Datasets:

leks-forever

/

lez_wiki_20240920

like 1

Follow

Lezghian Community 12

Мыхлыкъовакъ — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. И муниципалитетдик вич Мыхлыкъовакъ хуьр ва Солгужа хуьр акатзава. == География == Хуьр Кьвепеле райондин кефердинни — рагъакӀидай пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай 22,5 км яргъал чка кьунвайди я. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 3.788 кас яшамиш жезва. Агьалийрин чӀехи пай лезгияр ва азербайжанар, суни — мусурманар я. Хуьруьн эгьлияр лезги чӀалан ахцегь нугъатдал рахазва,Лезги чӀалан Кьвепеледин нугъатар амма азербайжандин гьукуматди лезги чӀал вилик тухудай ихтияр гузвачирвиляй ва лезгияр азербайжанарихъ галаз акадрунин политикадин куьмекдалди хуьре лезги чӀалан гьалар йисар къвердавай канда жезва. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Mıxlıqovaq: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Мыхлыкъовакъ

Ашукь Уьзден — лезги ашукь. 1801 йисуз Куьре ханвилин Вини Ярагърин хуьре, лежбер Агьмедан хзанда Уьзден тӀвар алай гада хьана. Буба рекьидалди Мегьаммед Ярагъидин гъилик са йисуз сухта яз кӀелай Уьзденаз акур экв тек са йисанди тир. Етим аял яз, ада са шумуд йисуз данарбанвал авуна, ахпа адакай Бакудин нафтӀадин баругъра фяле хьана. Ина, ашукьрин таъсирдик акатай Уьзденахъ ширин сес ва шаирвилин алакьунар аваз, ашукь жез эгечӀна. Ватандихъ хтай Уьзденакай Куьре, Ахцегь ва Къуба патарани машгьур ашукь хьана. Ашукьвал хьиз, Уьзденахъ шаирвилин алакьунар авайди чаз адан шииррайни аквазва. Уьзден, саки 100 йисалай алатна уьмуьр гьална. Ам 1902 йисуз кьена. Категория:Лезги мазанар

Ашукь Уьзден

Леона́рд Э́йлер (; 15 апрелдиз 1707, Базел, Швейцария — 7(18) сентябрдиз 1783, Санкт-Петербург, Урусатдин империя) — математикадинни механикадин илимрин виликфиниз фундаментал пай кутур швейцариядин, немцерин ва урусатдин математикни механик (гьакӀни физикадиз, астрономиядиз ва са жерге практикадин метлеб авай илимриз) — С. 543—544.. Эйлер — математикадин анализдай, дифференциал геометриядай, рекъемрин теориядай, мукьва авунвай гьисабунрай, цавун механикадай, математикадин физикадай, оптикадай, баллистикадай, гимияр расунай, музыкадин теориядай ва маса хилерай 850-лай (къад фундаментал монографияр кваз) гзаф кӀвалахрин автор я — С. 307—308.. Петербургдин, Берлиндин, Туриндин, Лиссабондин ва Базелдин илимрин академийрин академик, Париждин илимрин академиядин къецепатан член. == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Эйлер» проект Категория:Физикар Категория:Швейцариядин математикар Категория:Германиядин математикар Категория:Урусатдин математикар

Леонард Эйлер

Абдулманапова Аминат Абдулманапан руш (1946 йисан 15 майдиз, Хъарбук, Дахада район) — советрин ва Урусатдин шаир, писатель, таржума ийидай кас, журналист я. 1991 йисалай СССГ-дин писательрин КӀватӀалдин член. 2000 йисалай Урусатдин журналистрин КӀватӀалдин член ва Кефер патан Къавкъаздин писательрин клубдин член я. Дарги я. == Уьмуьрдин кьиса == Аминат Абдулманапова 1946 йисан 15 майдиз Дахада райондин Хъарбук хьуре дидедиз хьана. Аминатан буба Гьаджиев Абдулманап хуьруьн партиядин хиле кьиле авай кас тир, дидеди медсестравиле кӀвалахна. Сифтегьан шиирар Амината кхьиз башламишна гьеле мектебда кӀелзавай йисара. 1969 йисуз ДГьПИ-дин физикадин ва математикадин факультет кӀелна куьтягьна. 1987 йисуз Москвада авай А. М. Горькийдин тӀварунихъ галай Литературадин институтни куьтягьна (шииррин семинар тухузвай В.Фирсовади, Россиядин Гьукуматдин ва РФ Правительстводин Пишкешрин лауреатди). Вичин зегьметдин рехъ Амината башламишна хайи мектебда метематикадин ва физикадин тарсар гуз. Гьадлай гуьгъуьнай «Дагъустан» телерадиокомпанияда редактор яз кӀвалахна, кӀелунин ва педагогикадин ктабар акъудзавай издательствода редактор тир. Алай вахтунда ам «Соколёнок» журналдин редактор я. Абдулманапова Амината кхьенвай шиир, гьикаятар, манияр ва публицистика республикадин газетра ва журналра вири Дагъустанда яшамиш жезвай халкьарин ч!аларал акъудна. Шииррин таржумаяр дагъустандин ва юкьван гьар юкъуз экъечӀзавай изданийра ва кӀватӀалра басма авуна. Москвадин ва Махачкъаладин издательствайрай 40 ктаб шииррин, гьикаятрин экъечӀна, гьабрикай 15 лайни гзаф ктаб гъвечӀи кӀелзайбуруз багъш авуна. Ктаб «Диде, заз дуьнья ахъай!» Дагъустандин 13 чӀалал ва чеченрин чӀалал экъечӀна. Адан шиирар Россияда яшамиш жезвай гзаф халкьарин чӀаларал таржума авунва, гьадалай гъейри маса гьукуматрин чӀаларални акъуднава. Абдулманапова А. 400 вишелай гзаф манияр кхьенва. Дагъустандин ва Россиядин тӀвар-ван авай композиторри адан шиирар макьамрал эцигна: Е.Звёздный, Э.Вердинянц, М.Касумов, И.Ибрагимов ва масабуру. Дагъустандин лайихлу инсанрикай ада кьве вишелай гзаф гьикаятар кхьена. Пуд тамашани кхьенва. Вири ктабар шаирдин къайдадал гъанва адан руша Абдуллаева Альбинади, ам Россиядин художникрин ва журналистрин КӀватӀалдин член я. Амнинат Абдулманапова — РД-дин культурадин лайихлу алахъавайди я. 1985 йисуз Москвада фейи жегьил писательрин 8 лагьай вири гьукуматдин совещанияда иштираквал авуна. == Пишкешар ва тӀварар == * А. С. Грибоедован ва Р.Гьамзатован тӀварарихъ галай пишкешар къачуна. * «Къизилдин лекь» пишкешдин лауреат. * Пишкеш «Филантроп» (ктаб «Чун еке жезва»). * Дагъустандин правительстводин, Урусатдин ва Дагъустандин писательрин КӀватӀалрин лайихлу чарар багъиш авуна. * Дагъустандин халкьдин шаир (2010). * Дагъустан Республикадин Гьуьрметдин грамота (2016). == Баянар == Категория:Дагъустандин халкьдин шаирар Категория:Дагъустандин гьукуматдин педагогикадин университет акьалтӀарнавайбур Категория:А. М. Горькийдин тӀварунихъ галай Литературадин институт акьалтӀарнавайбур Категория:Дахада районда дидедиз хьанвайбур

Абдулманапова Аминат Абдулманапан руш

КӀири Буба — абрек, лезги халкьдин кьегьал, Кеферпатан Къавкъазда “лезги Робин Гуд” лакӀабдалди машгуьр тир. Ада гьахъвилин пад кьазвай, зайифбуруз гъиляй къведай куьмекар гузвай, къаних ва чӀуру къилихрин инсанрин аксиниз экъечӀзавай, шкьакь девлетлубур тарашна пулар - девлетар кесибриз арада пайзавай. ==Уьмуьрдикай== ==КӀири Буба зариятда== Лезги зариятда КӀири Бубадин амалрин ва вичин тарифар ийизвай гзаф шийирар ава, месела Билал Адилован «Дамах ая» шиирдин кьатӀ: “Ваз чидани КӀири буба вуж ятӀа И кьегьал кас адалатдин женг чугур? Бубадин тӀвар къе мецерал алатӀа Са чӀавузни лезгидин юкь жеч какур !” Халкьдин туькӀуьрай сивин эсеррикай аквазвайвал, КӀири Бубадин къамат кесиб къатар патал камалэгьлидин, кьегьалдин, гьахъвилиз къуллугъзавай ватандашдинди тир Чи дагъларин тарихдай. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Кири Буба – лезгинский «Робин Гуд» * КӀири Бубадин биография Категория:Лезги кьегьалар

КӀири Буба

Ас-Салам () — Аллагьдин ругуд лагьай тӀвар. == Мана == Лезги чӀалал Ас-Салам тӀварцин манаяр: РикӀ михьиди, Берекат гудайди, Ислягьвал гудайди ва масабур. == Асул == Ас-Салам тӀвар 23 лагьай аятдал суратдин аль-Хьашр ава. > هُوَ ٱللَّهُ ٱلَّذِى لَآ إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡمَلِكُ ٱلۡقُدُّوسُ > ٱلسَّلَـٰمُ ٱلۡمُؤۡمِنُ ٱلۡمُهَيۡمِنُ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡجَبَّارُ ٱلۡمُتَڪَبِّرُ‌ > ۚ سُبۡحَـٰنَ ٱللَّهِ عَمَّا يُشۡرِڪُونَ == ЭлячӀунар == : :Ас-Саляяму // Аллагьдин Хъсан ТӀварар. Zikr.Org

Ас-Салам

Рустамов Гьамид Алидин хва (1911 йисан 15 сентябрдизКъумукь театрдитн актеррини режиссерин хайи йкъар — 1995 йисуз) — советрин къумукьрин режиссер, драматург ва актер, РСФСР-дин халкьдин артист. Дагъустандин сад лагьай пешекарвилин режиссерДагъустандин культурадин министерство — Театрар. 1950 йисалай гуьгъуьниз СССР-дин писателрин союздин уртах тир. == Биография == Гьамид Рустамов 1911 йисан 15 сентябрдиз Дагъустандин Хасавюрт округдик акатзавай Аксай хуьре дидедиз хьана. Хзанда ам цӀикьвед лагьай аял, виридалайни гъвечӀи аял тирДагправда — Дагъустандин сегьнедин патриарх. Вич 8 йиса аваз ам медресада кӀелиз эгечӀна. Гуьгъуьнлай хзан Хасавюрт шегьердиз куьч хьана, ана Гьамидди граждан мектебда кӀелзвай тир. 1924 йисуз ам Буйнакск шегьерда авай интернат тир мектебдиз кутуна. 1926—1930 йисарин къене ада Буйнакскдин театрдинни музыкадин техникумда кӀелзвай тир. Ам кӀелна куьтягь авурдалай кьулухъ Гьамид Магьачкъала шегьерда авай Къумукърин драматургиядин театрдин труппадиз гьахьна, ана асул гьисабдалди ам характеррин ролар къугъвана. 1935 йисуз ам Москвадиз кӀелдайвал ракъурна. 1940 йисуз ада ГИТИС- дин режиссерин факальтет акьалтӀарна. Ана адахъ галаз санал Г. Товстоноговди, А. Гончаровди, Н. Абалкинди, И. Радунди кӀелзвай тир. Гуьгъуьнлай Рустамов Къумукьрин драматургиядин театрдин художественный регьбердин чка кьунва. 1951—1956 йисарин къене ада Магьачкъаладани Фрунзеда авай урус театрриз регьебервал авуна. 1956 йисалай гуьгъуьниз кьилин режиссер яз ам хайи Къумукь театрдиз хтана. Вичин карьерадин къене чара-чара театрра ада кьве вишелай пара спектаклар эцигна. 1930 йисарилай ам драматург яз экъечӀзвай тир, ада 20 пьеса кхьена. Вич 12 спектаклда къугъвна. Адан пьесаяр Дагъустандин ва маса советрин театрра эцигзвай тир. Театрдихъ галай студияда ада тарсар гузвай тир. 1960 йисалай гуьгъуьниз ам Вириурусатдин театрдин жемятдин Дагъустандин хилен кьил тир. 1995 йисуз рагьметдиз фена. == Баянар == Категория:ГИТИС акьалтӀарнавайбур

Рустамов Гьамид Алидин хва

Леонид Якован хва Школьник (1975 йисан 26 сентябрдиз, Пенза) — хъвер къведай ва рикӀ аладардай телешоуйрин Урусатдин продюсер, сценарист ва кьиле тухузвай кас, КВН-дин виликан иштиракхъан я. == Уьмуьрдин рехъ == Леонид Школьник 1975-лагьай йисан 26-лагьай сентябрдиз Пенза шегьерда дидедиз хьана. Ада В. Г. Белинскийдин тӀварунихъ галай Пензадин гьукуматдин педагогикадин университетдин чара уьлквейрин чӀаларин факультет акьалтӀарна. КӀелдайла ада «Валеон Дассон» лугьудай КВН-дин команда кӀватӀна. Гьа командадин капитан Павел Воля, гьакӀни адак Тимур Родригезни акатзвай тир. Школьник командадин иштиракхъанни автор тир. Волядихъ галаз ам «АМиК-дин тушир» «Фесто» лугьудай КВН-дин Москвадин студентрин лигадин редактор тир. «МуркӀадал алай гъетер» (), «МуркӀарин девир» (), «Гъетерихъ галаз цирк» (), «Максим Галкинахъ галаз няни» (), «ЧӀехи тафават» (), ва гьакӀни «Евровидение 2009» телеконкурсдин сценарийрин автор я. Леонид Школьник — са шумуд виридаз чидай телеформатрин автор я (Ксения Чашейдихъ галаз санал): «Къанунар гвачир хъвер» (), «Тажубжин лига» (), «Тажубдин йиф хьурай» () — Павел Виноградовдихъ галаз санал, «Логика гьинава?» («Где логика?»). Адалай гъейри, ада са шумуд ТВ-программа кьиле тухвана: «Къанунар гвачир кьуьлер» (), «Тажубдин лига» () (2009-лагьай йисан мартдилай), «Бункер News», «Кьуьл ая» (), «Эфирдин патахъай ягъунар» (). Леонид Школьникдини Ксения Чашейди креатив продюсерар яз ТНТ каналдал акъатнавай "Миллиондал гьалтзавай кьвед" лугьудай цӀийи ТВ-программа арадал акъудна. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Пензада дидедиз хьанвайбур Категория:В. Г. Белинскийдин тӀварунихъ галай Пензадин гьукуматдин педагогикадин университет акьалтӀарнавайбур

Леонид Якован хва Школьник

1986 йисуз космосдиз ахъаюнрин сиягь

Гьабибхуьр — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 665 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Гьабибхуьр

1991 йис (са агъзурни кӀуьд вишни кьудкъанни цӀусад агьайй йис) — григорийдин календарьдал гьалтайла саласадиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1991-лагьай йис я. XX виш йисан 91-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1991 йис

1991 йис

1770 йис (са агъзурни иридвишни пудкъанницӀуд лагьай йис) — чи эрадин 1770-лагьай йис. XVIII виш йисан 70-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1770 йис

1770 йис

Орёл — Урусатдин Орёл вилаятда авай шегьер (1566 йисалай). Вилаятдин администрациядин юкь я. Орёл шегьер ва Орёл вилаят Урусат Федерациядин Юкьван федерал округдик ва Экономикадин Юкьван райондик акатзава. Садлагьай салютдин шегьер. == Тарих == Асул макъала: Орёлдин тарих == Агьалияр == 2014 йисан 1 январдин малуматрив кьурвал, агьалидин кьадардиз килигна Орёл шегьер Урусатда 59-й чкадал алай. ;Халкьар 2010-й йисанИтоги::Орелстат : урусар (96,8 %), украинар (1,1 %), эрменияр (0,4 %), белорусар (0,3 %), азербайжанар (0,2 %), татарар (0,1 %), чувудар (0,1 %) ва масабур (1 %). ; Демография == Администрациядин паюн == Орёл 4 административ районар акатзава: Районар Агьалияр, ксар. Ракьун рекьин ↘63 881 Заводдин ↗106 175 Кеферпатан ↗67 216 Советрин ↘79 804 == Шегьердин мэрар == * 1991—1997 — Александр Григорьевич Кисляков * 1997—2002 — Ефим Николаевич Вельковский * 2002—2006 — Василий Игнатьевич Уваров * 2006—2009 — Александр Александрович Касьянов * 2009—2010 — Василий Васильевич Ерёмин * 2010—2012 — Виктор Викторович Сафьянов * 2012—2015 — Сергей Афанасьевич Ступин * 2015—2020 — Василий Фёдорович Новиков * 2020—иниз — Юрий Николаевич Парахин == Экономика == === Электроэнергетика === == Спорт == === Футбол === Асул макъала: Орёл (футболдин клуб) == Стхавилин шегьерар == * Разград, Болгария (1968) * Нокиа, Финляндия (1977) * Майндал алай Оффенбах, Германия (1988) * Леуварден, Нидерландар (1989) * Ужгород, Украина (2001) * Керчь, Урусат (2004) * Брест, Белоруссия * Брянск, Урусат (2003) * Птолемаида, Греция * Ческе-Будеёвице, Чехия (2012)Пятым зарубежным побратимом Орла стал чешский город Ческе-Будеевице — Павел Арсеньев — Российская Газета * Новосибирск, Урусат (2014-й йисалай 4 августдиз)Новосибирск стал городом-партнёром Орла Партнёр шегьерар:: * Колпино ва Колпино район (2010) == Баянар == == Эдебият == * Железнодорожный район города Орла: Путеводитель/МУК «ЦБС г. Орла», филиал № 13 им. М. Горького, ЦДБ им. И. А. Крылова; Сост. В. Л. Зацарина, Л. Т. Такмакова, М. Ю. Фомина. — Орёл, 2008. — 36 с. — ISBN 978-5-91495-014-6 * Советский район города Орла: Путеводитель/МУК «ЦБС г. Орла», филиал № 14 им. А. П. Гайдара, ЦДБ им. И. А. Крылова: Сост. Е. В. Бондаренкова, М. Ю. Фомина. — Орёл, 2008. — 40 с. — ISBN 978-5-91495-014-6 * * * * Валентин Костин. Сюда едут со всего мира. // Газета «Город Орёл» № 45(101) 18.11.2009 — стр. 26. * История главного управления Банка России по Орловской области и развитие банковского сектора экономики. Сборник материалов научно-практической конференции, посвящённой 150-летию образования Центрального банка Российской Федерации (Банка России) (6 апреля 2010 г.). — Орёл: АПЛИТ, 2010. — 136 с. == ЭлячӀунар == * Шегьердин официал сайт * Орёл знакомый и незнакомый * Шикилар * Книги об Орле и орловцах Категория:Урусатдин регионрин кьилин шегьерар Категория:Орёл вилаят

Орёл (шегьер)

Мамедкъала () — Дагъустан республикадин Дербент районда авай шегьервилин посёлок. == География == Хуьр Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин кефер пата, Дербент шегьердилай 20 км кефердинни — рагъакӀидай пата, Дарвагчай вацӀал чка кьунвайди я. Кеферпатан Къавкъаздин ракьун — рекьин Мамедкъала станциядал ала. Посёлокдин рагъакӀидай патайтӀуз федерал M29 «Кавказ» трассадал физва. == Тарих == Посёлокдин виликан тӀвар Хан-Магомед- къала тир. Терекеме кьулувиле Хан-Магомед-къала хуьруьн арадал атун XVIII виш йисуз талукь я, ва Къубадин хан Фатали-хана тухузвай политикадин кӀвалахрин нетижада бине кьунвайди я. Амир-Гамза уцмияхъ галаз душманвал ийизвай Фатали- хана, адан хтул Хан-Мухаммаддикай вичиз амадаг авунай. Гьасан Алкьвадариди малумзавайвал: «Къуба ханвалдай Фатали-хана 100 райатрин хзанар, Дербент шегьердилай 100 фарсах яргъал алай чкадиз куьчарнавай ва арадал гъанвай хуьруьз Хан-Магомед-къала тӀвар эцигнавай». Р. М. Магомедова Хан-Магомед-къала хуьруь бине кьунвай тарих 1778 йис тирди гьисабзава. А. А. Комарова «Дагъустан вилаятдин агьалийрин пунктрин сиягьда» Хан-Магомед-къала 1775 йисуз арадал атайди къейдзаваАвтор: П. И. Тахнаева, научный сотрудник Центра изучения Центральной Азии, Кавказа и Урало-Поволжья Института востоковедения РАН (г. Москва) . XIX виш йисуз Мамедкала хуьр вири Къайтагъ-Табасаран округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Къайтагъ-Табасаран округдин Агъа-Къайтагъ наибвалдиз талукь тир. Великент ва Салик хуьрерихъ галаз Великент хуьруьнжемятдик акатзавай. == Агьалияр == Агьалийрин кьадар, кас Агьалийрин кьадар, кас Агьалийрин кьадар, кас Агьалийрин кьадар, кас Агьалийрин кьадар, кас Агьалийрин кьадар, кас 1970 1979 1989 2002 2010 5107 5813 5990 8374 9000 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 8374 касди уьмуьр гьалзавайДербентский район. 2010 йисан малуматриз килигна, агьалияр 9000 кас тир. Агьалидин чӀехи пай даргияр я, ина гьакӀни азербайжанар, табасаранар ва муькуьбур авайди я, вири суни — мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Мамедкъала хуьруьн агьалияр 160 кас тир, вири азербайжанар (терекемеяр) тирНИЖНЕ-КАЙТАГСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.). 2002 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн 8 374 кас агьалийрин миллетрин составЭтнокавказ. Национальный состав Дербентского района по переписи 2002 года: Халкь Кьадар Пай, % Даргияр 2794 33,4 % Азербайжанар 2059 24,6 % Табасаранар 1850 22,1 % Агъулар 592 7,1 % Лезгияр 442 4,2 % Къумукьар 257 3,1 % Яхулар 173 2,1 % Урусар 134 1,6 % Муькуьбур 73 0,9 % Вири 8 374 100 % == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дербентский район >> Мамедкала Категория:Дербент райондин хуьрер

Мамедкъала

1777 йис (са агъзурни иридвишни пудкъанницӀеирид лагьай йис) — чи эрадин 1777-лагьай йис. XVIII виш йисан 77-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1777 йис

1777 йис

Айова () Категория:АСШ штатар

Айова

22 январь — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 22-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 343 югъ ама (яргъи йисуз 344 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Январь

22 январь

1926 йис (са агъзурни кӀуьд вишни къанни ругудлагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла жуьмядиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1926-лагьай йис я. XX виш йисан 26-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1926 йис

1926 йис

Courvoisier гьакӀни кугъвуазйе () — коньякдин марка. == Акъудзавай коньякрин журеяр == * Courvoisier VS * Courvoisier VSOP Fine Champagne * Courvoisier VSOP Exclusif * Courvoisier Napoleon * Courvoisier XO Imperial * Courvoisier Initiale * Courvoisier Initiale Extra * L’Essence de Courvoisier * Courvoisier L’Esprit == ЭлячӀунар == * Коньяк Courvoisier * Категория:Франциядин маса гунин маркаяр Категория:Бренди Категория:Коньяк

Courvoisier

Дагъустандин ЦӀаяр () — Урусатдин Дагъустан республикада шегьер. Агьалияр — 26 851 кас (2010 йис). == География == Шегьер Дагъустандин кьиблединни — рагъакӀидай пата, Каспий гьуьлуьн кьере, республикадин кьилин шегьер тир Магьачкъаладилай 118 км кьибле патахъ чка кьунвайди я. == Тарих == Шегьер, СССР-дин метлеб авай, М. И. Калининан тӀварунихъ галай шуьшедин завод эцигунин себебдалди арадал атанвай. Вич Калинин и заводдин кьилив 1918 ва 1924 йисара атанвай. 1991 йисуз шегьердихъ Дербент райондин Ильичан тӀварунихъ галай совхоз гилигнавай. == Агьалияр == Йисариз килигна шегьерда агьалийрин кьадар: 2018 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна, Дагъустандин ЦӀаярин 29 401 кас агьалийрикайПерепись 2010 года. Дагстат. Том 3 . № Миллетар Къадар Пай, % 1 Табасаранар 12 901 46,2 2 Азербайжанар 6 465 23,15 3 Лезгияр 4 986 17,86 4 Даргияр 1 835 6,57 5 Агъулар 858 3,07 6 Урусар 303 1,09 Муькуь миллетар 503 1,8 Миллет къалур тавур ксар 72 0,26 == Экономика == * Шуьшедин завод * Подшипникар расзавай завод * Гамарин фабраки * Кирпичар расзавай завод * Чахур гьасилзавай завод == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагестанские Огни в энциклопедии «Мой город» * Официальный сайт Муниципального Образования города Дагестанские Огни Категория:Дагъустандин шегьерар

Дагъустандин ЦӀаяр

Сараг () — Дагъустан республикадин Кьурагь районда авай хуьр. Бахцугъ, КӀири ва Ругун хуьрерихъ галаз «КӀири» хуьруьнсоветдик акатзава. 2016 лагьай йисан январ вацран гьалариз килигна, хуьр гадарнавай хуьрерин сиягьдик акатнава. == География == Хуьр Дагъустан Республикадин Кьурагь райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Кьурагь хуьрелай 25 км яргъал, чка кьунва. Кьурагь райондин виридалайни бицӀи хуьр. == Тарих == == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 42 касди уьмуьр гьалзавай Кьурагь район. ФЛНК. 2008 йисуз агьалияр 20 кас тир. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. Алай чӀава хуьре са касни яшамиш ийизвайди туш. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Лезгияр.ру» сайтуна Сараг хуьруькай гегьенш малуматар Категория:Кьурагь райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Сараг

Бежта — Дагъустан республикадин Бежта белгенда авай хуьр. Белгендин администрациядин юкь я. Бежта хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Бежта белгендин юкьван пата, Хзанор вацӀал, Магьачкъала шегьердилай 274 км яргъал ала. ==Тарих== 1860 йисуз Бежта хуьр Дагъустан вилаятдин Гуниб округдин Анцух-Капучи наибвалдик квай. 2004 йисан 28 февральдиз Бежта хуьруьн мукьвал, «Бежта» заставада къуллугъ авур сергьятчийрихъ галаз хьайи яракьлу ягъунра Чечен Республика Ичкерия-дин бригададин генерал Руслан Гелаев кьенай. Женгина кьенай Мухтар Сулеймановаз ва Абдулхалик Курбановаз кьейидалай кьулухъ «Урусатдин Кьегьал» тӀварар ганай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Бежта хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 2015 Агьалияр 1 490 Анцух-Капучи наибвилин агьалияр 1886 йисуз 3 731 Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. 3 502 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан. 3 865 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 3 865 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири бежтаяр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Бежтинский участок» администрациядин официал сайт Категория:Бежта белгендин хуьрер Категория:Бежтайрин хуьрер

Бежта

Футболдай Испаниядин чемпионат 2020/2021 () - 1929-лагьай йисуз туькӀуьрнавай Примерадин тарихда 90-лагьай сезон я. Ам 2020-лагьай йисан 12-лагьай сентябрдилай 2021-лагьай йисан 23-лагьай майдал кьван фена. Чемпион Атлетико Мадрид хьана. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Футболдай Испаниядин чемпионат

Футболдай Испаниядин чемпионат 2020/2021

Магнитдин чуьл — гьерекатзавай электрик зарядриз ва магнитдин момент авай телойриз таъсирзавай къуватдин чуьлБСЭ. 1973, «Советская энциклопедия». == Баянар == Категория:Физика

Магнитдин чуьл

Колония департамент () — Уругвайда авай департамент я. Майдан — 6 106 км². Агьалияр — 123 203 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 20,18 кас/км². Административ юкь — Колония-дель-Сакраменто. == География == Департаментди Уругвайдин кьиблединни рагъакӀидай пата чка кьунва. ;Шегьерар: # Колония-дель-Сакраменто (26 231 кас) # Кармело (18 041) # Хуан-Лакасе (12 816) # Нуэва-Эльвесия (10 630) # Росарио (10 085) # Нуэва-Пальмира (9 857) # Тарарирас (6 632) # Флоренсио-Санчес (3 716) # Омбес-де-Лавалье (3 390) # Колония-Вальденсе (3 235) == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Уругвайдин департаментар

Колония (департамент)

Апши — Дагъустан республикадин Буйнакск районда авай хуьр. Апши хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Буйнакск райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Буйнакск шегьердилай 28 км яргъал ала. ==Тарих== 1864 йисуз Къавкъаздин Дяведин финифра Апши хуьр вири Дагъустандихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Темир-Хан-Шурадин округдин Дженгутай наибвилиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Апши хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 1886 2002 2010 Агьалияр''' 1 487 Дженгутай наибвилин агьалияр 1886 йисуз 659Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 68833\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 717 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Буйнакск район» администрациядин официал сайт Категория:Буйнакск райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Апши

Гвичин чӀал (чпиндал Gwich’in , ) — чӀал гвичин халкьдин вини атабаск чӀаларин. ЧӀалал рахазвай ксар ава ГалкӀанавай Штатар Америкадин ва Канадада 770 инсан кьван. == Гвичин нугъатар ва рахунар== * Аляскадин гвичин нугъат (ингл. Alaskan Gwich’in, Alaska dialects) : Yukon–Koyukuk Census Area-да. ** Dihaii Gwich’in. ** Neetsʼąįį Gwich’in : Arctic Village (Vashraii K’oo)-да. ** Dendu Gwich’in : Birch Creek (Deenduu)-да. ** Draan’jik Gwich’in : Chalkyitsik (Black River)-да. ** Danzhit Hanlaih Gwich’in : Circle (Dan Zhit Haainlaii)-да ** Gwich’yaa Gwich’in : Fort Yukon (Gwichyaa Zhee) ва Venetie (Viihtaii)-да. * Канададин гвичин нугъат (ингл. Canadian Gwich’in, Canadian dialects) ** Van Tat Gwich’in : Юкон (Old Crow)-да. *** Old Crow dialect *** Peel River dialect ** Dagudh Gwich’in. Юконда. ** Teetł’it Gwich’in : Fort McPherson (Teetł’it Zheh) Вини-Чапла территориярда. ** Gwichya Gwich’in : Tsiigehtchic Вини-Чапла территориярда. ** Edhiitat Gwich’in : Aklavik Вини-Чапла территориярда. ** Nihtat Gwich’in : Inuvik Вини-Чапла территориярда. == Гафалаг == * ihłak сад * neekaii кьвед * tik пуд * daang кьуд * ihłoogwinlìʼ вад == Варцар== Варцар:Native Languages: Months *shreenanh Варз *Ch’anjaa / Ahtr’aii Shree Choo Гьер *Veegwaadhat / Ahtr’aii Shree Tsal Эхем *Ch’izhin Zhrii Ибне *Ch’ikee Zhrii Нава *Gwiluu Zhrii ТӀул *Vanan Ch’iighoo Къамуг *Òuk Choo Zhrii Чиле *Khii Zhrii Пахун *Dinjik Zhrii Мара *Vadzaih Zhrii БаскӀум *Divii Zhrii ЦӀехуьл *Ch’atsal ФандукӀ == Тистикьар == == Алукьун == *Yukon Native Language Centre: Gwich’in *Alaska Native Language Center: Gwich’in Category:На-дене чӀалар

Гвичин чӀал

ЦӀийи Филер, Филер () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн районда авай, «Филерин» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин кьибле пата, дуьз Азербайжандихъ галаз сергьятдин мукьвал, Самур вацӀун эрчӀи кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 19 км яргъал ала. Мукьвал алай хуьрер: Хужадхуьруьн Къазмаяр ва КцӀар райондин Ширвановка, Кьведлагьай ЦӀехуьлуба. ==Тарих== ЦӀийи Филерин бине, иниз Докъузпара райондин Къара Куьре хуьруьвай къакъатна куьч хьанвай киривийри кутунай. Гуьгъуьнлай, 1966 йисуз къати чилин зурзунрин нетижада иниз Мегьарамдхуьруьн райондин лап рагъакӀидай пата авай суван ЦӀуру Филер хуьруьн эгьлиярни эвичӀнай. Амма куьревийрилай филивияр пара авайвиляй хуьруьн тӀварни гзаф авайбурун гуьрметдай ЦӀийи Филер эцигнай. XIX виш йисан 1864 йисуз Вини Филер хуьр вири Куьре ханвалдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур- Куьредин наибвалдиз талукь тир. Вини Гъебцегь хуьруьхъ галаз Филерин хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 2419 касди уьмуьр гьалзавай 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 2427 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 2757 кас тир Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, ЦӀуру Филер хуьруьн агьалидин кьадар, вири лезгияр яз 3270 кас тир Хъутур-Куьредин наибвалдин хуьрерни агьалияр (1886 й.). Филивияр агъадихъ галай сихилриз пай хьанва: Гачалар, Иридар, Мундугъар, КӀвахъар. Хуьре урбанизациядин, яни хуьряй шегьерриз куьч хьунин процесс йигиндаказ кьиле физвайвиляй ЦӀийи Филерин агьалийрин кьадар йисандивай тӀимил жезва. ==Шикилар== Image:Объявление.jpg|Хуьруьнсоветдин ракӀарал лезги чӀалал малумат Image:Кьведлагьай мягьле.jpg|Асфальт алай кьведлагьай мягьле Image:Юкьван мектеб.jpg|Филерин Юкьван мектеб Image:Юкьван мектеб1.jpg|Филерин Юкьван мектеб Image:Филерин ю.мектеб.jpg|Филерин Юкьван мектеб Image:Сифте кьилин мектеб.jpg|Филерин Сифте кьилин мектеб Image:ВЧӀД-да кьенвайбуруз тимтал.jpg|ВЧӀД-да рагьметдиз фейи аскеррин тимтал Image:Хуьруьнсовет.jpg|Хуьруьнсовет == Баянар == == ЭлячӀунар == * ЦӀийи Филер хуьруьн тарих Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

ЦӀийи Филер

Наукандин юпик чӀал == Гафалаг == * yuk кас * anguyak душман; Урус * nanuq лацу сев * ayveq морж * neghhsaq тюлен * ulagaq лацу сикӀ * quyngiq domestic reindeer * tuntu wild reindeer * epeqaq moss * equt willow * atekuk парка * qulliik шалвар * kamgek (тек) kamget (гзаф); ботинка, туфли * nasaghaq , nasaq başlık * ayggaq бегьле * sikuq раб * eknitaq фонар, фанус * awk иви == Баянар == == ЭлячӀунар == * Steven A. Jacobson (2005), History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary, Études/Inuit/Studies 29 (1–2):149-161 * М. Членов, Уэленский язык – проблема идентификации * Эскимосов азиатских язык Категория:Эскимос-алеут чӀалар

Наукандин юпик чӀал

Гимнастика — бедендин мускулар кӀевинарун ва кӀубанвал артухарун патал упражненияр, бедендин тербиядин комплекс. Гимнастикадин спортдин жуьреяр агъадихъ галайбур я: спортдин гимнастика, харусенятдин гимнастика, акробатикадин гимнастика, эстетикадин гимнастика, аэробикадин гимнастика ва командадин гимнастика. == ЭлячӀунар == Категория:Спорт

Гимнастика

Кромы район () — Урусат Федерациядин Орёл вилаятда авай район я. Майдан — 969 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Кромы. == География == Районди Орёл вилаятдин юкьванпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Орёл вилаятдин районар

Кромы район

Надир-шагь Афшар ( — Nâdir Šâh), гьакӀни Надир-кули хан ва Тахмасип-кули хан тӀвараралди малум тир — 1736–1747 йисарин къене Ирандин шагь, кьушунрин кьил, Афшаррин династиядин бине эцигай кас. Вич туркменрин афшаррин тайифадай тир. Надир-шагьа кьиле тухвай дявейрин нетижада зурба империя арадал гъайнай, адан чилерик Иран, Армения, Азербайжан, Гуржистан, Дагъустан, Афганистан, Белужистан, Хиви ва Бухара ханвилерин чилер акатнай. 1737 йисуз Надир-шагьа Кеферпатан Индиядиз компания кьиле тухванай ва Дели шегьер дяведалди къачунай. Адан тӀварцӀи — نادر (nādir) араб чӀалал кьери мана гузва. ==Эдебият== * Ш. Казиев. Крах тирана. Роман о разгроме армии Надир-шаха в Дагестане. — Махачкала: Эпоха, 2009.

Надир-Шагь

Мугьаммад Али (Ингл. Muhammad Аli, хайи тӀвар Кассиус Марселлус Клей гъвечӀи — Cassius Marcellus Clay Jr.; 17 январь 1942 — 3 июнь 2016) американ боксер- профессионал, 1960 йисан XVII гатун Олимпийский къугъунарин чемпион кьуланзалан заланвалдин категорияда. Дуьньядин там (абсолютный) чемпион залан категорияда (1964—1966, 1974—1978) Дуьньядин виридлайни машгьур боксерарикай сад. «Йисан Боксер» званиядин иеси (6-ра: 1963, 1966, 1972, 1974, 1975, 1978) ва «10 йисан боксер» the ring журналдин фикирдал; sports illustrated журналдин фикирдал Мугьаммад Али 2 лагьай боксер хьана «йисан спортсмен» пишкеш кьачунвай (1974), са шумуд спортивный журналдин фикирдал ам «вишйисан спортсмен» яз гьисаб хьана. == Биография == Кассиус Марселлус Клей — гъвечи 17-январь 1942 йисуз Луиссвиллда, Кентукки штатда дидедиз хана, кӀвалин дишегьли Оддеса Клей ва плакатарин художник Кассиус Клеян хизанда. Мугьаммад Алидин дах Кассиус Марселлус Клей тӀвар алай политикди ахъайнай лукӀдин эвлед тир. Мугьаммад Алидиз кьве йис хьайила дуьньядиз атана адан стха Рудольф, ахпа ада вичин тӀвар Рагьман Али дал дигишарна. Абуран хизан кьулан классдай тирди, гзаф кесиб тушир, гьам виляй аяал вахтара Мугьаммад Али тӀимил кӀвалахзвай. 1950 йисара Луисвиллда чӀулавбур инжикли жезай расиствалдикай, ам куьлуь Кассиусдал таъсирна. ЧӀехи хьайила ада рикӀел гъизватир, гьикӀ ам ксудалди вилик шехьзава, адалатсузвал виляй. Боксдал Кассиус мешхул жез башланмишнай адан яру вилосипед чуьнуьхна къулухъ, адаз 12 йис авайтир. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:АСШ-дин боксёрар

Мугьаммад Али

Исакь Ньютон (1643 йисуз 4 январдиз — 1727 йисуз 20 мартдиз) — дуьньядин алимрикай физикадин рекьяй виридалайни тӀвар-ван алайбурукай сад я. Чан кумаз ам философ яз жемиятдин фикирда авай. Вич Англиядай тир. == Уьмуьр == == Вичикай == == Микитисвал == == Шикилар == Файл:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|Ньютонан чӀугунин къанун Файл:NewtonsTelescopeReplica.jpg|Ньютондин рефлектор Файл:Isaac-newton 1.jpg|Жегьил Ньютон Файл:GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg|Исаак Ньютон (1689 йис) Файл:Newton 25.jpg|Исаак Ньютон (1712 йис) Файл:Isaac Newton grave in Westminster Abbey.jpg|Исакь Ньютонан сур Вестминстера авай == Баянар == == ЭлячӀунар == * Sir Isaac Newton * Isaac Newton Resources * Гутенбергдин проектда профил * НЬЮТОН (Newton) Исаак * Категория:Алимар

Исаак Ньютон

1875 йис (са агъзурни муьжуьдвишни пудкъанницӀувадлагьай йис) — чи эрадин 1875-лагьай йис. XIX виш йисан 75-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1875 йис

1875 йис

Хасанай () — Дагъустан Республикадин Бабаюрт районда авай хуьр. «Хасанай» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Бабаюрт райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 7 км яргъал ала. ==Тарих== Хасанай хуьр пуд гъвечӀи хуьрерин сад-садахъ гилиг хьуналди арадал атанай: къумукьрин ЦӀуру Хасанай ва немецрин ЦӀийи Хасанай ва ГъвечӀи Шава. Хуьрерин бине кутурбур къумукь Хасай ва немец Дик тир. Сад хьайила хуьруьн тӀвар Дик тир, ахпа Хасанай-Дик хьанайЭнциклопедия поселения немцев в СССР ==Агьалияр== Йисариз килигна Хасанай хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 1926 2002 2010 Агьалияр''' 168 818Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 1 017Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1 017 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин чӀехи пай къумукьар, тӀимил пайни нугъаяр я, вири суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Бабаюрт райондин хуьрер Категория:Къумукьрин хуьрер

Хасанай

1735 йис (са агъзурни ирид вишни къанницӀувад лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла кишдиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1735-лагьай йис я. XVIII виш йисан 35-лагьай йис. == Вакъиаяр == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш ийс Категория:1735 йис

1735 йис

Гоцоб () — Дагъустан республикадин Гергебиль районда авай хуьр. «Могох» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Гергебиль райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Гергебиль хуьрелай 20 км яргъал ала. ==Тарих== 1864 йисуз Къавкъаздин Дяведин финифра Гоцоб хуьр вири Дагъустандихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Авар округдин Хунзах наибвилиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Гоцоб хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 1886 2002 2010 Агьалияр''' 168Хунзах наибвилин агьалияр 1886 йисуз 135Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 16433\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 164 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Гергебиль райондин» администрациядин официал сайт Категория:Гергебиль райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Гоцоб

1610 йис (са агъзурни ругудвишницӀуд лагьай йис) — чи эрадин 1610-лагьай йис. XII виш йисан 10-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1610 йис

1610 йис

Агъа Жалгъан, ЦӀийи Жалгъан () — Дагъустан республикадин Дербент районда авай, «Хазар» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. ==ТӀварцӀикай== Тат чӀалал «Жалгъан» цӀерекӀв, цӀелхем лагьай чӀал я. == География == Хуьр Дагъустан Республикадин кьибледа, Дербент райондин рагъэкъечӀдай пата, Дербент шегьердилай 17 км кьибле пата, Каспий гьулуьн аранда чка кьунвайди я. ==Тарих== Агъа Жалгъан хуьруьн бине, 1960 йисуз Вини Жалгъан хуьряй куьч хьанвайбуру кутунвай. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 2139 касди уьмуьр гьалзавай Дербентский район. 2007 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 2139 касди туькӀуьрзавай. Официал статистикадиз килигна Жалгъанрин агьалийрин чӀехи пай документра азербайжанар хьиз къейд авунвайди я, вири суни мусурманар я. Амма абурун вири сад-садахъ галаз рахуна цӀап чӀалаз элячӀнавайТаты — исторический этнос Кавказа ва совет бередин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайра азербайжанар хьиз гьисабдиз къачунвай Влиятельные этнические группы Дербента: еврейская община, тарихдин къене ассимиляция хьана азербайжанариз элкъвенвай татар я. ГьакӀни хуьре табасаранри, лезгийри ва агъулри уьмуьр гьалзавайди я ПРОБЛЕМЫ НИЖНЕГО ДЖАЛГАНА. == Баянар == == ЭлячӀунар == * >> Нижний Джалган Категория:Дербент райондин хуьрер

Агъа Жалгъан

25 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 85-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 281 югъ ама. ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

25 март

Чанкаламахи — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Акуша хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 2 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2007 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 125 касди уьмуьр ийизвай Схема территориального планирования Акушинского района. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Чанкаламахи

Византиядин империя — чӀехи юкьван виш йисарин гьукумат (395 йис (я тахьайтӀа 330 йис)Дашков С. Б. Императоры Византии. М., 1996. С. 8.—1453 йис). РагъэкъечӀдай патан Римдин империя авай чка. Дегь чӀаван Римдин юкьван виш йисарин чка кьунвайди я; : «But from the start, there were two major differences between the Roman and Byzantine empires: Byzantium was for much of its life a Greek-speaking empire oriented towards Greek, not Latin culture; and it was a Christian empire.». «Византий» — Константинополдин (Истамбулдин) шегьердин виликан тӀвар. 330 йисуз авай Византий I Константин ЧӀехиди «ЦӀийи Рим, Константинопол» лагьана тӀвар эцигун. == Халкь (Нух) == Византий империядин халкь, эвелди жуьреба-жуьре хьана: грекар, коптар, эрменар, чувудар, фракар, иллирияр, дакар, кьиблепатан славянарни маса миллетар. Византиядин рагъакӀидай патан экономикада, политикадани культурада виридалай кӀенкӀве грекар физвай, рагъэкъечӀдай пата — эрменар. Эвелди Византиядин гьукуматдин чӀал — латин чӀал, эхирдал — грек чӀал. == Гьукуматдин туькӀуьрун == Римдин империядилай Византиядиз (пачагьвалдин гьукум) императорни кьилел галаз монархия атана. VII векдлай императордин тӀвар автократор я () я тахайтӀа василевс я (). Византий империядиз кьвед префектура авай — РагъэкъечӀдай Патан Иллирик. Гьар префектурадин кьилел префектар акъвазна: РагъэкъечӀдай Патан преториядин префект (), Иллирикадин преториядин префект (лат. Praefectus praetorio Illyrici) ва кьилди авай Константинополь Константинопольдин шегьердин префект галаз (лат. Praefectus urbis Constantinopolitanae). Гьукумат яшамиш хьайи кьадар вахтуниз адан кьилин шегьер гьамиша кьилди Константинополь тир. == Кьиспет == Византия 395 йисуз туькӀуьр хьайиди я, Рим империядин Константин императорди гьукуматдин кьилин шегьер Римдай Византий шегьердиз тухвана вични империя кьвенал пай авурла. ГьакӀ хьана Риман империя пай хьана: РагъэкӀидай патан Риман империя; РагъэкъечӀдай патан Риман империя. РагъэкӀидай патан империя германри къачуна, кӀукӀварна, адан чилерал чпин гьукуматар туькӀуьрна. РагъэкъечӀдай патан империя амукьна, вири четинвилер эх хьана мал агъзур йис яшамишна туьркери Константинополь 1453 йисуз къачудалди. РагъэкъечӀдай патан Риман империядиз «Византия» гила ганвай тӀвар я. Абуру чпи чпиз Риман империя лугьузвай, чеб халис Рим империя яз гьисабзавай. Ахпа императорри чпин титулриз цӀийи тӀварар ганвай — эгера вилик бередин Римди вичин императорриз цезарь лугьузвайтӀа Византий империядин императорриз василевсни автократор лугьузвай. Къвез- къведайдивай Византий империядин сергьятар гьяркьуь жез хьана. Юкьван йисан береда, Юстинианан девирдиз Византиядин велаятарвилиз цӀийи чилер къачуна Вергилийа. Ам империядин къуршунхъан тир. Юстинианан бере Византиядин виридалайни кьакьан чӀав я. === Византияни туьркер === Сифте сефер туьркер Византиядин чилерал 11 лагьай вишйисан эхирда атана. ГъвечӀи Азиядин шегьерарни велаятар къачуз, абуру гьанал чпин гьукумат туькӀуьриз эгечӀна - Осман бейлик, Кони султанатни амайбур. 1326 йисуз туьркери византийжуваривай Бурса къачуна. Абуру гьаниз чпин кьилин шегьер тухвана. Пуд йис алатайла, 1329 йисуз туьркери Никея къачуна. Константинопольдин патриархдиз пара аламат хьана чир хьайила, Никеядин агьлияр османрин къуватдик гьеч ирид йис хьанваз виридаз туьрк чӀални чир хьана, парабуру Исламни кьабулна. 1337 йисуз туьркери Никомедия кьуна. 1338 йисуз туьркери Босфордилай Европадиз фена. 1361 йисуз Мурада І Фракия къачуна, ахпа Филиппополь къачуна. Ахпани туьркери Адрианополь къачуна адан тӀварни дегишна (Эдирне эхцигна), 1365 йисуз гьаниз чпин кьилин шегьерни тухвана. И хабарар хьайила, 1391 йисуз Византиядин императорди Иоанн V Палеолога вич туьркерин султандин вассал яз кьабулна. 1397 йисуз османрин цӀийи султаназ, Баязидаз І, Константинополь къачуз кӀан хьана пара кьуршунар вегьена аниз - эхир къачуз хьанач шегьер. 1422 йисуз Мурада ІІ Константинополь къачуж кьуршунар ракъурна - гьадавайни хьанач. А береда Византиядихъ авайди кьилди Константинопольни патаг гвай чилер тир. thumb|Византий империя (яруди) 1430 йисуз Эхирки, 1453 йисуз Мехмеда ІІ 160 агъзур кас кьуршунар ракъурна Константинополь шегьер къачуна гьаниз чпин кьилин шегьер тухвана. Византий империядин девир куьтягь хьана. Амукьнавай грек чилер - Мореяни Трапезунд туьркери къачуна 1460-лагьайни 1461-лагьай йисуз къачуна. === Латин империя === 1204-лагьай йисуз хашпересхъанри къуршунар кӀватӀна Венециядай экъечӀна Константинопольдал фена. Абуру шегьер къачуна Византий империя цкӀирна. Адан рагъэкӀидай патал Латин империя эцигна. 60 йисалай Византий империя мад Никеядин императорди цӀийи кьиляй кӀватӀ хъувуна. Империя цкӀир хьайи девирдиз ам са шумуд гьукуматдал пай хьанвай — Латин империяни и Ахей бегвал туькӀуьрнавай хашпересхъанри кьунвай чилерал. Никея, Трапезундни Эпир империяр — грекрин гъилик кваз амай чилерал. Латинри грек культура жедай кьван чӀурзавай, вирина италжув маса гудайбур авай, гьавиляй грек шегьерриз хказ жез четин тир. == Византиядин императорар == 1204-лагьай йисдихъ Византий империядал авай цӀикьвед династия: Константиндин, Валентиниан-Феодосийдин, Леодин, Юстиниандин, Ираклийдин, Исаврий династия, Никифордин, Аморий династия, Македонрин династия, Дукадин, Комнинрин ва Ангелусрин династия. == ТӀварар == Византийжуври чпи чпиз румажувар лугьузвай, грек чӀалал — «ромеяр», чпин гьукуматдиз — «Рум („Ромей“) империя» (кьулангрек (византий) чӀалал — Βασιλεία Ῥωμαίων, Basileía Romaíon) я куьруьдаказ «Романия» (Ῥωμανία, Romania). РагъэкӀидай пата Византиядин яшамишдай девирдин чӀехи пайдин къене «Грек империя» лугьузвай, вучиз лагьайтӀа виридалайни пара рахадай чӀал грекринди тир. Мадни, империядин халкьар эллин культурадик экечӀзавай. Дегь Русьда Византиядиз гьамиша хьти «Грек паччагьвал» лугьузвай, адан кьилин шегьердиз — Паччагьшегьер () == Шикилар == Файл:Constantine-cameo.jpg|I Константин ЧӀехи (IV виш йис) Файл:Apsismosaik Museum Byzantinische Kunst.JPG|Византиядин мозаика Файл:1025AD LA.svg|Византий империя (1025 йис) == Эдебият == * Васильев А. А. История Византийской империи, Том I. Время до крестовых походов до 1081 г * Васильев А. А. История Византийской империи, Том II. От начала Крестовых походов до падения Константинополя * Диль Ш. История Византийской империи / Перев. с франц. А. Е. Рогинской. — М., 1948. * Диль Ш. Основные проблемы византийской истории / Перев. с франц. Б. Т. Горянова. — М., 1947. * Статья Византия в Большой советской энциклопедии * Информация о четвёртом крестовом походе из Большой советской энциклопедии * Карышковский, Пётр Осипович Лев Диакон о Тмутараканской Руси // Византийский временник, № 42 (1960) * Карышковский, Пётр Осипович Находки античных и византийских монет в Одесской области [Finds of Antique and Byzantine Coins in Odessa District] //Археологические и археографические исследования на территории Южной Украины. — Киев, Одесса: Выща школа. — С. 172—177 * Византия: Утраченная империя / Byzantium: The Lost Empire (1997) — документальный сериал Discovery Channel * С. Аверинцев. Византийский культурный тип и православная духовность // Аверинцев С. С. Поэтика ранневизантийской литературы. СПб., 2004, с. 426—444 * Степаненко В. П. Политическая обстановка в Закавказье в первой половине XI в. * Византийский словарь: в 2 т. / Сост., общ. ред. К. А. Филатова. Авторы: С. Ю. Акишин, Г. В. Баранов, А. Е. Голованов и др. — СПб.: Амфора, Издательство РХГА, Издательство Олега Абышко, 2011. * Успенский Ф. И. История Византийской империи: Становление. М.: АСТ, Астрель, 2012. — 608 с. — Серия «Историческая библиотека», 2 000 экз., ISBN 978-5-271-33920-2, ISBN 978-5-17-072052-1 * Успенский Ф. И. История Византийской империи: Рассвет (Комнины). М.: АСТ, Астрель, 2012. — 480 с. — Серия «Историческая библиотека», 2 000 экз., ISBN 978-5-271-33922-6, ISBN 978-5-17-072055-2 * Успенский Ф. И. История Византийской империи: Эпоха смут. М.: АСТ, Астрель, 2012. — 608 с. — Серия «Историческая библиотека», 2 000 экз., ISBN 978-5-271-33923-3, ISBN 978-5-17-072053-8 * Успенский Ф. И. История Византийской империи: Македонская династия. М.: АСТ, Астрель, 2011. — 800 с. — Серия «Историческая библиотека», 2 000 экз., ISBN 978-5-271-33921-9, ISBN 978-5-17-072054-5 * Успенский Ф. И. История Византийской империи: Крушение. М.: АСТ, Астрель, 2011. — 576 с. — Серия «Историческая библиотека», 2 000 экз., ISBN 978-5-271-33924-0, ISBN 978-5-17-072056-9 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Византия — история, культура и искусство * История и культура государства ромеев * Византийский урок * Ульянов Олег Германович. Византийское наследие Святой Горы Афон // Публичная лекция в Московском Доме Национальностей 9 апреля 2009 г. * Луговой О. М. «Крестоносцы-наемники в Византии». Исследование участия скандинавов в крестовых походах и связанные с этим случаи их найма в византийскую армию. *

Византий империя

Набурлу — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Набурлу

Самцхе-Джавахети () — Гуржистанда авай велаят я. Майдан — 6 413 км². Агьалияр — 160 504 кас (2014). Агьалидин чуькьуьнвал — 25 кас/км². Административ юкь — Ахалцихе я. == География == Велаятди Гуржистандин кьиблепата чка кьунва. Ам ругуд муниципалитетдал пай жезвайди я. Велаятдин кьибле-рагъэкъечӀдай пата авай региондин тӀвар Джавахети я. Кефер-рагъакӀидай пата авайди Месхети (гурж. Самцхе) я. Кефер-рагъэкъечӀдай пата авай регионгдин тӀвар Боржоми я. Велаятдин кьибле патай къваншивилин гьукумат Армениядихъ галаз сергьят физава. Гьа арайра Джавахети Милли парк ава. Кефер пата Боржоми-Чарагаули Милли паркдин пай ава. Виридалайни чӀехи шегьерар Ахалцихе (17 903 кас), Боржоми (10 546 кас), Ниноцминда (5 144), Вале (3646)Самцхе-Джавахети . == Экономикани меденият == Самцхе-Джавахетида пара медениятдин важибвал авай акунар ава. Гьабурукай клисаяр, къелеяр, кьветӀарни мсб. Пара тӀвар-ван ава иер акунар авай Рабати къеледихъ. ГьакӀни пара тӀвар-ван рагарикай авунвай шегьер Вардзиа я. Ам гьуьлуьн дережадилай 1300 метр кьакьан яСамцхе-Джавахетидин акунар . Самцхе-Джавахетида ракьун рехъ ава, автомобил рекьин алакъа. Велаятдин экспортдик ква минерал яд Боржоми, кӀарас, картуфар, якни масадбур. Велаятдай нафтдин рехъ Баку-Тбилиси-Джейхун, мадни Кьибле газопровод. ГьакӀни велаятда Гуржистанди виридалайни пара важибвал авай банкари кӀвалахзава. == Агьалияр == Самцхе-Джавахети, Абхазия хкудна, Гуржистандин авай са пай я, гуржийрихъ виридалайни пара кьадар авачир. 2014 йисуз авунвай гьисабунди эрменияр виридалайни пара авай миллет хьиз къалурна — абурухъ 50,5 % ава, гуржияр 48,3 % я. 2002 йисуз абурухъ 54,4 % авай. Кьибле-рагъэкъечӀдай патарин муниципалитетра Ахалкалакидани Ниноцминдада эрменияр 90 % ава. Ахалцихедани Аспиндада са пудни са ругуд ава. ЯтӀани эрмени чӀалахъ велаятда официал статус авач — вири гьукуматда кьилди гуржи чӀалахъ а статус авайди я. ГьакӀни са тӀимил урусар, грекар, осетинарни масадбур ава. Эрменияр иниз кьве саягъ акъатнавайди я. Сифтеди урус-туьрк дяведиз 1878—1878 й, кьведлагьайди 1915 йисан эрменийрин геноцид хьайила. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Гуржистандин краяр

Самцхе-Джавахети

Мартиросян Игорь Юриян хва (1974 йисан 13 февралдиз, Ереван) — Урусатдин шоумен, хъуьруьнар ийидай артист, телевидениядин передачаяр тухудай ва передачаяр туькӀуьрдай кас, КВН-дин актёр. ТНТ каналда физвай Comedy Club-дин регьбер ва «резидент» я. Comedy Clubди хкудзавай «Наша Russia» ва «Смех без правил» лугьудай передачайрин продюсер. «Лига наций» лугьудай проектдин автор ва «Шоу Ньюс» проектдин продюсер. == Уьмуьрдин рехъ == 1974 йисан 13-лагьай февралдиз Ереванда дидедиз хьана. 13-лагьай число хъсан югъ туш лугьуз, адан диде-бубайри хайи югъ 14-лагьай февраль кхьиз туна. ГьакӀ хьайила ада вичин хайи югъ кьве юкъуз сувар ийизва«Комсомольская правда» // Гарик Мартиросян: «Спасибо родителям, день рождения праздную дважды!». Хзанда Гарикалай гъейри мад са аял ава — стха Левон. Музыкадин мектебда писдиз тухайвиляй, ам анай акъудна. Гуьгъуьнлай ада вичиз гьикӀ хьайитӀани роялдал, гитарадал далдамрал къугъваз чирна ва вичи музыка кхьиз башламишна. Мектеб кӀелна куьтягьайдалай кьулухъ, Мартиросяна кӀелна Еревандин гьукуматдин медицинадин университетда невропатолог — психотерапевт жедай хиляй.nВичин пеше гьикьван бегенмиш жезвайтӀани, ада тек са пуд йисуз кӀвалахна/ Адан гележег тир — Еревандин университетдин КВН-дин команда «ЦӀийи эрменияр». 1993-2002-лагьай йисара «ЦӀийи эрменияр» КВН-дин командадин иштиракчи (1997-лагьай йисалай — капитан), КВН- 1997 — чемпион, «СССР-дин кӀватӀал» командадин член, Игорь Угольниковахъ галаз санал «Добрый вечер» программада кӀвалахна, гьакӀни «Утомленные солнцем» командадихъ авторрин кӀватӀалда иштираквал авуна. 2004-лагьай йисуз И.Харламовахъ ва П.Сибагатуллинадихъ галаз «Угадай мелодия» передачада иштираквал авуна ва пуд лагьай дережадай акъатна. 2005-лагьай йисалай эгечӀна — «ЦӀийи эрменияр» командадай тир дустар Артур Тумасянахъ, Артур Джанибекянахъ, Артак Гаспарянахъ ва Арташес Саркисянахъ галаз санал проект Comedy Club бинедал эцигна. 2006-лагьай йис — Первый каналда фейи «Кьве гъед» лугьудай передачада Лариса Долинадихъ галаз санал сад лагьай чка кьуна. 2006 йисан 4-лагьай ноябрдилай 2011 йисан 14-лагьай октябрдалди — «Наша Russia» шоудин сопродюсер ва соавтор. 2007-лагьай йисуз — Первый каналда фейи «Минута славы» шоу кьве сезонда тухвана. 2007 йисан декабрдиз — Павел Воляди кхьизвай «Респект и уважуха» альбомда иштираквал авуна. 2008-2012-лагьай йисарра ва 2017 йисуз «Первый каналда» фейи «Прожекторперисхилтон» передача тухвана. 2008-лагьай йисуз — 2010 йисан 21-лагьай январдиз акъатай «Наша Russia. Яйца судьбы» кинодин продюсер ва сценариядин автор. 2017 йисуз — «Россия-1» телеканалда фейи «Главная сцена» музыкадин проектдин сифтегьан сезон кьиле тухвана. 2016 йисан гатфариз — «Россия — 1» каналда физвай «Танцы со звездами» проектдин 10-лагьай сезондин ведущий хьанаHello! — "Танцы со звездами 2016": подробности десятого сезона и впечатления участников. 2018 йисан 1-лагьай апрелдиз — ТНТ телеканалда фейи махсус хсуси «Мартиросян Official» передача тухвана. 2019 йисан 6-лагьай октябрдилай башламишна — «Щас спою» конкурсдин ведущий тир. 2020 йисан мартдилай гатӀумна — «Маска» лугьудай музыкадин шоудин жюридин член (НТВ)Маска // Передачи телекомпании НТВ. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Ереванда дидедиз хьанвайбур Категория:Еревандин гьукуматдин медицинадин университет акьалтӀарнавайбур Категория:КВН-дин Лап вини лигадин чемпионар Категория:Урусатдин актерар Категория:Эрменистандин актерар

Мартиросян Гарик Юриян хва

И́лка, цуцӀул-балугъхъан, ни пекан () Category:ЦуцӀулрин

ЦуцӀул-балугъчи

1618 йис (са агъзурни ругудвишни цӀемуьжуьдлагьай йис) — чи эрадин 1618-лагьай йис. XII виш йисан 18-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1618 йис

1618 йис

Яд () (гьидрогендин оксид) — экв аквадай жимивилин тегьерда авай, ранггалачир (гъвечӀи кьадарда), ни авачир ва тӀям авачир (нормал ва стандарт шартӀара) химиядин вещество. Химиядин формула: H2O. КӀеви гьалда авай циз мурк, жив ва я къирав лугьуда, газдин гьалда лагьайтӀа — цин бугъ лугьуда. Ччилин ччинин тахминан 71 % цив кьунва (океанар, гуьлер, вирер, вацӀар, муркар). Хъсан гзафполяр цӀурурдайди я. ТӀебиатдин шартӀара це гьамиша цӀранавай веществояр ава.(кьелер, газар). Цин яшамишвал арадиз гъин ва хуьн патал рол чӀехи я, ва гьакӀни, чан алай организмрин химиядин туькӀуьр хьанвай тегьерда, климатдинни гьавадин туькӀуьруна. == Цин жуьреяр == Ччиле авай яд пуд асул гьалда жезва — жими, газдин ва кӀеви, ва жуьреба-жуьре кӀалубар къачуз жезва. А кӀалубривай савахтунда сад садахъ галаз къуншивал ийиз жеда : цин бугъни цава авай цифер, гуьлуьн ядни айсбергар, муркӀадин гьамбарарни ччилин ччина авай вацӀар, ччилин яд квай къатар. Ци жуьреба-жуьре тӀямар къачуна гзаф веществояр цӀуруриз жеда. Цин «уьмуьрдин чешме» хьиз важиблувиляй, ам фад-фад жуьреба-жуьре принципралди ччара-ччара типриз пайзава. Арадиз атун, квайбурни кардиз кутун принципдалди: * Хъуьтуьл ядни кӀеви яд — кальцийдинни и магнийдин катиорин кьадардиз килигна * Молекулдин изотоприз килигна: ** Кьезил яд (квайбуруз (составдиз) килигна гьакӀан цив саки кьазва) ** Залан яд (дейтерийдин) ** АкьалтӀай залан яд (тритийдин) * УьцӀуьтушир яд * Марфадин яд * Гуьлуьн яд * Ччилин кӀаник квай ятар * Минерал яд * УьцӀуьвал квай яд (:en:Brackish water) * Хъвадай яд, Водопроводдин яд * Дистилляция хьанвай ядни деионизация хьанвай яд * Авахьдай ятар * Юргъдин яд а я ччинин ятар * Кьейи ядни Чан алай яд — махара дуьшуьш жезвай цин жуьреяр (махарин кӀетӀенвилер авай) * Мурк-кӀуьд (гьакъикъатда авачир материал) * Пак яд — диндин чирвилериз килигна цин хсуси жуьре * Полид * Структура хьанвай яд — ччар-ччара академиктушир теорийра кардик кутазвай термин. == Цин химиядин тӀварар == Формалдаказ цин са шумуд илимдин жигьетдай дуьз тир химиядиндин тӀварар авайди: * Гьидрогендин оксид * Гьидрогендин гьидрооксид * Дигьидрогендин монооксид * Гидроксил цурувал * Оксидан * Дигьидромонооксид == Хсусивилер == === Физикадин хсусивилер === Нормал атмосфер шартӀара яд жими гьалда жезва. ==== Агрегат гьалар ==== Цин пуд агрегат гьал авайди я: * КӀеви — мурк * Жими — яд * Газдин гьалда авай — цин бугъ Фазадин диаграммадин элемент — пуд къатан точкаяр: № Фазаяр Фазаяр Фазаяр Чуькьуьн Температура Температура Къейд № Фазаяр Фазаяр Фазаяр МПа °C K Къейд 1 Бугъ Яд Мурк Ih 611,657 Па 0,01 273,16 2 Бугъ Мурк Ih Мурк XI 0 −201,0 72,15 3 Яд Мурк Ih Мурк III 209,9 −21,985 251,165 Release on the pressure along the melting and the sublimation curves of ordinary water substance . IAPWS, 1993.P. W. Bridgman Water, in the liquid and five solid forms, under pressure. Proc. Am. Acad. Arts Sci. 47, 1912, 439—558. 4 Мурк Ih Мурк II Мурк III 212,9 −34,7 238,45 J. L. F. Abascal, E. Sanz, R. G. Fernández, and C. Vega A potential model for the study of ices and amorphous water: TIP4P/Ice. J. Chem. Phys. 122 (2005) 234511. 5 Мурк II Мурк III Мурк V 344,3 −24,3 248,85 6 Мурк II Мурк VI Мурк XV ~ 800 −143 130 D2O паталC. G. Salzmann, P. G. Radaelli, E. Mayer and J. L. Finney Ice XV: a new thermodynamically stable phase of ice. arXiv:0906.2489v1, cond-mat.mtrl-sci (2009). 7 Яд Мурк III Мурк V 350,1 −16,986 256,164 8 Яд Мурк IV Мурк XII ~ 500—600 ~ −6 ~ 267 E. A. Zheligovskaya, G. G. Malenkov Crystalline water ices . Russian Chem. Rev. 75 (2006) 57-76. 9 Мурк II Мурк V Мурк VI ~ 620 ~ −55 ~ 218 L. Mercury, P. Vieillard and Y. Tardy Thermodynamics of ice polymorphs and `ice-like' water in hydrates and hydroxides. Appl. Geochem. 16 (2001) 161—181. 10 Яд Мурк V Мурк VI 632,4 0.16 273,32 11 Мурк VI Мурк VIII Мурк XV ~ 1500 −143 130 D2O патал 12 Мурк VI Мурк VII Мурк VIII 2100 ~ 5 ~ 278 D. Eisenberg and W. Kauzmann The structure and properties of water. Oxford University Press, London, 1969.L. Pauling The structure of water. В кн.: Hydrogen bonding, Ed. D. Hadzi and H. W. Thompson, Pergamon Press Ltd, London, 1959, pp 1-6. 13 Яд Мурк VI Мурк VII 2216 81,85 355 14 Мурк VII Мурк VIII Мурк X 62 000 −173 100 M. Song, H. Yamawaki, H. Fujihisa, M. Sakashita and K. Aoki Infrared investigation on ice VIII and the phase diagram of dense ices. Phys. Rev. B 68 (2003) 014106. 15 Яд Мурк VII Мурк X 47 000 ~ 727 ~ 1000 B. Schwager, L. Chudinovskikh, A. Gavriliuk and R. Boehler Melting curve of H2O to 90 GPa measured in a laser-heated diamond cell. J. Phys: Condens. Matter 16 (2004) S1177-S1179.]A. F. Goncharov, N. Goldman, L. E. Fried, J. C. Crowhurst, I-F. W. Kuo, C. J. Mundy and J. M. Zaug Dynamic ionization of water under extreme conditions . Phys. Rev. Lett. 94 (2005)125508. ==== Цин изотопдин модификацияр ==== Цин молекулада авай гьидрогендин изотопдин типдиз килигна, гуьгъуьнлай авай цин жуьреяр ччар ийизва: * Кьезил яд (гьакӀан цин (хъвадай цин) асул компонент) H_2O. * Залан яд (дейтерийдин) D_2O. * АкьалтӀай залан яд (тритийдин) T_2O. * тритий-дейтерийдин яд TDO * тритий-протийдин яд THO * дейтерий-протийдин яд DHO ТӀебиатдин цин къене изотопологрин гьисабнавай молекуляр массаяр, халкьаринарадин SMOW (юкьван молекуляр масса = 18,01528873) ва SLAP (юкьван молекуляр масса = 18,01491202) стандартрив кьадайвалПатент RU 2295493. «Способ и установка для производства лёгкой воды». Соловьев С. П.. Цин изотополог Молекуляр масса Квайбур, г/кг Квайбур, г/кг SMOW SLAP 1H216O 18,01056470 997,032536356 997,317982662 1HD16O 19,01684144 0,328000097 0,187668379 D216O 20,02311819 0,000026900 0,000008804 1H217O 19,01478127 0,411509070 0,388988825 1HD17O 20,02105801 0,000134998 0,000072993 D217O 21,02733476 0,000000011 0,000000003 1H218O 20,01481037 2,227063738 2,104884332 1HD18O 21,02108711 0,000728769 0,000393984 D218O 22,02736386 0,000000059 0,000000018 === Химиядин кьетӀенвилер === КӀвалин температурада яд агъадихъ къалурнавайбурухъ галаз химиядин реакция арадал гъизва:: * актив металлрихъ галаз (натрий, калий, кальций, барий ва мсб.) :: \mathsf{2H_2O + 2Na \xrightarrow{\ } 2NaOH + H_2\uparrow} * гьалогенрихъ галаз (фторо, хлор галаз) ва гьалоидарадин галкӀурунар галаз :: \mathsf{H_2O + Cl_2 \rightleftarrows \ HCl + HClO} * кьелерихъ галаз, зайиф цурувал ва зайиф основание арадиз гъана абурун тамам гидролиз арадиз гъизва * карбон ва органикатушир цурувилерин ангидридрихъ ва гьалогенангидридрихъ галаз * актив металлорганикадин галкӀурунрихъ галаз (диэтилцинк, Гринйардин реактивар, метилнатрий и икӀ мад) * актив металлрин (кальцийдин, натрийдин, литийдин ва мсб.) карбидрихъ, нитридрихъ, фосфидрихъ, силицидрихъ, гидридрихъ галаз * гзаф кьелерихъ галаз, гидратар арадиз гъана * боранар, силанрихъ галаз * кетенар, карбондин бегьемтушир окисьдихъ галаз * инерт газрин фторидрихъ галаз Чими авурла ци химиядин реакция арадал гъизва: * ракь, магнийдихъ галаз :: \mathsf{3H_2O + 3Fe = \ Fe_3O_4 + H_2} * карбон, метандихъ галаз :: \mathsf{H_2O + C \rightleftarrows \ CO + H_2} * са бязи алкилгалогенидрихъ галаз Катализатор алай чкадал ци химиядин реакция арадал гъизва: * амидар, карбон цурувилерин эфиррихъ галаз * ацетилен ва маса алкинрихъ галаз * алкенрихъ галаз * нитрилрих галаз == Эдебият == * * Жорес Медведев. Какая вода лучше * Гидробионты в самоочищении вод и биогенной миграции элементов. М.: МАКС-Пресс. 2008. 200 с. Предисловие члена-корр. РАН В. В. Малахова. (Серия: Наука. Образование. Инновации. Выпуск 9). ISBN 978-5-317-02625-7. * О некоторых вопросах поддержания качества воды и ее самоочищения // Водные ресурсы. 2005. т. 32. № 3. С. 337—347. * Андреев В. Г. Влияние протонного обменнного взаимодействия на строение молекулы воды и прочность водородной связи. Материалы V Международной конференции «Актуальные проблемы науки в России», Кузнецк 2008, т.3 с.58-62. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Категория:Яд

Яд

Марф — атмосферадай аватайбур, циферикай хкат ийиз жимивал хьиз чилелни гьуьлерал аватзавай. Марф кӀватӀ жезвайди я цикай, гьадалай хкаж жезвай бугъ циферин дережадал виниз хкаж хьайила, вичин чимивал квадарна микьи хьана, заланвилин къуватди агъухъ чӀугвайла.Россиядин ЧӀехи Энциклопедия — Марф (урус.) Марфад стӀалри аватайла атмосферада авай мача затӀар вичиз къачузва — руг, аэрозоль. Гьабуру марфад pH-къативал тайинарзава. Марфад жуьре ам туькӀуьр хьайивили, аватзавай чӀавди, географиядин аслувалрини цин стӀалрин къалинвили тайинарзава. == Марфад цифер == Марфад цифер гьавайрин кьве, ацӀур жедайвилив мукьуг гвай, гьар жуьре чимивал авай пайар акахьайла туькӀуьр жезвайди я, дахьайтӀа ламу гьава гьадалай микьи чилик атайла, дахьайтӀа винихъ фидай гьавайра. Сифте жуьреда акахьай затӀунин ламувал акахь жезвай затӀарин ламувилелай гьамиша пара я, гьакӀа гьава ацӀайди жезва; гьа себебдикай жезвай марфар гъвечӀибур я, ам пара чӀавуз ават ийидайла пара ятар ават хьун жедатӀани. Ахьтин марфарик гъвечӀи, яргъи марфар, Европадин гьукуматра жедай ква. Кьведлагьай себебдикай гьуьлерин къерехрал алай гьукуматра йисан микьи чӀавара къвадайбур я. Виридалайни зурба марфар гьаваяр винихъ фидайла къведа, вични чими гьукуматра, анра цин бугъ гьавада пара аваз жеда: вини, пара атӀай атмосферадин дережадиз фидайла гьаваяр гегьенш жедайла, ам ацӀана, ацӀур хьунин дережадилай алатна, чимивал хкаж жез, цин бугъарин пай агъухъ аватзава. Аватзавайбурук ква марфар, чими гьава сувайрин къваларай физавай, гьакӀни циклонар туькӀуьр жедай чкайра аватзавайбур. == Акъатзавай жуьре == Цин бугъ атмосферада ацукьайла адакай чимивал хкатзава. ГьакӀни ругдинни аэрозольдин къалинвилелай аслу я мус бугъ атмосферада ацукьдатӀа. Гьар марфад чешме цифер я. Кьакьанвилелайни температурадилай аслудаказ туькӀуьр жезва муркӀад кристалар, дахьайтӀа циферин стӀалар. Гьа ситфтедаказ акъатай затӀар, цифера амукьай чӀавунилай аслудаказ, вичихъ галаз маса цин бугъар, маса циферин бугъар дахьайтӀа муркӀад кристаллар галкӀур жеда, гьа жуьредай къвез-къвез марфад кӀус чӀехи жеда. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Категория:Гьаваяр

Марф

«Хвереж» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Хив райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Хвереж хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Хвереж, Лака. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Хив райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Хив хуьрелай 4 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 1593 касди уьмуьр гьалзавай 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 1616 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 1300 кас тир Хив район. ФЛНК. Агьалидин вири табасаранар, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Хореджский сельсовет Категория:Хив райондин хуьруьнсоветар

Хвереж хуьруьнсовет

КамАЗ 5350 КАМАЗ заводда 2003 лагьай суз тӏуькӏуьрнавай ппар чӏугвадай автомабиль. Урусатдин армиядин автомобилья.

КамАЗ 5350

ЦӀуру Хуьрел, Вини Хуьрел () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн районда авай тунвай хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин рагъакӀидай пата, СтӀал Сулейман райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, сувал ала. ==Тарих== Ф. А. Бадалова вичин «Лезгийрин астрал дин» монографияда къалурзавайвал, Кьибле Дагъустанда Кьулан вацӀун агъа кьилера пуд шегьер авай, ибур: Яргун, Вардан ва Фин шегьерар тир. Къецепатан душманрин вигьинринни тарашунрин нетижада и шегьерар барбатӀ хьана терг хьанвай. Душмарни и шегьерриз вигьинар абур чпиз муьтӀуьгъарна кьун патал авунвайди тестикьарзавай делил, Хуьрел хуьруьн мукьвал алай “Чувуд кӀам” тӀвар алай чка я. Шегьер тарашунилай кьулухъ душманри ина авай вири чувудар Чувуд кӀама яна кьинай. Хуьрел хуьр дегь Вардан шегьер алай чкадал арадал атанай. Иниз чара-чара хуьрерай инсанар куьч хьана ацукьнай Бадалов Ф. А Астральная религия лезгин , Москва, Центр цивилизационных и региональных исследований РАН - 2006 год 432 с. (книга 1). Бязи малуматриз килигна, Хуьрел хуьруьн тарих 200 йисав агакьзава. И кар тестикьарзавайди, хуьре амукьнавай ва къедалди кардик квай XIX йисуз эцигнавай цӀуру мискӀин я. Винихъай къейд авурвал, хуьр са шумуд хуьрерай куьч хьана атай агьалийрикай ибарат я. Хуьруьн бине кутурбур Варданар тирди малум я, им хуьруьн виридалайни чӀехи сихил я. Абурулай гъейри хуьре Бачарар, Бикерар, Сандакар, Фиткилар, Ярубур сихилри уьмуьр гьалзавай. XIX виш йисан 1866 йисуз Хуьрел хуьр вири Куьре ханвалдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Гуьней наибвалдиз талукь тир. Киркар ва Муьгъверган хуьрерихъ галаз Киркарин хуьруьнжемятдик акатзавай. Ватандин ЧӀехи дяведин йисара хуьряй фронтдиз 76 кас рекье гьатнай. Абурукай 37 кас женгера телеф хьанай, сагъдиз амукьна элкъвена хуьруьз хтайбурун гзафбуруз пишкешарни орденар вуганвай. Хуьр кьилин авто-рекьелай яргъал алайвиляй ва никӀер дигидай яд авачирвиляй 1971 йисуз Хуьрелрин эгьлияр агъаниз куьч хьана ЦӀийи Хуьрел хуьруьн бине кутунвай. == Агьалияр == Куьч жедалди хуьруьн агьалийрин вири лезгияр, суни - мусурманар тир. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Хуьрел хуьруьн агьалидин кьадар, вири лезгияр яз 417 кас тир. Гуьней наибвалдин хуьрерни агьалияр (1886 й.) Алай чӀавуз хуьр ичӀизва. ==ТӀвар-ван авай ксар== Хуьруьн дамах, Урусатдин Федерациядинни Дагъустан Республикадин лайихвилер авай кӀвалахдарар я. * Султанов Агъаверди — ДР-дин статистикадин регьбервилин лайихвилер авай кӀвалахдар. * Загьиров Мусаиб — инсанрин ихтиярар хуьдай органрин лайихвилер авай кӀвалахдар, ХАФКъ-дин полковник (ФСБ). * Агьмедов Агьмедхан — ДР-дин лайихвилер авай агроном. * Абдуллаев Велимегьамед — ДР-дин лайихвилер авай духтур. * Загьиров Назим — ДР-дин дараматар эцигзавай лайихвилер авай устӀар. * Загьиров Рафидин — ДР-дин дараматар эцигзавай лайихвилер авай устӀар. Хуьряй акъатнавай илимрин кандидатар: * Асланов Велимет — техникадин илимрин кандидат. * Гьамзатов Гьамзат — Мегьарамдхуьруьн районда къизилдин медал къачур садлагьай кас. * Мегьамедзагьиров Замир — физикадинни-математикадин илимрин кандидат, ДР-дин ЦИК-дин системадин директор; * Багьаудинов Багьаудин — юриспруденциядин илимрин кандидат. * Гьуьсейнов Марат — физикадинни-математикадин илимрин кандидат. * Тагьирова Таиса — филологиядин илимрин кандидат. * Гьажимегьамедова Динара — филологиядин илимрин кандидат. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Хуьрел хуьруьн тарих Категория:Лезги хуьрер Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин тунвай хуьрер Категория:Гадарнавай лезги хуьрер

ЦӀуру Хуьрел

Эбилятагъ — Азербайжандин Хъачмаз районда авай, Каспий гьуьлуьн къерехда чка кьунвай муниципалитет ва хуьр. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 563 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Эбилятагъ

КӀелед (, ) — Дагъустан республикадин Рутул районда авай, КӀелед хуьруьхъ галаз «Амсар» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Рутул райондин юкьван пата, райондин юкь тир Рутул хуьрелай 7 км яргъал, Самур вацӀун дугуна, Шиназ вацӀун сивел чка кьунвайди я. ==ТӀварцӀикай== «КӀелед» гафунин рутул чӀалал мана авач. Хуьруьн эгьлийрин вирида, ина, тарихдин къене рутулрихъ галаз ассимиляция хьана рутулриз элкъвенвай, татрин несилри уьмуьр гьалзавайди лугьузва. Малум тирвал, тат чӀалал келе гафуни «чӀехи», «кьилин» манаяр гузва . == Тарих== КӀелед Рутул магьалдин виридалайни дегь хуьрерикай сад я . XIX виш йисуз КӀелед хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Лучек наибвалдиз талукь тир. Амсар ва Пилек хуьрерихъ галаз Амсар хуьруьнжемятдик акатзавай. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 426 касди уьмуьр гьалзавай Рутул район. ФЛНК. Агьалидин вири рутулар, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, КӀелед хуьруьн агьалияр, вири рутулар яз 196 кас тир 1886 йисуз хуьрериз килигна Лучек наибвалдин агьалияр. Хуьре гуьгъуьнин ругуд сихилрин векилри уьмуьр гьалзава: Шалшалар, Герийер, Инкьиймар, ГьаӀсийер, Къасымар ва Чихтиер. ==Пак чкаяр== Хуьруьн мектебдин вилик галай рагал, 1877 йисуз Дагъустандани Чечняда хьайи къарагъунин чӀавуз телеф хьайи кьве жегьил-шагьид кучуднавай пӀир ала. Абурун ивидин къене авай мийитар яргъал алай Согратль хуьряй чпин дидедиз жагъана, хайи КӀелед хуьруьз хкана ина кучуднавайдалай кьулухъ, хуьруьнвийрин арада и чка пак тир чка хьиз гегьенш хьанвай. Абуру шагьидрин сурарин винел мавзолей-гуьмбет туькӀуьрнавай . == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Рутул хуьрер Категория:Рутул райондин хуьрер

КӀелед

Англишар () — асул гьисабдалди Англияда уьмуьр ийизвай миллет. == Баянар == Категория:ЧӀехибританиядин халкьар

Ингилисар

Абазинар — Къавкъаздин дибдин, абхаз-адыг хелдик квай халкьарикай сад я. ЧӀехи пай Карачай-Черкессиядин Республикада яшамиш жезвайди я, гьакӀни маса гьукуматра. Европеоиддин расадин понтид жуьредик квайди я. Абазинрин тарихвилин дибер Абхазиядай атанвайбур я. ГьакӀни чпин чӀалай абуруз виридалайни мукьвуг гвайбур абхазар я. Ахпа гуьгъуьна абур адыгрихъ пара галаз хьайивили абурун медениятдани чӀала пара адыгрихъ галаз са затӀар ава. Агъазвай абазинар суьнни-мусурманар яКьулан Кубань. Абазинар. Къавкъаздин дяве куьтягь хьайила абазинрин пай гъурбатдиз фена. Россия кьабул авурбур амукьна чпин чилел. Гъурбатда авай мугьажирар-абазинар черкесар хьиз хсабзава. Абурукай парабур туьркни араб чӀалал рахазва, чпин чӀал рикӀелай фена, садбуру чпин абазин тӀварарни фамилар квадарна туьркерихъни арабрихъ галаз акахь хьана, чпин диберикай рикӀел аматӀани. == ЧӀал == Абазинар Кеферпатан Къавкъаздин хзандин абхаз-адыгрин кӀватӀалдик квайбур я. Адахъ кьве нугъат ава — Тапантдинни (литературадин чӀал туькӀуьрнавай) Ашхардин. Кхьинвал кириллицадал туькӀуьрнавайди я. Россиядин абазинри гьакӀни урусни кабардин- черкес чӀаларал рахазваАбазинрин меденият. == Абазинар дуьньяда == Абазинрин халкьдин жемятар Турцияда, Египетдани Виликан Азиядин гьукуматра, Сирияда, Иорданиядани Ливанда ава. Абур гьикьван кас аватӀа дуьз малумат авайди туш. Инсанри виридалайни пара агъадай малуматдай абур 100 000 кас ава. Ахпа 1858 - 1864 йисара Турциядиз 50 агъзур абазин хъфенатӀани, абурукай чӀехи пай арабрихъ, туьркерихъни черкес халкьарихъ галаз акахьна. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Абазины — Кавказский Узел Категория:Къавкъаздин халкьар

Абазинар

2009 йисуз космосдиз ахъаюнрин сиягь

Ина Марий Эл Республикадин шегьерар къалурнава. == Галерея == Йошкар-Ола Волжск Козьмодемьянск == Шегьеррин сиягь == Марий Эл Республикадик 4 шегьер акатзава. ТӀвар Муниципал район / Шегьердин округ Агьалияр, кас Бине кутуна Шегьеррин статус Герб Йошкар-Ола «Йошкар-Ола шегьер» шегьердин округ 263 190 Оценка численности постоянного населения по Республике Марий Эл на 1 января 2015 года. Проверено 7 апреля 2015. Архивировано из первоисточника 7 апреля 2015. 1584 1781 Волжск «Волжск шегьер» шегьердин округ 54 701 1940 1940 Звенигово Звенигово район 11 681 1860 1974 Козьмодемьянск «Козьмодемьянск шегьер» шегьердин округ 20 682 1583 1781 == Баянар == == ГьакӀни килиг == * Марий Эл Республикадин административ чара авунар Марий Эл

Марий Эл Республикадин шегьерар

Кветуьклуь — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 609 кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. == ЭлячӀунар == * Həmzəli: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Кветуьклуь

Чай — пара жуьрейрин хъарикай гьазурдай кудай хъавадай затӀ. Чай гьазур авун патал чарасуз чай-хъчар лекерал чӀехизава. Дуьньядин виридалайни пара чай акъудзавай гьукуматрик Китайни Индия ква. == Кьабулзавай саягъ == Чай гуна гьазурзавайди я. Чайдин векьерал кудай яд ализна акъвазна кӀанда адан дадни ранг акахь жедалди. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Категория:Недай-хъвадай затӀарин кеспият

Чай

Рамазанов Къадир Наврузан хва — лезги шаир. 1929 йисан 16 майдиз Докъузпара райондин Филер хуьре дидедиз хьана. Ада хайи хуьруьн мектеб, Дагъустандин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай пединститут ва Краснодардин культурадин институт куьтягьна. Гзаф йисара Ахцегь, Докъузпара ва Мегьарамдхуьруьн районрин газетрин редакцийра ва культурадин идарайра кӀвалахна. Къ. Рамазанован сифте шиирар 50-йисара печатдиз акъатиз эгечӀна. Ам "Самур, зи Самур", "Баркаван Самур"ва "Зи манияр" кӀватӀалрин автор я. Шаирдин чӀалариз композиторри макъамар кхьенва. Ам «Дагъустандин медениятдин лайихлу кардар» тӀварциз лайихлу хьана. Зари 1998 йисуз рагьметдиз фена. ==Эдебият== Гьаким Къурбан «Лезги зарияр».

Рамазанов Къадир Наврузан хва

Мурманск вилаят () — Урусатдин кефердинни рагъакӀидай авай вилаят (область). Кефердинни рагъакӀидай патан арадин федерал округдин составдик акатзава. Кьилин шегьер — шегьер игит Мурманск я. == География == Урусатдин кефердинни рагъакӀидай пата ала. Мурманск вилаятдин чилер Карелиядихъ галаз кьиблединни рагъакӀидай пата, Финляндиядихъ галаз рагъакӀидай пата, Норвегиядихъ галаз кефердинни рагъакӀидай пата галаз са сергьятра ава. Кефер пата Мурманск вилаятдин чилер Баренц гьуьлуьн, кьибле пата Лацу гьуьлуьн ятари кьунва. 70 % Мурманск вилаятдин майдандик акатзавай Кола зуростров я. === Административ паюн === Ругуд шегьердин округар, ругуд муниципал районарни вад ААТГь акатзава. == ЧӀехи шегьерар == Мурманск ↘ 295 374 Апатитар ↘ 55 713 Североморск ↗ 52 255 Мончегорск ↘ 42 099 Кандалакша ↘ 31 329 Кировск ↘ 26 581 Оленегорск ↘ 20 847 Ковдор ↘ 16 623 Полярный ↗ 17 650 Заполярный ↘ 15 037 Полярные Зори ↘ 14 421 Мурмаши ↘ 13 735 Гаджиево ↗ 12 989 Снежногорск ↘ 12 642 Никель ↘ 11 437 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Мурманск вилаят гьукуматдин официал сайт Категория:Мурманск вилаят

Мурманск вилаят

Ариэ́ль «Арик» Шаро́н (, сифте кьиляй Шейнерман тир; 1928-лагьай йисан 26-лагьай эхен, Кфар-Савадин патав гвай Кфар-Малал хир (поселка) — 2014-лагьай йисан 11-лагьай гьерАриэль Шарон скончался, Рамат-Ган) — Израильдин дяведин, сиясатдинни гьукуматдин крархъан я, 2001-2006-лагьай йисаррин къене Израилдин премьер-министр тир. 2006-лагьай йисан 4-лагьай гьердай инихъ вегетативдин гьалда авай тирBBC NEWS | Middle East | Sharon 'showing brain activity'. == Асул == Ариэль Шаронан улу-бубаяр Урусатдин Империядай тирбур я. Адан чӀехи буба Мордехай Шейнерман Брест-Литовскда кантонистдин хзанда вичин дидедиз хьанва ва чӀехи хьана.KM.RU Досье. Ариэль Шарон Ариэль Шаронан улу буба 25 йисан къене пачагьдин армияда кьуллугъ авуна, яргъал чӀаван къуллугъдин патахъай адаз пишкеш яз чилин пай гана. Мордехай Шейнерман инандишмирзавай сионист тир, Брест-Литовскда туькӀуьрай сионизмдин тешкилатадин диб эцигайбурукай сад тир. ГьакӀни ада Зеэв Бегиндихъ (жезмай Израильдин премьер-министр Менахем Бегиндин буба, гьамани сионист ва Брест-Литовскда туькӀуьрай сионизмдин тешкилатадин диб эцигайбурукай сад тир) галаз кӀиливал тухузвай тир. Шаронан чӀехи буба ва Бегиндин буба садлагьай сионизмдин конгрессрин депутатар тир. 1910-лагьай йисуз Шейнерман вичин хзандихъ галаз гьамиша яшмиш хьун патал Палестинадиз куьч хьана. Ина ам Реховот лугьудай хуьруьн майишатдин хире (поселкада) яшамиш жез ацукьна ва муаллимвиле кӀвалахиз эгечӀна. Палестинад хзан кьве йисан къене яшамиш хьана, амма четин шартӀарин гъиляй ва пул бес тир кьадарда авачирвиляй абур Урусатдин хтана. 1914-лагьай йисуз Дуьньядин садлагьай дяве гатӀум хьана, гьавиляй Урусатдин Империядин регьберри къарар акъудна — фронтдин мукьув яшамиш жезвай чувудар вири масанриз акъудна кӀанда. Гьавиляй Мордехай Шейнерман вичин хзандихъ галаз Тифлисдиз (алай чӀавуз Тбилиси) яшамиш хьун патал хъфена. Тифлисда Мордехай Шейнермандин хва Тифлиссдин университетдин хуьруьн майишатдин факультетдиз гьахьна. Тифлисда ам вичин жезмай папал гьалтнава. Вера (Двойра) Шнейерова Могилев шегьердай тир девлет авайдан руш тир. Адани Тифлиссдин университетдин медицинадин факультетда кӀелзавай тир. 1920-лагьай йисуз Яру армияди Гуржистандал гьужум ийиз гатӀумна. Шейнерманри Урусатдай Палестинадиз хъфин кьетӀ авуна. 1921-лагьай йисан хен вацра абур Яффа портдив агакьна. == Баянар == Категория:1928 йисуз дидедиз хьанвайбур Категория:2014 йисуз кьенвайбур Категория:Израильдин премьер-министрар Категория:Израильдин хуьнуьхин министрар Категория:Израильдин къецепатан крарин министрар Категория:Израильдин къенепатан крарин министрар Категория:Израильдин хуьруьн майишатдин министрар Категория:Израильдин эцигунин крарин министрар Категория:Израильдин улакьдин министрар Категория:Израильдин миллетдин инфратуькӀуьрунин министрар Категория:Израильдин абсорбциядин министрар Категория:Израильдин энергетикадин ва цивдин таъминрунин министрар Категория:Израильдин диндин крарин министрар Категория:Израильдин сагъвал хуьнуьхин министрар Категория:Израильдин алакъадин министрар Категория:Израильдин алишверишдин ва промышленностдин министрар Категория:Ликуд партиядин кьилехъанар Категория:Кадима партиядин кьилехъанар Категория:Израильдин Кьиблепатан дяведин округдин кьилехъанар Категория:Сиясатхъанар алфавитдин къайдада Категория:Израильдин премьер-министрар (Ликуд партиядин патай векилар) Категория:«Цанханим» бригададин командир Категория:Персоналияр:Израильдин кьетӀен кьушундин паяр Категория:Кнессетдин депутатар алфавитдин къайдада Категория:Кнессетдин депутатар (муьжуьдлагьай эверун) Категория:Кнессетдин депутатар (кӀуьдлагьай эверун) Категория:Кнессетдин депутатар (цӀудлагьай эверун) Категория:Кнессетдин депутатар (цӀусаддлагьай эверун) Категория:Кнессетдин депутатар (цӀикьведлагьай эверун) Категория:Кнессетдин депутатар (цӀипудлагьай эверун) Категория:Кнессетдин депутатар (цӀукьудлагьай эверун) Категория:Кнессетдин депутатар (цӀувадлагьай эверун) Категория:Кнессетдин депутатар (цӀуругудлагьай эверун) Категория:«Амуд ха-Эш» дивизиядин командирар Категория:Ругуд йикъан дяведин иштиракхъанар

Ариэль Шарон

Баламирзоев Абдул Гьажибаладин хва (1958 йисан 13-лагьай гьер (январ), СтӀал Сулейман район, Вини СтӀал) — урусатдин алим, профессор, техникадин илимрин духтур, Урусатдин тӀебиат чирдай Академиядин член-корреспондент я; кардик кутадай математикадин кафедрадин профессор я. == Кьилдинвилин информация == 1958-лагьай йисан 13-лагьай гьерез (январдиз) СтӀал Сулейман райондин Вини- СтӀал хуьре вичин дидедиз хьана. 1976-лагьай йисуз юкьван школа акьалтӀна. 1976—1978-лагьай йисарин къене армияда къуллугъ авуна. 1979-1984-лагьай йисарин къене М. В. Ломоносован тӀварунихъ галай Москвадин Гьукуматдин Университетдин механикадинни математикадин факультетда кӀелзавайди тирУченые России — Баламирзоев Абдул Гаджибалаевич. == КӀвалах == * 1984—1994-лагьай йисарин къене Г. М. Кржижановскийдин тӀварунихъ галай ЭНИН-дин дагъустандин филиалда гъвечӀини чӀехи илимдин кӀвалахдар яз авайди тир. * 1994—2000-лагьай йисарин къене Дагъустандин гьукуматдин техникадин университетда кардик кутадай математикадин кафедрадин чӀехи муаллимни доцент яз авайди тир. * 2000—2006-лагьай йисарин къене МАДИ-дин магьачкъаладин филиалда кӀелунин крариз килигдай хилен чӀехиди яз авайди тир. * 2006—2010-лагьай йисарин къене МАДИ-дин магьачкъаладин филиалдин автоулакьдин (автотранспортдин) факультетдин декан яз авайди тир. * 2010—лагьай йисалай — къенин йикъал кьван — кардик кутадай математикадин кафедрадин профессор яБаламирзоев Абдул Гаджибалаевич. == Илимдин кӀвалах == * 1996-лагьай йисуз ЦӀийичеркесскдин гьукуматдин мелиорациядин академияда «Динамика размыва трещин при фильтрации в растворимых трещиноватых породах под напорными сооружениями» кандидатрин диссертация «хвена». * 2006-лагьай йисуз «А. Н. Костякован тӀварунихъ галай Гидротехникадинни мелиорациядин Вириурусатдин илимдинни ахтармишунин институт» ГИИ-да «Развитие теории и методов прогнозирования суффозионных деформаций при фильтрации в трещиноватых основаниях гидротехнических сооружений» темадай духтурдин диссертация «хвена»http://kekmir.ru/members/person_11749.html КТО ЕСТЬ КТО — без границ — энциклопедия успешных людей — Баламирзоев Абдул Гаджибалаевич. == Гьуьрметдин тӀварар, алимвилин дережа == * Урусатдин ЧӀехи пешекарвилин маарифдин гьуьрмет авай кӀвалаххъан. * Дагъустан Республикадин маарифдин лайих авай кӀвалаххъан. * Техникадин илимрин духтур. == Акъудунар == Баламирзойрин Абдул 88 публикацийрин автор я. Абурукай: * 42 илимдин кӀвалах халкьарин арайрин ва вириурусатдин конференцийрин материалрин бинедаллаз ВУЗ- ринни НИИ-рин тематик кӀватӀалрани кӀвалахра чап хьана * 30 илимдин кӀвалах кӀвенкӀве авай илимдин журналрани изданийра акъатна. * 2 автордин шагьадатнама. * 14 илимдинни-методикадин кӀвалах. == Баянар == Категория:Лезги алимар Категория:Ксар

Баламирзоев Абдул Гьажибаладин хва

«Куркимахи» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Акуша райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Куркимахи хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Акуша райондин юкьван пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Куркимахи хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 396 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 360 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 360 кас тир. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Сельское поселение Село Куркимахи Категория:Акуша райондин хуьруьнсоветар

Куркимахи хуьруьнсовет

Къаякент район () — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район. Администрациядин юкь — ЦӀийи Къаякент хуьр я. == География == Район Дагъустан Республикадин рагъэкъечӀдай пата, Каспи гьуьлуьн къерехдал ала. Дербент, Къайтагъ, Сергокъала ва Къарабудахкент районрихъ галаз са сергьятра ава. Райондин чилерин майдан — 640 км² я. ==Тарих== ДАССР ВЦИК- дин 23.01.1935 тарихдин къарардалди, Магьачкъала, Дербент ва Коркмаскъала районрин чукӀарикай, администрациядин юкь яз Къаякент хуьр тайин авуна Къаякент район арадал гъанвай. 1957 йисуз райондин юкь Избербаш шегьер хьанвай. 1965 йисуз райондин администрациядин юкь ЦӀийи Къаякент хуьруьз тухванай. == Агьалияр == Йисариз килигна Къаякент райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2011 2012 2013 2014 2015 Агьалияр 52 739 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 54 125 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г. 54 098 35\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г. 53 925 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 53 926 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. 54 186 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2002 йисан Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Къаякент райондин миллетрин сиягь Дагъустандин миллетрин состав. 2002: Халкь Кьадар, кас Пай вири агьалидикай, % къумукьар 28 723 54,46 % даргияр 21 614 40,98 % табасаранар 883 1,67 % агъулар 846 1,60 % лезгияр 251 0,48 % урусар 139 0,26 % яхулар 112 0,21 % аварар 81 0,15 % муькуьбур 90 0,17 % вири санлай 52 739 100,00 % == Администрациядин паюнар == Райондик 14 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) акатзава Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан». Къаякент райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); # «Алхаджакент» хуьруьнсовет — Алхаджакент, Гаша # «Башлыкент» хуьруьнсовет — Башлыкент # «Герга» хуьруьнсовет — Герга # «Джаванкент» хуьруьнсовет — Джаванкент # «Дружба» хуьруьнсовет — Дружба # «Капкайкент» хуьруьнсовет — Капкайкент # «Каранайаул» хуьруьнсовет — Каранайаул # «Каякент» хуьруьнсовет — Каякент, Кулкам # «ЦӀийи Викри» хуьруьнсовет — ЦӀийи Викри, Викри # «ЦӀийи Къаякент» хуьруьнсовет — ЦӀийи Къаякент,Инчхе # «Первомайское» хуьруьнсовет — Первомайское # «Сагаси- Дейбук» хуьруьнсовет — Сагаси-Дейбук и Дейбук # «Усемикент» хуьруьнсовет — Усемикент # «Утамыш» хуьруьнсовет — Утамыш == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин президентдин сайтуна Къаякент райондикай малуматар Категория:Дагъустандин районар

Къаякент район

Бабаханрин Майрудин Бабаханан хва (1958 йисан 20 октябрдиз, Пиперхуьр, СтӀал Сулейманан район) — лезги халкьдин шаирни писател, Урусатдин писателрин союздин член, Дагъустандин халкьдин шаир, Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим я. СтӀал Сулейманан райондин администрациядин культурадин хилен кьил я. == Уьмуьрдин кьиса == 1958-йисан 20 октябрдиз СтӀал Сулейманан райондин Пиперхуьре дидедиз хьана. Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн школа кӀелна куьтягьна. Дагъустандин гьукуматдин университетдин филологиядин факультетда кӀелна. Гьа йисара шиирар кхьиз гатӀумна. Университет кӀелна куьтягьайла сифте муаллим яз, ахпа директор яз Хив райондин АрхитӀрин юкьван школада кӀвалахна. Са шумуд шииррин кӀватӀал акъудна. Дагъустандин комсомолдин пишкеш къачур кас я. Критикри ва шиирар кӀелзавайбуру ам виридлайни зигьин авай лезги шаир яз гьисабзавай. Бабаханов виридаз кьетӀен чӀехи лезги чӀалан ахтармишдайди хьиз чизва. Эхиримжи йисара ада прозани кхьизва. Кьилевай тема адан эсеррин- кӀвалахар, фикирар ва гьиссар адахъ галаз са вахтунда яшамиш жезвай инсанрин, чӀехи кӀанивал, рикӀе авай мурадар ва еке умудар. Адан шиирра ва шиирал кхьенвай романда чаз аквазва дуьзвал, намусвал, зегьметдал рикӀ алайвал ва еке талант. Гзаф йисариз Бабаханова СтӀал Сулейманан районда чирвилин управлениядин заведиш яз кӀвалахна. 2003 йисалай гатӀумна Урусатдин писателрин кӀватӀалдин член я. 2004 йисуз Дагъустандин Госсоветдин кьилеавада вичин гъиляй сят пишкешна. 60 йис хьайила Дагъустандин Расул Гьамзатован тӀварцӀихъ галай ктабханада Бабаханован ктабрин ахъа хьана выставка. 2018 йисан 25 декабрдиз Дагъустандин Республикадин кьиле авай Владимир Васильева Майрудин Бабахановаз Дагъустандин Халкьдин шаир тӀвар гана къарар кхьена. == Баянар == == Эдебиат == * Антология лезгинской поэзии. — Махачкала: Лотос, 2017. — 200 с. * Акимов К. Х. Лезгинские писатели. — Махачкала: Издательство ООО «Мавел», 2015. — 344 с. * Ибрагимов, Н. Ирс хуьн ва вилик тухун патал / Н. Ибрагимов // Лезги газет / Лезгинская газета. — 2018. — 8 февр. (№ 6). — С. 7 * Мирзебегов, А. Кьведра бахтлу кас / А. Мирзебегов // Лезги газет / Лезгинская газета. — 2018. — 12 июля (№ 28). — С. 7 Категория:Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур

Бабаханрин Майрудин Бабаханан хва

Чалагъан (лат. Milvus etc. genera spp.) — == Жуьреяр == * Subfamily Elaninae ** Elanus *** Elanus caeruleus - Гумадин чалагъан *** Elanus axillaris *** Elanus leucurus - Лацу тум чалагъан *** Elanus scriptus ** Chelictinia *** Chelictinia riocourii - МукӀратӀ тум чалагъан ** Machaerhamphus *** Machaerhamphus alcinus ** Gampsonyx *** Gampsonyx swainsonii - Гьяркьуь кӀуф чалагъан ** Elanoides *** Elanoides forficatus - Шиш-тум чалагъан * Subfamily Milvinae ** Harpagus *** Harpagus bidentatus *** Harpagus diodon ** Ictinia *** Ictinia mississippiensis - Миссисипидин чалагъан *** Ictinia plumbea - МичӀи-вили чалагъан ** Rostrhamus *** Rostrhamus sociabilis ** Helicolestes *** Helicolestes hamatus ** Haliastur *** Haliastur sphenurus - Чалагъан- уьфтӀечи *** Haliastur indus ** Milvus *** Milvus milvus - Йару чалагъан **** Milvus (milvus) fasciicauda - Кабо-Вердедин чалагъан *** Milvus migrans - ЧӀулав чалагъан *** Milvus (migrans) lineatus *** Milvus (migrans) aegyptius ** Lophoictinia *** Lophoictinia isura ** Hamirostra *** Hamirostra melanosternon * Subfamily Perninae ** Leptodon cayanensis ** Leptodon forbesi ** Chondrohierax uncinatus Category:НуькӀвер

Чалагъан

КамАЗ 55102 КАМАЗ заводди 1976-2001лагьай сариз тӏуькӏуьрнавай ппар чӏугвадай автомабиль.

КамАЗ-55102

Азим Алаудинан хва Ярагьмедрин (1960 йисан 20 февралдиз, Кьасумхуьр) — Урусатдин дипломат, Урусатдин Федерациядин акьалтӀай чӀехи вири ихтиярар ганвай векил я. == Уьмуьрдин рехъ == 1960 йисан 20 лагьай февралдиз Дагъустан Республикадин СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галай райондин Кьасумхуьре дидедиз хьана«Махачкалинские известия» — ВЛАДИМИР ПУТИН ПРИСВОИЛ ДИПЛОМАТУ ИЗ ДАГЕСТАНА ЗВАНИЕ ГЕНЕРАЛ-ПОЛКОВНИКА . 1983 йисуз Краснодардин политехникадин институт кӀелна куьтягьна. 1989 йисуз ада Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарна. ГьакӀни Ярагьмедова Урусатдин къецепатан савда ийизвай министрвилин академия (1993) ва Урусатдин Къецепатан крарин министрвилин Дипломатиядин академия (1998) акьалтӀарнаПосольство РФ в Эритрее — Азим Алаудинович Ярахмедов. == Зегьметдин рехъ == 1983 йисуз ада Магьачкъаладин ремонтар ва монтажар ийизвай заводда чкадин устӀар, Избербашдин фуар чразвай заводдин кьиле авай инженер яз кӀвалахнаРИА "Дагестан" — Азиму Ярахмедову присвоен ранг Чрезвычайного и Полномочного Посла. 1984—1990 йисарин къене — комсомолда ва партияда кӀвалахна. 1990 йисуз — Дагъустан Республикадин Верховны Советдин депутат, социальны политикадин Комитетдин председательдин куьмекчи тир. 1991—1993 йисарин арада — Дагъустандин Гьукуматдин къецепатан кӀвалахрин Комитетдин председательдин куьмекчи, Дагъустандин къецепатан алакъарин Управлениядин кьиле авай кас тирРИА "Дагестан" — Послом России в Эритрее назначен дагестанец. 1993—1996 йисариз Азербайжанда авай Урусатдин посолстводин советник тир. 1996—1998 йисариз — Россиядин КъКМ-дин Дипломатиядин академиядин студент, аспирант тир. 1998—2003 йисариз — Таджикистанда авай Россиядин посольствода советник. 2003—2006 йисарин къене — Урусатдин КъКМ-да Таджикистандин хилен начальник тир. 2006—2010 йисариз — ада Таджикистан Республикада Ходжентда Россиядин Генеральный консул яз кӀвалахна. 2011—2015 йисарин арада — Урусатдин КъКМ-дин Федерациядин субъектрин, парламентдин ва жемятрин кӀватӀалрин алакъа ийизвай Департаментдин директордин куьмекчи тир. 2015 йисан 19 январдилай эгечӀна — Эритреяда Россиядин акъалтӀай чӀехи векилвал гвай посол язваУказ Президента Российской Федерации от 19.01.2015 № 24 «О назначении Ярахмедова А. А. Чрезвычайным и Полномочным Послом Российской Федерации в Государстве Эритрея». == Дипломатиядин дережаяр == * 2-лагьай классдин АкьалтӀай чӀехи ва ихтиярар авай посланник (2008 йисан 17 июндиз)Указ Президента Российской Федерации от 17.06.2008 № 976 «О присвоении дипломатических рангов». * 1-лагьай классдин АкьалтӀай чӀехи ва ихтиярар авай посланник (2017 йисан 10 июндиз)Указ Президента Российской Федерации от 10.06.2017 № 263 «О присвоении дипломатических рангов». * АкьалтӀай чӀехи ва ихтиярар авай векил (2019 йисан 13 декабрдиз). == Пишкешар == 1991 йис — Дагъустандин Республикадин Верховны Советдин лайихлу чар. 1996 йис — «Урусатдин флотдин пуд виш тамам хьунай» медал. 2010 йис — Урусатдин Президентдин лайихлу чар. 2011 йис — Урусатдин ФСКН-дин медал. 2015 йис — Орден «За заслуги перед Отечеством 2 степени»; медал «За большой вклад в реализацию внешнеполитического курса России и за многолетний добросовестный труд». == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Кубандин гьукуматдин технологиядин университет акьалтӀарнавайбур Категория:Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур Категория:Вириурасатдин къецепатан савдадин академия акьалтӀарнавайбур Категория:Урусатдин КъКМ-дин Дипломатиядин академия акьалтӀарнавайбур

Азим Алаудинан хва Ярагьмедрин

«Рутул» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Рутул райондик акатзавай муниципалитет. Административ юкь — Рутул хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Рутул, Кича, Куфа, Фучух, Хуник . ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 4 851 касди уьмуьр гьалзавай. 2012 йисан малуматрив кьурвал хуьруьнсоветдин агьалияр 4 914 кас тир 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматрив кьурвал 4 724 кас тир Рутул райондин 2002 йисан малуматрив кьурвал агьалияр. ФЛНК. Агьалидин вири рутулар, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Рутульский сельсовет Категория:Рутул райондин хуьруьнсоветар

Рутул хуьруьнсовет

Тагьирбегов Ражаб Велиметан хва — лезги шаир ва кхьираг. 1943 йисан 27 сентябрдиз СтӀал Сулейманан райондин Цмур хуьре дидедиз хьана. Ада Кьасумхуьруьн ирид йисан мектеб, Магьачкъаладин зооветеринариядин техникум, Дагъустандин пединститут куьтягьна. Гзаф йисара Магьачкъаладин ктабханайра кӀвалахна. 1978 йисалай «Дагъустан» телерадиокомпанияда лезги гунугрин редакторвиле кӀвалахзава. Ам ДР-дин журналистрин союзди ганвай «Къизилдин цӀакул» премиядин сагьиб я. Р. Тагьирбегован метлеблу очеркар, махар, кьисаяр ва гьикаяр фадлай газетринни журналрин чинриз акъатзава. Зари «Къацу аптека» (1997), «Эхиримжи аждагьан» (1998) ва «Хъуьруьн айиб туш хьи!»(2000) ктабрин автор я. УФ-дин журналистрин союздин член ва «ДР-дин медениятдин лайихлу кардар» я. == Эдебият == * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги кхьирагар Категория:Лезги шаирар

Тагьирбегов Ражаб Велиметан хва

Къаракуллугъ () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Ашукьбайрамлы» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Исмаиллы райондин кьибле пата, Девебатан вацӀун къерехдихъ гала. ==Тарих== ==Агьалияр== ==ЭлячӀунар== Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Азербайжанрин хуьрер

Къаракуллугъ

Шихидхуьр () — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай, «Шихидхуьруьнсовет»дик акатзавай хуьр. == География == Хуьр СтӀал Сулейман райондин кьибледа, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 7,5 км кьибле пата чка кьунвайди я. Мукьвал алай хуьр: Бутахуьр. ==Тарих== Кьисади лугьузвайвал, хуьруьн бине Кьибле Лезгистандин Къуба шегьердай атанвай Шихи тӀвар алай касди кутунай. Хуьруьн «Шихидхуьр» тӀвар адахъ галаз алакъа аваз я. Амма хуьр мус арадал атанватӀа дуьз малум туш. Шихидхуьрелай 1,5 км рагъэкъечӀдай пата, къванцин ящикар авай дегь чӀаван сур ала. Абурун къеняй чепедин ва кишпирдин затӀар дуьздал акъуднай. Хуьруьн юкьван пата архитектурадин имарат — пӀар ала. Хуьруьн кеферда мискӀин ава. Хуьрелай кеферни - рагъакӀидай патахъ 200 м яргъал «Эски сурар» (яни цӀуру сурар) тӀвар алай чӀехи сур ава. Сурун къванерикай садал 1180 - лагьай йис атӀай кхьин алай ва и сур, гьуьрмет авай Улуханан сур тир чӀал малумарзавай. Тарихда хуьруькай садлагьай сефер тӀвар кьун, 1811 йисуз Шихидхуьруьн мукьув урусрин кьушунри Сурхай II-дахъ галаз хьайи ягъунихъ галаз галкӀанвайди я. Фад заманрилай инихъ шихидхуьрвияр лежбервилив, малдарвилив, бахчахъанвилив ва гъилин устӀарвилив алахънавайди я. Улу - бубайри кутунвай багъар хуьре гилалди амукьнавайди я. ЦӀуру эгьлийрин эхтилатралди, шихидхуьрвияр ада ва аслу тушир жемятдин къанунрив яшамиш жезвай, абур ханриз муьтӀуьгъ тушир, нуькверрин тӀалабунар бегьемарзвачир ва харжар вугузвачир. ГьакӀни абуру, 140 йис уьмуьр гьалнай Кьасумрин Шикерхандикайни эхтилатзавай. 1877 йисан къарагъунра иштирак авурвиляй царьдин гьукумди Шикерхан Сибирдиз акъудна ракъурнай, амма 17 йисалай ам ватандиз элкъвена хтанай. Фад вахтарилай хуьре, хуьруьнвийрин ругьани чирвилер къачузвай гьуьжре (медресе) кардик ква. И гьуьжредай тӀвар - ван авай диндин - алимар акъатнай. Абурун арада кьетӀендаказ машгьурди Абдул - Гьалим - эфенди я. Адан тӀвар, Алкьвадари Гьасана вичин «Асари Дагъустан» улубда кьунвайди я. Абдул - Гьалим - эфенди Мегьамед Ярагъвидин шакӀуртрикай сад тир. 1850 йисуз Абдул - эфенди кьейила кьулухъ адан кар адан хва Молла Абдул - Ганиди давамарнай. Хуьруьн муькуь алим Алипулат - эфенди, медицинадин, географиядин ва тарихдин пара кьадарда улубрин кирам тир. Гьайиф, а улубар ва гъилелди кхьинар чи къенин йикъалди гьеле жагъанвач. XIX виш йисуз Шихидхуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Гуьней наибвалдиз талукь тир. Испик ва Хезерхуьр хуьрерихъ галаз Испикрин хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== Алай чӀавуз хуьре 164 кӀвале 591 кас яшамиш жезва. Агьалидин вири лезгияр, суьнни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 94 маишатар авай, агьалийрин кьадар 481 кас тир. 1886 йисуз Гуьней наибвалдин агьалияр ==ТӀвар-ван авай ксар== * Шихнабиев Нажмудин Кьадидин хва — лезги шаир. == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна Шихидхуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Шихидхуьр

Илисудин султӀанат, гьакӀни ЦӀахур-Илисудин султӀанат — XVI виш йисалай – 1844 йисалди Азербайжанда ва Дагъустанда хьайи феодал мулк я. Ам XVI виш йисан кьведлагьай паюна Сефевийри Илисудин гьакимриз «султӀан»-дин титул гунивди арадал атанвайди я. XVII–XVIII виш йисарин къене султӀанатди вичин аслутуширвал хвенай. СултӀанатдин кьилин шегьерар сифте ЦӀахур, гуьгъуьнлайни Илису хуьрер хьанай. Кефер ва рагъэкъечӀдай патарай султӀанат Къавкъаздин Кьилин цӀиргъинин сувари элкъуьрна юкьва тунвай, рагъакӀидай пата Алазан вацӀухъ галаз, кьиблединни-рагъакӀидай патайни Шекидин ханвилихъ галаз са сергьятра авай. Илисудин султӀанат асул гьисабдалди кьве паярикай ибарат тир: султӀанатдин кефер пата авай сувун ва сувун ценерив галай чилериз ЦӀахур вилаят, ва я «Сувун магьал» лугьудай. И патаз Дагъустандин чилер, ЦӀахур хуьр ва Самур вацӀун кӀамал кьван яргъи хьанвай цӀахур хуьрер акатзавай. Кьведлагьай пайни ЦӀахур вилаятдилай кьибледихъ галай чилер тир. Ина мусурманвал кьабулнавай гуржийрин этнос тир — ингилойри ва азербайжанари уьмуьр ийизвай. ==География== Илисудин султӀанат алай чилерал къе Азербайжандин Къах район ва Дагъустандин Рутул райондин кьибле патахъ галай цӀахуррин хуьрер ала. 1904 йисуз акъатай «МуьтӀуьгъ хьанвай Къавкъаз» ктабда Илисудин султӀанатдин чилерикай ва сергьятрикай икӀ кхьенва : > Кефердинни-рагъакӀидай пата Жар-Белокандихъ галаз са сергьятра авай Илисудин > султӀанат Шекидин ханвиливай Салават сувари, Кахетиядивай ва Генжедин > ханвиливай Алазан ва Куьре вацӀари чара ийизвай. Кефердинни-рагъэкъечӀдай > патай султӀанат Рутулдин, Ахцегьпарадин, Серчидин ва Дарчидин азад > жемиятрихъ галаз са сергьятра авай. СултӀанатдин вири рагъакӀидай пад ЧӀехи > Къавкъаздин сувари кьунва. Ина авай виридалайни метлеблу вацӀ — Кап-вацӀ я. ==Тарих== ===Арадал атун=== Илису султӀанатдин арадал атунин тарих ЦӀахур хуьруьн мулкарихъ галаз кӀевиз алакъалу я. XV виш йисалай эгечӀна и чилерал феодал уьлкве тир ЦӀахурдин ханвал алай. Вахтар финивай цӀахурар кьиблепатавай Къахдин ва Жар-Белокандин чилерал куьч хьана ана цӀийи хуьрер кутунай. XVI–XVII виш йисарин къене ЦӀахур ва Илису хуьрер ва абурун мулкар Ширвандин вилаятдин гъилик акатнай. А девирда Кьиблепатан Къавкъаздин винел гьукумдин ихтиярар гагь Сефевийрин, гагь Усманрин гъилиз физвай ва гьар сеферда цӀийи гьакимри Къавкъаздин Кьилин цӀиргъинилай анихъ галай цӀахур хуьрерин винел цӀахур мулкдаррин ихтиярар тестикьарзавай. Ирандин шагь I-й Тахмасипа 1562 йисуз ЦӀахурдин мулкдар Ади-Куьркуьл бегдиз ракъурай фармандай, цӀахур мулкар Ирандин гьакимривай аслу тирди малум жезва: — «и мулкдар чаз вафалу къуллугъэгьлийрикай сад я». Са кьадар геж, ЦӀахур Сефевийрин гъиликай хкатна Усманрин эсердик акатнай. XVII виш йисуз цӀахуррин Дагъустандай Азербайжандиз куьч хуьнин процесс куьтягь хьанай. XVIII виш йисан сифте кьилериз Азербайжан пата цӀахуррин ва аваррин азад жемиятар (мес. Жар-Белокан) там арадал атанай. Гьа девирда цӀахур мулкдаррин пачагьд-кӀвалер ЦӀахур хуьряй Илису хуьруьз тухванай ва цӀийи регьбер яз I-й Алибег хкянай, гуьгъуьнлай ада султӀандин титул къачунай. ===Илисудин султӀанат XVIII виш йисуз=== XVIII виш йисан эвелра Кьиблепатан Къавкъаздин чӀехи пай Сефевийрин гьукуматдин гьукумдик галай. 1707 йисуз сифте Жар-Белокандин ва ЦӀахурдин жемиятар, 1711 йисузни Къавкъазда Ирандин аксиниз гатӀумай женгиниз вири лезги миллетар къарагънай. Сиясатдин жигьетдай, суни ва шии мусурманрин арада дяве эгечӀнай. Кьиблепатан Къавкъазда къарагъунин регьберрикай сад II-й Али-султӀан ЦӀахурви хьанай. Ада Жар-Белокандин аваррихъ галаз Шеки, Къепеле, Къазах, Загам, Шамхор вилаятар кьуна Генже вилаятдив агакьнай. Усманрин султӀана 1722 йисуз акъудай фармандив кьурвал, ада Шекидин мулкуник ЦӀахур санжак гилигна адан кьилин везифадал Али- султӀан тайинарнай ва адаз «беглербег» тӀвар ганай. 1720-й йисарин эхирда Ирандин сиясатдин сегьнедал Надир-шагь акъатнай. Вичин гзаф-кьадардин ва къуватлу кьушунрив ада 1735 йисуз Къавкъазда авай туьрк-усманрин гьукум терг авуна Ширвандин ва Дагъустандин винел рекье гьатнай. Дяведин кампания акьалтӀарна ам Мугъандиз элкъвенай ва ана ам вири Ирандин шагь яз малумарнай. Фарсарин чӀехи пай кьушунар хъфейдалай кьулухъ, Кьиблепатан Къавкъазда ирандин гьукумдин аксиниз къалабулухар эгечӀнай. 1738 йисуз кӀвенкӀве Жар-Белокандин ругуд азад жемиятар къарагънай, абурук ЦӀахурдин мулкдардин хва Мугьамед-бегни агатнай. Жар-Белокандин жемиятар муьтӀуьгъарун паталди Надир-шагьа аниз вичин стха Ибрагьим-хан ракъурнай, сувахъанрихъ галаз женгина ам кьенай. Гуьгъуьнин йисара Надир-шагь сакӀани муьтӀуьгъ тежезвай сувавийрин винел са шумудра дяведин финифар кьиле тухванай ва гьар сеферда адан барбатӀ хьанвай кьушунар кӀаник акатна кьулухъ элкъвезвай. Нубатдин сеферда Илисудин винел дяведалди фейила илисудин бегрикай сада — Усми-бега жуванбуруз хиянат авуна Надир-шагьан кьушунриз варар ахъайнай. СултӀанатдин кьилин Илису хуьруьз гьахьайла чкадин бегар душмандин гъиляй чпин хзанрихъ галаз Вини Мьагьалдиз хъфенай. Надир- шагьан эмирдалди аскерри Вини магьалдиз цӀай яна канай. Вичиз куьмек авур виляй Надир-шагьа и уьлкведин даим регьбер яз Усми-бег эцигнай. Усми-бегани вичин руш Надир-шагьаз гъуьлуьз ганай. Са кьадар геж, и уьлкве фарсарин гьукумдикай хкъечӀайдалай кьулухъ, катай бегар Илисудиз элкъвенай ва чпиз вафалу халкьдин куьмекдалди гьукум гъилериз къачунай. Абуру Усми-бег ва адан гъилибанар амукьзавай Илисудин Агъа магьалдиз цӀай янай. Адалай кьулухъ, халкьдин разивилелди Илисудин султӀанвиле анжах гьа бегрин несилрикай хкязавай. ==Агьалияр== Илисудин султӀанат агьалидин чӀехи пай цӀахурар, тӀимил пай — ингилояр ва азербайжанар (мугъулар) тир. ЦӀахурри сувун ва сувун ценерив галай пад кьунай, кьибле патани ингилойрини азербайжанари уьмуьр ийизвай Кавказский календарь на 1917 год. стр. 307. Ина дипломатикадин ва сиясат тухунин крара араб чӀалакай менфят къачузвай. Закатала округдин Илису наибвилин агьалияр сиягьриз къачунин малуматриз килигна, наибвилин 23 хуьрера 11 836 касди уьмуьрзавай. Агьалидин кьилин пай 8 269 кьадардавай цӀахурри туькӀуьрзавай, ахпа ингилояр (2 167 кас), пудлагьай чкадални азербайжанар акъвазнай (1 400 кас). ==Эдебият== * Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г. * Гусейнов Ф. М. К истории цахуров. Махачкала, 1998 г. * Мусаев Г. М. Цахуры. Историко- этнографическое исследование XVIII—XIX вв. Часть I. Махачкала, 2009 г. * Мусаев Г. М. Цахуры в политике Ирана и Турции в XV—XVIII вв. Махачкала, 2010 г. — 39 страница ==Баянар== ==ЭлячӀунар== * Цахурское султанство * Э.Летифова: Кавказская Албания. Территория и население Илисуйского Султаната * Территория и население Илисуйского Султаната (часть I) * Территория и население Илисуйского Султанства (часть II) * Территория и население Илисуйского Султанства (Часть III) Категория:Дагъустандин тарихдин гьукуматар Категория:Азербайжандин тарихдин гьукуматар Категория:ЦӀахуррин тарих

Илисудин султӀанат

Чердынь район () — Урусат Федерациядин Пермдин крайда авай район я. Майдан — 20 873 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Чердынь. == География == Районди Пермдин крайдин кеферпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Пермдин крайдин районар

Чердынь район

Эмиррин Валентин Аллагьяран хва ( — ) — Яру Армиядин капитан, 926-й терг ийидай авиациядин полкунин командир, Советрин Союздин кьегьал. == Уьмуьрдикай == Аллагьяран хва Валентин 1914 йисан 4 декабрьдиз Дагъустан вилаятдин Самур округдин Ахцегь хуьре фяледин хзанда дидедиз хьанай. Миллетдай лезги я. Авиациядин техникумда кӀелнай. Таганрог шегьердин аэроклуб акьалтӀарнай. 1939 йисуз Яру Армиядиз къуллугъдиз эвернай. 1939 йисуз Сталинграддин дяведин авиациядин училище акьалтӀарнай. 1939—1940 йисуз совет-финн дяведа иштиракайди я. 1940 йисуз ВКП(б)-дин членвилик акатнай. 1941 йисалай эгечӀна Ватандин ЧӀехи дяведин фронтра иштиракзавай. 36-й терг ийидай авиациядин полкунин эскадрильядиз регьбервал ийизвай. Женгинин экъечӀунрин сада штурмовка кьилиз акъудай береда адан самолётдин кабинадин къене зенитдин туп хъиткьиннай. Галукьай залан хирериз килиг тавуна Эмирова вичиз талукь самолёт аэродромдиз хканай. Сагъ хьайидалай кьулухъ Валентин женгинин жергейриз элкъвенай ва 1942 йисан июльдиз ам 926-й терг ийидай авиациядин полкунин командирвилин везифадал тайинарнай. 1942 йисан сентябрь вацрал кьван ада 170 женгинин экъечӀунар кьилиз акъуднай ва душмандин 7 самолётар янай. 1942 йисан 10 сентябрьдиз Моздок шегьердин мукьварал Эмиров Валентин душмандин ругуд истребительрихъ галаз женгиник экечӀнай, абурукай сад терг авунай, амма вичин самолётдикни душмандин снаряд галукьнай. Женг давамардай къуватар авачирди кьатӀанай Эмирова вичин чан къурбан авуна цӀаю кьунвай самолёт душмандин мад са самолетдин винел гьална терг авунай. Дяве куьтягь хьайидалай кьулухъ адан амукьаяр Магьачкъаладиз хкана кучуднай. == Пишкешар == СССР-дин Вини Советдин Президиумди 1942 йисан 13 декабрьдиз кьабулай къарардалди, командирри гайи женгинин эмирар вини дережада кьилиз акъуднава лугьуз ва гьакӀни дяведа къалурай итимвилиз ва викӀегьвилиз килигна Аллагьяран хва Валентиназ кьиникьилай кьулухъ Советрин Союздин кьегьалдин тӀвар гунУказ Президиума Верховного Совета СССР «О присвоении звания Героя Советского Союза начальствующему и рядовому составу Красной Армии» от 13 декабря 1942 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1942. — 25 декабря (№ 46 (205)). — С. 1.. Идалайни гъейри, Валентин Эмиров Ленинан ордендин ва кьведра Яру Лишандин орденрин сагьиб я. == ТӀвар == Къе Аллагьяран хва Валентинан тӀварунихъ галай куьчеяр ва идараяр Дагъустандин чара-чара шегьерра ва хуьрера ава. Магьачкъаладин куьчейрикай сад ва 4-й умуми чирвилерин мектеб Эмиррин Валентинан тӀварунихъ гала. Кьегьал хцин тӀварунихъ вацӀун флотдин министерстводин гими гала. Избербаш шегьердин куьчейрикай сад адан тӀварунихъ гала. Ахцегь хуьре адан бюст эцигнава. Билиж посёлокдин куьчейрикай сад адан тӀварунихъ гала. Дербент шегьердин куьчейрикай садаз адан тӀвар ганва. Дагъустандин машгьур шаир Гьамзатрин Расула вичин «Зи Дагъустан» ктабда лезги кьегьалдикай икӀ кхьенай: > «1942 йис рикӀел хквезва. Фельдмаршал Клейстан кьушунри Къавкъаздин са шумуд > кьакьанвилер кьунай бере тир. Авиацияди Грозный шегьердин нафтӀадин мяденриз > бомбаяр вегьезвай. ЦӀаю кьунвай шегьердикай хкаж жезвай гум чи Дагъустандин > суварилай аквадай. Гьа йикъара Грозный шегьерда саки вири къавкъаздин > халкьарин жегьилар кӀватӀ хьана митинг тешкилнай. Дагъустандин делегациядик > зунни квай. Митингда тӀвар-ван авай лезги лётчик, Советрин Союздин кьегьал > Эмиррин Валентина гафар лугьуз экъечӀнай. Ада трибунадиз экъечӀна лагьай > гафар ва митингдилай кьулухъ чна авур куьруь эхтилат гьамиша зи рикӀел > аламукьда. Хъфидайла Валентина тӀуб цавуз хкажна лагьанай: — Гьаниз тади > гала. Зун чилелай ана пара герек я. Кьве гьафтедилай зав адан кьиникьикай > хабар агакьна. Кьена, кана Дагъустандин баркаллу рухва. Амма гьар сеферда > цава лув гузвай лекь акурла зун чӀалахъ я хьи, адак Валентинан ргазвай рикӀ > ква» == Баянар == Категория:Советрин Союздин Кьегьалар Категория:Советрин Союздин лезги Кьегьалар

Эмиррин Валентин Аллагьяран хва

Кьвалар () — Дагъустан республикадин Докъузпара районда авай, Гандурар, Демирар, Кьилер, Керимханар, ЧӀулавар, Эсетар хуьрерихъ галаз «Кьилерин» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Докъузпара райондин кефер пата, райондин юкь тир Усугъчай хуьрелай 2,6 км кьибле пата, Усугъчай вацӀун эрчӀи кьерел чка кьунвайди я. == Тарих== == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 101 касди уьмуьр гьалзавай Докъузпара район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Лезги хуьрер Категория:Докъузпара райондин хуьрер

Кьвалар

Вини ЦӀийихуьр () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Вини ЦӀийихуьруьнсоветдик» акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр КцӀар райондин кефер пата, Дагъустандин Мегьарамдхуьруьн райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, Самур вацӀун къерехдихъ, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 47 км яргъал ала. == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. == Тарих == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Вини ЦӀийихуьр

Саха (Якутия) Республика (, ) — кефердинни рагъэкъечӀдай патан арадин Урусатда авай виридалай чӀехи республика, ччил майдан 3 083 523 км² я. Агьали — 955 580 кас. == ЭлячӀунар == * * Саха (Якутия) Республикадин официал гьукуматдин сайт Категория:Урусатдин Республикаяр

Саха Республика

Накьвад Муьгъ () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Ширвановка» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 26 км яргъал ала. == Тарих == == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Мегьманов Мегьамед — лезги шаир. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Накьвад Муьгъ

Шихалиев Сейфудин Шихалидин хва — машгьур лезги шаир ва таржумахъан. Шаир 1899 йисуз Самур магьалдин Ялахъ хуьре дидедиз хьана. Сейфудина Бакуда Сабунчидин I-й дережадин мектебда кӀелна, 1926 йисуз Москвада рагъэкъечӀдай патан зегьметчийрин коммуниствилин университет куьтягьна. Кьасумхуьрел, Дербентда, Белижда ва Хасавюртда партиядин ва советрин идарайра жавабдар кӀвалахарна. Гзаф йисара Магьачкъалада Союзпечатдин директорвиле, Даггиздин лезги редакторвиле, Кирован тӀварунихъ галай типографиядин директорвиле ва «Социализмдин пайдах» газетдин отделдин кьилел кӀвалахна. С. Шихалиев са жерге макъалайрин, очеркрин ва лезги чӀаланни литературадин учебникрин автор я. Ада урус кхьирагрин эсерар лезги чӀалаз таржума авуна. 1943 йисуз Советрин Союздин Кьегьал Гьасрет Алиеван кьегьалвиликай «Гьулдандин варар» тӀвар алай повесть кхьена. Сейфудин Шихалиев 1953 йисуз рагьметдиз фена ва Магьачкъалада кучукнава. == Эдебият == * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Магьачкъала, 2001. Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги кхьирагар

Шихалиев Сейфудин Шихалидин хва

Гинта () — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Гинта хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Акуша райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 10 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Гинта хуьр вири Дарги округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Дарги округдин Акуша наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Гинта хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2010 2015 Агьалияр 1 233 1886 йисуз Акуша наибвилин агьалияр 1 535 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 429 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 1 429 касди уьмуьр ийизвай Оценка численности постоянного населения Республики Дагестан на 1 января 2015 года . Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Гинта

Ирландияда Local Government Act 2001 къанунди агъадихъ галай шегьер хьтин яшамишдай чкайрин жуьреяр тайинарзава: * City (ирл. cathracha, чӀехи (ири) шегьер, сити) - уьлкведин 6 виридалайни чӀехи шегьер. Абурукай 5 (Дублин, Корк, Лимерик, Уотерфорд и Голуэй) административ патахъай графвилериз барабар я. Ругудлагьайди (Килкенни) са тӀвар алай графвилик акатзава, административ патахъай ам юкьван шегьерриз (borough) мукьва я. Виликра абуруз «county boroughs» лугьузвай тир. * Borough (ирл. buirgeanna, юкьван шегьер, боро) - 4 вич-вичи идара ийизва шегьер (Клонмел, Дроэда, Слайго, Уэксфорд), гьакӀни боро тахьайтӀа сити хьиз гьисабзавай Килкенни. Виликра абуруз «municipal boroughs» лугьузвай тир. * Town (ирл. baile / bailte, гъвечӀи шегьер, таун) – 75 вичин шегьердин меджлис (town council) гвай шегьер. 2001-лагьай йисан актди и хилек 26 «адетдин» шегьер (абур Towns Improvement Act 1854 актди тайинарна) ва 49 «urban district» (1898-лагьай йисалай аваз тир). 1994-лагьай йисан Local Government Act актдин 62-лагьай хилев кьурвал, са тӀимил вилик 6 шегьердивай (Коллон, Фетард, Ньюкасл-Уэст, Раткил, Роскоммон, Таллоу) «адет тир шегьеррин» статус къахчуна. Эхир нетижада, къалурнавай 2001-лагьай йисан къанундиз килигна, Ирландияда 85 шегьер ава. == Галерея == Файл:Dublinfromstorehouse.jpg|1. Дублин Файл:University-College-Cork- Panorama-2012.JPG|2. Корк Файл:St Johns Cathedral Limerick Ireland.jpg|3. Лимерик Файл:Galway cathedral.jpg|4. Голуэй Файл:Waterford city at night - geograph.org.uk - 1034017.jpg|5. Уотерфорд Файл:Drogheda, Ireland.jpg|6. Дроэда Файл:Kilkenny View from Round Tower to St Mary Cathedral 2007 08 28.jpg|7. Килкенни == Сиягь == Агъадихъ ганвай сиягьда ирландиядин шегьерар ва абур акатзавай графвилер къалурнава. Дун-Лэаре-Ратдаун, Литрим ва Кьиблепатан Дублин графвилера шегьерар авач. Графвал Урус тӀварКарта Ирландии (Роскартография, 2006, масштаб 15 км/см) и советские топографические карты Генштаба (масштаб 1 км/см) ЯШЧдин жуьре Инглис тӀвар Ирландиядин тӀвар Агьалийрин кьадар, кас Дублин Дублин сити Dublin Baile Átha Cliath, «уламдив гвай хуьр» 506 211 Голуэй Голуэй сити Galway Gaillimh 71 983 Голуэй Баллинасло таун Ballinasloe Béal Átha na Slua 6303 Голуэй Лохрей таун Loughrea Baile Locha Riach 4532 Голуэй Туам таун Tuam Tuaim 2997 Донегол Баллишаннон таун Ballyshannon Béal Átha Seanaidh 2686 Донегол Бандоран таун Bundoran Bun Dobhráin 1964 Донегол Банкрана таун Buncrana Bun Cranncha 5911 Донегол Леттеркенни таун Letterkenny Leitir Ceanainn 5911 Каван Белтёрбет таун Belturbet Béal Tairbirt 1395 Каван Каван таун Cavan An Cabhán 7883 Каван Кутхилл таун Cootehill Muinchille, «хел» 1892 Карлоу Карлоу таун Carlow Ceatharlach, «малар хуьдай чка» 20 724 Карлоу Мине-Бег таун Muine Bheag Muine Bheag, «гъвечӀи къалин там» 2735 Керри Килларни таун Killarney Cill Airne 13 426 Керри Листоуэл таун Listowel Lios Tuathail 3900 Керри Трали таун Tralee Tráigh Lí 20 288 Килдэр Атай таун Athy Baile Átha Í, «Ае уламдив патав гвай шегьер» 8218 Килдэр Дрихад-Нуа таун Newbridge Droichead Nua, «цӀийи муьгъ» 18 520 Килдэр Лейкслип таун Leixlip Léim an Bhradáin, букв. «лососьдин хкадрун» 14 676 Килдэр Нейс таун Naas Nás na Ríogh 20 044 Килкенни Килкенни сити/боро Kilkenny Cill Chainnigh 22 179 Клэр Килки таун Kilkee Cill Chaoi 1325 Клэр Килраш таун Kilrush Cill Rois 2694 Клэр Шаннон таун Shannon An tSionna 9222 Клэр Эннис таун Ennis Inis 24 253 Корк Корк сити Cork Bruachbhaile Chorcaí 190 384 Корк Баллинколлиг таун Ballincollig Baile an Chollaigh 16 308 Корк Бандон таун Bandon Droichead na Bandan, «Бандон муьгъ» 5822 Корк Бантри таун Bantry Beanntraí 3309 Корк Йол таун Youghal Eochaill 6785 Корк Кинсейл таун Kinsale Cionn tSáile 4099 Корк Клонакилти таун Clonakilty Cloich na Coillte 4154 Корк Ков таун Cobh An Cóbh, «бухта» 11 303 Корк Макрум таун Macroom Maigh Chromtha, «какур кьулувал» 3553 Корк Маллоу таун Mallow Mala }10 241 Корк Мидлтон таун Midleton Mainistir na Corann 10 048 Корк Пассидж-Уэст таун Passage West An Pasáiste Thiar 5203 Корк Скибберин таун Skibbereen An Sciobairín, «луьтквейрин гавань» 2338 Корк Фермой таун Fermoy Mainistir Fhear Maí, «кьулувилел алай итимрин монастыр» 5873 Лаут Арди таун Ardee Baile Átha Fhirdhia 4318 Лаут Дандолк таун Dundalk Dún Dealgan 35 085 Лаут Дроэда боро Drogheda Droichead Átha 35 090 Лиишь Маунтмеллик таун Mountmellick Móinteach Mílic, «вацӀухъ галаз сергьятдал алай уьлен» 4069 Лиишь Порт-Лиише таун Portlaoise Port Laoise 14 613 Лимерик Лимерик сити Limerick Luimneach 90 757 Лонгфорд Гранард таун Granard Gránard 933 Лонгфорд Лонгфорд таун Longford Longfort, «къеле» 8836 Мейо Баллина таун Ballina Béal an Átha, «уламдин сив» 10 409 Мейо Каслбар таун Castlebar Caisleán an Bharraigh, «Барридин къеле» 11 891 Мейо Уэстпорт таун Westport Cathair na Mart 5475 Мит Ан-Уавь таун Navan An Uaimh 24 851 Мит ДроэдаЛаут ва Мит графвилерин сергьятдал ала боро Drogheda Droichead Átha 35 090 Мит Келс (Мит) таун Kells Ceannanus Mór 5248 Мит Трим таун Trim Baile Átha Troim 6870 Монахан Баллибей таун Ballybay Béal Átha Beithe, «верхьи тарцив патав гвай уламдин сив» 1217 Монахан Каррикмакросс таун Carrickmacross Carraig Mhachaire Rois, «пара тарар авай кьулувилел алай раг» 4387 Монахан Каслблейни таун Castleblayney Baile na Lorgan 3124 Монахан Клонс таун Clones Cluain Eois, «Эосан векьин чка» 1767 Монахан Монахан таун Monaghan Muineachán 6710 Оффали Бирр таун Birr Biorra 5081 Оффали Идендерри таун Edenderry Éadan Doire, «мегъуьн тарарин тамун тик кӀунтӀ» 5888 Оффали Талламор таун Tullamore Tulach Mhór, «чӀехи курган» 12 927 Роскоммон АтлонУэстмит ва Роскоммон графвилерин сергьятдал ала таун Athlone Baile Átha Luain 17 544 Кеферпатан Типперэри Нина таун Nenagh An tAonach Urmhumhan 7751 Кеферпатан Типперэри Темплмор таун Templemore An Teampall Mór, «чӀехи килиса» 2384 Кеферпатан Типперэри Тёрлс таун Thurles Durlas Éile, «кӀеви авунвай Эйле форт» 7682 Слайго Слайго боро Sligo Sligeach {19 402 Уиклоу Арклоу таун Arklow An tInbhear Mór, «чӀехи вацӀун сив» 11 759 Уиклоу Брей таун Bray Bré 31 901 Уиклоу Грейстонс таун Greystones Na Clocha Liatha 14 569 Уиклоу Уиклоу таун Wicklow Cill Mhantáin, «са сар авачирдан килиса» 10 070 Уотерфорд Уотерфорд сити Waterford Bhruachbhailte Phort Láirge, «Ларага порт» 49 213 Уотерфорд Дангарван таун Dungarvan Dún Garbháin, «Гарвана форт» 8362 Уотерфорд Клонмел боро Clonmel Cluain Meala 17 008 Уотерфорд Лисмор таун Lismore Lios Mór 1240 Уотерфорд Трамор таун Tramore Trá Mhór 9634 Уэксфорд Гори таун Gorey Guaire 7193 Уэксфорд Нью-Росс таун New Ross Ros Mhic Thriúin 7709 Уэксфорд Уэксфорд боро Wexford Loch Garman 18 163 Уэксфорд Эннискорти таун Enniscorthy Inis Córthaidh 9538 Уэсмит Атлон таун Athlone Baile Átha Luain 17 544 Уэсмит Маллингар таун Mullingar An Muileann gCearr 18 416 Фингал Балбригган таун Balbriggan Baile Brigín 15 559 Кьиблепатан Типперэри Каррик-он-Шур таун Carrick-on-Suir Carraig na Siúire 5906 Кьиблепатан Типперэри Кашел таун Cashel Caiseal, «къванцин уьнуьгдин кӀеви авунвай чка» 2936 Кьиблепатан Типперэри КлонмелКьиблепатан Типперэри ва Уотерфорд графвилерин сергьятдал ала боро Clonmel Cluain Meala 17 008 Кьиблепатан Типперэри Типперэри таун Tipperary Tiobraid Árann 5065 == Умуми карта == Картадин легенда: * Ирландиядин кьилин шегьер * Сити * Боро * Таунар == Баянар == Категория:Ирландиядин шегьерар Категория:Европадин шегьерар Категория:Ирландия

Ирландиядин шегьерар

«Хамаматюрт» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Бабаюрт райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь ва тек сад тир хуьр — Хамаматюрт хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Бабаюрт райондин рагъакӀидай пата, Терек вацӀун эрчӀи къерехдал, райондин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 19,5 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 4 766 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 4 769 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Хамаматюрт Категория:Бабаюрт райондин хуьруьнсоветар

Хамаматюрт хуьруьнсовет

Самегрело-Вини Сванетия край () — Гуржистанда авай велаят я. Майдан — 7 441,5 км². Агьалияр — 330 761 кас (2014). Агьалидин чуькьуьнвал — 44 кас/км². Административ юкь — Зугдиди я. Самегрело-Вини Сванетиядик ЧӀулав гьуьлуьн рагъэкъечӀдай падни Мегрелиядин гьадак квай чилерни ЧӀехи Къавкъаздин цӀиргъен кьибле пад — Вини Сванетия. АдайтӀуз Ингури, Риони, Цхенискалини Хоби вацӀар физава. Гуржистандин виридалайни кьакьан велаят я.Сванетия == География == Велаятди Гуржистандин рагъакӀидайпата чка кьунва. Кефер пата ам Россиядихъни Абхазиядихъ сергьят тухузава. Адак тарихвилин Мингрелиядин виридалайни чӀехи пайни Сванети региондин кефер пад ква. Ам муьжуьд муниципалитетдал пай жезва, чпин административ юкьвариз талукь тӀварар алай — Абаша, Хоби, Мартвили, Местиа, Сенаки, Зугдиди, Чхорозгуни Заленджиха. Административ юкьв Зугдидини кьведлагьай шегьер Поти са муниципалитетдикни квайбур туш. Велаятдин чилин гьяьркьувал 7441 кв.км. яз, Гуржистандин майдандин 10,6 % кьунва. И патай ам Гуржистанда кьведлагьай чкадал ала. Тамари 3,01 кв.км. кьунва, велаятдин чилин 40,7 %.Самегрело РагъакӀидай патахъай велаятди Абхазиядихъни ЧӀулав гьуьлуьхъ галаз сергьят тухузва. Кефер пата Къавкъаздин ЧӀехи цӀиргъенихь галаз. Кефер- рагъакъатдай патани рагъакӀидай пата Рача-Лечхуми-Агъа Сванетиядихъ галаз, кьибле-рагъакӀидай пата Имеретиядихъ галазни кьибле пата Гуриядихъ галаз. Вини Сванетия Гуржистандин виридалайни кьакьан пад я. Адан майдандин 96 % 1000 метр кьакьанвилин дережадилай вине ава. 65,8 % 2000 метрдилай винихъ. == Агьалияр == 2014 йисан велаятда 330 761 кас яшамиш жезвай. Гьабурукай 328 662 кас (99,37 %) гуржияр я, 1 173 кас (0,35 %) — урусар, гьакӀни украинвияр (312 кас), эрменарни (143 кас). Самегрело-Вини Сванетиядал яшамиш жезвай гуржияр мингрелрални (97 % далди) сванрал (3 % далди) пай жезва. Сванар велаятдин кефер пата авай Сванетиядик квайбур я.georgia-ethnic-2014 Агьалийрин 98,58 % православ хашпересар я. Мусурманар велаятдин агьалийрин 0,23 % я. ГьакӀни гьабурукай гъейри Армени хашпересвиликни Рим-католиквилик квайбур ава.georgia- religion2014 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Гуржистандин краяр

Самегрело-Вини Сванетия

Геранбой район () — Азербайжанда авай район я. Майдан — 1 731 км². Агьалияр — 120 065 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 69,36 кас/км². Административ юкь — Геранбой я. == Тарих == «Геранбой» топоним «Геран» (шегьердай тӀуз физвай вацӀ) ва «Бойагьмедли» (шегьердин виликан тӀвар) гафарилай атайди. «Герань-» префикс и хуьр гаь и районда авай маса са тӀвар алай хуьрерикай чириз жедайвал. Са арадилай «-агьмедли» эхир алатна аватна. Геранбой район 1930 йисан 8-лагьай августдиз туькӀуьрна. 1938 йисан 8-лагьай сентябрдиз адал Кьасум-Исмайлов район тӀвар эцигна. 1991 йисан 7-лагьай февралдиз Кьасум- Исмайлов ва Шаумян районар сад авуна, абурукай Геранбой район туькӀуьрна, административ юкь яз Кьасум-Исмайлов тайинарна (вад йикъалай адал Геранбой тӀвар эцигна). == География == Районди Азербайжандин кефердинни рагъакӀидай пата чка кьунва. Район рагъэкъечӀдай патахъ Евлах райондихъ, кьибледин патахъ Тертер райондихъ, кьиблединни рагъакӀидай патахъ Келбажар райондихъ, рагъакӀидай патахъ Гейгел райондихъ ва кефердинни рагъакӀидай патахъ Самух райондихъ галаз сергьятдал. Кефердин патахъ адан къерехар Мингечаурдин водохранилищеди кьунва. Райондин къене республикадин статус гвай шегьер ава — анклав Нафталан. Райондин кефердинни рагъэкъечӀдай пата арандин рельеф ава, кьиблединни рагъакӀидай пата — суван, кӀамар пара авай чка язва. Райондин территорияда дармандин нафтӀадин (нафтӀалан) мяден чкаяр ава, мад дуьньяда ам санани авай туш. Районда юкьван гьалдин чими, кьарагь субтропикрин климат ава. Январдиз жезвай юкьван гьалдин температура: −1,5 ва −1 °С арада ава; июлдиз: 22 ва 26,5 °С арада ава. Юкьван гьалдин йисан къваларин дережа — 300—600 мм. Райондин территориядай тӀуз Кура вацӀун бассейндик акатзавай — Кюрокчай, Геран ва Корчай вацӀар авахьзава. ГьакӀни са шумуд водохранилище ава. == Агьалияр == Йисариз килигна Геранбой райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика Численность наличного населения городов, посёлков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям (кроме РСФСР) Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краёв, областей, районов, городских поселений, сёл-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек (кроме РСФСР) Численность населения союзных республик СССР и их территориальных единиц по полуDivision of AzerbaijanАзербайжандин агьалияр сиягьдиз къачун. 2009, Баку.. Йис 1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2020 Агьалияр 36 838 44 825 55 655 61 113 70 303 86 645 94 244 120 065 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Азербайжандин районар

Геранбой район

Тарки шамхалвал () — ?-1867 йисарин къене Дагъустандин кефердинни- рагъэкъечӀдай пата хьайи къумукьрин феодал гьукумат я. Кьилин шегьер — Тарки тир. XVIII виш йисан кьведлагьай паюна и шамхалвилик агъадихъ галай шегьерар ва хуьрер акатзавай: Тарки (кьилин шегьер), Кяхулай-Торкали, Амирхан-кент, Агъач-аул, Атлы-боюн, Альбурикент, Кум-Тор-кала, Капчугай, Агъа Казанище, Вини Казанище, Буглен, Халимбекаул, Эрпели, Каранай, Ишкарты, Ахатлы, Буйнакск, Къарабудагъкент, Каранайаул, Губден, Кадар, Гели. Аквадай гьаларай шамхалвилик дарги хуьрерни акатнай. Идалайни гъейри уьлкведин къене куьчери уьмуьр гьалзавай 346 нугъай алачухар гьисабнай. Шамхалвилин къене бийликар лугьудай са шумуд феодал мулкар авай. ХVIII виш йисан эхирда абурун кьадар кьуд тир, ибур: Буйнак ва Бамматул уллу-бийликар, Эрпели ва Къарабудагъкент къарачи- бийликар. А девирда Сувун Дагъустанда шамхалдивай аслу тир къазийри идара ийзвай округар (хуьруьн-жемиятар) авай — Акуша, Цудахар, Койсубули. Урусрин чешмейри гайи малуматрив кьурвал, ХVIII виш йисан эхир кьилера шамхалрин ихтиярда авай чилерал 42 агъзур куьчеяр авай, агьалидин кьадар 100 агъзур кас тир. Тарки шамхалвиле гьамиша чкадин къумукьри гьукум гьалайди я. Абурун арадай виридалайни машгьурбур: СултӀан-Мут Таркиви (1560–1643 йисар)— къумукъ шанил, кьушундин кьил. Ада гьукум авурла Къумукъ уьлкве вичин там къуватра авай девирдавай. ==ЭлячӀунар== * Шамхальство Тарковское на «Академике» * * Густерин П. В. Персидский поход Петра I и мусульманские народы. Категория:Дагъустандин тарихдин гьукуматар Категория:Къумукьрин тарих

Тарки шамхалвал

Франция (, ), официал тӀвар Франc Республика (, ) — РагъакӀидайпатан Европада авай гьукумат я. Республикадин девиз — «Азадвал, Барабарвал, Стхавал», адан диб (принцип) — гьакимвал халкьдиндинди я, ам халкь патал халкьди ийизавайди яhttp://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil- constitutionnel/root/bank_mm/constitution/constitution_russe_version_aout2009.pdf. Кьилин шегьер — Париж я. Франциядин агьалийрин чӀехи пай галло-римвияр аладайди ва роман кӀватӀалдик квай чӀалал рахазавайди ятӀани, уьлкведин тӀвар франкар лугьудай герман тайифадин тӀварцӀикай арадал атанва. Франция — «хвехуьнин» гьукумат я, СМТ-дин Хатасузвилин Шурадин ибаратдик квай гьамишан 5 члендикай сад я. 1950-лагьай йисаррилай гатӀумна Европадин ГалкӀ туькӀуьрнавай гьукуматрикай сад язва. Агьалийрин сан-гьисаб — 64,7 млн кас (2010 гьер)INSEE — Bilan démographique 2009, абурукай 90 вишекайди — Франциядин гьукуматвияр я. Дин гвайбурукай чӀехи пай католикар я (76 %). Къанунар акъуддай орган — кьве палатадин парламент я (Сенатни Миллетдин АлтӀушун). Административ чара авунар: 27 вилаят (22 метрополияни 5 гьуьлерилай анихъ авай вилаят), абурук 101 департамент ква (96 метрополияда, 5 гьуьлерилай анихъ авай департамент). == Экономикани финансар == === Индустрия === Францияди ракьунинни уранрин рудаяр, бокситар хкудун тухузава. Расна акъудзавай индустриядин чӀехи метлеб авай хилер — машинар акъудун, гьа гьисабдик автомобиляр акъудун, электротехникадинни электроникадин (телевизорар, чуьхуьдай машинарни мсб), авиациядин, гимияр авун (танкерар, гьуьлуьн паромар) ва станокар акъудун я. Франция дуьньядин виридалайни чӀехи химиядинни нафтахимиядин продукция акъудзавайбурукай сад я (гьа гьисабдик каустик сода, синтетикадин каучук, пластмасса, минерал миянар, фармацевтикадин метягьарни мсб.), чӀулавни рангадин (алюминий, кьуркьушумни цинк) металлар. Вири дуьньядин базардал франк парталриз, кӀвачин къапариз, ювелирдин затӀариз, парфюмериядизни косметикадиз, коньякриз, нисийриз (400-далай пара жуьре акъудзава) чӀехи машгьурвал ава. === Алишверишвални къуллугърин хел === Экспорт: машинар акъудунин индустриядин продукция, гьа гьисабдик транспортдин оборудование (къиметдай 14 кьван %), автомобиляр (7 %), хуьруьн майишатдинни недай-хъвадай метягьар (17 %, Европада кӀвенкӀве аваз фидай экспортеррикай сад я), химиядин метягьарни зурфабрикатар ва мсб. == Тарих == Антик берейра къенин Францидин чилерал кельтрин халкь галлар яшамиш жезвай. I вишйиса ч.э.в. а чил вири михьиз Римдин кьушунхъан Юлий Цезарди къачуна Республикадик артухарна. Гьа чӀавунилай кьил къачуна къенин Франциядин чилел романизациядин процессар эгечӀна. Чиликай Римдин провинцияр хьана, яшамиш жезвай халкь галлари къвез-къвез чпин хайи чӀал рикӀелай физ римавийрин латин чӀалал рахаз хьана. ГьакӀ физ, са кьуд виш йисалай а чилел мад са касни галл чӀалал рахазвачир. 5-лагьай вишийсалай эгечӀна чилел гьар жуьре германрин халкьар къвезвай. 476 йисуз Римдин империя чкӀайла, адан чилерал, гьакӀни къенин Франциядал а халкьари чпин гьукуматар эцигаз хьана. Вестготар а чилел хьана алатайла атана маса герман халкьдин — франкрин нубат чил кьиле тухуз. I-й Хлодвигди Меровингрин гьукумат эцигна. Абуру римавийрин пара хийир авай затӀар, фикирар, низамар чпиз къачузвай, гьакӀни католик дин (496). Меровингрин гуьгъуьна франкрин чӀехи династия Каролингар хьана. Карл ЧӀехидикай 800 йисуз император хьана. 843 йисуз Верденда хьайи разивиляй Карл ЧӀехидан хтулрин гьукумат пуд патал пайна — гьабурукай ракъакӀидай патал алай кӀусуникай къенин Франция хьана. Кьулан вишйисарин бередиз пачагьдинни гьукуматдин виридалайни къуватлу инсанрин арада пара къалар авай. ГьакӀни Францияда гегьеншдаказ Инквизицияди кӀвалахзавай. Гьукуматдин кефер патал норманнар атана, а чилиз чпин халкьдин тӀвар гана. Луи VIIдан чӀавуз Англиядихъ галаз гьажетрини дявейрин яргъи жерге эгечӀна, а пачагьдин чара хъхьанвай паб Элеонора Пуатуни Аквитани 1152 йисуз Генрих Плантагенетазз гъуьлуьз фена. ГьакӀ хьана Франциядин са пай кьван чил Англиядик акатна. II-й Филипп Августдивай Англия Штауферрихъ галаз санал 1299 йисалди Францидай акъуд жезвай. 1250 йисуз пачагь Луи IX Европадин виридалайни къуватлу пачагьрикай сад тир. 1328 йисуз эхиримжи Капетинг кьейила Филипп Валуа цӀийи пачагьвилиз хкягъна. Францида 15 миллион кас яшамиш жезвай, меденият а чӀавуз лап виниз акъатнавай. == ЭлячӀунар == * La France à l’ONU * Meteo France == Баянар == * Категория:Аравилин гьуьлуьн патав авай гьукуматар

Франция

КрАЗ 255Б (1967-1994) лагьай суз тӏуькӏуьрнавай ппар чӏугвадай автомабиль.Чархарин формула 6х6 мини|КрАЗ 255Б Максималка 71км/с

КрАЗ-255Б

Кальял () — Дагъустан республикадин Рутул районда авай, «Кальял» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Рутул райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Рутул хуьрелай 39 км кефердинни - рагъакӀидай пата, Самур вацӀал чка кьунвайди я. == Тарих== XIX виш йисуз Кальял хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Лучек наибвалдиз талукь тир. Оттал, Мухах ва Джимджимаг хуьрерихъ галаз Кальял хуьруьнжемятдик акатзавай. Хуьруьнжемятдин кьилин хуьр тир. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 346 касди уьмуьр гьалзавай Рутул район. ФЛНК. Агьалидин вири цӀахурар, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Кальял хуьруьн агьалияр, вири цӀахурар яз 520 кас тир 1886 йисуз хуьрериз килигна Лучек наибвалдин агьалияр. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:ЦӀахуррин хуьрер Категория:Рутул райондин хуьрер

Кальял

1844 йис (са агъзурни муьжуьдвишни яхцӀурникьудлагьай йис) — чи эрадин 1844-лагьай йис. XIX виш йисан 44-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1844 йис

1844 йис

«Гарагърин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Гарагъар хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Гарагъар, Макьар Къазмаяр. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин кьиблединни - рагъакӀидай пата, Азербайжандин КцӀар райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, Самур вацӀун эрчӀи кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 30,5 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 492 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 495 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 619 кас тир Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Гарахский сельсовет Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьруьнсоветар

Гарагърин хуьруьнсовет

Дуьньядин чими хьун, Глобал чими хьун — XX ва XXI виш ийсара Чилинни Дуьньядин океандин атмосферадин йисан юкьван дережадин температурадин къвез-къвез хкаж хьунин процесс. Климатдин масакӀа хьунин гьуьзетунин кардал алахъзавай экспертрин гьукуматринарадин кӀеретӀдин позиция ам я хьи, кеспиятдин инкъилаб гатӀумнилай (XVIII виш ийсан кьвед лагьай пай эгечӀунилай) инихъ Чилин юкьван температура 0,7 °C хкаж хьанва, ва эхиримжи 20 ийсан къене дуьньядин чими хьун инсандин кар-кеспидин нетижада арадиз атанва, яни антропоген факторрин нетижада: мисал яз, парникдин эффект арадал гъизвай карбондин оксид (CO2) ва метан (CH4) хьтин газар атмосферадиз ахъаюн. == Зарият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Экология

Дуьньядин чими хьун

Тарки () — Дагъустан республикадин Магьачкъала шегьердин администрациядин Советский райондик квай посёлок. ==География== Магьачкъала шегьердилай 4 км яргъал, Тарки-Тау сувун рагъэкъэчӀдай патан гуьнедал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2010 йисан малуматриз килигна Тарки посёлокда уьмуьрзавай миллетар: Халкь Кьадар Пай, % къумукьар 14 703 95,75 % даргияр 167 1,09 % аварар 139 0,91 % лезгияр 89 0,58 % табасаранар 67 0,44 % яхулар 31 0,20 % муькуьбур 45 0,29 % вири санал 15 356 100,00 % ==ТӀвар-ван авай ксар== ==Баянар== ==ЭлячӀунар== Категория:Дагъустандин посёлокар

Тарки

Япония — ( Нихон, Ниппон), дуьз тӀар «Нихон коку», «Ниппон коку» (инф.) (яп. 日本国?) — рагъэкъечӀдай патан азияда авай островдин гьукумат. Алай Лас океан кьибле патахъ Япон гьуьлуьн. == География == * Япония ала Япон архепелагдал, хьанавай 6 852 островдикай. * Виридалай чӀехи кьуд островар Хонсю, Хоккайдо, Кюсю ва Сикоку — 97 % чилер кьазва. * Виридлай эке кӀукӀ — вулкан Фудзи * 126,2 миллион ксар аваз Япония цӀуд лагьай чкадал ала. == ЭлячӀунар == * * Япониядин гьукумат * 国際連合日本政府代表部 / Permanent Mission of Japan to the United Nations *

Япония

Храх () — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай гадарнавай сувун хуьр. == География == Хуьр Ахцегь райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 19 км яргъал ала. == Тарих == XVI виш йисалай 1839 йисал кьван хуьр Дукъузпарадин азад жемиятдик квай Памятники обычного права Дагестана XVII-XIX вв.. 1839 йисуз Храх хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Докъузпара наибвалдиз талукь тир. Ухул ва Лгар хуьрерихъ галаз Ухулрин хуьруьн-жемиятдик акатзавай. 1929 йисуз хуьр цӀийз арадал гъайи Ахцегь райондик кутунай. Гьа чӀавуз хуьре ахъайнай «Победа» колхозда 204 колхозник кӀвалахзавай. Кохоздин майишатрик 217 карч алай чӀехи мала ва 1700 лапагар квай. 1960-й йисара хуьруьн агьалияр Къурукал хуьруьз ва Дагъустандин муькуь хуьрериз куьч хьанай. Гьеле Октябрьдин революциядилай вилик Храх хуьруьн эгьлийри Азербайжандин Хъачмаз райондин чилерал алай чпин гатун чӀурарал Храхуба хуьр арадал гъанай. Гьа хуьр Азербайжанда авай Дагъустандин хуьр-анклав тир. 2012 йисуз Урусатди Храхуба хуьр адан 400-ев агакьана лезги агьалидихъ галаз Азербайжандиз маса ганай. == Агьалияр == 1886 йисан Урусатдин Империядин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна, хуьре 367 касди уьумуьр ийизвай Население Докузпаринского наибства Самурского округа по сёлам в 1886 году. Вири лезгияр, суни-мусурманар тир. 1961 йисуз хуьре 71 майишатар ва 300 кас агьалияр авай. Алай чӀавуз хуьре касни амач ва дараматар харапӀайриз элкъвена. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Хуьрер «ХарапӀаяр» Категория:Ахцегь райондин хуьрер Категория:Ахцегь райондин тунвай хуьрер Категория:Гадарнавай лезги хуьрер Категория:Дагъустандин гадарнавай хуьрер

Храх

Цуликана — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Шукты хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин рагъакӀидай пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 7 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Цуликана хуьр вири Дарги округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Дарги округдин Цудахар наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Цуликана хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2010 2013 Агьалияр 389 1886 йисуз Цудахар наибвилин агьалияр 261 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 263 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 2013 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 263 касди уьмуьр ийизвай. Вири яхулар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Яхул хуьрер

Цуликана

Ризаев Марсел Ислеманан хва (Испикви Марсел) (1984 йисан 29 апрель, СтӀал Сулейманан район, ЦӀийи Испик хуьр) — лезги зари. == Умуьрдикай == Ризаев Марсел 1984 йисан 29 апрелдиз СтӀал Сулейманан райондин ЦӀийи Испикрин хуьре дидедиз хьанва. Гьеле хуьруьн мектебда кӀелзавай аял вахтарилай эгечӀна Марсел Ризаева вич хайи чӀалал, литературадал, тарихдал, медениятдал рикӀ алайди яз чирна. Гьа икӀ, 6-классда ада сифтегьан «Марф» шиир кхьена, 9-классдилай адан шиирар «Лезги газетдиз», гуьгъуьнлайни «Самур» журналдиз акъатиз хьана. Университетда кӀелдай йисар жегьил заридин туькӀуьрунарин рекье мадни бегьер гъайибур хьана; кӀелунин сифтегьан йисарилай кьил кутуна Марсел Ризаев Дагъустандин газетринни журналрин карханайрихъ галаз кӀеви алакъайра хьана, интеллигенциядихъ галаз мукьувай таниш хьана. Алай чӀавуз Марсел Ризаева Испикрин хуьруьн мектебда лезги чӀаланни литературадин тарсар гузва, «Хважамжам» тӀвар алай литера­ту­ра­дин кружокдин регьберни я. Райондин телевидениеда (КТВ) лезги халкьдин культурадиз, литературадиз, тарихдиз талукьарна лезги чӀалалди вич кирам яз «Ачух суьгьбет» тӀвар алай телегунугни арадал гъизва. == ЭлячӀунар == * Ризаев Марселан туькӀуьрунар * «Алам» журнал: Испикви Марсел Категория:Лезги шаирар

Ризаев Марсел Ислеманан хва