tí wọn sì gbà wọ́n ní ìgbàgbọ́ pé kò sí ìdíwọ́ tí wọn ò fi ní agbègbè náà.
Ohun tí ó ṣe kókó tí a fi ń ṣe ẹ̀rí sí àwọn akọ̀ròyìn ni iṣẹ́-ìjẹ́ oríi WhatsApp tí ọ̀kan lára àwọn ajábọ̀ ìròyìn fi ránṣẹ́ sí ọ̀rẹ́ kan, tí ó ní wípé wọ́n fẹ́ "rànlọ́wọ́ sí àwọn adigunjalè náà".
Wọ́n fi ẹ̀hónú hàn gẹ́gẹ́ bíi ìjà kẹ́gẹ́ — àwọn tí ó ń takò ìṣèlú, àwọn alátakò òṣèlú, àti àwọn ẹgbẹ́ ológun máa ń fi ẹ̀sùn ìdájọ́ hàn láti dá ẹ̀dùn ìwà ọ̀daràn tí wọ́n fi kàn wọ́n sílẹ̀. Ṣùgbọ́n ẹ̀rí ni wọ́n fi ọ̀rọ̀ náà gbà gẹ́gẹ́ bí ẹ̀rí tí wọ́n fi kàn wọ́n.
"Reporters Without Borders (RSF) sọ pé àwọn akọ̀ròyìn gbọdọ̀ ní oore-ọ̀fẹ́ láti jábọ̀ lórí àwọn ọ̀rọ̀ tí ó ní ìbẹ̀rù láìsí ìtẹ̀síwájú, pàápàá jùlọ ṣáájú ìdìbò tí yóò wáyé ní Burundi.
Wọ́n kọ́ ẹjọ́ tí wọ́n pè fún ìdásílẹ̀ wọn, èyí tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ẹgbẹ̀rún méje (7,000) ìwé àdéhùn ní ìbẹ̀rẹ̀ oṣù Èbìbì.
Àwọn Aṣojú Ilẹ̀ Yúróòpù, Ìgbìmọ̀ Ilẹ̀ Yúróòpù àti Ọ̀jọ̀gbọ́n Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn ti Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé wà lára àwọn tó pè fún ìdásílẹ̀ wọn.
Ní ọjọ́ 20 oṣù Èrèlé, àwọn akọ̀ròyìn pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn, wọ́n sì béèrè bóyá ìlànà òfin náà ti wù, títí kan àtúnṣe sí ẹ̀sùn àkọ́kọ́ tí wọ́n fi kàn wọ́n láìsọ ọ̀rọ̀ náà.
Ní May 6, àwọn akọ̀ròyìn náà wá síbi ìgbẹ́jọ́ kòtẹ́milọ́rùn, lẹ́yìn tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó oṣù mẹ́fà ní ẹ̀wọ̀n.
Nínú ìdáhùn sí ẹ̀sùn tí ó wáyé látàrí iṣẹ́-ìjẹ́ oríi WhatsApp, ajàfẹ́tọ̀ọ́ náà kíyè sí i wípé nínú iṣẹ́-ìjẹ́ mìíràn, akọ̀ròyìn kan sọ wípé àwọn adigunjalè náà ń bọ̀ láti "ìhà àlàáfíà".
Àjọ RFI tọ́ka sí agbẹjọ́rò àjọ ọ̀hún, Clement Retirakiza, pé kò sí ẹ̀rí kankan tí wọ́n fi kan wọn, tí wọ́n sì fẹ́ fi hàn pé ìrìnàjò ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ni wọ́n ṣe.
Iwacu ti jẹ́ ọ̀rọ̀ aládàádúró tí ó ń bu ẹnu àtẹ́ lu òṣèlú tí ó ti ṣe ìjìyà — ó jẹ́ ọ̀kan nínú ilé iṣẹ́ oníròyìn aládàádúró tí ó gbẹ̀yìn lẹ́yìn ìṣẹ̀lẹ̀ ọdún-un 2015.
Ìtàn Ìjìyà Tó Wà Lórí Àwọn Akọ̀ròyìn
Lẹ́yìn ìbò àríyànjiyàn ọdún-un 2015 — tí Nkurunziza padà fún sáà kẹ́ta tí ọ̀pọ̀ ènìyàn fi ẹ̀hónú hàn pé kò bófin mu — ìṣẹ̀lẹ̀ náà kọjá. Àyíká iléeṣẹ́ oníròyìn bẹ̀rẹ̀ sí í ṣọṣẹ́.
Ọ̀pọ̀ ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ — tí ó ti gbẹ́kẹ̀ lé èyí tí ó pọ̀ jù fún ìròyìn ní Burundi — ni wọ́n ti pa dà sílẹ̀, tí àwọn kan sì jẹ́ afẹ́fẹ́. Ẹgbẹẹgbẹ̀rún akọ̀ròyìn ló sá, àwọn kan sì jẹ́ ti ìjìyà oró, bí èyí tí ó jẹ́ Esdras Ndikumana.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn akọ̀ròyìn ni ìwà ipá náà ti rí láti ọwọ́ àwọn ẹ̀ṣọ́ aláàbò, pàápàá nígbà tí ìròyìn lórí àwọn kókó tí ìjọba gbé kalẹ̀ jẹ́ “ànfààní” fún wọn.
Ní ìparí ọdún 2015, àwọn ọlọ́pàá pẹ̀lú àwọn mọ̀lẹ́bí mẹ́ta pa akọ́nimọ̀ọ́gbá àgbà Christophe Nkezabahizi, nínú ìkọlù ìfẹ̀hónúhàn lẹ́yìn ètò ìdìbò ọ̀hún.
Ní July 2016, ọ̀pọ̀ àwọn agbófinró (SNR) fi ọwọ́ọ ṣìgún òfin mú Jean Bigirimana, àmọ́ ìwádìí àwọn ọlọ́pàá kò fi bẹ́ẹ̀ wò ó.
Ní ọdún yìí, ní ọjọ́ 16 oṣù Ṣẹẹrẹ, a fi ọwọ́ọ ṣìgún òfin mú akọ̀ròyìn Blaise-Pascal Kararumiye pẹ̀lú Radio Isanganiro (Rédíò Ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò). Ní ọjọ́ 28 Oṣù Igbe, akọ̀ròyìn Jackson Bahati di ọwọ́ọ ọlọ́pàá kan nígbà tí ó ń jábọ̀ lórí ìròyìn.
Àwọn ilé iṣẹ́ oníròyìn kárí ayé ò jẹ́ yẹ̀ sílẹ̀, pẹ̀lú bí BBC àti VOA ṣe fòfin de iṣẹ́ ní 2019. RSF mú Burundi wà ní ipò 160 nínú ọgọ́sàn-án 180 orílẹ̀-èdè fún òmìnira oníròyìn — tí ó di 15 láti 2015.
Àwọn obìnrin ní Nàìjíríà ń kojú àdínkù ìpolongo òṣèlú ní orí ayélujára
#BringBackOurGirls àti #ArewaMeToo gbé ìjà-fún-ẹ̀tọ́ òṣèlú sílẹ̀ ní Nàìjíríà
Àwọn ọmọ Ẹgbẹ́ Ìṣàkóso Ìyá, Nàìjíríà. Àwòrán láti ọwọ́ọ Karen Kasmauski / USAID ní Ilẹ̀ Adúláwọ̀ lórí iṣẹ́ ìjọba orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, àgbékalẹ̀ ìlú.
Ní Nàìjíríà, ìpolongo ìgbòkègbodò ọ̀rọ̀ òṣèlú jẹ́ ìmìtìtì ilẹ̀ kan.
Ètò ìṣèlú àti ìpolongo máa ń di àfihàn pẹ̀lú ọ̀rọ̀ ẹ̀sìn àti ọ̀rọ̀ ẹ̀yà.
Àwọn agbẹjọ́rò tí ó ní orí ẹ̀rọ-alátagbà tí ó lágbára – pàápàá lórí Twitter – ní láti ṣe ìdàgbàsókè tí ó le láti bá ẹ̀rọ-alátagbà gbas gbos (Nigerian Pidgin fún “ẹ̀yẹ ìjà”) sọ́rọ̀ lórí ẹ̀rọ-ayárabíàṣá.
Àwọn obìnrin ọmọ bíbí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ń jà fún – pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ń kó oríṣiríṣi ìdánimọ̀-ọ̀rọ̀ tí ó ní ìdánimọ̀ ìdánimọ̀ yìí sílẹ̀ – bẹ́ẹ̀ náà ń kojú ìwà ìkọlù tí ó ní ìdánimọ̀ ẹ̀yà.
Báwo ló ṣe ń ṣe àwọn obìnrin ní Nàìjíríà láti kojú àwọn ìjìyà orí-ayélujára bíi pípẹ́, ọ̀rọ̀ ìkórìíra àti ìbálòpọ̀ àhesọ àwọn ìwé wọn?
Báwo ló ṣe rí wọ́n ṣe ń tẹ̀síwájú kí wọ́n rí i dájú pé àwọn ìkọlù wọ̀nyí ò ní yẹsẹ̀ tàbí kò ní yẹsẹ̀ lórí ọ̀rọ̀ ìgbésẹ̀ wọn?
Ìgbésẹ̀ orí ẹ̀rọ-alátagbà méjì ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ń mú ìkórìíra tí ó lágbára nínú ìrírí ìpolongo àti akọrin: Ìgbésẹ̀ #BringBackOurGirls, tí Dókítà Oby Ezekwesili dá sílẹ̀; àti #ArewaMeToo, tí Fakhriyyah Hashim dá sílẹ̀, àwọn méjèèjì rí ìkórìíra òṣèlú tí ó ṣàkóbá fún ìṣèlú ìròyìn wọn pátápátá.
#BringBackOurGirls (#BBOG) ìpolongo
Ní ọdún mẹ́fà sẹ́yìn, ní April 15, 2014, nǹkan bí ọgọ́rùn-ún mẹ́ta (200) ọmọ ilé-ìwé tí wọ́n wà láàárín ọmọ ọdún 15 sí 18, ni ẹgbẹ́ afẹ̀míṣòfò Boko Haram tí wọ́n jẹ́ ẹgbẹ́ afẹ̀míṣòfò ẹlẹ́sìn mùsùlùmí gbé wọ́n yẹ́bẹ́yẹ́bẹ́, láti ilé-ìwé ẹ̀kọ́ àwọn ọmọ ìjọba ní Chibok ní àríwá Maiduguri, ní àríwá ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Ìjìyà àwọn ọmọdébìnrin Chibok ṣe àgbéyẹ̀wò àgbáyé kan.
BBC jábọ̀ pé nínú oṣù Igbe ọdún 2014, #BringBackOurGirls ti wà lórí Twitter pẹ̀lú ẹgbẹ̀rún mẹ́ta àti mẹ́ta mílíọ̀nù túwíìtì, ìdá mẹ́tàdínlọ́gbọ̀n àwọn túwíìtì tí wọ́n gbé láti Nàìjíríà, ìdá mẹ́rìndínlọ́gbọ̀n láti orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà àti ìdá mọ́kànlá láti orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà.
Dókítà Ọbí Ezekwesili ń dáhùn ìbéèrè kan ní àsìkò ìdánilẹ́kọ̀ọ́ UN Women pẹ̀lú àwọn olùṣekòkáárí fún ìpolongo #BringBackOurGirls.
Àwòrán láti ọwọ́ọ UN Women/Ryan Brown, September 14, 2014. (CC BY-NC-ND 2.0)
Ọ̀mọ̀wé Obiageli (Oby) Ezekwesili, tí ó jẹ́ igbá-kejì ààrẹ àjọ Àgbáyé tẹ́lẹ̀rí àti mínísítà ètò ẹ̀kọ́ tẹ́lẹ̀rí ní Nàìjíríà, bẹ̀rẹ̀ sí ní túwíìtì nípa àwọn ọmọ Chibok lọ́jọ́ tí wọ́n jí wọ́n.
Wọ́n ní ìmísí láti ṣe ìwàásù nípasẹ̀ ìkọlù sí àwọn ọmọ ilé-ìwé ní Gbọ̀ngàn Ìjọba Àpapọ̀ Buni Yadi ní ìpínlẹ̀ Yobe, ní àríwá-ìwọ̀-oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ní ọjọ́ 25, oṣù Èrèlé, ọdún 2014.
Àwọn ọ̀dọ́ márùn-ún àti mọ́kàndínlógún kú látàrí ìfarapa ẹ̀fọn tàbí iṣan ọ̀bẹ̀, nígbà tí wọ́n jó àwọn mìíràn ikú.
Síbẹ̀síbẹ̀, ìyẹn ní ọjọ́ 23 oṣù Igbe, nígbà tí, gẹ́gẹ́ bí àlejò ní ìpàdé àpéjọ UNESCO kan nílùú Port Harcourt, ní agbègbè Niger Delta tí ó ní epo rọ̀bì, ń ké tantan fún ìdásílẹ̀ àwọn ọmọ ilé-ìwé náà láti gba ìkésíni orílẹ̀-èdè àti kárí ayé:
Ní May 7, 2014, ìyá àkọ́kọ́ orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà tẹ́lẹ̀rí Michelle Obama fi àwòrán ara rẹ̀ sí orí Twitter tí a fi àmì-ẹ̀yẹ #BringBackOurGirls sílẹ̀.
Arábìnrin náà tún mú fídíò kan jáde lẹ́yìn ọjọ́ díẹ̀ láti Ilé Ìwòsàn Ìbílẹ̀ – èyí mú kí àyíká àgbáyé ó rọ̀ mọ́ rẹ̀.
Ó máa gba ọdún méjì kí àwọn ọmọ-ogun orílẹ̀-èdè Nàìjííríà ó tó dá ọmọdébìnrin kan sílẹ̀, ní oṣù Èbìbì ọdún 2016.
Ní oṣù Ọ̀wàrà ọdún 2016, àwọn ọmọdébìnrin mọ́kànlélógún (21) dara pọ̀ mọ́ ìdílé wọn. Ní oṣù Èbìbì ọdún 2017, àwọn afẹ̀míṣòfò Boko Haram dá àwọn ọmọdébìnrin méjìlélọ́gọ́rin (82) sílẹ̀ láti ìlú àgbègbè.
Bíótiwùkíórí, àwọn ọmọdébìnrin tí ó tó ọgọ́rùn-ún kan ó lé mọ́kànléláàádọ́fà (112) ṣì ń wá, wọ́n gbà pé àwọn mẹ́tàlá [13] ni wọ́n kú, gẹ́gẹ́ bí ìwádìí lọ́dún 2018.
Ezekwesili ṣe alákòóso ẹgbẹ́ #BBOG tí ó ṣe àgbékalẹ̀ ìfẹ̀hónúhàn àgbáyé kan fún ìdásílẹ̀ àwọn ọmọ Chibok.
Nígbà tó yá, ẹgbẹ́ náà di ètò ẹgbẹ́ àwùjọ tí ó ní ìfaradà ètò ìgbáyé orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ṣùgbọ́n èsì ìgbésẹ̀ yìí wáyé ní owó tí ó pọ̀ fún Ezekwesili.
Ìjìyà àwọn ọmọdébìnrin Chibok wáyé ní àárín-in ìbò ààrẹ ọdún-un 2015, àti ìpolongo Ezekwesili ní orí ayélukára-bí-ajere jẹ́ wò nípasẹ̀ ìgbélárugẹ ìṣèlú tí àwọn kan fi ń wò ó.
Kì í ṣe ìbéèrè lórí ìṣòtítọ́ ẹ̀míi rẹ̀ nìkan ni wọ́n fi ń wò ó, àmọ́ ó yẹ̀ wò ó.
Àwọn kan tẹnu mọ́ ọn wípé #BBOG rẹ̀ jẹ́ ìgbésẹ̀ fún ìdàgbàsókè olóṣèlú.
Reno Omokri, tí ó jẹ́ aṣojú ààrẹ tẹ́lẹ̀, fi ẹ̀sùn kan Ezekwesili wípé ó jẹ́ aṣàmúlò ẹgbẹ́ òṣèlú alátakò, Àjọ Ìtẹ̀síwájú Gbogboògbò (APC), láti "mú " ìjọba Ààrẹ Jónátánì, èyí sì mú ìgbésẹ̀ fún "ìdàgbàsókè" ẹgbẹ́ òṣèlú APC.
Àwọn alátìlẹ́yìn Ààrẹ àná Jónátánì àti Ẹgbẹ́ Olóṣèlú Peoples Democratic Party fi "ọ̀pọ̀lọpọ̀ àjogúnbá" sí orí ayélukára-bí-ajere tí wọ́n ń tako Ezekwesili ní ọdún-un 2014 sọ́kàn: "Ọ̀pọ̀ ni wọ́n ti fi mí sẹ́wọ̀n, bẹ́ẹ̀ ni wọ́n ti pa mí..." ni Ezekwesili sọ nínú fídíò oríi Twitter kan tí wọ́n gbé jáde lọ́jọ́ 14 oṣù Igbe, láti sàmì àyájọ́ ọdún kẹfà ìyàsọ́tọ̀ náà.
Wọ́n fi ẹ̀sùn èké kan Ezekwesili pé ó ń fi ìbànújẹ́ hàn nítorí pé ó kò gba ipò mínísítà ní abẹ́ ìṣàkóso Jónátánì.
Gẹ́gẹ́ bí ó ṣe sọ, àwọn kan lára àwọn afẹ̀míṣòfò ẹ̀rọ-ayélujára rẹ̀ rò pé “tí ìdí tí a bá wà pẹ̀lú ìpolongo àwọn ọmọ Chibok ni wípé èmi fẹ́ jẹ́ mínísítà.”
Báwo ni mo ṣe fẹ́ jẹ́ mínísítà nígbà tí mo kọ̀ láti jẹ́ mínísítà ní ọ̀nà kí wọ́n tó mú àwọn ọmọbìnrin Chibok lọ́dún mẹ́ta sílẹ̀?
Ezekwesili sọ̀rọ̀ nínú ìfídíò oríi Twitter tí ó gbé jáde.
Ó di agbẹnusọ fún ipò ààrẹ lọ́dún 2018, àmọ́ lẹ́yìn náà kò kúrò nínú ẹ̀yà náà.
Lóòótọ́ lórí Twitter, Ezekwesili rántí ìdùnnú rẹ̀: Ìdùnnú ló jẹ́ fún mi láti gbà pé àwọn ọmọ tí ó wá sí ilé-ìwé pa wọ́n lọ́pọ̀lọpọ̀, wọ́n sì pa wọ́n lọ́pọ̀lọpọ̀ títí dé ibi tí àwọn òbí kò rí àwọn ọmọ wọn mọ̀.
Ṣùgbọ́n ìbànújẹ́ àti ìkórìíra rẹ̀ kàn nítorí ìbálòpọ̀ òṣèlú tí ó ní láti jáde nínú iṣẹ́ #BBOG.
#ArewaMeToo àti NorthNormal
Ní February 3, 2019, obìnrin kan tí orúkọ rẹ̀ jẹ́ Khadijah Adamua rí ìgboyà túwíìtì nípa ìfìyàjẹni tó jẹ́ ọ̀rẹ́ẹ rẹ̀ àná.
Adamua, ẹni tí ó ń gbé ní ìpínlẹ̀ Kano ní àríwá ìwọ̀-oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ti ṣe búlọ́ọ̀gù nípa ìrírí ọkàn-an rẹ̀ ṣáájú.
Akẹẹgbẹ́ rẹ̀ Fakhriyyah Hashim túwíìtì àtìlẹyìn rẹ̀ fún Adamua pẹ̀lú àmì ìpolongo #ArewaMeToo:
#ArewaMeToo di ẹgbẹ́ òṣèlú àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà nínú ẹgbẹ́ àgbáyé #MeToo. (Arewa ni ọ̀rọ̀ Hausa fún “North”) — ìjàmbá ìtàkùrọ̀sọ orí ẹ̀rọ-ayélujára nípa ìfìyàjẹ́ àti àwọn ìjìyà tó wáyé látàrí ìjìyà akẹgbẹ́.
Ìjìyà obìnrin ń gbilẹ̀ jákèjádò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà. Síbẹ̀, Ìrànwọ́ Orí-ayélujára sọ wípé ní oṣù Belu ọdún 2014 sí oṣù Ṣẹẹrẹ ọdún 2015, ní àríwá-ìwọ̀-oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, pàápàá jùlọ ní ìpínlẹ̀ Borno, ti ṣe àkọsílẹ̀ ìjìyà obìnrin tí ó pọ̀ jù lọ.
Ní apá àríwá àwọn ẹlẹ́sìn mùsùlùmí, kò rọrùn láti jíròrò nípa àwọn ọ̀rọ̀ tabua tí wọ́n fi ń sọ̀rọ̀, èyí sì máa ń mú kí àwọn olùfarapa wọ́n sẹ́wọ̀n.
Ìfẹ̀hónúhàn orí-ayélujára #ArewaMeToo ṣe àgbéyẹ̀wò ìfẹ̀hónúhàn tí ó wáyé ní ìlú Bauchi, Kano, Niger.
Oṣù Belu ọdún tí ó kọjá ni ìfẹ̀hónúhàn mẹ́rìndínlógún wáyé ní ìpínlẹ̀ àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti nílùú Àbújá.
Wọ́n gbósùbà lórí gan-an, tí àwọn abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin ìpínlẹ̀ náà sì "rí àwọn ọ̀dọ́ ìbílẹ̀" fún “ọ̀bùn láti tẹ̀síwájú fún VAPP", gẹ́gẹ́ bí Hashim ṣe sọ.
Bíótiwùkíórí, ní ìpínlẹ̀ Sokoto, "ìjọba kó ipa nínú ìkórìíra àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àwọn alátakò NorthNormal", gẹ́gẹ́ bí Hashim ṣe sọ.
Àwọn ọlọ́pàá ṣe adarí agbègbè náà.
Nítorí náà, ẹ̀hónúhàn ìfẹ̀hónúhàn ni ẹni tó jẹ́ olórí àwọn Mùsùlùmí ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, Sultánì Sokoto fòfin de iṣẹ́ ìfẹ̀hónúhàn.
Gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀ Hashim ṣe sọ, NorthNormal gbé nínú àmì ìpolongo #ArewaMeToo, ó sì ní èròǹgbà méjì: gbógun ti “àgbékalẹ̀ Ìjìyà Ẹlẹ́rìí Jèhófà Lábẹ́ Òfin Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn (VAPP),” àti gbógun ti ìtàkùrọ̀sọ nípa “ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìjìyà ẹlẹ́gbẹ́ àti ìṣẹ̀dá àṣà jàǹkàn jákèjádò àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.”
Òfin Ìfìyàjẹni Láti Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn (Òfin) ti ọdún 2015 di òfin ní May 23, 2015.
Lábẹ́ òfin VAPP — ìdàgbàsókè lórí òfin ìjọba orílẹ̀-èdè Nàìjíríà — ìwà ìjìyà obìnrin jẹ́ ẹ̀ṣẹ̀ tí ó mú ìjìyà jẹ obìnrin.
Lára ohun tí wọ́n ṣe ni ìfipábánilórúkọjẹ́, àjàkálẹ̀ ẹ̀fọn, títí kan bí wọ́n ṣe ń jáde nílé lágbára, títí kan bí wọ́n ṣe ń fi owó ṣètọ́, títí kan bí wọ́n ṣe ń ṣe ìwà ọ̀daràn, títí kan bí wọ́n ṣe ń fìyà jẹ àwọn obìnrin, títí kan bí wọ́n ṣe ń fìyà jẹ àwọn ọmọ bíbí.
Ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ìfipábánilórúkọ jẹ́ kí wọ́n fi ẹ̀wọ̀n ayé ránṣẹ́ sí i. Ẹni kékeré lè fara da ẹ̀wọ̀n ọdún mẹ́rìnlá.
Nígbà tí wọ́n bá fipá mú àwọn ẹgbẹ́ jàǹdùkú, àwọn ọ̀daràn náà máa wà lẹ́wọ̀n ọdún ogún (20) láìsí àǹfààní láti san owó ìtanràn.
Àmọ́, Abala mẹ́tàdínláàdọ́ta nínú Òfin VAPP sọ wípé òfin yìí ṣì wà ní Àbújá, olú-ìlú orílẹ̀-èdè Nàìjíríà. NorthNormal àti àwọn àjọ mìíràn ti ń ṣe ìpolongo fún gbogbo ìpàdé ìjọba ìpínlẹ̀ mẹ́rìndínlógójì mẹ́rìndínlógójì láti fọwọ́ sí òfin yìí.
Ìfòfinlíle àwọn ajàfúnẹ̀tọ́
Ọdún kan lẹ́yìn tí ó ṣe àgbéyẹ̀wò ẹgbẹ́ #ArewaMeToo náà, Hashim sọ fún Ohùn Àgbáyé pé bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìpolongo wọn ṣe àfihàn "òpin nínú àwùjọ", ó sì gba àkíyèsí rẹ̀.
Hashim rí ìjìyà orí ẹ̀rọ-ayélujára gan-an nígbà tí ẹgbẹ́ òun ń kojú "ìjìyà oríṣiríṣi àwọn ọmọ-ìdínkù tí a fẹ̀sùn kàn" tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ ní ilé iṣẹ́ ìwàásù owó-ìtanràn gẹ́gẹ́ bí ọ̀kan nínú ìpolongo orí ayélujára wọn.
Ó sọ fún Ohùn Àgbáyé:
A ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìpolongo tí ó ń tako òun [àǹfààní oríṣiríṣi náà], a sì fẹ́ kí mínísítà rán òun lọ́wọ́; àwọn kan kò fẹ́ràn ìdí èyí tí wọ́n ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìpolongo ìkórìíra tí ó jẹ́ orí ayélujára ní orí ayélukára-bí-ajere láti jẹ́ aṣojú BuhariMeToo.
Gẹ́gẹ́ bí Hashim ṣe sọ, àwọn afẹ̀hónúhàn ṣe ìgbìyànjú láti fọwọ́sowọ́pọ̀ BuhariMeToo pẹ̀lú LGBTQ [àìbìkítà, aṣe-ìbálòpọ̀-akọ-àti-akọ-àti-akọ-àti-akọ-àti-akọ-àti-akọ-àti-akọ-àti-akọ-àti-akọ-àti-akọ] àti ìgbélárugẹ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ wọn gẹ́gẹ́ bí ìfìyàjẹ orí ayélujára ṣe ń gbilẹ̀, Hashim ní.
Ní Nàìjíríà, ìgbéyàwó aṣe-ìbálòpọ̀-akọ-àti-akọ jẹ́ òfin tí ó sì tẹ̀lé ìlànà Sharia àti òfin ẹ̀sùn ìwà ọ̀daràn, sodomy àti aṣáájú-ìbálòpọ̀-àti-akọ ní àwọn ìpínlẹ̀ kan ń jẹ́ kó ṣe ìjìyà.
Nípasẹ̀ àjọṣepọ̀ ẹ̀tọ́ tí ó ní LGBTQ ní ẹ̀ka ìpolongo Haashim pẹ̀lú, àwọn jàǹdùkú orí-ayélujára ṣe àríyànjiyàn iṣẹ́-ìjẹ́ wọn, wọ́n sì sọ #ArewaToo àti NorthNormal di òfin tí kò bá òfin mu.
Bíótiwùkíórí, Ohùn Àgbáyé kò ṣe é ṣe láti ṣe àyẹ̀wò fínnífínní sí àwọn túwíìtì tí ó fi ẹ̀tọ́ ẹgbẹ́ọ Hashim ṣe lórí ẹ̀tọ́ LGBTQ.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé, ọ̀rọ̀ ìrètí tí Hashim kọ sí oríi Twitter ni:
Fakhriyyah Hashim, olùdásílẹ̀ #ArewaToo àti NorthNormal (Àwòrán lò ó pẹ̀lú àṣẹ rẹ̀).
Ó sọ wípé gbogbo àwọn ìrírí wọ̀nyí ṣe ìrànwọ́ fún òun ní ìdàgbàsókè "àkókò tí ó ní ipò":
Nínú ìrírí mi láti wà lórí ẹ̀rọ-aláṣèlú Twitter fún ìṣàkóso rere, mo ti bẹ̀rẹ̀ sí í le koko, ṣùgbọ́n ìyẹn kò fi mí sílẹ̀ fún iye ìdáhùn tí a bá gba láti ọwọ́-ara-lọ́wọ́ BuhariMeToo àti NorthNormal.
Bí ó ti lẹ̀ jẹ́ pé gbogbo èyí ni mo yàtọ̀ síra, mi ò sì yàtọ̀ síra nípa ìjọba àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti ìdáhùn sí ìjìyà ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀...
Lẹ́yìn ọ̀pọ̀ ìkọlù, à ń pín agbára àti agbára láti tẹ̀síwájú sí i nítorí pé ìkọlù ọ̀hún jẹ́ ká rí bí àwùjọ ṣe ń fi àṣà ìbanilórúkọjẹ́ sílẹ̀, tí a bá sì lè fi òpin sílẹ̀ lẹ́yìn náà ni ìjìyà tòótọ́ yóò wáyé.
Ó bani nínú jẹ́ pé, Hashim àti Ezekwesili ṣì ń jà pẹ̀lú àkíyèsí "ìkùnà ìfọkànbalẹ̀" tí ó ní àfihàn ọ̀rọ̀ nípa ìjìyà tí ó dá lórí ẹ̀rọ-alátagbà àti láìsí ẹ̀rọ-ayélujára.
Gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀ Hashim ṣe sọ, "ìwà ìbanilórúkọjẹ́ tí ó ń ṣe ìdíwọ́ fún àwọn tí ó ń fẹ́ ìwà ìfìyàjẹ́yà ẹ̀yà abẹ́lé" yìí jẹ́ ohun ìbànújẹ́ fún wọn.
Àpilẹ̀kọ yìí wà lára iṣẹ́ náà, "àdánwò ìdánimọ̀ pélébé: ìdáláre tí ó ń ṣe àtúnṣe sí ìdojúkọ orí ayélujára ní ilẹ̀ Adúláwọ̀".
Àwọn àtẹ̀jáde yìí ń ṣe ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánimọ̀ ọ̀rọ̀ ìkórìíra tàbí ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀rọ-ayélujára tí ó dá lóríi èdè tàbí ìpilẹ̀ṣẹ̀ ìpìnlẹ̀, ìròyìn tí ó dá lórí àti ìkórìíra ( pàápàá jù lọ sí ọ̀dọ̀ ajìjàǹgbara obìnrin àti akọ̀ròyìn) tí ó ń gbèrú nínú ẹ̀rọ-ayárabíàṣá àwọn orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ méje: Algeria, Kamẹrúùnù, Ethiopia, Nàìjíríà, Sudan, Tunisia àti Uganda.
Iṣẹ́ àkànṣe náà jẹ́ ti Ilé Ẹ̀tọ́ Ẹ̀rọ-ayárabíaṣá ti Ilẹ̀-Adúláwọ̀ The Collaboration on International ICT Policy for East and South Africa (CIPESA).
Ní Siria tí Assad-ṣàkóso, àkọsílẹ̀ ìròyìn náà ni ‘kò sí ọ̀ràn COVID-19’
Lẹ́yìn ọdún mẹ́sàn-án tí ìjì yẹn ti wáyé, ètò ìlera orílẹ̀-èdè Siria kò fi bẹ́ẹ̀ ṣiṣẹ́.
Ní àwọn ìpínlẹ̀ tí Ààrẹ Bashar al-Assad ń ṣiṣẹ́, àwọn aláṣẹ kọ̀ láti rí i pé àrùn COVID-19.
Gẹ́gẹ́ bí ẹ̀ka ọ́fíìsì Johns Hopkins University ṣe sọ, ìjọba ti rí i pé ọgọ́rùn-ún mẹ́rin àti mọ́kàndínlógójì [439] ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ni àwọn mọ́kànlélógún [21] ti pàdánù ẹ̀mí wọn láti ọjọ́ karùndínlógún oṣù keje.
Àmọ́ àwọn ìtàn tí ó wà lágbègbè ṣe àfihàn ọ̀nà tí ìjọba ti kọ̀ àti ti àtẹ̀jáde òtítọ́ COVID-19.
Walid Abdullah, ẹni ọdún mẹ́tàlélógún (23) sọ pé ìpínlẹ̀ náà ti sún ẹ̀mí àwọn aláìsàn tó ní àrùn COVID-19 sílẹ̀.
Ohùn Àgbáyé ń lo àdánimọ̀ àdánimọ̀ kan nígbà tí wọ́n béèrè fún ìdánimọ̀ọ rẹ̀.
Nígbà tí ó ń bá Ohùn Àgbáyé sọ̀rọ̀ lórí fóònù, Abdullah ṣàlàyé pé ní ọjọ́ kẹtàlá oṣù Èbìbì, ó pe Ìwòsàn Ìjọba Daraa, ní gúúsù Siria, láti sọ fún wọn nípa ẹ̀sùn tí wọ́n fẹ́ kó àrùn Corona.
Nígbà tí ó béèrè ohun tí ó yẹ kí wọ́n ṣe, òṣìṣẹ́ ilé ìwòsàn ìjọba tí ó dáhùn ẹ̀rọ-ìbánisọ̀rọ̀ náà sọ pé: "Ẹ yọ un — a kò ní ìtọ́jú fún un", gẹ́gẹ́ bíi Abdullah.
Ó fẹ́rẹ̀ẹ́ parí ìpè náà.
Ó hàn gbangba pé kò sí ìbéèrè kankan tí wọ́n fẹ́ pa aláìsàn COVID-19 kan lára.
"Ẹ̀mí pàdánù ìṣẹ̀lẹ̀ COVID-19 jẹ́ onírúurú ju pé ó máa gbé foot ní ilé ìwòsàn gbogboògbò", Abdullah sọ fún Ohùn Àgbáyé.
Àwọn ọ̀nà míì fi hàn pé ẹ̀rí ọkàn ò jẹ́ kí wọ́n ṣiṣẹ́ ológun yìí.
Nínú ìwádìí tí a tẹ̀ jáde nínú ìwé ìròyìn Voice of the Capital, tí ó jẹ́ aládàádúró ìwé ìròyìn orílẹ̀-èdè Sirià, àwọn òṣìṣẹ́ ìlera láti Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera Sirià sọ wípé "iṣẹ́ abẹ ọlọ́kan-ò-jọ̀kan ti ń wáyé ní ilé ìwòsàn ìjọba al-Mujtahid tó wà ní olú-ìlú Damascus, fún àwọn tí ìgbàgbọ́ wù wọ́n ní láti gbẹ́sẹ̀ lé òkè yìí, láti fún wọn ní ìdókòwò ẹ̀jẹ̀kún [anesthetic]".
Ẹ̀sùn yìí tún rí lórí ẹ̀rọ-alátagbà:
A tún tọ́ka sí ẹnìkejì míì láti Ilé Ìwòsàn al-Mouwasat ní Damascus nínú àpilẹ̀kọ kan náà tí ó tọ́ka sí irú ẹ̀sùn yìí:
"Ibi tí wọ́n ń tẹ̀síwájú yìí wà ní ìbámu pẹ̀lú àwọn dókítà tí wọ́n fi ń tọ́jú àwọn tí wọ́n fẹ́ kó àjàkálẹ̀ àìsàn náà sí".
Ìṣòro àìdùnnú tí ìjọba Assad ṣe láti bá àwọn ètò ààbò COVID-19 ṣẹlẹ̀ tí wọ́n lò nínú ìgbógunti Assad, tí ó mú ẹ̀mí èèyàn tó tó ẹgbẹ̀rún méjì àti ọgọ́rùn-ún méjìdínlọ́gọ́ta (586100) lọ, nǹkan bí ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún mẹ́wàá (100,000) ni wọ́n tì í mọ́lé, tí àwọn ẹgbẹ̀rún mẹ́fà àti ọgọ́rùn-ún mẹ́fà míì sì wà níbẹ̀, àti ẹgbẹ̀rún mílíọ̀nù mẹ́fà ní ààbò kárí ayé.
Àjàkálẹ̀ ẹ̀fọn àti ìgbésí ayé ìṣègùn
Ìjọba Assad fi ìdánilójú rẹ̀ hàn sí àwọn alátakò rẹ̀ tí ó fi mọ́ Iran. Pẹ̀lú àwọn alátakò tí ó kéré jù lọ ní agbègbè náà, Iran náà kò gbẹ́sẹ̀ lé ìjọba Siria náà.
Ní oṣù Èrèlé, Iran di ọ̀kan lára àwọn orílẹ̀-èdè tí àrùn COVID-19 ṣàkóbá jù lọ ní àgbáyé, ó sì jẹ́ ọ̀nà àìsàn ní Leban, Irak àti Siria, níbi tí àwọn ọmọ ogun orílẹ̀-èdè Iran ti fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn ọmọ ogun.
Yàtọ̀ síyẹn, àwọn arìnrìn àjò láti ilẹ̀ Iran àtàwọn arìnrìn àjò láti ẹ̀sìn ṣì ń lọ ṣèbẹ̀wò sí àwọn ilé ìwòsàn tó wà ní Damascus títí di ọ̀sẹ̀ àkọ́kọ́ oṣù Ẹrẹ́nà, gẹ́gẹ́ bí Zaki Mehchy, tó jẹ́ òǹkọ̀tàn ìwádìí kan tá a tẹ̀ jáde ní ilé ẹ̀kọ́ ìmọ̀ ètò ìlú London School of Economics and Political Science (LSE).
Síbẹ̀síbẹ̀, ìjọba Assad ti tẹ̀síwájú nínú òfin ìkóròyìnjọ, ìfòfindè àti ìdádúró lórí iye àwọn tí àrùn COVID-19 pa.
Nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò kan tí ó wáyé ní March 13 pẹ̀lú ilé-iṣẹ́ amóhùnmáwòrán Sirian News Channel, Mínísítà fún ètò ìlera Nizar Al-Yaziji tẹpẹlẹ mọ́ ọn pé kò sí àìsàn kankan tí àrùn COVID-19 bá wáyé ní Siria, ó sọ pé:
"A dúpẹ́ lọ́wọ́ Ọlọ́run pé Àwọn Ológun Orílẹ̀-Èdè Sirià Lárúbáwá ti palẹ̀ ìdọ̀tí ilẹ̀ Sirià kúrò nínú ọ̀pọ̀ ọ̀kẹ́:"
Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera ilẹ̀ Sirià kò kéde ìgbà àkọ́kọ́ ẹ̀sùn COVID-19 títí di ọjọ́ kejìlélógún oṣù Ẹrẹ́nà, èyí sì fa ìbẹ̀rù àti ìbẹ̀rù láàárín àwọn ọmọ ilẹ̀ Sirià tí wọ́n sọ pé ìjọba Assad kì í ṣe ẹ̀tàn, wọ́n sì tẹ̀síwájú nínú òfin ìdádúró.
Nínú ìwé àpilẹ̀kọ kan tí a tẹ̀ jáde lórí ibùdó ìròyìn orílẹ̀-èdè Siria aládàádúró 24 ní ìdáhùn sí ọ̀rọ̀ Yaziji, arákùnrin kan ń béèrè pé, "òótọ́ ò bá sọ nínú àtẹ̀jáde rẹ pé gbogbo ẹ̀yà ni wọ́n ti jẹ́ kúrò níbẹ̀?"
Síbẹ̀síbẹ̀, ìjọba náà ṣì ń jábọ̀ àwọn ènìyàn tí kò lẹ́sẹ̀ nílẹ̀.
Nínú àtẹ̀jáde kan tí àjọ Coalition for Syrian Revolutionary and Opposition Forces pè fún àgbáyé láti fi yọ ìjọba lórí bí wọ́n ṣe ti àfihàn àwọn ẹ̀sùn COVID-19 kàn.
Ìdánilẹ́nuwò tí ó ní wípé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn ló pàdánù ẹ̀mí wọn, ìṣọ̀kan náà kọ̀wé pé:
Àtìlẹ́yìn ètò ìtọ́jú ìṣègùn
Ó jẹ́ ohun ìbànújẹ́ fún ìjọba Assad nítorí wípé ó fún àwọn aláṣẹ ní láti mọ̀ wípé ètò ìlera kò sí.
Gẹ́gẹ́ bí ìwádìí LSE ṣe sọ, ìrètí wà pé iye àwọn tí àrùn COVID-19 bá gbà ní ilé-ìwòsàn alábọ́dé lórílẹ̀-èdè Sirià ni iye àwọn tó ń gbé ní ẹgbẹ̀rún mẹ́fà àtààbọ̀ (6,500) ní orílẹ̀-èdè kan tí iye wọn jẹ́ mílíọ̀nù mẹ́tàdínlógún (17,500) èèyàn.
Tí ìṣẹ̀lẹ̀ náà bá ṣàkóbá fún àwọn tó bá ìṣẹ̀lẹ̀ náà lọ, ó ṣeé ṣe kí ètò ìlera náà wó.
Káàkiri gbogbo ogun náà, ìkọlù ológun ti ba ọ̀rọ̀ ilé-ìwòsàn jẹ́ gan-an.
Ìròyìn látọ̀dọ̀ Àjọ Tó Ń Rí sí Ètò Ìlera Àgbáyé àti Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera Sirià fi hàn pé ilé ìwòsàn méjìdínlọ́gọ́ta (58) nìkan ló ń ṣiṣẹ́ ní kíkún láàárín ilé ìwòsàn mọ́kànléláàádọ́fà (111) tó wà lórílẹ̀-èdè náà.
Wọ́n tún fi kún un pé ìdá 70 àwọn tó ń ṣiṣẹ́ ìlera ti kúrò lórílẹ̀-èdè náà gẹ́gẹ́ bí atọ̀hùn-rìnwá tàbí atọ̀hùn-rìnwá, nígbà tí àwọn ènìyàn tí ó kù sábà máa ń jẹ́ kó lómìnira, títí kan bí wọ́n ṣe ń ṣe ìdíwọ́ ológun àti òṣèlú.
COVID-19 lásìkò àjálù ọmọnìyàn tó ń ṣẹlẹ̀
Bóyá ìpèníjà tí ó le jù fún ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Siriù ni àjálù tó ń ṣẹlẹ̀ sí: ogun, àjàkálẹ̀ àrùn àti famọ́.
Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé ti ṣe ìkìlọ̀ ní ọjọ́ 26 oṣù Òkúdù pé orílẹ̀-èdè Siria ti ń kojú àrùn “àìròtẹ́lẹ̀” tí kò sì yẹ, pẹ̀lú ìgbésẹ̀ pàjáwìrì tí wọ́n nílò láti dènà ìtànkálẹ̀ àrùn COVID-19.
Gẹ́gẹ́ bí àbájáde ètò oúnjẹ àgbáyé ṣe sọ, iye oúnjẹ tí ó pọ̀ jù lọ ni ìdá mọ́kànlá nínú oṣù Èbìbì fi mọ́ oṣù Igbe, àti ìdá mẹ́tàlélọ́gọ́fà nínú ìdá mẹ́tàlélọ́gọ́fà ní sáà kan náà lọ́dún 2019.
Bí ètò ọrọ̀ ajé ṣe ń burú sí i, Ali al-Ahmed, ẹni ọdún méjìdínlọ́gbọ̀n (28) (tí ó tún jẹ́ àdánimọ̀ nígbà tí wọ́n bá fẹ́ dáàbò bo ìdánimọ̀ rẹ̀) láti ìlú Daraa sọ fún Ohùn Àgbáyé nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò orí ẹ̀rọ-ìbánisọ̀rọ̀-ìbánisọ̀rọ̀ kan pé "ò ṣe pàtàkì, láìka bí o bá ṣe ń ṣiṣẹ́, kódà tí o bá fi ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún dọ́là àti márùn-ún dọ́là [tí ó wà láàárín $1 àti $5 owó dọ́
Ahmeed ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn ni ó ti ní láti máa gbé owó tí ó ṣe kókó nítorí owó tí ó gbówó lórí púpọ̀.
Láàárín ètò ìtọ́jú ìṣègùn tí ọ̀pọ̀ ọdún ni ogun àti ọrọ̀ ajé tó ti mú kí ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Sirià dúró, àjàkálẹ̀ àrùn tó ń ṣẹlẹ̀ yìí ti mú kí orílẹ̀-èdè náà lọ sí agbègbè tí kò tíì yẹ, tó jẹ́ agbègbè àjálù.
YKS, pẹ̀lú mílíọ̀nù méjì àtààbọ̀ akẹ́kọ̀ọ́, ń ṣẹlẹ̀ pẹ̀lú gbogbo ìkìlọ̀: àyè sí àwùjọ kò sí
Àríyànjiyàn YKS tuntun: òtítọ́
COVID-19 nìkan kọ́ ni àríyànjiyàn tí yóò ṣẹlẹ̀ sí àwọn YKS lọ́dún 2020.
Ìbẹ̀rẹ̀ oṣù July ni wọ́n bẹ̀rẹ̀ sí í jíròrò lórí ọ̀rọ̀ tí wọ́n yàn fún ìdánwò èdè Turkish.
Ọ̀kan lára àwọn ìbéèrè tí ó tọ́ka sí orin náà láti ọwọ́ olórin Mabel Matiz, ọ̀kan lára àwọn ọmọ ẹgbẹ́ LGBTQ.
Ìbéèrè nípa ìtumọ̀ “Gözümün gördüğü, göğsümün bildiği ile bir değil” (tí a lè túmọ̀ sí “tí ohun tí àwọn ènìyàn mi ò rí kì í ṣe ohun tí ọkàn mi ò fi bọ̀ mọ́”) ti fi àmì-ayélujára sí orí ẹ̀rọ-alátagbà nítorí pé Mabel jẹ́ gbajúgbajà láàárín àwọn ọ̀dọ́ (pẹ̀lú àwọn fídíò rẹ̀ tí ó ní ẹgbẹẹgbẹ̀rún lọ́nà àádọ́ta (50) àti oríṣiríṣi ìyàsọ́tọ̀ọ rẹ̀.
Lẹ́yìn ìtàkùrọ̀sọ tí ó ń wáyé lórí Twitter, Halis Aygün, ààrẹ Ilé-iṣẹ́ Tó Ń Yàwádìí, Ìyàsọ́tọ̀ àti Ibi Tí A Ti Ṣe (ÖSYM) tí ìgbìmọ̀ tí ó ń ṣe àgbékalẹ̀ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ náà ṣe ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò sí ilé-iṣẹ́ amóhùn-máwòrán tuntun, Yeni Akit tí ó ní àwọn aláṣẹ yóò ṣe ìwádìí lórí ọ̀rọ̀ náà àti pé àwọn tí ó ń fi ọwọ́ sí ọ̀rọ̀ náà yóò gba owó ìtanràn:
Ẹ̀ka ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ọ̀hún ti parí ètò ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ọdún 2020 YKS ní ọ̀nà àlàáfíà àti àṣeyọrí ní ọgọ́rùn-ún méjìdínláàádọ́rin (188) ní ọ̀nà mẹ́ta níbi ìdánilẹ́ẹ̀kọ̀ọ́ náà, àwọn tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó mílíọ̀nù méjì àtààbọ̀ tó kópa.
Ìbéèrè ọ̀hún ni a ṣe pẹ̀lú ẹgbẹẹgbẹ̀rún akẹ́kọ̀ọ́ láti onírúurú Ifásitì orílẹ̀-èdèe wa.
Ìrònú tí ìjọba àwa Ẹlẹ́rìí Jèhófà ń ṣe nípa ìlúu wa, àwọn ohun ìní wa àti ìdájọ́ ìwà àwùjọ wa jẹ́ kó ṣe kedere.
A ti bẹ̀rẹ̀ ìwádìí lórí ìbéèrè tó wà níbẹ̀ ní orílẹ̀-èdè Turkish nínú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ 2020 YKS's TYT [ìyẹn tọ́ka sí apá kan nínú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ YKS].
Àwọn òṣìṣẹ́ tó ń bójú tó iṣẹ́ ọ̀hún ni yóò di aláìsẹ̀ kúrò nínú ìbéèrè.
Fún àwọn òǹlo Twitter kan, àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí kò tó:
[Òpì] Ààrẹ ÖSYM sọ̀rọ̀ fún ìgbà àkọ́kọ́ lẹ́yìn ìdánwò ìdánwò náà!
“A ti bẹ̀rẹ̀ ìwádìí lórí ìṣòro yìí.
A máa mú ẹni tó máa bójú tó iṣẹ́ ìwádìí náà kúrò níbi tí wọ́n ti ń pè fún ìbéèrè. ”
[Àkótán] Kò tó [láti yọjú rẹ̀ sílẹ̀], a gbọdọ̀ yọ ààrẹ tí ó ń sọ̀rọ̀ lẹ́nu iṣẹ́ ìṣàkóso láti yọjú rẹ̀ sílẹ̀ kí ó tó ṣe dáadáa.
Àwọn ẹgbẹ́ ìwà àbádòfin àwùjọ náà ní ìbéèrè lórí ìrònú tí a fi yàn sí ìbéèrè:
Nínú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ YKS2020 tí ó wà lónìí, kò bẹ́ ẹ ṣe rí ẹni tí ó fi hàn sí àwọn ọ̀dọ́ tí ó kù ju àwọn aṣe-ìbálòpọ̀-akọ-àti-akọ àti LGBT tí ó ń jà fún Mabel Matiz?
(Oníni tí ó ní àdéhùn tí ó sọ pé “àwa Ẹlẹ́rìí Jèhófà ni”) Kí ni ẹ̀ ń fẹ́ ṣe?
Ọ̀rọ̀ ìbílẹ̀ ṣì wà ní gbangba bí àwọn òǹlo Twitter mìíràn ṣe ń tọ́ka sí àṣeyọrí àti ìpolongo Mabel Matiz:
Ẹ̀yin ọ̀rẹ̀ẹ́ ọmọ ìgbìmọ̀ tí ó ń ṣe ìwádìí, mo gbà kí o wo àwòrán Mabel Matiz. Nítorí wípé a kò ní akọrin mìíràn tí ó ti ṣe àyẹ̀wò àṣà wa báyìí fún ọ̀pọ̀ ọdún. Ìdí nìyẹn tí ìṣàkóso ilẹ̀ wa jẹ́. Òun ni ẹni tí ó ṣàrà ọ̀tọ̀ “àwòrán”
Òǹlo orí ayélukára-bí-ajere yìí ṣe àgbéyẹ̀wò ìpinnu tí ó ń ṣe pẹ̀lú bí a ṣe ń fọwọ́ sí olóṣèlú olóṣèlú aṣe-ìbálòpọ̀-akọ-àti-akọ kí ó má ṣe dojúkọ àwọn ìṣòro tòótọ́:
Kò sẹ́ni tó sọ ohùn nípa àwọn agbawèrèmẹ́sìn, àmọ́ ìbéèrè Mabel Matiz di ẹni tí ìwádìí ń ṣe.
Ẹ sọ pé “ìdájọ́ àwùjọ wa” àmọ́ Mabel Matiz jẹ́ alátakò àṣà wa tó dáa jù.
Torí náà, ìwádìí gbọ́dọ̀ jẹ́ nípa àwọn tí ó fi ẹ̀sùn Mabel Matiz wò ó sì ń ṣe ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà.
Ìdáhùn Mabel Matiz's sí awuyewuye náà.
Ní ọjọ́ 3 oṣù Agẹmọ, bí àríyànjiyàn ṣe túbọ̀ ń yọrí sí i, Matiz pàdánù ìdáláre rẹ̀ síwájú:
Hi:) Inú mi dùn pé orin mi wà lábẹ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ pàtàkì.
Ní báyìí, ó yà mí lẹ́nu láti rí bí wọ́n ṣe ń ṣe ìkẹ́kọ̀ọ́ àwọn ìwà àlàáfíà mi yìí.
Wo ohun tí wọ́n ṣe àyẹ̀wò fún mi, bí wọ́n ṣe fi àmì ìyànjú náà sí nítòsí orúkọ mi.
Bẹ́ẹ̀ ni, mo sọ wípé ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìgbésí ayé kò kẹ̀yìn kọjá :) Ìpè àpapọ̀ ìkànnì mìíràn tí ó wá látibí.
Mo kà á lẹ́kọ̀ọ́ tó ń tì yín lẹ́yìn.
Mo mọ ohun tí mo fẹ́ sọ pẹ̀lú orin mi, mo mọ̀ pé ẹ lóye mi, mo sì ń gbára lé lókun báyìí.
Mo máa bá a nìṣó láti kọ orin mi, sọ ìròyìn, àti lọ́wọ́ láti wà lára orílẹ̀-èdè yìí.
Wo yín nínú ìdánwò mìíràn...
Matiz ṣì wà lọ́pọ̀lọpọ̀: ọjọ́ kan péré tí Aygun sọ.
Ó gba àmì-ẹ̀yẹ méjì nínú ìdíje kan tí ó wáyé látàrí ìbò tí àwọn ènìyàn gbà gbọ́.
Ó jáwé olúborí nínú ẹ̀ka méjì.
“Best Clip” àti “Best Male Singer” níbi ipò mẹ́rìndínláàdọ́ta tí wọ́n gba àmì-ẹyẹ Pantene Golden Butterfly Awards.
Èyí jọ jẹ́ ká mọ̀ wípé ọ̀pọ̀lọpọ̀ èèyàn ló ń tì í lẹ́yìn sí ìgbógunti ìkórìíra-ìbálòpọ̀-akọ-àti-akọ tí ìjọba àti àwọn ọmọ ìlú tí ó jẹ́ ọmọ ìjọba àṣà ìbílẹ̀ fọwọ́ sí.
Ní July 5, Mabel Matiz tún túwíìtì:
Mo gba àmì-ẹ̀yẹ akọrin ọkùnrin tí ó dára jùlọ àti àmì-ẹ̀yẹ fídíò tí ó dára jùlọ nínú ìgbàmì-ẹ̀yẹ Golden Butterfly Awards, inú mi dùn!
Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ gbogbo àwọn olólùfẹ́ẹ mi ọ̀wọ́n! Mo fẹ́ fi ìmọrírì hàn sí Erhan Arık àti DOP Meryem Yavuz, tí wọ́n jẹ́ olùdarí àkòrí àkòrí àkòrí àwòrán [orin mi] “Mo ní Pupa Rọ̀ ní Ìwọ́de mi” kíkó.
Ní Turkey, ẹgbẹ̀rún méjì ààbọ̀ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ fi ìdánwò sí ilé-ẹ̀kọ́ gíga pẹ̀lú àrùn COVID-19
Ìdojúkọ ni wọ́n fi kọ́kọ́ ṣe ìdánwò ọdún yìí, àmọ́ kì í ṣe torí àjàkálẹ̀ àrùn tó gbòde náà.
Àtẹ̀jáde ìtúmọ̀ 17 July 2020 12:54 GMT
Àwòrán fídíò oríi YouTube tí Mabel Matiz kọ orin kan pẹ̀lú ọ̀rọ̀ orin tí ó wà ní àárín àríyànjiyàn tí ó ń wáyé ní agbègbè Ilé-ẹ̀kọ́ Gíga (YKS) :
"Ẹ̀wẹ̀, mi ò rí ohun tí ọkàn mi ò fi mọ̀" (which my eyes do not see what heart do not do)
Ní Turkey, ìlú tí àwọn ènìyàn tó lé ní mílíọ̀nù mẹ́tàlélọ́gọ́rin (83) ni wọ́n nílò láti gba àbẹ̀wò ẹ̀kọ́ gíga, ilé-ẹ̀kọ́ gíga tí wọ́n ń pè ní Yükseköğretim Kurumları Sınavı ní Turkish (YKS) láti gba ẹ̀kọ́ gíga.
Ní ọdún yìí, ẹgbẹẹgbẹ̀rún méjì ààbọ̀ ènìyàn àti ẹgbẹ̀rún méjì àtààbọ̀ ló ń ṣe ìbéèrè ọ̀rọ̀ yìí láàárín àgbègbè, pẹ̀lú àrùn COVID-19.
Ní March 26, Àjọ Tó Ń Rí sí Ètò Ẹ̀kọ́ Gíga Jù Lọ kéde ọjọ́ tí yóò ṣe YKS ní July 25 sí 26.
Ní May 4, ààrẹ orílẹ̀-èdè Turkey, Recep Erdogan yí wọn sí ọjọ́ kẹtàdínlọ́gbọ̀n àti ọjọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n oṣù kẹfà.
Àwọn àyípadà àti àìrídájú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ní àárín-in àrùn COVID-19 tí ó fa ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìtàkùrọ̀sọ ní àwùjọ ilẹ̀ Turkey àti lórí ẹ̀rọ-alátagbà:
Báwo ni ìyípadà ọdún ṣe ń ṣe àkóbá fún ọ̀pọ̀ àwọn akẹ́kọ̀ọ́, nítorí ìfọkànsìn tí ó wà ní ti YKS tí àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ń ṣiṣẹ́ fún oṣù?
Báwo ló máa ṣe rí lára àwọn ìgbésẹ̀ tí ìṣẹ̀lẹ̀ COVID-19 fi ń dènà, tí wọ́n sì máa bọ̀wọ̀ fún wọn (ìyẹn ní àárín àwọn ẹgbẹ́, ìmójútó àrọ̀ọ̀rọ̀ ìrìnàjò, ìlò ìjì líle) nígbà tí wọ́n bá mú mílíọ̀nù méjì àtààbọ̀ ènìyàn kóra jọ?
Ní 2019, ìdá mẹ́rìnléláàádọ́rin (74.16) àwọn tó wá sí ipò àkọ́kọ́ YKS, ìdá mọ́kàndínlógójì (39.4) nínú wọn ló sì já ní ipò kejì ìdókòwò náà.
Ní ọjọ́ kọkànlá oṣù Ẹrẹ́nà, nígbà tí ìjọba orílẹ̀-èdè Turkey ti forúkọ ẹ̀sùn àrùn COVID-19 sílẹ̀, nígbà tí ó ti di ọjọ́ 15 oṣù Agẹmọ, nǹkan bí ọgọ́rùn-ún márùn-ún àti ọgọ́rùn-ún márùn-ún (5,500) èèyàn tí àrùn náà pa, tí ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún méjì (200,000) èèyàn ló sì ti forúkọ ẹ̀sùn àrùn náà sílẹ̀ lórílẹ̀-èdè náà.
Ní July 1, ìjọba fi àrà ọ̀tọ̀ ṣètò ìtọ́jú tí kò bá wúlò:
Wọ́n tún ṣí àwọn ọ́fíìsì bíi i ilé ìtura, ibi ìtàgé, ibi ìtàgé àti Gbọ̀ngàn Ìgbéyàwó tí wọ́n ti fi sí àtìmọ́lé fún oṣù mẹ́ta. Wọ́n fòfin de àwọn èèyàn láti máa jìnnà síra.
Àwọn atọ̀hún ti ní báyìí láti máa wọ aṣọ ìbágbépọ̀, bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n á máa gbé àkókò wọn yẹ̀ sílẹ̀.
Bí àwọn akẹ́kọ̀ọ́ àti ẹgbẹ́ alátakò ṣe ń pè fún ìtẹ̀síwájú YKS, ìjọba ṣe àtìlẹyìn pẹ̀lú èròńgbàa rẹ̀:
Ní ìparí oṣù June, mílíọ̀nù méjì ààbọ̀ èèyàn gba ìkẹ́kọ̀ọ́ náà.
Gẹ́gẹ́ bí a ṣe lè rí nínú túwíìtì yìí, ọ̀rọ̀ tí ó ń tọ́ka sí ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà ní ìbámu pẹ̀lú àwùjọ yìí jẹ́ kó ṣe kedere wípé:
YKS, pẹ̀lú mílíọ̀nù méjì àtààbọ̀ akẹ́kọ̀ọ́, ń ṣẹlẹ̀ pẹ̀lú gbogbo ìkìlọ̀: àyè sí àwùjọ kò sí
Àríyànjiyàn YKS tuntun: òtítọ́
COVID-19 nìkan kọ́ ni àríyànjiyàn tí yóò ṣẹlẹ̀ sí àwọn YKS lọ́dún 2020.
Ìbẹ̀rẹ̀ oṣù July ni wọ́n bẹ̀rẹ̀ sí í jíròrò lórí ọ̀rọ̀ tí wọ́n yàn fún ìdánwò èdè Turkish.
Ọ̀kan lára àwọn ìbéèrè tí olórin ìbílẹ̀ Mabel Matiz, tó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ọmọ ẹgbẹ́ LGBTQ+, ń pè ní “Fırtınadayim” (Ìmi wà nínú ìjì náà):
Ìbéèrè nípa ìtumọ̀ “Gözümün gördüğü, göğsümün bildiği ile bir değil” (tí a lè túmọ̀ sí “tí ohun tí àwọn ènìyàn mi ò rí kì í ṣe ohun tí ọkàn mi ò fi bọ̀ mọ́”) ti fi àmì-ayélujára sí orí ẹ̀rọ-alátagbà nítorí pé Mabel jẹ́ gbajúgbajà láàárín àwọn ọ̀dọ́ (pẹ̀lú àwọn fídíò rẹ̀ tí ó ní ẹgbẹẹgbẹ̀rún lọ́nà àádọ́ta (50) àti oríṣiríṣi ìyàsọ́tọ̀ọ rẹ̀.
Lẹ́yìn ìtàkùrọ̀sọ tí ó ń wáyé lórí Twitter, Halis Aygün tí ó jẹ́ ààrẹ Ilé-iṣẹ́ Tó Ń Yàwádìí, Ìyàwòrán àti Ibi (ÖSYM) tí àjọ ìjọba tí ó ń ṣe àgbékalẹ̀ ìdánwò fún ìdánwò náà ṣe ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò pẹ̀lú ilé-iṣẹ́ amóhùn-máwòrán tuntun Akit.
Níbi tí ó sọ wípé wọ́n máa ṣe ìwádìí lórí ọ̀rọ̀ náà àti wípé àwọn tí ó ń fi ọ̀rọ̀ náà gbà wọ́n:
Ẹ̀ka ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ọ̀hún ti parí ètò ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ọdún 2020 YKS ní ọ̀nà àlàáfíà àti àṣeyọrí ní ọgọ́rùn-ún méjìdínláàádọ́rin (188) ní ọ̀nà mẹ́ta níbi ìdánilẹ́ẹ̀kọ̀ọ́ náà, àwọn tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó mílíọ̀nù méjì àtààbọ̀ tó kópa.
Ìbéèrè ọ̀hún ni a ṣe pẹ̀lú ẹgbẹẹgbẹ̀rún akẹ́kọ̀ọ́ láti onírúurú Ifásitì orílẹ̀-èdèe wa.
Ìrònú tí ìjọba àwa Ẹlẹ́rìí Jèhófà ń ṣe nípa ìlúu wa, àwọn ohun ìní wa àti ìdájọ́ ìwà àwùjọ wa jẹ́ kó ṣe kedere.
Àwọn òṣìṣẹ́ tó ń bójú tó iṣẹ́ ọ̀hún ni yóò di aláìsẹ̀ kúrò nínú ìbéèrè.
Fún àwọn òǹlo Twitter kan, àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyí kò tó:
[Òpì] Ààrẹ ÖSYM sọ̀rọ̀ fún ìgbà àkọ́kọ́ lẹ́yìn ìdánwò ìdánwò náà!
"A ti bẹ̀rẹ̀ ìwádìí lórí ìṣòro náà. Àwọn aláṣẹ máa yọ ẹni tí ó ń dá lórí ìbéèrè sílẹ̀ nínú àwọn ìṣòro tí ó ń bójú tó. "
[Àkótán] Kò tó [láti yọjú rẹ̀ sílẹ̀], a gbọdọ̀ yọ ààrẹ tí ó ń sọ̀rọ̀ lẹ́nu iṣẹ́ ìṣàkóso láti yọjú rẹ̀ sílẹ̀ kí ó tó ṣe dáadáa.
Àwọn ẹgbẹ́ ìwà àbádòfin àwùjọ náà ní ìbéèrè lórí ìrònú tí a fi yàn sí ìbéèrè:
Nínú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ #YKS2020 tí ó wà lónìí, kò bẹ́ ẹ ṣe rí ẹni tí ó fi hàn sí àwọn ọ̀dọ́ tí ó kù ju àwọn aṣe-ìbálòpọ̀-akọ-àti-akọ àti LGBT tí ó ń jà fún Mabel Matiz?
(Oníni tí ó ní àdéhùn tí ó sọ pé "àwa jẹ́ aṣojú-ṣòfò")
Kí ni ẹ ń fẹ́ ṣe?
Ọ̀rọ̀ ìbílẹ̀ ṣì wà ní gbangba bí àwọn òǹlo Twitter mìíràn ṣe ń tọ́ka sí àṣeyọrí àti ìpolongo Mabel Matiz:
Ẹ̀yin ọ̀rẹ́ ìgbìmọ̀ tó ń ṣe ìwádìí, mo gbà kí o wo àwòrán Mabel Matiz.
Nítorí pé a kò ní akọrin kankan tí ó ti ṣe àyẹ̀wò àṣà wa báyìí fún ọdún pípẹ́.
Ìdí nìyẹn tí #mabelmatiz jẹ́ ohun ìṣúná ilẹ̀ wa. Òun ni “àṣàwòrán” tí ó ṣàrà ọ̀tọ̀
Òǹlo orí ayélukára-bí-ajere yìí ṣe àgbéyẹ̀wò ìpinnu tí ó ń ṣe pẹ̀lú bí a ṣe ń fọwọ́ sí olóṣèlú olóṣèlú aṣe-ìbálòpọ̀-akọ-àti-akọ kí ó má ṣe dojúkọ àwọn ìṣòro tòótọ́:
Kò sẹ́ni tó sọ ohùn nípa àwọn agbawèrèmẹ́sìn, àmọ́ ìbéèrè Mabel Matiz di ẹni tí ìwádìí ń ṣe.
Ó sì parí ọ̀kan sí èyí:
Ẹ sọ pé “ìdájọ́ àwùjọ wa” àmọ́ Mabel Matiz jẹ́ alátakò àṣà wa tó dáa jù.
Torí náà, ìwádìí gbọ́dọ̀ jẹ́ nípa àwọn tí ó fi ẹ̀sùn Mabel Matiz wò ó sì ń ṣe ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀. #MabelMatizisnotalone [Àkọ́kọ́ ìròyìn]
Ìdáhùn Mabel Matiz sí awuyewuye náà
Ní ọjọ́ 3 oṣù Agẹmọ, bí àríyànjiyàn ṣe túbọ̀ ń yọrí sí i, Matiz pàdánù ìdáláre rẹ̀ síwájú:
Hi:) Inú mi dùn pé orin mi wà lábẹ́ ìdánilẹ́kọ̀ọ́ pàtàkì.
Ní báyìí, ó yà mí lẹ́nu láti rí bí wọ́n ṣe ń ṣe ìkẹ́kọ̀ọ́ àwọn ìwà àlàáfíà mi yìí.
Wo ohun tí wọ́n ṣe àyẹ̀wò fún mi, bí wọ́n ṣe fi àmì ìyànjú náà sí nítòsí orúkọ mi.
Bẹ́ẹ̀ ni, mo sọ wípé ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìgbésí ayé kò fòpin sí :)
Ìpè àjèjì mìíràn wá látibí.
Mo kà á lẹ́kọ̀ọ́ tó ń tì yín lẹ́yìn.
Mo mọ ohun tí mo fẹ́ sọ pẹ̀lú orin mi, mo mọ̀ pé ẹ lóye mi, mo sì ń gbára lé lókun báyìí.
Mo máa bá a nìṣó láti kọ orin mi, sọ ìròyìn, àti lọ́wọ́ láti wà lára orílẹ̀-èdè yìí.
Wo yín nínú ìdánwò mìíràn...
Matiz ṣì wà lọ́pọ̀lọpọ̀: ìyẹn ọjọ́ kan lẹ́yìn ọ̀rọ̀ tí Aygun sọ, ó gba àmì-ẹ̀yẹ méjì nínú ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ tí ó wáyé látàrí ìbò tí ó gbà gbọ́n.
Ó gba àmì-ẹ̀yẹ ìdíje Pantene Golden Butterfly Awards tí ó wáyé lọ́jọ́ kẹrìndínláàádọ́ta (Thursday), tí wọ́n sì tún pè ní “Best Clip” ati “Best Male Singer”.
Èyí jọ jẹ́ ká mọ̀ wípé ọ̀pọ̀lọpọ̀ èèyàn ló ń tì í lẹ́yìn sí ìgbógunti ìkórìíra-ìbálòpọ̀-akọ-àti-akọ tí ìjọba àti àwọn ọmọ ìlú tí ó jẹ́ ọmọ ìjọba àṣà ìbílẹ̀ fọwọ́ sí.
Ní July 5, Mabel Matiz tún túwíìtì:
Mo gba àmì-ẹ̀yẹ akọrin ọkùnrin tí ó dára jùlọ àti àmì-ẹ̀yẹ fídíò tí ó dára jùlọ nínú ìgbàmì-ẹ̀yẹ Golden Butterfly Awards, inú mi dùn!
Mo dúpé lọ́wọ́ gbogbo àwọn olólùfẹ́ mi ọ̀wọ́n!
Mo fẹ́ dúpẹ́ lọ́wọ́ Erhan Arık àti DOP Meryem Yavuz, tí wọ́n jẹ́ olùdarí orin mi.
Àwòrán "Mo ní Pupa ní Wipe mi".
Àyájọ́ Ọjọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́: Abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asòfin ṣe iṣẹ́ àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lórí ìdàgbàsókè àwọn òṣìṣẹ́
Abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asojú lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Fẹmi Gbàjàbíàmílà ti kí àwọn òṣìṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún àyájọ́ àwọn òṣìṣẹ́ lágbàáyé.
Gbajabiamila ní bó tiẹ̀ jẹ́ pé gbogbo àgbáyé ni ìsàlẹ̀ ọ̀hún ti bẹ̀rẹ̀ sí í rántí ìṣẹ̀lẹ̀ ọ̀hún látàrí àrùn COVID-19, síbẹ̀ ó pọ̀ láti rántí àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí wọ́n hù.
Nínú àtẹ̀jáde kan tí olùrànlọ́wọ́ rẹ̀ fún ìròyìn àti ìkéde, Lanre Lasisi gbósùbà káreláí fún gbogbo òṣìṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún àtìlẹyìn àti ìdánilójú wọn fún isẹ́ wọn lọ́wọ́ àwọn òṣìṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Bákan náà lótún rọ àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti túbọ̀ máa mójútó ètò ìrónílágbára lónìí àti ní ìgbà gbogbo, ní èyí tí wọn yóò fi leè se àseyọrí lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
“Mo gbósùbà káreláí fún àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, tí wọ́n ti ń fún wọn níṣìírí láti ọ̀pọ̀ ọdún sẹ́yìn.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé, Nàìjíríà àti ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ń mú ìwúrí fún yín.
Mo rọ àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti túbọ̀ máa fọwọ́sowọ́pọ̀ lórí ìdàgbàsókè orílẹ̀ èdè wa.
Wọ́n gbọ́dọ̀ túbọ̀ máa gbé ìgbésẹ̀ tí wọ́n máa ṣe fún ìdàgbàsókè orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.”
--- Ọjọ́ ọjọ́: Abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asòfin bá àwọn òṣìṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà yọ̀
Abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asòfin lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Ahmad Lawan ti bá àwọn òṣìṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà yọ àyájọ́ àwọn òṣìṣẹ́ bí wọ́n ṣe ń darapọ̀ mọ́ àwọn akẹẹgbẹ́ wọn kárí ayé láti sàmì àyájọ́ àwọn òṣìṣẹ́.
Asòfin Lawan tún kí àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún àtìlẹyìn tí wọ́n ń gbáradì fún ìdásílẹ̀ òsèlú àti ìdàgbàsókè orílẹ̀ èdè Nàíjíríà látàrí ìdojúkọ tí wọn ń kojú ní oríṣiríṣi ibi iṣẹ́.
Ó tẹnu mọ ipa àwọn òṣìṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi gbígbé ọ̀rọ̀ inú àwùjọ, ó sì tẹnu mọ́ ọn pé ìdí nìyẹn tí wọn yẹ kí wọ́n ní ìmọrírì ní gbogbo ìgbà.
Ọ̀nà tó dáa jù láti gbádùn bí àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ṣe ń kópa dáradára fún ìdàgbàsókè wọn.
"Gẹ́gẹ́ bí ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin, a ti gbáradì láti ṣiṣẹ́ pọ̀ pẹ̀lú àjọ òṣìṣẹ́ tí a ṣètò láti dá ìwé òfin wa sílẹ̀ lábẹ́ òfin òṣìṣẹ́," Lawan sọ.
Abẹnugan wá sọ pé lára àwọn ìgbìmọ̀ asòfin kẹsàn án láti mú ìdàgbàsókè bá ètò ọrọ̀ ajé, ní èyí tí yóò mú ìgbé ayé ìdẹ̀rùn bá ètò ọrọ̀ ajé, ní èyí tí yóò mú ìdàgbàsókè bá ètò ìsúná ọdún 2020.
Gẹ́gẹ́ bí asòfin Lawan se sọ, Ó ní ilé ìgbìmọ̀ asòfin ti se àtúnṣe sí òfin tí yóò mú àtúnse sí owó ìsúná lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ó ní ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin yóò ma tẹ̀síwájú láti tẹ̀síwájú nínú ọ̀rọ̀ náà láìka gbogbo ìpèníjà tí àrùn COVID-19 gbòde sí.
Abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asòfin tún tẹ̀síwájú pé ọdún yìí jẹ́ àyájọ́ Àyájọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́ ní ìgbà tí gbogbo àgbáyé yóò máa ń fara balẹ̀ nítorí àrùn Corona.
Ó ní "Ìgboyà àti ìrírí àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ni yóò mú ìgbìyànjú ìjọba lókun láti dojúkọ àjàkálẹ̀ àrùn náà,"
Abẹnugan wá rọ àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti tẹ̀lé ìlànà ètò ìlera tí gbogbo àwọn ènìyàn ń tọ́jú láti tẹ̀lé ìlànà ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, láti tẹ̀lé ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, láti tẹ̀lé ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, láti tẹ̀lé ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti láti tẹ̀lé ara wọn.
--- COVID 19: Àwọn mẹ́rìnlélọ́gọ́rin (24) míì ni àdánwò bẹ́ẹ̀ ní Nàìjíríà.
Àwọn mẹ́rìnlélọ́gọ́ta (24) míì ni a ṣe àyẹ̀wò pé ó bẹ́ẹ̀ sí í kó àrùn Corona (COVID 19) ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà èyí ni ó mú kí ẹgbẹẹgbẹ̀rún, ọgọ́rùn-ún mẹ́sàn-án àti méjìlélọ́gọ́ta (1932) nígbà tí ẹgbẹ̀rún mẹ́ta àti mọ́kàndínlógún (319) ti di aláìsàn, tí ẹgbẹ̀rún márùn-ún àti méjìdínlọ́gọ́ta (58) sì ti kú. Àjọ elétò ìlera orílẹ̀-èdè Nàìjíríà (NCDC) kéde èyí lórí ẹ̀rọ ayélujẹ
--- COVID 19 : A ti rí àwọn ìròyìn nípa ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní ìpínlẹ̀ Kano – Ọ̀mọ̀wé Osagie
Mínísítà fún ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà Dókítà Osagie Ehanire ti ní àwọn ti rí àhesọ nípa ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní ìpínlẹ̀ Kano.
Mínísítà sọ̀rọ̀ yìí nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò gbogbo ọjọ́ fún ìjọba àpapọ̀ lóríi ìjàmbá COVID 19 pẹ̀lú akọ̀ròyìn ní ìlú Àbújá.
Ó tẹ̀síwájú pé wọ́n ń retí ìròyìn nípa ikú àìsàn àìsàn ní ìpínlẹ̀ Kano, èyí sì jẹ́ kí wọ́n lọ́wọ́ láti pèsè ohun èlò, àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ àti ìdánilẹ́kọ̀ọ́ láti ṣe ìrànwọ́ sí ìṣẹ̀lẹ̀ COVID- 19 ní ìpínlẹ̀ Kano.
Ọ̀mọ̀wé Ehanire wá rọ àwọn òṣìṣẹ́ ìlera láti tẹ̀lé ètò láti dáàbò bo ara wọn kí àrùn COVID-19 máà ba ara wọn jẹ́.
--- Nàìjííríà kéde ọgọ́rùn-ún mẹ́rin àti àádọ́ta (204) ọ̀ràn àrùn COVID-19 tí wọ́n kó.
Ọgọ́rùn-ún mẹ́rin ó lé mẹ́rìnlélógójì (204) ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ tí àrùn Corona ti ń pè ní COVID-19, èyí sì mú kí iye àwọn ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ tí àrùn náà ti gbà sílẹ̀ lọ́dún 1932.
Ọgọ́rùn-ún mẹ́ta ó lé mọ́kàndínlógún (319) èèyàn ló sì kú, àwọn méjìdínlọ́gọ́ta (58) sì kú.
Ní orí ẹ̀rọ-alátagbà Twitter ti orílẹ̀-èdè Nàìjííríà @NCDCgov, ilé-iṣẹ́ tí ó ń rí sí ìgbógunti àìsàn, NCDC, fi hàn pé àwọn ọ̀ràn tuntun náà ti gbilẹ̀;
204 ọ̀ràn tuntun ti #COVID19 jábọ̀;
80-Kano 45-Lagos 12-Gombe 9-Bauchi 9-Sokoto 7-Borno 7-Edo 6-Rivers 6-Ogun 4-FCT 4-Akwa Ibom 4-Bayelsa 3-Kaduna 2-Oyo 2-Delta 2-Nasarawa 1-Ondo 1-Kebbi 11:50pm 30 oṣù Igbe-un 1932.
--- COVID-19: Ikọ̀ agbófinró mínísítà fún ìpínlẹ̀ Kano kọ ìròyìn àkọsílẹ̀.
Ilé-isẹ́ tó ń rí sí ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ni àjọ tó ń rí sí ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ti ránṣẹ́ sí ilé-isẹ́ tó ń rí sí ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Mínísítà fún ètò ìlera, Osagie Ehanire sọ̀rọ̀ yìí lásìkò tó ń bá àwọn akọ̀ròyìn sọ̀rọ̀ lórí àjọ tó ń rí sí ètò ìlera ààrẹ lórí Covid-19, nílùú Àbújá, lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ó ní lásìkò tí Ilé Iṣẹ́ ìjọba ń retí ìròyìn tí wọn yóò gbé jáde, ìsọfúnni yóò jẹ́ ìtọ́ni láti ṣèrànwọ́ fún àwọn ikọ̀ COVID-19 tó wà ní ìpínlẹ̀ Kano pẹ̀lú àwọn ohun èlò, ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti àwọn ohun èlò ọmọnìyàn.
Ó tẹ̀síwájú pé, wọn yóò máa kó àwọn ikọ̀ ọ̀hún láti ọ̀dọ̀ àwọn tí wọ́n ń pàdé sílẹ̀ láti ọ̀dọ̀ àwọn tí wọ́n ń pàdé sílẹ̀ láti ọ̀dọ̀ àwọn tí wọ́n ń pàdé sílẹ̀ láti ọ̀dọ̀ àwọn tí wọ́n ń pàdé sílẹ̀ láti ọ̀dọ̀ àwọn tí wọ́n ń pàdé sílẹ̀ láti ọ̀dọ̀ àwọn tí wọ́n ń pàdé sílẹ̀ láti ọ̀dọ̀ àwọn tí wọ́n ń pàdé sílẹ̀ ní ìpínlẹ̀ Kano.
Ó ní àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n kan àti ọ̀mọ̀wé yóò tún wà níbẹ̀ láti ṣèrànwọ́ fún ìjọba ìpínlẹ̀ Kano nínú ìdáhùn náà.
“Ẹ̀wẹ̀, ikọ̀ onímọ̀ ìṣègùn pàjáwìrì kan láti FHOH ti kúrò nílùú Àbújá pẹ̀lú àwọn amòfin amóhùnmáwòrán, márùn-ún nínú wọn ni àjọ FRSC fi ṣètìlẹ́yìn fún ìpínlẹ̀ Kano láti pèsè ìdáhùn pàjáwìrì látàrí ìfòfindè tí ìṣẹ̀lẹ̀ náà dá sílẹ̀.
Ọ̀mọ̀wé Ehanire tún tẹ̀síwájú pé ó yẹ kí àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera tẹ̀lé ìgbésẹ̀ kí wọ́n lè dènà àjàkálẹ̀ àìsàn ní gbogbo ìgbà àti kí wọ́n má bàa fa ewu.
“A ò gbọdọ̀ gbà láti pàdánù iṣẹ́ agbára tí ó ṣe pàtàkì ní báyìí; gbogbo àlejò gbọdọ̀ ní ìtọ́jú tí ó ní ìrora fún àrùn COVID-19, ṣùgbọ́n wọ́n gbọdọ̀ tọ́jú gbogbo àlejò ní ìtọ́jú tó péye kí àwọn tí àjálù ṣẹlẹ̀ sí í dá sílẹ̀ tàbí kí wọn kọ̀ láti tọ́jú wọn.”
Gẹ́gẹ́ bí ó ṣe sọ, Ó ní, “Kì í rọrùn láti máa tọ́jú àwọn òṣìṣẹ́ láìsí, ó kéré tán, ọ̀rọ̀ ìṣègùn, kò yẹ kí ẹnikẹ́ni tí ó wà nínú ìṣòro kọ̀ láti tọ́jú àwọn tó wà nínú ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì.”
--- Ìdàgbàsókè yóò tún jẹ́ kí àwọn ilé – Mínísítà
Mínísítà ìpínlẹ̀ fún ètò ẹ̀kọ́, Emeka Nwajiuba sọ pé òun kò gbọdọ̀ fínnífínní tàbí sọ nígbà tí àwọn ilé-ìwé yóò tún bẹ̀rẹ̀.
Mínísítà tún tẹ̀síwájú pé ìdàgbàsókè ilé-ìwé ọ̀hún yóò tún bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú ìdánilójú ààrẹ Muhammadu Buhari fún ìpalẹ̀mọ́ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ náà láti dẹ́kun ìtànkálẹ̀ àrùn COVID-19.
Nwajiuba sọ̀rọ̀ yìí lásìkò tó ń tẹ̀lé ìpàdé ọ̀hún lásìkò tó ń bá ìjọba sọ̀rọ̀, pé ìjọba ò tíì gbèrò láti fi ẹ̀mí àwọn ọmọ ilé-ìwé sí ibi ìsẹ̀lẹ̀ náà, bẹ́ẹ̀ sì ni kò yẹ kí ilé-ìwé kọ́ àwọn akẹ́kọ̀ọ́, pàápàá nígbà tí ìjọba bá kéde àbájáde ọjọ́ ìsẹ̀lẹ̀ náà.
“Bákan náà, kò sí ilé-ẹ̀kọ́ kankan lára àwọn ilé ẹ̀kọ́ yìí tí kò sí níta àwùjọ.”
Mínísítà tún tẹ̀síwájú pé gbogbo ìdánwò ilé-ẹ̀kọ́ tí wọ́n tẹ̀ lé kẹ́kọ̀ọ́ yóò wáyé nígbà tí ìjọba yóò ri dájú pé àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ti ní ìdánwò ọ̀kọ̀ọ́ náà gẹ́gẹ́ bí ètò ṣe wà lọ́wọ́.
Mínísítà ṣàlàyé pé àjọ tó ń ṣe ìdánwò sí ilé-ẹ̀kọ́ gíga lórílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà àti àwọn ilé-ẹ̀kọ́ míì tí wọ́n ń ṣe ìdánwò sí ilé-ẹ̀kọ́ gíga lórílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà (National Examination Council) tí wọ́n sì ń ṣe ìdánwò sí ilé-ẹ̀kọ́ gíga lórílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà (National Examination Council) tí wọ́n sì ń ṣe ìdánwò sí ilé-ẹ̀kọ́ gíga lórílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà.
Ó tẹ̀síwájú sí ìpèníjà tí ó ń lọ lórí ètò-ẹ̀kọ́-ìwé ìbánisọ̀rọ̀ pẹ̀lú ìgbésẹ̀ Ìgbìmọ̀ Ètò-ẹ̀kọ́ ìpìlẹ̀ àgbáyé ti ìpínlẹ̀ náà.
Gẹ́gẹ́ bí ó ti sọ," a mọ̀ pé àwọn kan ò ní oore-ọ̀fẹ́ sí, ẹ̀rọ ayárabíàṣá ò sì ní oore-ọ̀fẹ́ sí, àwọn kan kò ní lè tẹ̀síwájú nínú ètò ẹ̀kọ́ wọn lórí ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́, àwọn kan ní orí ẹ̀rọ-alátagbà, àwọn kan ń lo ètò ẹ̀rọ-ayárabíàṣá lórí ẹ̀rọ-ayárabíàṣá, fún ìdí èyí ni a ń ṣe èyí pẹ̀lú ìjọba ìpínlẹ̀ tí ó túmọ̀ sí wípé gbogbo àyè tí a ó ń gbèrò láti gbógun ti ètò ẹ̀kọ́ àwọn ọmọ wọ̀nyí lórílẹ̀-èdè ni a
“Ní báyìí, a ní àbájáde àkókò fún ìpínlẹ̀ mọ́kànlélọ́gbọ̀n (31) láti ìpínlẹ̀ mẹ́rìndínlógójì (36), èyí tó wà lórí Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Radio tàbí T.v, ètò ẹ̀kọ́ àti ìkẹ́kọ̀ọ́ ṣì ń lọ lọ́wọ́, àbájáde àkókò yìí jẹ́ tí ó yàtọ̀ sí ìpínlẹ̀ kọ̀ọ̀kan ṣùgbọ́n ìjọba àpapọ̀ ṣì ti pèsè ìtọ́jú ní orí ẹ̀rọ-ayélujára"
“Bá a ṣe ń lo àwọn SUBEB wọ̀nyí, bí a ṣe ń bá wọn sọ̀rọ̀ nípa ìfọ̀rọ̀sọ wọn ni ọ̀nà kan náà tí a fi ń pín ìwé ìkẹ́kọ̀ọ́ àti kẹ́kọ̀ọ́ orí ayélujára yìí," Nwajiuba sọ.
Mínísítà tún tẹ̀síwájú pé àrùn COVID 19 yìí ti ràn gbogbo àwọn tọ́rọ̀ kàn lọ́wọ́ láti máa se àseyọrí, bẹ́ẹ̀ sì ni ó tún ràn gbogbo àwọn tọ́rọ̀ kàn lọ́wọ́ láti máa se àseyọrí.
Lásìkò tí mínísítà ń sọ̀rọ̀ lórí ìgbélárugẹ ètò ẹ̀kọ́-ẹ̀kọ́ e-le-ẹ̀kọ́, ó ní ìjọba yóò túbọ̀ fi ọ̀wọ́ àwọn olùkọ́ ilé-ẹ̀kọ́ tí yóò ṣe àtúnṣe sí ìlànà náà lẹ́yìn tí àrùn Corona yóò kojú kárí ayé.
Ẹ̀wẹ̀, Ọ̀gá Àgbà Ilé-ẹ̀kọ́ fún ìjọba àpapọ̀ FCTA ti fi ìkìlọ̀ kan sí àwọn ilé-ìwé kan tí wọ́n ń gbé ìròyìn fún àwọn òbí àti àwọn akẹ́kọ̀ọ́ pé àtẹ̀jáde ọdún 2019/2020 sí orí ayélujára.
Akọ̀wé àgbà fún àjọ FCTA, Umaru Marafa sọ̀rọ̀ lórí àtẹ̀jáde kan tí ó jáde lọ́jọ́ Ìṣẹ́gun pé kò sí ìgbésẹ̀ akẹ́kọ̀ọ́ ní gbogbo ilé-ìwé ní ọ̀nà kankan tí yóò bẹ̀rẹ̀ títí wọ́n á fi ọwọ́ akọ̀wé àgbà fún àjọ ọ̀hún.
“Ní báyìí èyí ni pé nígbà tí ilé-ìwé yóò tún bẹ̀rẹ̀ sí í ṣíwájú sí i, ìlànà tí ó tọ́ka sí i pé sáà kejì ni yóò di àlàkalè ètò ẹ̀kọ́, èyí tí yóò di àlàkalè ètò ẹ̀kọ́ ní sáà kẹta báyìí.
Torí náà, àwọn tó ní ilé-ìwé ni wọ́n gbà wọ́n níyànjú láti máṣe tẹ̀síwájú nínú ìlànà ọ̀hún, kí wọ́n sì máṣe tẹ ilé-ìwé wọn sí àtìlẹ́yìn bí wọ́n bá ń retí àwọn ìlànà ọ̀hún láti ọwọ́ọ FCTA.
Àwọn tó bá tẹ̀ lé ìlànà yìí máa kojú ìjìyà òfin.
Marafa tún sọ pé akọ̀wé àgbà fún ètò ẹ̀kọ́ FCTA ti parí ètò láti ṣe ìfilọ́lẹ̀ àwọn ètò ẹ̀kọ́-ẹ̀rọ̀-ẹ̀rọ̀-ayélujára tí yóò jẹ́ kẹ́kọ̀ọ́ àwọn ènìyàn nínú ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àti ilé iṣẹ́ tẹlifíṣọ̀n.
--- Kò sí ilé-ìwé àdáni láti bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ – Mínísítà FCT.
Mínísítà fún ìlú olú-ìlú orílẹ̀ èdè Nàíjíríà (FCT), Alhaji Muhammad Musa Bello ti ṣe ìkìlọ̀ fún àwọn tó ní ilé-ìwé àdáni ní ìlú Àbújá pé wọn ti bẹ̀rẹ̀ sí ní sọ fún àwọn òbí àti àwọn akẹ́kọ̀ọ́ pé láìpẹ́ wọn yóò bẹ̀rẹ̀ sí í ṣiṣẹ́ fún sáà kẹta fún ìgbìmọ̀ ẹ̀kọ́ ọdún 2019/2020, kí wọ́n má bàa kojú ìjìyà òfin ìjọba.
Akọ̀wé àgbà fún ètò ẹ̀kọ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Umaru Marafa sọ̀rọ̀ yìí nínú àtẹ̀jáde kan tí ó jáde lọ́jọ́ Ìṣẹ́gun pé kò sí ìgbésẹ̀ akẹ́kọ̀ọ́ nínú àwọn ilé-ìwé ní ọ̀nà kankan tí ó yẹ kí ó tó bẹ̀rẹ̀ sí í ṣíṣe àtẹ̀jáde ọ̀hún, títí tí àjọ ọ̀hún yóò fi ọwọ́ọ rẹ̀ sílẹ̀.
“A ti rawọ́ ẹ̀bẹ̀ sí àwọn tó ní ilé-ìwé àdáni láti jẹ́ kí gbogbo ilé-ìwé wọn má bàa dúró sílẹ̀, wọn ò gbọdọ̀ gbìyànjú láti ṣí ibi térò pọ̀ sí ilé-ìwé àpapọ̀ tàbí ní ìlànà láti ọwọ́ àjọ FCTA”
Gbogbo àwọn tó bá ta ko òfin yìí máa kojú ìwà òfin.
Marafa tẹ̀síwájú pé Ilé Iṣẹ́ FCTA tó ń mójútó ètò ẹ̀kọ́ ti ṣètò láti bẹ̀rẹ̀ ìmọ̀ ẹ̀kọ́ pẹ̀lú ìmọ̀ ẹ̀rọ ayélujára, ìlò ẹ̀rọ amóhùnmáwòrán láti fi kọ́ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ní àsìkò ìtìpa.
--- Ìròyìn àkọ́kọ́ nínú ìpàdé ààrẹ Muhammadu Buhari.
ÀDÉJỌ́ BY H.E. MUHAMMADU BUHARI, Ààrẹ Àjọ Ìjọba Àpapọ̀ NIGERIA LÓJỌ́ LÓJỌ́ ÌLÒJỌ́ LAGOS ÀTI ÌLÒJỌ́ LAGOS ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ ÀTI ÌLÒJỌ́ Kẹ́tàdínlọ́gbọ̀n, Ọdún 2020
1. Ọmọ Orílẹ̀-èdè Nàìjíríà
2. Mo bẹ̀rẹ̀ láti gbósùbà fún gbogbo yín fún ìfaradà àti ìfẹ́ tí ẹ fi hàn nínú ìjàkálẹ̀ àwùjọ wa pẹ̀lú ìṣòro ìlera tí ó tóbi jù ti ìgbàlódé wa.
3. Ní báyìí, ọjọ́ 26 oṣù Igbe, ọdún 2020, ó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó mílíọ̀nù mẹ́ta lára àwọn tí àrùn COVID-19 ṣẹlẹ̀ sí láyé, ó sì fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún mẹ́sàn-án (900,000) èèyàn tí àrùn yìí pa. Ó ṣeni láàánú pé ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún méjì (200,000) èèyàn ló ti pàdánù ẹ̀mí wọn torí àrùn yìí.
4. Àwọn ètò ìlera àti ọrọ̀ ajé ọ̀pọ̀ orílẹ̀-èdè ló ń bá a nìṣó láti jà fún torí àrùn Corona.
5. Orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ń bá a nìṣó láti wàásù fún àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àgbáyé tuntun yìí. Lónìí, mo ṣàlàyé àwọn ọ̀rọ̀ yìí gẹ́gẹ́ bí oṣù mẹ́wàá tí ó ń bọ̀, mo sì mọ̀ pé àwọn àyípadà àti àǹfààní tí ó ṣe pàtàkì máa yí padà nínú àwọn ọjọ́ tàbí ọ̀sẹ̀ tó ń bọ̀.
6. Nǹkan bí ọ̀sẹ̀ méjì sẹ́yìn, ọgọ́rùn-ún mẹ́ta àti mẹ́tàlélógún (323) ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n ni ìpínlẹ̀ ogún (20) àti ìpínlẹ̀ Olú-ìlú Àpapọ̀.
7. Ní àárọ̀ òní, ẹ̀sùn-un ẹgbẹ̀rún kan, ọgọ́rùn-ún mẹ́rin àti mẹ́tàlélọ́gbọ̀n (1,273) ni ó wà ní ìpínlẹ̀ méjìlélọ́gbọ̀n àti ìgbìmọ̀ FCT. Ó ṣeni láàánú pé, ọgọ́rùn-ún mẹ́rin (40) ni wọ́n ti pàdánù ẹ̀mí wọn.
8. Mò ń lo àǹfààní yìí láti bá àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí wọ́n pàdánù àwọn olólùfẹ́ wọn nítorí àrùn COVID-19. Èyí ni àǹfààní wa púpọ̀, a sì dúpẹ́ lọ́wọ́ ẹ.
9. Àwòrán àkọ́kọ́ ni ó yé wípé orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò ṣe àkọsílẹ̀ ẹ̀sùn tí ó tó ẹgbẹ̀rún méjì (2,000) nínú oṣù kínní lẹ́yìn tí àkọsílẹ̀ ọ̀hún bẹ̀rẹ̀.
10. Èyí fi hàn pé bó tiẹ̀ jẹ́ pé iye àwọn ẹ̀sùn tọ́rọ̀ kàn tó wáyé lẹ́nu ọ̀sẹ̀ méjì sẹ́yìn ni wọ́n pọ̀ sí i, síbẹ̀ ìgbésẹ̀ tí à ń ṣe yìí sì dá lórí gan-an.
11. Iye àwọn ọ̀ràn tí wọ́n ń kó láti àwọn orílẹ̀-èdè míì ti dín kù sí ìdá mọ́kàndínlógún (19) àwọn ọ̀ràn tuntun, èyí fi hàn pé ìtìpa ààlà orílẹ̀-èdè yìí ti dáa jù. Èyí jẹ́ bí àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ṣe máa padà látinú ilẹ̀ wa. Àá máa tẹ̀síwajú láti mú ìlànà tí wọ́n ń kó lọ sí ilẹ̀ wa gẹ́gẹ́ bí ètò ìpèsè ààlà orílẹ̀-èdè yìí.
12. Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, Àjọ tó ń dènà àjàkálẹ̀ àrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà (NCDC) ti gbẹ́sẹ̀ lé àwọn ìdánilẹ́kọ̀ọ́ mẹ́ẹ̀ẹ́dógún [15] káàkiri orílẹ̀-èdè náà tí wọ́n ní àǹfààní láti ṣe ìdánwò ẹgbẹ̀rún méjì àti ọgọ́rùn-ún márùn-ún (2,500) lọ́jọ́ káàkiri orílẹ̀-èdè náà.
13. Ìjọba ìpínlẹ̀ Èkó àti àjọ FCT pẹ̀lú àjọ NCDC ti ṣètò ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọlọ́pàá tí wọ́n yóò ṣe àyẹ̀wò. Wọ́n tún ń ṣe àtúnṣe sí ètò ìdánilẹ́kọ̀ọ́ níbi tí wọ́n ti ń ṣiṣẹ́ kí wọ́n lè pín àwọn àdánwò tí wọ́n lè ṣe, títí kan ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àwọn ilé ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ àdáni tí wọ́n yàtọ̀ sí ìdánimọ̀.
14. Wọ́n ti ṣètò onírúurú ìtọ́jú àtàwọn ibi ìsọfúnni tuntun káàkiri orílẹ̀-èdè náà, èyí sì mú kí ẹgbẹ̀rún mẹ́ta (3,000) èèyàn lè ní iyàrá ìgbàlódé.
15. Mo gbósùbà fún Gómìnà ìpínlẹ̀ fún ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àwọn ilé-isẹ́ pàjáwìrì, ìdásílẹ̀ àwọn ilé ìwòsàn tuntun àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ọlọ́kan-ò-jọ̀kan.
16. Àwọn tó ń ṣiṣẹ́ ìtọ́jú ìṣègùn tó lé ní ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún kan (1,000). Wọ́n ti pín àwọn ohun èlò míì tó máa dáàbò bo ẹ̀mí wọn ní gbogbo ìpínlẹ̀ náà.
17. Bó tiẹ̀ jẹ́ pé ìṣòro tí à ń kojú nínú iṣẹ́ ìrìnàjò, a gbà láti máa pèsè àwọn ohun amáyédẹrùn tó dáa, kí a sì rí i dájú pé àwọn akọ́nimọ̀ọ́gbá yìí lè ṣiṣẹ́ ní àlááfíà, tí wọ́n sì ní àwọn ohun ìṣẹ́jú tó dáa.
18. Ní ìbámu pẹ̀lú ìlérí ìjọba wa láti mú ìgbé ayé ìdẹ̀rùn bá àwọn òṣìṣẹ́ ilé-ìwòsàn alábọ́dé lórílẹ̀ èdè yìí, a ti tọwọ́bọ ìwé àdéhùn kan pẹ̀lú ìbásepọ̀ àwọn òṣìṣẹ́ tó ń mójútó ètò ìlera lórí ẹ̀ka ilé-ìwòsàn alábọ́dé.
19. Bákan náà ni a ti ṣe ìdókòwò ẹ̀mí ìdókòwò fún àwọn òṣìṣẹ́ ilé-ìwòsàn márùn-ún (5,000). Títí di báyìí, mo gbọdọ̀ gbósùbà fún ẹ̀ka ọ́fíìsì fún àtìlẹ́yìn tí wọ́n ní láti ṣe bẹ́ẹ̀.
20. Nàìjíríà náà ti ń bá a nìṣó láti ọ̀dọ̀ àwọn àlejò àgbáyé, àwọn àjọ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀, ẹ̀ka ètò àdáni àti àwọn ènìyàn tí ó ní ìbánisọ̀rọ̀. Ìtìlẹ́yìn yìí ti jẹ́ ká rí i pé àwọn ohun èlò àti ohun èlò pàtàkì pàtàkì tí ó ti dé bá àgbáyé ti wà lárọ̀ọ́wọ́tó, ti wà lárọ̀ọ́wọ́tó fún Nàìjíríà látàrí ètò ìṣàkóso ìjọba àti ìjọba.
21. Ètò ìrántí àti ìdàgbàsókè àwọn àlejò tí mo ṣe nínú ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ tẹlifíṣàn mi ṣì ń lọ lọ́wọ́ gan-an. Mo mọyì bí àwọn ará ìlú ṣe ń fura sí i bí wọ́n ṣe ń fojú wọn. Mo rọ gbogbo àwọn tí àǹfààní wọn lápapọ̀ láti lo sùúrù bí wọ́n ṣe ń tẹ̀síwájú nínú àwọn ètò ìrìnnà àti ìdàgbàsókè tí a bá tẹ̀síwájú pẹ̀lú ìjọba ìpínlẹ̀ náà.
22. Ẹ̀ka ọ́fíìsì ààbò wa máa ń tẹ̀ lé ìpèníjà tí ìṣẹ̀lẹ̀ yìí kàn. Bó tiẹ̀ jẹ́ pé a mọyì ọ̀rọ̀ ààbò tó ń ṣẹlẹ̀ síra wa, mo fẹ́ fi dá gbogbo ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà lójú pé ààbò àti ààbò yín ṣì wà nínú ọ̀rọ̀ wa pàápàá ní àkókò tí nǹkan le koko yìí.
23. Bí a ṣe ń fọwọ́sowọ́pọ̀ lórí bí a ṣe ń dáàbò bo ẹ̀mí àtàwọn dúkìá wa, a kò ní tọ́ka sí ìjìyà ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn táwọn àjọ elétò ààbò wa fi hùwà àìtọ́.
24. Mo rọ gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà pé kí wọ́n máa bá a nìṣó láti fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àjọ elétò ààbò, kí wọ́n sì fara hàn pé àwọn lóye bí wọ́n bá bá bá bá kàn sí àwọn elétò ààbò.
25. Bó tilẹ̀ jẹ́ pé ìwádìí ṣì ń lọ lọ́wọ́, a ti pinnu láti pèsè àwọn ohun amáyédẹrùn àti ohun amáyédẹrùn fún ìjọba àpapọ̀ láti mú ìdàgbàsókè bá ìjọba àpapọ̀ àti àjọ FCT, síbẹ̀ ìjọba àpapọ̀ yóò tún pèsè àwọn ohun amáyédẹrùn àti ohun amáyédẹrùn fún ìjọba àpapọ̀.
Ní ìpínlẹ̀ Kano, àti bó tilẹ̀ jẹ́ pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìpínlẹ̀ míì tí wọ́n ń ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ọ̀ràn tuntun ni àfihàn àkọsílẹ̀ fi hàn pé irú ọ̀ràn bẹ́ẹ̀ ni ìrìnàjò ìlú àtàwọn ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ tó ń bọ̀ lọ́nà.
Mo gbóṣùbà fún gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà pé kí wọ́n máa tẹ̀ lé ìmọ̀ràn tí àjọ elétò ìwàásù ààrẹ àti ilé-isẹ́ tó ń gbógun ti àjàkálẹ̀ àrùn yìí gbé jáde.
28. Wọ́n ní kí wọ́n máa ṣọ́ ọ́, kí wọ́n máa ṣọ́ra lọ, kí wọ́n máa ṣọ́ra ẹni lọ, kí wọ́n sì máa ṣọ́ra ní gbangba, kí wọ́n má bàa rìnrìn àjò, kí wọ́n má bàa pàdé púpọ̀.
29. Ẹ̀yin ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, fún ọ̀sẹ̀ mẹ́rin tó kọjá, ọ̀pọ̀ lára orílẹ̀ èdè wa ni ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tàbí ìjọba ìpínlẹ̀ ti ń ti ìfòfindè sílẹ̀. Bẹ́ẹ̀ gẹ́gẹ́ bí mo ṣe sọ ṣáájú èyí, àwọn ọ̀nà tí wọ́n gbé yẹ kí àrùn COVID-19 túbọ̀ já sílẹ̀ lórílẹ̀ èdè wa.
30. Síbẹ̀síbẹ̀, irú ìfòfindè bẹ́ẹ̀ tún ń wáyé ní iye ètò ọrọ̀ ajé. Ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ-ìlú wa ló ti pàdánù ẹ̀bùn. Ọ̀pọ̀ ilé-iṣẹ́ ni wọ́n ti pa. Kò sí orílẹ̀-èdè tí ó lè fi gbogbo ipa ìfòfindè náà sẹ́yìn nígbà tí wọ́n ń retí ìgbésẹ̀ ẹ̀fọn.
31. Nínú ọ̀rọ̀ tí mò gbẹ̀yìn, mo sọ fún wọn pé ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò ṣe àgbékalẹ̀ ìlànà àti òfin tí yóò dáàbò bo ẹ̀mí àti oúnjẹ.
Láti ọ̀sẹ̀ méjì sẹ́yìn, ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti ìjọba ìpínlẹ̀ ọ̀hún ti fọwọ́sowọ́pọ̀ lórí bí wọ́n ṣe leè fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú ètò ìlera, bí wọ́n tilẹ̀ jẹ́ pé ká lè fi àyẹ̀wò sọ́dọ̀ àwọn ohun àrà ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ tá à ń gbé kárí ayé.
A ṣe àyẹ̀wò fínnífínní sí i bí àwọn ilé-iṣẹ́ wa, àwọn oṣòwò, àwọn alábòójútó àtàwọn atọ́kọ̀ọ́ wa ṣe máa ṣe iṣẹ́ nígbà kan náà, bí a bá ṣe tẹ̀ lé ìlànà ìwòsàn àjọ NCDC nípa jíjìnnà àti jíjìnnà láwùjọ.
34. A ṣe àyẹ̀wò bí àwọn ọmọ wa ṣe lè bá a nìṣó láti kọ́ láìka sí ìlera wọn.
35. A tún ṣe àyẹ̀wò fínnífínní sí bí àwọn àgbẹ̀ẹ wa ṣe máa gbé ní àlàáfíà kí wọ́n sì máa kó oúnjẹ lọ ní àsìkò òjò yìí. Bákan náà, a tún sọ̀rọ̀ nípa bí wọ́n ṣe máa gbé oúnjẹ láti àwọn agbègbè tí wọ́n ń pèsè àdúgbò lọ sí àwọn agbègbè tí wọ́n ti ń ṣètò iṣẹ́ àti lọ́wọ́ àwọn ibi tí wọ́n ti ń lò lọ́nà àlàáfíà.
A fẹ́ ṣe ìmúgbòòrò ìlànà tí yóò mú kí ètò ọrọ̀ ajé wa tẹ̀síwájú, kí àrùn COVID-19 ó sì tẹ̀síwájú.
37. Ní ìbámu pẹ̀lú ohun tí àjọ ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti ṣe lórí àjọ COVID-19, àwọn ìgbìmọ̀ ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tó ń ṣe àgbékalẹ̀ ọrọ̀ ọrọ̀ ajé àti ìgbìmọ̀ àwọn gómìnà lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ni mo ti bọwọ́lu ìgbésẹ̀ tí yóò mú ìfòfindè bá ìjọba àpapọ̀, ìpínlẹ̀ Èkó àti ìpínlẹ̀ Ògún láti ọjọ́ kejì oṣù karùn-ún ọdún 2020.
(38) Àmọ́, ìyẹn máa tẹ̀síwájú pé ìgbésẹ̀ náà máa lágbára gan-an, wọ́n á sì bẹ̀rẹ̀ sí í gbẹ́sẹ̀ lé ìgbésẹ̀ tó máa wáyé láàárín àwọn ẹ̀ka ọrọ̀ ajé, tí wọ́n sì máa bójú tó ètò ọrọ̀ ajé lóríṣiríṣi.
39. Yàtọ̀ síyẹn, wọ́n ní láti ṣe ìfilọ́lẹ̀ àwọn ìlànà tuntun lórílẹ̀-èdè náà;
a. Òjò àárọ̀ yóò wà láti aago mẹ́jọ àárọ̀ títí di aago mẹ́fà alẹ́. Èyí túmọ̀ sí wípé kò ní jẹ́ kí gbogbo ẹ̀yà ó kúrò ní àárín àsìkò yìí, àfi tí wọ́n á ṣe àwọn iṣẹ́ pàtàkì tó ṣe pàtàkì;
b. A máa fòfin de àwọn arìnrìn àjò tó ń rìnrìn àjò ní àárín-in ìpínlẹ̀ náà títí wọ́n á fi kàn wọ́n;
c. Wọ́n máa jẹ́ kó rọrùn láti ọ̀dọ̀ àwọn ọ̀bàyé àtàwọn iṣẹ́ láti ọ̀dọ̀ àwọn olóṣèlú láti ọ̀dọ̀ àwọn òṣìṣẹ́; àti
d. A máa rí i dájú pé a máa lo aṣọ ìbánisọ̀wọ̀n tàbí aṣọ ìbánisọ̀wọ̀n ní gbangba bá a ṣe ń fi àyè sílẹ̀ fún àwọn ènìyàn. Yàtọ̀ síyẹn, a ò ní jẹ́ kí ìjọba ìjọba ìpínlẹ̀, àjọ iléeṣẹ́ àjọ àti àwọn onímọ̀ láti ṣèrànwọ́ láti ṣe aṣọ ìbánisọ̀wọ̀n fún àwọn ènìyàn.
Kódà, ìdíje bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá FCT, Èkó àti ìpínlẹ̀ Ògún kò ní jẹ́ kí ìdíje bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá náà bẹ̀ẹ̀rẹ̀ lọ́jọ́ Ajé, ọjọ́ kẹrin oṣù Èbìbì ọdún 2020.
41. Ẹ̀ka ọ́fíìsì ààrẹ máa pèsè àwọn nǹkan pàtàkì fún ẹ̀ka ọ́fíìsì, àwọn àjọ àti àwọn ilé iṣẹ́.
42. Torí pé ìlànà tí wọ́n tẹ̀ lé lókè yìí lágbára gan-an, àwọn gómìnà ìpínlẹ̀ náà lè pinnu bó ṣe yẹ kí wọ́n tẹ̀ lé ìlànà tí wọ́n tẹ̀ lé lókè yìí, kí wọ́n sì tẹ̀ lé ìlànà tí wọ́n tẹ̀ lé lókè yìí.
43. Kí a lè ṣèrànwọ́ fáwọn oníṣòwò wa àtàwọn oníṣòwò wa, àwọn aláṣẹ tó ń rí sí ọrọ̀ ajé àti ti ìjọba àpapọ̀ máa ṣètò gbogbo ohun tí wọ́n nílò láti mú kí iṣẹ́ náà ó tẹ̀síwájú, kí iṣẹ́ ó tún bẹ̀rẹ̀ lọ́wọ́.
A ò ní tẹ̀lé ìlànà tá a tún ṣe yìí lórí ìpínlẹ̀ Kano.
Ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti pèsè àwọn ohun èlò tí wọ́n nílò láti ran ìjọba lọ́wọ́ láti gbógun ti àjàkálẹ̀ àrùn náà, kí ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà sì tún pèsè àwọn ohun èlò tí wọ́n nílò láti pèsè àwọn ohun èlò tí wọ́n nílò fún ìjọba.
46. Mo fẹ́ gbósùbà káreláí fún àwọn òṣìṣẹ́ àgbà lóríṣiríṣi orílẹ̀ èdè yìí, tí wọ́n máa ń lo gbogbo ohun tí wọ́n lè ṣe láti ríi pé a jáwé olúborí nínú ìfigagbága yìí. Fún àwọn tí àjálù ṣẹlẹ̀ sí, kí wọ́n fi dá wọn lójú pé ìjọba máa ṣe gbogbo ohun tí wọ́n lè ṣe láti ràn yín àti àwọn ẹbí yín lọ́wọ́ lásìkò tí nǹkan nira yìí. Bákan náà, mo máa lo àǹfààní yìí láti fi yín dájú láti rí i dájú pé àlááfíà àti ìdàgbàsókè yín wà láàrín ìjọba wa.
Mo tún mọ̀ pé àtìlẹyìn tá a gbà láti ọ̀dọ̀ àwọn adájọ́ ìbílẹ̀ wa, Àjọ Kristẹni tó wà lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà, Àjọ Gíga Jù Lọ tó ń rí sí ọ̀rọ̀ ẹ̀sìn mùsùlùmí lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti àwọn alẹ́nulọ́rọ̀ ẹ̀sìn mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí mùsùlùmí.
Mo rọ gbogbo yín pé kẹ́ ẹ máa bá a nìṣó láti mọ bí àrùn Corona yìí ṣe pàtàkì tó láàárín àwọn ará yín àti láwọn ìlú míì, kí wọ́n sì bẹ̀rẹ̀ sí í tẹ̀ lé ìtọ́jú ìṣègùn tó lágbára.
Mo tún dúpẹ́ lọ́wọ́ Àjọ Gómìnà orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti Àjọ Task Force fún gbogbo iṣẹ́ ribiribi tí wọ́n ṣe.
Mo tún fẹ́ dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn iléeṣẹ́ iléeṣẹ́ àjọ, àwọn onímọ̀ ìṣègùn, àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé, European Union, àwọn orílẹ̀-èdè ọ̀rẹ́ẹ̀rẹ́, àwọn oníròyìn àtàwọn akọ́nimọ̀ọ́gbá míì tó gba ìrànwọ́ fún àdúrótì tí wọ́n ní.
Àmọ́, mo tún dúpẹ́ lọ́wọ́ gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún sùúrù àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ yín lásìkò tí nǹkan nira yìí.
Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ ẹ tó ń gbọ́ mi, kí Ọlọ́run sì bù kún Orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
--- Ọ̀rọ̀ ààbò àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ṣì wà lára ohun tí ó yẹ káàkiri – Ààrẹ Buhari.
Ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Muhammadu Buhari ti ní ètò ààbò àti ààbò àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ṣì wà lára ètò ìṣèjọba rẹ̀, pàápàá jùlọ ní àkókò tí nǹkan le koko yìí.
Ààrẹ sọ̀rọ̀ yìí nínú ìfọ̀rọ̀sọ pẹ̀lú àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lọ́jọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n oṣù kẹrin ọdún 2020.
Ààrẹ Buhari tún sọ pé, látàrí ìṣàkóso rẹ̀ tí ó ń ṣe lórí ìdáàbò bo ẹ̀mí àti dúkìá, wọn ò ní gba ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn láwọn àjọ elétò ààbò bò wọ́n.
Ààrẹ tún sọ pé, “Ó dùn wá gan-an pé àwọn tí wọ́n jìyà lé kẹ́dùn, mo sì fẹ́ fi dá yín lójú pé àwọn tí wọ́n jẹ̀bi ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n, yóò mú ìdájọ́ dé ìdájọ́.
Ààrẹ wá rọ gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti túbọ̀ máa fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àjọ elétò ààbò.
--- COVID-19: Ààrẹ Buhari pàsẹ láti pa ìpínlẹ̀ Kano pa pọ̀.
Ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Muhammadu Buhari ti pàsẹ pé kí ìpínlẹ̀ Kano ó wáyé ní apá àríwá ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lẹ́yìn ikú tó sẹlẹ̀ ní ìpínlẹ̀ náà.
Ààrẹ tún tẹ̀síwájú pé ètò ìfọ̀rọ̀sọ ọ̀hún yóò wáyé fún ọ̀sẹ̀ méjì lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
"Ààrẹ Buhari tún sọ pé "Ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò lo àwọn ohun èlò àti ẹ̀rọ tí wọ́n nílò láti pèsè ìrànwọ́ fún ìpínlẹ̀ náà láti borí àjàkálẹ̀ àrùn yìí àti dènà ìtẹ̀síwájú rẹ̀ sí i láwọn ìpínlẹ̀ tó wà nítòsí".
Ó ṣàlàyé pé ohun tí ìròyìn àkọ́kọ́ ṣe ní ìpínlẹ̀ Kano àti ìpínlẹ̀ mìíràn fi hàn pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀ràn tuntun ni ìrìnàjò ìpínlẹ̀ àti ìtànká àwọn ènìyàn tí ó ń gbé jáde.
--- Àjọ NIS gba àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè mẹ́tàlá tí wọ́n padà láti orílẹ̀-èdè Tógò.
Àjọ tó ń mójútó ètò ìrìnàjò lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà (NIS) sọ pé àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè mẹ́tàlá tí wọ́n wá láti ìlú Lome, lórílẹ̀ èdè Tógò, ti gba ìwé ìrìnàjò tí wọ́n fi ń pè ní Seme-Krake.
Asojú ètò ọ̀hún, NIS, Ọ̀gbẹ́ni Sunday James ló sọ̀rọ̀ yìí nínú àtẹ̀jáde kan tó wáyé lọ́jọ́ Àìkú pé àwọn tí wọ́n padà wá jẹ́ onímọ̀ ìṣègùn tí wọ́n wá láti pèsè àwọn Ètò ìṣẹ́niníṣẹ̀ẹ́ tó wà nílùú Tógò.
Gẹ́gẹ́ bí James ṣe sọ, Àwọn mẹ́tàlá tí wọ́n dá fún ìtọ́jú ìṣègùn yìí ni wọ́n ti gbà lọ́wọ́ àwọn òṣìṣẹ́ ilé-ìwòsàn tó ń rí sí ètò ìlera ní ìpínlẹ̀ Èkó fún àdánwò ìlera.
Ó fikún ọ̀rọ̀ rẹ̀ pé, “Also fún ìyàsọ́tọ̀ ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìlànà ìgbìmọ̀ àjọ NCDC nípa ìtọ́jú ìṣègùn fún àwọn tí wọ́n bẹ̀rẹ̀ sí í gbé lórílẹ̀-èdè náà láti dín àìsàn Corona kù.
James fi kún un pé, Seme-Krake jẹ́ àǹfààní pàtàkì nínú ìrìnàjò àti ìrìnàjò orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ní èyí tí ó ń ṣe ààbò pẹ̀lú Benin Republic, ó fi kún ọ̀rọ̀ rẹ̀ pé ìjọba àpapọ̀ (NIS) kò gba àǹfààní láti máa tẹpẹlẹ mọ́ ìjọba àpapọ̀.
Ó ní àwọn òṣìṣẹ́ yóò gbógun ti ẹnikẹ́ni tí ó bá fẹ́ kó àwọn ọ̀nà tí ààlà náà ti bọ́ sí, nítorí náà àwọn ènìyàn tí wọ́n ti ń gbógun ti ẹ̀rọ ìwọ̀n ààlà Seme-Krake láti ìgbà tí ìwọ̀n ààlà náà ti parí.
Ó ní Ọ̀gbẹ́ni Muhammad Babandede tó jẹ́ ọ̀gá àgbà fún àjọ NIS Comptroller ti rọ àwọn tó padà sí orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti máṣe tẹ̀lé ìwà ọ̀daràn.
--- Ààrẹ Buhari yóò bá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà sọ̀rọ̀ ní àsìkò GMT.
Ààrẹ Muhammadu Buhari máa bá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà sọ̀rọ̀ lónìí, Monday, April 27, ní aago mẹ́wàá GMT (ọjọ́ ìbílẹ̀ mẹ́jọ àárọ̀).
Wọ́n ní kí ilé iṣẹ́ tẹlifíṣọ̀n, ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́ pẹ̀lú àwọn ilé iṣẹ́ tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlifíṣọ̀n tẹlif
Voice of Nigeria náà yóò ṣe túwíìtì ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ náà.
Wọ́n tẹ̀síwájú fún àwọn ìròyìn lórí VON Social Media:
--- Ààrẹ Buhari yóò sọ̀rọ̀ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà lónìí: yóò pe ààrẹ láti fi òpin sí ìtìpa náà tàbí fi pín ọjọ́ pọ̀ síi.
Ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Muhammadu Buhari máa bá àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà sọ̀rọ̀ lọ́jọ́ kẹtàdínlọ́gbọ̀n oṣù kẹrin ọdún 2020.
Gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ni wọ́n fẹ́ gbọ́ ohun tí Ààrẹ fẹ́ sọ nípa ìtìpa náà.
Olùrànlọ́wọ́ ààrẹ fún ilé iṣẹ́ ìròyìn ló kéde èyí.
--- Ètò ìsúná náà yóò bẹ̀rẹ̀ lọ́jọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n oṣù kẹrin.
Ilé ìgbìmọ̀ asòfin orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti ní láti tẹ̀síwájú nínú ìpàdé ọ̀hún lọ́jọ́ Ìṣẹ́gun (Tuesday), lẹ́yìn tí wọ́n ti lé ní oṣù kan báyìí lórí àrùn Covid-19 tó jà lórílẹ̀ èdè yìí.
Àwọn aṣòfin bu ẹnu àtẹ́ lu gbogbo ìgbìmọ̀ asòfin fún ọ̀sẹ̀ méjì ní ọjọ́ 24 oṣù Ẹrẹ́nà, ní èyí tí ìgbìmọ̀ asòfin máa gbé ìgbésẹ̀ tí yóò fi dènà àjàkálẹ̀ àìsàn náà, ṣùgbọ́n ọ̀sẹ̀ kan lẹ́yìn náà ni ìjọba ti fòpin sí olú-ìlú Àbújá, tó jẹ́ olú-ìlú méjì lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ní èyí tí àìsàn náà ti ṣẹlẹ̀ láti dẹ́kun ìtẹ̀síwájú rẹ̀.
Ọ̀gbẹ́ni Patrick Giwa tó jẹ́ ọ̀kan lára àgbà fún ilé ìgbìmọ̀ asòfin ló sọ pé kí wọ́n tẹ̀lé ìlànà Covid-19 tí ìjọba àpapọ̀ àti ilé ìgbìmọ̀ asòfin àtàwọn àjọ tó ń rí sí àjàkálẹ̀ àìsàn lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà, Nàíjíríà àti Nàíjíríà.
Síbẹ̀, àtẹ̀jáde náà sọ pé àwọn Ẹlẹ́rìí Jèhófà máa pèsè ìrànlọ́wọ́ fún àwọn òṣìṣẹ́ ilé ìgbìmọ̀ asòfin láti ilé, tí wọ́n sì máa fi ọ̀rọ̀ lọ́wọ́ lẹ́nu iṣẹ́ àkànṣe tí wọ́n nílò fún wọn.
Ní ọ̀rọ̀ àtẹ̀jáde, ìrètí wà pé àwọn aṣòfin yóò fọwọ́sowọ́pọ̀ lórí àwọn ọ̀nà tí yóò gbógun ti àjàkálẹ̀ àrùn yìí àti ipa tí ó ní lórí ètò ọrọ̀ ajé orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
--- Ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti ń ṣe ìwádìí lórí ọ̀rọ̀ náà ní ìpínlẹ̀ Kano.
Mínísítà fún ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Osagie Ehanire ní ìjọba àpapọ̀ àti ìjọba ìpínlẹ̀ Kano ti ń ṣe ìwádìí lórí ọ̀rọ̀ yìí pẹ̀lú àwọn aláṣẹ wọn ní ìpínlẹ̀ Kano, ó fi kún pé iṣẹ́ ìwàásù yóò wà ní ipò gíga láti rí ibi tí wọn yóò wà níbẹ̀.
Ehanire tún sọ pé ìsọfúnni tí wọ́n bá wá láti ṣèpàdé pẹ̀lú Gómìnà yóò jẹ́ kí wọn leè ṣèbẹ̀wò olóògbé náà, ṣùgbọ́n wọn ò tíì mọ̀ bóyá àrùn COVID-19 bá wáyé.
Ehanire tún tẹ̀síwájú pé iṣẹ́ ìwádìí yóò jẹ́ kí wọ́n mọ̀ bóyá àǹfààní yóò mú ìdáhùn bá iṣẹ́ àrùn COVID-19, bí i pípàdánù, ìdánilẹ́kọ̀ọ́, ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò, ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò àti ìyọlẹ́tọ̀ọ́.
Kánò kò ní ìrírí pẹ̀lú àrùn COVID-19 rárá, bẹ́ẹ̀ sìni ó yẹ kí ó tẹ̀síwájú nínú ìṣẹ̀lẹ̀ náà.
”A lè lo àwọn nǹkan tó tẹ́jú rẹ̀ bí wọ́n bá tẹ̀ lé ìtọ́jú tó yẹ, tí wọ́n sì ti gbé àwọn nǹkan tó yẹ kó lò.
Mínísítà ní ìpínlẹ̀ Èkó tí ènìyàn ń pè ní Kano ní àwọn èèlò tí ó lápẹẹrẹ àti pé ìjọba ìpínlẹ̀ Èkó ní ìgbésẹ̀ láti gbógun ti àrùn Corona nítorí ìrírí àrùn Ebola ti ọdún 2014.
Mínísítà tún tẹ̀síwájú pé ohun èlò àti ohun èlò tí ìpínlẹ̀ Kano ní, bó tiẹ̀ jẹ́ pé àwọn ń gbìyànjú láti ṣe bí ìpínlẹ̀ Èkó ṣe dáa sí ìpínlẹ̀ Kano, nítorí àwọn òṣìṣẹ́ àti ohun èlò tí ìpínlẹ̀ Èkó ní, Kano kò ní irú èyí.
Ehanire sọ pé àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera mẹ́rìnlélógójì (40) ni àìsàn Corona yìí ti kó lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ṣùgbọ́n wọn kò fi àìsàn náà kó o.