Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 ULAS BUKU : SEJARAH KRITIS SANTUBONG : SEJARAH ( SANTUBONG : ) ( 300ESS - 1647ES ) Azuan Jemat Budaya Lidi , Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu , Rodway , 93000 Kuching , Email : azzuanjematt@gmail.com ( Hantar : 11 Oktober 2021 ; Terima : 25 Disember 2021 ) Abstrak Bincang tuju tengah papar karya mutakhir tulis sejarah . Tulis sejarah anggap tandus rujuk baca ekor kurang tulis sejarah pakar sejarah nali sejarawan kurang disiplin ilmu . Memang nafi tulis sejarah awal lopor golong inggeris perintah Brooke mahupun jajah kolonial British . Kesan , tulis sejarah lihat kaca barat anggap belah papar sejarah istilah  Inggeris sentrik  konteks sejarah . Terbit buku Santubong - Sejarah 300ESS-1647ES lihat kembang mutakhir ilmu sejarah lidi ilmiah Sanib sejarawan tulis buku sejarah khusus . Kaji nilai relevan buku konteks sejarah . kunci : Sejarah , Melayu , Adab , , Pulau Nusantara , Borneo-Kalimantan 361 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 aims . sources materials historians compared disciplines . earliest sarawak s pioneered British officials brooke s British . , sarawak s biased displaying termed  English  . Santubong - Sejarah 300ESS-1647ES shows Sanib books . . Keywords : , Malay , Civliization , , Malay , Borneo-Kalimantan 1 0 Dahulu Buku Santubong  Sejarah ( 300ESS-1647ES ) [ 2 ] cetak infogafik Sdn , 2021 , kandung bab sangat mantap tulis olah rupa tulis tesis ilmiah . Kandung bab buku 11 bab diri 250 halaman cetak prakata hlm ix  xvi , nombor halaman cetak dibahagian prakata dibahagian kenal . bab ringkas halaman ( Bab 7 Turun Datu  Marapati , bab Bangsawan Abang ) , bab panjang liput 38 halaman ( Bab 2 Datu  Marapati Tubuh Santubong ) . halaman tulis berbeza-beza halaman setia bab buku [ 3 ] . Tepat tema buku tulis buku sejarah , mesti nyata buku artikel guna rujuk ( Lihat Rujuk ) manuskrip Melayu Syair 362 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Santubong [ 4 ] , Turun Keluarga Besar Melayu [ 5 ] Silsilah Abang . sebab , buku papar rujuk sangat sinonim disiplin sejarah . 2 0 Arang Siapa tulis buku Santubong ? , Sanib [ 6 ] sejarawan tulis buku sejarah khusus . tulis prolifik , tulis pati karya puisi-sastera kolumnis muka tulis artikel , rencana , tulis jurnal , kertas , prosidingan khusus sejarah 1976 . [ 7 ] Ilmu intelektual lihat buku tulis pernah tulis mana tulis mahupan sejarawan anggap   tulis awal . Tulis karya buku Santubong   Mahakarya nali  karya  buat sejarah tulis awal sifat buku awal ( ) . Antara buku Malay , 1946 - 1966 , terbit Oxford 1978 , 8 ] buku Hendak , Biografi Di-Pertua Patinggi Hj Zaidi Adruce Noor , terbit Satu Sejarah Cawangan 1991 . [ 9 ] Rangka siap buku sesuatu luar jangka . 3 penuh fokus tulis 2020 landa wabak pandemik convid 19 . musim pandemik luang karya oleh ilham 363 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 tulis . Namun demkian , tulis teliti , pikir kaji Datu Marapati sejarah Santubong 1980 - makan jangka waktu 30 tahun lama . [ 10 ] awal , aku belenggu minda penjara . amat teks manuskrip Hikayat Merpati belenggu istilah Merpati . Ada istilah Merpati Burung Merpati . jata ambil sempena burung  Burung Nyalang  . Ada betul makna sirat balik . Minda penjara belenggu halang pikir hebat sejarah Santubong benar . [ 11 ] Santubong awal tafsir pelabuhan-bandaraya   pesat urus benua barat wakil dagang tamudun Hindia tamadun cina . Jelas , minda penjara belenggu harus lepas lihat balik sirat . Ironi , pasti labuh wujud tadbir tadbir pasti perintah . perintah , pasti perintah perintah negeri . Semua rantai sejarah saling paut ikat fakta fakta sejarah . Mutakhir , 2016 , mula kaji telah 30 tahun cari sejarah Santubong Datu Marapati . [ 12 ] Minda penjara pecah telah jumpa manuskrip Melayu kisar Santubong . istilah Datu Marapati ,  buat  [ 13 ] kunci .  buat  anatosi 364 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 gambar makna maksud sirat . Buat jelas gambar wujud tamadun Santubong jelas bukti wujud pasti perintah . [ 14 ] tamadun Melayu buat bukti sejarah konsep literasi buat aspek keakrifan ilmuwan ilmu pengatahuan dominasi iring buat . Antara , buat harus , buat mesti tatacara perintah , buat harus milik undang atur atur ama jelata buat jelas lihat kebudaayaan sosial hierarki sosial stratafikasi masyarakat . Jelas , tulis gagas legasi sejarah lingkar tulis buku . 3 0 Amat baca karya , Sanib menzahirkan komitmen sangat akademi khusus ilmu sejarah . Buku serius angkat martabat sejarah tradisi ilmuwan . , terus bongkar kisah benar Santubong nali tempat Melayu Kampung Santubong letak gunung Santubong . gunung main peran nyata gambar benar adab Santubong gah diri sebut catat embara jawa ( Prapanca Negarakartagama ) , 1347 abad ke-14 , cina ( I-Ching ) , 365 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 tahun 635 - 713 , abad ke-8 , Barat ( Valentyn ) , 1609 , abad ke-17 ( Syair Santubong Datu Marapati Naskhah Hikayat Datu Merpati ) , 1885 daam abad ke-19 arkeologi jelas Santubong wujud awal 300 tahun masih . [ 15 ] Buku buku karya ilmiah sesuai baca umum khalayak beban tulis nota rujuk . Hal halus buku himpun kaji lidi kini buat Santubong garap tulis . Lidi intensif jadi buku tanding rupa tulis tesis . Soal , dari buku olah asal tulis disertasi tesis kaji akademik peringkat sarjana mahupun doktor falsafah universiti , kemudian terbit buku . Semua tampak buku memang karya ilmiah sarat muat ilmu tahu sejarah . buku kuat guna antara sejarah catat manuskrip Melayu Jawi papar sejarah . Kuat ini identiti buku kisar sejarah kandung dalam . 4 0 TARIKH Judul buku Santubong , Sejarah , 300ESS-1647ES . Tarikh istilah  istilah Masih bukti kini ilmiah selar tamadun 366 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 sejarah Sungai Batu Lembah Bujang Kedah 788 masih . Sanib kenal guna istilah tarikh sejarah muat tulis buku nyata sejarah barat baharu bahas guna istilah  masih  olah lihat sejarah sentrik . [ 16 ] Papar istilah lontar tulis buku lihat kembang maju ilmu sejarah . terang wujud Santubong , tarikh sangat signifiken angkat martabat ( ) tua sejarah ( Bangsa ) . dapat kongsi buku tarikh relatif wujud Santubong skop 1647ES . Konsep cetus dizahirkan ilustrasi muka buku erti dalam falsafah batu gambar benar bukti tuan Melayu Santubong makam hindu salah erti anggap gelintir baca sejarah bangsa . 5 0 TAMADUN Temu manuskrip Syair Santubong [ 17 ] tarikh 1885 wujud Datu Marapati Melayu Santubong kukuh fakta akeologi wujud Santubong 300 tahun , bukti Santubong tamadun tua Melayu Kedah Sungai Batu 500 tahun . Tamadun tulis 367 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 inspirasi harap mesej hendak sampai tulis buku Santubong , Sejarah , 300ESS-1647ES . Tamadun Melayu Santubong , tamadun tulis tulis manuskrip Syair Santubong gambar tinggi budaya Melayu . catat manuskrip papar kisah Santubong sokong artifak lidi cari arkeologi cina . Memang nafi rakaman tradisi lisan Datu  Marapati kisah sejarah Melayu Santubong . [ 18 ] Fakta tafsir muat buku asal Melayu bentuk manuskrip kaji arkeologi terbit . catat papar buku , manuskrip Besar Keluarga Melayu ; Turun Jarum Datu  Marapati ( PDKMS ) [ 19 ] Naskhah manuskrip Hikayat Datu Merpati ( HDM ) [ 20 ] . 6 0 PERINTAH Santubong , apakah bentuk , siapa bagaimana perintah . Istilah  buat  , Labuh interpot milik kota perintah . Santubong perintah daulat Datu Marapati . Perintah Tanjung Datu Muara Bukit Maras Santubong Sungai Samarahan jajah takluk Santubong . [ 21 ] Santubong ibu kota perintah Kota Batu Buaya keliling tempat Bongkisam Sungai Joang . 368 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Namun , tinggal sejarah Santubong waris papar sejarah Lidah [ 22 ] Kuching telah gera pindah Melayu Santubong Lidah . Wujud Santubong tetap wujud pindah Lidah hanya ibu kota . [ 23 ] Pindah sifat ubah tamadun Santubong susur asal sejarah Santubong nali nama Kuching abad ke-14 tafsir prapanca Negarakertagama  Sawa  . perintah Santubong perintah Datu Marapati bentuk hieraki perintah raja . Antara hieraki tinggi  Datu Patinggi  ,  Datu Temenggung Pahlawan   Datu Syahbandar  . [ 24 ] Semua gelar sejarah Santubong terus pindah Lidah perintah laku ubah perintah Santubong . [ 25 ] gelar kemudian tambah gelar Datu Datu waris Melayu abad ke-19 ke-20 . [ 26 ] 7 0 PERINTAH Anotasi kata  Merpati  nama burung semata-mata sifat paham salah . [ 27 ]  Merpati  jelas tokoh perintah Santubong Datu Marapati intipati tulis . istilah  Marapati  catat manuskrip Syair Santubong [ 28 ] istilah  Merpati  catat Hikayat Datu Merpati [ 29 ] , Kisah Merpati . [ 30 ] rujuk catat manuskrip Syair 369 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Santubong jelas eja tepat diejaa  Marapati  . [ 31 ] filologi , Marapati m-a-ra-pa-t-i huruf catat manuskrip . Bahas istilah Datu Merpati Datu Marapati muat buku . Sama tiga manuskrip nyata asal usu Marapati asal Jawa . Datu Marapati berkahwin Datu Permaisuri Jarum lahir jurai turun abang Kuching Merpati Jepang Dayang Mordiah . Syair Santubong kukuh Besar Datu  Keluarga Melayu : Turun Jarum Datu Marpati . [ 32 ] Legasi Datu Marapati turun perintah zaman kemudian absah gelar Datu Patinggi . [ 33 ] 8 0 BESI besi intipati tulis buku bahas temu penting pandai Melayu ( Santubong ) milik keakrifan ilmuwan pandang Melayu ( Malay ) . Arif ilmu lebur besi besi mutu . Dapat buku papar tabur besi Teluk ( Tanjung Datu ) , Semat Hitam , Pulau Tembakul Terombol Telaga , Tanjung Kubur Pasir Pandak , Tanjung Tegok Santubong , Pulau Kera , Bako Sungai Jaong Bongkissam Santubong . [ 34 ] Soal lingkar impresi tulis datang biji besi Santubong ekor jumpa lombong besi . [ 35 ] Ada laku teori batu bintang langit jelas papar tulis Bab 4 Ibu Kota Batu Buaya Besi . [ 36 ] 370 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Kaji lapor Tom Harrison melakukn siri lidi arkeologi dapat jumpa tahi besi Santubong . [ 37 ] Tom Harrisson dapat tahi besi batu bintang Santubong anggar 500 000 . [ 38 ] , 600ES , besi sebar santubong . Sungai Batu Kedah tamadun Melayu awal kita 500ESS jumpa relau bakar bijih besi . Besi komoditi milik banyak tamadun hasil asas besi hasil senjata peperangan , pedang , keris tamadun Melayu . 9 0 MANUSKRIP MELAYU JAWI Guna manuskrip kuat tulis buku . manuskrip rujuk tafsir sejarawan asal kuat jadi fakta hujah . terbit apatah laku kaji . Rangka tulis buku sokong dapat ambil manuskrip Syair Santubong amat teliti impresi ilmiah . Pandang teks pernah kaji mana selidik telah jumpa manuskrip 2018 . , manuskrip rujuk muat buku teks naskhah Turun Keluarga Besar Melayu teks manuskrip Silsilah Abang ( bentuk gambar ) . [ 39 ] Istimewa tarik buku papar salasilah turun khusus turun abang kuching akar umbi 371 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 jalur turun Datu Marapati . Semua salasilah tulis jawi catat nakhah manuskrip mana dapat buku bahas tulis tuntas lunas rujuk manuskrip papar salasilah turun Datu Marapati susur galur golong bangsawan abang . silsilah lampir sekali buku Silsilah Abang Syair Santubong , Silsilah Raden Parbita  Abang Undi , Jarum Johor , Silsilah Raden Parbita / Jawa Jarom / Johor , Silsilah Abang Jalur Minangkabau Silsilah Abang ( Baring-Gould , 1909 ) petik tulis buku tulis Baring-Gould . 10 0 KISAH LAGENDA Kandung buku papar kisah serang Pigo Puter Santubong . Kisah Lagenda tetap ingat turun sampai kisah serang pigo Puter . [ 40 ]  Akhir  papar menghubungkaitkan tokoh legasi perintah golong bangsawan teraju sejarah . Kisah Serang Pigo papar buku rujuk catat Hikayat Datu Merpati . [ 41 ] Papar lengkap kisah Datu Merpati peristiwa susur galukan . Namun analisa Bab Kisah Serang Pigo sentuh soal siapa Pigo serang Santubong Datu Merpati anak Merpati Jepang pergi pupu sungai Samarahan . [ 42 ] kait kisah Pigo peristiwa lanun Samarahan kait Pigo Melayu Samarahan 372 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 lapor Roth buku sokong dakwa Pigo kaum Bidayuh Sadong . dapat oleh nyata Pigo lanun Pegu asal Burma . [ 43 ] papar Kisah Puter Santubong lagenda bangsa Melayu kenal zaman . Hebat Puter Santubong tenun songket Puter Jinjang tumbuk padi intipati estetika budaya tonjol lagenda . Masyhur lagenda puter Santubong sangat gari lapis dendang lagu dialek Melayu . Kisah Puter Santubong masuk buku tuju angkat martabat puter Santubong sangat akrab Gunung Santubong Kampung Santubong . Buku bahas istilah nama Santubong salah erti tafsir makna jelas paham simpang seleweng . Buku upaya betul paham tepat Puter Santubong selaras fakta ilmiah muka . Silsilah Raja Berunai ( SRB ) muat buku intipati sejarah papar Bab 9 Sultan Brunei . Papar fakta sangat jelas sejarah bagaimana laku pengaruh kuasa sultan Brunei . abad ke-16 , sekitar 1599 nobat gelar Ibrahim Omar Syah Ibni Almarhum Muhammad Hassan . Namun , catat awal kerabat diraja Berunai Santubong . [ 44 ] Puter Datu Marapati Dayang berkahwin 373 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Berunai , kapal naik bondanya Datu Permaisuri hanyut sampai Berunai telah tewas lanun pigo air muara sungai Samarahan . 11 0 GAMBAR SEJARAH Papar gambar sejarah , jadi lebih bukti intipati tulis buku . Banyak gambar papar gambar bawah koleksi simpan Muzium usia jangkau 50 tahun . gambar gambar lidi cari arkeologi Sungai Jaong 1955 , gambar Tegok Bukit Maras Muara Santubong , gambar artifak Bongkissam , gambar artifak serpih pasu Melayu Kubur gambar makam pusara Santubong sekitar . Gambar kini muat buku gambar sama ubah . contoh , gambar bukit Maras ambil 1955 gambar Bukit Maras ambil 2020 . , gambar lidi mutakhir masuk buku gambar kaji Tanjung Datu , Tanjung Bor , Sungai Buah , Santubong , . Papar gambar lidi Muzium 2020 kaji ekspedisi jejak sejarah hilang sekitar sungai kanan . 12 0 LIDI MUTAKHIR Lidi awal pernah buat Santubong laku Tom Harrison 1955 menfokuskan lidi cari arkeologi Sungai Jaong . tahu tamadun wujud 374 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Santubong , Tom Harrison olah sembunyi wujud sejarah . Dapat lidi mutakhir singkap sejarah Santubong pendam abad lama . Lokasi jejak tinggal purba buku Santubong malah sekitar ambil dapat kaji . Antara Tanjung Kubur , Bukit Maras , Sungai Buah Tanjung Datu [ 45 ] . lidi laku lokasi Santubong , papar gambar kaji lapang Santubong 1955 , Ekspedisi Tanjung Datu 2020 , ekspedisi sejarah hilang 2015 , cari tinggal besi , tempat makam makam Tanjung Datu . Semua aspek saji khalayak baca buku wadah baca akademik malah ( baca umum ) . 13 0 SIMPUL imbas kembali perihal sejarah kandung buku gambar kisah silam santubong tenggelam edar . Buku singkap tabir jelas lihat sejarah lampau Santubong . Bukti , dapat buku Santubong wujud 300 . Ungkap tetap nobat tamadun Santubong Melayu tua Kedah , tarikh awal catat 500 masih tapak tamadun Sungai Batu . Nyata terbit buku impak positif kembang maju ilmu sejarah . 375 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Rujuk [ 1 ] Tulis lulus sarjana Sastera ( Sejarah ) , Universiti Malaya ; khidmat Budaya Lidi , Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu , Kuching , . azzuanjematt@gmail.com [ 2 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300ESS-1647ES , Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu , Kuching , 2021 , hlm . 250 . [ 3 ] Bab 1 Pulau Borneo Pulau Melayu 19 halaman , Bab 3 25 halaman , Bab 4 Ibu Kota Batu Buaya Besi , 18 halaman , Bab 5 7 halaman , Bab 6 Budaya , 9 halaman , Bab 8 Serang Pigo Puter Santubong , 8 halaman , Bab 9 Sultan Brunei 19 halaman , Bab 10 8 halaman Bab 11 Simpul : Santubong 10 halaman . [ 4 ] Rujuk teks asal manuskrip Syair Santubong nali nama Syair Datu Marapati . Milik asal manuskrip susur galur Encik Kaharudin Mataha Umar Nek Lijah bi Mayah nali Kiyai jumpa Kampung Samarang Kuching namun nyata keluarga asal Kampung Santubong . Syair serah Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu Encik Kaharudin Urus AKYBMS , ybhg Datu Dr Sanib 23 November 2016 . [ 5 ] Turun Keluarga Besar Melayu , terbit . 376 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 [ 6 ] Lahir 02 April 1953 Lawas . Malay Lawas , Tengah Sekolah Tengah Lawas Sekolah Tengah Limbang . tengah Kolej Lobang , Miri 1966 - 1972 . oleh Ijazah Sarjana Muda Universiti Malaya ( 1976 ) , Sarjana  Sejarah Universiti Malaya ( 1981 ) Doktor Falsafah ( Sejarah ) Universiti Malaya ( 2014 ) . pernah khidmat syarah muda Universiti Malaya , Arkib , Syarah Universiti , Syarah Universiti Berunai Darussalam , , Muzium , ( Felo Selidik Kanan ) Institut Aji ( UNIMAS ) tugas Urus Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu ( AKYBMS ) . kulit belakang . [ 7 ] Sanib , Santubong , Sejarah 300ESS-1647ES , lihat 8 ] Sanib , Malay , 1946 - 1966 , London : Oxford , 1978 . Kemudian buku ulang cetak tajuk 2010 judul lengkap Sanib , Malay , 1946 - 1966 terbit terbit Universiti ( UNIMAS ) . Terbit kini buku alih bahasa bahasa Melayu baca gari buku genre sejarah . Buku alih bahasa terbit judul , Melayu 1946 - 1966 , Satu Mercu , Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu 2015 . 377 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 [ 9 ] Sanib , Hendak ; Biografi Di-Pertua Patinggi Hj Zaidi Adruce Noor , : Satu Sejarah Cawangan , 1991 . [ 10 ] Sanib , Santubong , Sejarah 300ESS-1647ES , . . hlm . 2 . [ 11 ] . , hlm 5 . [ 12 ] . , hlm 3 . hlm 7 . [ 13 ] Mohammad Tahir Ghani , Hikayat Merpati , Kuching : Bahasa Pustaka Cawangan , 1989 , hlm , [ 14 ] Sanib , Santubong , Sejarah 300ESS-1647ES ,  . , [ 15 ] Jumpa serpih pasu tembikar Melayu Melayu Tanjung Bor , Pasir Pandak . Lakar pasu Melayu bulat buat kira 300ESS . [ 16 ] Guna  gagas pikir Dr Sanib sifat kembang maju sejarah khusus sejarah . terang guna istilah masih tepat relevan sejarawan barat tolak gemar menggunapakai istilah  masih  sifat sentrik kristian . Tarikh  masih  bahasa Melayu nali  Christ  ( BC ) atau kemudian ganti guna istilah   ( ) . ilmu sejarah barat ganti istilah BC Eropah istilah   ( BCE ) istilah istilah   378 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 ( ) . terjemah bahasa Melayu jelas istilah tepat papar buku Santubong istilah   ( )   ( ) . [ 17 ] Syair Santubong , 1885 , terbit . [ 18 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300ESS-1647ES , hlm , 55 . [ 19 ] Manuskrip Besar Keluarga Melayu ; Turun Jarum Datu  Marapti ( PDKMS ) rujuk asal Melayu ditaip skrip Melayu-Rumi asal tradisi lisan . Salinan taip skrip papar ikut : Latip Akip , Kampung , Ajibah Abol , Kuching , tarikh 1990 namun catat cerita lisan 1885 . [ 20 ] Manuskrip teks Melayu-Jawi karang Ghani Tahir Hikayat Marapati ( HDM ) 1939 , gandung 200 halaman buku latih sekolah ukur 15cm 22cm muat 13 cetera kemudian terbit Bahasa Pustaka Cawangan 1989 . [ 21 ] Sanib , Santubong , Sejarah 300ESS-1647ES , hlm . 40 . [ 22 ] Lidah tempat Kuching letak huku sungai kira 60km bandaraya Kuching . Lidah nama sempena toponim mukabumi hujung tanjung olah lidah . 379 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 [ 23 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300ESS-1647ES , hlm . 136 . [ 24 ] perintah langsung sejarah moden . James Brooke tradisi lantik besar kuasa perintah . James Brooke rujuk undang tugas besar turun atur terjemah bahasa Inggeris . [ 25 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300ESS-1647ES , hlm , 99 . [ 26 ] , . hlm 106 . [ 27 ] . , hlm . 76 . [ 28 ] . , hlm , 77 . [ 29 ] Judul lengkap , Mohammad Tahir Ghani , Hikayat Merpati , Kuching , Bahasa Pustaka Cawangan , 1989 . [ 30 ] Judul lengkap , Abang Razak Abang Medaan , Kisah Merpati , : Bahasa Pustaka Cawangan , 1986 . [ 31 ]  Marapati   Marapatih  kandung kata sanskrit  mara   pati  . Kata  mara  kata Sanskrit erti  mati  kata  pati  erti   Kamus . rumus erti  marapati  mampu bunuh musuh peperangan jaya . jawa ,  Narapati  erti  lelaki  Syair Kretagama . 380 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 [ 32 ] Besar Datu  Keluarga Melayu : Turun Jarum Datu Marpati , terbit . [ 33 ] Sanib , Santubong , 300ESS-1647ES , hlm , [ 37 ] Tom Harrisson laku 3 siri pnyelidikan cari arkeologi Santubong . Antara laku 1947 1955 kaji akhir laku 1966 tapak Bongkissam , Bukit Maras , Tanjung Tegok Sungai Jaong , [ 38 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300ESS-1647ES , hlm , 184 . [ 34 ] . , 39 . [ 35 ] , . hlm , 134 . [ 36 ] , . hlm , 115 . Santubong . 123 . [ 39 ] , . hlm , 246 - 256 . [ 40 ] , . hlm , 225 . [ 41 ] , . hlm . 187 . [ 42 ] , . hlm , 188 . [ 43 ] Roth peti tulis absah Pigo lanun Pegu maka Pigo asal Burma nali Myamar , asal Batang Sadong . sejarah Burma tegas Pegu nama ibu kota 381 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 kaum Mons lanun gempar gembur tulis barat . [ 44 ] Rujuk cerita teks naskhah manuskrip Syair Santubong , Hikayat Datu Merpati Kisah Merpati kisah cerita . [ 45 ] Lidi Tanjung Datu buat 20 , 21 22 Julai 2020 . Kaji tuai ybhg Datu Dr Haji Sanib Haji , Urus AKYBMS , bantu Azuan Jemat , Budaya Lidi kakitangan AKYBMS Encik Khalid Chek Saudara Mohammad Heidil . Kaji libat kakitangan Hutan tuai Taman Tanjung Datu , Encik Muhammad Aziz . Buku Arang : Sanib Judul : Santubong  Sejarah ( 300ESS-1647ES ) Halaman : 250 Halaman Terbit : 2021 Terbit : Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu Cetak : infografik Sdn 382