Datasets:

long292

/

PADNCH_2

like 0

Dĩ Đoàn Nhữ Hài vi Tham tri chính sự.

Lấy Đoàn Nhữ Hài làm Tham tri

kiến Thượng hoàng dữ ngữ tiềm giác di thời.

Thượng hoàng nói chuyện với Nhữ Hài có đến một giờ.

Giá hồi, vị tả hữu viết: Nhữ Hài tín thiện sĩ, nghi kì mông Quan gia sử lệnh dã.

Khi trở về, Thượng hoàng bảo tả hữu: “Nhữ Hài đúng là người giỏi, hắn được Quan gia sai khiến là phải”.

Tiên thị, ngã quốc sứ chí Chiêm Thành giai tiên bái quốc chủ nhi hậu khai chiếu.

Trước đây, sứ nước ta tới Chiêm Thành, đều lạy chúa Chiêm trước, rồi sau mới mở chiếu thư.

Tức hướng chiếu thư bái.

Rồi lập tức hướng vào tờ chiếu mà lạy.

Thời, quốc chủ tại trắc tắc kì bái vị miễn thiếu hiềm nhiên dĩ bái chiếu nhi ngôn tắc ư lí vi thuận nhi sứ tiết diệc vi bất khuất hĩ.

Lúc ấy, chúa Chiêm đứng bên cạnh, lạy thế không khỏi có chút chưa ổn, nhưng lấy cớ mà lạy chiếu thư thì về lý là thuận, mà sứ tiết cũng không phải khuất.

Thứ nhật, Nhữ Hài ư Tì Ni huyền cấm thương bảng tuyên độc hất huyền chi những triệu tân lại cáo viết: Thử xứ thương giá tụ tạp hựu đương yếu tân chi xung nan ư thủ hộ.

Hôm sau, Nhữ Hài treo bảng cấm buôn bán ở Tỳ Ni , tuyên đọc xong, treo bảng lên, lại gọi viên coi cảng đến bảo: “Chỗ này người buôn bán tụ họp phức tạp, lại là bến tàu xung yếu, khó giữ gìn,

sứ hồi, lang thu kì bảng vô đắc khuy tổn.

sứ thần về rồi, cất ngay bảng đi, đừng để mất”.

Kì ý vị Chiêm Thành tuy dĩ thần phục, thực vị nội phụ bảng văn chung kiến phế các.

Ý ông cho rằng Chiêm Thành tuy đã thần phục, nhưng thực ra chưa chịu nội phụ, bảng cấm rốt cục cũng bị bỏ đi, cho nên nói trước như vậy, không để tự họ làm như thế.

Hậu chi sứ chiêm Thành bất bái quốc chủ tự Nhữ Hài thuỷ.

Sau này, đi sứ Chiêm Thành, không lạy chúa Chiêm là bắt đầu từ Nhữ Hài.

Cập hồi, Đế thậm gia chi, toại quyết ý đại dụng, cố hữu thị mệnh.

Khi về nước, vua rất khen ngợi ông và quyết ý dùng vào chức to, cho nên có lệnh này.

Giáp Thìn thập nhị niên, xuân chính nguyệt, kinh thành hữu bạn kiều Các Đài phường phụ nhân Lê thị sinh nữ lưỡng đầu thủ túc các tứ .

Mùa xuân, tháng giêng, người đàn bà là Lê thị, phường Các Đài, ở cầu bên hữu kinh thành đẻ con gái có hai đầu, bốn chân, bốn tay.

Nhị nguyệt, dĩ Bùi Mộc Đạc Chi hậu bạ thư chính chưởng phụng thị Thánh Từ cung.

Tháng 2, lấy Bùi Mộc Đạc làm Chi hậu bạ thư chánh chưởng trông coi cung Thánh Từ.

Mộc Đạc tự Minh Đạo tính Phí danh Mộc Lạc hữu tài năng.

Mộc Đạt tên tự là Minh Đạo , họ Phí, tên là Mộc Lạc, có tài năng.

Thượng hoàng dĩ tính Phí cổ vô văn, nhân cải Bùi Mộc Lạc, danh bất tường, cải Mộc Đạc, tỉ túc dạ bồi tòng.

Thượng hoàng cho rằng họ Phí từ xưa không thấy có, mới đổi làm họ Bùi, cái tên Mộc Lạc là điềm chẳng lành , mới đổi thành Mộc Đạc, sai theo hầu ngày đêm.

Chí thị, thụ kì chức Hậu nhân.

Đến nay, trao cho chức ấy.

Tam nguyệt, thí thiên hạ sĩ nhân.

Tháng 3, thi kẻ sĩ trong nước.

Trung Ngạn niên thập lục thời hiệu, thần đồng.

Trung Ngạn mới 16 tuổi, đương thời gọi là thần đồng.

Kì thí pháp tiên dĩ Y quốc thiên, Mục Thái tử truyện, ám tả thải nhũng.

Về phép thi: Trươc hết thi ám tả thiên Y quốc và truyện Mục Thiên tử để loại bớt.

Chiêm Thành Du Già tăng lai duy thực ngưu nhũ .

Sư Du Già nước Chiêm sang ta, chỉ ăn sữa bò.

Thí thủ phân dĩ chuẩn từ .

Thi các thủ phân hỏi phép đối án.

Thu thất nguyệt, chiếu phàm miếu huý ngự danh chính văn giảm hoạ .

Mùa thu, tháng 7, xuống chiếu rằng các chữ huý về miếu hiệu, tên vua, thì viết bớt nét.

Bát nguyệt, cấm Lí triều miếu huý Uẩn, Mã, Tôn, Đức, Hoán, Tộ, Cán, sảm tự giảm hoạ .

cấm chữ huý miếu hiệu nhà Lý 8 chữ: Uẩn, Mã, Tôn, Đức, Hoán, Tộ, Cán, Sảm, viết bớt nét.

Cửu nguyệt, chiếu phàm điển ngục đoạn văn tự áp thủ dụng vô danh tả chỉ nhị tiết .

Tháng 9, xuống chiếu rằng, khi áp tay vào giấy tờ hình án hay văn tự thì dùng hai đốt của ngón tay vô danh bên trái.

Đông thập nhất nguyệt, chiếu thí thiên hạ sĩ nhân dụng thất khoa .

Mùa đông, tháng 11, xuống chiếu thi kẻ sĩ trong nước, hỏi về 7 khoa.

Thập nhị nguyệt, tuệ tinh hiện Nam phương .

Tháng 12, sao Chổi mọc ở phương nam.

Dĩ Đoàn Nhữ Hài tri Khu mật viện sự.

Đoàn Nhữ Hài tri Khu mật viện sự.

Chiếu Tông chính phủ định hoàng tông ngọc điệp.

Xuống chiếu cho phủ Tông chính soạn ngọc phả của họ vua.

Tị thập tam niên, xuân chính nguyệt, sách Hoàng đệ tứ tử Mạnh vi Đông Cung thái tử, những chế Dược thạch châm tứ chi .

Mùa xuân, tháng giêng, sách phong hoàng tử thứ tư là Mạnh làm Đông cung thái tử, làm bài Dược thạch châm ban cho.

Nhị nguyệt, Chiêm Thành khiến Chế Bồ Đài cập bộ đảng bách dư nhân phụng biểu tiến kim ngân kì hương dị vật cầu định sính lễ.

Tháng 2, Chiêm Thành sai Chế Bồ Đài và bộ đảng hơn trăm người dâng hiến vàng bạc, hương quý, vật lạ làm lễ vật cầu hôn.

Triều thần dĩ vi bất khả, độc Văn Túc vương Đạo Tái chủ kì nghị.

Các quan trong triều đều cho là không nên, duy có Văn Túc Vương Đạo Tái chủ trương bàn việc đó

Trần Khắc Chung tán thành chi, kì nghị toại quyết .

Trần Khắc Chung tán thành, việc bàn mới quyết.

Tam nguyệt, La Hồi quốc sứ tiến liễn la bố đẳng vật .

Tháng 3, nước La Hồi sai người dâng vải liễn la và các thứ khác.

Dĩ Trần Thời Kiến vi Tả bộc xạ .

Lấy Trần Thì Kiến làm Tả bộc xạ.

Thời, hữu độc bạ Trần Cụ tính khoan hậu, cẩn nguyện, thiện cổ, cầm nỗ xạ cập xúc cúc hí.

Bấy giờ có viên độc bạ là Trần Cụ tính khoan hậu, cẩn thận, thật thà, giỏi ngề đánh cá, bắn nỏ và chơi cầu.

Đế giai mệnh giáo Thái tử.

Vua sai dạy thái tử các nghề ấy.

Thế chi nỗ xạ kì lập cước dữ cung xạ đồng sở vị Đinh tự bất thành bát tự bất chính giả dã.

Người đời bắn nỏ, chân đứng cũng như bắn cung, tức là kiểu chữ “đinh” không thành, chữ “bát” không ngay.

Cụ tắc bình lập nhi xạ viết Phàm cung xạ tả thủ hướng tiền chấp bả hữu thủ hướng hậu hoán ti kì thân tị thiên trắc cố kì cước diệc thiên trắc nỗ xạ tắc bình thi ư tiền cố chấp nhi xạ giả thân tự bình trực hà cố cước phản thiên trắc tai.

Cụ thì đứng ngay ngắn mà bắn và bảo mọi người:”Phàm bắn cung thì tay trái giơ ra phía trước nắm lấy thân cung, tay phải kéo dây cung về phía sau, mình đã nghiêng thì chân cũng phải lệch, còn bắn nỏ thì đưa cân bằng ra phía trước, cho nên khi cầm nỏ mà bắn, thân mình ngay ngắn, thì cớ gì chân lại phải đứng lệch?”.

Kì sở cư ốc cập sở thừa thuyền mỗi lưỡng môn tương đối an trí trần thiết diệc tương đối giai yếu bình chính cái kì bản.

Nhà ông ta ở và thuyền ông ta đi, đều có hai cửa đối nhau, xếp đặt, bày biện các thứ cũng cân đối và phải ngay ngắn, vì là bản

tâm như thử cố kì kiến ư sự vi diệc như thử.

tâm như vậy, cho nên biểu hiện ở mọi việc làm cũng như vậy.

Cụ Cứu Liên nhân, thường hữu hám ư Cứu liên thỉ chi viết: túc bất lí kì địa.

Cụ người Cứu Liên, vốn có mối hận với Cứu Liên, thề rằng chân không giẫm lên đất ấy nữa.

Kì thừa tâm kiên xác như thử nãi cổ sở vị nguyện giả.

Ông ta giữ lòng bền rắn một mực như vậy đó, đời xưa gọi thế là người gàn.

Thống Chính thái sư Tá Thiên Đại Vương Đức Việp tốt, tứ .

Mùa xuân, tháng giêng, ngày mồng 1, Thống chính thái sư Tá Thiên Đại Vương Đức Việp mất .

Hạ lục nguyệt, hạ giá Huyền Trân Công chúa vu Chiêm Thành chủ Chế Mân.

Mùa hạ, tháng 6, gả công chúa Huyền Trân cho chúa Chiêm Thành Chế Mân.

Sơ, thượng hoàng du phương hạnh Chiêm Thành nhi nghiệp hứa chi.

Trước đây, Thượng hoàng vân du sang Chiêm Thành, đã hứa gã rồi.

Triều dã văn nhân.

Các văn sĩ trong triều ngoài nội

đa tá Hán Hoàng dĩ Chiêu Quân giá Hung nô sự, tác quốc ngữ thi từ phúng thích chi.

nhiều người mượn chuyện vua Hán đem Chiêu Quân gả cho Hung Nô làm thơ, từ bằng quốc ngữ để châm biếm việc đó.

Sử thần Ngô Sĩ Liên viết: Tích Hán Cao hoàng nhân Hung Nô số khổ biên dĩ gia nhân nữ vi công chúa giá đơn Vu.

Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Ngày xưa, Hán Cao hoàng vì nước Hung Nô nhiều lần làm khổ biên cương, mới lấy con gái nhà dân làm công chúa gả cho Thiên Vu .

Thu cửu nguyệt, thập ngũ nhật, Tuất thời, nguyệt thực .

Mùa thu, tháng 9, ngày 15, giờ Tuất, nguyệt thực.

Mệnh Thiên chương học sĩ Nguyễn Sĩ Cố giảng Ngũ Kinh.

Sai thiên chương học sĩ Nguyễn Sĩ Cố giảng Ngũ Kinh.

Sĩ Cố Đông Phương Sóc chi lưu thiện khôi hài năng tác quốc ngữ thi phú.

Sĩ Cố thuộc dòng Đông Phương Sóc , giỏi khôi hài, hay làm thơ phú quốc ngữ.

Ngã quốc tác thi phú đa dụng quốc ngữ tự thử thuỷ .

Nước ta làm nhiều thơ phú bằng quốc ngữ bắt đầu từ đó.

Hành khiển trí sĩ Nguyễn Khiên Ngô lai triều tự hiệu Liễu Nhiễu.

Hành khiển trí sĩ Nguyễn Kim Ngô về chầu, tự xưng là Liễu Nhiễu.

Khiên Ngô tính trực lượng Đế ưu trọng chi bất danh dĩ khích niên lão chi cố vị giả .

Kiên Ngô tính thẳng thắn, vua ưu đãi, quý trọng, không gọi tên để khuyến khích những người tuổi già vẫn giữ quyền vị.

Dĩ Trần Hùng Thao vi Thiếu bảo .

Lấy Trần Hùng Thao làm Thiếu bảo.

Khiến Hàn Lâm học sĩ Lê Tông Nguyên Trung thị đại phu Bùi Mộc Đạc như Nguyên báo sính.

Sai Hàn lâm học sĩ Lê Tông Nguyên, Trung thị đại phu Bùi Mộc Đạc sang Nguyên đáp lễ.

Đinh Mùi thập ngũ niên, xuân chính nguyệt

Đinh Mùi, năm thứ 15 , .

cải Ô Lí nhị châu vi Thuận Châu, Hoá Châu.

Mùa xuân, tháng giêng, đổi hai châu Ô, lý thành châu Thuận và châu Hoá.

mệnh Nhữ Hài vãng tuyên đức ý giản địch bỉ chúng thụ chi dĩ quan nhưng cấp điền thổ miễn tô phú tam niên dĩ hoài bảo chi .

sai Nhữ Hài đến tuyên dụ đức ý chọn người trong bọn họ trao cho quan tước, lại cấp ruộng đất, miễn tô thuế 3 năm để vỗ về.

Hạ ngũ nguyệtm Chiêm Thành chủ Chế Mân tốt .

Mùa hạ, tháng 5, chúa Chiêm Thành Chế Mân chết.

Thu cửu nguyệtm đại thuỷm quyết Đam Đam đê .

Mùa thu, tháng 9, nước to, vỡ đê Đam Đam.

Chiêm Thành thế tử Chế Đa Da khiến sứ thần Bảo Lộc Kê tiến bạch tượng .

Thế tử Chiêm Thành Chế Đa Da sai sứ thần Bảo Lộc Kê sang dâng voi trắng.

Đông thập nguyệt, mệnh Nhập nội hành khiển thượng thư tả bộc xạ Trần Khắc Chungm An phủ Đặng Văn như Chiêm Thành nghênh Huyền Trân công chúa cập Thế tử Đa Da quy.

Mùa đông, tháng 10, sai Nhập nội hành khiển thượng thư tả bộc xạ Trần Khắc Chung, An phủ Đặng Văn sang Chiêm Thành đón công chúa Huyền Trân và thế tử Đa Da về.

Chiêm Thành tụcm Quốc vương tốtm chủ hậu nhập hoả đàn dĩ tuẫn, Đế tri chim khủng Công chúa ngộ hạim khiến Khắc Chung đẳng thác dĩ điếu tang thả ngôn, Công chúa hoả táng tắc tu trai vô chủ trương bất như vãng hải tân chiêu hồn ư thiên biên nghênh linh.

Vua biết thế, sợ công chúa bị hại, sai bọn Khắc Chung, mượn cớ là sang viếng tang và nói với : “Nếu công chúa hoả táng thì việc làm chay không có người chủ trương, chi bằng ra bờ biển chiêu hồn ở ven trời, đón linh

hồn đồng quy thuỷ nhập hoả đàn.

hồn cùng về, rồi sẽ vào giàn thiêu”.

Chiêm nhân tòng chi, Khắc Chung dĩ khinh chu đoạt chi dĩ quy toại dữ chi tư thông trì hồi hải đạo nhật cửu thuỷ chí kinh đô.

Khắc Chung dùng thuyền nhẹ cướp lấy công chúa đem về, rồi tư thông với công chúa, đi đường biển loanh quanh chậm chạp, lâu ngày mới về đến kinh đô.

Khắc Chung thường uý tị chi.

Khắc Chung thường sợ hãi né tránh.

Cợ

Đói.

Đông thập nhất nguyệt, sóc, nhật trùng vựng .

Mùa thu, tháng 11, ngày mồng 1, mặt trời có hai quầng.

Tam nhật, Thượng hoàng băng vu Yên Tử sơn Ngoạ Vân am.

Ngày mồng 3, Thượng hoàng băng ở am Ngoạ Vân núi Yên Tử.

Thời, Thượng hoàng xuất gia cư Yên tử sơn chi Tử Tiêu phong, tự hiệu Trúc Lâm đại sĩ.

Bấy giờ Thượng hoàng xuất gia, tu ở ngọn Tử Tiêu núi Yên Tử, tự hiệu là Trúc Lâm đại sĩ .

Kì đệ Thiên Thuỵ bệnh, cách hạ sơn vãng thị chi, vị viết: Đệ nhược thời chí tự khứ kiến minh gian vấn sự tắc ứng chi viết nguyện thiểu đãi ngã đệ Trúc Lâm đại sĩ thả chí. . Ngôn hất, hoàn sơn chúc thị giả Pháp Loa dĩ hậu sự yểm nhiên toạ hoá Thiên.

Bà chị là Thiên Thuỵ ốm nặng, Thượng hoàng xuống núi, tới thăm và bảo: “Nếu chị đã đến ngày đến giờ thì cứ đi, thấy âm phủ có hỏi thì trả lời rằng: Xin đợi một chút, em tôi là Trúc Lâm đại sĩ sẽ tới ngay”.

Thuỵ diệc dĩ thị nhật hoăng.

Thuỵ cũng mất vào hôm đó.

Pháp Loa thiêu đắc xá lợi tam thiên dư lạp, phụng chí kinh sư Tư Phúc tự.

Pháp Loa thiêu được hơn ba ngàn hạt xá lỵ mang về chùa Tư Phúc ở kinh sư.

Đế nghi chi.

Vua có ý ngờ.

Quần thần đa thỉnh tội Pháp Loa.

Các quan nhiều người xin bắt tội Pháp Loa.

Hoàng thái tử Mạnh niên cửu tuế, thị trắc hoài trung hốt hữu xá lợi số lạp xuất dĩ thị chi kiểm hạp nội dĩ hữu khuyết số.

Hoàng thái tử Mạnh mới 9 tuổi, đứng hầu bên cạnh, chợt thấy có mấy hạt xá lỵ ở trước ngự , đưa ra cho mọi người xem, kiểm lại trong hộp, thì đã mất một số ít hạt.

Đế cảm khấp ý nãi giải.

Vua xúc động đến phát khóc, trong lòng mới khỏi nghi ngờ.

Nguyên sử Thượng thư An Lỗ Uy lai cáo Vũ Tông tức vị .

Sứ Nguyên là Thượng thư An Lỗ Khôi sang báo tin Vũ Tông lên ngôi.

Đế khiến Mạc Đĩnh Chi như Nguyên.

Vua sai Mạc Đĩnh Chi sang Nguyên.

Đĩnh Chi ti tiểu Nguyên nhân bỉ chi.

Đĩnh Chi người thấp bé, người Nguyên khinh ông.

Nhất nhật tể thần triệu nhập phủ dữ.

Một hôm viên tể tướng mời ông vào phủ cho

cụ toạ.

cùng ngồi.

Đương ngũ lục nguyệt gian, phủ trung hữu bạc trướng tú hoàng tước hà tại trúc chi.

Trong phủ có bức trướng mỏng thêu hình con chim sẽ vàng đậu cành trúc.

Đĩnh Chi dạng nhận vi sinh hoàng tước tật xu tựu bổ.

Đĩnh Chi vờ ngỡ con chim sẽ thực, vội chạy đến bắt.

Nguyên nhân giai đại tiếu, dĩ vi viễn nhân bỉ lậu.

Người Nguyên cười ồ, cho là người phương xa bỉ lậu.

Đĩnh Chi duệ nhi liệt chi.

Đĩnh Chi kéo bức trướng xuống xé đi.

Tể tướng dĩ thử tú chư trướng thị dĩ tiểu nhân gia quân tử khủng tiểu nhân đạo trưởng quân tử đạo tiêu.

Tể tướng thêu như vậy là để tiểu nhân trên quân tử, sợ rằng đạo của tiểu nhân sẽ mạnh, đạo của quân tử sẽ suy.

Ngã vi thánh triều trừ chi.

Tôi vì thánh triều mà trừ giúp bọn tiểu nhân”.

Chúng phục kì năng.

Mọi người đều phục tài của ông.

Kỉ Dậu thập thất niên, xuân chính nguyệt, đại xá . 𱏺

Mùa xuân, tháng giêng, đại xá.

Sách Thánh Tư phu nhân vi Thuận Thánh hoàng hậu .

Sách phong Thánh Bà phu nhân làm Thuận Thánh hoàng hậu.

Đông thập nhất nguyệt, trị phán đại nghịch danh Hân đẳng tội.

Mùa đông, tháng 11, trị tội những kẻ đại nghịch là bọn tên Hân.

Danh Hân ư Giang Khẩu kiều, danh Trù ư Gia thị thành môn, danh Tổng ư Tây Dương thành môn, danh Dung ư Vạn Xuân thành môn, tịnh trảm chi.

Tên Hân bị chém ở cầu Giang Khẩu , tên Trù ở cửa thành chợ Dừa , tên Tổng ở cửa thànhh Tây Dương , tên Dung ở cửa thành Vạn Xuân .

Thuỷ vô hữu sinh giả

không một ai sống nổi.

] Lệ hệ thị thiên hoàng vị phái miễn thích diện.

Tên Lệ là dòng cuối trong họ nhà vua, được miễn thích chữ vào mặt.

Cố sự phàm hữu tội giả tước khứ tộc tính dĩ vi danh xưng chi.

Theo lệ cũ, những kẻ có tội đều bị tước bỏ họ, chỉ gọi tên thôi.

Đồ tội tuy hữu bản tính diệc dĩ danh gia chi .

Tội đồ thì tuy còn đề họ, nhưng cũng chỉ gọi tên không.

Đế ai điệu lâm kì tang .

Vua thương xót, đến đưa đám.

cung táng Long Hưng phủ, Quy Đức lăng, xá lợi tàng Ngoạ Vân am bảo tháp, miếu hiệu Nhân Tông, thuỵ viết Pháp Thiên Sùng Đạo Ứng Thế Hoá Dân Long Từ Hiển Huệ Thánh Văn Thần Võ Nguyên Minh Duệ Hiếu Hoàng Đế.

về chôn ở lăng Quy Đức, phủ Long Hưng, xá lỵ thì cất ở bảo tháp am Ngoạ Vân; miếu hiệu là Nhân Tông, tên thuỵ là Pháp Thiên Sùng Đạo Ứng Thế Hoá Dân Long Từ Hiển Hiệu Thánh Văn Thần Võ Nguyên Minh Duệ Hiếu Hoàng Đế.