text
stringlengths 19
33.4k
|
|---|
Jordan – rzéka dłużawë 251 km w Azëji, m.jin. w Jizraelu. Jordan w kaszëbsczi kùlturze. W szpôsownym ùchwôcenim Kaszëb przez Cenôwã Jordan to je Pùtnica. Nadczidka ò rzéce pòjôwiô sã téż w pòwiescë „Żëcé i przigòdë Remùsa” Aleksandra Majkòwsczégò we fragmeńce: "Boczë: Naju rzeka v lese, to Jordan, a naju jezoro, to Genezaret, chdze Svjęti Pjoter beł rebokjem. |
Śś Ś, ś – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùsadzónô bez mòdifikacjã pòdstawòwi lëtrë „s”. Ùżiwónô w rédżi słowiańsczich jãzëków: w pòlsczim jãzëkù, gdze òznôczô zwãk [ɕ]; je 25. lëtrą pòlsczégò alfabétu; w dólnołużicczim jãzëkù; w łacyńsczim abécadle biôłorusczégò jãzëka (òdpòwiôdô sparłãczeniémù „сь” w cyrilicë); w Czôrnogórze je ùżiwónô òkòm tradicyjnégò digrafù „sj”. |
Regionalné Zrzeszenié Kaszëbów (òriginalnô pòzwa "Zrzeszenie Regionalne Kaszubów") pòwstało 18 zélnika 1929 rokù w Kartuzach. Zebrale sã w nim lëdze rëszny w kaszëbsczi rësznoce jak: Aleksander Labùda, Jan Trepczik i jin. Pismionem Zrzeszeniô bëła "Zrzesz Kaszëbskô". Przédnikã béł Aleksander Majkòwsczi. |
Antón Ôbram (téż: "Tóna Ôbram", ((pòl.): "Antoni Abraham") béł pro-pòlsczi kaszëbsczi dzejôrz. Ùrodzył sã 19 gòdnika 1869 rokù w Zdradze kòl Pùcka. Ùmôrł 23 czerwińca 1923 w Gdini. |
Daniél Czapiewsczi (ùr. 29 stëcznika 1968 rokù - ùm. 3 gòdnika 2013 rokù w bòlëcë w Starogardze Gduńsczim) - béł załóżcą Centróm Edukacji i Promòcji Regionu w Szimbarkù. Jegò bëła firma, chtërna zajimô sã wërôbianim drzewianëch chëczów i wierã temù w Szimbarkù stoi takô stôrô chëcz z Kanadë. - Janina Stefanowska - "Wspomnienia. Daniel Czapiewski - Kaszuba, który postawił świat na głowie" Dziennik Bałtycki, 2013-12-05 |
2005 - Nabrała mòcë ùstawa z 6 stëcznika 2005 rokù ò nôrodnëch ë etnicznëch miészëznach i òbéńdowim jãzëkù (kaszëbsczim) - (Dz.U. 2005 nr 17 poz. 141) 1831 - Emily Stowe, kanadijskô lékôrka i szkólnô, sufrażistka, pierszô białka-lékôrka w Kanadze (ùm. 1903) 1855 - Cecilia Beaux, amerikańskô malôrka (ùm. 1942) 1857 - Theo van Gogh, niderlandzczi handlarz kuńsztu, brat Wincenta van Gogha (ùm. 1891) 1980 - w Gduńsku Jacek Dehnel, pòlsczi runita 1904 - Antonin Dvorák, czesczi kompozitor (ùr. 1841) 1940 - Światopełk Karpińsczi, pòlsczi poeta (ùr. 1909) 1944 - Icchak Kacenelson, pòlskò-biôłorusczi poeta żëdowsczi, dramaturg i dolmacz, pisôł w jãzëkù jidisz 1945 - Joseph Goebbels, nazistowsczi pòlitikôrz, minister hitlerowsczi propagandë (ùr. 1897) i białka jegò Magda Goebbels – sãzabicé |
Luksembùrg (luks. "Lëtzebuerg"; òficjalnô pòzwa Wiôldżé Ksãżstwò Luksembùrg (luks. "Groussherzogtum Lëtzebuerg", fr. "Grand-Duché de Luxembourg", niem. "Großherzogtum Luxemburg") – państwò w zôpadny Eùropie. Òd nordë grańczi z Belgiã, òd zôpadu i pôłniégò – z Francjã, a òd pòrénkù – z Miemcama. Ni mô przistãpù do mòrza. Pòzwa kraju pòchòdzy òd stôrowësokòniemiecczégò słowa «lucilinburch» – «môłi gard». Całownô wiéchrzëzna Luksembùrga to 2 586,4 km² i je to jedno òd nômiészich państw w Eùropie. Nôleżi do Eùropejsczi Ùnie (òd 1957). Do grëpë z Belgijskô i Néderlandzkô wchôdô w skłôd Beneluksu. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w zôpadny Eùropie, midzë Belgiã, Francjã i Miemcama.. Òd pòrénkù grańcã Luksembùrga wëznôczô rzéka Mozela (niem. "Mosel", fr. "Moselle", luks. "Musel") . całownô: 2,586 km² wiéchrzëzna lądu: 2,586 km² wiéchrzëzna wòdów: o km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 179. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 327 km państwa, z jaczima mô grańce: Belgijskô 130 km, Miemieckô 128 km, Francëjô 69 km Brzegòwô liniô. ni mô brzegòwi linii (państwò strzódlądowé) Klimat. Klimat ùmiarkòwóny, pòd wpłiwã Atlanticczégò Òceanu (łagódné zëmë, chłodno òb lato). Wielëna òpadënków òd 800 mm na pôłnim do 1200 mm na nordze. Ùsztôłcenié terenu. Górzësti nordowi dzél państwa (tak pòzwóny "Oesling") nôleżi do terenu plaskati wëżawë Ardenów z wësokòscama do 560 m n.r.m. (czëp Kneiff). Reszta Luksembùrga (tak pòzwóny region "Gutland", jaczi zajimô 68% teritorium) je pòfałdowóną niżawą z szeroczima dolëznama. Stolëca państwa, gard Luksembùrg, leżi w pôłniowim dzélu kraju. strzédnô wësokòsc: 325 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 133 m. n.r.m. (rzéka Mozela) nôwëższi czëp: 560 m. n.r.m. (Kneiff) rolné gruńtë: 50,7% (w tim 24% òrnëch gruńtów) lasë: 33,5% wielëna lëdztwa: 594,130 (na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 171. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Luksembùrczicë 52,3%, Portugalczicë 16,4%, Frańcuzë 7,5%, Italczicë 3,6% (wôrtoscë szacowóné na 2017) Jãzëczi. luksembùrsczi 55.8%, portugalsczi 15.7%, francësczi 12.1%, niemiecczi 3.1%, italsczi 2.9% Religijné karna. chrzescëjanie (w zacht wikszoscë Kòscół Rzimskòkatolëcczi) 70.4%, mùzułmanie 2.3% mieskô pòpùlacjô: 90,7% wikszé miesczé westrzódczi: Luksembùrg (stolëca) – 114,303 mieszkańców (w 2017) òficjalnô pòzwa: Wiôldżé Ksãżstwò Luksembùrg pòliticzny ùstôw: kònstitucyjnô mònarchiô stolëca: Luksembùrg czasowô cona: UTC+1 państwowé swiãto: 23 czerwińca – Luksembùrsczé Nôrodné Swiãto (luks. "Lëtzebuerger Nationalfeierdag") nôrodny himn: „Ons Heemecht” ("Nasza Tatczëzna") wiôldżi ksążã Henri (òd 7 rujana 2000) premier: Xavier Bettel (òd 4 gòdnika 2013) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. jednojizbòwi parlament – Jizba Depùtowónëch (luks. "Châmber vun Députéirten", fr. " Chambre des députés"; 60 nôleżników na piãcolatną kadencjã) Luksembùrg w „The World Factbook” |
Róman Malek (ùr. 3 rujana 1951 rokù w Bëtowie - ùm. 29 lëstopadnika 2019 rokù w Grëdządzu) - béł profesorã, chtëren zajimôł sã Chinama. Aùtor nôùkòwëch pùblikacjów ò Chinach. Òn gôdôł, że je bùszny ze swòjich kaszëbsczëch kòrzeni. Òn sztudérowôł teòlogiã w Pieniãżnie i béł dëchòwnym (SVD). Doktorat on skùńcził w 1984 rokù. W 2003 rokù dostôł habilitacjã na Ùniwersytece w Miemcach. Jegò grób je w Górny Grëpie. Zmarł ks. prof. R. Malek SVD ... VIAF |
Matczi Bòsczi Jagòdowi - to bëło swiãto, chtërno wëpôdało 2 lëpińca w katolëcczim kòscele. W sanktuarium w Swiónowie béł òdpùst dóny przez papiéża Piusa VII w 1803 rokù. Terô òn je kòl 16 lëpińca (Matczi Bòsczi Szkaplérzny). |
Altostratus (As - strzédna légówa blóna) je w sztôłce grëbi ë gãsti niebiesczéj abò szari lédze òb chtërną słuńce abò miesądz je widac jak przez nieprzezérne skło. Zesôdzô sã z wòdnëch kroplów ë téż krisztalków lodu. Czãsto òbcëgô cawne niebò a czasã wëstãpòwô z ópôdënkã mżëcczi czë sniégù. Je na wiżë òd 2 000 do 5 000 m. |
Izmaił Iwanowicz Srezniewsczi (rus. "Измаил Иванович Срезневский"; 1812-1880) – béł widzałi slawista, chtëren pisowôł z Cenôwą. Òn òd te Ruska niejednégò sã dowiedzôł, a jemù Srezniewski zawdzãcziwôł wiele materiałów i informacjów. Znaczenié Srezniewsczégò dlô kaszëbisticzi je dosc widzałé, m.jin. jakno nôùkòwégò aùtoritetu przë wëdôwaniô materiałów w redagòwónëch przez se „Иэвестiях OPЯC” (1852-1863), dze wëszłë Cenôwë: "Sbornik osnovnych slov kašubskago narečija" (1861) i "Образцы кашебскаго наречия" (1852). Òbjimają òne taczé kaszëbsczé dokôzë , jak: 1. Przesłovjo kaszebskje (kòl 500); 2. Pjesn ledovo: Zołnerz (22 strofë) i tesknô spiéwa ò rajenim pt. Na’ni stronie goj (4 strofë), 3. Zabobone, gusła e jinsze fraszki – 27 tekstów. VIAF |
Klub Młodëch Kaszëbów „Òska” – karno młodëch Kaszëbów, chtërne dzejô przy lëzyńsczim parce Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Zéńdzenia klubù są prowadzóné w kaszëbsczim jãzëkù. Założeniowié zéńdzenié klubù òdbéło sã 28 stëcznika 2017 rokù i bëło pierszim brzadã Kòngresu Młodëch Kaszëbów, jaczi òdbéł sã w Kartëzach w lëstopadnikù 2016 rokù. Przédniczką klubù òstała Katarzëna Kankòwskô-Filëpiôk. W skłôd zarządu weszlë: Adóm Hébel, Patrik Mùdlawa, Tomôsz Czapp, Sławòmir Jankòwsczi, Wòjcech Sczerka i Michôł Miłka. Wôżnym célã dzejanégò nôlëżników Klubù „Òska” je dążenié do współrobòtë z partami i klubami Kaszëbskò-Pòmòrszczégò Zrzeszeniô (òsoblëwie KPZ P/Banino i KMK „Cassubia”), ale téż jinszima stowôrama, dlô jaczich wôżné je dobro Kaszëb (m. jin. Kaszëbskô Jednota). |
Gòdnik je dwanôsti miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: gòdan, grëdzéń. |
Ùpi - inaczéj wieszczi, ùpiór na Kaszëbach, pò smierce niejedny ùmarłi sã zmienilë na gãbie albò téż inaczéj, téj to bële ùpi lub wieszczi. Not béło gò ùnieszkòdlëwic - ùcąc głowa i ja dac w nodzi, włożëc dëtka pòd jãzék, dac do trëme séc, żëbë ùmarłi miôł długò co robic. |
Cémno - to je kaszëbskô wies w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. "Lista gmin wpisanych do Rejestru gmin, na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości" |
Òlimpiadë Specjalné – spòrtowô òrganizacjô pòżëtkù pùblicznegò, dzejô na rzecz lëdzy z niepełnosprawnoscą jintelektualną. Célã Òlimpiadów Specjalnëch je wspòmòżenié rozwòju lëdzy z niepełnosprawnoscą jintelektualną przez zagwësnienié jima wzãcô ùdzélu w treningach i współzawòdnictwie spòrtowim. Drëdżim, téż wôżnym célã je wiãkszenié swiądë spòdleczny przez szerzenié wiédzë na temã mòżlëwosców lëdzy z tą fòrmą niepełnosprawnoscë. Filozofiô Òlimpiadów Specjalnëch. Òlimpiadë Specjalné òstałë stwòrzóné, żebë pòkazac, że lëdze z niepełnosprawnoscą jintelektualną téż pòtrafią przë òdpòwiedny do tegò zôchãce i jinstrukcji trenowac, ceszëc sã i czerpac kòrzëscë z ùczãstniczeniô w spòrtach jindywidualnëch i grëpòwich dostosowónëch do jich pòtrzebów i mòżlëwòtów. Mòttã kôżdégò miónkôrza Òlimpiadów Specjalnëch są słowa przësëdżi òlimpijsczi wëpòwiôdóné w trakce ceremónii òtemkniãcô miónków spòrtowich: "Pragnã zwëcãżëc, równak jeżlë nie bãdã mógł zwëcãżëc, niech bãdã dzyrsczi w swòjim staranim." Discyplinë spòrtowé na Òlimpiadach Specjalnëch: -latné: płiwanié i skòczi do wòdë, letkô atletika, kòszowô bala, kòlarstwò, kònnô jazda, nożnô bala, gimnastika, jazda na wrotkach, softball, tenys, sécowô bala, -zëmòwi: zjazdë na pùgrach, chùtczé jechanié na pùgrach, figùrowé szrëcowanié, chùtczé szrëcowanié i hokej halowi. |
Kòlka ("Galeopsis speciosa" Mill.) - to je jednorocznô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Na Kaszëbach òna rosce. |
Golczewo (w zdrojach: "Golisowe" 1229, "Gholisowe" 1235, "Golessowe" 1266, "Gvlsowe" 1293, "Gulzov" 1304; "Qulsow" 1315, "Gulsowe" 1315, "Gulzow" 1331, 1539, 1784, "Gülzow"; miem. "Gülzow") – gard w kamieńsczim krezu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Niemicą. Lëdztwò gardu: 2.714 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 7,42 km2 |
BLAG (blag linux and gnu) to òpiartô na Fedora Core linuksowô distribùcëjô, rozcygniãtô ò nié Ôpen-Zdrojowé paczétë jaczé felëją w Fedorze (jakno n.p. czérowniczi do graficznëch kartów, kòdë do różnëch medialnëch fòrmatów - jakno n.p. do mp3). Blag wëchôdô na jedny CD ë zamëkô w se aplikacëje nóterné do brëkòwniô kòmpùtra jakno domôcegò desktopa plus cziles programów do serwerów. Slédnô wersëjô to BLAG 60000, jaczi spòdlém je Fedora Core 6. Domôcô starna ùdbë |
Sólnô astra ("Aster tripolium" L.) – to je roscëna z rodzëznë astrowatëch. Nalezc ją mòże w nadmòrzczi conie Bôłtu, dze piôsczi są przeszłé solą. |
Azymùt je nórtã zamkłim midze nordowym dzélem półnika òdnieseniô, a gwësnym czierunkã równiszczë. Wôrtosc azymùtu rechuje sã zgódnie z rësznotã wskôza zédżéra ë wësłowia w nórcowi mierze. Azymùt mòże bëc pòmocny do rozeznania w môlu ë do òrientowania geòdezëjnëch pòmiarów. Zanôléżno òd prowadzonégò półnika òdnieseniô, je mòżna wëapartnic: geògrafny azymùt kartografny azymùt magnétowi azymùt |
Źź Ź, ź – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùsadzónô bez mòdifikacjã pòdstawòwi lëtrë „z”. Ùżiwónô: w pòlsczim jãzëkù, gdze òznôczô zwãk [ʑ]; je 31. lëtrą pòlsczégò alfabétu; w dólnołużicczim jãzëkù; w Czôrnogórze je ùżiwónô òkòm tradicyjnégò digrafù „zj”; w łacyńsczim abécadle biôłorusczégò jãzëka (òdpòwiôdô sparłãczeniémù „зь” w cyrilicë). |
EUROCITIES - to je stowôra wiôldżich miastów w Eùropie, chtërna zajimô sã procesã jintegracjë na równiznie môlowëch samòrządzënów. Ji célã je lobbòwanié w rozsądzënkòwëch krãgach Eùropejsczi Ùnie na rzecz rozwiju eùropejsczich metropòliów, wprowôdzanié projektów tikającëch sã wespółdzejaniô i wëmianë doswiôdczeniów pòmidzë nôleżnikoma w òbjimie kùlturalno- spòlëznowégò i ekònomicznégò rozwiju, òchrónë rodë, a téż spòdlëczny òpieczi. M. jin. Gduńsk je w ni òd 1995 rokù. |
Syjamsczi òkùlôrnik ("Naja siamensis") – to je òrt gadzënë z rodzëznë "Elapidae". Òn mòże dosc dalek plwac swój jôd, a żëje w Azje. |
Sëknia – to je wiérzchny jednodzélowi chłopsczi òbleczënk, chtëren òbkrëwô srąb i dzél nogów, ale ù Kaszëbów rãków ni. To je np. dzél òbleczënkù w kaszëbsczëch karnach piesni i tuńca. |
Pòwstôł Gduńsczi Ùniwersytet (20 strëmiannika) Sztrajk robòtników w Gduńsku ë w całi Pòmòrsce (Gòdnik 1970) Artur Jablonsczi (16 zélnika) |
Bùłgariô (téż: Bùłgarskô; bùłg. България, òficjalnô pòzwa: Repùblika Bùłgariô, bùłg. "Република България") – państwò w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie. Mô przistãp do Czôrnégò Mòrza. Òd nordë grańczi z Rumùnią, òd pôłniégò z Grecją i Tërëcką, a òd zôpadu z Nordową Macedonią i Serbią. Nôleżi do NATO i Eùropejsczi Ùnie. Stolëcą Bùłgarie je gard Sofia. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie, pòmidzë Rumùnią i Tërecką, na pòrénkù mô przëstãp do Czôrnégò Mòrza. całownô: 110,879 km² wiéchrzëzna lądu: 108,489 km² wiéchrzëzna wòdów: 2,390 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 106. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 1,806 km państwa , z jaczima mô grańce: Grecjô 472 km, Nordowô Macedoniô 162 km , Rumùniô 605 km, Serbiô 344 km, Tërëckô 223 km Brzegòwô liniô. Bùłgariô mô brzegòwą liniã ò długòscë 354 km. Klimat. W Bùłgarie wastëje miérny klimat, je cepło i sëchò òb lato, chłodno i sëro òb zëmã. Ùsztôłcenié terenu. Ùsztôłcenié terenu Bùłgarie je zwiksza górzësté, na nordze i pôłniowim wschòdze niżawë. strzédnô wësokòsc: 472 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: o m. n.r.m. (Czôrné Mòrze) nôwëższi czëp: 2,925 m. n.r.m. (Musała) rolné gruńtë 46,9 % (w tim 29,9% òrnëch gruńtów) lasë 36,7% (w 2011) wielëna lëdztwa: 7,057,504 (wôrtoscë szacowóné na lëpińc 2018) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 104. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Bùłgarzë 76.9% , Tërcë 8%, Cëgóni 4,4% , Bòsniacë 1.1% (wôrtoscë szacowóné na 2011) Jãzëczi. Òficjalnym jãzëkã je bùłgarsczi, rodny dlô 76,8% mieszkańców. Jiné wôżné jãzëczi to (wôrtoscë szacowóné na 2011): tërecczi (8,2%) i romani (3,8%). Religijné karna. Prawòsławié wëznôwô 59,4% lëdztwa, 7,8% lëdztwa to mùzułmanie. mieskô pòpùlacjô: 75% (w 2018) wikszé miesczé westrzódczi: Sofia (stolëca) – 1,272,000 mieszkańców (w 2018) òficjalnô pòzwa: Repùblika Bùłgariô (bùłg. "Република България") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Sofia czasowô cona: UTC+2 państwowé swiãto: 3 strëmiannika (Dzéń Wëzwòleniô) nôrodny himn: „Miła Rodino” ("Drogô Tatczëzno") pezydent Rumen Radew (Румен Радев) (òd 22 stëcznika 2017) premier Stefan Yanev (Стефан Янев) (òd 12 maja 2021) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. Władzã ùstawòdôwczą sprôwiô jednojizbòwi parlament – Nôrodné Zéńdzenié (bùłg."Народно събрание"), jaczi skłôdô sã z 240 nôleżników wëbiérónëch na sztërëlatną kadencjã. Bùłgariô w „The World Factbook” |
Soundgarden je grunge ë punk rockòwé karno z Seattle, Washington. Pòwstało òno w 1984 rokù w Seattle, Washington z jinicjatiwë Chris Cornell (spiôw/gitara), Kim Thayil (gitara), Ben Shepherd (basowô gitara) ë Matt Cameron (perkùsëjô). 1988: "Ultramega OK" (SST) 1989: "Louder than Love" (A&M) 1991: "Badmotorfinger" (A&M) 1994: "Superunknown" (A&M) 1996: "Down on the Upside" (A&M) |
Łëżka do bótów – to je nôrzãdo do pòmòcë przë zakłôdaniu i zjimaniu bótów. Òna zascygô zadżiãcé tilnich brzegów bóta. |
Bëło założoné Karno Piesni i Tuńca Bazunë miona Aleksandra Tomaczkòwsczégò |
Wiejadło - to bëła rzecz ùżiwónô w gbùrzëznie do òbczëszczaniô zôrna (òddzélaniô zôrnów zbòżô òd plewów), terô to colemało robi kòmbajn, a mòże jesz klapra. Òno mòże bëc ùziwóné nad klepiszczã jak je pòriwny wiater (szarpawica). |
Przëmierze na pòkrok ë przëbùdzenié (mie. "Allianz für Fortschritt und Aufbruch") - to je miemieckô partjô, chtërna nie chce retac Greckô ë dëtków Eùro. Ji nôleżnicë są pòjużnomëslnota ë kònzerwatistama. Prowadnik je Bernd Lucke. |
Diwan ("Diwane") - to béł wódca prësczégò plemienia òbczas II prësczégò pòwstaniô w latach 1260 - 1274 procëm Krzëżókóm. Diwan zdżinął òd Krzëżôka w 1273 rokù. |
Skrzëpice je to mùzyczny jinstrument strënowi z grëpë smiczkòwich. Pùdło skrzëpic skłôdô sã z dwóch letkò wëgiãtich plat, chtërné pò bòkach wëgiãti są w sztôłt lëtrë C. Na górné place są rezonansowé dzurë w sztôłce lëtrë f zwóné téż éfama. Do rezonansowégò pùdła przëmòcowónô je szijka, na chtërni je grif (bezprogòwô pòdstrënnica). Szijka je zakónczonô główką w sztôłce slëména. Skrzëpice mają szterë strënë pòdparté na pòdstôwkù (zwónym téż mòstnikã). Bùdowa. 1.pòdbródk; 2.strënnik; 3.pòdstôwk (mòstnik); 4.wstruna; 5. pòdstrënnica; 6.stroik; 7.rezonansowô dzura; 8.wcãcé; 9.żiłka (òzdoba); 10.górnô plata; 11.bòczk; 12.gùz. |
Linuksowô distribùcëjô je zestôwkã, jaczi zamëkô w se jądro Linuksa ë soft-wôrã (w przédnym dzélu wòlną soft-wôrã), jaczi dôwô pò winstalowaniém fùlwôrtną ë fardich do brëkùnkù òperacjową systemã. Dzãka różnoscë w distribùcëjach, wnet kòżdi brëkòwnik, mòże wëbrac tã jakô mù nôbarżi òdpòwiôdô, wachlôrz jich je baro szeroczi: òd spartańsczich bez garficznegò òkrãżô, przez mùltimedialné, pò sczérowóné n.p. do mùzyków. Dzysdniowé distribùcëje dôwają mòżnotã zladënkù, instalacëji ë deinstalacëji programów, jaczé wëstąpiwôją jakno paczétë (DEB, RPM czë spakòwóné jakno Tar), mògą téż rozwiązëwac zanôleżnotë midzy paczétama . Zwëczajno distribùcëje instalowóne są na cwiardi place kòmpùtra, chòc dô téż taczé, jaczé mòże zrëszëc prosto z CD czë téż disczétczi (np. Knoppix czë Pocket Linux). Wikszosc z nich je przistãpnô w internece abò rozprowôdzanô na platach CD. Debian - http://www.debian.org/ Fedora Core - https://web.archive.org/web/20050731020945/http://fedora.redhat.com/ Gentoo - http://www.gentoo.org/ Knoppix - http://www.knoppix.net/ Linspire (przódë "Lindows") - http://www.linspire.com/ Mandriva Linux (przódë "Mandrake") - http://www.mandrivalinux.com/ MEPIS / SimplyMEPIS - http://www.mepis.org/ PCLinuxOS - http://www.pclinuxos.com/ PLD Linux (pòlskô) - http://www.pld-linux.org/ Red Hat Linux - http://www.redhat.com/ Slackware - http://www.slackware.org/ SUSE - http://www.opensuse.org Ubuntu - http://www.ubuntulinux.org/ |
Sejmòwô Bibloteka (pòl "Biblioteka Sejmowa") - to je bibloteka przë Sejmie w Pòlsce. Òna je we Warszawie. Kaszëbi mają téż tu swòjé ksążczi. Sejmòwô Bibloteka |
Swina (we zdrojach: "Szvvine" 1182, "Zwina" 1186, "Zwijne" 1577 (Stefano Bonsignori), "Swinemünde"; pòl. "Świnoujście", dólnomiem. "Swienemünn", miem. "Swinemünde") - gard na prawach krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 53° 55' N, dôłgòta - 14° 15' E Nadanié gardnëch prôw: 1765 Wiéchrzëzna: 203 km² Lëdztwò: 40 883 mieszkańców (2019) Domôcô starna gardu |
Mùzeùm Pùcczi Zemi miona Floriana Cenôwë w Pùcku je jinstitucją kùlturë, chtërna pòwsta w 1980 rokù. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim kùlturë Kaszëbów w kraju ë za grańcą. Do niégò słëchô téż môłi skansen w Nadolu. starna ò Mùzeùm Pùcczi Zemi VIAF |
Gitara – mùzyczny jinstrument z grëpë strënowich szarpónëch z pùdłã rezonansowim, grifã i progama na pòdstrënnicë. Colemało mô 6 strënów, ale mòże pòtkac téż gitarë z 4, 5, 7, 8, 10 i 12 strënama. Jinstrument ten graje wôżną rolã w muzyce bluesowi, country, flamenco, rockòwi i w wiele fòrmach mùzyczi pop. Jinstrument ten transponëje ò oktawã w dół, tzn. wszëtczé zwãczi zapisóné w nótach brzmią na gitarze oktawã niżi, nigle wënikałobë to nótowégò zôpisu. Klucz wiolinowy z dopisóną môłą ósemką pòd spódkã nazéwô sã kluczã gitarowim . Gitarë są wëkònywóné i naprôwióné przez lutników, a dzysdnia w corôz wikszim stopniu przez maszinë, równak nôlepszi jakòscë jinstrumentë są wcyg robioné rãczno abò z wiôldżim ùdzélã człowieka. Muzyk, chtëren graje na gitarze to gitarzista. Muzyk grający na gitarze basowi to basysta (ewent. gitarzista basowi). Tipë gitarów. Gitarë mòże pòdzelëc na dwie wiôldżé kategòrie: akùsticzné i elektriczné. Gitarë akùsticzné. Grëpa gitarów, jaczich zdrzódłã wzmòcnieniô zwãkù je pùdło rezonansowé bez pòtrzebë ùżiwaniô dodôtkòwich wzmacniaczów. Taką samą nazwã mô jeden z tipów gitarów: gitara akùsticznô. Jinszé tipë: Gitara barokòwô Gitara klasycznô Gitara akusticznô Gitarë elektriczné. Grëpa gitarów, dlô jaczich zdrzódłã wzmòcnieniô je wzmacniacz elektroniczny, jaczi dostôwô sygnał przetwòrnik elektromagneticzny ùmieszczony pòd strënama. Gitara elektricznô Gitara basowô Gitara elektroklasycznô Jinszé gitarë basowô akùsticznô Òkreslenié 'gitara basowô' nôczãscy je ùżiwóné w òdniesenim do elektriczny wersji tegò jinstrumentu. Technika graniô. Na gitarze graje sã pôlcama (òpùszkama i paznokcama abò samima òpùszkama) abò téż piórkã (jinaczi: 'kòstką'). Piórkò je przeznaczoné òsoblëwie do grë na gitarze z metalowima strënama (akustyczny, elektriczny). Jistnieją téż tzw. "pazurczi" zrobioné z metalu abò twòrzëwa sztucznégò, jaczé nakłôdô sã na pôlce. Mòże grac równoczasno piórkq i pôlcama (technika hibridowô) Historiô gitarë. Jinstrumentë pòdobné do dzysészéch gitarów są znóné òd wicy jak 5000 lat. Mòżlëwé, że gitara wëwòdzy sã z jinstrumentu cithara, ùżiwónégò w starożëtnëch Jindiach i Azji Westrzédny. W starożëtnym sanskrice słowò 'tar' òznôczało strënã. Jinstrumentë pòdobné do gitarë pòjôwiają sã w starożëtnéch rzezbach i figùrkach ze Suzë w Jiranie. Słowã 'gitara' Arabòwie nazéwają różnégò rodzaju lutnie – pòprzédników dzysdniowich gitarów. Nazwa 'guitarra' òsta wprowadzonô do jãzëka hiszpańsczégò pò X w., czej gitarë òstałë sprowadzoné na Jiberijsczi Półòstrów przez Maurów. |
Tiraspol (rum./moł. "Tiraspol/Тираспол," rus. "Тира́споль," ùkr. "Тирасполь") je stolëcą nieùznanégò Pòdniéstrza, òficjôlnie trzëci nôwinkszi gard Mòłdawskô. Gard je na pòrénkòwim sztrądzé Dniéstera. Dzésdniòwi Tiraspol bëł ùsôdzòny przez rusczégò generalissima Alexandra Suvorova w 1792 rokù. Gard swiãtùje swòje swiãto 14 rujana. Etimologiô. Toponim skłôda sã z dwóch grecczich słów "Τύρας" (greckô miono na rzékã Dniéster) ë "polis" czëli gard. Historiô. Klasicznô historiô. Tiras bëł grecką kòlònią mionowaną "Miletus" prawdòpòdonié ùsôdzóną kòl 600 r. p.n.cz. , ùsôdzóny kòl 10 kilométrów òd muni Dniéstera. Kòl 50 r. p.n.cz. bëł zdôbitë bez Tracjã. W 56 r. n.cz. Rzimiónié òdbùdôwali gard ë prziłączëli do prowinji "Moesji." Chùtkò pò tim gard bëł zôbity bez Gotów. Ruskô ùsôdzédznié. Ruskô Jimperium pòdbiło zemiô do Dniéstera òd Òsmańsczégò Jimperium. W 1792 r. Ruskô armjiô wëbùdowałô fòrtifikacjã do trzëmóniô stróżi zôpôdnéj grańcë. Feldmarszôłk Alexander Suvorov je ùznôwóny za ùsôdzównika gardu. Sowjecczi Tiraspol. Pò rusczéj révolucji Mòładawskô Aùtonomicznô Socjalistëcznô Repùblika Rôdzéckô bëła ùsôdzóna w 1924, ze stolëcą w Bałcé. Repùblika mióła trzë ùrzãdné jãzëczi: rumùńsczi, ùkrajińsczi ë rusczi. Stolëca bëła zmiénionô na Tiraspol 1929 rokù. W 1940 rokù przez pakt Ribbentrop-Mołotov ZSRR wskazała Rumùńskô bë ta òddôła Bessarabjiô. Ë ùsôdzóno nową rôdzécką repùblikã Mòłdawską Socjalistëczną Repùblikã Rôdzécką z dzésdniowéj Mòłdawskô (z Pòdniéstrzém). Postsamòstójnotné. W 27 stëcznikù 1990 rokù pò referendum gard Tiraspol ògłósił samòstójnotã ë gard kòl "Bender" téż to miół zrobioné. 2 séwnika 1990 Tiraspol stôł sã stolëcą nowéj rôdzécczéj repùbliczi Pòdniéstrza. Szpòrt. Dwa przédné karna futbalã są: "Sheriff Tiraspol" ë "FC Tiraspol. " Sheriff je nôdobiwkòwim karnã mòłdawsczégò futbala. |
Besarabiô ("Бессара́бія") – je terô dzélã Mòłdawie i Ùkrajinaë. Òna je krótkò Rumùńsczi. W II swiatowi wòjnie Kaszëbi biwalë wënëkóny z gbùrstwa, a na jich plac przëszlë Miemcë z Besarabie. W rãkach tich Miemców bëło dzél gbùrsczi zemi. Pò 1945 rokù ni ma czëc ò Miemcach z Besarabie na Kaszëbach. |
Òkónk (we zdrojach: "Wòkonk" (Cenôwa); pòl. "Okonek", miem. "Ratzebuhr in Pommern") - garc we złotowsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie nad Czôrną. Lëdztwò gardu: 3.870 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 20,03 km2 Òkùnk |
Gmina Brusë (pòl. "Gmina Brusy") - miastowò-wsowô gmina w chònicczim krézu, w Pòmòrsczim wòjewództwie. Sedzba gminë je w gardze Brusë. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984. |
Krësztof Kamil Baczińsczi (pòl: Krzysztof Kamil Baczyński), pseùdonim Jón Bùgaj, Émil, Krësztof, Krëszk, Pioter Smùgòsz; ùr. 22 stëcznika 1921 rokù we Warszawie, ùm. 4 zélnika 1944 rokù téż tam, pòlsczi pòéta czasu wòjnë, żôłnérz Krajowi Armii, nôleżnik Szarëch Régów, jeden z przedstôwców "pòkòleniô Kòlùmbów". Dzectwò. Krësztof Kamil Baczińsczi béł sënã Stanisława Baczińsczégò, pisôrza i kritika lëteracczégò i Stéfanii, z dodomù Zeleńczik, szkólni z żëdowsczi rodzënë. Czedë òn béł môłim dzeckã czãsto chòrówôł, miôł słabé serce. Òd 1931 rokù ùcził sã w Państwòwim Gimnazjum im. Stéfana Batorégò , a w maju 1939 rokὺ òtrzimôł swiadectwò dozdrzelałoscë. Baczińsczi béł téż harcerzã, le òn nie lubił szkòłë, dlôte miôł nie nôlepszé òcenë. Pisôł ju w gimnazjum, bëlno znôł sã na nowòczasni lëteraturze. Czekawiła gò téż francuskô lëteratura i nawetka òn pisôł wiérztë pò francuskù. Kònspiracjô. Krësztof Kamil Baczińsczi baro chcôł òstac grafikã abò jilustratorã, równak wëbùch II swiatowi wòjnë nie pòzwòlëł jemù tegò dokònac. Pò ùtwòrzeniu w 1940 rokù gëta w Warszawie òstôł z matką pò arijsczi starnie. W 1942 rokù òżenił sã z Barbarą Drapczińską w kòscele sw. Trójcë na Solcu. Dlô Krësztofa Barbara bëła jedną z nôwôżniészich òsób w żecym, pòswiãcëł ji wiele swòjich wiérztów. Baczińsczi òb czas wòjnë robił doriwczo i sztudérowôł pòlaszëznã na krëjamnym Warszawsczim Ùniwersytece. Òn pòrzucył sztudérowanié i òfiarowôł sã kònspiracji i pòezji. Òstôł zastãpòwnikã dowódcy III plutonu 3. kòmpanii w harcersczim bataliónie "Parasol". Wstąpił do Szturmòwëch Grëp Szarich Régów. Smierc. Krësztof Kamil Baczińsczi pòległ na pòsterunkù w pałacu Blanka 4 zélnika 1944 rokù. Òstôł zastrzélony przez wëbiérnégò strzélca kòle Wiôldżégò Teatru w Warszawie. Jegò białka Barbara téż zdżinãła òb czas [warszawsczé pòwstanié|warszawsczégò pòwstaniô]], 1 séwnika 1944 rokù. Pòezjô. Òb czas wòjnë Baczińsczi ògłosył 4 tomiczi pòezji: "Zamknięty echem" (lato 1940), "Dwie miłości" (jeséń 1940), "Wiersze wybrane" (môj 1942), "Arkusz poetycki Nr 1" (1944), a téż wiele dokôzów w kònspiracyjnym gazétnictwie. Baczińsczi ùznôwóny je za jednégò z nôlepszich pòétów czasu òkùpacji. Czedë Stanisłôw Pigòń dowiedzôł sã, że Krësztof wstąpił do diwersyjnégò òddzélu wòjska, rzekł: Cëż, nôleżimë do nôrodu, chtërnégò kawlã je strzélac do wroga z brilantów. Zachòwałë sã wszetczé dokôzë Baczińsczégò – pònad 500 wiérztów, czilenôsce pòémów i kòle 20 òpòwiôdaniów. Nôbarżé znóné wiérzte Baczińsczégò to m.in.: "Elegia o... [chłopcu polskim]" , "Mazowsze" , "Historia" , "Spojrzenie" , "Rodzicom" , "Pragnienia" , "Ten czas" , "Biała magia" , "Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę..." , "Przypowieść" , "Erotyk" . Patronat. Krësztof Kamil Baczińsczi je patronã wiele szkòłów, bibliotek, harcersczich òrganizacji i jinszich jinstitucjów. 1965, Ewa Demarczyk, "Wiersze wojenne" 1990, Jacek Kaczmarski, "Barykada (Śmierć Baczyńskiego)" 1991, Grzegorz Turnau, "Naprawdę nie dzieje się nic" 1999-2000, Naamah, "Magia" , "Przypowieść" , "Kantylena" 2007, Zbigniew Hołdys, "Pocałunek" 2013, Czesław Mozil & Mela Koteluk, "Pieśń o szczęściu" 2013-2014 Barbara Figurniak & Mateusz Jarosz, "Promienie" , "Deszcze" "Dzień czwarty", 1984 "Baczyński", 2013 J. Święch, "Literatura polska w latach II wojny światowej", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. http://www.baczynski.art.pl/ http://culture.pl/pl/tworca/krzysztof-kamil-baczynski http://baczynski.klp.pl/ http://www.baczynski.art.pl/wiersze/ https://web.archive.org/web/20201001122557/https://poema.pl/publikacja/1260-krzysztof-kamil-baczynski http://www.wiersze.annet.pl/ |
Żelkòwò - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Główczëce. Tu je kòscół. W Żelkòwie w 2008 rokù mieszkało 280 lëdzy. 8.) "Wendisch Silkow - Zelkowo |
Jezórnô żaba ("Pelophylax ridibundus") - to je łaza z rodzëznë żabòwatëch ("Ranidae"). Ta żaba żëje m. jin. w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù i je òbjimniãti dzélową òchrónią. Òn w swòjim czasu chrochce. s. 32 ("gatunek, którego dotyczy odstępstwo, o którym mowa w § 9 pkt 6") |
Głogòwsczi kréz, pòwiat głogòwsczi (pòl. "Powiat głogowski") - to je zemsczim krézã w dólnoszląsczim wòjewództwie z sedzbą w Głogòwie. Lëdztwò: 90 060 Wiéchrzëzna: 443,06 km² Głogów "Gard" Głogów Jerzmanowa Kotla Pęcław Żukowice Starna przédnictwa krézu |
16 maja - Jón Drzéżdżón kaszëbsczi runita 13 maja - Roger Zelazny |
Chociwel (we zdrojach: "Fryenwalde" 1190, "Vredenwalde" 1321, "Vriyenwald" 1321, "Nove Vrigenwalde" 1329, "Wreinwaldis" 1338, "Nygen Vrigenwalde" 1492, "Frienwalde", "Freyenwalde" 1652, "Frienwolde" 1760 (Ducatus Pomeraniae Citerioris Et Ulterioris Principatibus, Comitatibus, Urbibus Suis Definitiae Nova et Ampla Descriptio geographica), "Freienwalde"; miem. "Freienwalde"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Frinwôłd", "Friwôłd") – gard we stôrgardzczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 3.266 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 3,67 km2 |
- Władisłôw Kirstein 1989 - Jan Trepczik, kaszëbsczi dzejôrz i kòmpòzytora (ùr. 1907) Dëtk do dëtka, a bądze pół kòrëtka. |
Spòdleczno Szkòła w Starzënie do chtërny nôleżą dzecë ze: Starzëna, Pôrszkòwa, Kłanina, Môłégò Starzëna, Redoszewa. Historiô Szkòłë W czasach zarabczeniô gôdanié pò pòlskù wënôszałò sã z dodomù. Czas germanizacji òstawiôł znamiona pò se na Pùcczi Zëmie. Piérszé zmiónczi ò szkòłowiznié pòchòdzą z 1718 r. Wëdowiôdómë sã z nich, że pierszô szkòła wëbùdowónô w Radoszewie w drëdzé pòłowie XIX wiekù. Do ti szkòłë chòdzëłë dzecë z Radëszewa i Pôrszkówa. W szkòle bëła jedna szkólnô Wanda Brelowskô. W 1868 r. w Redoszewié wëbùdowónô nowô szkòła, w chtërny ùczëłë sã dzecë z Redoszewa, Pôrszkòwa i Kłanina. Miéwcowie òkòlnëch miectwów ùgôdelë sã, że do ti szkòlë mdą chòdzëłë dzecë z nëch wsów. W szkòlë ti robilë szkólny: òd 1920 r. Tadeùsz Kùlik 1922r. Téòfil Nierzwiczi, Marta Nierzwickô, jich córka Téòfila Sieg. W Starzënie òrganizowanim òswiatë, juwerno jak w jinszich pòmòrszczich wsach zajimalë sã szkólny: Hipiòlit Górsczi i Tóna Chabòwsczi. Przez pierszé lata Górszczi robił sóm, miôł pòd dozérënkã 145 szkòłowników i robił baro cãżkò. Dopiérze w 1922 r. dostôł drëdżégò szkólnégò - TónaãChabòwsczégo. Hipòlit Górszczi sprôwiôł òbòwiązczi prowadnika starzińnsczi szkòłë, chtërnã przejmął pò prusczim szkólnym Janie Splett. Ùroczëzna przejimniãcô môla òdbëła sã 24 lëstopadnika 1920r. Z krôgam òbrzezków òbeznôł gò òbzérnik szkòlny w bëcé miestnëch wëszëznôw. Pò nim òbrzézczi te sprôwielë Paweł Jakùbek i Jan Grenda. Jan Grenda béł prowadnikã szkłlë w Stërzenie do wëbùchù II Wòjnë Swiatowi. Władisłôw Kònefka béł przëczińcą i òrganizatorã bùdowë sëtmëklasowi szkòłë spòdleczny w Starzënië. Zbiérôł pieniãdze, òrganizowôł chłopów do robòtë przy ji bùdowie. Dzãka temù w 1936 rokù bëło òtemknienié sédmë klasowi szkòłë z trzëma mieszkaniama dlô szkólnëch. W tim czasu Kònefka béł radnym szkòłë i òkòlnégò òddzéla pòùczënë. Òstatnym dniã jegò żëcô béł 16 lëstopadnik 1939 rokù. Tegô dnia pò apelu wieczórnym òstôł przewiozłi do lasów Piôsnicë i rozstrzélóny. Òb czas wòjnë w szkòle w Starzënie dzecë ùczëłë sã w niemiecczim jãzëkù. Pò skùńczony wòjnie niemiecczich szkòlnëch zastąpiono pòlsczima: Tadeùsz i Wiktoria Wierzbiccë, Janina Pòdjaskô, Heléna Kùlik, Józef Główczewsczi, Francyszek Szëmikowsczi, Paweł Hejnowsczi, Jan Piepka i Téòfila Sieg z dòdomù Nierzwickô. Prowadnika szkłë béł Tadeùsz Kùlik. W pierszich latach chòwaniégò dzecë pisałë na grifie, a póznié w zesziwkach. W latach 1950- 1968 direkorã szkòłë w Starzënie béł Władisłôw Zwiewka, a szkólnyma: Renata John pò slëbnikù Bòhl, Jadwiga Fikùs pò slëbnikù Zielke, Téòfila Sieg, Lidwinia Stefanowskô, Janina Wróblewskô, Łucja Bizewskô, Tadeùsz Bëczkòwsczi i Zbigniew Mòskalenkò. W nëch latach szkólny co sztërk sã zmienielë. Dwiérnikã béł Józef Gaffke. W 1969 r. direktorã òstôł Marian Szulc, chtëren béł direktorã do 1978r. Pò nim bëlë: Maria Reszke, Renata Bòhl, Henrik Jakùbczik. W latach 1981-2003 direktorã szkòłé bëła Eléònora Sołtësińska, chtërna w 1989 r. zacziłã stôwianié nôwi szkòłë, ale z felënkù dëtków robòtë przerwelë. Pò czile latach nowi bùdink béł ùkuńczony. W 1996 r. bëło swiãto òtemknieniô nowi szkòłë w Starzënie. Bùdink stôri szkòłë pò ùprawienim òddelë nazôt dzecòm 01 séwnika 2001 rokù i dzejô do dzys dnia. Òd 1999 do 2019 w Starzënie dzejało gimnazjum. W séwnikù 2003 r. direkorã òstôł Artur Surmaj i je nim do dzys dnia. W 2006 r. Gimnazjum dostało miono Władisława Kònefczi. W séwniku 2016 r. òbchôdóny béł jubleùsz stôri szkòłë- 80 lat i 20 lat nowi szkòłë. Tekst Marzena Redlin szkólnô ze Spòdleczni Szkòlë w Starzënie Òdjimczi autorka Marzena Redlin, Maciej Wesołowski |
Franciszek Lange) - (ùr. [[13 gòdnika]] [[1857]] rokù w [[Domôtowò|Domôtowie]] – ùm. [[23 lëpińca]] [[1914]] rokù w [[Zjednóné Kraje Americzi|Zjednónëch Krajach Americzi]]) ksądz, dzejôrz. Ksãżé swiãcenia przëjimnął w 1885 rokù i pòtemù béł jednym z probòszczów w [[Kòscół Swiãtégò Jozafata|Kòscele Swiãtégò Jozafata]]. Biwało tak, że òn gôdôł przë Mszë sw. w [[Katolëcczi Kòscół|kòscele katolëcczim]] w Chicagò pò kaszëbskù. Lëteratura. Szulist W.: Kaszubi w Ameryce; Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005, s. 33 (pò pòlskù) s. 4 (pò pòlskù) |
Jerozolëma (hebr. ירושלים łac. Hierosolyma, Aelia Capitolina, arab. القدس) gard w Azëji. lëdztwò: 933 113 mieszkańców wiéchrzëzna: 123 km² Tu w kòscele "Pater noster" je tôfla, a na ni Òjcze Nasz pò kaszëbskù. W szpôsownym ùchwôcenim Kaszëb przez Cenôwã Jerozolëma to je Wejrowò. <br> |
Miedzwiôdk Pùfôtk ("Winnie-the-Pooh") - to je titel ksążczi dlô dzecy, chtërny aùtorã je A. A. Milne, a przełożënk z anielsczégò jãzëka na kaszëbsczi je Bòżenë Ùgòwsczi. W ti ksążce z 2015 rokù są jilustracje z pierwòtnëch wersjów dokazu. |
Nôrzãdzôcz (abò jinstrumental; łac. "casus instrumentalis") – jeden òd zanôleżnëch przëpôdków, nôpierszą fùnkcją chtërnégò je wërażenié nôrzãdza, jinstrumentu, chtërnym agens wpłiwô na jinszé òbiektë. Czasã nôrzãdzôcz mòże wërażac rolã agensa w pasywnëch kònstrukcjach. Ùżëcé nôrzãdzôcza z przëmiónkama taczima jak „nad”, „pòd”, „midzë” służi pòkôzaniu jaczégòs placu dzejaniô. Nôrzãdzôcz je m.jin. jednym òd sétmë przëpôdków kaszëbsczégò jãzëka. We wespółczasny lëteracczi kaszëbiznë w nôrzãdzôczu pòjedińczi lëczbë jistników chłopsczégò i dzecnégò ôrtu brëkòwóny je kùnôszk -"ã". W nôrzãdzôczu wielny lëczbë jistników wszëtczich deklinacji przewôżô dualny kùnôszk –"ama". |
Pùrtk abò Pùrtôk, Pùrtala - kaszëbsczi diôchëł a téż jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Pùrtk - je to mëti duch smardu, swãdu i głëpòtë. Mieszkô w smardzyńcach, gnoju i sztokù, a dzejô lëdzóm na psotã. Niejedny mëszlą i gôdają, że Pùrtk i Smãtk to je jedno. Ale smardlëwi, strachòblëwi i głëpkòwati Pùrtk ni mô wnetka nick wespòle z naszim chitrim i wipnym Smãtkem. Jesz nie je dowiodłé, czë Pùrtk je naszim rodzmim dëchã, czë téż mieńwò jegò pòchôdô òd miemiecczigò "der Pure" - co znaczi tëli jak "ten głëpc". Lëdze gôdalë : - "Smierdzysz jak Pùrtk!" - "Sedzysz jak Pùrtk w gnoju!" - "Czëc za tobą jak za Pùrtkem!" - "Wënëkôj Pùrtka z twòjich chëczi!" - "Gôdôsz mie na psotã jak taczi Pùrtôk." - "Z ce je jistny Pùrtala!" - "Ten sã nijak nie ùczi, bò Pùrtk w nie je wlazłi. " - "Je głupi jak Pùrtk." - "Pòżdôj le, Pùrtk ce wnet halô!" - "Dërgòcesz za strachù jak Pùrtk." - "Biéj mie do Pùrtka!" Szlachòta. Pùrtk stoji w Lewinkù, przë rozdardze sztrasów Lëpòwi ë Lësni. |
Éé É, é — lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, miescy sã w alfabétach taczich jãzëków, jak czesczi, madżarsczi, kaszëbsczi, luksembùrsczi i słowacczi alfabétu. Jakno warijant lëtrë „e” ùżiwónô je téż w jãzëkù anielsczim, francësczim, katalońsczim, duńsczim, galicyjsczim, jirlandczim, italsczim, oksytańsczim, norwesczim, pòrtugalsczim, szpańsczim, szwédzczim i wietnamsczim. W anielsczim jãzëkù ùżiwónô mòże bëc w słowach zapòżëczonëch, na przëmiôr "résumé". W kaszëbsczim alfabéce je ósmą lëtrą. W zanôleżnoscë òd dialektu òdpòwiôdô ji wëmòwa [e], [ɨj] abò [i]. Na kùńcu słowa òdpòwiôdô ji zwãk [ɨ]. |
Gromicznik je drëdżi miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 28 abò 29 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: wtóran, luti. |
Wôrblëniô to je kaszëbskô wies w gminie Pùck, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Téż tu ùrodzył sã Andrzéj Slëwińsczi (1939-2009). szkòła |
Pennywise je punk rockòwé karno z Hermosa Beach w Kalifòrnijë. Pòwstało òno w 1988 rokù z jinicjatiwë Jim Lindberg (spiôw), Fletcher'a Dragge'a (gitara), Jason'a Matthew Thirsk'a (basowô gitara) ë Byron'a McMackin'a (perkùsëjô). Swòje dokôze wëdiwają, wnet òd zôczątkù, w Epitaph Records znôjdiwôjąc sã westrzód nôlepszich karnów żôtoru skate punkòwégò. Miono karna pòchôdô z knédżi Stephen'a Kings'a "It", dzé prawie tak przeziwôła sã sztatura klauna. 1991: "Pennywise" (Epitaph Records) 1993: "Unknown Road" (Epitaph Records) 1995: "About Time" (Epitaph Records) 1997: "Full Circle" (Epitaph Records) 1999: "Straight Ahead" (Epitaph Records) 2001: "Land of the Free?" (Epitaph Records) 2003: "From the Ashes" (Epitaph Records) 2005: "The Fuse" (Epitaph Records) 1988: "Wild Card" (Theologian Records) 1989: "A Word from the Wise" (Theologian Records) 1990: "Wild Card/A Word from the Wise" (Theologian Records) 2000: "Live @ the Key Club" (Live) (Epitaph Records) 1995/2004: "Home Movies" (Epitaph Records) 2003: DVD "From The Ashes" (Epitaph Records) Pennywise - domôcô starna Pennywise w wëdowiznie Epitaph Records |
Wielekwiatowy bónk ("Phaseolus coccineus") – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Òn biwô na Kaszëbach. Chłądë ti pnący roscënë na przëmiôr sã pną pò szaszkach w ògródkù i są cenczé, dżibczé, a téż rozcygnioné. To je tak pòzwóny pnący chłąd wielekwiatowégò bónka. Jegò strãk je łãkòwato wëdżãti. |
Nordowô Amerika – to je dzél swiata. Ma lądowë sparłãczenie z kòntinenta Pôłniowej Ameriki przez Strzédamerike ("Mesoamerica"). W Nordowej Americe je 23 państwów ë zanôléżnych òbéńdów. 3 nôwiksze państwa - Kanada, USA i Meksyk - to cołka wiéchrzëzna nordowego kontinentu. 20 baro mniészéch państwów na pôłniu to państwa strzédamerikanscze i òstrowë Karaibsczégò Mòrza. Od Nordowi Americzi òddzéleni je téż polarni òstrów Grenlandëjô na nordzie, chtërni je dënsczim protektoratã. |
Zwëczajny brzëmielnik ("Euonymus europaeus" L.) – to je czerz z rodzëznë "Celastraceae". Jegò brzôd je widzec òb jeséń i òn je trëjący. Òn rosce m. jin. na Kaszëbach. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 265 |
Topaz abò topôz - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór Al2SiO4(F,OH)2. |
Zajc - to je zwëk m.jin. na Kaszëbach. Jak Kaszëbi gôdają òn w Jastrowi Pòniedzôłk przëchòdzy do gniôzdków z sana abò mechù np. w ògrodze, a niese farwné (malowóné) jôjka dlô dzecy. |
Kaszëbsczi Kabaret Fif (pòl. Kaszubski Kabaret Fif) – kabaret założony w 2000 r. w Pùckù przez Piotra Cëskòwsczégò a Rómana Drzéżdżóna. Repertuar w wiôldżim dzélu béł w kaszëbsczim jãzëkù. Kabaret dzejôł do 2008 r. Òkróm Cëskòwsczégò a Drzéżdżóna wëstãpòwelë w nim m.jin. Sławòmir Gòjka, Pioter Lesnéwa (pòl. Piotr Lessnau), Michôł Piéper, Jerzi Łisk, Mariusz Drzéżdżón. Pòzwa „Fif” znaczi szpôs, szpòrt, wic, wërgel, gag. W 2002 r. Kabaret òstôł wëprzédniony nôdgrodą Òrmùzdowô Skra, jaką przëznôwô redakcjowé kòlegium cządnika „Pomerania”. Dzél tekstów Kabaretu béł wëdrëkòwóny w ksążeczce "Pióro do gilgania/Pióro do gëldzeniô" (Gdiniô 2004, wëdôwizna Region). |
Nëczk - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Nëczk - je mërawim duch wodny niżészigò szlachù, sprôwca niewezpiecznëch wodnëch krãcëszków. Mieszkô i dzejô w mòrzach, mòrzëcach i raszach. Nëczk je służką Òmańca. Lëdze gôdalë : - "Wej, jak Nëczk wodã miele!" - "W tim jezorze Nëczk wcygô lëdzy w swòje ledło." - "Czë ce Nëczk ni mô òsamòtóné?" - "Nëczk ce wierã òchli do te mòrzëca." - "Niech ce Nëczk wcygnie w tã przepadniã! " Szlachòta. Nëczk stoji w Niepòczołejcach, niedalek jezora Niepòczołejsczégò. |
Pontifícia Universidade Católica de Minas Gerais (PUC-MG) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1958 rokù. Brazylskô Pontifícia Universidade Católica de Minas Gerais |
Strzódzemné Mòrze – midzëkòntinentalné mòrze, jaczé leżi midzë Eùropą, Afriką i Azją, ò wiéchrzëznie kòl 2,5 mln km². Łączi sã z Atlanticczim Òceanã Miono. Pòzwa Strzódzemnégò Mòrza wza sã òd łacyńsczégò "mediterraneus" i znaczi: w westrzódkù zemi” abò „midzë lądama”. Pòłożenié. Strzódzemné Mòrze leżi midzë Europą, Afriką i Azją. Na zapôdze je sparłãczoné Gibraltarską Cesniną z Atlanticczim Òceanã, na wschòdze przez Cesninã Dardanele parłãczi sã z Morzã Marmara, przez Cesninę Bòsfòr z Czôrnym Mòrzã, a przez Suesczi Kanał z Czerwònym Morzã ë dali z Jindijsczim Òceanã. Strzódzemné Mòrze jakno jediné na swiece òtoczoné je kòntinentama nôleżącëma do trzech dzélów swiata. Pòłożoné midzë 3 dzélama swiata Strzódzemné Mòrze mô òsoblëwé znaczenié dlô przewòzënkù- je hańdlowim traktã przez Gibraltarską Cesninã (kòl 75 tës. wôrnëch statków òb rok). Nad Strzódzemnym Mòrzã leżą (zgòdno z rëchã zégara): Gibraltar, Szpańskô, Francjô, Mònakò, Italskô, Malta, Sloweńskô, Chòrwackô, Bòsnijô ë Hercegòwina, Czôrnogóra, Albańskô, Greckô, Cyper, Tëreckô, Syrëjô, Liban, Jizrael, Egipt, Libiô, Tunezjô, Algieriô, Marokò. Wikszosc nëch krajów wespółrobi w ramach „Eùropejsczégò Partnerstwa”. Pòrtë. Wôżniészé przeladënkòwé pòrtë to m.jin. : Marsylia (téż pasażersczi i rëbacczi), Genewa, Triest (jeden z nôwôżniészich eùropejsczich przeladënkòwëch pòrtów), Wenecjô (téż pasażersczi), Neapòl, Kartagena (téż wòjenny), Barcelona, Saloniki, Izmir, Split, Rijeka, Tunis, Walencja, Hajfa, Antaba, Bejrut, Palermo, Tel-Awiw-Jaffa. Klimat. Strzódzemné Mòrze leżi w ùmiarkowanym klimace (klimat strzódzemnomòrsczi). Są tuwò cepłé lata i zëmë, môłé zachmùrzenié i atmosfericzné òpadë (òsoblëwie òb lato), môłô mòkrzëzna pòwietrzô i mòcné parowanié. Strzédnô cepłota lëftu w stëcznikù òd 7- 10˚C na nordze, do 14- 30˚C na pôłnim. W zelnikù òd 22- 24˚C na nordze i òd 25- 30˚C na pôłnim. Wòdë. Wòdë Strzódzemnégò Mòrza nôleżą do nôceplészich (strzédno 13˚C) i nôbarżi zasolonëch (strzédno 38,4 ‰) Ceplëzna pòwiérzchniowi wòdë je w zëmie òd 9˚C na eùropejsczich przëmòrzach, do 16˚C w pôłniowo- wschòdnim dzélu, w lece òdpòwiednio òd 22- 26˚C i òd 26- 28˚C. Strzédnô głãbòkòsc: 1438 m; Nôwikszô głãbòkòsc: 5267 m; Ceplëzna: 7˚C- 30 ˚C. Òstrowë. Wôżniészé òstrowë (òd zôpadu): Balearë (kòl 200 òstrowów ò pòwiérzchni 5014 km²) Ibiza (571 km²) Majorka (3600 km²) Minorka (668 km²) Fòrmentera (82 km²) Sardiniô (24 090 km²) Kòrsyka (8680 km²) Sycyliô (25 710 km²; nôwikszi òstrow Strzódzemnégò Mòrza) Liparijsczi Òstrowë (17 òstrowów ò pòw. 117 km²) Malta (246 km²) Kreta (8336 km²) Rodos (1401 km²) Cyper (9251 km²). Midzë Kòrsyką i Apenińszczim Półòstrówã nalôzają sã m.jin. Elba (224 km²) Pianosa (10,3 km²) Gorgona (2,25 km²) Montecristo (10,4 km²). |
Wartësłôw - kaszëbszczé miono chłopsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Wartisłôwk , Wartk abò Warti. |
Szpalér – to są drzéwiãta abò krze gãsto zasadzoné w rédze, òne mògą bëc strzëgłi abò tak sobie rosc. Na Kaszëbach mòże kùpic roscënë do szpalérów. |
Lékarskô mandagòra ("Mandragora officinarum" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë lilkòwatëch ("Solanaceae"). Òna mòże rosc kòl Westrzódzemnégò Mòrza. Knéga zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM, Gduńsk 2015, s. 77 |
Refektôrz - to je klôsztornô jôdnica. Òn mòże bëc w zómkù. |
Pòlëca (we zdrojach: "Polyz" 1249, "Poliz" 1249, "Pulitzs" 1253, "Politz" 1253, "Poltze" 1577 (Stefano Bonsignori), "Pölitz"; pòl. "Police", miem. "Pölitz") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Łarpią ë Domiążą. Lëdztwò gardu: 34.120 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 37,31 km2 |
Plecónka - bëła plotłô z kòrzeni chójczi pò sczechlaniù kóré ë rżanô słomë. To béł pszczeli domik pòdobné do zwònu. Friedrich Lorentz (1934) pisôł, że Kaszëbi je miele ùstawioné w ògrodach. Plecónka pòd kapą w Parchòwie s. 67 Kashubia |
Zmieniwny batalión ("Philomachus pugnax") – to je ôrt strzédnégò wanożnégò ptôcha z rodzëznë bekasowatëch ("Scolopacidae"). Na Kaszëbach mòże òn jesz gdzes biwô. |
Lasfór ("Salmo trutta") - to je rëba, chtërna nierzchnie sã w rzékach, a tak żëje colemało w słony wòdze. Òna mòże bëc przeszło 1 m długô. Lasfòrë żëją m. jin. w Bôłce, ale tu je jich mało. W jezorze Wdzydze bë miała jesz żëc rëba "Salmo trutta" morpha "lacustris" - jezórny lasfór, ale je téż wanożny lasfór. |
Róman Drzéżdżón, kaszëbsczi pòéta, felietónista ë satirik. Ùrodzył sã w 1972 rokù w Starzënie w pùcczim krézu. Wespółzakłôdôrz Kaszëbsczégò Kabaretu Fif ë kaszëbsczégò lëteracczégò karna Zéńdzenié Młodëch Ùtwórców Kaszëbsczich ZYMK. Je absolwenta Gbùrsczégò Technikùm w Kłaninie a wëdzélu gazétnictwa i spòlëznowi kòmùnikacji na Gduńsczim Ùniwersytece. Òd 1996 robił w Mùzeùm Pùcczi Zemi miona Floriana Cenôwë, a òd 2012 w Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi we Wejrowie. Wespółrobi z cządnikã „Pomerania”, piszącë felietónë a artiklë. "@laże! @lano! : wiérztczi do smiéchù a ùsmiéchù" , Gdiniô, wyd. "Region", 2008, ISBN 9788375910018 "Czile slów", Gdiniô, wyd. "Region", 2004, ISBN 8389178478 "Dzëczé gãsë" - Antalogijô kaszëbsczi pòezëji do 1990 rokù, przërëchtowelë: Róman Drzéżdżón i Grégòr Jarosłôw Schramke, Gdiniô, wyd. Region, 2004, ISBN 8389178559 "Klëka albo kaszubskie ABC",Gdiniô, wyd. "Region", 2007, ISBN 9788360437568 "Pióro do gilgania" / "Pióro do gëldzëniô", współùsôdzca: Pioter Cëskòwsczi, Gdiniô, wyd. "Region", 2004, ISBN 83-89178-29-X "Puck - stolica Nordowych Kaszub", wespółùsôdzcë: Joanna Grochowska, Barbara Kos-Dąbrowska, Gdiniô, wyd. "Region", 2007, ISBN 9788360437698 "Słowniczek polsko-kaszubski", wpsółautor: Grégòr Jarosłôw Schramke, Gdiniô, wyd. "Region", 2006, ISBN 8360437033 "Kaszubskie tabaka i rogarstwo", Gdynia, wyd. "Region", 2009, ISBN 9788375910308 "Kòmpùtrowé krôsniã. Pòwiôstczi i wiérztczi dlô dzecy" , Gduniô 2010 "Rómka&Tómka kôrbiónka. Z felietónowi pòlëcë", Kaszëbë 2010 "To je krótczé, to je dłudżé… Wędrówki szlakiem obrazkowych nut", Gdańsk-Wejherowo 2014 (pòpùlarnonôùkòwi dokôz ò piesni "Kaszëbsczé nótë" i "Schnitzelbank") "Rómka & Tómka przecywiónka. Felietónë pòzebróné", Gdańsk-Wejherowo-Chwaszczyno 2017 "Mariolka i ji przigòdë", Gdańsk 2017 (bôjka dlô dzecy) Róman Drzéżdżón - wëjimczi z ùsôdztwa Bëlôk – czôrno na biôłim – blog R. Drzeżdżóna |
Makaronizna - mòże bëc wplôtanim cëzëch fòrmów do rodny mòwë, wiele razy je to zmieszanie z łacyńsczim jãzëkã, ale téż np. z miemiecczim jãzëkã. Ks. dr Zëchta zanotérowôł (1972): „Meine Mutter matka jechała nach die sztatka, kaufte Messer, noża, schlacht die Ziege, koza.” Tak cos nie je le w kaszëbsczim jãzëkù, ale téż w jinëch np. w słowacczim, czë pòlsczim: Povedz mi, má milá, wer hat kemacht, že nemôžem spat die kantze nacht? |
Karol Józef Krefft (1907-1995) béł kaszëbsczim spòlëznowim dzejôrzã. Òn béł w kartësczim pòwiace starostą w 1946 rokù. Mòckò gò bòlało czej kaszëbizna bëła w pòniżenim. Béł nôleżnikiem "Zrzeszenia Kaszubskiego" (Kaszëbsczégò Zrzeszeniô), ale tu miôł procëmników. W centróm Żukòwa je òkrãgłi plac (rondo) miona "Karola Kreffty" (Karola Krefftë). k-cassubia m. jin. òdjimk nôleżników "Cassubia" |
Kaszubia Kòscérzëna ("Kaszubia Kościerzyna") - klub balôrzów z Kòscérznë. Òni kòpią balã w III zdrëszënie w Pòlsce. |
Parafijô p.w. Swiãtégò Miklosza w Gduńskù - mô swój zaczątk w kòscele, chtëren pòstawic dôł w 1227 r. ksyzëc Swiãtopôłk II dlô klôsztoru dominikónów w Gduńskù. Òd 1840 rokù je to parafialny kòscół. W nim mòdlą są téż Kaszëbi. Krótkò tegò stôrégò kòscoła je nowi pomnik ksyzëca Swiãtopôłka II. 1886 (pl) |
Szpańsczi slënik ("Arion vulgaris") - to je smôrzcz z rodzëznë "Arionidae". Òn mòże żëc m. jin. na Kaszëbach. Szpańsczi slënik je do 120 mm dłudżi i ni mô bùdinôszka. Òn mòże bëc np. całi bruny, ale tak wiedno nie je. Szpańsczi slënik je òd spòdkù biôławi. Òn baro z wiérzchù szlachùje za "Arion rufus" (Linnaeus, 1758). Szpańsczi slënik je wiôldżim szkódnikã np. zwëczajny banii, bónka ("Phaseolus"), trëje gò w swòjim czasu stolemnô pùrchawica. Òn zjôdô je nôbarżi òb noc i pò deszczu. "Arion vulgaris" "Arion vulgaris" Moquin-Tandon, 1855 "Spanish Slug" "Inwazyjne w Polsce gatunki ślimaków ..." |
Sardiniô ("Sardegna" abò "Sardigna") - to je òstrów kòl Italsczi, drëdżi pòdle wialgòscë òstrów Strzódzemnégò Mòrza. Òd 1 do 1,5 mln mieszkańców òstrowù ùżiwô apartnégò sardińsczégò jãzëka . Dzysdniowò Sardiniô słëchô do Italsczi. lëdztwò: kòl 1663000 wiéchrzëzna: 24 090 km² |
Łësënowi gnôt (łac. "os frontale") – je w szkelece czërzepù. W nim je jeden łësënowi gnôt. |
Kòmisjô Zdrowiô – to je jedna ze sztabilnëch sejmòwëch kòmisjów. W ni są pòsélce. Òna zajimô sã sprawama òchronë zdrowiô. |
Òbëwatelskô Milicjô (ÒM) – to bëła ùnifòrmòwô państwòwô fòrmacjô ò charakterze pòlicyjowym, chërna bëła do utrzëmaniô statkù i pòrządkù, biôtczi z zleczińcama ë zapewnieniô pùblicznegò bezpiekù. ÒM bëła w Pòlsce w latach 1944–1990. Milicjance mògle jezdzëc autama. Józef Urbanowicz, Mała encyklopedia wojskowa, Warszawa 1970, t. 2, s. 312. |
Swiãta ë ùroczëznë. Mieczësława, Narcyz, Placyd, Władisłôw, Władisława, Włodzmiérz Filipinë: Dzéń Samòstójnotë (od Szpansko) Ruskô: Dzéń Rusczi - nôrodné swiãto 1802 - Harriet Martineau, anielskô abolicjonistka, wiolgô socjolożka, feministka, gazetniczka, ekonomistka, filozofka, ùsôdzëła zasadë socjologie (ùm. 1876) 1843 - Dawid Gill, szkòcczi astronoma, astrofòtograf (ùm. 1914) 1879 - Kadzmiérz Bassalik, pòlsczi bòtanik, mikrobiolog (ùm. 1960) 1890 - Egon Schiele, austriëcczi malôrz, céchownik (ùm. 1918) 1892 - Djuna Barnes, amerikańskô runitka w sztelu modernisticznem (ùm. 1982) 1895 - Wanda Dubieńska, pierszô pòlskô òlimpijka, méstrzeni Pòlski w fechtunku, tenisie i biegu na nartëch (ùm. 1968) 1929 - Anne Frank, niderlandzkò-żëdowskô dzewùs, aùtorka achtnionego pamiãtnika o żëcu ji rodzëzny w krëjamnocë przed nazistama (ùm. 1945 w kòncentracëjnem lagrze Auschwitz-Birkenau) 1929 - w Wòlnym Gardze Gduńskù: Rutka Laskier, pòlskò-żëdowskô dzewùs z Bëtowa, pònazwónò pòlską Aną Frank, téż aùtorka pamiãtnika (ùm. 1943 w kòncentracëjnem lagrze Auschwitz-Birkenau) 1934 - Enid Yandell, amerikańskô rzezôrka (ur. 1869) 1937 - Marija Uljanowa, radzeckô rewolucjonistka, politikôrka, sostra Lenina (ùr. 1878) 1942 - Laura Papo Bohoreta, jugosłowióńskô runitka w ladinsczim jãzëku, eseistka, feministka (ùr. 1891) 2003 - Gregory Peck, amerikańsczi aktora (ùr. 1916) |
Abdellatif Kechiche (ùr. 1960 rokù), je francësczim Arabã, a téż teatrownikiem i reżisérã. |
Rekòwò (pòl. "Rekowo") - to je stôrô kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Bëtowsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Bëtowò. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Bòrë, Brinczi ë Rekòwsczé Pùstczi. Stądka je ród Rekòwsczich, a òni są wierã téż aż w Kanadze. |
Òskòwi kòzôk ("Leccinum aurantiacum") – to je grzib z rodzëznë bòrzónowatëch. Kaszëbi zbiérają te grzëbë. Òne roscą pòd òskama. |
1 séwnika - òbarna Westerplatte ë zôczątk II Swiatowi Wòjnë 16 rujana - Léòn Heyke - pierszi pòéta, chtërën pisôł nordową kaszëbizną lësôcką. |
- Mieszkò II Lambert òstôł kòrónowôny na króla Pòlsczi 1076 - Bòlesłôw II Szczōdrë òstôł kòrónowôny na króla Pòlsczi 1223 - Swiãti Francëszk z Asëżu stwòrził pierszô szopkã gòdowô 1818 - Kòlãda "Cëchô noc" jako Stille Nacht po miemiecczi pierszi roz spiéwenô na mszë w aùstriôcczi wsë Oberndorf. 1840 - w Pariżu wieczerzô gòdnikowô i pojedënk pòétëcczi medzy Adómem Mickiewiczem i Juliuszem Słowackem. 1945 - zaczãło nadôwôć "Polsczé Radio Szczecëno" 1978 - sowieckô sondô kosmicznô "Wenera 11" na Wenus. 1979 - zaczãła sã inwazëjo sowieckô na Afganistón 1989 - dyktator rumùńsczi Nicolae Ceausescu i białka Elena skôzónë na smierc i rozstrzélonë 1991 - Michaił Gorbaczow zakùńczëł bëc òstatnim prezydentã ZSSR 1993 - na ruskô stacëjo orbitalnëjo "MIR" pierszô w historëji wëstawô kùńsztu w Kòsmòsë 1642 - Isaac Newton, wiôldżi anielsczi fizëk i matematik (ùm. 1727). 1899 - Humphrey Bogart, amerikańsczi teatrownik (ùm. 1957) 1954 - Annie Lennox, szkòckô spiéwôrka 1968 - Helena Christensen, dëńskô fotomodelkô 1294 - Mscëwòj II, ksyżëc pòmòrsczi (ùr. kòl 1220) 1938 - Karel Čapek, czesczi runita (ùr. 1890) 1957 - Charles Pathe, frańcësczi wyrobnik filmòwë 1977 - Charlie Chaplin, amerikańsczi teatrownik i reżiser (ùr. 1889) 1983 - Joan Miró, katalańsczi malownik, grafik, żłobiôrz (ùr. 1893). 1989 - Nicolae Ceauşescu, diktatôr rumùńsczi (ùr. 1918) - rozstrzélony 1995 - Dean Martin, amerikańsczi spiéwôk (ùr. 1917). 1997 - Władysław Jeliński 2006 - James Brown, amerikańsczi spiéwôk (ùr. 1933). 2008 - Eartha Kitt, amerikańskô teatrownica i spiéwôrka (ùr. 1927). 2016 - George Michael, anielsczi spiéwôk (ùr. 1963) |
Bajerë (miem. "Freistaat Bayern") - są nôwikszim związkòwim krôjã w Miemiecczi Federacëjny Repùblice. Òne òbjimają 70 533 km² wiéchrzëznë. Tu mieszkô wiele katolëków. Bajerowô stolëca je w Mnichòwie. Kaszëbi biwają w Bajerach. |
Kùrzélc abò ptôszni jastrzib ("Accipiter gentilis") – to je wiôldżi ptôch z rodzëznë jastrzibòwatëch ("Accipitridae"). Òna tegò rabùsznégò ptôcha mòże trzasnąc nawetka na kùrã abò zajca. Czedës na Kaszëbach żëło jich dosc wiele, a w 2022 rokù kùrzélc téż tu je. |
Augùstin Dominik (1915-1987) ùrodzył sã w Żarnowcu. Òn dłëgszi czas robił jakno ksãgòwi w Krokòwie. Napisôł m.jin. zbiérk hùmòresków "Tóna z pustk" (1983), a pò pòlskù "Gawędy kaszubskie" (1986). |
Wloknica - to je ôrt primitiwny tërlëczi, chtërna mô jakbë dwa błozna, a cągnie ją np. kóń. Tak jak Bernard Zëchta (1973) napisôł w swòjim słowôrzu, czedës mógł na ni przëwiezc np. beczkã wòdë. |
Zôbòrsczi Park Krajòbrazny to je krajòbrazny park ò wiéchrzëznie kòl 340 km² (założony w 1990 rokù) w gminie Chònice i gminie Brusë. Tu rosce np. kaszëbskô wika i brzëtewka ("Danthonia decumbens" DC.). |
Drzewióna to béł Pòlabsczi Słowión. Ti Pòlabsczi Słowióni bële z plemienia Òbòdritów. Òni gôdale jesz w XVIII w. pòlabsczim jãzëkiem. |
Domôcô jabłónka ("Malus domestica" Borkh.) - to je roscëna - miészańc - dwóch ôrtów jabłónków z rodzëznë różowatëch ("Rosaceae" Juss.): dzëczi jabłónczi i "Malus pumila". Téż człowiek przë tim miészańcu dosc tëli robił. Na Kaszëbach rosce wiele domôcëch jabłónków. Dosc tëli jich mają gbùrze. |