Malaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31Urbanisasi : Kait Pelbagai bentukperbandaranabdul SAMAD hadiabstrakesensi tema Ekologi , Manusia sekitar keterkaitandinamik manusia sekitar , kesan serlah manusia . Kertas ucapanini merungkai kait landas bincang ubah padapemacu , bentuk bentuk pelbagai telahmenghasilkan ubah kompleks , surat manusia . menrujukkepada alam bandar kurun 16 fasa utamapembandaran dikenalpasti . Fasa fasa fasa - , fasa bandar danfasa kini kembang bentuk bandar mega . Kait manusia sekitar bagaimana serlah manusia janaanpemacu ras prilaku . Peran terobos jauh maknaketerkaitan manusia sekitar hasil bentuk ubah habitatmanusia . manusia dinamik berdayahuni manusia , kegiatanekonomi sekitar sejahtera . kunci : manusia , sekitar , pacu , bandar - , , bandar mega , dayahuniabstractthe , relationsbetween . outcomes . Thisplenary discusses earlier focusing changing drivers froma , has changing impacts . Thesechanges illustrated Malaysian experiences undergone throughthree , , mega-urban . natureof drivers , , secondphase drivers changes . ofthe has penetrated relations thathas liveable , . words : , , drivers , - , megaurban , liveable . pengenalankawasan bandar bandar serlah manusia Malaysiasejak dekad belakang . kurun sembilan belasbumi selubung hutan hujan khatulistiwa kaya dengankepelbagaian biologi diselang-seli kampung utama 22 Samad haditempat-tempat hala muara lembang sungai ; ekologi itumasih utuh manusia kawal imbang ; inimula corak perlahan mula ledak luas empatdekad belakang punca pacu , utama jumlahpenduduk lapis sosio-ekonomi lantar gembleng jenis modalbagi gerak gabung giat tuntut perlu kemajuanpenduduk bangun . kesan giat pacu tempattinggal lingkung giat mula keadaanlebih asli tuju suatu landskap bina komponen ekologi tabii mula teruraidan diubahsuai . Sirat tajuk  Ekologi , Manusia perubahanpersekitaran  kait langsung manusia sekitar fizikalnya ; sekitar sedia manusia lahir bumi . Sekitar itulengkap manfaat langsung gabung tahu majuuntuk merungkaikan manfaat sirat . Maka konteks muka manusiasebagai bawa ubah habitat , ucap olah kesemukaantersebut tuju manusia berdayahuni ; berdayahuni dalamartikata bina manusia   ( vibran ) , daya tahan , selamat , sejahtera dansihat kembang adil agih kaya , aman , damai danberkembang maju . Justeru , berdayahuni lestari .  Dayahuni  lestarimenjadi ungkap konsep dirungkai dandigerakkan suasana gerak arah realisasi lestari . berdayahunisebagaimana  lestari  terus ungkap lestari ( Newman & Jennings2008 ) . lestari tekan aspek tuju tahapperseimbangan , sosial sekitar , lestari cuba mencariperseimbangan . dayahuni gerak teroka tahapperimbangan dinamik , ceria kental persekitaranbagi alit hidup . Alit hidup rata capai lebihmudah imbang lestari , lestari itu lihat sebagaisatu   ALAM BANDAR RENUNG TEORI ( REFLECTIONS ) Ubah manusia sekitar awal manusia mulamemanfaatkan sedia sekitar ubah itusentiasa kawal segala manfaat takat penuh perlu hidupseharian . Ubah puncak dagang ; bentuk diberikannilai benda . sejarah ubah sekitar , beri benda kepadasumber lonjak teroka . Ubah sekitar . Ubah sekitar manusia dirakamkandengan dalam 1950 - simposiumtentang peran manusia rubah muka bumi ( Thomas Jr . 1956 ) . perubahanpersekitaran luas kait alam maju manusiamenerusi urbanisasi ( bandar ) . Maju urbanisasi ungkap pentas ( Samad Had etal . 2009 ) . urbanisasi dibahagikan pengalamandan papar hasil . Ringkas , urbanisasi muka ikut ;   Bandar ( ) ; 1490 kurun keduapuluhan . Bandar ; Peperangan - 1947 - 1970 - . Malaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31 Samad Had 23  Bandar mega - 1970 - kinipengalaman Urbanisasi malaysiatahap Bandar ( ) alam bandar kait tubuh petempatan-petempatanbandar moden artikata fungsi komersial , iring lazimterdapat tempat panggil mula bangun . sejarahpengalaman hidup pelbagai . Melayu Bumiputra rata tani , justeru asas desa . Waris Sejarah Melaka kenal kurun ke-15sebagai musim agung pusatpengeluaran rempah ratus , Bumiputra desa . perananmelaka lihat kait kurang sekali membangunkanpetempatan tempat . Melayu Bumiputra lihat bertumpudi lembang sungai utama sekali datar hala arah muara sungai ( zahrahmahmud 1970 ; Khoo 1972 ) . Datang Hindia British tujuanasas eksploitasi prospek mencetuskanbenih-benih muncul tempat   . Tapak mula tempat pinggir pantai keduduk strategik . Serlah Pulau , jugapulau Labu . orientasi bandar-pelabuhan kepadaperdagangan - kumpul dalam jual Barat dansebaliknya buat Barat jual bandar-pelabuhan ( mcgee 1967 ; Khoo 1972 ) tempat wujud lain kampung dalam . Sekitar kurun ke-19 syarikat Inggeris mula teroka perniagaandan negeri pantai barat Semenanjung Sabahsementara jajah keluarga Brooke kemudian mengambilsarawak tadbir . luas syarikat Inggeris negeri Melayu jung . luas pristin teroka , bermuladengan komersial tanam kayu , turut memperdagangkanhasil hutan , perca , damar . Temu bijih timah keluarga longjaafar Perak mula syarikat Inggeris mula untukmeneroka gali bijih , bijih besi emas ( Gullick 2003 ) . mula terserlahtelah luas teroka bijih Selangor , Lukut-Sungai Ujung Sembilandan Pahang . Muncul lombong mula tempat gelar   . Khoo ( 1972 ) misal cerita bagaimana modal kalanganpelombong Cina Lukut Sembilan , bangun duaderetan kedai jual perkakas , mula lombong kemudian kampung tempat . tempat mula kedai . kerja lombong kedai mula pendudukmelayu tempat serta kerja   keseluruhannyaadalah . tani muncul kembali kurun ke-20 Inggerisketika kenal ( hevea brasiliansis ) , asal Melayu . Sesuai ekosistem negeri Melayu , mula kemasukansyarikat-syarikat Inggeris teroka luas tanam pengeluaranhasil buat Barat ( Gullick 2003 ) . Teroka hutan pristin untukmalaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31 24 Samad Hadiintervensi Inggeris menasihatipenanaman kukuh langsung cengkam Inggeris negeri dimalaysia .   tempat langsungmengambil alih tampuk perintah sultan pembesarpembesar negeribermulalah dominasi Inggeris jajah kurang 200 tahun . Tempat   kembang bina meningkatkanketersampaian tempat tadbir negeri Melayu pelaburansyarikat-syarikat , utama Inggeris , jejas ancam . bandar bangun ibu pekan kecilturut wujud tempat daerah pekan lokaluntuk bekal perlu labuh dengandunia Barat . fungsi bandar kurun ke-20 sudahwujud hierarki tempat , gerak ( Heng Kow 1978 ) . tempat ini agih perlu rumahserta sedia selaras saiz dalam tempat bandarini . peperangan bandar wujud pusat-pusatpentadbiran Inggeris sambil bekal ringan , . bandar kata selerak dalam , malahanbanyak kaji rumus bandar merupakanpetempatan parasit , menyedut terus kaya tempat ( mcgee 1967 ; 2009 ) . Justerukesemuanya tugas akumulasi kaya ( Armstrong mcgee 1985 ) . Apakah bandar pusat selera kemodenan ? - menyediakankeadaan timbul perkasa individu suasana saing untukmengejar maju bagaimana alam bandar negara maju janaan bentuk utama buat . bandar upaya jalan tugas strukturekonomi dominasi , lombong tani . Perkara lagitentang bandar moden , semua  asing  alam masyarakattempatan . suasana pikir pengasasannyabandar-bandar bangun bentuk lahir alam Baratdan sesuai perlu bentuk tempat . diri migranpekerja Cina turun . Lambat darikalangan muncul rata bentuk pinggir dagang kakilima walau bilang maju . Bandar pseudobandar-bandar terbit alam kolonial Inggeris landskapperbandaran sekitar tahun Peperangan ( 1940 - ) utuh cuma bandar lowong ( hollows ) - sekadarmenjadi tempat agih perlu pentadbiraninggeris . Ancang kegelapan-kehancuran Peperangan Keduaselepas undur tadbir , gerak tadbir Inggeris kinibersama ting diri nama . baik pulihindustri timah Malaya ( ) tadbir Inggeris orak untukmemulakan buat . ganti importsebahagian ibu pilih mula sunti modalindustri . umum bandar lesu ledakanmodal . inijugalah desa alami pendudukberhadapan lebih lemah capai , tanpakemahiran kerja alam kerja tani , khas tani sara diri , paksa alih hidup khas bandar-bandaruntuk saing buruh pecah ( ) utama dalammalaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31 Samad Had 25kegiatan mahir . pasuk kerja menerusialur pakai seragam ( , , bomba lain ) selain mencubanasib swasta . yangbertugas pandu , tukang kebun budak ( Samad Had 2001 ; 2005 ) . Struktur demikian bantu rumah jelas mengizinkanpekerja desa sesak kampung , kampung pinggiranbandar apatah - setinggan . ciri bandar , huraian mcgee ( 1971 ) jelma rungkaian alam . Pacu Perang harus dapatterusmemburukkan bandar anak desa melamarpekerjaan hebat sekira tindak menggerakkanpertanian luas buka rancang pertaniankomersial tempat keluarga miskin tegar harta desa . Rancang , nali Rancang FELDA ( Rokiah Talib2009 ) sekat keri Favelas , Saweto Afrika Selatandan setinggan Jakarta ( Perlman 1976 ; Hugo 1975 ) jelma . ciri bandar lain alur alam prosespembandaran Barat ledak pendudukdesanya alami turun migrasi desa bandar penurunanmendadak fertiliti desa , struktur bandar negara-negaratersebut serap tiba . begitu lain prosespembandaran bangun lihat latar keadaanpemacu-pemacu . Kesan bandar gelar mula kelihatanterutama dariibu , . Inisiatif terusdilancarkan merdeka jajah Inggeris . Pembangunankawasan utama Petaling Jaya 1950 - andan kemudian kembang darikuala Labuh Kelang dekad-dekad terus ( 1960 - 1970 - ) . , rumah , angkut , komersial danlain-lain mula gerak rumah iring denganpenubuhan , komersil hubung sistempengangkutan . Iring maju infrastruktur sosial , rangkai komunikasidan prasarana kembang . Muncul Bandar Mega - sekitar 1970 - kiniproses bandar terus tahun 1970 - bergerakwalaupun perlahan . Saat bandar lonjak ledak luas dimalaysia timbul nali ( ) muat Rancang Ke-2 gerak ( 1971 ) . Sirat objektif serampang basmi miskin tanpamengira kaum struktur etnik akhir kait satu . Usahamengkotakan objektif maju denganagihan adiltetapi struktur suatu usahakejeruteraan sukar kental struktur sedia . struktur perlu . begitu , dasarekonomi dekad 1970 gerak pacu bagipertumbuhan terus sosial , budaya seni . dariluar buat mula masuk , relatif , denganbanyaknya sebagaiterhadap begitu dantindak balasmalaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31 26 Samad Hadiberdayasaing ( 1976 ; 1981 1986 terus ) . perindustrianbaru kembang jauh Lembah Kelang , jajar lumpur-petalingjaya , Labuh Kelang . buat terpa maju kawasan industri ibu bandar . Beiringan pengemblengan industri , , rumah , angkut terus gerak ledak fungsi luarsempadan lazim bandar . Justeru , hampir dekadkebelakangan bandar rebak luas . lanskap bandar , kurang kawasanperbandaran mega serlah . kawasan masuk 1 . Kawasanperbandaran Lembah Kelang-Lembah Langat-Lembah Sungai Selangor ; 2 . Kawasanperbandaran Pulau Pinang-Seberang Perai-Kulim-Sungai Tani ; 3 . perbandaranjohor Baru-Pasir Gudang-Plentong-Skudai . , kawasan bandar  bandar jajar ibu . serlah bandar mega beri nama olehkumpulan Lidi , Lembang Bernam  Linggi merangkumilembangan Bernam , Lembah Kelang , Lembang Langat , Lembang Sungai Selangor danlembangan Linggi - bandar ledak tambah pemacutambahan semua muncul bandar mega menganjurdari utara ( Lembah Bernam ) Lembang Linggi belah jumlahpenduduk sekitar lebih 7 juta . Ucap merungkaikanseterusnya bandar mega Lembang Bernam-Linggi . Muncul Pelbagai Pacu pembangunansebelum jelajah dalam bandar mega , cuba halusipemacu-pemacu Lembang Bernam-Linggi prosespembangunan bandar kait bentuk bandar mega berdayahuni , merungkai isu muncul bangun hidup bandarberdayahuni bandar mega . Sirat bincang alam bandar tadisatu himpun pacu tindan lapis nyata . prosespembandaran ( ) muncul bandar mega perananmodal sangat kesan pengaruh ubah manusia lebih sekitar manusia . kolonial Inggeris labur olehsyarikat-syarikat milik Inggeris lombong utama bijih timah danpertanian komersial utama . 1950 - ikat industripembuatan utama ganti dasar perubahanmasyarakat langsung bagipelbagai pacu , bina maju sosialyang keluar sindrom mundur miskin aras tengah giat mengharungi perjalananmenuju arah status maju . Reba bandar ternyatadalam landskap budaya kesan positif garap daripenggemblengan modal . Kandung serlah bandar ituadalah pelbagai maju nikmat bandar pendudukmalaysia seluruh . Jaya pacu punca masalah menghambatkemajuan arah capai maju kerangka bandar megaberdayahuni ( ) Lembang Bernam-Linggi . sosial lahir pelbagaijenis kalut tanggungjawab sekitar . cuba prihatin manusia sejahtera alammalaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31 Samad Had 27sekitar kurang buah tanggungjawab sekitar . sosial maju capai pacu dapatmengatasi sosial manusia . isu sosial meledakwalaupun miskin tangan . Tanggungjawab manusia bolehdiabaikan cari bandar berdayahuni . CARI KAIT BENTUK PERBANDARANBERDAYAHUNI malaysiakepelbagaian pacu ubah danperbandaran serlah tindan lapis ; kilas pandang tersebuttampakhomogen ubah hasil landskap bandar kelihatanhomogen . 1 2 gambar , bandar mega inipada 1990an lihat rebak luas 2008 . Lihat rajah tersebutlandskap umum bandar Lembang Bernam-Linggi rebak luas pusattepu bandar Lembah Kelang pinggir tuju utara , Lembang Bernamdan , Lembang Linggi rebak utamadalam rata . Halus kesan pacu lokal libat komuniti , rencam kesan ruang manusia . Teliti prosessosial komuniti tempat bandar menyerlahkankekompleksan dinamik sosial ( lihat 2005 kompleksitidalam kembang ) . Ratus buat ahli komuniti dipelbagaitempat misal hidup hari . Kesan keputusantersebut tampak buat ikat bentuk bandartersedia . jelas contoh kembang perumahanbandar . rumah bangun tular sesuatubandar ribu beli nilai , lokasi bandingankawasan rumah perhati pilih rumahdi sesuatu . Akhir serlah kembang rumah telahdibangun tentu ancang . Maksud , bentuk perumahankeseluruhan tentu pilih membelirumah , walaupunkeputusan suasana bebas tumpu bentuk sudahditentukan . betapa kompleks komuniti sesuatu bandarpemerebakan bandar mesti bentuk danlurus ( ) . begitu , paham sosial kompleks pasti pewujudansatu bandar mega berdayahuni ( Samad Had et 2009 ) . Kawasanperbandaran mega berdayahuni serlah hidup hari wargayang lestari . Maka bandar mega lestari harus yangsegar - kembang sara warga kerja , lengkapprasarana fizikal sosial , sihat , selamat hidup berhemah , etika suai tanggungjawab persekitaran-tabii bina , guna . aspek sekitar tabii pasti , ambil alih sekitar diubahsuai seluruh . Kawasanbandar tonjol manusia tukar bina sepenuh . cari bandar berdayahunilah , harus soal bagaimana harusproses sosial bandar mega tadi kait denganbentuk berdayahuni ? bentuk berdayahuni berkembangdalam ruang . sosial dinamik - edar dankeadaan pengaruh pacu kuat . Bentuk berdayahuni pulamalaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31 28 Samad hadirajah 1 . Gunatanah 1995Sumber : Tani 1997Malaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31 Samad Had 29Rajah 2 . Gunatanah 2007 / 2008Sumber : Tani 2007 kerjalapanganmalaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31 30 Samad Hadibiasanya tentu tetapilazimnya bentuk itudiwujudkan ilham kuasa . cita setiaporang selaras bentuk dayahuni dimahukan . akhir wajarbentuk tentu . begitu , baik sosial kait bentuk . biasa bentuk berdayahuni bina ancang rata-ratatidak mesti selar sosial , ancang cuba mewujudkankeadaan - , dalamnyaterkandung segala untukmasyarakat . bentuk berdayahuni dinamik , suai denganproses ( lihat bincang David Harvey 2000 ) . , kontekskeadaan , sosial-budaya , peringkat komuniti global sekitar liberalismeekonomi gerak bebas penuh cita komunitinya ; intervensi tunjuk arah pencapaiankehidupan etika akhir buah habitatberdayahuni . , bandar tular kuat tukar landskappetempatan dahulu landskap bandar bentuk habitatbandar pernah bayang pikir tempat padasatu dahulu , harus pikir ikat serasi   sosial  bentuk  berdayahuni wujud lestari . RUJUKANLESTARI . Samad Had . 2001 . Lalu arah bandar . AKADEMIKA , 58 . Samad Had . 2005 . Bandar lestari : bina hidup . Bang : penerbitabdul Samad Had , Shaharudin Idrus , Had & Fariz Mohamed . 2008 . Dayahuni ( ) . Bang : Terbit LESTARI . Samad Had , Shaharudin Idrus , Had & Fariz Mohamed . 2009 . Malaysian : , mega-urban . internationalsymposium : Articulating Faces . Anjur Institut alamsekitar ( LESTARI ) , Universiti Bangsa , Seremban , negerisembilan , , 4 Jun . Armstrong , . & mcgee , T G 1985 . Theatres : studies Asian Latin Americanurbanization . : Methuen . Gullick , J M 2003 . Negri Sembilan . . 33 , MBRAS . Harvey , . 2000 . worlds . Megacities 4 . Amersfoort , Netherlands ; twynstragudde Consultants . Hugo , . 1975 . Java . ph d thesis ofdemography , Australian , Canberra . Khoo . 1972 . Malay States 1850 - 1873 . onmalay . : Oxford . Heng Kow . 1978 . Malaya . : Universiti malayamalaysia . 2000 . Banci Rumah . authoritypress . Areas Mukims . : Cetak . . 1971 . Rancang . : Cetak . . 1976 . Rancang Tiga . : Cetak . . 1981 . Rancang Empat . : Cetak . . 1986 . Rancang Kelima . : Cetak . . 1991 . Rancang Enam . : Cetak . . 1996 . Rancang Tujuh . : Cetak . . 2001 . Rancang Kelap . : Cetak . . 2006 . Rancang Sembilan . : Cetak . Malaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31 Samad Had 31mcgee , T G 1967 . Asian . cities southeastmcgee , T G 1971 .  explorations . 3rdasia . London : . & . . London : & Hyman . mcgee , T G 2009 . : challenges mega-urban desakotaregions . LESTARI . 8 . Bang : Terbit LESTARI . Rokiah Talib . 2009 . Mohamad : FELDA . Bang : Terbit UKM . Newman , . & Jennings , . Washington : . 2008 . Cities ecosystems ; principles practices . Perlman , . 1976 . . Berkeley : California . Thomas Jr . 1956 .  changing . Chicago : Chicago . Zaharah Mahmud . 1970 .   Malay . Malaysian ( Asiatic ) XLIII Pt . II : 81 - 113 . Institut Sekitar ( LESTARI ) Universiti Bangsa Malaysia43600 UKM , Bang , Selangor , . e-mail : asamad @ukm . mymalaysian 11 ( 2 ) ( 2010 ) : 21 - 31