Datasets:

WikiQuality

/

unique_character_trigrams_hi

like 0

Follow

WikipediaQuality 4

11737

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8A%AE%E1%8A%95%E1%8A%95%20%E1%8A%A5%E1%8A%95%E1%8B%B3%E1%88%8D%E1%8A%AB%E1%89%B8%E1%8B%8D

መኮንን እንዳልካቸው

ራስ ቢትወደድ መኮንን እንዳልካቸው፤ አርበኛ፣ ስደተኛ፣ የውጭ ጉዳይ አደራዳሪ፣ ታላቅ ደራሲና በንጉሠ ነገሥቱ መንግሥት የመጀመሪያው ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው ያገለገሉ ኢትዮጵያዊ ናቸው። መኮንን እንዳልካቸው የካቲት ቀን ዓ/ም ከአባታቸው ከባላምባራስ እንዳልካቸው አብርቄ እና ከናታቸው ከወይዘሮ አቦነሽ ተክለ ማርያም በሸዋ ጠቅላይ ግዛት ተጉለት፣ አዲስጌ ላይ ተወለዱ። ትምህርታቸውን አዲስ አበባ በዳግማዊ ምኒልክ ትምህርት ቤት ካጠናቀቁ በኋላ ካርቱም ከሚገኘው የሶባት የጦር መኮንኖች ትምህርት ቤት ተመርቀዋል። በዳግማዊ ምኒልክ ትምህርት ቤት ሳሉ የትምህርት አቻዎቻቸው እነ ልጅ ተፈሪ መኮንን እና ልጅ ዕምሩ ኃይለ ሥላሴ ነበሩ። ልጅ መኮንን እንዳልካቸው “የሕልም ሩጫ” በተባለው መጽሐፋቸው ላይ በዳግማዊ ምኒልክ ዘመን የጀመረው የሥልጣን እርምጃቸው የልጅ ኢያሱ ሞግዚት እና እንደራሴ የነበሩት አጎታቸው፣ ራስ ተሰማ ናደው ካረፉ በኋላ በተለያዩ ባለ ሥልጣናት እንደተገታ አሥፍረውልናል። በንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ዘመን በንግሥት ዘውዲቱ ዘመን የተማሪ ቤት ጓደኛቸው ራስ ተፈሪ መኮንን የአልጋ ወራሽነትን ሥልጣን እንደያዙ ወዲያው ‘ልጅ መኮንን’ ተብለው በ፲፱፻፱ ዓ/ም የወንበሮ፣ አብቹና ማሰት አውራጃ ገዥ ሆነው ተሹመው ለአራት ዓመታት ቆዩ። በ፲፱፻፲፫ ዓ/ም የምድር ባቡር ተቆጣጣሪ ሆነው ተሹመው፣ እስከ ዓ/ም ሲያገለግሉ ከቆዩ በኋላ የንግድ ሚኒስትር ሆነው እስከ በሠሩበት ወቅት ፓሪስ ላይ በተካሄደው የጦር መሣሪያ ጉባዔ ላይ አገራቸውን ወክለው ተሳትፈዋል። በብሪታኒያ የመጀመሪያው የኢትዮጵያ ቋሚ መላክተኛ ሆነው የተሾሙት ነጋድራስ (በኋላ ራስ ቢትወደድ) መኮንን እንዳልካቸው፣ የሹመት ደብዳቤያቸውን ለንጉሥ ጆርጅ አምስተኛ ተወካይ ለአልጋ ወራሹ የዌልስ መስፍን (የወደፊቱ ንጉሥ ኤድዋርድ ስምንተኛ) ኅዳር ቀን 1922ዓ/ም በባኪንግሃም ቤተ መንግሥት አቅርበዋል። በዚህም የሥራ መደብ ሁለት ዓመት አገልግለዋል። በብሪታኒያ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ሚያዝያ ቀን ዓ/ም ያወጣው “የኢትዮጵያ ትላልቅ ሰዎች ዝርዝር” ላይ በተራ ቁጥር ስለተመዘገቡት ነጋድራስ መኮንን እንዳልካቸው ሲተነትን፤ በጥቅምት ወር ዓ/ም ለተከናወነው የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የንግሥ በዓል ወደ ኢትዮጵያ ተመልሰው ሲገቡ፣ ያጋጠማቸው አዲስ አበባ ከተማ እንዳይገቡ የመታገድ ትዕዛዝ እንደነበረና ምክንያቱም ፓሪስ ላይ በወቅቱ የራስ ጉግሳ አርአያ ሚስት ከነበሩት የንጉሠ ነገሥቱ ታላቅ ወንድም ልጅ፣ ልዕልት የሻሸወርቅ ይልማ ጋር ባልገዋል በሚል እንደነበር፤ ራስ ጉግሳም በኋላ በዚሁ ምክንያት ሚስታቸውን እንደፈቱ እና ነጋድራስ የአሥር ሺ የኢትዮጵያ ብር ቅጣት እንደተጣለባቸው ዘግቧል። የዚህን ዘገባ ትክክለኛነት ከሌላ ምንጭ ማረጋግጥ ባይቻልም ወደሎንዶን ሥራቸው እንዳልተመለሱና በቋሚ መላክተኝነት በጅሮንድ ዘለቀ አግደው ተክተዋቸው የሹመት ደብዳቤያቸውን ሐምሌ ቀን ዓ/ም ማቅረባቸውን ‘የሎንዶን ጋዜት’ ይዘግባል። በኋላም ከልዕልቲቱ ጋር በ፲፱፻፳፰ ዓ/ም ተጋብተው እስከ ዕለተ ሞታቸው ድረስ የትዳር ጓዶች እንደነበሩ ይታወሳል። በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዘመነ-መንግሥት ከሎንድን ከተመለሱበት ጊዜ ጀምሮ ለቀጠሉት አሥራ አራት ወራት ገደማ በምን ሥራ ላይ ተሰማርተው እንደነበር መረጃዎች ባይገልጹም፣ የሚቀጥለው ምድባቸው በታኅሣሥ ወር ዓ/ም ፰ኛው የአዲስ አበባ ከንቲባ ኾነው ተሹመው ለሁለት ዓመታት አገልግለዋል። ከዚህም ምደባ በኋላ የኢሉባቡር ጠቅላይ-ግዛት አገር ገዢ ሆነው የጠላት ወረራ ድረስ የሠሩ ሲሆን ወደዘመቻውም የሄዱት ከዚሁ ጠቅላይ ግዛት ሠራዊት ጋር ነበር። በጠላት ወረራ ጊዜ በጦርነቱ ዝግጅት በሚደረግበት ወቅት፣ ደጃዝማች መኮንን እና ሌሎችም መሪዎች ለቀኙ ደቡብ ክፍል የጦር ሠራዊት አዝማች ሆነው ለተመደቡት ለሐረር መስፍን እንደራሴው ለደጃዝማች ነሲቡ ዘአማኔል ረዳት ሆነው ተመደቡ። ጣልያኖቹ በቁጥር እና በዘመናዊ መሣሪያ የበለጡ ቢሆኑም በኦጋዴን በኩል የመጣው የጣልያን ግንባር-ቀደም ሠራዊት፤ በደጃዝማች መኮንን የተመራው የኢሉባቡር ሠራዊትን ጨምሮ፣ በሦስት ግንባር በተሰለፉት ኢትዮጵያውያን ጠንካራ ምክት ተቸግሮ ነበር። በተለይም ከማይጨው ጦርነት ሽንፈት በኋላ ንጉሠ ነገሥቱ ከቤተሰባቸውና ከአንዳንድ መኳንንት ጋር በስደት ወደአውሮፓ ሲያመሩ፤ በኦጋዴን በኩል ሲከላከሉ የቆዩት ደጃዝማች መኮንን እና ሦስት ሌሎች የጦር አለቆች በስደት ወደ ኢየሩሳሌም አመሩ። በኢየሩሳሌም ደጃዝማች መኮንንን በሚመለከት በስደት ዘመን ስለተከሰቱ አንዳንድ ነገሮች፤ ደጃዝማች ከበደ ተሰማ፣ “የታሪክ ማስታወሻ” በተባለው መጽሐፋቸው ላይ ሲያወጉን፦ ጠላት እዚያ ተጠልለው የነበሩትን መሳፍንትና መኳንንት «አስጨንቆ ከጠላት እየታረቁ እንዲገቡና ንጉሠ ነገሥቱ የተሰደዱበትን ዓላማ ለማሳሳት በማሰብ ብዙ የማንገራበድና የማስፈራራት ሥራ ይሠሩ ነበር።» ይሉና በኢየሩሳሌም የኢትዮጵያ ገዳም ንብረት የነበረውን እጁ ለማግባት እና የገዳሙን ማስረጃ ሰነዶች ለመውሰድ፣ በገዳሙ የነበሩትን አንዳንድ ኤርትራዊ መነኮሳትን በመጠቀም ያዘጋጁትን ደባ በመስበርና፤ ሰነዶቹን በማሸግ ከተሳተፉት መኻል አንዱ ደጃዝማች መኮንን እንደነበሩ አስፍረውታል። ደጃዝማች ከበደ፤ በዚያው በኢየሩሳሌም፤ ቀድሞ ንግሥት ነገሥታት ዘውዲቱ ለገዳሙ መናንያኖችና ምዕመኖች መተዳደሪያ የገቢ ምንጭ እንዲሆን ያሠሩትን ቤት በፊት የኢትዮጵያ ቆንስል ያስተዳድር የነበረውን ጠባቂነቱ ተዛውሮ ወደስደተኞች ወኪል ወደተደረጉት ደጃዝማች መኮንን ተላልፎ ይሠራ እንደነበርም ዘግበዋል። የኢጣልያ መንግሥት ኢትዮጵያን የመንግሥቷ አካል እንዳደረገችና የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥትነትን ማዕርግ ለንጉሧ ለቪክቶር ኢማኑኤል ሣልሳዊ እንዳደርገች ግንቦት ቀን ዓ/ም አወጀች። የብሪታንያ መንግሥት ግን ለዚህ አዋጅ የይፋ እውቅና ከመስጠቱ በፊት ግንቦት ቀን ዓ/ም ለተፈጸመው የንጉሥ ጆርጅ ሳድሳዊ የንግሥ በዓል እንዲገኙ ጃንሆይን ጋብዞ ነበር። ዳሩ ግን በዚሁ ሥነ ሥርዓት ላይ ሊገኝ ተጋብዞ የነበረው የኢጣልያው አልጋ ወራሽ (በኋላ ንጉሥ) ኡምቤርቶ እንደማይመጣ እና የኢጣልያም ጋዜጠኞች በሙሉ በሥነ-ሥርዓቱ ላይ እንዳይገኙ ሙሶሊኒ ማዘዙ ሲታወቅ፤ ደጃዝማች መኮንን እንዳልካቸው ወደ ሎንድን ተጉዘው ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴን በመወከል ከአቶ ኤፍሬም ተወልደመድኅን ጋር ተገኝተዋል። ከድል በኋላ እስከ ሕልፈት ደጃዝማች መኮንን እንዳልካቸው፣ እንግሊዞች ጃንሆይን ወደሱዳን ካመጧቸው በኋላ በስደት በየቦታው የነበሩትን ኢትዮጵያውያን በሱዳን ሲያሰባስቡ ከነበሩበት ከኢየሩሳሌም ወደንጉሠ ነገሥቱ ከሄዱት መኳንንት መሀል አንዱ ነበሩ። ድርሰቶች ልብ-ወለድ አልሞትኹም ብዬ አልዋሽም ፀሐይ መስፍን የድሆች ከተማ ያይኔ አበባ ቴዎድሮስና ጣይቱ ብጡል ዦሮ ጠቢ ተውኔት የቃኤል ድንጋይ የደም ድምጽ ሣልሳዊ ዳዊት ሰውና ሐሳብ {ዳዊትና ኦርዮን) ዓለም ወረተኛ (ቀድሞ "ያይኔ አበባ" በሚል ርዕስ የታተመ) ሥነ ልቡናና ሳይንስ ከቡቃያ እስከመከር ፍልስፍናዊ አሳቤ ወልደ ጻዲቅ ሌሎች የይሁዳ አንበሳ ለምን ተንሸነፈ ሰውና ሐሳብ የደም ዘመን አርሙኝ (የቃየል ድንጋይን፤ የደም ድምጽን፤ዓለም ወረተኛን፤ የድኾች ከተማን፤ ሰውና ሐሳብን፤ ሣልሳዊ ዳዊትን፤ አምልሞትሁም ብዬ አልዋሽምን እና የማይጨው ዘመቻና የዓለም ፖለቲካን ያካተተ) መልካም ቤተሰቦች የሕልም ሩጫ (ግለ-ታሪክ) ማጣቀሻዎት ዋቢ ምንጮች ደጃዝማች ከበደ ተሰማ፤ “የታሪክ ማስታወሻ” ዓ/ም) ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ፤ “ሕይወቴና የኢትዮጵያ እርምጃ" (፩ኛ መጽሐፍ)፤(ብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት: ዓ/ም) 1989) 33554 22 1929) 33739 28 1931) 34453 10 1937. 37/20940/0040, 2157/2157/1] 54 18, 4, 1937) 1855-1991”; 2001) የኢትዮጵያ ካቢኔ አባላት ቢትወደድ መኮንን

48461

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B6%E1%88%80%E1%89%A3%20%28sahabah%29/%E1%8A%A0%E1%88%B5%E1%88%9B%20%E1%89%A2%E1%8A%95%E1%89%B5%20%E1%8A%A0%E1%89%A1%E1%89%A0%E1%8A%AD%E1%88%AD%28%E1%88%A8.%E1%8B%90%E1%8A%95%E1%88%81%E1%88%9B%29

ሶሀባ (sahabah)/አስማ ቢንት አቡበክር(ረ.ዐንሁማ)

🎀አስማ ቢንት አቡበክር ረዲየላሁ ዐንሃ📤 <<ከአክስቴ አዒሻና ከናቴ አስማ የበለጡ ርኀሩኀ ሴቶች እስካሁን አላየሁም>>(አብደላህ ኢብኑ ዙበይር ረዲደላሁ ዐንሁ) ✍አስማ ቢንት አቡበክር ረዲየላ ሁ ዐንሃ ከተከበረ ሙስሊም ቤተሰ ብ የተገኘች ሴት ስትሆን አባቷ-አ ቡበክር-የነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወ ሰለም የልብ ወዳጅና ወራሽ (ኸሊ ፋ)ነበሩ።እህቷ-አዒሻ ረዲየላሁ ዐን ሃ የነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ሚስትና ከኡሙ ሙእሚኒን (የምእ መናን እናት)አንዷ ነበረች።ባለቤቷ ዙበይር ኢብን አል አዋም ረዲየላሁ ዐንሁ የነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰ ለም ልዩ አማካሪዎች ከነበሩት አን ዱ ሲሆን፥ልጇ አብዱላህ ኢብኑ ዙ በይር ረዲየላሁ ዐንሁ ለሐቅ በነበረ ዉ ቀናዒነትና ጥንካሬ እጅግ የታወ ቀ ሰዉ ነበር። ✍አስማ ረዲየላሁ ዐንሃ ኢስላምን ለመጀመሪያ ጊዜ ከተቀበሉት ሙስ ሊሞች ጋር ትመደባለች።ወደ ኢስላ ም በመግባት ወንዶችንና ሴቶችን ጨምሮ አስራ ሰባት ሰዎች ብቻ ና ቸዉ የሚቀድሟት።አስማ ረዲየላሁ ዐንሃ፥የነብዩን ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰ ለም የመዲና ጉዞ ዕቅድ ሚስጥር በነበራቸዉ ዝግጅት ምክንያት የጉ ዞዉ ሚስጢራዊነት በከፍተኛ ጀረ ጃ የተጠበቀ ነበር።በስንብታቸዉ ምሽት አስማ ረዲየላሁ ዐንሃ በአን ድ አገልግል ምግብና በሁለት ከረ ጢቶች ዉኃ ሞላች።ለከረጢቶቹ መ ቋጠሪያ ገመድ በማጣቷም የወገ ቧን መቀነት (ኒታቅ)ፈታች።አባቷ አ ቡበክርም ረዲየላሁ ዐንሁ ለሁለት እንድትሰነጥቀዉ ነገሯት።ነብዩም ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ተግባሯን አደነቁ።በዚህ ምግባሯ ነበር <<ባ ለሁለት መቀነቷ>>(ዛት አን-ኒታቀይ ን)በመባል የታወቀችዉ። ✍የመጨረሻዉ ሂጅራ በነብዩ ሰለ ላሁ ዐለይሂ ወሰለም መካን መልቀ ቅ ከተፈፀመ በኃላ አስማ ረዲየላ ሁ ዐንሃ አረገዘች።እንደሌሎቹ የነ ብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ሶሃባ ዎች ሁሉ፥እርሷም ሆነች ባልተቤቷ ከነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ስ ደት በኃላ በመካ የመኖር ፍላጎት አልነበራቸዉም።እርግዝናዋም ሆነ የመንገዱ እርቀት ሳይበግሯት ወደ መዲና ጉዞ ተነሳች።በመዲና ዳርቻ ላይ ከምትገኝ ቁባ ከምትባል ሥፍ ራ እንደደረሱ ፥አብደላህ የተባለ ወ ንድ ልጅ ወለጀች።የልጁ መወለድ ታራካዊነት ስለነበረዉ በሙስሊሞ ች ዘንድ በተክቢራና ተህሊል የገለ ፁትን ደስታ ፈጠረ። ✍አስማ በመልካም ሥነ-ምግባሯ ና በልበ ብርሃንነቷን በዘመኑ የታወ ቀች ሴት ነበረች።ርኀራኄዋን በተ መለከተ ልጇ አብዱላህ በአንድ ወ ቅት እንዲህ ሲል የአማኝነት ቃሉን ለግሷል።<<ከአክስቴ ከአዒሻና ከእ ናቴ ከአስማ የበለጡ ርኀሩኀ ሴቶች እስከአሁን ድረስ አላደሁም።የሁለ ቱ ሴቶች ርኀራሄ የተለያየ ገጽታ ነበ ረዉ።አክስቴ በቂ የመሰላትን ያህ ል ማጠራቀሟን ካረጋገጠች በኃላ ለችግረኞቹ ታከፋፍለዋለች።እናቴ በ በኩሏ ለነገ የሚል ሐሳብ የላትም። እጇ ላይ የገባዉን ሁሉ ወዲያዉኑ ለተቸገረ ትለግሳለች።>> ✍የአስማ ረዲየላሁ ዐንሃ ልባምነ ት እጅግ የሚደንቅ ነዉ።ለቤተሰባ ቸዉ አንዳች ነገር ላይተዉ ስድስት ሺህ ዲርሃም የሚቀልጥ ንብረታቸ ዉን ጠራርገዉ ነበር ወደ መዲና የ ተጓዙት።በዚያን ጊዜ ሙሽሪክ የነበ ሩት የአቡበከር አባት አቡ ቁሓፋህ የልጃቸዉን ወደ መዲና መጓዝ እን ደሰሙ ቤታቸዉ ድረስ በመሄድ ለአ ስማ ረዲየላሁ ዐንሃ እንዲህ አሏት፦ <<ካለ ገንዘብ ትቶሽ እንደሄደ እር ግጠኛ ነኝ።>>አስማም ረዲየላሁ ዐንሃ <<አይደለም፥አያቴ ሆይ፥(አባ ቴ)በቂ ገንዘብ ትቶልን ነዉ የሄደዉ ስትል መለሰችላቸዉ።ጥቂት ገንዘብ መሰል ጠጠሮችን በገንዘ ብ ማስቀመጫ ትንሽ ሳጥን ዉስ ጥ አኖረቻቸዉ።በጨርቅ ከሸፈነቻ ቸዉ በኃላ አይነ ስዉሩ አያቷ በእጃ ቸዉ እንዲሳስሱት በማድረግ <<አ የህ!ምን ያህል ገንዘብ አባቴ ትቶል ን እንደሄደ>> አለቻቸዉ። ✍አስማ ረዲየላሁ ወንሃ ይህንን ስልት የተጠቀመችዉ ሙሽሪኩ አ ያቷ ገንዘብ የላቸዉም በሚል ከኔ ዉሰዱ እንዳይሉ በመስጋቷ ሲሆን ከርሳቸዉ መዉሰዱን የጠላችበት ምክንያትም ምንም እንኳን አያቷ ቢሆኑ ከሙሽሪክ (አጋሪ)ሰዉ እርዳ ታ መቀበል ኢስላማዊ ሰብዕናዋን እንደማዋረድ ስለቆጠረችዉ ነዉ። ✍አስማ ረዲደላሁ ዐንሃ በእናቷ ም ላይ ተመሳሳይ አቋም ነበራት። ክብሯን እና ኢማኗን ለድርድር የማ ቅረብ ዝንባሌ በጭራሽ አልታየባት ም።በቅድመ ኢስላም ከአባቷ ጋር የተፋታችዉ እናቷ ቀቲለህ አንድ ወ ቅት በመዲና ሳለች ልትጎበኛት መ ጣች።ኢስላምን ያልተቀበለችዉ እና ቷ ወደርሷ ስትመጣ ደረቅ ኮምጣ ጤ፣የተጣራ ቅቤ...ይዛላት ነበር።አ ስማ ረዲደየላሁ ዐንሃ አስቀድማ ለ እናቷ የመግባት ፍቃድ አልሰጠች ም፥ያመጣችዉን ስጦታም አልተቀ በለችም።አንድ ሰዉ ወደ አዒሻህ ረ ዲየላሁ ዐንሃ በመላክ መዉሰድ ስ ለሚገባት ርምጃ ከነብዩ ሰለላሁ ዐ ለይሂ ወሰለም ጠይቆ እንዲመጣ አደረገች።ነብዩም ሰለላለሁ ዐለይ ሂ ወሰለም እናቷን ወደቤት እንድታ ስገባ፥ስጦታዋንም እንድትቀበል አ ዘዟት።በዚህን ጊዜም የሚከተለዉን የቁርኣን አንቀፅ ተደነገገ። ከነዚያ በሃይማኖት ካልተጋደሏች ሁ፥ከአገሮቻችሁም ካላወጡዋች ሁ (ከሓዲዎች)፥መልካም ብትዉሉ ላቸዉና ወደነርሱ ብታስተካክሉ አላ ህ አይከለክላችሁም፤አላህ ትክክለ ኞችን ይወዳልና።አላህ የሚከለክላ ችሁ፥ከነዚያ ከሃይማኖት ከተጋደሉ ዋችሁ፥ከቤቶቻችሁም ካወጡዋች ሁ፥እናንተንም በማዉጣት ላይ ከ ረዱት (ከሓዲዎች)፥እንዳትወዳጁ ዋቸዉ ብቻ ነዉ።>>[አል ሙምተ ሒናህ፡8-9) ✍ለአስማም ረዲየላሁ ዐንሃ ሆነ ለበርካታ ሙስሊሞች የመጀመሪያ ዉ የመዲና ኑሮ ቀላል አልነበረም። ባሏ ችግረኛ ነበር።ቀደም ሲል ከገ ዛዉ ፈረስ በስተቀር አንዳችም ሀብ ት አልነበረዉም።ያንን ጊዜ አስማ ረ ዲየላሁ ዐንሃ እንደሚከተለዉ ትገ ልፀዋለች፦ <<ለፈረሱ ድርቆሽና ዉ ሃ ከሰጠሁ በኃላ የሰዉነቱንም ጽዳ ት እጠብቅለታለሁ።ዱቄት ፈጭቼ ም እጋግራለሀ።ግና ጋግሬም የተ ዋጣ ስለማይሆንልኝ ብዙዉን ጊዜ የአንሷር ሴቶች ይጋግሩልኛል።በጣ ም ጥሩ ሴቶች ነበሩ።ነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ለዙበይር ረዲየላ ሁ ዐንሁ እንዲያደርሰዉ ከወሰኑለ ት መሬት ላይም እህል በራሴ ተሸ ክሜ እመጣለሁ።ይህ የእርሻ ቦታ ከከተማ ወደ ፈርሰኽ (18 ኪ•ሜ ያህል ይርቃል)።>> ✍አስማ ረዲየላሁ ዐንሃ እጅግ ጥ ንቁቅና ታታሪ ሴት ነበረች።ችግራቸ ዉ ቀስ በቀስ እስኪወገድላቸዉ ድ ረስም ከባሏ ጋር ጠንክረዉ ሰሩ።ዙ በይር ረዲየላሁ ዐንሁ ቀስ በቀስ ከ ሶሃባዎች ሁሉ እጅግ የታወቀ ባለፀ ጋ ሆነ።ሀብት ማግኘታቸዉ አስማን ረዱየላሁ ዐንሃ ቅጥያጣ ኑሮ እንድ ትከተል አላረደጋትም።እንደወትሮ ዋ ሁሉ በኢማኗ ላይ የፀናች ሴት ነ በረች።አንድ ወቅት ልጇ ሙንዚር ዋጋዉ ዉድ ከሆነ ክር የተሰራ ድን ቅ ቀሚስ ከኢራቅ ላከሊት።በጊዜ ዉ አይነ ሥዉር የነበረችዉ አስማ ረዲየላሁ ዐንሃ ቀሚሱን ዳብሳ ድን ቅነቱን በተረዳች ጊዜ ከፍተኛ ሐዘን ተሰማት፤ለመልእክተኛዉም ሰለላ ሁ ዐለይሂ ወሰለም <<ይህ ለኔ የ ሚገባ አይደለምና ወደርሱ መልስ ለት።>> ስትል አዘዘችዉ።ሙንዚር በሁኔታዉ ተበሳጭቶ <<እማማ፥ሰ ዉነትን የሚያሳይ ቀሚስ አይደለም ።>>ሲል ገለፀላት። ✍እርሷንም በቁጣ <<የሰዉነትን መልክ የሚያሳይ ሊሆን ይችላል፥ነ ገር ግን ጠባብ ስለሆነ የሰዉነትን ቅርፅ ያሳያል።>> ስትል መለሰችለ ት አልሙንዚር የእናቱን አለመስማ ማት እንዳረጋገጠ ከእርሷ ፈቃድ ጋ ር የሚሄድ ሌላ ቀሚስ ገዛላት። ✍የአስማን ረዲየላሁ ዐንሃ የኢማ ን ጥንካሬ የሚያሳይ ከላይ የጠቀ ስነዉ ገጠመኟ በቀላሉ ሊረሳ ይች ል ይሆናል።ነገር ግን ከልጇ ከአብ ደላህ ረዲየላሁ ዐንሁ ጋር ለመጨ ረሻ ጊዜ በተገናኙበት ወቅት ያሳየ ችዉ ጥልቅ አስተዋይነት፣ታጋሽነት ና የኢማን ጥንካሬ ከቀደምት ሙስ ሊሞች ታሪክ ዉስጥ የሚዘነጉ አይ ደሉም። ✍ከየዚድ ኢብን ሙዓዉያህ ሞት በኃላ የኸሊፋዉን ቢሮ የመራዉ አ ብደላህ ረዲየላሁ ዐንሁ ነበር።የሂ ጃዝ፣የምስር (ግብፅ)፣የኢራቅ፣የኹ ራሳን አብዛኛዉ የሶሪያ ህዝብ የር ሱ አፍቃሪ ስለነበሩ የኸሊፋነት ስል ጣኑ ለእርሱ እንዲረጋ ወሰኑ።ነገር ግን በኑ ኡመያዎች ድርጊቱን በመ ቃወምና ኸሊፋዉን በመንቀፍ አል-ሃጃጅ ኢብን ዩሱፍ በተባለዉ ሰዉ የሚመራ ትልቅ ሰራዊት አንቀሳቀ ሱ።በሁለቱም ወገኖች መካከል ጠ ንካራ ዉጊያ ተደረገ።በዚህም ፍል ሚያ አብዱላህ ኢብን ዙበይር ረዲ የላሁ ዐንሁ ብዙ የጀግንነት ተግባ ራትን አሳየ።ነገር ግን አብዛኞቹ አጋ ሮቹ የጦርነቱን ፈታኝነት መቋቋም ስለተሳናቸዉ ጥለዉት ሸሹ።በመ ጨረሻ እሱም ዉጊያዉን ትቶ መካ በሚገኘዉ ቅዱስ መስጊድ ለጥገ ኝነት ገባ። በዚያን ጊዜ ነበር እርጅና ተጭ ኗት አይነ ሥዉር የሆነች እናቱን ለ መጎብኘት ወደ አስማ ረዲየላሁ ዐ ንሁ ዘንድ የሄደዉ።ከዚያም እንደደ ረሰ፦ <<እማማ፥የአላህ ሰለም ርኀ ራሄና በረከት በአንቺ ላይ ይሀን>>( አሰላሙ አለይኩም ወራህመቱላሂ ወበረካቱሁ)አላት።እርሷም <<በአ ንተም ላይ ሰላም ይሁን (ወአለይኩ ሙስሰላም)፥አብዱላህ ረዲየላሁ ዐንሁ>>ስትል መለሰችለት።፡<<የሃ ጃጅ ጦር ሃረም በሚገኘዉ ሠራዊ ትህ ላይ መዓት በሚያዘንበብትና የመካ ቤቶች በሚንቀጠቀጡበት በዚህ ቀዉጢ ሰዓት ወደዚህ ምን አመጣህ?>> ስትልም ጠየቀችዉ ።እርሱም <<ምክርሽን ፍለጋ መጣ ሁ ኡማ (እማየ)>>በማለት ለጥያቄ ዋ ምላሽ ሰጠ። እርሷም በመደነቅ <<የኔን ም ክር ፍለጋ?ስለምንድነዉ የምመክ ርህ አብዱላህ ረዲየላሁ ዐንሁ?>> በማለት ጠየቀችዉ። •<<ከጎኔ ተሰልፎ የነበረዉ ሕዝብ አብዛኛዉ ሃጃጅን በመፍራት ወይ ም በሚሰጠዉ ወሮታ በመጭበር በር ጥሎኝ ሸሸ።ልጆቼና መላዉ ቤ ተሰቤ እንኳን ከእኔ ተገለሉ።አብረ ዉኝ የቀሩት በጣም ትንሽ ሰዎች ሲሆኑ፥እነርሱም ምንም ያህል ጠካራና ቆራጥ ቢሆኑም የጠላትን ኃይል ሊቋቋሙ የሚችሉት ለአንድ ሰዓት ግፋ ቢል ለሀለት ሰዓት ያህ ል ነዉ።በኑ ኡመያዎች ከኔ ጋር ለ መደራደር መልእክተኞቻቸዉን ልከ ዋል።የምሻዉን አለማዊ ፀጋ (አዱን ያ)ሁሉ ሊሰጡኝ ፈቃደኛ መሆናቸ ዉንም ገልጸዉልኛል።ነገር ግን ለዚ ህ ዉለታቸዉ ጦሬን ላስቀምጥና ከአብዱል መሊክ ኢብን መርዋን ጋር የትብብር ቃል እንድገባ መስማማት አለብኝ።ታዲያ ስለዚህ ጉ ዳይ ምን ታስቢያለሽ?>> ድምጿን ከፍ በማድረግ፥ <<አብ ዱላህ ይህ የአንተ ጉዳይ ነዉ፣ማን ነትህን ጠንቅቀህ የምታዉቅ ሰዉ ነህ።ትክክለኛና ለእዉነት የቆምኩ ነኝ ብለህ ካሰ ብክ፥ በባንዲራህ ስ ር በቆራጥነት ሲዋጉ እንደተገደሉ ት ጓደኞችህ ሁሉ በፅናትና በቆራ ጥነት ዉጊያህን ቀጥል።ይህን ትተ ህ አዱንያን ከመረጥክም ምንኛ አ ሳዛኝ ሰዉ ነህ! እራስህንም ሆነ ሰ ዎችህን እንደምታጠፋ ልብ በል። >>ስትል ምክሯን ለገሰችዉ። •<<ግን እማየ እንደዚያ ካደረግሁ፥ ዛሬ ሟች ነኝ፣ምንም ጥርጥር የለዉም።>> ለሃጃጅ በፈቃደኝነት እጅህን ሰጥ ተህ የበኑ ኡመያ አጫፋሪዎች መ ጫወቻ ከምትሆን፥የጀግንነት ሞት ለአንተ እጅጉን በላጭ ነዉ።>> •<<ሞቴን አልፈራሁም፤የኔ ፍርሃት ሥጋዬን ይበጣጥቁታል ብዬ ነዉ።>> <<የሰዉ ልጅ ከሞቱ በኃላ በአካ ሉ ላይ ስለሚፈፀመዉ ድርጊት ም ንም የሚያስፈራዉ ነገር የለም።የቆ ዳዉ መገፈፍ ምንም የሚያመጣ ዉ ህመም አይኖርም።>>አለችዉ። ✍አብደላህ ረዲየላሁ ዐንሁ ልብ የሚያጠነክረዉን የእናቱን ምክር እ ንደሰማ የሚከተለዉን እየተናገረ ፊ ቱ አንፀባረቀ። <<ምኝኛ የተባረክሽ እናት ነሽ(መ ልካሙ ባህሪይሽ የተባረከ ይሁን)በ ዚህ ቀዉጢ ሰዓት ወደአንቺ የመ ጣሁት በጆሮዬ ያንቆረ ቆርሽዉን ምክር ለመስማት ነበር።እንዳልደከ ምኩና ተስፋ እንዳልቆጠረጥኩ አ ላህ ያዉቅልኛል።ለአዱኛ ፍቅር እን ዳልተሰለፍኩም በኔ ላይ ምስክሬ ነ ዉ።ገደብ የለሽ ቁጣየ የአላህ ሕግ በመጣሱ ነዉ።እናቴ! አንቺን ደስ ወደሚያሰኝሽ ለመሄድ እነሆ ዝግ ጁ ነኝ።ብሞት አትዘኝብኝ፤በፀሎት ሽ ብቻ አስታዉሽኝ።>> •ቆራጧ አሮጊት አስማ ረዲየላሁ ዐ ንሁ <<ልጄ!የማዝንብህ ለማይረባ ዓላማ ተሰልፈህ ብትሞት ነዉ።>> አለችዉ። <<እርግጠኛ ሁኚ እማየ ልጅሽ ህገወጥ ዓላማን አልደገፈም።ፀያ ፍ የሆነ ተግባርም አልከወነም። ሙስሊሞችንም ሆነ ሙስሊም ያል ሆኑ ዜጎች ፍትህ አላጓደለም።ለር ሱ ከኃያሉ ጌታ ዉዴታ የበለጠ አን ዳችም ነገር የለም።ይህን ያልኩት ንፅህናዬን በመግለፅ ለመመጻደቅ ሳይሆን ልብሽን ለማጠናከር ብቻ እ ንደተናገርኩ አላህ ያዉቅልኛል>>አ ላት። <<አላህ ሱብሃን ወተአላህ ለሚወ ደዉና እኔም የምመኝልህን እንድት ፈፅም ስለረዳህ ምስጋና ይግባዉ! ና ልጄ ግንኙነቻችን የመጨረሻ ሊ ሆን ይችላልና እስኪ ሰዉነትህን ላ ሽትተዉ፥ልዳስሰዉም።>> አለችዉ ና ከፊቷ ተንበ ረከከ።ወደ እርሷ አስ ጠጋችዉ፤ አንገቱን ፥ፊቱንና እራሱን በእናትነት ስሜት ተዉጣ እየዳበሰ ች ሳመችዉ።ጣቶቿ ሰዉነቱን መ ጭመቃቸዉን ቀጠሉ።በድንገት እ ጇን ከሰዉነቱ አላቃ፦ <<ይህ የለበ ስከዉ ምንድን ነዉ? >>አለችዉ።< <የጦር ልብስ ነዉ>>አላት።<<ይህ ፥ሰማዕታትን የሚከጅል ሰዉ የሚ ለብሰዉ ልብስ አይደለም።አዉልቀ ዉ፥እንቅስቃሴህን ይበልጥ ቀላልና ቀልጣፋ ያደርግ ልሃል።በዚህ ምት ክ ሱሪ ልበስ።ብትገደልም ሃፍረተ ሥጋህ አይጋለጥም>>አለችዉ። ✍አብደላህ ረዲየላሁ ዐንሁ የጦ ር ልብሱን አዉልቆ ሱሪ አጠለቀ።ፍ ልሚያዉን ለመቀላቀል <<ሐረም> >ሲለቅ፦ <<እናቴ ሆይ!ዱዓሽ አይለ የኝ>> አላት። ✍እጇን ወደ ሰማይ ዘርግታ ዱዓ አደረገች፦ <<ጌታዬ ሆይ!...ለአባቱ ና ለእናቱ የእርሱን መልካም ሰሪነት ባርክላቸዉ።እርሱን ለአንተ ጉዳይ አበርክቻለሁ።ለእርሱ የወሰንክለት ነገር ያስተስተኛል።ለኔም ጽኑና ታጋ ሽ የሆኑ ሰዎችን ምንዳ ለግሰኝ።>> 🌹ፀሐይ ስትጠልቅ አብደላል ረዲ የላሁ ዐንሁ ለዘልዓለም አንቀላፍቶ ነበር።ልክ ከአሥር ቀናት በኃላ እና ቱን ተከተለችዉ።የመቶ ዓመታት እ ድሜ ባለፀጋ ነበረች።እድሜ የአላ ማ ጽናቷን አልዘረፋትም፤የአእምሮ ብሩህነቷን አላደበዘዘዉም።

8947

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%A5%E1%89%B5%20%E1%88%83%E1%8B%AD%E1%88%9B%E1%8A%96%E1%89%B5

የመንግሥት ሃይማኖት

የመንግሥት ሃይማኖት በአንድ መንግሥት ዘንድ የተመሠረተ ሃይማኖት ወይም ይፋዊ እምነት ነው። ይህ ሲባል ግን የተመሠረተው ሃይማኖት መሪዎች የመንግሥቱ መሪዎች አይደሉም፤ እንደዚህ ከሆነ ግን ያው መንግስት ይባል ነበር። 'የተመሠረተው ሃይማኖት' ማለት በመንግሥት የተደገፈው እምነት ወይም ትምህርት የሚመለከት ነው። አይነቶች መንግሥት ሃይማኖቱን እስከ ምን ደረጃ ድረስ እንደሚደግፈው በየአገሩ ይለያያል። ከቃል ድገፋ ብቻ እስከ ገንዘባዊ እርዳታ ድረስ ሊሆን ይችላል። በአንዳንድ አገር ውስጥ የሌሎቹ ሃይማኖቶች ተከታዮች ነጻነት ቢያገኙም በሌላ አገር በኩል ግን ሌላ ሃይማኖት ሁሉ ይከለከላል። ወይም ተከታዮቹ ይሳድዳሉ። በአውሮፓ ውስጥ የካቶሊክና የፕሮቴስታንት አብያተ ክርስትያናት በ16ኛ ክፍለ ዘመን ሲወዳደሩና ሲተጋገሉ፤ መንግሥታት የመሪዎቻቸውን ምርጫ ተከተሉ፤ ይህም መርኅ በአውግስቡርግ ውል (1547 ዓ.ም.) ጸደቀ። የእንግሊዝ ንጉሥ በ1525 ዓ.ም. የፕሮቴስታንት እምነት ስለ አጸደቀ፤ በፓፓ ፈንታ የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያን ላይኛ መሪ እሱ ሆነ። በስኮትላንድ ግን በመቃወም የስኮትላንድ ቤተ ክርስቲያን ይፋዊ ሆነ። አንዳንዴ፣ አንድ አገር ወይም ክፍለሀገር ልዩ ልዩ ሃይማኖቶች በገንዘብ ይደግፋል። ለምሳሌ በፈረንሳይ ውስጥ በአልሳስ-ሞዘል ጠቅላይ-ግዛት እንዲሁም በጀርመን አገር እንዲህ ይደረጋል። በአንዳንድ ኮሙኒስት አገር በተለይ በቻይና ሕዝባዊ ሪፐብሊክ፤ መንግስት አንዳንድ ሃይማኖት ድርጅት ብቻ ይፈቀዳልና ሌሎቹ አይፈቀዱም። እንደነዚህ ባሉት አገሮች የተመረጠው ትምህርት ወይም እምነት የማርክስ ወይም የማው ጸ-ቱንግ ጽሑፎች ይሆናል። ከመመሠረት መነቀል ከመመሠረት መነቀል ማለት አንድ ሃይማኖት ወይም ቤተ ክርስቲያን የመንግስት አካል ከመሆን የሚቋረጥበት ሂደት ነው። ለምሳሌ በእንግሊዝ አገር በመጨረሻ 19ኛ ክፍለ ዘመን እንዲህ ለማድረግ የታገለ እንቅስቃሴ ቢኖርም አልተከናወነምና መቸም አልሆነም። በአይርላንድ ግን የአይርላንድ ቤተ ክርስቲያን በ1863 ዓ.ም. ከመመሠረት ተነቀለ። በ1912 ዓ.ም. ደግሞ በዌልስ ውስጥ የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያን ከመመሠረት ተነቀለ። በአሜሪካ ሕገ መንግሥት (1ኛ የሕግ መለወጫ፣ 1783 ዓ.ም.) መሠረት ምንም ሃይማኖት እንዳይመሠረት በግልጽ ይከለከላል። ከዚህም ጋር መንግስት በሃይማኖቶች ጉዳይ ጥልቅ ከማለት ይከለከላል። ሆኖም የተወሰነ ክፍላገር መንግሥት የተመሠረተ ሃይማኖት ከመኖር አይከለክልም። ለምሳሌ ኮነቲከት እስከ 1810 ዓ.ም. ድረስ ይፋዊ ቤተ ክርስቲያን ነበረው፤ ማሳቹሰትስም እስከ 1825 ዓ.ም. ድረስ ይፋዊ ቤተ ክርስቲያን ነበረው። ዛሬ የአሜሪካ ክፍላገሮች ሁሉ ለኗሪዎቻቸው የሃይማኖት ነጻነት ያረጋግጣሉ። ከነዚህም መካከል 8ቱ እነሱም አርካንሳው፣ ሜሪላንድ፣ ማሳቹሰትስ፣ ስሜን ካሮላይና፣ ፔንስልቬኒያ፣ ደቡብ ካሮላይና፣ ተነሲና ቴክሳስ፤ እምነተ ቢስ ሰው ከመሾም ቢከለክሉም ይህ አይነት ሕግ ግን አሁን (ከ1953 ዓ.ም. ጀምሮ) ተግባራዊ ሆኖ አይቆጠረም። ክርስቲያን አገሮች የሚከተሉት መንግስታት የክርስትና ቤተ ክርስቲያን ዓይነት በየአይነቱ መሠርተዋል። ዛምቢያ በ1983 ዓም ሕገ መንግሥት መሠረት «ክርስቲያን አገር» ነው። ሮማ ካቶሊክ እነዚህ አገራት ወይም ክፍላገራት የሮማ ካቶሊክ ሃይማኖት በይፋ አላችው። አንዶራ አርጀንቲና ኮስታ ሪካ ኤል ሳልቫዶር ሊክተንስታይን ማልታ ሞናኮ በፈረንሳይ፦ አልሳስ-ሞዘል ክፍላገር በስዊስ አገር እነዚህ ክፍላገራት፦ አፐንጸል ኢነሮደን አርጋው* ባዘልቤት* በርን* ግላሩስ** ግራውቢውንደን** ኒድቫልደን ሽቪውጽ** ቶርጋው** ኡሪ** ቫቲካን ከተማ *(ከተሐድሶ እና ከጥንታዊ ካቶሊክ ጋር) **(ከተሐድሶ ጋር) ምስራቅ ኦርቶዶክስ እነዚህ መንግሥታት የምስራቅ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን አይነት በይፋ አሏቸው። ግሪክ (የግሪክ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን) ጂዮርጂያ (የጂዮርጂያ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን) ፊንላንድ (የፊንላንድ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን)* *(ከሉተራን ጋር) ሉተራን እነዚህ መንግሥታት የሉተራን ቤተክርስቲያን አይነት በይፋ አላቸው። ዴንማርክ (የዴንማርክ ቤተክርስቲያን) አይስላንድ (የአይስላንድ ቤተክርስቲያን) ኖርዌ (የኖርዌ ቤተክርስቲያን) ፊንላንድ (የፊንላንድ ወንጌላዊ ሉተራን ቤተክርስቲያን)* *(ከምሥራቅ ኦርቶዶክስ ጋር) አንግሊካን ይህ መንግሥት የአንግሊካን ቤተክርስቲያን አይነት በይፋ አለው። እንግሊዝ (የእንግሊዝ ቤተክርስቲያን) ተሐድሶ (ሪፎርምድ) እነዚህ መንግሥታት የተሐድሶ ቤተክርስቲያን አይነት በይፋ አላቸው። በስዊስ አገር እነዚህ ክፍላገራት (የስዊስ ተሐድሶ ቤተክርስቲያን) አርጋው* ባዘልቤት* በርን* ግላሩስ** ግራውቢውንደን** ሽቪውጽ** ቶርጋው** ኡሪ** ጹሪክ ቱቫሉ (የቱቫሉ ቤተክርስቲያን) ስኮትላንድ የስኮትላንድ ቤተክርስቲያን 'አገራዊ ሃይማኖት' ሲሆን ከመንግሥት ሙሉ ነጻነት አለው። *(ከሮማ ካቶሊክ እና ከጥንታዊ ካቶሊክ ጋር) **(ከሮማ ካቶሊክ ጋር) ጥንታዊ ካቶሊክ እነዚህ መንግሥታት 'ጥንታዊ ካቶሊክ ቤተክርስቲያን' የተባለው አይነት በይፋ አላቸው። በስዊስ አገር እነዚህ ክፍላገራት ('የስዊስ ክርስቲያን ካቶሊክ ቤተክርስቲያን') አርጋው ባዘልቤት በርን (በነዚህም 3 ውስጥ የሮማ ካቶሊክና የተሐድሶ አይነቶች አብረው ይፋዊ ናቸው) የእስላም አገሮች የሚከተሉት መንግስታት የእስልምና ዓይነት በይፋ መሠርተዋል። አፍጋኒስታን (ሱኒ እስልምና) አልጄሪያ (ሱኒ) ባሕሬን ባንግላዴሽ (ሱኒ) ብሩናይ (ሱኒ) ኮሞሮስ (ሱኒ) ግብጽ (ሱኒ) ፋርስ (ሺዓ እስልምና) ኢራቅ ዮርዳኖስ (ሱኒ) ኩዌይት ሊብያ (ሱኒ) ማላይዢያ (ሱኒ) ማልዲቭስ ደሴቶች (ሱኒ) ሞሪታኒያ (ሱኒ) ሞሮኮ (ሱኒ) ኦማን (ኢባዲ) ፓኪስታን ቃጣር (ሱኒ) ሳዑዲ አረቢያ (ሱኒ) ሶማሊያ (ሱኒ) ሶማሊላንድ ቱኒዚያ (ሱኒ) የተባበሩት አረብ ኤሚራቶች (ሱኒ) የመን ዮርዳኖስ (ሱኒ) የቡዲስት አገሮች የሚከተሉት መንግስታት የቡዳ ሃይማኖት ዓይነት በይፋ መሠርተዋል። ቡታን ('ድሩክፓ ካግዩ' ቲቤታዊ አይነት) ካምቦዲያ ('ጤራቫዳ' አይነት) በሩስያ ውስጥ የሆነ ክፍላገር፦ ካልሙኪያ (ቲቤታዊ አይነት) ስሪ ላንካ (ጤራቫዳ አይነት ልዩ ሁኔታ እንጂ 'መንግስታዊ ሃይማኒት' አይባልም ታይላንድ (ጤራቫዳ አይነት) ልዩ ሁኔታ እንጂ 'መንግስታዊ ሃይማኖት' አይባልም ሕንዱ አገራት ከአገራት ኔፓል ብቻ የሕንዱ ሃይማኖትን በኦፊሴል ይዞ ነበር። በ1998 ዓ.ም ግን፣ በአመጻዎች ችግር ምክንያት ይህ ሁኔታ ተለውጦ እምነቱ ከመመሰረት ተነቀለ። አይሁድና በእስራኤል ሕገጋት መሠረት አገሩ 'የአይሁድ አገር' ይባላል። ይሁንና 'አይሁድ' የሚለው ቃል ሃይማኖት ብቻ ሳይሆን አንድ ዘር ወይም ወገን ማለት ደግሞ ሊሆን ይችላል። ስለዚህ አይሁድና ምን ማለት እንደሚሆን ለአገሩ ክርክር ሆኗል። አሁን እስራኤል አንዳንድ ተቋም በተለይም የኦርቶዶክስ አይሁድ ተቅዋማት ይደግፋል፤ ከዚህም በላይ የኦርቶዶክስ አይሁድ፣ የእስላም፤ የክርስቲያንና የድሩዝ ችሎቶች ይፈቅዳል። በጥንት መስጴጦምያ በጥንት ሱመር መንግሥታት የመንግስት ሃይማኖት ጽንሰ ሀሣብ ይታወቅ ነበር። እያንዳንዱ ከተማ-አገር ወይም ሕዝብ የራሱን አማልክት ወይም ጣኦት ይኖሩት ነበር። የድሮ ሱመር አለቆች ብዙ ጊዜ የከተማቸውን አምላክ ያገለገሉ ቄሶች ማዕረግ ደግሞ ነበራቸው። በኋላ ዘመን እንዲሁም የባቢሎንና የአሦር መንግሥታት ሃይማኖት አረመኔ ነበር። ግብጽ የጥንታዊ ግብጽ መንግሥት ሃይማኖት እንደ መስጴጦምያ ባሕል በብዙ አማልክትና ጣኦት ያመነ አረመኔነት ነበር። ንጉሥ ወይም ፈርዖን በመጀመርያ እንደ አምላካቸው ሔሩ ትስብዕት ይቆጠር ነበር፣ በኋላ ሌሎችም አማልክት ከዘመን ወደ ዘመን ይመርጡ ነበር። ከ1357 እስከ 1338 ዓክልበ ድረስ የፀሐይ ጣዖት አተን አምልኮት ብቻ ወይም ሞኖቴይስም የግብጽ መንግሥት ሃይማኖት ሆነ፤ ከዚያ ወደ በፊቱ ፖሊቴይስም እምነት ተመለሰ። እስራኤል የእስራኤል አስተያየት ከጎረቤቶቿ ከባብሎን ከግብጽና ከግሪክ ባህሎች እጅግ ተለየ። ቅዱስ መጻሕፍታቸው እንደሚገልጹ፣ እምነታቸው በአንድ አምላክ ድርጊቶች በታሪካዊ ዜና መዋዕል ውስጥ የጸና እንጂ እንደ ጎረቤቶቿ በልዩ ልዩ አማልክት አፈ-ታሪካዊ ዠብዱዎችና ውድድሮች አልተመሠረተም ነበር። እነዚህ መጻሕፍት የዛሬው ብሉይ ኪዳን (ታናክ) ናቸው። ግሪክ ሰዎቹ በብዙ አማልክት ቢያምኑም እያንዳንዱ ጥንታዊ ግሪክ ከተማ የገዛ ዐቃቤ አምላኩ ነበረው። እንዲሁም የአቴና አምላክ አቴና ነበረች፤ የስፓርታም አርቴሚስ፣ የዴሎስ አፖሎ፣ የኦሊምፒያ ዜውስ ነበሩ። ሮማ ከጥንት ጀምሮ በሮማውያን አረመኔ እምነት ገዢዎቹ የሲቢሊን መጻሕፍትን እንደ ቅዱሳን ጽሑፎች ለትንቢቱ ይመከሩ ነበር። በሮማ መንግሥት ከአውግስጦስ ጀምሮ ላይኛ ቄስ የተባለው ቄሳር ወይም ንጉሡ ነበረ። ብዙ ጊዜ ንጉሡ በትእቢቱ ብዛት እኔ አምላክ ነኝ በግልጽ ያዋጅ ነበር። በአንዳንድ ወቅት ደግሞ ለንጉሡ ካልጸለዩ ይሙት በቃ በሕዝብ ላይ ደረሰባቸው። በዚህ ዘመን ብዙ ክርስቲያኖችና አይሁዶች ለሮማ ንጉስ አንጸለይም ብለው ተገደሉ። በ303 ዓ.ም. ንጉሡ ጋሌሪዎስ አልጋ ላይ ወድቆ ትንሽ ሊያርፍ ሲል በመንግሥቱ ግዛት ውስጥ ላሉት ክርስቲያኖች ሁሉ ይቅርታ ሰጠ። ከዚህ በፊት የክርስትናን ሃይማኖት ለማጥፋት በሙሉ ሞክሮ ነበር። ከዚያ ሁለት የጋርዮሽ ቄሣሮች 1ኛ ቆስጠንጢኖስ እና ሊቂኒዎስ በ305 ዓ.ም. የሚላኖ አዋጅን አወጡ። ይህ ህግ ለሰው ሁሉ የሃይማኖት ነጻነት በማረጋገጥ የክርስቲያኖች መሬት ያለ ገደብ እንዲመልስላቸው የሚያዝዝ ነበር። በ317 ዓ.ም. ቆስጠንጢኖስ የኒቂያ ጉባኤ ጠሩ። ቢባልም ለብዙ አመታት ከዚህ በኋላ በጥምቀት እንዳልገቡ መገንዘብ ይረዳል። አሁን ክርስትና በሮማ ውስጥ በይፋ የመንግሥት ሃይማኖት ባይሆን በብዙዎች ሕዝብ በግልጽ ይከተል ጀመር። በዚህ ዘመን አካባቢ ግን የሮማ መንግሥት ጎረቤቶች የነበሩት የአክሱም መንግሥትና አርሜኒያ ከነገስታታቸው ጥምቀት አንስቶ በይፋ ወደ ክርስትና ገብተው ነበር። ለጥቂት ጊዜ ከ353 እስከ 355 ዓ.ም. ድረስ የሮማ ንጉሥ ዩሊያኖስ ከሐዲ መንግሥቱን ወደ ድሮ አረመኔ እምነት መለሠው። ተከታዩ ግን ክርስቲያን በመሆኑ አገሩን ወደ ክርስትና ፕሮግራም መለሰ። በመጨረቫ በ372 ዓ.ም. የካቶሊክ ቤተክርስቲያን በንጉሡ 1ኛ ቴዎዶስዮስ አዋጅ መሠረት የሮማ መንግስት ሃይማኖት በይፋ ተደረገ። ፋርስ የሳሳኒድ መንግሥት (218-643 ዓ.ም.) ይፋዊ ሃይማኖት የዞራስተር (ዛራጡሽትራ) ሃይማኖት ነበር። ፋርስ ከ643 ዓም ጀምሮ እስላማዊ ሲሆን በስሜን በቀድሞው ሂርካኒያ በኋላ ታባሪስታን በተባለው ክፍላገር በጥቃቅን መንግሥታት መኃል፣ የዞራስተር እምነት እስከ 1399 ዓም ድረስ በይፋ ተቀጠለ። አዲያቤኔ የተባለ በስሜን ሜስጶጦምያ የነበረ ሌላ ትንሽ መንግስት ደግሞ በ26 ዓ.ም. አይሁድናን ተቀበለ። ጎረቤታቸውም በሶርያ የተገኘው የኦስሮኤና መንግሥት በዚያን ጊዜ ክርስትናን እንደ ተቀበለ ይባላል። ሕንድ በሕንድ አገር የሠፈሩት ሕዝቦች በብዛት ድራቪዳውያንና አርያኖች ሲሆኑ፣ እነዚህም መጀመርያ የየራሳቸውን እምነቶች ቢኖራቸውም፣ ሁለቱ በታሪክ ላይ ከመቀላቀላቸው የተነሣ አንድላይ የሂንዱ ሃይማኖት ሠርተዋል። በሕንድ አገሮች ከጥንት ጀምሮ የቄሳውንት መደብ ወይም ብራህማኖች የተከበሩ ባለሥልጣናት ነበሩ። በኋለኛ ዘመን የአንዳንድ ብሔር ገዢ ለአዳዲስ ሃይማኖቶች ቡዲስምና ጃይኒስም ተከታዮች ሆኑ። በጎታማ ቡዳ ሕይወት ዘመን የማጋዳ መንግሥት ንጉሥ ቢምቢሳራ (550-500 ዓክልበ. ግድም የገዛ) የቡዳ ምእመን እንደሆነ ይባላል፤ ሆኖም በጃይኒስም ዘንድ ይሄው ንጉሥ የጃይኖች አስተማሪ የማሃቪራ ተከታይ ነበር እንጂ። የማጋዳ ገዦች ከዚያ ወይም ቡዲስም ወይም ጃይኒስም እንደ ደገፉ ግልጽ ባይሆንም፣ በሚከተለው ማውርያ መንግሥት ንጉሦቹ መጀመርያ (ከ330 ዓክልበ. ጀምሮ) የሕንዱ (ብራህማኒስም) ደጋፊዎች ይመስላሉ። መጀመርያው ማውርያ ንጉሥ ቻንድራጉፕታ የጃይን ተከታይ እንደ ሆነ ዙፋኑን ለልጁ ቢንዱሳራ ተወ፤ ቢንዱሳራ ግን አጂቪካ የተባለውን የሕንዱ ፍልስፍና ደጋፊ ነበር። በቢንዱሳራ ልጅ አሾካ ዘመን የአሾካ አዋጆች ከ264 ዓክልበ. ጀምሮ ቡዲስምን በሕንድ የመንግሥት ሃይማኖት አደረገው። ነገር ግን ከ232- 210 ዓክልበ. የገዙት ተከታዮቹ እንደገና የጃይኒስም ደጋፊዎች ነበሩ። ከ193 ዓክልበ. በሚከተለው ሹንጋ መንግሥት ግዛቱ ከቡዲስም ወደ ሒንዱ ሃይማኖት ተመለሠ። በዚህ ዘመን ደግሞ የካሊንጋ ገዢዎች በተለይም ኻራቬላ (100 ዓክልበ. ግድም) የጃይኒስም ደጋፊዎች እንደ ነበሩ ይመስላል። በኋላ በሕንድ ከነበሩት የጃይኒስም መንግሥታት፣ ምዕራብ ጋንጋ ከ300-1000 ዓም ግድም፣ ካናውጅ 740-825 ዓም ግድም፣ ራሽትራኩታ 806-870 ዓም፣ ሆይሳላ 1018-1100 ዓም፣ እና ጉጃራት ከ1144-1164 ዓም ይጠቀሳሉ። እንደገና በስሜን ከ598 እስከ 637 ዓም በሕንድ የገዛ ንጉሥ ሃርሻ ቡዲስምን ደገፈ። ከዚያ ከ742 እስከ 1150 ዓም ግድም የቆየው የፓላ መንግሥት ደግሞ ቡዲስት ነበረ። ይህ በሕንድ መጨረሻው ቡዲስት መንግሥት ነበር። ከ1183 ዓም ጀምሮ እስላም መንግሥታት በጥልቅ ወደ ሕንድ አገር ወርረው በተለይ የደልሂ ሡልታናት (1198-1518 ዓም) እና የሙጋል መንግሥት (1518-1849 ዓም) በሠፊው በሕንድ ገዙ። ከ1666-1810 ዓም የገዛው የማራጣ መንግሥት የሒንዱ መንግሥት ነበረ። በተጨማሪ ከ1791 እስከ 1841 ዓም ድረስ በፑንጃብ አካባቢ የኖረው ሲኽ መንግሥት በአዲሱ ሲኽ ሃይማኖት ተጀመረ። በ1800ዎቹ ዓም እነዚህ ሁሉ በእንግሊዞች ተሸንፈው ሕንድ አገር ለጊዜው የዩናይትድ ኪንግደም ቅኝ አገር ነበረች፤ ከ1939 ዓም ጀምሮ ነጻንቱን አገኝቶ በይፋ የመንግሥት ሃይማኖት ባይኖርም የሂንዱ ሃይማኖት ይደገፋል። ቻይና በጥንታዊው ዘመን የቻይና እምነት የወላጆችና አያቶች አምልኮትና ሻማኒስም ነበረ። ፈላስፋው ኮንፉክዩስ (ወይም ኮንግፉጸ፣ 559-487 ዓክልበ.) የመሠረተው እምነት ወይም ፍልስፍና ከ148 ዓክልበ. ጀምሮ በይፋ በሃን ሥርወ መንግሥት ተከተለ። ወደ ማዕረግ ለመሾም ዕጩዎቹ በዚህ እምነት መጻሕፍት ይፈተኑ ነበር። በዚህ መንግሥት መጨረሻ (212 ዓ.ም.) ከተከተሉት ተወዳዳሪ ክፍላገራት መሃል፣ አንዳንዱ የሌላ ቻይናዊ ሃይማኖት የዳዊስም ደጋፊ ነበረ፤ በተለይ ከ207 እስከ 252 ዓም የነበረው ወይ መንግሥትና ከ416 እስከ 444 ዓም ድረስ ስሜን ወይ በይፋ ዳዊስት መንግሥታት ነበሩ። ከዚያ በኋላ ግን ስሜን ወይ ወደ ቡዲስም ተለወጠ። በደቡቡ ቻይና ደግሞ ንጉሦች ዉ ልያንግ ከ509-541 ዓም እና ዉ ቸን 549-551 ዓም በተለይ ቡዲስቶች ነበሩ። መላው ቻይና በ571 ዓም በሱዊ ሥርወ መንግሥት እንደገና ሲዋሀድ የመንግሥት ሃይማኖት ቡዲስም ሆነ። የሚከተለው ታንግ ሥርወ ነግሥት ግን ከ610-682 እና ከ697-899 ዓም ወደ ዳዊስም ተመለሠ፤ ከ682-697 ዓም የገዛች ንግሥት ግን ቡዲስት ነበረች። ከዚህ በኋላ በልያው ሥርወ መንግሥት 899-1117 ዓም፣ ጂን ሥርወ መንግሥት 1107-1226 ዓም፣ በምዕራብ ሥያ 1030-1219 ዓም እና የሞንጎሎች ንጉሥ ኩብላይ ኻን በመሠረተው ይዋን ሥርወ መንግሥት ውስጥ (1261-1360 ዓም) ቡዲስም እንደገና የመንግሥት ሃይማኖት ሆነ። ከ1360 እስከ 1903 ዓም ድረስ የነበሩት መንግሥታት እንደገና የኮንፉክዩስን ትምህርት ደገፉ፤ ከ1903 ዓም ጀምሮ እስካሁን የነበሩትም ከተመሠረተ ሃይማኖት ተነቅለዋል። በቲቤት፣ የቲቤት መንግሥት ጥንታዊው ኗሪ እምነት «ቦን» የሚባል ሃይማኖት ሲሆን፣ በተለይ ከ610-642 ዓም፣ ከ753-832 ዓም እና ከ950 ዓም ጀምሮ ቡዲስት ነበር። ጃፓን የጃፓን ድሮ መንግሥት ሃይማኖት ሺንቶ ሲባል በ579 ዓም የጃፓን መንግሥት ቡዲስም ደግሞ ተቀበለ። ሁለቱ ሃይማኖቶች ሲደገፉ በብዙ ታሪካዊ ረገዶች ይቀላቅሉ ነበር። ከ1860 እስከ 1937 ዓም ግን የመንግሥት ሃይማኖት ሺንቶ ብቻ ተደረገ፤ የቡዲስም ተጽእኖ ለማስወገድ እርምጃ ወሰደ። ከ1937 ዓም ጀምሮ የምንግሥት ሃይማኖት ባይኖርም፣ ሺንቶና ቡዲስም እስካሁን በሕዝቡ ዘንድ ዋና እምነቶች ሆነው ቆይተዋል። የክርስትና መስፋፋት እስከ 1450 ዓ.ም. ድረስ ክርስትና ይፋዊ የሆነበት ጊዜ 26 ወይም 192 ዓ.ም. ግድም ኦስሮኤና 44 ዓ.ም. ሱቁጥራ (ልማዳዊ ወቅት) 171 ዓ.ም. ሲሉራውያን (ልማዳዊ ወቅት) 293 ዓ.ም. ሳን ማሪኖ 295 ዓ.ም. አርሜኒያ 305 ዓ.ም. ግድም የካውካሶስ አልባኒያ 317 ዓ.ም. ግድም የአክሱም መንግሥት 319 ዓ.ም. የካውካሶስ ኢቤሪያ 329 ዓ.ም. ምዕራብ ሮሜ መንግሥት (ካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን)፣ ምሥራቅ ሮሜ መንግሥት (አሪያን ቤተ ክርስቲያን) 343 ዓ.ም. ምዕራብ ሮሜ መንግሥት ከካቶሊክ ወደ አሪያን 353 ዓ.ም. (መላው ሮሜ መንግሥት ወደ አረመኔ ሃይማኖት ተመለሰ) 356 ዓ.ም. ምዕራብ ሮሜ መንግሥት ካቶሊክ፤ ምሥራቅ ሮሜ መንግሥትና ቫንዳሎች (አሪያን) 368 ዓ.ም. ጎቶችና ጌፒዶች (አሪያን) 372 ዓ.ም. ምሥራቅ ሮሜ መንግሥት ከአሪያን ወደ ካቶሊክ 403 ዓ.ም. የቡርጎኝ መንግሥት (ካቶሊክ) 412 ዓ.ም. ግድም ናጅራን (ካቶሊክ) 423 ዓም የኤፌሶን ጉባኤ ሱቁጥራ ኔስቶራዊ ነው 440 ዓ.ም. ስዌቢ (ካቶሊክ) 442 ዓ.ም. ግድም ቡርጎኝ ከካቶሊክ ወደ አሪያን 443 ዓ.ም. የኬልቄዶን ጉባዔ አክሱምና ናጅራን ተዋሕዶ ናቸው (ከሮማ ካቶሊክ ተለይተዋል) 458 ዓ.ም. ስዌቢ ከካቶሊክ ወደ አሪያን 465 ዓ.ም. ጋሣን (ካቶሊክ) 472 ዓ.ም. ላዚካ (ካቶሊክ) 483 ዓ.ም. አርሜኒያ እና የካውካሶስ አልባኒያ ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ (ሀዋርያዊ) 488 ዓ.ም. ፍራንኮች (ካቶሊክ) 498 ዓ.ም. የካውካሶስ ኢቤርያ ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ (ሀዋርያዊ) 502 ዓ.ም. ግድም ጋሣን ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ 508 ዓ.ም. ቡርጎኝ ከአሪያን ወደ ካቶሊክ 535 ዓ.ም. ግድም ኖባቲያ (ተዋሕዶ) 542 ዓ.ም. ግድም ስዌቢ (ከአሪያን ወደ ካቶሊክ) 550 ዓ.ም. ግድም አይርላንድ (ኬልቲክ ቤተ ክርስቲያን) 555 ዓ.ም. ግድም ፒክቶች (ኬልቲክ) 559 ዓ.ም. ማኩሪያ (ካቶሊክ) 560 ዓ.ም. ሎምባርዶች (አሪያን) 561 ዓ.ም. ጋራማንቴስ (ካቶሊክ) 572 ዓ.ም. አሎዲያ (ተዋሕዶ) 581 ዓ.ም. ቪዚጎቶች (ከአሪያን ወደ ካቶሊክ) 584 ዓ.ም. ግድም ላሕሚዶች (ኔስቶራዊ ቤተ ክርስቲያን) 589 ዓ.ም. ኬንት (ካቶሊክ) 595 ዓ.ም. ሎምባርዶች (ከአሪያን ወደ ካቶሊክ) 596 ዓ.ም. ምሥራቅ አንግሊያ እና ኤሴክስ (ካቶሊክ) 599 ዓ.ም. የካውካሶስ ኢቤሪያ ከተዋሕዶ ወደ ካቶሊክ 608 ዓ.ም. (ኬንት እና ኤሴክስ ወደ አረመኔ ሃይማኖት ተመለሱ) 612 ዓ.ም. ግድም አለማኒ (ካቶሊክ) 616 ዓ.ም. ኬንት (ካቶሊክ) 619 ዓ.ም. ሎምባርዶች (ከካቶሊክ ወደ አሪያን)፤ ኖርሰምብሪያ (ካቶሊክ) 627 ዓ.ም. ዌሴክስ (ካቶሊክ) 645 ዓ.ም. ሎምባርዶች (ከአሪያን ወደ ካቶሊክ)፤ ኤሴክስ (ካቶሊክ) 647 ዓ.ም. ሜርሲያ (ካቶሊክ) 653 ዓ.ም. ሎምባርዶች ፫ኛ ጊዜ ከካቶሊክ ወደ አሪያን 663 ዓ.ም. ሎምባርዶች ከአሪያን ወደ ካቶሊክ 673 ዓ.ም. ሳሴክስ (ካቶሊክ) 684 ዓ.ም. አይርላንድ (ከኬልቲክ ወደ ካቶሊክ) 688 ዓ.ም. ባቫሪያ (ካቶሊክ) 702 ዓ.ም. ፒክቶች (ከኬልቲክ ወደ ካቶሊክ) 702 ዓ.ም. ግድም ማኩሪያ (ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ) 716 ዓ.ም. ጡሪንጂያ 726 ዓ.ም. ፍሪዝያውያን 777 ዓ.ም. ሳክሶኖች 788 ዓ.ም. አቫሮች 797 ዓ.ም. ግድም ፓኖናዊ ክሮኤሽያ 823 ዓ.ም. ሞራቪያ 855 ዓ.ም. ቡልጋሪያ 861 ዓ.ም. ግድም ሰርቢያ 871 ዓ.ም. የድልማጥያ ክሮኤሽያ 903 ዓ.ም. ኖርማኖች 952 ዓ.ም. ዴንማርክ 958 ዓ.ም. ፖላንድ 965 ዓ.ም. ሀንጋሪ 981 ዓ.ም. ግድም ኪየቫን ሩስ 987 ዓ.ም. ኖርዌይ 991 ዓ.ም. የፌሮ ደሴቶች 992 ዓ.ም. ግድም አይስላንድ 999 ዓ.ም. የኬራይት መንግሥት (ኔስቶራዊ) 1000 ዓ.ም. ግድም ስዊድን 1046 ዓ.ም. ታላቅ መነጣጠል፦ ቢዛንታይን መንግሥት፣ ጂዮርጂያ፣ ቡልጋሪያ፣ ሰርቢያ እና ሩስ ከሮማ ተለይተው ምሥራቃዊ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ሆኑ። 1116 ዓ.ም. ፖሜራኒያ 1151 ዓ.ም. ግድም ፊንላንድ 1219 ዓ.ም. ሊቮኒያ፣ ኩማኒያ 1233 ዓ.ም. ሳዓረማ 1252 ዓ.ም. ኩሮናውያን 1282 ዓ.ም. ሴሚጋላውያን 1379 ዓ.ም. ሊትዌኒያ 1405 ዓ.ም. ሳሞጊቲያ ከ1450 ዓ.ም. በኋላ 1483 ዓ.ም. የኮንጎ መንግሥት (ካቶሊክ) 1511 ዓ.ም. ትላሽካላ (ካቶሊክ) 1513 ዓ.ም. የሴቡ ራጃነት (ካቶሊክ) 1515 ዓ.ም. ስዊድን ከካቶሊክ ወደ ሉቴራን ቤተ ክርስቲያን 1520 ዓ.ም. ሽሌስቪግ-ሆልስታይን ከካቶሊክ ወደ ሉቴራን 1526 ዓ.ም. እንግላንድ ከካቶሊክ ወደ አንግሊካን ቤተ ክርስቲያን 1528 ዓ.ም. ዴንማርክ-ኖርዌይ እና አይስላድ ከካቶሊክ ወደ ሉቴራን 1545 ዓ.ም. እንግላንድ ከአንግሊካን ወደ ካቶሊክ 1550 ዓ.ም. ካባርዲያ (ምሥራቅ ኦርቶዶክስ)፤ እንግላንድ ከካቶሊክ ወደ አንግሊካን 1552 ዓ.ም. ስኮትላንድ ከካቶሊክ ወደ ፕሬስቢቴሪያን ቤተ ክርስቲያን 1570 ዓም ግድም የከፋ መንግሥት (ተዋሕዶ) 1602 ዓ.ም. ሚግማቅ (ካቶሊክ) 1616 ዓ.ም. የንዶንጎ መንግሥት (ካቶሊክ)፤ ኢትዮጵያ ከተዋሕዶ ወደ ካቶሊክ 1623 ዓ.ም. የማታምባ መንግሥት (ካቶሊክ) 1625 ዓ.ም. ኢትዮጵያ ከካቶሊክ ወደ ተዋሕዶ 1632 ዓ.ም. ፒስካታዋይ (ካቶሊክ) 1634 ዓ.ም. የወንዳት ብሔር (ካቶሊክ) 1646 ዓ.ም. ኦኖንዳጋ (ካቶሊክ) 1655 እስከ 1657 ዓ.ም. የሏንጎ መንግሥት (ካቶሊክ መንግሥት አጭር ጊዜ) 1667 ዓ.ም. የኢሊኖይ ሕብረት (ካቶሊክ) 1811 ዓ.ም. የታሂቲ መንግሥት፣ የሃዋኢ መንግሥት (ምዕመናዊ ቤተ ክርስቲያን) 1821 ዓ.ም. ስፖኬን፣ ኩተናይ (አንግሊካን) 1822 ዓ.ም. ሳሞዓ (ምዕመናዊ) 1830 ዓ.ም. ኔዝ ፔርሴ (ፕሬስቢቴሪያን) 1861 ዓ.ም. የመሪና መንግሥት (ተሐድሶ ቤተክርስቲያን) 1874 ዓ.ም. የሲክሲካ ሕብረት (ካቶሊክ) 1872 ዓ.ም. ሾሾኔ (ሞርሞን ቤተ ክርስቲያን) 1876 ዓ.ም. ላኮታ (ካቶሊክ)፤ ካታውባ (ሞርሞን) 1889 ዓ.ም. ሾሾኔ ከሞርሞን ወደ አንግሊካን 1899 ዓ.ም. አራፓሆ (ባፕቲስት ቤተ ክርስቲያን) በአውሮፓ ውስጥ ያሉት መንግሥታት ሃይማኖቶች ወይም ቀድሞ የነበሯቸው ሃይማኖቶች በ1959 ዓ.ም. የአልባኒያ መንግስት በይፋ ከሃዲነት «የመንግስት ሃይማኖት» አደረገና ሃይማኖቶች ሁሉ ከለከለ። ይህ ሁኔታ እስከ 1983 ዓ.ም. ድረስ ቆየ። የፊንላንድ ብሔራዊ ቤተክርስቲያን እስከ 1801 ዓ.ም. ድረስ የስዊድን ቤተክርስቲያን ነበረ። ከ1801 እስከ 1909 ዓ.ም. ድረስ ፊንላንድ የሩስያ ቅኝ አገር ስትሆን የተለየ የፊንላንድ ወንጌላዊ ሉተራን ቤተክርስቲያን በሩሲያ መንግስት በፊንላንድ ተመሰረተ። በ1911 ዓ.ም. ሕገ መንግሥት መሠረት ከፊንላንድ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ጋር የጋርዮሽ ብሔራዊ ቤተክርስቲያን ነው። በፈረንሳይ ውስጥ በ1793 ዓ.ም. ስምምነት መሠረት የሮማ ካቶሊክ፣ የካልቪናዊ፣ የሉተራንም ቤተክርስቲያኖች እንዲሁም አይሁድና ሁሉ በመንግሥት የተደገፉ ሆኑ። በ1897 ዓ.ም. መንግሥት ከሃይማኖት ግን ተለየ። በሀንጋሪ የ1840 ሕገ መንግሥት መሠረት አምስት የጋርዮሽ አብያተ ክርስቲያናት ተመሰረቱ፤ እነሱም የሮማ ካቶሊክ፣ የካልቪናዊ፣ የሉተራን፣ የምስራቅ ኦርቶዶክስና የዩኒታሪያን ቤተክርስቲያኖች ናቸው። በ1887 ዓ.ም. አይሁድና ስድስተኛ የተምሰረተ እምነት ሆነ። በ1940 ዓ.ም. ግን የሀንጋሪ መንግሥት ሃይማኖቶቹን ሁሉ መለየት ተወ። ሃይማኖት የፖለቲካ

12287

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A2%E1%88%8B%E1%88%8D

ቢላል

በአላህ ስም እጅግ በጣም ሩህሩህ በጣም አዛኝ በሆነው ያ አላህ አንተ ካሳወቅከን በስተቀር እውቀት የለንምና ጠቃሚ እውቀትን ትሰጠን ዘንድ እንማጸንሀለን ::አሜን ቢላል በባርነት ቢላል ኢብን ረባህ በአረብኛ የሚታወቅበት ስሞቹም ቢላል አል ሃበሽይ፣ ቢላል ኢብን ሪያህ፣እና ቢላል ኢብን ረባህ. ቢላል ታማኝ እና ኢማንነኛ ነበር በነብዩ ሙሀመድ ልብ ዉስጥ ልዩ ቦታ ነበረዉ. ቢላል የተወለደዉ ነብዩ ሙሀመድ ከተወለዱበት ቅዱስ ከተማ መካ ዉስጥ ነዉ የተወለደዉ ቤተሰቦቹ ገን በኢትዮጵያ ደማስቆ በምትባል ከተማ ዉስጥ ነዉ ተነስተዉ ወደ መካ ከአቢሲኒያ ኢትዮፕያ ዉስጥ በባርነት ተሽጠዉ ነበር የሀዱት የሚባለዉ. ቢላል ከባርነት ላወጣዉ እስልምና በሙአዚንነት ስያገለግል ነዉ የሞተዉ. በሙአዚንነቱ በእስልምና ታሪክ የመጀመርያዉ ሙአዚን ነዉ. ለመጀመርያ ሙአዚንነቱ የተመረጠዉ በነብዩ ሙሀመድ ነበር. ቢላል ከባርነት የወጣዉ በአቡበክር ነበር. ምክንያቱም ቢላል ባርያ ስለነበር አሳዳሪዉ ኡመያህ ከእስልምና ዉጣ በነላት እና ኡዛ እመን ሲል በመካ በርሃ በጸሀይ በተቃጠለ አሽዋማ መሬት ላይ አስሮ ሆዱ ላይ ትልቅ ደንጋይ እየጣለ ሲቀጣዉ አሀዱን አሀድ እያለ ስቃዩን ለአላህ ስያደርግ ስቃዩን ለማስቆም አቡበክር ሰዉ ልኮ በፈለገዉ ያህል ገንዘብ እንዲገዛዉ ጠየቀዉ ኡመያህም እሽ ሲል ሸጠለት. ከዛም አቡበከር ለራሱ ባርያ ሊአደርገዉ አልፈለገም ነጻነትን ሰጠዉ. ከዛን ቀን ቡሃላ ባርነቱ አብቅትዋል. ቢላል ድምጸ መርዋው ህዝቦቹን በሚያምር ድምጹ የሚጣራ ይሉታል. ቢላል የሞተዉ በ638 እስከ 642 ባለዉ ነው. እስልምናን የተቀበለዉ የአስራ ስድስት አመት ወጠጤ እያለ ነበር. በስልምና የቢላል ታሪክ እስልምና ከመጣ ቡሃላ እንዴት ባርነት እንደቀነሰ ነዉ. =እንዴት ወደ እስልምና እንደገባ ቢላል ኢብኑ ረባህ የምስጋና እና የሙገሳ ቃላትን ሲሰማ አንገቱን ይደፋ ነበር እናም አይኖቹን በትዝታ ገርበብ አድርጎ ትናንት ባሪያ የነበርኩ ሀበሻ ነኝ ይላል። እነሱ ግን የእኛ ልዑል ብለው ነበር የሚጠሩት። ኡመያ ኢብን ኸለፍ በመባል የሚታወቅ ቁረይሽ ባሪያ የነበረው ቢላል ነብዩ ሙሀመድ ሰለላሁ አለይሂ ወሰለም በነብይነት የመላካቸው ወሬ የመካን ህዝብ ሲያተራምስ ከቢላል ጆሮ ደረሰ። የቢላል አሳዳሪ ከእንግዶቹ ጋር ስለ ነብዩ መላክ እና ጣኦታቸውን እንደሚቃወም በንዴት እየተብሰለሰለ እና ሴራ እያውጠነጠነ ሲናገር ሙሐመድ ስለተንሱበት አላማ እና ምን እያሉም እንደሚያስተምሩ ሊቀነጭብ ቻለ። አዲስ የመጣው ዲን ለአካባቢው እንግዳ እና ስር ነቀል ለማምጣት ያለመ ሙሀመድም ምንም እንኳን ነብይ ነኝ ብለው በመናገራቸው ተቃውሞ የገጠማቸው ቢሆንም ታማኝ :እውነተኛ እና በስነ ምግባር የታነጹ መሆናቸውን ከጠላቶቻቸው ቁንጮዎች አንደበት አድምጧል። «ሙሀመድ አንድም ቀን ዋሽቶ አያውቅም: ጠንቋይም ሆነ እብድ አልነበረም:... ዛሬ ግን እኛ እርሱን በነዙህ ነገሮች መጥራት ይኖርብናል። ወደ እርሱ የሚጎርፉትን ሰዎች መግታት የምንችለው በዚህ መንገድ ነው።» በማለት ዚዶልቱ ቢላል ታዝቧል። እምነቱን ሲገልጽ ሙሐመድን የሚቃወሙት በቅድሚያ የአባቶቻቸውን እምነት ቀጣይነት ለማረጋገጥ ሲሆን በሁለተኛ ደረጃ ደግሞ የቁረይሽን የበላይነት የሚያከስም መስሎ ስለተሰማቸው ነው። ቁረይሽ በመላው አረብ ለጣኦታዊ እምነት ማዕከል በሆነችው በመካ የሚገኝ ነገድ በመሆኑ ተፈሪነቱ እና ከበሬታው የላቀ ነበር። በ 3ኛ ደረጃ በኒ ሀሽም ተብሎ በሚታወቀው የነብዩ ሙሐመድ የዘር ሀረግ ቤተሰብ ላይ ያሳደሩት ቅናት እና ምቀኝነት ነበር። ከበኒ ሀሽም ቤተሰብ ነብይ እና መልእክተና መምጣቱን እንደ ሽንፈት ቆጥረውታል ሁሉም ጎሳ እና ቤተሰብ ከራሱ ወገን ነብይ እንዲወጣ ይመኝ ነበር። ከ እለታት አንድ ቀን ቢላል ኢብኑ ረባህ የኢማን ብርሀን ፈነጠቀበት ምርጫውን ይፋ ማድረግ እንዳለበት ወሰነ። ወደነብዩ ሙሀመድ በመሄድም ለኢስላም እጁን መስጠቱን ይፋ አደረገ። የቢላል መስለም በመካ ምድር ተሰማ። የበኒ ጁመህ መሪዎች በቁጣ ተወጠሩ በተለይ አሳዳሪው የኢስላም ጠላት ኡመያ ኢብን ኸለፍ ሀበሻዊ ባሪያው መስለሙ እንደ ታላቅ ነውር እና ንቀት ቆጥሮታል። ለዚህም እንዲህ አለ «-ይህ ኮብላይ ባሪያ በመስለሙ ጸሀይ ተመልሳ የምትጠልቅ አይመስለኝም...» ሲል ቁጭቱን ገለጸ። በእምነቱ የደረሰበት ችግር ቢላል ግን ለኢስላም ብቻ ሳይሆን ለመላው የሰው ዘር የሚያኮራ አቋም ከመውሰድ ወደ ሁዋላ አላለም። አላህ የአንድ ሰው የቆዳ ቀለሙ መጥቆር ከፍተኛውን የኢማን ደረጃ ለማግኘት የሚያግደው እንደማይሆን በቢላል ተምሳሌነት አስተምሯል። ቢላል ለዘመኑ ሰዎች እና ከ እሱ በሁዋላ ለመጣው ትውልድ እንዲሁም እምነቱን ለሚጋሩት እና ለማይጋሩትም ወገኖች ያስተማረው ትምህርት ቢኖር የህሊና ነጻነት እና ሉአላዊነት ምድርን የሞላ ንዋይም ሆእን አሰቃቂ ቅጣት ሊበግረው እንደማይችል ነው። ቢላል እርቃኑን በትኩስ አሸዋማ መሬት ላይ እንዲንከባለል እና ቋጥኝ ድንጋይም ደረቱ ላይ እንዲጫን ተደርጓል። ግን እምነቱን ሊቀይር አልፈቀደም። በተከታታይ እና በተደጋጋሚ ኢ -ሰባአዊ ድርጊት ተፈጽሞበታል። የቁረይሽ ሹማምንት አንድን ባሪያ ሊያሳምኑ እና ወደ ቀድሞው እምነቱ ሊመልሱት ባለመቻላቸው ቁጭት እና ሀፍረት ስለተሰማቸው ክብራቸውን ለመጠበቅ ሲሉ ቢላል ቢያንስ ቢያንስ ስለ አማልክቶቹ ጥቂት በጎ ነገር እንዲናገር ቢጠይቁትም አሻፈረኝ አለ። ህይወቱን ከስቃይ ምናልባትም ከሞት ለማዳን ቢያንስ ስለ አማልክቶቻቸው ከልቡ እንኳ ባይሆን ማመስገን በቂ ነበር። ታላቁ ቢላል ግን ከስጋዊ ህመም መንፈሳዊ የበላይነትን በመምረጡ ለጠላቶቹ ጥያቄ ምላሽ ለመስጠት ፈቃደኛ አልሆነም። ይልቁንም በተደጋጋሚ አሀድ አሀድ በማለት የአምላክን አንድነት ያውጅ ነበር። ላት እና ኡዛ የተሰኙ ጣኦታትን እንዲያወሳ ያለመታከት ይጠይቁታል። መልሱ ግን አሁንም አሀድ ...አሀድ ...ነበር። እኛ የምንለውን ደግመህ በል በማለት ይገርፉታል በምጸታዊ ቃልም እናንተ የምትሉትን ለመናገር ምላሴ አይችልም ይላቸዋል ከዛም ህመሙን ለመቀነስ እና ነጻነቱብ ለመስጠት አቡበከር ከኡመያ ቢላልን ገዛዉ ከዛም ነጻ አወጣዉ. እስልምና

22329

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%8C%E1%8B%B4%E1%8A%A6

ጌዴኦ

ጌዴኦ በኢትዮጵያ ደቡብ ብሔሮች ብሔረሰቦችና ሕዝቦች ክልል ውስጥ የሚገኝ ብሔር ነው። የጌዴኦ ብሔረሰብ በዋናነት በጌዴኦ ዞን ውስጥ ባሉ ስድስት ወረዳዎች በስፋት የሚኖር ሲሆን ከዞኑ ውጪም በሲዳማ ዞን፣ በኦሮሚያ ክልል በቦረና እና በጉጂ ዞኖች በሚገኙ አጎራባች አካባቢዎች ወይንም ወረዳዎች በብዛት እንደሚገኙ ይገመታል። የጌዴኦ ብሔረሰብ በዋናነት በሚገኝባቸው የከተማና የገጠር አካባቢዎች ሌሎች የኦሮሞ፣ የአማራ፣ የሲዳማ፣ የወላይታ በተለይም ደግሞ በከተሞች የጉራጌ እና የስልጤ ብሔረሰብ አባላት ከብሔረሰቡ ጋር በስብጥር ይኖራሉ። በሰሜን ከሲዳማ በደቡብ በምስራቅ እና በምዕራብ ከኦሮሞ ብሔረሰብ ጋር ይወሰናል። በ፲፱፻፺፱ ዓ/ም በተደረገው የቤቶችና ሕዝብ ቆጠራ ውጤት መሠረት የብሔረሰቡ ሕዝብ ብዛት 986,977 ነው። መልከዓ ምድር የጌዴኦ ብሔረሰቡ በስፋት የሚገኝበት አካባቢ በአብዛኛው ተራራማና ወጣ ገባ፣ በተወሰነ ደረጃ ደግሞ ሜዳማ የሆነ መልክዕ ምድራዊ ገጽታ ያለው ነው። ብሔረሰቡ ከሚገኝበት ወረዳዎች መካከል ቡሌ፣ ይርጋጨፌ፣ ኮቸሬ እና ገደብ ወረዳዎች ደጋና ወይና ደጋ የሆነ የአየር ንብረት ሲኖራቸው የተቀሩት የወናጐ እና ዲላ ዙሪያ ወረዳዎች ደጋ፣ ወይናደጋ እና ቆላማ የአየር ንብረትን ያካተቱ ናቸው። ኢኮኖሚ የጌዴኦ ብሔረሰብ ኢኮኖሚ የተመሠረተው በእርሻና በከብት እርባታ ሲሆን ከእርሻ ምርቶቹ መካከል ቡና እና እንሰት ከፍጆታ አልፈው ለገበያ የሚውሉ ዋና ዋና ምርቶች ናቸው። በተለይ በተለይ በይርጋጨፌ እና አጎራባች ወረዳዎች የሚመረተው የቡና ምርት ለአለም አቀፍ ገበያ በከፍተኛ ደረጃ የሚቀርብ በመሆኑ ከፍተኛ የውጪ ምንዛሪ ያስገኛል።ከዚሁ ጋር ተያይዞ የእንሰት ምርት ውጤት የሆነው ከሕዝቡ የእለት የምግብ ፍጆታ አልፎ በአገሪቱ በተለያዩ ቦታዎች ለገበያ ይቀርባል። ከነዚህ ዐበይት የእርሻ ምርቶች በተጨማሪ ከእህል ሰብሎች ገብስ፣ በቆሎ፣ ስንዴ፣ ባቄላ፤ ከፍራፍሬ ምርቶች ሙዝ፣ አቦካዶ፣ማንጐ፣ ጊሽጣ እና አናናስ ፣ከስራስር ምርቶች ስኳር ድንች፣ጐደሬና ቦይና እንዲሁም ከቅመማ ቅመም ኮረሪማ እና ዝንጅብል ለአብነት የሚጠቀሱ ናቸው። በሌላ በኩል ደግሞ በብሔረሰቡ ውስጥ የሚገኙ የእደ ጥበብ ባለሙያዎች በአካባቢያቸው ከሚያገኙዋቸው ጥሬ እቃዎች ለማህበረሰቡ አገልግሎት የሚውሉ የእደ ጥበብ ውጤቶችን በማምረት ከእርሻና ከከብት እርባታ በተጓዳኝ ተጨማሪ ገቢ በማግኘት ኑሮአቸውን ይደጉማሉ። ቋንቋ የጌዴኦ ብሔረሰብ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ጌዴኦኛ ሲሆን በብሔረሰቡ አባላት ጌዴኡፋ በመባል ይጠራል። በኩታ ገጠም ወይም አጎራባች ሥፍራዎች ያሉ የብሔረሰቡ አባላት ከጌዴኦኛ በተጨማሪ ሲዳምኛን እና ኦሮሚኛን እንዲሁም በከተሞች ያሉ ደግሞ አማርኛን በሁለተኛ ደረጃ ይጠቀማሉ። ታሪካዊ አመጣጥ የቀድሞዎቹ የጌዴኦ ብሔረሰብ አባላት/ ሕዝቦች/ ታሪካዊ አመጣጥ በአሁኑ ጊዜ በኦሮሚያ ክልል ውስጥ ከሚገኘው እና ልዩ ስሙ «ሐርሱ» ተብሎ ከሚጠራው አካባቢ ተነስተው የሐዋጣን ወንዝ ተሻግረው «ሐሮ ወላቦ» በዛሬው" ቡሌ ወረዳ" አካባቢ እንደሰፈሩ የብሔረሰቡ የእድሜ ባለ ፀጋ አዛውንቶች ከአያት ቅደመ አያቶታቸው የተላለፈላቸውን ትውፊት መሠረት አድርገው ይናገራሉ። አያይዘውም እነዚህ የመጀመሪያዎቹ የጌዴኦ አባቶች እና እናቶች በ«ሐሮ ወላቦ» አካባቢ ከሰፈሩና ከተባዙ በኋላ «አዳ ያኣ» በሚባለው የሕዝብ መሰብሰቢያ ቦታ የሚመሩበትንና የሚተዳደሩበትን ባህላዊና መንፈሣዊ ሥርዓትና ደንብ ማደራጀታቸው ታሪኩን የሚያውቁ የሀገር ሽማግሌዎች ይናገራሉ። በእነዚህ ሰዎች አገላለጽ «ደረሶ» የብሔረሰቡ መጠሪያ እንደሆነ ይሁን እንጂ ቀደም ሲል የነበሩት የገዢ መደቦች የብሔረሰቡን ማንነት ዝቅ ለማድረግ ሲሉ «ደረሶ» የሚለውን በማዛባት «ደራሣ» በማለት ይጠሩት እንደነበር ይነገራል። ስያሜው በብሔረሰቡ አባላት እያሣደረ የመጣውን መጥፎ ጠባሣ ለመፋቅ ሲባል በፊውዳሉ ሥርዓት ወቅት የተሰጠውን ስያሜ በ፲፱፻፷፯ ዓ.ም. «ጌዴኦ» በሚል ስያሜ እንዲተካ በብሔረሰቡ አባላት ጥያቄ ቀርቦ ውሣኔ አግኝቷል። የጌኤኦዎች አባት የነበረው ደረሶ ከሁለት ሚስቶች የወለዳቸው ሰባት ልጆች እንደነበሩትና እነዚህም ዳራሻ ጐርጐርሻ፣ ደቦኣ፣ ሀኑማ፣ ጤምባኣ፣ ሎጐዳ እና በካሮ በመባል እንደሚጠሩ የተገኘው መረጃ ያመላክታል። እነዚህ ከ"ደረሶ" ሁለት ሚስቶች የተወለዱት ልጆች በሙሉ ከጥንት ጀምሮ ሁሉም ጌዴኦዎች እንደሚባሉና የብሔረሰቡ የጐሣ መሠረቶች እንደሆኑ ታሪኩን የሚያውቁ አዛውንቶች ይናገራሉ። እነዚህ ሰባቱ የጐሣ መሰረቶች በውስጣቸው ሌሎች ንዑሣን ጐሣዎች አካተው ይዘዋል። ባህላዊ አስተዳደር የጌዴኦ ብሔረሰብ አባላት ባህላዊውን የገዳ ስርዓት ከመመስረታቸው በፊት በእማዊ ዘመን ይተዳደር እንደነበር ይነገራል። ይህ ዘመን የሴቶች ፈላጭ ቆራጭነት የነገሠበት፣ በወንዶች ላይ የሴቶች የበላይነት የሚንፀባረቅበት በመሆኑ "የአኮማኖዬ" ዘመን ተብሎ ይጠራ ነበር። «አኮማኖዬ» የቤተ መንግስት የማዕረግ ስም ሲሆን በዚህ ሥርዓት አንድ ንግስት ስትሞት ሌላኛዋ ሥርወ መንግስቱን እየተካች ለረጅም ዓመታት ሕዝቡን እንዳስተዳደሩ በአፈ ታሪክ ይነገርላቸዋል። በወቅቱ በስልጣን ላይ የነበረው ይኽው የአኮማኖዬ የአስተዳደር ስርዓት በነበረው አምባገነናዊ ባህርይ በወንዶች ላይ ከፍተኛ ጫና በማሳደሩ እና ሊከናወን የማይቻል ትዕዛዝ በመስጠቱ በአመጽ ከስልጣን እንደተወገደ አባቶች ያስረዳሉ። በአኮማኖዬ እግር የተተካው ባህላዊ አስተዳደር «የጐሣሎ» አስተዳደር እንደነበር ተያይዞ ይነገራል። ይህ የጐሣሎ ባህላዊ አስተዳደር ሥርዓት በባህሪይው አሀዳዊና አምባገነናዊ በመሆኑ እንደቀድሞው የአንድ ሰው ፊላጭ ቆራጭነት የነገሰበት ነበር። በዚህ የተነሣ የአንድ ጐሣሎ አስተዳደር የሥልጣን መቆያ ጊዜው የተወሰነ ስላልነበር በዕድሜ መግፋት ወይንም በጤና መታወክ ምክንያት ለሚቀጥለው እስከሚያስተላልፍ ድረስ ሕዝቡን በፈላጭ ቆራጭነት ይመራ እንደነበር የብሔረሰቡ የሀገር ሽማግሌዎችና ታሪክ አዋቂዎች ይናገራሉ። በጐሣሎው አምባገነናዊ አስተዳደር እጅግ የተማረሩ የብሔረሰቡ አባላት የጎሣሎን መሪ በሀይል በማስወገድ የጌዴኦ ባህላዊ የገዳ አስተዳደር ሥርዓት ለመመስረት በቅተዋል። በወቅቱ በአዲስ መልኩ የተመሠረተው የገዳ ሥርዓት የተለያየ የስልጣን እርከን ባላቸው ክፍሎች የተደለደለ፣ ሁሉም የየራሳቸውን የሥራ ድርሻ ሊያከናውኑ በሚችሉበት መልክ የተዋቀረ በመሆኑ ሥርዓቱ በባህሪው በጣም ዲሞክራሲያዊ እንደሆነ በብዙዎች ዘንድ ይነገራል። ይህ የጌዴኦ የገዳ ሥርዓት ዘጠኝ አባላት የሚገኙበት ጠቅላላ ጉባኤ ያለው ሲሆን አመራር የሚሰጠው በጠቅላላ ጉባኤው በብሔረሰቡ ቋንቋ በ«ያኣው» ነው። የያኣው አባላት ልዩ ልዩ የስልጣን ደረጃዎች ያሏቸው ሲሆን እነዚህ የስልጣን እርከኖች በተዋረድ "አባ ገዳ" “ጃላባ”፣ “ሮጋ”፣ “ጃልቃባ”፣ እና "ሀይቻ" በመባል ይታወቃሉ። የሁሉም የበላይ የሆነው አባ ገዳ የሥርዓቱ የበላይ መሪ እና ለሕዝቡ ስላምን፣ ብልጽግናን፣ ፍቅርን ጤናን የሚለምን በመሆኑ በሕዝቡ ዘንድ ከማንኛውም ሀጢያትና መጥፎ ሥራ የነፃ ነው ተብሎ ይታመናል። ሁለተኛው የስልጣን እርከን "ጃላባ" የሚባለው የአባ ገዳው ምክትል ሲሆን ዋና ተግባሩ ከአባ ገዳው መልዕክት እየተቀበለ ለ"ሮጋ"ዎች የሚያቀብልና ከሌሎችም አካላት መልዕክት በመቀበል ለአባ ገዳው የማድረስ ስልጣን የተሰጠው ነው። ሌሎች እርከኖች እንደዚሁ የየራሣቸው ሀላፊነትና የሥራ ድርሻ ያላቸው ሲሆን በዚህ መልኩ የተዋቀረው የጌዴኦ የገዳ ሥርዓት በየስምንት ዓመቱ የስልጣን ርክክብ እንዲደረግ ያዛል። ወቅቱ ሲደርስ ይህን የስልጣን ርክክብ የሚያከናውኑ "ራባ" ዎች ተብለው የሚጠሩ ሲሆን ስልጣን ተረካቢው "ሉባ"፣ ስልጣን አስረካቢው ደግሞ "ዮባ" በመባል ይታወቃሉ። የጌዴኦ ብሔረሰብ ከጥንት ጊዜ ጀምሮ "ማገኖ" ብሎ በሚጠራው አንድ አምላክ እንደሚያምን ይኽው የሰማይ አምላክ ርህሩህ ከሁሉ የበላይ በተለይም የሁሉ ነገር ፊጣሪ በመሆኑ ሕዝቡ ተገቢ የሆነ ክብርና መስዋዕትን ያቀርባል። በጌዴኦ ባህላዊ እምነት ወዮ" የሚባሉና ስርዓተ መስዋዕቱን የሚፈፅሙ ከሰባቱም የጌዴኦ ጎሣዎች የተወጣጡ የሀይማኖት መሪዎች አሉ። እያንዳንዳቸው የተለያዩ መንፈሣዊ ተግባራትን የመፈፀም፣ በእምነቱ መሠረት የመመረቅ እና የመርገም የሥራ ድርሻ ሲኖራቸው ከማገኖ ዘንድ ለዝናብ ለመብረቅ ለውሃ ሙላት ...ወዘተ የተሰጣቸው የተለያየ "ቃሮ" ወይንም መንፈሣዊ ኃይል እንዳላቸው ይታመናል። ባህላዊ እሴቶች የጌድኦ የጋብቻ ሥርዓት በጌዴኦ ብሔረሰቡ ዘንድ ተግባራዊ የሚደረጉ የተለያዩ የጋብቻ ዓይነቶች ያሉ ሲሆን እነዚህም "ካጃ"/ ህጋዊ ወይንም የስምምነት ጋብቻ/ ቡታ" /የጠለፋ ጋብቻ/፣ጃላ፣ ኪንቾ፣" አደባና" ሀዋዴ፣ ዋራዬ ኦልታ፣ "ሰባ" እና "ጊንባላ" በመባል ይታወቃሉ። ከነዚህ መካከል “ካጃ” እና "ሀዋዴ" የተሰኙት የጋብቻ ዓይነቶች በብሔረሰቡ ውስጥ በስፋት ተቀባይነት ያላቸው ሲሆን "ቡታ" እና "ዋራዬ ኦልታ" የተሰኙት በአፈፃፀማቸው በህገ ወጥነት ይፈረጃሉ። እንደነዚህ ያሉ የጋብቻ ዓይነቶች ሕገ ወጥ በሆነ መልኩ ቢፈፀሙም በመጨረሻ ውስጥ ለውስጥ በሚደረግ ስምምነት እና ባህላዊ አስተዳደርና እምነት ፍራቻ ሕጋዊነታቸው ይፀድቃል። "ሰባ" የሚባለው ጋብቻ በወንዱና በሴቷ ወላጆች ይሁንታ ወይንም መፈቃቀድ የሚከናወን ሲሆን "ሀዋዴ" የሚባለው ደግሞ በሌላ ሶስተኛ ሰው አግባቢነት ወንዱና ሴቷ ስምምነት ላይ የሚደርሱበት ከዚህም በኋላ ወደ ሴቷ ቤተሰቦች ሽማግሌ በመላክ የሚፈፀም የጋብቻ ዓይነት ነው። ብሔረሰቡ በሕጋዊነት የተቀበላቸው የጋብቻ ዓይነቶች ከመፈፀማቸው በፊት ከጥንት ጀምሮ በዓይነት የሚተገበር የጥሎሽ ሥርዓት ይኖራል። በጥንታዊ የጋብቻ ሥርዓት ጥሎሽ ይሰጥ የነበረው ለአባትና እናት ሲሆን ከሚቀርቡ ስጦታዎች መካከል ለአባት ጠገራ፣ ድርብ ቡልኮ፣ ሂቶ/መቀነት/ በዋናነት የሚሰጡ ሲሆን ለእናት ደግሞ ነጠላ ቡልኮ/ ዱዳ/ይሰጣል። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ባህላዊ የጥሎሽ ስጦታ ወደ ገንዘብ ተለውጦ ከፍተኛ የገንዘብ ክፍያ ተግባራዊ እየተደረገ ይገኛል። የጥሎሽ ገንዘብ ከፍ ማለት በብሔረሰቡ ዘንድ ሕጋዊ ጋብቻን እያመነመነ በመምጣቱ በገዳ ሥርዓት ጠቅላላ ጉባኤው/ያኣ/ ለአባት ቡልኮ መግዣ ስድሣ ብር፣ ለእናት ደግሞ ሃያ ብር በድምሩ ብር ሰማኒያ እንዲሰጥ ቢወሰንም አንዳንድ የብሔረሰቡ አባላት በገዳ ስርዓቱ የተወሰነውን የጥሎሽ መጠን በመተላለፍ ከብር 1ሺህ እስከ የሚደርስ የጥሎሽ ገንዘብ ሲሰጡ ይስተዋላሉ። በቤተሰብ ስምምነት በሚፈፀመው ሕጋዊ ጋብቻ ወቅት ተጋቢዎች በተጋቡ በሶስተኛው ቀን የሙሽራው ወላጆችና ቤተዘመድ በወንዱ ቤት ተሰባስበው የጉርሻ /ጊጫ/ ሥነ ሥርዓት በማከናወን ለሙሽሪት የተለያዩ ስጦታዎችን የሚሰጥበት ሥርዓት አለ። በዚህን ዕለት የሙሽራው ዘመድ አዝማድ በተገኘበት ሙሽራዎች /ወንዱ በስተቀኝ ሴቷ በስተግራ በመሆን/ ከተሰብሳቢዎች ፊት ለፊት ቁጢጥ ብለው የሚከናወነውን የጉርሻ /የስጦታ/ ሥነ ሥርዓት ለመፈፀም ይጠባበቃሉ። ጉርሻው /ስጦታው/ የሚጀመረው ከሙሽራው አባት ወይንም አባት ከሌለ ከተሰብሳቢዎች መካከል አንጋፋ ከሆነው ሰው ስለሆነ ሙሽሪት ቀደም ብላ በተዘጋጀችበት መሠረት ጉርሻውን /ስጦታውን/ ለመቀበል ወደ አባት ወይንም አንጋፋው ሰው ተጠርታ ትሄዳለች። በዚህ ሥነ ሥርዓት ወቅት ሙሽሪት ከወንዱ ቤተሰብ የምትፈልገውንና የምትጠብቀውን ስጦታ እስከምታገኝ ድረስ የሚሰጣትን ጉርሻ አትቀበልም። ስለዚህ በጥሪው መሠረት የልጁ አባት ወይንም አንጋፋው ቤተዘመድ አጉራሽ ይህን ያህል ብር ሰጠሁሽ ይላታል። እሷም አይበቃኝም" ትላለች። በመቀጠል ይህን ያህል መሬት ሰጠሁሽ" ይላል። አሁንም መልሳ “አይበቃኝም” ትላለች። ከዚያም "ይህንን ያህል ከብት ሰጠሁሽ" ሲላት አይበቃኝም አይበቃኝም እያለች ከቆየች በኋላ ከአጉራሹ /ከስጦታ ሰጪ/ ዘንድ የምትፈልገውን ያህል ስጦታ ስታገኝ ጉርሻውን ትቀበላለች። በዚህ መልኩ የተሰበሰበውን ቤተ ዘመድ በሙሉ በማዳረስ ለጎጆ መውጫ የሚሆናትን በቂ ሀብትና ንብረት ታገኛለች። የቤት አሠራር በጌዴኦ ብሔረሰብ ቤት የአንድን ግለሰብ ወይም ቤተሰብ ማህበራዊ ደረጃ መገለጫ ስለሆነ ትልቅ ግምትና ክብር አለው። በብሔረሰቡ ባህል መሠረት አንድ ልጅ ካገባ በኋላ እስከ አንድ ዓመት ድረስ በአባቱ ወይም ወላጆቹ ቤት መቆየት ይችላል። ከአንድ አመት በኋላ ግን ደረጃውን የሚያስጠብቅ ቤት ሠርቶ መውጣት የግድ ነው። ጌዴኦዎች ቤት የሚሠሩት በአንድ አካባቢ ተሰባስቦ በመንደር መልክ ነው። በጌዴአዎች የተለያዩ የቤት ዓይነቶች ያሉ ሲሆን ዓይነታቸው የሚወሰነው በቅርፅ፣ በግንባታ፣ ቁሳቁስ፣ በክዳን ዓይነትና በሚሰጠው አገልግሎት ነው። ዶጐዶ ዶጐዶ ለአጭር ጊዜ ለሚቆይ ዝግጅት የሚሆን ጊዜያዊ ቤት ነው። አገልግሉቱ ለጫጉላ ቤት፣ እህል ለመጠበቅ ባህላዊ በዓላት ለማክበር እና እንሰት ለመፋቅ ነው። ቅርፁ ክብ ሆኖ ከ4 ካሬ ሜትር የማይበልጥ ስፋትና ከ2 ሜትር የማይበልጥ ቁመት ያለው ነው። ከቀጫጭን ጭራሮ እንጨት፣ ከወፊቾ ገመድና በእንሰት ቅጠል ሊሠራ ይችላል። ፎቃ (ፎቆ) የዚህን ዓይነት ቤት የሚሠሩት ሰዎች በዝቅተኛ ኑሮ ደረጃ ላይ ያሉ፣ አዲስ ጐጆ ወጪዎች እና ከዋናው ቤት በተጨማሪ ለከብት ማደሪያነት የሚጠቀሙ ናቸው። ቤቱ ከቀርቀሃ፣ ከሸምበቆ ከወፎፊቾና ከሰምበሌጥ ሊሠራ ይችላል። የቤቱ የውስጥ አደረጃጀት በአብዛኛው ሁለት ክፍል ያለው ሲሆን በር ኖሮት መስኮት አይኖረውም። አዲቻሞ (መደበኛ ቤት) የዚህ ቤት ዓይነት ረጅም ጊዜ ዝግጅት የሚጠይቅ ነው። ዝግጅቱ የመሥሪያ ቁሣቁስ በጥንቃቄ ይዘጋጃል፣ ለቤት ሠሪዎች ምግብ፣ እና በተለይ ከቁሳቁስ የምሰሶ መረጣ ትልቁን ጊዜ የሚወስዱ ተግባራት ናቸው። የዚህ ቤት የውስጥ አደረጃጀት ሲታይ ከሁለት በላይ ክፍሎች ሊኖሩት ይችላሉ፣ መስኮትና የጓሮ በር ይኖረዋል። የአዲች ሚኔ ቤት ሥራ ልዩ ባለሙያ ለምሰሶ መረጣ፣ ለሣር ክዳን ሥራ፣ የመሥሪያ ቦታ ማዘጋጀትና የምሰሶ ቅርፅ ማውጣት እንዲሁም ጣራ ማዋቀር የተለየ ባለሙያ ይፈልጋል። ሸካ ሌላው አራተኛ ዓይነት ቤት ሸካ (የቀርከሃ ቤት) ነው። የቤቱ ዓይነትና አሠራር ከዲቻ ማኔ ሆኖ ልዩነቱ ከቀርቀሃ ልባስ (ጳሻ) እና ከቀርከሃ የሚሠራ በመሆኑ ብቻ ነው። ቤቱ የሚታወቀው የደገኞች ቤት በመባል ነው። የቤቱ መዝጊያም ጭምር ቀርከሃ ሲሆን ከፍተኛ የቀርከሃ ጥበብ የሚታይበት ነው። ባህላዊ ምግብና የአሠራር ሥርዓት የብሔረሰቡ ዋነኛ ባህላዊ ምግብ ወይንም በብሔረሰቡ አጠራር «ዋሳ» ሲሆን ከዕለታዊ ምግብነቱ በተጨማሪ ለደስታም ሆነ ለሀዘን በተለያየ ዓይነት እየተዘጋጀ ከሌሎች የማባያ ዓይነቶች ጋር ይበላል። በስምንት የተለያዩ ባህላዊ አዘገጃጀት የሚዘጋጀው ከሚቆይበት ጊዜ አንፃር ከማበያው ዓይነት፣ እና ከሚጠቀመው ሰው አኳያ እንደሁኔታው እየታየ ይዘጋጃል። ከባህላዊ ምግብ ዓይነቶች አንዱ «ወእረሞ» የሚባል ሲሆን ብዙውን ጊዜ በኳስ ቅርጽ ተድበልብሎ ከገብስ ወይም ከበቆሎ ዱቄት ጋር በመደባለቅ የሚዘጋጅ፣ ለማንኛውም ዓይነት ዝግጅት የሚውል ከጐመን ወይንም ከስጋ ጋር የሚበላ ጣፋጭ ምግብ ነው። ሌላው ተወዳጅ ምግብ «ኮፎ» በመባል የሚታወቅ ሲሆን አዘገጃጀቱ እንደ ዱቄት ሆኖ የተዘጋጀ ከገብስ ዱቄት ጋር በመደባለቅ የሚነኮር፣ በቅቤ እና ሌሎች ቅባት ነክ ነገሮች እንዲለሰልስ ተደርጐ የሚዘጋጅና፣ የተለየ ክብር ለሚሰጠው እንግዳ ወይንም ትላልቅ ሰዎች የሚቀርብ ነው። አንዳንዴም ይህን ምግብ ከአደንጓሬ ጋርም በመደባለቅ አዘጋጀተው ይጠቀሙታል። «ጣልታ» እና «ኬቦ» የተሰኙት ምግብ ዓይነቶች የመጠን ልዩነት ካልሆነ በስተቀር ጠፍጠፍ ወይንም ሞልሞል ተደርገው በቀላሉ በአምባሻ መልክ የሚዘጋጁ ናቸው። «ሆጨቆ» ብቻውን በማድበልበል በመጠን አነስ ተደርጐ የሚዘጋጅ ከጐመን ጋር የሚቀቀል ጣፋጭ ምግብ ነው። «ቁንጭሣ» ደግሞ ዱቄት በምጣድ ላይ ተደርጐ ሲበስል እንደእንጀራ እየተቆረሰ የሚበላ ብዙ ማገዶ የማይፈጅ የዘወትር ባህላዊ ምግብ ነው። ኦጣ ርሞጦ የሚባለው ደግሞ ለረጅም ጊዜ ሳይበላሽ እንዲያገለግል በተለይም ለረጅም ጉዞና በጦርነት ወቅት ስንቅ እንዲሆን ታስቦ የሚዘጋጅ እንደ ድፎ ዳቦ ዓይነት ነው። ኮሣ /ጉንጃ/ በማድበልበል ጠቅለል ተደርጎ በእሣት ፍም ወይንም ትኩስ ረመጥ ላይ ተደርጎ ሲበስል የሚበላ ተዘውታሪ ምግብ ነው። በአጠቃላይ ምግብ በዓይነቱና በአቀራረቡ የተለያየ ቢሆንም ማባያዎቹም በዋናነት ጎመን፣ ወተትና ሥጋ ናቸው። ባህላዊ የለቅሶ ሥርዓት በጌዴኦ ብሔረሰብ ሰው ሲሞት ለየት ያለ ባህላዊ የለቅሶ ሥርዓት ይካሄዳል። በተለይ በተለይ ወጣት ወይንም አዛውንት የሆነ ሰው ሲሞት «ዘመድ አዝማድ ሣይሰበሰብ ከተቀበረ ጥሩ አይደለም» ተብሎ ስለሚታመን እስከ ሁለት ሶስት ቀናት ድረስ አስከሬን ሣይቀበር ሊቆይ ይችላል። ሕፃናት ሲሞቱ ግን አስከሬን በዕለቱ ይቀበራል፤ ሀዘኑም የዚያኑ ዕለት እንዲያበቃ ሽማግሌዎች ቤተሰቡን ይመክራሉ፤ የሐዘን ዳርቻ እንዲያደርግላቸውም ይመርቃሉ። የዕድሜ ባለፀጋ የሆነ ሰው ሲሞት የቀብሩ ሥነ ሥርዓት ከተፈፀመበት እለት ጀምሮ የሚፈፀሙ የተለያዩ ባህላዊ የለቅሶ ሥርዓቶች አሉ። ሁሉም የየራሳቸው የአከባበር ሥርዓት አላቸው። ከነዚህ መካከል አንዱና የመጀመሪያው በብሔረሰቡ ቋንቋ «ዊልኢሻ» ይባላል። በዚህ የሐዘን መግለጫ ሥርዓት ሟች ከተቀበረበት ዕለት ከሰዓት በኋላ ጀምሮ የሟች ማንነትና ያከናወናቸው ሥራዎች፣ ለሕዝቡ የፈፀመው መልካም ተግባር፣ ለጋሽነቱ፣ ሀብቱ፣ የልጆች አባትነቱ፣ ርህሩህነቱ፣ ጀግና ከሆነ ጀግንነቱ እየተገለፀ፣ በግጥም እየተገጠመ፣ እየተጨፈረ ይለቀሳል። ዊልኢሻ ከአራት እስከ ስምንት ቀናት የሚቆይ ሲሆን ማታ ማታ «ጋዳ» የተባለ የሀዘን ማስረሻ ዘፈን እና ጭፈራ ሐዘንተኞች ወይንም የሟች ቤተሰቦች እንዲሁም የአካባቢው ሕብረተሰብ ተሰባስበው ይጨፍራሉ። ጋዳ በሀዘን የተቆራመዱትን የሟች ዘመዶችና ቤተሰቦችን ከሀዘን ድባብ ለማውጣትና ለማጽናናት ማታ ማታ የሚከናወን ድራማዊ ጭፈራ ነው። ከዚህም "በዊልኢሻ" የመጨረሻ ቀን ማታ ጀምሮ ልዩ ልዩ የተዝካር ዓይነቶች ይፈፀማሉ። የመጀመሪያው ተዝካር በብሔረሰቡ ቋንቋ /ሬንሽማ/ ሲከናወን የሚደረግ ዝግጅት ሲሆን «ሁጐ» የሚባለው ደግሞ የሟች ቤተሰብ ሙታንን የሚዘክሩበት፣ የሚያናግሩበት፣ የሟች እህት በባህል መሠረት የ«ኡማቶ» ሥርዓት በቀዳሚነት የምትፈፅምበት እንደሆነ ይነገራል። የመጀመሪያው የተዝካር ሥርዓት በተከናወነ ማግስት የቤትና የግቢ ፅዳት የሚደረግ ሲሆን ይህም «በዳኣ» ተብሎ ይጠራል። የመጨረሻው የተዝካር ዓይነት «አዋላ» በመባል የሚታወቅ ሲሆን በዚህን ዕለት ከብት ታርዶ ከሟች የሥጋ ዘመድ በስተቀር ሌሎች የታረደውን ከብት ሥጋ በአካባቢው «ሀይቻ» አማካይነት የሚከፋፈሉበት ነው። ከዊልኢሻ ቀጥሎ ያለው የለቅሶ ሥርዓት «ቡቺሣ» የሚባል ሲሆን በዚህ የለቅሶ ዓይነት ፆታን በመለየት የማስለቀስ ተግባር ይከናወናል። ሟች ሴት ከሆነች ውበቷን፣ የዋህነቷን፣ ለጋሽነቷን፣ ሙያዋን፣ እንግዳ ተቀባይነቷን ...ወዘተ እየጠቃቀሱ የለቅሶ ጭፈራ ይከናወናል። እንደዚሁም ሟች ወንድ ከሆነ ጀግንነቱን፣ ቤተሰባዊ አመጣጡን፣ ያከናወናቸውን ተግባራት /ክንውኖች/ ...ወዘተ የሚገልፁ ግጥሞችን በመደርደር ይለቀሣል፣ ይጨፈራል። ሟች ጀግና ከሆነ ለጀግንነቱ መለያ እንዲሆን «ዱፈኣ» ከተባለ ጥቁር እንጨት የሚዘጋጅ ረጅም ጊዜያዊ ሀውልት በመቃብሩ ላይ ተተክሎ በዊልአሻ ጊዜ ለጀግንነቱ መገለጫ ማቶት ተዘጋጅቶ የሰጎን ላባ ተሰክቶበት በመቃብሩ ላይ በተደረገው ጊዜያዊ ሀውልት ላይ ይንጠለጠላል። የሟችን «ሞቴ» የሚባል መቀመጫ እና «በራቴ» የሚባል የእንጨት ትራስ በመሰባበር እዚያው ሀውልት ስር በመታሰቢያነት በማስቀመጥ የሀዘን ፍፃሜ እንዲሆን ይደረጋል። በጌዲኦ ብሔረሰብ ባህላዊ የለቅሶ ሥርዓት ደንብ መሠረት ለቅሶ የሚጠናቀቀው በአራተኛ ቀን ሲሆን ይህም ቀን ከሀጢያት የሚነፃበት ቀን ነው ተብሎ ይታመናል። በዚህን ዕለት የቤት ጠረጋ ሥርዓት ይከናወናል። በቤት ጠረጋው ቀን ከባልዋ ተጣልታ ወደ ወላጆቿ የመጣች ሴት ያለማንም አስታራቂ ከባሏ ጋር ተያይዛ ወደ ቤቷ ትሄዳለች። ከዚህ በተጨማሪ ዕለቱ የሟች ኑዛዜ ካለ በሕዝቡ ፊት ከተሰማ በኋላ ቤተሰቦቹ ተስማምተው እንዲኖሩ የሚመከሩበት የተጣላ ካለ የሚታረቅበት ዕለት በመሆኑ ልዩ ትኩረት ይሰጠዋል። ዋቢ ምንጭ ጌዴኦ ብሔረሰብ የኢትዮጵያ

9191

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AB%E1%8A%93%E1%8B%B3

ካናዳ

ካናዳ በሰሜን አሜሪካ የሚገኝ አገር ነው። አሥሩ አውራጃዎች እና ሦስት ግዛቶች ከአትላንቲክ ውቅያኖስ እስከ ፓሲፊክ ውቅያኖስ እና በሰሜን በኩል እስከ አርክቲክ ውቅያኖስ ድረስ 9.98 ሚሊዮን ስኩዌር ኪሎ ሜትር (3.85 ሚሊዮን ስኩዌር ማይል) የሚሸፍኑ ሲሆን ይህም በጠቅላላው የዓለማችን ሁለተኛዋ ትልቅ አገር ያደርጋታል። ደቡባዊ እና ምዕራባዊ ድንበሯ ከዩናይትድ ስቴትስ ጋር፣ 8,891 ኪሎ ሜትር (5,525 ማይል) የሚዘረጋው፣ የዓለማችን ረጅሙ የሁለት-ብሔራዊ የመሬት ድንበር ነው። የካናዳ ዋና ከተማ ኦታዋ ሲሆን ሦስቱ ትላልቅ የሜትሮፖሊታን አካባቢዎች ቶሮንቶ፣ ሞንትሪያል እና ቫንኮቨር ናቸው። የአገሬው ተወላጆች ለሺህ አመታት ያለማቋረጥ አሁን ካናዳ በምትባል ቦታ ኖረዋል። ከ 16 ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ የብሪቲሽ እና የፈረንሳይ ጉዞዎች አሰሳ እና በኋላ በአትላንቲክ የባህር ዳርቻ ሰፈሩ። በተለያዩ የትጥቅ ግጭቶች ምክንያት ፈረንሳይ በ1763 በሰሜን አሜሪካ የሚገኙትን ቅኝ ግዛቶቿን በሙሉ ማለት ይቻላል አሳልፋ ሰጠች። በ1867 ከብሪቲሽ ሰሜን አሜሪካ ሶስት ቅኝ ግዛቶች ጋር በኮንፌዴሬሽን በኩል ካናዳ በአራት ግዛቶች የፌዴራል ግዛት ሆነች። ይህ የግዛቶች እና ግዛቶች መጨመር እና ከዩናይትድ ኪንግደም የራስ ገዝ አስተዳደርን የማሳደግ ሂደት ጀመረ። ይህ እየሰፋ ያለው የራስ ገዝ አስተዳደር እ.ኤ.አ. በ1931 በዌስትሚኒስተር ህግ ጎልቶ ታይቷል እና በካናዳ ህግ 1982 የተጠናቀቀ ሲሆን ይህም በዩናይትድ ኪንግደም ፓርላማ ላይ የህግ ጥገኝነትን አቋርጧል። ካናዳ በዌስትሚኒስተር ወግ ውስጥ የፓርላማ ዲሞክራሲ እና ሕገ-መንግስታዊ ንጉሳዊ አገዛዝ ነች። የአገሪቱ ርዕሰ መስተዳድር ጠቅላይ ሚኒስትር ነው በተመረጠው የህዝብ ምክር ቤት እምነት ለማዘዝ ባለው ችሎታው ቢሮውን የሚይዝ እና በጠቅላይ ገዥው የተሾመ ንጉሱን በመወከል ርዕሰ መስተዳድር ሆኖ ያገለግላል። ሀገሪቱ የኮመንዌልዝ ግዛት ናት እና በፌዴራል ደረጃ በይፋ የሁለት ቋንቋ ተናጋሪ ነች። በአለም አቀፍ የመንግስት ግልጽነት፣የዜጎች ነፃነት፣የህይወት ጥራት፣የኢኮኖሚ ነፃነት እና የትምህርት መለኪያዎች ከፍተኛውን ደረጃ ይይዛል። የዓለማችን ብሄረሰቦች ልዩነት ካላቸው እና መድብለ-ባህል ካላቸው ሀገራት አንዷ ነች። ካናዳ ከዩናይትድ ስቴትስ ጋር ያላት ረጅም እና ውስብስብ ግንኙነት በኢኮኖሚዋ እና በባህሏ ላይ ከፍተኛ ተፅዕኖ አሳድሯል። በከፍተኛ የበለጸገች ሀገር ካናዳ በአለም አቀፍ ደረጃ 24ኛ ከፍተኛ የስም የነፍስ ወከፍ ገቢ እና በሰብአዊ ልማት መረጃ ጠቋሚ አስራ ስድስተኛ ከፍተኛ ደረጃ ላይ ትገኛለች። የላቀ ኢኮኖሚዋ በአለም ዘጠነኛዋ ትልቁ ነው፣በዋነኛነት በተትረፈረፈ የተፈጥሮ ሀብቷ እና በደንብ ባደጉ አለም አቀፍ የንግድ አውታሮች ላይ የተመሰረተ ነው። ካናዳ የተባበሩት መንግስታት፣ ኔቶ፣ 7፣ የአስር ቡድን፣ 20፣ የኢኮኖሚ ትብብር እና ልማት ድርጅት የአለም ንግድ ድርጅት )ን ጨምሮ የበርካታ ዋና ዋና አለም አቀፍ እና መንግስታዊ ተቋማት ወይም ቡድኖች አካል ነች። የተባበሩት መንግስታት የኮመንዌልዝ የአርክቲክ ካውንስል ድርጅት የእስያ-ፓሲፊክ የኢኮኖሚ ትብብር መድረክ እና የአሜሪካ መንግስታት ድርጅት። ሥርወ ቃል ለካናዳ ሥርወ-ቃል አመጣጥ የተለያዩ ንድፈ ሐሳቦች የተለጠፈ ቢሆንም፣ ስሙ አሁን ከቅዱስ ሎውረንስ ቃል ካናታ የመጣ እንደሆነ ተቀባይነት አግኝቷል፣ ትርጉሙም “መንደር” ወይም “ሰፈራ” ማለት ነው። በ1535 የዛሬው የኩቤክ ከተማ ተወላጆች ፈረንሳዊው አሳሽ ዣክ ካርቲየርን ወደ ስታዳኮና መንደር ለመምራት ቃሉን ተጠቅመውበታል። በኋላ በዚያ የተወሰነ መንደር ብቻ ሳይሆን መላውን አካባቢ ላይ አለቃ) ተገዢ መሆኑን ለማመልከት ካናዳ የሚለውን ቃል ተጠቅሟል; እ.ኤ.አ. በ 1545 የአውሮፓ መጽሃፎች እና ካርታዎች በሴንት ሎውረንስ ወንዝ አጠገብ ያለውን ትንሽ አካባቢ ካናዳ ብለው መጥቀስ ጀመሩ። ከ 16 ኛው እስከ 18 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ድረስ "ካናዳ" በቅዱስ ሎውረንስ ወንዝ አጠገብ ያለውን የኒው ፈረንሳይን ክፍል ያመለክታል. በ 1791 አካባቢው የላይኛው ካናዳ እና የታችኛው ካናዳ የሚባሉ ሁለት የእንግሊዝ ቅኝ ግዛቶች ሆነ። እ.ኤ.አ. በ1841 እንደ ብሪቲሽ የካናዳ ግዛት እስከ ኅብረታቸው ድረስ እነዚህ ሁለት ቅኝ ግዛቶች ካናዳዎች ተብለው ይጠሩ ነበር። እ.ኤ.አ. በ1867 ኮንፌዴሬሽን ካናዳ በለንደን ኮንፈረንስ ለአዲሲቷ ሀገር ህጋዊ ስም ተቀበለች እና ዶሚኒዮን የሚለው ቃል የሀገሪቱ ርዕስ ሆኖ ተሰጠ። እ.ኤ.አ. በ1950ዎቹ የካናዳ ዶሚኒየን የሚለው ቃል በዩናይትድ ኪንግደም ጥቅም ላይ አልዋለም ነበር፣ ይህም ካናዳን “የኮመንዌልዝ ግዛት” አድርጋ ነበር የምትቆጥረው። የሉዊስ ሴንት ሎረንት መንግስት በ1951 በካናዳ ህግጋት ውስጥ ዶሚኒዮን የመጠቀም ልምድን አቆመ። የካናዳ ሕገ መንግሥት ሙሉ በሙሉ በካናዳ ቁጥጥር ሥር እንዲሆን ያደረገው የካናዳ ሕግ 1982፣ ለካናዳ ብቻ ነው የተመለከተው። በዚያው ዓመት በኋላ የብሔራዊ በዓል ስም ከዶሚኒየን ቀን ወደ ካናዳ ቀን ተቀየረ። ዶሚኒዮን የሚለው ቃል የፌደራል መንግስትን ከክልሎች ለመለየት ጥቅም ላይ ውሏል, ምንም እንኳን ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ፌዴራል የሚለው ቃል የበላይነትን ተክቷል. መንግስት እና ፖለቲካ ካናዳ “ሙሉ ዲሞክራሲ”፣ የሊበራሊዝም ባህል ያለው፣ እና የእኩልነት፣ መጠነኛ የፖለቲካ አስተሳሰብ ያላት ተብላ ትገለጻለች። በማህበራዊ ፍትህ ላይ ያለው ትኩረት የካናዳ የፖለቲካ ባህል መለያ አካል ነው። ሰላም፣ ሥርዓት እና መልካም አስተዳደር፣ ከተዘዋዋሪ የመብት ሰነድ ጎን ለጎን የካናዳ መንግስት መስራች መርሆች ናቸው።በፌዴራል ደረጃ፣ ካናዳ በሁለት አንጻራዊ ማዕከላዊ ፓርቲዎች “የደላላ ፖለቲካ”ን በሚለማመዱ፣[ሀ] የመሃል ግራኝ የካናዳ ሊበራል ፓርቲ እና የመሃል ቀኝ ወግ አጥባቂ የካናዳ ወግ አጥባቂ ፓርቲ (ወይም ቀዳሚዎቹ) ተቆጣጥሯል። በታሪክ ቀዳሚው ሊበራል ፓርቲ በካናዳ የፖለቲካ ስፔክትረም መሃል ላይ ቆሞ፣ ወግ አጥባቂው ፓርቲ በቀኝ በኩል እና አዲሱ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ ግራውን ተቆጣጥሯል። የቀኝ እና የግራ ፖለቲካ በካናዳ ማህበረሰብ ውስጥ ጎልቶ የሚታይ ሃይል ሆኖ አያውቅም። በ 2021 ምርጫ አምስት ፓርቲዎች ለፓርላማ የተመረጡ ተወካዮች ነበሯቸው ሊበራል ፓርቲ በአሁኑ ጊዜ አናሳ መንግስት ይመሰርታል ኦፊሴላዊ ተቃዋሚ የሆኑት ወግ አጥባቂ ፓርቲ; አዲሱ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ; ብሎክ ኩቤኮይስ; እና የካናዳ አረንጓዴ ፓርቲ። ካናዳ በህገ-መንግስታዊ ንጉሳዊ ስርዓት ውስጥ የፓርላማ ስርዓት አላት የካናዳ ንጉሳዊ አገዛዝ የአስፈጻሚ የሕግ አውጪ እና የፍትህ ቅርንጫፎች መሠረት ነው የግዛት ንግሥት ንግሥት ንግሥት ኤልዛቤት ናት እሱም የ 14 ሌሎች የኮመንዌልዝ አገሮች እና እያንዳንዱ ንጉስ ነች። የካናዳ 10 ግዛቶች። የካናዳ ንጉሠ ነገሥት የሆነው ሰው ከብሪቲሽ ንጉሠ ነገሥት ጋር አንድ ነው, ምንም እንኳን ሁለቱ ተቋማት የተለያዩ ቢሆኑም ንጉሠ ነገሥቱ በካናዳ አብዛኛውን የፌዴራል ንጉሣዊ ሥራዎቿን እንድትፈጽም በጠቅላይ ሚኒስትሩ ምክር ተወካይ፣ ጠቅላይ ገዥውን ይሾማሉ። ንጉሣዊው ሥርዓት በካናዳ የሥልጣን ምንጭ ቢሆንም፣ በተግባር ግን አቋሙ በዋናነት ተምሳሌታዊ ነው። የአስፈፃሚ ስልጣኑን አጠቃቀም በካቢኔ የሚመራው የዘውዱ የሚኒስትሮች ኮሚቴ ለተመረጠው የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት እና በጠቅላይ ሚኒስትሩ (በአሁኑ ጀስቲን ትሩዶ) የመንግስት መሪ ተመርጦ የሚመራ ነው። ጠቅላይ ገዢው ወይም ንጉሠ ነገሥቱ፣ ቢሆንም፣ በአንዳንድ የአደጋ ሁኔታዎች ውስጥ ያለ አገልጋይ ምክር ሥልጣናቸውን ሊጠቀሙበት ይችላሉ። የመንግስትን መረጋጋት ለማረጋገጥ፣ ጠቅላይ ገዥው በተለምዶ የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት የብዙሃነትን እምነት ሊያገኝ የሚችለውን የፖለቲካ ፓርቲ መሪ የሆነውን ግለሰብ እንደ ጠቅላይ ሚኒስትር ይሾማል። የጠቅላይ ሚንስትር ጽሕፈት ቤት በመንግሥት ውስጥ ካሉት በጣም ኃይለኛ ተቋማት አንዱ ነው፣ አብዛኞቹን ሕግ አውጥቶ ለፓርላማ ማፅደቅ እና በዘውዱ ሹመት መምረጥ፣ ከላይ ከተጠቀሱት በተጨማሪ ጠቅላይ ገዥው፣ ሌተና ገዥዎች፣ ሴናተሮች፣ የፌዴራል ፍርድ ቤት ዳኞች እና የዘውድ ኮርፖሬሽኖች እና የመንግስት ኤጀንሲዎች ኃላፊዎች. ሁለተኛው ከፍተኛ ወንበር ያለው ፓርቲ መሪ አብዛኛውን ጊዜ የኦፊሴላዊ ተቃዋሚዎች መሪ ይሆናል እና መንግስትን በቁጥጥር ስር ለማዋል የታለመ የተቃዋሚ ፓርላሜንታሪ ስርዓት አካል ነው።በኮሜንት ሃውስ ውስጥ ያሉት እያንዳንዳቸው 338 የፓርላማ አባላት በምርጫ አውራጃ ወይም በመጋለብ በቀላል ብዙነት ይመረጣሉ። በጠቅላይ ሚኒስትሩ ምክር ወይም መንግሥት በምክር ቤቱ የመተማመን ድምፅ ካጣ በጠቅላይ ገዥው ጠቅላላ ምርጫ መጥራት አለበት። ሕገ መንግሥት አንቀጽ 1982 በምርጫዎች መካከል ከአምስት ዓመት በላይ ማለፍ እንደሌለበት ያስገድዳል፣ ምንም እንኳን የካናዳ የምርጫ ሕግ በጥቅምት ወር የተወሰነ የምርጫ ቀን በአራት ዓመታት ውስጥ ቢገድበውም። ወንበራቸው በክልል የተከፋፈለው 105 የሴኔት አባላት እስከ 75 አመት ድረስ ያገለግላሉ። የካናዳ ፌደራሊዝም የመንግስትን ሃላፊነት በፌዴራል መንግስት እና በአስሩ ክልሎች መካከል ይከፍላል። የክልል ህግ አውጭዎች ዩኒካሜራሎች ናቸው እና ከኮመንስ ሃውስ ጋር በሚመሳሰል የፓርላማ ፋሽን ይሰራሉ። የካናዳ ሶስት ግዛቶችም ህግ አውጪዎች አሏቸው፣ ነገር ግን እነዚህ ሉዓላዊ አይደሉም እና ከክልሎች ያነሱ ህገመንግስታዊ ሀላፊነቶች አሏቸው። የክልል ህግ አውጪዎችም ከክልላዊ አቻዎቻቸው በመዋቅር ይለያያሉ። የካናዳ ባንክ የአገሪቱ ማዕከላዊ ባንክ ነው። በተጨማሪም የፋይናንስ ሚኒስትር እና የኢኖቬሽን፣ ሳይንስ እና ኢንዱስትሪ ሚኒስትር የስታቲስቲክስ ካናዳ ኤጀንሲን ለፋይናንስ እቅድ እና ኢኮኖሚ ፖሊሲ ልማት ይጠቀማሉ። የካናዳ ባንክ በካናዳ የባንክ ኖቶች መልክ ገንዘብ የማውጣት ስልጣን ያለው ብቸኛ ባለስልጣን ነው። ባንኩ የካናዳ ሳንቲሞችን አይሰጥም; በሮያል ካናዳ ሚንት የተሰጡ ናቸው። ህግ የካናዳ ሕገ መንግሥት የአገሪቱ የበላይ ሕግ ነው፣ እና የተፃፉ ጽሑፎችን እና ያልተፃፉ ስምምነቶችን ያካትታል። የሕገ መንግሥት ሕግ፣ 1867 (ከ1982 በፊት የብሪቲሽ ሰሜን አሜሪካ ሕግ በመባል የሚታወቀው)፣ በፓርላማ ቅድመ ሁኔታ ላይ የተመሠረተ አስተዳደር እና በፌዴራልና በክልል መንግሥታት መካከል የተከፋፈለ ሥልጣንን ያረጋግጣል። እ.ኤ.አ. ቻርተሩ በማናቸውም መንግስት ከመጠን በላይ መጨናነቅ የማይችሉ መሰረታዊ መብቶችን እና ነጻነቶችን ዋስትና ይሰጣል ምንም እንኳን አንቀፅ ቢኖርም ፓርላማ እና የክልል ህግ አውጪዎች የተወሰኑ የቻርተሩን ክፍሎች ለአምስት ዓመታት እንዲሻሩ ያስችላቸዋል።የካናዳ የፍትህ አካላት ህጎችን በመተርጎም ረገድ ትልቅ ሚና የሚጫወቱ ሲሆን ህገ መንግስቱን የሚጥሱ የፓርላማ ተግባራትን የመምታት ስልጣን አለው። የካናዳ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ከፍተኛው ፍርድ ቤት እና የመጨረሻ ዳኛ ሲሆን ከታህሳስ 18 ቀን 2017 ጀምሮ በካናዳ ዋና ዳኛ ሪቻርድ ዋግነር ሲመራ ቆይቷል። ዘጠኙ አባላቶቹ የሚሾሙት በጠቅላይ ሚኒስትር እና በፍትህ ሚኒስትር ምክር ነው። ሁሉም የበላይ እና ይግባኝ ሰሚ ዳኞች የሚሾሙት መንግስታዊ ካልሆኑ የህግ አካላት ጋር በመመካከር ነው። የፌደራሉ ካቢኔ በክልል እና በክልል አውራጃ ላሉ ከፍተኛ ፍርድ ቤቶች ዳኞችን ይሾማል። የፍትሐ ብሔር ሕግ የበላይ በሆነበት በኩቤክ ካልሆነ በስተቀር በሁሉም ቦታ የጋራ ሕግ ይሠራል። የወንጀለኛ መቅጫ ህግ የፌደራል ሃላፊነት ብቻ ነው እና በመላው ካናዳ አንድ አይነት ነው።የወንጀል ፍርድ ቤቶችን ጨምሮ የህግ አስከባሪ አካላት በክልል እና በማዘጋጃ ቤት የፖሊስ ሃይሎች የሚመራ የክልል ሃላፊነት ነው። ነገር ግን፣ በአብዛኛዎቹ የገጠር አካባቢዎች እና አንዳንድ የከተማ አካባቢዎች፣ የፖሊስ ሃላፊነት ለፌዴራል ሮያል ካናዳ ተራራ ፖሊስ ውል ተሰጥቷል። የካናዳ አቦርጂናል ሕግ በካናዳ ውስጥ ላሉ ተወላጆች የተወሰኑ ሕገ መንግሥታዊ እውቅና ያላቸውን መብቶች እና የመሬት እና ልማዳዊ ድርጊቶችን ይሰጣል። በአውሮፓውያን እና በብዙ ተወላጆች መካከል ያለውን ግንኙነት ለማስታረቅ የተለያዩ ስምምነቶች እና የጉዳይ ህጎች ተቋቋሙ። በተለይም በ1871 እና 1921 መካከል በካናዳ ተወላጆች እና በግዛቱ ላይ በነበረው የካናዳ ንጉስ መካከል ተከታታይ አስራ አንድ አስራ አንድ ስምምነቶች ተፈርመዋል። የአቦርጂናል ህግ ሚና እና የሚደግፏቸው መብቶች በህገ-መንግስቱ ህግ አንቀጽ 35 1982 በድጋሚ ተረጋግጠዋል።እነዚህ መብቶች እንደ ጤና አጠባበቅ በህንድ የጤና ሽግግር ፖሊሲ እና ከቀረጥ ነፃ መውጣትን የመሳሰሉ አገልግሎቶችን ሊያካትት ይችላል። የውጭ ግንኙነት እና ወታደራዊ ካናዳ እንደ መካከለኛ ሃይል እውቅና ያገኘችው በአለም አቀፍ ጉዳዮች ውስጥ ባለ ብዙ ወገን መፍትሄዎችን የመከተል ዝንባሌ ስላለው ነው። በአለም አቀፍ ሰላም ማስከበር እና ደህንነት ላይ የተመሰረተ የካናዳ የውጭ ፖሊሲ በህብረቶች እና በአለም አቀፍ ድርጅቶች እና በብዙ የፌደራል ተቋማት ስራ ይከናወናል።በ20ኛው ክፍለ ዘመን የካናዳ የሰላም ማስከበር ሚና በአለም አቀፍ ደረጃ ትልቅ ሚና ተጫውቷል። የካናዳ መንግስት የውጭ ዕርዳታ ፖሊሲ ስትራቴጂ የምዕተ ዓመቱን የልማት ግቦችን ለማሳካት አጽንዖት የሚሰጥ ሲሆን ለውጭ ሰብአዊ ቀውሶች ምላሽ ለመስጠትም እገዛ ያደርጋል። ካናዳ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት መስራች አባል የነበረች ሲሆን በአለም ንግድ ድርጅት፣ በጂ20 እና በኢኮኖሚ ትብብር እና ልማት ድርጅት (ኦኢሲዲ) አባልነት አባል ነች። ካናዳ የተለያዩ የአለም አቀፍ እና ክልላዊ ድርጅቶች እና የኢኮኖሚ እና የባህል ጉዳዮች መድረኮች አባል ነች። እ.ኤ.አ. በ 1976 ካናዳ የሲቪል እና የፖለቲካ መብቶች ዓለም አቀፍ ቃል ኪዳንን ተቀበለች ካናዳ በ 1990 የአሜሪካ መንግስታት ድርጅትን ተቀላቀለች እና በ 2000 የ አጠቃላይ ጉባኤን እና በ 2001 የአሜሪካ 3 ኛ ስብሰባን አስተናግዳለች ካናዳ ግንኙነቷን ለማስፋት ትፈልጋለች። በእስያ-ፓሲፊክ ኢኮኖሚ ትብብር መድረክ አባልነት ወደ ፓሲፊክ ሪም ኢኮኖሚዎች። ካናዳ እና ዩናይትድ ስቴትስ ከዓለም ረጅሙን ያልተከለለ ድንበር ይጋራሉ፣ በወታደራዊ ዘመቻዎች እና ልምምዶች ላይ ትብብር ያደርጋሉ፣ እና አንዳቸው የሌላው ትልቁ የንግድ አጋር ናቸው። ካናዳ ግን ራሱን የቻለ የውጭ ፖሊሲ አላት። ለምሳሌ፣ ከኩባ ጋር ሙሉ ግንኙነት ትኖራለች እና በ2003 የኢራቅ ወረራ ላይ ለመሳተፍ ፈቃደኛ አልሆነችም። ካናዳ ከዩናይትድ ኪንግደም እና ከፈረንሳይ እና ከሌሎች የቀድሞ የእንግሊዝ እና የፈረንሳይ ቅኝ ግዛቶች ጋር በካናዳ የኮመን ዌልዝ ኦፍ ኔሽን እና በድርጅት አባልነት ታሪካዊ ግንኙነት አላት። ካናዳ ከኔዘርላንድስ ጋር አወንታዊ ግንኙነት እንዳላት ይታወቃል። ካናዳ ከብሪቲሽ ኢምፓየር እና ኮመንዌልዝ ጋር የነበራት ጠንካራ ትስስር በብሪቲሽ ወታደራዊ ጥረቶች በሁለተኛው የቦር ጦርነት (1899–1902)፣ አንደኛው የዓለም ጦርነት (1914–1918) እና ሁለተኛው የዓለም ጦርነት (1939–1945) ከፍተኛ ተሳትፎ አስከትሏል። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ካናዳ የባለብዙ ወገንተኝነት ተሟጋች በመሆን ዓለም አቀፍ ጉዳዮችን ከሌሎች አገሮች ጋር በመተባበር ለመፍታት ጥረት በማድረግ ላይ ነች። በቀዝቃዛው ጦርነት ወቅት ካናዳ ለተባበሩት መንግስታት በኮሪያ ጦርነት ትልቅ አስተዋፅዖ ያበረከተች ሲሆን የሰሜን አሜሪካ የኤሮስፔስ መከላከያ ኮማንድ ከዩናይትድ ስቴትስ ጋር በመተባበር ከሶቭየት ህብረት ሊደርስ የሚችለውን የአየር ላይ ጥቃት ለመከላከል መሰረተች።እ.ኤ.አ. በ 1956 በስዊዝ ቀውስ ወቅት የወደፊቱ ጠቅላይ ሚኒስትር ሌስተር ቢ ፒርሰን የተባበሩት መንግስታት የሰላም አስከባሪ ኃይል እንዲቋቋም ሀሳብ በማቅረብ ውጥረቱን አቃለሉት ለዚህም የ 1957 የኖቤል የሰላም ሽልማት ተሰጥቷቸዋል ይህ የመጀመሪያው የተባበሩት መንግስታት የሰላም ማስከበር ተልዕኮ እንደመሆኑ መጠን ፒርሰን ብዙውን ጊዜ የፅንሰ-ሃሳቡ ፈጣሪ ተብሎ ይታሰባል። ካናዳ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ እስከ 1989 ድረስ እያንዳንዱን የተባበሩት መንግስታት የሰላም ማስከበር ጥረትን ጨምሮ ከ50 በላይ የሰላም አስከባሪ ተልእኮዎችን አገልግላለች እና ከዚያን ጊዜ ጀምሮ በሩዋንዳ በቀድሞዋ ዩጎዝላቪያ እና በሌሎችም ዓለም አቀፍ ተልእኮዎች ኃይሏን ስትጠብቅ ቆይታለች። ካናዳ አንዳንድ ጊዜ በውጪ ሀገራት ተሳትፎዋ በተለይም በ1993 በሶማሊያ ጉዳይ ውዝግብ ገጥሟታል። እ.ኤ.አ. በ2001 ካናዳ ወታደሮቿን ወደ አፍጋኒስታን አሰማርታ የዩናይትድ ስቴትስ የማረጋጋት ሃይል እና በተባበሩት መንግስታት የተፈቀደለት በኔቶ የሚመራው የአለም አቀፍ የፀጥታ ድጋፍ ሃይል አካል ሆኖ ነበር። እ.ኤ.አ. ነሐሴ 2007 የካናዳ የአርክቲክ ግዛት የይገባኛል ጥያቄ ሩሲያውያን ወደ ሰሜን ዋልታ ካደረጉት የውሃ ውስጥ ጉዞ በኋላ ተፈትኗል። ካናዳ ያንን አካባቢ ከ1925 ጀምሮ እንደ ሉዓላዊ ግዛት ወስዳዋለች። በሴፕቴምበር 2020 ካናዳ የኮቪድ-19 ክትባቶች ግሎባል ተደራሽነት ፕሮግራምን ተቀላቀለች፣ ይህም ዓላማው የ -19 ክትባት ለሁሉም አባል ሀገራት እኩል ተደራሽነትን ለማረጋገጥ እና ለመርዳት ነው። ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው አገሮች ደህንነቱ የተጠበቀ የመድኃኒት መጠን። ሀገሪቱ ወደ 79,000 የሚጠጉ ንቁ ሰራተኞች እና 32,250 የተጠባባቂ ሰራተኞችን የሚይዝ ፕሮፌሽናል፣ በጎ ፍቃደኛ ወታደራዊ ሀይልን ትቀጥራለች። የተዋሃደው የካናዳ ኃይሎች (ሲኤፍ) የካናዳ ጦርን፣ የሮያል ካናዳ ባህር ኃይልን እና የሮያል ካናዳ አየር ኃይልን ያጠቃልላል። እ.ኤ.አ. በ2013፣ የካናዳ ወታደራዊ ወጪ ወደ 19 ቢሊዮን ዶላር የሚጠጋ፣ ወይም ከአገሪቱ አጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት (ጂዲፒ) አንድ በመቶ አካባቢ ነበር። የ2016 የመከላከያ ፖሊሲ ግምገማን ተከትሎ "ጠንካራ፣ ደህንነቱ የተጠበቀ እና የተሳተፈ" የተባለውን ተከትሎ፣ የካናዳ መንግስት በሚቀጥሉት አስርት አመታት ውስጥ የሀገሪቱን የመከላከያ በጀት የ70 በመቶ ጭማሪ ማሳየቱን አስታውቋል። የካናዳ ጦር ሃይሎች 88 ተዋጊ አውሮፕላኖች እና 15 የባህር ኃይል ወለል ተዋጊዎችን በዓይነት 26 ፍሪጌት ዲዛይን ላይ በመመስረት ይገዛሉ። የካናዳ አጠቃላይ ወታደራዊ ወጪ በ2027 ወደ $32.7 ቢሊዮን ይደርሳል ተብሎ ይጠበቃል።የካናዳ ጦር በአሁኑ ጊዜ ከ3000 በላይ ሰራተኞችን ወደ ባህር ማሰማራቱ ኢራቅ፣ዩክሬን እና ካሪቢያን ባህርን

14684

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%BD%E1%88%98%E1%8A%93

ሽመና

የሽመና ጥበብ አጀማመር ታሪክ በአዲስ አበባ (በአምሳሉ መላከ ብርሃን) ኢትዮጵያ ከምትታወቅባቸው በርካታ ባህላዊ አና ታሪካዊ እሴቶች መካከል የሕዝቦች ባህላዊ አለባበስ አንዱ ነው። ይህ ባህላዊ አለባበስ ደግሞ በአመዛኙ የሽመና ሥራ ውጤት ነው። የሽመና ሥራ በሀገራችን መቼና እንዴት እንደተጀመረ በትክክል የሚገልጽ የጽሑፍ መረጃ ባይኖርም ከሺ ዓመታት በላይ ዕድሜ እንዳለው አንዳንድ ጽሑፎች ይጠቁማሉ። በሀገራችን የሺ ዓመታት በላይ ዕድሜ ያስቆጠረው የሽመና ሥራ በአዲስ አበባ በስፋት የተዋወቀው ከጋሞ ተራራማ ቦታዎች ወደ አዲስ አበባ በተለያዩ ምክንያቶች በመጡ የጋሞ ማሕበረሰብ አባላት አማካይነት ከ፲፰፻፺፰ ዓ.ም. ጀምሮ ነው። በዚህ ዓመተ ምሕረት ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ ጋሞ ጎፋን የግዛታቸው አካል ከማድረጋቸው ጋር ተያይዞ ንጉሡ ከማሕበረሰቡ አባላት መካከል ወታደሮችን እና አገልጋዮችን መልምለው ወደ አዲስ አበባ መመለሳቸውን የተለያዩ ጥናቶች ይጠቁማሉ። በተጨማሪም በአዲስ አበባ ውስጥ በርካታ የመሠረተ ልማት ግንባታዎች እየተስፋፉ መምጣታቸው ከርዕሰ ከተማዋ የገበያ ፍላጎት ጋር ተዳምሮ ከተለያዩ የአገሪቱ አካባቢዎች የጉልበት ሠራተኞች ወደ አዲስ አበባ መጥተዋል። ከእነዚህም መካከል የጋሞ ተወላጆች ይገኙበታል። ሦስተኛው ምክንያት የጋሞ ተወላጆች ለዓፄ ምኒልክ ግብር ለማስገባትና አቤቱታቸውን ለማቅረብ ወደ መዲናዋ በብዛት መምጣት ነበር። በሌላ በኩል በቀለ ዘለቀ ዓ/ም) እንዳስገነዘቡት ከሰላሳ እስከ ሃምሳ ሺህ የሚሆኑ የጋሞ ተወላጆች በ፲፱፻ ዓ/ም. ጋሞጎፋን የጎበኙትን የዳግማዊ ምኒልክን እንደራሴ ፊታውራሪ ሀብተጊዮርጊስ ዲናግዴን አጅበው ወደ አዲስ አበባ መጥተዋል። ከላይ በተጠቀሱት ምክንያቶች ወደ አዲስ አበባ የመጡ የጋሞ ማሕበረሰብ አባላት የሽመና ሥራን ከጀመሩባቸው ምክንያቶች መካከል በመሠረተ ልማት ግንባታው የሚከፈላቸው ገንዘብ በቂ አለመሆኑ እና ይዘው የመጡትን ግብርና አቤቱታ የሚያስተናግድ የቤተ-መንግሥት ባለሙያ ማጣታቸው ይጠቀሳሉ። በዚህም ምክንያት ለብዙ ጊዜ በቤተ-መንግሥት አካባቢ በዛፍ ሥርና በሜዳ ላይ በመቀመጥ በደጅ ጥናት ጊዜያቸውን ያሳልፉ ነበር። በኋላም ችግሩ ሲጠናባቸው ከትውልድ ቀያቸው ይዘውት በመጡት የሽመና መሣሪያ አማካይነት የሽመና ሥራ መስራት ጀመሩ። /ጋሞዎች ከትውልድ ቀያቸው ለቀው ወደ ተለያየ ቦታ ሲንቀሳቀሱ የሽመና መሣሪያቸውን ይዘው መሄድ የለመዱት ባህል ነው። በዚህ ወቅት ጋሞዎች የሽመና ሥራን በሁለት መንገድ ያከናውኑ ነበር። አንደኛ ሸማ ማሠራት በሚፈልጉ ግለሰቦች መኖሪያ ቤት አጥር በረንዳ ውስጥ መሣሪያቸውን በመትከል ይሰሩ ነበር። ለሥራቸውም የሚከፈላቸው የዕለት ምግብ ነበር። ከሥራቸውም በኋላ አመሻሽ ላይ አሁን የአሜሪካ ኤምባሲ በሚገኝበት አካባቢ በመሄድ ያድሩ ነበር። ሁለተኛው ለቤተ-መንግሥት ባለሟሎች ተቀጥረው የሚሠሩ ናቸው። የሥራቸውንም ውጤት ለቤተ-መንግሥት ባለሟሎች ያቀርባሉ። ከእነዚህ ባለሙያዎች መካከልም አምሳ የሚሆኑት ወደ አንኮበር ተልከው የሸዋን የአሸማመን ጥበብ ተምረው እንደመጡ ጋሪሰን ዓ/ም) ያስረዳሉ። በዚህ ሁኔታ የሽመና ሥራቸውን በአዲስ አበባ የጀመሩ ጋሞዎች ታዋቂ የሆኑት ከ፲፰፻፺፰ ዓ.ም. እስከ በ፲፱፻ ዓ/ም. ባለው የጊዜ ክልል ውስጥ በአዲስ አበባ በተከሰተው ማሕበራዊና ምጣኔ ሀብታዊ ክስተቶች ምክንያት ነው። በዚህ ወቅት ጋሞዎች እና ከጋሞ ውጭ የሆኑ የሽመና ባለሙያዎች በሌሎች የአዲስ አበባ ነዋሪዎች ዘንድ የሚሰጣቸው ማሕበራዊ ደረጃ ዝቅተኛ ነበር። ሙያውም የተናቀ ነበር። በመሆኑም በወቅቱ ከከተማ ዕድገት ጋር በተፈጠረው የሥራ ዕድል በመጠቀም ከጋሞ ማሕበረሰብ ውጭ የሆኑ ብዛት ያላቸው ሸማኔዎች ሽመናን ሥራ በመተው ወደ ሌላ ሥራ ተሰማርተዋል። አንዳንድ የጋሞ ማሕበረሰብ አባላትም «በቂ» ነው ብለው የሚያስቡትን ገንዘብ ከአጠራቀሙ በኋላ ወደ ትውልድ ቀያቸው ይመለሳሉ። ምክንያቱም በጋሞ ተራራማ ቦታዎች የሽመና ሥራ እና ባለሙያው ከፍተኛ ማሕበራዊ ከበሬታ የተሰጠው ነበርና። በተጨማሪም በዚህ የጊዜ ክልል ውስጥ ከውጭ ሀገር በተለይም ከእንግሊዝ ወደ ኢትዮጵያ ውስጥ የሚገባ የጥጥ ምርት የአዲስ አበባን ገበያ ተቆጣጥሮት ነበር። የከተማዋ ነዋሪም ፊቱን ወደ ዘመን አመጣሾቹ የፋብሪካ ምርቶች አዙሯል። በዚህም ሰበብ በሽመና ሥራ የሚተዳደሩ ባለሙያዎች ገቢ አሽቆልቁሏል። ለችግርም ተጋልጠዋል። በመሆኑም ከጋሞ ውጭ የሆኑ ሌሎች የሽመና ባለሙያዎች በተፈጠረው የምጣኔ ሀብት ቀውስ ምክንያት ወደ ሌላ ሥራ ተሰማርተዋል። የጋሞ ማሕበረሰብ አባላት ግን የተፈጠረውን ማሕበራዊና ምጣኔ ሃብታዊ ችግር በጽናት በመቋቋም የአዲስ አበባ ምርጥ የሽመና ባለሙያዎች የሚያስብል ደረጀ ላይ መድረሳቸውን የተለያዩ ምሁራን መስክረውላቸው። ከ፲፱፻፭ ዓ/ም ጀምሮ የሸማ ተፈላጊነት የገነነበት ወቅት ነው። የቤተ-መንግሥት ባለሙያዎች እና ፊቱን ወደ ዘመን አመጣሹ የፋብሪካ ምርት አዙሮ የነበረው የአዲስ አበባ ነዋሪ ለተለያዩ ክብረ በዓላት ለፋሲካ፣ ለጥምቀት፣ ለገና፣/ የማንነቱ መግለጫ አድርጎ በማሰቡ «የአበሻ ልብስ» የሚል ስያሜ ሰጥቷቸዋል። እንዲሁም ሸማዎች በሚለበሱበት የተለያዩ አጋጣሚዎች እና ዓውዶች ላይ የተጠቃሚዎችን ማሕበራዊ፣ ኢኮኖሚያዋ፣ ባህላዊና ፖለቲካዊ ደረጃ ማሳየት የጀመሩበት ወቅት ነው። የሸማ ሥራ በአዲስ አበባ በስፋት ከተዋወቀበት ጊዜ ጀምሮ እስከ ዓ/ም አካባቢ ድረስ በብዛት የሚመረቱ ምርቶች ጋቢ፣ ነጠላ፣ ቀሚስ፣ ጥበብ ልብስ፣ ሙሉ ልብስ ቡልኮ፣ መጠምጠሚያ እና የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ሊቃውንት በዝማሬ የሚለብሱት ጥንግ ድርብ ነበሩ። ለሽመናም የሚጠቀሙበት ጥሬ ዕቃ ድር ማግ እና ጥለት ነበር።እንደ አካባቢው ባህል ይለያይ እንጅ(ስሙ) ድግር መወርወሪያ እና የመሳሰሉትም የሽመና እቃ ውጤቶች ናቸው። የሽያጭ አገልግሎቱሎም በሀገር ውስጥ ብቻ የተገደበ ነበር ማለት ይቻላል። በእርግጥ አንዳንድ ኢትዮጵያውያን የሽመና ውጤቶችን ወደ ውጭ ሀገር ይዘው ይሄዱ ነበር። ይህ ሁሉ ሲሆን ግን በሽመና ዙሪያ በሰሜኑ የኢትዮጵያ ክፍል ለእደ ጥበብ ባለሞያዎች ያለን ምልከታ ትንሽ መስተካከል ያለበት ይመስለኛል። ምክንያቱም እንደተናቀ ስራ የመቁጠር አባዜ ስላለብን ነው። ይሄ ደግሞ አንዱን ጥሎ አንዱን አንጠልጥሎ ይሆናል። ነጮች ከብረት ቅጥቀጣ ተነስተው ወደ አውሮፕላን ሲያድጉ እኛ ግን....ነጮች ከሽመና ተነስተው ወደ ጨርቃ ጨርቅ ፋብሪካ ሲያድጉ እኛ ግን...."ብቻ ብዙ የቤት ስራ አለብን። ሸማና ሥልጣኔ ከ፲፱፻፹፭ ዓ.ም. በኋላ ለአዲስ የአሸማመን ስልት፣ ጥሬ ዕቃ፣ አልባሳት እና ጌጣጌጦች መታየት ጀምረዋል። በተለይም በውጭ ሀገር (በአውሮፓና በአሜሪካ) ባሉ «የፋሽን»፣ «የዲዛይን» እና «የስታይል» ማሠልጠኛ ዩኒቨርስቲዎችና ኮሌጆች ትምህርታቸውን የተከታተሉ ኢትዮጵያውያን ወደ ሀገራቸው ተመልሰው በሽመና ሥራ ውጤቶች ላይ መሳተፋቸው አስተዋጽኦው ቀላል አይደለም። በተጨማሪም የኢትዮጵያ ጥናት ተቋም ከዩኔስኮ ጋር በመተባበር ለሽመና ባለሙያዎች የተለያዩ ተከታታይ ሥልጠናዎች መስጠታቸው እና የመንግስት አካላት የሸማ ባለሙያዎችን በማህበር እንዲደራጁ ማድረጋቸው ለለውጡ የሚጠቀሱ ምክንያቶች ናቸው። እንዲሁም የባህል ልብስ ዓውደ ርዕይ /ፋሽን ሾው/ አዘጋጆች፣ የግል እና የመንግሥት መገናኛ ብዙኃን አዳዲስ የሽመና ሥራዎችን በማስተዋወቅ በተጠቃሚዎችና በአምራቾች መካከል የመገናኛ ድልድይ ፈጥረዋል። በዚህ ሁኔታ የተለያዩ የለውጥ አሻራ የታተመባቸው የሽመና ውጤቶች የዘመኑን ወጣት ቀልብ ለመሳብ ዕድል ተፈጥሮላቸዋል። ወጣቱም ከዘመኑ ፋሽን እና ከፍላጎቱ ጋር የሚሄዱ አልባሳት፡- ሸሚዝ፣ ቀሚስ፣ ጉርድ ቀሚስ፣ ሚኒ ፓሪ፣ የአንገት ልብስ፣ ቦርሳ፣ የተለያዩ ጌጣጌጦች… ወዘተ በሽመና ሥራ መመረታቸው ፊቱን ወደ ሽመና ሥራ ውጤቶች እንዲመለስ ጋብዞታል። ይህም ሁኔታ ሰዎች የሀገራቸውን ምርት እንዲጠቀሙ እና በሀገራቸው ምርት እንዲኮሩ መንገድ ከፍቷል። በባዕድ አገራት የሚኖሩ ኢትዮጵያውያን እና አፍቃሪ ኢትዮጵያ የሽመና ውጤቶችን በመጠቀም የኢትዮጵያን ሕዝቦች ባህላዊ አለባበስ ለሌላው ዓለም ሕዝብ ከማስተዋወቅ በተጨማሪ ለውጭ ንግድ በር ከፍተዋል። ያም ሆኖ ሀገራችን ወደ ውጭ ከሚላኩ አልባሳት በቀጥታ ተጠቃሚ አይደለችም። አልባሳቱ ወደ ውጭ የሚወጡት በመደበኛ የንግድ እንቅስቃሴ ሳይሆን በግለሰቦች አማካይነት በሻንጣ ተይዘው ነው። በመሆኑም ከዘርፉ የበለጠ ተጠቃሚ ለመሆን በሀገር ውስጥም ሆነ በውጭ ሀገር የብሔር ብሔረሰቦችን አልባሳት እና የዘመኑን የሽመና ውጤቶች የሚያሳይና የሚያስተዋውቅ ዓውደ ርዕይ ፋሽን ሾው/ በማዘጋጀት ረገድ የበለጠ ሥራ መሥራት ያስፈልጋል። ሆኖም የዘመናዊው ትውልድ ጥንት ኢትዮጵያ ጥጡን አብቅላ፣ ፈልቅቃ ነድፋ፣ ፈትላ፣ ሸምና በመልበስ ራሷን በራሷ የምታለብስ እንደነበረና ሠለጠኑ የሚባሉት አገሮች እንኳን በዚህ ረገድ ችሎታ ቢስ እንደነበሩ በመዘንጋት ባህሉ ሲጠፋ፣ ዕውቀቱ ሲያወድም፣ ያችውም በስንት መባተል መድከም የምትገኘው የውጭ ምንዛሪ ለጨርቃ ጨርቅ መግዣ ወደ ሕንድ እና ቻይና ስትገበር እያየ ዝም ብቻ ነው ስሜቱ። ፊታውራሪ ተክለ ሐዋርያት ተክለ ማርያም ከብዙ ዓመታት ቆይታ በኋላ ወደአገራቸው ሲመለሱ የገጠማቸውንና የተሰማቸውን «የሕይወቴ ታሪክ» በተባል መጽሐፋቸው ላይ እንዲህ ይሉናል፦ «አዲስ አበባ የገባሁ ዕለት ያገሬን ልብስ ለብሼ ነበር። በማግሥቱ ዘመዶቼ አስለወጡኝ። የፈረንጅ ልብስ ያስከብርሃል፤ ያማራው ያዋርድሃል እያሉ መከሩኝ። ስለዚህ ሐዘን ተሰማኝ፤ የተወልዶየን መምሰል አምሮኝ ነበር፤ ተሣቀቅሁ።.....በማግሥቱ ወደ ግቢ ሄድኩ፤ እንደአውሮፓውያን ለብሻለሁ፤ ልብሴ ሁሉ ፓሪስ የተሰፋ ዘመናይ ነው። ወደ ግቢ ስገባ እስከ ውስጠኛው በር ድረስ ከበቅሎ እንዳልወርድ ዘመዶቼ አስጠንቅቀውኛል። ገና ወደ በሩ ቀረብ ስል በረኛው ጮኸ። ዞር በሉ እያለ መንገዱን አስለቀቀልኝ። (እንደአማራ ለብሼ ቢሆን መመታት አይቀርልኝም ነበር)፤ በገዛ አገሬ ውስጥ ለመከበሪያየ የሰው ልብስ መከታ ስለሆነኝ ልቤ ተቃጠለ።» ዛሬስ ምን ለውጥ አለ? ማገናዘቢያ ዋቢ ምንጭ ፊታውራሪ ተክለ ሐዋርያት ተክለ ማርያም፣ "ኦቶባዮግራፊ (የሕይወቴ ታሪክ)፣ ዓ/ም)፣ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ፕሬስ ባህል፣ ቋንቋና ጥበብ አዲስ አበባ ባለፈውና በአዲሱ ሚሌኒየም አለባበስ የኢትዮጵያ

52414

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%85%E1%8D%85%E1%88%8D

ቅፅል

ቅጽል ቃላቶችን የሚያጣምር ራሱን የቻለ ጉልህ የንግግር ክፍል ነው። 1) የርዕሱን ምልክት ያመልክቱ እና ጥያቄዎችን ይመልሱ ምን?፣ የማን?; 2) በጾታ, በቁጥር እና በጉዳይ ለውጥ, እና አንዳንድ ሙሉነት አጭር እና የንፅፅር ደረጃዎች; 3) በአንድ ዓረፍተ ነገር ውስጥ የአንድ ውሁድ ስም ተሳቢ ትርጓሜዎች ወይም ስመ ክፍል አሉ። የቃላት ደረጃዎች በትርጉም ሶስት ምድቦች በትርጉም ተለይተዋል-ጥራት ያለው, አንጻራዊ, ባለቤት. ጥራት መግለጫዎች የአንድን ነገር ጥራት እና ንብረት ያመለክታሉ: መጠኑ (ትንሽ ቅርፅ (ክብ ቀለም (ነጭ አካላዊ ባህርያት (ሞቃት እንዲሁም የነገሩን ድርጊት ለመፈጸም ዝንባሌ (ባርበድ ዘመድ መግለጫዎች የዚህን ነገር ከሌላ ነገር ጋር በማያያዝ የአንድን ነገር ምልክት ያመለክታሉ (መጽሐፍ ተግባር (የንባብ ክፍል ወይም ሌላ ባህሪ (የትላንትናው አንጻራዊ መግለጫዎች ከስሞች፣ ግሦች እና ተውላጠ ቃላት የተፈጠሩ ናቸው፤ ለአንፃራዊ ቅፅል በጣም የተለመዱ ቅጥያዎች ቅጥያዎች ናቸው ጫካ ኦቭ ጃርት ውስጥ መጋዘን ኤል አቀላጥፎ የሚናገር ያለው ቅጽሎች የአንድን ሰው ወይም የእንስሳት ንብረትን ያመለክታሉ እና ከስሞች በቅጥያ የተፈጠሩ ናቸው -ውስጥ እናት-ውስጥ ኦቭ አባቶች ኡይ ቀበሮ እነዚህ ቅጥያዎች በቅጽል ግንድ መጨረሻ ላይ ናቸው (ዝ.ከ. የባለቤትነት ቅጽልአባቶች እና አንጻራዊ ቅጽል አባታዊ ጥራት መግለጫዎች በሁሉም የቋንቋ ደረጃዎች አንጻራዊ እና ባለቤት ይለያያሉ፡- 1) የጥራት መግለጫዎች ብቻ ይብዛም ይነስም ሊገለጥ የሚችል ባህሪን ያመለክታሉ። 2) የጥራት መግለጫዎች ተቃራኒዎች ሊኖራቸው ይችላል (ጸጥታ ጮክ ብሎ 3) የጥራት መግለጫዎች ብቻ ያልተገኙ ሊሆኑ ይችላሉ, ዘመድ እና ባለቤት የሆኑ ሁልጊዜ ከስሞች, ቅጽል, ግሦች የተገኙ ናቸው; 4) ጥራታዊ ቅጽል ስሞችን ከፈጠራ ባህሪ ትርጉም ጋር ይመሰርታሉ (ጥብቅነት እና በ ውስጥ ያሉ ተውላጠ ስሞችበጥብቅ እንዲሁም የግላዊ ግምገማ ቅጥያ ያላቸው ቅጽሎች (ሰማያዊ-ኢንኪ-ይ፣ 5) ሙሉ አጭር ቅጽ እና የንፅፅር ዲግሪ ያላቸው የጥራት መግለጫዎች ብቻ; 6) የጥራት መግለጫዎች ከመለካት እና ከዲግሪ ተውሳኮች ጋር ይጣመራሉ (በጣም ደስተኛ የቅጽሎች መቀነስ የሁሉም ምድቦች ቅፅሎች ከስም ጋር የሚስማሙበት የፆታ (በነጠላ)፣ ቁጥር እና ጉዳይ ላይ የማያቋርጥ ምልክቶች አሏቸው። ተውላጠ ስም ደግሞ በ መልክ ከሆነ እና ለወንድ ጾታ እና በ አኒሜሽን ውስጥ ካለው ስም ጋር ይስማማሉ። ነጠላ(ዝከ.፡ አየሁቆንጆ ጫማዎች እና ቆንጆ ልጃገረዶች አያለሁ ቅጽል በጾታ፣ ቁጥር እና ጉዳይ መቀየር ቅፅል ማጥፋት ይባላል። የጥራት መግለጫዎች በ አጭር ቅጽ(በባዶ እግሮች ላይ ያሉ መግለጫዎች በጠራራ ፀሀይ በአረፍተ ነገር የተፃፉ እና የማያንፀባርቁ ናቸው። ስነ ውበታዊ እይታቋንቋ)፣ እንዲሁም የጥራት መግለጫዎች፣ በቀላል ንጽጽር እና በመሰረቱ ላይ በተገነባው ውሁድ ሱፐርላቲቭ ዲግሪ (ከሁሉም በላይ) ቆመው። የሩሲያ ቋንቋ አለውየማይታለሉ ቅጽሎች የቆመው፡- 1) ካኪ ማሬንጎ የኤሌክትሪክ ባለሙያ 2) ብሄረሰቦች እና ቋንቋዎች;ሓንቲ ማንሲ ኡርዱ 3) የአለባበስ ዘይቤ;ተደስቷል ቆርቆሮ ነበልባል ሚኒ የማይለዋወጡ ቅጽል ቃላትም (ክብደት) ናቸው።አጠቃላይ መረቡ (ሰአት)ጫፍ ሰዋሰዋዊ ባህሪያቸው የማይለወጡ፣ ከስም ጋር ያለው ቅርበት፣ ከስም በኋላ ያለው ቦታ እንጂ በፊት ያልሆነ ስም ነው። የእነዚህ ቅፅሎች የማይለወጥ ባህሪያቸው ነው. የቃላት ንጽጽር ደረጃዎች የጥራት መግለጫዎች የንፅፅር ዲግሪዎች የማያቋርጥ የሞሮሎጂ ምልክት አላቸው። የትምህርት ቤት ሰዋሰው የሚያመለክተው ሁለት የንጽጽር ደረጃዎች እንዳሉ ነው -ንጽጽር እና የላቀ ንጽጽር የቅጽል ደረጃ የሚያሳየው ባህሪው በትልቁ/በአነስተኛ ዲግሪ ውስጥ እንደሚገለጥ ነው። ይህ ርዕሰ ጉዳይከሌላ ርዕሰ ጉዳይ ጋር ሲነጻጸርቫንያ ከኮሊያ ከፍ ያለ ነው; ይህ ወንዝ ከሌላው የበለጠ ጥልቅ ነው ወይም በሌሎች ሁኔታዎች ተመሳሳይ ነገር (ቫንያ ካለፈው ዓመት የበለጠ ረጅም ነው; ወንዙ ከዚህ የበለጠ ጥልቅ ነው። የንጽጽር ዲግሪ ነውቀላል እና የተቀናጀ ቀላል የንጽጽር ዲግሪ የባህሪው መገለጥ የበለጠ ደረጃን ያሳያል እና በቅጥያ እገዛ ከቅጽሎች መሠረት ይመሰረታል -እሷ(ዎች)፣ -እሷ/-ተመሳሳይ ፈጣን ከፍተኛ ቀደም ብሎ ጥልቅ የአንዳንድ ቅጽሎች የንፅፅር ደረጃ ቀላል ቅርፅ ከተለየ ግንድ ይመሰረታል፡ፕ ስለ ሆ የከፋ ጥሩ የተሻለ አንዳንድ ጊዜ፣ ቀላል የንፅፅር ዲግሪ ሲፈጠር፣ ቅድመ ቅጥያ ሊያያዝ ይችላል።ላይ አዲስ የቀላል ንጽጽር ዲግሪ ሞርፎሎጂያዊ ገጽታዎች የአንድ ቅጽል ባሕርይ አይደሉም። ይህ፡- 1) ተለዋዋጭነት; 2) ስም የመቆጣጠር ችሎታ; 3) በዋነኛነት በተሳቢው ተግባር ውስጥ ይጠቀሙከአባቱ ይበልጣል ቀላል የንፅፅር ዲግሪ የትርጉም ቦታን በተለየ ቦታ ብቻ ሊይዝ ይችላል (ከሌሎቹ ተማሪዎች በጣም የሚበልጥ ትልቅ ሰው ይመስላል ወይም በገለልተኛ ቦታ ላይ ከስም በኋላ በቅድመ-ቅጥያ አቀማመጥ )አዳዲስ ጋዜጦችን ግዛልኝ የተቀናጀ የንጽጽር ዲግሪ የባህሪ መገለጥ ትልቅ እና ትንሽ ደረጃን ያሳያል እና እንደሚከተለው ይመሰረታል፡ ተጨማሪ/ያነሰ ኤለመንት ቅጽል (ተጨማሪ ያነሰ ረጅም በተቀነባበረ ንጽጽር ዲግሪ እና በቀላል መካከል ያለው ልዩነት እንደሚከተለው ነው። 1) የተዋሃደ የንጽጽር ዲግሪ በትርጉሙ ሰፋ ያለ ነው ምክንያቱም እሱ ትልቅ ብቻ ሳይሆን የአንድ ባህሪ መገለጫ አነስተኛ ደረጃን ስለሚያመለክት 2) የተቀናጀ የንፅፅር ዲግሪ ልክ እንደ አዎንታዊ የንፅፅር ደረጃ (የመጀመሪያው ቅጽ) ይለወጣል ማለትም በጾታ በቁጥር እና በጉዳይ እና እንዲሁም በአጭር ቅርፅ ሊሆን ይችላል (ተጨማሪ ቆንጆ 3) የተዋሃደ የንጽጽር ዲግሪ ሁለቱም ተሳቢ እና ያልተገለለ እና የተነጠለ ፍቺ ሊሆን ይችላል (ያነሰ የሚስብ ጽሑፍ ነበር አቅርቧል ውስጥ ይህ መጽሔት ይህ ጽሑፍ ከቀዳሚው ያነሰ ትኩረት የሚስብ ነው. በጣም ጥሩ የንፅፅር መጠኑ ትልቁን ትንሹን የባህርይ መገለጫን ያሳያል ከፍተኛው ተራራ) ወይም በጣም ትልቅ ትንሽ የባህሪው መገለጫ (ደግ ሰው)። እጅግ የላቀ የንፅፅር ደረጃ፣ ልክ እንደ ንፅፅር፣ ቀላል እና ድብልቅ ሊሆን ይችላል። ቀላል የላቀ ቅጽል የባህሪው ከፍተኛውን የመገለጫ ደረጃ ያሳያል እና ከቅጽል ቅጥያዎች ጋር ከኦምኒቡስ የተሰራ ነው -አይሽ- -አይሽ- (ከ በኋላ, ተለዋጭ ቀላል የላቁ የንጽጽር ዲግሪ ሲፈጥሩ ቅድመ ቅጥያውን መጠቀም ይቻላልንዓይ ደግ የቀላል ሱፐርላቲቭ ዲግሪ የንፅፅር ንፅፅር ዘይቤዎች ከቅጽል ጋር ተመሳሳይ ናቸው ማለትም በጾታ በቁጥር በጉዳዮች መለዋወጥ በአገባብ ተግባር ውስጥ ትርጓሜ እና ተሳቢ። ቀላል የሱፐርላቲቭ ቅጽል አጭር ቅጽ የለውም. ውህድ ሱፐርላቲቭ ቅጽል የባህሪውን መገለጥ ትልቁን እና ትንሹን ሁለቱንም ያሳያል እና በሦስት መንገዶች ይመሰረታል 1) ቃል መጨመርአብዛኛው በጣም ጎበዝ 2) ቃል መጨመርበጣም/ቢያንስ ወደ ቅጽል የመጀመሪያ ቅጽ (በጣም ቢያንስ ብልህ 3) ቃል መጨመርሁሉም ወይምጠቅላላ በንፅፅር ዲግሪ (ከሁሉም ሰው የበለጠ ብልህ ነበር። በአንደኛው እና በሁለተኛው ዘዴዎች የተፈጠሩ ውህድ ሱፐርላቲቭ ቅርጾች የቃላት ባህሪያዊ ባህሪያት አላቸው, ማለትም በጾታ, ቁጥር እና ጉዳይ ይለወጣሉ, አጭር ቅርጽ ሊኖራቸው ይችላል (አብዛኛው ምቹ ሁለቱንም እንደ ፍቺ እና እንደ ተሳቢው ስም አካል አድርጉ። በሦስተኛው መንገድ የተፈጠሩ ውህድ ሱፐርላቲቭ ቅርጾች የማይለዋወጡ ናቸው እና በዋነኝነት የሚሠሩት እንደ ተሳቢው ስም አካል ነው። ሁሉም የጥራት መግለጫዎች የንፅፅር ዲግሪዎች የላቸውም, እና ቀላል የንፅፅር ደረጃዎች አለመኖር የተዋሃዱ ቅርጾች ከሌሉ ብዙ ጊዜ ይስተዋላል. የቅጽሎች ሙሉነት አጭርነት የጥራት መግለጫዎች ሙሉ እና አጭር ቅርጽ አላቸው. አጭር ቅጹ የሚፈጠረው አወንታዊ የማጠናቀቂያ ደረጃን ወደ ግንዱ በማከል ነው። መጨረሻ የሌለው ለወንዶች ግን ለሴቶች, ስለ ሠ ለአማካይ -ሰ እና ለብዙ ቁጥር (ጥልቅ ጥልቅ -ግን ጥልቅ -ስለ ጥልቅ -እና አጭር ቅጽ ከጥራት ቅጽል የተፈጠረ አይደለም፡- 1) አንጻራዊ ቅጽል ባህሪይ ቅጥያ አላቸው። ብናማ ቡና ወንድማዊ 2) የእንስሳትን ቀለሞች ያመልክቱ.ብናማ ቁራ 3) የግንዛቤ ግምገማ ቅጥያ አላቸው፡-ረጅም ትንሽ ሰማያዊ አጭር ፎርም ከሙሉ ቅፅ ሰዋሰዋዊ ልዩነቶች አሉት፡ በሁኔታዎች አይለወጥም, በአረፍተ ነገሩ ውስጥ በዋናነት እንደ ተሳቢው ክፍል ሆኖ ይታያል; አጭር ቅፅ እንደ ፍቺ የሚሰራው በተለየ የአገባብ አቀማመጥ ብቻ ነው (በመላው አለም ተናዶ ቤቱን ለቅቆ መውጣቱን አቆመ)። በተሳቢው አቀማመጥ የሙሉ እና አጭር ቅርጾች ትርጉም ብዙውን ጊዜ ይጣጣማሉ ግን አንዳንድ ቅጽል በመካከላቸው የሚከተሉትን የትርጓሜ ልዩነቶች ሊኖሩት ይችላል 1) አጭር መልክ የሚያሳየው ከልክ ያለፈ የባህሪ መገለጫ ከአሉታዊ ግምገማ ጋር፣ ዝከ..: ቀሚስ አጭር ቀሚስ አጭር 2) አጭር ቅጽ ጊዜያዊ ምልክትን ያመለክታል ሙሉ ቋሚ ዝ.ልጅ ታሟል ልጅ የታመመ አጭር ቅጽ ብቻ ያላቸው እንደዚህ ያሉ የጥራት መግለጫዎች አሉ-ደስ ብሎኛል ብዙ አለበት ከምድብ ወደ ምድብ ቅጽል ሽግግር ቅፅል ከተለያዩ ምድቦች ጋር የተያያዙ በርካታ ትርጉሞች ሊኖሩት ይችላል. በትምህርት ቤት ሰዋሰው, ይህ "የቅጽል ቅፅል ከምድብ ወደ ምድብ ሽግግር" ይባላል. ስለዚህ አንጻራዊ ቅፅል የጥራት ባህሪ ያላቸውን ትርጉም ሊያዳብር ይችላል (ለምሳሌ፡-ብረት ዝርዝር (ዘመድ) -ብረት ያደርጋል ዘይቤያዊ ሽግግር). ንብረት ያላቸው አንጻራዊ እና ጥራት ያላቸው ባህሪያት ትርጉሞች ሊኖራቸው ይችላል (ባለቤት)- ቀበሮ ኮፍያ (ዘመድ) -ቀበሮ ልማዶች (ካች)። ስለ ቅፅል ሞሮሎጂካል ትንተና ስለ ቅፅል ሞርፎሎጂካል ትንተና በሚከተለው እቅድ መሰረት ይከናወናል. የንግግር ክፍል. አጠቃላይ እሴት. የመነሻ ቅጽ (ስም የነጠላ ተባዕታይ)። የሞርፎሎጂ ባህሪያት. 1. ቋሚ ምልክቶች፡ ደረጃ በዋጋ (በጥራት፣ በዘመድ ወይም በባለቤትነት) 2. ቋሚ ያልሆኑ ምልክቶች፡- 1) ለጥራት መግለጫዎች፡- ሀ) የንፅፅር ደረጃ (ንፅፅር፣ የላቀ)፣ ለ) ሙሉ ወይም አጭር ቅፅ; 2) ለሁሉም ቅጽል፡- ሀ) ጉዳይ፣ ለ) ቁጥር፣ ሐ) ጾታ የአገባብ ሚና. የአንድ ቅጽል ሞርፎሎጂያዊ ትንተና ምሳሌ። እና በእርግጠኝነት, እሷ ጥሩ ነበረች: ረጅም, ቀጭን, ዓይኖቿ ጥቁር ናቸው, ልክ እንደ ተራራ ካሞይስ, እና ወደ ነፍስህ (ኤም. ዩ. ለርሞንቶቭ) ተመለከተ. 1. ጥሩ (ምን?) ቅጽል የመጀመሪያ መልክ ጥሩ ነው. 2. ቋሚ ምልክቶች: ጥራት ያለው, አጭር; ቋሚ ያልሆኑ ባህሪያት: ክፍሎች. ቁጥር, ሴት ጂነስ. 3. እሷ (ምን ነበር?)ጥሩ (የተሳቢው አካል)። 1. ከፍተኛ (ምን?) ቅጽል የመጀመሪያ ቅፅ ከፍተኛ. ተለዋዋጭ ምልክቶች: ሙሉ, አወንታዊ የንፅፅር ደረጃ, ክፍሎች. ቁጥር, ሴት ዝርያ ፒ.. 3. እሷ (ምን ነበረች?) ከፍተኛ (የተሳቢው አካል). 1. ቀጭን ቅጽል, የመጀመሪያው መልክ ቀጭን ነው. 2. ቋሚ ምልክቶች: ከፍተኛ ጥራት ያለው, የተሟላ; ቋሚ ያልሆኑ ምልክቶች: አወንታዊ የንጽጽር ደረጃ, ክፍሎች. ቁጥር, ሴት ዝርያ, ፒ. 3. እሷ (ምን ነበረች?) ቀጭን(የተሳቢው አካል)። 1. ጥቁር ቅጽል የመጀመሪያ መልክ ጥቁር ነው. 2. ቋሚ ባህሪያት: ጥራት; ቋሚ ያልሆኑ ምልክቶች፡ ሙሉ፣ አወንታዊ የንፅፅር ደረጃ፣ ቁጥር ፒ. 3. አይኖች (ምን?) ጥቁር (ትንበያ). ማንበብና መጻፍ ክፍለ ጊዜዎችን እና ነጠላ ሰረዞችን በትክክለኛው ቦታ ላይ ማስቀመጥ ብቻ ሳይሆን በቋንቋ ጥናት ህጎች መሰረት በትክክል መጠቀምንም ያካትታል. የሩስያኛ ቅፅል ሀረጎችን እና አረፍተ ነገሮችን በመፍጠር ረገድ ትልቅ ሚና ይጫወታል. የእነሱ አጠቃቀም ንግግራችንን ያበለጽጋል, የበለጠ ሀብታም እና ምሳሌያዊ ያደርገዋል. ምናልባት, ምን እንደሆነ የማያውቁ አዋቂዎች የሉም, ነገር ግን, ስለዚህ ክፍል, ምንም ጥርጥር የለውም, በት ቤት ሥርዓተ-ትምህርት ውስጥ የተጠቀሰው, ነገር ግን በጊዜ ሂደት ሊረሳው ስለሚችል, ብዙ አስደሳች መረጃዎች አሉ. ቅንጣት “አይደለም” ከቅጽል ጋር ብዙውን ጊዜ አንድ ቃል የሚታወቅ በሚመስልበት ጊዜ ሁኔታዎች አሉ, ነገር ግን በትክክል እንዴት በትክክል መፃፍ እንደሚችሉ አታውቁም. እንደነዚህ ዓይነቶቹ ጉዳዮች "አይደለም" ያላቸውን ቅጽል መጠቀምን ያካትታሉ. በየትኞቹ ጉዳዮች ላይ አብራችሁ መፃፍ እንዳለባችሁ አስቡበት። በመጀመሪያ፣ “አይደለም” የሚለው አሉታዊ ቅንጣቢ ከቅጽሎች ጋር አንድ ላይ ተጽፏል፣ ያለዚህ ቅንጣት ቅጾች በቀላሉ በ ውስጥ የሉም። ዘመናዊ ቋንቋ. ለምሳሌ, ጠላት, ግድየለሽነት. በሁለተኛ ደረጃ, ቅጽል ስሞች ከ "አይደለም" ጋር አንድ ላይ ጥቅም ላይ ይውላሉ, ትርጉሙ, የተወሰነ ክፍል ሲያያዝ, በትርጉሙ ተቃራኒ የሆነ ቃል ይለወጣል. እንዲህ ዓይነቱ ቅጽል በተመሳሳዩ ቃል ሊተካ እንደሚችል መታወስ አለበት. ለምሳሌ, ያላገባ ነጠላ, እና ሌሎች. ሦስተኛ, ተቀባይነት ቀጣይነት ያለው የፊደል አጻጻፍዲግሪ እና መለኪያን ከሚገልጹ ገላጭ ቃላቶች ጋር ጥቅም ላይ የሚውሉ "አይደለም" ያላቸው ቅጽል. ለምሳሌ, በጣም ተገቢ ያልሆነ አስተያየት. ከ “አይደለም” ከሚለው ቅጽሎች ጋር በሚከተሉት ሁኔታዎች ተጽፈዋል። አንጻራዊ በሆነ ቅጽል ሲጠቀሙ። በተመሳሳይ ጊዜ, እንዲህ ዓይነቱ አሉታዊ ትርጉም እንደሚያረጋግጥ ግምት ውስጥ ይገባል. ለምሳሌ, ቀለበቱ ብር አይደለም (እዚህ ላይ ቀለበቱ ከብር የተሠራ እንዳልሆነ አጽንዖት ተሰጥቶታል). የአጭር እና ረጅም ቅርጾች በትርጉም የሚለያዩበትን ቅጽሎችን ሲጠቀሙ። ምሳሌ: ቀይ ቲማቲም አይደለም ቀይ ሴት ልጅ አይደለችም. ለምሳሌ በቅጽሎች እና በተውላጠ-ቃላት ጥቅም ላይ ሲውል, በምንም መልኩ የድሮ ጽንሰ-ሀሳብ, ያልተለመደ ታሪክ, ወዘተ. ቃሉ ከተገለፀ በኋላ ይህንን የስነ-ቁምፊ ክፍል ሲጠቀሙ, እና ግንባታው ከተሳታፊው ጋር ወደ ማዞሪያው ቅርብ የሆነ ትርጉም አለው. ለምሳሌ, የበታች ያልሆኑ ድርጅቶች. “አይደለም” በሚለው ቅንጣቢው ቅጽል ሲጽፉ ለሚጠቀሙበት ዓረፍተ ነገር ትኩረት መስጠት አለብዎት። ስለዚህ አንድ አይነት ቃል በዚህ የንግግር ክፍል በሚጫወተው ሚና ላይ በመመስረት የተለያዩ የፊደል አጻጻፍ ሊኖረው ይችላል. ለምሳሌ፣ እዚህ ያለው ሰው አካባቢያዊ (ተሳቢ) አይደለም እንግዳ ልማድ (ፍቺ)። ወይም እንዴት እንደሚፃፍ? ከቅጥያ -አን-፣-ያን-፣-ኢን- ያሉ ቅጽል ስሞች በአንድ መፃፍ እንዳለባቸው ማወቅ ያስፈልጋል። ለመስታወት, ቆርቆሮ እና እንጨት. በቅጽሎች ውስጥ ጥቅም ላይ ይውላል, ለምሳሌ, ጠዋት (ፀሐይ) እና ሌሎች. ልዩነቱ ንፋስ ነው። ይሁን እንጂ እንዲህ ዓይነቱ ቅጽል ከቅድመ ቅጥያ ጋር ጥቅም ላይ ከዋለ በ የተጻፈ መሆኑን ልብ ሊባል ይገባል. ለምሳሌ, ሊዋርድ, ነፋስ የሌለበት. ጥቂት አስደሳች ነጥቦች በቋንቋው የዝግመተ ለውጥ ሂደት ውስጥ አንዳንድ ቅጽል ስሞች ወደ ስሞች ምድብ አልፈዋል። እነዚህም የሚከተሉትን ያካትታሉ: የልብስ ማጠቢያ, የፀጉር አስተካካይ, ጓዳ እና ሌሎች. በተጨማሪም, እንደ ሁለቱም የንግግር ክፍሎች ሊሰሩ የሚችሉ በርካታ ቃላቶች አሉ. እነዚህም የሚያጠቃልሉት፡ የታመሙ፣ የታወቁ፣ ዓይነ ስውራን እና ሌሎችም። እንዲሁም፣ የቋንቋ ሊቃውንት ያልተረጋጋ ውጥረት ያለባቸው ቅጽሎች በጊዜ ሂደት በመጨረሻዎቹ ቃላቶች ላይ በማተኮር የመጥራት አዝማሚያ እንዳላቸው ደርሰውበታል። ስለዚህ ቀደም ሲል እንደ "ነጎድጓድ", "ቀን" ያሉ ቃላት ጥቅም ላይ ውለዋል. አሁን በ "ቀን" እና "ነጎድጓድ" ተተኩ. እንደምታውቁት የሩስያ ቅፅሎች ባህሪ የመቀነስ ችሎታቸው ነው. ብኣንጻሩ፡ ውጽኢቱ ኣብ ውሽጢ 1999 ዓ.ም የእንግሊዘኛ ቋንቋበጾታ፣ በቁጥር እና በጉዳይ አይለወጥም፣ ነገር ግን መመስረት ይችላል። በቋንቋው ብዛትና ትርጉም (ከግሥ እና ከስሞች በኋላ) ቅጽል ሦስተኛውን ቦታ ይይዛል። አጠቃቀማቸው ይሰጣል ጥበባዊ ገላጭነትንግግራችን። የቅጽል ጽንሰ-ሐሳብ. የቅጽሎች ሞሮሎጂያዊ ባህሪያት. የቅጽሎች ክፍሎች 1. ቅጽል- የአንድን ነገር ምልክት የሚያመለክት እና ለጥያቄዎቹ ምን መልስ የሚሰጥ ገለልተኛ የንግግር ክፍል? የማን ነው? የቅጽል ዋና ዋና ባህሪያት ሀ) አጠቃላይ ሰዋሰዋዊ ትርጉም ምሳሌዎች ይህ የእቃው ባህሪ ዋጋ ነው፡- ቀለም; ሰማያዊ, ሰማያዊ, ጣዕም, ሽታ; ጣፋጭ, መዓዛ, ቅመም. ደረጃ; ጥሩ መጥፎ. ባህሪ; ደግ ትሁት አስቂኝ። የአእምሮ እና የንግግር እንቅስቃሴ. ብልህ ደደብ ተናጋሪ። ለ) የሞርፎሎጂ ባህሪያት ምሳሌዎች ልክ እንደ ስም ጾታ, ቁጥር, ጉዳይ. ነገር ግን ከስሞች በተቃራኒ ቅጽሎች በጾታ፣ በቁጥር፣ በጉዳይ እና በፆታ ልዩነት ይለወጣሉ በነጠላ ቅርጽ ብቻ። ይህ የሆነበት ምክንያት ቅጽል የሚያገለግሉ፣ ስሞችን ያብራሩ፡ ቅጽሎች በጾታ፣ በቁጥር እና በጉዳይ ከስሞች ጋር ይስማማሉ። ሠርግ፡ ሰማያዊ ምንጣፍ, ሰማያዊ ጥብጣብ, ሰማያዊ ሳውሰር ሰማያዊ ምንጣፎች, ሰማያዊ ሪባን, ሰማያዊ ሳውሰርስ. ለ) የአገባብ ምልክቶች ምሳሌዎች በአንድ ዓረፍተ ነገር ውስጥ፣ ቅጽል አብዛኛውን ጊዜ የተሳቢው ፍቺ ወይም ስም አካል ነው። ሠርግ፡ ደስተኛ ቀልደኛወንዶቹን ሳቁ; ክሎውንደስተኛ ነበር ቅጽሎች በጾታ፣ ቁጥር እና ጉዳይ ካሉ ስሞች ጋር ይስማማሉ። ሠርግ፡ ደስተኛ ቀልደኛወንዶቹን ሳቁ; አስቂኝ ቀልድወንዶቹን ሳቁ። ቅጽል ስሞች በስሞች እና ተውላጠ ስሞች ሊራዘሙ ይችላሉ, ከእነሱ ጋር ሀረጎችን ይፈጥራሉ. ሠርግ፡ ከበሽታ ደካማ, በጣም ደካማ. 2. እንደ መዝገበ-ቃላት ፍቺው ተፈጥሮ ቅጽል በሦስት ምድቦች ይከፈላሉ ሀ) ጥራት ለ) ዘመድ; ለ) ባለቤት። ሀ) የጥራት መግለጫዎች የጥራት መግለጫዎችየእቃውን የተለያዩ ባህሪዎች ያመልክቱ- ዋጋ፡ ትልቅ, ትልቅ, ትንሽ; ዕድሜ፡- አሮጌ, ወጣት; ቀለም: ቀይ ሰማያዊ; ክብደት: ቀላል ክብደት; መልክ፡- ቆንጆ, ቀጭን; የግል ባህሪያት; ብልህ ጥብቅ ሰነፍ። ባህሪይ ሰዋሰዋዊ እና የቃላት አፈጣጠር ባህሪያትየጥራት መግለጫዎች፡- የንፅፅር ዲግሪዎች መኖር; ትልቅ ትልቅ ትልቅ; ብልህ ብልህ ብልህ። ሙሉ እና አጭር ቅፅ መኖሩ; ጥብቅ ጥብቅ, አሮጌ አሮጌ. ከዲግሪ ተውሳኮች ጋር የማጣመር ችሎታ; በጣም ጥብቅ በጣም ትልቅ በጣም ብልህ። ቅጽ ተውላጠ ስም ከቅጥያ ፣ ብልጥ ብልህ፣ ጎበዝ ጎበዝ፣ ጨካኝ ጨካኝ። ቅፅል ሀ ስሙን የሚያሟላ ዓይነት ቃል ወይም የንግግር ክፍል፣ እና ያ ተጨማሪ መረጃን ይሰጣል ወይም ትርጉሙን ያሟላል። ቅፅሉ በስም በፊት ወይም በኋላ ይቀመጣል በጾታ እና በቁጥር ይስማማል ቅፅሎች ባህሪያቸውን በመጥቀስ ወይም በማጉላት ስሞችን ይወስናሉ ለምሳሌ ‹ቢጫው ኳስ› ‹አሮጌው መኪና› ለአጠቃላይ ወይም ረቂቅ መግለጫዎች እንዲሁ በስፋት ጥቅም ላይ ይውላሉ ለምሳሌ ‘የአበባዎቹ ቢጫ ቀለም’ የአበባውን ዓይነት ሳይገልፅ ወይም ‘ከባድ ውድድር ነበር’ ረቂቅ ቅፅል ‘አስቸጋሪ’ ነው። ከትርጉማዊ እይታ ቅፅል የተለያዩ ባህሪያትን መግለጽ ይችላል እንደ-ባህሪዎች (ቆንጆ ረዥም) ሁኔታ (ነጠላ አሳዛኝ ደስተኛ) አመለካከቶች (ንቁ ተስማሚ) አጋጣሚዎች (ሊሆኑ የሚችሉ የማይታመን) መነሻ ወይም ዜግነት (ሜክሲኮ አርጀንቲናዊ) እና ሌሎችም ቅፅል ተጣጣፊነት ያለው ባሕርይ ነው፣ ማለትም በጾታ (በሴት በወንድ) እና በቁጥር (ነጠላ ብዙ) ላይ ከሚስማሙበት የሥርዓት ንግግራቸው ጋር የተዋሃዱ ሞርፊሞች ስሙ የፆታ ልዩነት ከሌለው ተጓዳኝ መጣጥፉ ጥቅም ላይ መዋል አለበት በዚህ ምክንያት ቅፅል ቅጹ ቢለያይም ባይለያይም በአጎራባች ስም ላይ የተመሠረተ ነው ለምሳሌ ‹ነፃ ነፃ› ‹ልጅ ልጆች› ‹ጥሩ ጥሩ› ‹ኢሶሴልስ› የቅጽሎች ዓይነቶች ባህሪያቱን ለማጉላት ወይም የምንጣቀስባቸውን ስሞች ለመወሰን በየቀኑ የሚጠቀሙባቸው የተለያዩ ዓይነቶች ወይም የቅፅል ዓይነቶች አሉ ከዚህ በታች በጣም በብዛት ጥቅም ላይ የዋሉ የቅፅል ዓይነቶች ናቸው ቅፅሎች ብቁ የሆኑ ቅፅሎች አንድ ወይም ከዚያ በላይ ባሕርያትን በማጉላት የዓረፍተ ነገሩን ስም ወይም ርዕሰ ጉዳይ የሚገልጹ ወይም ብቁ የሚያደርጉ ናቸው በጣም ከተጠቀሙባቸው መካከል-ቆንጆ አስቀያሚ ረዥም አጭር ጥሩ ደግ ዘገምተኛ ፈጣን በትኩረት የሚከታተል ትንሽ ትልቅ ወፍራም ቀጭን ጉጉት ደስተኛ ሀዘን አዲስ አሮጌ ቢጫ ሰማያዊ ቀይ አረንጓዴ ቀላል ቆሻሻ ንፁህ ጠንካራ ተሰባሪ ጨካኝ ሰፊ ስስ ደስተኛ አፍቃሪ እና ሌሎችም ለምሳሌ: 'ልጅሽ በጣም ናት ከፍተኛ ለዕድሜው. መኪና ሰማያዊ ከአጎቴ ነው መጽሐፉ ነው አጭር እና ያለምንም ችግር ያነባል 'ይሰማኛል ደስተኛ ዛሬ ከሰዓት በኋላ'. በተጨማሪ ይመልከቱ-ብቁ የሆኑ ቅፅሎችን። ገላጭ ቅፅሎች ከተናገረው ስም ጋር በተያያዘ ያለውን የቅርበት ግንኙነት ይወስናሉ እነሱም-ይህ ያ ያ ያ ያ ያ እነዚህ እነዚያ እነዚያ እነዚያ እነዚያ ናቸው። ለምሳሌ: ምስራቅ አፓርታማ የእኔ ነው። ያ የልብስ ማጠቢያ ማሽን ጥሩ ነው። እነዚያ ብርድ ልብስ መታጠብ አለበት_. ‘የወጥ ቤት ጓንቶችዎ ናቸው እነዚህ’. ባለቤትነት ያላቸው ቅፅሎች ባለቤትነት ያላቸው ቅፅሎች የባለቤትነት ወይም የመያዝ ሀሳብን በስም በመለየት ይታወቃሉ እነዚህ ቅፅሎች ከስሙ በፊት ወይም በኋላ ሊመጡ ይችላሉ እና የእኔ የእርስዎ የእሱ የእኛ የእኛ የእኛ የእርስዎ የእርስዎ የእኔ የእርስዎ የእኛ የእኛ የእኛ የእኛ የእርስዎ። ለምሳሌ: እኔ የእጅ አምባር እና የጆሮ ጌጦችህ ያ መጽሐፍ ‹ውስጥ የእኛ ቤት እኛ ምድጃ አለን እነዚያ ጫማዎች ናቸው ያንተ?’. ‘የእሱ ማቅረቢያ አጭር ነበር የመወሰን ወይም የመወሰን ቅፅሎች እነሱ በአረፍተ ነገሩ ውስጥ ያለውን ስም የሚያስተዋውቁ ወይም የሚለዩ ቅፅሎች ናቸው ስለሆነም አይገልፀውም ይልቁንም ይገልፃል እና መጠኑን ይገድባል እነሱ በስም በፆታ እና በቁጥር የሚስማሙ በሰፊው ጥቅም ላይ የዋሉ ቅፅሎች ናቸው ለምሳሌ: ‘አንዳንድ የጓደኞች ያትንሽ ውሻ ቆንጆ ነው። ‘ይህ ኳስ ያልተገለጹ ቅፅሎች እነሱ ከስም ጋር በተያያዘ በቂ መረጃ ባለመፈለግ ተለይተው የሚታወቁ ቅፅሎች ናቸው በጣም ጥቅም ላይ የዋሉት-አንዳንዶቹ የተወሰኑ ብዙ በጣም ትንሽ እውነት እያንዳንዱ ማናቸውንም ማናቸውንም በጣም ብዙ ጥቂቶችን ሌሎችን ብዙ ትንሽ የለም የለም የበለጠ ተመሳሳይ ሌላ ሁሉም በርካታ ሁለት እንደዚህ እውነት እያንዳንዱ። ለምሳሌ: ጥቂቶች መምህራን በስብሰባው ላይ ተገኝተዋል አንዳንድ ተማሪዎች አትሌቶች ናቸው ‘እንደዚህ ጥያቄ ፈራኝ ‘እያንዳንዱ አስተያየትህን ትሰጣለህ ብዛት ያላቸው ቅፅሎች እነሱ የሚያጅቧቸውን የቁጥር ብዛትን ይገልጻል እነዚህ ካርዲናል ሊሆኑ ይችላሉ (አንድ ሁለት ሶስት ሰባት ዘጠኝ ወዘተ) መደበኛ (የመጀመሪያ ሁለተኛ ሦስተኛ አምስተኛ የመጨረሻ) ብዙዎች (ድርብ ሶስት አራት አራት) ወይም ከፊል (መካከለኛ ሦስተኛ አምስተኛ ወዘተ) ለምሳሌ: 'አድርግ ሁለት እርስ በእርስ የተያየንባቸው ዓመታት ጠርቼዋለሁ ሶስት ጊዜያት ‘ቀረ ሁለተኛ በውድድሩ ውስጥ ‘እሱ ነው አምስተኛ የምመጣበት ጊዜ ነው 'በላሁ ድርብ የጣፋጭ ምግብ ክፍል ይህ እሱ እሱ ነው እሱ ነው አራት እጥፍ ስለ ጠየቅከኝ ነገር አለኝ ‘ጨምር ግማሽ የውሃ ኩባያ አንድ ይግዙ መኝታ ቤት ከኪሎ ሥጋ ቅፅል እነሱ አህጉር (አሜሪካ አፍሪካ አውሮፓ ኦሺኒያ ወይም እስያ) ሀገር ክልል አውራጃ ወይም ከተማን ሊያመለክቱ የሚችሉ የሰዎችን ወይም የነገሮችን አመጣጥ ይለያሉ ሆኖም በጣም ጥቅም ላይ የዋለው ስም አገሮችን ያመለክታል ለምሳሌ: ልጅዋ ናት የአጎቶቼ ልጆች ናቸው እስያዊአዎ. 'እሱ ነው ከማድሪድ’. የቅጽሉ ዲግሪዎች የቅጽሉ ዲግሪዎች ስሙን በሚለይበት ኃይለኛነት ይገልፃሉ የንፅፅር ደረጃ ጥራቶቹን ለመጋፈጥ ጥቅም ላይ ይውላል እነሱ-የበለጠ እና ያነሱ ናቸው እነዚህ ቅፅሎች በቅጽል ስም ስም ወይም ተውሳክ የታጀቡ ሲሆን ‹ምን› ወይም ‹እንዴት› በሚለው ቃል ይከተላሉ ለምሳሌ: እኩልነትይህ ፊልም ነው እንደ አስደሳች ትናንት ያየነው የበላይነት: ይህ መኪና ከሚለው ይሻላል ያንተ. አናሳነትአና ናት በታችኛው ማሪያ የበላይነት ደረጃ ከሌላው ዓይነት ጋር አንድን የስም ጥራት ይገልጻል። እሱ በአንፃራዊ እና በፍፁም ተከፍሏል አንጻራዊ እጅግ በሚከተለው መንገድ ለምሳሌ: ‘ማሪያ ተማሪ ነች ሲደመር ተተግብሯል የ ክፍሉ መጽሐፉ ነው ሲደመር ጥንታዊ የ ቤተ መጻሕፍት ፍፁም የበላይነት: ቅፅል ስራ ላይ የዋለ ሲሆን -ኢስሲሞ -ኢሲማ -ኢሲሞስ -ሲሲማስ ቅጥያ ተጨምሯል ለምሳሌ: ዛፉ እየጨመረ'፣' ፈተናው ነበር በጣም ቀላል'፣' ጫማዎቹ ናቸው በጣም ውድ’. ቅጽል እና ስም ስሙ ፍጥረታትን ዕቃዎችን እና ሀሳቦችን ለመሰየም የሚያገለግል የራሱ ትርጉም ያለው ቃል ነው በትክክለኛው ስሞች ወይም ስሞች (ጄሲካ ማሪያ ሆሴ) እና የተለመዱ ስሞች ወይም ስሞች (ልጅ አለቃ አንበሳ ተዋናይ) መካከል መለየት ይችላሉ ቅፅል ስያሜውን የሚገልፅ ወይም ብቁ የሚያደርግ ቃል ስለሆነ ሁለቱም ስሞች እና ቅፅሎች የሚዛመዱ ሁለት ዓይነቶች ቃላት ናቸው ለምሳሌ: ማርያም የሚለው በጣም ስሙን (ማሪያ) እና ቅፅል (ብልህ) መለየት ይችላሉ። ‹እ.ኤ.አ. ጠረጴዛ ነው ክብ'፣ ስሙን (ሰንጠረ )ን) እና ቅጹን (ክብ) መለየት ይችላሉ። ‹እ.ኤ.አ. ሁለተኛ የ ቡድን የበለጠ ነበር ጥሩ የጨዋታውን ስሙን (ቡድን) እና ቅፅሎችን (ሁለተኛ እና ቆንጆ) መለየት

1542

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%80%E1%88%90%E1%8B%AD

ፀሐይ

ፀሓይ (ምልክት፦) በምድር ሥርዐተ-ፈለክ መኻል ያለች ኮከብ ናት። ምድር ሞላላ ቀለበት በሚመስል የዑደት ምሕዋር እየተጓዘች ፀሓይን ትዞራታለች። ሌሎች ሰማያዊ አካላትም፣ ፈለኮች፣ ፈለክ-አስተኔዎች፣ ጅራታም ከዋክብት እና ኅዋዊ ብናኞች በፀሓይ ዙሪያ ይዞራሉ። ምድር በፀሓይ ዙሪያ የምታደርገውን አንድ ዙር ጉዞ ለመጨረስ አንድ ዓመት ይፈጅባታል፤ ይህን ጉዞ ስታደርግም በገዛ ራሷ ዘንጎ ወይም ምሽዋር ዙሪያ እየሾረች ነው። ምድር በፀሓይ ዙሪያ የምታደርገው ዙረት ወቅቶች በዓመታዊ ዑደት እንዲለዋወጡ ከሚያደርጉት ምክንያቶች አንዱ ሲኾን፣ በራሷ ዘንጎ ዙሪያ የምታደርገው ሹረት ደግሞ በዕለታዊ ዑደት መዓልት (ቀን) እና ሌሊት ለሚያደርጉት መፈራረቅ ምክንያት ነው። ፀሓይ ለሥርዐተ-ፈለካችን በጣም ብሩህ የኾነ ብርሃን ትሰጣለች። ያለ ፀሓይ ብርሃን ሙቀትም ኾነ ሕይወት በምድር አይኖርም ነበር። ለምሳሌ አረንጓዴ ዕፅዋት ያለ ፀሓይ ብርሃን ሊኖሩ አይችሉም፤ ለህልውናቸው የሚያስፈልጓቸውን ካርቦን ዳይኦክሳይድ እና አልሚ ምግቦች ለማስተጻመር የሚችሉት በፀሓይ ብርሃን ብቻ ነውና። ከምድር ይልቅ ለፀሓይ ይበልጥ ቅርብ የኾኑ ፈለኮች ለከፍተኛ ጨረር እና ግለት የተጋለጡ በመኾናቸው በምድር ላይ ላለው ዐይነት ሕይወት ተስማሚ አይደሉም። ከምድር ጋር ሲነጻጸር ከፀሓይ በጣም ርቀው ያሉ ፈለኮችም ለሕይወት መኖር ምቹ ኹኔታዎች የሏቸውም፤ በቂ ብርሃን እና ሙቀት ካለማግኘታቸው የተነሣ። የፀሓይ አካል ለፍጹም ሉል የቀረበ ቅርጽ አለው፤ ዋልታዎቿን የሚያገናኘው ዳያሜትር ከወገቧ ዳያሜትር የሚያንሰው በ10 ኪሎ ሜትር ብቻ ነውና። ኮከባችን ፀሓይ በሥነ ፈለክ ሊቃውንት እጅግ ብዙ ጥናት ተደርጎባታል። ኾኖም ኮከቢቱን በተመለከተ ብዙ ጥያቄዎች ገና አልተመለሱም። ለምሳሌ በገሃድ የሚታየው የፀሓይ ገጽ ስኂን 6,000 ኬ (ኬልቪን) ኾኖ ሳለ፣ የዳርቻ ከባቢ አየሯ ስኂን ከሚሊዮን ኬ በላይ እንዴት ሊኾን እንደቻለ አይታወቅም። የፀሓይ ዕድሜ በአንዳንድ ሊቃውንት እሳቤ 4.6 ቢሊዮን ዓመት ገደማ ነውና በዕድሜ እኩሌታዋ ላይ የምትገኝ ኮከብ ተደርጋ ትታያለች። የኮከቢቱ መጠነ-ቁስ ጥንቅር 74% ሃይድሮጂን፣ 25% ሂሊየም ሲኾን፣ ቀሪው 1% ደግሞ ክብደት ያላቸው ርዝራዥ የብረቴ ንጥረ-ነገሮች ጥርቅም ነው። ስለ ፀሓይ የሰው ልጅ ቀዳሚ መሠረታዊ ግንዛቤ ብርሃን-ሰጭ ሰማያዊ ጻሕል መኾኗን፣ ደግሞም ከአድማስ በላይ እና በታች በመኾን ለመዓልትና ሌሊት መኖር ምክንያት መኾኗን መረዳት ነበር። በብዙ የቅድመ-ታሪክ እና የጥንት ዘመን ባህሎች ፀሓይ እንደ ብርሃናዊ አምላክ ወይም እንደ ዲበ-ተፈጥሯዊ ክሥተት ትታይ ነበር። የፀሓይ አምልኮ ለምሳሌ የ-ኢንካ (ደቡብ አሜሪካ) እና አዝቴክ (የዛሬዋ ሜክሲኮ) ጥንታዊ ሥልጣኔዎች ዐይነተኛ ገጽታ ነበር። ከፀሓያዊ ክሥትቶች ጋር የተያያዙ ብዙ ጥንታዊ ሐውልቶች ተገንብተው እንደነበር ለማሰብ የሐጋይ ሶልስቲስን ለማስታወቅ የተገነቡትን የድንጋይ ሜጋሊት በምሳሌነት መጥቀስ ይቻላል። (በጣም ጐልተው ከሚታዩ ሜጋሊቶች ውስጥ ጥቂቱ በ ናባታ ፕላያ፣ ግብጽ፣ እና በ ስቶንሄንጅ፣ እንግሊዝ፣ ውስጥ ይገኛሉ።) ከችንክር ከዋክብት አንጻር ስትታይ ፀሓይ የግርዶሽ መስመርን ተከትላ በዞዲያክ ውስጥ በዓመት አንድ ዑደት የምታደርግ ትመስላለች። ስለዚህ በጥንት የግሪክ የሥነ-ከዋክብት ሊቃውንት ዘንድ ፀሓይ ታዋቂ ከነበሩ ሰባት ፈለኮች እንደ አንዱ ትቈጠር ነበር። በአንዳንድ ቋንቋዎች ሰባቱ የሳምንት ዕለታት በነዚህ ፈለኮች ይጠራሉ። በምዕራቡ ዓለም ውስጥ ስለ ፀሓይ ሳይንሳዊ መግለጫ ለመስጠት ከቻሉ ቀዳሚ ሰዎች አንዱ ግሪካዊው ፈላስፋ አናክሳጎራስ ነበር። ፀሓይ በእሳታዊ ነበልባል የምትንቀለቀል እጅግ ግዙፍ የብረት ኳስ እንጂ የሄሊዮስ ሰረገላ እንዳልነበረች በምክንያት የተደገፈ ትንተና አቀረበ። ይህንን እንደ ኑፋቄ የተቈጠረ ሐተታ በማስተማሩም ታሰረ፤ በሞት እንዲቀጣም ተፈርዶበት ነበር፤ በፔሪክልስ አማላጅነት እንዲፈታ ተፈቀደለት እንጂ። የባለሥልጣናት መዓት የወደቀበት ሌላው የሳይንስ ሊቅ ኒቆላዎስ ቆጰርኒቆስ ነበር። በ16ኛው ምእት ውስጥ የኖረው ቆጰርኒቆስ ምድር ፀሓይን በቀለበትማ ምሕዋር ትዞራለች እንጂ፣ ፀሓይ ምድርን አትዞርም የሚል ኀልዮ አቅርቦ ነበር። በ17ኛው ምእት ጋሊሌዮ በቴሌስኮፕ ለታገዘ የፀሓይ ጥናት ፈር-ቀዳጅ ሊቅ ኾነ። አይዛክ ኒውተን ደግሞ በፕሪዝም አማካይነት የፀሓይ ብርሃን ልዩ ልዩ ቀለማት ካላቸው ብርሃናት የተጠናቀረ እንደኾነ አሳየ። 19ኛው ምእት ዊሊያም ኸርሽል የኢንፍራሬድ ጨረር ግኝት ባለቤት የኾነበት፣ በስፔክትሮስኮፕ ስለ ፀሓይ የሚደረገው ጥናትም እጅግ የመጠቀበት ምእት ኾነ። ዛሬ በብዙ አገሮች ልማድ ፀሓይ እንደ ባህላዊ ምልክት ትታያለች። ለምሳሌ በሜክሲኮ ኪነ ጥበብ አበክራ የምትታይ ሞቲፍ በመባል ትታወቃለች። በኛ ሥርዐተ-ፀሓይ ዋናዋ ትልቅ አካል ራሷ ፀሓይ ናት። በመላው ሥርዐተ-ፀሓይ ውስጥ ከሚገኘው ክብደት 99.86% የፀሓይ ነው። ለምሳሌ ከታላቁ ፈለክ ከጁፒተር ሲነጻጸር የፀሐይ ክብደት 1000 ዕጥፍ ይበልጣል። የፀሓይ ክብደት ከምድር 1.3 ሚሊዮን ጊዜ ይበልጣል። በጣም ግዙፍ እና ከባድ የኾነችው ኮከብ ከምድር ያለችበት ርቀት በጣም የሚያስደንቅ ነው። በምድር እና በፀሓይ መካከል ያለው ርቀት የምድርን ዳያሜትር በ12,000 ጊዜ ይበልጣል። ብርሃን ይህን ርቀት ለመጓዝ 8.5 ደቂቃ ይፈጅበታል።

17712

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8B%AD%E1%89%B2%E1%8B%AE%E1%8D%92%E1%8B%AB%20%28%E1%8B%A8%E1%8C%8D%E1%88%AA%E1%8A%AD%20%E1%89%83%E1%88%8D%29

አይቲዮፒያ (የግሪክ ቃል)

አይቲዮፒያ (ግሪክ፦ ሮማይስጥ፦ የሚለው ቃል መጀመርያ በጥንታዊ ምንጮች የመልክዓ ምድር ስያሜ ሆኖ ሲታይ፣ የላየኛ አባይ ወንዝ አውራጃ እንዲሁም ከሳህራ በረሃ በስተደቡብ ላለው አገር በሙሉ ያመለከት ነበር። ይህ ስም በግሪክ በሆሜር ጽሁፎች በኢልያዳና ኦዲሲ (ምናልባት 850 ዓክልበ.) ብዙ ጊዜ ይጠቀሳል። በተለይ ከግሪክ ታሪክ ምሁር ሄሮዶቱስ (440 ዓክልበ. ግድም) ጀምሮ «አይቲዮፒያ» ሲጻፍ ትርጉሙ ከግብጽ ወደ ደቡብ ለተገኘው የአፍሪካ ክፍል ሁሉ እንደ ሆነ ግልጽ ነው። ከሄሮዶቱስ በፊት ከሁሉ አስቀድሞ የግሪክ ባለቅኔው ሆሜር ስለ አይቲዮፒያ ሲጠቅስ፣ በዓለም ደቡብ ጫፎች የሚገኝ ብሔር ሲሆን በባሕር ተለይተው በምዕራብ (አፍሪካ) እና በምሥራቅ (እስያ) እንደሚካፈሉ ይዘግባል። የግሪክ አፈ ታሪክ ጸሐፊዎች ሄሲዮድ (700 ዓክልበ. ግድም) እና ፒንዳር (450 ዓክልበ. ግድም) ስለ አይቲዮፒያ ንጉሥ መምኖን ይተርካሉ፤ በተጨማሪ የሱሳን (በኤላም) መሥራች ይባላል። በ515 ዓክልበ. ስኪላክስ ዘካርያንዳ የሚባል ግሪክ መርከበኛ በፋርስ ንጉሥ ዳርዮስ ትዕዛዝ በሕንዱስ ወንዝ፣ በሕንድ ውቅያኖስና በቀይ ባሕር በመጓዝ የአረብ ልሳነ ምድርን በሙሉ ዞረ። ኢትዮጵያውያን የሚለው ስም ይጠቅመው ነበር፤ ስለ አይቲዮፒያ የጻፈው ጽሑፍ ግን አሁን ጠፍቷል። ሄካታዮስ ዘሚሌቶስ (500 ዓ.ዓ.) ደግሞ ስለ አይቲዮፒያ አንድ መጽሐፍ እንደ ጻፈ ይነገራል፤ አሁን ግን ጽሁፉ በአንዳንድ ጥቅሶች ብቻ ይታወቃል። አይቲዮፒያ ከአባይ ወንዝ ወደ ምሥራቅ እስከ ቀይ ባሕርና እስከ ሕንድ ውቅያኖስ ድረስ ነው ሲል በዚያ «ጥላ እግሮች» የሚባል ጎሣ እንዳለበት፣ እግራቸውም እንደ ጥላ እስከሚጠቅማቸው ድረስ ሰፊ እግር እንዳላቸው አፈ ታሪክ ያወራል። በዚያ ዘመን የኖረውም ፈላስፋ ክሴኖፋኔስ፦ «የጥራክያውያን አማልክት እንደነሱ ወርቃማ ጽጉርና ሰማያዊ አይን ናቸው፤ የኢትዮጵያውያን አማልክት እንደነሱ ጥቁሮች ናቸው» ሲል አይቲዮፒያ የጥቁር ሕዝቦች አገር መሆኑን ያረጋግጣል። በሄሮዶቶስ «ሂስቶሪያይ» (ታሪኮች) በሚባል ጽሑፍ ሄሮዶቶስ ስለ «አይቲዮፒያ» ጥንታዊ መረጃ ይዘርዝራል። ሄሮዶቶስ እራሱ እስከ ግብጽ ጠረፍ እስከ ኤሌፋንቲን ደሴት (የአሁኑ አስዋን) ድረስ በአባይ መንገድ ወጥቶ እንደ ተጓዘ ያወራል። በአስተያየቱ፣ «አይቲዮፒያ» ማለት ከኤለፋንቲን ጀምሮ ከግብጽ ወደ ደቡብ የሚገኘው አገር ሁሉ ነው። አንድ ዋና ከተማ በሜሮዌ አላቸው፤ እዚያ አማልክታቸው ዜውስ እና ዲዮናስዮስ ብቻ ናቸው ይላል። በፈርዖን 1 ፕሳምቲክ ዘመን (650 ዓ.ዓ.) ብዙ የግብጽ ወታደሮች አገራቸውን ከደው በኢትዮጵያውያን መካከል እንደ ሰፈሩ ይዘግባል። ከግብጽ 330 ፈርዖኖች፣ 18ቱ ኢትዮጵያውያን (ማለት የኩሽ ፈርዖኖች ወይም የግብጽ 25ኛው ሥርወ መንግሥት) እንደነበሩም ጽፏል። ግዝረት ከሚፈጽሙት አገሮች አንድ መሆናቸውን ይመስክራል። የፋርስ ንጉሥ ካምቢስስ (570 ዓክልበ. ገደማ) ሰላዮችን «በደቡባዊው ባሕር ላይ በሚካለለው በሊብያ (የአፍሪቃ አህጉር) ክፍል ወደሚኖሩት» ኢትዮጵያውያን እንደ ላከ ሄሮዶቶስ ይነግረናል። ጠንካራና ጤነኛ ሕዝብ አገኙ። ካምቢስስ ከዚያ ወደ አይቲዮፒያ ቢዘምትም በቂ ስንቅ ባለማዘጋጀታቸው ለሥራዊቱ በፍጹም አልተከናወነምና በቶሎ ተመለሱ። በሦስተኛው መጽሐፍ፣ ሄሮዶቱስ የ«አይቲዮፒያ» ትርጉም ከሁሉ የራቀው «ሊብያ» (አፍሪካ) እንደ ሆነ ያስረዳል። «ደቡቡ ወደሚገባው ፀሓይ በሚወርድበት ቦታ አይቲዮፒያ የተባለው አገር ይቀመጣል፤ ይህም በዚያ አቅጣጫ መጨረሻው ንዋሪዎች የሚገኙበት አገር ነው። በዚያ ወርቅ በታላቅ ብዛት ይገኛል፣ ታላቅ ዝሆኖች ይበዛሉ፣ የዱር እፅዋትም በየአይነቱም፣ ዞጲም፤ ሰዎቹም ከሌላ ሥፍራ ሁሉ ይልቅ ረጃጅም፣ ቆንጆና እድሜ ያላቸው ናቸው።» ሌሎች ጸሐፍት የግብጽ ቄስና ታሪክ ምሁር ማኔቶን (300 ዓክልበ. ግድም) ስለ ግብጽ ኩሻዊ ሥርወ ወንግሥት ሲዝረዝር፣ «የአይቲዮፒያ ሥርወ መንግሥት» ብሎ ሰየመው። እንደገና የእብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ (ብሉይ ኪዳን) ወደ ግሪክ ቋንቋ ሲተረጎምም (200 ዓክልበ. ያህል) በእብራይስጡ «ኩሽ ኩሻውያን» የሚለው አጠራር በግሪኩ «አይቲዮፒያ» ሆነ። የኋላ ዘመን ግሪክና ሮማ ታሪክ ሊቃውንት እንደ ዲዮዶርና ስትራቦን የሄሮዶቶስ ወሬ በማረጋገጥ በሰፊው «አይቲዮፒያ» ውስጥ አያሌው ልዩ ልዩ ብሔሮች እንዳሉ ጽፈዋል። ከነዚህ ብሔሮች መካከል «ዋሻ ኗሪዎች» /ትሮግሎዲታይ/) እና «አሣ በሎች» /ኢቅጢዮፋጊ/) በአፍሪካ ቀይ ባሕር ጠረፍ ላይ (በዘመናዊው ሱዳን፣ ኤርትራ፣ ጅቡቲና ሶማሊላንድ)፣ እና ከዚያ ወደ ምዕራብ የሚኖሩ ብዙ ሌሎች ሕዝቦች እንዳሉ ገለጹ። እነዚህ ጸሐፍት ደግሞ የአባይ ምንጮች የሚነሡበት የአይቲዮፒያ ተራራማ ክፍልን የሚገልጽ አፈታሪክ ጨመሩ። ስትራቦን እንደሚለው .2) አንዳንድ ሊቃውንት የአይቲዮፒያ ግዛት ከደብረ አማና ጀመሮ ወደ ደቡብ (ከነሶርያ፣ እስራኤልና ዓረብ ሁሉ) ይቆጥሩ ነበር አንዳንድ የኢትዮጵያ ጸሐፊ «ኢቅጢዮፋጊ» የሚለው ግሪክ ስም የ«ኢትዮጵያ» ደባል ሆኖ የስያሜው ጥንታዊነትና ኗሪነት ምስክር ነው የሚል አሣብ አቅርበዋል። በዚህ አሣብ ስሙ «ዕንቁ» «ቶጳዝዮን» ከሚሉ ቃላት ጋር ዝምድና እንዳለው ባዮች ናቸው። (መጽሐፈ ኢዮብ ደግሞ «የኢትዮጵያ (የኩሽ) ቶጳዝዮን» ይጠቅሳል። ፕሊኒ ዘ ኤልደር አዱሊስን ገለጸ፣ ይህም ወደብ የኢትዮጵያውያን ዋና ገበያ እንደ ነበር ይተርካል። ከዚህ በላይ «አይቲዮፒያ» የሚለው ቃል መነሻ «አይቲዮፕስ» ከትባለው ግለሠብ እንደ ነበር አስረዳ፤ እርሱም የሃይፌስቱስ (ወይም ቩልካን) ወንድ ልጅ ነው። (በግሪኮች ዘንድ ግን «የሃይፌስቱስ ልጅ» ቀጥቃጭ ማለት ሊሆን ይችል ነበር።) ይህ ታሪክ በአብዛኛው ሊቃውንት እስከ 1600 ዓ.ም. ግድም ድረስ የታመነ ነበር። በ400 ዓ.ም. ግድም ማውሩስ ሴርቪኡስ ሆኖራቱስ የሚባል ሊቅ በሮማይስጥ ጽፎ ከዚህ በተለየ ሃልዮ አቀረበ። በዚህ ዘንድ፣ የአይቲዮፕስ አይቲዮፒያ ስም ከግሪኩ ግሦች «አይተይን» (መቃጠል) እና «ኦፕተይን» (መጥበስ) መጣ። ከዚያ በኋላ ከግሪኩ ቃላት «አይቶ» (አቃጥላለሁ) እና «ኦፕስ» (ፊት) እንደ መጣ የሚለው ሀሣብ መጀመርያ የተገለጸው በ850 ዓ.ም. ግ. በወጣ ግሪክኛ መዝገበ ቃላት ይመስላል። «የፊት ማቃጠል» የሚለው አስተሳሰብ እንደገና ፍራንሲስኮ ኮሊን (1584-1652 ዓ.ም.) በተባለ የእስፓንያ ቄስ በመጽሐፉ ኢንዲያ ሳክራ «ቅዱስ ሕንድ») ስለ ኢትዮጵያ ረጅም ምዕራፍ (በሮማይስጥ) አለበት። በጀርመን ጸሐፍት ክሪስቶፈር ቮን ቫልደንፈልስ (1669 ዓ.ም.) እና ዮሐንስ ሚኔሊዩስ (1675 ዓ.ም.) ይጠቀስ ነበር። ከዚያም በአብዛኛው የአውሮፓ ሊቃውንት ተቀባይነትን ቶሎ አገኘ። አይቲዮፒያ በእስያ በግሪክ አፈታሪክ፣ ብዙ ጊዘ በእስያ የተገኘ «አይቲዮፒያ» የሚባል መንግሥት ይጠቀሳል። ይህ መንግሥት በአንድሮሜዳ ትውፊት በፊንቄ ኢዮጴ (አሁን በተል አቪቭ እስራኤል) ይቀመጣል። ስቴፋኖስ ዘቢዛንትዩም (500 ዓ.ም. ግድም) እንዳለው፣ «ኢዮጴ» የሚለው ስም የአይቲዮፒያ ማሳጠሪያ ነው፤ በጥንት ግዛቱም ወደ ምሥራቅ እስከ ባቢሎኒያ ድረስ እንደ ተስፋፋ ይዘግባል። አንዳንዴም በልድያ ወይም በትንሹ እስያ፣ በዛግሮስ ተራሮች ወይም በሕንድ «አይቲዮፒያ» ስለሚባል መንግሥት ይጠቀሳል። ደግሞ ይዩ የኢትዮጵያ ውቅያኖስ ዋቢ ምንጭ የአፍሪካ ታሪክ የኢትዮጵያ

9300

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9A%E1%8A%AB%E1%8A%A4%E1%88%8D

ሚካኤል

ሚካኤል (በዕብራይስጥ: ሲነበብ፡ ሚካኤል, ሲተረጎም፡ 'ማንነው እንደ እግዚአብሔር?'; በግሪክ: ሲነበብ፡ በላቲን: -ሲነበብ፡ ሚካኤል; በአረቢኛ: ሲነበብ፡ ሚካኤል) በክርስትና በአይሁድ በእስልምና እንዲሁም በመላዕክት አማላጅነት በሚያምኑ ሃይማኖቶች የመላዕክት ሁሉ አለቃ ሊቀ መላዕክት ተብሎ ይጠራል መላእክት ቁጥራቸው እጅግ ብዙ ቢሆንም በ ፺፱ኙ ነገደ መላእክት የተከፈሉና አለቆችም ያሏቸው ናቸው፡፡ የእነዚህ ሁሉ መላእክት አለቃ የሆነው ቅዱስ ሚካኤል ነው፡፡ በትህትናው ልዕልናን ያገኘው ቅዱስ ሚካኤል በእግዚአብሔር ዘንድ የተሰጠው ክብር ከማንኛውም መልአክ የበለጠ መሆኑን መጽሐፍ ቅዱስ በግልጽ አስቀምጦታል፡፡ የቅዱስ ማካኤልን ድርሳን ለማንበብ እዚህ ላይ ይጫኑ ድርሳነ ሚካኤል በተጨማሪም ስለ መላእክት ከመጽሐፍ ቅዱስ ለመረዳት እነዚህን ጥቅሶች ይመለከቱ ሰውን ይረዳሉ ዘፍ.16፡7/ ዘፍ.18፡15/ ዘጸ.23፡20/ መሳ6፡11/ 1ኛነገ.19፡5/ 2ኛነገ 6፡15/ ዳን.8፡15-19/ ዳን.3፡17/ ት.ዘካ.1፡12/ ማቴ.18፡10/ሉቃ. 1፡26/ ሉቃ.13፡6/ ዩሐ.20፡11/ ሐዋ.12፡6/ ራዕይ 12፡7/ ስግደት ይገባቸዋል ዘፍ.19፡1-2/ ዘኁ.22፡31/ ኢያሱ 5፡12/ መሳ.13፡2/ 1ኛ ዜና 21፡1-7/ ዳን.8፡15 የቅዱስ ሚካኤል ስሞች ሚካኤል ማለት መኑ ከመ አምላክ (እግዚአብሔር) እንደ እግዚአብሔር ያለ ማነው>> ማለት ነው፡፡ ይህም የእግዚአብሔርን ገናንነትና እሱን የሚመስል አምላክ እንደሌለ የሚያመለክት ነው እንደ እግዚአብሔር ያለ ቅዱስ ንጹሕ ርህሩህ ኃይል ረቂቅ ማነው መልሱ የለም ነው፡፡ ቅዱስ ሚካኤል የስሙ ዘርፍ ሆነው የሚጨመሩ መጠሪያዎች አሉት እነዚህም ከእግዚአብሔር ዘንድ የተሰጠውን የባለሟልነት ክብር የሚገልጹ ናቸው፡፡ ይኸውም መልአከ ኃይል፣ መጋቤ ብሉይ፣ መልአከ ምክሩ፣…ናቸው፡፡ መልአከ ኃይል የተባለው እግዚአብሔር በሱ አማካይነት ታላላቅ ሥራዎችን በመሥራት ኃይሉን ስለገለጸ ዲያብሎስን ከነሠራዊቱ ስላሸነፈ ነው፡፡ መጋቤ ብሉይ የተባለበት ምክንያት በብሉይ ኪዳን ውስጥ ከእግዚአብሔር እየተላከ ብዙ ታላላቅ ሥራዎችን የሠራ በመሆኑ ነው፡፡ መልአከ ምክር ወይም የእግዚአብሔር የምክሩ አበጋዝ የተባለበት ምክንያት እግዚአብሔርን በምክሩ ይረዳዋል ለማለት ሳይሆን እግዚአብሔር የሚሠራውን ሥራ ለወዳጁ ለቅዱስ ሚካኤል ይገልጽለታል በሱም አማካኝነት ይሠራል ለማለት ነው፡፡ ቅዱስ ሚካኤል በመጽሐፍ ቅዱስ ቅዱስ ሚካኤል በዚህ ሁሉ ልዕልና ላይ ትሕትናን ደርቦ የያዘ በጸሎቱ ተማጽኖ በተራዳኢነት አምኖ ለሚለምነው ሁሉ ፈጥኖ በመድረስ ከሠራዊተ አጋንንት ተንኰል የሚያድን መልአክ ነው፡፡ ወደ ቅዱስ መጽሐፍ ስንገባ ለቅዱስ ሚካኤል የተሰጠውን ክብርና ባለሟልነት እንዲሁም የሠራቸውን ሥራዎች እንመለከታለን፡፡ በመጀመሪያ (ኢያሱ 5÷13-15) እንዲህ ይላል፡፡ ‹‹እንዲህም ሆነ ኢያሱ በኢያሪኮ አጠገብ ሳለ ዓይኑን አንሥቶ ተመለከተ፡፡ እነሆም የተመዘዘ ሰይፍ በእጁ የያዘ ሰው በፊቱ ቆሞ ነበር፡፡ ኢያሱም ወደ እርሱ ቀርቦ ከእኛ ወገን ወይስ ከጠላቶቻችን ወገን ነህን አለው፡፡ እርሱም አይደለሁም እኔ የእግዚአብሔር ሠራዊት አለቃ ሆኜ አሁን መጥቻለሁ አለ፡፡ ኢያሱም ወደ ምድር በግምባሩ ተደፍቶ ሰገደ፡፡ ጌታዬ ለባሪያው የሚነግረው ምንድን ነው አለው፡፡ የእግዚአብሔርም ሠራዊት አለቃ ኢያሱን አንተ የቆምህበት ሥፍራ የተቀደሰ ነውና ጫማህን በፊቱ አውልቅ አለው፡፡ ኢያሱም እንዲሁ አደረገ ይላል፡፡ ይህን ጥቅስ ልብ ብለን ብናጤነው ለሌላው ሁሉ መርህ ይሆናልና ጥቂት ለማብራራት እንሞክራለን፡፡ እንዲሁም እግዚአብሔር ራሱ ለኢያሱ ‹‹…በሕይወትህ ዕድሜ ሁሉ ማንም አይቋቋምህም ከሙሴ ጋር እንደሆነው እንዲሁ ካንተ ጋር እሆናለሁ አልጥልህም አልተውህም፡፡…›› (ኢያሱ 1÷1-9) በማለት ምን ያህል እንዳከበረው ያስረዳል፡፡ እስራኤላውያን አሞራውያንን በወጉ ጊዜ ቀኑ ስለመሸባቸው ከመደበኛው የተፈጥሮ ሕግ ውጭ ቀኑ እንደማይጨልምና መዓልቱ እንዲረዝም ኢያሱ በጸሎት ፈጣሪውን ስለጠየቀ እግዚአብሔርም ጸሎቱን ሰምቶ ቀኑን አስረዝሞ ከሰማይ በረድ አዝንሞ ጠላቶቻቸውን በማጥፋት የፈጸመውን አስደናቂ ተአምር እንዲህ ብሎ ጸፏል፡፡ ‹‹...ፀሐይም በሰማይ መካከል ዘገየ አንድ ቀንም ሙሉ ያህል ለመግባት አልቸኰለም፤ እግዚአብሔር ለእስራኤል ይዋጋ ነበርና እግዚአብሔር የሰውን ቃል (ልመና) የሰማበት እንደዚያ ያለ ቀን ከዚያም በፊት ከዚያም በኋላ አልነበረም›› (ኢያ 10÷12-14) በማለት ተገልጿል፡፡ በጠቅላላው ከኢያሪኮ ጀምሮ ታላላቅ የአሕዛብ ምሽጐችን አፍርሶ አሕዛብን አጥፍቶ እግዚአብሔር ለአብርሃም ለይስሐቅ ለያዕቆብ የማለላቸውን የተስፋይቱን ምድር ለልጆቻቸው ያወረሰ ኢያሱ ነው፡፡ ይህ የእስራኤል መሪ በእጅ የተመዘዘ ሰይፍ ይዞ የተገለጸለት ቅዱስ ሚካኤል መሆኑን አላወቀም፡፡ ከቃሉ እንደምንረዳው ከራሱ ወገን ወይም ከጠላቶቹ ወገን የሆነ አንድ ወታደር መስሎት ነበር፡፡ መልአኩ በሰው አምሳል ስለተገለጸለት አላወቀውም ነበር፡፡ ያነጋገረውም ያለ ፍርሃት ያለ ጭንቀት ያለድንጋጤ ወታደሮቹን እንደሚያነጋግር ዘና ብሎ ነው፡፡ ሆኖም ከመልአኩ የተሰጠው መልስ ታላቅ መሪና ነቢይ የሆነውን የኢያሱን አስተሳሰብ ለወጠው፡፡ ይኸውም <<ከወገኖችህ ወይም ከጠላቶችህ አይደለሁም እኔ የእግዚአብሔር ሠራዊት አለቃ ሆኜ አሁን መጥቻለሁ>> የሚለውን ቃል ሲሰማ ኢያሱ በፊቱ የቆመው ተራ ወታደር ሳይሆን የመላእክት ሠራዊት አለቃ ከሙሴ ሳይለይ የእስራኤልን ሕዝብ የሚጠብቅ የእግዚአብሔር መልአክ ቅዱስ ሚካኤል መሆኑን ሲረዳ ለመልአኩ ክብር መስጠት ስለሚገባ የአክብሮት ስግደት ሰገደለት፤ <<ጌታዬ ለባሪያው የሚነግረው ምንድነው>> በማለት በትህትና ጠየቀ፡፡ ጌታዬ አንተ ቅዱስ ሚካኤል ለኔ ለባሪያህ ለኢያሱ የምትነግረኝ ምንድነው; በማለቱ የእግዚአብሔርን ክብር ለፍጡር መስጠቱ አይደለም መላእክት ጌቶች ይባላሉ፡፡ ጌትነታቸውም የጸጋ ጌትነት ነው፡፡ ኢያሱ መልአኩን ጌታዬ ብሎ ከጠራው እኛማ ኃጢአተኞች ጌታዬ፤ ቀዱስ ሚካኤል ለኔ ለባሪያህ ጸልይልኝ መጥተህ አድነኝ…በማለት የአክብሮት (የጸጋ) ስግደት በመስገድ ብንለምነው ከመጽሐፍ ቅዱስ ትምህርት ውጭ አልወጣንም፡፡ የፈጣሪን ክብር ለፍጡር አልሰጠንም፡፡ ተሳስታችኋል የሚለን ሰው ቢኖር እኛ አብነት ያደረግነው የእግዚአብሔር ወዳጅ ኢያሱን ስለሆነ ኢያሱም ተሳስተሃል ይባል፡፡ መልአኩም ኢያሱ ያቀረበለትን የአክብሮት ስግደትና ጥያቄ በመቀበል ከእግዚአብሔር የተሰጠውን መልእክት ነገረው፡፡ ኢያሱም ትእዛዙን ፈጸመ፡፡ የእግዚአብሔር ሠራዊት ጌታ ይህም ማለት መላእክትን ፈጥሮ የሚገዛ፣ የሚያዛቸው፣ የሚቀድሳቸው ማለት ነው፡፡ የእግዚአብሔር ሠራዊት አለቃ የሚለው ከፈጣሪ በታች በመላእክት ላይ በፈጣሪ የተሾመ ማለት ነው፡፡ መላእክት አለቆቻቸውን ያከብራሉ፤ ለእነሱም ይታዘዛሉ፡፡ ቅዱስ ሚካኤል የመላእክት ሁሉ አለቃ ስለሆነ ከትእዛዙ አይወጡም፤ ሠራዊተ መላእክት የሚያከብሩትንና የሚታዘዙለትን የመላእክት አለቃ ቅዱስ ሚካኤልን እኛም እንደ ኢያሱ እናከብረዋለን እንታዘዘዋለን፡፡ መላእክትን ማክበርና መታዘዝ እንደሚገባ እግዚአብሔር እንዲህ ይላል፡፡ <<በመንገድህ ይጠብቅህ ዘንድ ወዳዘጋጀሁትም ሥፍራ ያገባህ ዘንድ እነሆ እኔ መልአክህን በፊትህ እሰዳለሁ፤ በፊቱ ተጠንቀቁ፤ ቃሉንም አድምጡ፤ ስሜም በእርሱ ስለሆነ ኃጢአት ብትሠሩ ይቅር አይልምና አታስመርሩት፤ አንተ ግን ቃሉን ብትሰማ፣ ያልሁህንም ሁሉ ብታደርግ፣ ጠላቶችህን እጣላቸዋለሁ፣ የሚያስጨንቁህንም አስጨንቃቸዋለሁ፣ መልአኬ በፊትህ ይሄዳልና…>>(ዘጸ.23÷20-22) በማለት ለሙሴ ተናግሯል፡፡ ይህ ቃል ለአንድ ጊዜ ብቻ ለሙሴና ለሕዝቡ ተነግሮ ያበቃ ሳይሆን እስከዛሬና ወደፊትም የሚቀጥል ነው፡፡ መልአኩ ቅዱስ ሚካኤል በስመ ሥላሴ እስጢፋኖስም ጌታ ሆይ፥ ይህን ኃጢአት አትቍጠርባቸው ብሎ በታላቅ ድምፅ ጮኸ። ይህንም ብሎ አንቀላፋ።† †(የሐዋ.ሥራ እንኳን ለሰማዕቱ ቅዱስ እስጢፋኖ ወርሃዊ መታሰቢያ ክብረ በዓል በሰላም በጤና አደረሳችሁ አደረሰን!!! ሰው ግን ዓለምን ቢያተርፍ ነፍሱን ግን ቢጎዳ ምን ይረባዋል/ምን ይጠቅመዋል?† ማቴ.፲፮፡፳፮ የቅዱሳኑ ሞት በእግዚአብሔር ፊት የከበረ ነው። መዝ. 115/116፡15 †እኔን የሚወድ ቢኖር እራሱን ይካድ መስቀሌንም ተሸክሞ /መከራዬን ሳይሰለች/ ዕለት ዕለት ይከተለኝ ማቴ ስለ ጽድቅ የሚራቡና የሚጠሙ፣ እንዲሁም የሚሰደዱ ብጹዓን ይጠግባሉና፣ መጽናናትንም ያገኛሉና…† ጌታ በተራራ ስብከቱ ከተናገራቸው፣ ካስተማራቸው የሕይወት ምግብ የሆነ ቃሉ ማቴ.፭፡፩-ፍጻሜ ቅዱስ እስጢፋኖስ በፍርድ አደባባይ ሲቆምና ሲከሠስ እውነቱን መናገሩ ሕይወቱን እንደሚያስከፍለው እያውቀ፡፡ እውነቱን መናገር አልፈራም፡፡ አያችሁ ቅዱስ እስጢፋኖስ የእግዚአብሔርን ፈቃድ ነበር ያስተዋለው፡፡ ውጤቱ ምንም ይሁን፡፡ እግዚአብሔር በእውነት የተሞላን እንድንሆን ይፈልጋል፡፡ የክርስቶስ ምስክር ሆነው የተሰዉት ቅዱሳን የክብር አክሊል የተቀዳጁት ለእውነት ስለሞቱ ነው፡፡ ነገር ግን በመንፈስ ሕያዋን ናቸው፡፡ በዘላለማዊ ደስታም ከእግዚአብሔር ጋር ኖረዋል፡፡ እስጢፋኖስም ጸጋንና ኃይልን ተሞልቶ በሕዝቡ መካከል ድንቅንና ታላቅ ምልክትን ያደርግ ነበር። የነፃ ወጪዎች ከተባለችው ምኵራብም ከቀሬናና ከእስክንድርያም ሰዎች ከኪልቅያና ከእስያም ከነበሩት አንዳንዶቹ ተነሥተው እስጢፋኖስን ይከራከሩት ነበር፤ ይናገርበት የነበረውንም ጥበብና መንፈስ ይቃወሙ ዘንድ አልቻሉም። በዚያን ጊዜ። በሙሴ ላይ በእግዚአብሔርም ላይ የስድብን ነገር ሲናገር ሰምተነዋል የሚሉ ሰዎችን አስነሡ። ሕዝቡንና ሽማግሌዎችንም ጻፎችንም አናደዱ፥ ቀርበውም ያዙት ወደ ሸንጎም አመጡትና። ይህ ሰው በዚህ በተቀደሰው ስፍራ በሕግም ላይ የስድብን ነገር ለመናገር አይተውም፤ ይህ የናዝሬቱ ኢየሱስ ይህን ስፍራ ያፈርሰዋል ሙሴም ያስተላለፈልንን ሥርዓት ይለውጣል ሲል ሰምተነዋልና የሚሉ የሐሰት ምስክሮችን አቆሙ። በሸንጎም የተቀመጡት ሁሉ ትኵር ብለው ሲመለከቱት እንደ መልአክ ፊት ሆኖ ፊቱን አዩት። “ይህ እንዴት ያለ ይቅርታ ነው? ልክ ጌታ በዚያ በመከራ ሰዓት ብዙ መከራ ሲያጸኑበት አባት ሆይ የሚያደርጉት አያቁምና የቅር በላቸው ብሎ የፍቅር አምላክ ይቅርታ እንዳደረገላቸው ሁላ የጌታው ተከታይ የሆነው፤ እስጢፋኖስም።” “ጌታ ኢየሱስ ሆይ፥ ነፍሴን ተቀበል ብሎ ሲጠራ ይወግሩት ነበር። ተንበርክኮም። ጌታ ሆይ፥ ይህን ኃጢአት አትቍጠርባቸው ብሎ በታላቅ ድምፅ ጮኸ። ይህንም ብሎ አንቀላፋ። ሳውልም በእርሱ መገደል ተስማምቶ ነበር።” (የሐዋ.ሥራ የሰማዕቱ በረከት ይደርብን እስከ ሞት ድረስ ለአምላካችን እንድንታመን እርሱ ይርዳን፡፡ እስከ መጨረሻ ድረስ የታመንህ ሁን የህይወት አክሊል እሰጣሃለሁ ራዕይ 2፡10 ለዚህ ነው እኮ ቅ/ጳውሎስ “እሩጫዬን ጨርሻለሁ ሃይማኖቴን ጠብቄያለሁ ከእንግዲህ የሕይወት አክሊል ይጠብቀኛል” ያለው ፪ጢሞ.፬፡፮-፯ የእግዚአብሔር፣ቸርነት የድንግል ማርያም አማላጅነት፣ የቅዱሳን መላእክት ተራዳኢነት፣ የጻድቃን፣ የሰማዕታት፣ የቅዱሳን ሐዋርያት፣ የቅዱሳን አበው መነኮሳት፣ የቅዱሳት አንስት፣ የደናግላንና የቅዱሳን ሁሉ ምልጃና ቃል-ኪዳናቸው ባለንበት ከሁላችን ጋር ይሁን ይቆየን፡፡ ወስብሐት ለእግዚአብሔር ወለወላዲቱ ድንግል ለመስቀሉ ክቡር አሜን ይቆየን ጊዜ ሕዝበ እስራኤልን ፊት ፊት እየመራ ጠላቶቻቸው አሕዛብን አጥፍቶ ምድረ ርስትን ምድራዊት ኢየሩሳሌምን እንዳወረሳቸው ዛሬም ይኸው መልአክ ቅዱስ ማካኤል እስራኤል ዘነፍስ የተባልን ህዝበ ክርስቲያንን ፊት ፊት እየመራ ጠላቶቻችን ሠራዋተ አጋንንትን እያጠፋ ምድረ ርስት ወደተባለች ሰማየ ሰማያት ያገባናል፡፡ የእስራኤል ሕዝብ ታሪክ ለአዲስ ኪዳን ሕዝብ ምሳሌ ስለሆነ በታሪክነቱ ብቻ ተነግሮ የሚታለፍ አይደለም፡፡ ኦሪት ሰም ሲሆን ሐዲስ ኪዳን ደግሞ ወርቅ ነውና፡፡ ይህ የእግዚአብሔር ሠራዊት አለቃ ቅዱስ ሚካኤል ሕዝበ እስራኤልን ከግብጽ ባርነት ያወጣ፣ በበረሃ 4ዐ ዓመት የመራቸው፣ ምድር ርስትን ያወረሳቸው መሆኑን በሌላ ስፍራ እንዲህ ይላል፡፡ ‹‹…በእስራኤል ሠራዊት ፊት ይሄድ የነበረው የእግዚአብሔር መልአክ ፈቀቅ ብሎ በኋላቸው ሄደ፤ የደመናውም ዓምድ ከፊታቸው ፊቀቅ ብሎ በኋላቸው ቆመ፡፡›› (ዘጸ.14÷15-20) በዚህ መሠረት እስራኤልን ይመራ የነበረው የእዚአብሔር መልአክ ቅዱስ ሚካኤል ነው፡፡ እንዲሁም በኮሬብ ተራራ እግዚአብሔር ለሙሴ ሐመልማል ከነበልባል ተዋሕዶ በተገለጸለት ጊዜ መልአኩ ቅዱስ ሚካኤል አልተለየም ነበር፡፡ (ዘጸ.3÷1-6፣ የሐዋ. 7÷30-34) በኦሪት የእግዚአብሔር መልአክ እየተባለ የሚጠራው አብዛኛውን ጊዜ ቅዱስ ሚካኤል እንደሆነ ሊቃውንተ ቤተ ክርስቲያን ያስተምራሉ በድርሳነ ሚካኤልም ተጽፎ ይገኛል፡፡ (መዝ.33÷7) ‹‹የእግዚአብሔር መልአክ (ቅዱስ ሚካኤል) እግዚአብሔርን በሚፈሩት ሰዎች ዙሪያ ይሰፍራል ያድናቸዋል (በኢሳ.37÷36) የእግዚአብሔር መልአክ(ቅዱስ ሚካኤል) መጣ፡፡ ከአሞራውያንም ሰፈር መቶ ሰማንያ አምስት ሺህ ገደለ…›› በማለት ቅዱስ ሚካኤል ሕዝቅያስን እንዴት እንዳዳነው ተገልጿል፡፡ በአጠቃላይ ቅዱስ ሚካኤል ያልረዳው ቅዱስ የለም ቢባል ማጋነን አይሆንም፡፡ በዳን.10÷13 ‹‹የፋርስ መንግሥት አለቃ ግን ሃያ አንድ ቀን ተቋቋመኝ፤ እነሆም ከዋነኞቹ አለቆች አንዱ ሚካኤል ሊረዳኝ መጣ›› በማለት የቅዱስ ሚካኤል ተራዳኢነት ተገልጿል /ዳን.10÷21/፡፡ በዚሁ በትንቢተ ዳንኤል ም.12÷1 ላይ ‹‹በዚያም ዘመን ስለ ሕዝብህ ልጆች የሚቆመው ታላቁ አለቃ ሚካኤል ይነሳል በማለት ታላቅነቱን፤ለሰው ልጆች ሁሉ በአማላጅነቱና በተራዳኢነት የሚቆም እንደሆነ በማያሻማ ቃል ተገልጿል፡፡ ከዚህም ሌላ ዲያብሎስ ከነሠራዊቱ በእግዚአብሔር ላይ ባመፀ ጊዜ ከክብሩ ያዋረደው ወደምድር የጣለው ቅዱስ ሚካኤል ቅዱሳን መላእክትን በመምራት ከዲያብሎስና ከሠራዊቱ ጋር ስላደረገው ጦርነትና ስለተቀዳጀው ድል ቅዱስ ዮሐንስ እንዲሀ በማለት ገልጾታል፡፡ ‹‹በሰማይም ሰልፍ ሆነ፤ ሚካኤልና መላእክቱ ዘንዶውን ተዋጉ፤ዘንዶውም ከመላእክቱ ጋር ተዋጋ፡፡ አልቻላቸውምም፤ ከዚያም ወዲያ በሰማይ ሥፍራ አልተገኘላቸውም፡፡ ዓለሙንም ሁሉ የሚያስተው ዲያብሎስና ሰይጣን የሚባለው፡፡ ታላቁ ዘንዶ እርሱም የቀድሞው እባብ ወደ ምድር ተጣለ፡፡ መላእክቱም ከእርሱ ጋር ተጣሉ…›› (ራእ.12÷7-9) ዛሬም ቅዱስ ሚካኤል ሰዳዴ አጋንት አጋንንትን የሚያሳድድ በመሆኑ ከሰይጣንና ከሠራዊቱ መከራ እንዲያድናቸው በጸሎት ለሚለምኑት በቃል ኪዳኑ ለሚማፀኑት ሁሉ ፈጥኖ እየደረሰ ይታደጋቸዋል፡፡ በዙሪያቸው እየከተመ አጥር ቅጥር ሆኖ ይጠብቃቸዋል፡፡ ከክፉ ነገር ሁሉ ያድናቸዋል (መዝ.33÷7)፡፡ በመልእክተ ይሁዳ ቁ.9 ‹‹የመላእክት አለቃ ሚካኤል ግን ከዲያብሎስ ጋር በተከራከረ ጊዜ ስለ ሙሴ ሥጋ ሲነጋገር ጌታ ይገስጽህ አለው እንጂ የስድብን ፍርድ ሊናገረው አልደፈረም›› በማለት ቅዱስ ሚካአል ዲያበሎስን እንኳ እግዚአብሔር ይፍረድብህ ከማለት በቀር ሌላ ቃል አለመናገሩ ታጋሽነቱን ያሳያል፡፡ የቅዱስ ሚካኤል ክብር በመጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ ቅዱስ ሚካኤል ለማንም ያልተሰጠ እጅግ ታላቅ የሆነ ክብር እንደተሰጠው ተጽፎ እናገኛለን፡፡ ይኸውም በዕለተ ምጽአት ጌታችን ቅዱሳን መላእክትን አስከትሎ በክበበ ትስብአት በግርማ መለኮት በሚመጣበት ጊዜ ከእግዚአብሔር ዘንድ በሙታን ላይ ሥልጣን የተሰጠው ለዚሁ ለኃያሉ መልአክ ለቅዱስ ሚካኤል ነው፡፡ ይህንንም ቅዱስ ጳውሎስ በሚገባ ገልጾታል፡፡ ‹‹እነሆ አንድ ምሥጢር እነግራችኋለሁ ሁላችን አናንቀላፋም፡፡ ነገር ግን የኋለኛው መለከት ሲነፋ ሁላችን በድንገት በቅጽበተ ዓይን እንለወጣለን፤ መለከት ይነፋል፤ ሙታንም የማይበሰብሱ ሆነው ይነሣሉ፤ እኛም እንለወጣለን ይላል›› (1ቆሮ.15÷51-52) ከዚሁ ጋር በተጨማሪ ‹‹በጌታ ቃል የምንላችሁ ይህ ነውና እኛ ሕያዋን ሆነን ጌታ እስኪመጣ ድረስ የምንቀር ያንቀላፉትን አንቀድምም ጌታ ራሱ በትእዛዝ በመላእክትም አለቃ ድምፅ በእግዚአብሔርም መለከት ከሰማይ ይወርዳልና በክርስቶስ የሞቱ አስቀድመው ይነሣሉ…›› (1ተሰ..4÷15-16) በማለት በዕለተ ምጽአት ምን ያህል ክብርና ጌትነት እንደሚሰጠው ይገልጽልናል፡፡ የቅዱስ ሚካኤል በዓል የቤተ ክርስቲያን አባቶች በየወሩ በ12 መታሰቢያውን እንድናደርግ አዘውናል፡፡ ይህንንም ያልቻለ በዓመት አራት ዐበይት በዓላትን ከቀዝቃዛ ጽዋ ውኃ ጀምሮ እንደተቻለ ማዝከር ይገባል፡፡ እነዚህም ኅዳር 12 ቀን ቀጥሎ ሰኔ 12 ቀን ከዚያም ነሐሴ 12 ቀንና ታኅሳስ 12 ቀን ናቸው፡፡ ከሁሉም የሚበልጠው ታላቁ በዓሉ ኅዳር 12 ቀን ነው፡፡ በዚህም ዕለት እግዚአብሔር በሰማይ ካሉ ሁሉ በላይ አድርጐ ሾመው፡፡ ስለትሕትናውና ስለ መታዘዙ ጌታውን ፈጣሪውን የከዳና የበጐ ሥራ ሁሉ ጠላት የሆነውን ሰይጣንን ድል ይነሣ ዘንድ ሥልጣን ሰጠው፡፡ በዚህ ዕለት እንዲሁ ከላይ እንደተገለጸው ቅዱስ ሚካኤል በታላቅ ክብር ሆኖ በንጉሥ ጭፍራ አምሳል ለነዌ ልጅ ለኢያሱ የታየበት ዕለት ነው፡፡ በቅዳሴያችን ‹‹ተውህቦ ምሕረት ለሚካኤል፤ ለሚካኤል ምሕረት (ይቅርታ ርኀራኄ) ተሰጠው ይላል፡፡ ነቢዩ ሄኖክም ምሕረት ለሚካኤል መሰጠቱን ገልጿል፡፡ ትሕትናውን ታዛዥነቱን አስረድቷል (ሄኖክ. 6 ቁ.5 ምዕ.10 ቁ.12) የሰማያውያን ሠራዊት አለቃ ለሰው ሁሉ የሚራራና ስለ ሰው ልጆች ሳያቋርጥ ወደ ፈጣሪው የሚለምን ርኀሩኀ ትሑት የሆነው ኃያሉ ቅዱስ ሚካኤል የሠራውን ሥራ የክብሩን ገናንነት ጽፈን ለመጨረስ ስለማይቻለን በዚሁ እናበቃለን፡፡ ጸሎቱ እና በረከቱ፣ ተራዳኢነቱም ሀገራችንና ሕዝባችንን ይጠብቅልን አሜን፡፡ ድርሳነ ሚካኤል ዘየካቲት አንድ አምላክ በሚሆን በአብ በወልድ በመንፈስ ቅዱስ ስም። በየካቲት ወር በአሥራ ሁለት ቀን የሚነበብ ኃያል ክቡር የሚሆን የመላእክት አለቃ የቅዱስ ሚካኤል ድርሳን ይህ ነው። ልመናው በረከቱ ከኛ ጋር ይኑር ለዘለዓለሙ አሜን። ከዚህ ነገር በኋላ በዚህ አገር የሚኖር ሃይማኖቱ የፀና አንድ ድሃ ነበር። በመዓልትም በሌሊትም ይጸልይ ነበር። ቅዱስ ሚካኤልን ጌታዬ ሆይ እዘንልኝ የዕለት ምግብ የዓመት ልብስ ስጠኝ ይለው ነበር። ሰውዬው ግን ሰነፍ ነው። ከቤቱ ወደሥራ አይወጣም ልድከም አይልም የሚያውቀው ሥራ የለም። አንዲት ሰዓት ስንኳ ልሥራ አይልም። ንግድም አያውቅም። ከዚህ በኋላ የመላእክት አለቃ ቅዱስ ሚካኤል በሕልም ተገልጦ ወደዚህ ደሃ ሰው መጣ። እንዲህም አለው።እርሻውም ቢሆን ንግድም ቢሆን ጥቂት ሥራ የማትወድ አንተ ሰነፍ ሰው በመዓልትም በሌሊትም ይቅር በለኝ እያልክ እንዴት ትለምነኛለህ። እባርክልህ ዘንድ ወይንህ የት ነው ስንዴህ የት ነው የሠራኸው የትነው የደከምክበት የት ነው። አንተ ሰነፍ ሰው የምተሸጠው የምትገዛበት የት አለ ጌታዬ ሚካኤል እዘንልኝ እንደምን ትለኛለህ። የደከምክበት ሥራ የት አለ። የሁሉ አባት አዳምን እግዚአብሔር እንዳለው አልሰማህምን፡ በክፉ በዲያብሎስ ሽንገላ የአዘዘውን ሕግ በተላለፈ ጊዜ። ይህች የተገኘህባት ምድር ናት ወደሷም ትመለሳለህ። ሥራ በፊትህ ወዝ እንጀራህን ብላ። እሾህ አሜከላ ይብቀልብህ አላለውምን አንተ ግን አትሠራም ግን ባርክልኝ ትለኛለህ። ይህን ብሎ ወደ ሰማይ ወጣ። በነጋ ጊዜም ይህ ድሃ ተነስቶ ሊጸልይ ወደ ቤተ ክርስቲያን ሔደ። ሊጸልይም በቅዱስ ሚካኤል ስም ወደ ተሠራው መቅደስ ገባ። የመላእክት አለቃ ቅዱስ ሚካኤል ሆይ ከኔ ጋር ሁን አትለየኝ አለ። ከቤተ ክርስቲያንም በወጣ ጊዜ እግዚአብሔርን የሚፈራ ለደሆች ለችገረኞች ብዙ ምጽዋት የሚሰጥ አንድ ባለጸጋ ሰው አገኘ። ይህ ድሃ ጌታዬ እዘንልኝ መቶ ወቄት ወርቅ ስጠኝ ሔጄ እነግድበት ራሴን እረዳበት ዘንድ ገንዘብህንም ከነወለዱ እከፍለሃለሁ አለው። ባለጸጋውም ድሃውን እኔ አላውቅህም ይህም ባይሆን ዛሬ ከዚህ ሀገር የሚዋስህ አንድ ሰው አምጣ። በኔና በአንተ መካከል ፀብ እንዳይሆን ገንዘቤን የሚመልስልኝ ዋስ ስጠኝ አለው። ይህም ድሃ ባለጸጋውን እኔ ድጋ ነኝና የሚዋሰኝ አላገኝም። አሁንም ፈቃድህ ከሆነ ከራራህልኝም ተነስተህ እኔም አንተም ሁለታችንም የመላእክት አለቃ ወደ ሚሆነ ወደ ቅዱስ ሚካኤል ቤተ ክርስቲያን እንሒድ እሱ አለቃዬ ነውና ይዋሰኛል አለው። ይህም ባለጸጋ አንተስ በቅዱስ ሚካኤል የምታምን ከሆነ እኔም አምንበታለሁና ተነሥ እንሒድ አለው። ከዚህ በኋላ ሁለቱም ወደ ቤተ ክርስቲያን ሔደው የቅዱስ ሚካኤል ሥዕል ባለበት አንድነት ቆሙ። ይህም ደሃ የመላእክት አለቃ ጌታዬ ቅዱስ ሚካኤል ሆይ ስለዚህ ባለጻጋ አላመነኝምና አንተ ጌታዬ ተዋሰኝ አለው። ከዛሬ ጀምሮ በዓልህ እስከሚከበርበት ሰኔ አሥራ ሁለት ቀን ድረስ ለባለገንዘቡ ወርቁን እመልሳለሁ አለው። ይህም ባለጸጋ ነገርክን ሰማሁ ተነስ እንሂድ ልስጥህ አለው። ይህ ነገር ለባለጸጋው ድንቅ ሆኖበታልና። ከዚህ በኋላ ከቤተ ክርስቲያን ወጥተው ሁለቱም አንድነት ወደባለጸጋው ቤት ሔዱ። ባለጸጋውም መቶ ወቄት ወርቅ ሰጠው። ድሃውም የተሰጠውን ወቄት ወርቅ ይዞ ደስ እያለው ወደቤቱ ተመለሰ ከዚህም በኋላ ወደሮም አገር ሔደ በዚያ ወርቅም ነገደና አተረፈ። ከዚህ በኋላ ቀጠሮው የሊቀ መላእክት የቅዱስ ሚካኤል በዓል የሚሆንበት ዕለት ሰኔ አሥራ ሁለት ቀን እንደደረሰና ወደ ሀገሩ ሊመለስ እንዳልቻለ በአወቀ ጊዜ ጽኑ ኀዘን አዘነ። ተቆረቀረ። በልቡናውም አስቦ እንዲህ አለ የመላእክት አለቃ ቅዱስ ሚካኤልን ዋስ ያደረግሁበት ጊዜው ደረሰ ዛሬ መድረስ አልተቻለኝም ምን ላድርግ አለ። ያን ጊዜም የቅዱስ ሚካኤልን ተራዳኢነት የፈጣሪውንም ከሃሊነት አሰበ።ከዚህ በኋላ እጁን ወደ ሰማይ ዘርግቶ አንገቱን ወደ ላይ አቅንቶ ጸለየ። በፍጹም ልቡና በፀና ሃይማኖት ታምኖ ለባለ ዕዳው ከአምሳ ትርፍ ጋራ መቶውን ወቄት ወርቅ ይዞ በከረጢት ቋጥሮ በከረጢቱም ውስጥ የመላእክት አለቃ የቅዱስ ሚካኤልን ስምና የባለጸጋውን ስም ከነሱም ጋር የእሱን ስም ጻፈ። ከዚህ በኋላ ተነስቶ ወደ እንጥረኛ ሔዶ አንጥረኛውን የእርሳስ ሣጥን ሥራልኝ አለው። የእርሳስ ሣጥን ሠራለት። ከዚህ በኋላ ይህን ከረጢት ወስዶ ከውስጡ ጨምሮ ዘጋው። ከዚህ በኋላ በመላእክት አለቃ በቅዱስ ሚካኤል በዓል ዋዜማ ቀን ወደ ወንዝ ሔደ ከባሕር ዳርም ቆሞ አቡነ ዘበሰማያት ደገመ እግዚአብሔርን ፈጽሞ አመሰገነ። በፍጹም ሃይማኖቱም ሊቀ መላእክት ቅዱስ ሚካኤል ሆይ እነደተዋስከኝ ባለጠጋውና እኔ የተቃጠርንበት የበዓልህ ቀን ዛሬ እንደሆነ እኔም ከሩቅ አገር እንዳለሁ ዛሬም እስክንድርያ መድረስ እንዳይቻለኝ አንተ ታውቃለህ አሁንም የባለጠጋውን ገንዘብ ከነወለዱ ለአንተ ሰጥቼሃለሁ ለባለ ዕዳዬ መልስልኝ ብሎ ጸለየ ጸሎቱንም በጨረሰ ጊዜ ሣጥኑን ከነ መክፈቻው ወደ ባሕር ወረወረው ያን ጊዜ ጊዜውን ታላቅ ዓሣ ወጥቶ ሣጥኑን ተቀብሎ ዋጠው። ከዚህ በኋላ ያ ዓሣ በአንዲት ሌሊት የስድስት ወር ከስድስት ቀን ጎዳና ተጉዞ በነጋው ፀሐይ በወጣ ጊዜ ከእስክንድርያ ባሕር ወደብ ደረሰ። በዚች ቀን ያ ባለጸጋ ለመላእክት አለቃ ለቅዱስ ሚካኤል በዓል ዓሣ ሊያሠግሩ ሔደው ከባሕር ላይ መረባቸውን ይጥሉ ዘንድ ብላቴኖቹን አዘዘ። ያ ዓሣ ተያዘና ወደ ባለ ጸጋው ወሰዱት ባለጠጋውም ባየው ጊዜ ደስ አለው ታላቅ ነበርና። ባለጠጋውም ብላቴኖችን ይህን ዓሣ ለበዓሉ ቅዱስ ሚካኤል አመጣልኝ አላቸው። ብላቴኖችን ያን ዓሣ ጥቡት ብሎ አዘዛቸው ሆዱንም በቀደዱት ጊዜ በዓሣው ሆድ ውስጥ ይህን የዋጠውን ሣጥን አገኙት። ያም ባለጸጋ ዕቃ ቤቱን በሀገራችን የተደረገውን በባሕርም ውስጥ የሆነውን ሁሉ ሰምተን እስክናውቅ ድረስ ይህን ሣጥን አስቀምጥ አለው። ከጥቂት ቀን በኋላ ያ ድሃ ወደ እስክንድርያ ከተማ ገባ። ባለዕዳውም አገኘውና ለምን እንዲህ አደረግህ አምኜ ገነዘቤን ብሰጥህ በጊዜው እንዴት አልሰጠኸኝም ለምንስ አልከፈልከኝም አለው። ያም ድሃ እኔስ ለተዋሰኝ ሰጥቼው ነበር በውኑ በቀጠሮው አልሰጠህምን አለው። ዋስህን ወዴት አግኝተኸው ሰጠኸው አለው ድኀውም እኔ ሩቅ አገር ስለ አለሁ የተቃጠረንበት ቀን በደረሰ ጊዜ ወደ አንተ መድርስ ባይቻለኝ በመላእክት አለቃ በቅዱስ ሚካኤል በዓል ቀን መቶውን ወቄት ከአተረፍኩልህ ከአምሳ ትርፍ ጋር በከረጢት ውስጥ አድርጌ በላዩም የቅዱስ ሚካኤልን ስም የኔንና የአንተንም ስም ጽፌ በሣጥን ውስጥ አደርጌ ቆለፍኩና ያንንም ሣጥን ወስጄ በመላእክት አለቃ በቅዱስ ሚካኤል በዓል ዋዜማ የመላእክት አለቃ ሚካኤል ሆይ እንደተዋስከኝ አንተ ታውቃለህ እነሆ እንካ ለባለ ዕዳዬ ገንዘቡን መልሰህ ሰጥልኝ ብዬ ከባሕር ጣልኩት አለው። ያ ድኀም ይህን ነገር በነገረው ጊዜ ባለጠጋው ከጥቂት ቀን በፊት የሆነውን ነገር አሰበና በሊቀ መላእክት በቅዱስ ሚካኤል ቀን በዓሣው ሆድ ውስጥ የተኘገውን ሣጥን አምጣ ብሎ ዕቃ ቤቱን አዘዘው። አመጣለት በእጁም ይዞ ድኀውን ሣጥኔ ነው የምትለው ይህ ነውን አለው። ባለጠጋውም አዎን ጌታዬ አለው። ፈጥኖ ከፈተው። በከረጢቱ ላይም የቅዱስ ሚካኤልን ስምና የራሱንም ስም የባለጠጋውንም ስም እንደ ተጻፈ እንደ ታተመ አገኙ። መቶ ወቄትና ትርፉንም አምሳ ወቄት በውስጡ አገኙ። ስለዚህም ነገር ባለጸጋው የቅዱስ ሚካኤልን የተአምራቱን ገናንነት የአምላኩንም ከሀሊነት አደነቀ እግዚአብሔርንም አመሰገነ አከበረ ከፍ ከፍ አደረገ። መቶውን ወቄት ትርፉንም ይዞ ባለፀጋው ድሃውን እንዲህ አለው ወንድሜ ሆይ ሃይማኖትህ ፍጹም ነው። በእውነት አንተ የእግዚአብሔር አገልጋይ ነህ ይህን ትርፍ ከአንተ አልቀበልም አለው። ያም ባለጸጋ ከገንዘቡ አምሳውን ወቄተ ወርቅ ወስዶ ለመላእክት አለቃ ለቅዱስ ሚካኤል ቤተ ክርስቲያን ጽዋዕ አሠራው። ለመታሰቢያው ይሆነው ዘንድ ሁለቱም ከዚያን ቀን ጀምሮ እስከ ዕለተ ሞታቸው ወዳጅ ሆነው በእግዚአብሔር ፍቅር ፀንተው ኖሩ። ይህም ሁሉ የሆነው በመላእክት አለቃ በቅዱስ ሚካኤል አማላጅነት ነው። እኛንም በመላእክት አለቃ በቅዱስ ሚካኤል የጸሎት ኃይል እግዚአብሔር ይማረን ይቅር ይበለን በጥምቀት የተወለድን ሁላችንንም ይጠብቀን ለዘለዓለሙ አሜን። እሳታዊ ባሕርይ ያለው የመላእክት አለቃ ቅዱስ ሚካኤል ያደረገው ተአምር ይህ ነው። ልመናው አማላጅነቱ ከኛ ጋር ይሁን ለዘለዓለሙ አሜን። ቸር እግዚአብሔርን የሚፈራ አንድ ሰው እንደነበር ተነገረ። ለድኆች ለችግረኞች ቸርነትን ያደርግ ነበር። የአዳም ልጆች ሁሉ ባለጋራ በጎ ነገርን የሚጠላ ሰይጣንም ይህን ባየ ጊዜ ቀንቶ ጽኑ ደዌ አመጣበት። ሽባ ሆነ ጽኑ ደዌ ታመመ። ይህም ሰው ደዌው ስለጸናበት ሁል ጊዜ ይጮህ ነበር። ከደዌው ጽናት የተነሣ ከተኛበት መነሣት ተሳነው። ስለዚህም ዘመዶቹን ጎረቤቶቹን ወደመላእክት አለቃ ወደ ቅዱስ ሚካኤል ቤተ ከርስቲያን በሥውር ተሸክመው እንዲወስዱት ለመናቸው አንሱም ሰው ሳያውቅ በሌሊት ወሰዱት። እንደለመናቸውም የመላእክት አለቃ የቅዱስ ሚካኤል ሥዕል በአለበት ወስደው አስቀመጡት። ከዚህ በኋላ ያ ሰው በፍጹም ልቡና ወደ ቅዱስ ሚካኤል ይለምን ይማለል ይማልድ ጀመር። እንዲህ እያለ ጌታዬ የመላእከት አለቃ ቅዱስ ሚካኤል ሆይ በእግዚአብሔር ፊት በጸሎትህ አስበኝ ከአሁንም ና እርዳኝ። ከዚህ ከአገኘኝ ጽኑ ደዌም ፈውሰኝ አድነኝ እኔ አገልጋይህ ልመናህን አምኜ መታሰቢያህን ሳደርግ ኖሬአለሁና። ከልቅሶና ከጽኑ ዕንባ ጋረ ደረቱን እየመታ እንዲህ ሲል እኩለ ሌሊት በሆነ ጊዜ በላዩ ላይ ታላቅ ብርሃን ወጣ።የመላእክት አለቃ ቅዱስ ሚካኤል ከብርሃኑ ውስጥ ሆኖ እንዲህ ብሎ ተናገረው። ከዚህ ደዌህ እግዚአብሔር አድኖሃልና ከዚህ ደዌህ ዳን ተነሥ እነሆ እግዚአብሔር አድኖሃል ድኅነትንም ሰጥቶሃል እንግዲህ ዳግመኛ አትበድል ኃጢኣት አትሥራ ከዚህ የበለጠ እንዳያገኝህ። ይህንን ብሎት እጁን ዘርግቶ ሁለንተናውን ዳስሶ እግዚአብሔር ፈጽሞ አድኖሃልና ተነስተህ ሒድ አለው። ከእንቅልፉም በነቃ ጊዜ ቀንቶ በእግሩ ተነስቶ ሔደ። የመላእክት አለቃ የቅዱስ ሚካኤልን ፈጣሪ እግዚአብሔርን እያመሰገነ።ከደዌው ስለ ዳነ ፈጽሞ ደስ አለው። በፍጹም ደስታ ቃል እያመሰገነ በመላእክት አለቃ በቅዱስ ሚካኤል ሥዕል ፊት ሰገደ። ሕዝቡም ሁሉ ይህን ታላቅ ተአምራት ባዩ ጊዜ የመላእክት አለቃ የቅዱስ ሚካኤልን ክብር ገናንነት ፈጽመው አደነቁ። የተአምራቱን የነገሩን ምስጋና አበዙ። የመላእክት አለቃ የቅዱስ ሚካኤልን ተአምር ያዩትም ለሰው ሁሉ ነገሩ። ያ የዳነው ሰውም ከቀድሞው ይልቅ በጎ ሥራን አበዛ። እስኪሞትም ድረስ በየወሩ በአሥራ ሁለት ቀን መታሰቢያ ማድረጉን አላስታጎለም። የቸርነትና የይቅርታ መልእክተኛ በሚሆን በመላእክት አለቃ በቅዱስ ሚካኤል አማላጅነት ወደ መንግሥተ ሰማያት ገባ። እኛንም የክብር ባለቤት ጌታ በመላእክት አለቃ በቅዱስ ሚካኤል አማላጅነት ከኃጢኣት ሞት ያድነን ከክፉ ቀን ከመከራ ዘመን ይሠውረን። መንግስተ ሰማያትን ያውርሰን። በዚህ ዓለም በሚመጣውም ዓለም የሕይወትን ተስፋ ያድለን አሜን። አንድ አምላክ በሚሆን በአብ በወልድ በመንፈስ ቅዱስ ስም የካቲት አሥራ ሁለት ቀን የመላእክት አለቃ የቅዱስ ሚካኤል በዓል መታሰቢያ ነው። በዚች ቀን ክብር ምስጋና ይግባውና እግዚአብሔር የመላእክት አለቃ ቅዱስ ሚካኤልን የረዓይት ወገን ወደሚሆን ወደ ሶምሶን ልኮታልና። ሊገድሉት የፈለጉትን የፍልስጥኤምን ሰዎች ድል እስኪያደርጋቸው ድረስ ረድቶታልና። በእነሱ ላይ እግዚአብሔር ኃይል ሰጥቶት አጠፋቸው ከእነሱ በአንዲት ቀን በአህያ መንጋጋ ሺህ ሰው ገደለ። ውሃ ጠምቶት ሊሞት በደረሰ ጊዜም የመላእክት አለቃ ቅዱስ ሚካኤል ታይቶ አፀናው ከአህያ መንጋጋ አጥንትም ውሃ አወጣለት ጠጥቶም ከውሃ ጥም ዳነ። የፍልስጥኤም ሰዎች ድል በሆኑ ጊዜ ከሚስቱ ጋር ተማክረው ዓይኑን አጥፍተው ወደ ጣኦታቸው ቤት ወሰዱት። የእግዚአብሔር መልእክተኛ የመላእክት አለቃ ቅዱስ ሚካኤልም ታየው ተነጋገረው ኃይልንም ሰጠውና ሁሉንም አጠፋቸው ስለዚህ ነገር የቤተ ክርስቲያን መምህራን በየወሩ በአሥራ ሁለት ቀን የመላእክት አለቃ የቅዱስ ሚካኤልን በዓል መታሰቢያ እናደርግ ዘንድ። አዝዘውናል። ልመናው ከእኛ ከሀገራችን ከኢትዮጵያ ጋር ይኑር ለዘለዓለሙ

2843

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A4%E1%88%B2%E1%8A%AD%20%28BASIC%29

ቤሲክ (BASIC)

በኮምፒውተር ፍርገማ (ፕሮግራሚንግ) ዘርፍ ቤሲክ የሚሰኘው የከፍተኛ ደረጃ ፍርገማ ቋንቋዎችን የሚያዝል ቤተሰብ ነው። የቃሉም ትርጉም 'መሰረታዊ' ወይም 'ቀላል' ቢሆን የተሰየመው ግን ከእንግሊዝኛው አኅጽሮተ ቃል ነበረ። ይህም ማለት "የጀማሪዎች ሙሉ-ምክንያት ምልክታዊ ትምህርታዊ ኮድ" የሚያሕል ነው። ቤሲክ መጀመሪያ በ1963 እ.ኤ.አ. ከኮምፒውተር ዘርፍ ውጭ የሚያጥኑ ተማሪዎች ኮምፒውተሮች ይጠቀሙ ዘንድ ጆን ጆርጅ ኬሜኒና ቶማስ ዩጂን ኩርትዝ አበጅተው በዳርትመስ ከሌጅ አቀረቡት። በጊዜው እያንዳንዱ ኮምፒውተር ሌሱ የሚሆን ሶፍትዌር መጻፍ ይጠይቅ በነበረበት ሁኔታ በሳይንስና በሂሳብ የተሰማሩ ሰዎች ብቻ የመስራት ዝንባሌ ነበሯቸው። ቤሲክ በሰማኒያዎቹ (እ.ኤ.አ.) በቤት ኮምፒውተሮች የተሰራጨ ሲሆን፥ ዛሬም በአንዳንድ በጣም በተለወጡ ቋንቋዎች አማካኝነት ተጠቃሚዎች አሉት። ታሪክ ክ1960ዎቹ (እ.ኤ.አ.) አመታት መሃክል በፊት ኮምፒተሮች በጣም ውድና ለተወሰኑ አላማ ባላችው ስራሞች ላይ የተወሰኑ መሳሪያዎች ነበሩ። ቀላል የባች ሂደቶች አይነቶችን በመጥቀም በአንድ ጊዜ አንድ ስራ ብቻ ይሰሩ ነበር። በ1960ዎቹ ውስጥ የኮምፒውትር ዋጋ የትንንሽ ድርጅቶት የግዢ አቅም እስከሚፈቅደው ድረስ አሽቆለቆል። ፍትነታቸውም ክመጨመሩ የተነሳ የለስሯ የሚቀመጡበት ጊዜ ይበዛ ጀመር። የዘመኑ የፕሮግራም ቋንቋዎች አሰራር ልክ እንደ ማሽኖቹ ለተውሰኑ ሰራዎች የታለሙ (እንደ ሳይንስ ነቅ ፎርሙላዎች ወይም የጽሁፍ ሰሌዳዎች) ነበሩ። እነዚህ ባንድ ስራ የተወሰኑ ማሽኖች በመወደዳቸው፥ የቋንቋዎቹ የአሰራር ፍጥነት ከሁሉም ግጽታዎች የላቀ ወሳኝነት ነበረው። ባብዛኛው እነዚህን ቋንቋዎች መጠቀም አስቸጋሪና ሥርአት አገባችው በጣም የተለያየ ነበር። በዚህ ጊዜ ነው የጊዜ መጋራት ሃሳብ ተቀባይነት እያገኘ የመጣው። በዚህ ሲስተም ስር የዋና ማሽን የስራ አቅም ይከፋፈልና እያንዳንዱ ተጠቃሚ በየተራው አነስተኛ ጊዜ ይሰጠዋል። እነዚህ ማሽኖች በቂ ፍጥነት ስለነበራቸው አብዛኛው ተጠቃሚ ለራሱ አንድ ማሽን የተመደበለት ያስመስሉት ነበር። በቴዎሪ ደረጃ የጊዜ መጋሯት ለኮምፒውትር የሚወጣውን ወጪ በእጭጉ ቅንሰዋል:: በመቶ ለሚቆጠሩ ተጠቃሚዎች አንድ ማሺን ይበቃ ስለነበር። የመጀመሪያዎቹ አመታት ታላቅ እድገት የቤት ኮምፒውትር ዘመን ብስለት የግል ኮምፒውተር ዘመን ቋንቋው ሥርአት አገብ የቤሲክ አረፍተ የመስመር መቀጠያ ፊደል ከሌለ መስመር መጨረሻ ላይ ያልቃሉ። በጣም አነስተኛ ቤሲክ የሚሉት ትእዛዞች ይበቁታል:: የመስመር ቁጥሮች የቤት ኮምፒውተር ቤሲክን ከሚለዩ ገጽታዎች አንዱ ነው። አንዳንድ ቆይተው የመጡ የቤሲክ ተርጓሚዎች አምበሮ የሚመጡ የሚባል መስመር ቆጣሪ ትእዛዝ ነበራችው አንዳንድ ዘምዝናዊ ባሲኮች የመስመር ቁጥርን ትተው አብዛኛው በሌሎች ቋንቋዎች (እንደ ሲ ና ፓስካል) የሚታወቁትን የመዝገብና የመቆጣጠሪያ አቀማመጥን አስገብተዋል። (አንዳንድ በመስመር ቁጥር ላይ የተመሰረቱም ቋንቋዎች እነዚህን አቀማመጦች ማስገባታችውን መመዝገብ ያሻል።) በቅርብ የተሰሩ እንደ ቪሱአል ቤሲክ የቤሲክ ተዛማጆች እቃ አዘል ገጽታዎችን እንደ ያሉ አቀማመጦችን ሰብስቦችና ተርታዎችን በጥምዝ ለመፈተሽ ቪሱአል ቤሲክ 4 አንስቶ ሲያስገቡ ብእቃ አዘለ ፍርግምና ውርስ ተብሎ የሚታወቀውን አሰራር በመቅረብ አስገብተዋል። የማህደረ እውስታ አስተዳደር ዘዴው ካብዛኛው የተደራጁ ቋንቋዎች የቀለለ ነው። ይህም ሊሆን የቻለው ቋንቋው ወይም የቆሻሻ ሰብሳቢ ይዞ ስለሚመጣ ነው:: አደረጃጀትና የፍሳሽ ቁጥጥር ቤሲክ እንደ ሲ የውጭ ቤተ መጻህፍት የለውም። የቋንቋው ተርጓሚ ሰፊ ቤተ መጻህፍትና አብረውት የተገነቡ ፕሮሲጀሮች ይይዛል: ለነዚህ ፕሮሲጀሮች አንድ ፈርጋሚ ሙያውን ለመማርም ሆነ ቀለል ያሉ ፕሮግራሞችን ለመጻፍ የሚያስፈልጉትን አብዛኞቹን መሳሪያዎች (የሂሳብ ተግባሯትን፥ የፊደል የማስገቢያና የማሶጪያ መስኮት፥ የስዕልና የመዘገብ መሳሪያ) ያካትታል። አንዳንድ የቤሲክ ቤተሰብ አባል ቋንቋዎች ፈርጋሚው የራሱን ፕሮሲጀሮች እንዲጽፍ አይፈቅዱም:: ፈርጋሚው ከአንድ ቅርንጫፍ ወደሌላ ለመዘዋወር በዛት ን በመጠቀም ፕሮግራሙን ይጽፋል። የዚህ ውጤት ደግሞ ለአንባቢ እጅግ አስቸጋሪ የሆነ የፕሮግራም ምንጭ በተለምዶ "እንደ ፓስታ የተወሳሰበ" ወይም አይነት ይሆናል። የቅርንጫፍ ዝውውሩን የሚያደርገው ወደ ንዑስ ክንውኖች (አነስተኛ የፕሮግራም አካሎች) ሲሆን ባብዛኛው ያለግቤት )ና ያለሰፈር ተለዋጭ ነው። ዘመናዊ የቤሲክ ስሪቶች እንደ ሚክሮሶፍት ኪክ ቤሲክ ሙሉ ንዑስ ክንውኖችንና ተግባራትን አስገብተዋል። ይህ ቤሲክ ከሌሎች ቋንቋዎች የሚለይበት አንዱ ገጽታው ነው። ቤሲክ፥ እንደ ፓስካል፥ መልስ በማይጠበቅባቸው ፕሮሴጀሮችና (ንዑስ ክንውኖች የምንላቸው) መልስ በሚሰጡት (ተግባራት) መሃከል ልዩነት ያደርጋል። ሌሎች እንደ ሁሉንም በተግባራት ስያሜ (አንዳንዶቹን ባለ ባዶ መልስ በማለት) ለዩነትን አያደርጉም። የመዝገብ አይነቶች ቤሲክ ለፊደል ክሮች ስሪ የሚያገለግሉ ጥሩ ተግባራት ያለው ቋንቋ እንደሆነ ይታወቃል። የቀድሞው የዚሁ ቤተሰብ ቋንቋዎች እንደ የመሳሰሉት መሰረታዊ ተግባራት በማቀፍ የፊደል ክሮችን የሚመለከቱትን ስራዎች ያቃልላሉ። የፊደል ክሮች የለት ተለት ስራዎች ላይ በተደጋጋሚ ሰላሚያጋጥሙ ከሌሎች የዘመኑ ቋንቋዎች በዚህ ረገድ ብልጫ አሳይቷል። የቀድሞው የዳርትሙንት ቤሲክ ለቁጥርና ለፊደል ክር አይነቶችን ብቻ ድጋፍ ይሰጥ ነበር። የሙሉ ቁጥሮች አይነቶች አልነበሩም። ቁጥሮች በሙሉ ባለነጥብ ነበሩ። የፊደል ክሮች አለ ተለዋዋጭ ርዝመት ነበሩ። ቤሲክ የፊደል ክርም ሆነ የቁጥር ተርታዎችን እንዲሁ ባለሁለት ማአዘን ተርታዎችን የሚደግፍ ወይም የሚይዝ ቋንቋ ነበር። ማንኛው ዘምዝናዊ የቤሲክ ቤተሰብ ቋንቋ ቢያንስ ቁጥሮችንና የፊደል ክሮችን ይይዛል። ምሳሌ የመጀመሪያ የቤሲክ ፕሮግራም ወይም ፍርግም ጀማሪ የቤሲክ ፈርጋሚዎች የቤት ኮምፒውትሯቸው ላይ የሚጀምሩት በ ከርኒጋንና ሪቺ አማካኝነት እውቅና ያገኘውን ሰላም አለም ፍርግም አይደለም። ይልቁኑ የሚቀጥለውን የማያባራ ጥምዝ የሚመስል ነው። 10 20 10 ክላሲክ ወይም የቀድሞው ቤሲክ ክላሲክ ወይም የቀድሞው ቤሲክ፤ ይህ ምሳሌ በስራአት የተደራጀ መሆኑን ን መጠቀም የግድ ወደተመሰቃቀለ የፍርግም እንደማያመሯ ያሳያል። 10 20 30 40 50 60 1 70 80 90 100 110 120 0 110 130 1) 140 40 150 160 1 200 170 180 190 ዘምዝናዊ ቤሲክ "ዘምዝናዊ" የተደፘጀው ቤሲክ (ለምሳሌ፥ ኩኢክቤሲክ ና ፓወርቤሲክ), የተሰኘውን ቃል በዘመናዊ ቃላት ተክተው። 1) 1 200 (1964). (1986). 0-932760-33-3. 250 (1985). 141 0-201-13433-0. 1969. 3.60-1978 6373:1984 3.113-1987 10279:1991 3.113 -1992 1 03.113-1987" 10279:1991/ 1:1994

9804

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A8%E1%8A%90%E1%8B%93%E1%8A%95%20%28%E1%8C%A5%E1%8A%95%E1%89%B3%E1%8B%8A%20%E1%8A%A0%E1%8C%88%E1%88%AD%29

ከነዓን (ጥንታዊ አገር)

ከነዓን ጥንታዊ አገር ሲሆን ዛሬ በእስራኤልና በሊባኖስ አካባቢ ያሉትን አካባቢዎች ያጠቃልል ነበር። በመጽሐፍ ቅዱስ ዘንድ እግዚአብሔር ይህን አገር ለአብርሃም ልጆች በቃል ኪዳን ሰጠ። ታሪክ ቅድመ-ታሪክ ከማናቸውም መዝገቦች በፊት የሆነ ጊዜ ነውና እዚህ በተለይ ብዙ አስተያየቶች ስላሉ የከነዓን ቅድመ ታሪክ ተከራካሪ ሆኗል። በብዙ ምዕራብ ሥነ ቅርስ ሊቃውንት ዘንድ ኢያሪኮ ከሁሉ አስቀድሞ የተሠፈረው ቦታ ሲሆን በ9000 ዓክልበ. እንደ ተሠራ ይላሉ። ይህን ዕድሜ ለማረጋገጥ ግልጽ አይሆንም። የግብጽ ጥንታዊ መንግሥት ፈርዖኖች (1-6ኛ ሥርወ መንግሥታት) አቅራቢያውን ሰትጨት እንዳሉት ይመስላል፤ አንዳንድ ሰረኾች (የፈርዖን አርማዎች) በተለይም የናርመር ሰረኽ (ከ3100 ዓክልበ. ግድም) እዚያ ተገኝተዋል። አገሩ በኋላ «ከነዓን» እና «ማር-ቱ» ተብሎ ታሪኩ ከተለያዩ ምንጮች ሊሰበሰብ ይችላል። መሠረቶች 2425-2225 ዓክልበ. በኦሪት ዘፍጥረት አገሩ ስለ መሥራቹ ከነዓን (የካም ልጅ) ተሰየመ። በመጽሐፈ ኩፋሌ ዘንድ፣ ካምና ሌሎች ልጆቹ ኩሽ፣ ምጽራይምና ፉጥ ከሰናዖር ወደ አፍሪካ በተጓዙበት ጊዜ ከነዓን ግን ሥምምነታቸውን ጥሶ በአርፋክስድ ርስት በዚያው አገር ተቀመጠ። በሱመር አፈ ታሪክ ደግሞ የአሞራውያን ምድር ወይም «ማርቱ» ከኤፍራጥስ ወንዝ ምዕራብ ያለው አገር ሲሆን በዚህ ሰዓት ያሕል (2425 ዓክልበ. ግድም) የሱመር መጀመርያው ንጉሥ ኤንመርካር በማርቱ ላይ ግድግዳ እንዳሠራ ይጠቅሳል። ከ2390 ዓክልበ. በፊት ከተሞች በጌባልና ሲዶን (በፊንቄ) ተሠሩ፣ መርከበኞቻቸውም በባሕርና በውቅያኖስ ላይ በመጓዝ አንጋፋዎች ሆኑ። ሌሎችም ከተሞች በሐማትና አርቃ ተሠሩ። በ2345 ዓክልበ. ግ. በኤፍራጥስ ላይ የማሪ መጀመርያ ንጉሥ ጋንሱድ ይጠቀሳል፤ ይህም ከተማ ለማር-ቱ (ሶርያ) እና ለመስጴጦምያ የንግድ ማዕከል ሆነ። በስተ ደቡብ የሲዲም ሸለቆ (ሰዶም ወዘተ.) ምናልባት 2235 ዓክልበ. ተሰፈረ። የእርሻ ተግባር መስፋፋት 2225-2150 ዓክልበ. ከ2210 ዓክልበ. በኋላ ከግብጽ የመኮትኮቻ ጥቅም በከነዓን ይስፋፋ ጀመር። በዚህ ዘመን ደግሞ የላጋሽ ንጉሥ ሉማ ከ2200 እስከ 2195 ዓክልበ. ድረስ ማሪን ይዞ ነበር፣ በማረፉ ግን ማሪ ወዲያው እንደገና ነጻ ሆነ። እንዲሁም ከ2175 ዓክልበ. ጀምሮ ከመስጴጦምያ የማረሻ ጥቅም በከነዓን ይስፋፋ ጀመር። ችግሮችና ፍልሰቶች 2150-2075 ዓክልበ. በ2150 ዓክልበ. ግ. በኋላ ለትንሽ ጊዘ አስጊ ሁኔታ (ጦርነት ወይም ረሃብ) በከነዓን ስለ ደረሰ፣ አንዳንድ ብሔር ወደ ውጭ እንደ ፈለሰ ይመስላል። ከነዚህም መካከል የሲኒ እና የሰማሪዎን ነገዶች በኋላ በኩሽ መንግሥት እንደ ደረሱ በኢትዮጵያ መዝገቦች ይጻፋል። በ2125 ዓክልበ. ግ. በስሜኑ በሶርያ ተዋዳዳሪ የኤብላና የማሪ ግዛቶች ይበረቱ ጀመር። ከዚህ ትንሽ በኋላ (2122 ዓክልበ.) የሱመር (አዳብ) ንጉሥ ሉጋል-አኔ-ሙንዱ በደቡብ ያለውን ምድር እስከ ዮርዳኖስ ወንዝ ድረስ ያዘ። በመጽሐፈ ኩፋሌ አቆጣጠር አብርሃምና ሣራ ወደ ከነዓን የፈለሱ በ2118 ዓክልበ. ሲሆን የሰናዖር ንጉሥ አምራፌልን ዘመን ያሳስባል። ያንጊዜ ኬብሮንና ደማስቆ ከተሞች፣ በኋላም ሐቲ አገር ወደ ስሜኑ በኬጥያውያን ተሠፈሩ። በ2115 ዓክልበ. ረሃብ በከነዓን ስለ ሆነ አብርሃምና ሣራ ወደ ግብጽ ወረዱ፤ እንዲሁም በ2110 ዓክልበ. የቅማንት አባት ከነዓናዊው አይነር ወደ ኩሽ እንደ ፈለሰ ይዘገባል። በ2108 ዓክልበ. ሰዶምና ሌሎቹ የሲዲም ከተሞች ከአምራፌል አገዛዝ አመጹ፣ በሚከተለውም አመት የአምራፌል ሃያላት መጥተው የአብርሃም ሥራዊት ግን አጠፋቸው። በዚህ ጊዜ በሱመር ታሪክ ሉጋል-አኔ-ሙንዱ ወድቆ የሱመር ላዕላይነት ለጊዜው ወደ ማሪ እንዳለፈ ይመስላል። የሰዶም ጥፋት በኩፋሌ አቆጣጠር በኋላ በ2092 ዓክልበ. ከእሳት ደረሰ። በ2080 ዓክልበ. ግድም ሳሌም (ኢየሩሳሌም) ተመሠረተ። የአካድ መንግሥት ዘመቻዎች በሶርያ 2075-2015 ዓክልበ. በ2074 ዓክልበ. (ኡልትራ አጭር አቆጣጠር) የአካድ ንጉሥ ታላቁ ሳርጎን ኤብላን አጠፋና በስሜኑ ሶርያን ያዘ። ከ፲ አመት በኋላ ሳርጎን ባረፈ ጊዜ ግን ሶርያ እንደገና ነጻ ሆነ፣ ያንጊዜ ወደ ግብጽ ተጽእኖ ተዛወረ። የሶርያና በተለይም የሊባኖስ ግንኙነት ከግብጽ ጋራ ምንጊዜም በመርከብ ይካሄድ ነበር። በ2036 ዓክልበ. ደግሞ የሳርጎን ተከታይ ናራም-ሲን በሶርያና ሊባኖስ አካባቢ ዘመተ፤ እርሱም ከ፮ አመት በኋላ አርፎ አገሩ እንደገና ነጻ ሆነ። በአንድንድ ዜና መዋዕል ዘንድ ኢያሪኮ በዚህ ወቅት ያህል ተሰፈረ። በ2021 ዓክልበ. የአካድ ንጉሥ ሻርካሊሻሪ እንደገና በአሞራውያን ላይ በሶርያ ዘመተ። በዚህም ወቅት ያህል ነባታያውያን ከእስማይል ልጆች በደቡባዊ በረሃ ማዶ ተመሠረቱ። የግብጽ ተጽእኖ 2015-1860 ዓክልበ. ከአካድ መንግሥት በኋላ የግብጽ ተጽእኖ እንደገና ወደ ሶርያና ሊባኖስ ተመለሠ። ከኩፋሌ አቆጣጠር ያዕቆብ ለዔሳው ስለ ረሃብ ምስር ወጡን የሼጠበት አመት 1991 ዓክልበ.፣ ይስሐቅም ወደ ጌራራ ፍልስጥኤማውያን ንጉሥ አቢሜሌክ የሄደበት አመት 1990 ዓክልበ. ሆነ። በአንድ ግብጻዊ ጽሑፍ «የሲኑሄ ታሪክ» ዘንድ፣ የ1 ሰኑስረት አለቃ ሲኑሄ በ1972 ዓክልበ. አካባቢ በረጨኑ (ስሜን ከነዓን ወይም ሶርያ) ይዘመት ነበር። በኋላ በተከታዩ 2 አመነምሃት ዘመን በ1932-1930 ሥራዊቱ በሶርያና ሊባኖስ እንደ ዘመተ ይዘገባል። የብርጭቆ መሥራት ኢንዱስትሪ የተጀመረው በፊንቄ በዚህ ወቅት ያህል እንደ ነበረ ይመስላል። በደቡቡ ግን በዚሁ ወቅት የያዕቆብ (እስራኤል) ሥራዊት ይበረታ ነበር። በ1928 ዓክልበ. የሴኬም ንጉሥ ኤሞርን አጠፉ፣ በ1923 ዓክልበ. አሞራውያን አሸነፉ፣ በ1909 ዓክልበ. የዔሳው ስራዊት (ኤዶምያስን) አሸነፉ። አሞራውያንም በዚህ ሰዓት በመስጴጦምያ ውስጥ ይበዙ ጀመር። በ1899 ዓክልበ. ታላቁ ረሃብ በደረሰ ጊዜ፣ አሞራውያን የኢሲን መንግስት በሱመር መሠረቱ፣ የያዕቆብም ቤተሠብ ከከነዓን ወደ ጌሤም ወረዱ። ዕብራውያን በጌሤም እየኖሩ የግብጽ ፈርዖን 3 ሰኑስረት በ1884 ዓክልበ. ምድያም፣ ሴኬምና ረጨኑ ወርሮ ያዘና የከነዓን ምድር ለጊዜው ወደ ግብጽ መንግሥት ተጨመረ። ይህም ሰኑስረት እስካረፈበት ጊዜ እስከ 1859 ዓክልበ. ድረስ ቆየ፣ ያንጊዜ ከነዓን እንደገና ከግብጽ ነጻ ሆነ። አሁን ከዕብራውያን በላይ በርካታ ሌሎች ከነዓናዊ ያልሆኑት ህዝቦች በአካባቢያቸው ተገኙ፦ ፍልስጥኤማውያን እንደ ከነአናዊ አልተቆጠሩም፣ እንዲሁም ኤዶምያስ፣ ምድያም፣ ነባታያውያን፣ ሞአብ፣ አሞን፣ አማሌቅ የተባሉት አገሮች ሁላቸው ከሴማውያንና ከዕብራውያን ዘመዶች ተነሡ። ነጻ ከተማ-አገሮች 1860-1620 ዓክልበ. ከሰኑስረት በኋላ፣ ከነዓን እንደገና ነጻ ከተማ አገሮች ሆነ። አሞራውያን አለቆች በመስጴጦምያ ጉዳይ ጥልቅ እያሉ፣ ዕብራውያን በጌሤም፣ የአሦርም ካሩም በሐቲ ነጋዴዎች የሆኑበት ወቅት ነበር። በዚህ ዘመን ያሕል (ምናልባት ከ1800-1400 ዓክልበ. ግድም) በጌባል (ቢብሎስ) ከተማ እስካሁን ሊነበብ የማይቻለው የጌባል ጽሕፈት ከግብጽ ሃይሮግሊፎች እንደ ተለማ ይታስባል። በጌሤም ዕብራውያን ከ1821 እስከ 1742 ዓክልበ. ድረስ የየራሳቸውን 14ኛው ሥርወ መንግሥት የነበራቸው ይመስላል። በ1808 ዓክልበ. ግን የግብጽ ፈርዖን ከከነዓን ንጉሥ መምካሮን ጋር ጦርነት ስላደረገ የግብጽ በሮች እንደ ተዘጉ በኩፋሌ ይዘገባል። ከከነአን ስለደረሱ ዕብራውያንም ከዚህ በኋላ በጥርጣሬ ይታዩ ጀመር። ከ1742 ዓክልበ. በኋላ በጌሤም የነበሩት ወደ ባርነት ተገደዱ። ከዚያ በኋላ በሶርያ ከተማ ሐለብ ዙሪያ የያምኻድ መንግሥት ተነሣ። የያሚና ልጆች ወይም «ብኔ-ያሚና» (የቀኝ ልጆች) የተባለ ብሔር ከያምሓድ ቢደገፍም፣ የማሪ ነገሥታት ከ1720-1690 ዓክልበ. ይዘመቱባቸው ነበር። ዕብራውያን ከግብጽ በጸአት አምልጠው በ1661 ዓክልበ. ግ. የግብጽ ሃይል እጅግ ደክሞ ወዲያው ሌሎች አሞራውያን «ሂክሶስ» ግብጽን ወርረው እንደ ገቡ ይመስላል። በኦሪት መሠረት፣ ከ፵ ዓመት በኋላ ዕብራውያን በሙሴ መሪነት ከዮርዳኖስ ምዕራብ የተገኙት አሞራውያን ነገሥታት ሴዎንንና ዐግን አሸነፉዋቸው፤ በኋላም በኢያሱ ወልደ ነዌ መሪነት ከዮርዳኖስ ምሥራቅ የነበሩትን ከነዓናውያን አሸነፉዋቸው። በያህዌ ትዕዛዝ ሀገሩ ለአብርሃምና ለአርፋክስድ ሰጥቶ ስለሆነና ስለከነዓናውያን አስቀያሚ መረንነት እንደ ነበር በኦሪትም ይገልጻል። ከነዓናውያን ግን በጥቂት ሥፍራዎች ቀሩ፣ እስራኤልም በበረታ ጊዜ ለዕብራውያን አገልጋዮች ሆኑ። የሃቢሩ ዘመንና ዘመነ መሳፍንት 1620-1050 ዓክልበ. የዕብራውያን ወረራ በከነዓን በተለይ በመጽሐፈ ኢያሱ ወልደ ነዌ ይገለጻል። መጀመርያ ኢያሪኮንና ጋይን ያዙ፣ ከዚያም ገባዖን ተገዛላቸው። አምስት የአሞራውያን ነገሥታት፦ የኢየሩሳሌም ንጉስ አዶኒጼዴቅ፣ የኬብሮን ንጉሥ ሆሃም፣ የየርሙት ንጉሥ ጲርአም፣ የለኪሶ ንጉሥ ያፊዓ፣ የኦዶላም ንጉሥ ዳቤር ለመቃወም ተሰብስበው ኢያሱ አጠፋቸውና ደቡቡን ከነዓን ሁሉ ያዘ። ትልቅ ተዓምራት እንደ ተደረጉ ይጻፋል። ካሌብ ኬብሮን የተሰጠው ከጸአት 45 ዓመት በኋላ (ኢያሱ 14:10) ወይም በ1616 ዓክልበ. ነበር። ከዚያ የአሶር (ሐጾር) ንጉስ ኢያቢስና የማዶን ንጉሥ ዮባብ በስሜን ተቃወሙት፣ ኢያሱም አሸነፋቸውና ሐጾርን አቃጠለ። ከኢያሱ ዘመቻዎች በኋላ የከነዓን ሰዎች በአንዳንድ ቦታዎች በተለይ በፍልስጥኤምና በፊንቄ አካባቢ ቀሩ። ወደ ስሜኑ በሶርያ የያምኻድ ንጉሥ እርካብቱም (1587-1575) ከ«ሃቢሩ ወገን አለቃ «ሰሙማ» ስምምነት እንዳደረገ ይዘገባል። ከዚህ ጀምሮ «ሃቢሩ አፒሩ» የተባለው ወገን በከነዓን ምድር ሃይለኛ ወገን እንደ ነበሩ በብዙ መዝገቦችና ሰነዶች በእርግጥ ይታወቃል። ሆኖም የመጽሐፍ ቅዱስ ታማኝነት ለምዕራባውያንና ለአይሁዳውያን ሊቃውንት እጅግ ተከራካሪ በመሆኑ ምክንያት፣ ስለዚህ የ«ሃቢሩ» መታወቂያ ከዕብራውያን ጋር አንድ አይሆንም፣ ይህም እንግዲህ ከግድ አጋጣሚ መሆን አለበት የሚሉ ናቸው። በ1550 ዓክልበ. ግድም የሶርያ ሑራውያን ቲኩናኒ ከተማ ንጉሥ ቱኒፕ-ተሹፕ በሥራዊቱ የተገኙት ሃቢሩ ስሞች በቲኩናኒ ፕሪዝም ላይ ሲዘረዝር፣ ብዙዎቹ ሑርኛ፣ የተረፉትም ሴማዊ ስሞች ነበሩዋቸው። በ62 ዓም ገደማ የተጻፈው የመጽሐፍ ቅዱስ ጥንታዊነት የተባለው መጽሐፍ ብቻ ከኢያሱ ዘመን ቀጥሎ ስለ ፈረዱት ቄኔዝና ዜቡል 82 ዓመታት ይዘርዝራሉ። በ1548 ዓክልበ. አዲሱ ግብጻዊ ፈርዖን 1 አሕሞስ ሂክሶስን አባርረው ሂክሶስ በደቡብ ሻሩሔንን ከስሜዖን ርስት ያዙ። አሕሞስ ከብቦት ከ6 ዓመት በኋላ ሻሩሔንን አጠፋ። በ1537 ዓክልበ. ደግሞ የአሕሞስ ባሕር ሃይል በጌባል፣ ፊንቄ አካባቢ እንደዘመቱ ይመስላል። በዚህም ዘመን የኬጥያውያን መንግሥት ከስሜን ወደ ሶርያ ገብተው በ1531 ዓክልበ. ሐለብን ይዘው የያምኻድን መንግሥት አስጨረሱ። በኋላ ፈርዖኑ 1 ቱትሞስ በ1513 ዓክልበ. ግድም በሶርያ ሑራውያን (ናሐሪን) ላይ እስከ ኤፍራጥስ ድረስ እንደ ዘመተ ይመስላል። ተከታዩም 2 ቱትሞስ ደግሞ (1500 ዓክልበ. ግድም) «ሻሱ» በተባለ ወገን ላይ በከነዓን ይዘምት ነበር። እነዚህም «ሻሱ» (ማለት «ዘላኖች») በግብጽ መዝገቦች ከ1500-1200 ዓክልበ. ያሕል ሲገኙ፣ «ሃቢሩ» ያልሆነ ሌላ የተለየ ወገን ናቸው፤ መታወቂያቸውም ተከራካሪ ሆኗል። ከኤዶምያስና ከዙሪያው እንደ ወጡ ቢመስልም፣ እኚህ «ሻሱ» በውነት የአይሁድ አባቶች እንደ ሆኑ የሚሉ አስተሳስቦች ይኖራሉ። በ1506 ዓክልበ. ግድም የመስጴጦምያ (ዕብራይስት፦ አራም-ናሐራይም) ንጉሥ ኲሰርሰቴም ወርሮ እስራኤልን ገዛ። በዚሁ ዘመን ደቡብ መስጴጦምያ ወይም ባቢሎን ለካሣውያን ወገን እየወደቀ፣ በስሜኑ መስጴጦምያና ሶርያ ደግሞ ሑራውያን የተባሉት ነገዶች በሚታኒ ገዥነት ወደቁ፣ አገራቸውም በተጫማሪ «ናሓሪን» («ሁለቱ ወንዞች») ይባል ነበር። የሚታኒ መጀመርያ ንጉሥ ኪርታ ሲባል እርሱ ከሶርያ በላይ ምናልባት መላውን ከነዓን ያስተዳደር ነበር። ያም ሆነ ይህ ከ8 ዓመታት በኋላ (1497 ዓክልበ.) ጎቶንያል የናሓራይም ሥራዊት እንዳሸነፈና የእስራኤል ፈራጅ እንደ ሆነ በመጽሐፈ መሳፍንት እናንባለን። በ1473 ዓክልበ. ግድም በሶርያ «ሃቢሩ» ከሐለብ መስፍን ኢድሪሚ ጋር ተባብረው አላላኽን ለመያዝ እንደ ረዱት ይታወቃል። ከነዓናውያን በባሕር ዳርና በመጊዶ አካባቢ ቀርተው ነበር (መሳፍንት 1:27)። በ1465 ዓክልበ፣ ፈርዖኑ 3 ቱትሞስ በባሕር ዳር ላይ ገስግሦ የመጊዶ እና የቃዴስ አሞራውያን ነገሥታትን በታላቁ መጊዶ ውግያ ድል አደረጋቸው። ሃቢሩ ፍላጻ ወርዋሪዎች በፈርዖኑ ሥራዊት እንደ ተገኙ ይዘገባል። በሚከተሉት አመታት እስከ 1437 ዓክልበ ያህል ድረስ የግብጽ ሥራዊት ሶርያን ከሚታኒ መንግሥት ያዙ። በደቡብም፣ በመሳፍንት መሠረት ሞአባውያን (ከአሞንና አማሌቅ ብሔሮች ተባብረው) በእስራኤላውያን ላይ ከ1457 እስከ 1439 ዓክልበ ድረስ ወይም ፈራጁ ናዖድ የሞአብን ንጉሥ ዔግሎምን እስካሸነፈው ድረስ ገዝተው ነበር። የ3 ቱትሞስ ተከታይ 2 አመንሆተፕ እንዲሁም እስከ 1426 ዓክልበ ድረስ በሚታኒ ላይ በሶርያ ዘምቶ፣ በዚያው ዓመት ስምምነት ተደረገና በታላቅ አገራት ግብጽ፣ ሚታኒ፣ ባቢሎንና ኬጥያውያን መካከል ዲፕሎማስያዊ ግንኙነቶች ተመሠረቱ። ናዖድ ሞዓባውያንን ካሸነፈ በኋላ እስራኤላውያን ለ80 ዓመት ወይም 1439-1359 አክልበ. ድረስ ነጻ ነበሩ። በዚያ ዘመን ወደ መጨረሻ ሴመጋር 600 ፍልስጥኤማውያን በበሬ መውጊያ እንደ ገደላቸው በመሳፍንት 3:31 ይዘገባል፤ ስለዚያ ወቅት ከዚህ በላይ አይነግረንም። ከ1400 ዓክልበ. ገደማ ጀምሮ በሶርያ ባሕር ዳር ላይ የነበረው ትልቅ ከተማ ኡጋሪት ሰዎች ለሴማዊ ቋንቋቸው የራሳቸውን አልፋቤት ፈጠሩ፣ እስከ 1200 ዓክልበ. ድረስ ይጻፍ ነበር። ይህ የኡጋሪት አልፋቤት እንደ ኩኔይፎርም መሰለ፣ የፊደሎቹም በሁለት ቅደም ተከተሎች እንደ ግዕዝ (አ፣ በ፣ ገ፣ ደ) ወይም (ሀ፣ ለ፣ ሐ፣ መ) መሰሉ። (ሌላው ኩኔይፎርም ያልሆነ «ቅድመ-ከነዓናዊ» የተባለው ፊደል ከቅድመ-ሴማዊ ጽሕፈት የተደረጀ ሲሆን ከ1200 ዓክልበ. በፊት ብዙ አልታየም፤ ይህ ግን ከ1050 ዓክልበ. ጀምሮ የፊንቄ አልፋቤት ስለ ወለደ በዚያ ለአውሮፓ ዘመናዊ አልፋቤቶች ሁሉ ወላጅ ሆነ።) ከ1369 እስከ 1339 ዓክልበ. ድረስ ደግሞ በግብጽ የተገኙት የአማርና ደብዳቤዎች ዘመን ነው። ብዙዎቹ ደብዳቤዎቹ በአካድኛ (ኩኔይፎርም) ከከነዓን ገዦች ወደ ፈርዖኖች 3 አመንሆተፕና አኸናተን ተጽፈው፣ የሃቢሩ ወገን በከተሞቻቸው ላይ እንደ ታገሉ ይመስክራሉ። በስሜኑ፣ አንዳንድ ሃቢሩ ከአሞራውያን አለቆች አብዲ-አሺርታና ልጁ አዙሩ ጋር ተባብረው የሊባኖስን ጠረፍ ከኡጋሪት ወደ ደቡብ እስከ ሲዶና ድረስ እየቃሙ ነበር። ወደ ደቡብም፣ ሃቢሩ ወገኖች ከሴኬም ንጉስ ላባያ ጋር ተባብረው ለጊዜው ሐጾርን ይዘው ብዙ ከነዓናዊ ከተሞች ከነመጊዶና ኢየሩሳሌም ለፈርዖን እርዳታ ይለምኑ ነበር። ከዚህም ወቅት ጀምሮ «አሕላሙ» (የአራም ሕዝብ) በሶርያ ገብተው ብዙ ጊዜ ይጠቀሱ ጀመር። በ1359 ዓክልበ. መጽሐፈ መሳፍንት እንዳለን፣ የሐጾር ንጉሥ ያቢስ (ያቢን ወይም እብኒ) እና አለቃው ሲሰራ 900 ሠረገላዎችን ይዘው እስራኤልን አሸነፉ፣ ለሃያ ዓመት ገዙአቸው። በ1339 ዓክልበ. ነቢይቱ ዲቦራና ባራክም እንደገና ያቢስን ድል አደረጉት። በዚህም «አማርና ደብዳቤዎች ዘመን» ኬጥያውያን እንደገና ወደ ደቡብ ገፍተው ከ1357 ዓም ጀምሮ ሚታኒ ይገዛላቸው ነበር። አሦራውያንም ያንጊዜ እንደገና ነጻ ሆነው ይበረቱ ጀመር፤ ከ1327 ዓክልበ. በኋላ ሚታኒ ለነርሱ ይወድቅ ጀመር። ተወዳዳሪ የግብጽና የኬጥያውያን ነገሥታት ብዙ ጊዜ በሶርያ ይዘመቱ ነበር፤ በመጨረሻ በትልቁ የቃዴስ ውግያ በ1282 ዓክልበ. ኬጥያውያን የፈርዖኑን 2 ራምሴስ ስራዊት ድል አደረጉ። በ1266 ዓክልበ. ራምሴስ ከኬጥያውያን መንግሥት ጋር ዘላቂ ስምምነት ተዋዋለ። ከ1299 እስከ 1292 ዓክልበ. ድረስ ግን ዕብራውያን ለምድያምና አማሌቅ ሰዎች ተገዝተው ሰብላቸውን እንደቀሙ በመሳፍንት እናብባለን። ከዚያ ጊዴዎን የተባለው ፈራጅ ምድያምን አሸንፎ ነገስታቸውን ዛብሄልንና ስልማናን ገደላቸው፤ እስከ 1252 ዓክልበ. ድረስ ፈራጅ ሆነ። የግብጽም ሰነዶች በዚሁ ዘመን ያህል አሸር የተባለውን ዕብራውያን ነገድ በዙሪያው ጠቅሰዋል። ከጊዴዎን በኋላ በመሳፍንት ዘንድ አቢሜሌክ ለሦስት አመት (1252-1249 ዓክልበ.) በእስራኤል ላይ ንጉሥ ሆነ። የራሱ ከተማ ሴኬም ስለ አመጸበት አጠፋው። ከእርሱ ቀጥሎ ቶላ 1249-1226 ዓክልበ. ፈራጅ ሆነ ይለናል፤ ከዚያም ኢያዕር 1226-1204 ዓክልበ. ፈራጅ ሆነ። የኢያዕር ልጆቹ 30 ከተሞች በገለዓድ አካባቢ አስተዳደሩ ይለናል። በ1215 ዓክልበ. ግድም ግን የራምሴስ ተከታይ መርነፕታህ እንደ ዘገበ የእስራኤልን ስም በንቀት ሥፍራ ጠቅሶ «የእስራኤል ዘር ጠፍቷል» በማለት የመርነፕታህ ጽላት አስቀረጸ። የመርነፕታህ ተከታይ 2 ሴቲ 1205 ዓክልበ. ግድም የመዳብ ማዕድንና የአረመኔ ጣኦት መቅደስ በኤዶምያስ አበጀ። ከ1204-1186 ዓክልበ. እስራኤላውያን በገለዓድ ሆነው ለአሞንና ለፍልስጥኤም ሰዎች ተገዙ። የአሞን ንጉሥ ስም አይሰጠም፤ በዚህ ዘመን በግብጽ ላይ ንግሥት ትዎስረት እያለች በአንዱ ፓፒሩስ ሰነድ ዘንድ «የርሱ» ወይም «ሱ» የተባለ አለቃ መላውን ከነዓን ይገዛ ነበር። በዚህም ጊዜ «የባሕር ሕዝቦች» የተባሉት ወገኖች አናቶሊያን እስከ ስሜን ሶርያ ድረስ ወርረው የኬጥያውያን መንግሥት እንዳጠፉ ይታስባል፣ በሦስት ራምሴስ ዘመን በግብጽ ላይ ጥቃት አደረጉ፣ በከነዓንና በፍልስጥኤም ደግሞ እንደ ሰፈሩ ይታስባል። በ1186 ዓክልበ. ዮፍታሔ የአሞንን ንጉሥ አሸነፈ፣ ነገደ ኤፍሬምንም አሸነፈ፣ በገለዓድ (እስራኤል) እስከ 1180 ዓክልበ. ፈረደ፣ ከዚያም ኢብጻን 1180-1173 ዓክልበ.፣ ኤሎም 1173-1163 ዓክልበ.፣ ዓብዶን 1163-1155 ዓክልበ በዕብራውያን ላይ ፈረዱ። ግብጽም እስከ 1155 ዓክልበ ድረስ ያሕል ኢዮጴን በፍልስጥኤም ያስተዳድር ነበር። በ1155 ዓክልበ. ግን ፍልስጥኤም በርቶ እስራኤልንም ይገዛ ጀመር። በ1135 ዓክልበ. በፍልስጥኤማውያን ሥር እየቆዩ ሶምሶን የእስራኤላውያን አለቃ ሆነ። ከ1122 ዓክልበ. ጀምሮ የአሦር መንግሥት በአራም ላይ በሶርያም እስከ ሊባኖስ ድረስ ይዘምቱ ጀመር። በ1115 ዓክልበ. ኤሊ የእስራኤል ፈራጅ ሆነ። በ1076 ዓክልበ. ፍልስጥኤማውያን ታቦትን ማረኩ፤ በሚከተለው አመት ግን ሳሙኤል አስመለሰው። በ1055 ዓክልበ. ሳሙኤል ሳኦል የእስራኤል ንጉሥ እንዲሆን አደረገ። የከነዓን ቅሬታ፣ ፊንቄና ቀርጣግና 1050-150

9003

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A4%E1%8B%B5%E1%88%B5

ኤድስ

ኤድስ ኤድስ አኳየርድ ኢምዩኖደፊሸንሲ ሲንድረም የኤችአይቪየመጨረሻ ደረጃ ነው። ኤችአይቪ ያለበት ሰው ኤድስ ደረጃ ላይ ለመድረስ ብዙ አመታት እንደሚወስድ ጥናት ታረጋግጣል። ኤድስ በኤችአይቪ ሳቢያ የሚመፈጠረው የሰውንት የመከላከያ መዳከም ሲሆን ለተለያዩ በሽታዎች የሚያጋልጥ ደረጃ ነው። አንድ ሰው በኤድስ ሞተ የሚባለው አባባል የተሳሳተ ሆኖ ሳለ በተለያዩ በሽታዎች ተጠቅቶ ነው ወደ ሞት ደረጃ ላይ አንድ ሰው ሊደርስ የሚቻለው። እንዲሁም ቫይረሱ ያለባቸው ሰዎች የፀረ-ኤችአይቪ መዳኒቶችን ሳይጅምሩ የኤድስ ደረጃ ሳይ ሳይርስ ብዙ አመት ሊኖሩ ይችላል። አንድ ሰው የኤድስ ደረጃ ላይ ደረሰ ማለት የሚቻለው የኤችአይቪ ቫይርስ የበሽታ መከላከያ ሃይል ተቁዋማትን ደምስሶ እና ሰውነታችን ከማንኛውም በሽታ የመቁዋቁዋሚያ ሃይሉን በማሳጣት ለተለያዩ ኢንፈክሽኖች ይጋለጣል። የሲዲፎር በመባል የሚታውቀውን በነጭ ደም ሴል ውስጥ የሚገኘውን የሴል ቁጥር 4 ከ200 በታች በማድረስ የቫይረሱ መጠን በደም ውስጥ እንዲጨምር በማድረግ ለሕይወት ኣደገኛ እና ምቹ ግዝ ተባቂ በመባል የሚታውቁትን በሸታዎች ኦፓርቸንሰቲክ እንፈክሽስ በመፍጠር የኤድስ ደረጃ ላይ እንዲደርስ ያደርጋል። አንድ ሰው አንድ ወይም ሁለት ኢንፌክሽኖች ሲኖሩበት እና በጣም ዝቅያለ የሲዲፎር ሴል ቁጥር 350 3 ወይም በታች ሲሆን እና የቫይረሱ ብዛት ከ 1,000 በላይ ከሆነ የኤድስ ደረጃ ላይ ደረሰ ሊባል ይችላል። ኤችአይቪ የበለጠ መረጃ ለማግኘት ዋና ግጽ ላይ ይመልከቱኤችአይቪ ኤችአይቪ ህዩመን ኢምዩኖደፊሸንሲ ቫይረስ በመባል የሚታውቅ ቫይረስ ነው። ኤችአይቪ ቫይረስ የሰውነትን የበሽታ መከላከያ በተለይ የነጭ ደም ሴሎችን በማጥቃት በቀላሉ ሰውነት ለበሽታ እንዲጋለጥ የሚያረግ ቫይረስ ነው። ኤችአይቪ ያለባቸው ሰዎች የበሽታው ምልክት ስይታይባቸው ለብዙ አመታት መኖር ይችላሉ። ቫይረሱ በሰውነታ ውስጥ እስከ አስር ዓመት በመቆየት ምንም ሳይታውቅ እና ምንም አይነት ይህመም ምልክት ሳይታይበት በመኖር እና አለማውቅ ከአንድ ሰው ወደሌላ ሰው ሊተላለፍ የሚችል አደገኛ ቫይረስ ነው። ኤድስ ለመጀመሪያ ጊዜ በኢትዮጵያ ለመጀመሪያ ጊዜ በኢትዮጵያ ውስጥ የኤድስ ታማሚዎች መኖራችው የተረጋገጠው በ1978 ዓ/ም ነው። በአሁኑ ሰአት በኢትዮጵያ ውስጥ 1.3 ሚሊዮን በላይ የሚቆጠሩ ሰዎች ከኤችአይቪ ቫይርስ ጋር አብረው ይኖራሉ። ኤችአይቪ የሚያመለክት የደም ናሙና የተገኘው በሁለት የደም ናሙናዎችይ ላይ ብቻ ነበር። እነዚህም ከታህሳስ 1976 ዓ.ም እስከ 1977 ዓ.ም ባለው ጊዜ ከተሰበሰቡ የደም ናሙና የተገኘ በመሆኑ ኤችአይቪ ኢትዬጵያ ውስጥ የተገኘው 1976 ዓ.ም ነው። ምርመራ ከአካል የሚወጡ ፈሳሾች ላይ ሁሉ ኤችአይቪን ማግኝት የሚቻል ቢሆንም መደበኛ ኤችአይቪ ምርመራ በደም ናሙና ላይ የሚደረግ የኤችአይቪ-1/2 አንቲ ባዲ ምርመራ ነው። እስታሁን የተሰሩትን የአንቲባዲ ምርመራ አይነቶችን በሁለት ከፍል ማየት ይቻላል። ኤላይዛ መሰረት አርገው የሚከናወኑ ኤላይዛ አይ.ኤፍ.ኤ ኤላይዛ-ዌስተርን ብሎት ፈጣን የኤችአይቪ ምርመራ ማለት ለቫይረሱ የተዘጋጀ አንቲ ቦዲ በደም ውስጥ መኖሩንና አለመኖሩን የሚያመልክት የምርመራ አይነት ነው። በፈጣን የምርመራ ዘዴ ውጤቱን ከ10-60 ደቂቃዎች ውስጥ ማውቅ የሚያስችል የመመርመሪያ ዘዴ ነው። ምልክቶች አግልሎ በኢትዮጵያ ውስጥ በአሁን ሰዓት የኤችእይቪ/ኤድስ ትምህርት በመስፋፋቱ ጥሩ የሆነ ለውጦች በማየት ላይ እንገኛለን። ከቫይረሱ ጋር ለሚኖሩም ሆነ ቫይረሱ እንደሌለባቸው የሚያቁም ሆን የማያቁም የቫይረሱ መስፋፋት ለመግታት የማያቋርጥ ትምህርት ያስፈልጋል። አንድ ሰው ስለኤችእይቪ/ኤድስ ዐውቀቱ ካለው አንደኛ ቫይረሱ እንዳይስፋፋ ይረዳል ሁለተኛ ሰዎችን ከመገለልም ሆነ ከማግለል የሚመጣውን ትልቅ ጥፋት ለመታገል ይረዳል። ከቫይረሱ የበለጠ ሕብረተሰባችን ጎድቶ የነበረ እና አሁንም በመጉዳት ላይ ያለው ይህ አግሎ ነው። እያንዳዱ ገለሰብ ስለኤችእይቪ/ኤድስ ያለው እውቀት ከፍተኛ ከሆነ ከመግላል እና ከመገለል የሚመጣውን መሽማቀቅ እና ጭንቀት መቆጣጠር ከቻልን ማለት ተልቅ ለውጥ እናመጣለን ማለት ነው። ሕብረተሰባችንም ቢሆን ከቫይርሱ ጋር የሚኖሩትን ሰዎች ማግለል እንደሎለብን መረዳት ይኖርበታል። ይሄን ስንል ማግለል የለብንም ብሎ መስበክ ወይም መናገር ብቻ ሳይሆን በዕለት ዕለት ኑሮአችን ላይ በተግባር ማዋል እንዳለብን መረዳት በጣም ጠቃሚ ነው። ይህ የሰውን የማግለል ባህሪ እኛን የአበሻን የጎዳና በመጉዳት ላይ ያለ ስለሆንም ይህ ጎጂ-ባሕል ማስወገድ አለብን። በኢትዮጵያ ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ ይኸንን ዝምታ የሰበሩ ልንረሳቸው እና ሁሌ ልናስትውሳቸው የሚገቡ እራሳቸውን አውጥተው ከቫይረሱ ጋር እንድሚኖሩ ያስተማሩ እና የብዙ ወጣቶችን ሕይወት ያተረፍ የመጀመሪያው የተስፋ ጎህ ኢትዮጵያማህበር መስራቾች ናቸው። የኤድስ አመጣጥ ኤድስ በሽታ እንደጀመረ በታማሚዎች ላይ ይታዩ የነበሩት የበሽታ ምልክቶችን በማየት የሰውነት የበሽታ መከላከያ አቅም ከመዳከም ጋር ተያያይዘው የሚመጡ ምልክቶች ሊሆኑ እንደሚችሉ ከመገመት በስተቀር ብዙም የሚታውቅ ነገር አልነበረ፤። ከምን እንደመጣና በምን እንደሚተላለፍ አይታወቅም ነበር። በኋላም በተለያዪ የምርምሮች ዘርፎች ተጠናክረው በመቀጠላቸው የኤድስ በሽታን የሚያመጣው ቫይረስ ለይቶ በማወቅ ተሕዋሱንም በላቦራቶሪ ለይቶ ማውጣት ተችሏል። ይህ የኤድስ በሽታ መንስዔ ተዋሕሳትም በኋላ ላይ ኤችአይቪ የሚለውን ስያሜ አግኝቶዋል ሪትሮ ቫይረስ ከሚባል ተሕዋስ ምድብ ወስጥ መሆኑ ተረጋግጥዋል። ኤድስ ወይም በመባል የታወቀው በሽታ የሚመጣው ህዩመን ኢምዩኖደፊሸንሲ ቫይረስ (ኤችአይቪ በሚባል ጀርም ነው። በሽታው የሰውነትን የበሽታ መከላከያ በተለይ ነጭ ሴሎችን በማጥፋት ለቀላል በሽታዎች ለሕይወት ኣስጊ የመሆን ዕድል በመስጠት የሚገድል ነው። የሚተላለፈው ቫይረሱ ያለበት ሰው የተጠቀመበትን ያልፀዳ መርፌ በመጠቀም ወይም ኣስፈላጊዎቹ ጥንቃቄዎች ሳይደረጉ በሚፈጸሙ የተለያዩ የግብረ ሥጋ ግንኙነቶች ነው። ኤድስን የሚያመጣው ሕይወት ያለው ጥገኛ ጠንቅ በኃይለኛ የማጉሊያ መሣሪያዎች ይታያል። ቫይረሱ ሰውነት ውስጥ እያለ እስከ ዓመታት የማይታመሙና በሽታውን የሚያስተላልፉ ጤነኛ ሰዎች ኣሉ። የኤድስ በሽታ ሲጀምር ሰውነት ወይም ኣካላችን በቀላሉ የሚከላከላቸው ጀርሞች እንደፈለጋቸው በመባዛት ለሕይወት ኣደገኛ ሆነው ይገኛሉ። ለምሳሌ ያህል ጤነኛ መድን በነበረን ጊዜ ከማይተናኮሉን ባክቴሪያዎች ኣንዱ ኒሞንያ ያስከትላል። የቆዳ ካንሰር እና የኣንጎል በሽታም ሊኖሩ ይችላሉ። ወይም ኣርክ የሚባሉ ምልክቶችም ሊመጡ ይችላሉ። ከእነዚህም መካከል የንፍፊት ማበጥ፣ የማይለቁ ትኩሳቶች፣ ድካምና ተቅማጥ፣ ክብደት መቀንስ (ከ፲ በ፻ በላይ)፣ ደረቅ ሳልና ከባድ የእንቅልፍ ላብ ይገኙበታል። ትረሽ እና ሽንግልስ የሚባሉ በሽታዎችም ሊኖሩ ይችላሉ። ኤድስ እንዳይዝ የምንከላከልበት የክትባት ዘዴ የለም። በሽታው ከያዘም በኋላ የሚፈውስ መድኃኒት የለም። በኣሁኑ ጊዜ ያለን መከላከያ በበሽታው እንዳንያዝ ኣስፈላጊዎቹን ጥንቃቄዎች ማድረግ ብቻ ነው። በሽታው እንዴት እንደሚተላለፍ በምርምር የተደገፉ መረጃዎችን በመከታተል ተረድቶ ቫይረሶቹ እንዳይሰራጩ ትክክለኛዎቹን ጥንቃቄዎች መከተልና ለሌሎችም ማስተማር የያንዳንዳችን ኃላፊነት መሆን ይገባል። ኤድስ ኣሰቃቂና ኣደገኛ በሽታ ቢሆንም እንደጉንፋን በቀላሉ የሚተላለፍ ስላልሆነ ልንከላከለው የምንችለው በሽታ ነው። ስለ በሽታው በሰፊው ማወቅ ባንፈልግ እንኳን በበሽታው እንዳንያዝ እንዴት እንደምንከላከል መረዳትና ወደ ሌሎች እንዳይተላለፍ እንዴት እንደምንጠነቀቅ ማወቅ እንደሚጠቅሙ ተረጋግጧል። ኤድስ ቀስ በቀስ እየተስፋፋ የመጣው ከ1970 ዓ.ም. ወዲህ ሲሆን እስከ 1985 እ.ኤ.አ. ድረስ የተበከለ ደም በመወጋትና በመሳሰሉት ብዙ ሰዎች ያለቅብጠታቸው በበሽታው ተይዘዋል። ከ1988 ወዲህ ግን ኤድስ ሲይዝ ነጭ ሴል የሚሠራውን ኣንቲቦዲ በመመርመር የኤድስ ቫይረስ እንዳጋጠመን የሚጣራበት ፈጣን የምርመራ ዘዴ ስለተሠራ በተለይ የደም ማነስን ለመከላከል ሆስፒታል ከሚሰጠን ደም በመተላለፍ ሊይዝ የሚችለው ኤድስ ወደ መጣፋቱ ደርሷል። መተላለፊያው ኤድስ በሚከተሉት ሁኔታዎች ሊተላለፍ ይችላል። ቫይረሱ ያለበት ሰው የተጠቀመበትን የድረግ መርፌ ሌላ ሰው ቢጠቀምበት በቫይረሱ መተላለፍ የተነሳ በበሽታው መያዝ ይቻል ይሆናል። በበሽታው ከተያዘ ወይም ቫይረሱ ካለበት ማንኛውም ሰው (ወንድ ወይም ሴት) ጋር የግብረ ሰዶም ግንኙነት በማድረግ በሽታው ሊይዝ ይችላል። ኤድስ ቫይረሱ ወይም በሽታው ካለበት ሰው ጋር በሚደረግ የግብረ ሥጋ ግንኙነት የሚይዝ የኣባለ ዘር በሽታ ሆኗል። ቫይረሱ ያለባት እናት በሽታውን (ማህፀን ውስጥና በምትወልድበት ጊዜም) ለሕፃንዋ ማስተላለፍ ትችላለች። በበሽታው የተያዘች እመጫትን የጡት ወተት በመጥባት (በመጠጣት) ሕፃናትን በሽታው ሊይዛቸው ይችላል። መከላከያ ከኤድስ በሽታ ለመከላከል የሚከተሉትን እርምጃዎች መውሰድ ይጠቅማል። ከማንኛውም ዓይነት የግብረ ሥጋ ግንኙነት (ከተቻለ) መቆጠብ፣ ወይም ኣንድ ታማኝ የፍቅር ጓደኛ ሌላ የግብረ ሥጋ ግንኙነት ኣለማድረግ። ለረዥም ጊዜ ተማምነው ኣብረው የቆዩ ባልና ሚስት መስጋትና ለኤድስ ሲባል በኮንዶም መጠቀም የለባቸውም። ታማኝነት ከመቼውም ጊዜ ኣሁን ኣስፈላጊ ነው። የሚወጉ ድራጎች (እተደበቁ ተሰባስበው ባልፀዱ መሣሪያዎች ከሚወስዱ ጋር) ኣለመውሰድ። በሽታው ከያዘው ሰው ጋር መርፌና ሲሪንጋ ኣለመጋራት። ከማያውቁት ሰው ወይም ከብዙ ሰዎች ጋር የግብረ ሥጋ ግንኙነት በማድረግ ከቆዩ (ኣመንዝራ) ጋር ማንኛውንም ዓይነት የግብረ ሥጋ ግንኙነት ኣለማድረግ። ቫይረሱ እንዳሌለበት ከማያውቁት (ወይም በሽታው ከያዘው) ሰው ጋር የግብረ ሥጋ ግንኙነት ማድረግ ካስፈለገ የሚከተሉትን ጥንቃቄዎች መከተል ያስፈልጋል። የኤድስ ቫይረስ ያለባቸው የተለያዩ የኣባለ ዘር ፍሳሾች ወደ ሌላ ሰው (ብልት፣ ኣፍ፣ ፊንጢጣ ወዘተ...) እንዳይገቡ መጠንቀቅ። የኤድስ መኖር ካጠራጠረ የግብረ ሥጋው ግንኙነት ከመጀመሩ በፊት ወንድየው የላቴክስ ላስቲክ ኮንዶም ብልቱ ላይ ማድረግ ኣለበት። ከቆዳ የሚሠራው ዓይነት ኮንዶም ለኤድስ መከላከያ ኣይሠራም። ለተጨማሪ ጥንቃቄ እስፐርሚሳይድስ ቫይረሶቹን የመግደል ጥቅም ስላላቸው የኮንዶሙን ውጭና ጫፍ ማነካካት ሳይጠቅም ኣይቀርም። ከደረቁ ይልቅ ቅባት ያለው የላቴክስ ኮንዶም እንዳይቀደድም ይመረጣል። በውሃ በተበጠበጠ እንጂ እንደ ቫስሊን የኣሉ ነዳጅ ዘይት የሚበጠበጡ ቅባቶች ኮንዶሙን ስለሚበሳሱ ኣለመጠቀም ጥሩ ነው። ፓኬቱ ላይ የተጻፈውን ማንበብ ያስፈልጋል። ከፈቃደ ሥጋው ግንኙነት በኋላ ላቴክሱን በጥንቃቄ ማውጣት መረሳት የለበትም። ተጨማሪ መረጃ በተጨማሪም የሚከተሉት ታውቀዋል። የኣንድ ሰው ደም ወደ ሌላው (በብዛት) ሊተላለፍባቸው የሚችልባቸውን ቍሳቁስ ለሌላ ከማዋስ መቆጠብ። ለምሳሌ ያህል የጺም መላጭያ፣ ጥርስ ብሩሽና መፋቂያ የመሳሰሉትን ኣለመዋዋስ። ደም መበካከልን ሊያስከትሉ የሚችሉ ባህሎች ከኣሉ ማረም ወይም እንዲጠፉ ማበረታታት። የኤድስ ቫይረስ ሊኖርባቸው የሚችሉ ደምና የመሳሰሉትን ጓንት (እና እንዳስላጊነቱም ማስክ) ሳያደርጉ ኣለመነካካት። ስለበሽታው ለማያውቁ ማሰማትና ለልጆች ማስተማር እንዲሁም ኤድስ ያለባቸውን በሚቻለን ሁሉ የመርዳት ኃላፊነትና በየጊዜው የሚገኙትን የምርምር ውጤቶች ለማወቅ መሞከርና ይኸንኑ ዕውቀት ማሰራጨት ኣለብን። የኤድስ ቫይረስ ደካማ በመሆኑ ከኣካል ውጭ ለረዥም ጊዜ ኣይኖርም። (እንደ ዕቃው ዓይነት የተነካኩትን ለዓሥር ደቂቃዎች ማፍላት ወይም ኣንድ በመቶ ብሊች ባለው ውሃ መዘፍዘፍ ቫይረሶቹን ሊገድል ይችል ይሆናል። ኣንድን ሰው የበሽታው ቫይረስ እንዳላጋጠመው በተለያዩ (ተደጋጋሚ) የደም ምርመራዎች ማጣራት ይቻላል። (ኣስቀድሞም የኣካባቢውን የኤድስ ሕግ ማወቅ ጠቃሚ ነው።) ኤድስ በመጨባበጥና በመሳሳም እንዲሁም በሽንትና በሰገራ፣ በወባ ትንኝና ቁንጫን በመሳሰሉት ደም መጣጮች ኣይላለፍም ተብሏል። የኤድስ ቫይረስ (እራሱን ስለሚቀያይር ጥሩ ዓይነት) የመከላከያ ክትባት በቅርቡ ላይሠራ እንሚችል ተተምኗል። የቫይረስ በሽታዎችንም ማዳን በጣም ከባድ ስለሆነ (የኤድስም ቫይረስ ከሰው ጂን ጋር ስለሚካለስ) ፈዋሽ መድኃኒት በቅርቡ መገኘቱ ያጠራጥራል ይባላል። እስከዚያው ድረስ ግን በሽታው በየኣገሩ (ኢትዮጵያ ጭምር) መስፋፋቱን ስለቀጠለ ለሞት ከመማቀቅ ኣስቀድሞ ማወቅ የሚሻል ይመስለኛል። ቫይረሱ (ለረዥም ጊዜ) ከነበረባቸው መካከል በ፻ በበሽታው ተይዘዋል። (ኤዚቲ) እና የመሳሰሉት መድኃኒቶች ቫይረሱ እንዳይባዛ በመከላከል በሽታው እንዳይገድል ጊዜ ለመግዛት ይጠቅማሉ ይባላል። የኤድስ መኖር ካጠራጠረ በጥሩ ጤንነት ለመኖር መሞከርና መድንን ከሚያዳክሙ መቆጠብ እንደሚራዱ ተገምቷል። በሽታው በመካከላችን ስለኣለ በኣለማወቅና በጥንቃቄ ጉድለት በኤድስ ብንያዝ ጥፋቱና ፀፀቱ የራሳችን ይመስለኛል። እስከ (1991) በዩናይትድ እስቴትስ ውስጥ የኤድስ ቫይረስ ከተገኘባቸው ፪፻፸ሺህ ሰዎች መካከል ፩፻ሺህ (፩00, 000) በበሽታው ሞተዋል። በዓለም ላይም ኣገሮች) ኣንድ ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች በኤድስ በሽታ ተይዘዋል። (ሕዝቡም መጠንቀቅ ካልጀመረ በቫይረሱ የሚበከለው ሰው ቍጥር በየዓመቱ እጥፍ እየሆነ ሊቀጥል እንደሚችልና ለማስታመምም ብዙ ቢሊዮን ዶላርስ እንደሚያስፈልግ ተገምቷል።) ግብረ ሰዶም የሚያዘወትሩና ድረግ የሚወጉ ሰዎች በሽታ ነው እየተባለ ቸል ሲባል ቆይቶ ኣሁን የሁላችንም ጠር መሆኑ ስለተደሰረበት የሚፈለግብንን ብናከናውንና (ከመንግሥታትም ጋር) ብንተባበር በሽታውን መቆጣጠር ይቻል ይሆናል። ፈንጣጣን (እና ደስታ በሽታዎች) ከዓለም ለማጥፋት ከጠቀሙን መካከል ክትባትና የሕዝቡ ትብብር ዋናዎቹ ናቸው። ስለ ግብረ ሥጋ ግንኙነት ማውራት ለማንኛውም ሕብረተሰብ ኣሳፋሪ ቢሆንም ኤድስ ያመጣብን ዱብ-ዕዳ የሕይወት ጉዳይ ስለሆነ መወያየት መጀመር ኣለብን። ይህ ጽሑፍ የተጻፈው የሕክምና ዕርዳታ ለመስጠት ኣይደለም። በበለጠ ለመረዳት ሓኪሞቻችሁን ኣማክሩ። በ1988 እ.ኤ.አ. ለእያንዳንዱ የዩናይትድ እስቴትስ ቤተሰብ የተባለ ገጽ ጽሑፍ ሲላክ ወደ አማርኛ በነፃ በዶ/ር ኣበራ ሞላ ተተርጕሞና ተሰራጭቶ ነበር። የእዚህ የ፲፱፻፹፫ ዓ.ም. ጽሑፍ መነሻ ይኸው 88-8404 ጽሑፍ ነው። የውጭ መያያዣዎች አበሻ ኬር የበጎ እድራጊ ድርጅት 2008 20, 2008 ትርጒም በአበሻ ኬር 1991 [ኤድስ በዶክተር ኣበራ ሞላ ዓ.ም.] ዝምታው ይሰበር 2008 የኢትዮጵያ ኤድስ መረጃ ማእከል 2006-8 ዶ/ር ኣበራ ሞላ 1991 1988

52723

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B0%E1%88%B3%E1%88%88%E1%8B%8D%20%E1%8C%A5%E1%88%8B%E1%88%81%E1%8A%95%20%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%B5%E1%89%B1-%20Dessalew%20Tilahun%20Mengistu

ደሳለው ጥላሁን መንግስቱ- Dessalew Tilahun Mengistu

ደሳለው ጥላሁን መንግስቱ- የዚህ ታሪክ አሰባሳቢ፣ ተወዳጅ ሚድያና ኮሚኒኬሽን በስነ-ጽሁፍ፣ በስነ-ስእል፣ በፊልም በቴአትር፣ በሬድዮ ድራማ በማስታወቂያ ዘርፍ በሚድያ ዘርፍ ከ1990ዎቹ ጀምሮ አስተዋጽኦ ያበረከቱና አሁንም በስራ ላይ ያሉ ባለሙያዎችን ታሪክ በፌስ ቡክ በዊኪፒዲያ እንዲሁም በሌሎች የማህበራዊ ሚድያዎች እያስተዋወቀ እንዳለ ይታወቃል፡፡ ውድ ይህን ሀሳብ የምትደግፉ መስፈርቱን ያሟላሉ የምትሏቸው ሰዎች ጠቁሙን እርስዎም ታሪኬ መሰነድ አለበት ካሉ ይላኩልን፡፡ ከተቀመጠው መስፈርት አንጻር አይተን ታሪክዎን እናወጣለን፡፡ በ ግለ-ታሪክዎን ይላኩ፡፡ ጥቅምት 14 2014 የ1000 ሰዎች ታሪክ ሲሞላ ድንቅ ታሪካዊ ምረቃ ይኖራል፡፡ ታሪካቸው አሁን የሚሰራላቸው፤ ብዙዎቹ በወጣትነት አንዳንዶቹም በጉልምስና እድሜ ላይ የሚገኙ ሲሆኑ የዛሬ ጎልማሳ የነገ የሀገር ባለውለታ ነውና ታሪካቸውን እየሰነድን ለትውልድ እናስቀምጣለን፡፡ ለወደፊቱም ምርምር ለሚያደርጉ እና ወይም የስራ ፕሮጀክቶቻቸውን ለሚደግፉ ሰዎች ይጠቅማል ብለን እናምናለን፡፡ በ7 ዘርፎች ትልቅ ስራ ሰርተዋል ብለን ያመንባቸውን ሰዎች ታሪክ እናቀርባለን፡፡ ይህ የማስተዋወቅ ስራ ውድድር ሳይሆን በሙያው የተለየ ሚና ያበረከተ ማንኛውም ሰው ታሪኩ የሚሰነድበት ነው፡፡ ጋን በጠጠር ይደገፋል እንዲሉ ሙያቸውን በመደገፍ የራሳቸውን አሻራ ያኖሩ ሰዎች ታሪካቸው ይዘከራል፡፡ በሚድያ ዘርፍ ባለፉት 10 አመታት የራሳቸውን አሻራ ካኖሩት መካከል በተለይ በዜና በወቅታዊ ውይይትና በዶክመንተሪ ከሚነሱት መሀል ደሳለው ጥላሁን መንግስቱ ይጠቀሳል፡፡ ትውልድ -ልጅነት -ትምህርት ደሳለው ጥላሁን በድሮው ቡሬ ወረዳ በአሁኑ አደረጃጀት አዊ ዞን ጓጉሳ ወረዳ ስር በምትገኘው አዲስ አለም በምትባል የገጠር ከተማ መስከረም 21 ቀን 1976 ዓ.ም ከአባቱ አቶ ጥላሁን መንግስቱ እና ከእናቱ ከወ/ሮ ወርቅነሽ ካሴ ተወለደ፡፡ ከአራት ወንድሞቹ መካከል 2ኛ ልጅ ነበር፡፡ አባቱ አቶ ጥላሁን መንግስቱ በኢትዮጵያ መንገዶች ባለስልጣን የግሬደር ኦፕሬተርነትን ጨምሮ በተለያዩ ሙያዎች ሰርተዋል፡፡ እናቱ ወ/ሮ ወርቅነሽ ካሴ የቤት እመቤት ናቸው፡፡ በአሁኑ ሰዓት ባለትዳርና የሁለት ሴትና የአንድ ወንድ በድምሩ የሶስት ልጆች አባት ነው፡፡ደሳለው፡፡ በትውልድ ቦታው አዲስ አለም እስከ ሰባት አመቱ ከቆየ በኋላ ከወላጆቹ ጋር ወደ ቡሬ ከተማ በመምጣት ኑሮን ጀመረ፡፡ የአንደኛ ደረጃ ትምህርቱን በቡሬ እድገት በህብረት የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤት፣ ከ7ኛ እስከ 8ኛ ክፍል ያለውን ትምህርቴን ደግሞ በቡሬ አቲከም አንደኛ እና መለስተኛ 2ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት፣ከ9ኛ እስከ 10ኛ ክፍል በቡሬ ሽኩዳድ ሁለተኛ ድረጃ ትምህር ቤት እንዲሁም የመሰናዶ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን በፍኖተ ሰላም ከተማ በሚገኘው የዳሞት ከፍተኛ ትምህርት መሰናዶ ትምህርት ቤት ተምሯል፡፡ ዩኒቨርሲቲ በ1996 ዓ.ም የተሰጠውን የዩኒቨርስቲ መግቢያ ፈተና በማለፍና በጎንደር ዩኒቨርስቲ በመመደብ ለሶስት ዓመት የተከታተለውን የእንግሊዘኛ ቋንቋና ስነጽሑፍ ትምህርት በማጠናቀቅ በ1999 ዓ.ም ከጎንደር ዩኒቨርሲቲ ተመርቋል፡፡ በ2009 ዓ.ም የኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት ባመቻቸለት የትምህርት እድል በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ በቀን የትምህርት መርሃ ግብር በመከታተል በጋዜጠኝነትና ኮሙዩኒኬሽን የትምህርት ዘርፍ የሁለተኛ ዲግሪ ትምህርቱን በ2010 ዓ.ም አጠናቅቆአል፡፡ በዚሁ የትምህርት ቆይታውም በሚል ርዕስ የምርምር ስራውን አከናውኖአል፡ በአሁኑ ሰዓትም በአዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በኤክስቴንሽን የትምህርት መርሃ ግብር በ የትምህር ዘርፍ የሁለተኛ ዲግሪ ትምህርቱን በመከታተል ላይ ይገኛል፡ በቋንቋ እና በጋዜጠኝነት ላይ ትኩረት ያደረጉ አጫጭር ስልጠናዎችን በውጭ ሀገራት በግብጽ፣በህንድና በፖላንድ ወስዷል፡፡ የሚድያ ሰው የመሆን ዝንባሌ የጋዜጠኝነት ሙያ በደሳለው ውስጥ የተጸነሰው በልጅነቱ ነው፡፡ ከአራተኛ ክፍል ጀምሮ በቋንቋ እና ስነጽሑፍ ክበባት ከመሳተፍ ባለፈ በሚኒ ሚዲያ አማካኝነት የጋዜጠኝነት ሙያን ይለማመድ ነበር፡፡ በተለይ በቡሬ ዕድገት በህብረት 1ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ዘወትር በጠዋት ሰልፍ ላይ ለተማሪዎችና ለመምህራን እንዲሁም በዓመታዊ የወላጆች ቀን በዓላት ላይ ያቀርባቸው የነበሩ ዝግጅቶችና ይሰጡት የነበሩት የሞራል ማበረታቻዎች ከመደበኛው ትምህርቱ ጎን ለጎን የጋዜጠኝነት ሙያውን እና የስነጽሑፍ ተሰጥኦውን እያጎለበተ እንዲሄድ እድል ፈጥሮለታል፡ በዚሁ የትምህርት ቆይታው በ1987 ዓ.ም በቡሬ ወረዳ እና በምዕራብ ጎጃም ዞን የአንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ተማሪዎች መካከል በተካሄደው የስነ-ጽሁፍ ውድድር 2ኛ እና 1ኛ ደረጃ በመውጣት ማሸነፉ የዚሁ ማሳያ ነው፡፡ በቡሬ 1ኛ እና መለስተኛ 2ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት በነበረው የትምህርት ቆይታም ይሄንኑ ልምምዱን በማጠናከር በ1990 የኢትዮጵያ ቴሌቭዥን የጌታችን የኢየሱስ ክርስቶስ ልደት /የገና)ን በዓል በቡሬ ከተማ ቡሬ የለስላሳ መጠቶች ፋብሪካ ግቢ ውስጥ ባከበረበት ልዩ ዝግጅት ላይ በእንግድነት ተጋብዞ በዕለቱ ያዘጋጀውን ዜና እና ግጥም ለታዳሚዎች አቅርቦአል፡፡ በመርሃ ግብሩ ተሳታፊዎች ፊትም በልጅነቱ የተጸነሰውን የጋዜጠኝነት ፍላጎት እና የወደ ፊት ምኞቱን አስመልክቶ ከጋዜጠኞች ለቀረበለት ጥያቄ መልስ ሰጥቶአል፡፡ ይሄም በወቅቱ በኢትዮጵያ ቴሌቭዥን በመተላለፉ ትልቅ የሞራል ስንቅ ሆኖት ነበር፡፡ ደሳለው በልጅነቱ ለስነጽሁፍ ሲል ያደረግ የነበረውን ሙከራና ይህ ጥረቱ ወደየት እንዳደረሰው እንዲህ ሲል ይገልጸዋል ‹‹…………..በዳሞት ከፍተኛ 2ኛ ደረጃ ምህርት ቤትበነበረኝ የትምህርት ቆይታዬም ይሄንኑ የጋዜጠኝነትና የስነጽሑፍ ፍላጎቴን ይብልጡን አጠናክሬ ተጉዣለሁ፡፡በፍኖተሰላም የዳሞት ከፍተኛ ትምህርት መሰናዶ ትምህርት ቤት በነበረኝ የትምህርት ጊዜም የትምህርት ቤቱ የሚኒ ሚዲያ ክበብ ኃላፊም ጭምር በመሆን ሰርቻለሁ፡፡ በጎንደር ዩኒቨርስቲ ቆይታዬም ከመደበኛው ትምህርቴ በተጓዳይ በዩኒቨርስቲው የሚኒ ሚዲያ ክበብ እና በማሕበረ ቅዱሳን ጎንደር ቀርንጫፍ የማራኪ ግቢ ጉባኤ በመሳተፍ በልጅነቴ የተጸነሰውን የልጅነት የጋዜጠኝነት ህልሜን የበለጠ ማጎልበት ችያለሁ፡፡ በልጅነት የጋዜጠኝነት ህልሜ ጋዜጠኛ አለምነህ ዋሴና እና ጋዜጠኛ ብርቱካን ሐረገወይን አብነቶቼ ነበሩ፡፡ "ማንን መሆን ትፈልጋለህ?" ለሚለው የብዙዎች ጥያቄ መልሴ የነበረው አለምነህ ዋሴንና እና ብርቱካን ሐረገወይንን የሚል ነበር፡፡ የስራ አለም በያኔ ስያሜው የማስታወቂያ ሚኒስቴርና በኋላ የኮሙዩኒኬሽን ጉዳዮች ጽህፈት ቤት ተብሎ ይጠራ በነበረው እና ሀገራዊ ለውጡን ተከትሎ በፈረሰው የመንግስት ኮሙዩኒኬሽን ጉዳዮች ጽህፈት ቤት ህዳር 19 2000 ዓ.ም ጀምሮ በመቀጠር የሁነት ፈጠራና ፕሮሞሽን በሚባል የስራ ክፍል ውስጥ በወቅቱ በየሳምንቱ ዓርብ የመንግስት የአቋም መግለጫ ተብሎ የሚቀርበው መልዕክት ቀረጻ እና የኤግዚብሽን ስራዎች ዝግጅት ላይ ለአንድ ዓመት ያህል ሰርቻለሁ፡፡ ከ2001 ዓ.ም ጀምሮ በወቅቱ በመንግሰት ኮሙዩኒኬሽን ጉዳዮች ጽህፈት ቤት ስር "የዜናና ፕሮግራም ፕሮዳክሽን ዳይሬክቶሬት" በሚል እንደ አንድ ዳይሬክቶሬት ተዋቅሮ ይሰራ በነበረው እና በ1996 ዓ.ም በአዋጅ ወደ ቀደመ ህልውናው በተመለሰው የኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት በመዛወር ከሪፖርተርነት እስከ ምክትል ዋና አዘጋጅ የጋዜጠኝነት የሙያ ደረጃዎች እየሰራሁ እገኛለሁ፡፡ ኢዜአ በኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት ባለኝ ከ12 ዓመት በላይ ስራ ቆይታም አዲስ አበባን ጨምሮ በሁሉም የሀገሪቱ አከባባቢዎች በመዘዋወር የፖለቲካ፣ የኢኮኖሚ እና ማህበራዊ ይዘት ያላቸውን ዜናዎች፣ፕሮግራሞች ዘጋቢ ፊልሞች እንዲሁም በትልልቅ ሀገራዊ ጉዳዮች ላይ ያተኮሩ ውይይቶችን በማዘጋጀት ስራዎቼ የክልል ሚዲያና የኢትዮጵያ ቴሌቭዥንን ጨምሮ በተለያዩ የሀገር ውስጥ መገናኛ ብዙሃን ተላልፈዋል፡፡ በዜና ኤዲተርነትም አገልግያለሁ፡፡›› በማለት ገልጾት ነበር፡፡ በቅርብ ጊዜያት በኢትዮጵ አንድነትና ሰላም፣ በታላቁ የህዳሴው ግድብ፣የጣና ሐይቅን ከእንቦጭ አረም ለመከላከል ምን እናድርግ በሚል ያዘጋጃቸውና በተለያዩ መገናኛ ብዙኃን የተላለፉ ስራዎቹ ለአብነት የሚጠቀሱ ናቸው፡፡ ሌሎች ከአንድ ወር ያልበለጠ ቆይታ ቢኖረውም መቀመጫውን በአሜሪካን ሀገር ባደረገው የመረጃ ቴሌቭዥን ወቅታዊ ዝግጅት ላይ በምክትል ዋና አዘጋጅነት በተለያዩ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ውይይቶችን አዘጋጅቷል፡፡ በትምህርት ቆይታው በ1991 እና በ1995 ዓ.ም የዘጠነኛ እና የ11 ክፍል ተማሪ ሳለ የልጅነት ህልሙን የሚያደናቅፉ ከባድ የሆኑ ሁለት የጤና እክሎች ገጥመውት የነበረ ቢሆንም በህክምና እና በጸበል እርዳታ ከችግሮች በመውጣት ትምህርቱን ከማጠናቀቅ ባለፈ ጋዜጠኛ የመሆን የልጅነት ህልሙን አሳክቷል፡፡ ደሳለሁ ታሪኩን እንዲህ በማለት ቀጠለ.. ‹‹………ኢ¬-ፍትሃዊ አሰራርና በደልን አጥብቄ እቃወማለሁ፡፡ ለአመንኩበት ነገር እስከ ህይወት መስዋዕትነትም ቢሆን ለመክፈልና ለመጋፈጥ ሁሌም ዝግጁ ነኝ፡፡ ስህተትን አይቼ አላልፍም ፊት ለፊት እጋፈጣለሁ፡፡ ይሄ ባህሪዬ ብዙዎችን አያስደስትም፡፡ ለእኔም በስራ ዓለም በቆየሁባቸው አመታት ብዙ ዋጋ አስከፍሎኛል፡፡በ2011 ዓ.ም በኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት የሚስተዋሉ የመልካም አስተዳደር ችግሮችን ፊት ለፊት በመጋፈጤ በወቅቱ ተቋሙን ተቋሙን ይመሩ በነበሩ ግለሰብ ማን አለብኝነት ከስራ ገበታዬ እስከ መባረር ደርሻለሁ፡፡ የተፈጸመብኝ በደል ፍትሃዊ አለመሆኑን የማህበራዊ ሚዲያን ጨምሮ በተለያዩ የብዙኃን መገናኛዎች አማካኝነት በመሞገትና ህብረተሰቡም ሆነ የሚመለከተው አካል በወቅቱ እኔ ላይ የተፈጸመውን በደል እንዲያውቅ ከማድረግ ባለፈ ጉዳዩን ወደ ፍርድ ቤት በመውሰድ ከሰባት ወራት ተስፋ አስቆራጭ ትግል በኋላ በግፍ የተነጠቅሁትን የጋዜጠኝነት ሙያዬን በፍርድ ቤት በማስመለስ ወደ ስራ ገበታዬ ተመልሻለሁ፡፡ ይህ ጊዜ በጋዜጠኝነት የሰራ ቆይታዬ ለእኔም ሆነ ለቤተሰቤ ከባዱ ጊዜ የነበረ ቢሆንም የእውነት ዋጋ መቼም ቢሆን አይቀልምና በስኬት መወጣት ችያለሁ፡፡›› በማለት ተናግሯል፡፡ ከመደበኛው የጋዜጠኝነት ሙያው ጎን ለጎን ለማህበራዊ ሚዲያ ጓደኞቹ የሚያገኛቸውን ተአማኒነት ያላቸውን መረጃዎች ያካፍላል፡፡ ይሄም ፍጹም ደስታና እርካታን ያጎናጽፈዋል፡፡›› /2740865909489204/ /2824430747799386/

13477

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%A2%E1%89%B5%E1%8B%AE%E1%8C%B5%E1%8B%AB%20%E1%8A%90%E1%8C%88%E1%88%A5%E1%89%B3%E1%89%B5

የኢትዮጵያ ነገሥታት

የኢትዮጵያ ነገሥታት ለብዙ ዘመናት ኢትዮጵያን ሲያስተዳድሩ ቆይተዋል። =ታሪክ በመጀመሪያ ከሰብታህ ጀምሮ እስከ ጲኦሪ አንደኛ ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ፳፭፻፵፭ እስከ ዓመት ከነገደ ካም በኢትዮጵያ የነገሡ ነገሥታት ናቸው፤ ዘመኑም ይሆናል። ከክርስቶስ ልደት በፊት ነገደ ዮቅጣን መንገሥ ከጀመሩበት ዓመት ጀምሮ ቀዳማዊ ምኒልክ እስከ ነገሡበት እስከ ዓመት አግዓዝያን ከተባሉ ከነገደ ዮቅጣን በኢትዮጵያ የነገሡ ነገሥታት ናቸው። ዘመኑም ሺህ ዓመት ይሆናል። ከክርስቶስ ልደት በፊት ቀዳማዊ ምኒልክ ከነገሡበት ከ፱፻፹፪ ዓመት ጀምሮ ክርስቶስ እስከ ተወለደበት እስከ ዓመተ ምሕረት እስከ ባዚን በኢትዮጵያ የነገሡ ነገሥታት ናቸው። ዘመኑም ይሆናል። ነገር ግን ባዚን ከክርስቶስም ልደት በኋላ ዓመት ነግስዋልና ይህ ሲጨመር ይሆናል። ከባዚን ጀምሮ የቀዳማዊ ምኒልክ መንግሥት ወደ ነገደ ዛጔ እስከ ፈለሰበት እስከ ድልነዓድ ድረስ ከ፩ እስከ ዓመተ ምሕረት በኢትዮጵያ የነገሡ ነገሥታት ናቸው። ነገር ግን ባዚን ሁለት ጊዜ ያልተቆጠረ እንደ ሆነ ይሆናል። ዘመኑም (፱፻፳) ዓመት ይሆናል። ክርስትና በኢትዮጵያ የገባው በነዚሁ ዓመታት ውስጥ ከ፪፻፺፰ እስከ ዓ.ም. በአብርሃና አጽብሓ ዘመን ነው። ከድልነዓድ በኋላ ከመራ ተክለ ሃይማኖት (ስመ መንግሥታቸው ዛጔ) ጀምሮ እስከ ይትባረክ በኢትዮጵያ ነገሡ የዛጔ ወገኖች ነገሥታት ናቸው። ዘመኑም ዓመት ይሆናል። የኢትዮጵያ መንግሥት በኃይል ወደ ዛጔ ዘር ካለፈ በኋላ በ፫፻፴፫ ዓመት እንደ ገና ወደ ቀዳማዊው ምኒልክ ዘር ወደ ይኩኖ አምላክ ከተመለሰበት ከ፲፪፻፵፭ ዓ.ም. ጀምሮ የጎንደር መንግሥት እስከሚባለው ሠርፀ ድንግል እስከ ነገሡበት እስከ ዓ.ም. በኢትዮጵያ የነገሡ ነገሥታት ናቸው፤ ዘመኑም ዓመት ይሆናል። ሠርፀ ድንግል ከነገሠበት ከ፲፭፻፶፫ እስከ ዓ.ም. የጎንደር መንግሥት መጨረሻ እስከ ተክለ ጊዮርጊስ፤ በጎንደር ቤተ መንግሥት ሆነው ኢትዮጵያን የገዙ ነገሥታት ናቸው። ዘመኑም ዓመት ይሆናል። የጎንደር መንግሥት የሚባለው ከተጨረሰበት ከ፲፯፻፸፯ ዓ.ም. ጀምሮ ዓፄ ቴዎድሮስ እስከ ነገሡበት እስከ የገዙ መሳፍንት ናቸው። በነዚህም መሳፍንት ዘመን ሙሉ ሥልጣን ሳያገኙ ለስሙ ብቻ ዘውድ እየጫኑ በጎንደር ቤተ መንግሥት ይቀመጡ የነበሩ ትውልዳቸው ከቀዳማዊ ምኒልክ ወገን የሆኑ ነገሥታት ናቸው። ዘመነ መሳፍንት ካለፈ በኋላ ከ፲፰፻፵፭ እስከ በኃይልና በጉልበት የነገሡ የኢትዮጵያ ነገሥታት ናቸው። ዘመኑም ዓመት ይሆናል። የሸዋ መንግሥት ባላባቶች ናቸው። የግዛታቸውም ዘመን ዓመት ይሆናል። ዝርዝር አለቃ ታዬ በ1906 ዓ.ም ከጻፉት የኢትዮጵያ የሕዝብ ታሪክ፣ ኅሩይ ወልደሥላሴ በ1913 ዓ.ም. ከጻፉት ዋዜማ፣ እና በ1919 ዓ.ም. ራስ ተፈሪ (በኋላ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ለቻርልስ ረይ ካቀረቡት ዝርዝር የተወሰደው ልማዳዊ ነገሥታት ዝርዝር እዚህ ታች ይከተላል። ነገደ ኦሪ (እነኚህ ነገሥታት ከማየ አይህ አስቀድሞ በኢትዮጵያ የነገሡ ሲባል ከአፈ ታሪክ ይገኛል።) ኦሪ 60 ዓመት 1 ጋርያክ 66 ጋንካም 83 ንግሥት ቦርሳ 67 2 ጋርያክ 60 1 ጃን 80 2 ጃን 60 ሰነፍሩ 20 ዘእናብዛሚን 58 ሳህላን 60 ኤላርያን 80 ኒምሩድ 60 ንግሥት ኤይሉካ 45 ሳሉግ 30 ኃሪድ 72 ሆገብ 100 ማካውስ 70 አሳ 30 አፋር 50 ሚላኖስ 62 ሶሊማን ታጊ 73 አመት የጥፋት ውኃ የደረሰበት ዘመን ይባላል። ነገደ ካም ወይም ነገደ ኩሳ (የኩሽ ነገሥታት) ካም ከባቢሎን ግንብ ውድቀት በኋላ ወደ ኢትዮጵያ ገባ፣ ለ78 ዓመታት ነገሠ። ከዚያ ሶርያን በወረረበት ጊዜ ተገደለ። ኩሳ 50 ዓመት ነገሠ። ሀባሢ 40 ዓመት ሰብታ 30 ዓመት ኤሌክትሮን 30 ነቢር 30 1 አሜን 21 ንግሥት ነሕሴት ናይስ (ካሲዮኔ) 30 ዓመት ነገሰች፤ የሲኒ ከነዓን ልጆች ወደ ኩሽ ገቡ። ሆርካም 29 ዓመት፣ የአርዋዲ ከነዓን ልጅ አይነር ወደ ኩሽ ገባ። 1 ሳባ 30 ዓመት፣ ዋቶ ሳምሪ ከነዓን (ፋይጦን) ወደ ኩሽ ገባ። ሶፋሪድ 30 እስከንዲ 25 ሆህይ 35 አህያጥ 20 አድጋስ 30 ላከንዱን 25 ማንቱራይ 35 ራክሁ 30 1 ሰቢ 30 አዘጋን 30 ሱሹል አቶዛኒስ 20 2 አሜን 15 ራመንፓህቲ 20 ዋኑና 3 ቀን 1 ጲኦሪ 15 አመት። የሕንድ ንጉሥ ራማ ኩሽን ወረረ፤ በኋላ የሣባ ነገሥታት በኩሽ ይገዛሉ። ነገደ ዮቅጣን ወይም አግአዝያን (የሣባ ነገሥታት) አክሁናስ 2 ሳባ -55 ዓመት ነገሠ ነክህቲ ካልንስ 40 ንግሥት ካሲዮጲ 19 2 ሰቢ 15 አመት። የሐማቲ ከነዓን ልጆች ወደ ኢትዮጵያ ገቡ። 1 ኢትዮጲስ 56 ላከንዱን ኖወር አሪ 30 አመት። የኢትዮጲስ ልጅ። ቱት ኤምሄብ 20 ሔርሐቶር 20 2 ኢትዮጲስ 30 1 ሰኑካ 17 1 ቦኑ 8 ንግሥት ሙማዜስ 4 ንግሥት አሩአስ 7 ወር የሙማዜስ ልጅ አሚን አስሮ 30 አመት 2 ኦሪ 30 2 ጲኦሪ 15 1 አሜን ኤምሐት 40 ፃውዕ 15 አክቲሳኒስ 10 ዓመት። በዲዮዶሮስ ዘንድ ግብጽን ያዘ። ማንዲስ 17 ዓመት። በዲዮዶሮስ ዘንድ በግብጽም ገዛ ጵሮቶውስ 33 ዓመት። በትሮያ ጦርነት ዘመን በግብጽም እንደ ገዘ በግሪክ ጸሓፍት ተባለ። አሞይ 21 ኮንሲ (ሕንዳዊ) 5 2 ቦኑ 2 3 ሰቢ 15 አመት። የቦኑ ልጅ ጀጎንስ 20 2 ሰኑካ 10 1 አንጋቦ 50 አመት። አርዌን የገደለው። ሚአሙር 2 ቀን ንግሥት ከሊና 11 አመት ዘግዱር 40 ዓመት የግዕዝ ፊደል (ተናባቢዎች) እንደ ፈጠረ ይባላል። 1 ሔርሐቶር ኤርትራስ 30 2 ሔርሐቶር 1 ኔክቴ 20 ቲቶን ሶትዮ 10 ሔርመንቱ 5 ወር 2 አሜን ኤምሐት 5 ዓመት 1 ኮንሳብ 5 2 ኮንሳብ 5 3 ሰኑካ 5 2 አንጋቦ ሕዝባይ 40 አሜን አስታት 30 ሔርሆር 16 አመት። የቴብስ ካህን፤ ደግሞ በግብጽ ገዛ 1 ፒያንኪያ 9 አመት። የቴብስ ካህን 1 ፕኖትሲም 17 አመት። 2 ፕኖትሲም 41 አመት። የቴብስ ካህን፤ ደግሞ በደቡብ ግብጽ ገዛ ማሳሔርታ 16 አመት። የቴብስ ካህን ራመንከፐር 14 አመት። የቴብስ ካህን፤ ደግሞ በደቡብ ግብጽ ገዛ 3 ፒኖትሲም 7 ዓመት። የቴብስ ካህን፤ ደግሞ በደቡብ ግብጽ ገዛ 4 ሰቢ 10 አመት ተዋስያ ዴውስ 13 ንግሥት ማክዳ 31 ዓመት። የእስራኤል ንጉሥ ሰሎሞን የጎበኘች። ከ ቀዳማዊ ምኒልክ እስከ ቀዳማዊ ምኒልክ 25 ዓመት የሰሎሞን ልጅ ሃንድዮን 1 ሲራህ 26 ዓመት አመንሆቴፕ ቶማ 31 አክሱማይ ራሚሱ ዘግዱር 20 አውስዮ 2 ሲራህ 38 1 ሻባካ 21 2 ፒያንኪ አብራልዩስ 32 ዓመት ደግሞ በግብጽ ገዛ አክሱማይ 23 ካሽታ 13 ዓመት፣ ደግሞ በግብጽ ገዛ 2 ሻባካ 12 ዓመት ደግሞ በግብጽ ገዛ ንግሥት ኒካንታ ቅንዳኬ 10 ታርሐቅ 49 ዓመት ደግሞ በግብጽ ገዛ እርዳመን አውስያ 6 ዓመት ጋሲዮ 6 ሰዓት ታኑታሙን 4 ዓመት ደግኖ በግብጽ ገዛ ቶማድዮን 3 ፒያንኪ 12 ዓመት ባዜን ከዓጼ ዘርዐ ያዕቆብ (1426 ዓ.ም.) ወዲህ በ፲፬፻፳፮ ዓ.ም. ከነገሡት ከዓጼ ዘርዐ ያዕቆብ ወዲህ ያሉት የኢትዮጵያ ነገሥታት ስማቸውና የግዛታቸው ዘመን ከዚህ በታች ይገኛሉ። ምንጭ ዮሐንስ ወልደ ማርያም፣ የዓለም ታሪክ ከጂዎግራፊ ጋር የተያያዘ፤ ዓ.ም. የነገሥታት

1840

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A4%E1%88%AD%E1%89%B5%E1%88%AB

ኤርትራ

ኤርትራ በምስራቅ አፍሪካ ከሚገኙ አገሮች አንዷ ስትሆን: በስሜን-ምዕራብ ከሱዳን፣ በሰሜን-ምስራቅ ከቀይ ባህር፣ በደቡብ ከኢትዮጵያ፣ በደቡብ-ምስራቅ ጅቡቲ ጋር ድንበር ትካለላለች። ኤርትራ የሚለው ስም ከላቲኑ የተወሰደ እና ስረ-መሰረቱ የግሪኩ ሐረግ ሲሆን ትርጉሙም ቀይ ማለት ነው። ይህን ስም ለአካባቢው የሰጡት ጣሊያኖች በጥር ቅኝ ግዛታቸውን ሲያውጁ ነበር (ተመሳሳይ ስም በጀርመኖች 1870 እና ግብጾች ፲፰፻፷ወቹ በጥቅም ላይ ውለዋል፣ ነገር ግን የትኛውን ክፍል ስሙ እንደሚመለከት ግልጽ አልነበረም)። ኤርትራ፣ እንደ ሐገር፣ በጣሊያኖች ከተመሰረተች በኋላ በ5 ልዩ ሂደቶች ውስጥ በማለፍ ነው ያሁኑን ቁመናዋን የያዘችው። ከ1890 በፊት የነበረው የአካባቢው ታሪክ በ«ኤርትራ» ስር የሚጠና ባህይሆንም ስለአዲሱ ኤርትራ ግንዛቤ ስለሚያስጨብጥ ታሪክ ተመራማሪዎች ከ፲፰፻፺ በፊት ያለውንም ታሪክ ማጥናት ተገቢ እንደሆነ ይስማማሉ። አካባቢው( ከ1890 በፊት) ክዴቭ ፓሻ በ1860ዎቹ መጀመሪያ አካባቢ፣ የግብጹ መሪ ኢስማኤል ከዴቭ ፓሻ በናይል ተፋሰስ ላይ ሰፊ የግብጽ ቅኝ ግዛት ለማበጀት ተነሳ። ለዚህ አዲሱ ግዛቱ ካርቱምን ዋና ከተማው በማድረግ የሱዳን ግዛቱን አጸና። ቀጥሎም የቀይ ባህርን ጠረፎች በ1865 ከተቆጣጠረ በኋላ በ1870ዎቹ መጀመሪያ ሐረርንና ተሻግሮ ሕንድ ውቅያኖስ ውስጥ ግዛቶችን አበጀ። እንግዲህ በኒህ ግዛቶቹና በሱዳን መካከል የነበረው ብቸኛ መገናኛ መንገድ ካርቱም-ከሰላ- ከረን -ምፅዋ ብሎ የሚዘልቅ ነበር። ስለሆነም በ1872 ይህን ስልታዊ መንገድ የክዴቭ ፓሻ ሰራዊቶች ተቆጣጠሩ። መቆጣጠር ብቻ አይደለም በየመንገዱ ምሽግ እየሰሩና የአውሮጳ ምስዮናውያንን እርሻ ቦታ እየሰጡ ቅኝ ግዛት አበጁ። በዚህ ሳይቆጠቡ፣ የመንገዱን ደህንነት ዋስትና ለማስጠበቅ ሲሉ የአካባቢውን ደጋማ ክፍል መያዝ ግድ አላቸው። ደጋማው ክፍል በዚህ ወቅት በአጼ ዮሐንስ ግዛት ስር ነበር። ሦስቱ ማዕከላት ግብጾቹ አካባቢውን ለቅኝ ግዛታቸው ብለው አንድ ከማድረጋቸው በፊት በዚህ መልክዓ ምድር ሦስት እራሳቸውን የቻሉ ማዕከላት በታሪክ ይጠቀሳሉ። ታሪክ አጥኝው ካህሳይ ብርሐኔ እኒህን ሦስት ማዕከላት የጋራ ታሪክ የሌላቸው፣ ኢ-ጥገኛ ህዝቦች ይላቸዋል። የመጀመሪያው ማዕከል በምዕራብ ቆላማ ክፍል የሚገኘው ሲሆን፣ ከመልክዓምድር አንጻር ከከሰላ እስከ ቦጎስ ያለውን ቦታ ያካልላል። በተለምዶ ባርካ የሚባለው ነው። ይህ ክፍል ትግረ ቋንቋ በሚናገሩ የቤኒ አሚር ጎሳዎች የሚመራ ቢሆንም በውስጡ ሌሎች ብሔሮችን አጠቃሎ ይዟል። አካባቢው ከደጋው የአሁኑ ኤርትራ ክፍል ይበልጥ ከሱዳኖች ጋር የበለጠ ጥብቅ ትሥሥር ነበርው። ለዚህ ምክንያቱ በ1820ዎቹ ሚርጋኒያን የእስልምና እምነትን ለቤኒ አሚሮች በመስበክ ስላስፋፉ ነበር። ሚርጋኒያ ወየም የሚርጋኒያ ቤተሰቦች ከሰላ ውስጥ ሃትሚያ በተባለ የሱፊ እስልምና ማዕከል ውስጥ ከፍተኛ እንቅስቃሴ የሚያደርጉ የአንድ ቤተሰብ ሰወች ነበሩ። ሁለተኛው ማዕከል ከምዕራቡ ክፍል በቋንቋም ሆነ በብሔር በጣም የተለየ ነው፣ የሚገኘውም በስተምስራቅ፣ በቀይ ባሕር ጠረፍ አካባቢ ነው። መጀመሪያ ደረጃ፣ ይህ የጠረፍ አካባቢ በስመ አዱሊስ የአክሱም ዋና ግዛት ነበር። ሆኖም ከ8ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ አካባቢው በእስልምና ምህዋር ስር በመውደቁ (የዳህላክ ሡልጣኔት፣ ለምሳሌ)፣ ከመካከለኛው የኢትዮጵያ ግዛት አፈነገጠ። ምንም እንኳ የኢትዮጵያ ነገሥታት (ዐፄ ዘርዓ ያዕቆብ ለምሳሌ) አልፎ አልፎ አካባቢውን በማስመለስ በባሕር ምድር ስም የባሕረ ነጋሽ ግዛት አድርገው ቢያስተዳድሩትም ከ8ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ የያዘውን መልክ ሊቀይር አልቻለም የዚህ አካባቢ ዋና ማዕከል ምፅዋ የነበረ ሲሆን በምጽዋ አረቦች ቤታቸውን ሰርተው የእስልምና ማዕከል አድርገውት ነበር። ይህን የእስልምና ማንነት በሚያፀና መልኩ ኦቶማን ቱርኮች ምጽዋን ከ1557 እስከ 1578 ባደረጉት ዘመቻ ተቆጣጥረው የቀይባሕር እስላማዊ ቅኝ ግዛታቸው አካል አደረጉት። በአካባቢው በረሃወች የሚኖሩት አፋሮች የእስልምናን ስርዓት መያዝ የጀመሩት በዚሁ ዘመን፣ በ16ኛው ክፍለ ዘመን ነበር። ሦስተኛው ማዕከል በሁለቱ መሃል የሚገኘው ተራራማው የሐማሴን፣ ሰራየ እና አካለ ጉዛይ ግዛት ሲሆን በዚህ ቦታ ትግርኛ ተናጋሪ ክርስቲያኖች ይገኙበታል። በተለምዶ መረብ ምላሽ የሚባለው ነው። ይህ ክፍል ከጥንት ጀምሮ የኢትዮጵያ ዋና ክፍል የነበረ ነው። በአክሱም ዘመነ መንግስት የግዛቱ አይነተኛ ክፍል፣ እንዲሁም የሥርዓተ ገዳምና የክርስትና ዋና ማዕከል ነበር። ከአክሱም በኋላም ባሕር ምድር ተብሎ የሚታወቀው ግዛት ዋና እምብርት ነበር። ክፍሉ በኢትዮጵያ ከሚገኘው ሌላው የትግርኛ ተናጋሪ ጋር ካለው ቁርኝት አንጻር የሚለየው የነበር በሁለቱ ክፍሎች መካከል በሚጓዘው መረብ ወንዝ ነበር። ስለሆነም መረብ ምላሽ ተብሎ ይታወቅ ነበር። እንደማንኛው ሌላው የኢትዮጵያ ክፍል፣ የዚህ አካባቢ ታሪክ የሚያጠነጥነው ከመካከለኛው የኢትዮጵያ መንግስት ጋር በነበረው ግንኙነት ዙሪያ ነበር። የመረብ ምላሽ ዋና ክፍል ሐማሴን ሲሆን ይህ ክፍል ለዘመናት ይተዳደር የነበረው በሁለት ተፎካካሪ ቤተሰቦች ነበር፡ እነርሱም ሓዛጋ እና ሳዛጋ በመባል ይታወቃሉ። ይህ ክፍል አንድ አንድ ዘመቻወችን ወደ ቆላው ቢያደርግም፣ አልፎ አልፎም ከውጭ ሃይሎች እርዳታ ቢያገኝም፣ በአጠቃላይ ግን የአስተዳደሩ ስርዓት ሙሉ በሙሉ ኢትዮጵያዊ ባህልንና ትውፊትን የተከተለ ነበር። አጼ ዮሐንስ፣ ግብጾች፣ መሃዲስቶች እና ጣሊያኖች ይህ በዚህ እንዳለ ነበር ግብጾች (ክዴቭ ፓሻ) እኒህን ሶስት ክፍሎች አንድ በማድረግ ከኢትዮጵያ ለይተው ለመግዛት የሞከሩት። ከላይ እንደተጠቀሰው ግብጾች ከከሰላ ምጽዋ የሚዘልቀውን መንገድ ቅኝ አድርገው ነበር ሆኖም ግን ለጸጥታ ሲሉ የደጋውን ክርስቲያን ክፍል ለመቆጣጠር ሞክሩ። በዚህ ምክንያት ከኢትዮጵያ ጋር ጦርነት ገቡ። በኖቬምበር 16፣ 1875 ላይ የአጼ ዮሐንስን ሰራዊት ጉንደት በተባለ ቦታ ገጥመው ተሸነፉ። ማርች 1-9፣ 1876 ላይ እንደገና ጉራ በተባለ ቦታ ገጥመው ከፍተኛ ሽንፈት ገጠማቸው። ይህን አይነት ክስረት ከገጠማቸው በኋላ ደጋውን ክፍል ትተው ድሮ በነበሩበት ምጽዋ-ከሰላ፣ በተለይ ቦጎስ መንገድ ላይ ተወሰነው በኢትዮጵያውያን ላይ የደፈጣ ውጊያ ማድረግ ቀጠሉ። ጠንክረው ለመከላከል ሲሉ፣ አጼ ዮሐንስ መረብ ምላሽን ለመያዝ አሰቡ፤ ስለሆነም በ1876 ዓ.ም. ራስ አሉላ እንግዳን የመረብ ምላሽ ገዥ አድርገው ሰየሟቸው። ራስ አሉላ በአገሬው ሰው እንደ ጸጉረ ልውጥ ተደርገው በመቆጠራቸው ነገሩ ቅሬታን ፈጠረ። ስለሆነም የመረብ ምላሽ የቀደመ ገዥ የነበሩት ራስ ወልደሚካኤል በግብጾች እርዳታ ሐማሴንን ለተወሰነ ጊዜ መቆጣጠር ችለው ነበር። ራስ ወልደሚካኤል በ1879 ተማርከው ለእስር ተዳረጉ። ነገሮች እንዲህ ከተደላደሉ በኋላ ራስ አሉላ በግብጾች ምሽጎች ላይ አልፎ አልፎ ዘመቻ በማድረግ ጥቃት ማድረስ ጀመሩ። በመካለሉ ማሃዲ ሱዳኖች በግብጾች ላይ በመነሳታቸው ግብጾች ከሁለት ጎን አጣብቂኝ ውስጥ ገቡ። ከአጣብቂኙ ለመገላገልና ከአካባቢው በሰላም ለመውጣት ሲሉ ግብጾቹ በ1884 ከአሉላ ጋር የሄዌት ስምምነት የተባለውን ውል ተፈራረሙ። ብዙም ሳይቆይ፣ ከአመት በኋላ፣ ታኅሣሥ 1885 ላይ ጣሊያኖች ምፅዋ ላይ መልህቃቸውን ጥለው ወደ መሃል መስፋፋታቸውን ጀመሩ። መስከረም 1885 ላይ አሉላና የሱዳን መሃዲስቶች ኩፊት በተባለ ቦታ ተገናኝተው ራስ አሉላ ጦርነቱን በድል ቢደመድሙም ከሰላን ለመቆጣጠር የነበራቸው እቅድ በጣሊያኖች ወደ ምጽዋ ዘልቆ መግባት ተዘናጋ። ፊታቸውን ከምዕራቡ ግንባር በመመለስ፣ ራስ አሉላ፣ ጣሊያኖችን በዶገሊ (1887) ጦርነት እንዲሁም በኮዓቲት(1888) ጦርነት ድል አደርጓቸው። ይሁንና የጣሊያኖች መስፋፋት ሊገታ አልቻለም። ለዚህ ምክንያቱ በምዕራብ የመሃዲስቶች ጦርነትና እንዲሁም የጣሊያኖች በሃይል መጠናከር ነበር። በኒህ ድርብ ጫናዎች ምክንያት 1888 ላይ የኢትዮጵያ ሠራዊት አፈግፍጎ መረብ ወንዝን ተሻገረ። 1889 ዓ.ም. ያለመንም ጦርነት የጣሊያን ሰራዊት አስመራ ገባ። እንግዲህ በዚህ ዘመን የተፈጠረው የምዕራብ ኤርትራ(ባርካ)፣ የምጽዋዕ እስላሞች፣ የሱዳንና የግብጽ ግንኙነት ነበር በኋላ በ1950ወቹ ለተነሳው የኤርትራ ነጻነት ግንባር ጀብሃ የሚለውን አላማ መሰረት የሆነው። የኤርትራ ህዝቦች ነጻነት ግንባርም የአሉላን ጸጉረ ልውጥነትና በህዝቡ ዘንድ ያስነሳውን ማንጎራጎር እንደ-የመረብ ምላሽ ህዝብ ነጻነት ጥያቄ መነሻ አድርጎ ይወስደዋል። ይህ የታሪክ ክፍል የቱን ያክል ለ20ኛው ክፍለ ዘመን የኢትዮጵያና የኤርትራ ታሪክ ሚና እንደነበረው ለመገንዘብ አዳጋች አይደለም። ኮሎኒያ ኤርትራ የጣሊያኖች መስፋፋት የጣሊያን መንግስት በደቡብ ምዕራብ ቀይ ባህር ጠረፍ ላይ ከአንድ የመርክብ ኩባንያ ቦታዎችን በመግዛት በመሬቱ ላይ የሕጋዊ ይገባኛልን አጸና። እንዲሁም ከአካባቢው መሪዎች ጋር ውል በመፈራረም አሰብንና ቅርብ ደሴቶቿን ሐምሌ 1882 ቅኝ ግዛቶቹ እንደሆኑ አወጀ። ይህ እንግዴህ ኮሎኒያ አሰብ የሚባለው ነው። ከሶስት አመት በኋላ፣ የካቲት 1885 በእንግሊዞች መልካም ፈቃድ ምፅዋን ከግብጾች በመንጠቅ ተቆጣጠረ። ቀጥሎም ከጎጥ መሪዎች ጋር ውሎች በመፈራረም ሰምሐር እና ሳህል የሚባሉትን የሰሜን ምዕራብ ክፍሎች በሰላማዊ መንገድ ወደ ግዛታቸው ጠቀለሉ። ወደ ደቡብ ግን በጦርነትና ክፋፍሎ ማሸነፍ በሚለው የቅኝ ግዛት መንገድ መስፋፋት ጀመሩ። የመሃዲስቶችን፣ ኢትዮጵያውያንና በኢትዮጵያውን መካከል ያለውን ፉክክር በመጠቀም ሐማሴንን፣ ሰራየንና አካለ ጉዛይን ገንዘባቸው አደረጉ። ዳግማዊ አጼ ምንሊክ የአጼ ዮሐንስ ተተኪ ንጉስ እንዲሆኑ በመርዳት በቀይ ባህር ጠረፍ ላይ ያላቸውን ግዛት ህጋዊነት እንዲቀበሉ አደረጉ (የውጫሌ ውል)። የውጫሌን ውል፣ አንቀጽ 3፣ የጣሊያኖችን ግዛት በምስራቃዊው ጠለል ላይ የወሰነ ቢሆንም እነርሱ ግን ውሉን በመጣስ ግዛታቸውን እስከ መረብ ወንዝ ድረስ አስፋፉ። 1890 ላይ ይህን ግዛታቸውን ኤሪትራ ብለው ሰየሙት። በጊዜው፣ የኤርትሪያ ሕዝብ ስብጥር ኤርትራን ካወጁ በኋላ ጣሊያኖች በ3ኛው አመት ህዝብ ቆጠራ አደረጉ። በዚህ ወቅት የህዝቡ ብዛት 191፣127 እንደሆነ ሊታወቅ ቻለ። በዘመኑ ከአርሶ አደሩ ክርስቲያን ደገኛ ትግርኛ ተናጋሪዎች በተጨማሪ በምዕራብ፣ ዘላን መስሊሞች ቤኒ አሚር፣ ብሌን፣ ሐባብ፣ መንሳ እና ማርያ እንዲሁም ዘላንና አርሶ አደር የሆኑት ኩናማና ናራ የተሰኙ ብሔሮች እንደሚኖሩ ታወቀ። በምስራቅና በደቡብ የባህር ጠረፎች ደግሞ አፋርና ሳሆ የተሰኙ አርብቶ አደሮች እንደሚኖሩበት ተመዘገበ። የጣሊያኖች አገዛዝ ጣሊያኖች የግዛታቸውን ማዕከል ምፅዋ ላይ በማድርገ የቢሮክራሲ ስርዓት ዘርግተው በራሱ ላይ ወታደራዊ ገዥወች ሾሙበት። ቆይተውም ከአገሬው ወሰደው 300+ሺህ ሄክታር የሚሆነውን መሬት ለአውሮጳውያን ገበሬዎች ለመስጠት ያሰቡት እቅድ ከህዝቡ ዘንድ ከፍተኛ ተቃውሞ ደርሶበት ተቋረጠ። ሚያዚያ 1894 በደጃዝማች ባህታ ሐጎስ የተነሳው አመጽ ጣሊያኖች ወደ ኢትዮጵያ፣ ትግራይ የማጥቃት ጦርነት እንዲከፍቱ አደረገ። ነገር ግን በዳግማዊ ምኒልክ የተመራው የኢትዮጵያ ሰራዊት ጣሊያኖችን በተደጋጋሚ ድል አደረጋቸው (አምባላጌ-ታህሳስ 1895፣ አድዋ መጋቢት 1896)። በኒህ ጦርነቶች ጣሊያኖች ወደ 10፣000 ወታደሮችና 500 ሚሊዮን ሊሬ በመክሰራቸው ከዚህ በኋላ ለቅኝ ግዛታቸው የሚያወጡትን ወጭ ቀነሱ።በዚህ ጦርነት የማይረሳው ብዙ ወታደሮችም ተማርኳል የጣልያን ምርኮኛችን በካሳ እንዲለቀቁ ተስማምቷል ለኤርትራውያን የጣልያን ወታደሮች ግን ኣንድ እግራቸው እና ኣንድ እጃቸውን በመቁረጥ እንዲለቀቁ ተደርጓል የማይረሳው የኢትዮጵያ ጥቁር ታሪክ የነበረውን ጸብ ከዚህ ይጀምራል፣ከዚያ ወዲህ ጣልያኖች ከኢትዮጵያ ጋር መልካም ጉርብትና ፈለጉ እንጂ በቀደመው አጥቂነታቸው ለመቀጠል አልፈለጉም። ጣሊያኖች ግዛታቸውን አጸኑ ከአድዋ ሽንፈት በኋላ ጣሊያኖች ከኢትዮጵያ ጋር ተፈራርመው አዲስ ገዢ፣ ፈርዲናንዶ ማርቲኒ፣ 1897 ላይ በመሾም ግዛታቸውን ማጽናት ጀመሩ። በዚህ ወቅት የቀደመው ወታደራዊ ስርዓት እንዲቋረጥ ተደርጎ አገሪቱ የብሔር ልዩነትን "በሚያከበር" አስተዳደር ተከፍሎ እንዲቋቋም ተደረገ። ዳህላክ፣ አፋር እና ሰምሃር አንድ ላይ "ምስራቃዊ ክፍል" ተብለው ከምጽዋ እንዲተዳደሩ ተደረገ። "ምዕራባዊ ክፍል" ከአቆርዳት እንዲተዳደር ሲደረግ ቤኒ አሚርን፣ ናራንና ኩናማ ምድርን ያጠቃልል ነበር። ከከረን ሆኖ የሚተዳደረው ደግሞ ሰሜናዊ ሐማሴን (የእስልምና ተከታይ የሆነ)፣ ቤት አሰገደና ዓድ ሼኽ ነበሩ። ቀሪው ሐማሴን ከአስመራ፣ ሰራየ ከመንደፈራ(አዲ ወግሪ) እንዲተዳደር ሲደረግ አካለ ጉዛይ ከሳሆ ጋር ተዋህዶ ከአዲ ቀይሕ ይገዛ ጀመር። ከላይ ወደታች በተዘርጋ መዋቅር የጣሊያን ባለስልጣኖች እያንዳንዱን ክፍል ያስተዳድሩ ጀመር። የአገሪቱ ዋና ከተማ ከምጽዋ ወደ አስመራ የተዛወረው በዚህ ወቅት፣ በ1898 ነበር። ከ1898 እስከ 1908 በተደረጉ ውሎች (ከኢትዮጵያ፣ ከአንግሎ-ግብጻዊ ሱዳንና ከጅቡቲ ጋር) መሰረት የቅኝ ግዛቱ ድንበር ታወቀ። ኢትዮጵያን ስለ ድንበሩ ለማሳመን 3 አመትና 5ሚሊዮን ሊሬ ፈጅቶባቸው ግንቦት 1900 ላይ ያሰቡት ሊሳካላቸው ቻለ። ድንበሩ ከሞላ ጎደል የመረብ፣ በለሳና ሙና ወንዞችን የታከከ ነበር። የቅኝ ግዛቱ አስተዳደር በ1898 ጣሊያኖች ለቅኝ ግዛታቸው አዲስ ደንብ አወጡ። ድሮ ይጠቀሙበትን የነበረውን የአገሬውን ባላባት በጭካኔ የመቅጣት መንገድ በመተው፣ ከነሱ ጋር የተሻረከውን የመሸለምና በነሱ ስር እንዲሰራ የማድረግ ዘዴን ጀመሩ። ከሕግም አንጻር የጣሊያን ሕግ ለጣሊያን ገዥወች የሚሰራ ቢሆንም የአካባቢው ሕግ ለምሳሌ የሙስሊሞች ሕግ) ለአካባቢው ሕዝብ እንዲሰራ አደረጉ። ከላይ ጣሊያኖች የሁሉ ገዢወች ሲሆኑ ከስር የአካባቢውን መሪወች ቀጥረው እንዲያስተዳድሩ አደረጉ። የአካባቢው ገዥወች ግብር በመሰብሰብ፣ ሕግ በማስከበርና ፍርድ በመስጠት ያገለግሉ ነበር። ይህ የአገሩን መሬት በአገሩ በሬ ዘዲያቸው የተሳካ ከመሆኑ የተነሳ በዚህ ወቅት አገሬው በአመጽ እንዳይነሳ እረድቷል፣ ቢነሳም በጣም በአናሳ ሁኔታ አልፎ አልፎ ነበር (ለምሳሌ ደጃዝማች አበራ ግዛው፣ ሙሃሙድ ኑሪና ገብረመድህን ሐጎስ ወደ ኢትዮጵያ እንዲሸሹ የተገደዱ)። ጣሊያኖቹ በዚህ ዘመን ትግርኛ ከማይናገረው ክፍል ከፍተኛ ድጋፍን አገኙ፣ ለዚህም ምክንያቱ ሕግና ሥርዓት ባሉት መመሪያቸው መሰረተ ከደጋው ወደነዚህ ክፍሎች የሚመጣውን ዘመቻ በማስቆማቸው ነበር። በወቅቱ የጣሊያኖች ዋና አላማ ፖለቲካዊ መረጋጋት ስለነበር የትግርኛ ተናጋሪውን ክፍል በአመጽ እንዳይነሳ ብዙ ስራ ሰርተዋል። ስለሆነም የትግርኛውን ክፍሎች ማህበረሰባዊ ትሥሥር ለመቆራረጥ ብዙ ሙከራወችን አድርገዋል። የካቶሊክ ቤተክርስቲያንን ለተግባራቸው እንዲረዳቸው በእጅጉ ሞክረዋል። ነገር ግን ይህ ሙከራቸው ብዙ ፍሬ አላፈራም። ጣሊያኖቹ የእስላምና ተከታዩን ክፍል ድጋፍ ለማግኘት ሲሉ የእስልምና ሃይማኖትን መስፋፋት በሰፊው ይደግፉ ስለነበር። በዚህ ምክንያት የኦርቶዶክስ ተከታዩ ክፍል የካቶሊክ ቤተከርስቲያንን በመጥፎ አይን በመመልከት የትግርኛ ተናጋሪውን ህዝብ ወደ ካቶሊክ ሃይማኖት የመግባት ፍላጎት እጅግ አነስተኛ ሆነ። እንዲያውም የኦርቶዶክሱ ቤተክርስቲያን ከኢትዮጵያ የኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን ጋር በነበረው ጥብቅ ግንኙነት ምክንያት ከ1920ወቹ ጀምሮ ለቅኝ ገዥወቹ ከፍተኛ ተቃውሞ ይመጣ የነንበረው ከኒሁ አብያተ ክርስቲያናት ሆነ። የትምህርት ፖሊሲ አብላጫው የትምህርት ስራ በካቶሊክና በፕሮቴስታንት ሚስዮናውያን የሚሰራ ነበር። በመጀመሪያ፣ የአገሬው ህዝብ ዕውቀት አድማሱ እንዳይሰፋ በማሰብ እንዳይማር በህግ ተከልክሎ ነበር ነገር ግን ለቅኝ ግዛቱ ተላላኪዎች ለመፍጠር በማስብ አገሬው አንስተኛ የኢለመንታሪ ትምህርት እንዲማር ተፈቀደ፣ ይሄውም የሆነው በ1911 ነበር።ከ 1ኛ ክፍል እስከ 4ኛ ክፍል ነበረ፣ ጣሊያኖቹ በተጨማሪ በአስቀመጧቸው የተለያዩ መሰናክሎች ምክንያት አቅማቸው ለትምህርት ከደረሱ የአገሬው ሰዎች መካከል ከላይ የተጠቀሰውን ትምህርት ያገኙት ከ2% አይበልጡም ነበር። ቅኝ ግዛቱ፣ ኤርትራዊ ምሁር እንዳይኖር ማድረጉ የማይካድ ሃቅ ነው። ጣሊያኖችና አገሬው በኤርትራ ኗሪ የሆኑ ጣሊያኖች ቁጥር ቀስ በቀስ እያደገ ሄዶ 1934ዓ.ም. ላይ 4፣500 ደርሶ ነበር። በሚቀጥሉት 5 አመታት ከፍተኛ እድገትን በማሳየት፣ 1939ዓ.ም. ላይ ቁጥራቸው 75፣000 ደርሶ ነበር። ከሰፋሪ ጣሊያኖቹ ውስጥ የፋብሪካ ባለቤቶችና ገበሬዎች ቢገኙበትም አብዛኞቹ ግን መኖሪያቸውን ያደረጉት በአስመራና ምጽዋ ነበር። በ1930ወቹ መጨረሻ ላይ አንድ-አምስተኛ (20%) የሚሆኑት የአገሬው ሰዎች በከተማ ይኖሩ ነበር። በአንስተኛ ደመዎዝ እየሰሩ፣ ለአገሬው በተዘጋጁ የከተማ ክፍሎች ተወስነውና የፖለቲካ አቅም እንዳይኖራቸው የጣሊያን ዜግነት ተነፍጓቸው ይኖሩ ነበር። የአፓርታይድ ስርዓት እና ፋሽዝም ምንም እንኳ በቅኝ ግዛት ስርዓት መሰረት አገሬውና ገዥዎቹ እኩል ባይታዩም እስከ ፋሽዝም መነሳት ድረስ የአገሬው ህዝብና ጣሊያኖቹ ከሞላ ጎደል የመደባለቅ ሁኔታ አሳይተዋል። ነገር ግን በ1930ዎቹ መጨረሻ ላይ አይን ያወጣ የአፓርታይድ ዘረኝነት ተጀመረ። በኤውሮጳውያንና በአገሬው ህዝብ መካከል ማንኛውም አይነት ጋብቻም ሆነ አብሮ መኖር በህግ ተከለከለ። 1940 ላይ የጣሊያንና አገሬው ክልሶች ሳይቀሩ የዜግነትና የትምህርት መብታቸውን በህግ አጡ። የኢኮኖሚ እድገትና የልዩ ማንነት መፈጠር ከ1936 ጀምሮ ኤርትራ የኢኮኖሚ እድገት ማሳየት ችሏል። በ30ዎቹ መጨረሻ 2፣198 የኢንደስትሪ ተቋሞች በአገሪቱ ተመስርተዋል። ይሁንና ጣሊያኖች አገሪቱ እራሷን እንድትችል ሳይሆን የነርሱ ጥገኛ እንድትሆን ነበር ያደረጉት፣ ለዚህ ሲሉ አብዛኛው ምርት ከውጭ ያስመጡ ነበር። ከ10-15% የሚሆነው የአገሬው ወንድ ሃይል በኢንደስትሪ፣ በእርሻና በጥቃቅን የተላላኪ ስራወች ተቀጥርው ይሰሩ ነበር። ከ1936-41 ድረስ አብዛኛውን የአግሬውን ወንድ ቀጥሮ ያሰራ የነበረው የቅኝ ገዥው ውትድርና ተቋም ነበር (40% ወይም 60፣000 ለአቅመ አዳም የደርሱ ወንዶችን)። እኒህ ወታደሮች ኢትዮጵያን ለመውረር ያገለገሉ ሲሆን ለዚህ ታማኝነታቸው ምክንያቱ ቅኝ ገዥወች በኤርትራ ላይ ያሰፈኑት ፖለቲካዊ መረጋጋት እንደምክንያት ይጠቀሳል። የጤና፣ የገበያ ኢኮኖሚ እንዲሁም ቁሳዊ ፍጆታ መስፋፋት በ1905ዓ.ም. 250 ሺህ ብቻ የነበረው የኤርትራ ህዝብ ወደ 614 ሺሕ በ1935 ዓ.ም. እንዲያድግ አድርጓል። ትግርኛ ተናጋሪው ክፍል በዚህ ጊዜ 54% የአገሪቱ ክፍል ነበር። እኒህ ለውጦች በአገሬው ላይ የስነ ልቦና ለውጥን አስከተሉ፣ ስለሆነም ከኢትዮጵያውያን ጐረቤቶቻቸው የተለዩ ህዝቦች የመሆን ማንነትን ፈጠረ። የእንግሊዝ ወታደራዊ አገዛዝ (1941 -1952) ሁለተኛው የአለም ጦርነትን ተከትሎ እንግሊዞች ከአንግሎ ግብጻዊ ሱዳን በመነሳት ጥር 1941 በኤርትራ ላይ ጥቃት አደረሱ። ከሶስት ወር በኋላ የከረን ጦርነትን በማሸነፍ ሚያዝያ 1941 ሙሉ ኤርትራን ተቆጣጠሩ። የእንግሊዝ ወታደራዊ በጣሊያኖች ምትክ አገሪቱን ማስተዳደር ጀመረ። 1947 ጣሊያን በፈረመችው የሰላም ውል መሰረት ኤርትራ ለአራቱ ሃይላት ተሰጠች። ከዚህ በኋላ ኤርትራ የጣሊያን ቅኝ መሆኗ አበቃላት። ሕግና ስርዓት እንግሊዞች የመጀመሪያ አላማቸው ሕግና ስርዓትን ማጽናት እንዲሁም አገሪቱን ማረጋጋት ነበር። ለዚህ ሲሉ ጣሊያኖች ሲሰሩበት የነበረውን ስርዓት ብዙ ሳይቀይሩ ነበር መግዛት የጀመሩት። በ'44 እና '47 መካከል የኤርትራን ግዛቶች በብሔር ከ5 ከፍለው እንደገና አዋቀሩት። ይህ አዲሱ አወቃቀር ከጣሊያኖቹ እምብዛም አይለም ሆኖም ግን ከረንንና አቆርዳትን አንድ በማድረግ "ምዕራባዊ ግዛት" ስያሜ ሰጥተው አዲስ ክፍል አድርገዋል፣ ምፅዋንና አሰብን በማዋሃድ የቀይ ባሕር ክፍል ብለው ሰይመዋል፡ ሁለተኛው የአለም ጦርነት እንግሊዞች ከነበረባቸው የሰው ሃይል ማነስ የተነሳ የጣሊያን ተቀጣሪወችን ሳይቀር የቀደሙትን የአገሬውን ባለስልጣኖች ሳያባርሩ ነበር ግዛታቸውን የጀመሩት። የጣሊያኖችም ህጎች በነበሩበት እንዲጸኑ ተደርገዋል። ሆኖም ግን የአፓርታይድ ስርዓቱን አስቀርተው አገሬው የጤናና የትምህርት፣ የመናገር ነጻነትና የስራ እድል ተቋዳሽ እንዲሆን አድርገዋል። የትምህርት ቤቶች ቁጥር 100 ሲደርስ በዚህ ወቅት ትምህርት በትግርኛእና አረብኛ ይሰጥ ነበር። የሁለተኛው የአለም ጦርነት ካስነሳው የኢኮኖሚ ፍላጎት አንጻር ኤርትራ የእርሻና የኢንደስትሪ ምርቷ በክፍተኛ ደረጃ አደገ። እንግሊዞቹ ወደ 256 ሺህ ሄክታር መሬት በመቆጣጠር 59ሺህ ቶን የሰብል ምርት ለመሰብሰብ ቻሉ። ኢኮኖሚው በዚህ መንገድ ከማደጉ የተነሳ ኤርትራ እርሷን የቻለች ሆነች። የተማሩ ጣሊያኖችና ወዝ አደር የአገሬው ሰወች በእንግሊዞች እየተቀጠሩ ይሰሩ ነበር። ለመጀመሪያ ጊዜ የአገሬው ህዝብ የንግድ ማህበር እንዲያቋቁሙ የተፈቀደው በዚህ ጊዜ ነበር። ከጦርነቱ በኋላ በጦርነቱ ወቅት ኢኮኖሚው ይደግ እንጂ፣ እንግሊዞቹ የበለጠ ትርፍ ለማግኘት ሲሉ ጣሊያኖች የዘረጉትን አብዛኛውን ኢንደስትሪና ኢንፍራስትራክቸር በመነቃቀል ሸጡ። ከአለም ጦርነት በኋላ የኢኮኖሚክ ፍላጎት ማንስ ባስነሳው ሁኔታ የኤርትራ ኢኮኖሚያዊ እድገት ተጨናገፈ። የእግንሊዙ ወታደራዊ አስተዳደር ያስቀመጠው የብድር፣ የላይሰንስ፣ የውጭ ገንዝበና የምርት ገደብ ለአገሪቱ ኢኮኖሚ መጨናገፍ ደጋፊ ነበር። የእርሻና የኢንደስትሪ ውጤቱም ከውጭ ካለው ፉክክር የማይከለከል ስለ ነበር ሌላው የኢኮኖሚው ቁስል ነበር። ይህ ሁሉ ተደማምሮ 1948ዓ.ም. ላይ የአገሪቱ ኢንደስትሪ እንዲዘጋና ወደ 10፣000 የሚጠጋ ኤርትራዊ ስራ አጥ እንዲሆን አደረገ። ኢኮኖሚያዊ ቀውሱና የዕቃወችን ውድነት ተከትሎ ብሔራዊነት ገኖ መውጣት ጀመረ። የአገሪቱ ኤኮኖሚና አስተዳደር በኤርትራውይን እንዲደረግ ጥያቄ መቅረብ ጀመረ። ማህበር ፍቅሪ ሐገር ከ1941 ጀምሮ ሁሉንም ኤርትራውያን ያሳተፈ ፀረ-ቅኝ ግዛት ማህበር -ማህበር ፍቅሪ ሐገር ተቋቁሞ ነበር። የዚህ ማህበር አላማ የህብረተሰቡን ፍላጎት ለእንግሊዞቹ ማስረዳት ነበር። ቀስ ብሎ ግን ከተማ ኗሪው ትግርኛ ተናጋሪ ክፍል ፅንፈኛ፣ ኢትዮጵያን የሚደግፍ አቋም መያዝና ማህበሩን መቆጣጠር ጀመረ። 1943 ላይ አብዛኞቹ እስልምና ተከታዮችና አንድ አንድ የደቡብና መሃከለኛ ደጋማ ክፍል ክርስቲያኖች ማህበሩን ለቀው የመለያየት እንቅስቃሴን ጀመሩ። 1946 ላይ የአንድነት ደጋፊወችና የሱዳን መከላከያ ሃይሎች (በእንግሊዞች ስር የነበሩ) አስመራ ውስጥ ደም ተፋሰሱ። ይህ ሁኔታ የፖለቲካ ውጥረትን ያስከተለና የጣሊያን ኗሪዎች በአንድነት ደጋፊዎች ከዚህ በኋላ ጥቃት እንዲደርስባቸው ያደረገ ነበር። ጥቅምት 1946 ላይ እንግሊዞች በፖለቲካ ፓርቲወች ላይ ያስቀመጡትን ዕቀባ አነሱ። 1947 ላይ ጣሊያኖች በፈረሙት የሰላም ውል መሰረት የኤርትራን የወደፊት ዕድል የተባበሩት ሃይሎች እንዲወስኑ ተደረገ። የተባበሩት ሃይላት የአገሬውን ፍላጎት ለማወቅ አጣሪ ኮሚሽን ላኩ። በዚህ ጊዜ ኤርትሪያ ውስጥ 4 ጉልህ የፖለቲካ ፓርቲዎች ይንቀሳቀሱ ነበር፣ እነርሱም አንድነት ፓርቲ ኅዳር 1947 ላይ እንደ ፓርቲ እውቅናን ያገኘ ነበር። ይደገፍ የነበረውም በትግርኛ ተናገሪዎቹ የሐማሴን ክፍሎች እና ባላባት እስልምና ተከታዮች ነበር።ይህ ፓርቲ ትልቅ የኢትዮጵያ መንግሥት እጅ ነበረው አቋሙም ያለምንም ድርድር ከኢትዮጵያ ጋር መዋሃድ የሚል ስለነበረ። ይዞታው የአገሪቱን 48% ድጋፍ ያገኘ ከነበሩት ፓርቲዎች ሁሉ ታላቁ ነበር። መስሊም ሊግ ሁለተኛው ታላቁ ፓርቲ ሲሆን 30% የአገሪቱን ድጋፍ ያገኘ ነበር። ከባላባቶች ውጭ የሆኑትን መስሊሞች ድጋፍ ያገኝ ነበር። አቋሙ ኤርትራ ተገንጥላ እራሷን መቻል አለባት፣ ይህ ካልሆነ ተገንጥላ በተባበሩት መንግስታት ትመራ፣ የሚል ነበር። ለዘብተኛ ተራማጅ ፓርቲ- ከማህበረ ፍቅሪ አፈንግጠው ተገንጣይነትን ከሚያራምዱት ቡድኖች የመጣ ሲሆን አብዛኛው ደጋፊ ደገኛ ክርስቲያኖች ነበሩ። ይህ ፓርቲ በወታደራዊው የሚደገፍ ነበር። አቋሙም ኢትዮጵያ ውስጥ ያሉትን ትግርኛ ተናጋሪዎች ጨምሮ ከኢትዮጵያ መገንጠል ነበር። ጣሊያንን ደጋፊ ፓርቲ የዚህ ፓርቲ ደጋፊዎች ኗሪ ጣሊያኖች፣ ክልሶችና በቅኝ ግዛቱ ወቅት ጥቅም የነበራቸው ኤርትራውያን ነበሩ። አቋማቸው የጣሊያን ፓለቲካዊ ግዛት በኤርትራ ተመልሶ እንዲቋቋም ነበር። ከዚህ በተረፈ የኢትዮጵያ፣ ታላቋ ብሪታኒያና ጣሊያን የራስ-ፍላጎቶች የኤርትራን የወደፊት እድል ያወሳሰበ ጉዳይ ነበር። የታላቋ ብሪታንያ አቋም ኤርትራ እራሷን መቻል የማትችል አገር ስለሆነች ከሁለት ተከፍላ እስላሞች የሚኖሩበት ምዕራባዊው ክፍል ለሱዳን እንዲሰጥ፣ ክርስቲያን ትግርኛ ተናጋሪው ደጋ ክፍል ለኢትዮጵያ እንዲሆን ነበር። የጣሊያን ፍላጎት በተባበሩት መንግስታት ቡራኬ የኤርትራ ሞግዚት ሆና እንድታስተዳድረው፣ ያ ካልሆነ አገሪቱ ለብቻዋ እንድትሆን ነበር። የኢትዮጵያ አቋም፣ ከታሪክ፣ ከመልክዓምድር፣ ከብሔርና ከኢኮኖሚ አንጻር፣ እንዲሁም ከስትራቴጂክ ፍላጎት አንጻር፣ ማለት የባሕር በር እንዲኖራት አስፈላጊ መሆኑን በመግለጽ ኤርትራ የርሷ እንደሆነች ነበር። አጼ ሃይለ ሥላሴ በቅኝ ግዛት ወቅት የተወሰደውን መሬት ለኤርትራውያን አስመልሳለው ብለው ቃል ሲገቡ የኤርትራ ኦርቶዶክስ ቄሶች ሙሉ በሙሉ ደጋፊያቸው ሆኑ፣ በግልጽም የአንድነት ፓርቲ ደጋፊዎች ሆነው ይሰሩ ነበር። ከ1947-48 የአራቱ ሃይሎች አጣሪ ኮሚሽን ወደ ኤርትራ ሄዶ የህዝቡን ልብ ትርታ ለማጥናት ያደረገው ሙከራ በኮሚሽነሮቹ መካከል ስምምነት ስላልፈጠረ እና የኢትዮጵያ ጣልቃ ገብነትም ለመለየቱ አስቸጋሪ ስለነበረ በ1948 ላይ ጉዳዩ ለአለም አቀፉ የተባበሩት መንግስታት መድረክ ቀረበ። እንግሊዞችና ጣሊያኖች የቤቭን ፎርዛ አቅድ የተባለውን ሰነድ ያዘጋጁት በዚህ ወቅት ነበር። በአቅዱ መሰረት ኤርትራ ከሦስት ስትከፈል ምዕራቡ እስላም ክፍል ለሱዳን፣ ደጋው ለኢትዮጵያ፣ ዓሰብና ምጽዋዕ ልዩ ግዛት እንዲሆኑ ነበር። ሆኖም ግንቦት 1949 ላይ የተካሄደው የተ.መ. ጉባኤ ሃሳቡን ውድቅ አደረገው። ይህን ተከተሎ ኤርትራ ውስጥ ፖለቲካዊ ቀውስ ተነሳ። መስሊም ሊግ የለዘብተኛ ተራማጅ ፓርቲንና የጣሊያን ደጋፊ ፓርቲን ሃይሎች በማስተባበር ታላቅ የተገንጣይ ቡድን መሰረተ። ሆኖም ግን በአባሎቹ የሶሽዮ-ፖለቲካ መሰባጠር ምክንያት ሃይሉ የዳከመ ነበር። በዛ ላይ የጣሊያንን እንደገና መምጣት በመፍራትና የኢትዮጵያን ሙስሊሞችን ለማክበር ቃል መግባት በመከተል ብዙዎች ከኢትዮጵያ ጋር ይህ-ከሆነ ውህደት እንዲፈልጉ አደረገ። የኢኮኖሚው መንኮታኮትም በእስላሞችና ክርስቲያኖች መካካከል እንዲሁም በቋንቋ-ብሔሮች መካከል ውጥረት አስነሳ። መስሊም ሊግ ጭሰኝነትን አስወግዳለሁ በማለቱ የሙስሊም ባላባቶች ውህደትን እንዲደግፉ አደረገ። 1950 ላይ የተ.መ. ሃቅ ፈላጊ ቡድን ኤርትራ በመሄድ ከመጋቢት እስከ ሚያዝያ የህዝቡ ፍላጎት ላይ ጥናት አካሄደ። በዚህ ወቅት ሽፍቶች በመገንጠል ደጋፊዎች ላይ ከፍተኛ ጥቃት አደረሱ። የሃቅ ፈላጊው ቡድን አባል የሆኑት የኖርዌይ ተወካይ ኤርትራ ከኢትዮጵያ ጋር አንድ እንድትሆን፣ የበርማና ደቡብ አፍሪቃ በፌዴሬሽን እንድትዋሃድ፣ የፓኪስታንና ጓቴማላ ተወካዮች ለ10 አመት በተ.መ. ሞግዚትነት ተዳዳራ በኋላ እራሷን እንድትች ሃሳብ አቀረቡ። ሁሉም አባላት ኤርትራ ወዲያውኑ እራሷን እንደማትችል፣ ለዚህ ምክንያቱ የሶሺዮ-ኢኮኖምክ ብቃት አለመኖርን። ከብዙ ክርክርና የዲፕሎማሲ ፍትጊያ በኋላ፣ ታህሳስ 1950 ላይ የተ.መ. አጠቃላይ ጉባኤ 390 ላይ የእጅ ምርጫ በማድረግ አጸደቀ። በጸደቀው ድንጋጌ መሰረት ኤርትራ በፌዴሬሽን ከኢትዮጵያ ጋር እንድትቀጥል።ፌደረሽኑም የሁለቱም አገሮች እኩል መብት ኑሯቸው የፌደሬሽን ባንዴራ ኑሯቸው እንዲቀጥሉ ነበረ፤ ."ወደ አማርኛ ሲገለበጥ ፤የተ.መ የኤርትራን ፍላጎት ሳይሰማ ከኢትዮጵያ ጋር አቆራኛት፤የዚያን ጊዜ አምባሳደር ጆን ፎስተር ዳላስ በኋላ ዋና ጸሓፊ የሆኑት እንዳሉት «ከህግ አንጻር የኤርትራን ህዝብ ፍላጎት መሰማት ነበረበት ሆኖ ግን የኛ የተ.መ ስትራቴጂ በቀይባህር ያለንን አንጻር እና የአለም ሴኩሪቲን ለማስጠበቅ ከጓደኛችን ኢትዮጵያ እንድትቀላቀል አድርገናል» አሉ፤ 1974–1991, .ከሁለት አመት የሽግግር መንግስት በኋላ ፌዴሬሽኑ መስከረም 1952 ላይ ተግባር ላይ ዋለ። ኢትዮጵያ ኤርትራ ፌዴሬሽን (1952-1962) የፌዴሬሽን አስተዳደር ለአካባቢው እንግዳ ስለነበር የተለያዩ ክፍሎች በተለያየ መልኩ እንዲተረጉሙት ሆነ። የኢትዮጵያ መንግስት ፌዴሬሽን ማለቱ ኤርትራን ወደ ኢትዮጵያ የሚያጠቃልል ነው ብሎ ተረጎመ። በኤርትራ በኩል፣ ሁሉም የፖለቲካ ፓርቲዎች ፌዴሬሽኑን ቢቀበሉም በአተረጓጎሙ ላይ ልዩነት አሳዩ። አንድነት አራማጆች ትርጉሙን ኢትዮጵያ በምታይበት አይን ሲመለከቱ በኢብራሂም ሱልጣን የሚመራው የኤርትራ ዲሞክራሲያዊ ግንባር የመገንጠል ደጋፊዎችን በማነሳሳት የኤርትራን ራስ ገዝነት አጉልቶ በሚያሳይ መልኩ ይተረጉሙ ነበር። በተ.መ. የፌዴሬሽኑ ድንጋጌ መሠረት የሁለቱን ክፍሎች ግንኙነት የሚያስተዳድሩ ልዩ ተቋማት እንዲፈጠሩ አልተደረገም። ነገር ግን በምክር ለመርዳት ያክል የተባለ ተቋም ተበጅቶ የነበር ሲሆን በቂ ኃይል ግን አልነበረውም ስለዚህ እውነተኛው የፌዴራሉ መንግስት የኢትዮጵያ መንግስት ነበር። በሽግግሩ ወቅት የእንግሊዙ ወታደራዊ አስተዳደር የኤርትራን ህገ መንግስት እንዲህ ሲል ቀረጸ፣ ኤርትራ ራሱን የቻለ ግዛት ሲሆን ኤርትራዊ ዜግነትን ብሔራዊ ቋንቋን (ትግርኛና አረብኛ)፣ የተለየ ሠንደቅ አላማን፣ ማህተምንና ልዩ መንግስትን ለኤርትራ ይሰጣል። በራሱ ጉዳይ ዙሪያ ህግ ማጽደቅ ህግ ማስፈጸምና ፍርድ መፍረድ እንዲችል ለኤርትራው መንግስት ይፈቅዳል። የአካባቢውን ሥነ ንዋይ መቅረጽ፣ ግብር መሰብሰብ፣ ጤና፣ ትምህርት፣ መስተዳድር እና የፖሊስ ስራ በዚሁ በኤርትራው መንግስት ስር ይከወናሉ። የፖለቲካ ፓርቲወች፣ የንግድ ማህበራት፣ የሰው ልጅ መብቶች፣ የህትመትና የመናገር ነጻነትንም ይፈቅዳል። የፌዴራሉ መንግስት በአንጻሩ የውጭ ጉዳይን፣ መከላከያን፣ ገንዘብን፣ ፋይናንስን፣ የውጭ ንግድና የኢትዮጵያና ኤርትራን ንግድን፣ መገናኛን በተመለከተ ስልጣን ይኖረዋል። በተጨማሪ የፌዴራል መንግስቱን ስራ ለማካሄድ አንድ አይነት ግብር እንዲያወጣ ይገደድ ነበር። በዚህ ወቅት አቶ አንዳርጋቸው መሳይ (የአጼ ኃይለ ስላሴ አማች) በኤርትራ የኢትዮጵያ መንግስት ተወካይ ነበሩ። የኤርትራ ምክር ቤት የኤርትራ ምክር ቤት (ባይቶ ኤርትራ) በእንግሊዞች አቀናባሪነትና አገር አቀፍ ምርጫ መጋቢት 1952ዓ.ም. ሲመሰረት በዚሁ ወቅት የኤርትራን ህገ መንግስትና የፌደሬሽኑን ደንብ አጸደቀ። እንዲሁም አቶ ተድላይ ባይሩን እንደ ዋና ስራ አስፈጻሚ ና አቶ አሊ አህመድ ሙሳ ረዳይን እንደ ፕሬዜዳንት አድርጎ መረጠ። በዚያው አመት መስከረም ላይ የኢትዮጵያም መንግስት እንዲሁ ሁለቱን አጸደቀ። መስከረም 15 ላይ የአስተዳደሩ ሃይል ወደ ፌዴራል መንግስት ተዛወረ። ከዚህ በኋላ የኢትዮጵያውም ሆነ የኤርትራው ውገኖች ለራሳቸው በሚስማማ መልኩ የፈዴሬሽኑን ደንቦች በመተርጎም ቀስ በቀስ የፖለቲካ ውጥረት ተነሳ። የአንድነት ደጋፊ የነበሩት አቶ ተድላ ባይሩ 1953 ላይ የፖለቲካ ተቃውሚዎቻቸው ወልደ አብ ወልደ ማርያምንና አብርሃ ተሰማን በመወንጀል ጥቃት ጀመሩ። የአንድነት ፓርቲ አቶ ተድላ ባይሩን በመደገፍ ኤርትራን ሙሉ በሙሉ ከኢትዮጵያ ጋር ማዋሃድ አላማው አድርጎ ተነሳ። እኒህ የአንድነት ደጋፊዎች በመንግስት ቢሮዎች ለየት ያለ ስራ የማግኘት እድል ስላገኙ የተገንጣይ ሃይሎች (የኤርትራ ዲሞክራሲያዊ ግንባር) እጅግ ተበሳጩ። በተለይ በእስላማዊው ምዕራብ ኤርትራ ግንባሩ ከፍተኛ ድጋፍን ማግኘት ጀመረ። የኢኮኖሚው እየወደቀ መሄድ፣ የግብር መጨመርና የቁሳቁሶች ዋጋ መጨመር ለውጥረቱ መባባስ አስተዋጽኦ አደረጉ። በዚህ ወቅት ኤርትራ የምታስገባውና የምታስወጣው ዕቃ ላይ 25% የግብር ጭማሪ ተደርጎ ነበር። የጣሊያን ዜጎችም በጦርነቱ ያጡትን የኢንደስትሪ፣ ማዕድን ማውጣት፣ እርሻ ወዘት መብቶች ከእንደገና በማግኘታቸው አገሬው ህዝብ እንዲበሳጭ ካደረጉት ጉዳዮች አንዱ ነበር። በዚያው አመት በ1953 ሙስሊም ሊግ መነሳሳትን አሳየ። እንዲያውም የእስላምናን ፍላጎትና የኤርትራን ህገ መንግስት እንደግፋለን በማለት ህዝባዊ አመጽ ማደራጀት ጀመረ። የኤርትራው ሥራ አስፈጻሚ ሊቀመንበር የህትመት ነጻነትን በመንፈግ አመጹን ለማፈን ሞከረ። 1954 ላይ ሙስሊም ሊግ በበኩሉ ለአጼ ሃይለ ስላሴ እና ለተባበሩት መንግስታት የመብቱን መታፈን በመቃወም ደብዳቤ ጻፈ። ነገር ግን ተቃውሞው አንድ ወጥ አልነበረም። በሙስሊም ሊግ ውስጥ በተነሳ ውስጣዊ ቅራኔ ኢብራሂም ሱልጣን ከሊጉ ተባረረ። የሆኖ ሆኖ ሙስሊም ሊግ በኤርትራ ምክር ቤት ባደረገው ዘመቻ አቶ ተድላ ባይሩ ምክር ቤቱ ክብር እንዲያጣና በራሱ ፓርቲ እንዲወቀስ አድርገው ነበር። በኤርትራው ምክርቤትና በሥራ አስፈጻሚው ሊቀመንበር (ፕሬዘዳንት አሊ ረዳይ)ውጥረት የተጀመረው በዚህ ወቅት ነበር። ምክር ቤቱ ተድላ ባይሩን ከመጥላቱ የተነሳ እርሱን ከስልጣን ለማባረር አሊ ረዳን ማባረር ግድ እንዲላቸው ስለተረዱ ሴራ ማሴር ጀመሩ። ተድላ ባይሩ በበኩሉ ህገ መንግስቱ ከሚፈቅደው ጊዜ በላይ፣ ምክር ቤቱ እንዲዘጋ (ሰስፔንድ እንዲደረግ) አደረገ። የተቃዋሚው ሃይል እሮሮውን ወደቀዳማዊ አጼ ሃይለ ስላሴ በማሰማት ጣልቃ እንዲገቡ አደረገ። ንጉሱም የነገሩን ኢ-ህገ መንግስታዊነት በመመልከት አቶ ተድላ ባይሩና ፕሬዜዳንት አሊ ረዳይ ከስልጣናቸው እንዲለቁ አደረጉ። በዚህ ወቅት ቢትወደድ አስፍሐ ወልደሚካኤል ተድላ ባይሩን ተክቶ ተሾመ። አስፍሐ ወልደሚካኤል የአንድነት ፓርቲ ደጋፊ ነበሩ። ምክር ቤቱ በተራው ሼክ ሳይድ እድሪስ ሙሃመድ አዲምን (የኤርትራ ዲሞክራሲ ግንባር ተወካይ) ፕሬዚዳንት አድርጎ መረጠ። ከዚህ በኋላ በአንድነት ፓርቲና በሙስሊም ሊግ መካከል ብዙ መቆራቆስና በኋላም የሙስሊም ሊግ ከሁለት መከፍል ተፈጸመ። መስከረም 1956 ላይ በተደረገ የምክር ቤት ምርጫ ከ68 መቀመጫወች 32ቱን የአንድነት ፓርቲ አሸንፎ በጠንካራነት ወጣ። ከሁለተኛው የአለም ጦርነት መጨረሻ ጀመሮ በተነሳው የኢኮኖሚ ማሽቆልቆል ሽፍቶች በአገሪቱ መከሰት ጀመሩ። ህዳር 1956 ላይ አጼ ሃይለ ስላሴ ለምክር ቤቱ ባደረጉት ንግግር ኤርትራን ወደ እናት ሃገሯ ኢትዮጵያ የመመልስ ጉዳይ አንስተው ነበር። በጊዜው የአረብ አብዮት በአካባቢው እየተስፋፋ ስለነበር ለኤርትራም አስጊ ሁኔታ የፈጠረበት አጋጣሚ ነበር። ጥቅምት 1957፣ ወልደ አብ ወልደ ማርያምና ኡመር ቃዲ ለተባበሩት መንግስታት በጻፉት ደብዳቤ የኢትዮጵያና የኤርትራ መንግስታት በሚያሴሩት ሴራ የፌዴራል ደንቡ እየተሸረሸረ እንደሆነ አስገነዘቡ። የፌዴራል ባለስልጣኖች ኡመር ቃዲን በማሰር አንድ አንድ የተነሱ ሰላማዊ ሰልፎችንና አድማዎችን በማፈን ሁኔታውን አለዘቡት። 1958 ላይ የኤርትሪያ ሥራ አስፈጻሚ ፕሬዘዳንት የኢትዮጵያን የቅጣት ህግ፣ ሰንደቅ አላማና ግብር ስርዓት በኤርትራ ላይ አጸና። ብርጋዴር ጄኔራል አብይ አበበ በዚህ ወቅት የንጉሱ ተወካይ በኤርትራ ሆነው ተሹመው ነበር። በዚህ ትይዩ ሶስት የፖለቲካ ሃይሎች በግብፅ ተደራጅተው ነበር፣ እነርሱም የኤርትራ ነጻነት እንቅስቃሴ በወልደ አብ ወልደ ማርያም የሚመራ፣ የኤርትራ ነጻነት ግንባር (ጀብሃ) በእድሪስ ሙሃመድ አዲም የሚመራ፣ የኤርትራ ዲሞክራቲክ ግንባር አንድነት ፓርቲ- በኢብራሂም ሱልጣን የሚመሩ ነበሩ። መጀመሪያ እኒህ ሃይሎች የተባበሩት መንግስታትን ትኩረት ለመሳብ ቢጥሩም ስላልተሳካላቸው በአረብ አገሮችና በሶማሊያ እርዳት ወደ ትጥቅ ትግል ገቡ። ግንቦት 1960 ላይ ምክር ቤቱ የኤርትራ አስተዳደር፣ በኢትዮጵያ ንጉስ ሃይለ ስላሴ ስር የሚለውን ስያሜ ለኤርትራ መንግስት መረጠ። ነገር ግን የኢኮኖሚው አለመረጋጋት በሰራተኛው መደብ ውስጥ አድማና ተቃውሞ አስነሳ። ይህ የኢኮኖሚ ቀውስ ኢ-ኢትዮጵያዊ ቅርጽ ነበረው። 1961 ላይ እድሪስ አዋተና ጥቂት ተከታዮቹ በስሜን ምዕራብ ኤርትራ የትጥቅ ትግል አስነሳ። ግንቦት 1962 ተማሪዎች የኤርትራ ነጻነትን በመደገፍ ሰላማዊ ሰልፍ አደረጉ እንዲሁም በዚሁ ውቅት ኢ-ኢትዮጵያዊ ሴራ በአገሪቱ ውስጥ ተደርሶበት ከሸፈ። ሐምሌ 1962 ላይ ቀዳማዊ አጼ ኃይለ ሥላሴ ሁኔታውን ለማረጋጋት ወደ ኤርትራ ተጉዘው ነገሮች ሊረግቡ ቻሉ። ከአምስት ወር በኋላ ህዳር15፣ 1962 የኤርትራ ምክር ቤት ባደረገው ምርጫ ፌዴሬሽኑ እንዲፈርስና ኤርትራ ከኢትዮጵያ ጋር እንድትቀላቀል ወሰነ። ምርጫውን ተከትሎ አጼ ሃይለስላሴ የፌዴራሉን ደንብ ውድቅ በማድረግ ኤርትራ የኢትዮጵያ 14ኛ ጠቅላይ ግዛት አደረጉ። የኢትዮጵያ ክፍለ ሐገር (1962-1991) ኤርትራ የኢትዮጵያ ክፍለ ሐገር ከሆነች በኋላ ያለው ጊዜ በሁለት ጉልህ ዘመናት ይከፈላል፣ እነርሱም የዘውዱ ጊዜና የደርግ ዘመናት ናቸው። የዘውድ ዘመናት (1962-1974) በዘውዱ አገዛዝ ወቅት ከኢትዮጵያ ወገን አንድ ወጥ ሳይሆን ያመነታ ሁለት አይነት አቋም ታይቷል፡ የመጀመሪያው አቋም በጠቅላይ ሚኒስትር አክሊሉ ሀብተ-ወልድ ይመራ የነበር ሲሆን አቋሙም ሙሉ በሙሉ ኤርትራን ወደ ኢትዮጵያው ስርዓት ማምጣትና ማዕከላዊነትን ማስፋፋት ነበር። ሁለተኛው አቋም ኤርትራን ከ1964-70 ያስተዳድሩ በነበሩት ራስ አስራተ ካሳ የሚመራ ሆኖ የኤርትራን ማንነት በማይነካ መልኩ፣ ግትር ያለ አቋም ሳይይዝ፣ መንግስት አስተዳደሩን እየለዋወጠ በኢትዮጵያ ውስጥ እንዲተዳደር ማድረግ ነበር። ለአስራተ ካሳ አቋም መነሻ በክርስቲያን ኤርትራውያን ላይ የነበረው እምነት ነበር። ስለሆነም ኤርትራ የበለጠ ነጻነት ቢሰጣት አገሪቱ ጸንታ ትቆማለች የሚል ነበር። ከኤርትራኖችም አንጻር ሁለት መንታ አቋም ነበር። በተለይ ራስ አስራተ ካሳ የኤርትራ አስተዳዳሪ በነበሩበት ወቅት የተማረው ክርስቲያኑ የኤርትራ ክፍል ከሞላ ጎደል የኢትዮጵያ ደጋፊ ነበር። ብዙ የኤርትራ ክርስቲያኖች ወደ አዲስ አበባ በመሄድ በሃብት የበለጸጉ ኤርትራውያንን መቀላቀል ቀጠሉ። በቁጥር ጥቂት የማይባሉ ኤርትራውያን በዘውዱ ሥርዓት ውስጥ የመሪነት ቦታን አገኙ። በአንጻሩ ያልተማረው ወጣቱ ክፍልና፣ በእንግሊዙ ወታደራዊ አስተዳደር ስልጣን የነበረው ይህን አይነት ኢትዮጵያዊነት ሊቀበል አልቻለም። አብዛኛው የሙስሊም ክፍልም እንዲሁ አልተቀበለም። መላው አረባዊነት እና ጀብሃ ብዙ የምዕራብ ኤርትራና የምጽዋ አካባቢ ሙስሊም ወጣቶች ጀብሃን (የኤርትራ ነጻነት ግንባር)ን መቀላቀል ጀመሩ። ጀብሃ በ1960ዓ.ም ካይሮ ውስጥ የተመሰረተ ግንባር ነበር። እኒህ ሙስሊሞች በጊዜው በካባቢው ተንሰራፍቶ የነበረውን መላው አረባዊነት በመዋስ የኤርትራ ህዝብ አረባዊነትን እንደ መፈክር አነገቡ። በዚያውም በአረብ አገሮች ይካሄድ የነበረውን የትጥቅ ትግል ስልት በጥቅም ላይ ማዋል ጀመሩ። የናስሪዝም እና የባቲዝም ንቅናቄዎችን ከመካከለኛው ምስራቅ በመዋስ ገንዘባቸው አደረጉ። የጀብሃ መፈረካከስና የኤርትራ ህዝብ ነጻነት ግንባር በ60ዎቹ መጨረሻ፣ ምንም እንኳ ጀብሃ እድገት ቢያሳይም የመላው-አረባዊነት አቋሙን በመጥላት አንጎራጓሪ ክርስቲያን ወጣት ኤርትራውያን ሊደግፉት አልቻሉም። ጠረፍ ነዋሪ ሙስሊሞች ጀብሃ በምዕራብ ሙስሊሞች የተሞላና እኛን የረሳ ነው በማለት ለመደገፍ አልፈለጉም። የመላው-አረባዊነት መፈክርም በአረብ አገሮች በተነሳ የርስ በርስ ሽኩቻ ተነኳኮተ። ከዚህ በተጨማሪ ጀብሃ ከሁለት ተከፍሎ በክርስቲያኖች አውራነት የተመሰረት የኤርትራ ህዝብ ነጻነት ግንባር (ሻዕቢያ) ሲቋቋም የኤርትራው ትግል ያበቃለት መሰለ ሆኖም ግን በጠቅላይ ግዛቱ የሚካሄደው ጦርነት የራስ አስራተ ካሳ አቋም የማይሰራ ስላስመሰለ ህዳር 1970 ላይ ራስ አስራተ ካሳ ከኤርትራ ስልጣናቸው እንዲነሱ ሆነ። ከዚህ በኋላ ወታደሮች በወታደራዊ ስልት ችግሩን እንዲፈቱ ነጻነት ተሰጣቸው። የደርግ ዘመናት (1974-1991) ከኢትዮጵያ አብዮት መፈንዳት በኋላ የተነሳው ደርግም እንዲሁ ፖሊሲው ያመነታ ነበር። የደርግ የመጀመሪያው ሊቀመንበር የነበረው የኤርትራው ተወላጅ ጄኔራል አማን አንዶምአገሪቱ በኤርትራ ላይ ትከተል የነበረውን ፖሊሲ ለመገምገም ሞክሯል። በእርሱ ፖሊሲ መሰረት ኤርትራ በኢትዮጵያ ስር ሆና ነገር ግን የራሷ የፖለቲካ ማንነት እንዲኖራት የሚፈቅድ ነበር። አማን አንዶም ከተገደለ በኋላ የርሱ ፖሊሲ ተቀይሮ እስከ 1991 ድረስ የሚሰራበት ፖሊሲ በኮሌኔል መንግስቱ ሃይለማርያምአማካይነት ተፈጻሚነትን አገኘ። ይህ አዲሱ ፖሊሲ በኤርትራ እንቅስቃሴዎች ላይ ወታደራዊ ድልን በመቀዳጀት ላይ ያተኮረ ነበር። በዚህ ሁኔታ፣ አብቅቶለታል ተብሎ የነበረው የኤርትራ አመጽ ማንሰራራት ጀመረ። በ1970ዎቹ ሁለተኛ አጋማሽ ላይ ሻዕቢያ ሙሉ ጥቃትን ማድረስ ጀመረ። ምንም እንኳ ሁሉም ግንባሮች የኢትዮጵያን ሰራዊት የሚታገሉ የነበሩ ቢሆንም፣ ኤርትራውያን አንድ መሆን አልቻሉም ነበር። በተለይ ማርክሲስት የነበረው ሻዕቢያ ብዙ ክርስቲያን ኤርትራውያን ሲቀላቀሉት፣ ኃይሉ ከማደጉ የተነሳ፣ በመላው አረባዊነት አራማጁ ጅብሃ ላይ ጦርነት መክፈት ጀመረ። ከ1981-84 በተደረገ እርስ በርስ ጥሮነት ሻዕብያ የበላይነቱን ተጎንጻፎ ብቅ አለ። ከ80ዎቹ አጋማሽ ጀመሮ ኢትዮጵያ ውስጥ ይካሄድ የነበረው ጥርነት እየተጠናከረ ሲሄድ ሻዕቢያ ወሳኝ ድሎችን ማስመዝገብ ጀመረ። 1987 ላይ ሶቭየት ህብረት ለደርግ የሚያደርገውን እርዳታ ሲያቋርጥ ሁኔታዎች ለሻዕቢያ ተመቻቹ። መጋቢት 1988 የአፋቤት ጦርነት ተብሎ በሚታውቀው የሻዕቢያ ሰራዊት በደርግ ሰራዊት ላይ ስልታዊ የሆነ ድል ተቀዳጀ። ከዚህ በኋላ የአቶ ኢሳያስ አፈወርቂ ስልጣን እየገነነ ግንባሩም ድል እየተጎናጸፈ ሄዶ ግንቦት 1991፣ በኢትዮጵያ የደርግ መውደቅን ተከትሎ ኤርትራ ኢ-ጥገኝነቷን ለማግኘት ቻለች። የኤርትራ ትግል በኢትዮጵያ ላይ ብዙ አሻራ የተወ ሲሆን በተለይ የነጻነት ግንባር ጽንሰ ሃሳብን ከአረብ አገሮች በማስመጣት በአካባቢው ማስፋፋቱ ተጠቃሽነት አለው። ሃገረ ኤርትራ (ከ1991 በኋላ) አጠቃላይ የአገሪቱ ሁናቴ፣ በተለይ የውጭ ግንኙነት ኤርትራ እራሷን ከቻለች በኋላ ለተወሰነ ጊዜ የኢኮኖሚ እድገትን አሳይታለች። ሆኖም ግን ከጎረቤቶቿ ጋር የሰላም ግንኙነት አልነበራትም። ከሱዳንጋር እርስ በርስ በመወነጃጀል በ1990ወቹ የፖለቲካ ውጥረት ውስጥ ገብተው ነበር። 1995 እና 96 ደግሞ ከየመን ጋር በሐኒሽ ደሴቶች ዙሪያ ጦርነት አድርጋ 1998 ላይ በተ.መ. ውሳኔ መሰረት ደሴቶቹ ለየመን ተሰጡ። ከዚህ በኋላ ቀዝቀዝ ያለ ሰላም በሁለቱ መካከል ሰፈነ። ከኢትዮጵያ ጋር የነበራት ግንኙነት መጀመሪያ የወዳጅነት ቢሆንም በኋላ ላይ በንግድና በባህር ወደብ አቅርቦት ዙሪያ በተነሱ ጥያቄዎች ውጥረት ገጠመ። 1998ዓ.ም. ላይ ባድሜ በተባለች የጠረፍ መንደር ዙርያ በተነሳ የድንበር ግጭት ውጥረቱ ገንፍሎ ወጥቶ ወደ ጦርነት አመራ። ከሁለት አመት ጦርነት በኋላ ታህሳስ 2000 ላይ የተ.መ. ሰላም አስከባሪ ሃይል በኢትዮጵያ-ኤርትራ ድንበር ላይ ተሰማራ። የአለም አቀፉ የድንበር ኮሚሽን ድንበሩን ለማካለል የወሰደው ውሳኔ በኤርትራ ተቀባይነት ሲያገኝ በኢትዮጵያ ዘንድ በመሪህ ደረጃ ተቀባይነትን አግኝቶ ነገር ግን በተግባር ደረጃ የቤተሰቦችንን መለያየት ይፈጥራል በሚልና ሌሎች ምክንያቶች ተቀባይነት አላገኘም። ኤርትራ በበኩሏ የተ.መ. የሰላም አስከባሪው ክፍል በስለላ ስራ የተሰማራ ነው በማለትና ጫና በመፍጠር 2008 ዓ.ም. ኤርትራን ለቆ እንዲሄድ አደረገች። በዚያው አመት ኤርትራ ወታደሮቿን በራስ ዱሜራ አካባቢ በብዛት ስታሰማራ ከጅቡቲ ጋር የድንበር ጥል ገባች። ይህን ተከትሎ በተነሳ ጦርነት ወደ 30 ሰዎች ሞቱ። ፖለቲካዊ አደረጃጀት፣ በተለይ የአገር ውስጥ አደረጃጀት ከግንቦት 1991 በኋላ ኤርትራ ትመራ የነበረው በጊዜያዊ መንግስት ሲሆን መሪዎቹም የቀደሙት የሻዕቢያ ማዕከላዊ ኮሚቴ አባላት ነበሩ። የኤርትራምርጫ(ሚያዚያ 23-25) ከተደረገ በኋላ ግንቦት19,1993 ይሄው ጊዜያዊ አካል የኤርትራ ሽግግር መንግስት መሆኑን አወጀ። አላማውም አዲስ ህገ መንግስት እስኪጸድቅና ምርጫ እስኪካሄድ አገሪቱን ለ4 አመት ማስተዳደር ነበር። ከ5 ቀን በኋላ ኢ-ጥገኛ ኤርትራ ግንቦት 24,1993 ላይ በኦፊሴል ታወጀ። የሽግግሩ መንግስት ህግ አርቃቂ አካል (ሀገራዊ ባይቶ) 30 የሻዕቢያ ማዕከላዊ አካላትን እና 60 አዳዲስ አባላትን የያዘ ነበር። 1993 ላይ ይሄው አካል የኤርትራን የመጀመሪያ ፕሬዘዳንት ኢሳያስ አፈወርቂን መረጠ። ፕሬዜደንቱ የአገሪቱና የመንግስቱ የበላይ አካል ሲሆን በህግ አርቃቂው ኮሚቴ እና በአገሪቱ ምክር ቤት ላይ ሙሉ ስልጣን አለው። በተጨማሪ አቶ ኢሳያስ የሰራዊቱ መሪ እና የሻዕቢያ ዋና ሃላፊ በመሆን ሃይላቸው የገነነ ነው። ከ1994 ጀምሮ ሻዕቢያ ስሙን ቀይሮ ህዝባዊ ግንባር ለፍትሕና ለዲሞክራሲ ተባለ። ግንቦት 1997 የተጠበቀው ኤርትራዊ ህገ መንግስት በጉባኤ ቢጸድቅም ተፈጻሚነት አጣ። የፓርላማ እና የፕሬዜደንት ምርጫም እንዲሁ ሳይደረግ ቀረ። 150 አባላት ያሉት የአሁኑ ሀገራዊ ባይቶ ይቀደመውን ኮሚቴ 1997 ላይ የተካ ሲሆን 75 ሹሞችና እና ተጨማሪ 75 የተመረጡ አባላትን አጠቃሎ ይዟል። የአስተዳደር ክፍሎች በአሁኑ ወቅት ኤርትራ በ6 ዞባዎች ይከፈላል። እኒህ በተራቸው በንዑስ ዞባዎች ይከፈላሉ። የዞባወቹ መልክዓ ምድራዊ አቀማመጥ በአገሩ የውሃ አቅርቦት ጠባይ ላይ የተመሰረተ ሲሆን የኤርትራ መንግስት ይህን ያደረገበት ምክንያቱን ሲገልጽ እያንዳንዱ አስተዳደር በራሱ የእርሻ አቅም ላይ ሙሉ ቁጥጥር እንዲኖረው እና ታሪካዊ አውራጃዊ ርስበርስ ግጭቶችን በዚያው ለማስወገድ ነው። ዞባዎቹ እና የዞባዎቹ ክፍሎች እኒህ ናቸው: ኢኮኖሚ የሕዝብ ስብጥር ታዋቂ ኤርትራውያን ኣቶ ወልደአብ ወልደማሪያም፥ ዓብደል ቃድር ከቢረ ራስ ወልደሚካኤል ሓሚድ እድሪስ ዓዋተ እብራሂም ሱልጣን፣ ባሕታ ሓጎስ፣ ተድላ ባይሩ፣ አማን አንዶም ኢሳያስ አፈወርቂ ስብሓት ኤፍሬም ሃይለ ወልደትንሳኤ (ድሩዕ) ጴጥሮስ ሰለሙን ማሕሙድ ኣሕመድ ሸሪፎ ብርሃነ ገብረእግዚኣብሄር በራኺ ገብረስላሴ ጀርማኖ ናቲ ዑቕበ ኣብርሃ ሳልሕ ኬክያ እስቲፋኖስ ስዩም መስፍን ሓጎስ የማነ ገብረሚካኤል (ባርያ) ኣብራሃም ኣፈወርቂ ተኸስተ ሰለሙን ዮሃንስ ትኳቦ ኪሮስ ኣስፋሃ የማነ ተኸስተ ደሳለኝ ነጋሽ ዮናስ ዘካርያስ ስብሓት ኣስመሮም ሳምሶን ሰለሙን ቢንያም ያሬድ ቢንያም በርሀ ምሥራቅ አፍሪቃ

22318

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%88%8D%E1%8C%A4

ስልጤ

ስልጤ ስልጤ የኢትዮጵያ ብሔር ነው።የስልጤ ብሔረሰብ በሀገራችን ከሚገኙ በርካታ ብሔሮች: ብሔረሰቦችና ህዝቦች አንዱ ነው: ብሔረሰቡ በአዲስ አበባ-ሆሳዕና መንገድ በ172 ኪ.ሜ ርቀት ከመንገዱ ግራና ቀኝ 60 ኪ.ሜ ያህል ገባ ብሎ በሚገኘው በደቡብ ክልል ስልጤ ዞን በስፋት ይኖራል የዞኑ ጠቅላላ ስፋት ነው:: እኤአ 2004 በተደረገ ቆጠራ በዞኑ የሚኖረው 850ሺ በዞኑ መስደደር ቢቻ የነበረ ሲሆን የዞኑ ተወላጆች ያዞኑ ህዝብ በሁኑ ሰዓት ከ900ሺ በለይ ይሆናል ተቢሎ ይታሰበል ።ከዞኑ በተጨማሪ ከ1 ምሊዬን በለይ ከዞኑ ጎራቤት ካጉራጌ፣ካሀድያ ፣ካኣለበ ና ካኦሮሞ ቤሔራሰቦች ታቀለቅሎ ሳፍሮወል እነም በተለያዩ የሀገሪቱ ክፍሎችና የውጪ ሀገራትም በስፋት ተሰራጭተው ይኖራሉ:: ከብሔረሰቡ 100% የሚሆነው የእስልምና ዕምነት ተከታይ ነው::0.9 የኣመራና የሌላ ብሔርሰብ ኦርቶዶክስ ክርታን ይኖርበታል ።ከዞኑ ውጭ የሉ ስልጤዎች 100% የስልምና ተካታይ ሲሆኑ በታጫር ከ99 በለይ በከፍል ስልጤ ሙስልሞች ነቸው። መለትም በኣበት ዎይም በእነት የስልጤ ዝርየነት የለቸው ነቸው።ግብርና ዋነኛ የኢኮኖሚ መሠረት ሲሆን ከብት አርባታና ንግድም እንዲሁ የብሔረሰቡ የሀብት ምንጭ ናቸው:: ዞኑ አሁን በስምንት ማለትም:- ምዕራብ አዘርነት:ምስራቅ አዘርነት:አልቾውሪሮ:ዳሎቻ:ላንፎሮ:ሳንኩራ :ሁልባረግና ስልጢ ወረዳዎች የተዋቀረ ነው::የብሔረሰቡ ቋንቋ ስልጢኛ ሲሆን ከሴማዊያን ቤተሰቦች ይመደባል የቋንቋው ስፋት ከሀረሪኛና የዛይ ቋንቋ ጋር በጣም ሲመሳሰል በበርካታ የቃላት ትርጉዋሜ ደረጃ ከአረብኛ: አማርኛ ትግርኛ አርጎቢኛና ኦሮምኛ ጋርም ይገናኛል:: "ስልጤ" የሚለው ስም በዞኑ በሚገኙ በዋነኛነት አምስት ማኅበረሰቦች ማለትም ስልጢ:መልጋ:ሁልባረግ:አዘርነት በርበሬና አልቾውሪሮ የጋራ መጠሪያ ሲሆን ማኅበረሰቦቹ በታሪክ: በማኅበራዊ ኑሮ :በባህል: በቋንቋና በሀይማኖት እንዲሁ ተመሳሳይ ናቸው የስያሜውን መነሻ በተመለከተ የተለያዩ መረጃዎች ያሉ ሲሆን ስያሜውን ያገኘው ከሀጂ አሊዬ 5ተኛ ልጅ ከሆኑት ገን-ስልጤ አልያም ሱልጣኔት ከሚለው አረብ ኢስላማዊ መንግስት ጥንታዊነት እንዲሁም ነባር ኢስላማዊ መንግስታትና ማኅበረሰቦች የታሪክ ወራሽነትን በማሰብ ነው የሚለው በስፋት ይገለፃል:: ስልጤ የምጣረበቸው ታጨመር ስሞች እስላም``ታብሎ ስጣራ ቋንቋቸው` እስለምኛ `በመበል በደቡብ ክፍል እስከ ዘሬ ይታዎቀል .ክሰሜን' ጉራጌ` ታብሎ የምታዎቅ ብሆንም ስልጤ የረሱን ዞን ከመሰራተ ጀምሮ ስሙ ለይመለስ ቀርቶዎል። የስልጤ ብሔረሰብ ብሔረሰቡ በዋናነት በክልሉ በስልጤ ዞን ውስጥ በሚገኙ ስምንት ወረዳዎች በሀገር ውስጥ በዎላይታ፣ በሲዳማ እና ጌዲኦ ዞኖች፣ በሀዋሣ ከተማ እና በሀላባ ልዩ ወረዳ እንዲሁም ከክልሉ ውጪ በጂማ፣ በወለጋ፣ በናዝሬት /አዳማ/ በሐረር፣ በድሬዳዋ፣ በአደስ አበባ ከተሞች ከሌሎች ብሔረሰቦች እና ሕዝቦች ጋር በስብጥር ይኖራሉ፡፡ ብሔረሰቡ በዋናነት የሚኖርበት ሥፍራ በሰሜን እና በሰሜን ምዕራብ የጉራጌ ዞን፣ በደቡብ የሀዲያ ዞን እና የሀላባ ልዩ ወረዳ፣ በምዕራብ የሀዲያ ዞን በምስራቅ የኦሮሚያ ክልል ያዋሰኑታ፡፡ የብሔረሰቡ ዋነኛ መገኛ ሥፍራ መልክዐ ምድራዊ አቀማመጥ በአብዛኛው ሜዳማ ሲሆን የተወሰነው በተለይም ምዕራባዊው ክፍል ተራራማነት ያለው ነው፡፡ የአየር ንብረቱ በተለያዩ ደረጃ ደጋማ፣ ወይናደጋማ እና ቆላማ ሲሆን አብዛኛው ክፍል ወይናደጋማ ነው፡፡ የሕዝቡ ኢኮኖሚ የተመሰረተው በዋናነት በእርሻ ሲሆን ከዚሁ ጐን ለጐን የተወሰነው ክፍል የከብት እርባታን፣ ንግድን፣ እና አንዳንድ የእደ ጥበብ ውጤታችን በማምረት ኑሮአቸውን ይመራሉ፡፡ በዋናነት ከሚመረቱ የእርሻ ምርቶች መካከል በርበሬ ፣እንሰት፣ ጤፍ፣ ስንዴ፣ በቆሎ ገብስ፣ አተር፣ ባቄላ፣ ቦሎቄ፣ አደንጓሬ፣ ቡና፣ ጫት፣ ለአብነት የሚጠቀሱ ናቸው፡፡ ቋንቋ የስልጤ ብሔረሰብ አፍ መፍቻ ቋንቋ ስልጢኛ ሲሆን ከሴማዊ የቋንቋ ቤተሰብ ይመደባል፡፡ ቋንቋው ከአረብኛ፣ ከጉራጊኛ ከሐረሪ፣ ቋንቋዎች ጋር ይመሳሰላል፡፡ የብሔረሰቡ አባላት ከአፍ መፍቻ ቋንቋቸው በተጨማሪ በከተሞች አካባቢ ያሉ አማርኛን እንዲሁም እንደ አጐራባችነታቸውና ቅርበታቸው የሀድይኛ፣ የማረቆኛ፣ የጉራግኛ፣ የኦሮምኛ እና የሀላብኛን ቋንቋዎች በሁለተኛ ደረጃ ይናገራሉ፡፡ ሌሎችም አጐራባች ብሔረሰቦች እንዲሁ የስልጢኛን ቋንቋ እንደየቅርበታቸው ለመግባቢያነት ይጠቀማሉ፡፡ ስልጢኛ ከ6ዐ ዓመት በፊት የአረብኛ ፊደልን በመጠቀም ለጽሑፍ የዋለ ቋንቋ ቢሆንም ከ1967 ዓ/ም ጀምሮ ልዩ ልዩ አዋጆች እና የመሰረተ ትምህርት ማስተማሪያ መጽሐፍት የሳባ ፊደልን በመጠቀም በቋንቋው ተተርጉመዋል፡፡ ከ1987 ዓ/ም ጀምሮ የ1ኛ ደረጃ የመጀመሪያ ሣይክል የመማሪያ መጽሐፍት በቋንቋው ተዘጋጅተዋል፡፡ በአሁኑ ሰዓት የትምህርት ቋንቋ ሆኖ በማገልገል ላይ ይገኛል፡፡ እንደዚሁም የሣባ ፊደልን በመጠቀም የመማሪያ መጽሐፍት፣ የስልጢኛ መዝገበ ቃላት፣ የስልጤ ሕዝብ ታሪክ እና ሌሎች መጽሀፍቶች በቋንቋው ተጽፈው አገልግሎት እየሠጡ መሆናቸው ቋንቋው በማደግ ላይ ያለ ስለሚሆኑ የሚገልፁ እውነታዎች ናቸው፡፡ ታሪካዊ አመጣጥ የስልጤን ብሔረሰብ ታሪካዊ አመጣጥ በተመለከተ በብሔረሰቡ የዕድሜ ባለፀጋዎች የሚነገሩ የትውፊት እና አንዳንድ የተገኙ የጽሑፍ መረጃዎችን በሁለት መልኩ ከፍለን እንመለከታለን፡፡ የመጀመሪያው የትውፊት መረጃ እንደሚያመለክተው በጥንት ጊዜ ዛሬ የብሔረሰቡ አባላት በሚኖሩበት ሥፍራ "ዡራ" ወይንም "ሀርላ" በመባል የሚታወቁ ሕዝቦች ይኖሩ እንደነበር ይገልፃል፡፡ ሌላው መረጃ ደግሞ በ8ኛው ክፍለ ዘመን አካባቢ የተወሰኑ ቀደምት የብሔረሰቡ አባላት ከምድረ ሣውዲ አረቢያ ተነስተው የኤደን ባህረ ሰላጤን አቋርጠው በስተምስራቅ አቅጣጫ በዘይላ ደሴት በኩል ወደ ኢትዮጵያ እንደገቡ ያመለክታል፡፡ እነዚህ ሕዝቦች በፀሐይ መውጫ አቅጣጫ ወደ አገሪቱ ክፍል ከገቡ በኋላ በሐረር ጀበርቲ ዛሬ “አደሬ” ወይንም "ሐረሪ" በሚባለው አካባቢ ቆይታ አድርገው ወደ ዛሬው መገኛ ሥፍራ በመምጣት ከነባሩ ሕዝብ ጋር ተቀላቅለው መኖር እንደጀመሩ ይነገራል፡፡ የነዚህ ክፍሎች አመጣጥ በአብዛኛው እስልምናን ከማስተማር ጋር የተያያዘ እንደነበር የተገኙ የትውፊት መረጃዎች ይጠቁማሉ፡፡ የተወሰኑ የብሔረሰቡ አባላት ደግሞ የግራኝ መሀመድ ወረራ ካበቃ በ1ዐኛው ዓመት ገደማ ከ1553/63 በሀጂ አልዬ መሪነት የተለያዩ ቦታ እየሠፈሩ አሁን በዋናነት ወደ ሚኖሩበት አካባቢ እንደደረሱ ይነገራል፡፡ ሀጂ አልዬ በአባታቸው ኢትዮጵያዊ በእናታቸው የአረብ ዝርያ እንዳላቸው የሚነገር ሲሆን በስፍራው ሲደርሱ በመጀመሪያ መቀመጫቸውን ያደረጉት አልቾ ወሬሮ ላይ እንደነበር በታሪክ ይነገራል፡፡ በዚያን ወቅት የነበረው የስልጤ ሕዝብ ወደአሁኑ ስፍራ ከመድረሱ በፊት ገደብ ዝዋይ ላቂ ደንበል/፣ ሲዳማ፣ አሊቶ ዳገት /ቡልቡላ አጠገብ/ በሚባሉ አካባቢዎች ቆይታ እንዳደረገ የተገኙ መረጃዎች ይጠቁማሉ፡፡ በወቅቱ ለሕዝቡ እንቅስቃሴ እንደምክንያት የሚገለፀው በግራኝ መሀመድ የተነሣ ጥሩ የመኖሪያ አካባቢ ለመፈለግ እንደሆነ ይነገራል፡፡ በታሪክ አጥኚዎች ደሞ እንደሚነገረው ስልጤ ጙራጌ እና ሌሎች በአካባቢው የሚገኙ ብሄረሰቦች፥ በቋንቋቸው፡ በደማቸው ጥናት (ጀነቲክስ)፡ በስነ ልቦናቸው፥ በባህላቸው ወዘተ፥ ከሰሜን ኢትዮጵያ በተለይ ከዐማራ ብሄር በ8ኛው-10ኛው ክፍለ ዘመን ፈልሰው በአካባቢው የሰፈሩ ሰፋሪዎች እንደሆኑ ያመላክታል። ይህም ጊዜ ከኦሮሞ ፍልሰት 5መቶ-7መቶ አመታት በፊት ነው። የኢትዮጵያ

50385

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%85%E1%8B%B1%E1%88%B5%20%E1%89%A3%E1%88%B5%E1%88%8A%E1%8B%AE%E1%88%B5%20%E1%8B%98%E1%89%84%E1%88%A3%E1%88%AD%E1%8B%AB

ቅዱስ ባስሊዮስ ዘቄሣርያ

ባስሊዮስ ዘቄሣርያ በሌላ አጠራሩ ታላቁ ቅዱስ ባስሊዮስ (በግሪክ: (በእንግሊዘኛ ሲነበብ ባዚል ኦፍ ሢዛሪያ)በቀጰዶቂያ የቄሣርያ ኤጲስ ቆጶስ ነበር የንቂያን የሊቃውንት ጉባዔ የሚደግፍና አርያኒዝምንና የአፖሊናረስን ተከታዮችን የክርስትና አመለካከት ተቃውሞ ትክክለኛውን መንገድ ያስተማረ ታላቅ አሳማኝ የሃይማኖት ፈላስፋና መሪ ነበር ቅዱስ ባስሊዮስ ከሃይማኖት ፈላስፋነቱ ሌላ ድሆችንና ኑሮን ማሸነፍ ያቃታቸውን በመንከባከብ ይታወቃል በተጨማሪም የማኅበራዊ ኑሮ የሥርዐተ ጸሎትና የጉልበት ሥራ ለገዳማዊ ኑሮ መመሪያን መሥርቷል ባስሊዮስ ከቅዱስ ጳኩሚስ ጋር የማኅበራዊ ገዳማዊነት አባት ተብሎ በምሥራቃዊ ክርስትና ይታሰባል ዳሮግን በምሥራቅም በምዕራብም በቅዱስ ደረጃ ነው የሚከበረው እነዚህ ሁለት ጎራዎች ታላቅ የቤተክርስቲያን አባት የሚለውን ስያሜ ከዮሐንስ አፍወርቅና ከግሬጎሪዮ ናዚያንዘስ ጋር ሰተውታል የቀደመ የሕይወት ታሪኩና ትምህርቱ ባስሊዮስ ከቀዳማዊ ባስሊዮስና ከኤሚልያ የቄሣሪያዋ በ፫፻፳ ዓም አካባቢ በቀጰዶቂያ ተወለደ እናትና አባቱ እግዚአአብሔርን በጣም የሚወዱና ጸሎተኞች የነበሩ ሰዎች ነበሩ የእናቱ አባት ከቆስጠጢኖስ ፩ኛ በክርስትና ማመን በፊት ሰማዕት ሆኖ ያለፈ ሰው ነበረ ጸሎተኛ ባልቴቱ ማክሪናም የጎርጎርዮስ ታውማታርገስ (የኒዎ ቄሣርያን ቤተክርስቲያን በአቅራቢያው የመሠረተ) ተከታይ የነበረች ባስሊዎስንና አራቱን ወንድሞቹንና እህቱን ወጣትዋ ማክሪና ናውክራቲየስ ጴጥሮስ የሰባስቴውንና ጎርጎርዮስ የኒሳውን (ወደፊት ታላቅና የተከበሩ ቅዱሳን የሚሆኑ) በክርስትና ሃይማኖት ሥርዐት አሳደገች ባስሊዮስ በቄሣርያ ማዛካ ቀጰዶቂያ በአሁኑ ዘመን አጠራር ካይዜሪ (ቱርክ) ትምህርት ቤት በ፫፻፵፪ ዓ.ም.አካባቢ ተምሩዋል እዛም ጎርጎርዮስ ናዚያንዘስን የረጅም ጊዜ ጉዋደኛ የሚሆነውን ተዋውቋል ባስሊዮስና ጎርጎርዮስ አንድላይ በመሆን ለከፍተኛ ትምህርትና በተጨማሪ የሊባኒየስን ትምህርታዊ ንግግር ለማጥናት ወደ ቁስጥጥኒያ አምርተዋል ሁለቱ በአቴንስ በ፫፵፪ ዓ.ም. አካባቢ ጀምሮ ለስድስት ዓመት ተቀምጠዋል በዛም ቆይታቸው ጁሊያን ዘአፖስቴት ወደፊት ንጉሥ የሚሆን ተማሪ ተዋውቀዋል ባስሊዮስ አቴንስን በ፫፵፰ ለቆ ወደ ግብፅና ሶርያ ከተጉዋዘ በኋላ አገሩ ቄሣርያ የሕግ ሥራ በመለማመድና የንግግር ችሎታ ሲያስተምር ቆየ የባስሊዮስ ሕይወት ኢውስታቲየስ የሴባስትን ኃይለኛ የማሳማን ችሎታና ጥሩ ግብረገብ ያለውየተዋወቀ ጊዜ ሕይወቱ ሙሉበሙ ተቀይሩዋል ከዚህም የተነሳ ሕጋዊ የማስተማር ሥራውን ትቶ ሕይወቱን ለእግዚአብሔር ሰጠ ይህንንም የመንፈሳዊ ሕይወቱን መነቃቃት የሚያሳይ ጽሑፍ እንደሚከተለው አስቀምጦታል ብዙውን ጊዜዬን በማይረቡ ነገሮች አሳለፍኩ የወጣትነት ዕድሜዬንም በከንቱ ልፋትና እግዚአብሔር ሞኝነት ላደረገው ጥበብ በቅጽበት ከኃይለኛ እንቅልፍ ነቃሁ የወንጌልንም እውነተኛ ብርሃን አጥብቄ ያዝኩ የዚህንም ዓለም ንጉሦች ጥበብ ባዶነት ተረዳሁ ባስሊዮስ በአኔዚ አኔዚ ከተጠመቀ በኋላ ባስሊዮስ በ፫፻፵፱ ዓ ም ወደ ፍልስጤም ግብፅ ሶርያ እንዲሁም መስጴጦምያ የመመንኮስንና የገዳማዊነት ትምህርት ለማጥናት ሄደ ያለውን ሐብት በሙሉ ለድሆች አድሎ እንደጨረሰ ወደ ምነና በፖንተስ ኒዎሢዛርያ (በዘመኑ አጠራር ኒክሳር ቱርክ) ቤተክርስቲያን ገባ ባስልዮስ ይህን የገዳማዊ ኑሮ ቢያከብረውም ለሱ እንዳልተጠራ ተረዳ የሴባስቴው እዩስታቴየስ እጅግ የታወቀ መኖክሴ በፖንተስ አካባቢ ባስሊዮስን ያስተምረው ነበር በዶግማ ላይ ግን ይለያዩ ነበር ይልቁን ባስሊዮስ በመንፈሳዊ ማኅበራዊ ኑሮ ተሳበና በ፫፻፶ በአስተሳሰብ ከእሱ ጋር የሚመሳሰሉትን የክርስትና ደቀመዝሙሮች ወንድሙን ጴጥሮስን ጨምሮ ማሰባሰብ ጀመረ አንድላይ ሆነው በቤተሰቡ ርስት ላይ አኔዚ አጠገብ ገዳም መሠረቱ በጣም ግልፅ ለማረግ (በዘመኑ አጠራር ሶኑዛ ወይም ኡሉኮይ የዬሲሊርማክ ባሕርና የኬልኪት ባሕር የሚገናኙበት ቦታ ላይ ማለት ነው ባልተቤትዋ እናቱ ኤሚልያ እህቱ ማክሪናና ሌሎች ሴቶችም ራሳቸውን ለቅዱስ ተግባር መጽዋት በማድረግ ከባስሊዮስ ጋር ተባበሩ (ይህን ማኅበረሰብ የመሠረተችው እህቱ ማክሪና ናት የሚሉም አሉ) ቅዱስ ባስሊዮስ እዚህ ባታ ላይ ስለ ገዳማዊ ማኅበራዊ ኑሮ ጽፎ ነበር ጽሁፉ ግን ለምሥራቃዊ ክርስትና ዕድገት ከፍተኛ ምክኒያት ሆንዋል. በ፫፻፶ዓ ም ባስሊዮስ ጉዋደኛውን ጎርጎሪ (ግሬጎሪ) የናዚያነስን በአኔዚ እዲቀላቀል ጋበዘው። ጎርጎሪዮም (ግሬጎሪ) እንደመጣ በኦሪጄን ፊሎካሊያ የኦሪጄን ሥራዎች ስብስብ ላይ ጥናት ማድረግ ጀመሩ ከዚህም በኋላ ግሬጎሪ ወደ ናዚያነስ ወደ ቤተሰቦቹ ለመመለስ ወሰነ ባስሊዮስ የቁንስጥጢናውን የሊቃውንት ጉባዔን ዓ ም ተሳተፈ በመጀመሪ ከኤዩስታቲየስና ከሆሞወሲያንስ ወገነ ግማሽ አራዊያን የሆነ የመናፍቅ ቡድን ወልድ ከአብ ጋር ተመሳሳይ እንጂ አንድ ባሕርዪ ወይም አካል አይደለም ብለው ከሚያስተምሩ ጋር ማለት ነው። ሆሞወሲየንስ የአውኖሚየስን አርያኒዝም ይቃወማሉ ግን ደግሞ ከኒቂያ ጉባዔ ተከታዮች ጋር የሥላሴን አንድነት "ሆሞወሲዮስ" ከሚያስተምሩት ጋር መተባበር አይፈቅዱም በዚህም ቢሆን በዚያ የባስሊዮስ ጳጳስ ዲያኒየስ የቄሣሪያው የሚከተሉት የቀድሞውን ንቂያ ስምምነት ነበረ ባስሊዮስም ወዲያውኑ ሆሞወሲያንስን ጥሎ እንዲየውም ጠንካራ የኒቂያ ጉባዔ ውሳኔን ተከታይ ሆነ ባስሊዮስ በቄሣሪያ ቄሣሪያ በ፫፻፶፬ ዓ ም ጳጳሱ ሜለቲየስ የአንጾኪያው ባስሊዮስን ዲያቆን አድርጎ ሾመው አውሰቢየስ ደሞ በቄሣሪያ ቤተክርስቲያን በ፫፶፯ ዓ ም ፕሬስቢተር እንዲሆን ሾመው እኒህ የቤተክህነት ጥያቄዎች የባስሊዮስን ምርጫ የማይመጣጠኑ ስለሆኑ የሥራውን አቅጣጫ እንዲቀየር አድርገዋል ባስሊዮስና ግሬጎሪ ናዚያነስ ለጥቂት ዓመት የአርያኒዝም መናፍቅ ትምህርት የቀጰዶቂያን ክርስቲያኖች ይከፋፍላል ተብሎ ስለሚያሰጋ ሲታገሉ ቆዩ በኋላም የማሳመኛ ንግግር በትልቅ ደረጃ ውድድር (ክርክር) ከታዋቂ አርያውያን ቴዎሎጂየንና ተናጋሪዎች ጋር ለማድረግ ስምምነት አደረጉ ።በንጉሥ ቫሌንስ ተወካዮች መሪነት ከተደረገው ክርክር በኋላም ግሬጎሪና ባስሊዮስ አሸናፊዎች ሆነው ወጡ ይህ መሳካት ለግሬጎሪና ለባስሊዮስ የወደፊት ሥራቸው በቤተክርስቲያን አስተዳዳሪነት መሆኑን አረጋገጠላቸው ቀጥሎም ባስሊዮስ የቄሣሪያን ከተማ አስተዳደር ወሰደ አውሰቢየስ ግን በባስሊዮስ ፈጣን እድገትና በማኅበረሰቡ ባገኘው ተቀባይነት በመቅናት ወደ ነበረበት የገዳም ብቸኝነት ኑሮ እንዲመለስ ፈቀደለት ቆይቶ ግሬጎሪ በዚም በዚያም ብሎ ባስሊዮስን እንዲመለስ አሳመነው ባስሊዮስም እንዳለው አደረገ በዚያችም ከተማ ለበርካታ ዓመት ውጤታማ አስተዳዳሪ ሆነ የተደነቀበትን ሥራ ሁሉ ለአውሰቢየስ ተወለት በ፫፻፷፪ ዓ ም አውስቢየስም ሞተ ባስሊዮስም እንዲተካው ተመረጠ በዛውም ዓመት የቄሣሪያ ጳጳስ ሆነ አዲሱ የቄሣርያ ጳጳስ ሹመቱ በተጨማሪ የፖንተስ ኤክስአርክና የሜትሮፖሊታን ጳጳስ (አምስት ጳጳሳትን የሚያካትት) ሲያስሰጠው ከአምስቱ አብዛኞቹ የአውስቢየስን ቦታ እንዲይዝ የማይፈልጉ ነበሩ ይህን ጊዜ ነው የሹመቱን ኃይል ለመጠቀም ያስፈለገው ባስሊዮስ ለሃይማኖቱ የጋለ ስሜት ያለው ትዛዝ ሰጪ ደግና ለሰው አዛኝ ነበረ በዛም ወቅት ድርቅ ባስከተለው ረሐብ ምክኒያት በግሉ ምግብና መጠጥ በማዘጋጀት ለድሆች አድልዋል ያገኘውን የቤተሰብ ውርሱንም እንደዚሁ ድሆች እንዲጠቀሙ በነበረበት ቤተክርስቲያን አካባቢ አድልዋል ባስሊዮስ ከብዙ የሃይማኖት መሪዎችና ቅዱሳን ጋር ደብዳቤ ተጻጽፍዋል ከ ደብዳቤዎቹም መካከል ያለማቋረጥ ሌቦችንና ሴቲኛአዳሪዎችን ለማዳን እንደሠራ የሚያሳዩ ይገኙበታል ከሱም ጋር የሚሠሩትን የቤተክህነት አገልጋዮች በሀብት ፍለጋ እንዳይፈተኑ በቀላል የካህን ኑሮ እንዲወሰኑና ብቁ የሆኑ የቤተክህነት ሠራተኞች ለቅዱስ ሥራ እራሱ ይመርጥ እንደነበር ያሳዩ ነበር ባለሥልጣኖችንም ፍትሕ ባጉዋደሉ ጊዜ ወይም ግዴታቸውን ባልተወጡ ጊዜ ከመተቸት ወደኋላ አይልም ነበር ይህን ሁሉ እያካሄደ በራሱ ቤተክርስቲያን ውስጥ ለሰፊ ማኅበረሰብ ምዕመናን ጠዋትና ማታ ያስተምርና ይሰብክ ነበር ከዚህ በላይ ከተባሉት በተጨማሪ ለብዙ ዓይነት መንፈሳዊ አገልግሎት የሚሆን በቄሣሪያ ባዚሊያድ የሚባል ሕንፃ ገንብቱዋል የሚያካትተውም ለምስኪኖች መኖሪያ ቤት ወደ መጨረሻ ዕድሜያቸው የደረሱ ሰዎች እንክብካቤ የሚደረግላቸው ቤትና የነዳያን ሐኪም ቤት ናቸው ግሬጎሪ ናዚያንዘስ አስተያየት ሲሰጥ የዓለም አስደናቂ ሥራዎች ብሎታል ስለ ሃይማኖቱ ስለ እውነት ያለው ኃይለኛ አቋም በተቀናቃኙ ውስጥ ያለውን ጥሩ ነገር እንዳይታየው አልጋረደውም ስለሰላምና መታደግ ሲል መስማማት ያለእውነት መስዋትነት የሚገኝ ከሆነ የእውነት መለኪያውን ደስ እያለው አይጠቀምበትም ነበር በአንድ ወቅት ንጉሡ ቫሌንስ የአርያን ፍልስፍና ተከታይ የነበረ የመንግሥቱን ተወካይ ሞደስተስን ቢቻል በአንዳንድ ጉዳዮች ላይ ከቀሪዎቹ የአርያን ቡድኖች ጋር እንዲስማሙ መልክተኛ አርጎ ወደ ባስሊዮስ ላከው የባስሊዮስ ግትር እምቢተኛነት ሞደስተስን "በዚህ ሁኔታ ማንም አናግሮኝ አያውቅም" ብሎ እዲናገር አረገው ባስሊዮስም ሲመልስ "ከጳጳስ ጋር ተደራድረህ አታውቅ ይሆናል" ብሎ መለሰለት ሞደስተስም ለአለቃው ለንጉሡ "ባስሊዮስ ኃይል እንጂ ሌላ ምንም አይመልሰውም" ብሎ ልኮለታል በወቅቱ ቫሌንስ ጦርነት እንደማይፈልግ ማንም ያውቅ ነበር ታዲያ በተደጋጋሚ ያልተሳካ ባስሊዮስን ከሥራው የማፈናቀል ሙከራዎች አደረገ ከዛም ራሱ ቫሌንስ ወደ ባስሊዮስ ቅዱሱን የጥምቀት በዓል በሚያከብርበት ዕለት መጣ በዛም ወቅት በባስሊዮስ በጣም ስለተደነቀ ለባዚሊያዱ ሕንፃ መሥሪያ መሬት ሰጠው ይህም መንግሥት በቤተክርስቲያን ላይ ያለውን ኃይል ወሰነው። ይህም ደግሞ እያደገ በመስፋፋት ላይ ያለውን አርያኒዝምን እንዲጋፈጥ አስገደደው ይህ አርያኒዝም ክርስቶስን በተወሰኑ መልክ ከአባቱ ጋር አንድ መሆኑን የሚያስክድ ፍልስፍና እየሰፋ በብዙ አካባቢ ተቀባይነት ሲያገኝ በተለይ በአሌክሳንድሪያ ብዙዎች ስለሚያውቁት ለቤተክርስቲያን አንድነት በጣም አስጊ ምክኒያት ሆኖ ተገኘ ባስሊዮስ በአትናቲዮስ እርዳታና ከምዕራብ ቤተክርስቲያን ግንኙነት በማድረግ ይህን የሆሞውሲያነስ ስሕተተኛነትና ያለመቀበል ያለውን ስሜት እውነት ለማረግ ብዙ ሞክሩዋል ችግሩ የመንፈስ ቅዱስን ማንነት ጥያቄ በመጣበት ጊዜ ተባብስዋል ባስሊዮስ ግን የመንፈስ ቅዱስን ከእግዚአብሔር አብና ከእግዚአብሔር ወልድ ጋር እኩል መሆኑን በማስረጃ አጥብቆ ያስተምርና ይሰብክ ነበር ሆሞዋሲዮስንም ከሱ አስተምሮ ጋር አያስተካክላቸውም ነበር ለዚህ በመጀመሪያዎቹ ዓም በኦርቶዶክስ አክራሪ አባቶች ይነቀፍ ነበረ አትናሲዮስ ግን ይደግፈው ነበር ከዶግማቲክ ልዩነት በስተቀረም ከሴባስቴው እዩስታቲየስ ጋር ያለውን ጉዋደኝነት ጠብቋል ባስሊዮስ ከጳጳሱ ዳማሰስ ጋር የጽሁፍ ልውውጥ በማድረግ ጳጳሱ መናፍቃን በምሥራቅም በምዕራብም እንዲወገዙ ተስፋ አድርጎ ነበር ነገር ግን የጳጳሱ ወላዋይ አቋም የባስሊዮስን ቆራጥነት አሳዝኖት ተስፋውን አድብዝዞበታል ከሥራዎቹ በጥቂቱ አባቶቻችን እንዳስተማሩን ቅዱሱ ሊቅ ከሦስት መቶ አሥራ ስምንቱ ሊቃውንት አንዱ ነው ቅዱስ ኤፍሬም ሶርያዊንም ያስተማረው እርሱ ነው ነገር ግን ቅርብ ጊዜ ከድረ ገጾች ታሪክ እየገለበጡ የሚጽፉ አንዳንድ ወንድሞች ይህንን የሚያፋልስ ነገር ጽፈው ተመልክተናል ቅዱስ ባስልዮስ ገዳማዊ ጻድቅ፣ ባለ ብዙ ምሥጢር ሊቅ የብዙ ምዕመናን አባት፣ የቂሣርያ ሊቀ ጳጳሳት፣ ባለ ብዙ ተአምራትና ከከዊነ እሳት (ከፍጹምነት) የደረሰ አባት ነው ለመጀመሪያ ጊዜ የነዳያንን ሆስፒታል በአራተኛው መቶ ክፍለ ዘመን ያስገነባ እርሱ ነው። እጅግ ብዙ ድርሰቶች አሉት መጽሐፈ ቅዳሴውንም ዛሬ በምናውቀው መንገድ ያሰናሰለው እርሱ ነው። ለምዕመናን የሚጠቅሙ ብዙ ሥርዓቶችን ሠርቶ የብሉይና የሐዲስ ኪዳን መጻሕፍትን ተርጉሟል በየዕለቱም የሚጸለዩትን "ውዳሴ አምላክ" "የኪዳን ጸሎት" "ሊጦን" የተባሉትን መጸሐፍት የሚያካትት መጽሐፈ ጸሎትን ያዘጋጀ እሱ ነው እሱ በጻፋቸው መጸሐፍት ላይ ተመርኩዘው ብዙ አባቶች ጽፈዋል በመጽሐፈ ስንክሳር ጥር ቀን በሚነበበው የቅዱሳን ገድል ላይም የሠራው ታላቅ ተአምር ተጽፎ ይገኛል ታዲያ ይህ ሊቅ ቅዱስና ጻድቅ ሰው ብዙ ድንቆችን ሠርቷል እረፍቱ ባሰሊዮሰ የፊት ገጽታ መዛባቱ ከመጠናቀቁ በፊት ሞተ።በጉበት በሽታ ተሠቃይቷል።ከልክ ያለፈ እርባናዊ ድርጊቶችም ለቀድሞ ሕይወቱ አስተዋፅኦ አበርክተዋል።የታሪክ ምሁራን ባሰሊዮሰል በትክክል ስለሞተበት ቀን አይስማሙም።የቂሳርያ፣የፓቶኮፕተሪዮስ ወይም “ባዚሊያድ”፣እንደ ድሃ ቤት፣ ሆስፒታል እና ሆስፒታሎች ፊት ለፊት የነበረው ታላቁ ተቋም ለድሆች የባሰሊዮሰ ተከታታይ የምጽዓት መታሰቢያ ሆነ።ብዙዎቹ የቅዱስ ባሰሊዮሰል ጽሑፎች እና ስብከቶች በተለይም በገንዘብ እና በንብረት ላይ በተነሱ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ዛሬ ያሉትን ክርስቲያኖችን መፍታተናቸውን ቀጥለዋል። ሰነ ጽሑፍ የባስሊዮስ ዋና ሥነ-መለኮታዊ ጽሑፎች ስለ መንፈስ ቅዱስ ሲሆን በቀደመ የክርስትና ባህል (የመንፈስ ቅዱስን መለኮትነት ለማረጋገጥ) እና የእግዚአብሔር ፍራቻ ለሌለው ለኤውኖሚየስ የነቀፋ መጻሕፍት በ፫፻፶፮ ዓ.ም. የአኒሞኒያን የአሪያኒዝም ዋና ተዋናይ የሳይዛይከሱ ኤውኖሚየስን የሚቃወም ሦስት መጻሕፍት የመጀመሪያዎቹ ሦስት የማመሳከሪያ መጻሕፍት የእርሱ ሥራ ናቸው የአራተኛውና አምስተኛው መፅሃፍ ደራሲው ግን እንደ ተጠራጠረ ያስመስለዋል ባስሊዮስ ዝነኛ ሰባኪ ነበር ባብዛኛዎቹ ሰበካዎቹና የጾም ጊዜ ትምህርቶቹ በሄክሰሮንሮን (ማለት ሄክሳምሮስ “የፍጥረት ስድስት ቀናት”) በላቲን: (ሄክሳሮን) ላይ ያተኩሩ ነበር በተጨማሪም ለጸሎት የተጻፉ የዳዊት መዝሙሮች ከላይ እንደጠቀስናቸው ውዳሴ አምላክን የመሳሰሉ ጨምሮ በርካታ መጻሕፍት ይቀርባሉ አንዳንዶቹ በ፫፻፷ዎቹ ረሃብ ላይ ለሥነ ምግባር ታሪክ ዋጋ የሚሰጡ ናቸው ሌሎች ለሰማዕታት እና ለጽሑፍ ቅርሶች የተከፈለውን ክብር ያሳያሉ የጥንታዊ ሥነ ጽሑፍ ጥናት ላይ ለወጣቶች የተላለፈው መልዕክት የሚያሳስበው ባስሊዮስ በመጨረሻ የራሱ አስተምህሮ በራሱ ላይ ተጽዕኖ እንዳሳደረበት ያሳያል ይህም የጥንታዊ ሥነ-ጽሑፋዊ ጠቀሜታ አድናቆት እንዲያድርበት አድርጎታል። በትርጓሜው ውስጥ ባሰሊዮሰ ለኦሪጀን እና ለቅዱሳት መጻሕፍት መንፈሳዊ ትርጓሜ አስፈላጊነት ከፍተኛ አድናቆት ነበረው በመንፈስ ቅዱስ ሥራው ላይ “ቀጥተኛውን ቃል ወስዶ እዚያ ለማቆም በአይሁዲዝም ሥነ-ጽሑፍ መሸፈኛ ልብ መሸፈን ነው” የሚል ማረጋገጫ ሰጥቷል መብራቶች ፀሐይ በምትበራበት ጊዜ ከንቱዎች ናቸው እርሱ በመሠረተ ትምህርት እና በቅዱስ ቁርባን ጉዳዮች ውስጥ የመጠባበቂያ አስፈላጊነት ደጋግሞ አበክሮ ገልጽዋል በተመሳሳይ ጊዜ የአንዳንድ ዘመናትን የዱር ቅኝቶች ይቃወም ነበር። ይህን በተመለከተ እንዲህ ሲል ጽፍዋል እኔ በሌላው ሥራ በበለጠ በእኔ ሥራ ያነሰ በሚሆን የተዘበራረቀ የምሳሌ ህጎችን አውቃለሁ በርግጥም አሉ የቅዱሳት መጻሕፍትን የጋራ ስሜት የማይቀበሉ ውሃን ውሃ አይደለም የሚሉ በአንድ ተክል ውስጥ ወይም ዓሳ ውስጥ የራሳቸውን የደስታ ምኞቶች የሚያዩ የእንስሳዎችን እና የዱር አራዊትን ተፈጥሮ ለምሳሌዎቻቸው እንዲስማሙ አድርገው ለውጠው ከግምትዎቻቸው ጋር እያስማሙ ምሳሌዎች የሚጽፉ እንደ ሕልም አስተርጓሚዎች ሕልሞችን የራሳቸውን መጨረሻ እንዲያገለግሉ የሚያደርጉ የእሱ የመራባት ዝንባሌ በሞራሊያ እና በደኢታካ (አንዳንዴም የቅዱስ ባሰሊዮሰ ህጎች በተተረጎመው) እና በሥርዓት በዓለም ውስጥ ጥቅም ላይ የዋሉ የሥነ-ምግባር መመሪያዎች ይታያሉ የታላቁ አስኬቲከን እና አናሳ አስኬቲከን የተባሉትን የሁለቱ ሥራዎች ትክክለኛነት በተመለከተ ጥሩ ውይይት ተደርጓል የእሱ ሥነ-መለኮታዊ ተግባራዊ ገጽታዎች የተገለፀው በሥነ-ጽሑፍ ጽሑፎች እና በሞራል ስብከቶች ውስጥ ነው ስለዚህ ለምሳሌ የጎረቤቶቻችንን ተፈጥሯዊ ፍላጎቶች (ለምሳሌ ረሀብ ጥማትን) እንደራሳችን አድርገን እንድንመለከት የሚረዳን የጋራ ተፈጥሮአዊ ተፈጥሮአችን እንደሆነ ያስረዳናል ምንም እንኳን ሌላ ግለሰብ ቢሆን ሦስት መቶ ደብዳቤዎች በሽታ እና ቤተክርስቲያናዊ አለመረጋጋት ችግሮች ቢኖሩም ተስፋ ሰጭ ርህራሄም እና ተጫዋች የነበረ ሀብታም እና ታዛቢ ተፈጥሮውን ያሳያሉ። እንደ አንድ የማሻሻል እርምጃ ዋና ተግባሩ የሕግ ሥነ-ሥርዓቱን ማደስ እና የምስራቅ ገዳማትን ተቋማት ለውጥ ለማምጣት ነበር አብዛኛዎቹ የእሱ ሥራዎች እና ለእሱ በጥቂቶች የተጻፉ ናቸው የተባሉት የተለያዩ ጥራት ያላቸው የላቲን ትርጉሞችን በሚያካትተው ፓትሎሎጂ ግሪካ ውስጥ ይገኛሉ። በርከት ያሉ የቅዱስ ባሰሊዮሰ ሥራዎች በሃያኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ በእነ ሶርስ ክሪኔኔስ ክምችት ውስጥ ይታያሉ ሥነ-ምግባራዊ አስተዋፅዎች በስደት ዘመን ማብቂያ ላይ እንደመጣ የቂሳርያ ባስሊዮስል በክርስቲያናዊ ሥነ-ስርዓት ታሪክ ውስጥ በጣም አስፈላጊ ቦታን ይይዛል የባስሊዮስል ሥነ ምግባራዊ ተጽዕኖ በቀደሙት ምንጮች ውስጥ በሚገባ ተረጋግጥዋል ምንም እንኳን በአሁኑ ጊዜ ስሙን የሚሸከሙት መለኮታዊ ሥነ- ሥርዓት የትኞቹ ክፍሎች በትክክል እንደሆኑ ማወቅ ከባድ ቢሆንም በብዙዎች የምሥራቅ ክርስቲያን አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ የተመዘገቡት የጸሎት አካላት እጅግ ፀንተዋል የባሲል ስም የሚሸከሙት አብዛኞቹ [ሥነ ስርዓት ሥነ-ሥርዓቶች] አሁን ባሁኑ መልኩ ሙሉ ሥራቸው አይደሉም ሆኖም ግን በዚህ መስክ ውስጥ የ ባስሊዮስል ሥነ ሥርዓቶችን በማዘጋጀት እና በቤተክርስቲያን ውስጥ ዝማሬዎችን በማስተዋወቅ ረገድ የተከናወኑትን ሥራዎች ለማስታወስ ይረዳሉ የክርስትና ሃይማኖት አዋቂዎች የቅዱስ ባስሊዮስል ሥነ ሥርዓት “የታላቁ የቅዱስ ባሲል የግል እጅ ብዕር አዕምሮ እና ልብ” ያለአንዳች ስሕተት ያሳያል ለእሱ ሊባል የሚችል ሥነ-ስርዓት" የቅዱስ ባስሊዮስል ሥነ-መለኮታዊ ሥነ-ስርዓት)"፣ ብዙ ጊዜ ከተለመዱት ከቅዱስ ዮሐንስ አፍወርቅአገልግሎት የሚረዝም ሥነ-ስርዓት ነው በሁለቱ መካከል ያለው ልዩነት ዋናነት ካህኑ በሚያደርገው በጸጥታ ፀሎቱ ላይና ለ ቴዎቶኮስየሚያደርገው ዜማና ቃላት ነው ‹ፍጥረት ሁሉ› በሚለው ምትክ ኤክስዮን ኤንቲን የሚለውን የዮሐንስ አፍወርቅን ሥነ-ሥረት ይጠቀማል የዮሐንስ አፍወርቅ ሥነ ስርዓት በአብዛኛዎቹ ምስራቃዊው ኦርቶዶክስ እና የባዛንታይን ካቶሊክ ሥነ ሥርዓታዊ ባህሎች ውስጥ የባስሊዮስን ለመተካት መጥቷል ሆኖም አሁንም በተወሰኑ የበዓላት ቀናት ላይ የባሲል ሥነ-ስርዓት ይጠቀማሉ የመጀመሪያዎቹ የዐብይ ፆም አምስት እሑዶች የ ልደት ዋዜማ እና ቴዎናን በፀሎተ ሐሙስ እና ቅድስት ቅዳሜ እና በጃንዋሪ የባስሊዮስ ቀን (በ ጁሊያን የቀን መቁጠሪያ የሚከተሉ አብያተ ክርስቲያናት ጄንዋሪ በ የግሪጎሪያን የቀን መቁጠሪያ ላይ ይወድቃል]])። በሞናስቲዝም(ገዳማዊ ኑሮ) ላይ ያለው ተጽዕኖ በእሱ ምሳሌዎች እና ትምህርቶች መሠረት ባስሊዮስል ከዚህ በፊት በምነና ሕግ ማለትም የገዳም ኑሮ ባሕርዪ አመለካከት የነበሩትን ልዩነት ማንንም በማያስቀይም ደረጃ አሻሽሎ አሳይቷል ሁለቱን አጣምሮ የሚይዝ የ ሥራና ፀሎት ቅንጅት ያለው አሠራር በመፍጠሩ ይታወቃል

16046

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8A%93%E1%88%B2%E1%88%9E%E1%88%B5%20%E1%8A%90%E1%88%B2%E1%89%A5

አናሲሞስ ነሲብ

አናሲሞስ ነሲብ አባ ገመቺስ 1842-1923 በ 1842 በቀድሞ አጠራር ኢሉባቦር ክ. ሀገር ሀሩሙ በምትባል ትንሽ መንደር የተወለደው አናሲሞስ ወላጆቹ «ሂካ» የሚል ስም አወጡለት ......ይህ ሂካ የሚለው ስም ተርግዋሚ ለሚለው የአማርኛ ቃል አቻ ቀረቤታ እንዳለው የቋንቅዋው አዋቂዎች ይናገራሉ ........በአራት አመቱ ወላጅ አባቱን በሞት ያጣው ህፃኑ ሂካ .....12 አመት ሲሆነው በባርያ ፈንጋዮች ከተወለደበት ቀዬ ከዕናቱ እቅፍ ተመንጭቆ ተወሰደ ........ከዚያ በህዋላ የባርነት ኑሮውን በመቀጠል የምፅዋን አፈር ረግጦ ባርያ እየገዛ ነፃ በሚያወጣ በአንድ የፈረንሳይ ቆንሲል እጅ እስኪገባ ድረስ ሁለቴ ተፈንግሎ አራት ጊዜ እንደ እቃ ተቸርችሯል መኩርያ ባልቻ በሚለው ጽሁፉ እንደገለጸው በዚህ የባርያ ዝውውሩ ወቅት ነበር በአንዱ ጌታው <ነሲብ የሚል ስም የተሰጠው .........ይህ ፈረንሳዊ ቆንሲል ነበር ከባርነት ነፃ አውጥቶ ከመጀመርያ መምህሩ ፒተር ሉንድህል ጋ ያገናኘው ...............ታህሳስ 24/1872 ይሄው መምህሩ ፒተር ሉንድህል የሂካን ሁኔታ አስመልክቶ ሲፅፍ ጥቅስ፦ ከጥቂት ወራት ቆይታ በህዋላ ሂካ ክርስቶስን አመነ ....እናም ተጠመቀ ...በራሱ ምርጫም አናሲሞስ የሚለውን የክርስትና ስም ተቀበለ ........አናሲሞስ የልብ ወዳጅ ሊቀርቡት የሚገባ ትሁት ፍጹም ደከመኝን የማያውቅ ነው አሁንማ የአማርኛን መፅሀፍ ቅዱስ ጠንቅቆ ከማወቁም በላይ በውስጡ ያሉትን እውቀቶች ከቅን ልብ ጠልቆ ተረድቷል ሲል አብራርቷል የሚል ፅሁፍ የፃፈው አለም እሽቴ እንደገለጸው ቀዳሚዎቹ የሁንድህል ተማሪዎች አናሲሞስን ጨምሮ 6 ሲሆኑ ት .ቤቱ በታሪክ በካታኪዝም በቤተ ክርስትያን ታሪክ ጊኦግራፊና አርቲሜቲክ እንዲሁም ቅዋንቅዋ አማርኛ ኦሮምኛ ስዊድንኛ ጀርመንኛ ተማሪዎችን ያሰለጥን እንደነበር ፅፏል አናሲሞስ በነበረው የትምህርት ብቃት የተነሳ ከተማሪዎቹ ተመርጦ ወደ ስዊድን ለከፍተኛ ትምህርት ተልኳል የተሰኘወን መፅሀፍ የደረሰው ተርፋሳ ዲጋ በኢትዮጵያ ጥናት ተቅዋም የተዘጋኘውንና ለህትመት ያልበቃውን በመጥቀስ አናሲሞስ የስካንዲኒቭያን ምድር ለምርገጥ የበቃ ቀዳሚ የኦሮሞ ተወላጅ እንደነበር ይናገራል ቄስ ተስገራ በተሰኘ ስራቸው አናሲሞስ አማርኛን አረብኛን የስዊድንና የእንግሊዝኛ ቅዋንቅዋዎችን አቀላጥፎ ይናገር እንደነበር እንዲሁም ጀርመንኛ ማጥናቱን ፅፈዋል ኢዶሳ ገመቺስ ደግሞ ትግርኛና ጣሊያንኛ ይናገር እንደነበር ፅፈዋል በስዊድን ኮሌጅ ለአምስት አመታት የተሰጠውን ትምህርት ተከታትሎ ካጠናቀቀ በህዋላ በ 1873 አ .ም ወዳገሩ ተመልሶ ምፅዋ ደረሰ .....እዝያው ምፅዋ ውስጥ በማስተማር ሙያ ተመድቦ ማገልገል ጀመረ .......ፕሮፌሰር ባህሩ ዘውዴ በተሰኘው መፅሀፋቸው እንደገለፁት በወቅቱ አፄ ዮሀንስ በሚስዮናውያን ላይ አርገውት በነበረው የእንቅስቃሴ እገዳ ምክንያት ወደ ትውልድ መንደሩ ኢሊባቡር ለመመለስ በርካታ አመታት ፈጅቶበታል በእምኩሉ (ምፅዋ ቆይታው በ 1878 አ .ም አነስተኛ የማተምያ መሳርያን ወደ ምፅዋ በማስመጣት 100 የተሰኘው የአናሲሞስ ስራ የማተምያ ቤቱ የመጀመርያ ስራ በመሆን የህትመትን ብርሀን አየ እጅግ ከፍተኛ ጥንቃቄ የሚጠይቀው የመፅሀፍ ቅዱስ ትርጉም ስራ ከፍፃሜ ለመድረስ በርካታ አመታትን ወስዶበታል ...የአዲስ ኪዳን ትርጉም ከሰባት አመታት በህዋላ ተጠናቀቀ ...ብዙም ሳይቆይ በተከታታይ የብሉይ ኪዳንን ትርጉም በታላቅ ትጋት አጠናቆ መፅሀፉን ለማሳተምና የፊደል ለቀማውን ለመስራት እንደገና ወደ ስዊዘርላንድ ለዘጠኝ ወራት ያህል መሄዱን ዶ .ር ድርሻዬ መንበሩ በመፅሀፋቸው ጠቅሰውታል ....በነዚሁ ዘጠኝ ወራትም በባለሙያዎች እንደገና ተሻሽሎ ለመታተም እስከተወሰነበት ድረስ ለሰባ አመታት ያገለገለውን የኦሮምኛ መፅሀፍ ቅዱስ እትመት አጠናቆ ወደ አገሩ ተመለሰ በወቅቱ መሪ ለነበሩት አፄ ሚኒልክም ይህንን የኦሮምኛ መፅሀፍ ቅዱስ በስጦታ በማበርከት ወደ ወለጋ ሄዶ እንዲያስተምር ነጋድራስ ሀይለጊዮርጊስን ባልደረባ በመስጠት የሚከተለውን ንጉሳዊ የይለፍ ደብዳቤ ሰጥተውታል ጥቅስ፦ ሞአ አንበሳ ዘዕም ነገደ ይሁዳ ዳግማዊ ሚኒልክ ስዩመ እግዚአብሄር ንጉሰ ነገስት ዘኢትዮጵያ ይህን ደብዳቤ ይዞ ደጃዝማች ገ .እግዚአብሄር አገር ለሚያቀናው አናሲሞስ ከርሱ ጋ ላሉት 10 ሰዎችና 3 ጠባቂዎቻቸው ፈቃድ ሰጥተናቸዋልና ማንም መንገዳቸው ላይ አይቁም ዋና የትምህርት ጣብያውን ነቀምት ያረገው አናሲሞስ በአገሩ ሰዎች የሞቀ አቀባበል ቢደረግለትም .......ግብፃዊው ጳጳስ አቡነ ማቴዎስ በእምነቱ ምክንያት ፊታቸውን ስላዞሩበት .....በደረሰበት ስደት ምክንያት ንብረቱን ከመውረስ አልፈው በእግረ ሙቅ ታስሮ ውህኒ እንዲወርድ አርገውታል ........ለጥቂት ጊዜያትም ቢሆን አንፃራዊ እረፍት ያገኘው በ 1909 አካባቢ ከልጅ እያሱ ባገኘው የእምነት ነፃነት በህዋላ ነው ከመንፈሳዊ ትምህርቱ ጎን ለጎንም የአገሬውን ሰዎች ልጆች በመሰብሰብ ማንበብና መፃፍ ከማስተማሩም በላይ ባንድ ወቅት የተማሪዎቹ ቁጥር ወደ 100 ያህል ደርሶ እንደነበር ይነገራል .....በአካባቢው ሰዎች ከፍተኛ ተቀባይነት ማግኘቱ ያስደነገጣቸው አቡነ ማቴዎስና ተከታዮቻቸው በተደጋጋሚ ክስ እየሰነዘሩበት ማስፈራራትና ዛቻ በመቀበል እስከ መጨረሻው ድረስ በእምነቱ ፀንቶ ኖርዋል ይህን ታላቅ ሰው በእለተ ሰንበት በሰማንያ አንድ አመቱ በወርሀ ሰኔ 1923 አ .ም እስከወድያኛው ድረስ ሩጫውን ፈፅሞ አንቀላፍቷል .......ነፃው አናሲሞስ የቀዳሚውንም ሆነ የህዋላኛውን ስሙን ትርጉም በሚገባ ኖሮ አለፈ .....አናሲሞስ የሚለው የተፀውኦ ስም የግሪክ ቃል ሲሆን ትርጉሙም ጠቃሚ ማለት ነው ክርስትና የኢትዮጵያ

51202

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%B4%E1%8A%95%E1%8C%A4

ጴንጤ

(ከ በግዕዝ ጴንጤ) አንድ መጀመሪያ ነው ትግርኛ ለ ቋንቋ ቃል የጴንጤቆስጤ እና ሌሎች የምስራቅ-ተኮር የፕሮቴስታንት ክርስቲያኖች ውስጥ ኢትዮጵያ እና ኤርትራ እና የኢትዮጵያ እና የኤርትራ የዲያስፖራ. ዛሬ ቃሉ የሚያመለክተው በኢትዮጵያ እና በኤርትራ ማኅበረሰቦች ውስጥ የሚገኙ ሁሉንም የወንጌላውያን ክርስቲያን ቤተ እምነቶች እና ድርጅቶች የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ወንጌላዊነት ወይም የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ወንጌላዊት ቤተክርስቲያንን ነው አንዳንድ ጊዜ ቤተ እምነቶች እና ድርጅቶች ወኒግላው (ከ ግእዝ -በልዩላዊ) በመባል ይታወቃሉ የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ወንጌላውያን ክርስቲያኖች በአሜሪካ እና በአውሮፓውያን የፕሮቴስታንት የወንጌል ተልእኮ ምክንያት ከኦርቶዶክስ ተዋህዶ አብያተ ክርስቲያናት በተውጣጡ ሥነ-መለኮታዊ ልዩነቶች ምክንያት በወጡ ወጣቶች ላይ እና በኋላም በእነሱ ላይ ስደት በተስፋፋባቸው ወጣቶች መካከል ነው ክርስቲያኖች የ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያናት, ሌላ ቅርንጫፎች ክርስትና, ወይም ወደ የፕሮቴስታንት ሚስዮናውያን እርዳታ ጋር ሌሎች ሃይማኖቶች የተቀየሩ ንስሐ የኢትዮጵያ ክርስትና መሠረተ-መለኮታዊ ማሳለፊያዎች አስተዋሉ ነገር. የፔንታይ አብያተ ክርስቲያናት እና ድርጅቶች ከተፈጠሩበት ጊዜ አንስቶ በመካከላቸው የታወቁ እንቅስቃሴዎች ጴንጤቆስጤዝም የባፕቲስት ባህል ፣ሉተራናዊነት ሜቶዲዝም ፕሬስቢቴሪያኒዝም እና ሜኖናውያን ሥር-ነክ ጥናት ይህ ቃል እ.ኤ.አ. በ 1960 ዎቹ መጨረሻ የተፈጠረ ሲሆን በጴንጤቆስጤ ተሞክሮ እና በመንፈስ ቅዱስ ስጦታዎች ለሚያምኑ አብያተ ክርስቲያናት ደስታን የሚያገለግል ነበር የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ እና ኤርትራዊያን ያልሆኑ የአከባቢ ፕሮቴስታንት ክርስቲያኖችን ለመግለፅ ይጠቀም ነበር ኦርቶዶክስ ተዋህዶ (በአጠቃላይ በመባል ይታወቃል ክርስቲያናት ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ የሚለው ቃል ቃል "የጴንጤቆስጤ" አንድ በማሳጠር ነው; ሆኖም እሱ ሁሉንም ፕሮቴስታንት ክርስቲያኖችን በተለይም ደግሞ የወንጌላውያን ፕሮቴስታንት ክርስቲያኖችን በእውነቱ በቤተ-እምነት ተከታይም ይሁን አልሆነም አንዳንድ የምሥራቃውያን ኦርቶዶክስ እንዲሁ ቃሉን ለትንሽ የኢትዮጵያ እና የኤርትራ የካቶሊክ ሕዝቦች ይተገብራሉ (ግን ይህ ያልተለመደ ነው) በብዙ ሌሎች ቋንቋዎች ያለው አተረጓጎም “ወንጌላዊ” ነው የሚለው "ወንጌላዊት" ማለት ሲሆን ጎን ለጎን ጥቅም ላይ ውሏል ከእነዚህ ቡድኖች ውስጥ ብዙዎቹ ሃይማኖታዊ አሠራሮቻቸውን በባህላዊ ምስራቅ ክርስቲያን ግን ፕሮቴስታንታዊ ወንጌላዊ እንደ ዶክትሪን ይገልጻሉ ቤተ እምነቶች ኢትዮጵያና ኤርትራ ውስጥ ዋና ዋና የፕሮቴስታንት ቤተ እምነቶች ተወላጅ ምክንያት, በቅርበት የተገናኘ አንድ ቡድን ናቸው (ወደ ክፍል የአማርኛ አብያተ ክርስቲያናት የጥቅስ አስፈላጊ ወይም የማህበረሰብ አብያተ ክርስቲያናት) ባፕቲስት የሉተራን የጴንጤቆስጤ እና የመኖናውያን ቤተ እምነቶች። የመጀመሪያ ደረጃ ቤተ እምነቶች የ የኢትዮጵያ መካነየሱስን (የሕይወት ቃል) ቤተ ክርስቲያን አንድ ተዓምራዊ ጋር ወንጌላዊት የፕሮቴስታንት ቤተ እምነት የጴንጤቆስጤ እና ወቅዱስ መጥምቁ ባፕቲስት ስሮች. እሱ ከሱዳን የውስጥ ተልዕኮ ጋር የተገናኘ እና እርስ በእርስ የተደራጀ ድርጅት ሲሆን የኤርትራ ቅርንጫፍ አለው የ የኢትዮጵያ ወንጌላዊት ቤተ ክርስቲያን መካነ ኢየሱስ (የኢየሱስ ቦታ) አንድ የሉተራን አንድ የሚያካትተው ቤተ እምነት የፕረስቢተሪያን ሲኖዶስ. የኤርትራ ወንጌላዊት ቤተክርስቲያን መካነ ኢየሱስ የዚህ የወንጌላውያን ፕሮቴስታንት ቤተክርስቲያን ኤርትራዊ የሉተራን ቅርንጫፍ ነው የኢትዮጵያ የሉተራን ቤተ እምነት ትልቁ የሉተራን ክርስቲያናዊ ቤተ እምነቶች ትልቁ ነው (የክርስቲያን ቤተ እምነቶች ዝርዝርን በአባላት ብዛት ይመልከቱ በ የኤርትራ ወንጌላዊት ሉተራን ቤተ ክርስቲያን አንድ የሉተራን ወደ ተቀላቅለዋል የትኛው ቤተ እምነት የሉተራን ዓለም አቀፍ ፌዴሬሽን በ 1963. የ የኢትዮጵያ ሙሉ ወንጌል አማኞች 'ቤተ ክርስቲያን አንድ የጴንጤቆስጤ ቤተ ጋር ቤተ እምነት የሜኖናውያን ተጽዕኖ. የ (ክርስቶስ ፋውንዴሽን) ቤተ ክርስቲያን አንድ የሜኖናውያን ጋር ቤተ እምነት የጴንጤቆስጤ ተጽዕኖ. ክርስቲያን ወንድሞች አንዳንድ የፔንታይ ማህበረሰቦች በተለይም የመካነ ኢየሱስ ሉተራን ቤተክርስትያን ዋናውን ባህላዊ የኢትዮጵያ እና የኤርትራን የክርስቲያን ስነ ህዝብ በሚወክሉ የኦርቶዶክስ ተዋህዶ አብያተ-ክርስትያናት ተጽዕኖ ተደርገዋል ግን በአብዛኛው በአምልኮአቸው እና በስነ-መለኮታቸው በጣም ጴንጤ ናቸው ሌሎች ቤተ እምነቶች አማኑኤል ባፕቲስት ቤተክርስቲያን ምስጋና ቤተክርስትያን ኢትዮጵያ የእግዚአብሔር ጉባኤዎች ጴንጤቆስጤ ሕይወት ብርሃን ቤተክርስቲያን (የሕይወት ብርሃን ቤተክርስቲያን) እምነት ክርስቶስ ብርሃነ ወንጌል የወንጌል ብርሃን የኢትዮጵያ አዲስ ኪዳን ባፕቲስት ቤተክርስቲያን ወንጌላዊት ቤተክርስትያን ኤርትራ የሉተራን ቤተክርስቲያን ኤርትራ የመካከለኛው ምስራቅ አጠቃላይ ተልዕኮ የሰባተኛ ቀን አድቬንቲስት ቤተክርስቲያን ወደ ኢትዮጵያ እና ኤርትራ ውስጥ ይወከላል በኢየሩሳሌም ኤፒስኮፓል ቤተ ክርስቲያን እና በመካከለኛው ምስራቅ እና የእስክንድርያው ኤፒስኮፓል የአንግሊካን ጠቅላይ ግዛት ኢትዮጵያ እና ኤርትራ ሁለቱም የአፍሪካ ቀንድ እንዲሁም የሰሜን አፍሪካ ቀጠናን ያካተተ የግብፅ ሀገረ ስብከት አካል ናቸው በኢትዮጵያ ሁለት ስ ስ አብያተ ክርስቲያናት አሉ አንደኛው አዲስ አበባ ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ በጋምቤላ ሲሆን በኤርትራ ውስጥ በአሁኑ ወቅት በግልፅ የሚሰሩ ምዕመናን የሉም አንድነት እና ኢ.ሲ.ኤፍ. የ ወይም የኢትዮጵያ ወንጌላዊት ቤተክርስቲያን ህብረት, አንድ በጊዜያዊ ነው የተወለደው-እንደገና ሥላሴን ክርስቲያኖች. 22 አባላት ያሉት አብያተ ክርስቲያናት ያሉት ሲሆን እ.ኤ.አ. በ 2004 ስታቲስቲክስን መሠረት በማድረግ 11.5 ሚሊዮን አባላት በየአመቱ 4 ሚሊዮን ያድጋሉ ሁሉም አብያተ ክርስቲያናት, በየትኛውም ቤተ እምነት የተነሳ, በአገር የታወቁ ናቸው እንደ አብያተ ክርስቲያናት ወይም የጥቅስ ያስፈልጋል በአማርኛ አንድ 'ክርስቲያኖች መካከል ማህበረሰብ' ያለውን የስሜት ሕዋሳት ውስጥ 'አብያተ ክርስቲያናት' ትርጉም የኢትዮጵያ ኦፊሴላዊ የሥራ ፌዴራላዊ ቋንቋ ከእነዚህ አብያተ ክርስቲያናት መካከል አብዛኞቹ እንደ የኢትዮጵያ ምረቃ ሥነ መለኮት ትምህርት ቤት የወርቅ ዘይት ሚኒስትሮች የወንጌላዊያን መንፈሳዊ ኮሌጅ የኢትዮጵያ መጽሐፍ ቅዱስ ማኅበር እና መሰረተ ክርስቶስ ኮሌጅ ያሉ ሚኒስትሮችን ኮሌጆችን እና የመጽሐፍ ቅዱስ ማኅበራትንም ያገለግላሉ እነዚህ አብያተ ክርስቲያናት ብዙውን ጊዜ ሰባኪዎችን በመለዋወጥ እና የቤተክርስቲያን ጉባኤዎችን በማዘጋጀት አብረው ይሰራሉ ስታትስቲክስ እ.ኤ.አ. በ 2005 ከአለም የክርስቲያን ዳታቤዝ ባወጣው አኃዛዊ መረጃ መሰረት የኢትዮጵያውያን የበዓለ አምሣ የካሪዝማቲክ አባላት ከ 16 በመቶ በላይ የሚሆነውን የሀገሪቱን የኢትዮጵያ ፔንታይስ አድርገው ይሸፍናሉ ግለሰባዊ ቡድኖቹ የቃል ሕይወት ቤተክርስቲያን (ቃሌ ሄወት) ቤተክርስቲያን መካነ ኢየሱስ የክርስቲያን አብያተ ክርስቲያናት የምስጋና ቤተክርስቲያን የኢትዮጵያ የእግዚአብሔር ጉባኤ የሕይወት ብርሃን ቤተክርስቲያን እምነቶች ክርስቶስ መሰረት ክርስቶስ የብርሃን ሕይወት ቤተክርስቲያን ሙሉ ወንጌል (ሙሉ የወንጌል አማኞች ቤተክርስቲያን) እና በኢትዮጵያ ውስጥ በትንሹ ከ 12 ሚሊዮን በላይ ፔንታይስ የተገነቡ ሌሎች አብያተ ክርስቲያናት ሆኖም እንደ ወርልድ ክርስትያን ኢንሳይክሎፔድያ የወንጌላውያን ማህበረሰብ ከ 13.6% ብቻ የሚሆነው የኢትዮጵያ ህዝብ ነው በ 1994 ቱ የመንግስት ቆጠራ መሠረት ፕሮቴስታንት ክርስቲያኖች 10% የሚሆነውን ህዝብ ይይዛሉ (ዛሬ ከ7-8 ሚሊዮን ያህል ነው) በተለያዩ አብያተ ክርስቲያናት እና ቤተ እምነቶች በተሰጡ የአባልነት እና ተጣማሪ መረጃዎች መሠረት የኢትዮጵያ ፕሮቴስታንቶች ከ 18.59% የሚሆነውን የአገሪቱን ህዝብ ቁጥር እንደሚይዙ ይናገራል ይህም ከአሜሪካ የውጭ ጉዳይ መስሪያ ቤት በቅርቡ የተገኘው መረጃ ነው እምነቶች በኢትዮጵያ እና በኤርትራ ያሉ የወንጌላውያን ሰዎች አንድ ሰው የሚድነው ኢየሱስን ለኃጢአት ይቅርታ ጌታ እና አዳኝ አድርጎ በማመን ነው የሥላሴ አንድ አካል በሆነው በአብ በወልድ እና በመንፈስ ቅዱስ ያምናሉ ቀኖናዊ ወንጌሎችን እንደሚቀበሉ ሌሎች የክርስቲያን ቡድኖች ሁሉ ፔንታይስ በዮሐንስ ወንጌል ውስጥ ብዙ ጊዜ እንደተጻፈ እና አንድ ሰው በመንፈስ ቅዱስ በተጠመቀ እንደሚያሳየው ዳግም መወለድ ያምናሉ እንዲሁም የውሃ ጥምቀት. በልሳን መናገር እንደ አንድ ምልክት ተደርጎ ይታያል ግን “ክርስቶስን መቀበል” ብቸኛው ምልክት አይደለም ይህም አዲስ የአኗኗር ዘይቤ እና ማህበራዊ ባህሪን ማካተት አለበት ምንም እንኳን በኢትዮጵያ እና በኤርትራ ያሉ ሁሉም የወንጌላውያን ፕሮቴስታንት ቅርንጫፎች በመጽሐፍ ቅዱስ ትርጓሜ አንድ ወይም ሁለት ሥነ-መለኮታዊ ልዩነቶች ወይም የተለያዩ አቀራረቦች ቢኖራቸውም አራቱም ዋና ዋና ቅርንጫፎች በሙሉ ለተወለዱ ክርስቲያኖች የተለመዱትን እምነቶች ይከተላሉ አራት ዋና ዋና እምነቶች ደግሞ ፓስተሮች (ለመለዋወጥ እና (ተጋብዘዋል ጊዜ ሰባኪዎች በተለያዩ አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ ለማገልገል መፍቀድ ሙሉ የኅብረት ሁሉም አራቱ ዋና ዋና አብያተ ክርስቲያናት እና ሌሎችም እንዲሁ የተለያዩ የወንጌል ዘፋኞችን መዝሙሩን (የወንጌል ሙዚቃን ወይም የመዝሙር አዘጋጆችንና የመዘምራን ቡድኖችን ያካፍላሉ እንዲሁም ያዳምጣሉ ታሪክ ለአብዛኛው ክፍል የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ፕሮቴስታንቶች እንደሚናገሩት የክርስትና ቅርፃቸው የአሁኑ የኦርቶዶክስ ተዋህዶ አብያተ-ክርስቲያናት ማሻሻያ እና ወደ ቀደመው የኢትዮጵያ ክርስትና መመለስም ነው የኢትዮ ያ ኦርቶዶክስ ክርስትና ከ 960 ዎቹ በኋላ በንግስት ጉዲት ዘመነ መንግስት አብዛኛው የቤተክርስቲያኗን ንብረት እና የቅዱሳት መጻሕፍትን በማጥፋትና በማቃጠሏ አረማዊነት ያምናሉ እነዚህ ክስተቶች የምስራቃዊ ኦርቶዶክስ አብያተ-ክርስቲያናት ቀስ በቀስ ወደ አረማዊነት እንዲመሩ እንዳደረጋቸው ይናገራሉ ይህም አሁን በአምልኮ ሥርዓቶች በጆሮ መስማት እና በተረት ብቻ ተቆጥሯል ይላሉ የፔንታይ ክርስትያኖች የአሁኑን የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናትን “ሴኩላሪዝድ አስተምህሮ” የተባሉትን አብዛኛዎቹ የኦርቶዶክስ ተከታዮች በመጽሐፍ ቅዱስ መመሪያ እና በገጠር ካህናት በሚጠቀሙት ዲቶሮካኖኒካል መጻሕፍት መሠረት ለመኖር አለመቻላቸውን ተጠቅሰዋል በኦርቶዶክስ ተዋህዶ ትምህርት ላይ ላላቸው እምነትም እንዲሁ በዋናነት ይመሳሰላል የፔንታይ ክርስቲያኖች ከ 1960 ዎቹ በፊት የነበረውን የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ክርስትና ታሪክ ምንም እንኳን የታሪክ ቀጣይነት ባይኖራቸውም እንደራሳቸው ታሪክ ይጠቀማሉ የአሜሪካ እና የአውሮፓውያን ሚስዮናውያን በሱዳን የውስጥ ተልዕኮ (ሲም) አማካኝነት ከመናውያን እና ከጴንጤቆስጤ አብያተ ክርስቲያናት ጋር ፕሮቴስታንትን ያሰራጩት በ 20 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ነበር ሲም ኢትዮጵያ ከጣሊያን ጋር በገባችበት ጦርነት ከአጭር ጊዜ እገዳ በኋላ እንቅስቃሴውን በቀጠለበት ጊዜ ሚስዮናውያኑ በመጀመርያ ተልእኳቸው ፍሬ እንደተደነቁ ተጽ ል ሲም በኢትዮጵያ ላይ ትልቅ ተፅእኖ ነበረው ጴጥሮስ ኢትዮጵያ ውስጥ የመጀመሪያው የፕሮቴስታንት ሚስዮናዊ ነበር እና የ ላይ ከፍተኛ ተደማጭነት ተጽዕኖ ነበረው የኢትዮጵያ ወንጌላዊት ቤተክርስቲያን መካነ ኢየሱስ አንድ የሉተራን ቤተ እምነት (አንዳንዶች ማን? እንደ ፔንታይ ወይም የዌኒግላው እንቅስቃሴ እንቅስቃሴ መሥራች አድርገው ይመለከቱታል ጥቅስ ያስፈልጋል ፕሮቴስታንት ክርስትያኖች አሁንም በገጠር ክልሎች ስደት እያጋጠማቸው የሰማዕታት ድምፅ ይረዷቸዋል ሆኖም በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ሙስሊሞች እና በሀገሪቱ ከተሞች ውስጥ እየጨመረ በሚሄደው የፔይንታይ ክርስቲያኖች መካከል መቻቻል እየጨመረ መጥቷል በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ የበላይነት እና እየጨመረ በሄደው የሙስሊም ህዝብ ብዛት የፔይንታይ ክርስቲያኖች ብዛት ወደ 16.15 ሚሊዮን (ከጠቅላላው ህዝብ 19 በመቶ) እንደሚገመት መረጃው ይፋ አድርጓል ፡፡የአሜሪካ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር እንቅፋቶች ሙዚቃ የበለጠ በቴክኒካዊ ደረጃ የሚናገሩ “መዝሙሮች” ወይም “መዝሙሮች” መዝሙር መዝሙር በአማርኛ የጥቅስ አስፈላጊነት የኢትዮጵያ ኦፊሴላዊ ቋንቋ እና እንዲሁም በሌሎች የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ቋንቋዎች) በስብከት እና በየቀኑ የፔንታይ የወንጌላውያን ክርስቲያኖች ሕይወት። ሙዚቃ ለእግዚአብሄር እና ለእርሱ ብቻ መሆን አለበት በሚል እምነት መዝሙሩ የዘር ወይም የባህል ወሰን የለውም እንዲሁም በምን ዓይነት ዘይቤ ወይም መሳሪያ ላይ እንደሚጠቀም ገደብ የለውም ሆኖም ወደ አሜሪካዊው የወንጌል ሰባኪዎች ወደ ንግድ ሥራ እና ወደ ማቋረጥ እንዲመሩ ያደረጓቸው ግልጽ ተጽዕኖዎች አሉ ሲዲ ካሴት እና ዲቪዲ ሽያጮች አሁን እየጨመረ ከሚገኙት ብርቅዬ የኢትዮጵያ ኢንዱስትሪዎች ውስጥ አንዱ ናቸው የፔንታይ ሙዚቃ ታሪክ ምንም እንኳን ከቀድሞ ትውልድ ዘፋኞች መካከል ካሴት ለመስራት የሚያስችላቸው የገንዘብ አቅም ባይኖራቸውም በአጥቢያ አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ በሚዘምሩበት ጊዜ በተለያዩ መንገዶች በኢትዮጵያ ሙዚቃ ላይ ተጽዕኖ አሳድረዋል ከቀደምት ዘማሪዎች መካከል አዲሱ ወርቁ ለገሰ ዋትሮ በምስራች ድምፀት ራዲዮ ይዘምሩ የነበሩት አርአያ ቤተሰቦች ይገኙበታል የመካነ ኢየሱስ ቤተክርስቲያን ከስዊድን የመጡ መዝሙሮችን በመተርጎም ከኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተክርስቲያን በመላመድ ቀዳሚ ሆነች በ 1970 ዎቹ መጀመሪያ ላይ መሰረተ ክርስቶስ ቤተ ክርስቲያን መዘምራን ተቋቋሙ ከሙሉ ወንግል ከጽዮን መዘምራን የተወሰኑት አዲስ ከተቋቋመው የመዘምራን ቡድን ጋር በመቀላቀል መሰረተ ክርስቶስ በኢትዮጵያ ቋንቋዎች መዝሙሮችን ማዘጋጀት ቀጠለ በእነዚህ የመጀመሪያ ዓመታት እንደ ቤቴል ዘማሪዎች ያሉ ሌሎች ቡድኖችም እንዲሁ የኢትዮጵያን የወንጌል መዝሙሮችን ያዘጋጁ ነበር ቀደምት መጡ ከቀደምት መጪዎቹ መካከል ሙሉ ወንግል እና መሰረቴ ክርስቶስ የመዘምራን ቡድን የነበሩ ሲሆን በአሁኑ ወቅት እስከ ቾር ኢ እና ኤፍ ያሉ ሲሆን እያንዳንዳቸው 8,9 አልበሞች አሏቸው በሌሎች ቅርንጫፍ ከተሞች ውስጥ ከሚገኙት ከእነዚህ አብያተ ክርስቲያናት መካከል የተወሰኑት ለዝማሬ ስሞች ነጠላ ፊደላትን መጠቀማቸውን አቁመው በምትኩ ስሞችን ይተገብራሉ ሌሎች ቀደምት መጤዎች መካነ እየሱስ ቤተክርስቲያን መዘምራን ሙሉ ወንጌል ቤተክርስቲያን መዘምራን መሰረተ ክርስቶስ ቤተክርስቲያን የመዘምራን ቡድን በ 1970 ዎቹ አካባቢ ደርሷል በእነዚህ እና በሌሎች አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ ሶሎ ድምፃውያን በፍጥነት ፈጠሩ አዲሱ ወርቁ ደረጀ ከበደ ታምራት ዋልባ ተስፋዬ ጋቢሶ እየሩሳሌም ተሾመ ታምሬት ኃይሌ ታደሰ እሸቴ ግዛቸው ወርቁ አታላይ ዓለም እና ሸዋዬ ዳምጤ ቀደም ብሎ የተጀመረውን ይህንን ዝርዝር ይሞላሉ ዘመናዊ ከ 20 ኛው ክፍለዘመን መጨረሻ ዘፋኞች መካከል ቃሌ ህይወት ቤተክርስቲያን ካልኪዳን ጥላሁን (ሊሊ) አሃህህ የወንጌል መዘምራን የሙሉ ወንጌል ቤተክርስቲያን ዳግማዊ ጥላሁን (ዳጊ) እና የእግዚአብሔር አብያተ ክርስቲያናት ኤልያስ አበበ ይገኙበታል ሌሎች አውታር ከበደ ሶፊያ ሽባባው መስፍን ጉቱ ምህረት ኢተፋ አቶዓለም ጥላሁን (ላሊ) ገዛኸኝ ሙሴ አዜብ ኃይሉ እና ሌሎችም ይገኙበታል መጋቢዎች የሆኑ ዘፋኞችም አሉ ከእነዚህም መካከል ዳዊት ሞላልኝ ካሳሁን ለማ እና ዮሐንስ ግርማ ናቸው የኦሮሚኛ ቋንቋእንደ ካባ ፊዶ አባባ ታምስገን ኢዮብ ያዳታ ባአካ ባይያና መጋርሳ ባቅቃላ ዳስጣ ኢንሳርሙሙ ቢሊሴ ካርሳአ እና ሌሎችም ያሉ ዘፋኞች በደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ የወንጌላውያን አብያተ ክርስቲያናትን አገልግለዋል በትግርኛ ቋንቋ እንደ ዮናስ ኃይሌ ምህረት ገብረታቲዮስ ሰላም ሀጎስ ሩት መኩሪያ የማነ ሀብቴ አድሃኖም ተክለማሪያም እና ዮናታን እና ሶሱናን የመሰሉ ዘፋኞች አሉ አዳዲስ ዘይቤዎችን በማስተዋወቅ በበርክሌይ የሙዚቃ ኮሌጅ የተማሩ እንደ ዳዊት "ዳኒ" ወልዴ ያሉ ወጣት ተዋንያን ናቸው ክላሲካል እና መሳሪያዊ የወንጌል ዘፈኖችም ከፍቅሩ አሊጋዝ እና ከቤቴል ሙዚቃ አገልግሎት ጋር አብረው አድገዋል እንዲሁም ፍቅሩ አሊጋዝ እ.ኤ.አ. ከ 1998 አንስቶ በዓመት ሁለት ጊዜ ለአከባቢው ክርስቲያን እና ክርስቲያን ያልሆኑ የማህበረሰቡ አባላት ለመድረስ ከቤቴል የውዳሴ እና አምልኮ መዘምራን ጋር ለሦስት ቀናት የውዳሴና የአምልኮ አገልግሎት እየሰጠ ይገኛል የበለጠ ልዩነትን አምጣ እንዲሁም እንደ ሂሩት በቀለ ሰለሞን ዲሳ እና ሙሉቀን ያሉ ቀደምት ዓለማዊ ዘፋኞች ከተለወጡ እና እንደገና ከተወለዱ በኋላ የወንጌል ዘፈኖችን አፍርተዋል በክርስቲያን ግርማ (በአሁኑ ጊዜ በዴንቨር በኮሎራዶ) እንደ አቤኔዘር ግርማ እነኩ ግርማ ናትናኤል በፍቃዱ ብሩክ በድሩ ዳንኤል በእውነቱ በረከት ተስፋዬ ሳምሶን ታምራት ያቤትስሰማ አሜሃ መኮንን ያሉ በርካታ የሙዚቃ አቀናባሪዎች አሉ እንዳልካቸው ሃዋዝ እስጢፋኖስ መንግስቱ ፣እና ስፍር ቁጥር የሌላቸው የቤተክርስቲያን የሙዚቃ አጫዋቾች አሉ ዲጂታዊ የሙዚቃ ቅንብር ጥቅም ላይ የዋለ ሲሆን ሲኤምኤምኤ ቲ.ኤስ.ዲ.ኤስ. ፣ ሳሚ ናቲ ላንጋኖ ቤጌና ኪኔይ አልባስተር ሻሎም ዘፀአት እና ቤተልሔምን ጨምሮ ከሃያ በላይ ክርስቲያን የሙዚቃ ስቱዲዮዎች አሉ በወላይታ በሀዲያ ካምባታ በሲዳማ እና በሌሎችም የደቡብ አካባቢዎች የሚዘፍኑ የወንጌል ዘማሪዎችም አሉ በቤተክርስቲያን ውስጥ ዘመናዊ የሙዚቃ ውዝግብ በወንጌላውያን አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ የተጫወቱት እንደ ኤልያስ መልካ ያሉ በኢትዮጵያ ውስጥ በጣም ዝነኛ የሙዚቃ አጫዋቾች ከዚያ በኋላ ወደ ዓለማዊ ሙዚቃ ተለውጠዋል አንዳንድ ዘመናዊ ዘፋኞች ብዙውን ጊዜ የአሜሪካን ወንጌላዊያን አርቲስቶችን ያስመስላሉ የባህላዊው የኢትዮጵያ ወንጌላዊነት እውነተኛ ሥዕል ያልሆኑ ሌሎች የአኗኗር ዘይቤዎችን አካተዋል የአጥቢያ ቤተክርስቲያኖች የቡድን መዘምራን ባህል በተወሰነ ደረጃ ተተኪ ተተኪ ሆኗል ነጠላ ዜማዎች በአኗኗራቸው በአወዛጋቢነት ታዋቂነትን ያተረፉ በግለሰባዊ ነጠላ ዘፋኞች ብዙውን ጊዜ ዓለማዊ ዝነኞችን ከሚመስሉ ጴንጤ) ወንጌላዊ). (ጴንጤ) (ወንጌላዊ) 113 ~16,500,000 1963. 22 2004 11.5 4 አብያተ ክርስቲያናት 2005 16 12 13.6% 2001, 1: 266 1994 10% 7-8 18.59% 16.15 (19 2000 (2006). 2010 2 መዝሙር 8, 9 1998. (2011). (1998). 1948-1998. (2009). ማጣቀሻዎች

50047

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%88%E1%8B%B0%20%E1%88%AE%E1%88%9B%E1%8B%8D%E1%8B%AB%E1%8A%95%20%E1%8D%A9

ወደ ሮማውያን ፩

ወደ ሮማውያን በአዲስ ኪዳን የመጀመሪያው መልዕክት ሲሆን ቅዱስ ጳውሎስ በቆሮንጦስ እያለ በ፶፮ ዓ.ም. የጻፈው መልዕክት ነው ከመልዕክቶቹ ሁሉ ረዥም ይኸው ወደ ሮማውያን ነው በ፲፮ ምዕራፎች ይከፈላል ይህኛው ምዕራፍ ሲሆን ንዑስ ክፍሎችን ያካትታል ቅዱስ ጳውሎስ ለሮማውያን መልዕክቱን የጻፈበት ምክኒያት አይሁዳውያንና ሮማውያን በሰላም አንድላይ በሮም ለብዙ ዘመን ሲኖሩ ቆይተው ክርስትና በተመሠረተበት ወቅት አይሁዳውያን ክርስቶስ እኛን ነው የመረጠን ለመንግሥቱ እናንተን አይደለም... ሲሊ ሮማውያን ደግሞ እናንተ ሰቀላችሁት እንጂ ምን አረጋቹህለት... እየተባባሉ እርስበርሳቸው ጥል ስለፈጠሩ እነሱን ለማስታረቅ ጻፈው መገለጥ ያለበት የእግዚአብሔር ቃል ስለሆነም ጻፈው የሐዋርያው ጳውሎስ መልዕክት ወደ ሮማውያን ምዕራፍ ቁጥር ፲ 1-2፤ሐዋርያ፡ሊኾን፡የተጠራ፡የኢየሱስ፡ክርስቶስ፡ባሪያ፡ጳውሎስ፥በነቢያቱ፡አፍ፣በቅዱሳን፡መጻሕፍት፡ አስቀድሞ፡ተስፋ፡ለሰጠው፡ለእግዚአብሔር፡ወንጌል፡ተለየ። 3-4፤ይህም፡ወንጌል፡በሥጋ፡ከዳዊት፡ዘር፡ስለ፡ተወለደ፥እንደ፡ቅድስና፡መንፈስ፡ግን፡ከሙታን፡መነሣት፡ የተነሣ፡በኀይል፡የእግዚአብሔር፡ልጅ፡ኾኖ፡ስለተገለጠ፣ስለ፡ልጁ፡ነው፤ርሱም፡ጌታችን፡ኢየሱስ፡ክርስቶስ፡ ነው። 5፤በርሱም፡ስለ፡ስሙ፡በአሕዛብ፡ዅሉ፡መካከል፡ከእምነት፡የሚነሣ፡መታዘዝ፡እንዲገኝ፡ጸጋንና፡ ሐዋርያነትን፡ተቀበልን፤ 6፤በእነርሱም፡መካከል፡የኢየሱስ፡ክርስቶስ፡ልትኾኑ፡የተጠራችኹ፡እናንተ፡ደግሞ፡ናችኹ። 7፤በእግዚአብሔር፡ለተወደዳችኹና፡ቅዱሳን፡ልትኾኑ፡ለተጠራችኹ፡በሮሜ፡ላላችኹት፡ዅሉ፥ከእግዚአብሔር፡ ከአባታችን፡ከጌታም፡ከኢየሱስ፡ክርስቶስ፡ጸጋና፡ሰላም፡ለእናንተ፡ይኹን። 8፤እምነታችኹ፡በዓለም፡ዅሉ፡ስለ፡ተሰማች፡አስቀድሜ፡ስለ፡ዅላችኹ፡አምላኬን፡በኢየሱስ፡ክርስቶስ፡ አመሰግናለኹ። 9-10፤በልጁ፡ወንጌል፡በመንፈሴ፡የማገለግለው፡እግዚአብሔር፡ምስክሬ፡ነውና፤ምናልባት፡ብዙ፡ቈይቼ፡ ወደ፡እናንተ፡አኹን፡እንድመጣ፡በእግዚአብሔር፡ፈቃድ፡መንገዴን፡እንዲያቀናልኝ፡እየለመንኹ፡ዅልጊዜ፡ ስጸልይ፡ስለ፡እናንተ፡ሳላቋርጥ፡አሳስባለኹ። ቁጥር ፲፱ 11፤ትጸኑ፡ዘንድ፡መንፈሳዊ፡ስጦታ፡እንዳካፍላችኹ፡ላያችኹ፡እናፍቃለኹና፤ 12፤ይህንም፡ማለቴ፡በመካከላችን፡ባለች፡በእናንተና፡በእኔ፡እምነት፡ዐብረን፡በእናንተ፡እንድንጽናና፡ነው። 13፤ወንድሞች፡ሆይ፥በሌላዎቹ፡አሕዛብ፡ደግሞ፡እንደ፡ኾነ፡በእናንተም፡ፍሬ፡አገኝ፡ዘንድ፡ብዙ፡ጊዜ፡ ወደ፡እናንተ፡ልመጣ፡እንዳሰብኹ፡እስከ፡አኹን፡ግን፡እንደ፡ተከለከልኹ፡ታውቁ፡ዘንድ፡እወዳለኹ። 14፤ለግሪክ፡ሰዎችና፡ላልተማሩም፥ለጥበበኛዎችና፡ለማያስተውሉም፡ዕዳ፡አለብኝ፤ 15፤ስለዚህም፡በሚቻለኝ፡መጠን፡በሮሜ፡ላላችኹ፡ለእናንተ፡ደግሞ፡ወንጌልን፡ልሰብክ፡ተዘጋጅቻለኹ። 16፤በወንጌል፡አላፍርምና፤አስቀድሞ፡ለአይሁዳዊ፡ደግሞም፡ለግሪክ፡ሰው፥ለሚያምኑ፡ዅሉ፡የእግዚአብሔር፡ ኀይል፡ለማዳን፡ነውና። 17፤ጻድቅ፡በእምነት፡ይኖራል፡ተብሎ፡እንደ፡ተጻፈ፡የእግዚአብሔር፡ጽድቅ፡ከእምነት፡ወደ፡እምነት፡በርሱ፡ ይገለጣልና። 18፤እውነትን፡በዐመፃ፡በሚከለክሉ፡ሰዎች፡በኀጢአተኝነታቸውና፡በዐመፃቸው፡ዅሉ፡ላይ የእግዚአብሔር፡ ቍጣ፡ከሰማይ፡ይገለጣልና፤ 19፤እግዚአብሔር፡ስለ፡ገለጠላቸው፥ስለ፡እግዚአብሔር፡ሊታወቅ፡የሚቻለው፡በእነርሱ፡ዘንድ፡ግልጥ፡ ነውና። ቁጥር ፳፱ 20-21፤የማይታየው፡ባሕርይ፥ርሱም፡የዘለዓለም፡ኀይሉ፥ደግሞም፡አምላክነቱ፥ከዓለም፡ፍጥረት፡ዠምሮ፡ ከተሠሩት፡ታውቆ፥ግልጥ፡ኾኖ፡ይታያልና፤ስለዚህም፡እግዚአብሔርን፡እያወቁ፡እንደ፡እግዚአብሔርነቱ፡ መጠን፡ስላላከበሩትና፡ስላላመሰገኑት፡የሚያመካኙት፡ዐጡ፤ነገር፡ግን፥በዐሳባቸው፡ከንቱ፡ ኾኑ፥የማያስተውለውም፡ልባቸው፡ጨለመ። 22፤ጥበበኛዎች፡ነን፡ሲሉ፡ደንቈሮ፡ኾኑ፥ 23፤የማይጠፋውንም፡የእግዚአብሔር፡ክብር፡በሚጠፋ፡ሰውና፡በወፎች፡አራት፡እግር፡ባላቸውም፡ በሚንቀሳቀሱትም፡መልክ፡መስለው፡ለወጡ። 24፤ስለዚህ፥ርስ፡በርሳቸው፡ሥጋቸውን፡ሊያዋርዱ፥እግዚአብሔር፡በልባቸው፡ፍትወት፡ወደ፡ርኩስነት፡ አሳልፎ፡ሰጣቸው፤ 25፤ይህም፡የእግዚአብሔርን፡እውነት፡በውሸት፡ስለ፡ለወጡ፥በፈጣሪም፡ፈንታ፡የተፈጠረውን፡ስላመለኩና፡ ስላገለገሉ፡ነው፤ርሱም፡ለዘለዓለም፡የተባረከ፡ነው፤አሜን። 26፤ስለዚህ፥እግዚአብሔር፡ለሚያስነውር፡ምኞት፡አሳልፎ፡ሰጣቸው፤ሴቶቻቸውም፡ለባሕርያቸው፡የሚገባውን፡ ሥራ፡ለባሕርያቸው፡በማይገባው፡ለወጡ፤ 27፤እንዲሁም፡ወንዶች፡ደግሞ፡ለባሕርያቸው፡የሚገባውን፡ሴቶችን፡መገናኘት፡ትተው፥ርስ፡በርሳቸው፡ በፍትወታቸው፡ተቃጠሉ፤ወንዶችም፡በወንዶች፡ነውር፡አድርገው፥በስሕተታቸው፡የሚገባውን፡ብድራት፡ በራሳቸው፡ተቀበሉ። 28፤እግዚአብሔርን፡ለማወቅ፡ባልወደዱት፡መጠን፥እግዚአብሔር፡የማይገባውን፡ያደርጉ፡ዘንድ፡ለማይረባ፡ አእምሮ፡አሳልፎ፡ሰጣቸው፤ 29፤ዐመፃ፡ዅሉ፥ግፍ፥መመኘት፥ክፋት፡ሞላባቸው፤ቅናትን፥ነፍስ፡መግደልን፥ክርክርን፥ተንኰልን፥ክፉ፡ ጠባይን፡ተሞሉ፤የሚያሾከሹኩ፥ ቁጥር ፴፪ 30፤ሐሜተኛዎች፥አምላክን የሚጠሉ፥የሚያንገላቱ፥ትዕቢተኛዎች፥ ትምክሕተኛዎች፥ክፋትን፡ የሚፈላለጉ፥ለወላጆቻቸው፡የማይታዘዙ፥ 31፤የማያስተውሉ፥ውል፡የሚያፈርሱ፥ፍቅር፡የሌላቸው፥ምሕረት፡ያጡ፡ናቸው፤ 32፤እንደነዚህ፡ለሚያደርጉት፡ሞት፡ይገባቸዋል፡የሚለውን፡የእግዚአብሔርን፡ሕግ፡እያወቁ፡እነዚህን፡ ከሚያደርጉ፡ጋራ፡ይስማማሉ፡እንጂ፡አድራጊዎች፡ብቻ፡አይደሉም። ተዋህዶ መጽሐፍ ቅዱስ ሃይማኖት ነክ መዋቅሮች

33763

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%89%B5%E1%8B%AE%E1%8C%B5%E1%88%B5%E1%89%B5%20%E1%89%A0%E1%8B%93%E1%88%88%E1%88%9D%20%E1%8B%99%E1%88%AA%E1%8B%AB

ኢትዮጵስት በዓለም ዙሪያ

ኢትዮጵስት በዓለም ዙሪያ የኢትዮጵያ ጥናት ይህ ጥናት አጠቃላይ የሆነ የኢትዮጵያ የታሪክ የጆግራፊ፣ የዘር፣ የቋንቋ፣ የስነፅሁፍ፣ የባሕል፣ የተፈጥሮ ሐብት፣ የኤኮኖሚ፣ የፖለቲካና የሶሻል፣ ጥናቶችን ያጠቃልላል። ይህ ነጻ የሆነ ሳይንሳዊ ጥናት በቅርቡ ተጠናክሮ የቀጠለ ቢሆንም በቅድመ ጥናቶች የተደረጉ ስራወች እንደሚያሳዮት ጥናቶች የተከሃዱት ባጠቃላይ ፖቶሎጅካል የታሪክ፣ የቋንቋ፣ የባህልና በሀገሪቱ የሚኖሩ ጎሳወችን በተመለከተ ነበር። በመጀመሪያ የኢትዮጵስት ጥናተቶች የወጡት በ17ኛዉ ክፍለ ዘመን መጨረሻ ሲሆን በ20ኛዉ ክፍለ ዘመን በአዉሮፓዉያን ቋንቋ በመጀመሪያ ጊዜ በኢጣሊያንኛ ከዚያም በፈረንሳይኛና በእንግሊዝኛ ስለትዮጵያ ጥናታዊ ጽሑፎች ብቅ ማለት ጀመሩ። ስለዚህም እንደምሳሌ የሚጠቀሰዉ ‘የኢትዮጵያ ጥናት‘ በሚል በኢጣሊኛ ቋንቋ የሚታተም ጽሑፍ ነበር። የኢትዮጵስት የኢትዩጵያ ጥናት የሚለዉ ሀሳብ በተለይም ከመጀመሪያዉ ዓለም አቀፍ የኢትዮዽያ የጥናት ኮንፍረስ በሁዋላ ታዋቂ ሆኗል። {1959 በሮም ኢጣሊ} በአሁኑ ጊዜ ከ16 ያላነሱ ኮንፍረንሶች ተካሂደዋል። በነዚህም ኮንፍረንሶች ላይ አያሌ ኢትዮጵስት ምሁራን በተለያዩ ጉዳዮች ላይ ብዛት ያላቸዉ ጥናቶችን አቅርበዋል። በመካከለኛዉ ዘመን ኢትዮዽያ የሚባለዉ አካባቢ በተጨማሪ ‘የቅዱስ ዮሐንስ የክርስቲያኖች ሀገር በሚል በብዛት ይታወቅ ነበር። እንዲሁም አቢሲንያ በመባልም ይታወቃል። በ4ኛዉ ክፍለዘመን ክርስትና በአክሱም በመስፋፋቱ በኢትዮጵያና በኗሪወቿ ለይ ከፍተኛ ለዉጥ አስከትሏል። ለዉጭዉም ዓለም ትኩረትን አሳይቷል። ስለሆነም የቤዛንቲያን፣ የአርሚያን፣ የሮማዉያን ፣የፖርትጋል ኤፔስ ኮፖሳት በ6ኛዉ ክፍለዘመን በኢትዮዽያ ጉብኝቶችን አድርገዋል። አረቦች ከኢትዮዽያና ከሕዝቦቿ ጋር በጥሩ ሁኔታ ይተዋወቃሉ። ይሄም እስልምና ከመፈጠሩ በፊት በነበረዉ የንግድና የባህል ልዉዉጦችና ግንኙነቶች ነበር። ከእስልምና በሁዋላም ቢሆን ችግር ባጋጠማቸዉ ጊዜ የመሐመድ ተከታዮች በስደት ወደ ኢትዮጽያ መጥተዋል። የአረብ የታወቁ የጆግራፊና የታሪክ ጽሐፊወች ያኩቢ፣ ማሱዲ፣ኢባን ሀያካሊያ፣ ያኩዬታ፣ ኢባን ሱኢዳ ከ9ኛዉ እስከ 14ኛዉ ክፍለዘመን በተደረጉ የጥናት ስራወቻቸዉ በጣም ከፍተኛ ታሪካዊ ዋጋ ያላቸዉና ስለ መካከለኛዉ ዘመን ኢትዮጽያ ታሪክ፣ ጆግራፊ፣ ኤትኖግራፊ የተጻፉ ስራወቻቸዉ ከፍተኛ የታሪክ ማጣቀሻወች ናቸዉ። በመካከለኛዉ ዘመን አዉሮፓዉያን በተከታታይ ወደ ኢትዮጽያ ትኩረት አድርገዉ ነበር። ይሄዉም በ12ኛዉ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ነዉ። ለዚህም ዋናዉ ምክንያት በዓለም ላይ ከፍተኛ የሆነ የእስልምና መስፋፋት ስለነበር ይህንን ለመቋቋም በሚደረገዉ ትግል አጋዠ ለማድረግና የጋራ ግንባር ለመፍጠር ነበር። በዚህ የእስልምና መስፋፋት ዘመን ይህች የቅዱስ ዬሐንስ የክሪስታኖች ሀገር በሚል የምትታወቀዉ ኢትዮጵያ የበኩሏን አስተዋጦ አድርጋለች። ኢትዮጵያ በዚያን ጊዜ በእየሩስዓለምና በሮም የኢንፎርሜሽን ሴንተሮች ቤተክሪስታኖች ነበሯት።እንዲሁም በዚያን ጊዜ ካይሮ ታለቅ የንግድ ሴንተር ስለነበረች ኢትዮጵያም ታለቅ የንግድ ግንኙነት ስለነበራት እንደ ኢንፎርሜሽን ሴንተር ትገለገልበት ነበር። 16ኛዉና17ኛዉን ክፍለዘመን አዲሱ የኢትዮጵያ ጥናት የታሪክ ዘመን በማለት መጥራት ይቻለል። ይሄዉም የፖርቱጋሎች ወደ ኢትዮጵያ መምጣትና እንዲሁም የጽሐፋቸዉ ከፍተኛ ዋጋ ያላቸዉ የታሪክ ማስታወሻወችና መጽሐፍት ናቸዉ። ከነዚህም መካከል፡ አለባሪሽ ‘እዉነተኛ ታሪክ ስለ ቅዱስ ዩሐንስ የቅዱሳን ሀገር’ {1540} ካሽታኑዩዝ “የፖርትጋሎች ጉዞ ታሪክ በአቢሲኒያ’ {1564} እንዲሁም ፖርቱጋልን ያገለግል በነበተዉ የእስፓኒሽ ተወላጅ ፓይሱ ‘የኢትዮጽያ ታሪክ’ በመጀመሪያ አጠቃሎ የታተመዉ በ1945/46 እነዚህ የፖርቱጋል አገር ጎብኝወችና ታርክ ጸሐፊወች ኢትየጵያንና የሕዝቦቿን ታሪክ ለአዉሮፓዉያን በማስተዋወቅ ታላቅ ሚና ተጫዉተዋል ወይም ቀደምትነት ነበራቸዉ። በ17ኛዉ ክፍለዘመን መጨረሻ በአዉሮፓና በሌሎችም አገሮች ስለኢትዮዽያ ስለመሬቷ ለምነት፣ ስለሕዝቦቿ አኗኗር፣ ስለቋንቋዋና ባሕሏ ብዙ ጥናታዊ ስራወች ተሰርተዋል። ሆኖም እነዚህ ስራወች ብዙወቹ ስተቶች ያሉባቸዉና ያልተስተካከሉ ነበሩ። በአዉሮፓ የኢትዮጵያ ጥናት መስራች ተብሎ የሚታወቀዉ ኢትዮጵስት ጀርመናዊዉ ተመራማሪ ፔሩ ሉዶልፍ {1624-1704} ነዉ። የሱ ስራወችም የኢትዮጵያ ታሪክ መዝገበ ቃላቶች ናቸዉ ማለት ይቻላል። ስራወቹም በተለያዩ የታሪክ ክፍሎች ላይ የተመሰረቱ ናቸዉ። ለምሳሌ ኤትኖግራፊ/ሕዝብ ጆግራፊ፣ ታሪክ፣ ፍልስፍና ሌሎችም ነበሩበት። የእሱ የኢንፎርሜሽን ምንጭም ለብዙ ዓመታት በሮም ይኖሩ የነበሩት ኢትዮጵያዊ ቄስ መነኩሴ ግሪጎሪ ናቸዉ። ፔሩ ሉዶልፍ ታላላቅ ስራወቹን በፍራንክፈርት አሳትሟል ከእነዚህም መካከል። ‘የኢትዮጵያ ታሪክ’ {1681}፣ ‘አጠቃላይ የሆነ እርማት ከኢትዮጵያ ታሪክ’ {1691}፣ ‘የግዝ ቋንቋ ሰዋሰዉ /ግራመር/ {1661-1702}፣ ‘የአማርኛ ሰዋሰዉ /ግራመር/ና መዝገበ ቃላት’ {1698}፣ ‘የግዝ ስነጽሑፍ መስፋፋትና መዝገበ ቃላት’ {1699} የሚሉ ናቸዉ። የፔሩ ሉዶልፍ መጸረሐፍትና ስራወች በፈረንሳይ፣ በእንግሊዝና በሌሎችም የአዉሮፓዉያን ቋንቋወች ተተርጉመዉ ነበር። ለረጅም ጊዜም እንደ ቋንቋ መዝገበ ቃላትና የታሪክ መማሪያነት አገልግለዋል። ‘የኢትዮጵያ ታሪክ’ የሚለዉ መጽሐፍ በራሽያን ቋንቋ ተተርጉሞ ለታላቁ ፔትሮስ /ጴጥሮስ/ አንደኛ በስጦታ ተሰጧቸዉ ነበር። ከፔሩ ሉዶልፍ በሁዋላ በኢትዮዽያ ጥናት ላይ መዳከም ታይቶ የነበር ቢሆንም በ18ኛዉ ክፍለዘመን መጨረሻና በ19ኛዉ ክፍለዘመን መጀመሪያ እንግሊዛዊያን ዠ- ቦርዩስ {1730-1794} እና ገ- ሶልት {1780-1827} አዲሱን የኢትዮጵያ ጥናት ጀመሩት። እረጅም ጊዜ የፈጀ ጉብኝትም አደረጉ ብዙ ጥናቶችንም አቀረቡ ቦርዩስ አባይ ከጣና ይፈልቃል አለ። በ1790 ጉብኝቱ በጻፈዉ ጽሑፍ ብዙ የጆግራፊ፣ የኤትኖግራፊ፣የታሪክ ሪኮርዶችን ለመጥቀስ ሞክሯል። ብዙ የኢትዮጵያ የጅ ጽሑፎችንም ሰብስቧል። በሁዋላም ለኦክፎርድና ለማንችስተር ዩንበርስቲወች ሰጧቸዋል። ሶልት ሁለት ጊዜ ያህል ኢትዮጵያን ጎብኝቷል {1805-1810} በስራወቹ ትኩረት ያደረገዉ በሰሜን ኢትዮዽያ በተለይም በአክሱም በሚገኙት ሐወልቶችና ጸረሑፎች ላይ ነበር። በ19ኛዉ ክፍለዘመን ኢትዮጵስትና የኢትዮጵያ ጥናት በፍጥነት ተቀይሯል። ብዙ ጥናታዊ ተቋማትም ተመስርተዋል። በአዉሮፓ በሚገኙ የኢትዮጵያ ቅርሶች ላይም መሰረታዊ የሆኑ ሳይንሳዊ ምርምሮችና ጥናቶች ተካሂደዋል። እንዲሁም ብዙ ጥናታዊ ጉዞወች ወደ ኢትዮዽያ ተደርገዋል። በተደረጉትም ጉዞወች በርካታ ጥናቶች ተካሂደዋል። ስለ ሴሜትክና ኩሸቲክ ቋንቋወች ጥናቶች ተደርገዋል። በ19ኛዉ ክፍለዘመን አጋመሽ ጀርመናዊዉ ተመራማሪ አ-ዲሊማን መሪነት ስለ ጥንታዊ ኢትዮጵያ ታሪክ፣ ስለ መካከለኛዉ ዘመን ኢትዮጵያ ታሪክ፣ ስለግዕዝ ቋንቋ ሰዋሰዉ /ግራመር/ ስለ ሊቶግራፊና ሌሎችም ጥናቶችን አካሂደዋል። በነዚህና በመሳሰሉት ስራወች ላይ ከፍተኛ አስተዋጾ ያደረጉ ተመራማሪወችም፡ ፈ- ፐሪቶሪዮስ፣ ኦ- ሙቲቦክስ፣ ከ- ቢትሊድ፣ እንዲሁም አዉስትሪያዊዉ ኤ- ሊትማን ይገኙበታል።ኤ- ሊትማን በ1905፣1906 በአክሱም የተካሄደዉን የአርኪኦሎጅ ምርምርና የተመራማሪወች ቡድን መርቷል። የዚህ ጥናት ዉጤት በአራት ቶሞች በ1913 ታትሟል። ብዙ የአርኪኦሎጅና የኢፖግራዊ ስራወች ስለ ጥንታዊ ኢትዮጵያ ይዟል። ኤ- ሊትመን {1910-1915} ሌላ የጥናት ቡድንም በኢትዮጵያ መርቷል። ይህ የጥናት ቡድን ስለስነጽሑፍና ስለፍልስፍና ጥናት ያደረግ ሲሆን፤ በተለይ በትግሬኛ ቋንቋ ላይም ጥናት አካሂዷል። ኤ- ሊትማን በብራሴል ዩንበርስቲ በሴሚቶሎጅ ፋኮሊቴት ስለ ኢትዮጵያ ያስተምር ነበር። በኢጣሊያ የኢትዮጵያ ጥናት በኢጣሊያ የኢትዮዽያ ጥናት መስራች ኢትዮጵስት ኢ- ገቢድ {1844-1935} ነበር። ይህ ሰዉ ብዙ የቋንቋ የጥናት ጽሑፎችን ያበረከተ ነዉ። የሱ ተማሪ የነበረዉ ኮንቴኢኦሲን በኢትዮጵያ ኤትኖግራፊ ሕዝብና ቋንቋን በሚመለከት ስፊ ጥናቶችን አካሂዷል። የትግሬኛና የሀረሬኛ ቋንቋወችንም ይናገር ነበር። ኢጣሊ በኢትዮጵያ ሁለትዮሽ ባሕሪ ያለዉ ጥናት ስታካሂድ ቆይታለች። በቋንቋወችና በሌሎችም ጉዳዮች ላይ የሚደረገዉ ጥናት በጣም ተዳክሞ የኢጣሊያን የቅኝ ግዛት ታሪክ በተመለከተና የቅኝ ግዛት መስፋፋትን በተመለከተ ብዙ ስራወች ተካሂደዋል። በ1941ዓም በሮም የኢትዮጵያ ጥናት ጆርናል ይታተም ነበር። ለዚህ ከፋተኛ አስተዋጦ ያደረጉ ምሁራን፡ራይኒሮ፣ ፐሮካች፣ ተሩሊትስ፣ ናቸዉ። በኢጣሊያ ስለ ኢትዮጵያ ጥናት የሚካሄድባቸዉ ተቋማት የኢትዮጵያ ሴንቴር በኢጣሊያ፣ የምስራቃዊያን ጥናት ፋኮሊቴት በሮምና እንዲሁም በኒኦፖሎስ ዩንበርስቲ ነበር። በማከታተልም ኤ- ቺሩሊ የተባለዉ በሁለት ተከታታይ ጽሑፎች ጥናቱን አዳብሮታል እነዚህም ‘ኢትዮዽያ በፓላስታይን’ {1943-47}፣ ‘የኢትዮዽያ ስነጽሑፍ ታሪክ’ {1956}፣ በፈረንሳይ የኢትዮጵያ ጥናት በ19ኛዉ ክፍለዘመን መጨረሻ በመጀመሪያዉ አጋማሽ በ20ኛዉ ክፍለዘመን መጀመሪያ ኢትዮጵስት ዠ- ጋሊቢ የኢትዮጵያን ጥናት በፈረንሳይ መሰረተ። ዠ-ጋሊቢ በፈረንሳይ ዩንበርስቲ ሴሚቶሎግና ፕሮፌሰር ቢሆንም ጥናት በሚያደርግበት ጊዜ የፋኮሊቲዉ ሃላፊ ፈ- ሞንዶን ቢዳይ ይባል ነበር። ከዚያም ታዋቂዉ ሴሚቶሎግና የቋንቋ ምሁር ኢትዮጵስት መ- ኮኤን እነሱን በመተካት ፋኮሊቲዉን ይመራዉ ነበር። በፈረንሳይ የኢትዮጵያ ጥናት በተለያዩ የፓሪስ ዩንበሪስቲወች የምስራቅ ቋንቋወች ፋኮሊቲወች ጥናቶች ይካሄዳሉ፣ ጥናት ከአካሄዱ ምሁራን መካከል፣ የሚከተሉትን መጥቀስ ይቻላል፡ ሊክላን፣ አንፈሬ፣ ካኮ፣ ቱቢኦና፣ ዶርስስ ይገኙባቸዋል። በራሽያ የኢትዮጵያ ጥናት በ19ኛዉና በ20ኛዉ ክፍለዘመን በዓለም አቀፍ ኢትዮጵስቶች መካከል የራሽያ ተመራማሪወች ከፍተኛዉን ቦታ ይዘዉ ይገኛሉ። ይህም በታሪክ፣ በሐይማኖት፣ በአርኪኦግራፊ፣ በቋንቋ ከፍተኛ አስተዋጦ አድርገዋል። እነዚህ ከፍተኛ አስተዋጦ ያደረጉ ምሁራኖች፣ ቦሎቶብ፣ ኮባሌብስኪ፣ ኢሊሴባ፣ ባሮቢትስና፣ ቡልታቢች፣ አርታሞኖባ፣ እና ሌሎችም ሲሆኑ ከቅድመ አብዮት ስራወች መካከል ስለ ኢትዮጵያ ከፍተኛ በታ የሚይዘዉ ቱራዬብ መሰረታዊ የሆኑ የታሪክና የቋንቋ ጥናቶችን አካሂዷል። ከነዚህም መካከል፡ “የኢትዮዽያ ጥናት አርኪኦሎጅካል ማጣቀሻ” “የአቢሲኒያ ስብስቦች 15ኛዉና16ኛዉ ክፍለዘመን” የሚሉ ሲሆኑ ቱራዬብ በዘመኑ በምስራቃዊ ጥናት ታዋቂ በነበረዉ የሐርከፍ ዩንበርስቲ ከታዋቂዉ የምስራቃዊያን ምሁር ከዶርኖም ጋር በመሆን የኢትዮጵን ቋንቋ ያስተምር ነበር። የኢትዮጵያን ጥናት በመቀጠልም የቱራዬብ ተማሪ የነበረዉ ኢትዮጵስት ኮራትኮብስኪ ብዙ ስራወችን አበርክቷል። በታሪክና በስነጽሑፍ ጥናት ከተሰሩት ስራወች መካከል በተለይም አማረኛ ቋንቋን በተመለከተ ዩሽማኖብ ከሚጠቀሱት ዉስጥ አንዱ ነዉ። በባቢሎብ {1927} የተመራዉ የቦታኒክና የአግሮኖሚ ኢክስፖዴሽን ኢትዮዽያ የእርሻን ምርት በመጠቀም የመጀመሪያዋ አገር መሆኗን አረጋግጧል ኢትዮዽያ በጣም ጥንታዊና የእርሻ ስራትን ቀድማ የጀመረች ሀገር ነች በማለት አረጋግጠዋል። የዚህ ጥናት ስራወች በራሽያ በ1930 በሊቢና፣ ሊሶብስኪ፣ኦሊዴሮጌ፣ በሚባሉ ምሁራን ተመራማሪወች ታትመዋል። በኢትዮጵስቶች የተሰሩ የኢትዮዽያ ጥናታዊ ስራወች ወደ አዉሮፖዉያን ቋንቋ በብዛት መተርጎም የጀመሩት በ20ኛዉ ክፍለዘመን ነዉ። እነዚህም ስራወች የተተረጎሙት ለብዙ ዘመን በአዉሮፖ በኖሩት ሰወች ነዉ። የታወቁት ጽሐፊ አፈወርቅ ገብረእየሱስ በኢጣሊያን ቋንቋ መጽሐፍቶችን አሳትመዋል። ‘የአማረኛ ቋንቋ ሰዋሰዉ /ግራመር/1905}፣ ‘የአማረኛ ግስ’ {1911} ከሁለተኛዉ ዓለም ጦርነት በፊት አለቃ ታዬ ገብረመድሕን በጀርመን ይሰሩ ነበር። አለቃ ታዬ ‘የኢትዮዽያ ሕዝብ ታሪክ’ የሚል መጽሐፍ ጽፈዋል። እንዲሁም ተክለ ማሪያም መሀሪ በግዝ ቋንቋ ጥሩ ስራወችን አሳትመዉ ነበር። ከሁለተኛዉ የዓለም ጦርነት በሁዋላ የተክለ ጻድቅ መኩሪያ ጥናታዊ ስራወች ከ1951ዓም ጀምሮ መታተም ጀመረ። በኢትዮጵያዊዉ ምሁር ተሰማ ሀብተወልደሚካኤል ለመጀመሪያ ጊዜ መሰረታዊ የሆነ የአማረኛ መዝገበ ቃለትም ተጻፈ። በ1950ዓም አዲሱ የኢትዮጰያ ጥናት ምራፍ ተጀመረ ማለት ይቻላል። ብዙ ኢንስቲቲዉቶችና ተቋማትም መቋቋም ጀመሩ። እንደዚሁም ብዙ የጥናት ተቋማት በተከታታይ ዓለማቀፍ የጥናት ኮንፍረንሶች መካሄድ ጀመሩ። ኢትዮጵያን በተመለከተ በሰፊዉ የአንትሮፖሎጅ፣ የአርኪኦሎጅ፣ የኢትኖግራፊ፣ የሰነጽሑፍ፣የሶሽኦሎጅ ጥናቶች በስፊዉ መካሄድ ተጀመረ። እንዲሁም የጥናት መስኮች እየተስፋፉ በዘመናዊ የሶሻልና የኢኮኖሚ፣ የዓለም አቀፍ ግንኙነቶችን የተለያዩ ቋንቋወችንና ጎሳወችን በሚመለከት በሰፊዉ ጥናቶች ይካሄዳሉ። በራሽያ ዉስጥ ስለኢትዮጵያ ጥናት የሚያደርጉ ተቋመትና ምሁራን በጣም በርካታወች ናቸዉ። ከነዚህም ዉስጥ ‘የአፍሪካ ጥናት ኢኒስቲቲዉት፣ ሳንክ ፒተርስቡርግ ዩንበርስቲ ኤትኖግራፊ ፋኮሊቴት፣ የዓለም ስነጽሑፍ ኢኒስቲቲዉት፣ የራሽያ አካዳሚ የምስራቅ ፋኮሊቴትና ሌሎችም። በመካከለኛዉ ክፍለ ዘመን በኢትዮዽያ ታሪክ ላይ ጥናት ያካሄዱ ራሽያዊ ምሁራን ኮቦሻኖብ፣ ቼርንትሶብ፣ ሲሆኑ በዘመናዊ የኢትዮዽያን ታሪክ ላይ ጥናት ያደረጉ ምሁራን፣ ባሲን፣ ራይት፣ተራፊሞብ፣ ትስኪን፣ያግያ፣ ናቸዉ። እንዲሁም ኢትዮጵያ ከራሽያ፣ ከጆርጅያና፣ ከአርሜንያ ጋር የነበሯትን ግንኙነቶች በሚመለከት ጥናት ያደረጉ ምሁራን፣ ማቻራደዜ እና ቶፑዝያን፣ ሲሆኑ ስለኢትዮጵያ ከአረብ የታሪክ ምንጮችን በተመለከተ ጥናት ያደረጉ ምሁራን፣ ቡኒያቶብ ነበሩ። በሌሎች ዘመናዊ የሶሻልና የኢኮኖሚ ጉደዮች ላይ ጥናት ያደረጉ ምሁራንም ጋሊፔሪን፣ ኮኪየብ፣ ሸራዬብ፣ ሼርር ናቸዉ። ቋንቋን በተመለከተ ጥናት ያካሄዱ ምሁራን፣ጋንኪን እና ቲቶብ ናቸዉ። የኢትዮጵያን ስነጽሑፍ በተመለከተ ጥናት ያካሄዱ ምሁራን፣ ቦሊፔ፣ ፓፕሼባ፣ ቱተሩሞባ ሲሆኑ በአጠቃላይ በኢትዮጵያ ጥናት ታላቅ አስተዋጦ ከአደረጉት ኢትዮጵስት ምሁራን መካከል በተለይ የሚከተሉት ጉልህ ቦታ ይይዛሉ። ማንቲሊኒችኮ፣ ባርተንትስኪና እንዲሁም የቼህ ምሁራን የሆኑት ፔትራቾክ፣ ቼርን ናቸዉ። በታላቋ ብርታኒያ የኢትዽያ የጥናት በታላቋ ብርታኒያ የኢትዽያ የጥናት ሴንተር በለንደን ዩንበርስቲ የምስራቅ ፋኮሊቴትና በኦክስፎርድና በማንችስተር ዩንበርስቲ ጥናቶች ይካሄዳሉ። የለንደን ዩንበርስቲ የኦሪንታልና የአፍሪካ ጥናት በሚል ቡሊቴን ያሳትማል። ስለኢትዮዽያ የታወቁት ኢትዮጵስት ሪቻርድ ፓንክረስት ብዙ ስራወቻቸዉን አሳትመዋል። ሌሎች እንግሊዛዊ አትዮጵስቶች ፔሬም፣ ኡሊንዶፍ ናቸዉ። በአሜሪካ ስለኢትዮጵያ ጥናት በአሜሪካ ስለኢትዮጵያ ጥናት የተጀመረዉ ከሌሎች አካባቢወች ጋር ሲነጣጠር በቅርቡ ቢሆንም በአሁኑ ጊዜ በብዛት ስራወች በመካሄድ ላይ ይገኛሉ። በአሜሪካ ስለኢትዮጵያ ጥናት የሚያደርጉ ሴንተሮች ወይም ተቋማት፡ በሜችጋን የንቨሪስቲና በካሊፎርኒያ የንቨሪስቲ የአፍሪካ ጥናት ማዕከል እና ሌሎችም ስለኢትዮጵያ ጥናቶችን ያካሂዳሉ። ከ1977ዓም ጀምሮ የሜችጋን ዩንቨሪስቲ “የኢትዮጵስቶች ማስታወሻ” በሚል እትሞችን ያወጣ ነበር። እንዲሁም በኒዉጀርሲ ዩንቨሪስቲ ከ1978ዓም ጀምሮ “የአፍሪካ ቀንድ “በሚል ጆርናል ያሳትሙ ነበር። በኢትዮጵያ ጥናት እድገት ዉስጥ ዋናዉና ታላቅ ቦታ ሊሰጠዉ የሚገባዉ በኢትዮጵያ የተቋቋሙት የጥናት ተቋማትና የአርኪኦሎጅ ኢኒስቲቲዉት {1961} የአርኪኦሎጆ አናላይዝ በሚል እትመቶችን ያወጣ ነበር። {1963}፣ ሌላዉ ተቋም በአዲስ አበባ ዩንበሪስቲ የተከፈተዉ የኢትዮዽያ ጥናት ኢኒስትቲዉት ሲሆን ይህ ጠቋም የኢትዮዽያ ጥናት ጆርናልን ማሳተም ጀምሯል። ከ1974ዓም አብዮት ፍንዳታ በሁዋላ በኢትዮጵያ ጥናት ተቋማት ላይና እንዲሁም በሕብረተሰቡ ላይ መሰረታዊ ለዉጦች ተካሂደዋል። የኢትዮዽያ ጥናት ኢኒስትቲዉት የአደረጃጅት ለወጥ አካሂዷል። {1976} ተቃሙ ከፍተኛ የሆኑ ታላላቅ ጥናቶችን ስለኢትዮጵያ ማካሄድ ጀምሮ። ለዚህም ተቋም የታወቁት የታሪክ ምሁረና ተመራማሪ ኢትዮጵስት ታደሰ ታምራት በሃላፊነት ተመድበዉ ነበር። የተቋሙ ዋና ሴንተር የነበረዉን የአማረኛ ቋንቋ አካዳሚ የኢትዮጵያ ቋንቋወች አካዳሚ በሚል በመተካት {1976} አያሌ ጥናቶችን በኢትዮጵያ በሚገኙ ብሔርና ብሔረሰቦች ፎልክሮች፣ ቋንቋወችና ባሕሎች ላይ ጥናቶችን አካሂዷል። እንዲሁም መዝገበ ቃላቶችንና የሳይንስና የቴክኖሎጅ ቴርሚኖችን እያሳተመ ያወጣል። አልፋቤት ለሌላቸዉ ቋንቋወች አልፋቤቶች እንዲቀረጡ ያደርጋል፣ለአላቸዉም እንዲሻሻሉ ጥናቶችን ያቀርባል። በዚህ ተቋም ዉስጥ የታወቁት የቋንቋ ምሁራን ፕሮፊሰሮች፣ አምሳሉ አክሊሉ፣ አሰፋ ገ/ማሪያም እና ሌሎችም ምሁራን በተቋሙ ይሰሩ ነበር። ሌላዉ ተቋም ታሪካዊ ሐዉልቶችንና ቅርሶችን ለመንከባከብና ለመጠበቅ የተቋቋመዉ የባሕልና የቅርሶች ጥናት መዕከል /ሴተር/ {1975} ነዉ። የኢትዮጵያ ጥናት በሌሎች የአዉሮፖ አገሮችም በኒዜርላንድና በስዉዘርላንድ ዩንበሪስቲወች ጥናቶችን ያካሂዳሉ። እንዲሁም የስራኤል የቴላቢብ ዩንበሪስቲም ስለኢትዮዽያ ጥናቶችን ያካሂዳል። ዓለም አቀፍ የኢትዮዽያ ጥናት ኢትዮጵስቶች ኮንፍረንስ የተካሄደባቸዉ አመታትና ሀገሮች/ከተማወች። 1ኛዉ ኮንፍረንስ በኢጣሊ ሮም 1959ዓም 2ኛዉ ኮንፍረንስ በኢንግሊዝ ማንችስተር 1963ዓም 3ኛዉ ኮንፍረንስ በኢትዮዽያ አዲስ አበባ 1966ዓም 4ኛዉ ኮንፍረንስ በኢጣሊ ሮም 1972ዓም 5ኛዉ ኮንፍረንስ በኒዘርላንድ ኒትሳ 1977ዓም 6ኛዉ ኮንፍረንስ በእዝራኤል ቴላአቢብ 1980ዓም 7ኛዉ ኮንፍረንስ በሱዲን ሉዋንዳ ዩንበሪስቲ 1982ዓም 8ኛዉ ኮንፍረንስ በኢትዮዽያ አዲስ አበባ 1984ዓም 9ኛዉ ኮንፍረንስ በራሽያ ሞስኮ 1986ዓም

4170

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%B5%E1%88%8D%E1%8A%AD%20%E1%88%98%E1%8C%8D%E1%89%A2%E1%8B%AB

የስልክ መግቢያ

የስልክ መግቢያ ቍጥር በያገሩ ይለያያልኤልትራ ክልል 1 አሜሪካ 1 ካናዳ 1 በርሙዳ 1-441 አንጊላ 1-264 አንቲጋ እና ባርቡዳ 1-268 ባሃማስ 1-242 ባርቤዶስ 1-246 የብሪታንያ ቭርጂን ደሴቶች 1-284 ካይማን ደሴቶች 1-345 ዶሚኒካ 1-767 ዶሚኒካን ሬፑብሊክ 1-809 እና 1-829 ግረኔዳ 1-473 ጃማይካ 1-876 ሞንትሰራት 1-664 ሰይንት ኪትስና ኒቨስ 1-869 ሰይንት ሉሻ 1-758 ቅዱስ ቭንሰንትና ዘ ግረናዲንስ 1-784 ትሪኒዳድና ቶቤጎ 1-868 ቱርክስና ከይኮስ ደሴቶች 1-649 ክልል 2 ግብጽ 220 ሞሮኮ 212 አልጄሪያ 213 ቱኒዚያ 216 ሊቢያ 218 ጋምቢያ 220 ሴኔጋል 221 ሞሪታኒያ 222 ማሊ 223 ጊኔ 224 ኮት ዲቯር 225 ቡርኪና ፋሶ 226 ኒጄር 227 ቶጎ 228 ቤኒን 229 ሞሪሸስ 230 ላይቤሪያ 231 ሲዬራ ሌዎን 232 ጋና 233 ናይጄሪያ ቻድ 235 የመካከለኛው አፍሪካ ሪፑብሊክ 236 ካሜሩን 237 ኬፕ ቨርድ 238 ሳን ቶሜና ፕሪንሲፔ 239 ኢኳቶሪያል ጊኔ 240 ጋቦን 241 ኮንጎ ሪፑብሊክ 242 ኮንጎ ዲሞክራቲክ ሪፑብሊክ 243 አንጎላ 244 ጊኔ-ቢሳው 245 ዲዬጎ ጋርሲያ 246 አሰንስዮን ደሴት 247 ሲሸልስ 248 ሱዳን 249 ሩዋንዳ 250 ኢትዮጵያ 251 ሶማሊያ 252 ጅቡቲ 253 ኬንያ 254 ታንዛኒያ 255 ዩጋንዳ 256 ቡሩንዲ 257 ሞዛምቢክ 258 ዛምቢያ 260 ማዳጋስካር 261 ሬዩንዮን 262 ዚምባብዌ 263 ናሚቢያ 264 ማላዊ 265 ሌሶቶ 266 ቦትስዋና 267 ስዋዚላንድ 268 ኮሞሮስ እና ማዮት 269 ደቡብ አፍሪካ 27 ቅዱስ ሄሌና 290 ኤርትራ 291 አሩባ 297 ፋሮ ደሴቶች 298 ግሪንላንድ 299 ክልል 3 ግሪክ 30 ሆላንድ 31 ቤልጅግ 32 ፈረንሳይ 33 እስጳንያ 34 ጂብራልታር 350 ፖርቱጋል 351 ሉክሳምቡርግ 352 አየርላንድ ሪፑብሊክ 353 አይስላንድ 354 አልባኒያ 355 ማልታ 356 ቆጵሮስ 357 (የግሪክ ክፍል) ፊንላንድ 358 ቡልጋሪያ 359 ሀንጋሪ 36 ሊትዌኒያ 370 ላትቪያ 371 ኤስቶኒያ 372 ሞልዶቫ 373 አርሜኒያ 374 ቤላሩስ 375 አንዶራ 376 ሞናኮ 377 ሳን ማሪኖ 378 ዩክሬን 380 ሰርቢያ 381 ሞንቴኔግሮ 382 ክሮዋሽያ 385 ስሎቬኒያ 386 ቦስኒያ እና ሄርጸጎቭና 387 388 የጋራ 388 3 የአውሮፓ የጋራ አገልግሎት መቄዶንያ 389 ጣልያን እና ቫቲካን ከተማ 39 ክልል 4 ሮማንያ 40 ስዊስ 41 ቼክ ሪፑብሊክ 420 ስሎቫኪያ 421 ሊክተንስታይን 423 ነምሳ 43 ዩናይትድ ኪንግደም 44 ዴንማርክ 45 ስዊድን 46 ኖርዌይ 47 ፖሎኝ 48 ጀርመን 49 ክልል 5 ፋልክላንድ ደሴቶች 500 ቤሊዝ 501 ጓተማላ 502 ኤል ሳልቫዶር 503 ሆንዱራስ 504 ኒካራጓ 505 ኮስታ ሪካ 506 ፓናማ 507 ቅዱስ ፒየርና ሚከሎን 508 ሃይቲ 509 ፔሩ 51 ሜክሲኮ 52 ኩባ 53 አርጀንቲና 54 ብራዚል 55 ቺሌ 56 ኮሎምቢያ 57 ቬኔዝዌላ 58 ጉዋዶሎፕ 590 ቦሊቪያ 591 ጋያና 592 ኤኳዶር 593 የፈረንሳይ ጊያና 594 ፓራጓይ 595 ማርቲኒክ 596 ሱሪናም 597 ኡሩጓይ 598 የነዘርላንድስ አንቲሊስ 599 ክልል 6 ማሌይዝያ 60 አውስትሬልያ 61 ኢንዶኔዝያ 62 ፊሊፒንስ 63 ኒው ዚላንድ 64 ሲንጋፖር 65 ታይላንድ 66 ምሥራቅ ቲሞር 670 የአውስትሬልያ አንታርክቲክ ግዛት እና ኖርፈክ ደሴት 672 ብሩነይ 673 ናውሩ 674 ፓፑዋ ኒው ግኒ 675 ቶንጋ 676 ሰሎሞን ደሴቶች 677 ቫኑአቱ 678 ፊጂ 679 ፓላው 680 ዋሊስ እና ፉቱና 681 ኩክ ደሴቶች 682 ኒዌ ደሴት 683 ሳሞዓ 685 ኪሪባስ 686 ኒው ካሌዶንያ 687 ቱቫሉ 688 የፈረንሳይ ፖሊኔዝያ 689 ቶከላው 690 የማይክሮኔዝያ ፌዴሬትድ ስቴትስ 691 ማርሻል ደሴቶች 692 ክልል 7 ሩስያ 7 ካዛክስታን 7 ክልል 8 ዓለም አቅፍ ነጻ ስልክ 800 ጃፓን 81 ደቡብ ኮርያ 82 ቪየትናም 84 ስሜን ኮርያ 850 ሆንግ ኮንግ 852 ማካው 853 ካምቦዲያ 855 ላዎስ 856 ቻይና 86 ኢንማርሳት ሰው ሠራሽ መንኮራኩር 870, 871, 872, 874, 881, 882 ባንግላደሽ 880 ክልል 9 ቱርክ 90 ሕንድ 91 ፓኪስታን 92 አፍጋኒስታን 93 ስሪ ላንካ 94 ምየንማ 95 ማልዲቭስ 960 ሊባኖስ 961 ዮርዳኖስ 962 ሶርያ 963 ዒራቅ 964 ኩዌት 965 ሳዑዲ አረብያ 966 የመን 967 ዖማን 968 የተባቡሩት ዐረብ ኤሚሬቶች 971 እስራኤል 972 ባሕሬን 973 ቃጣር 974 ቡታን 975 ሞንጎልያ 976 ኔፓል 977 ፋርስ 98 ታጂኪስታን 992 ቱርክመኒስታን 993 አዘርባይጃን 994 ጆርጂያ 995 ኪርጊዝስታን 996 ዑዝበኪስታን 998

11132

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%96%E1%88%85%20%E1%88%98%E1%88%AD%E1%8A%A8%E1%89%A5

የኖህ መርከብ

የኖህ መርከብ ወይም ሐመር (ዕብራይስጥ፦ /ተይባት ኖዋሕ/፤ ዓረብኛ፦ /ሣፊና ኑህ/) በመጽሐፍ ቅዱስ (ኦሪት ዘፍጥረት ምዕ. 6—9)፣ በቁርዓንም (ሱራ 11 እና 71)፣ እንዲሁም በሌሎች «አብርሐማዊ» የተባሉ ሃይማኖቶች ጽሑፍ ዘንድ፤ ኖህን፣ ቤተሠቡንም፣ ከዓለም እንስሶችም ምሳሌዎች ከማየ አይኅ ለማዳን የተሠራ ታላቅ መርከብ ነበረች። በዘፍጥረት የተገኘው መሠረታዊ ታሪክ እንደሚለው፣ እግዚአብሔር በሰው ልጅ ክፋት አዝኖ ብልሹውን ዓለም ለማጥፋት ወስኖ ነበር። ሆኖም ኖህ ጻድቅ ሆኖ እራሱን፣ ቤተሠቡንም የመሬት እንስሶችንና አዕዋፍንም የምታድን መርከብ እንዲገነባ አዘዘው። የጥፋት ውኃ ከዚያ ምድሩን አጥፍቶ ውሆቹ መልሰው የብስ እንደገና ታየና መርከቢቱ በአራራት ተራሮች ላይ ዐረፈች። በመጨረሻ እግዚአብሔር ከኖህና ተወላጆቹ ጋራ ቃል ኪዳን ገባ። ለዚህ መተረክ ብዙ ጊዜ በአብርሃማዊ ሃይማኖቶቹ በኩል ሰፊ ዝርዝሮች ተጨምረዋል። እነዚህ ዝርዝሮች ከሥነ-መለኮታዊ ትርጉሞች ጀምሮ ለተግባራዊ ጉዳዮች የሆኑ መላምታዊ ፍቾች እስከሚነኩ ድረስ ሊሆኑ ይችላሉ። በ19ኛው ክፍለ-ዘመን ላይ፣ በተለይ በምዕራብ ዓለም በብዙዎቹ የሳይንስና የሥነ ጽሑፍ ሊቃውንት አስተያየት፣ መተራረኩ አፈ ታሪክ ብቻ እንጂ በዕውኑ አይሆንም በማለት ተጠራጠሩ። ዳሩ ግን በመጽሐፍ ቅዱስ ትክክለኛነት የሚያምኑት ሰዎች እስካሁን አይነተኛና ዕውነተኛ ታሪክ መሆኑን ቆጥረውታልና እስከዚህ ቀን ድረስ ለመርከቢቱ ማረፊያ ተራራ አንዳንድ ፍለጋ ሲካሄድ ነው። መርከቢቱ በዘፍጥረት 6፡15 መሠረት፣ የመርከቢቱ ርዝመት 300 ክንድ፣ ወርድዋም 50 ክንድ፣ ከፍታዋም 30 ክንድ እንዲሆን ኖህ ታዘዘ። ቢሆንም በጥንት ዘመን «ክንድ» የሚባለው መስፈርያ (ዕብራይስጥ «አማህ») በየአገሩ ይለያይ ነበርና በልክ ርዝመቱ አይታወቅም። በግድም ግን አንድ ክንድ ምናልባት ግማሽ ሜትር የሚያሕል ነበር። የርዝመቱና የስፋቱ ውድር 6፡1 ሆኖ ይህ ለዛሬው መርከቦች እንኳን በጣም ጽኑና ጠቃሚ ቅርጽ ሆኗል። ደግሞ መርከቢቱ መስኮትና በር በጎኑ ነበራትና መገንባትዋ 100 አመት ፈጀ ይላል። «ጎፈር ዕንጨት» በዘፍጥረት 6፡14 መሠረት ኖህ መርከቢቱን ከጎፈር ዕንጨት እንዲሠራ ታዘዘ። ይህ ቃል በዕብራይስጥ በሌላ ስፍራ ከቶ አይታውቅም። የአይሁድ መዝገበ ዕውቀት ቃሉ ከአሦርኛ «ጊፓሩ» (መቃ) የተተረጎመ ይሆናል በሚል ሀሣብ ግመቱን አቅርቧል። በግሪክ ብሉይ ኪዳን (70 ሊቃውንት) ዘንድ /ክሲውሎን ተትራጎኖን/ (አራት ጎን ያለው ዕንጨት) ይላል። እንዲሁም በሮማይስጥ ትርጉም /ሊግኒስ ሌዊጋቲስ/ (የተለመጠ ዕንጨት) አለው። በሌሎች ግመቶች ዕንጨቱ ዞጲ፣ ዝግባ ወይም አርዘ ሊባኖስ ሊሆን ቻለ። ከዚህ በላይ 6፡14 «በቅጥራን ለቅልቃት» ሲል የቅጥራን ትርጉም በዕብራይስጡ «ኮፈር» ነውና አንዳንድ ተቺዎች «ጎፈር» ለ«ኮፈር» የተሳተ ይሆናል በማለት ገመቱ። መተረኩ በዘፍጥረት የኖህ መርከብ ታሪክ መጀመርያ፡ እግዚአብሔር የሰው ልጅ ክፉ ሥራ አይቶ ሕይወት በሙሉ የሚያጠፋ ጎርፍ ለመላክ ሀሣቡን ቆጥሮአል። ነገር ግን እግዚአብሔር አንድ ጻድቅ ሰው ኖህን አግኝቶ የአዳም ዘር በርሱ እንዲኖር አስቧል። ስለዚህ እግዚአብሔር ኖህ መርከብ እንዲሠራ አዝዞ ሚስቱን፣ ሦስት ልጆቹንም (ሴም፣ ካምና ያፌት)፤ ሦስት ሚቶቻቸውንም በድምሩም 8 ሰዎችን እንዲያሣፍራቸው አለው። በተጨማሪ ከንጹሕ እንስሶች 14፣ ንጹሕ ካልሆኑትም 4 ወይም 2 ናሙናዎች እንዲያሣፍር መብላቸውንም እንዲያመጣ ታዘዘ። ሁሉም ወደ መከቢቱም ገብተው እግዚአብሔር ዘጋት ይላል። የጥፋት ውኃ ዘፍጥረት እንደሚለው የኖህ ዕድሜ 600 አመታት ሲሆን በ2ኛው ወር በ17ኛው ቀን 'የታላቁ ቀላይ ምንጮች ሁሉ ተነደሉ፣ የሰማይም መስኮቶች ተከፈቱ'፤ ጎርፉ እንግዲህ ከዝናብና ከታችኛ ምንጮች አንድላይ ወጣ ማለት ነው። ውኃው ከተራሮቹ በላይ 15 ክንድ ነበረ (7፡20)፤ በምድር የሚኖር ሁሉ ሰመጠ። (በዕብራይስጥ መዝሙር 103፡8 ደግሞ፣ ውኆች በተራሮች ላይ ከቆሙ በኋላ ተራሮቹ ከፍ አሉ ቈላዎቹም ወረዱ ይላል።) ኖህና ከሱ ጋር በመርከቢቱ ላይ የነበሩ ብቻ አልሰመጡም። ዘፍጥረት ስለጥፋት ውኃ የተወሰኑ ቀኖች ያመልክታል። በኖህ ሕይወት 600ኛው አመት በ2ኛው ወር 17ኛው ቀን ከጀመረ በኋላ ዝናቡ ለ40 ቀን ዘነበ። ውኆቹም እንደገና ለ150 ቀን ምድርን ሸፈኑ። ዝናቡ ከጀመረ 5 ወሮች በኋላ ሐመር በአራራት ተራሮች አረፈች (8፡4)። 2.5 ወሮች ከዚህ በኋላ፡ በአሥረኛው ወር መባቻ የተራሮች ጫፎች ታዩ (8፡5)። እንደገና 3 ወር አልፈው በኖህ ሕይወት በ601ኛው አመት በመጀመርያው ቀን፣ ኖህ የምድር ፊት እንደ ደረቀ ከመርከብ አየ (8፡13)። ሁለት ወር ከዚያም በኋላ፣ በ2ኛው ወር 27ኛው ቀን፣ ምድሪቱ ድርቅ ሆነች። በዚያን ጊዜ ኖህ፣ ቤተሠቡና እንስሶቹ ሁሉ ከሐመር ወጡ። ማየ አይኅ በየትኛው አመት እንደ ደረሰ ለመገመት፣ መጽሐፍ ቅዱስ የሚያምኑት መምህራን አብዛኛው ጊዜ የዘፍጥረት ትውልዶች በምዕራፍ 5ና 11 ያጥናሉ። በ17ኛው ክፍለ ዘመን የአይርላንድ ሊቀ ጳጳስ ጄምስ አሸር በዚህ ዘዴ በ2349 አክልበ. (እ.ኤ.አ.) እንደ ደረሰ ቆጠሩ። አንዳንድ ምዕመናን እስካሁንም ድረስ ይህን አቆጣጠር ይቀበላሉ። ነገር ግን በዕብራይስጥ (ማሶሬታዊው) ትርጉም፤ በግሪኩ ትርጉምና በሳምራዊው ትርጉም የአባቶች አመቶች ስለሚለያዩ፣ ሌላ ውጤት ማግኘት ይቻላል። በመጽሐፈ ኩፋሌ ዘንድ ማየ አይኅ በአመተ አለም 1308 ደረሰ፣ ባጋጣሚው የሳምራውያን ትርጉም ደግሞ ከኩፋሌ ጋራ በመስማማት ይህን አመት ያመለክታል። ኩፋሌው እንደሚለው የእስራኤል ልጆች ከግብጽ የወጡ በ2410 ዓመተ አለም ከሆነ፣ ከጥፋት ውኃ 1,102 አመታት በኋላ ነበር ማለት ነው። ለምሳሌ ከግብጽ የወጡ በ1661 አክልበ. ከሆነ፣ እንግዲህ ማየ አይህ በ2763 አክልበ. ሊቆጠር ይቻላል። የክፉ ልጆችን ሁሉ ለማጥፋት የተገኙባቸው አገሮች ብቻ በውኃ መሸፍን አስፈላጊ ይሆን ነበር፤ ብዙዎች እንደሚያስቡ፣ ሰዎች ያንጊዜ ካልተገኙባቸው አሁጉራት ጭምር መላውን ዓለም መሸፈን አስፈላጊ አይመስልም። ከጥፋት ውኃ በኋላ ዘፍጥረት እንደሚተርከው፣ መርከቢቱ በአራራት ተራሮች አርፋ ተራሮችም ታይተው ኖህ ቁራን ላከና ወዲያ ወዲህ በርሮ የብስን አላገኘም ነበር። ቀጥሎም ኖህ ርግብን ሰደደና ምንም መሬት ሳታገኝ ተመለሰች። ከሳምንት በኋላ በተጨማሪ ርግቧን ልኮአት የወይራ ቅርንጫፍ ይዛ ተመለሰች። ሦስተኛ ላካትና አልተመለሰችም። ኖህ በዚህ መሬት ደረቅ እንደ ሆነች አውቆ፣ እግዚአብሔር ሁላቸው ከመርከብ እንዲወጡ አዘዘና ቃል ኪዳን ገባ። ይህ ቃልኪዳን ምድርን በሙሉ ዳግመኛ በውኃ ከቶ እንዳያጠፋ የኖህም ተወላጆች በመሠረታዊ ደንቦች እንዲኖሩ ነበር። የሰው ልጅ ምንም እንስሳ ከነደሙ መቸም እንዳይበሉ የሚል ትዕዛዝ ተሰጠ። ለዚህ ቃልኪዳን ምልክት እግዚአብሔር በዚያን ጊዜ ቀስተ ደመናን ፈጠረ። ከማየ አይህ አስቀድሞ የአንዳንድ ሰዎች ዕድሜ እስከ 1 ሺህ አመታት ድረስ ይደርስ እንደ ነበር ኦሪት ይለናል። ግን ከዚህ በኋላ የእድሜ መጠን እስከ 120 አመት ድረስ ቶሎ ይቀነስ ጀመር። በኩፋሌ ውስጥ ኖህ እራሱ አራት መታሰቢያ በዓላት አዋጀ እነዚህም በዓላት በየአመቱ በ1ኛው፣ 4ኛው፣ 7ኛው፣ 10ኛውም ወሮች መባቻ እንዲከብሩ ትልቅ ቁም ነገር መሆናቸውን ያጠቁማል። ሐመር በተለያዩ ልማዶች በአይሁድ ልማዶች በአይሁድ ረቢዎች ስነ-ጽሑፍ ዘንድ (በመጀመርያ ክፍለ-ዘመናት ዓ.ም.) ኖህ ከጥፋት ውኃ 120 አመታት በፊት አርዘ ሊባኖስ ተክሎ ሐመርን ከዚህ ዕንጨት ሠራት። መላዕክት እንስሶቹን ወደ መርከቢቱ ያመሯቸው ሲሆን እግዚአብሔር ቤተሠቡን ከክፉ ሰዎች ለመጠበቅ አንበሶች አኖረ። ኖህ ቀንና ሌሊት በማገንባት ላይ ኖረ፣ ደግሞ በመርከቢቱ ላይ ሲሆን ለአመቱ አላንቀላፋም ይባላል። ራባ የተባለው ሚድራሽ እንደሚል የጎርፉ ክልል አለም አቀፍ ሳይሆን እስከ ሞሮኮ ድረስ ብቻ ሸፈነ። ታልሙድ ሳንሄድሪን ደግሞ አንበሣው ኖህን እንደ ሰለበው ይተርካል። በመርከብ ላይ ያሉት ሁሉ ከማርባት ቆዩ የሚል መረጃ በአይሁድ ጸሐፍት ይጨመራል። ቁራው ሲሰደድ ፈቃደኛ አልነበረም። ከሐመር ሦስት ፎቆች፣ ታቸኛው ለቆሻሻ፣ መካከለኛው ለሰዎችና ለንጹሐን እንስሶች፣ ላየኛም ለርኩስ እንስሶችና ለወፎች ነበር። (በሌላ የአይሁድ ጽሑፍ ግን ቆሻሻው በላይኛ ፎቅ ሆኖ ቀጥታ ወደ ባሕር ይጣል ነበር።) ብርቅ ድንጋይ በተዓምር ብርሃን ይሰጥ ነበር። ከኖህ ቤተሠብ 8 ሰዎች ጭምር አንድ ረጃጅም ሰው ወይም ናፊል፣ የባሳን ንጉሥ ዐግ በሐመር ከመሰጠም አመለጠ የሚል የአይሁዶች ልማድ ቢገኝም፣ ይህ ግን ለመጽሐፍ ቅዱስ ተቃራኒ ይመስላል፤ የዐግ ግዛት በኢያሱ ወልደ ነዌ ዘመን ይታወቅ ነበርና። በሌላ የአይሁድ ታሪክ ዘንድ የሐመር ሣንቃ በአሦር ንጉሥ ስናክሬም ተገኝቶ ጣኦት ሠራበት። በሚድራሽ አባ ጊርዮን ዘንድ፣ ሌላ የሐመር ሣንቃ ደግሞ ለሐማን (ከመጽሐፈ አስቴር) ስቅለት ተጠቀመ። በክርስትና በወንጌል መሠረት ኢየሱስ መመለሱን እንደ ኖህ ዘመን አመስሎ መሠከረ። (ማቴ. 24:37-42) መጀመርያ የቤተ ክርስትያን ጸሐፍት ሐመርን እንደ ምልክት ቆጠሩት። 1 ጴጥሮስ መልእክት እንዳለ በሐመር ያመለጡት ሰዎች በጥምቀት ውኃ ለመረጡት ሰዎች ምሳሌ ናቸው። ቅዱስ አቡሊድስ (200 ዓ.ም. ገዳማ) አንዳንድ ልማዶች ተረኩ። በሦስት ፎቆች ታችኛው ለአውሬዎች፣ መካከለኛው ለአዕዋፍና ለከብቶች፣ ላየኛው ለሰዎች ሲሆን ማርባት ለመከልከል ወንዶች ከሴቶች በችካል ተለዩ። የአዳም አጽም፣ ወርቅ፣ ዕጣንና ከርቤ ተጫኑባት፤ ሐመርም በመስቀል ቅርጽ ሰፈፈች። የሰፈረችበት ተራራ 'ደብራ ካርዱ' «በምሥራቅ፣ የራባን ልጆች አገር፣ ምሥራቃውያንም 'ጎዳሽ'፤ ዓረባውያንና ፋርሳውያንም 'አራራት' ይሉታል» በማለት ጻፈ።. ኦሪጊኔስ ስለ ሐመር ቅርጽ ራሱ እንደ ተቋረጠ ፒራሚድ ይመስል ነበር ብሎ ጻፈ። በሱ አስተያየት፣ በጫፉ ርዝመቱ አንድ ካሬ ክንድ ነበር፤ ይህም ክንድ ሙሴ በግብጽ ስላደገ የግብጽ ክንድ ሳይሆን አይቀርም መሰለው። ከ12ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ቅርጹ ባለ-ጣራ ሳጥን እንደ ነበር ተቆጠረ። በ15ኛው ክፍለ ዘመን አልፎንሶ ቶስታዳ፣ በ16ኛው ክፍለ ዘመን ዮሐንስ ቡቴዎ የሐመርን ቅርጽ ገለጹ። በአይርላንድ አፈ ታሪክ፣ የኖህ አራተኛ ልጅ «ቢስ» እንዳይሣፈር አልተፈቀደም፤ ወደ አይርላንድ ከ54 ሰዎች ጋራ ሸሽቶ ሁላቸው ሰመጡ። በሞርሞን («የመጨረሻ ቀን ቅዱሳን») ሃይማኖት ሐመር ደግሞ በመጽሐፈ ሞርሞን (መጽሐፈ ኤጠር) ትጠቀሳለች። በመጨረሻ ቀን ቅዱሳን (ሞርሞን) እምነት፣ የኖህ መታወቂያ በውነት መልአክ ገብርኤል ነበረ። በእስልምና ኖህ (ኑኅ) ከእስልምና አምስት ዋና ነቢዮች አንዱ ነው። በቁርዓን መሠረት ኑኅ ጻድቅ ሆኖ ጣኦት ለሚያምኑት ክፉ ሰዎች ሰብኮ 70 ወይም 72 አሳመናቸውና በድምሩ 78 ወይም 80 ሰዎች በመርከቢቱ ላይ አብረውት አመለጡ። እነዚህ 72 ሰዎች ግን ምንም ልጅ ስላልወለዱ የዛሬ ሰው ልጆች በሙሉ ከኖህ ቤተሠብ ተነሡ። የኖህ አራተኛ ልጅ እንዳይሣፈር እምቢ ብሎ ተሰጠመ፤ ባንዳንድ ምንጭ ስሙ «ያም» ወይም «ከንዓን» ይሰጣል። በሱራ 11:44 ዘንድ የሠፈረችበት ሥፍራ ደብረ ጁዲ ሲሆን ይህ በተለመደው በሞሱል፣ ኢራቅ አካባቢ በጤግሮስ ወንዝ አጠገብ የሚገኝ ኮረብታ መሆኑ ይታስባል። ጸሐፊው አል-ማሱዲ (940 ዓ.ም. ያህል) እንደ ጻፈው፣ ሐመር ከኩፋ፣ ኢራቅ ተነሥቶ እስከ መካ ድረስ ሰፍፋ ካዕባን ዞረችና ወደ ደብረ ጁዲ ተመለሰች። በዚያም እስከ ሕይወቱ ዘመን ሊታይ ቻለ ብሎ ጻፈ። ያቁት አል-ሐርማዊ (1200 ዓ.ም. ዙሪያ) ኖህ በዚያ ያሠራው መስጊድ በዘመኑ እንደ ተገኘ ጻፈ። በቅርቡ ሌላ ተራራ በቱርክ አገር፣ ዱሩፒናር፣ በውኑ የደብረ ጁዲ ሥፍራ ነው የሚል ግመት አለ። ከመርከብ በሙሐራም ወር 10 ቀን ወጥተው ሰዎቹ በጁዲ ግርጌ «ጣማኒን» (ሰማንያ) የተባለ መንደር ሠሩ። ኑህ መርከቢቱን ቆልፏት ቁልፉን ለሴም ሰጠ። በሙሐመድ ዘመን የኖረው አብድ አላህ እብን አባስ በጻፈው ዘንድ፡ ኑኅ ዋንዛን ተክሎ ከ20 አመት በኋላ በቂ ዕንጨት ነበረው። አል-ባይዳዊ በጻፈው ታሪክ መጽሐፍ ደግሞ በሐመር ሦስት ፎቆች ታችኛው ለእንስሶች፤ መካከለኛው ለሰዎች፤ ላየኛውም ለአዕዋፍ ነበር። የአዳም ሬሳ ወንዶች ከሴቶች ለመለየት በመካከላቸው ተደረገ። ረጃጅሙ ዐግ ከውኆቹ ለማምለጥ እንደተፈቀደ የሚል ተረት ደግሞ ይገኛል። በፋርስ ጸሐፊ አል-ታባሪ ጽሁፍ ተጨማሪ ዝርዝር አለ። መጀመርያው የተሣፈረ ፍጡር ጉንዳን ሲሆን መጨረሻው ሠይጣን የተሣፈረበት አህያ ነበረ ይላል። ደግሞ የኢየሱስ ሐዋርያት ስለ ሐመር ለመማር በፈለጉ ጊዜ፣ ኢየሱስ እንዲመልሳቸው የኖህ ልጅ ካምን ከሙታን አንሥቶት ካም እንዲህ መሠከረላቸው፤ ቆሻሻ በበዛበት ጊዜ ኑህ በተዓምር ዐሣማዎች ከዝሆን ኩምቢ አወጣ፤ እንደገና አይጥ ያለ ፈቃድ ስለ ገባ ድመት ከአንበሣ አፍንጫ ፈጠረ አላቸው። እነዚህ ተረቶች በቁርዓን ስለማይገኙ ግን ብዙዎቹ እስላሞች አይቀብሉዋቸውም። እስላሞች ዛሬ ቁርአን ትክክለኛ ታሪክ ሆኖ ይቆጥሩታል። አንዳንድ ተቺዎች ለምሳሌ ሃሩን ያህያ እንደሚያስቡ፣ ማየ አይህ አለም አቅፍ ሳይሆን የኖህን አገር ብቻ ያጠፋ ነበር። በባኃኢ እምነት ባኃኢ እምነት የተባለው ሃይማኖት የሀመር ታሪክ እንደ ምሳሌ ይቆጥሩታል። የኖህ ተከታዮች በመንፈሳዊ ረገድ ሕያው የሆኑ፤ የሰጠሙትም በመንፈሳዊ ረገድ ሙታን የሆኑት ምሳሌ ናቸው። በባኃኢ ቅዱስ መጽሐፍ ኪታብ-ኢ-ኢቃን ዘንድ፡ ከኖህ ጋር 40 ወይም 72 ተከታዮች አመለጡ፤ ከማየ አይህ አስቀድሞ ኖህም ለ950 አመታት ያስተምር ነበር። በሳብያን ሃይማኖቶች በኩርዲስታን ተራሮች የሚገኘው የየዚዲ ሀይማኖት ትምህርት በመጽሐፋቸው ምስሐፈ ረሽ (ጥቁሩ መጽሐፍ) ይገኛል። በዚህ በኩል የጥፋት ውኃ ሁለት ጊዜ መጣ። ከመጀመርያው ጥፋት የካም አባት ናኡሚ አመለጠ፤ መርከቡም በሞሱል ዙሪያ በዓይን ስፍኒ ተቀመጠች። ከዚህ በኋላ ሁለተኛው ጥፋት ውኃ በየዚዲዎቹ ብቻ ደረሰ፤ ከዚህም ኖህ በሌላ መርከብ አምልጦ መርከቡ ከደብረ ስንጃር በላይ በዓለት ተወግቶ ከዚያ በደብረ ጁዲ ተቀመጠች። በደቡብ ኢራቅ የሚኖሩ ማንዳያውያን ሃይማኖት ደግሞ ኖህንና ዮሐንስ መጠምቁን እንደ ነቢያት ሲቆጥሩ አብርሐምና ኢየሱስ ግን ሐሣዊ ናቸው ብለው ያምናሉ። ሐመር የተሠራ ከጀበል ሃሩን (ሖር ተራራ በዛሬው ዮርዳኖስ) በመጣ ሰንደል ዕንጨት ተሠራ፤ ርዝመቱ፣ ስፋቱና ቁመቱ ሁላቸው 30 ክንድ ነበሩ፤ ማረፊያው ደግሞ በግብጽ ነበር ይላሉ። የተዛመዱ ተረቶች በሜስጶጦምያ ጽላቶች በሜስጶጦምያ ጥንታዊ ተረት ጽላቶች አንዳንድ ተመሳሳይ ታሪኮች ተገኝተዋል። እነዚህ ከሱመር፣ ከአካድ፣ ከባቢሎንና ከአሦር በኩነይፎርም ጽሕፈት ተጽፈው ይታወቃሉ። በሱመር አፈ ታሪክ የጊልጋመሽ ታሪክ፤ አማልክት ምድርን በውኃ ለማጥፋት ወስነው ኤንኪ ግን የሹሩፓክ ከተማ ንጉሥ ዚውሱድራን በመርከብ እንዲያመልጥ ይነግረዋል። ነገር ግን በዚህ ተረት የጥፋት ውኃ ለ7 ቀን ብቻ ነው። ጽሁፉ ቢያንስ ከ17ኛው ክፍለ ዘመን አክልበ. የተጻፈ ቢሆን በጊልጋመሽ ታሪክ የሚጠቀሱት ነገሥታት ኤንመባራገሲና አጋ በ3ኛ ሺህ አክልበ. በውኑ እንደ ነገሡ ከስነ ቅርስ ይታወቃል። የጊልጋመሽ ታሪክ በባቢሎን ትርጉም ተጽፎ የዚውሱድራ ስም በአካድኛ ኡትናፒሽቲም ሆኗል። ከ7 ቀን በዝናብና ከ12 ቀን በውሆቹ ላይ በኋላ፣ መርከቡ በደብረ ኒጺር ተቀመጠች፤ ከሌላ 7 ቀን በኋላ ኡትናፒሽቲም 3 ወፎች ይልካል። በመጀመርያ ርግብ ልኮ ተመለሰች፤ ሁለተኛ ጊዜ ጨረባ ትልካ ተመለሰች፤ ሦስተኛም ቁራ ግን አልመለሰም። በሌላ ትርጉም መርከብን የገነባው ሰው ስም አትራሐሲስ ይባላል። በ300 አክልበ. ገዳማ የባቢሎን ቄስ ቤሮሶስ አንድ ታሪክ በግሪክ ጽፎ ይህን አይነት ተረት መዘገበ። በዚህ ትርጉም መርከብ የገነባው ሰው ስም ክሲሲውጥሮስ ተባለ። መርከቡም እስከ ቤሮሶስ ዘመን በአርሜንያ ተራሮች እንደ ተገኘ ጻፈ። በአንዳንድ ሊቃውንት አስተያየት የሜስጶጦምያ ተረት ለኦሪት ዘፍጥረት ምንጭ ነበረ፤ በሌሎች ሀሣብ ግን ሁለቱ በአንድ ድርጊት ተመነጩና ከሁለቱም የሜስጶጦምያ ተረቶች እጅግ የተዛቡ፣ የዘፍጥረት ግን ትክክለኛ የሆኑ ይመስላል። ሌሎች የአለም ጥፋት ውኃ ተረቶች በአለም ዙሪያ በማናቸውም አሕጉር በማናቸውም ወቅት የማየ አይህ ታሪክ ይታወቃል። ለምሳሌ በግሪክ ተረቶች ዘንድ ከጥፋት ውኃ በመርከብ ያመለጡ ዴውካሊዮንና ሚስቱ ፒውራ ነበሩ። በሕንዱ ሃይማኖት ጽሕፈት፣ ከጥፋት ውኃ በመርከብ ያመለጠው ቅዱስ ንጉስ ማኑ ተባለ፤ እሱም የማኑስምርቲ ሕገጋት ደራሲ እንደ ነበር ታመነ። ከቤተሠቡና ከ7 ሊቃውንት ወይም 'ሪሺዎች'ና የአለም እንስሶችና አትክልት ናሙናዎች ጋራ ተጉዞ መርከቢቱ በሂማላያ ወይም በካሽሚር እንዳረፈች ይባላል። በርካታ ሌሎች ተመሳሳይ ተረቶች በአፍሪካ፣ በስሜን አሜሪካ፣ በደቡብ አሜሪካ፣ በአውስትራላዚያ፣ በእስያና በአውሮጳ ኗሪዎች መካከል ተገኝተዋል። ስለዚህ በጥንት የሰው ልጅ ሁሉ ወላጆች ከጥፋት ውኃ እንዳመለጡና በኦሪት ዘፍጥረት ያለው ከሁሉ ይልቅ ትክክለኛ ታሪክ ነው የሚያምኑ ብዙ ሰዎች አሉ። ታሪካዊ አስተያየቶችና ትችቶች የአይሁድ ታሪክ ጸሕፊ ፍላቭዮስ ዮሴፉስ (1ኛው ክፍለ ዘመን አ.ም.) የቀድሞ አሕዛብ ጸሕፍት ቤሮሶስ፣ ሂኤሮኒሙስ ግብጻዊ፣ ምናሴዎስና የደማስቆ ኒቆላዎስ ሁላቸው ሐመር በአርሜንያ ተራሮች ትገኛለች እንዳሉ ጠቀሳቸው። እንዲሁም ረቢው ዮናታን ቤን ዑዝኤል (1ኛው ክፍለ ዘመን አ.ም.)፣ ክርስቲያን ጸሐፍት አቡሊድስ፣ የአንጾኪያ ቴዎፊሎስ (2ኛው ክፍለ ዘመን)፣ ቅዱስ ሂኤሮኒሙስና ኤጲፋንዮስ (400 ዓ.ም. ገዳማ)፤ የእስላም ጸሓፍት አል-ማሱዲ (9ኛው ክፍለ ዘመን) ሁላቸው በዘመናቸው ሐመር በአርሜንያ ወይም በኩርዲስታን ተራሮች ልትታይ ቻለች አሉ። ቅዱስ ያዕቆብ ዘኒሲቢስ ከሐመር ሥፍራ የወሰደው የእንጨት ቅርስ በአርሜንያ ኤጭምያጺን ገዳም እስከ ዛሬ ድረስ እንደሚታይ ይባላል። በ17ኛው ክፍለ ዘመን የሮማ ካቶሊክ ኢየሳስዊ ቄስ አታናስዮስ ኪርከር በግሪክ አፈ ታሪክ የሚገኙት ሲሬኖች የተባሉት ፍጡሮች (በከፊል ወፍ በከፊልም ሴት) በውኑ እንደሚኖሩ አስተማረ። ስለዚህ በኖህ መርከብ ልዩ ክፍል ነበራቸው ብሎ ገመተ። በዚህ ዘመን የሐመር ታሪክ ብዙ ሊቃውንት የአትክልትና የእንስሶችን ስርጭት ለማጥናት ነዳቸው። በ19ኛው ክፍለ-ዘመን ላይ፣ በተለይ በምዕራብ ዓለም በብዙዎቹ የሳይንስ ሊቃውንት አስተያየት፣ መተራረኩ አፈ ታሪክ ብቻ እንጂ በዕውኑ አይሆንም በማለት ተጠራጠሩ። ቢሆንም በዚህ ወቅት የኖሩ አንዳንድ መምህራን ለምሳሌ አውጉስት ዲልማን፣ ፍራንጽ ዴሊችና ፍራንሷ ለኖርማን ማየ አይኅ አፈ ታሪክ ወይም ተረት ብቻ ሳይሆን ትክክለኛ ታሪክ ነው በማለት ገመቱ። ለማስረጃ እያንዳንዱ ጥንታዊ ሥልጣኔ ለዚህ ታላቅ ፍዳ ትዝታውን ስለ ጠበቀ ነው የሚል ምስክር አቀረቡ። ከአሜሪካ ሕዝብ 2 ሢሶ ወይም 65 ከመቶ የሚያህሉ ማየ አይህ ዕውነተኛ ታሪክ እንደሚሆን ጽኑዕ እምነት አላቸው። በመጽሐፍ ቅዱስ ትክክለኛነት የሚያምኑት ምእመናን አብዛኛው ጊዜ ጸሐፊው ሙሴ በ13ኛው ክፍለ ዘመን አክልበ. ሲሆን ማየ አይህ በ3ኛ ሺህ አክልበ. የደረሰ መቅሠፍት እንደ ሆነ ይቀበላሉ። የማየ አይህ ጥናት የጥፋት ውኃ አለም አቅፍ እንደ ነበር፣ በመሬትም ብዙ ማስረጃ እንዳለ (ለምሳሌ የባሕር እንስሳ ቅርስ በተራሮች ላይ ሲገኝ) ያስተምራል። ሆኖም አብዛኛው የዛሬውኑ ሳይንስ ሊቃውንት ይህ ጥናት ሀሣዊ ነው የምድርም ዕድሜ ብዙ ሚልዮን አመታት ነውና በማለት ተቃውመውታል። ፍለጋዎች የሐመር ሥፍራ ማግኘት ከጥንት ጀምሮ ታስቧል። ብዙዎች ፍለጋዎች በደብረ አራራት በዛሬው ቱርክ አገር ቢሆኑም፣ እንዲያውም ዘፍጥረት «የአራራት ተራሮች» ይላል። በኩፋሌ የጫፉ ስም ሉባር ይሠጣል። ሌላ የቱርክ ጫፍ ዱሩፒናር ላይ ወይም በኢራን በደብረ ሳባላን ላይ እንደምትገኝ አንዳንድ ጀብደኞች ይላሉ። በ1999 አ.ም. (2007 እ.ኤ.አ.) አንድ የቱርክና የሆንግኮንግ ፍለጋ ወደ ደብረ አራራት ሂዶ በአንድ ዋሻ ውስጥ፣ ወደ ድንጋይ የተቀየረ የዕንጨት ግድግዳ እንዳገኘ ናሙናዎችም ከዚያ እንዳወረዱ ይላሉ። ይህ የሐመር ሥፍራ በደብረ አራራት ላይ ተገኝቷል ማለት ነው ይላሉ። ነጥቦች መጽሐፍ

10353

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%88%E1%8A%93

ገና

ገና የኢየሱስ ክርስቶስ ልደት የሚከበርበት ቀን ነው። ስሙ የወጣ ከግሪክ /ቅሪስቶው/ገና ማለትም «የክርስቶስ ልደት» ነው። የከበረና የተመሰገነ ታላቅ የልደት በዓል ሆነ የጌታችንና የመድኃኒታችን ኢየሱስ ክርስቶስ ከእመቤታችን ከከበረች ድንግል ማርያም የተወለደባት ዕለት ከበዓላት ሁሉ ተለይታ ከፍ ከፍ ያለች ናት ስለ ገና ክፍል የቤተ ክርስቲያን መምህራን አባቶቻችን የከበረ የልደትን በዓል በሁለት ቀኖች ያከብሩ ዘንድ በምክራቸው ተስማሙ ከወደኋላ ባለ በሃያ ስምንት ሌሊቱ የልደት በዓል ነው በሃያ ዘጠኝ መዓልቱ ጳጉሜን ስድስት በሆነ ጊዜ በዚያች ዓመት የልደት በዓል በሃያ ስምንት በመዓልት ይከበራል ጳጉሜን አምስት ከሆነ ግን በሃያ ዘጠኝ ይሆናል ስለዚህ የበዓላት ሁሉ ራስ የሆነ የከበረ የልደት በዓል በሁለቱ ቀኖች እንዲከበር አዘዙ ወሠኑ የበዓላት ራስ ስለሆነ ስለ ከበረ የልደት በዓል የከበረ ወንጌል እንዲህ አለ በንጉሡ በኄሮድስ ዘመን በይሁዳ ዕፃ በቤተልሔም ጌታ ኢየሱስ በተወለደ ጊዜ እነሆ የፍልስፍና ሰዎች ከምሥራቅ መጥተው ወደ ኢየሩሳሌም ደረሱ ኮከቡን በምሥራቅ አይተን እንሰግድለት ዘንድ መጥተናልና የተወለደው የአይሁድ ንጉሥ ወዴት ነው እያሉ እሊህ ፈላስፎች ከበለዓም ወገን ናቸው እነርሱም በከዋክብት የሚፈላሰፉ ናቸው በመጽሐፋቸው በበለዓም መጽሐፍም የአይሁድ ንጉሥ ሊወለድ እንዳለው ተጽፎአል እርሱ በለዓም ከያዕቆብ ኮከብ ይወጣል ከእስራኤልም ንጉሥ ብሎ ነበርና ይቅር ባይ እግዚአብሔርም በረቀቀ ጥበቡ አለበማቸው በሚያምኑበትም ሳባቸው እነርሱ ከዋክብትን በመጠባበቅ የሚፈላሰፉ ናቸውና ይህንንም ኮከብ ገለጠላቸው በአዩትም ጊዜ ደስ አላቸው መልኩ በብዙ አይነት ልውጥ ነውና ሕፃን የታቀፈች ድንግል ብላቴናን ይመስላል እርሱም በቀን ይጓዛል በሌሊትም ይሠወራል ከሰውም ሲገናኙ ይሠወርና ሲቆሙ በሌላ አንጻር ይገለጥላቸዋል እነርሱም ወደ ኢየሩሳሌም ሲደርሱ ያ ኮከብ ተሠወራቸው እጅግ አዘኑ የሚያደርጉትንም አላወቁም ከዚህም በኋላ ወደ ኢየሩሳሌም ከተማ ገብተው ስለተወለደው ንጉሥ ጠየቁ የእሊህም ሰዎች ቊጥራቸው ሠላሳ ሽህ ነው ነገሥታቱ ሦስት ናቸው ለየእንዳንዱ ንጉሥ ዐሥር አሥር ሽህ ሠራዊት አለው ንጉሡ ኄሮድስም በሰማ ጊዜ ደነገጠ ኢየሩሳሌምም በመላዋ ከእርሱ ጋር ደነገጠች የካህናት አለቆችና የሕዝቡን ጸሐፊዎች ሁሉ ሰብስቦ ክርስቶስ በየት ይወለዳል ብሎ ጠየቃቸው በይሁዳ ዕፃ በቤተልሔም ነው አሉት በነቢይ እንዲህ ተብሎ ተጽፏልና የኤፍራታ ዕፃ ቤተልሔም አንቺም ከይሁዳ ነገሥታት አታንሺም ወገኖቼ እስራኤልን የሚጠብቅ ንጉሥ ካንቺ ይወለዳልና ከዚህም በኋላ ኄሮድስ ሰብአ ሰገልን በጭልታ ጠርቶ ኮከቡ የታየበትን ዘመን ከነሱ ተረዳ ሒዳችሁ የዚያን ሕፃን ነገር እርግጡን መርምሩ ያገኛችሁትም እንደሆነ እኔም መጥቼ እሰግድለት ዘንድ በኔ በኩል ተመልሳችሁ ንገሩኝ ብሎ ወደ ቤተልሔም ሰደዳቸው የነገራቸውንም ሰምተው ከንጉሡ ሔዱ እነሆ በምሥራቅ ያዩት ከከብ ወደ ቤተልሔም እስኪያደርሳቸው ይመራቸው ነበር ሕፃኑ ካለበትም ዋሻ ላይ ደርሶ ቆመ ክፍል ኮከቡንም ባዩ ጊዜ እጅግ ደስ አላቸው ወደ ቤትም በገቡ ጊዜ ሕፃኑን ከእናቱ ከድንግል ማርያም ጋር አገኙት ወድቀውም ሰገዱለት ሣጥናቸውንም ከፍተው ወርቅ ከርቤ ዕጣን እጅ መንሻ አቀረቡለት በእግዚአብሔርም ፈቃድ ዮሴፍ እመቤታችን ቅድስት ድንግል ማርያም ሕፃኑ ጌታ ኢየሱስም በዚያች ዕለት ወደ ቤተልሔም መጡ ስለዚህም ሰብአ ሰገል አገኙአቸው የክብር ባለቤት ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስ ያለ ናዝሬት በሌላ ቦታ አላደገምና ከተወለደም ዕድሜው ሁለት ዓመት ሆኖት ነበር አምላክ ነውና ስለ መንግሥቱ ወርቅን ገበሩለት ክህነትም ገንዘቡ ነውና ዕጣንን ገብሩለት ማሕየዊ ለሆነ ሞቱ ምልክትም ከርቤን ገበሩለት ወደ ኄሮድስም እንዳይመለሱ በሕልም ነገራቸው በሌላ መንገድም ወደ አገራቸው ተመልሰው ገቡ አምላክ በሥጋ ስለመገለጡ ዓዋጅ ነጋሪዎችና ሰባኪዎች ሆኑ ይችም ዕለት ነቢዩ ኢሳይያስ ትንቢት ስለርሷ የተናገረላት ናት እንዲህ ብሎ እነሆ ድንግል ፀንሳ ወንድ ልጅን ትወልዳለች ስሙንም ዐማኑኤል ትለዋለች ትርጓሜውም እግዚአብሔር ከእኛ ጋር ማለት ነው ስለዚችም የከበረች ድንግል ነቢይ ሕዝቅኤል እንዲህ ብሎ ትንቢት ተናገረ እግዚአብሔርም አለኝ ይህች በር ተዘግታ ትኖራለች አትከፈትም የሚገባበትም የለም የእስራኤል ፈጣሪ እግዚአብሔር እንደተዘጋች ይገባባታልና ተዘግታ ትኑር አለ ነቢዩ ዳንኤልም አለ ሌሊት በራእይ አየሁ እነሆ ታላቁ እንደ ሰው ልጅ በሰማይ ደመና መጣ ዘመኑን ወደ ሚያስረጅ ደረሰ ከፊቱም አቀረቡት የዘላለም አገዛዝ ጌትነት መንግሥት ተሰጠው ሕዝቡና አሕዛቡ ሁሉ መንደር መንድረው የሚኖሩትና ነገዱም ነገሥታቱም ሁሉ ይገዙለታል አገዛዙም የዘላለም አገዛዝ ነው መንግሥቱም የማያልፍ የማይጠፋ ነው ዳግመኛም ኢሳይያስ እግዚአብሔር እንደ እኔ የሥጋ መጋረጃ በመጋረድ ተገለጸልኝ አለ አሁንም ደግሞ አዲስ ሰማይ አዲስ ምድር እሠራ ዘንድ አለኝ አለ ሁለተኛም ከዕሴይ ሥር በትር ትወጣለች ከእርሷም ጽጌ አበባ ይወጣል አለ ዳግመኛም ሕፃን ተወልዶልናልና ወንድ ልጅም ተሰጥቶልናልና ይኸውም ሥልጣን በጫንቃው የሆነ ክርስቶስ ነው ስሙም ድንቅ መካር የዘላዓለም አባት የሰላም አለቃ ይባላል አለ ኤርምያስም አለ እግዚአብሔር እንዲህ አለ በዚያን ወራት ለዳዊት ብርሃንን አወጣለሁ በምድርም የቀና ፍርድን ያደርጋል እግዚአብሔርም ያመኑበትን ያድናቸዋል ኤልሳዕም እንዲህ አለ እ ግዚአብሔር ከሰማይ ይወርዳል በእስራኤል ልጆች አደባባይም በመመላለስ ለሕዝቡ ዕውነትን ያስተምራቸዋል ከአብርሃም ልጅነት ልዩ ከሆኑ ወገኖች በቀር አሕዛብ ሁሉ ይታዘዙለታል ናሆም ነቢይም እንዲህ አለ እግዚአብሔር በእኔ አርአያ ይመጣል ልብሱም እንደልብሴ ነው። ክፍል ነቢዩ ኢዩኤልም እንዲህ ተናገረ የእግዚአብሔር ዙፋን የሆነች ብላቴና ድንግልን አየሁ እርሷም እንደ እሳት ያልባት ነበር ስለርሷም ይቺ ማን ናት ብዬ ኪሩብን ጠየቅሁት ከአዳም ልጆች የተመረጠች የእግዚአብሔር ዙፋን ይህች ድንግል ናት በርሷም የተጐሳቈሉ አሕዛብ ይድናሉ ለአመነባትም ረድኤትና መጠጊያ ናት ዳዊትም በመዝሙሩ እንዲህ አለ እግዚአብሔር አንተ ልጄ ነህ ዛሬም በተዋሕዶ ወለድኩህ አለኝ ለምነኝ አሕዛብን ርስት አድርጌ እሰጥሃለሁ ግዛትህም በመላው ዓለም ነው ዳግመኛም አብ አለ ቀዳማዊ ወልድ በኃይል ቀን ካንተ ጋራ ሳለሁ ከአጥቢያ ኮከብ በፊት ከሆድ ወለድኩህ እንደ መልከጼዴቅ ሥርዓት አንተ የዓለሙ አገልጋይ ካህን ነህ ብሎ እግዚአብሔር ማለ ከማለም አይጸጸትም ቤዛ ይስሐቅ በግዕ ከኅቱም ዕፀ ሳቤቅ እንደተገኘ ለእስራኤልም በበረሀ ውስጥ ከኅቱም አለት ውኃ እንደ ፈለቀ የደነቀች የአሮን በትርም እንደለመለመችና እንደ አፈራች በሶምሶንም እጅ ውስጥ ከአህያ መንጋጋ ዐጥንት ውኃ እንደ ፈሰሰ እንዲሁ የጌታችን ልደት በኅቱም ድንግልና ሆነ በዕፀ ጳጦስ ውስጥ እሳት እንደ ነደደች ዕፂቱም እንዳልተቃጠለች እንዲሁ የመለኮቱ እሳት ድንግልን አላቃጠላትም ለርሱም ከቸር አባቱ ከማሕየዊ መንፈስ ቅዱስ ጋር ጌትነት ክብር ምስጋና ሰጊድ ከርሱ ጋር በትክክልነት ይገባል ለዘላለሙ አሜን የኢትዮጵያ

52580

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%89%A2%E1%88%B2%E1%8A%92%E1%8B%AB%20%E1%8B%B5%E1%88%98%E1%89%B5

አቢሲኒያ ድመት

የአቢሲኒያ ድመት የድመት ዝርያ ነው በአካላዊ ገጽታ እና በባህሪው ምክንያት ተወዳጅ ዝርያ ነው። በእረፍትም ሆነ በእንቅስቃሴ ላይ ይህ እንስሳ በእንቅስቃሴዎቹ ውስጥ ትልቅ ውበት እና ስምምነት ያሳያል እሱ ወዳጃዊ ግን ጠንካራ የቤት እንስሳ በጣም ተጫዋች ነው። ዘሩ የተሰየመው የቀድሞው የኢትዮጵያ ግዛት ስም በነበረው “አቢሲኒያ” ነው. ሌላው የብዙዎቹ የአቢሲኒያ ባህሪዎች ቡችላ ባህሪቸውን በከፍተኛ ደረጃ መያዛቸው ነው ይህ ማለት ብዙ ፍልስጤሞች እያደጉ ሲሄዱ በባህሪያቸው ውስጥ የበለጠ ብስለት እና የጎልማሳነት ዝንባሌን የሚያሳዩ ቢሆኑም አቢሲኒያውያንም ለመናገር ይዳረጋሉ በእሱ ስብዕና ውስጥ. እሱ በአካል እና በስሜታዊነት ያድጋል ነገር ግን እሱ ማራኪ ቡችላ እያለ ያሳየውን ተንኮል እና የጨዋታ ባህሪ በጭራሽ አያጣም። አቢሲኒያን ሁል ጊዜ በፍላጎት የሚነዳ እና ማንኛውንም ጨዋታ ለመጫወት ዝግጁ ሆኖ የሚሰማው ዕድሜው ብቻ ነው እናም ሁል ጊዜም ከልቡ እንደ ወጣት ይቆጥረዋል ከሌሎች ድመቶች ጋር ሲወዳደር ረዥም ዘንበል ያለ እና ጥሩ ቀለም ያለው የዝርያው ልዩ ገጽታ ከሰው ፋሽን ሞዴሎች ጋር ተመሳስሏል ስብእና ያላቸው ድመቶች በባህላዊ ንቁ እና የማወቅ ጉጉት ያላቸው ባህሪያትን ያሳያሉ እነሱም ደጋግመው ባለቤቶቻቸውን የሚከታተሉ እና ጨዋታን የሚያበረታቱ ሲሆን እንደ “የድመት መንግሥት ቅጥረኞች” ይቆጠራሉ ተጫዋች መሆናቸው ይታወቃል የእነሱ ውሻ መሰል ባህሪዎችም የተወሰነ የፍቅር ስሜት እና የመግባባት ፍላጎት ያካትታሉ። ታሪክ የስሙ እንደሚያመለክተው አቢሲኒያውያን የቀደሙት የኢትዮጵያ ኢምፓየር ስም ከሆነው አቢሲኒያ ነው።አቢሲኒያ ድመት ዛሬ እንደሚታወቀው በታላቋ ብሪታንያ ታርዳ ነበር በአስራ ዘጠነኛው ክፍለዘመን ወደ ሰሜን አፍሪካ የተሰማሩት የእንግሊዝ ወታደሮች ከአከባቢው ነጋዴዎች የተገዙትን ድመት ይዘው ወደ ሀገራቸው ተመለሱ ተብሏል መግለጫ መልክ አቢሲኒያውያን ቀጭን ጥሩ አጥንት ያላቸው መካከለኛ መጠን ያለው ድመት ናቸው ጭንቅላቱ በመጠነኛ የሽብልቅ ቅርጽ ያለው በምስሉ ላይ ትንሽ ብልሽት ያለው ሲሆን አፍንጫ እና አገጭም በመገለጫ ሲታዩ ቀጥ ያለ ቀጥ ያለ መስመር ይፈጥራሉ እነሱ ንቁ በአንጻራዊነት ትላልቅ ሹል ጆሮዎች አሏቸው ዓይኖቹ የአልሞንድ ቅርፅ ያላቸው እና በአለባበሱ ቀለም ላይ በመመርኮዝ ወርቅ አረንጓዴ ሀዘል ወይም ናስ ናቸው እግሮች ከፀጋው አካል ጋር ተመጣጣኝ ረዘም ያለ አዝማሚያ ይኖራቸዋል በትንሽ ሞላላ ጥፍሮች; ጅራቱም እንዲሁ ረጅምና ታፔር ነው ካፖርት እና ቀለሞች የአቢሲኒያ ድመቶች የተወለዱት በጨለማ ካፖርት ሲሆን ቀስ በቀስ እየበሰለ ሲሄድ አብዛኛውን ጊዜ ከብዙ ወራት በላይ ነው የአዋቂው ካፖርት ከመጠን በላይ አጭር መሆን የለበትም እና በጥሩ ሁኔታ ጥሩ ጥቅጥቅ ያለ እና ቅርብ-ውሸት ለመንካት ለስላሳ ነው። ምንም እንኳን የአከርካሪ እና የጅራት የኋላ እግሮች ጀርባ እና የእግሮቻቸው ንጣፎች ሁል ጊዜ ቢሆኑም የዝርያዎቹ የንግድ ምልክት የሆነው የቲክ ወይም የአቱቲ ውጤት በሰውነቱ ላይ ተመሳሳይ መሆን አለበት ይበልጥ ጨለማ። እያንዳንዱ ፀጉር ወደ ጫፉ እየጠቆረ የሚጨምር ተጨማሪ ቀለም ያላቸው ሦስት ወይም አራት ባንዶች ያሉት ቀለል ያለ መሠረት አለው የመሠረቱ ቀለም በተቻለ መጠን ግልጽ መሆን አለበት; ከግራጫ ጋር ማንኛውንም ሰፊ መጠላለፍ እንደ ከባድ ስህተት ይቆጠራል በአገጭ ላይ ነጭ የመሆን ዝንባሌ የተለመደ ነው ግን በተመሳሳይ መልኩ ዝቅተኛ መሆን አለበት የተለመደው የታብያ ኤም ቅርጽ ያለው ምልክት ብዙውን ጊዜ በግንባሩ ላይ ይገኛል የዘርው የመጀመሪያ ቀለም መስፈርት በአውስትራሊያ ውስጥ በዩናይትድ ኪንግደም ታውኒ ውስጥ “የተለመደ” በመባል የሚታወቅ እና በሌላ ቦታ ደግሞ “ሩዲ” ተብሎ የሚጠራ ጥቁር መዥገር ያለው ሞቃታማ ጥልቅ ቀይ ቡናማ ቀለም ያለው መሠረት ነው ከቸኮሌት ቡናማ መዥገር ጋር ቀለል ያለ የመዳብ መሠረት የሆነው ሶርል (ቀረፋም ወይም ቀይም ይባላል) የዚህ የመጀመሪያ ዘይቤ ልዩ ሚውቴሽን ነው። ሌሎች ተለዋጮች ወደ በርማ እና ሌሎች አጫጭር ዘሮች በተለይም ሰማያዊ (በሞቃት የቢች መሠረት ላይ) እና ፋውንዴሽን (ለስላሳ ለስላሳ የፒች መሠረት) በማስተዋወቅ አስተዋውቀዋል ዩናይትድ ኪንግደም በተጨማሪ ለብር አቢሲኒያን እውቅና ታደርጋለች በዚህ መሠረት የመሠረቱ ካፖርት ጥቁር (“የተለመደ ብር” ተብሎ ይጠራል) ሰማያዊ ክሬም ወይም የሶረል መዥገር ያለ ንፁህ የብር ነጭ ነው የተለያዩ ሌሎች የቀለም ድብልቅ የሆነ የተጠቀመም ውስጥ የ ጨምሮ, ልማት ውስጥ ናቸው የኤሊ ድመት እነዚህ ቀለማት በማናቸውም መንገድ የመጠቀሙ ታቢ በብረትና ስር የሚታይ ነው. ዘሩ ልዩ መለያቸውን ኮ በመባል በሚታወቀው አውራ ዘራፊ ዕዳ አለባቸው መላው ጂኖ የታተመችው የመጀመሪያዋ ድመት ቀረፋ የምትባል አቢሲኒያ ናት አቢሲኒያውያን ባልተለመደ የማሰብ ችሎታቸው እና በአጠቃላይ በተዘዋዋሪ በጨዋታ በፈቃደኝነት ስብእናቸው በብዙዎች ዘንድ ተወዳጅ የዝርያዎች ምስጋና ናቸው ያለማቋረጥ እንቅስቃሴ እና የባለቤቶቻቸው ትኩረት ሳይጨነቁ ይነገራል የአቢሲኒያ እና የበርማ ድመቶች “ውሻ የመሰሉ አባሪዎች የእንስሳት ሐኪሙ ጆአን ኦ ጆሹ እንደፃፈው “በሰው ግንኙነት ላይ የበለጠ ጥገኛ” ነው ይህ በርካታ ሌሎች ዘሮች ከሚያሳዩት “ምቾት” ጋር ከተመሠረተው “የሰዎች ኩባንያ ታጋሽነት ተቀባይነት” ጋር ሲነፃፀር ተቃራኒ ነው አቢሲኒያውያን ከባለቤቶቻቸው ጋር ለመጫወት ካላቸው ፍላጎት ጋር የማወቅ ጉጉት ካላቸው የማሰብ ችሎታ ጋር ተደምረው “የድመት መንግሥት ክላውንስ” በመባል ይታወቃሉ እነሱ ንቁ ተግባቢ ተፈጥሮ አላቸው ግን ፀጥ ያሉ ድመቶች ናቸው እንደሚጠበቀው “መዎ” የማይመስል ለስላሳ የቺርፕ መሰል ድምፆች አላቸው። እነሱ ለሰዎች ፍቅር እና ወዳጃዊ ናቸው ጤና ዘሩ ለድድ በሽታ የተጋለጠ ሊሆን ይችላል ይህ ደግሞ በጣም ከባድ ወደሆነ የያስከትላል በአአ አሚሎይድ የፕሮቲን ዘረ-መል (ጅን) ውስጥ በሚከሰት ለውጥ ምክንያት የኩላሊት መታወክ የቤተሰብ የኩላሊት አሚሎይዶስ ወይም አሚሎይዶስ በአቢሲኒያ ውስጥ ታይቷል አቢሲኒያውያኑጂን ውስጥ በሚውቴሽን ምክንያት በዘር የሚተላለፍ ሬቲና መበላሸት በሚያስከትለው ዓይነ ስውርነት ላይ ከባድ ችግሮች አጋጥመውታል ሆኖም በስዊድን ሀገር በ ስርጭቱ ከነበረበት 45% ወደ 4% በታች ሆኗል እንደ ዩሲ ዴቪስ የእንሰሳት ጄኔቲክስ ላቦራቶሪ የሚሰጡት እንደ ሚውቴሽን ርመሪያ ምርመራዎች እና አገልግሎቶች በስፋት በመገኘታቸው በሁሉም የአቢሲኒያ ህዝብ ውስጥ የበሽታውን ድሞሽ መቀነስ ይቻላል የዘረመል ልዩነት እ.ኤ.አ. በ ር ሌሴ ሊዮን በተመራው ቡድን በዩሲ ዴቪስ የተካሄደው አቢሲኒያውያን የዘረመል ብዝሃነት ዝቅተኛ ደረጃ ያለው ለሁሉም ጥናት የተደረጉ ዘሮች በሙሉ ከ 0.34-0.69 ባለው ክልል ውስጥ 0.45 የሆነ የሂትሮይዚጎሴቲዝም እሴት እንዳለውና የጄኔቲክ ጠቋሚዎችም አሉት የደቡብ ምሥራቅ እስያም ሆነ የምዕራባውያን ዝርያዎች የእስያም ሆነ የአውሮፓ ድመቶች ዝርያውን ለመፍጠር እንደዋሉ ያመለክታሉ ተዛማጅ ዝርያ የሶማሊያ ድመቶች እንደ አቢሲንያውያን ተመሳሳይ የዘር ውርስ ናቸው ነገር ግን ለረጅም ፀጉር ኃላፊነት ላለው ጂን ሪሴስ ናቸው ኦሴሎትድመቶች አቢሲኒያ ድመቶች እና መካከል በአጋጣሚ በማዳቀል ከ ስለ መጣ የተዳቀሉ. የድመት ዝርያዎች ዝርዝር ድመት ቡችላ ዋቢዎች ውጫዊ

39059

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%A2%E1%89%B5%E1%8B%AE%E1%8C%B5%E1%8B%AB%20%E1%8B%B0%E1%88%AB%E1%88%B5%E1%8B%AB%E1%8A%95%20%E1%88%9B%E1%8A%85%E1%89%A0%E1%88%AD

የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር

የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር (ኢ.ደ.ማ.) ፋሺስት ኢጣሊያ በ፲፱፻፳፱ ዓ.ም. በአዲስ አበባ ከተማ ያደረገውን ጭፍጨፋ ፳፫ኛው ዓመት በሚታሰብበት የካቲት ቀን ዓ.ም.፤ የሀገር ፍቅር ቴአትር አዳራሽ በነበረው ኪነ-ጥበባዊ መሰናዶ ተመሠረተ። ምሥረታ እና አመራር ኢ.ደ.ማ.፣ በእውቅ ሰዎች እና ደራስያን ሲመራ እና ሲስተዳደር ቆይቷል። ማኅበሩን ካቋቋሙት ደራስያን መካከልም ደጃዝማች ግርማቸው ተክለ ሐዋርያት፣ ብላታ ወልደ ጊዮርጊስ ወልደ ዮሐንስ፣ አቶ ግርማ ወልደ ጊዮርጊስ (የኢፌዲሪ ፕሬዚዳንት)፣ ጸሐፌ ተውኔት መንግስቱ ለማ፣ አቤ ጉበኛ፣ ሎሬት ጸጋዬ ገብረ መድህን፣ ለማ ፈይሳ፣ ከበደ ሚካኤልና ጳውሎስ ኞኞን የመሳሰሉት በቀዳሚነት ይጠቀሳሉ። ቀዳሚ የማኅበሩ ርዕስ ክቡር ራስ ቢትወደድ መኮንን እንዳልካቸው (በዝነኛው “አልሞትኩም ብዬ አልዋሽም” ድርሰታቸው ይታወቃሉ) ሲሆኑ ቀጥለውም ደጃዝማች ግርማቸው ተክለ ሐዋርያት ማሕበሩን መርተዋል። ብላታ ጌታዬ አስፋው ተፈራም በጸሐፊነት ተመርጠው አገልግለዋል። ማኅበሩን በልዩ-ልዩ ሥልጣነ-ወንበር ካገለገሉት ሌሎች ደግሞ በከፊሉ፦ አቶ አምደ ሚካኤል ደሳለኝ፣ አቶ ግርማ ወልደ ጊዮርጊስ፤ አሰፋ ገብረ ማርያም፣ ደበበ ሰይፉ፣ ማሞ ውድነህ እና አሁን በፕሬዝዳንትነት እየመሩት ያሉት ጌታቸው በለጠም ይገኙበታል። "የኢትዮጵያ ድርሰት ማኅበር (ኢደማ) ተብሎ የተቋቋመው ይህ ድርጅት፣ መጠሪያውን በ፲፱፻፸ ዓ.ም. ወደ “የኢትዮጵያ ደራስያን አንድነት ማኅበር” ከለወጠው በኋላ፣ ያሁኑን መደበኛ መጠሪያውን “የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር” (ኢደማ) ያገኘው የካቲት ቀን ዓ.ም. ነው። በቅርቡ በ"ፍኖተ ነፃነት" ጋዜጣ ላይ ማኅበሩን ከመሠረቱት እና በጸሐፊነትም ካገለገሉት ከብላታ ጌታዬ አስፋው ተፈራ ጋር በተደረገ ቃለ-ምልልስ እንደተዘገበው፤- ማሕብሩ ሲመሠረት በዋናነት ዓላማው አድርጎ የተነሣው «በሀገሪቷ ያሉት የጽሑፍ ቅርሶች በዋናነት ተሰባስበው እንዲታተሙና ሌሎች አዳዲስ ጸሐፍትን ለማፍራት» እንደነበር እና «የአሁኑ የሀገሪቷ ፕሬዝዳንት ግርማ ወልደ ጊዮርጊስ የደራስያን ማኅበሩ ገንዘብ ያዥ በነበሩበት ጊዜ መንግሥት የመጽሐፍ ህትመትን ወጪ ኛ እንዲሸፍን» አድረገዋል። ብላታ ጌታዬ አስፋው ቀጥለውም፣ «ይኸንኑ መንግሥት ይሸፍነዋል የሚባለውን ወጪ ብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት ሕትመቱን ካከናወነ በኋላ ያልተሸጠውን ትምህርት ሚኒስቴር እንዲገዛው ተደርጐ ትምህርት ቤቶች ለሪፈረንስ (ማጣቀሻ) እንዲጠቀሙበት ይደረጋል።» ብለዋል። ንጉሠ ነገሥቱም ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ «ለመጽሐፍ ትልቅ ፍቅር ስለነበራቸውና አርአያ ለመሆን ቲያትርን እንደሚመለከቱና እንደሚገመግሙ ሁሉ ወመዘክር (ብሔራዊ ቤተ-መዛግብትና መጽሐፍት ማዕከል) በመገኘት በመጽሐፍ ሂስና ውይይት ላይ ይካፈሉ እንደነበር» ብላታ ጌታዬ አስፋው ተፈራ ገልጸዋል። ከዚህም ሌላ የብላታ ጌታዬ ትውስታ፣ በዘመኑ «የ ዩ.ኔ.ስ.ኮ. ኃላፊ የነበሩት ክቡር አቶ አካለ ወርቅ ሀብተ ወልድ ፓሪስ ለስብሰባ በተገኙበት ጊዜ ሀገራችን በየዓመቱ ፵ሺ ዶላር ለመክፈል በመስማማት ግዴታዋን ስትወጣ በአንፃሩም በአባልነታቸው በርካታ መጽሐፎችን ያገኙ እንደነበር ይመሰክራሉ» ይላል። እሴቶች የአባላት ደራስያንን ሥራዎች ለኅትመት እንዲበቁ ለማድረግ የሚያስችሉ ምቹ ኹኔታዎችን ከሚፈጥርባቸው ነገሮች አንዱ ከማተሚያ ቤቶች ጋራ ያለው የሥራ ትብብር እና ስምምነት ነው። በዚህም ረገድ ከአርቲስቲክ ማተሚያ ቤት በተገኘ የ፪መቶ ፶ሺ ብር ‘ተዘዋዋሪ ድጎማ’ አያሌ የተለማማጅ እና አንጋፋ ደራስያንን እና ገጣምያንን ሥራዎች ለኅትመት እንዲበቁ አድርጓል። ተመሳሳይ ስምምነቶችም ከብርሃን እና ሰላም እንዲሁም ከብራና ማተሚያ ቤቶች ጋራም እንደተደረጉ ተዘግቧል። ማተሚያ ቤቶቹ በጥሬ ገንዘብ የሚሰጡት ብር ባይኖርም ከኢ.ደ.ማ. ጋራ እስከ ተስማሙበት የገንዘብ መጠን ድረስ ከማኅበሩ ገምጋሚ ኮሚቴ አልፈው የሚመጡትን የአባላቱን ረቂቆች በነጻ ያትማሉ። በማኅበሩ የሥራ ደንብ፣ የአንድ ደራሲ ረቂቅ የገምጋሚ ኮሚቴውን ምዘና አልፎ፤ አርትኦቱ ተሠርቶ እና ታትሞ ለገበያ ከቀረበ በኋላ ከሚያገኘው ትርፍ ላይ የአርትኦት ክፍሎ፣ ለማተሚያ ቤቱ እና ለኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር የተወሰነ ክፍያ የማድረግ ግዴታ ይኖርበታል። ኢ.ደ.ማ. ካከወናቸው ዐበይት ተግባራት አንዱ በ፳፻፪ ዓ.ም. የተከበረውን የ፶ኛ ዓመት የወርቅ በዓል አጋጣሚ በማድረግና የኢትዮጵያ ፖስታ አገልግሎት ድርጅትን በማስተባበር በሀዲስ አለማየሁ በከበደ ሚካኤል በሎሬት ጸጋዬ ገብረ መድህን እና በስንዱ ገብሩ ምስል ያሳተማቸው የመታሠቢያ ቴምብሮች አንዱ ነው። በዚህ ትብብር “የኢትዮጵያ ደራስያን ፪ኛ ዕትም” በሚል የታተሙትና ጳጉሜ ቀን ዓ.ም. በአዲስ አበባ ቴአትርና ባህል አዳራሽ የተመረቁት ቴምብሮች ደግም ደራስያን ነጋድራስአፈወርቅ ገብረ ኢየሱስ፣ ቀኝ-ጌታ ዮፍታሄ ንጉሤ፣ ብላቴን ጌታ ኅሩይ ወልደ ሥላሴ እና አቶ ተመስገን ገብሬ ናቸው። የቴምብሮቹ ምስሎች የተነደፉት በአገኘሁ አዳነና እሸቱ ጥሩነህ ሲሆን፤ የ፳ ሳንቲም፣ የ፹ ሳንቲም፣ የአንድና ሁለት ብር ዋጋ አላቸው። እነዚህ አንጋፋ ደራሲያን በኢትዮጵያ ዘመናዊ ሥነ ጽሑፍ ታሪክ ውስጥ ጉልህ እና ዘላለማዊ አሻራ የተዉ ናቸው፡፡ የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር በግማሽ ምዕተ ዓመት ሕይወቱ ጊዜያት በርካታ ውጣ ውረዶችን አሳልፏል። አቋሙ ዘለቄታ ባለው መልክ እንዲቀጥል ለማድረግ የመጀመርያው ፕሬዝዳንት የነበሩት የ“አርዐያ” እና “የኤደኑ ጃንደረባ” መጻሕፍት ደራሲ ግርማቸው ተክለ ሐዋርያት በጊዜው በብሔራዊ ቴአትር ለተወሰነ ጊዜ ከታየው “ቴዎድሮስ” ከተሰኘው ተውኔታቸው ገቢ ላይ ፲ሺ ብር ለማኅበሩ ለግሰው እንደነበር ተዘግቧል። ሆኖም፣ ማኅበሩ በገንዘብ አቅሙ የጠነከረ ስላልነበረ በተለያዩ ጊዜያት የሥራ ክንውኑን ያልቀለጠፈ እንዳደረገው ይነገራል። ደራሲ ማሞ ውድነህ ፕሬዝዳንት በነበሩበት ወቅት የአባላቱ ቁጥር አነስተኛነትና የገቢ ምንጮቹ ደካማነት የጽሕፈት ቤቱን የቤት ኪራይ እንኳን በአግባቡ እንዳይከፍል እስከማድረግ ደርሶ ነበር። በ፲፱፻፺፯ ዓ.ም. ጌታቸው በለጠን ጨምሮ አዲስ የሥራ አስፈፃሚ ቡድን ከተመረጠ በኋላ ባሉት ጊዜያት ግን የሞያ ማኅበሩ በእጅጉ እየተቀየረ መምጣቱም ይነገራል። አዲሱ የሥራ አስፈጻሚ ለብዙ ዓመታት በአዲስ አበባ ብቻ ተወስኖ የነበረውን ጽሕፈት በአጭር ጊዜ እንዲስፋፋ አድርጓል። ማኅበሩ ዛሬ በሐረር፤ በባሕር-ዳር፤ በደሴ፤ በጎንደር እና በደብረ ማርቆስ ተጨማሪ ቅርንጫፍ ጽ/ቤቶች አሉት። የገቢ ምንጮቹንም በተለያየ መንገድ እያሰፋ ነው። ማኅበሩ የአባልነት መሥፈርት ብሎ ያስቀመጣቸው እንደ መጽሐፍ ማሳተም እና ለኅትመት ታስቦ የተጠናቀቀ ረቂቅ ጽሑፍ መኖርን ነው። በተለያዩ የኅትመት ውጤቶች ላይ ጽሑፍ የሚያቀርቡ ጸሐፍትም አባል መኾን የሚችሉበትን መስፈርትም አካቷል። እነዚህን መስፈርቶች ማሟላት የማይችል ነገር ግን አባል የመኾን ፍላጎት ያለውን ሰው ደግሞ ወርኀዊ ክፍያ እንዲከፍል በማድረግ በደጋፊ አባልነት እንዲቀጥል የሚያስችል ምቹ ኹኔታ አለው። “ብሌን” መጽሔት ብሌን የኢትዮጵያ ደራሲያን ማኅበር ይፋዊ ልሳን ነች፡፡ ይች መጽሔት የመጀመሪያ ዕትሟን ገጣሚ እና ደራሲ ደበበ ሰይፉ የማኅበሩ ፕሬዝዳንት ሳለ በነሐሴ ወር ዓ.ም. ለንባብ ያበቃች ሲሆን እስከ ማኅበሩ ፶ኛው የወርቅ ዓመት ድረስ በሃያ ዓመታት በጠቅላላው ስድስት ዕትሞችን ብቻ ነው ያስነበበችው። በአዲስ ነገር ድር-ገጽ ላይ፣ “የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር ከተኛበት እየነቃ ነው” በሚል ርዕስ በቀረበው መጣጥፍ እይታ የዚች የ’ብሌን’ መጽሔት ወቅታዊነት ብቻ ሳይሆን በአቀራረብ «ዐምዶቿም ተከታታይነት እና ወጥነት አልነበራቸውም»። እንዲሁም «ይህ ዐይነቱ አቀራረብ እና ብዙዎች ተወዳጅ አካሄድ ብለው የወሰዱት በኋላ ላይ በታተሙት የብሌን መጽሔቶች ላይ መደገም አልቻለም። አንዳንዶች መጽሔቷ በሥነ ጽሑፋዊ ብስለት እያሽቆለቆለች መጥታለች ሲሉ ትችት ያቀርቡባታል። የዐምድ መለዋወጡንም እንደ ዋነኛ ችግር የሚያነሱ አልታጡም።» በማለት ይተቻል። ማጣቀሻዎች ዋቢ ምንጮች ሪፖርተር ኪንና ባሕል፣ የካቲት ቀን ዓ.ም. “የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር ከተኛበት እየነቃ ነው” ፍኖተ ነፃነት፤ ፪ኛ ዓመት ቅጽ.፪ ቁ.፰፤ ከ” ኮ”ና “ካ” የፈለቀች አርቲስት -“የፍቅር ጮራ” ደራሲ ማነው?፤ ማክሰኞ መስከረም ቀን ዓ.ም. የኢትዮጵያ

50224

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%89%A1%E1%8A%90%20%E1%8C%B4%E1%8C%A5%E1%88%AE%E1%88%B5

አቡነ ጴጥሮስ

ብፁዕ አቡነ ጴጥሮስ ቤተክርስቲያን በአደራነት የሰጠቻቸውን ኃላፊነት ለመወጣት ሕዝበ ክርስቲያኑን በጸሎታቸው እየደገፉ በትምህርታቸው እያበረቱ በማስተዳደር ላይ እንዳሉ በ፲፱፳፰ ዓ.ም. አረመኔው የኢጣልያ ፋሺስት በግፍ ሀገራችንን ለመውረር ክተት ሠራዊት ምታ ነጋሪት በማለት ባሕርን አቋርጦ መጣ አጭር የጀግንነት ታሪካቸውን ዝቅ ብለው ቪዲዮ ክሊፕ ላይ ማዳመጥ ይችላሉ ቅድስት ቤተ ክርስቲያን በሀገር በመጣ ወራሪ ቀጥተኛ ተጠቂናትና ሊቃውንቷ፣ ገዳማትና አድባራቷ እንዲሁም ንዋያተ ቅድሳቷ በወራሪው የኢጣልያ ኃይል ይጨፈጨፉና ይቃጠሉ ገቡ ይህ ግፍ በዕውቀት ኮትኩታ ባሳደገቻቸው ቅድስት ቤተ ክርስቲያን ላይ ሲፈጸም ያዩት ብፁዕነታቸው ወራሪውን ኃይል ከኢትዮጵያውያኑ አርበኞች ጋር በመሆን በጸሎት ሊዋጉት ወሰኑ በመጀመሪያ የወቅቱ የሀገሪቱ መሪ ግርማዊ ንጉሠ ነገሥት በሰሜኑ የሀገሪቱ ክፍል ከአረመኔው ፋሺስት ጦር ጋር በመፋለም ላይ የነበረውን አርበኛ ለማበረታታት ወደ ማይጨው በሔዱ ጊዜ ብፁዕነታቸው ተከትለው ሔዱ፡፡ ይሁን እንጂ ንጉሡም ሆኑ ብፁዕነታቸው ከሠራዊቱ ጋር ተቀላቅለው ብዙም ሳይቆዩ የጠላት ጦር በመርዝ የታገዘ ጥቃት በስፋት በመክፈቱ የኢትዮጵያ ሠራዊተ ወደ ኋላ እንዲያፈገፍግ ሆነ፡፡ በዚህም የተነሣ ንጉሡ ወደ አዲስ አበባ ሲመለሱ ብፁዕነታቸውም አብረው ተመለሱ እዚሁ እሞታለሁ ብለው እንቢ ያሉት ንጉሡ ወደ ኢትዮጵያ እንዲመለሱ ከሌሎች አባቶች ጋር ብፁዕነታቸው ያደረጉት ሚና ቀላል እንዳልነበር ይነገራል በበለጠ ለመረዳት ይህን ይመልከቱ ቆራጥ ውሳኔያቸው ይሁን እንጂ በጠላት የግፍ ጥቃት ክፉኛ ያዘኑት ብፁዕነታቸው በአዲስ አበባ ለመቀመጥ አልፈቀዱም፡፡ በታላቁ የደብረ ሊባኖስ ገዳም ተሰባስበው የቤተ ክርስቲያን አምላክ እግዚአብሔር በኢትዮጵያውያን ላይ የመጣውን ችግር እንዲያስታግስ በጸሎት እየለመኑ ወደ ነበሩት አባቶችና አርበኞች በመሄድ ለሀገርና ለነጻነት መሞት ቅዱስ ተግባር መሆኑን በመስበክ ሁሉም እንዲጋደሉ ማሳሰብ እና ማትጋት ጀመሩ፡፡ ምንም እንኳን ድልን ባይቀዳጅም በእርሳቸው ስብከት የተነሣሡት አርበኞችም ወደ አዲስ አበባ በመምጣት ጠላትን ወግተዋል፡፡ በዚህ ጊዜ ብፁዕነታቸውም አብረው ነበሩ፡፡ ያጋጠማቸው እክል ብፁዕነታቸው የነበሩበት የአርበኞች ጦር ወደ አዲስ አበባ ቢመጣም ድል ላለመቀዳጀቱ ምክንያቱ የመረጃ ልውውጥ ክፍተት እንደነበር ይነገራል፡፡ ይኸውም “የሰላሌ አርበኞች” ተብሎ የሚታወቀው፣ በነደጃዝማች አበራ ካሣ ይመራ የነበረውና በደብረ ሊባኖስ ጫካዎች ውስጥ መሽጎ የነበረው አርበኛ ጦር በሸንኮራ በኩል ከነበረውና በደጃዝማች ፍቅረ ማርያም ይመራ ከነበረው አርበኛ ጦር፣ በምዕራብ በኩል ከነበረውና በደጃዝማች ባልቻ አባ ነፍሶ ይመራ ከነበረው አርበኛ ጦር ጋር በአንድ ጊዜ ተንቀሳቅሶ አዲስ አበባ ላይ ወንበሩን አደላድሎ የተቀመጠውን የግራዚያኒን ጦር ሊወጋ ይነጋገራል፡፡ ይሁን እንጂ በስምምነቱ መሠረት ሦስቱም የጦር ኃይል ምታ ነጋሪት ክተት ሠራዊት ብሎ ወደ አዲስ አበባ ቢንቀሳቀስም በሦስቱም አቅጣጫ በአንድ ጊዜ ባለ መድረሱ በጠላት ላይ ያደረሰው ጉዳት ቀላል የሚባል ባይሆንም በተናጠል እየተመታ ወደ መጣበት ተመለሰ፡፡ በመጀመሪያ በኮተቤ በኩል የደረሰው የደጃዝማች ፍቅረ ማርያም ጦር ነበር፡፡ ይህ ጦር የካ ሚካኤል ላይ ሲደርስ ተመትቶ ተመለሰ፡፡ የጠላት ጦር የደጃዝማች ፍቅረ ማርያምን ጦር ወደ መጣበት መልሶ ወደ አዲስ አበባ ሲመለስ የደጃዝማች ባልቻ ጦር በባቡር ጣቢያ በኩል መጣሁ አለ፡፡ እሱንም መትቶ መለሰ፡፡ በመጨረሻ ደግሞ የደጃዝማች አበራ ጦር በእንጦጦ በኩል አድርጎ መጣ እሱም በጠላት ጦር ተመትቶ ተመለሰ የመጨረሻ ውሳኔያቸው በዚህ ዓይነት ሦስቱም ኃይሎች በአንድ ጊዜ ባለማጥቃታቸው ወደየመጡበት ሲመለሱ ከሰላሌ አርበኞች ጋር የነበሩት ብፁዕ አቡነ ጴጥሮስ ጠላት ከኢትዮጵያውያኑ ነጥቆ አገሬ ከተማዬ ብሎ በመቀመጥ በመላ ሀገሪቱ የሚያካሒደውን ጭፍጨፋ የሚመራባትንና ትእዛዝ የሚያስተላልፍባትን ከተማ አዲስ አበባን ትተው ለመሄድ አልፈቀዱም፡፡ በመሆኑም “ብችል በኢትዮጵያውያን ላይ እያደረሰ ያለውን ግፍ በቅርብ ርቀት ሆኖ የሚመለከተውን ሕዝብ በማትጋት በጠላት ላይ እንዲነሳ አደርጋለሁ፤ ካልሆነ ደግሞ እዚሁ እሞታለሁ” ብለው ከአርበኞች ተነጥለው በአዲስ አበባ ቀሩ፡፡ ሰማዕቱ ጴጥሮስ ይሁን እንጂ ጠላት በመላ ከተማዋ ባሰማራቸው በርካታ ባንዳዎች መካከል ብፁዕነታቸው እንዳሰቡት ሊንቀሳቀሱ አልቻሉም፡፡ በመጨረሻ እዚሁ ከተማ ተሰውሬ መኖር አልፈልግም፤ ወደ ገጠር ፊቴን አልመልስም በማለት ሐምሌ 22 ቀን 1928 ዓ.ም በወቅቱ የኢጣሊያ እንደራሴ ለነበሩት ራስ ኃይሉ እጃቸውን ሰጡ፡፡ እራስ ኃይሉም ወዲያውኑ ለግራዚያኒ አሳልፈው ሰጧቸው፡፡ ብፁዕነታቸው በተጠቀሰው ቀን እጃቸውን ከሰጡበት ጊዜ ጀምሮ በጠላት የጥይት እሩምታ በሰማዕትነት እስካለፉበት ጊዜ ድረስ የነበረውን ሂደት ኮርየሬ ዴላሴራ የተባለው የጋዜጣ ወኪል እና የምስራቅ አፍሪካ ዜና መዋዕለ አዘጋጅ የነበረው ፓጃሌ የተባለ ጋዜጠኛ እ.ኤ.አ ሰኔ 15 ቀን 1936 ዓ.ም አዲስ አበባ በነበረ ጊዜ በብፁዕነታቸው የተሰጠውን ፍርድና የተፈፀመውን ግድያ ባየው እና በተመለከተው መንገድ እንደሚከተለው ጽፎ ነበር፡ ሐምሌ 22 ቀን 1928 አቡነ ጴጥሮስ ተይዘው ወደ ግራዚያኒ ቀረቡ በዚህ ጊዜ አቡነ ቄርሎስ የተባሉት “ግብፃዊ ጳጳስ ቀርበው ለእስክንድሪያው መንበረ ፓትርያርክ ምክር ቤት ሳታሰማ በአቡነ ጴጥሮስ ላይ አንዳች ነገር ማድረግ አይገባህም” ሲሉ ለግራዚያኒ ነገሩት ምክንያቱም ይላሉ አቡነ ቄርሎስ “አቡነ ጴጥሮስ ታላቅ ሰው ናቸው፡፡ በመሰረቱ ሊያዙ ባልተገባ ነበር፡፡ ከተያዙ ደግሞ ልትገላቸው ትችላለህ፡፡ ነገር ግን በእርሳቸው ላይ የምታደርገውን ነገር ሁሉ ለእስክንድሪያው መንበረ ፓትርያርክ ምክር ቤት ሳታሰማ ምንም ማድረግ አይገባህም” አሉት፡፡ አቡነ ቄርሎስ ይህን ማለታቸው በዲፕሎማቲክ ደረጃ ለዓለም ለማሰማት እና የአቡነ ጴጥሮስን ህይወት ለማትረፍ አስበው እንደነበር ግልጽ ነው፡፡ ነገር ግን ግራዚያኒ ይህ የአቡነ ጴጥሮስ የሞት ፍርድ እንኳንስ እስከ ግብፅ ከአዲስ አበባ ውጪ እንኳን ከመሰማቱ በፊት በግማሽ ቀን እንዲፈፀም ትዕዛዝ አስተላለፈ፡፡ በእርግጥ ምንም እንኳን ከመገደል ባያመልጡም ብፁዕነታቸው እንደተያዙ ንቡረ ዕድ ተክለሀይማኖት/አዲስ ተክሌ/ና ሌሎች ሊቃውንት ወደ አቡነ ጴጥሮስ ዘንድ በመሄድ ማልደዋቸው ነበር ይባላል፡፡ ብፁዕ አቡነ ጴጥሮስ ቁመታቸው ረዘም፣ ፊታቸው ዘለግ ያለ፣ መልካቸው ጠየም ያለ፣ አዋቂነታቸው እና ትህትናቸው ከገፃቸው የሚነበብ ሲሆን በዚህ ጊዜ ለብሰውት የነበረው ልብስ ጵጵስና ጥቁር ካባ ያውም በጭቃ የተበከለ ነበር በዚህ ሁኔታ ብፁዕ አቡነ ጴጥሮስ ወደ ችሎት ቀረቡ፡፡ ለፍርድም የተሰየሙት ዳኞች ሦስት ሲሆኑ እነዚህም የጣሊያኖች የጦር ሹማምንት ናቸው፡፡ የመካከለኛው ዳኛ ኮሎኔል ነበር፡፡ የቀረበባቸውም ወንጀል ሕዝብ ቀስቅሰዋል፣ እራስዎም ዐምፀዋል፣ ሌሎችንም እንዲያምፁ አድርገዋል የሚል ነበር፡፡ ዳኛውም “ካህናቱም ሆኑ የቤተ-ክህነት ባለሥልጣኖች ሊቀ ጳጳሱ አቡነ ቄርሎስም የኢጣሊያንን መንግሥት ገዢነት አምነው አሜን ብለው ሲቀበሉ እርስዎ ለምን ዐመፁ? ለምን ብቻዋን አፈንጋጭ ሆኑ?” ሲል ጠየቃቸው፡፡ አቡነ ጴጥሮስም የሚከተለውን መለሱ፡፡ “አቡነ ቄርሎስ ግብፃዊ ናቸው፤ ስለ ኢትዮጵያና ኢትዮጵያውያን የሚገዳቸው ነገር የለም፡፡ እኔ ግን ኢትዮጵያዊ ነኝ፡፡ ሐላፊነትም ያለብኝ የቤተ ክርስቲያን አባት ነኝ፡፡ ስለዚህ ስለ ሀገሬና ስለ ቤተክርስቲያኔ እቆረቆራለሁ፡፡ ከዚህ በቀር ለእናንተ ችሎት የማቀርበው ነገር የለኝም፡፡ ለፈጣሪዬ ብቻ የምናገረውን እናገራለሁ፡፡ እኔን ለመግደል እንደወሰናችሁ ዐውቃለሁ፡፡ ስለዚህ በእኔ ላይ የፈለጋችሁትን አድርጉ፡፡ ግን ተከታዮቼን አትንኩ” አሉ፡፡ “ይህንንም ብለው በጥይት ተደብድበው ሲገደሉ እንዲያይ ተጋብዞ ለተሰበሰበው ሕዝብ የሚከተለውን ሕያው መልእክት አስተላለፉ “አረማዊ የሆነው የፋሺስት መንግሥት ቤተ-ክርስቲያንን ለማቃጠል፣ ሕዝበ ክርስቲያንን ለመግደል፣ ሃይማኖትን ለማጥፋት፣ ታሪካችንን ለማበላሸት የመጣ ነው እንጂ በጎ ለመሥራት እውነተኛ ፍርድ ለመስጠት ስላልመጣ ለዚህ ለግፈኛ አትገዙ፡፡ ስለ ውድ ሀገራችሁ፣ ስለ ቀናች ሃይማኖታችሁ ተከላከሉ፡፡ ነፃነታችሁ ከሚረክስ ሙታችሁ ስማችሁ ቢቀደስ ታላቅ ዋጋ ያለው ክብር ታገኛላችሁ፡፡ የኢትዮጵያ ሕዝብ ለዚህ ለጠላት እንዳይገዛ አውግዣለሁ፤ የኢትዮጵያ መሬት ጠላትን ብትቀበል የተረገመች ትሁን፡፡ በፈጣሪዬ በኢየሱስ ክርስቶስ ስም የተገዘተች ትሁን፡፡” ጋዜጠኛው ይቀጥላል፡፡ “እኒህ ጳጳስ ሐቀኛ ነበሩ፡፡ ነገር ግን ለኢጣሊያ ለጋስዮን ታዝዞ የመጣው አስተርጓሚ ዳኞች የሚሉትን ብቻ ከማስተርጎም በቀር ጳጳሱ የሚናገሩትን ሐቀኛ ንግግር አላስተረጎመም፡፡ እኔ እንኳን የሰማሁት በአዲስ አበባ ለሠላሳ ዓመት የኖረው የእቴጌ ሆቴል ሐላፊ የነበረው የግሪክ ዜጋ ማንድራኮስ አጠገቤ ተቀምጦ ስለ ነበር የተናገሩትን ሁሉ ስለ ገለጠልኝ ነው፡፡ እኔ እንደ ሰማሁት ፍርዱን ለመስማት በብዛት የተሰበሰቡት ጣሊያኖችና ታዝዞ የወጣው የአዲስ አበባ ሕዝብ ሐቀኛ የሆነውን ንግግራቸውን ቢሰሙ ኖሮ ልባቸው ይነካ ነበር” ይላል፡፡ ሆኖም አስተርጓሚው በጳጳሱ ላይ ተፅዕኖ ስላሳደረባቸው እውነተኛ ንግግራቸው ሳይገለጥ ቀረ፡፡ ቀጥሎም ብፁዕነታቸው በፍርድ ችሎት ላይ እንዳሉ ሕዝቡ ሁሉ ስለ ርሳቸው እያዘነ ሳለ መስቀላቸውን አውጥተው እየፀለዩ ሕዝቡን ባረኩ ወዲያው የሞታቸው ፍርድ ሲሰማ ሕዝቡ በኢጣልያ የእጅ ሰላምታ ዓይነት እጁን እንዲያነሳ ታዘዘ በዚያን ጊዜ አቡነ ጴጥሮስ የሞታቸው ሰዓት መድረሱን ዐውቀው ሰዓታቸውን ከኪሳቸው አውጥተው ተመለከቱ ሰዓቱም 5፡15 ነበር በዚህ ጊዜ ሁሉ ምንም ፍርሃት አይታይባቸውም ነበር፡፡ የሞታቸውን ፍርድ ያነብ የነበረው ኢጣሊያዊ ዳኛ ግን ይንቀጠቀጥ ነበር ታላቅ ፍርሃትም በፊቱ ላይ ይታይ ነበር፡፡ ሐምሌ ቀን ፤ ሰዓት ይሙት በቃ የተፈረደባቸው ብፁዕ አቡነ ጴጥሮስ በችሎት ፊት ለብዙ ሰዓታት ቆመው ስለዋሉና ደክሞአቸው ስለነበር ለመቀመጥ ፈልገው ዳኛውን በትሕትናና በፈገግታ ጠየቁት እንዲቀመጡም ፈቀደላቸው በመጨረሻም የሞታቸው ፍርድ ከተነበበ በኋላ የፈረዱባቸውን ዳኞች ጸልየው በመስቀላቸው ባረኩዋቸው ብፁዕነታቸው እስከ መቃብር አፋፍ ድረስ የፍርሃትና የድንጋጤ ምልክት ያይደለ ከልብ የሆነ ፍጹም ቆራጥነት ይታይባቸው ነበር፡፡ የሀገራቸው በጠላት መወረር፣ የሕዝባቸው መገደልና መታሰር፣ የቤተ ክርስቲያናቸው መደፈር እስከ ሞት ያደረሳቸው እኒህ እውነተኛ ጳጳስ ለመገደል ሲወሰዱ ጥይት አልፎ ሌላ ሰው እንዳይጎዳ ግንብ ይፈለግ ጀመር፡፡ ሩቅ ባለመሔድ ከመካነ ፍትሑ 10 ሜትር ርቆ ግንብ ያለው መግደያ ቦታ ተገኘና ወደዚያ ተወሰዱ ከገዳዮቹም አንዱ “ፊትዎን ለመሸፈን ይፈልጋሉን?” ሲል ጠየቃቸው “ይህ የአንተ ሥራ ነው” ሲሉ ብፁዕነታቸው መለሱ ከመግደያውም ቦታ እንደደረሱ ወንበር ቀረበላቸውና ፊታቸውን ወደ ግንቡ ጀርባቸውን ወደ ሕዝቡ አድርገው እንዲቀመጡ ሆኑ ከዚያ በኋላ ስምንት ወታደሮች በስተጀርባቸው ሃያ ርምጃ ርቀው ተንበርክከው በተጠንቀቅ ቆሙ ወዲያው አዛዡ “ተኩስ” በማለት ትእዛዝ ሲሰጥ ስምንቱም ተኩሰው መቱዋቸው ግን በስምንት ጥይት ሳይሞቱ ቀሩ መሞታቸውንና አለመሞታቸውን ለማረጋገጥ ዶክተር ተጠራ ዶክተሩም እንዳልሞቱ አረጋገጠ ከዚያም ሌላ ወታደር በሦስት የሽጉጥ ጥይት ራስ ቅላቸውን መትቶ ገደላቸው ብፁዕነታቸው የተገደሉበት ቦታ መኻል አዲስ አበባ ዛሬ መታሰቢያ ሐውልታቸው ቆሞ በሚገኝበት ቦታ አካባቢ ነው፡፡ “የብፁዕነታቸው አስክሬን ማንም እንዳይወስደው በአስቸኳይ ከአዲስ አበባ ውጭ ማንም በማያውቀው ቦታ በምሥጢር እንዲቀበር ተደረገ በዚያች ሌሊት በአዲስ አበባ ውስጥ በየቤቱ ልቅሶና ዋይታ ሆነ ይህ ጋዜጠኛ የሰጠው ምስክርነት የብፁዕ አባታችን አቡነ ጴጥሮስን የመሪ ሀገር ወዳድነትና የኢትዮጵያን ሕዝብ ታጋሽነትና ጀግንነት ሲያረጋግጥ ይኖራል የብፁዕነታቸውን በድን በተመለከተ አንዳንድ የቤተ ክርስቲያናችን አባቶች ቅዱሳን መላእክት የጻድቃንን በድን እያመጡ እንደሚያስቀምጡበትና በውስጡ የሚቀመጥ አስክሬን እንደማይፈርስ ወደሚነገርለት አቡነ መልከ ፄዴቅ ዋሻ /ሰሜን ሸዋ/ መላእክት ወስደው እንዳስቀመጡትና በዚያ እንደታዬ ይናገራሉ በተጨማሪም ደራሲና ጋዜጠኛ ጳውሎስ ኞኞ “አቡነ ጴጥሮስ እንዴት ሞቱ?” ሲል ሙሴ ፓይላክን ጠይቋቸው እርሳቸውም የሚከተለውን ተናግረዋል “አቡነ ጴጥሮስ የተገደሉ ዕለት እዚያው ነበርኩ መጀመሪያ በእጃቸው ይዘውት የነበረውን መጽሐፍ ቅዱሳቸውን ተሳለሙት ቀጥለውም በያዙት መስቀል አማትበው ሕዝቡን ባረኩ የኪሳቸውንም ሰዓት አውጥተው ካዩ በኋላ መልሰው ከኪሳቸው ከተቱት ወዲያው ወታደሮች በሩምታ ተኩሰው ገደሉዋቸው ይህ እንደ ሆነ አስገዳዩ ኮሎኔል ተመልካቹን ሕዝብ አጨብጭቡ ብሎ አዘዘና ተጨበጨበ ማታ ከአስገዳዩ ኮሎኔል ጋር ተገናኝተን ስንጫወት: “በዚህ ቄስ መገደል እኮ ሕዝቡ ተደስቷል” አለኝ፡፡ “እንዴት?” ብለው “አላየህም ሲያጨበጭብ” አለኝ እኔም “ባታውቀው ነው እንጂ የሕዝቡ ባሕል ሲናደድም ያጨበጭባል” አልኩት “እንዴት?” ቢለኝ እጄን እያጨበጨብኩ አሳየሁት እሱም አሳየኝ “ከዚህ በኋላ የሆነው ቢሆን እኔ ትልቅ ማስታወሻ አግኝቼአለሁ” ብሎ አቡነ ጴጥሮስ ሲገደሉ ይዘውት የነበረውን መስቀልና መጽሐፍ ቅዱስ የኪስ ሰዓታቸውን ጭምር አሳየኝ መጽሐፍ ቅዱሱ መሐል ለመሐል በጥይት ተሰንጥቋል መስቀሉም ልክ በመሐከሉ ላይ ጥይት በስቶት ወጥቷል፡፡ የኪስ ሰዓታቸውንም እንዳየሁት እንደዚሁ ጥይት በስቶታል” ብለው ያዩትን መስክረዋል የመታሰቢያ ሐውልት የብፁዕ አቡነ ጴጥሮስ ጥብአት ማለትም ለሀገራቸውና ለእምነታቸው እስከ መጨረሻዋ ሰዓት ድረስ መስክሮ ማለፍ ምክንያቱ በልጅነታቸው ከቅኔ መምህራቸው የሰሙት የአደራ ቃል እንደሆነ ይነገራል፡፡ አለቃ ተጠምቀ የተባሉ ቅድስናን ከሊቅነት አስተባብረው የያዙ መምህራቸው አንድ ቀን ብፁዕነታቸውን ጠርተው “ኃይለ ማርያም፣ አንተ ወደ ፊት ጳጳስ ትሆናለህ፡፡ በዚያ ጊዜ አረመኔ በዚህች ሀገር ይሠለጥናል፡፡ ታዲያ ያኔ አንተ ለነፍስህ ሳትሰቀቅ በሰማዕትነት እለፍ፡፡ ሰማዕትነት ክፍልህ ነው፡፡ አደራ” ብለዋቸው ነበር ይባላል፡፡ ይህንን የመምህራቸውን የአደራ ቃል የያዙት ብፁዕነታቸው እስከ መጨረሻው ለነፍሳቸው ሳይፈሩ፣ አንዲትም ቀን ሳይሸሹ ከላይ በቀረበው ሁኔታ የሰማዕትነት ጽዋቸውን ሊቀበሉ ችለዋል፡፡ ጠላት ድል ተደርጎ ሀገራችን ነፃነቷን ከተቀዳጀት በኋላ የብፁዕነታቸውን አኩሪ ታሪክ ትውልድ ሲያዘክርላቸው እንዲኖር መታሰቢያ ይሆናቸው ዘንድ በግርማዊ ቀዳማዊ ንጉሠ ነገሥት አሳሳቢነት ሐምሌ 16 ቀን 1938 ዓ.ም በአዲስ አበባ ከተማ እምብርት ሐውልት ቆሞላቸዋል፡፡ ከድል በኋላ የብፁዕነታቸው ሐውልት ተመርቆ የቤተ መንግሥቱም ሆኑ የቤተ ክህነቱ ባለሥልጣናት አበባ ጉንጉን ከሐውልቱ ሥር ሲያስቀምጡ ከቤተ ክህነት ካስቀመጡት አባቶች አንዱ በ1921 ዓ.ም አብረዋቸው የተሾሙት ብፁዕ አቡነ ይስሐቅ ነበሩ፡፡ ትውልድ ሁሉ ለሀገር ክብርና ለነጻነት በተከፈለው፡፡ የብዕፁነታቸው ሕይወት እንዲማርበትና ሕያው ምስክር ሆኖ እንዲኖር የቆመላቸውን ሐውልት ኢትዮጵያዊያን ሁሉ በክብር ይጠብቁታል '''''የእኝህን ታላቅና ቅዱስ ሰማዕት አባት ክብርና ተጋድሎ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተክርስቲያን ቅዱስ ሲኖዶስ ከአምስት ዓመት በፊት ቅዱስ /ሰማዕት/ ብሎ በማጽደቅ በስማቸው በቅድስና ማዕረግን ሰጥቶ በስማቸው ታቦት ተቀርጾ ቤተክርስቲያን እንዲሰራላቸው ወስኗል ይህም በተወለዱበት በሰሜን ሸዋ ሰላሌ ሃገረሰብከት በፍቼ ከተማ የቅዱስ ሲኖዶስ ውሳኔ ተግባራዊ ሆኗል፡፡ ሰማዕቱ ብፁዕ አቡነ ጴጥሮስ፣ አርበኛ፣ ጀግና፣ ጳጳስ፣ ሰማዕት ቅዱስም የሆኑ አባት ናቸው

50126

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%88%E1%8B%B0%20%E1%88%AE%E1%88%9B%E1%8B%8D%E1%8B%AB%E1%8A%95%20%E1%8D%B0

ወደ ሮማውያን ፰

ወደ ሮማውያን በአዲስ ኪዳን የመጀመሪያው መልዕክት ሲሆን ቅዱስ ጳውሎስ በቆሮንጦስ እያለ በ፶ ዎቹ ዓ.ም. የጻፈው መልዕክት ነው ይህ ምዕራፍ ሲሆን በ፴፱ ንዑስ ክፍሎች ይከፈላል የሚያተኩረውም በክርስቲያኖች መንፈሳዊ ሕይወት ላይ ነው ቅዱስ ጳውሎስ ለሮማውያን መልዕክቱን የጻፈበት ምክኒያት አይሁዳውያንና ሮማውያን በሰላም አንድላይ በሮም ለብዙ ዘመን ሲኖሩ ቆይተው ክርስትና በተመሠረተበት ወቅት አይሁዳውያን ክርስቶስ እኛን ነው የመረጠን ለመንግሥቱ እናንተን አይደለም... ሲሊ ሮማውያን ደግሞ እናንተ ሰቀላችሁት እንጂ ምን አረጋቹህለት... እየተባባሉ እርስበርሳቸው ጥል ስለፈጠሩ እነሱን ለማስታረቅ ጻፈው የጳውሎስ መልዕክት ወደ ሮማውያን ምዕራፍ ጠቃሚ መልዕክቶች ቁጥር ቁጥር ቁጥር ፴፱ ቁጥር ፲ 1፤እንግዲህ፡በክርስቶስ፡ኢየሱስ፡ላሉት፡አኹን፡ኵነኔ፡የለባቸውም። 2፤በክርስቶስ፡ኢየሱስ፡ያለው፡የሕይወት፡መንፈስ፡ሕግ፡ከኀጢአትና፡ከሞት፡ሕግ፡ሐራነት፡አውጥቶኛልና። 3-4፤ከሥጋ፡የተነሣ፡ስለ፡ደከመ፡ለሕግ፡ያልተቻለውን፥እግዚአብሔር፡የገዛ፡ልጁን፡በኀጢአተኛ፡ሥጋ፡ ምሳሌ፡በኀጢአትም፡ምክንያት፡ልኮ፡አድርጓልና፤እንደ፡መንፈስ፡ፈቃድ፡እንጂ፡እንደ፡ሥጋ፡ፈቃድ፡ በማንመላለስ፡በእኛ፡የሕግ፡ትእዛዝ፡ይፈጸም፡ዘንድ፡ኀጢአትን፡በሥጋ፡ኰነነ። 5፤እንደ፡ሥጋ፡ፈቃድ፡የሚኖሩ፡የሥጋን፡ነገር፡ያስባሉና፥እንደ፡መንፈስ፡ፈቃድ፡የሚኖሩ፡ግን፡የመንፈስን፡ ነገር፡ያስባሉ። 6፤ስለ፡ሥጋ፡ማሰብ፡ሞት፡ነውና፥ስለ፡መንፈስ፡ማሰብ፡ግን፡ሕይወትና፡ሰላም፡ነው። 7፤ስለ፡ሥጋ፡ማሰብ፡በእግዚአብሔር፡ዘንድ፡ጥል፡ነውና፤ለእግዚአብሔር፡ሕግ፡አይገዛምና፥መገዛትም፡ ተስኖታል፤ 8፤በሥጋ፡ያሉትም፡እግዚአብሔርን፡ደስ፡ሊያሠኙት፡አይችሉም። 9፤እናንተ፡ግን፡የእግዚአብሔር፡መንፈስ፡በእናንተ፡ዘንድ፡ቢኖር፥በመንፈስ፡እንጂ፡በሥጋ፡ አይደላችኹም።የክርስቶስ፡መንፈስ፡የሌለው፡ከኾነ፡ግን፡ይኸው፡የርሱ፡ወገን፡አይደለም። 10፤ክርስቶስ፡በእናንተ፡ውስጥ፡ቢኾን፡ሰውነታችኹ፡በኀጢአት፡ምክንያት፡የሞተ፡ነው፥መንፈሳችኹ፡ግን፡በጽድቅ፡ምክንያት፡ሕያው፡ነው። ቁጥር ፳ 11፤ነገር፡ግን፥ኢየሱስን፡ከሙታን፡ያስነሣው፡የርሱ፡መንፈስ፡በእናንተ፡ዘንድ፡ቢኖር፥ክርስቶስ፡ኢየሱስን፡ ከሙታን፡ያስነሣው፡ርሱ፡በእናንተ፡በሚኖረው፡በመንፈሱ፥ለሚሞተው፡ሰውነታችኹ፡ደግሞ፡ሕይወትን፡ይሰጠዋል። 12፤እንግዲህ፥ወንድሞች፡ሆይ፥ዕዳ፡አለብን፥እንደ፡ሥጋ፡ፈቃድ፡ግን፡እንኖር፡ዘንድ፡ለሥጋ፡አይደለም። 13፤እንደ፡ሥጋ፡ፈቃድ፡ብትኖሩ፡ትሞቱ፡ዘንድ፡አላችኹና፤በመንፈስ፡ግን፡የሰውነትን፡ሥራ፡ብትገድሉ፡ በሕይወት፡ትኖራላችኹ። 14፤በእግዚአብሔር፡መንፈስ፡የሚመሩ፡ዅሉ፡እነዚህ፡የእግዚአብሔር፡ልጆች፡ናቸውና። 15፤አባ፡አባት፡ብለን፡የምንጮኽበትን፡የልጅነት፡መንፈስ፡ተቀበላችኹ፡እንጂ፡እንደገና፡ለፍርሀት፡የባርነትን፡ መንፈስ፡አልተቀበላችኹምና። 16፤የእግዚአብሔር፡ልጆች፡መኾናችንን፡ያ፡መንፈስ፡ራሱ፡ከመንፈሳችን፡ጋራ፡ይመሰክራል። 17፤ልጆች፡ከኾን፟፡ወራሾች፡ደግሞ፡ነን፤ማለት፡የእግዚአብሔር፡ወራሾች፡ነን፥ዐብረንም፡ደግሞ፡ እንድንከበር፡ዐብረን፡መከራ፡ብንቀበል፡ከክርስቶስ፡ጋራ፡ዐብረን፡ወራሾች፡ነን። 18፤ለእኛም፡ይገለጥ፡ዘንድ፡ካለው፡ክብር፡ጋራ፡ቢመዛዘን፡የአኹኑ፡ዘመን፡ሥቃይ፡ምንም፡እንዳይደለ፡ ዐስባለኹ። 19፤የፍጥረት፡ናፍቆት፡የእግዚአብሔርን፡ልጆች፡መገለጥ፡ይጠባበቃልና። 20፤ፍጥረት፡ለከንቱነት፡ተገዝቷልና፥በተስፋ፡ስላስገዛው፡ነው፡እንጂ፡በፈቃዱ፡አይደለም፤ ቁጥር ፴ 21፤ተስፋውም፡ፍጥረት፡ራሱ፡ደግሞ፡ከጥፋት፡ባርነት፡ነጻነት፡ወጥቶ፡ለእግዚአብሔር፡ልጆች፡ወደሚኾን፡ ክብር፡ነጻነት፡እንዲደርስ፡ነው። 22፤ፍጥረት፡ዅሉ፡እስከ፡አኹን፡ድረስ፡ዐብሮ፡በመቃተትና፡በምጥ፡መኖሩን፡እናውቃለንና። 23፤ርሱም፡ብቻ፡አይደለም፥ነገር፡ግን፥የመንፈስ፡በኵራት፡ያለን፡ራሳችን፡ደግሞ፡የሰውነታችን፡ቤዛ፡ የኾነውን፡ልጅነት፡እየተጠባበቅን፡ራሳችን፡በውስጣችን፡እንቃትታለን። 24፤በተስፋ፡ድነናልና፤ነገር፡ግን፥ተስፋ፡የሚደረግበቱ፡ነገር፡ቢታይ፡ተስፋ፡አይደለም፤የሚያየውንማ፡ማን፡ ተስፋ፡ያደርገዋል፧ 25፤የማናየውን፡ግን፡ተስፋ፡ብናደርገው፡በትዕግሥት፡እንጠባበቃለን። 26፤እንዲሁም፡ደግሞ፡መንፈስ፡ድካማችንን፡ያግዛል፤እንዴት፡እንድንጸልይ፡እንደሚገ፟ባ፟ን፡አናውቅምና፥ነገር፡ ግን፥መንፈስ፡ራሱ፡በማይነገር፡መቃተት፡ይማልድልናል፤ 27፤ልብንም፡የሚመረምረው፡የመንፈስ፡ዐሳብ፡ምን፡እንደ፡ኾነ፡ያውቃል፥እንደእግዚአብሔር፡ፈቃድ፡ስለ፡ ቅዱሳን፡ይማልዳልና። 28፤እግዚአብሔርንም፡ለሚወዱት፡እንደ፡ዐሳቡም፡ለተጠሩት፡ነገር፡ዅሉ፡ለበጎ፡እንዲደረግ፡እናውቃለን። 29፤ልጁ፡በብዙ፡ወንድሞች፡መካከል፡በኵር፡ይኾን፡ዘንድ፥አስቀድሞ፡ያወቃቸው፡የልጁን፡መልክ፡ እንዲመስሉ፡አስቀድሞ፡ደግሞ፡ወስኗልና፤ 30፤አስቀድሞም፡የወሰናቸውን፡እነዚህን፡ደግሞ፡ጠራቸው፤የጠራቸውንም፡እነዚህን፡ደግሞ፡ አጸደቃቸው፤ያጸደቃቸውንም፡እነዚህን፡ደግሞ፡አከበራቸው። ቁጥር ፴፱ 31፤እንግዲህ፡ስለዚህ፡ነገር፡ምን፡እንላለን፧እግዚአብሔር፡ከእኛ፡ጋራ፡ከኾነ፡ማን፡ይቃወመናል፧ 32፤ለገዛ፡ልጁ፡ያልራራለት፥ነገር፡ግን፥ስለ፡ዅላችን፡አሳልፎ፡የሰጠው፡ያው፡ከርሱ፡ጋራ፡ደግሞ፡ዅሉን፡ ነገር፡እንዲያው፡እንዴት፡አይሰጠንም፧ 33፤እግዚአብሔር፡የመረጣቸውን፡ማን፡ይከሳቸዋል፧የሚያጸድቅ፡እግዚአብሔር፡ነው፥የሚኰንንስ፡ማን፡ነው፧ 34፤የሞተው፥ይልቁንም፡ከሙታን፡የተነሣው፥በእግዚአብሔር፡ቀኝ፡ያለው፥ደግሞ፡ስለ፡እኛ፡የሚፈርደው፡ ክርስቶስ፡ኢየሱስ፡ነው። 35፤ከክርስቶስ፡ፍቅር፡ማን፡ይለየናል፧መከራ፥ወይስ፡ጭንቀት፥ወይስ፡ስደት፥ወይስ፡ራብ፥ወይስ፡ ራቍትነት፥ወይስ፡ፍርሀት፥ወይስ፡ሰይፍ፡ነውን፧ 36፤ስለ፡አንተ፡ቀኑን፡ዅሉ፡እንገደላለን፥እንደሚታረዱ፡በጎች፡ተቈጠርን፡ተብሎ፡እንደ፡ተጻፈ፡ነው። 37፤በዚህ፡ዅሉ፡ግን፡በወደደን፡በርሱ፡ከአሸናፊዎች፡እንበልጣለን። 38፤ሞት፡ቢኾን፥ሕይወትም፡ቢኾን፥መላእክትም፡ቢኾኑ፥ግዛትም፡ቢኾን፥ያለውም፡ቢኾን፥የሚመጣውም፡ ቢኾን፥ኀይላትም፡ቢኾኑ፥

45790

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%8B%AB%E1%88%B1%20%E1%8D%AD%E1%8A%9B

ኢያሱ ፭ኛ

'''ልጅ እያሱ እና ደጃች ተፈሪ መኮንን ልጅ ኢያሱ ሚካኤል ከበርካታ ሙስሊም ባላባቶች ጋር የተነሳቸው ፎቶግራፎች አሉ፡፡ ለምሳሌ ሀረር ውስጥ ገራድ አብዱላሂ አሊ ሳዲቅ ከሚባል የሀረር ገዥ ቤተሰብ ጋር የተነሳው ፎቶግራፍ በብዙ ስፍራዎች ተለጥፎ አይቼዋለሁ፡፡ አንዳንድ ምንጮች ያ ፎቶግራፍ ልጅ እያሱን ለመወንጀል በሚባለው የፈጠራ ጥበብ የተሰራ ነው የሚል ታሪክ ያስነብባሉ። ለምሳሌ “የሃያኛው ክፍለ ዘመን ኢትዮጵያ” የተሰኘው መጽሐፍ ደራሲ “ፎቶውን የሰራው ዝነኛው እንግሊዛዊ ወታደር ቶማስ ለውሬንስ (በዓለም ታሪክ መጻሕፍት በሚል ቅጽል ስም የሚታወቅ) ነው” በማለት ጽፈዋል። ሆኖም የልጅ እያሱ የልጅ ልጅ የሆኑት ፕሮፌሰር ግርማ ዮሐንስ እያሱ እንደዚህ ዓይነት ፎቶዎች እርግጠኛ ሊሆኑ እንደሚችሉ ከአስር ዓመታት በፊት “ጎህ” ለተሰኘ መጽሔት በሰጡት ቃለ-ምልልስ ገልጸዋል። ፕሮፌሰር ግርማ ስለዚህ ጉዳይ ሲናገሩ እንዲህ ነበር ያሉት። “ከሼኮችና ከሌሎችም ጋር የተነሱአቸው ፎቶግራፎች ብዙዎች አሉ። ስለዚህ ከቄስ ጋር መነሳትም የተለመደ ነበርና ልጅ እያሱ ሁለቱንም እኩል አድርጎ ለማየት የነበራቸው ፖሊሲ አካል ነው”። (ጎህ መጽሔት፣ ቅጽ 1፣ ቁጥር 5፣ ጥቅምት 1993፣ ገጽ 13) በቅርብ ጊዜ ስለልጅ እያሱና የአፋሮች ግንኙነት የጻፉት አራሚስ ሁመድ ሱሌ የተባሉ ምሁር ልጅ እያሱ ከአፋር ባላባቶችም ጋር እኝህን መሰል ፎቶግራፎች መነሳቱን አረጋግጠዋል። ስለዚህ ፎቶው “ፎርጅድ” አልነበረም ማለት ነው። ሁለቱ ምሁራን (ፕሮፌሰር ግርማ እና አራሚስ ሁመድ ሱሌ) በትክክል እንደገለጹት ልጅ እያሱ ፎቶግራፉን የተነሳበት ዓላማ ሙስሊም ኢትዮጵያዊያን ከክርስቲያን ወገኖቻቸው ጋር እኩል መሆናቸውን ለማሳየት በሚል ነው። ታዲያ ልጅ እያሱ በመናፍቅነት በተከሰሰበት ወቅት እንዲህ ዓይነት ፎቶዎች እየተለቀሙ እንደማስረጃ ቀርበውበት ነበር። ይህ የልጅ እያሱ መስለም በዘመኑ ብዙ የተባለለት ቢሆንም እስከ አሁን ድረስ ከአፍ ታሪክ የበለጠ ማስረጃ ሊቀርብለት አልቻለም። የእርሱ የስልጣን ባለጋራ የሆኑት ራስ ተፈሪ መኮንን (አጼ ኃይለ ሥላሴ) በጻፉት “ህይወቴና የኢትዮጵያ እርምጃ” የተሰኘው ግለ-ታሪካቸው ውስጥ የእያሱ ወንጀሎች በማለት ከዘረዘሯቸው አስራ አንድ ነጥቦች መካከል አስሩ አቀራረባቸው ቢለያይም ይዘታቸው አንድ ነው። ይኸውም የልጅ እያሱ መስለም ነው። እነዚህ ነጥቦች የልጅ እያሱን አራት ሴቶች ማግባት፣ መስጊድ ገብቶ መስገድና ቁርአን ማንበብ፣ መስጊድ ማሰራት፣ በኢትዮጵያ ባንዲራ ላይ “ላኢላሃ ኢለላህ” የሚል ጽሁፍ ማስጠለፍ ወዘተ… የመሳሰሉት ናቸው። ይሁንና የልጅ እያሱ የልጅ ልጅ የሆኑት ፕሮፌሰር ግርማ ዮሐንስ “እነዚህ ሁሉ የፈጠራ ክሶች ናቸው” ነው የሚሉት። በተለይ ከተፈሪ መኮንን ጋር ከተዋጉ በኋላ ተሸንፈው በሸሹበት የአፋር በረሃ ያስጠለሏቸው የዘመኑ የአፋር ሱልጣን አቡበከር የወንድም ልጅ የሆኑት ሀንፍሬ አሊሚራህ ስለልጅ እያሱ ፍጹም ክርስቲያን መሆን ምስክርነታቸውን እንደሰጡአቸው ይገልጻሉ። አራሚስ ሁመድ ሱሌ የተባሉት ምሁርም የፕሮፌሰር ግርማን አባባል የሚያጠናክር ምስክርነት ሰጥተዋል። እኝህ ምሁር እንደጻፉት ክርስቲያኑ ልጅ እያሱ በአፋር ምድር ሳለ በክርስትና እምነቱ ከመጽናቱም በላይ አገልጋዮቹ የሰሩለትን የማሽላ ጠላ ይጠጣ ነበር። ስለዚህ ልጅ እያሱ ሙስሊሙን ከክርስቲያኑ ጋር እኩል ለማድረግ ጥረት ከማድረጉ ውጪ ለራሱ ክርስቲያን ሆኖ ነው የኖረው ማለት ነው። ሆነም ቀረ ግን የእያሱ መስለም እርሱን ከስልጣን ለማውረድ የተደረገው ትግል ማጠንጠኛ ሆኖ ነው ያረፈው። ፕሮፌሰር ባህሩ ዘውዴ ክሱ በዚህ ስልት የተቀናበረው እያሱን በህዝቡና በጦር ሀይሉ ዘንድ ለማስጠላት አመቺ መሳሪያ ሆኖ በመገኘቱ ነው ይላሉ። እንደ ፕሮፌሰሩ ገለጻ ልጅ እያሱ ቀጨኔ መድኃኒዓለምን የመሳሰሉ ደብሮችን እንዳልተከለ ሁሉ ከፍ ብሎ የሚወራው መስጊዶችን ማሰራቱ ነው። ለክሱ ማስረጃ አምጡ በሚባልበት ጊዜ “ድሮውንስ ከሙሐመድ ዓሊ ልጅ ምን ይጠበቅ ኖሯል?!” የሚል ቃለ አጋኖ ይደሰኮር ነበር። “ይሁንና” ይላሉ ፕሮፌሰር ባህሩ “ለሸዋ መኳንንት የእያሱ አደገኛነት የፖለቲካ የበላይነታቸውን ከመፈታተኑ ላይ ነበር። ስለዚህ የመናፍቅነቱ ክስ የመነጨው ለሃይማኖት ከመጨነቅ ሳይሆን ለተፈጠረው የፖለቲካ ስጋት ርዕዮተ ዓለማዊ ሽፋን ሆኖ ለማገልገል ካለው አመቺነት ነው።” (ባህሩ ዘውዴ፣ የኢትዮጵያ ታሪክ ከ1847-1983፡ ገጽ 134-135) በልጅ እያሱ ላይ የሚደረገው ዱለታ ከፍተኛ ደረጃ ላይ የደረሰው ልጅ እያሱ አባቱን “ንጉሥ ሚካኤል” በማለት በወሎና በትግሬ ላይ ባነገሠበት ጊዜ ነው። የሸዋ መኳንንት ራስ ሚካኤል ሰሜን ኢትዮጵያን በቀጥታ ሌላኛውን የኢትዮጵያ ክልል በልጁ በኩል መቆጣጠሩን አሰመሩበት። በመሆኑም የሸዋ መኳንንት “ይህ ወጣት ከቤተ መንግሥቱ ጠራርጎ ሳያስወጣን እንቅደመው” በማለት መሯሯጥ ጀመሩ። የዚህ አድማ ዋነኛ መሪና አቀናባሪ የጦር ሚኒስትሩ ፊታውራሪ ሀብተ ጊዮርጊስ ዲነግዴ ስለመሆኑ ምሁራን የሚስማሙበት ሐቅ ነው። ከዚህ በፊት እንዳጫወትኳችሁ ልጅ እያሱ የዕድሜ ልክ ባላንጣው ሊሆን የበቃውን ደጃች ተፈሪ መኮንንን በጋብቻ ጠልፎ ዝም ሊያሰኘው ሞክሮ ነበር። ይሁንና ተፈሪ የእያሱ እህት ልጅ የሆነችውን ወ/ሮ መነን አስፋውን ቢያገባም ሁለቱ ወጣቶች ፍጹም ሊጣጣሙ አልቻሉም። ተፈሪ የዘመኑ ሀብታም ክፍለ ሀገር የነበረው ሀረርጌ የዕድሜ ልክ ግዛቴ ነው ብሎ ያስብ ነበር። እያሱ ደግሞ ተፈሪ በሀረር ሀብት መበልጸጉን አልወደደውም። በተለይም ደጃች ተፈሪ ከባቡር መስመር መዘርጋት ጋር በአጭር ጊዜ ውስጥ የሀገሪቱ መንግሥት ግምጃ ቤት አለኝታ ሊሆን የበቃውን የድሬዳዋ ጉምሩክ ገቢ በቀጥታ ሊቆጣጠረው መቻሉ ለልጅ እያሱ አልተዋጠለትም። ነገር ግን ከዚህ ክስተት በላይ እያሱን በተፈሪ ላይ ያነሳሳው የልጅ እያሱን ስም የሚያጠፋ ሚስጢራዊ ደብዳቤ ለእንግሊዝ መንግሥት ተጽፎ መገኘቱ ነው። ይህንን ደብዳቤ የጻፉት የደጃች ተፈሪ መኮንን ጸሓፊና አንድ ማንነቱ በውል ያልተገለጸ ሌላ ሰው ናቸው። ደብዳቤው በማን ትዕዛዝ እንደተጻፈ ግን የታሪክ ሰነዶች በይፋ የሚገልጹት ነገር የለም። ልጅ እያሱ “ትዕዛዙን ያስተላለፈው ተፈሪ መኮንን ነው” ባይ ነው። በዚህም ወደ አዲስ አበባ አስጠርቶት ስለጉዳዩ ቢጠይቀው ደጃች ተፈሪ ከነገሩ ንጹህ መሆኑን በመሀላ ገለጸለት። ቢሆንም እያሱ አላመነውም። በመሆኑም በሁለቱ መካከል የነበረው ቅራኔ በጣም ተባባሰ። ነገሮች በዚህ ላይ እንዳሉ ልጅ እያሱ ተፈሪ መኮንንን ወደ አዲስ አበባ አስጠርቶት እርሱን ሳያነጋግር ወደ ሀረር ወረደ። ከሀገሬው ህዝብ ጋር ከተማከረ በኋላም ደጃች ተፈሪ መኮንንን ከሀረር ገዥነቱ ሻረው። በምትኩም የከፋ ገዥ አድርጎ ሾመውና በአስቸኳይ ወደ ተሾመበት ክልል እንዲሄድ ጥብቅ ትዕዛዝ ሰጠው። የድሬ ዳዋ ጉምሩክንም ወዳጁ በነበረው ሶሪያዊው ሀሲብ ይዲልቢ ስር እንዲሆን አደረገው። የልጅ እያሱ እርምጃ ተፈሪን በጣም አስደነገጠው። “ይህ መስፍን ሊውጠኝ እያመቻቸኝ ነው” በማለት እንዲያስብም አደረገው። ስለዚህ ደጃች ተፈሪ ወደ ከፋ መሄዱን ተወና አዲስ አበባ ሆኖ የሚበጀውን መንገድ ማፈላለግ ጀመረ። ልጅ እያሱ በትዕዛዝ ላይ ትዕዛዝ ቢያዥጎደጉድለትም ደጃች ተፈሪ ልዩ ልዩ ሰበቦችን እያመካኘ በዋና ከተማይቱ ሰነበተ። የእያሱንም ልብ ለማቀዝቀዝ የስጋ ዘመዱ የሆነውን ቀኛዝማች እምሩ ኃይለ ሥላሴን (የኋለኛው ራስ እምሩ) የቃልና የጽሑፍ መልዕክት አስጨብጦ ልጅ እያሱ ወደሚገኝበት ድሬዳዋ ላከው። እያሱም የተፈሪን መልዕክት ከሰማ በኋላ እንዲህ አለ። “ደጃች ተፈሪ አሳቡ ሁሉ ሌላ ነው። ያንዳንድ ወስላቶች ነገር እየሰማ ወዲያ ወዲህ ቢል ብርቱ ነገር ያገኘዋል። የአዲስ አበባ ወስላታ ሁሉ ፍሬ ያለው መስሎታል።” (ፕሮፌሰር ጌታቸው ኃይሌ፣ “ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ”፣ በኢትኦጵ መጽሔት የቀረበ ጽሁፍ፣ ጥቅምት 1993፣ ገጽ 37) ይህ የልጅ እያሱ አነጋገር በሁለቱ ልዑላን መካከል የነበረው ውጥረት ከፍተኛ ደረጃ ላይ መድረሱን ያመላክታል። የእያሱ ንግግር ለደጃች ተፈሪ ጆሮ ከደረሰው በኋላ ተፈሪ በስውር ማድባቱን ትቶ እያሱን ከስልጣን ለመፈንገል የሚዶልቱትን መኳንንት በይፋ ተቀላቀለ። በአስገራሚ ፍጥነትም የዱለታውን መሪነት ከፊታውራሪ ሀብተ ጊዮርጊስ እጅ ወሰደው። የሁለቱ ወጣቶች መገፋፋት ይፋ ሆኗል። ቀጣዩ ነገር “ማን ቀድሞ አጥቅቶ የአሸናፊነቱን ዘውድ ይቀዳጃል” የሚለው ብቻ ነበር። የሸዋና የምዕራብ ኢትዮጵያ ባላባቶች በተፈሪ ዙሪያ ተሰልፈዋል። የወሎ፣ የአፋር፣ የኦጋዴንና የሀረርጌ ባላባቶች የእያሱን ጎራ ተቀላቅለዋል። ቢሆንም ሁለቱ ጎራዎች በራሳቸው ወኔ ፍልሚያውን መጀመር አልቻሉም። የመጨረሻውን ፍልሚያ ለማስጀመር ሌላ ስውር እጅ አስፈልጓል። የዘመኑ ታላላቅ ቅኝ ገዥዎች እጅ! እንግሊዝ፣ ኢጣሊያና ፈረንሳይ ሁለቱ ልዑላን ሲጣሉ መጀመሪያ ላይ አይተው እንዳላዩ ሆነው ስራቸውን ማከናወኑን ነበር የመረጡት። ከቆይታ በኋላ ግን የልጅ እያሱ የእኩልነት ፖሊሲ (በሁሉም ኢትዮጵያዊያን መካከል እኩልነትን ለማስፈን በሚል የሚወስዳቸው እርምጃዎች) የነርሱን ጥቅም የሚጎዳ መሆኑን ተገነዘቡ። የጠረፍ አካባቢ ገዥዎች ከቅኝ ገዥዎች ጋር ለሚያደርጉት ውጊያ የሞራል ድጋፍ የሚሰጥ መሆኑ አስቀየማቸው። በተለይ እንግሊዝ ሶማሌላንድን ከብሪታኒያ አገዛዝ ነጻ ለማውጣት ለ30 ዓመታት ሲዋጋ ለኖረው ሰይድ አብዱሌ ሐሰን የተሰኘ የኦጋዴን ሶማሊዎች ብሔራዊ ጀግና የመሳሪያ ድጋፍ በገፍ ማቅረቡ ቅኝ ገዥዎቹን በጣም አስበረገጋቸው። “ይህ ወጣት ዝም ተብሎ ከተተወ ከዚህ አካባቢ ሊያስነቅለን ነው” እንዲሉም አደረጋቸው። አልፎ ተርፎም ልጅ እያሱ በዘመኑ ከነዚህ ቅኝ ገዥዎች ጋር በአንደኛው የዓለም ጦርነት የሚዋጉትን ጀርመንና ቱርክን የመደገፍ አዝማሚያ ማሳየቱ ሶስቱ ሀያላን እርሱን ከስልጣን ለመንቀል በሚደረገው ትግል በቀጥታ እንዲሳተፉ አነቃነቃቸው። በመሆኑም ሀያላኑ ጳጉሜ 1908 የእያሱን የጠላትነት እርምጃ በማስመልከት በጻፉት የማስጠንቀቂያ ደብዳቤ አድማውን መቀላቀላቸው ይፋ ሆነ። ከመጋረጃ ጀርባ ኩዴታ ጠንስሰው ወደ ተግባር መለወጥ ላቃታቸው የሸዋ መኳንንት ኩዴታው ወደ ተግባር የሚለወጥበትንም ስልት አስጨበጧቸው። በተለይ በእያሱ ላይ የቀረበው የመናፍቅነት ክስ ትክክል መሆኑን ለማስረገጥ የእያሱን መስለም የሚያሳዩ ፎቶግራፎችን እያባዙ በአዲስ አበባና በሌሎችም ከተሞች አሰራጩ። ይህ ውጥረት በተፈጠረበት ወቅት ልጅ እያሱ ኦጋዴን ነበር። ከበረሃ ወደ አዲስ አበባ ተመልሶ በቤቱ ላይ የተለኮሰውን እሳት እንዲያጠፋ ወዳጆቹ መልዕክት ቢሰዱለት “የሸዋን መኳንንት በአፉ ላይ ብሸናበት የሚናገረኝ የለም” የሚል የንቀት መልስ መለሰላቸው። በዚህም የስልጣን ፍጻሜውን አቃረበው። ታዲያ እያሱ የጠላቶቹን አሰላለፍ በደንብ የተገነዘበው አይመስልም። በርሱ ሐሳብ ሁሉንም ኢትዮጵያዊ ለማመጣጠን የሚወስዳቸውን እርምጃዎች የሚቃወሙት የሸዋ መኳንንት ብቻ ነበሩ። ነገሩ ግን እንዲያ አልነበረም። ፕሮፌሰር ባህሩ ዘውዴ እንደሚሉት ልጅ እያሱ ፖሊሲውን በግልጽ ባለማብራራቱ ተራው ህዝብ እንኳ ሀገሩን ለማስለም ሌት ተቀን የሚደክም አድርጎ ነው የወሰደው። በዚህ ላይ እነ ደጃች ተፈሪ በቆንስሎቹ ድጋፍ እያሱ የሚገለበጥበትን የሀሰት ክስ ቀምመው ሲያቀርቡለት ህዝቡም እንደ መኳንንቱ “ድሮስ ከሙሐመድ ዓሊ ልጅ” አለና አረፈው። በመሆኑም ሰፊው ህዝበ ክርስቲያን ለዱለታው ድጋፉን ሰጥቷል። የእያሱ እጣ አሳዛኝ የሚሆነው ድሮ የሚገብሩለት ሁሉ በዚህ ቀውጢ ጊዜ ሲከዱት ነው። በተለይ በስልጣን ዘመኑ መጀመሪያ ላይ በወሰዳቸው ተራማጅ እርምጃዎች ተደስተው በርሱ ዙሪያ የተሰለፉት ለውጥ ናፋቂ ምሁራን በዚህ የፈተና ወቅት የገቡበት ሳይታወቅ ከጎኑ ጠፍተዋል። አንዳንዶቹ ጭራሽ ከርሱ ጎራ ተነጥለው እርሱን ወደ መንቀፍ ገብተዋል። ለዚህም ምሳሌ የሚሆነው የነጋድራስ አፈወርቅ ገብረኢየሱስ ነገር ነው። ነጋድራስ አፈወርቅ ልጅ እያሱን በስልጣን ዘመኑ መጀመሪያ ላይ የኢትዮጵያ ተስፋና የለውጥ ሀዋሪያ አድርገው እንዳላንቆለጳጰሱት ሁሉ በዚህ የመከራ ወቅት እንዲህ የሚል ስንኝ መቋጠራቸውን ታሪክ አዋቂዎች በትውስታቸው መዝግበዋል። ሙሐመድ እያሱ ለገመ በራሱ እያሱ ሙሐመድ አልጋ ሲሉት አመድ። (ብርሃኑ ድንቄ፣ ቄሳርና አብዮት፣ 1986፣ ገጽ 30) እንግዲህ የልጅ እያሱ ውድቀት እውን ሆነ። ለሶስት ዓመታት የነገሠበትን አልጋ ከውጪና ከውስጥ በተሸረበበት ሴራ አጣ። መስከረም 17/1909 ዓ.ል. ዘውዲቱ ምኒልክ ንግሥተ ነገሥታት ተብላ ዙፋኑ ላይ ስትቀመጥ ደጃች ተፈሪ መኮንን “ራስ” ተብሎ የኢትዮጵያ መንግሥት አልጋ ወራሽና ባለሙሉ ስልጣን እንደራሴ ሆነ። ይህ ሁሉ ሲከናወን ኢላማ የሌለው ተኩስ አልፎ አልፎ ከመሰማቱ በስተቀር አዲስ አበባ ሰላም ነበረች (አንዳንዶች 17 ሰዎች ሞተዋል በማለት ጽፈዋል)። የልጅ እያሱ ከስልጣን መውረድ ዜና የተሰማው እያሱ ጅጅጋ እያለ ነው። የዜናውን መሰማት ተከትሎ የእያሱ ደጋፊዎች በሚበዙባቸው ሀረርና ድሬ ዳዋ ታላቅ ረብሻ ተነሳ። የደጃች ተፈሪ መኮንን ደጋፊዎች የተባሉት እየተሳደዱ ተፈጁ። እያሱ በከተሞቹ ደርሶ ሁኔታውን ካረጋጋ በኋላ በአሻጥር የተወሰደበትን ዙፋን ለማስመለስ ከከተሞቹ ነዋሪዎች ጋር ተማከረ። በዚህም የህዝቡን ድጋፍ ካገኝ በኋላ በሸዋ ላይ ለመዝመት መዘጋጀት ጀመረ። ይሁንና ዝግጅቱን ሳያጠናቅቅ እነ ራስ ተፈሪ የላኩት 15,000 ጦር ወደ ሀረርጌ እየመጣ መሆኑ ታወቀ። ልጅ እያሱም የሸዋውን ጦር ለመግጠም ወደ ምዕራብ አቅጣጫ ገሠገሠ። ሁለቱ ሀይሎች ሚኤሶ አጠገብ ተገናኙ። ትልቅ ውጊያም አደረጉ። በጦርነቱ የሸዋው ሀይል ድል ስለቀናው ልጅ እያሱ ወደ አፋር በረሃ ሸሸ። የልጅ እያሱ አባት (ራስ ሚካኤል) የልጁን ስልጣን ለማስመለስ 100,00 ጦር አስከትቶ ወደ ሸዋ ዘመተ። ነገር ግን እርሱም እንደ ልጁ ሰገሌ ላይ ተሸነፈ። ልጅ እያሱ የሰገሌውን መርዶ ከሰማ በኋላ በሽሽት ነው የኖረው ለማለት ይቻላል። በመቅደላና በደሴ አነስተኛ ውጊያዎችን ቢያደርግም በለስ ሊቀናው አልቻለም። ከዚያም ወደ አውሳ በረሃ ሄዶ ከወዳጁ ከሱልጣን አቡበከር ጋር ለጥቂት ዓመታት ኖረ። ነገር ግን ጠላቶቹ እዚያም እንዲቆይ አልፈቀዱለትም። ከሀረርጌና ከወሎ ትልቅ ጦር ቢያዘምቱበት ወደ ትግራይ ሸሸ። በትግራይ ውስጥ ለጥቂት ወራት ከቆየ በኋላ በ1915 ተያዘና ፍቼ ታሰረ። እዚያ እያለ የጎጃሙ ራስ ሀይሉ ተክለሀይማኖት እስር ቤቱን ሰብሮ ሊያስወስደው መሆኑ ስለተወራ ሌላ ቦታ እንዲዛወር ተወሰነ። በመሆኑም ወደ ሀረርጌ ተወስዶ ጋራ ሙለታ አምባ ላይ በተሰራለት እስር ቤት እንዲታሰር ተደረገ። በዚህ አምባ ላይም ለአስር ዓመታት ያህል በእስር ከቆየ በኋላ ጥቅምት 1928 መሞቱ ይፋ ሆነ። ልጅ እያሱ ሚካኤል የስልጣን ዘመኑ በእንቆቅልሽ የተመላ ነው። መንግሥቱን ያስተዳደረበት ዘይቤ፣ ከስልጣን የወረደበት ሁኔታ፣ በእስር ላይ ያሳለፈው ህይወትና የሞተበትም ሁኔታ እንቆቅልሽ ነው። ሌላው ይቅርና የተቀበረት ቦታ እንኳ እስከ አሁን ድረስ በትክክል አይታወቅም። እንቆቅልሽ በእንቆቅልሽ! ተሸዋረጋ የሚወለድ ልጅ እምብዛም አይከፋ እምብዛም አይበጅ ትንሽ ወደኋላ ይቀረዋል እንጅ። ባሽከሮቹ ክፋት ደግሞም ባጋፋሪ ዘውዱ ሲዞር አየን ወደ ልጅ ተፈሪ። እያሱ የሚባል አንድ ልጅ ተወልዶ የአባቶቹን መሬት አደረገው ባዶ። መች ባንተ ይሆናል ምኒልክ ንጉሡ አንተ አስበህ ነበር ልትሰጠው ለእያሱ እንኳን ሊነግሥና ይያዛል ለነፍሱ በራስ መኮንን ልጅ ትጠፋለች ነፍሱ ተጌታ ተፈርዷል ዘውዲቱ ሊነግሱ። የልጅ እያሱ ሰው የአባሻንቆ ሎሌ ተለቀለቀለት መወቂያው ሰገሌ። ሰገሌ ሜዳ ላይ የመጣብን መርዶ በቀኝ እጁ ካራ በግራው ብርንዶ። (የወሎው ሼኽ ሑሴን ጂብሪል ስለልጅ እያሱ ተናግረውታል ከተባለው ትንቢት: ምንጭ፣ ቦጋለ ተፈሪ በዙ፡ “ትንቢተ ሼኽ ሑሴን ጅብሪል”፣ አዲስ አበባ፣ 1985) 17/6/2018 ከወሒድ

46455

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%A5%E1%8A%90-%E1%8D%8D%E1%8C%A5%E1%88%A8%E1%89%B5

ሥነ-ፍጥረት

ይህ መጣጥፍ ስለ መጽሐፍ ቅዱስ ትምህርት ነው። ስለ ፊዚክስ ለመረዳት የተፈጥሮ ሕግጋት ጥናትን ይዩ። ሥነ-ፍጥረት በክርስትና ሥነ-ፍጥረት ማለት ልዑል እግዚአብሔር በእውቀቱ ሰማይን፣ ምድርን፣ እንዲሁም በእነርሱ ውስጥ የሚገኙትን ሁሉ ከምንም ወይም ካለመኖር ወደ መኖር አምጥቶ ብቁ ንቁ የሆኑ ሥነ-ፍጥረት የፈጠረበትን ሁኔታና ሥርዓት የምንማርበት ትምህርት ነው፡፡ ሥነ-ፍጥረት ማለት የፍጥረት መበጀት ማለት ነው፡፡ ይህ የሚታየው ዓለምና በውስጡ ያለው ሁሉ ከዚህ የሚታየው ዓለም ውጭም ያለው የማይታይ ዓለምና በውስጡ ያሉት ረቂቃን ፍጥረታት ሁሉ በእግዚአብሔር ተፈጥረዋል፡፡ /ዘፍ.1፣1 መዝ.101፣25 ኢሳ.66፣1-2 ዕብ.11፣3/ እግዚአብሔር ግዙፉንና ረቂቁን ዓለም የፈጠረው ከምንም ተነስቶ የሚያግናኛቸውና የሚያዋህደው ነገር ሳይኖረው/እምኀበ አልቦ/ ነው፡፡ /መዝ.32፣9 2ኛ መቃ.14፣10 ጥበብ.11፣18 የሐ.ሥራ 17፣24 ዕብ.11፣3 መዝ.148፣5 እግዚአብሔር ፍጥረታትን የፈጠረው ሰውንና መላእክትን ስሙን ለመቀደስ ክብሩን ለመውረስ ሲሆን የተቀሩትን ፍጥረታት ግን ለአንክሮ ለተዘክሮ ለምግበ ስጋ ለምግበ ነፍስ ነው። /መዝ.148፣1-3 ራዕ4፣11 የሐ.ሥራ14፣17 ሮሜ.1፣20/ እግዚአብሔር ፍጥረታትን ሁሉ ፈጥሮ ያከናወነው በስድስት ቀናት ውስጥ ነው፡፡ /ዘፍ2 እና ዘጸ.20፣9-11/ በእነዚሀ ቀናት የተፈጠሩት ፍጥረታት እያንዳንዳቸው ቢቆጠሩ ፍጡር ተናግሮ አይፈጽመውም ነበር፡፡ ነገር ግን በባሕርያቸው በአኗኗራቸው በ22 ይመደባሉ፡፡ ኩፋሌ 3፣9 የተፈጠሩትም በሦስት መንገድ ነው፡፡ ይኸውም፡- በዝምታ /በአርምሞ/ በመናገር /በነቢብ/ በመስራት /በገቢር/ ናቸው፡፡ ፍጥረታት የተገኙበት መንገድና ሁኔታ ፍጥረታት የተገኙበት ሁኔታ በሁለት ሁኔታ ነው፡፡ እነርሱም እምኸኀበ አልቦ አልቦ ኀበቦ (ካለመኖር ወደመኖር) በማምጣት ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ ግብር እም ግብር ከተፈጠሩት ላይ በመፍጠር ነው፡፡ እምኀበ አልቦ ኀበቦ(ካለመኖር ወደ መኖር) በማምጣት የፈጠራቸው ፍጥረታት አራቱ ባሕርያት ማለትም ነፋስ እሳት ፣ውሃና መሬት ጨለማና መላእክት ናቸው፡፡ ግብር እም ግብር (ከተፈጠሩት ላይ በመፍጠር) የተፈጠሩት ደግሞ ሌሎቹ ፍጥረታት ናቸው፡፡ መገኛቸውም አራቱ ባሕርያተ ስጋ ናቸው፡፡ እግዚአብሔር አምላክ እነሱን በማዋሐድ ፈጥሯቸዋል፡፡ ፍጥረታት የተገኙበት መንገድ ደግሞ ሦስት ናቸው፡፡ እነርሱም፡- በዝምታ /በአርምሞ/፡- አራቱ ባሕሪያተ ስጋ፣ ጨለማ፣ መላእክት፣ ሰማያት በመናገር /በነቢብ/፡- ብርሃን፣ የዕለተ ሰኞ፣ የዕለተ ማክሰኞ፣ የዕለተ ረቡእ እና ሐሙስ ሥነ-ፍጥረታት ናቸው፡፡ በመስራት /በገቢር/ ፡-ሰውን ብቻ፡፡ የስድስት ቀናት ፍጥረታት የእለተ እሑድ ፍጥረታት፡- እሑድ ማለት አሐደ ከሚለው የግእዝ ቃል የተገኘ ሲሆን የመጀመሪያ አንደኛ ማለት ነው፡፡ እግዚአብሔር በመጀመሪያ ቀን ስምንት ፍጥረታትን እምኀበ አልቦ ኀበቦ አምጥቶ እሳት፣ ነፋስ፣ ውሃ፣ አፈር/መሬት፣ ጨለማ፣ ሰማያት፣ መላእከት እና ብርሃን ናቸው፡፡ /ዘፍ.1፣1 እሳት፣ ነፋስ፣ ውሃና መሬት አራቱ ባሕርያተ ስጋ ይባላሉ፡፡ ሰማያት ሰባት ናቸው፡፡ /መዝ.18፣1 ማቴ.3፣17 2ኛ ቆሮ.123 ዮሐ.14፣2 ዕዝራ ሱቱኤል 4፣4/ ጽርሐ አርያም፡- ከሰማያት ሁሉ በላይ ናት፡፡ ለመንበረ መንግስት እንደ ጠፈር የምታገለግል ናት፡፡ መንበረ መንግስት /መንበረ ስብሐት/፡- እግዚአብሔር በወደደው ምሳሌ ለፍጡራን የሚታይበት ነው፡፡ ለኢሳይያስ ለሕዝቅኤል ለወንጌላዊው ዮሐንስ በአምሳለ ንጉስ ታየቷቸዋል፡፡ ኢሳ.6፣1 ሕዝ.12፣6 ራዕ.4፣2 መዝ.10፣4 ሰማይ ውዱድን እንደ መሰረት አድርጎ ሰርቷታል፡፡ ሰማይ ውዱድ፡- ከኪሩቤል ላይ ተዘርግቶ ለመንበረ መንግስት እንደ አዳራሽ ወለል ሆኖ የሚያገለግል ነው፡፡ ኢየሩሳሌም ሰማያዊት፡- በፊት ሳጥናኤል የተፈጠረበት ኋላ የወጣባት ናት፡፡ ራዕ.12፣9 ይሁ.1፣6 በእለት ምጽአት በጎ የሰሩ ሰዎች የሚወርሷት የክርስቲያኖች ርስት ናት፡፡ ገላ.4፣4-26 ዕብ.12፣22 ዮሐ.14፣2 አስራ ሁለት ደጅ አላት፡፡ የደጆቿም ብርሃን ለዓይን እጅግ የሚስቡ ናቸው፡፡ የብርሃን መጋረጃም አላት፡፡ የ12ቱ ሐዋርያቱም ስም በመሰረቶቿ ላይ ተጽፎ ይገኛል፡፡ በዚህም ኢየሩሳሌም ሰማያዊት እግዚአብሔር የብርሃን ታቦትን ፈጥሮ አኑሮባታል፡፡የአምላክ ማደሪያ የሆነች ድንግል ማርያም ምሳሌ ናት፡፡ /ራዕ.11፣19/ ኢዮር ራማ ኤረር፤ እነዚህ ሦስቱ ዓለመ መላእክት /የመላእክት መኖሪያ/ ናቸው፡፡ ቤተ ክርስቲያን በ3 ክፍል የምትሰራው በዚህ ምሳሌ ነው፡፡ ቅዱሳን መላእክት መላእክት የተፈጠሩ በመጀመሪያ ቀን በእለተ እሑድ ነው፡፡ /ኩፋ.2፣6-8 በነገድ መቶ በከተማ አስር ነበሩ፡፡ መላእክት እምኀበ አልቦ ወይም ከአምላካዊ ብርሃን ተፈጥረዋል፡፡ አክሲማሮስ የተባለ መጽሐፍ መላእክት ከነፋስ ከእሳት ተፈጥረው ቢሆኑ እንደኛ ሞተው በፈረሱ በበሰበሱ ነበር ብሏል፡፡ በቅዱሳት መጽሐፍት በግብራቸው በእሳትና በነፋስ ተመስለዋል፡፡ መዝ.103፣4 ዕብ.1፣7 በእሳትና በነፋስ መመሰላቸው ነፋስ ፈጣን ነው መላእክትም ለተልእኮ ይፈጥናሉና፡፡ ነፋስ ረቂቅ ነው መላእክትም ረቂቃን ናቸው፡፡ እሳት ብሩህ ነው መላእክትም ብሩኀነ አእምሮ ናቸው፡፡ የመላእክት ባሕርይ መላእክት በፍጥረታቸው ረቂቃን ስለሆኑ ስጋና አጥንት የላቸውም፡፡ አይበሉም አይጠጡም /ሉቃ.24፣39/ መላእክት ጾታ የላቸውም፡፡ አያገቡም፡፡ /ማቴ.22፣30 አንድ ጊዜ የተፈጠሩ የማይባዙ የማይዋለዱ ናቸው፡፡ ህማም ሞትና ድካም የለባቸውም ሕያዋን ናቸው፡፡ ቁጥራቸው በአኃዝ አይወሰንም /ራዕ.5፣11/ የመላእክት ግብራቸው /ስራቸው/ ስራቸው እግዚአብሔርን ያለ እረፍት ቅዱስ ቅዱስ ቅዱስ እያሉ ሌትና ቀን ማመስገን ነው፡፡ /ኢሳ.6፣3 ራዕ.4፣8/ መላእክት ከእግዚአብሔር ወደ ሰው ለምህረትና ለብስራታ ለቁጣም ይላካሉ፡፡ /ሉቃ.1፣1-26 ዘፍ.19፣1-38፤ 2 ነገሥ.19፣35…/ ድኀነት የሚገባቸውን ሰዎች ይጠብቃሉ /መዝ.33፣7 90፣15/ ማቴ.18፣10 የሐ.ሥራ 12፣7/ ክፉዎችን ይቃወማሉ፡፡ የሐሰትና የዓመጸኛ የክህደት ምንጭና አባት የሆነውን ዲያብሎስን /ሄኖክ.12፣3 መቅ.ወንጌል ራእይ. 13፣5 ዮሐ. 8፣44/ በመጀመሪያ የተቃወሙት መላእክት ናቸው፡፡ /ራዕ.12፣7/ የቅዱሳንን ጸሎት ወደ እግዚአብሔር ያሳረጋሉ፡፡ /ራዕ.8፣2-4 ጦቢ.12፣15/ መላእክት ሰውን ያማልደሉ፡፡ ሰው ከፈጣሪው ጋር እንዲታረቅ ይጸልያሉ፡፡ የእግዚአብሔር ባለሟሎች ናቸውና ስለ ሰው ይለምናሉ፡፡ መላእክት ሰውን ይረዳሉ፡፡ /ዘፍ 16፣7 21፣17፤ 1 ነገሥ.19፣5-7/ ሰውን ይጠብቃሉ፡፡ ለእያንዳንዱ ሰው ሁለት ጠባቂዎች አሉት፡፡ አንዱ መላእክ ቀን አንዱ ደግሞ ሌሊት ይጠብቁታል፡፡ /ማቴ.18፣10/ የእግዚአብሔር አገልጋዮችን በችግራቸው ጊዜ ይረዳሉ ያበረታሉ፡፡ /የሐዋ.5፣12-24 12፣1-17 27፣22-25/ መላእክት ንስሃ በሚገቡ ሰዎች ደስ ይሰኛሉ፡፡ /ሉቃ.15፣10/ መላእክት ይህን የመስላሉ ቁመታቸው ይህን ያህላል ማለት አይቻልም ረቂቃን ናቸውና ሊያድኑ ያሉትን ለመታደግ በወጣትና በሽማግሌ በተለያዩ አምሳላት ይታያሉ፡፡ የሰኞ /ሁለተኛው ቀን/ ስነ ፍጥረት ሰኞ ማለት ሰኑይ ከሚለው የግእዝ ቃል የመጣ ሲሆን በሁለተኛው ቀን እግዚአብሔር ከምድር እስከ ብሩህ ሰማይ ሞልቶ የነበረውን ውኃ ወደ ላይና ወደ ታች ከፈለ፡፡ በመካከሉም ጠፈርን አደረገ፡፡ ጠፈርንም ሰማይ ብሎ ጠራው፡፡ ከጠፈር በላይ የተቀረውም ውኃ ሐኖስ ይባላል፡፡ ዘፍ.1፣6-8 ኩፋ.2፣9 የጠፈር ጥቅም፦ ለፀሐይ፣ ለከዋክብትና ለጨረቃ መመላለሻ ማኀደር ይሆን ዘንድ ከፀሐይ ከጨረቃና ከክዋክብት የሚወጠው ብርሃን ጉብብ ባለ ቅርጽ ወደላይ ሳይነዛ ወስኖ ገትቶ እንዲይዝ ወአየ ፀሐይን (ሙቀት ማፋጀት) እንዲያቀዘቅዝ ሰው ጠፈርን ወይም ሰማይን እያየ ሰማያዊ ርስቱን ተሥፋ እንዲያደርግ ለአይናችን ማረፊያ ማክሰኞ /የሦስተኛው ቀን/ ማክሰኞ የሚለው ቃል ሠሉስ ከሚለው የግእዝ ቃል የተገኘ ሲሆን ሦሥትኛ ቀን ማለት ነው፡፡ ፍጥረታት ከተፈጠሩ ሦስተኛ ቀን ነውና ሌላው ደግሞ ማክሰኞ የሚለው ቃል ማግሰኞ (የሰኞ ማግስት) ማለት ነው፡፡ በዚህ ቀን እግዚአብሔር በሦስተኛው ቀን ውኃ በአንድ ስፍራ ይሰብሰብ ብሎ ውኃን ከመሬት ለይቶ ባህር ካለው በኋላ ሦስት ፍጥረታትን ፈጠረ፡፡ ዘፍ. 1፣9-13 ኩፋ.2፣10-12፡፡ እነርሱም እጽዋት፣ አዝእርት፣ አትክልት ናቸው፡፡ በምሳር የሚቆረጡ እጽዋት /ዛፎች/፡፡ በማጭድ ሚታጨዱ አዝርዕት፡፡ በእጁ የሚለቀሙ አትክልት ናቸው፡፡ የገነት ተክል ዕፅዋት አዝርእትና አትክልት ከአራቱ ባሕርያት ከመሬት ከውኃ ከነፋስ እና ከእሳት ተፈጥረዋል ይኸውም በግብራቸው ይታወቃሉ፡፡ የዚህ እለት ፍጥረታት ለምስጢረ ስጋዌ ምሳሌ እንጠቀምበታለን፡፡ የረቡዕ /የአራተኛው ቀን/ ሥነ-ፍጥረት እለት ረቡእ ራብዕ ከሚለው የግእዝ ቃል የመጣ ሲሆን አራተኛ ቀን ማለት ነው፡፡ ሥነ ፍጥረታት ከተፈጠሩ አራተኛ ቀን ማለት፡፡ በእለተ ረቡዕ ሦስት ፍጥረታትን ፈጠረ፡፡ እነዚህም፡- ፀሐይ ጨረቃና ከዋክብት ናቸው። /ዘፍ.1፣14-16/ ከዋክብትና ጨረቃን በሌሊት ፀሐይን በቀን አሰለጠናቸው /መዝ.135፣8-9/። ፀሐይ ከእሳትና ከነፋስ በመፈጠሯ ትሞቃለች ትሄዳለች፡፡ ጨረቃና ከዋክብት የተፈጠሩት ከነፋስና ከውኃ ነው፡፡ ከነፋስ በመፈጠራቸው ይሄዳሉ፣ ከውኃ እንደመፈጠራቸው ደግሞ ይቀዘቅዛሉ፡፡ እነዚህንም ለዕለታት ለሳምንታት ለወራት ለአመታትና ለክፍለ ዘመናት መታወቂያ መለያ እንዲሆኑ ፈጥሮአቸዋል /ኩፋ.2፣13-14/፡፡ የዚህ እለት ፍጥረታት ለምስጢረ ትንሳኤ ሙታን ምሳሌ እንጠቀምባቸዋለን፡፡ የሐሙስ /የአምሰተኛ ቀን/ ፍጥረት ሐሙስ የሚለው ቃል ሃምሳይ ከሚለው የግእዝ ቃል የተገኘ ሲሆን አምሰተኛ ቀን ማለት ነው፡፡ አምስተኛ መባሉም ፍጥረታት ከተፈጠሩ አምስተኛ ቀን ሆኗልና፡፡ በእለተ ሐሙስ ሦስት ፍጥረታትን ፈጠረ፡፡ በልብ በሚሳቡ፣ በእግር የሚሽከረከሩ በክንፍ የሚበሩ በባህር ተወስነው የሚኖሩ በደመ ነፍስ ሕይወት ሕያዋን የሆነ ፍጥረታትን ፈጠረ። /ዘፍ.1፣20-23 ኩፋሌ.2፣15-16 እነዚህም ዘመደ እንስሳ፣ ዘመደ አራዊት፣ ዘመደ አእዋፋት ይባላሉ፡፡ ዘመደ እንስሳ፡-አሳዎች ዘመደ አራዊት፡- አዞ ዘመደ አእዋፋት፡- ዳክዬዎች የእለተ ዓርብ ቀን ሥነ-ፍጥረት አርብ ማለት አርበ ከሚለው የግእዝ ቃል የተገኘ ሲሆን አካተተ ፈጸመ ማለት ነው፡፡ በእለተ አርብ እግዚአብሔር አምላክ ፍጥረታትን ፈጥሮ ጨርሷልና በዚህ ቀን እግዚአብሔር አራት ፍጥረታትን ፈጠረ፡፡ እነርሱም በእግር የሚሽከረከሩ በክንፍ የሚበሩና በልብ የሚሳቡ በየብስ የሚኖሩ በደመ ነፍስ ሕይወት ሕያዋን የሆኑ ፍጥረታትን ፈጠሩ፡፡ በመጨረሻም አጋእዝተ ዓለም ሥላሴ ሰውን በመልካችን እንፍጠር ብለው ዓርብ እለት በነግህ አራቱን ባሕርያተ ሥጋ አምስተኛ ባሕርየ ነፍስን አዋህደው የሠላሳ ዓመት ጎልማሳ አድርጎ በማዕከለ ምድር /መዝ.73፣12/ በቀራኒዮ አዳምን ፈጠሩት፡፡ እንስሳት፡- ሳር ነጭተው ውኃ ተጎንጭተው የሚኖሩ አራዊት፡- ሥጋ በጭቀው ደም ተጎናጭተው ውኃ ጠትተው የሚኖሩ አዕዋፋት፡- የዛፍ የእህልን ፍሬ ለቅመው ሥጋ በልተው ውኃ ጠጥተው የሚኖሩ ናቸው፡፡ አዳም ማለት ይህ ቀረው የማይባል ያማረ መልከ መልካም ማለት ነው፡፡ እንዲሁም ከመሬት መፈጠሩን ያመለክታል፡፡ ሰው አራት ባሕርያተ ስጋ አምስተኛ ግብራተ ነፍስ አሉት፡፡ የነፍስ ግብራት፡- ልባዊነት፣ ነባቢነት፣ ሕያውነት ባሕርያተ ሥጋ፡- ውኃ፣ መሬት፣ ንፋስና እሳት አዳም በተፈጠረ በሳምንቱ ጠዋት ሦስት ሰዓት ሲሆን «አዳም ብቻውን የሆን ዘንድ አይገባውም የምትመቸውን እረዳት እንፈጠርለት» ብሎ ወዲያውኑ በአዳም እንቅልፍ አመጣበት ከአዳም ጎን አንዲት አጥንት ወስዶ ለአዳም ምትረዳውን ሴት ፈጠረለት ዘፍ.2፣18-23 ኩፋ.4፣4። እግዚአብሔር ሔዋንን ከጎኑ ፈጥሮ ባሳየው ጊዜ አዳም «ይህች አጥንት ከአጥንቴ የተገኘች ናት ሥጋዋም ከስጋዬ የተገኘች ናትና ሴት ትባል» አለ (ዘፍ.2፣23)። ሕይዋን ማለት የሕያዋን ሁል እናት ማለት ነው፡፡ ዘፍ.3፣20 ሕይዋን ከጎኑ መፈጠሯ ወንድና ሴት (ባልና ሚስት) አንድ አካል መሆናቸውና የሰው ዘር ሁሉ ከአንድ ግንድ መገኘቱን ያመለክታል፡፡ ሔዋንን ስለ ሦስት ነገር ፈጥሮታል፦ ረዳት እንድትሆን ዘር ለመተካት ከፍትወት ለመጠበቅ ሰው ከፍጥረታት ሁሉ የከበረ ነው፡፡ (መዝ.48 ፣12) ይኸውም የሚታወቀው፦ ፍጥረታት ሁሉ ከተፈጠሩ በኋላ በመፈጠሩ በእግዚአብሔር አራያና አምሳል በመፈጠሩ በምድር ላይ የሚኖሩ ፍጥረታት በሙሉ ገዥ አዛዥ ሆኖ በመፈጠሩ የእግዚአብሔር የእጁ ፍጥረት በመሆኑ በገቢር የተፈጠረ ብቸኛ ፍጥረት በመሆኑ። 22ቱ ሥነ-ፍጥረት የሚባሉት እነዚህ ከላይ ያየናቸው ናቸው፡፡ በሰባተኛው ቀን ቅዳሜ እግዚአብሔር ፍጥረታትን ሁሉ ፈጥሮ ከስራው አረፈ፡፡ ስለዚህ ይህች ዕለት ሰንበት ሆና እንድትከበር ሥጋዊ ስራዎች እነዳይሰሩባት የእግዚአብሔር መልካም ፍቃድ ሆነ፡፡ ይኸውም እግዚአብሔር ከስራው ሁሉ አርፎባታልና ነው /ዘፍ.2፣2/፡፡ ደግሞ ይዩ ባለሙያ ንድፍ መጽሐፍ

8724

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8A%AA%E1%8A%93

መኪና

መኪና የሚለው ቃል ከሚለው የጣሊያንኛ ቃል የተወረሰ ቃል ሲሆን፣ (ወይም አውቶሞቢል፣ ተሽከርካሪ) ከሥፍራ ወደ ሥፍራ በመንኮራኩር ላይ በሞቶር የሚነዳ ተንቀሳቃሽ አይነት ነው። ስዎችም ሆነ ዕቃ በመንገዶች ላይ ለማዛወር ይጠቀማል። በ1999 ዓ.ም.፣ በመላ ዓለም ውስጥ የመኪናዎች ቁጥር 800 ሚሊዮን ያህል ነበር። በተለምዶ «መኪና» የሚለው ስም የሚሰጠው ከዶቅዶቄ ትልቅ፣ ከካሚዎንም ወይም ከአውቶቡስ ትንሽ ለሆነ ባለሞቶር ተሽከርካሪ ነው፤ አንዳንዴ ግን ቀላል ካሚዎኖች ከመኪናዎች ጋር መመደብ ይቻላል። በአማካኝ ለመኪናዎች የተሳፋሪዎች ቁጥር ችሎታ 5 ሰዎች ቢሆን፣ በየአይነቱ ግን ከ1 እስከ 9 መቀመጫዎች ድረስ በመገኘት ይለያያል። ታሪክ በቤንዚን የሚሄድ ተግባራዊ መኪና መጀመርያ በጀርመን ሰዎች በ1877 ዓ.ም. ተፈጠረ። ከዚያ በፊት ግን በእንፋሎትም ሆነ በኤሌክትሪክ የሚነዱ መኪናዎች ይገኙ ነበር። መጀመርያ በእንፋሎት የሚነዳ ተሽከርካሪ የታቀደው በኢየሱሳዊው ሚሲዮን ቄስ በቻይና፣ የቤልጅግ ኗሪ ፈርዲናንድ ፈርቢስት በ1664 ዓ.ም. ነበር። እሱ በጻፈው መግለጫ መሠረት፣ ይህ ተሽከርካሪ ለቻይና ንጉሥ ካንግሺ ለጨዋታ እንዲሆን ጥቃቅን ምሳሌ ብቻ ነበር፤ እቅዱም በተግባር ከተሠራ ኖሮ አይታወቅም። ከዚያ በኋላ፣ በ1761 ዓ.ም. የፈረንሳይ ሠራዊት መድፎችን ለመሸክምና ለማዛወር የጠቀመ የንፋሎት ጋሪ በኒኮላ-ዦሴፍ ኩንዮ ተፈጠረ። በመጀመርያ የፈረንሳይ መንግሥት ትኩረት በዚህ ፍጥረት ተሳበና በ1763 ዓ.ም. ሁለተኛ እንፋሎት ጋሪ ተሠራ። ዳሩ ግን ለረጅም ጊዜ እንፋሎት ማስገኘት ስላልቻለ ተግባራዊው ዋጋ ጥቂት በመሆኑ፣ ወደ ማከመቻ ሥፍራ ተላከ። የመድፍ አለቃ ሙሴ ሮላንድ እንደገና በ1792 ዓ.ም. አገኘው፣ ነገር ግን ናፖሌዎን ለዚህ ጉድ ምንም ፍላጎት አልነበረውምና ሃሣቡ ለጊዜው ተረሳ። በዚሁም መካከል፤ በ1776 ዓ.ም. የስኮትላንድ ሰው ዊሊያም ሙርዶክ ባለ ሦስት መንኮራኩር የእንፋሎት ሠረገላ ሠራ። ጊዜውን ባለማግኘቱ ግን ሥራው መቋረጥ ነበረበት። ከዚያ በ1793 ዓ.ም. የሙርዶክ ጎረቤት የነበረ ሌላው የብሪታንያ ኗሪ ሪቻርድ ትሬቪሲክ የራሱን እንፋሎት ሠረገላ ሠራ። በ1795 ዓ.ም. ደግሞ «የለንደን እንፋሎት ሠረገላ» ፈጠረ፤ ይህም መኪና ለ10 ማይል በለንደን መንገዶች ላይ ስምንት ሰዎችን ወሰደ፤ ጉዞውም ከሰዓት በላይ ፈጀ። ሆኖም በኋላ ጊዜ በአጋጣሚ ግጭት ተጋጠመና ፈጠራው ለጊዜው ጠፋ። ብዙ ጊዜ ሳያልፍ ሌሎች ሰዎች አዳዲስ አይነቶች የእንፋሎት ተሽከርካሪዎች ሠሩ። በ1799 ዓ.ም. ደግሞ ውስጣዊ ፈነዳ ኤንጂን በስዊስ አገር ተፈጠረ፤ በመጀመርያው ይህን ፈጠራ ያካሄደው ጋዝ ሃይድሮጅን ብቻ ነበረ። በ1818 ዓ.ም. ሱሙኤል ብራውን በዚህ አይነት መሣርያ አንዱን ጋሪ በለንደን ኮረብታ ላይ እንዲወጣ አደረገ፤ የሙከራው ከፍተኛ ዋጋ ግን ተግባራዊ ፈጠራ እንዳይሆን ከለከለ። ከዚህ ትንሽ በኋላ፣ በ1820 ዓ.ም. የሀንጋሪ ሰው አንዮስ የድሊክ ለመጀመርያው ጊዜ በኤሌክትሪክ ሞቶር የሚሮጥ ትንሽ የተሽከርካሪ ምሳሌ ሠራ። እንዲሁም በአሜሪካ በ1826 ዓ.ም. እና በሆላንድ በ1827 ዓ.ም. ተመሳሳይ ባለ ኤሌክትሪክ ሞቶር ናሙናዎች ተሠሩ። በቅርብ ጊዜ ከዚያ ቀጥሎ፣ የስኮትላንድ ሰዎች መጀመርያው ሙሉ-መጠን ኤሌክትሪክ መኪና ለመሥራት ተከናወኑ። በሚከተሉት አሥርታት ላይ (1830ዎች-1840ዎች ዓ.ም.)፣ የእንፋሎት መኪና እና የኤሌክትሪክ መኪና ቀስ በቀስ በአውሮጳና በአሜሪካ መንገዶች ላይ ይታዩ ጀመር፤ እንደ ወትሮ ከቆየው ከባለ ፈረስ-ጋሪው ትራፊክ አጠገብ አነስተኛ ፈንታ ብቻ ወሰዱ እንጂ በዚያው ዘመን እኚህ አዳዲስ ፈጠራዎች እጅግ ብርቅ ዕይታ ሆነው ቀሩ። በተጨማሪ፣ በአገር ቤት መንገድ በሩቅ ጉዞ ለመሔድ ባለመቻላቸውና በጣም ውድ በመሆናቸው፣ ተግባራዊ ጥቅማቸው በከተማዎች ውስጥ ብቻ፣ በተለይም ለሀብታሞች ወይም እንደ ሕዝባዊ መጓጓዣ (እንደ ታክሲ) ነበር። ለፈረሶች አስደንጋጭ ሥራዎች እንደ ሆኑ መጠን፣ የእንግሊዝ መንግሥት መጀመርያ በ1853 ዓ.ም. የፍጥነት ወሰን በዚህ አይነት ትራፊክ ጣለ፤ ይህም ወሰን በከተማ 5 ማይል (8 ኪ/ሜ) በየሰአቱ ብቻ ነበረ። በ1857 ዓ.ም. የእንግሊዝ መንግሥት ባወጣ ሕግ ወሰኑን እንደገና ወደ 2 ማይል (3 ኪ/ሜ) በየሰአቱ ቀነሰው፤ ከዚህም በላይ ቀይ ባንዲራ የያዘ እግር መንገደኛ በጋሪው ፊት እንዲቀድመው ተገደደ። ስለዚህ «ፈረስ የለሽ ጋሪዎች» ከለንደን መንገዶች ለ30 ዓመታት ያህል ከማጥፋት ሁሉ ትንሽ ቀሩ። በመነጻጸር በፈረንሳይና በአሜሪካ አገራት በሕግ ቢታገሡም፣ ገና አልፎ አልፎ ብቻ የሚታዩ ድንቆች ይሆኑ ነበር። በዚሁም መካከል፣ በ1855 ዓ.ም. የቤልጅግ ሰው ኤቲየን ለኗር በሃይድሮጅን ጋዝ ውስጣዊ ፈነዳ ኤንጂን የሚነዳ መኪና ወይም «ሂፖሞቢል» ፈጠረ። በሙከራው ጉዞ 11 ማይል በፓሪስ መንገዶች በ3 ሰአቶች ጨረሰ። ለኗር 350 ያህል ሂፖሞቢሎችን ሸጠ። በ1862 ዓ.ም. የኦስትሪያ ሰው ሲግፍሪድ ማርኩስ ትንሽ ጋሪ በቤንዚን ውስጣዊ ፈነዳ ኤንጂን ሠራ። እንዲያውም ይህ ድርጊት የቤንዚን መኪና ፈጣሪ ያደርገዋል፤ ዳሩ ግን በ2ኛው ዓለማዊ ጦርነት ጊዜ ናዚ ባለሥልጣናት ይህን ዒላማ ከጀርመን መዝገቦች አስወገዱ፤ ይህም አቶ ማርኩስ ከአይሁዳዊ ዘር ስለነበር ነው። በማርኩስ ፈንታ በቤንዚን የሚሮጠውን ዘመናዊ መኪና የመፍጠር ክብር የሚሰጠው ለካርል ቤንዝ ሆነ። በ1877 ዓ.ም. በማንሃይም ጀርመን አገር መጀመርያ ቤንዝ ሞቶር-ጋሪ ሠራ። በ1880 ዓ.ም. ይህን ሞዴል በጀርመንና በፈረንሳይ በገበያው ላይ ይሸጥ ጀመር። በዚያም አመት የካርል ቤንዝ ሚስት ቤርጣ ቤንዝ ለመጀመርያው ጊዜ ለረጅም ጉዞ (106 ኪ/ሜ) በዚህ አይነት መኪና ሄደች። ከዚህ ትንሽ በኋላ በ1881 ዓ.ም. ሌላው ጀርመናዊ ጎትሊብ ዳይምለር የራሱን መጀመርያ ቤንዚን አውቶሞቢል ሠራ። በዚሁ ወቅት፣ በርካታ ሰዎች በኤውሮጳም ሆነ በአሜሪካ የቤንዚን መኪና መሥራት ንግድ ሞከሩ። በ1881 ዓ.ም. በፈረንሳይ አንድ የመኪና መሥሪያ ድርጅት (ፓንሃርድና ሌቫሦር) ቆሞ ነበር፤ እንዲሁም በ1885 ዓ.ም. በአሜሪካ ነበር (ዱርዬ ሞቶር-ጋሪ ድርጅት)። ከ1892 ዓ.ም. ጀምሮ፣ አሜሪካና ፈረንሳይ አገራት ሁለቱ በጅምላ በገፍ ምርት መኪናን ለመስራት ዝግጁ ነበሩ። ሄንሪ ፎርድ በዚያው ዓመት የዲትሮይት አውቶሞቢል ድርጅት መሠረተ። በቶሎ ግን በ1894 ዓ.ም. ፋብሪካው የቆመው ኦልድስ የሞቶር ተሽከርካሪ ድርጅት አንደኛውን ሥፍራ ወሰደ። በዓመቱም ውስጥ አያሌ ሌሎች ተወዳዳሪዎች ድርጅቶች ለአሜሪካ መንገዶች ብዙ ሺህ መኪናዎች ሠሩ፤ እነርሱም ዊንቶን ሞቶር ጋሪዎች፣ ፎርድ ሞቶሮች፣ ካዲላክና ቶማስ ቢ ጄፍሪ ድርጅት ነበሩ። በ1895 ዓ.ም. መጨረሻ፣ 9000 ያህል የቤንዚን መኪናዎች በአሜሪካ ነበሩ። በዚሁ ሰአት በአሜሪካ ከተገኙት መኪናዎች መካከል 40 ከመቶ የእንፋሎት አይነት ሲሆኑ፣ 38 ከመቶ የኤሌክትሪክ አይነትና 22 ከመቶ ብቻ የቤንዚን አይነት ነበሩ። ከ10 አመታት በኋላ ግን የቤንዚን መኪና ከሌሎቹ አይነቶች ይልቅ የተወደደው ዘዴ ሆነው ነበር። ይህም የሆነባቸው ሳቢያዎች ሁለት ናቸው፤ አንደኛው የኤሌክትሪክ መኪና ባትሪ በዚያን ጊዜ ቻርጅ ሳይደረግለት ከ1 ሳአት በላይ ሊጠቀም ስላልቻለ ነው፤ ለአጭር ጉዞዎች ብቻ ተስማሚ ነበሩ። ሁለተኛው፤ በቂ የፔትሮሌዩም ዘይት ምንጮጭ በመገኘታቸው ቤንዚን ርካሽ የነዳጅ አይነት ሆነ። ከዚህ በላይ ከ1904 ዓ.ም. ጀምሮ የቤንዚን መኪና አጀማመር ዘዴ እጅግ ከለለ። ስለዚህ ጥቂት አመታት ስያልፍ የእንፋሎት መኪናና የኤሌክትሪክ መኪና ጥቅም ለጊዜው ተረሳ።

49116

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%85%E1%8B%B1%E1%88%B5%20%E1%8B%AB%E1%88%AC%E1%8B%B5

ቅዱስ ያሬድ

አባታችን ቅዱስ ያሬድ ሚያዝያ ቀን በ፭፻፭ ዓ.ም በአክሱም ከተማ ተወለደ፡፡ አባቱ አብዩድ ወይም ይስሐቅ ይባላል እናቱ ክሪስቲና ወይም ታውክልያ ትባላለች። ቅዱስ ያሬድ በተወለደ በ7 ዓመቱ አባቱ ስለሞተ እናቱ የአክሱም ገበዝ ለነበረው ለአጎቱ ለጌዴዎን እንዲያሳድገውና እንዲያስተምረው አደራ ሰጠችው፡፡ ያሬድ ከአጎቱ ዘንድ መዝሙረ ዳዊት በሚማርበት ጊዜ ስለሚቆጣውና ስለሚገርፈው መታገስ ተስኖት ማይኪራህ ወደምትባል ቦታ ሄዶ ተደበቀ ያም ቦታ የቀዳማዊ ምኒልክ መቃብር ቦታ ነው፡፡ ቅዱስ ያሬድም ወደ አንዲት ዛፍ ስር ተጠግቶ አርፎ እያለ አንዲት ትል የዛፍ ፍሬ ለመብላት ዛፉ ላይ ለመውጣት ስድስት ጊዜ ሲወጣና ሲወርድ ከቆያ በኃላ በሰባተኛው ከዛፉ ላይ ወጥቶ የዛፉን ፍሬ ሲበላ ተመለከተ፡፡ ቅዱስ ያሬድ የትሉን ተስፋ አለመቁረጥ ከፍተኛ የሆነ ትጋቱን እንዲሁም ወደላይ ለመውጣት ብዙ ጊዜ እየሞከረ ቢወድቅም ከዓላማው ሳይናወጥ ከብዙ ድካምና ጥረት በኃላ ያሰበው እንደተፈጸመለት ተመልክቶ “ሰውነቴ ሆይ ግርፋትን ለምን አትታገሽም፤ መከራንስ ለምን አትቀበይም” ብሎ ሰውነቱን ከገሰጸ በኃላ ወደ መምህሩ ተመልሶ “አባቴ ሆይ ይቅርታ አድርግልኝ እንደቀድሞ አስተምረኝ” አለው፡፡ መምህሩ ጌዴዋንም ተቀብሎ ያስተምረው ጀመር፡፡ ጥበብና ቅዱስ ያሬድ ወደ አክሱም ጽዮን ቤተክርስቲያን አዘውትሮ እየሄደ ጥበብና እውቀትን የሚገልጽ የጌታዬ እናቱ እመቤቴ ሆይ አይነ ልቦናዬን ያበራልኝ ዘንድ ለምኝልኝ እያለ ይለምን ነበር፡፡ ከዚያም በአንድ ቀን 150 መዝሙረ ዳዊት፣ መኃልየ ነቢያት፣ መኃልየ ሰሎሞን ሌሎችን እና ትርጓሜ መጻሕፍት ብሉያትና ሐዲሳትን አወቀ፡፡ በዚያ ዘመን ድምጽን ከፍ አድርጎ እግዚአብሔርን የሚያመሰግኑበት ዜማ አልነበረም ቀስ ብሎ እንደ ውርድ ንባብ እያዜሙ ያመሰግኑ ነበር እንጂ፡፡ እግዚአብሔርም በያሬድ ቃልና ከፍ ባለ ዜማ መመስገን በወደደ ጊዜ ኅዳር 5 ቀን 527ዓ.ም በኤዶም ገነት በሥላሴ አምሳል ሦስት አእዋፍን ወደ እርሱ ላከ እነሱም በግዕዝ፣ ዕዝል እናበአራራይ ዜማ እንደዚሁ በአብ በወልድ በመንፈስ ቅዱስ ይመሰላሉ፡፡ ሦስቱ አእዋፍ ቅዱስ ያሬድ በቆመበት ቦታ ፊት ለፊት በአየርላይ ቆመው “ብፁዕ ያሬድ ብፅዕት ከርሥ እንተ ጾረተከ ወብፁዕት አጥባት እለ ሐፀናከ፤ የተመሰገንክና የተከበርክ ያሬድ ሆይ አንተን የተሸከመች ማህጸን የተመሰገነች ናት አንተን ያሳደጉ ጡቶችም የተመሰገኑ ናቸው” አለችው ቅዱስ ያሬድም ይህንን ቃል በሰማ ጊዜ ወደ ሰማይ ተመልክቶ እናንተ በሰው አንደበት የምትናገሩ ወፎች ከወዴት መጣችሁ አላቸው ከሦስቱ አንዲቱ እንዲህ ስትል ተናገረችው ከኤዶም ገነት ወደ አንተ ተልከን ሲሆን ይኸውም ከሃያ አራቱ ካህነት ሰማይ ማኅሌትን ትማር ዘንድ ልንነግርህ መጣን አሉት፡፡ ከዚያም ቅዱሳን መላእክት በዜማ ወደ ሚያመሰግኑባት ወደ ሰማያዊት ኢየሩሳሌም በአካል ተነጠቀ፡፡ በዚያም መላእክት ሰማያውያንና ምድራውያን ደቂቀ አዳምን የፈጠረ እግዚአብሔርን በመኅሌት በቅኔ በከፍተኛ ድምጽ ያለማቋረጥ በመንበሩ ዙሪያ ሆነው ሲያመሰግኑት በሰማ ጊዜ ካለበት ስፍራ ተነስቶ እነሱ ወዳ አሉበት ቦታ ሊገባ ወደደ ነገር ግን አልተቻለውም፡፡ ከዚያም በኃላ እነዛ አእዋፎቹ ወደ እርሱ ተመልሰው መጥተው ያሬድ ሆይ “የሰማኸውን አስተውለኸዋል” ብለው ጠየቁት “አላስተዋልሁም” ብሎ መለሰላቸ እንግዲያውስ አዲሱን የእግዚአብሔርን ምስጋና ጥራ እርሱም የጌታችን የመድኃኒታችን የኢየሱስ ክርስቶስ ስም ነው አለችው ቅዱስ ያሬድም “ማኅሌትን በዓይነቱ ልቤ መልካምን ነገር አውጥቶ ተናገረ” እያለ ከሃያ አራቱ ካህናተ ሰማይ ተማረ፡፡ ቅዱስ ያሬድም የመላእክት ሥርዐታቸውን ዐይቶ፣ ማሕሌታቸውን አጥንቶ ኅዳር 6 ቀን 527 ዓ.ም በጠዋት ሦስት ሰዓት ወደ ቀድሞ ቦታው ተመልሷል፡፡ ቅዱስ ያሬድና ቤተክርስቲያን ከዚያም አክሱም ከተማ ወደምትገኝው ወደ ጽዮን ቤተክርስቲያን ገብቶ በዓውደ ምህረቱ ቆሞ ድምጹን ከፍ አድርጎ “ሃሌ ሉያ ለአብ፣ ሃሌ ሉያ ለወልድ፣ ሃሌ ሉያ ወለመንፈስ ቅዱስ ቀዳሚሃ ለጽዮን ሰማየ ሣረረ ወበዳግም አርአዮ ለሙሴ ዘከመ ይገብር ግብራ ለደብተራ ብሎ በልሳነ ግዕዝ አዜመ፡፡ ይህም ማለት ዓለም ሳይፈጠር ለነበረና ዓለምን አሳልፎ ለዘለዓለም ለሚኖር ለአብ ምስጋና ይገባል፤ ለወልድም ምስጋና ይገባል፤ ለመንፈስ ቅዱስም ምስጋና ይገባል፤ ከጽዮን አስቀድሞ ሰማይን ፈጠረ፤ ዳግመኛም ደብተራ ኦሪትን እንዴት አድርጎ መሥራት እንዳለበት ለሙሴ አሳየው ማለት ነው፡፡” ከሰማይ እንደተመለሰ ለመጀመሪያ ጊዜ ጣዕመ ዜማውን ያሰማበት ቦታ “ሙራደ ቃል” (የቃል መውረጃ) እየተባለ ይጠራል፡፡ ይኸውም ዜማው ከሰማይ የወረደ ለመሆኑ እውነተኛ ማስረጃ ነው፡፡ ይህችንም ዜማ “አርያም” አላት፡፡ ይህም ማለት ከመላእክት ወይም ከሰማይ የተገኘች ማለት ነው፡፡ ይህንንም ዜማ ከፍ አድርጎ በሚያሰማ/ በሚያዜም/ ጊዜ ሰው፣እንስሳና አዕዋፍ ሁሉ እርሱ ወዳለበት ቦታ ተሰብስበው ከጣዕሙ የተነሣ መንፈስን የሚያድሰውን ልቡናን የሚያስደስተውንና አጥንትን የሚያለመልመውን ሰማያዊን ዜማ ይሰማሉ፡፡ ቅዱስ ያሬድ በግእዝ፣ በዕዝልና በዓራራይ ዜማውን እያስማማ እግዚአብሔርን ማመስገኑን ቀጠለ፡፡ ዐፄ ገብረ መስቀል የዜማውን ጣዕም ከሰሙና ከተረዱ በኋላ እግዚአብሔር ለቤተ ክርስቲያን መገልገያና ለሕዝቡ መባረኪያ የሰጣቸው መሆኑን በመገንዘብ ሊቃውንቱንና ካህናቱን “ተቀበሉትና ለቤተ ክርስቲያን መገልገያ ይኹን” ብለው አዘዟቸው። ነገር ግን ካህናቱና ሊቃውንቱ ምን ምልክት ዐይተን እንቀበለው ብለው መለሱላቸው፡፡ ከዚህ በኋላ ንጉሡ እርሱ አምላካችን እግዚአብሔር ይግለጽልን ብለው ከታኅሣሥ አንድ ቀን ጀምሮ እስከ ታኅሣሥ ሰባት ቀን ሱባዔ እንዲያዝ አወጁ፡፡ ታኅሣሥ አንድ ቀን ሰኞ ዕለት ውሎ ነበርና ከሰኞ እሰከ እሑድ አንድ ሱባዔ ይዘው በየቀኑ የአክሱም ጽዮን ማርያምን ቤተ ክርስቲያን እየዞሩ አራት መቶ እግዚኦታና አርባ አንድ በእንተ ማርያም እያደረሱ ምሕላውን አካሔዱ፡፡ በሰባተኛው ቀን እሑድ ዕለተ ምሕላውን ጨርሰው ሲያሳርጉ ጌታ በዕለተ ዐርብ እንደተሰቀለ ሆኖ በአክሱም ጽዮን ማርያም ቤተ ክርስቲያን ጉልላት ላይ ተገለጸ፡፡ ከዚህም አያይዞ ቅዱስ ያሬድ “ዘበመስቀሉ ተቀነወ ወበነቢያት ተሰብከ መላእክት ወሊቃነ መላእክት ሰብሕዎ ኪያሁ ንሰብክ መድኅነ” ብሎ ነገረ መስቀሉን በማውሳት የወልድ ምሳሌ በሆነው በዕዝል ዜማ ዘመረ፡፡ ትርጓሜውም “በነቢያት ትንቢት የተነገረለትና በመስቀሉ ላይ የተቸነከረው ጌታ መላእክትና የመላእክት አለቆች አመሰገኑት፤ እኛም እርሱ መድኃኒት እንደሆነ እንናገራለን” ማለት ነው፡፡ በዚህ በተገለጸው ምስክርነት መሠረት ዜማው ከእግዚአብሔር ዘንድ የተሰጠ መሆኑ ታምኖ ከዚያን ዕለት ጀምሮ የቅዱስ ያሬድ ዜማ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን መደበኛ መገልገያ ሆነ፡፡ ከዚህም በተጨማሪ ይህ ቀን ስብከት ተብሎ ተሰይሟል፡፡ ስብከት መባሉም ቅዱስ ያሬድ ዜማ ማስተማር የጀመረበት ነቢያት ይወርዳል፣ ይወለዳል ብለው የተናገሩት ትንቢት ለመፈጸሙ መታሰቢያ ስለሆነ ነው ይህም ቀን አስከ ታኅሣሥ 13 ታስቦ ይውላል፡፡ የቅዱስ ያሬድ ድርሰቶች ቅዱስ ያሬድን ብቸኛ የግእዝ ሥነ ጽሑፍ መስራች አድርጎ ለማየት በቂ ምክንያት አለን እንዲያዉም የግእዝ ስነ ጽሑፍ መስራች ከማለት ይልቅ የኢትዮጵያ ስነ ጽሑፍ መሥራች ልንለዉ ይገባል "ፕሮፌሰር ጌታቸዉ ኃይሌ የቅዱስ ያሬድ ታሪክና የግእዝ ስነ ጽሑፍ 1999 ገጽ 3" በዚሁ ጥናታቸዉ እንዳብራሩት የግእዝ ስነ ጽሑፍን ለሁለት ልንከፍለዉ እንችላለን ይላሉ ምክንያቱን ሲያስረዱ አንዱ ክፍል ከባህር ማዶ ተጽፈዉ ወደ ግእዝ የተተረጎሙትን መጻሕፍት ይይዛል ሁለተኛዉ ክፍል በቀጥታ በግእዝ የተደረሱትን ድርሰቶች ያጠቃልላል እነዚህም ፡-የቅዱስ ያሬድ፣ የአባ ጊዮርጊስ ዘጋስጭ የርቱዐ ሃይማኖት የአፄ ዘረአ ያዕቆብ የዐርከ ሥሉስ የአባ ባሕርይ ድርሰቶች የሚቀድም በግእዝ ቋንቋ የተደረሰ ድርሰት እስከ አሁን አለመገኝቱን ጥናቱ ያሳያል ቅዱስ ያሬድ ድርሰቶችን ሲያዘጋጅ ከቅዱሳን መጻሕፍት የወሰዳቸዉን ርእሰ ጉዳዮች በፈርጅ በፈርጁ እየለየ በድርሰት ሥራዎቹ እንደ ፈርጥ ተጠቅሞባቸዋል ብሉያትን ከሐዲሳት፣ከሊቃዉንት እያጣቀሰ ያለምንም ችግር የድርሰት ሥራዉን ሊያከናዉን ችሏል የቅዱስ ያሬድ ድርሰቶች መንፈሳዊ ይዘት ያላቸዉ ናቸዉ በድርሰቶቹ የሚታዩት የቃላት አመራረጥ የዐረፍተ ነገር አወቃቀር የሚስጥር የዘይቤ አገላለጥ ቅዱስ ያሬድ ከፍተኛ የስነ-ጽሑፍ ተሰጥኦ እንደነበረዉ ለመረዳት ይቻላል፡፡ በቅዱስ ያሬድ የተደረሱት የዜማ መጻሕፍት አምስት ናቸዉ እነርሱም ድጓ ጾመድጓ ዝማሬ፣ ምሥዋዕትና ምዕራፍ ናቸዉ፡፡ የኢትዮጵያ

34572

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%A8%E1%88%A8%E1%88%AB

ጨረራ

ጨረራ ወይም የሚለው ቃል በቀላሉ ሲገለፅ አቅምን (ኢነርጂን) ከአንድ ቦታ ወደሌላ ቦታ በሞገድ ወይም በእኑስ (ቅንጣጢት) መልክ ሲጓጓዝ ማለት ነው። የሚለውን የእንግሊዝኛ ቃል የተለያዩ የሳይንስና የኢንጂኔሪንግ መስኮች ጨረራ እና ጨረር በማለት የተለያየ ትርጓሜ ይሰጡታል። ሆኖም በህብረተሰባችን ዘንድ በተለይም በሒሳብ ትምህርት ውስጥ ከትምህርት ቤት ጀምሮ ለሚለው ቃል ጨረር በሚል የተተረጎመ በመሆኑና የእንግሊዝኛውን ከሚለው ቃል ትርጓሜው የሚለይ በመሆኑ ጨረራ የሚለውን ቃል መጠቀም ይሻላል። ሆኖም ግን አሁንም ድረስ እና እየተባለ በእንግሊዝኛውም ቋንቋ ቢሆን የሚለው ቃል ጥቅም ላይ ይውላል፡ የጨረራ ዓይነት የጨረራ ዓይነት በዋናነት በሁለት ይከፈላሉ። እነዚህም አዮን ፈጣሪ ጨረራ እና አዮን የማይፈጥር ጨረራ ዓይነቶች በማለት ይታወቃሉ። አዮን ፈጣሪ ጨረራ በሰውነታችን ወይም በቁስ ውስጥ ሲያልፍ በሰውነታችን ወይም በቁሱ ውስጥ በሚገኘው አቶም ውስጥ የሚገኘውን ኤሌክትሮን በማስፈንጠር/በማውጣት የቻርጅ ልዩነት እንዲፈጠር በማድረግ አዮን ይፈጠራል። ለአዮን ፈጣሪ ጨረራ አለአግባብ መጋለጥ በሰዎች ጤና፣ በንብረት እና በአካባቢ ላይ ከፍ ያለ ጉዳት ሊያደርስ እንደሚችል በመስኩ የተደረጉ ጥናቶች የሚያመለክቱ ሲሆን፤ ለአዮን ፈጣሪ ጨረራ አይነተኛ ባህርይ በስሜት ህዋሳቶቻችን በአካባቢያችን መኖሩን ማወቅ የማንችል፣ በተለይ በጨረራ አመንጪዎች የተበከሉ የምግብና የፍጆታ ዕቃዎች ወደ ህብረተሰቡ ከተሰራጩ ጉዳቱ አስከፊ እንደሚሆን የተረጋገጠና ለዚህም ቁጥጥር ያመች ዘንድ ወሰን የወጣለት ነው። ለከፍተኛ አዮን ፈጣሪ ጨረራ መጋለጥ ለህልፈተ ህይወት፣ ለዘላቂ የአካል ጉዳት፣ ለደምና ሌሎች የካንሰር ደዌ፣ ለመካንነት እንዲሁም ለአእምሮ ዘገምተኝነት የሚዳርግና በትውልድ የሚተላለፍ የበራሄ ለውጥ የሚያመጣ ነው። አዮን ፈጣሪ ያልሆኑ የጨረራ ዓይነቶች በሰውነታችን ውስጥ በሚያልፉበት ጊዜ አዮን የመፍጠር አቅም የላቸውም ነገር ግን በተጋለጠው የሰውነታችን ህብረህዋስ ላይ ሙቀት እና መጠነኛ የሆነ የኤሌክትሪክ ጅረት እንዲፈጠር ያደርጋሉ። የሙቀቱ መጠን ከፍተኛ ከሆነ የሰውነታችንን ህዋስን የመግደል አቅም ይኖራቸዋል። በዚህም ምክንያት ሞት ሊከሰት እንደሚችል ጥናቶች ይጠቁማሉ። እነዚህ ጥናቶች በአብዛኛው ያተኮሩትና ያገኟቸው ውጤቶች በሙቀቱ አማካይነት እና በሚፈጠረው መጠነኛ የሆነ የኤሌክትሪክ ጅረት የሚመጣውን የጤና እክል በማየት ነው። ይህም የጤና ችግር ከሰው ሰው የሚለያይ ነው። በተጨማሪም ይህ የጨረራ ዓይነት ካንሰር ሊፈጥር ይችላል ወይም አይችልም በሚለው ላይ የተለያዩ ጥናቶች በተለያዩ ተመራማሪዎች እየተከናወነ እንደሆነ ከዓለም አቀፍ የአዮን ፈጣሪ ያልሆኑ የጨረራ መከላከያ ኮሚሽን የሚወጡ ሪፖርቶች ይጠቁማሉ። ይህ ኮሚሽን ለዚህ የጨረራ ዓይነት ቁጥጥር እንዲያመች ዓለም አቀፍ ወሰን ያወጣ ሲሆን በብዙ ሀገራት ዘንድ ተቀባይነትን በማግኘት ተፈፃሚ እየሆኑ ይገኛል። እነዚህን አዮን ፈጣሪ ያልሆኑ የጨረራ ዓይነቶች በተለይም ካንሰር ያመጣሉ ወይም አያመጡም የሚሉት ጥናቶች ተረጋግጠው ተገቢው ውሳኔ ላይ እስኪደረስ ድረስ በሳይንሱ ዓለም እንደተለመደው ተገቢ የጥንቃቄ መንግድ እንድንከተል ሁሉም ወገኖች ያስገነዝባሉ። አዮን ፈጣሪ ያልሆኑ የጨረራ ዓይነቶች ለመግለፅም፣ እንደ የራዲዮ ሞገድ ማይክሮ ዌቭ ታህታይ ቀይ ጨረራ ብርሃን ላዕላይ ወይነጸጅ ጨረራ የላዘር ጨረራ የሚባሉት ሲሆኑ፤ በህክምናው፣ በኢንዱስትሪ፣ በሞባይል ቴሌኮምኒኬሽን ሥርዓት፣ በራዲዮና ቴሌቪዥን ሥርጭት፣ የራዳር ሥርዓት፣ ብሎም በመዝናኛ ቤቶችና ሲዲና ዲቪዲ ማጫወቻዎች ጨምሮ በስፋት የሚገኙ ናቸው። የጨረራ ምንጮች የጨረራ ምንጮችን ስናይ በተፈጥሮና በሰው ሰራሽ መልክ የሚገኙ ናቸው። በሰውነታችን ውስጥ የካልስዩም ራዲዮኑክላይድ በተወሰነ መጠን ይገኛል፣ በሁሉም አፈር ውስጥ መጠኑ ይለያይ እንጂ ራዲዮአክቲቭ ፖታስዩም እንዲሁም በሙዝ፣ ቡና፣ ወዘተ ውስጥ ተለያዩ ራዲዮኖክላይዶች ይገኛሉ። ከከዋክብትና ከጋላክሲዎችም የተለያዩ የጨረራ ዓይነቶች (የኮስሚክ ጨረራ) ወደምድር በመምጣት በተወሰነ ደረጃ የጨረራ መጋለጥ በሰው ልጅ ላይ ይፈጥራሉ። እንደ አለንበት ቦታ መልካ ምድር ሁኔታም በተለይ ከዩራንዩምና ቶርይም ራዲዮኖክላይዶች እና ከእነሱ በመፈራረስ ሂደት ተፈጥረው በምድር ላይ የሚገኙ በርካታ የጨረራ ምንጮች ይገኛሉ። ከነዚህ በተፈጥሮ የሚገኙ የጨረራ ምንጮች የሰው ልጅ ለጨረራ ይጋለጣል ይህም ይባላል። ምንም እንኳን ይህ የተፈጥሮ የመጋለጥ ሁኔታ ከቦታ ቦታ የሚለያይ ቢሆንም በዓለም ላይ አንድ ሰው በአማካይ ለ2.4 በዓመት ይጋለጣል። ይህም በተለምዶ በደረት አካባቢ የሚታዘዝ አንድ ራጅ ስንነሳ የሚኖረውን የጨረራ መጋለጥ ስድስት እጥፍ ይሆናል። በሰው ሰራሽ መልክ የሚዘጋጁ የጨረራ አመንጪዎች ደግሞ የታሸጉና ያልታሸጉ የሬዲዮአክቲቭ ቁሶች በትላልቅ አክስላሬተሮች ወይም በኑክሌር ማብላያ ወይም ከፍተኛ የኑትሮን ምንጮችን በመጠቀም መፈብረክ የሚቻል ሲሆን፣ የተለያዩ የኤክስሬይ መሳሪያዎችም በፋብሪካ ይመረታሉ። በህክምና መስክ የሚገኙ የኤክስሬይ መሳሪያ በተለምዶ ራጅ ተብሎ የሚታወቅው ሲሆን፣ የተለያዩ የራጅ አገልግሎት ዓይነቶች ይገኛሉ፣ እነዚህም (መደበኛ ራጅ ፣ ሲቲ ፣ ኢንተርቬንሽናል ወዘተ) ይባላሉ፤ የኤክስሬይ መሳሪያዎች በሌሎች ዘርፎች ለምሳሌም በኢንዱስትሪው የብረታ ብረት ምርቶች ጥራት ቁጥጥር (ለምሳሌምከፍተኛ ግፊት የሚያርፍባቸውን የአውሮፕላን አካላትና ሌሎች የብረት ምርቶችን ጥራት ለመቆጣጠር ሥራ) ይገኛል፤ በበርካታ ኤርፖርቶች፣ ሆቴሎችና ሌሎች ሕንፃዎች ለጥበቃ አገልግሎት ማለትም ዕቃዎችን ለመፈተሽ፤ በሲሚንቶ ኢንዱስትሪዎችና የትምህርትና ምርምር ተቋማት የምርቶችን ጥራትና የናሙናዎችን ተፈጥሯዊ የውስጥ ቅርፅ ለመለካት እንዲሁም ለጥናትና ምርምር በወደቦችና የጉምሩክ ኬላዎች የሚገኙ የከፍተኛ የካርጎ ስክሪኒንግ የሊኒየር አክስላሬተሮች ለዕቃዎች ቁጥጥር አገልግሎት በመስጠት ላይ ይገኛሉ። ይህም የኤክስሬይ መሳሪያዎች በህክምናው ላይ በተለምዶ ራጅ ብለን ለምንጠራው ተግባር ላይ ብቻ የሚውሉ ሳይሆን በሌሎችም ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ዘርፎች ውስጥ የሚገኙ መሆኑን ያሳይል፡፡ ደግሞ ይዩ ኤሌክትሮመግነጢስ ጨረራ ጨረራ የተፈጥሮ ህግጋት ጥናት ሲዲና ዲቪዲ

46193

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A4%E1%88%9D%E1%8A%94%E1%88%9D

ኤምኔም

ማርሻል ብሩስ ማዘርስ (የተወለደው ኦክቶበር 17 እ.ኤ.አ 1972) ወይም በመድረክ ስሙ ኤምኔም ወይም ስሊም ሼዲ ታዋቂ የአሜሪካ ራፐር ሙዚቃ ደራሲ ሙዚቃ አቀናባሪ እና ተዋናይ ነው። ብቻውን ከሚሠራው ሥራ በተጨማሪ ዲ12 የተባለ የሙዚቃ ቡድን አባል ነው። በዓለማችን በሙዚቃ ሽያጭ ምርጥ ከሆኑ አርቲስቶች ውስጥም አንዱ ነው። በርካታ መጽሔቶችም የምን ጊዜም ታላቁ አርቲስት በማለት ይገልጹታል። ሮሊንግ ስቶን የተባለው መጽሔት ካወጣው 100 የምን ጊዜም ምርጥ አርቲስቶች መካከል በ83ኛ ደረጃ ላይም ተቀምጧል። ይህም መጽሔት የሂፕ-ሆፕ ንጉሥ በማለት ሰይሞታል። ኤምኔም ከዲ12 እና ከባድ ሚትስ ኢቭል ጋር የሠራቸውን የሙዚቃ ሥራዎችን ጨምሮ በቢልቦርድ 200 ላይ ዐሥር የሙዚቃ አልበሞቹ የአንደኝነት ደረጃን ለማግኘት በቅተዋል። ኤምኔም በዓለም አቀፍ ደረጃ ሠማንያ ሚሊየን የሙዚቃ አልበሞችና መቶ ሃያ ሚሊየን ነጠላ ዜማዎችን ሸጧል። እስከ እ.ኤ.አ ጁን 2014 ባለው መረጃ መሠረት በሙዚቃ ሽያጭ ኤምኔም የኒልሰን ሳውንድስካን ኤራ ሁለተኛ ምርጥ አርቲስት ነው። 45.16 ሚሊዮን የሙዚቃ አልበሞችንም በመሸጥ ከአሜሪካ ስድስተኛው ምርጥ አርቲስት ነው። ኤምኔም ኢንፊኒት የተባለውን የመጀመሪያውን የሙዚቃ አልበም እ.ኤ.አ በ1996 ለቀቀ። ከዚያም በኋላ እ.ኤ.አ በ1999 ዘ ስሊም ሼዲ ኤል ፒ የተሠኘውን የሙዚቃ አልበም በመልቀቅ ስመ ጥሩነትን አገኘ። ዘ ስሊም ሼዲ ኤል ፒ ለኤምኔም ታላቅ ስኬት ነበር። ይህም አልበም በምርጥ የራፕ የሙዚቃ አልበም ዘርፍ የመጀመሪያውን የግራሚ ሽልማት እንዲያገኝ አስችሎታል። ዘ ማርሻል ማዘርስ ኤል ፒ (እ.ኤ.አ 2000) እና ዘ ኤምኔም ሾው (እ.ኤ.አ 2002) የተሠኙት አልበሞቹ በዓለም አቀፍ ደረጃ ስኬታማነትን አግኝተዋል። ሁለቱም አልበሞች በሽያጭ ረገድ የዩ ኤስ ዳይመንድ የምስክር ወረቀት ለማግኘት ችለዋል። በተጨማሪም እነዚህ አልበሞች ምርጥ የራፕ ሙዚቃ አልበሞች በተባለው ዘርፍ የግራሚ ሽልማትን አሸንፈዋል። ይህ ደግሞ የዚህን ዘርፍ የግራሚ ሽልማት ሦስት ጊዜ በተከታታይ በማሸነፍ ኤምኔምን የመጀመሪያው አርቲስት አድርጎታል። ከዚህም በመቀጠል አንኮር (እ.ኤ.አ 2004) የተሠኘው የሙዚቃ አልበሙ እንዲሁ ስኬታማ ነበር። ኤምኔም እ.ኤ.አ በ2005 ላይ የሙዚቃ ሥራውን ካቀረበ በኋላ ለተወሰነ ጊዜ ከመድረክ ርቆ ቆይቷል። እ.ኤ.አ በ2009 ሪላፕስ የተሠኘ የሙዚቃ አልበም ለቀቀ። እ.ኤ.አ በ2010 ደግሞ ሪከቨሪ የተሠኘ አልበም በመልቀቅ ከኤምኔም ሾው በመቀጠል ለሁለተኛ ጊዜ በዓለም አቀፍ ደረጃ የዓመቱ ምርጥ የተሸጠ አልበም ሊሆን ችሏል። ኤምኔም በሪላፕስ እና በሪከቨሪ አልበሞች የግራሚ ሽልማቶችን አግኝቷል። በሥራ ዘመኑ ሁሉ ደግሞ 13 የግራሚ ሽልማቶችን አሸንፏል። ዘ ማርሻል ማዘርስ ኤል ፒ የተሠኘውን ስምንተኛ አልበሙን እ.ኤ.አ በኖቬምበር 2013 ለቅቋል። በዚህም ሁለት የግራሚ ሽልማቶችን አሸንፏል። እ.ኤ.አ በዲሴምበር 15 ቀን 2017 ሪቫይቫል የተሠኘ ዘጠነኛ አልበሙን ለቅቋል። ኤምኔም ሼዲ ሬከርድስ የተሰኘ የራሱን የሙዚቃ አሳታሚ ድርጅት እና ሌሎችም የሥራ ድርጅቶችን ከፍቷል። ሼድ 45 የተባለ የራዲዮ ጣብያም አለው። እ.ኤ.አ በ2002 ኤምኔም 8 ማይል በተባለው የሂፕ ሆፕ ድራማ ፊልም ላይ ተውኗል። በምርጥ ኦሪጂናል ዘፈን ደግሞ "ሉዝ ዩርሰልፍ" የተሰኘው የፊልሙ ዘፈን የአካዳሚ ሽልማትን አሸንፎ ኤምኔም ይህንን ሽልማት በማሸነፍ የመጀመሪያው የራፕ ሙዚቃ አቀንቃኝ ሆኗል። (2001) (2009) እና (2014) በተባሉት ፊልሞች ላይ እና አንቱራጅ በተባለው የቴሌቪዥን ተከታታይ ፕሮግራም ላይ ብቅ ብሏል። ሕይወት እና የሥራ ዘመን እ.ኤ.አ 1972-91: የልጅነት ሕይወት ማርሻል ብሩስ ማዘርስ እ.ኤ.አ በኦክቶበር 17 1972 በሴንት ጆሴፍ ሚዙሪ ተወለደ። የማርሻል ብሩስ ማዘርስ ጁንየር እና የዲቦራ ሬ "ዴቢ" ኔልሰን ብቸኛ ልጅ ነው። ኤምኔም የእንግሊዝ የጀርመን የስኮትላንድ እና የስዊስ ዘር አለበት። ዴቢ ከብሩስ ጋር ስትተዋወቅ ገና የ14 ዓመት ልጅ ነበረች። በ17 ዓመቷ 73 ሠዓታት በፈጀው የልጇ ወሊድ ምክንያት ለሞት ተቃርባ ነበር። በወላጆቹ መሀል ቅራኔ ከመፈጠሩ በፊት "ዳዲ ዋርባክስ" በተባለ የሙዚቃ ቡድን ውስጥ ይጫወቱ ነበር። ብሩስም ቤተሰቡን ትቶ ወደ ካሊፎርኒያ አቀና። ብሩስ ቆይቶም ሁለት ልጆችን ወለደ (ማይክል እና ሣራ)። ዴቢም ናታን "ኔት" ኬን ሳማራ የተባለውን ልጅ ወለደች። በልጅነቱ ኤምኔም እና ዴቢ አንድ ቤት ውስጥ ከአንድ ወይም ከሁለት ዓመት በላይ ሳይቆዩ በሚዙሪ እና በሚሺጋን ይመላለሱ ነበረ። በብዛትም በዘመዶቻቸው ቤት ነበር የሚቆዩት። በሚዙሪ ውስጥ የተለያዩ ከተማዎች ውስጥ ኖረዋል። ኤምኔም ዐሥራ አንድ ዓመት ሲሆነው በዋረን ሚሺጋን መኖር ጀመሩ። በታዳጊነት ዕድሜው ኤምኔም ለአባቱ ብሩስ ደብዳቤዎችን ጽፎ ነበር። ዴቢ እንደምትለው ከሆነ ደብዳቤዎቹ "ለላኪው ይመለስ" ተብለው ይመለሱ ነበር። ኤምኔም ደስተኛ ልጅ ግን ደግሞ ትንሽ ብቸኛ እንደነበር በተሰቦቹ እና ጓደኞቹ ይናገራሉ። በጉልበተኛ ልጆችም ጥቃት ይደርስበት ነበር። ዲአንጀሎ ቤይሊ የተባለ አንድ ጥቃት የፈጸመበት ልጅ ኤምኔምን ክፉኛ ከመደብደቡ የተነሳ ከባድ የጭንቅላት ጉዳት እንዲደርስበት አድርጎ ነበር። በዚህም ምክንያት እናቱ ዴቢ ኔልሰን እ.ኤ.አ በ1982 በትምህርት ቤቱ ላይ ክስ መሥረተች ነገር ግን ከአንድ ዓመት በኋላ ክሱ ተሰረዘ። ኤምኔም አብዛኛውን የማደጊያ ዓመቶቹን ያሳለፈው በዝቅተኛ የመካከለኛ የኑሮ ደረጃ ባለው እና አፍሪካዊ አሜሪካውያን በሚበዙበት በዲትሮይት አካባቢ ነው። ሂፕ ሆፕን ከማግኘቱ በፊት ኤምኔም ተረት የማውራት ዝንባሌ አድሮበት የኮሚክ መጽሐፍ አርቲስት መሆን ይፈልግ ነበር። ኤምኔም ለመጀመሪያ ጊዜ ያደመጠው የራፕ ሙዚቃ አይስ-ቲ ያቀነቀነበትን ሬክለስ ይባላል። ይህንን ዘፈን እንደ ስጦታ የሠጠው ሮናልድ "ሮኒ" ፖልኪንግሆርን የተባለው የእናቱ የዴቢ ልጅ ነው። ከዐሥር ዓመት በኋላ ሮኒ ራሱን አጠፋ ይህም ኤምኔምን በጣም ከመጉዳቱ የተነሳ ለቀናት ያህል አይናገርም ነበር። በቀብሩም ላይም አልተገኘም። የቤት ሕይወቱ ብዙዉን ጊዜ የተደላደለ አልነበረም ከእንቱም ጋር በተደጋጋሚ ይጣላ ነበር። አንዲት የማኅበራዊ ሠራተኛም ዴቢን "በጣም ተጠራጣሪ ሴት" ብላ ትገልጻታለች። ልጇ ታዋቂ ሲሆን ጥሩ እናት አይደለችም የተባለውን በመቃወም እንዲያውም ለኤምኔም ስኬት ዋነኛው ምክንያት እንደሆነች ተናግራ ነበር። እ.ኤ.አ በ1987 እናቱ ከቤት የኮበለለችውን ኪምበርሊ አን "ኪም" ስኮት በቤታቸው እንድትቆይ ፈቀደች። ከሆኑ ዓመታት በኋላም ኤምኔም ከኪም ጋር አልፎ አልፎ ግንኙነትን ጀመረ። ከትምህርት በመቅረት እና በደካማ ውጤት ምክንያት ሦስት ዓመታትን በዘጠነኛ ክፍል ካሳለፈ በኋላ በ17 ዓመቱ ከሊንከን 2ኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ወጣ። ምንም ያህል በእንግሊዝኛ ላይ ጥልቅ የሆነ ፍላጎት ቢኖረውም (የኮሚክ መጽሐፎችን በመምረጥ) ስነ-ጽሑፍን ግን አላጠናም። ሒሳብ እና የኅብረተሰብ ትምህርትንም አይወድም ነበር። እናቱንም ለመርዳት ብዙ ሥራዎችን ይሠራ ነበር በኋላ ግን ተባረርኹ ማለት ጀመረ። እናቱ ቢንጎ ለመጫወት ከቤት ስትወጣ ሙዚቃ በኃይል ይከፍትና ግጥም ይጽፍ ነበር። እ.ኤ.አ 1992-99: የቀድሞ የሥራ ዘመን ኢንፊኒት እና ዘ ስሊም ሼዲ ኤል ፒ ታዋቂነቱ እየጨመረ በመጣ ጊዜ የተለያዩ የራፕ ቡድኖችን እንዲቀላቀል ተመልምሎ ነበር። ከነዚህም የመጀመሪያው ኒው ጃክስ ነበር። ይህም ቡድን ከተበታተነ በኋላ እ.ኤ.አ በ1995 ነጠላ ዜማ የለቀቁትን ሶል ኢንቴንት የተባለውን ቡድን ተቀላቀለ። በዚህ ነጠላ ዜማ ላይ ጓደኛው ፕሩፍ አቀንቅኖበት ነበር። እኚህ ሁለት ራፐሮች ተነጥለው በመውጣት ዲ12ን መሠረቱ። ኤምኔም ከዚያ በኋላ ለኤፍ ቢ ቲ ፕሮዳክሽንስ በመፈረም ኢንፊኒት የተሰኘውን የመጀመሪያው የሙዚቃ አልበሙን ሠራ። በዚህ አልበም ከሸፈናቸው ሃሳቦች አንዱ የተወለደችውን ሴት ልጁን በትንሽ ገቢ ለማሳደግ እንዴት እንደታገለ ነበር። በዚህ ጊዜ የኤምኔም የግጥም ዘይቤ እንደ ናስ እና ኤዚ የተባሉ የራፕ ሙዚቃ አቀንቃኞች አይነት ዘይቤ ነበር። ሥራዎቹ እንደወደፊቱ ቀልደኛ እና ቁጡ አልነበሩም። ኢንፊኒት በዲትሮይት ዲጄዎች ይህን ያህል ትኩረትን አላገኘም ነበር። ያገኘውም ምላሽ "ለምን ሮክ ኤንድ ሮል አትዘፍንም?" የሚል ነበር። ይህም በንዴት የተሞሉ እና ስሜታዊ የሆኑ ዘፈኖችን እንዲሠራ አደረገው። በዚህ ጊዜ ኤምኔም እና ኪም ስኮት ወንጀል በሚዘወተርበት ሰፈር ውስጥ አብረው ይኖሩ ነበር። ቤታቸውም በብዛት ዝርፍያ ይደርስበት ነበር። ለሆነ ጊዜም ሴንት ክሌር ሾርስ በሚገኘው ጊልበርትስ ሎጅ በተባለው ሬስቶራንት ውስጥ በወጥ ቤት እና በሳህን ማጠብ ይሠራ ነበር። ልጁ ሄይሊ ጄድ ስኮት ማዘርስ ከተወለደች በኋላ በሣምንት ለስድሳ ሠዓታት ለስድስት ወራት ያህል ሠርቶ ነበር። ለገና በዓል ጥቂት ቀናት ሲቀሩት ከሚሠራበት ከጊልበርትስ ሎጅ ሬስቶራንት ተባረረ። ስለዚህም ጊዜ ሲናገር እንዲህ ብሏል "ጊዜው ከገና አምስት ቀናት በፊት ነበር። ይህም የሄይሊ ልደት ቀን ነበር። ለእርሷ የሆነ ነገር ለመግዛት የነበረኝ አርባ ዶላር ብቻ ነበር"። ኢንፊኒት ከተለቀቀ በኋላ የኤምኔም የአደንዛዥ ዕጽ እና የአልኮሆል ከልክ በላይ መጠቀም ወደ አልተሳካ የራሱን የማጥፋት ሙከራ ደረጃ አደረሰው። እ.ኤ.አ በማርች 1997 ከጊልበርትስ ሎጅ ለመጨረሻ ጊዜ ተባረረ። በዚህም ጊዜ ከኪም እና ከሄይሊ ጋር በእናቱ ተንቀሳቃሽ መኖሪያ ቤት ውስጥ ይኖር ነበር። ኤምኔም ጨካኝ እና ቁጡ የሆነውን ስሊም ሼዲ የተባለውን ገጸ ባህርይ ከፈጠረ በኋላ ተጨማሪ ትኩረትን ስቦ ነበር። "ስለ ግድያ እና አስገድዶ መድፈር ግጥም የሚገጥመው አደንዛዥ እፅ አዘዋዋሪ እና ደም የጠማው ዱርዬ" የሆነው ይህ ገጸ ባህርይ ንዴቱን እንዲገልጽ አስችሎት ነበር። እ.ኤ.አ 1997 ኤምኔም ዘ ስሊም ሼዲ ኢፒ የተባለውን የሙዚቃ አልበሙን በዌብ ኢንተርቴይንመንት አማካኝነት ለቀቀ። ስለ አደንዛዥ እፅ ስለ ወሲባዊ ድርጊቶች ስለ አእምሮ መታወክ እና ስለ ሁከት የሚያወሩ ሐሳቦችን የያዘው ይህ አልበም እንደ ድህነት እና የትዳር እና የቤተሰብ ችግሮችን የመሳሰሉ ቁም ነገር የያዙ ሐሳቦችን አካትቶ ነበር። ዘ ሶርስ የተሰኘው የሂፕ ሆፕ ጋዜጣም ኤምኔምን "አንሳይንድ ሃይፕ በሚለው አንቀጹ ስር እ.ኤ.አ ማርች 1998 ላይ አስፍሮት ነበር። ኤምኔም ከመኖሪያ ቤቱ ከተባረረ በኋላ በእ.ኤ.አ 1997ቱ ራፕ ኦሊምፒክስ (ዓመታዊ የሆነ አገር አቀፍ የራፕ ሙዚቃ ውድድር) ላይ ለመወዳደር ወደ ሎስ አንጀለስ አቀና። በውድድሩም ሁለተኛ ወጣ በውድድሩ ቦታው የነበሩት የኢንተርስኮፕ ሬከርድስ ሠራተቾች የስሊም ሼዲ ኢፒን ቅጂ ለድርጅቱ ስራ አስኪያጅ ለሆነው ለጂሚ አዮቪን ላኩለት። አዮቪን የተላከለትን ሙዚቃ ለአፍተርማዝ ኢንተርቴይንመንት ባለቤት ለሆነው ለዶክተር ድሬ አስደመጠው። ጂሚ ሙዚቃውን ካጫወተ በኋላ ድሬ የሚያስታውሰውን ሲናገር "በሙዚቃው ኢንዱስትሪ ባሳለፍኩት የሥራ ዘመኔ ለሙከራ ከቀረቡ ሲዲ ወይም ካሴት ምንም አግኝቼ አላውቅም። ጂሚ ይህን ሲያጫውትልኝ 'አሁኑኑ ፈልገው' ነበር ያልኩት"። ነጭ ራፐር በመቅጠሩ በሥራ ባልደረቦቹ ብዙ ቢተችም በውሳኔው ግን ተማምኖ ነበር። "ነጭ አይደለም ወይን ጠጅ ቀለም እንኳን ብትሆን ግድ የለኝም። መሥራት ከቻልክ አብረን እንሠራለን"። ኤምኔም ኤን.ደብል ዩ.ኤን በማድመጥ ከታዳጊነት ዘመኑ ጀምሮ ከሚያደንቀው ከዶክተር ድሬ ጋር አንድ አልበም ላይ መሥራታቸው አስፈርቶት ነበር፦ "በጣም መለማመጥ አልፈለግኹም ነበር...እኔ አንድ ተራ የዲትሮይት ነጭ ልጅ ነኝ። ታዋቂ ሰዎችን አይቼ አላውቅም እንኳን ዶክተር ድሬን ይቅርና"። ከተከታታይ የሙዚቃ ሥራዎች በኋላ ግን መፍራቱን በመተው ከድሬ ጋር መሥራታቸውን ቀጠሉ። ኤምኔም እ.ኤ.አ ፌብሪዋሪ 1997 ላይ ዘ ስሊም ሼዲ ኤልፒን ለቀቀ። ምንም እንኳን የዓመቱ ታዋቂ አልበም ቢሆንም (በዓመቱ መጨረሻ ላይ የትሪፕል ፕላትነም ምስክር ወረቀት ቢያገኝም) ሁኔታው እና የሥራ አኳዃኑ ኬጅ የተባለውን የራፕ ሙዚቃ አቀንቃኝን ዓይነት ይመስላል የሚሉ ክሶች ቀርበውበት ነበር። በ"97 ቦኒ ኤንድ ክላይድ" ላይ ኤምኔም ከጨቅላ ሴት ልጁ ጋር አብረው ሄደው የሚስቱን ሬሳ ስለሚጥልበት በሚያወራው ግጥም እና በ"ጊልቲ ኮንሸንስ" ላይ ደግሞ ሚስቱን እና ፍቅረኛዋን እንዲገድላቸው ሰውዬውን እያበረታታ የሚናገረው ግጥም ይህንን አልበም ከታዋቂነቱ በተጨማሪ በጣም አነጋጋሪ እንዲሆን አድርጎት ነበር። ጊልቲ ኮንሸንስ በኤምኔም እና በዶክተር ድሬ መካከል ለብዙ ዘመን የሚቆየው ጓደኝነታቸው እና የሙዚቃ ባልደረባነታቸው መጀመሪያ ነበር። እኚህ ሁለቱ ከዚህ በኋላ በተለያዩ ሙዚቃዎች ላይ አብረው ሠርተዋል። ዶክተር ድሬም በእያንዳንዱ የኤምኔም አፍተርማዝ አልበም ላይ ቢያንስ አንድ ጊዜ ያቀነቅን ነበር። ዘ ስሊም ሼዲ ኤል ፒ የኳድሩፕል ፕላትነም ምስክር ወረቀት በአር አይ ኤ ኤ ተሰጥቶታል። እ.ኤ.አ 2000-2002: ዘ ማርሻል ማዘርስ ኤል ፒ እና ዘ ኤምኔም ሾው ዘ ማርሻል ማዘርስ ኤል ፒ እ.ኤ.አ በሜይ 2000 ተለቀቀ። በመጀመሪያው ሣምንት 1,760,000 ቅጂዎች ተሽጠው በስኑፕ ዶግ ዶጊስታይል ተይዞ የነበረውን "በፍጥነት-የተሸጠ ሂፕ ሆፕ አልበም" እና በብሪትኒ ስፒርስ ቤቢ ዋን ሞር ታይም ተይዞ የነበረውን "በፍጥነት-የተሸጠ ነጠላ አልበም" ክብረ ወሰኖችን ሰብሯል። ከአልበሙ የመጀመሪያው ዘ ሪል ስሊም ሼዲ የተባለው ነጠላ ዘፈን ምንም እንኳን በኤምኔም ስድቦች ምክንያት አነጋጋሪ ቢሆንም በጣም ስኬታማ ሆኖ ነበር። ዘ ዌይ አይ አም በሚለው ሁለተኛው ነጠላ ዘፈን ላይ እንዴት የሙዚቃ አቀናባሪ ድርጅቱ ማይ ኔም ኢዝን የሚስተካከል ሥራ እንዲሠራ እንዴት ጫና እንዳደረጉበት ይገልጻል። በሦስተኛው ነጠላ ዜማ ስታን ደግሞ ኤምኔም አዲስ ያገኘውን ዝና ለመቆጣጠር ይሞክራል። በዚህም ዘፈን ላይ እራሱን እና ነፍሰ-ጡር እጮኛውን የሚገድል አንድ የእብድ አድናቂን ገጸ ባህርይ ይዞ ይዘፍናል። ኪው መጽሔትም "ስታን" የተባለውን ነጠላ ዜማ ሦስተኛው የምንግዜም ምርጥ የራፕ ሙዚቃ ብሎ ፈርጆታል። ይህም ዘፈን በሮሊንግ ስቶን 500 የምን ጊዜም ምርጥ ዘፈኖች ውስጥ በ296ኛ ደረጃ ላይ ይገኛል። እ.ኤ.አ በጁላይ 2000 ዘ ሶርስ በተሰኘው መጽሔት ላይ በመውጣት ኤምኔም የመጀመሪያው ነጭ አቀንቃኝ ነበር። ዘ ማርሻል ማዘርስ ኤል ፒ የ11×ፕላትነም ምስክር ወረቀትን ከአር አይ ኤ ኤ አግኝቷል። ዘ ኤምኔም ሾው እ.ኤ.አ በሜይ 2002 ተለቀቀ። ይህም አልበም በመጀመሪያው ሙሉ ሣምንት ከ1.3 ሚሊዮን ቅጂዎች በላይ በመሸጥ በሠንጠረዦች ላይ አንደኛ ደረጃን በማግኘት ስኬታማ ሆኖ ነበር። "ዊዝአውት ሚ" በተሰኘው አንደኛው የአልበሙ ነጠላ ዜማ ላይ ሊምፕ ቢዝኪት ዲክ እና ላይን ቼኒ ሞቢ እናም የሌሎችን የተለያዩ የሙዚቃ ባንዶችን ስም አጥፍቷል። ይህም አልበም ኤምኔም ወደ ዝናው በመምጣቱ ስላመጣው ውጤት ከሚስቱ እና ከሴት ልጁ ጋር ስለነበረው ግንኙነት በሂፕ ሆፕ ማህበረሰብ ውስጥ ስለነበረው አቋም እና ሌሎች ሐሳቦችንም አካትቷል። ምንም እንኳን አንዳንድ ዘፈኖቹ በንዴት የተሞሉ ቢሆኑም እንኳን የኦል ምዩዚኩ ስቴፈን ቶማስ ኧርልዊን ዘ ኤምኔም ሾው ከዘ ማርሻል ማዘርስ ኤል ፒ አንጻር ሲታይ ለዘብተኛ ነው ብሏል። ዘ ኤምኔም ሾው የእ.ኤ.አ 2002 ምርጥ የተሸጠ አልበም ነበር። እ.ኤ.አ 2003-2007: አንኮር እና ድንገተኛ የሙዚቃ ሥራን ማቆም እ.ኤ.አ በዲሴምበር 8 2003 ላይ የዩናይትድ ስቴትስ ሲክሬት ሰርቪስ ኤምኔም የዩናይትድ ስቴትስን ፕሬዚደንት ላይ ዝቷል የሚለውን ክስ "በማጣራት ላይ" ነበር። ለዚህም ምክንያት የነበረው በአንኮር በተሰኘው አልበሙ ላይ የሚገኘው "ዊ አዝ አሜሪካንስ" በተባለው ዘፈን ምክንያት ነበር። በ2004 እ.ኤ.አ የተለቀቀው አንኮር ስኬታማ ሆኖ ነበር። ማይክል ጃክሰንን የሚያንጓጥጥ ስንኞችን የያዘው "ጀስት ሉዝ ኢት" የተባለው የአልበሙ የመጀመሪያ ነጠላ ዜማ ለአልበሙ ሽያጭ ስኬት ከፊል ሚና ተጫውቷል። በእ.ኤ.አ ኦክቶበር 12 2004 "ጀስት ሉዝ ኢት" ከተለቀቀ ከሣምንት በኋላ ማይክል ጃክሰን በሎስ አንጀለስ ወደሚገኘው የስቲቭ ሃርቪ የራዲዮ ዝግጅት ላይ በመደወል በቪዲዮው አለመደሰቱን ገለጸ። ቪድዮው በማይክል ጃክሰን ሕጻናትን በማባለግ ክስ በፕላስቲክ ቀዶ ህክምና እና በእ.ኤ.አ 1984 ላይ ማስታወቂያ ሲሰራ በፀጉሩ ላይ በደረሰው የእሳት አደጋ ላይ ቀልዷል። ብዙ የማይክል ጃክሰን ጓደኞች ስቲቪ ዎንደርን ጨምሮ የሙዚቃ ቪድዮውን ተቃውመዋል። ቪድዮው እነ ፒ-ዊ ኸርመን ኤም ሲ ሃመር እና ማዶና ላይ ሁሉ ቀልዷል። ምንም እንኳን ብላክ ኢንተርቴይንመንት ቴሌቪዥን ሙዚቃውን ማጫወት ቢያቆምም ኤም ቲቪ ግን ማሠራጨቱን እንደማያቆም ገልጾ ነበር። በእ.ኤ.አ 2007 ማይክል ጃክሰን እና ሶኒ ፌመስ ምዮዚክን ከቪያኮም ገዙ ይህም ማይክል ጃክሰንን በኤምኔም በሻኪራ በቤክ እና በሌሎች አርቲስቶች ዘፈን ላይ ባለመብት አደረገው። ዋቢ ምንጮች የአሜሪካ ዘፋኞች ሂፕ

48464

https://am.wikipedia.org/wiki/Sahabah%20story%28%E1%88%B6%E1%88%80%E1%89%A3%29/%E1%88%99%E1%88%B5%E1%8B%93%E1%89%A5%20%E1%8A%A2%E1%89%A5%E1%8A%91%20%E1%8A%A1%E1%88%98%E1%8B%AD%E1%88%AD%28%E1%88%A8.%E1%8B%90%29

Sahabah story(ሶሀባ)/ሙስዓብ ኢብኑ ኡመይር(ረ.ዐ)

ሙስዐብ ኢብኑ ዑመይርሙስዐብ ኢብኑ ዑመይር የህይወት ታሪኩ ለሰው ልጅ ክብር ነው፡፡ የመስዋዕትነትና ፅኑ እምነት ተምሳሌት ነው፡፡ የሙስዓብ ኢብኑ ዑመይር የኢሥላም ጉዞ ዑመይር በባህረ ሰላጤዋ እምብርት መካ፣ የሁሉ ማረፊያ በሆነው በኢብራሂም የተገነባውን ቤት ካዕባን ከበው ከሚኖሩ ከበርቴዎቿ መሃል አንዱ ነው፡፡ ስልጣንና ሀብት ነበረው፡፡ ታዲያ ደስታና ጫወታ በከበባት በአንዷ ለሊት የመካ ከበርቴዎች ሳቅና ፌሽታ ወደሚንጣት ቤት ተፋጠኑ፡፡ ይህ ሁሉ ታዲያ ዑመይርንና ኸናስ ቢንት ማሊክ የተባለችውን ባለቤቱን እንኳን ደስ ያላችሁ ለማለት ነበር፡፡ አላህ አዲስ ልጅ በመስጠት ከችሮታው ዋለላቸው፡፡ ሙስዐብን መልከ መልካሙን፣ ሙሰዐብን የቁረይሽን ህያው ጌጥን…… ወራት ተፈተለኩ፡፡ዓመታት ነጎዱ፡፡ ታዲያ በእያንዳንዱ የህይወቱ እርከኖች ላይ ምቾትና ተድላ አብረውት ነበሩ፡፡ ከወላጆቹ በኩል የእንክብካቤው ብዛት ምንም እስከማይቀር ድረስ ነበር፡፡ በተለይ እናቱ ከሌሎች ከበርቴ ባልንጀሮቿ ልጆች ጎልቶ እንዲታይ ለውጫዊ ገፅታው ከፍተኛ መዋለ-ንዋይ ታፈስ ነበር፡፡ መካ ላይ የወንድ ውበት ሲነሳ ግንባር ቀደሙ ነበር፡፡ ገፅታው ለእይታ ማራኪና ቆንጆ ነበር፡፡ ሙስዐብ በመካ ጎዳናዎችና መንገድ ጠርዞች ካለፈ እርሱን ለማየት የቆነጃጅትና ውበት አድናቂዎች አንገት ይመዘዛል፡፡ ሙስዓብ ሁሌ ደስተኛና ፈገግታ የማይለየው ለጋ ወጣት ነበር፡፡ ከእድሜው ለጋነትና ውብ ገፅታው የተነሳ የስበሰባዎችና ጥሪዎች ጌጥ ነበር፡፡ ውበቱና የአዕምሮው ብስለት የሸፈቱ ልቦችን የተዘጉ በሮችን ይከፍቱ ነበር፡፡ ወራት ጉዟቸውን ቀጥለዋል አመታትም ቅብብሎሹን አጡፈውታል፡፡ የሙስዓብም የህይወት እሽክርክሪት ቀጥሏል፡፡ ህመም፣ጭንቀትና ችግርን ፍጹም አያውቃቸውም፡፡ ነገር ግን የሙስዐብ እናት ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ሁሌም የጥልቅ አስተሳሰብን ፋና ታያለች፡፡ከብሩህ ፊቱ ላይ ጥንካሬንና ቆራጥነትን ታነባለች፡፡ ቢሆንም ግን የዚህ ጥንካሬ ምንጩ ርቋታል፡፡ እናት የልጇን ውስጥ የማንበብ ችሎታ ቢኖራትም ይህ ግን ተሳናት፡፡ ቀናት ወደፊት አንድ ሲሉ የሙስዓብም ጥንካሬ ይፈረጥማል፡፡ ዛሬ ያለበት ላይ ሆኖ ያለፉ ቀናቱን ሲያስባቸው አሰልቺ ህልሞችና ቅዠት ሆኑበት፡፡ ከእለታት በአንዱ ቀን ይህ ወጣት ሰዎች ከታማኙ ሙሃመድ ሰምተው የሚያወሩትን ይሰማል፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) አላህ እርሳቸውን አብሳሪና አስጠንቃቂ አድርጎ እንደላካቸው፣ ወደ ብቸኛው ተመላኪ አንድነት ተጣሪ እንደሆኑ ይናገራሉ፡፡ መካ ከተማ ነግቶ በመሸ ቁጥር ጭንቀትና ጉዳይዋ ሙሐመድና ኢስላም ከሆኑ ሰንብቷል፡፡ ታዲያ ይህ በምቾት ክልል ውስጥ ያለው መልካሙ ሙስዓብ የዚህን ወሬ ዱካ ከሌሎች በተለየ መልኩ አፈንፍኖ ነበር የሚሰማው፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ካመኑ ተከታዮቻቸው ጋር በመሆን ከቁረይሽ ረብሻና ማደናቆር ራቅ ብለው ሶፋ ተራራ ስር በሚገኘው አርቀም ቤት ውስጥ እንደሚሠበሠቡ ሠማ፡፡ አላቅማማም፡፡ የማየትና እርጋታ ናፍቆት እየቀደመው ወደ አርቀም ቤት አመራ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ለባልደረቦቻቸው ቁርአንን ያነቡላቸዋል፡፡ ቀጥሎም ለታላቁ አላህ ይሰግዳሉ፡፡ ኢማን በሙስዓብ ልብ ውስጥ ቦታውን ሲይዝ አልቆየም፡፡ ከነብዩ(ሰዐወ) ልቦና ተንቆርቁሮ በከናፍሮቻቸው መሃል የሚወጣው የቁርአን ብርሃናማ መልዕክት ወደሚሰሙ ጆሮዎችና ወደሚያስተነትኑ ህሊናዎች ይፈሳሉ፡፡ በዚህች ምሽት ታዲያ የሙስዓብ ልቦና ተረታ፡፡ አንዳች ነገር ከቆመበት ቦታ ፍንቅል አደረገው፡፡ ያላሰበው የደስታ ስሜት ሊያበረው ቀረበ፡፡ ድንገት ነብዩ(ሰዐወ) ዘንድ ተጠጋ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ)በቀኝ እጃቸው የሙስዓብን ደረት ዳበሱት፡፡ እርግጥ የርሱ እርጋታ ጥልቅ ነበር፡፡ በዓይን እርግብግብታ ቅፅበት የጥበብን ጥግ ከዕድሜው በላይ ተላበሰ፡፡ የዘመናትን የጉዞ መስመር ሊቀይር ታጨ፡፡ እናት ልጇን በሃሳብ ዱካ ትከተለው ጀመር፡፡ ተፈታተነችውም፡፡ ልጅ ግን እርጋታው ይጨምራል፡፡ ዑስማን ኢብኑ ጦልሐ አል ሂንዲ ለእናቱ ኢስላምን እንደተቀበለ ሲነግራት ብዙም አልቆየም፡፡ በእርግጥ ዑስማን ሙስዓብ የነብዩን(ሰዐወ) ዓይነት ስግደት ሲሰግድ አይቶት ነበር፡፡ ሙስዓብ ጥቅልል ብሎ ዳሩል አርቀም(ነብዩ መካ ውስጥ ኢስላምን በድብቅ ያስተማሩበት የመጀመሪያው ቤት ነው)ገባ፡፡ በኢስላማዊ ጥሪ ታሪክና ህይወት ውስጥ ህያው ቅርስ ወደሆነችው ቤት፡፡ በወቅቱ በሙስሊሞች ጉልበት ላይ ተጨማሪ ኃይል ሆነ፡፡የነብዩ(ሰዐወ) ኢስላማዊ ጥሪ ከደሙ ተዋሃደች፡፡ እምነቱን በማንነቱ ላይ ከታች ወደ ላይ ካበው፡፡ ከማመኑ በፊት የነበረበትን ህሊናዊ ጨለማ የኋሊት ቃኘው፡፡ አሁን ስላለበት ኢስላማዊ ብርሃንና ጠንካራ፣ ነፃ ተከታዮቹ አስተነተነ፡፡ የሙስዓብ ኢስላምን መቀበል ትልቅ ስደት ነበር፡፡ ሙስዓብ የመጀመሪያውን ስደት ያደረገው ከምድራዊ ብልጭልጮችና ጌጧ ወደ አላህና መልዕክተኛው ነበር፡፡ የጥልቅ ለውጡ ሚስጥሩም ይኸው ነበር፡፡ መካ ውስጥ የኢስላም ሕንፃ ግንባታ አንድ ጡብ ለመሆን በቃ፡፡ ሙስዓብ ኢስላምን ከመቀበሉ ጋር ተያይዞ ከእናቱ በስተቀር ምድር ላይ የሚፈራው ኃይል አልነበረም፡፡ የእናቱ ነገር ግን አሳሰበው፡፡ አላህ በጉዳዩ ላይ ፍርዱን እስኪያመጣ ድረስ ኢስላምን መቀበሉን መደበቅ እንዳለበት ወሰነ፡፡ ነገር ግን መካ በዚያ ወቅት ምንም ሚስጥር የላትም፡፡ የቁረይሽ ዓይንና ጆሮ በየመንገዱ ላይ መረጃን ይፈልጋል፣ያሰራጫልም፡፡ በእያንዳንዷ የእግር ፋና ላይ ትንታኔ ይሰጣል፡፡ ሙስዓብ እናቱ፣ ቤተሰቦቹና ቅርብ ዘመዶቹ በሙሉ ኢስላምን እንደተቀበለ አወቁበት፡፡ ነገርግን በመኃላቸው ቆሞ በፅናት ነብዩ(ሰዐወ) የተከታዮቻቸውን ልቦና የሚያፀዱበትን፣ ጥበብንና ከፍታን የሚሞሉበትን፣ፍትህንና ጥንቃቄን የሚያስተምሩበትን ቁርአንን ያነብላቸው ገባ፡፡ እናቱ በአንድ ጥፊ ልታሰቆመው አሰበች፡፡ ግን በሙስዓብ ፊት ላይ ላይጠፋ የበራው የእምነት ብርሃን የተዘረጋችውን ጥፊ ከምንም አልቆጠራትም፡፡ ከእምነቱ ፍንክች እንደማይልና እንደማይመለስ እርግጠኛ ሆኑ፣ ተስፋም ቆረጡ፡፡ ከቤቱ አንዱ ጥግ ላይ አሰረችው፡፡ ተዘጋበት፡፡ እስረኛ ሆነ፡፡ የቅጣትን ዓይነት ከየቀለማቱ አቀመሱት፡፡ እንዳይንቀሳቀስም አገቱት፡፡ በሰንሰለትም ጠፈሩት፡፡ ያላወቁት ነገር ግን ይህ ሁሉ የስቃይ ዶፍ በእምነት በከበረች ነፍስ ፊት ደቃቃና ከንቱ ልፋት መሆኑን ነበር፡፡ ወደ ሐበሻ(አቢሲኒያ) በተደረገው የመጀመሪያው ስደት፣ ከአማኝ ወንድሞቹ ጋር በመሆን ወደ አላህና መልዕክተኛው ሁለተኛው ስደቱን በነጃሺ አፈር ላይ አደረገ፡፡ እዚሁ ሐበሻ ላይ የኑሮ ድርቆሽ ሙስዓብን ክፉኛ አገኘው፡፡ በችግር ሰበብ ወደ መካ ከተመለሱት አንዱም ሆነ፡፡ ከአድቃቂ ድህነት ጋር መኖር ያዘ፡፡ በዐቂዳ ጥላ ስር በውዴታ የሚገኝን ደስታ፣ የመጪውን ዓለም ማብቂያ የለሽ ደስታ እያሰበ፣ የነብዩ ባልደረባ መሆንን እያሰበ ኑሮን ገፋ፡፡ ወራት ያልፋሉ፣አመታት ይነጉዳሉ፡፡ የዚህ ወጣት ችግርና ድህነትም ይጨምራል፡፡ ትእግስትና ፅናትን ጨበጠ፡፡ በአንድ ወቅት ነብዩ(ሰዐወ) ከሌሎች ባልደረቦቻቸው ጋር ተቀምጠዋል፡፡ ሙስዓብ የተቀደደች ብትን ልብስ አጠላልፎ ለብሶ መጣ፡፡ አንዳንድ ቦታ ላይ ሀፍረተ ገላውን ለመሸፈን ሲል በእሾህ ቀጣጥሎታል፡፡ ከብርድና ቅዝቃዜ የተነሳ ሰውነቱ ልክ እባብ ከሞተ በኋላ ክሽ ብሎ እንደሚደርቀው ደርቋል፡፡ የነብዩ(ሰዐወ) ባልደረቦች ሲያዩት በማዘንና መራራት አንገታቸውን ደፉ፡፡ ከእነርሱ ውስጥም እርሱ ያለበትን ችግር ሊቀርፍ የሚችል አቅም ያለው አልነበረም፡፡ ሙስኣብ ሰላምታ አ ቀረበ፡፡ ነብዩም(ሰዐወ) ሰላምታውን ከመለሱ በኋላ እንዲህ አሉ፡- መካ ውስጥ ከቁረይሽ ልጆች ውስጥ ከወላጆቻቸው ዘንድ በፀጋና ምቾት እንዲትረፈረፍ የተደረገ ከሙሰዓብ በቀር አላየሁም፡፡ የአላህና መልእክተኛው ፍቅር ግን ከዛ ውስጥ አወጣው፡፡›› ሙስዓብ ኢብኑ ዑመይር ወደ መዲና የመጀመሪያው የአላህ ነብይ ልኡክ የመጀመሪያው የዐቀባ ቃል ኪዳን ላይ የተሳተፉ ከ12 በላይ የመዲና ሰዎች መካን ለቀው ሲሄዱ ከእነርሱ ጋር ሙስዓብን አብረው ላኩት፡፡ ቁርአንን ያስተምራቸዋል፡፡ የእምነቱን መሰረታዊ ይዘቶች በልቦናቸው ያፀናል በሚል ሀሳብ ማለት ነው፡፡ መዲና እንደደረሱም ሰዒድ ኢብኑ ዙራራ ዘንድ አረፈ፡፡ ወደ አንሷሮች(የመዲና ነዋሪዎች) ዘንድ በመሄድ ወደ አላህና መልዕክተኛው ይጠራቸዋል፡፡ አንድ ሁለት እያለ ብዙ ሰው ወደ ኢስላም ገባ፡፡ አንሷሮች ወደ ኢስላም በገፍ ገቡ፡፡ ሰዒድ ኢብኑ ሙዐዝና ኡሰይድ ኢብኑ ሁዶይር በሙስዓብ እጅ ኢስላምን ተቀበሉ፡፡ ከነርሱ ጀርባ ደግሞ አውስና ኸዝረጅ(መዲና የነበሩ ሁለት ታዋቂ ብሄሮች ናቸው) ሌሎችም ወደ ኢስላም ከተሙ፡፡ ያ ማለት ግን ፈተናዎች አልገጠሙትም ማለት አይደለም፡፡ አንድ ቀን ሰዎችን እያስተማረ ነበር፡፡ ከመዲና ጎሳ አለቆች አንዱ የሆነው ኡሰይድ ኢብኑ ሁዶይር ኢስላምን ሳይቀበል በፊት መጣ፡፡ ኡሰይድ እነዚህን ሰዎች ከዚህ በፊት ስለማያውቁት አንድ አምላክ እየነገረ በእምነታቸው ላይ ጥርጣሬን እያሳደረና እየፈተናቸው ነው በሚል በቁጣ ገንፍሎ እልህ እየገፋው ወደ ሙስዓብ ቀረበ፡፡ ሙስዓብን ከበው ሲማሩ የነበሩ አማኞች መምጣቱን ሲያዩ ርዕደት ያዛቸው፡፡ ፍርሃት ዋጣቸው፡፡ ሙስዓብ ግን የፊቱ ገፅታ እንኳ አልተቀየረም፡፡ አስዓድ ኢብኑ ዙራራ አብሮት ነበር፡፡ ኡሰይድ ተጠጋና ህይወታችሁን ማጣት የማትሹ ከሆነ ደካሞቻችንን ከማጃጃል ታቅባችሁ ከዚህ አካባቢ ጥፉ፡፡ ብሎ በቁጣ ተናገራቸው፡፡ ከሃይሉ ጋር እንደረጋ ባህር፣ እንደንጋት ወጋገን ስንብት በሚመስል መልኩ የሙስዓብ ከናፍሮች ቃላትን አሳምረው ማውጣት ጀመሩ፡፡‹‹ ቅድሚያ ተቀምጠህ ብትሰማንና ጉዳያችንን ከወደድከው ትቀበለዋለህ፣ከጠላኸው ደግሞ እንሄዳለን፡፡›› አለው፡፡ ኡሰይድ የምሉእ አስተሳሰብና አስተውሎት ባለቤት ነበርና ‹‹ልክ ብለሃል›› ብሎ የያዘውን ጦር መሳሪያ መሬት ላይ ጥሎ ተቀመጠ፡፡ ሙስዓብ ቁርአንን ያነባል፡፡ ሙሀመድ ኢብኑ ዓብዲላህ(ሰዐወ) የመጡበትን ጥሪ ይዘት ያብራራል፡፡ የኡሰይድ ግንባር የንጋት ፀሐይ እንዳገኘው መስታወት ያንፀባርቅ ጀመረ፡፡ ከወጣቱ አንደበት የሚወጡት ቃላት ተቆጣጠሩት፡፡ ሙስዓብ ንግገሩን እንደጨረሰ ኡሰይድና አብረው የነበሩት ሰዎች ‹‹ይህ ንግግር ምንኛ ያመረና እውነታ ነው›› አሉ፡፡ ‹‹ወደዚህ እምነት ለመግባ የሚከጅል ሰው ምንድን ነው ማድረግ ያለበት›› አሉም፡፡ ሙስዓብም ‹‹ልብስና አካሉን ያፀዳል፡፡ የአላህን አንድነት ይመሰክራል፡፡›› ሲል መለሰ፡፡ ኡሰይድ ትንሽ ቆይቶ ከፀጉሩ ላይ ውሃ እየተንጠባጠበ መጣና ‹‹ላኢላሃ ኢለሏህ፣ሙሀመደን ረሱሉሏህ›› በማለት መሰከረ፡፡ ዜናው በአንዴ ተዳረሰ፡፡ ሰዒድ ኢብኑ ሙዓዝም መጣ፡፡ ሙስዓብ ዘንድ ጥቂት ተቀመጠ፡፡ ሰምቶት ልቡ ተማረከ፡፡ ኢስላምን ተቀበለ፡፡ ሰዕድ ኢብኑ ዑባዳ ተከተለው፡፡ በነርሱ ኢስላምን መቀበል ፀጋዎች ሞሉ፡፡ የመዲና ነዋሪዎች እርስበርሳቸው ይጠያየቁ ገቡ፡፡ ኡሰይድ ኢብኑ ሁይዶይር፣ሰዕድ ኢብኑ ዑባዳና ሰዕድ ኢብኑ ሙዓዝ ኢስላምን ከተቀበሉ የኛ ወደኋላ ማለት ምንድነው›› አሉ፡፡ ሁሉም ወደ ሙስዓብ ጎረፉ፡፡ ከአንደበታቸው እውነት እንጂ አይወጣም፣እንመን ብለው ኢስላምን ተቀበሉ፡፡ የመጀመሪያው የመልእክተኛው አምባሳደር ተልእኮውን በሚገባ ተወጣ፡፡ ውጤታማም ሆነ፡፡ ሙስዓብ ሰዎችን ጁምዓ ቀን ልሰብስብና ላስተምር፣ላሰግድ የሚል ይዘት ያለው ደብዳቤ ለነብዩ(ሰዐወ) ፃፈ፡፡ ተፈቀደለት፡፡ ሰኢድ ኢብኑ ኸይሰማህ ቤት ሰበሰባቸው፡፡ ይህ እንግዲህ በኢስላም ታሪክ ውስጥ በይፋ ሰውን ሰብስቦ ማስተማር የተጀመረበት አግባብ ነበር፡፡ ሙስዓብ ተልዕኮውን በዚህኛው ሶስተኛው ስደቱ ላይ ሞላ፡፡ ዓመታት ነጎዱ ፣የአውስና ኸዝረጅ ሓጃጆች(የሀጅ ተጓዦች) የሁለተኛውን የዐቀባ ቃልኪዳን ለመፈፀም ወደ መካ መጡ፡፡ ሙስኣብም አብሯቸው መጣ፡፡ የነብዩ(ሰዐወ) ናፍቆት እየገፋው፣ እንባ እያነቀው መካ ገባ፡፡ ወደ ነብዩ (ሰዐወ) ቤት ሮጠ፡፡ አገኛቸው፡፡ የናፍቆት ግንኙነት ነበር…….የአንሷሮችን ሁኔታና እውነታቸውን የሚገልፅ የብስራት ዜና ሪፖርታዥ አቀረበላቸው፡፡ ነብዩም(ሰዐወ) ወደ ካዕባ ተቅጣጭተው ለሁሉም መልካም ነገር እንዲገጥም ዱዓ አደረጉ፡፡ የደስታ ላብም ግንባራቸው ላይ ግጥም አለ፡፡ የሙስኣብ እናት ከመዲና የመምጣቱ ዜና ደረሳት፡፡ ቅድሚያ ታዲያ በጣም ወደናፈቁት ነብይ ቤት እንደሄደም ሰማች፡፡ አንተ ወላጅን አማፂ ቅድሚያ በኔ አትጀምርም እንዴ› ብላ መልእክት ላከችበት፡፡ ሙስኣብም እንዲህ በማለት በመልእክተኛዋ መልእክትን ላከባት፡፡‹‹ ከአላህ መልዕክተኛ በፊት በማንም አልጀምርም፡፡› የእናት ፍቅሩ ጎተተው፡፡ ሊያያትም ሄደ፡፡ የኑሮ መራር በትር ያረፈበትን ገፅታውን ስታይ አዘነች፡፡ እንዲህም አለች‹‹ ይህ ሁሉ ነገር የደረሰብህኮ ካለህበት ስለሸፈትክ ነው፡፡›› አለችው፡፡ በፍጥነትም ‹‹እኔ ያለሁት በአላህ መልእክተኛ እምነት ኢስላም ላይ ነው፡፡ ይህን እምነት አላህ ለመልእክተናውና አማኞች ወዶታል ሲል መለሰላት፡፡ ከድንጋጤዋ የተነሳ ክፉ ተናገረችው፡፡ ‹‹እሺ አንዴ ሐበሻ፣ሌላ ጊዜ መዲና እያልክ ምን አመጣህ!›› አለችው፡፡ ራሱን እያወዛወዘ ‹‹በእምነቴ ከምትፈትኑኝ እሸሻችኋለሁ…..››አለ እናቱ ዳግም አግታ የልጇን ወደርሷ መመለስ አሰበች፡፡ ይህንንም ሙስዓብ አወቀባት፡፡ ‹‹እናቴ ልታግቺኝ ብትሞክሪ የሚቀርበኝን ሁሉ ገድላለሁ፡፡›› አላት፡፡ የሙስዓብ ህልፈተ ዜና ቀናት ነጎዱ፣ዓመታት ዙራቸው ከረረ፡፡ ነብዩ(ሠዐወ) ወደ መዲና ተሰደዱ፡፡ ሙስዓብ በንፁህ ልቦናና አንደበት ያመቻቻት የስሪብ(የመዲና ሌላ ስሟ ነው) ተቀበለቻቸው፡፡ መስተንግዶዋንም ጓዳዋን ሁሉ በመስጠት አሳመረች፡፡ የመካ ቁረይሾች ግን ለነብዩ(ሰዐወ) አልተኙም፡፡ መዲና ለምን ትመቻቸው በሚል የጥላቻ ዓይናቸው ቀላ፡፡ ብዙ የግድያ ሙከራ አደረጉ፡፡ የበድር ዘመቻ ተከሰተ፡፡ ብዙ አስተምህሮት ጥሎ በድል አለፈ፡፡ የኡሁድ ዘመቻ መጣ፡፡ ሙስሊሙ ሠራዊት ራሱን ማዘጋጀት ይዟል፡፡ የነብዩ(ሰዐወ) በመሃል ቆመው የእምነት ነፀብራቅ በጥልቅ የሚነበብበትን ፊት እየፈለጉ ነው፡፡ ይህ ፊት እንደተገኘም የኢስላምን ባንዲራ ተሸካሚ አድርገው ሊመርጡት ነው፡፡ ድንገት ሙስዓብን ጠሩት፡፡ መጣ፡፡ ከተከበረው እጃቸው ላይ ትልቅ አደራን ተቀበለ፡፡ አሁን ጦር መስክ ላይ ናቸው፡፡ ፍልሚያው ተጋጋመ፡፡ ተራራን ይጠብቁ ዘንድ የታዘዙት ቀስተኛ ሶሃቦች ትእዛዝ ጣሱ፡፡ አጋሪያን ወደ ኋላ ሲሸሹ ስላዩ ጦርነቱ የተቋጨ መሰላቸው፡፡ ወደ ምርኮ ተጣደፉ፡፡ ጥለውት ከመጡት ተራራ ጀርባ በኩል የኻሊድ ፈረሰኛ ጦር ድንገተኛና ስትራቴጂያዊ ከበባ በማድረግ ሙስሊሙ ሰራዊት ላይ ጥቃት ፈፀመ፡፡ የሙስሊሙን ጦር በተኑት፡፡ ሰልፎቹን በጥሰው ውስጥ ገቡ፡፡ የኢስላምን ቋንጃ ሰብረው መገላገል ቋምጠዋል፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ላይ ተሯሯጡ፡፡ በቀስት ወጓቸው፡፡ ከዙሪያቸው ጥቂት ባልደረቦቻቸቸው ሲከላከሉ ነበር፡፡ ሶሃቦች እዚህም እዚያም ተዋደቁ፡፡ ሙስዓብ የአጋሪያንን ትኩረት ከነብዩ(ሰዐወ) ለመሳብ አደራውን ከፍ አድርጎ አሏሁ አክበር ሲልም ራሱን አንድ አስፈሪ የጦር ብርጌድ አደረገ፡፡ ጥረትና ጭንቀቱ ሁሉ ሙሽሪኮቹን ከነብዩ እይታ ወደርሱ መሳብ ነውና ተሳክቶለት ራሱን ለከፋ አደጋ አጋለጠ፡፡ ህይወት ከነብዩ(ሰዐወ) ውጭ ምን ታደርግና!! አንድ እጁ ባንዲራ ይዞ ታክቢራ ይላል፡፡ ሌላኛው እጁ ደግሞ ሰይፍ ይዞ ይመታል፡፡ ተረባረቡበት፡፡ እስቲ የአይን እማኝ ለነበረው ሹረህቢል አብደሪ እንተወው፡፡ ሙስዓብ የኡሁድ ዘመቻ እለት ባንዲራ ተሸከመ፡፡ ሰራዊቱ ሲርድ እርሱ ግን ፀና፡፡ ኢብኑ ቀሚዓህ የሚባል ፈረሰኛ መጣና ቀኝ እጁን ቆረጠው፡፡ ሙስዓብም ‹‹ሙሃመድ እንዳለፉት መልእክተኞች መልእክተኛ እንጂ ሌላ አይደለም››ይል ነበር፡፡ ባንዲራውን በግራ እጁ ያዘ፡፡ ግራውንም ቆረጠው፡፡ ነገርግን ባንዲራውን በሁለት የተቆረጡ ክንዶቹ መሃል ያዘው(የነቢ አደራ አይደል!)፡፡ ‹‹ሙሃመድ እንዳለፉት መልእክተኞች መልእክተኛ እንጂ ሌላ አይደለም››ማለቱን ቀጥሏል፡፡ በስተመጨረሻም በአንካሴ ወጋው፡ ሙስዓብ ወደቀ፡ ባንድራውንም ለቀቀው፡ የሰማዕታ አንፀባራቂ ፈርጥና ኮከብ ወደቀ፡ አይኔ እያየ ነብዩ(ሰዐወ) ቀድመውኝ ሲሞቱ ማየት አልሻም ይመስል ነበር፡፡ ለርሳቸው የነበረውን ፍቅር ጥልቀት፣የስስቱን መጠን ያሳያል፡፡ አላህም ዝንተዓለም የሚነበብ ቁርአን ይሆን ዘንድ የቁርአን አንቀፅ ይሆን ዘንድ አሟላው፡፡ ‹‹ሙሃመድ እንዳለፉት መልእክተኞች መልእክተኛ እንጂ ሌላ አይደለም…. መራራው ዘመቻ ከተጠናቀቀ በኋላ የቅኑ ሰማዕት አስክሬን ፊት በደም ተለውሶ አፈር ውስጥ ድብቅ ብሎ ተገኘ፡፡ አወዳደቁ ነብዩ(ሰዐወ) የከበቧቸው አጋርያን ገድለዋቸው አስክሬናቸውን ላለማየት ፊቱን በሀዘን ድፍት ያደረገ ይመስል ነበር፡፡ የነብዩን(ሰዐወ) መትረፍ ሳያይ ሰማዕት ሆኖ ወደቀ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ወደ ጦር ሜዳው በመውረድ ሰማዕታትን ተሰናበቱ፡፡ ሙስዓብ ዘንድ ሲደርሱ ግን እምባቸውን መቆጣጠር አቃታቸው፡፡ አለቀሱ…….. ለመስዓብ አስክሬን መከፈኛ ታጣ ኸባብ ኢብኑ አል አረት(ረዐ) እንዲህ ይተርክልናል፡- የአላህን ውዴታ ከጅለን በርሱ መንገድ ወደ መዲና ተሰደድን፡፡ ምንዳችን አላህ ዘንድ ተፅፏል፡፡ ከኛ ውስጥ ምድራዊ ድርሻውን ሳይጠቀም ያለፈ እንደ ሙስዓብ ያለም አለ፡፡ ኡሁድ ቀን ሲገደል መገነዣ ከአንዲት ቁራጭ ፎጣ በቀር ታጣ፡፡ በተገኘቺው ጭንቅላቱን ስንሸፍን እግሩ ይጋለጣል፡፡ እግሩን ስናለብስ ጭንቅላቱ ይታያል፡፡›› ነብዩ(ሰዐወ) ‹‹ከላይ በኩል አልብሱትና ጥሩ ሽታ ባለው ብቃይ እግሩን ሸፍኑት›› አሉ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) የአጎታቸው ሓምዛ መገደልና ሙሽሪኮቹ ገላቸውን መቆራረጣቸው ተደማምሮ ልባቸው በሐዘን ደማ፡፡ ይህ ሁሉ እየሆነ ውስጣቸውን ሐዘን እየበላው የመጀመሪያውን አምባሳደራቸውን አስክሬን ሊሰናበቱት መጡ፡፡ ከአይናቸው እምባ እየረገፈ ‹‹ከአማኞችም ለአላህ ቃል የገቡትን እውን ያደረጉ አሉ፡፡›› ሲሉ ተሰሙ፡፡ የተገነዘባትን ሸካራ ቁራጭ ልብስ እያዩ ‹‹መካ ውስጥ ለስላሳና በጌጥ የተሸቆጠቆጠ ልብስ ለብሰህ አይቼሃለሁ፡፡ ዛሬ ደግሞ ፀጉርህ በአቧራ ተሸፍኖ መገነዣ አጣህ!›› ብለው ስቅስቅ ብለው አለቀሱ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ከፍ ባለ ድምፅ አዋጅ ነገሩ፡፡ ‹‹የአላህ መልዕክተኛ እናንተ ሰማዕታት መሆናችሁን አላህ ፊት የምፅዐት ቀን ይመሰክራሉ፡፡›› አሉ፡፡ ወደተቀሩት ባልደረቦቻቸው ዘወር ብለው‹‹ ሰዎች ሆይ ጎብኟቸው፣ሰላምታም አቅርቡላቸው፡፡ ነፍሴ በእጁ በሆነችው ጌታዬ እምላለሁ ማንኛውም ሙስሊም እስከ እለተ ቂያማ ድረስ ሰላምታ አያቀርብላቸውም እነርሱም የሚመልሱ ቢሆን እንጂ፡፡››አሉ፡፡ ሙስዓብ ሆይ! አሰላሙአለይኩም ሰማዕታት ሆይ! አሰላሙ አለይኩም…… የህይወት ታሪኩ ለሰው ልጅ ክብር ነው፡፡ የመስዋዕትነትና ፅኑ እምነት ተምሳሌት ነው፡፡ የሙስዓብ ኢብኑ ዑመይር የኢሥላም ጉዞ ዑመይር በባህረ ሰላጤዋ እምብርት መካ፣ የሁሉ ማረፊያ በሆነው በኢብራሂም የተገነባውን ቤት ካዕባን ከበው ከሚኖሩ ከበርቴዎቿ መሃል አንዱ ነው፡፡ ስልጣንና ሀብት ነበረው፡፡ ታዲያ ደስታና ጫወታ በከበባት በአንዷ ለሊት የመካ ከበርቴዎች ሳቅና ፌሽታ ወደሚንጣት ቤት ተፋጠኑ፡፡ ይህ ሁሉ ታዲያ ዑመይርንና ኸናስ ቢንት ማሊክ የተባለችውን ባለቤቱን እንኳን ደስ ያላችሁ ለማለት ነበር፡፡ አላህ አዲስ ልጅ በመስጠት ከችሮታው ዋለላቸው፡፡ ሙስዐብን መልከ መልካሙን፣ ሙሰዐብን የቁረይሽን ህያው ጌጥን…… ወራት ተፈተለኩ፡፡ዓመታት ነጎዱ፡፡ ታዲያ በእያንዳንዱ የህይወቱ እርከኖች ላይ ምቾትና ተድላ አብረውት ነበሩ፡፡ ከወላጆቹ በኩል የእንክብካቤው ብዛት ምንም እስከማይቀር ድረስ ነበር፡፡ በተለይ እናቱ ከሌሎች ከበርቴ ባልንጀሮቿ ልጆች ጎልቶ እንዲታይ ለውጫዊ ገፅታው ከፍተኛ መዋለ-ንዋይ ታፈስ ነበር፡፡ መካ ላይ የወንድ ውበት ሲነሳ ግንባር ቀደሙ ነበር፡፡ ገፅታው ለእይታ ማራኪና ቆንጆ ነበር፡፡ ሙስዐብ በመካ ጎዳናዎችና መንገድ ጠርዞች ካለፈ እርሱን ለማየት የቆነጃጅትና ውበት አድናቂዎች አንገት ይመዘዛል፡፡ ሙስዓብ ሁሌ ደስተኛና ፈገግታ የማይለየው ለጋ ወጣት ነበር፡፡ ከእድሜው ለጋነትና ውብ ገፅታው የተነሳ የስበሰባዎችና ጥሪዎች ጌጥ ነበር፡፡ ውበቱና የአዕምሮው ብስለት የሸፈቱ ልቦችን የተዘጉ በሮችን ይከፍቱ ነበር፡፡ ወራት ጉዟቸውን ቀጥለዋል አመታትም ቅብብሎሹን አጡፈውታል፡፡ የሙስዓብም የህይወት እሽክርክሪት ቀጥሏል፡፡ ህመም፣ጭንቀትና ችግርን ፍጹም አያውቃቸውም፡፡ ነገር ግን የሙስዐብ እናት ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ሁሌም የጥልቅ አስተሳሰብን ፋና ታያለች፡፡ከብሩህ ፊቱ ላይ ጥንካሬንና ቆራጥነትን ታነባለች፡፡ ቢሆንም ግን የዚህ ጥንካሬ ምንጩ ርቋታል፡፡ እናት የልጇን ውስጥ የማንበብ ችሎታ ቢኖራትም ይህ ግን ተሳናት፡፡ ቀናት ወደፊት አንድ ሲሉ የሙስዓብም ጥንካሬ ይፈረጥማል፡፡ ዛሬ ያለበት ላይ ሆኖ ያለፉ ቀናቱን ሲያስባቸው አሰልቺ ህልሞችና ቅዠት ሆኑበት፡፡ ከእለታት በአንዱ ቀን ይህ ወጣት ሰዎች ከታማኙ ሙሃመድ ሰምተው የሚያወሩትን ይሰማል፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) አላህ እርሳቸውን አብሳሪና አስጠንቃቂ አድርጎ እንደላካቸው፣ ወደ ብቸኛው ተመላኪ አንድነት ተጣሪ እንደሆኑ ይናገራሉ፡፡ መካ ከተማ ነግቶ በመሸ ቁጥር ጭንቀትና ጉዳይዋ ሙሐመድና ኢስላም ከሆኑ ሰንብቷል፡፡ ታዲያ ይህ በምቾት ክልል ውስጥ ያለው መልካሙ ሙስዓብ የዚህን ወሬ ዱካ ከሌሎች በተለየ መልኩ አፈንፍኖ ነበር የሚሰማው፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ካመኑ ተከታዮቻቸው ጋር በመሆን ከቁረይሽ ረብሻና ማደናቆር ራቅ ብለው ሶፋ ተራራ ስር በሚገኘው አርቀም ቤት ውስጥ እንደሚሠበሠቡ ሠማ፡፡ አላቅማማም፡፡ የማየትና እርጋታ ናፍቆት እየቀደመው ወደ አርቀም ቤት አመራ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ለባልደረቦቻቸው ቁርአንን ያነቡላቸዋል፡፡ ቀጥሎም ለታላቁ አላህ ይሰግዳሉ፡፡ ኢማን በሙስዓብ ልብ ውስጥ ቦታውን ሲይዝ አልቆየም፡፡ ከነብዩ(ሰዐወ) ልቦና ተንቆርቁሮ በከናፍሮቻቸው መሃል የሚወጣው የቁርአን ብርሃናማ መልዕክት ወደሚሰሙ ጆሮዎችና ወደሚያስተነትኑ ህሊናዎች ይፈሳሉ፡፡ በዚህች ምሽት ታዲያ የሙስዓብ ልቦና ተረታ፡፡ አንዳች ነገር ከቆመበት ቦታ ፍንቅል አደረገው፡፡ ያላሰበው የደስታ ስሜት ሊያበረው ቀረበ፡፡ ድንገት ነብዩ(ሰዐወ) ዘንድ ተጠጋ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ)በቀኝ እጃቸው የሙስዓብን ደረት ዳበሱት፡፡ እርግጥ የርሱ እርጋታ ጥልቅ ነበር፡፡ በዓይን እርግብግብታ ቅፅበት የጥበብን ጥግ ከዕድሜው በላይ ተላበሰ፡፡ የዘመናትን የጉዞ መስመር ሊቀይር ታጨ፡፡ እናት ልጇን በሃሳብ ዱካ ትከተለው ጀመር፡፡ ተፈታተነችውም፡፡ ልጅ ግን እርጋታው ይጨምራል፡፡ ዑስማን ኢብኑ ጦልሐ አል ሂንዲ ለእናቱ ኢስላምን እንደተቀበለ ሲነግራት ብዙም አልቆየም፡፡ በእርግጥ ዑስማን ሙስዓብ የነብዩን(ሰዐወ) ዓይነት ስግደት ሲሰግድ አይቶት ነበር፡፡ ሙስዓብ ጥቅልል ብሎ ዳሩል አርቀም(ነብዩ መካ ውስጥ ኢስላምን በድብቅ ያስተማሩበት የመጀመሪያው ቤት ነው)ገባ፡፡ በኢስላማዊ ጥሪ ታሪክና ህይወት ውስጥ ህያው ቅርስ ወደሆነችው ቤት፡፡ በወቅቱ በሙስሊሞች ጉልበት ላይ ተጨማሪ ኃይል ሆነ፡፡የነብዩ(ሰዐወ) ኢስላማዊ ጥሪ ከደሙ ተዋሃደች፡፡ እምነቱን በማንነቱ ላይ ከታች ወደ ላይ ካበው፡፡ ከማመኑ በፊት የነበረበትን ህሊናዊ ጨለማ የኋሊት ቃኘው፡፡ አሁን ስላለበት ኢስላማዊ ብርሃንና ጠንካራ፣ ነፃ ተከታዮቹ አስተነተነ፡፡ የሙስዓብ ኢስላምን መቀበል ትልቅ ስደት ነበር፡፡ ሙስዓብ የመጀመሪያውን ስደት ያደረገው ከምድራዊ ብልጭልጮችና ጌጧ ወደ አላህና መልዕክተኛው ነበር፡፡ የጥልቅ ለውጡ ሚስጥሩም ይኸው ነበር፡፡ መካ ውስጥ የኢስላም ሕንፃ ግንባታ አንድ ጡብ ለመሆን በቃ፡፡ ሙስዓብ ኢስላምን ከመቀበሉ ጋር ተያይዞ ከእናቱ በስተቀር ምድር ላይ የሚፈራው ኃይል አልነበረም፡፡ የእናቱ ነገር ግን አሳሰበው፡፡ አላህ በጉዳዩ ላይ ፍርዱን እስኪያመጣ ድረስ ኢስላምን መቀበሉን መደበቅ እንዳለበት ወሰነ፡፡ ነገር ግን መካ በዚያ ወቅት ምንም ሚስጥር የላትም፡፡ የቁረይሽ ዓይንና ጆሮ በየመንገዱ ላይ መረጃን ይፈልጋል፣ያሰራጫልም፡፡ በእያንዳንዷ የእግር ፋና ላይ ትንታኔ ይሰጣል፡፡ ሙስዓብ እናቱ፣ ቤተሰቦቹና ቅርብ ዘመዶቹ በሙሉ ኢስላምን እንደተቀበለ አወቁበት፡፡ ነገርግን በመኃላቸው ቆሞ በፅናት ነብዩ(ሰዐወ) የተከታዮቻቸውን ልቦና የሚያፀዱበትን፣ ጥበብንና ከፍታን የሚሞሉበትን፣ፍትህንና ጥንቃቄን የሚያስተምሩበትን ቁርአንን ያነብላቸው ገባ፡፡ እናቱ በአንድ ጥፊ ልታሰቆመው አሰበች፡፡ ግን በሙስዓብ ፊት ላይ ላይጠፋ የበራው የእምነት ብርሃን የተዘረጋችውን ጥፊ ከምንም አልቆጠራትም፡፡ ከእምነቱ ፍንክች እንደማይልና እንደማይመለስ እርግጠኛ ሆኑ፣ ተስፋም ቆረጡ፡፡ ከቤቱ አንዱ ጥግ ላይ አሰረችው፡፡ ተዘጋበት፡፡ እስረኛ ሆነ፡፡ የቅጣትን ዓይነት ከየቀለማቱ አቀመሱት፡፡ እንዳይንቀሳቀስም አገቱት፡፡ በሰንሰለትም ጠፈሩት፡፡ ያላወቁት ነገር ግን ይህ ሁሉ የስቃይ ዶፍ በእምነት በከበረች ነፍስ ፊት ደቃቃና ከንቱ ልፋት መሆኑን ነበር፡፡ ወደ ሐበሻ(አቢሲኒያ) በተደረገው የመጀመሪያው ስደት፣ ከአማኝ ወንድሞቹ ጋር በመሆን ወደ አላህና መልዕክተኛው ሁለተኛው ስደቱን በነጃሺ አፈር ላይ አደረገ፡፡ እዚሁ ሐበሻ ላይ የኑሮ ድርቆሽ ሙስዓብን ክፉኛ አገኘው፡፡ በችግር ሰበብ ወደ መካ ከተመለሱት አንዱም ሆነ፡፡ ከአድቃቂ ድህነት ጋር መኖር ያዘ፡፡ በዐቂዳ ጥላ ስር በውዴታ የሚገኝን ደስታ፣ የመጪውን ዓለም ማብቂያ የለሽ ደስታ እያሰበ፣ የነብዩ ባልደረባ መሆንን እያሰበ ኑሮን ገፋ፡፡ ወራት ያልፋሉ፣አመታት ይነጉዳሉ፡፡ የዚህ ወጣት ችግርና ድህነትም ይጨምራል፡፡ ትእግስትና ፅናትን ጨበጠ፡፡ በአንድ ወቅት ነብዩ(ሰዐወ) ከሌሎች ባልደረቦቻቸው ጋር ተቀምጠዋል፡፡ ሙስዓብ የተቀደደች ብትን ልብስ አጠላልፎ ለብሶ መጣ፡፡ አንዳንድ ቦታ ላይ ሀፍረተ ገላውን ለመሸፈን ሲል በእሾህ ቀጣጥሎታል፡፡ ከብርድና ቅዝቃዜ የተነሳ ሰውነቱ ልክ እባብ ከሞተ በኋላ ክሽ ብሎ እንደሚደርቀው ደርቋል፡፡ የነብዩ(ሰዐወ) ባልደረቦች ሲያዩት በማዘንና መራራት አንገታቸውን ደፉ፡፡ ከእነርሱ ውስጥም እርሱ ያለበትን ችግር ሊቀርፍ የሚችል አቅም ያለው አልነበረም፡፡ ሙስኣብ ሰላምታ አ ቀረበ፡፡ ነብዩም(ሰዐወ) ሰላምታውን ከመለሱ በኋላ እንዲህ አሉ፡- መካ ውስጥ ከቁረይሽ ልጆች ውስጥ ከወላጆቻቸው ዘንድ በፀጋና ምቾት እንዲትረፈረፍ የተደረገ ከሙሰዓብ በቀር አላየሁም፡፡ የአላህና መልእክተኛው ፍቅር ግን ከዛ ውስጥ አወጣው፡፡›› ሙስዓብ ኢብኑ ዑመይር ወደ መዲና የመጀመሪያው የአላህ ነብይ ልኡክ የመጀመሪያው የዐቀባ ቃል ኪዳን ላይ የተሳተፉ ከ12 በላይ የመዲና ሰዎች መካን ለቀው ሲሄዱ ከእነርሱ ጋር ሙስዓብን አብረው ላኩት፡፡ ቁርአንን ያስተምራቸዋል፡፡ የእምነቱን መሰረታዊ ይዘቶች በልቦናቸው ያፀናል በሚል ሀሳብ ማለት ነው፡፡ መዲና እንደደረሱም ሰዒድ ኢብኑ ዙራራ ዘንድ አረፈ፡፡ ወደ አንሷሮች(የመዲና ነዋሪዎች) ዘንድ በመሄድ ወደ አላህና መልዕክተኛው ይጠራቸዋል፡፡ አንድ ሁለት እያለ ብዙ ሰው ወደ ኢስላም ገባ፡፡ አንሷሮች ወደ ኢስላም በገፍ ገቡ፡፡ ሰዒድ ኢብኑ ሙዐዝና ኡሰይድ ኢብኑ ሁዶይር በሙስዓብ እጅ ኢስላምን ተቀበሉ፡፡ ከነርሱ ጀርባ ደግሞ አውስና ኸዝረጅ(መዲና የነበሩ ሁለት ታዋቂ ብሄሮች ናቸው) ሌሎችም ወደ ኢስላም ከተሙ፡፡ ያ ማለት ግን ፈተናዎች አልገጠሙትም ማለት አይደለም፡፡ አንድ ቀን ሰዎችን እያስተማረ ነበር፡፡ ከመዲና ጎሳ አለቆች አንዱ የሆነው ኡሰይድ ኢብኑ ሁዶይር ኢስላምን ሳይቀበል በፊት መጣ፡፡ ኡሰይድ እነዚህን ሰዎች ከዚህ በፊት ስለማያውቁት አንድ አምላክ እየነገረ በእምነታቸው ላይ ጥርጣሬን እያሳደረና እየፈተናቸው ነው በሚል በቁጣ ገንፍሎ እልህ እየገፋው ወደ ሙስዓብ ቀረበ፡፡ ሙስዓብን ከበው ሲማሩ የነበሩ አማኞች መምጣቱን ሲያዩ ርዕደት ያዛቸው፡፡ ፍርሃት ዋጣቸው፡፡ ሙስዓብ ግን የፊቱ ገፅታ እንኳ አልተቀየረም፡፡ አስዓድ ኢብኑ ዙራራ አብሮት ነበር፡፡ ኡሰይድ ተጠጋና ህይወታችሁን ማጣት የማትሹ ከሆነ ደካሞቻችንን ከማጃጃል ታቅባችሁ ከዚህ አካባቢ ጥፉ፡፡ ብሎ በቁጣ ተናገራቸው፡፡ ከሃይሉ ጋር እንደረጋ ባህር፣ እንደንጋት ወጋገን ስንብት በሚመስል መልኩ የሙስዓብ ከናፍሮች ቃላትን አሳምረው ማውጣት ጀመሩ፡፡‹‹ ቅድሚያ ተቀምጠህ ብትሰማንና ጉዳያችንን ከወደድከው ትቀበለዋለህ፣ከጠላኸው ደግሞ እንሄዳለን፡፡›› አለው፡፡ ኡሰይድ የምሉእ አስተሳሰብና አስተውሎት ባለቤት ነበርና ‹‹ልክ ብለሃል›› ብሎ የያዘውን ጦር መሳሪያ መሬት ላይ ጥሎ ተቀመጠ፡፡ ሙስዓብ ቁርአንን ያነባል፡፡ ሙሀመድ ኢብኑ ዓብዲላህ(ሰዐወ) የመጡበትን ጥሪ ይዘት ያብራራል፡፡ የኡሰይድ ግንባር የንጋት ፀሐይ እንዳገኘው መስታወት ያንፀባርቅ ጀመረ፡፡ ከወጣቱ አንደበት የሚወጡት ቃላት ተቆጣጠሩት፡፡ ሙስዓብ ንግገሩን እንደጨረሰ ኡሰይድና አብረው የነበሩት ሰዎች ‹‹ይህ ንግግር ምንኛ ያመረና እውነታ ነው›› አሉ፡፡ ‹‹ወደዚህ እምነት ለመግባ የሚከጅል ሰው ምንድን ነው ማድረግ ያለበት›› አሉም፡፡ ሙስዓብም ‹‹ልብስና አካሉን ያፀዳል፡፡ የአላህን አንድነት ይመሰክራል፡፡›› ሲል መለሰ፡፡ ኡሰይድ ትንሽ ቆይቶ ከፀጉሩ ላይ ውሃ እየተንጠባጠበ መጣና ‹‹ላኢላሃ ኢለሏህ፣ሙሀመደን ረሱሉሏህ›› በማለት መሰከረ፡፡ ዜናው በአንዴ ተዳረሰ፡፡ ሰዒድ ኢብኑ ሙዓዝም መጣ፡፡ ሙስዓብ ዘንድ ጥቂት ተቀመጠ፡፡ ሰምቶት ልቡ ተማረከ፡፡ ኢስላምን ተቀበለ፡፡ ሰዕድ ኢብኑ ዑባዳ ተከተለው፡፡ በነርሱ ኢስላምን መቀበል ፀጋዎች ሞሉ፡፡ የመዲና ነዋሪዎች እርስበርሳቸው ይጠያየቁ ገቡ፡፡ ኡሰይድ ኢብኑ ሁይዶይር፣ሰዕድ ኢብኑ ዑባዳና ሰዕድ ኢብኑ ሙዓዝ ኢስላምን ከተቀበሉ የኛ ወደኋላ ማለት ምንድነው›› አሉ፡፡ ሁሉም ወደ ሙስዓብ ጎረፉ፡፡ ከአንደበታቸው እውነት እንጂ አይወጣም፣እንመን ብለው ኢስላምን ተቀበሉ፡፡ የመጀመሪያው የመልእክተኛው አምባሳደር ተልእኮውን በሚገባ ተወጣ፡፡ ውጤታማም ሆነ፡፡ ሙስዓብ ሰዎችን ጁምዓ ቀን ልሰብስብና ላስተምር፣ላሰግድ የሚል ይዘት ያለው ደብዳቤ ለነብዩ(ሰዐወ) ፃፈ፡፡ ተፈቀደለት፡፡ ሰኢድ ኢብኑ ኸይሰማህ ቤት ሰበሰባቸው፡፡ ይህ እንግዲህ በኢስላም ታሪክ ውስጥ በይፋ ሰውን ሰብስቦ ማስተማር የተጀመረበት አግባብ ነበር፡፡ ሙስዓብ ተልዕኮውን በዚህኛው ሶስተኛው ስደቱ ላይ ሞላ፡፡ ዓመታት ነጎዱ ፣የአውስና ኸዝረጅ ሓጃጆች(የሀጅ ተጓዦች) የሁለተኛውን የዐቀባ ቃልኪዳን ለመፈፀም ወደ መካ መጡ፡፡ ሙስኣብም አብሯቸው መጣ፡፡ የነብዩ(ሰዐወ) ናፍቆት እየገፋው፣ እንባ እያነቀው መካ ገባ፡፡ ወደ ነብዩ (ሰዐወ) ቤት ሮጠ፡፡ አገኛቸው፡፡ የናፍቆት ግንኙነት ነበር…….የአንሷሮችን ሁኔታና እውነታቸውን የሚገልፅ የብስራት ዜና ሪፖርታዥ አቀረበላቸው፡፡ ነብዩም(ሰዐወ) ወደ ካዕባ ተቅጣጭተው ለሁሉም መልካም ነገር እንዲገጥም ዱዓ አደረጉ፡፡ የደስታ ላብም ግንባራቸው ላይ ግጥም አለ፡፡ የሙስኣብ እናት ከመዲና የመምጣቱ ዜና ደረሳት፡፡ ቅድሚያ ታዲያ በጣም ወደናፈቁት ነብይ ቤት እንደሄደም ሰማች፡፡ አንተ ወላጅን አማፂ ቅድሚያ በኔ አትጀምርም እንዴ› ብላ መልእክት ላከችበት፡፡ ሙስኣብም እንዲህ በማለት በመልእክተኛዋ መልእክትን ላከባት፡፡‹‹ ከአላህ መልዕክተኛ በፊት በማንም አልጀምርም፡፡› የእናት ፍቅሩ ጎተተው፡፡ ሊያያትም ሄደ፡፡ የኑሮ መራር በትር ያረፈበትን ገፅታውን ስታይ አዘነች፡፡ እንዲህም አለች‹‹ ይህ ሁሉ ነገር የደረሰብህኮ ካለህበት ስለሸፈትክ ነው፡፡›› አለችው፡፡ በፍጥነትም ‹‹እኔ ያለሁት በአላህ መልእክተኛ እምነት ኢስላም ላይ ነው፡፡ ይህን እምነት አላህ ለመልእክተናውና አማኞች ወዶታል ሲል መለሰላት፡፡ ከድንጋጤዋ የተነሳ ክፉ ተናገረችው፡፡ ‹‹እሺ አንዴ ሐበሻ፣ሌላ ጊዜ መዲና እያልክ ምን አመጣህ!›› አለችው፡፡ ራሱን እያወዛወዘ ‹‹በእምነቴ ከምትፈትኑኝ እሸሻችኋለሁ…..››አለ እናቱ ዳግም አግታ የልጇን ወደርሷ መመለስ አሰበች፡፡ ይህንንም ሙስዓብ አወቀባት፡፡ ‹‹እናቴ ልታግቺኝ ብትሞክሪ የሚቀርበኝን ሁሉ ገድላለሁ፡፡›› አላት፡፡ የሙስዓብ ህልፈተ ዜና ቀናት ነጎዱ፣ዓመታት ዙራቸው ከረረ፡፡ ነብዩ(ሠዐወ) ወደ መዲና ተሰደዱ፡፡ ሙስዓብ በንፁህ ልቦናና አንደበት ያመቻቻት የስሪብ(የመዲና ሌላ ስሟ ነው) ተቀበለቻቸው፡፡ መስተንግዶዋንም ጓዳዋን ሁሉ በመስጠት አሳመረች፡፡ የመካ ቁረይሾች ግን ለነብዩ(ሰዐወ) አልተኙም፡፡ መዲና ለምን ትመቻቸው በሚል የጥላቻ ዓይናቸው ቀላ፡፡ ብዙ የግድያ ሙከራ አደረጉ፡፡ የበድር ዘመቻ ተከሰተ፡፡ ብዙ አስተምህሮት ጥሎ በድል አለፈ፡፡ የኡሁድ ዘመቻ መጣ፡፡ ሙስሊሙ ሠራዊት ራሱን ማዘጋጀት ይዟል፡፡ የነብዩ(ሰዐወ) በመሃል ቆመው የእምነት ነፀብራቅ በጥልቅ የሚነበብበትን ፊት እየፈለጉ ነው፡፡ ይህ ፊት እንደተገኘም የኢስላምን ባንዲራ ተሸካሚ አድርገው ሊመርጡት ነው፡፡ ድንገት ሙስዓብን ጠሩት፡፡ መጣ፡፡ ከተከበረው እጃቸው ላይ ትልቅ አደራን ተቀበለ፡፡ አሁን ጦር መስክ ላይ ናቸው፡፡ ፍልሚያው ተጋጋመ፡፡ ተራራን ይጠብቁ ዘንድ የታዘዙት ቀስተኛ ሶሃቦች ትእዛዝ ጣሱ፡፡ አጋሪያን ወደ ኋላ ሲሸሹ ስላዩ ጦርነቱ የተቋጨ መሰላቸው፡፡ ወደ ምርኮ ተጣደፉ፡፡ ጥለውት ከመጡት ተራራ ጀርባ በኩል የኻሊድ ፈረሰኛ ጦር ድንገተኛና ስትራቴጂያዊ ከበባ በማድረግ ሙስሊሙ ሰራዊት ላይ ጥቃት ፈፀመ፡፡ የሙስሊሙን ጦር በተኑት፡፡ ሰልፎቹን በጥሰው ውስጥ ገቡ፡፡ የኢስላምን ቋንጃ ሰብረው መገላገል ቋምጠዋል፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ላይ ተሯሯጡ፡፡ በቀስት ወጓቸው፡፡ ከዙሪያቸው ጥቂት ባልደረቦቻቸቸው ሲከላከሉ ነበር፡፡ ሶሃቦች እዚህም እዚያም ተዋደቁ፡፡ ሙስዓብ የአጋሪያንን ትኩረት ከነብዩ(ሰዐወ) ለመሳብ አደራውን ከፍ አድርጎ አሏሁ አክበር ሲልም ራሱን አንድ አስፈሪ የጦር ብርጌድ አደረገ፡፡ ጥረትና ጭንቀቱ ሁሉ ሙሽሪኮቹን ከነብዩ እይታ ወደርሱ መሳብ ነውና ተሳክቶለት ራሱን ለከፋ አደጋ አጋለጠ፡፡ ህይወት ከነብዩ(ሰዐወ) ውጭ ምን ታደርግና!! አንድ እጁ ባንዲራ ይዞ ታክቢራ ይላል፡፡ ሌላኛው እጁ ደግሞ ሰይፍ ይዞ ይመታል፡፡ ተረባረቡበት፡፡ እስቲ የአይን እማኝ ለነበረው ሹረህቢል አብደሪ እንተወው፡፡ ሙስዓብ የኡሁድ ዘመቻ እለት ባንዲራ ተሸከመ፡፡ ሰራዊቱ ሲርድ እርሱ ግን ፀና፡፡ ኢብኑ ቀሚዓህ የሚባል ፈረሰኛ መጣና ቀኝ እጁን ቆረጠው፡፡ ሙስዓብም ‹‹ሙሃመድ እንዳለፉት መልእክተኞች መልእክተኛ እንጂ ሌላ አይደለም››ይል ነበር፡፡ ባንዲራውን በግራ እጁ ያዘ፡፡ ግራውንም ቆረጠው፡፡ ነገርግን ባንዲራውን በሁለት የተቆረጡ ክንዶቹ መሃል ያዘው(የነቢ አደራ አይደል!)፡፡ ‹‹ሙሃመድ እንዳለፉት መልእክተኞች መልእክተኛ እንጂ ሌላ አይደለም››ማለቱን ቀጥሏል፡፡ በስተመጨረሻም በአንካሴ ወጋው፡ ሙስዓብ ወደቀ፡ ባንድራውንም ለቀቀው፡ የሰማዕታ አንፀባራቂ ፈርጥና ኮከብ ወደቀ፡ አይኔ እያየ ነብዩ(ሰዐወ) ቀድመውኝ ሲሞቱ ማየት አልሻም ይመስል ነበር፡፡ ለርሳቸው የነበረውን ፍቅር ጥልቀት፣የስስቱን መጠን ያሳያል፡፡ አላህም ዝንተዓለም የሚነበብ ቁርአን ይሆን ዘንድ የቁርአን አንቀፅ ይሆን ዘንድ አሟላው፡፡ ‹‹ሙሃመድ እንዳለፉት መልእክተኞች መልእክተኛ እንጂ ሌላ አይደለም…. መራራው ዘመቻ ከተጠናቀቀ በኋላ የቅኑ ሰማዕት አስክሬን ፊት በደም ተለውሶ አፈር ውስጥ ድብቅ ብሎ ተገኘ፡፡ አወዳደቁ ነብዩ(ሰዐወ) የከበቧቸው አጋርያን ገድለዋቸው አስክሬናቸውን ላለማየት ፊቱን በሀዘን ድፍት ያደረገ ይመስል ነበር፡፡ የነብዩን(ሰዐወ) መትረፍ ሳያይ ሰማዕት ሆኖ ወደቀ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ወደ ጦር ሜዳው በመውረድ ሰማዕታትን ተሰናበቱ፡፡ ሙስዓብ ዘንድ ሲደርሱ ግን እምባቸውን መቆጣጠር አቃታቸው፡፡ አለቀሱ…….. ለመስዓብ አስክሬን መከፈኛ ታጣ ኸባብ ኢብኑ አል አረት(ረዐ) እንዲህ ይተርክልናል፡- የአላህን ውዴታ ከጅለን በርሱ መንገድ ወደ መዲና ተሰደድን፡፡ ምንዳችን አላህ ዘንድ ተፅፏል፡፡ ከኛ ውስጥ ምድራዊ ድርሻውን ሳይጠቀም ያለፈ እንደ ሙስዓብ ያለም አለ፡፡ ኡሁድ ቀን ሲገደል መገነዣ ከአንዲት ቁራጭ ፎጣ በቀር ታጣ፡፡ በተገኘቺው ጭንቅላቱን ስንሸፍን እግሩ ይጋለጣል፡፡ እግሩን ስናለብስ ጭንቅላቱ ይታያል፡፡›› ነብዩ(ሰዐወ) ‹‹ከላይ በኩል አልብሱትና ጥሩ ሽታ ባለው ብቃይ እግሩን ሸፍኑት›› አሉ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) የአጎታቸው ሓምዛ መገደልና ሙሽሪኮቹ ገላቸውን መቆራረጣቸው ተደማምሮ ልባቸው በሐዘን ደማ፡፡ ይህ ሁሉ እየሆነ ውስጣቸውን ሐዘን እየበላው የመጀመሪያውን አምባሳደራቸውን አስክሬን ሊሰናበቱት መጡ፡፡ ከአይናቸው እምባ እየረገፈ ‹‹ከአማኞችም ለአላህ ቃል የገቡትን እውን ያደረጉ አሉ፡፡›› ሲሉ ተሰሙ፡፡ የተገነዘባትን ሸካራ ቁራጭ ልብስ እያዩ ‹‹መካ ውስጥ ለስላሳና በጌጥ የተሸቆጠቆጠ ልብስ ለብሰህ አይቼሃለሁ፡፡ ዛሬ ደግሞ ፀጉርህ በአቧራ ተሸፍኖ መገነዣ አጣህ!›› ብለው ስቅስቅ ብለው አለቀሱ፡፡ ነብዩ(ሰዐወ) ከፍ ባለ ድምፅ አዋጅ ነገሩ፡፡ ‹‹የአላህ መልዕክተኛ እናንተ ሰማዕታት መሆናችሁን አላህ ፊት የምፅዐት ቀን ይመሰክራሉ፡፡›› አሉ፡፡ ወደተቀሩት ባልደረቦቻቸው ዘወር ብለው‹‹ ሰዎች ሆይ ጎብኟቸው፣ሰላምታም አቅርቡላቸው፡፡ ነፍሴ በእጁ በሆነችው ጌታዬ እምላለሁ ማንኛውም ሙስሊም እስከ እለተ ቂያማ ድረስ ሰላምታ አያቀርብላቸውም እነርሱም የሚመልሱ ቢሆን እንጂ፡፡››አሉ፡፡ ሙስዓብ ሆይ! አሰላሙአለይኩም ሰማዕታት ሆይ! አሰላሙ

1499

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9A%E1%88%B5%E1%89%B6%E1%89%BD%20%E1%89%A0%E1%8A%96%E1%88%85%20%E1%88%98%E1%88%AD%E1%8A%A8%E1%89%A5%20%E1%88%8B%E1%8B%AD

ሚስቶች በኖህ መርከብ ላይ

ከማየ አይህ በፊት በነበሩ ዕለታት ስለ ኖሩ በኖህ መርከብ ላይ ስለ ተገኙ ስለ አራቱ ሴቶች ኦሪት ዘፍጥረት ምንም እንኳን ዝም ቢል፣ ከሌላ ምንጭ ስለነዚሁ ሴቶችና በተለይ ስለ ስሞቻቸው የተገኘው አፈ ታሪክ በርካታ ነው። በጥንታውያን እምነት ዘንድ፣ የሴም፣ የካምና የያፌት ሚስቶች ዕጅግ የረዘማቸው ዕድሜ ሲኖራቸው ከመጠን ይልቅ ለብዙ መቶ ዓመታት ኑረው ለያንዳንዱ ትውልድ ትንቢት እየተናገሩ ኖሩ። እነኚህ ሲቢሎች ተብለው ለግሪኮች ለሮማውያንም እንደ ቅዱሳን መጻሕፍት የተቆጠሩት የሲቢሊን መጻሕፍት ደራሲዎች እንደ ነበሩ ታመነ። የሮማውያን ቅጂ በ397 ዓ.ም. አካባቢ በእሳት ተቃጥ ዛሬ የሚታወቁ የሲቢሊን ራዕዮች የተባሉት ሰነዶች ኦሪጂናል መሆናቸው ለምሁሮች አይመስላቸውም። ከመጀመርያ ሲቡሎች በኋላ ሌሎች ሲቢሎች እንደ ተከተሉ ለንግሮቹም እንደ ጨመሩ ይታስባል። በመጽሐፈ ኩፋሌ የሴም፣ የካምና የያፌት ሚስቶች እንዲሁ ተብለው ይሰየማሉ፤ የሴም ሚስት፣ ሰደቀተልባብ የካም ሚስት፣ አኤልታማኡክ (ወይም በሌላ ትርጉም ናኤልታማኡክ) የያፌት ሚስት፣ አዶታነሌስ (ወይም በሌላ ትርጉም አዳታነሥስ) ናቸው። ከዚህ በላይ ሦስቱ የኖህ ልጆች ከጥቂት ዓመት በኋላ ከአራራት ሠፈር በየአቅጣጫው ሂደው ለሰው ልጆች ሁሉ እናቶቻቸው ለሆኑት ለሚስቶቻቸው ስሞች የተባሉ 3 መንደሮች እንደ መሠረቱ ይታረካል። በኋላ ዘመን የክርስቲያን ጸሓፊ ቅዱስ አቡሊድስ (227 ዓ.ም. የሞቱ) በጽርዕ ታርጉም ዘንድ ለዚህ ተመሳሳይ የሆነ ታሪክ መዘገቡ። ነገር ግን እዚህ የሴምና የካም ሚስቶች ስሞች እንዳለዋወጡ ይመስላል። እሱ እንዲሁ፦ «የኖህ ልጆች ሚስቶች ስሞች አንዲሁ ናቸው፤ የሴም ሚስት፣ ናሐላጥ ማሕኑቅ፤ የካምም ሚስት፣ ዘድቃጥ ናቡ፣ የያፈትም ሚስት አራጥቃ ይባላሉ» ብሎ ጻፈ። ጆን ጊል (1697-1771 እ.ኤ.አ.) በመጽሓፍ ቅዱስ ነክ አስተያይቶቹ ስለ አንድ የዓረብ አፈ ታሪክ የጻፈው እንዲሁ ነው፤ «የሴም ሚስት ስም ዛልበጥ ወይም ዛሊጥ ወይም ሳሊት ሲሆን፣ የካምም ደግሞ ናሓላጥ ተባለች፣ የያፌትም ደግሞ አረሢሢያ ተባለች። ኪታብ አል-ማጋል የተባለው ጥንታዊ አረብኛ መጽሐፍ (ከ'ቄሌምንጦስ መጻሕፍት' መሃል)፣ በጽርዕ የተጻፈው መጽሐፍ የመዝገቦች ዋሻ (350 ዓ.ም. ገዳማ) እና የእስክንድርያ ግሪክ ኦርቶዶክስ አቡነ ዩቲኪዮስ (920 ዓ.ም. ገደማ) ሁሉ ሲስማሙ የኖህን ሚስት ሃይኬል ይሏታል፤ እርስዋም የናሙስ ልጅ፣ ናሙስም የሄኖክ ሴት ልጅ፣ ይህም ሄኖክ የማቱሳላ ወንድም እንደ ነበሩ ይላሉ። ኪታብ አል-ማጋል ደግሞ የሴም ሚስት የናሲህ ልጅ ልያ ብሎ ይሰይማታል። የሳላሚስ አጲፋንዮስ የጻፈው ፓናሪዮን ደግሞ የኖህ ሚስት ባርጤኖስ ይላታል። በ5ኛ ክፍለ ዘመን አካባቢ በግዕዝ የተሠራው መጽሐፈ አዳምና ሕይዋን ግን የኖህ ሚስት ሃይካል ሲጠራት ይቺ የአባራዝ ልጅ፣ አባራዝም የሄኖስ ልጆች ሴት ልጅ ናት ይላል። አንዳንድ ጸሐፊ ስለዚህ የአጲፋንዮስ 'ባርጤኖስ' ማለት ከእብራይስጥ 'ባጥ-ኤኖስ' መሆኑን አጠቁሟል።. በ'ሲቢሊን ራዕዮች' ዘንድ፣ ከሲቢሎቹ የአንዲቱ ስም ለዛልበጥ ተመሳሳይ ነበረ፤ እሷም የ«ባቢሎን ሲቢል» ሳምበጥ ነበረች። ከጥፋት ውሃ 900 አመት በኋላ ወደ ግሪክ አገር ሄዳ የንግሮች ጽሑፍ እንደ ጀመረች ብላ ጻፈች። ከዚያ በላይ የጻፈችው ጽሁፍ ከማየ አይህ አስቀድሞ የነበሩ የቤተሠቧ ስሞች ይታርካል። እነሱም አባቷ ግኖስቲስ፣ እናቷ ኪርኬ፤ እህቷም ዒሲስ ናቸው። በሌሎች ጥንታዊ ምንጮች ደግሞ ሳባ የምትባል ሲቡል ኖረች። በ15ኛ ክፍለ ዘመን አውሮፓዊ መነኩሴ አኒዮ ዳ ቪተርቦ ዘንድ፣ ከለዳዊው ቤሮሶስ (280 ዓክልበ ያህል የጻፈ) የልጆቹ ሚስቶች ፓንዶራ፣ ኖኤላ፣ ኖኤግላ የኖህም ሚስት ቲቴያ ተብለው እንደ ተሰየሙ ብለው ነበር። ነገር ግን ይህ አኒዮ ዛሬ አታላይ ጸሐፊ እንደ ነበር ይታመናል በአይርላንድ አፈ ታሪክ ስለ ሦስቱ ልጆችና ስለ ሚስቶቻቸው የሚተረተው ብዙ አለ። በዚሁ ምንጭ ሚስቶቹ ኦላ፣ ኦሊቫ፣ ኦሊቫኒ ይባላሉ። እነኚህም ስሞች የተወሰዱ ኮዴክስ ጁኒየስ ከተባለው ጥንታዊ (700 ዓ.ም.) እንግሊዝ ብራና ጥቅል ይመስላል። ይኸው ጽሕፈት እንደ ረጅም ግጥም ሆኖ በገጣሚው በካድሞን እንደተጻፈ ይታሥባል። እዚህ ደግሞ የኖህ ሚስት ፔርኮባ ትባላለች። የሀንጋሪ አፈ ታሪክ ደግሞ ስለ ያፌትና ኤነሕ ስለ ተባለችው ስለ ሚስቱ አንዳንድ ተረት አለበት። ይህ መረጃ የሚገኘው የአንጾኪያ ጳጳስ ሲጊልበርት ከተጻፉት ዜና መዋዕል እንደ ሆነ ይባላል። በደቡብ ኢራቅ በሚኖሩት በጥንታዊ ማንዳያውያን ሐይማኖት ተከታዮች መጻሕፍት ዘንድ፤ የኖህ ሚስት ኑራይታ ወይም አኑራይጣ ተባለች። በግብጽ 1-3 ክፍለ ዘመናት ዓ.ም. የተገኘው ግኖስቲክ ሃይማኖት መጻሕፍት ዘንድ የኖህ ሚስት ኖሬያ ስትሆን መጽሐፈ ኖሬያ የሚባል ጽሕፈት ነበራቸው። አይሁዳዊ ሚድራሽ 'ራባ' እና በ11ኛ ክፍለ-ዘመን የኖረው አይሁድ ጸሐፊ ራሺ እንዳለው የኖህ ሚስት የላሜህ ሴት ልጅና የቱባልቃይን እኅት ናዕማህ ነበረች። እንዲሁም ከ1618 ዓ.ም. ብቻ በሚታወቀው ሚድራሽ «ያሻር መጽሐፍ»፣ የኖህ ሚስት ስም የሄኖክ ልጅ ናዕማህ ተባለች። ነገር ግን፤ ጥንታዊ መጽሀፈ ኩፋሌ ስምዋ አምዛራ ተብሎ ይሰጣል። «ናዕማህ» የሚለው የካም ሚስት ስም ለኖህ ሚስት ስም በአይሁድ ልማድ እንደ ተሳተ ጆን ጊል ሐሳቡን አቅርቧል። በሮዚክሩስ («የጽጌ ረዳ መስቀል ወንድማማችነት»፤ ምስጢራዊ ማኅበር) ጽሕፈት ኮምት ደ ጋባሊስ (1672 ዓ.ም.) ዘንድ፣ የኖህ ሚስት ስም ቨስታ ትባላለች። በመጨረሻም፣ በዩናይትድ ስቴትስ በሚገኘው በሞርሞን ሃይማኖት ('የየሱስ ክርስቶች መጨረሻ ዘመን ቅዱሳን') መጻሕፍት ዘንድ፣ የካም ሚስት ስም ኢጅፕተስ ነበረ። መጽሐፍ ቅዱስ አፈ

50448

https://am.wikipedia.org/wiki/Shincheonji

Shincheonji

የኮሪያዎች መጽሐፍ ቅዱስ ጥናት በኢትዮጵያ የምንከተለውና የዳንንበት ወንጌል በዘመናት መካከል ተግዳሮት ጠፍቶትና ከትግል ውጪ ሆኖ የሚያውቅበት ታሪክ የለም። በየወቅቱ ከውስጥና ከውጪ በሚነሱ የስህተት ትምህርቶችና ተቃውሞዎች ሳቢያ በየዘመናቱ ራሱን ሲከላከልና በተነሱበት ተቃውሞዎች ሁሉ እያሸነፈ ያለንበት ዘመን ላይ ደርሷል። አሁንም በተለይም ከተሀድሶ ዘመን በኋላ ለመቁጠር በሚታክቱ አያሌ የውጭና የውስጥ ተግዳሮቶች መካከል እያለፈ ሲሆን በተለይ ከውስጥ በሚነሱና ሰይጣን አስርጎ ባስገባቸው የወንጌሉ ጠላቶች ሳቢያ ቤተ ክርስቲያን ስትታመስ ኖራለች። በእኛም ዘመን በተለይ ከብልጽግና ወንዴል ጋር ተያይዞ አሌ የማይባሉ የምንፍቅና ትምርቶች የገቡ ሲሆን ከዚህ ቀጥሎ የምናየው የ ትምህርት ደግሞ በአይነቱም ሆነ በይዘቱ ለየት ብሎ ብዙም ትኩረት ሳይፈልግ በቀላሉ ሊታያ በሚችልበት ሁኔታ ትምህርቱን እያስፋፉ ይገኛል። በርግጥ ይህ አስተምህሮ በጣም ግልጽ የሆነ ከወንጌሉ ያፈነገጠ ትምህርት ቢሆንም እንኳ በጣን በሆነ ሁኔታ የምንፍቅና ሥራውን እያቀላጠፈ ያለና እየተጠቀሙበት ካለው አካሄድ የተነሳም ሰዎቻችን በተለይም አዳጊ ወጣቶች እና ወጣቶችን በከፍተኛ ቁጥርና ፍጥነት በመማረክ ላይ ይገኛል። ወደ አስተምህሮው እንግባ በደቡክ ኮሪያ የተነሳ የስህተት ትምህርት ሲሆን አስተማሪው ደግሞ ሊ ማን-ሂ የተባለ ግለሰብ ንወ። እንግዲህ ይህ ግለሰብ በደቡብ ኮርያ ብቻ ከ 200,000 በላይ ተከታዮች ያሉት ሲሆን በ ወይንም በቀደምት ጉምቱ የወንጌላውያን አማኞች የተወገዘና ትምህርቱ በቀጥታ የስህተትና የምንፍቅና እንደሆነ የተተቸ ትምህርት ሆኖ እናገኘዋለን። የትህምርቱ ዋና ገጽታም ከታረደው በግ ከክርስቶስ ውጪ ማዕከልነቱን ወደ ምንፍቅናው ደራሲ ወደ ሊ ማን-ሂ ያደላ መሆኑ በግልጽ ከትምህርቶቹና ከአቋሞቹ መረዳት ይቻላል። ይህ ሰው (ሊ ማን-ሂ) ራሱን ዳግም የተገለጠ ሐዋርያው ዮሐንስ እንደሆነ በግልጽ የሚያስተምርና የራሱንም የታደሰና እንደሚመቸው አድርጎ የተስተካከለ መጽሀፍ ቅዱስ (በተለይ በዮሐንስ ራዕይ ላይ) እስከ ማሳተም የደረሰ በቅዱስ ቃሉ ስልጣን ላይ የተዳፈረ ሰው ነው። ለዚህም በማሳያነት ራሱን ዳግም የተገለጠ ዮሐንስ (አዲሱ ዮሐንስ) አድርጎ ከመቁጠሩ ጋር በተያያዘ ዮሐንስ ራዕይ ዳግም በሙላት ተገልጦልኛል በማለትና በዮሐንስ ራዕይ 1 3 ያሉት በእስያ ያሉት ሰባቱ አብያተ ክርስቲያናት የእስያ ሳይሆኑ በኮርያ ለሚገኙ ከተሞች ናቸው ማለት አስተካክሎ የራሱን መጽሀፍ ቅዱስ አስትሟል። ያም ከተማ በዋናነት የምትባል ለሰሜን ኮርያ የቀረበች ከተማ ስትሆን የአስተምህሮ ተቋሙ ዋና መቀመጫ ናት። ትምህርቶቹ በጥቂቱ ከሰውዬው ማንነት አንጻር 1. ከላይ እንደተገለጸው ሊ ማን-ሂ ራሱን ሐዋርያው ዮሐንስ መሆኑን ያስተምራል ወይንም አዲሱ ዮሐንስ እያለ ራሱን ያቆላምጣል 52) ይህ ትምህርት ፈጽሞ በክርስትና አስተምህሮ ውስጥ የሌለና ሰዎች ዳግም ሌላ ሰው ሆኖ ይወለዳሉ ለሚለው የህንድ(ሁድሃ)፣ የጥንት ቻይናና፣ የጥንት ግሪኮች ፍልስፍና ላይ የተመሰረተ የዳግም ስጋ ውልደት ትርክት ነው። 2. ሊ ማን-ሂ አዲሱ ዮሐንስ ነኝ እንደማለቱ የዮሐንስ ራዕይን "እውነታ" እንደተቀበለ ያስተምራል 43, -2, 71) ይህም ልክ አይደለም ብሎ ያመነበትን የዮሐንስ ራዕይ ክፍል እንዲያወጣና በራሱ ሃሳብ እንዲተካ ነጻነትን ለራሱ አጎናጽፎታል። ይህ ሰው ዘርፈ ብዙ ስህተቶች የሚታይበት ቢሆንም የቃሉን ስልጣን የዳሰበት ግን ሰፊውን ድርሻ ይይዛል። ራዕይ መጽሐፍን ራሱ ራዕም መጽሐፉ ማንም እንዳይጨምርበትም ሆነ እንዳይቀንስበት ቆልፎ ያስቀመጠና ማንም ልሰርዝ ልደልዝ ቢል እግዚአብሔር የተገለጹትን እርግማኖች ኣንደሚያወርድበት ቢናገርም ይህ ሰው ይህንን በመተላለፍ አያሌ ስህተቶችን በመጽሐፉ ላይ ሲሰራ እናገኘዋለን። የዚህም ነገር መጨረሻ ጥፋት መሆኑ ከማንም ያልተሰወረ ሀቅ ነው። 3. በዮሐንስ ራዕይ ምዕራፍ 2፥26-27 ላይ የተገለጸውና ሕዝቡን በብረት በትር ይገዛል የተባለው ለእርሱ (ሊ ማን-ሂ) የተጻፈ ቃል እንደሆነ ያስተምራል። ክፍሉ ድል ለሚነሳው ተብሎ ለትያጥሮን የተጻፈውን ቃል እንደፈለገ ለራሱ ፍላጎት ለመተርጎም የሚታትር ግልብ ሀሳኢ መሆኑን እንረዳለን። 4. በዮሐንስ ራዕይ ምዕራፍ 12፥1-9 ባለው ክፍል ላይ የተገለጸችው ሴት ታሪክ ከሴቲቱ የተወለደውና(ቁ5) ዘንዶው ሊውጠው በተዘጋጀ ጊዜ(ቁ4) ወደ እግዚአብሔር ዙፋን የተነጠቀው(ቁ5) የያኔው ህጻን ያሁኑ ሊ ማን-ሂ መሆኑን በድፍረትና ያለ ምንም ፈሪሃ እንግዚአብሔርም ሆነ አክብሮተ የእግዚአብሔር ቃል ይናገራል። ይህ ሰው በአጭር አገላለጽ በ 2ጴጥ 1:20 ያለውን "ይህን በመጀመሪያ እወቁ፤ በመጽሐፍ ያለውን ትንቢት ሁሉ ማንም ለገዛ ራሱ ሊተረጉም አልተፈቀደም፤" የሚለውን ክፍል ወይ አላነበበውም አልያም ሊቀበለው አልፈቀደም ማለት ነው። 5. የእርሱ (ሊ ማን-ሂ) ንግግር አጽናኝና የመንፈስ ቅዱስ ቃል መሆኑን ይናገራል 18) በርግጥ ቃሉ እኛ እግዚአብሔር እኛን ባጽናናበት መጽናናት ሌሎችን እንደምናጽናና ይገልጻል (2ቆሮ 1:4) ይሁንና ግን አጽናኝ ተብሎ የተገለጸው የየትኛውም የሰው ልጅ የሌለና ክርስቶስ ራሱ የመሰከረለት ቅዱስ መንፈሱ ብቻ መሆኑን እንረዳለን።(ዮሐ 14:15-16, 26, 15:26) በዚህም ይህ ሰው የመንፈስ ቅዱስን ድርሻ ለመውሰድ ያልፈራና ራሱን በመንፈስ ቅዱስ ስፍራ ያስቀመጠ ደፋር አስተማሪ ሆኖ እናገኘዋለን። አንጻር ይህ ሰው ከድኅነት አንጻር ራሱን በወንጌሉና በክርስቶስ ስፍራ ያስቀመጠ ራሱን የመዳን መንገድ አድርጎ የሚቆጥር ሰው ነው። ለአበይትም ከንግግሮቹ ከተወሰዱት መካከል፦ በዘፍ 2:9 ላይ የተቀመጠው የሕይወት ዛፍ በመባል የተገለጠው ሕይወት ሰጪ ራሱ ሊ ማን-ሂ መሆኑን ያስተምራል 57) ከዚሁ ጋር በተያያዘም ሊ ማን-ሂ ራሱን የእግዚአብሔር መንግስት የሕይወት ዛፍ እያለም ይጠራል 11, 57) ከ ሊ ማን-ሂ ውጪ መዳን፣ ዘላለማዊ ሕይወትም ሆነ መንግስተ ሰማይ አለመኖሩን በግልጽ ያለ አንዳች መስቀቅ ያስተምራል። 195) በክርስቶስ ዳግም ምፅዓት ጊዜ ጻድቅ የሆነውና የሚድነው አሁን ክርስቶስ "በመንፈስ" እንደመጣ የሚያምን ብቻ ነው ይላል። -2, 26) ይህ ትምህርት የክርስቶክ ምፅዓት ከሆነ ዕንደቆየና አሁን የምንጠብቀው ክርስቶስ እንደሌለ መናስተማር አማኞችን የጌታቸውን መምጣት ከመናፈቅ እንዲናጥቡ የሚያደርግ ሲሆን አሁን ክርስቶስ መጥቶ በኮርያ ውስጥ እንደሚገኝ ለሚያስተምሩት ትምህርት መሰረትን ያስጥልላቸዋል። ክርስቶስ ሲመጣ እንዲህ በድብቅ ሳይሆን በግልጽና በገሀድ የወጉት ሁሉ እያዩት(ራዕይ 1:7) በታላቅ ክብር በታላቅ ክብርና በመላዕ አጀብ እንደሚመጣ(1ተሰ 4:16)፤ የመምጣቱም ቀን እንዳሁኑ መንደላቀቅና አለማዊ አትኩሮት ባለበት እየቀጠለ ሳይሆን ላላመኑበት ታላቅ ጭንቅና ተራሮች ሆይ ውደቁብን የሚያሰኝ የታላቅ ምጥ ቀን መሆኑን ቃሉ ያስተምረናል።(1ተሰ 5:3) 4. በክርስቶስ ዳግም ምፅዓት ጊዜ ሊ ማን-ሂ እውነት፣ ሕይወትና መንገድ እንደሚሆን በድፍረት ያስተምራል -2, 11) የዚህ ሰው ድፍረት ልክ ያጣና ክርስቶስ ራሱን "እኔ መንገድና እውነት ሕይወትም ነኝ፤ በእኔ በቀር ወደ አብ የሚመጣ የለም።" ዮሐ 14:6 ብሎ የገለጸበትን ሃሳብ የመዳን ብቸኛ መንገድነቱንና አዳኝነቱን ያሳየበትን ሃሳብ ይህ ሰው እንደቀላል ሲዘርፍና ለራሱ ስም ሲለጥፍበት የማይፈራ ሰው ነው። በዚህም ራሱን ከክርስቶስ ጋር ለማላከክ የሞከረ አስተምሮን የያዘ ነው። ከቤተ ዕምነት አንጻር በደምሳሳው የኦርቶዶስ፣ የኦርቶዶስ ፕሮቴስታንት ኣንዲሁም የፕቶቴስታንት አስተማሪዎች ለሰይጣን የተገቡ እንደሆኑ ያስተምራል 297) በተጨማሪም በዮሐንስ ራዕይ 14፥1፣3 ላይ የምናገኘው በጽዮን ተራራ ስለተሰበሰቡት ከ አስራ ሁለቱ ነገዶች የተውጣቱ 144 ሺህ ሰዎች የሚናገረውን ሃሳብ ኣነዚህ 144 ሺህ ሰዎች የእርሱ ተከታዮች አልያም የ አስራ ሁለት ነገዶች ኣንደሆኑና እነርሱም የቅዱስ ሕዝብና የንጉስ ካህናቶች "እንደሚሆኑ" ያስተምራል። -1, 193, 4) ይህ ክፍል ከምድር ሁሉ ስለተዋጁና በጉን የሚከተሉ ሲሆኑ ለዚህ ምርጫ እንደመስፈርትነት የቀረበው ውሸት በአፋቸው አለመገኘቱ፣ ከሴት ጋር አለመተኛታቸው፣ ነውር ያልተገኘባቸው መሆናቸውና የመሳሰሉት እንጂ ፈጽሞ የ አባልነት በራዕዩ ላይ ቀርቦ አናገኝም። ይህ ፍጹም የእግዚአብሔርን ምርጫ ብቻ የምናይበት ክፍል ነው። በተጨማሪም ከንጉስ ካህንነት አንጻር ያነሳው ሃሳብ በ 2ጴጥ 2፥9 ላይ "እናንተ ግን ከጨለማ ወደሚደነቅ ብርሃኑ የጠራችሁን የእርሱን በጎነት እንድትናገሩ የተመረጠ ትውልድ፥ የንጉሥ ካህናት፥ ቅዱስ ሕዝብ፥ ለርስቱ የተለየ ወገን ናችሁ፤" የተገለጠ ሃሳብ ሲሆን እርሱ ለዚህ መስፈርትነት ያነሳው የ አባልነት በቃሉ ውስጥ የሌለና ከዛ ይልቅ እንደውም የንጉስ ካህንነት ጉዳይ እንደርሱ አገላለጽ የተስፋ(የወደፊት) ጉዳይ ሳይሆን በአማኞች ሕይወት የተከናወነ ጉዳይ መሆኑን እንረዳለ። 3. ከዚህ በተጨማሪም የነዚህ አስራ ሁለት ነገድና 144 ሺህ አባል ለመሆን በሊ ማን-ሂ የሚዘጋጅ 300 ጥያቄዎችን የያዘ ፈተና ማለፍ ግዴታ ሲሆን ፈተናውን ያለፉት ብቻ የነገዱ አባል እንደሚሆኑ ያስተምራል። ከዚህ ጋር በተያያዘም ይህንን ፈተና መመለስ የሚችሉት የ አባላት ብቻ መሆናቸውንና ከዛ ውጪ ያሉ ሰዎች ቢፈተኑ እንኳን መመለስ እንደማይችሉ የእግዚአብሔር ማጣሪያ ወንፊት የርሱ የወረቀት ፈተና እንደሆነ አድርጎ አባላቱን ያስተምራቸውል። ይህ ፈጽሞ ስህተት የሆነና እኛ ድኅነትን ያገኘነው እንዲሁ በጸጋ መሆኑን ቅዱስ ቃሉ በማያወላዳ ሁኔታ አስረግጦ ያስተምረናል። (ቆላ1:13-14፣ ዮሐ3:16፣ ኤፌ 2፥9. የዳንነው በጸጋ ብቻ ነው! ከቃሉ ባለስልጣንነት አንጻር ለዚህ ሀሳብ ከላይ ያየናቸው ሃሳቦች ብቻ በቂ ሲሆኑ የቅዱስ ቃሉን ስልጣን በመዳፈርና በመጋፋት ቃሉን ለራሱ ጥቅምና ሃሳብ ብቻ እየተረጎመ ከመገኘቱም በላይ መጽሐፍ ቅዱስን ዳግም ለማስተካከል በድፍረት የተነሳ ሰው ነው። በዚህም ከቦታ ስም እስከ ጭብጥ ለውጥ ድረስ በማድረቅ ለራሱ የሚመቸውን ትርጓሜ ሰጥቶ የሚያስተምር ሰው ነው። ማስታወሻ ይህንን ጽሁፍ ለመጻፍ የተነሳሳነው የዚህ የአስተምህሮ ቡድን በዚህ ወቅት በከተማችን አያሌ ቦታዎች በከባድ ፍጥነት እየተንቀሳቀሰ ያለ በመሆኑና አቀራረባቸውና ትምህርታቸው ለምድ ለባሽ ተኩላ እንደሚባለው በመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት አሳበው ይህንን ፍጹም ከቃሉ ያፈነገጠ ይምህርት በቀስታ የሚያሰርፁ የገንፎ ውስጥ ስንጥር የጭቃ ውስጥ እሾህ የሆኑ ቡድኖች ናቸው። በዚህ ጊዜ በአብዛናው በትምህርት ቤቶች አካባቢ የሚንቀሳቀሱ ሲሆን ኮሌጅና ዩኒቨርስቲዎች ደጃፍ የማይጠፉ ሆነዋል። እነዚህ ቡድኖች በዋናነት ክርስቲያን(ፕሮቴስታንት) ሲሆን በምንም መልኩ የጠለቀ ስነመለኮታዊ ውይይቶችን የማያደርጉና ሃሳቡ ሲነሳም ካዘጋጁት ትምህርት በኋላ እንደሚደርስ አድርገው በማድበስበስ በማለፍ ይታወቃሉ። ተወዳጆቻችን የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት በተባለበት ስፍራ ሁሉ መገኘት መንፈሳዊነት አይደለምና ነገሮችን በማስተዋል ልታደርጉ እንደሚገባ አሳስበን ማለፍ እንወዳለን። እንደ ስሕተት ሽንገላ ባለ ተንኮል በሰዎችም ማታለል ምክንያት በትምህርት ነፋስ ሁሉ እየተፍገመገምን ወዲያና ወዲህም እየተንሳፈፍን ሕፃናት መሆን ወደ ፊት አይገባንም፥ ኤፌ 4:14 ለተጨማሪና ለበለጠ መረጃ በ ሊያነጋግሩንና ግብአቶችን ማድረስ እንችላለን። እንዲሁም ላይ ስለ ትምህርቱ የበለጠ ማግኘት ይችላሉ። በናሆም ሙሉነህ ተጻፈ ተጨማሪ በመዲናችን አዲስ አበባ ለኢትዮጵያ ክርስትና ባዕድ የሆነ ‹አዲስ ሃይማኖት› የሚሰብክ አንድ ድብቅ ቡድን እንቅስቃሴውን ከጀመረ ድፍን አንድ አመት አለፈ፡፡ ይህ ቡድን ሃይማኖታዊ እንቅስቃሴውን የሚከውነው በድብቅ ነው፡፡ የዚህ ሃይማኖታዊ ቡድን ቀዳሚ ትኩረት በወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት የሚገኙ ታዳጊ ወጣቶችና ወጣቶች ናቸው፡፡ ቡድኑ በመዲናችን አዲስ አበባ ለትራንስፖርት አማካኝ ናቸው በሚል በተመረጡ ቦታዎች ለምሳሌ በሜክሶኮ ኮሜርስ፣ በብሔራዊ ስታዲየምና በመገናኛ አከባዎች የማስተማሪያና የአምልኮ ስፍራ አዘጋጅቶ ብዙ ታዳጊ ወጣቶችንና ወጣቶችን በትምህርቱና በአምልኮው እያጠመቀ ይገኛል፡፡ ይህ ቡድን ሀገር በቀል ቡድን አይደለም፡፡ የቡድኑ መነሾ ደቡብ ኮሪያ የሚገኘው ነው፡፡ ከጥቂቶች በስተቀር አብዛኛው የቡድኑ አባላት ከደቡብ ኮሪያ የመጡ ኮሪያዊያን ናቸው፡፡ ቡድኑ እራሱን ብሎ አያስተዋውቅም፡፡ በኮሪያኛ ‹አዲስ ሰማይና አዲስ ምድር ማለት ነው፡፡ የቡድኑ አባላት እራሳቸውን በሚል መጠሪያ ማስተዋወቅ የማይፈልጉበት ብቸኛ ምክንያት ሰዎች መሆናቸውን ካወቁ በሚል ተቃውሞ እንቅስቃሴያው እንዳይገታ ስለሚሰጉ ነው፡፡ ስለዚህም የቡድኑ አባላት ሰዎችን ወደዚህ ቡድን ሲጋብዙ የኮሪያዊያን የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት የሚለውን መጠሪያ ይጠቀማሉ፡፡ ይህም ቀዳሚው የቡድኑ ዘዴ መሆኑን አንባቢው ልብ ይበል፡፡ የቡድኑ አባላት አዳዲስ ሰዎችን ለማጥመድ ይችሉ ዘንድ ህዝብ በሚበዛባቸውን ባዛሮች፣ ቤተ-ክርስቲያንናት፣ ኮንፍራንስ በሚካሄድባቸው የስብሰባ አዳራሾች፣ በሀገራዊ ሰልፎችና በመሳሰሉ ስፍራዎች ላይ በማተኮር ማራኪ በሆነ አቀራረብ ተጠቅመው የሚያጠምዱዋችን ሰዎች የኮሪያዊያን የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት ይታደሙ ዘንድ በመጋበዝ አድራሻ ይለዋወጣሉ፡፡ ይህም ሁለተኛው የቡድኑ ዘዴ መሆኑን አንባቢው ልብ ይበል፡፡ ከዚህ በፊት ከነበረው ተሞክሮ መረዳት እንደሚቻለው ለእነዚህ ቡድኖች አዎንታዊ መልስ ሲሰጡ የሚታዩት ለመጽሐፍ ቅዱስ የጥናት ባህል አዲስ ያልሆኑ የወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት ታዳጊ ወጣቶችና ወጣቶች ናቸው፡፡ እስካሁን ባለኝ መረጃ ይህ ቡድን በእንዲህ አይነቱ ስልት ያጠመዳቸውን ከ20 እስከ 30 የሚያህሉ ታዳጊ ወጣቶችንና ወጣቶችን ለ1 አመት በሚዘልቅ የመጀረመሪያ ዙር ስልጠና አስተሮ ሊያስመርቅ 2ና 3 ወራት ቀርተውታል፡፡ ምንም እንኩዋን ቡድኑ የመጀመሪያውን ዙር ተማሪዎች ከጥቂት ወራት በኃላ ሊያስመርቅ ቢዘጋጅም ከመጀመሪያው ዙር ቀጥሎ እያንዳንዱ ከ40 እስከ 50 የሚያህል ታዳጊ ወጣቶችንና ወጣቶችን የያዘ ባለ 3 ዙር ቡድን እያስተማረ ይገኛል፡፡ ከረዕቡና ከቅዳሜ ወጪ ለ5 ቀናት ከ3 ፈረቃዎች (ጠዋት ከሰዓትና ማታ) መካከል ተማሪው የሚመቸውን ፈረቃ መርጦ ሲያበቃ ለተከታታይ ቀናት ለ1 አመት የጊዜ ርዝማኔ በእንግሊዘኛ የማስተማሪያ ቁዋንቁዋ ተጠቅመው በማስተማር ላይ ይገኛሉ፡፡ የቡድኑ አባላት ከወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት አያያዝ የሚለያቸው ነገር ቢኖር የሚያስተምሩዋቸውን ታዳጊ ወጣቶችና ወጣቶችን የስልክ አድራሻ በመውሰድ በየቀኑ ስለ ተማሩት ትምህርት አስመልክቶ የሚሰማቸውን ማንኛውንም ስሜት ለማድመጥ ዘወትር ምሽት የሞባይል መልዕክት እየላኩ በጥሞና የሚከታተሉ በመሆናቸው ነው፡፡ ይህም ሶስተኛው የቡድኑ ዘዴ መሆኑን አንባቢው ልብ ይበል፡፡ የ1 አመቱ የትምህርት መርሃ-ግብር ወደ 58 የሚጠጉ ርዕሰ-ጉዳዮችን ያካተተ ሲሆን እያንዳንዱ ርዕሰ-ጉዳይ እርስ በእርስ በእጅጉ የተያያዘ እንደመሆኑ መጠን ቀጥሎ ያለው ግልጽ ይሆን ዘንድ አስቀድሞ የመጣው ቀጥሎ ለሚመጣው እንደ መሰረት ሆኖ ያገለግላል፡፡ 58ቱም የተሳሰሩት ትምህርቶች ሙሉ ለሙሉ የመጽሐፍ ቅዱስ ጥቅሶችን የሚጠቀሙ እንደመሆናቸው መጠን ተማሪው እራሱን በመንፈሳዊ ስፍራ እንዳስገኘ እንዲሰማው በማድረግ ትምህርቱን በእሺታ እንዲከታተል ሲያደርገው ይታያል፡፡ በመጀመሪያዎቹ የትምህርት ቀናት ተማሪዎች አድራሻ እንዲለዋወጡ አይፈቀድም፡፡ ይህም የሆነበት ዋና ምክንያት ምናልባትም ተማሪዎች ማንነታቸውን አውቀው ለሌሎቸ ተማሪዎችን በመንገር እንዳያስቆሙዋቸው ከሚል ስጋት ጋር እንደሚያያዝ ትምህርቱን አቁመው የወጡ የቀድሞ ተማሪዎች ይናገራሉ፡፡ ነገር ግን ወደ ትምህርቱ ማብቂያ አከባቢ ሲደርሱ አድራሻ እንዲለዋወጡ ብቻ ሳይሆን ከተቻለም እርስ በእርስ ተቀራርበው የፍቅር ግንኙነት በመፍጠር ይጋቡ ዘንድ በግል እስከማበረታታት ይደርሳሉ፡፡ የዚህም ማበረታቻ መሰረታዊ ምክንያት ትምህርቱን ጠንቅቀው የጨረሱና ከቡድኑ ጋር አመልኮ የጀመሩ ተማሪዎች ለቡድኑ ሃይማኖት መስፋፋት ቁልፍ ግለሰቦች መሆናቸውን ከማመን የሚመነጭ መሆኑን መገመት አያዳግትም፡፡ ይህም አራተኛው የቡድኑ ዘዴ መሆኑን አንባቢው ልብ ይበል፡፡ ተማሪዎች ትምህርቱን ሲከታተሉ ቆይተው ለማመን የማያወላዱበት የትምህርት ደረጃ ደርሰዋል ሲሉ እያንዳንዱን ተማሪ በግል በማግኘት ክንዋኔን እንዲፈጽሙ ያደርጉዋቸል፡፡ ክንዋኔ አብይ አላማ ተማሪው የቡድኑ እውነተኛ ማንነት እንደሆነና እስከዛሬ ሲማር የነበረው ትምህርት ወደ ሃይማኖት ለመቀላቀል እንደሚያስችለው በመግለጽ ተማሪው አሁን ገና እንደ ዳነ ተነግሮት ቀድሞ ህብረት ሲያደርግበት ከነበረው የወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት ተላቅቆ ለአንዴና ለዘላለም ወደ እንዲቀላቀል በመጋበዝ ነው፡፡ ተማሪው ከዚህ ወዲህ በወንጌላዊያን አብያተ-ክርሰቲያናት ተገኝቶ እንዲታደም ሆነ እንዲማር አይፈቀድለትም፡፡ ይልቁንም ቡድኑ ባዘጋጀውና በመዲናችን አዲስ አበባ ብሔራዊ ስታዲየም አከባቢ በሚገኝ ድብቅ የአምልኮ ስፍራ እንዲቀላቀል ይነገረዋል፡፡ ተማሪውም እሺታውን ሲገልጽ የጺዖን ተራራ በሚሉት የድብቅ የአምልኮ ስፍራ ዘወትር እሁድ ከሰዓት ተገኝቶ ከቡድኑ ጋር እንዲያመልክና ማዕድ እንዲቆረስ ይሆናል፡፡ የአምለኮ-ስርዓቱ የሚፈጸመው ለአምለኮ የመጣው ተማሪ በጾታ ተከፍሎ በተዘጋጀው የልብስ መቀየሪያ ክፍል ገብቶ ሲያበቃ ልብሱንና ጫማውን በመቀየር የተዘጋጀለትን ሙሉ ነጭ ልብስ ለብሶ ወደ ማምለኪያው ስፍራ ይመጣል፡፡ ተማሪው ወደ ማዕከላዊው የአምልኮ ስፍራ በመቅረብ የዮጋ ልምምድ የሚያደርጉ ሰዎች እንደሚቀመጡት እግሩን በእግሩ ላይ አነባብሮ በማስቀመጥ አይኑን በመጨፈን ቆሞ የሚሰብከውን አልያም የሚያወራውን የቡድኑ አባል ስብከት በአዝነ-ህሊናው እያብሰለሰለ ይሰማል፡፡ በእዚህ ስፍራ የተገኙ ታዳጊ ወጣቶችና ወጣቶች የቡድኑ አባላትን ጨምሮ ሁሉም ነጫጭ ልብስ ለብሰው ክብ በመስራት ይህንን ክንዋኔ ዘወትር ሰንበት ከሰአት ይፈጽማሉ፡፡ የአምልኮ መርሃ-ግብሩ ሲያበቃ የታደሙት ሁሉ የተዘጋጀውን ማዕድ በጋራ ተቆዋድሰው ይለያያሉ፡፡ ማዕዱ በዋናነት የኮሪያዊያን ምግብ የሚበዛው ቢሆንም የሀበሻ ምግብም አይጠፋውም፡፡ እንግዲህ በዚህ ሂደት ውስጥ ያለፈ ተማሪ ዘወትር እሁድ ከሰዓት የሚደረገውን አምለኮ እየፈጸመ የቡድኑን ትምህርት ተከታትሎ ሲጨርስ ልክ የቡድኑ አባላት ሰዎችን ለማጥመድ ህዝብ በሚበዛበት አከባቢ በመሄድ ብዙዎችን ጋብዘው እንደሚያመጡ እነዚህም ምሩቃን ተማሪዎች ይህንኑ ያደርጋሉ፡፡ ከዚህ ባሻገር ምሩቃኑ አማርኛ ተናጋሪ ኢትዮጵያዊያን እንደመሆናቸው መጠን ሃይማኖቱ በተሳለጠ ሁኔታ እየተስፋፋ እንዲሄድ ምሩቃኑ የተወሰነ ስልጠና ተሰጥቶዋቸው የተማሩትን ትምህርት ለአዳዲስ ገቢዎች እንዲያስተምሩ አስተማሪ ሆነው ይሾማሉ፡፡ በሀሰት ተጠምደው፣ በሀሰት የተጠመቁና በሀሰት የሚያመልኩ ምስኪን ወንድሞችና እህቶች ሳያውቁ ሌሎችን በሀሰት የሚያጠምዱ የሀሰት መምህራን ሆነው ይሾማሉ፡፡ የ ሃይማኖት የብሉይ ኪዳኑን የህዝበ-እስራኤል 12 ነገዶች እንዲሁም የኢየሱስን 12 ደቀ-መዛሙርት ምሳሌ በማድረግ በሊ. ማን. ማዕከላዊነት ተፈጥሮ በ12 ነገዶች የተደራጀ ሃይማኖት ነው፡፡ እነዚህ 12 ነገዶች በ12ቱ የጌታ ኢየሱስ ሐዋሪያት ስም የተሰየሙ ሲሆን በሀገራችን ኢትዮጵያ በሊ. ማን. ምሪት የገባው ብቸኛ ነገድ የጴጥሮስ ነገድ ነው፡፡ ይህ ሃይማኖት እንቅስቃሴ አይደለም ሃይማኖት እንጂ፡፡ እንቅስቃሴ በማዕከማዊነት የሚመራው ተዋረዳዊ መዋቅር የሌለው ሲሆን ሃይማኖት ግን ከእንቅስቃሴ በተለየ ሁኔታ ማዕከላዊነትን ተጎናጽፎ ተዋረዳዊ መዋቅር የሚከተል ነው፡፡ በምድረ-ኢትዮጰየያ የገባው ይህ በደቡብ ኮሪያ ከሚገኘው ከሚባለው ሃይማኖት ጋር ቀጥተኛ ግንኙነት ያለው፣ ቀድሞኑም በዚህ ሃይማኖት መሪ አማካኝት ወደዚህ ምድር በሚሲዮናዊነት የተላኩ ግለሰቦችን የያዘና ማንኛውንም ምሪት የሚቀበልና ዘወትርም ለዚህ ሃይማኖት መሪ ሪፖርት የሚያደርግ ህቡዕ/ድብቅ ቡድን ነው፡፡ ይህን ሃይማኖት ከሌሎቹ መናፍቃዊ ሃይማኖቶች ለየት የሚያደርገው ወደ ተለያዩ ሀገራት የሚልካቸው የሃይማኖቱ ሚሰዮናዊያን መልካም ነው ለሚሉት አላማ ውሸት መናገርን እንደ ትክክልነት አምኖ መቀበሉ ነው፡፡ ለምሳሌ ከውሸቶቹ መካከል፡- ሀ) የቡድኑ አባላት መጀመሪያ የሚናገሩት ስም የውሸት ስም መሆኑ፤ (እውነተኛ ስማቸውን መሆኑን የሚናገሩት ተማሪዎቹ ትምህርቱን የማይተውበት ደረጃ ደርሰዋል ብለው ሲያምኑ ብቻ ነው) ለ) የተላኩት ከ ሆኖ ሳለ የመጡት ሆነ አባል የሆኑበት ቤተ-ክርስቲያን በኮሪያ ውስጥ የሚገኝ የፕርስፒቴሪያን ቤተ-ክርስቲያን መሆኑን መናገራቸው፤ ሐ) በኢትዮጵያ ውስጥ ለመስራት ህጋዊ ፈቃድ መንግስት እንደ ሰጣቸው መናገራቸው፤ መ) የተመረቁ ተማሪዎችን ለአስተማሪነት ሲያሰለጥኑ አዳዲስ ተማሪዎችን እንዴት ዋሽቶ ማሳመን እንደሚቻል ማስተማራቸው፤ ሠ) በልማት አልያም በበጎ ፈቃድ ድርጅት ስም በመግባት በድብቅ ይህንን እንቅስቃሴ ማሳለጣቸው፤ ከሁሉ በላይ ደግሞ የቤተ-ክርስቲያን ፈቃድ ካወጡ የሀገር ውስጥ ሌባና ወመኔ ‹መጋቢያን› ጋር ተመሳጥረው የቤተ-ክርስቲያን ህጋዊ ፈቃድ በየወሩ በመከራየት በኢትዮጵያ ውስጥ ለመቆየት መሞከራቸው የሚያስደነግጠው አካሄዳቸው ነው፡፡ ለመንጋው የማይገዳቸው ነገር ግን የቤተ-ክርስቲያን ፈቃድ አውጥተው ሲያበቁ ለእነዚህ የሃይማኖት ቡድኖች ህጋዊ በመስጠት የቤተ-ክርስቲያን ፈቃዳቸውን እያከራዩ ከርሳም ሆዳቸውን የሚሞሉ ሌባና ወመኔ ‹መጋቢያን› መኖራቸው ደግሞ በእጅጉ ያስደነግጣል፡፡ የእነዚህን ሌባና ወመኔ ‹መጋቢያን› ስምና ከመንግስት የቤተ-ክርስቲያን ፈቃድ የተቀበሉትን የቤተ-ክርስቲያን ስም ባውቅም እዚህ ቦታ መጥቀሱ አስፈላጊ ስላልሆነ አልፈዋለሁ፡፡ እዚህ ሌባና ወመኔ ‹መጋቢያ› የቤተ-ክርስቲያንን ፈቃድ እንደ ገንዘብ ማግኛ ዘዴ በመጠቀም በየወሩ የኪራዩን መጠን በመጨመር ቅልጥ ያለ ውንብድና ውስጥ ገብተዋል፡፡ ይህ ሁኔታ ከኮሪያ ለመጣው መናፍቃዊ ቡድን አስጨናቂ እየሆነ በመምጣቱ ቡድኑ ሌላ በምድረ-ኢትዮጵያ በመቆየት ለዚህ መናፍቃዊ ሃይማኖት ብዙዎችን ለማስገዛት አንድ ዘዴ የዘየደ ይመስላል፡፡ ይህም ዘዴ የተመረቁ አልያም የሚመረቁ ተማሪዎችን በማግባባት በድብቅ ቅርንጫፍ የሆነ ሀገር-በቀል ቤተ-ክርስቲያን መመስረት ነው፡፡ ይህንን ለማድረግ አሁን ባለው ህግ መሰረት 1000 የታደሰ የአባላት መታወቂያ የሚያስፈልግ እንደመሆኑ መጠን 1000ዉን የታደሰ መታወቂያ ከሌባና ወመኔ ‹መጋቢያ› ጋር በገንዘብ በመደራደር ተቀብለው ሲያበቁ በተማሪዎቹ ጠያቂነት መንግስት የሚጠይቀውን የቤተ-ክርስቲያን ቅድመ-ሁኔታ አሙዋልተው ቤተ-ክርስቲያኒቱ እንድትመሰረት እንቅስቃሴ ላይ መሆናቸውን አውቃለሁ፡፡ ይህን ለማድረግ ብዙ ጊዜ የሚፈጅባቸው አይመስለኝም፡፡ ለዚህ ደግሞ ምክንያቱ ተማሪዎቹ ኢትዮጵያዊ እንደመሆናቸው መጠን ፈቃዱን ለማውጣት አዳጋች ባለመሆኑ ነው፡፡ ያኔ እነዚህ ሰዎች ይህች ቤተ-ክርስቲያን በምታቀርበው ግብዣ በሚሲዮናዊነት ስም በምድረ-ኢትዮጵያ ለመመላለስ የሚቸግራቸው አይሆንም፡፡ ቡድኑ የቆመለት ሃይማኖት ይህንን ሁሉ ሸፍጠኛ አካሄድ ሲከተል ውሸት መሆኑ ጠፍቶት አይደለም፡፡ ይልቁንም በውሸት መልካም ስራ መስራት መጽሐፍ ቅዱሳዊ ነው ብሎ ስለሚያምን ነው፡፡ እኔ እስካለኝ መረጃ የሃይማኖቱ መስራች ወደ ኢትዮጵያ በተለያዩ የሰላምና የእርቅ እንዲሁም በግብረ-ሰናይ ጉዳዮች ዙሪያ መጥቶ ከከፍተኛ የመንግስት ባለስልጣናት ጋር በተያዩ ጊዜያት ውይይት ማድረጉን አውቃለሁ(ለምሳሌ የቀድሞ ፕሬዝዳንት አቶ ግርማ ወ/ጊዮርጊስ)። በኢትዮጵያ እየሰራ ያለው ይህ ቡድን አባላቱን 1000 ማድረግ ከቻለና የቤተ-ክርስቲያን ፈቃድ ካገኙ የሃይማኖቱ መስራች በቀጥታ ወደዚህ ሀገር የሚመጣ ይሆናል፡፡ ይህ ቡድን የቆመለት ሃይማኖት የአስተምህሮ ምንፍቅና ብቻ ሳይሆን እራሱን የቻለ ሃይማኖታዊ ያሉት እንደመሆኑ መጠን ተማሪዎች ይህን ሃይማኖት አንዴ ከተቀበሉ በኃላ በልዑል እግዘአብሔር ተአምራዊ እጅ ካልሆነ በቀር በቀላሉ መላቀቅ አስቸጋሪ ነው፡፡ በዚህ ትምህርት ውስጥ የነበሩና ቶሎ የወጡ እንዲሁም እየተማሩ ያሉ ወንድሞችና እህቶች እንደሚናገሩት ከሆነ በሃይማኖቱ ለብዙ ወራት የተከተተባቸው የክፋት ዘር በቀላሉ ሊላቀቃቸው ባለመቻሉ ምክንያት አንዳንዶቹ ቁጭ ብለው አልያም ተረጋግተው ማውራት ሆነ መወያየት እስከማይቻላቸው ድረስ ሊነገር በማይችል ጭንቀት ውስጥ እየማቀቁ ይገኛሉ፡፡ ይህ ግነታዊ ጽሁፍ አይደለም፡፡ ይህ እውነት ነው፡፡ ስማቸውን መጥቀስ የማይገባኝ በቅርብ የማውቃቸው አንዳንድ ወንድሞችና እህቶች በከፍተኛ የአዕምሮ ጭንቀት ውስጥ ይገኛሉ፡፡ አንዳንድ ትጉ ወንድሞች ከዚህ ትምህርት በመውጣት ትምህርቱን ለመጋፈጥ ይችሉ ዘንድ በቡድን ሆነው በጸሎትና በትጋት እንዳሉ አውቃለሁ። ይህን ሁሉ ሲጥሩ ግን የሚረዳቸው የለም። ጨርሶ! ከዚህ ቀደም እንደጻፍኩት የወንጌላዊያን አብያተ-ክርስቲያናት ህብረት ጋር እንኳን ቀርበው እርዱን ቢሉ በእጃቸው ያለውን ሰነድ ከመነጠቅ (መነጠቅ ልበለው እንጂ) በቀር ምንም አልፈየዱላቸውም። ይህም ህብረቱ ለአመት በአላት ክንዋኔ እንጂ ብዙዎችን ከጥፋት ለመታደግ እንዳልቆመ አስረድቶኛል። ትምህርቱ ሙሉ ለሙሉ የተማሪዎቹን አዕምሮ የሚቆጣጠር ከመሆኑ በላይ የወንጌላዊያን ቤተ-ክርስቲያናትን ጋለሞታ፣ ጨለማ አድርገው የሚያስተምሩ ናቸው፡፡ ስዚህም ተማሪዎች ከዚህ ህብረት ቢወጡ እንኩዋን ከገባባቸው ትምህርት የተነሳ ወደ ቤተ-ክርስቲያን ለመሄድ ሆነ መጽሐፍ ቅዱስን በግል ለማንበብ ይቸገራሉ፡፡ የዚህ ቡድን ዋና ትምህርት በራእይ መጽሐፍ ላይ የተመሰረተ ነው። በተለያዩ ምክንያቶች ብዙ ለመግፋት ባልችልም የዚህን ሃይማኖት የትምህርት ምንነት ለማወቅ ኮሜሪስ በሚገኘው የስልጠና ስፍራ ተመዝግቤ የተወሰኑ የትምህርት መርሃ-ግብሮችን ለመታደም ሞክሪያለሁ። ታዳጊ ወጣቶቻችና ወጣቶቻችን አደጋ ላይ ናቸው.... በ የተጻፈ የክርስትና

16096

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8B%9E%E1%88%AB%E1%88%B5%E1%89%B0%E1%88%AD%20%E1%8D%8D%E1%8A%AB%E1%88%AC

የዞራስተር ፍካሬ

የዞራስተር ፍካሬ: ወደ ሁሉምና ወደ ማንም በፍሬድሪች ዊልሄልም ኒሺ የተደረሰ የፍልስፍና ልቦለድ* ነው። መጽሐፉ በ1883 እና 1885 (እ.ኤ.አ) መካከል በ4 ክፍል የተደረሰ ሲሆን በጊዜው ይሰራበት ከነበረው የአስተሳሰብ ዘዴ ለየት ባለ መልኩ የፍልስፍናን እና የግብረገብን ጥናቶች መርምሯል። የመጽሃፉ አትኩሮቶች፡- የዘላለማዊ ምልልስ፣ ኃይልን መፍቀድ (*ፈቃድ እዚህ ላይ ጠንካራ ፍላጎት ማለት ነው)፣ የአምላክ በጊዜው በነበሩ አውሮጳውያን ልብ ውስጥ መሞት፣ ስለዚህም የአዳዲስ ዋጋ ወይም ህግጋት አስፈላጊነት፣የበላይ ሰው (*በኒሺ አስተሳሰብ የሰው ልጅ በጦጣዎችና በበላይ ሰው መካከል ያለ ፍጡር ነው) መምጣት ትምህርቶች ነበሩ። ጽሁፉ የመጽሐፍ ቅዱስ አጻጻፍ ስልት ይከተል እንጂ የውስጡ ፍሬ ነገር ግን የክርስትናና አይሁድ ሃይማኖቶችን መሰረታዊ እምነቶች የሚጻረር ነበር። ኒሺ ይህን መጽሐፍ ከሰዎችና ከጊዜ 6000 ጫማ" እርቆ እንደጻፈ ይናገራል፣ ማለቱም የመጽሃፉን ሃሳቦች በተራራ ላይ እያለ እንዳገኛቸው ለማስገንዘብ ነበር። ኒሺ "የዞራስተር ፍካሬ" ብሎ የሰየመውን መጽሃፍ "ስርዓት አልባ"(ጥራዝ ነጠቅ) በሆነ ዘዴ ስለጻፈው ለተመራማሪወች እጅግ አስቸጋሪ ሆነ። ይሁንና ተመራማሪወች አንድ አንድ ቋሚ የሆኑ የመጽሃፉን ይዘቶች ማስተዋላቸው አልቀረም፦ የበላይ ሰው፡ ለኒሺ የበላይ ሰው ማለት በራሱ ላይ ሙሉ ቁጥጥር ያለው ግለሰብ፣ እምቅ ኃይሉን ወደ ስራ የተርጎመ ሰው ማለት ነው። አሁን ያለው የሰው ልጅ (በኒሺ አሰተያየት) በእንስሳ እና በዚህ በበላይ ሰው መካከል ያለ ፍጡር ነው። የዘላለም ምልልስ፡ ማናቸውም የተከሰቱ ነገሮች እንደገና ይከሰታሉ፣ አሁን የሚከሰቱ ነገሮች ድሮም ተከስተው ነበር ለወደፊቱም እልፍ አዕላፍ ጊዜ ይከሰታሉ! ይህ አለም ልክ እንደምናየው ሆኖ እንደገና ይከሰታል፣ ሰውም ይሞታል ግን ልክ በነበረበት መልኩ በነበረበት አለም ተመልሶ ይመጣል። ኅይል መፍቀድ፡ የሰው ተፈጥሮ መሰረታዊ ባህርይ ነው። ማናቸውም የምንሰራቸው ነገሮች፣ እንደ ኒሺ አስተያየት፣ የዚህ መሪ ሃሳብ መገለጫ ናቸው። ከመራባት፣ ደስታ፣ ሐሴት ጋር ሲነጻጸር የበለጠ መሰረታዊ ሲሆን የኅይል መፍቀድ ሁሉም ህይወት ያለው ነገር ሁሉ ከከባቢው አለም ጋር የሚያደርገውን ትግል ጠቅልሎ የሚይዝ ጽንሰ ሃሳብ ነው። በኃጥያትና ጽድቅ ስራወች በተሰኙ ተቃራኒ የክርስትና ሃሳቦች ላይ ብዙ ትችት መመስረት። በኒሺ አስተያየት እኒህ ነገሮች የሰው ልጅ ፈጠራወች እንጂ በተፈጥሮ የሚገኙ አይደሉም። በሱ አስተያየት የሰው ልጅ ተግባር መለካት ያለበት አስቀድሞ በተቀመጡ የግብረ ገብ ዋጋወች/ህጎች (ጥሩና መጥፎ) ሳይሆን የተግባሩን መዘዝ በመለካት ነው። መጽሐፉ ባጭሩ በመጽሃፉ መግቢያ ላይ ዞራስተር 30 አመት ሲሞላው ወደ ተራራ እንደወጣና በዚያ ከሰወች ተለይቶ ብዙ ጥበቦችን እንደሰበሰብ እናነባለን። 40 አመት ሲሞላው ያከማቸውን ጥበብ ለማካፈል ከተራራው ወረደ። የመውረዱ ዋና አላማ "የበላይ ሰው"ን መምጣት ለመስበክ ነበር። የበላይ ሰው፣ በዞራስተር አስተሳሰብ፣ ከሰው በላይ የሆነ ፍጡር ማለት ነው፡ ልክ የሰው ልጅ ከጦጣወች በላይ የሆነ ፍጡር እንደሆነ። በዞራስተር ግምት ዘመናዊው ሰው የወኔ ግሽበት፣ ባዶነትና አጠቃላይ የህይወት ውዥንብር ስለገጠመው አዲስ ትምህርት ያስፈልገዋል። በዞራስተር አስተሳሰብ የዘመናዊው ሰው መንፈሳዊ ግሽበት ምክንያት የአምላክ መሞት ነው። በርግጥ አምላክ ለመሞት አይቻለውም ሆኖም ግን በዞራስቶር አስተሳሰብ አምላክ ሞተ ማለቱ ዘመናዊው ሰው በአምላክ ላይ ያለው እምነቱ ሞተ ማለት ነው። ስለሆነም የድሮወቹ ሰወች ብዙ አስደናቂ ስራወችን ለአምላክ ሲሉ ቢሰሩም የዘመናዊው ሰው ግን ይህን እመንቱን በማጣቱ አጠቃላይ ዘመናዊ ህብረተሰብ መሪ ሃሳብ የማጣት፣ የመበስበስና ተስፋ የማጣት ምልክቶች አሳየ። ህግን የሚሰጥ በሰው አምሳያ ያለ አምላክ ለአዲሱ ሳይንሳዊና ዘምናዊ ህብረተሰብ እጅግ ኋላ ቀር መስሎ ታየ። ስለሆነም በተለይ በተማሩ ሰወች ዘንድ የአለም የህይወት ትርጉምና የግብረገብ ስርዓት እጅግ ዝብርቅርቅ ያለ ሆነ። ዘመናዊ ሰው ባዶነት "ኒሂልዝም"( የህይወት ትርጉም ማጣት) የሚባል ችግር ተጋረጠው፣ "የዞራስተር ፍካሬ" ዋና አላማ ይህን ባዶነት መታገል ነበር። በኒሺ አስተሳሰብ አዲሱ የ"በላይ ሰው" ትምህርት ለዚህ ዘመናዊ ኒሂሊዝም (ባዶነት) ፍቱን መድሃኒት መሆን ነበር። ዞራስተር ከተራራው ወርዶ በሰወች መካከል እንዲህ ሲል ሰበከ፡ የሰው ልጅ በአሁኑ ሰዓት ያለበትን መናኛነት (ተራነት)ና የከሰረ ስልጣኔ በማሸነፍ የ"በላይ ሰው"ን መፍጠር አለበት፡ «የሰው ልጅ ሊሸነፍ የሚገባ ነው። ለማሸነፍ እያንዳንዳችሁ ምን አድርጋችኋል?» ሆኖም ግን ይህ ሰበካው ተቀባይነት አጣ። ህዝቡም መልሶ «የበላይ ሰውህን እዚያው ለራስህ» ብለውም ተሳለቁበት። የተመቻቸና ጥሩ ኑሮ ከመፈለግ ውጭ የበላይ ሰውን እንደማይፈልጉ ነገሩት። ህይወት የበለጠ ትርጉም ካልተሰጠው በርግጥም ከደስታ ውጭ ምንስ ያስፈልጋል? በዚህ ምክንያት የስልጣኔ ዋና ዓላማ ተራ መናኛ ሆነ፣ እርሱም፡- "ከፍተኛ ደስታ ለከፍተኛ ቁጥር ላለው ሰው" ሆነ። ይህ ተራነት ዞራስተር ለህዝቡ ያለው ጥላቻና ንቀት እንዲያድግ አደርገ ምንም እንኳ ከጊዜ ወደጊዜ ሊያዝንላቸውና ሊረዳቸው ህሊናው ቢግደረደርም)። ተማሪውም ሆነ ያልተማረው፣ ፖለቲከኛውም ሆነ ፈላስፋው፣ ሰዓሊውም ሆነ ፕሮፌሰሩ፣ ሁሉም የተደላደለ ህይወት ከመሻት ውጭ ውስጣቸው ያለውን እምቅ ስብዕና ለማሳደግ የማይጥሩ ሆኖ አገኛቸው። ካደረበት ንቀት የተነሳ ዞራስተር ብዙ ተከታይ ከማፍራት ይልቅ ሊግባባቸው የሚችሉ ጥቂት ፈርጥ የሆኑ ሰወችን ፍለጋ ጀመረ፡ ተራ(መናኛ) ነገሮችን ከህይወት ለማግኘት የሚሞክሩን ሳይሆን፣ ከፍተኛ ነገርን ለማግኘት የሚሞክሩትን። ፍለጋው ጥቂት ሰወችን ስላስገኘለት ለኒህ ለተመረጡት "ማስተማር" በጥብቅ ጀመረ። የመጨረሻው የመጽሃፉ እትም 4 ክፍሎች አሉት። እያንዳንዱ ክፍል ለማብራራት ብዙ ቦታ ስለሚይዝ ከዚህ በታች በየራሳቸው ገጽ ማብራሪያቸው ሰፍሯል። ይመልከቱ። ክፍል ክፍል ክፍል ክፍል ከፍካሬ ዞራስተር የተወሰዱ ጥቅሶች ህይወትን የምናፈቅር መኖር ስለምናወቅ ሳይሆን ማፍቀር ስለምናውቅ ነው። በፍቅር ውስጥ ሁል ጊዜ ዕብደት አለ። በዕብደት ውስጥ ደግሞ ሁልጊዜ ምክንያት አለ። አንቺ ታላቅ ኮከብ! ፍንትው ብለሽ የምታበሪላቸው ባይኖሩ ደስታሽ ምኑ ላይ ነበር? መብረርን የሚማር መጀመሪያ መቆምን፣ ከዚያም መራመድን፣ ብሎም መሮጥንና ዛፍ መውጣትን እንዲሁም መደነስን መማር አለበት፣ ወደ መብረር መብረር አይቻልም! እውነትን መናገር በጣም ጥቂት ሰወች ይችላሉ! ከነዚህ ከሚችሉት ግን የሚፈፅሙት የሉም`! ደፋርነት፣ ደንታ ቢስነት፣ አላጋጭነት፣ ጸበኛነት-- ጥበብ ከኛ እኒህን ትፈልጋለች፡ ሴት ናትና የምትወደውም ጦረኛን ብቻ ነው። እራሱን የማያዝ መታዘዝ አለበት። ብዙወች እራሳቸውን ማዘዝ ይችላሉ፣ ነገር ግን ለራሳቸው ከመታዘዛቸው በፊት ብዙ ይጎላቸዋል! ህብረተሰብ ተኩላውን አላምዶ ውሻ አደረገ። የሰው ልጅ ከሁሉም የሚበልጥ ለማዳ እንስሳ ነው! አንድ ልምድ አጀማመሩ በሩቅ የዘመን ጭጋግ እየተሸፈነ ከሄደ፣ አመሰራረቱም እየተምታታ ከመጣ በክብር እያደገ ይሄዳል። ከትውልድ ወደ ትውልድም ክብሩ እየጨመረ ይሄዳል። በመጨረሻ ልምዱ ቅዱስ ይሆንና በሰወች ዘንድ ድንቅ ይሆናል። ሰው በንዴት አይገድልም፣ በሳቅ እንጂ። በቁመና ለማደግ፣ ወደብርሃንም ለመጠጋት በተፈለገ ጊዜ፣ ስርን ወደ መሬት መላክ ያስፈልጋል፣ ወደ ድቅድቅ ጨለማው፣ ወደ ጥልቁ ወደ መጥፎው። እውነተኛ ወንድ ሁለት ነገር ይፈልጋል፡- አደጋና ጨዋታ። ለዚያ ሲልም ሴትን ይፈልጋል፣ ከሁሉ በላይ አደገኛ የሆነች መጫወቻ። "የታላላቆቹ ተራሮች አመጣት ከየት ይሆን?" ብየ ጠይኩ። ከባህር እንደመጡ ደረስኩበት፣ ማስረጃውም በአለቶቻቸውና በከፍተኛ ገጽታቸው ተጽፎ ይገኛል። ታላላቅ ከፍታወች የሚመጡት ከታላላቅ ጥልቀቶች ነው። ነጻ ከምን? ለዞራስተር ደንታ ይሰጠው ይመስል! ይልቁኑ ብሩህ አይኖችህ እንዲህ ይበሉ፡ ነጻ ምን ለማድረግ? ሳንደንስበት ያለፈን ቀን እንደጠፋ ቀን መቁጥር ይገባል። እንዲሁ በሳቅ ያልታጀበን እውነት ውሸት ማለት ይገባል። መተኛት ቀላል ጥበብ አይደለም፡ ለዚህ ተግባር ሲባል ቀኑን ሙሉ መንቃት ግድ ይላል። ማጣቀሻ መደብ የዞራስተር ፍካሬ መደብ :ፍልስፍና መደብ :ኒሺ ሥነ

17764

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8B%99%E1%88%AA%E1%89%B5%20%E1%8C%89%E1%88%8D%E1%89%A0%E1%89%B5

አዙሪት ጉልበት

አዙሪት ጉልበት አንድ ቁስ ቀጥተኛ ሳይሆን የጎበጠ መንገድ ይዞ እንዲንቀሳቀስ የሚያደርግ የጉልበት አይነት ነው። አዙሪት ጉልበት ምንግዜም ለቁሱ ፍጥነት ቀጤነክ ነው ማለት አቅጣጫው ወደ ሚጓዝበት መንገድ ቅጽበታዊ የጉብጠት ማዕከል የሚያመላክት ነው ኢሳቅ ኒውተን አማካሊ ጉልበትን ሲተረጉም «አዙሪት ጉልበት ማለት ቁሶች ወደ ማዕክላዊ ነጥብ እንዲያዘነብሉ የሚገደዱበት ወይም የሚሳቡበት ጉልበት ነው» ሲለው የዚህን ጉልበት ሂሳባዊ ቀመር ለመጀመሪያ ጊዜ ያሰላው የኔዘርላንዱ ሳይንስ አጥኝ ክርስቲያን ሃይጅን በ1651ዓ.ም. ነበር። ቀመር አንድ ቁስ የግዝፈቱ መጠን ቢሆንና ጥድፈት፣ የ[ጉብጠት ሬዲየስ| [ጉብጠቱ ሬዲየስ ቢሆን፣ የአዙሪት ጉልበቱ መጠን እንዲህ ይሰላል፡ እዚህ ላይ አዙሪት ፍጥንጥነት ነው። የጉልበቱ አቅጣጫ ምንጊዜም ቁሱ ወደሚጓዝበት ክብ ማዕከል ነው። ቁሱ በእውነተኛ ክብ የማይጓዝ ከሆነ፣ ቁሱ ያለበተን ቅጽበታዊ ጎባጣ ከሁሉ በላይ የሚወክል ክብ ወይም ኦሱሌቲንግ ክብ ማዕከል፣ ወደዚያ ያመለክታል። ይህ ጉልበት አንድ አንድ ጊዜ ዜዋዊ ፍጥነትን በመጠቀም እንዲህ ይሰላል: የአዙሪት ጉልበት ምንጮች መሬትንና ሌሎች ፈለኮችን በሞላላ ምህዋራቸው እንዲጓዙ የአዙሪት ጉልበት የሚሰጣቸው የፀሐይ ግስበት ነው። አይሳቅ ኒውተን አጠቃላይ የፀሓይ ግስበትን የአዙሪት ጉልበት በማለት ይጠራው ነበር ሆኖም ግን እዚህ ላይ መረዳት ያለብን የአዙሪት ጉልበቱ ፈለኩ ለሚጓዝበት መንገድ ቀጤ ነክ የሆነው ክፍል ብቻ ነው። በገመድ ታስሮ በጠፍጣፋ ቦታ ላይ ለሚሽከረከር ቁስ የአዙሪት ጉልበት የሚሰጠው የገመዱ ውጥረት ነው። በወንጭፍ ድንጋይ ለመወርወር ድንጋዩን በምናሽከረከርበት ጊዜ የአዙሪቱን ጉልበት እጃችን ሲሰጥ፣ በገመዱ ተስተላልፎ ድንጋዩን በክብ ምህዋር ያሾራል። እስካሁን ያየናቸው የአዙሪት ምንጮች "የሚስቡ" ሲሆኑ የ"ሚገፉ" የአዙሪት ምንጮችም አሉ። ለምሳሌ መኪና በክብ መንገድ ሲጓዝ ክቡን ይዞ እንዲዞር የሚገፋው ከመሬትና ከመኪናው ጎማ የሚመነጭ ሰበቃ ፍሪክሽን ነው። የበቆሎ መጥበሻ ምሳሌ አንድ በቆሎ በበቆሎ መጥበሻ ለመጥበስ ፈለግን እንበል። በቆሎው 250 ግራም ቢመዝን፣ ከሰሉ 40 ግራም ቢመዝን፣ ቆርቆሮው 10 ግራም ቢመዝን። ለዚህ ተግባር ከልጥ የተሰራ ገመድ ቢኖር። ይህ ገመድ 0.5 ሜትር ረዥም ቢሆን እና፣ ገመዱ ላይ 2ኪሎ ወይም ከዚያ በላይ እቃ ሲቀመጥበት እሚበጠስ ቢሆን። የበቆሎው መጥበሻ በሰከንድ 1 ጊዜ ካልዞረ በቂ አየር ስለማይሰጥ በቆሎው በጥሩ ሁኔታ የማይበስል ቢሆን ያለን የልጥ ገመድ ሳይበጠስ በቆሎውን መጥበስ እንችላለን? (የመሬት ስበትን ለጊዜው ይርሱ) መፍትሄ መጀመሪያ ገመዱን የሚበጥሰውን ጉልበት መጠን እናስላ። 2ኪሎ ገመዱን ስለሚበጥስ፣ የሚያስፈልገው ጉልበት 2ኪሎ*9.8 ሜትር/ሰከንድ ስኩየርድ 19.6 ኒውተን። ስለዚህ 19.6ና ከዚያ በላይ ኒውተን ገመዱን ይበጥሳል ቀጥሎ በቆሎውን በበቆሎ መጥበሻ አድርገን ስናዞረው የሚፈጠረውን የአዙሪት ጉልበት ማስላት ያስፈልጋል። ይህ ጉልበት ከ19.6 ኒውተን በላይ ከሆነ፣ በቆሎውን በገመዱ መጥበስ አንችልም ምክንያቱንም በጉልበቱ ብዛት ይበጠሳልና። ከላይ እንዳየነው የአዙሪቱ ጉልበት ከራዲየሱ ተገልባጭ ግንኙነት አለው፣ ስለዚህ ረጅሙን የገመድ ርዝመት ብንመርጥ ፤ በሰከንድ አንድ ጊዜ ለመዞር፣ መጓዝ ግድ ይላል፣ ይህም 2*3.14*1 ማለት ነው 6.28 ሜትር በሰከንድ። ከላይ የክርስቲያን ሃይጅንስን ቀመር በመጠቀም፣ በቆሎውን ለማብሰል አስፈላጊና አንስተኛ ጉልበት እንዲህ እናሰላለን እዚህ ላይ አጠቃላይ ግዝፈት ይወክላል። (የገመዱን ኢምንት ግዝፈት ለጊዜው ችላ እንበልና)፦ =250 ግራም (በቆሎ) 40ግራም (ከሰል) 10ግራም (ቆርቆሮ) 300 ግራም .3 ኪሎ ግራም። ጥድፊያ 6.28 ሜትር/ሰኮንድ ትልቁ ሬድየስ 0.5ሜትር፤ ኒውተን። እዚህ ላይ ማስተዋል ያለብን ይህ ጉልበት በቆሎውን ለመጥበስ ከሚያስፈልጉን ጉልበቶች ሁሉ በጣም አነስተኛው ነው። ሆኖም 23.66ኒውተን ከ19.6 ኒውተን ስለሚበልጥ በቆሎውን ለመጥበስ ብንሞክር ገመዱ ስለሚበጠስ፣ በቆሎውን መጥበስ አንችልም። ገመዱን በማስረዘም በቆሎውን መጥበስ ይቻላል (ለምን? እራስዎት ይመልሱት) የተለያዩ ትንታኔወች ከዚህ በታች 3 አይነት የፍጥነት እና ፍጥንጥነት ቀመሮች አመጣጥን እናያለን። ቋሚ ክባዊ እንቅስቃሴ ቋሚ ክባዊ እንቅስቃሴ ስንል በአንድ ቋሚ መጠን መሽከርከርን ያመለክታል። ለዚህ አይነት እንቅስቃሴ የፍጥነት ቀመር በሁለት አይነት መንገድ ይሰላል፦ የጂዖሜትሪ ስሌት ከጎን የሚታየው ስዕል ላይ በግራ በኩል ያለው ክብ እንደሚያመላክተው፣ አንድ ቁስ በቋሚ ጥድፈት ሲጓዝ ሁለት ቦታ ላይ ይታአያል። አቀማመጡ ቬክተር ሲቀመጥ ፍጥነቱ ደግሞ በ ቬክተር ተወክሏል። የፍጥነቱ ቬክተር ለአቀማመጡ ቬክተር ምንጊዜም ቀጤነክ (ፐርፐንድኩላር) ነው። ለዚህ ምክንያቱ የፍጥነቱ ቬክተር ምንግዜም ለእንቅስቃሴው ክብ ታካኪ ስለሆነ ነው። ስለሆነም በክብ ስለሚጓዝ ም እንዲሁ በክብ ይጓዛል። የፍጥነቱ በክብ መጓዝ ከጎን በሚታየው ስዕል ላይ በቀኙ ክብ ይታያል። ፍጥንጥነቱ ም እንዲሁ በዚሁ ክብ ተቀምጧል። ፍጥነት የአቀማመጥ ቬክተር ለውጥ መጠን ሲሆን ፍጥንጥነት የፍጥነት ለውጥ መጠን ነው። የአቀማመጥና የፍጥነት ቬክተሮቹ አንድ ላይ ስለሚጓዙ፣ የየራሳቸውን ክብ በአንድ አይነት ጊዜ ይጓዛሉ። ይህ ጊዜ የተጓዙት ርቀት ለፍጥነታቸው ሲካፍል፣ እንዲህ ይሰላል በተመሳሳይ ሁኔታ, እኒህን እኩልዮሽ አንድ ላይ በማስቀመጥ ፍጥንጥነታቸውን ስናሰላ እንዲህ እናገኛለን የዜዋዊ ሽክርክሪት መጠን በራዲይን በሰከን ሲሰላ እንዲህ ነው፡ ከጎን ያሉትን ሁለት ክቦች ስናወዳድር፣ ፍጥንጥነቱ ወደ ክብ መሃከል እንደሚያመላክት እናያለን። ለምሳሌ በግራው ክብ የአቀማመጥ ቬክተሩ ወደ 12 ሰዓት ሲያመልክት ፍጥነቱ ወደ 9 ሰዓት ያመለክታ፣ ይህ ማለት በቀኝ ካለው ክብ እንደምናየው ተመጣጣኙ ፍጥንጥነት ወደ 6 ሰዓት ያመለክታል። ማለት የፍጥንጥነቱ ቬክተር ለአቀማመጡ ቬክተር ተቃራኒና ወደ ክቡ ማዕክል ያመላክታል። የቬክተር ስሌት ስዕል 3 ላይ እንደሚታየው የቁሱ መሽከርከር በቬክተር የሚወቀል ነው። ይህ ቬክተር ለመሽከርከሪያው ጠለል ጠለልነክ ሲሆን፣ ወደ የት እንደሚያመላክት በ ቀኝ-እጅ ቀመር ይሰላል። የዚህ የመሽከርከር ቬክተር መጠን እንዲህ ይሰላል እዚህ ላይ በጊዜ ላይ ቁሱ ያለውን የ ዘዌያዊ አቀማመጥ ይወክላል። እዚህ ላይ ምን ጊዜም የማይለወጥ ቋሚ እንደሆነ ይታሰባል። በዚህ ወቅት የተጓዘው ርቀት በ ቅጽበት እንዲህ ይሰላል በቬክተር መስቀለኛ ብዜት፣ የዚህ ብዜት መጠን ሲሆን አቅጣጫው ለክቡ ምህዋር ታካኪ ነው። ስለሆነም፣ በሌላ አጻጻፍ፣ ይህን ውጤት የጊዜ ለውጡን ስናሰላ የላጋራንግ ቀመር እንዲህ ይላል: የላጋራንግን ቀመር ከላይ ላገኘነው ብዜት ስንጠቀም 0 መሆኑን ባለመርሳት), በሌላ አባባል፣ ፍጥንጥነቱ ምንጊዜም ለራዲያል አቀመማመጡ ተቃራኒ ሲሆን፣ መጠኑም: እኒህ ቋሚ መስመሮች መጠንን የሚያመላክቱ ሲሆኑ፣ ለ ስንጠቀም እዚህ ላይ የሚያመላክተው የክቡን ሬድየስ ነው። ማስተዋል እንደምንችለው ን በዜዋዊ ፍጥነቱ ከተካነው ከላይ በ ጂኦሜትሪ ካገኘውነው ውጤት ጋር ምንም ልዩነት የለውም ሌሎች ተጨማሪ ንባቦች ማጣቀሻ

9571

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%85%E1%88%8A%E1%8A%93%20%E1%8A%90%E1%8D%83%E1%8A%90%E1%89%B5

የኅሊና ነፃነት

የኅሊና ነፃነት ማለት ማንኛውም ግለሠብ ምንምን ሀሣብ፣ እምነት ወይም አስተያየት በጽናት ለመያዝ የሚረጋገጥበት ነጻነት ነው። የሌላ ሰዎች እምነት ምንም ቢሆንም፣ ይህ ነጻነት ለየግለሠቡ ጽኑእ ሆኖ ይቆጠራል። መግለጫ የኅሊና ነጻነት ለሰዎች ለመከልከል ቢሞከር ኖሮ ይህ የሰው ልጆች መሠረታዊ መብት (ሰው ለራሱ ለማሰብ) እንደ መከልከል ይቆጠራል። የኅሊና ነጻነት ፍሬ ነገር እያንዳንዱ ግለሠብ ለራሱ የቱን እምነት ለመምረጥ ስለሚሰጥ፣ 'የሃይማኖት ነጻነት' ጽንሰ ሐሳብ ከዚህ ጋር ተያይዟል። በአንዳንድ ህብረተሠብ ወይም መንግሥት በተግባር የሃይማኖት ነጻነት ወይም የእምነት ነጻነት ባይከበርም፣ በሌሎች ህብረተሠብ ወይም ሕገ መንግሥታት ግን በተለይ በምእራቡ አለም ይህ ነጻነት በታሪክ እጅግ ተከብሯል። ለምሳሌ በአሜሪካ ሕገ መንግሥት 1ኛ ማሻሻያ አንቀጽ መሠረት ሃይማኖት ወይም ንግግር የሚከለክል ሕግ እንደማይጸና ይረጋገጣል። ዛሬ በአለም ዙሪያ ደግሞ አብዛኛው ሕገ መንግሥታት የእምነት ነጻነት የሚያረጋግጡ ናቸው። በ1948 ዓ.ም. በኢትዮጵያ የወጣ ሕገ መንግሥት አንቀጽ 40 አባባል እንዲህ ነው፦ «የሕዝቡን መልካም ጠባይ ወይም ፀጥታን ወይም በፖለቲካ ረገድ የሚያውክ ካልሆነ በቀር በንጉሠ ነገሥቱ መንግሥት ግዛት የሚኖሩ ሰዎች በሕግ መሠረት የሃይማኖታቸውን ሥርዓት አክብረው በነፃ ከመፈጸም አይከለከሉም።» «የሰብዓዊ መብት አቀፋዊ መግለጽ» አንቀጽ ደግሞ እንደሚለው፣ «እያንዳንዱ ሰው፡ የሃሳብ የሕሊናና የሃይማኖት ነጻነት መብት አለው። ይህም መብት ሃይማኖቱን ወይም እምነቱን የመለወጥ ነጻነትንና ብቻውን ወይም ከሌሎች ጋር በኀብረት በይፋ ወይም በግል ሆኖ ሃይማኖቱን ወይም እምነቱን የማስተማር፣ በተግባር የመግለጽ የማምለክና የማክበር ነጻነትን ይጨምራል።» እንዲሁም በአንቀጽ ዘንድ፣ «እያንዳንዱ ሰው የሐሳብና ሐሳቡን የመግለጽ መብት አለው። ይህም መብት ያለጣልቃ ገብነት በሐሳብ የመጽናትንና ዜናን ወይም ሐሳቦችን ያላንዳች የድንበር ገደብ የማግኘትን የመቀበልን ወይም የማካፈልን ነጻነትም ይጨምራል።» የኅሊና ነጻነት ስለ መከልከል አንድ ተራ ሰው ልጅ ሌሎቹ ሁሉ በእውነት ምን ምኑን እንደሚያሥቡ ለማወቅ ስንኳ ይሁንና ለማስተዳደር በፍጹም አለመቻሉ ግልጽ ስለሚሆን፣ ይህ ኹኔታ የህሊና ነጻነትን ለመከልከል ለሚያስቡ ሰዎች ጽኑ መሰናከል ነው። የሰውን ሀሣብ ለማስተዳደር በፍጹም እንደማይቻል መጽሐፍ ቅዱስ መጽሐፈ መክብብ 8፡8 እንዲህ ያስተምራል፦ «በመንፈስ ላይ ሥልጣን ያለው ሰው የለም፤ በሞቱም ቀን ሥልጣን የለውም...» ተመሳሳይ አስተያየት በኢየሱስ ክርስቶስ ትምህርት ይገኛል። እዚህ የባልንጀሮቻቸውን ስሜት ለማስተዳደር በከንቱ የሚጣሩ ሰዎች «በገበያ የሚቀመጡትን ልጆች»ን ያስመስላቸዋል፤ ደስታ በእምቢልታ ልቅሶም በሙሾ ለማስገኘት ይሞክራሉና ባለመቻላቸው በቅሬታ ይጮሃሉ። (ማቴ. 11፡16)። ጽንሰ ሃሳቡ እንደገና በቅዱስ ጳውሎስ የተለማ ሲታይ ውሏል። («አርነቴ {ኤለውጠሪያ} በሌላ ሰው ሕሊና {ሱነይዴሰዮስ} የሚፈረድ ኧረ ስለ ምንድር ነው?» 1 ቆሮ. 10፡29) በሰው ጭንቅላት ውስጥ ምን እንደሚታሠብ ለመወሰን የሚሞክሩ ድንጋጌዎች በታሪክ አጠያያቂ ሆነዋል። ለምሳሌ የእንግሊዝ ንግሥት 1 ኤልሳቤጥ (16ኛው ክፍለ ዘመን) እንዲህ አይነት ሕግ በሠረዙት ጊዜ፣ 'በሰዎች ነፍስና ግል ሀሣብ ላይ መስኮት ለመስራት አልወድም' ብለዋል። የኅሊና ነጻነት ለዴሞክራሲ መሠረታዊ መርኅ ሲባል፣ የኅሊና ነጻነት የሚከለከልበት ሙከራ የፈላጭ ቁራጭ ወይም አምባገነን መንግሥት ባኅርይ ሆነዋል። አፈና፣ ማሳደድ፣ መጽሐፍ መቃጠል፣ ወይም ፕሮፓጋንዳ ሁሉ የንግግር ነጻነት ሲወስኑ ይህ ሁናቴ ለኅሊና ነጻነት ጤነኛ አይደለም። ለምሳሌ በሂትለር ዘመን በጀርመን ባለሥልጣናቱ ያልወደዱት ብዙ መጻሕፍት ተቃጥለው ነበር። ዛሬም ባንዳንድ አገራት ውስጥ የንግግር ነጻነት ለመቆጣጠር ሲያስቡ በኢንተርኔት ላይ ማገጃ የሚጣሉ መንግሥታት አሉ። በአንዳንድ ክርክር ዘንድ ደግሞ፣ አደንዛዥ ዕጽ የተለወጠ ሀሣብ ሊፈጥር ስለሚችል፣ እንግዲህ ሕገ ወጥ መሆኑ የኅሊና ነጻነት እንደ መከልከል ሊባል ይችላል። በመጋቢት 2006 ዓ.ም. የሚከተሉት አገራት ፌስቡክ፣ ትዊተር ወይም ዩ ቱብ ላይ ማገጃ ጥለዋል፦ የቻይና ሕዝባዊ ሪፐብሊክ። ፌስቡክ፣ ትዊተርና ዩ-ቱብ ከ2001 ዓ.ም. ጀምሮ ተከለክለዋል። ከመስከረም 2006 ዓም ጀምሮ ግን በሻንግሃይ ከተማ ብቻ ተፈቀዱ። ኢራን። ከ2001 ዓ.ም. ጀምሮ ፌስቡክ፣ ትዊተርና ዩ ቱብ አብዛኛው ጊዜ ተከለክለዋል። ኤርትራ። ከ2003 ዓ.ም. ጀምሮ ዩ ቱብ ተከለክሏል። ቬት ናም። ከ2004 ዓ.ም. ፌስቡክ እንደ ተከለከለ ተብሏል፤ ዜጎች ግን በቀላሉ ሊደርሱት ይችላሉ። በመስከረም 2006 ደግሞ ዜጎች መንግሥትን በፌስቡክ እንዳይተቹ የሚል ሕግ ወጣ። ፓኪስታን። ከመስከረም 2005 ዓ.ም. ጀምሮ ዩ ቱብ ተከለክሏል። በ2002 ዓ.ም. ደግሞ ለጊዜው ፌስቡክን ከለከለ። ቱርክ። በመጋቢት 2006 ዓ.ም. ትዊተርንና ዩ ቱብን ከለከለ። ስሜን ኮርያ። ኢንተርነት በሙሉ በስሜን ኮርያ ለባላሥልጣናት ብቻ ይፈቀዳል። ባለፉት ጊዜ የሚከተሉት አገራት ለጊዜው ድረ ገጾቹን ተክለክለው አሁን ግን እንደገና ፈቀደዋል። ሶርያ ከ2000 እስከ 2003 ዓ.ም. ድረስ ዩቱብን ከለከለ። ባንግላዴሽ በመጋቢት 2001ና እንደገና በ2005 ዓ.ም. ዩ ቱብን ከለከለ። ሊብያ ከ2002 እስከ 2003 ዓ.ም. ድረስ ዩቱብን ከለከለ። አልጄሪያ፣ ቱኒዚያ፣ ግብጽ፣ ካሜሩን፣ ማላዊ፣ ቤላሩስ ትዊተር በ2003 ዓ.ም. ተከለከለ። ታጂኪስታን በ2005 ዓ.ም. አንዳንዴም ዩቱብን ከለክሏል። አፍጋኒስታን ከመስከረም እስከ ጥር 2005 ዓ.ም. ድረስ ዩ ቱብን ከለከለ። ምየንማ አንዳንዴ ፌስቡክን ከለክሏል። ብዙ ሌሎች አገራት እነዚህንና ሌሎች ድረ ገጾች ለጊዜው አግደዋል። ደግሞ ይዩ። የመንግሥት ሃይማኖት ሃይማኖት የፖለቲካ ጥናት

39122

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A5%E1%88%8B%E1%89%B3%20%E1%8A%A0%E1%8B%A8%E1%88%88%20%E1%8C%88%E1%89%A5%E1%88%AC

ብላታ አየለ ገብሬ

ብላታ አየለ ገብሬ ዓ/ም ታኅሣሥ ቀን ዓ/ም) የውጭ ጉዳይ አደራዳሪ የውጭ ዜጎች ልዩ ፍርድ-ቤት ሰብሳቢ፤ የፍርድ ሚኒስቴር፤ የንጉሠ ነገሥቱ መንግሥት እንደራሴ፤ የዘውድ አማካሪ ሆነው የሠሩ ሲሆን የታኅሣሥ ግርግር ጊዜ ከሌሎች መሳፍንት እና መኳንንት ጋር ተይዘው ተገድለዋል። ብላታ አየለ ከአማርኛ በስተቀር፤ ፈረንሳይኛ፤ እንግሊዝኛ፣ ጣልያንኛ እና አረብኛ ጠንቅቀው ያውቁ ነበር። ወላጆቻቸው የጎንደር ተወላጆች ሲሆኑ፣ አባታቸው አቶ ገብሬ አንዳርጋቸው፣ እናታቸው ደግሞ ወይዘሮ ደብሪቱ ቢሰውር ይባሉ ነበር። ብላታ አየለ የተወለዱት በሐረርጌጠቅላይ ግዛት፣ ጋራ-ሙለታ አውራጃ፣ ግራዋ የተባለ ሥፍራ ላይ እንደነበረና የተወለዱትም በ፲፰፻፹፯ ወይም ዓመተ ምሕረት እንደነበር ተዘግቧል። መሠረተ ትምሕርታቸውንም የተከታተሉት እዚያው ሐረር ውስጥ በሚሲይናውያን ትምህርት ቤት ነበር። ከጠላት ወረራ በፊት አበራ ጀምበሬ እና ሺፈራው በቀለ ዓ/ም) ባዘጋጁት አጭር የሕይወት ታሪክ ላይ እንደተዘገበው፣ ብላታ አየለ በሐረሩ የካቶሊክ ሚሲይናውያን ትምህርት ቤት ሳሉ በድሬዳዋ ፖስታ ቤት ተቀጥረው ለስድስት ዓመታት እንዳገለገሉና በ፲፱፻፲ ዓ/ም ከወይዘሮ ማርታ ንዋይ ጋር እንደተጋቡ እንረዳለን። ወዲያውም ወደ ድሬዳዋ የጉምሩክ መሥሪያ ቤት ሹም ሆነው ከተዘዋወሩ በኋላ የመሥሪያ ቤቱ ሥራ አስኪያጅነትን ተሹመው እስከ ዓ/ም አገለገሉ። በ፲፱፻፳ ዓ/ም፣ በወቅቱ የአዲስ አበባ ጉምሩክ ኃላፊ የነበሩት አቶ ገብረ እግዚአብሔር ፍራንስዋ ወደ አውሮፓ በመላካቸው አየለ ገብሬ በጊዜያዊ አስተዳዳሪነት ተሹመው ወደ ርዕሰ-ከተማዋ አመሩ። አቶ ገብረ እግዚአብሔርም የሐረሩ ሚሲዮን ምሩቅ ሲሆኑ፤ ከዚሁ ከአውሮፓ ጉዟቸው ሲመለሱ ነጋድራስ (በኋላ ራስ ቢትወደድ) መኮንን እንዳልካቸውን ተክተው ጊዜያዊ የንግድ ሚኒስትር ሆነው ተሹመው ሳሉ በሙስና ተከሰው የገንዘብ እና የሦስት ዓመት እሥራት ተቀጥተዋል። ብላታ አየለ ገብሬ ግን ለአንድ ዓመት በአዲስ አበባ የጉምሩክ ኃላፊነት ከሠሩ በኋላ በመጋቢት ወር ዓ/ም በከንቲባ ነሲቡ ዘአማኔል ሥር የአዲስ አበባ ከተማ ማዘጋጃ ቤት ሥራ አስኪያጅ ሆነው ለሦስት ዓመታት ሠርተዋል። በ፲፱፻፳፬ ዓ/ም የውጭ ዜጎች ልዩ ፍርድ-ቤት ሰብሳቢ ሆነው ተሾሙ። ይህ ፍርድ ቤት በኢትዮጵያውያን እና በውጭ ዜጎች መኻል ብቻ በሚከሰቱ ወንጀሎችና ቅራኔዎች ላይ ፍትህ ለመስጠት የተመሠረተ ልዩ ፍርድ ቤት ሲሆን ከዳኞቹ መኻል የውጭ ዜጋውን ቆንስላ ወይም ሌጋሲዮን የወከለ የአገሩ ዜጋ አብሮ ይመደብበት ነበር። ጉዳዩ የሚመለከታቸው፤ ከሳሽም ተከሳሽም የውጭ ዜጎች የሆኑ እንደሆነ ግን በፍርድ የሚቀመጡት ዳኞች ሙሉ በሙሉ የአገራቸው ወኪሎች ሲሆኑ የፍትሁም መሠረት በአገራቸው ሕግ እንጂ የኢትዮጵያን ሕግ አይመለከትም ነበር። በኢጣልያ ወረራ ዘመናት ግፈኛው የፋሺስት ኢጣልያ መንግሥት ኢትዮጵያን እንደወረረ ብላታ አየለ ገብሬ ታማኝነታቸውን ለዚሁ ወራሪ ኃይል መስክረው ከገቡለት የመጀመሪያዎቹ ኢትዮጵያውያን አንዱ ነበሩ። ከጣሊያኖቹም ጋር በመተባበር የፍርድ ሥራውን በማቀነባበር የሠሩ ሲሆን የካቲት ቀን ዓ/ም በግራዚያኒ ላይ የደረሰውን የቦምብ አደጋ ተከትሎ፣ ጥፋተኛ የተባሉትን ኢትዮጵያውያን በማደን ተባብረዋል። ከዚህም አልፎ፤ በማንኛውም አገር-ወዳድ እና የታሪኩን ዘገባ በተረዳ ኢትዮጵያዊ የበለጠ ዘላቂ ቁስልን ያሳደረው ድርጊታቸው በሰማዕቱ አቡነ ጴጥሮስ ላይ የሞት ፍርድ ቅጣት የመሐል ዳኛው ኢጣሊያዊው ኮንቴ ዴላ ፓርቶ ጋር ግራና ቀኝ ከተቀመጡት ሁለት የኢትዮጵያ ተወላጆች አንደኛው መሆናቸው ነው። የግራ ዳኛውን ወንበር የያዙት ሁለተኛው የኢትዮጵያ ተወላጅ እና የክፍሌ ወዳጆ አባት የነበሩት ነጋድራስ ወዳጆ ዓሊ ናቸው። ይህም ሆኖ ብላታ አየለ በኢጣልያ ሹማምንቶች ግንዛቤ ታማኝነታቸው ጥርጣሬ ውስጥ በመግባቱ እስከ፲፱፻፴፩ ዓ/ም ድረስ አዚናራ ደሴት በእሥራት ቆይተው ተመልሰዋል። በእሥር ቤቱ ውስጥ በተካሄደው ምርመራ ብላታ አየለ ለኢጣልያ አስተዳደር ታማኝነታቸውን ያስመሰከሩና በወገኖቻቸው ላይ በተደረጉ እርምጃዎች የተባበሩ እንጂ በእሥራት መቀጣት እንደሌለባቸው የተረጋገጠ ሲሆን፤ በዚሁ ዓይነት የተመሰከረላቸውን ሌሎችንም ኢትዮጵያውያን መኳንንትን ጣሊያኖቹ በአስቸኳይ ወደአገራቸው እንዲመልሷቸው ያበረታታቸው ጉዳይ ደግሞ ሰኔ ቀን ዓ/ም ዘርዓይ ድረስ የተባለው የእሥረኞቹ አስተርጓሚ የነበረ ኤርትራዊ በብዙ የሮማ ዜጎች ላይ ያደረሰው ጉዳት ነው። ከድል በኋላ እስከ ታኅሣሥ ግርግር ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ በድል አድራጊነት ሚያዝያ ቀን ዓ/ም አዲስ አበባ ከገቡ በኋላ፤ ብላታ አየለ ለጣሊያኖች በማደራቸውና ወገኖቻቸውን በመክዳት ስላደረሱባቸው ጉዳት በመቀጣት ፋንታ፣ ግንቦት ቀን ዓ/ም የፍርድ ሚኒስትር ሆነው ተሾሙ። ብላታ አየለ ገብሬ በሎንዶን የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መንግሥት አምሥተኛው ዋና መላክተኛ ሆነው ከመስከረም ቀን ዓ/ም ጀምሮ የኤርትራው ተወላጅ ብላታ ኤፍሬም ተወልደ መድኅን እስከተኳቸው ጥቅምት ቀን ዓ/ም ድረስ አገልግለው ወደኢትዮጵያ ሲመለሱ በሐረርጌ ጠቅላይ ግዛት ምክትል ገዥነት፤ የጠቅላይ ግዛቱም ገዥ እንደራሴ ሆነው እስከ ዓ/ም ሠርተዋል። ከዚህ ሥራ በኋላ ለሁለተኛ ጊዜ ያመሩት ወደ ፍርድ ሚኒስትርነት ሲሆን እስከ ዓ/ም ድረስ በቆዩበት ወቅት በነጋሪት ጋዜጣ ቁ በተለይ የወጣውን “የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መንግሥት የፍትሐ ብሔር ሕግ” ቅንብር መርተዋል። ከፍርድ ሚኒስትርነት ክቡር ራስ ቢትወደድ መኰንን እንዳልካቸው ሊቀ መንበርነት በሚመራው የሕግ መወሰኛ ምክር ቤት በአባልነት ተዘዋውረው በዘውድ አማካሪነትም ሲሠሩ እስከ ዓ/ም ቆዩ። የሕይወት ፍጻሜ በወንድማማቾቹ ጄነራል መንግሥቱ እና ገርማሜ ንዋይ የተጠነሰሰው የመፈንቅለ መንግሥት ሙከራ ማክሰኞ ታኅሣሥ ቀን ሲጀመር በገነተ ልዑል ቤተ መንግሥት ከታሠሩት ለትላልቅ መሳፍንት፣ መኳንንቶችና ዋና ሚኒስቴሮች መኻል አንዱ ብላታ አየለ ገብሬ ነበሩ። ዓርብ ታኅሣሥ ቀን የሙከራው ኃይል እየተዳከመ በአንጻሩ ደግሞ ተቃዋሚዎቻቸው እያደር እየጎለመሱ መሄዳቸውን የተገነዘቡት ሽብርተኞች በቁጥጥራቸው ላይ የነበሩትን ሃያ መሳፍንት፣ መኳንንት፣ ሚኒስትሮችንና መኮንኖችን ወደ አረንጓዴ ሳሎን ካዛወሩ በኋላ ከተያዙት ሃያ ሰዎች ውስጥ ከተረሸኑት አሥራ-አምስት መኳንንትና ባለ-ሥልጣናት መኻል ብላታ አየለ ገብሬ አንዱ ነበሩ። ማጣቀሻዎች ዋቢ ምንጭች ታዴዎስ ታንቱ (ዶክቶር)፤ “አውደ ታሪክ” ፍትህ ቅፅ ቁጥር (ሚያዝያ ቀን ዓ/ም) ከበደ ተሰማ (ደጃዝማች)፤ “የታሪክ ማስታወሻ” (፲፱፻፷፪ ዓ/ም) ደምስ ወልደ ዐማኑኤል (ደጃዝማች) 'ሕገ መንግሥትና ምክር ቤት'፤ኹለተኛ መጽሐፍ አዲስ አበባ፥ ጥቅምት፡፲፱፻፶፩ ዓ/ም 37/20940/0040, 2157/2157/1] 54 18, 1937), 4, 1937 1935-1941” (1997) (2003); የኢትዮጵያ ካቢኔ

3621

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A4%E1%88%8B%E1%88%9D

ኤላም

ኤላም ጥንታዊ ሃገር ነበር። ዛሬ ደቡብ-ምዕራብ ፋርስ በሆነ አቅራቢያ ተገኘ። መነሻው በዋና ከተማው በሱስን (ሹሻን) እና በካሩን ወንዝ ሸለቆ ከታሪክ መዝገብ መጀመርያ ሲሆን እስከ 547 ክ.በ. ድረስ ቆየ። ከሱመር እና ከአካድ (የዛሬ ኢራቅ) ወደ ምስራቅ የሆነ አገር ነበር። የኤላም መንግሥት ለፋርስ ከወደቀ በኋላ ቢሆንም የኤላም ቋንቋ በፋርስ አሐይመንድ መንግሥት በመደብኝነት ቆይቶ ነበር። ይህ ቋንቋ የፋርስኛ ዘመድ ሳይሆን ምናልባት ለደቡብ ሕንድ ድራቪዲያን ቋንቋዎች የተዛመደ ይሆናል። እስከ ዛሬም ድረስ በፋርስ አገር ውስጥ ኢላም ክፍላገር ከጥንታዊው አገር ተሰይሞ ይገኛል። ኤላማውያን የራሳቸውን ሀገር ስም ሃልታምቲ ብለው ሰይመውት ሲሆን ለጎርቤቶቻቸው ለአካዳውያን «ኤላምቱ» በመባል ታወቁ። 'ኤላም' ማለት 'ደጋ' ሊሆን ይቻላል። ከዚህ በላይ በብሉይ ኪዳን (ዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ) አገሩ 'ኤላም' ተብሏል፤ ስሙም ከኖኅ ልጅ ሴም ልጅ ኤላም ነው። ታሪክ የኤላም ጥንታዊ ዘመን የኤላም መጀመርያ ከተማ ሱስን ወይም ሹሻን ነበር። አንዳንዴም የሱመር አለቆች ወርረው አገሩን ይገዙ ነበር። በሱመር ነገሥታት መዝገብ ዘንድ የኪሽ ንጉሥ ኤንመባራገሲ (2384 ዓክልበ. ግድም) እንዲሁም የላጋሽ ንጉሥ ኤአናቱም (2200 ዓክልበ.) እና የአዳብ ንጉሥ ሉጋል-አኔ-ሙንዱ (2150 ዓክልበ.) ኤላምን አሸነፉት። በሌሎች ጊዜያት ኤላማውያንም ከተሞች ለምሳሌ የሐማዚ ወይም የአዋን (አቫን) ነገስታት በፈንታቸው ሱመርን ይገዙ ነበር። በአዋን ነገሥታት ዘመን የአካድ ንጉሥ ታላቁ ሳርጎን ኤላምን አሸንፎ (2075 ዓክልበ.) ከመግዛቱ በላይ በኤላም ውስጥ አካድኛን ይፋዊ ቋንቋ አደረገበት። ሆኖም ከሻርካሊሻሪ ዘመን በኋላ በ2013 ዓክልበ ግድም የአካድ መንግሥት በጉታውያን ወረራ ተሰብሮ ኤላም እንደገና ነጻ ወጣና አካድኛን ተወ። የሹሻን አገረ ገዥ የሆነ ኩቲክ-ኢንሹሺናክ ያንጊዜ የአዋን ንጉሥ ሆነና አዲስ ኤላማዊ ጽሕፈት አገባ። ኩቲክ-ኢንሹሺናክ አንሻንንና ሲማሽኪን ወደ ግዛቱ ጨመረ፤ እንኳን በ1986 ዓክልበ. ግድም እርሱ የአካድን ቅሬታ ያዘ። ነገር ግን በ1979 ዓክልበ. ግድም የኡር ንጉሥ ኡር-ናሙ አሸነፈውና የሲማሽኪ ሥርወ መንግሥት በኤላም ተነሣ። በዚህ ወቅት ከመስጴጦምያ ጋር ሰላምና ጦርነት ተፈራረቀና እንኳን ገደማ የኡር ንጉሥ ሹ-ሲን ሴት ልጁን ለአንሻን መስፍን በትዳር ሰጠ። ነገር ግን የሱመር ኃይል ደክሞ ይጀምርና በ1879 ዓክልበ. ግድም፤ በሺማሽኪ ንጉስ በኪንዳታ መሪነት ኤላማውያን ከሹሻን ሕዝብ ጋር ኡር ከተማን አጠፉና ንጉሣቸውን የሹ-ሲን ልጅ ኢቢ-ሲንን ማረኩት። ከዚህ በኋላ ግን የኢሲን ከተማ ንጉሶች ኤላማውያን ከኡር አስወጥተው እንደገና ሰርተውት ኤላማውያን የበዘበዙትን ጣኦታቸውን ናና አስመለሱ። የሚከተለው መንግሥት 'ኤፓርቲ' ይባላል። ደግሞ ከነገስታት ማዕረግ 'ሱካልማህ' ይባላል። በ1858 ዓክልበ. ግድም የመሠረተው ንጉሥ 2 ኤፓርቲ ነበር። በዚህ ጊዜ ሹሻን በኤላም ስልጣን ብትሆንም የመስጴጦምያ ኃያላት እንደ ላርሳ ምንጊዜ ሊይዙት ሞከሩ። በ1745 ዓክልበ. ገደማ ከሹሻን ወደ ስሜን በሆነ ከተማ የነገሠ ሌላ ኤላማዊ ንጉሥ ኩዱር-ማቡግ ልጁን ዋራድ-ሲን በላርሳ ዙፋን ላይ አስቀመጠ። የዋራድ-ሲን ወንድም ሪም-ሲን ተከተለውና በብዛት መስጴጦምያን አሸነፈ። በዚህ ወቅት በኤፓርቲ መንግሥት ታዋቂ ከሆኑ ነገሥታት መኃል፤ ሺሩክዱቅ የባቢሎንን ሥልጣን ለመቃወም ከሌሎች አገሮች ጋር ስምምነት አደረገ። ሲዌ-ፓላር-ቁፓክ የመስጴጦምያ ነገሥታት እንደ ማሪ ንጉስ ዝምሪ-ሊም እንዲሁም የባቢሎን ንጉስ ሃሙራቢ 'አባት' ብለው ይጠሩት ነበር። ኩዱር-ናሑንተ የአካድ መቅደሶች በዘበዘ። ነገር ግን የኤላም ተጽእኖ በመስጴጦምያ አልቆየም። በ1675 ዓክልበ. ገደማ ሃሙራቢ ኤላማውያን አስወጥቶ የላርሳ ንጉሥ ሪም-ሲን ገለበጠውና መስጴጦምያን በሙሉ ገዛ። ሃሙራቢ የዘፍጥረት 14 አምራፌል ሲሆን ዋራድ-ሲን ወይም ሪም-ሲን አርዮክ እንደ ነበር ቢታስብም ዛሬ ብዙ ሊቃውንት ይህን ሃሳብ አይቀብሉም። በዚህ ምዕራፍ የተጠቀሰው ኤላማዊ ንጉስ ኮሎዶጎምር (በግሪኩ 'ኮዶሎጎሞር') ግን እንኳን ትክክለኛ ኤላማዊ ስም ('ኩዱር-ላጋማር') እንዳለው ይመስላል፤ ላጋማር የአረመኔ እምነታቸው ጣኦት ስም ነበርና። ካሳውያን በ1507 ዓክልበ. ገደማ ባቢሎንን ካሸነፉ በኋላ ታሪካዊ ምንጮች አይበዙምና ስለ ኤፓርቲ መንግሥት መጨረሻ ዘመን ብዙ አይታወቅም። የኤላም መካከለኛው ዘመን ከክርስቶስ በፊት ከ1500 ዓመት ጀምሮ በአንሻን ከተማ ዙርያ አዳዲስ ሥርወ መንግሥታት ተነሡ። የንገስታት ማዕረግ 'የአንሻንና የሱስን ንጉሥ' ተብሎ ነበር። መጀመርያው 1500-1400 የኪዲኑ ሥርወ መንግሥት ሲሆን የሚከተለው 1400-1210 የኢጊሃልኪ ሥርወ መንግሥት ነበር። ከኢጊሃልኪ 10 ነገሥታት አንዳንዱ ካሣዊት ልዕልትን ያገባ ነበር። በ1330 ክ.በ. ገደማ የካሳውያን ንጉስ 2 ኩሪጋልዙ ለጊዜው ኤላምን ወረረ። ከዚያም በ1240 ክ.በ. ገደማ ሌላ ካሳዊ ንጉስ 4 ካሽቲሊያሽ ከኤላም ጋር ሲዋግ አላከናወነም። የኤላም ንጉሥ ኪዲን-ሑትራን በ1232 ክ.በ. የካሳውያን ንጉሥ ኤንሊል-ናዲን-ሹሚ አሸንፎ በ1230 ክ.በ. ደግሞ የካሳውያን ንጉስ አዳድ-ሹማ-ኢዲና አሸነፈ። የሚከተለው ሥርወ መንግሥት የሹትሩክ ነገሥታት 1210-1100 ያሕል ገዙ። 2ኛው የሹትሩክ ንጉስ ሹትሩክ-ናሑንተ በ1184 ክ.በ. ካሳውይያንን በባቢሎን ሲዋጋ የሃሙራቢ ሕገጋት የተጻፈበትን ድንጋይ ከመማረኩ በላይ የማርዱክና የማኒሽቱሹ ጣኦታትና የናራም-ሲን ሐውልት ወደ ሱስን ማረከባቸው። በ1166 ሹትሩክ-ናሑንተ ካሳውያንን በፍጹም ድል አደረጋቸው። ነገር ግን በ1130 ሱስን ለባቢሎን ንጉሥ ለ1 ናቡከደነጾር ወደቀና የኤላም ንጉሥ ሑተሉሽ-ኢንሹሺናክ ወደ አንሻን ሸሸ። ከሱ በኋላ የኤላም ታሪክ ለጥቂት መቶ ዘመን አይገኝም። የኤላም አዲስ ዘመንና ፍጻሜ ከዚህ ዘመን እስከ 800 ክ.በ. ድረስ ስለ ኤላም ብዙ አይታወቀም። ቢያንስ አንሻን የኤላም ከተማ ሆኖ ቀረ። ኤላም ከባቢሎን ጋር በአሦር ላይ ስምምነት ያደርግ ነበር። የባቢሎን ንጉሥ ማር-ቢቲ-አፕላ-ኡሹር (992-987) ከኤላም ትውልድ እንደ ነበር ይታመናል። ኤላማውያን ከባቢሎን ንጉሥ ከማርዱክ-በላሱ-ኢቅቢ ጋራ ጦርነት በአሦር ንጉስ በ5ኛ ሻምሺ-አዳድ (831-819) ላይ አደረጉ። በዚያን ጊዜ ገዳማ ከኤላም ወደ ስሜን የማዳይ (ሜዶን) ሕዝብ በስሜን ፋርስና ዘመዶቹ ፋርሳውያን በኡርምያህ ሐይቅ ዙሪያ ተነሡ። ንጉሥ ሑምባኒጋሽ (751-725) ከባቢሎን ንጉሥ ከመሮዳክ ባልዳን ጋራ በአሦር ንጉስ በ2ኛ ሳርጎን ላይ ስምምነት እንዳደረገ ይታወቃል። ከሱ የተከተለው ንጉሥ 2ኛ ሹትሩክ-ናሑንተ በ718ና በ716 ክ.በ. በሳርጎን ሠራዊት እጅ ድል ሆነ። የሳርጎን ልጅ ሰናክሬም መሮዳክ-ባላዳንን ገልብጦ የራሱን ልጅ አሹር-ናዲን-ሹሚ በባቢሎን ዙፋን ላይ በ708 ክ.በ. ንጉስ አደረገው። ሹትሩክ-ናሑንተ በወንድሙ ሐሉሹ ተገድሎ ይህ ሐሉሻ አሹር-ናዲን-ሹሚንና ባቢሎን በ702 ክ.በ. ማረከው። ሐሉሻ ግን በኩትር-ናሑንተ እጅ ተገደለ። ኩትር-ናሑንተ ዙፋኑን ለቅቆ በኡ ፈንታ የነገሠ ሑማ-መናኑ እንደገና ከአሦር ጋር ተዋገ። ሰናክሬም ግን በ697 ክ.በ. ባቢሎንን አጠፋው። በሰናክሬም ልጅ በአስራዶን ዘመን አንድ ኤላማዊ አገረ ገዥ በደቡብ መስጴጦምያ አመፃ አድርጎ ወደ ኤላም ሸሽቶ የኤላም ንጉስ ግን ገደለው። የአስራዶን ልጅ አስናፈር በ661 ክ.በ. ሱስንን ድል አድርጎ ወረራት። በዚህ አመት ደግሞ እስኩታውያን ሜዶንን ስለወረሩ የፋርስ ነገዶች ከዚያ ወደ አንሻን ፈልሶ ንጉሳቸው ተይስፐስ ያንጊዜ አንሻንን ማረከው። ሆኖም ለጊዜው የኤላም ነገሥታት ማዕረግ 'የአንሻንና የሱስን ንጉስ' ተብሎ ቆየ። ከዚያ በአሦር ውስጥ የብሄራዊ ጦርነት ጊዜ ስለተከተለ እንዲሁም በኤላም የብሔራዊ ጦርነት ዘመን ተነሣ። በመጨረሻ ግን አስናፈር በ648 ክ.በ. ኤላምን በሙሉ ሲያጠፋ እንኳን እርሻቸውን በጨው ዘራ። ከዚያ በኋላ የኤላም ኅይል ደክሞ በብዙ ትንንሽ መንግሥታት ተከፋፈለ። በመጨረሻ የፋርሶች አሐይመኒድ ነገሥታት በ546 ክ.በ. ሱሳንን ያዙት። የኤላም መንግሥት ቢጠፋም ተጽእኖው በፋርስ መንግሥት ቀረ። ኤላምኛ ከፋርስ ሶስት ይፋዊ ቋንቋዎች አንዱ ነበር። ኤላምኛ ደግሞ የሐዋርያት ሥራ 2:9 እንደሚመስክር በ1ኛ ክፍለ ዘመን በጴንጤቆስጤ ከተሰሙት ልሳናት አንዱ ነበር። የኤላም ቋንቋ ኤላምኛ ለጎረቤቶቹ ለሰናዓርኛም ሆነ ለሕንዳዊ-አውሮፓዊ ቋንቋዎች ወይም ለሴማዊ ቋንቋዎች ቤተሰቦች የተዛመደ አልነበረም። በኋለኛ ዘመን የተጻፈበት ከአካድኛ ባለ-ማዕዘን (ኩኔይፎርም) ጽሕፈት በተለመደ ጽሕፈት ሲሆን ከሁሉ ጥንታዊ የሆኑት ሰነዶች ግን ከዚህ በተለየ ማሥመርያ ኤላማዊ ጽሕፈት ነው የተቀረጹት። ባለፈው አመት ውስጥ ለዚህም ተመሳሳይ ጽሕፈት በጂሮፍት ፋርስ ተገኝቷል። ከዚህ በፊት ቅድመ-ኤላማዊ ጽሕፈት የሚባል የስዕል ጽሕፈት ነበረ። ይህ ግን ኤላምኛ ለመጻፍ መጠቀሙ እርግጠኛ አይደለም። አንዳንድ የቋንቋ ሊቃውንት እንደሚያምኑ ኤላምኛ የዛሬው ደቡብ ሕንድ ድራቪዲያን ቋንቋዎች (ታሚል ተሉጉ ወዘተ.) ዘመድ ይሆናል። በተጨማሪ በዛሬ ፓኪስታን የተገኘው ጥንታዊ የሕንዶስ ወንዝ ሥልጣኔ የሃራፓ ስዕል ጽሕፈት ስለነበረው ከኤላም ጋር ግንኙነት ሊኖር ይችላል ቢሉ፥ እስከ ዛሬ ድረስ ግን ለዚህ ጽሕፈት መፍትሔ ወይም ትርጉም ስላልተገኘም አጠያያቂ ሆኖ ቀርቷል። ታሪካዊ አገሮች የፋርስ

13580

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%90%E1%88%99%E1%8B%B5%20%E1%8A%A0%E1%88%85%E1%88%98%E1%8B%B5

መሐሙድ አህመድ

ማህሙድ አህመድ፣ ኢትዮጵያዊ ዘፋኝ። ማህሙድ አህመድ እና የሙዚቃ ህይወቱ የተወለደው ሚያዚያ 30, በ1933 ዓ.ም. አዲስ አበባ መርካቶ በአሜሪካን ግቢ አካባቢ ነው፡፡ ሥራንም ሆነ ሕይወትን በራሱ መጋፈጥ የጀመረው ገና በሕፃንነቱ ነው፡፡ አባቱ በሚሠራበት ግሪክ ክለብ አብሮ በመሔድ ቅርጫት ኳስና የቴኒስ ሜዳዎቹ ላይ ይሠራም ነበር፡፡ በስድስት ዓመቱም ሊስትሮ ሆኖ መሥራት ጀመረ፡፡ በትምህርት ቤት ቆይታው ብዙ ጐበዝ እንዳልነበር ፈገግ ብሎ የሚያወራው ማህሙድ ቤተሰቦቹንና ራሱን መርዳት እንዳለበትም የተረዳው ገና በሕፃንነቱ ነው፡፡ የሙዚቃ ሕይወቱ ሀ ብሎ የተጀመረው አንድ ክለብ ውስጥ ሳንድዊች እንዲያቀርብ በተቀጠረበት ጊዜ ነው፡፡ እንደ አጋጣሚም ሆኖ በዚያው ክለብ ውስጥ ጥላሁን ገሠሠ ይዘፍንበት የነበረ ቦታ ነበር፡፡ በአንድ አጋጣሚም ሁሉም ድምፃውያን ወደ ድሬዳዋ ሔደው ሙዚቀኞቹ ያለ ድምፃዊ እየተለማመዱ ነበር፡፡ የተፈራ ካሣን ‹‹አልጠላሽም ከቶ››ን የተዘራን ‹‹ይሔም አለ ለካ››ንና የጥላሁን ዘፈን እየተለማመዱ ነበር፡፡ በድምፅ መዝፈን እንደሚፈልግም ጠየቃቸው፡፡ ‹‹በጣም ቀጭን ነበርኩ እናም ‘ትችያለሽ? ወይ›› ብለው ጠየቁኝ፣ እናም እሞክራለሁ አልኩ›› በማለት ማህሙድ ይናገራል፡፡ ‹‹አልጠላሽም ከቶ›› የሚለውን ዘፈን በሚዘፍንበት ሰዓት የኮንጐ ዘማቾች በቦታው ነበሩ እናም አስደነቃቸው፡፡ እንደገናም እንዲዘፍን ተጠየቀ፡፡ የክለቡ ባለቤት በቦታው የነበረ ሲሆን አድናቆት በተሞላ ድምፅም ‹‹የአላህ ያለህ በጣም ጥሩ መዝፈን ትችላለህ!›› እንዳለው ማህሙድ ያስታውሳል በዚህም አጋጣሚ ከአስተናጋጅነት ወደ ዘፋኝነት ተቀየረ፡፡ የቤቱ ባለቤትም ሙሉ ልብስ ገዛለት፡፡ ጥላሁንና ሌሎቹ ዘፋኞች በተመለሱበት ወቅት የእሱ መዝፈን በጣም ነው ያስገረማቸው፤ የግጥም ደብተርም ሰጡት፡፡ መዝፈን በጀመረበት ወቅት የተለያዩ ዘፋኞችን ሙዚቃ በመዝፈን ነበር፡፡ በዚህም ክለብ ነበር ‹‹አላወቅሽልኝም›› የሚለው የመጀመሪያው ዘፈኑ የሆነው ግጥም የተሰጠው፡፡ ክብር ዘበኛ መቀጠር ፍላጐቱ የነበረ ሲሆን መጀመሪያ ግን ፖሊስ ኦርኬስትራና ምድር ጦር ለመቀጠር ጠየቀ፡፡ በተለያዩ ምክንያቶችም እንደማይቀጥሩት ነገሩት፡፡ መቶ አለቃ ግርማ ሐድጉም (በኋላ ሻለቃ) ክብር ዘበኛ መቀጠር ይፈልግ እንደሆነ ጠየቁት፣ እሱም ተስማማ ከመቀጠሩ በፊት ግን በሕዝብ ፊት ዘፍኖ ማለፍ ነበረበት፡፡ የዚያን ጊዜ የነበረውን እያንዳንዷን ጥቃቅን ነገር በጥልቅ ያስታውሳል፤ የታምራት ሞላን ‹‹ተስፋ አትቁረጪ›› እንዲሁም ‹‹አላወቅሺልኝም››ን ሲዘፍን የተመልካቹ መልስ ለየት ያለ ነበር፡፡ ‹‹የኤልቪስ ፕሪስሊን ዳንስም እየደነስኩ ነበር፣ እናም የተመልካቹ መልስ የማይታመን ነበር፤›› በማለት ማህሙድ ይገልጻል፡፡ መቶ አለቃ ግርማም ወታደር ሆኖ እንዳይቀጠር መከሩት፣ የክብር ዘበኛ ሰዎችም በወታደርነትና ሙዚቀኝነት 120 ብር እንክፈልህ ብለው ጠየቁት፡፡ እሱ ግን ባለመስማማቱም በሙዚቀኝነት ብቻ በ1955 ዓ.ም. አካባቢ ተቀጠረ፡፡ ለአሥራ አንድ ዓመታትም ያህልም በዚህ ቦታ ሠርቷል፡፡ ‹‹ለዚህ ያበቃኝ፣ የማውቀውን ነገር ሁሉ ያስተማረኝ ለእኔ ወንድሜ ጥላሁን ገሠሠ ነው፡፡ ሌሎችም ሙዚቀኞች እንዲሁ በእኔ ላይ አሻራ ጥለዋል፤›› ይላል ማህሙድ፡፡ በዚያን ወቅት ሙዚቀኞች አንድ ላይ ይሰባሰቡበት የነበሩ ብዙ አጋጣሚዎች ነበሩ፡፡ ከእነዚህም ውስጥ ክብር ዘበኛ ይሠራ በነበረበት ወቅት አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ውስጥ ይደረግ የነበረው የሙዚቀኞች ውድድር አንዱ ነው፡፡ የተለያዩ ባንዶች እንደ ምድር ጦር፣ ክብር ዘበኛና የፖሊስ ኦርኬስትራ ባንዶች ከድምፃውያኖቻቸው ጋር ይመጣሉ፡፡ እያንዳንዱም ድምፃዊ አንድ ወይም ሁለት ዘፈን ይዘፍናል፡፡ ይሔም ለሙዚቀኞች ጥሩ አጋጣሚ እንደነበር ይናገራል፡፡ ከአሥራ አንድ ዓመታት ቆይታም በኋላ በተለያዩ ክለቦች መሥራት ጀመረ፡፡ ለዚህም ምክንያቱ የነበረው ያገኘው የነበረው 60 ብር አምስት እህቶቹና ወንድሞቹ በአጠቃላይ ቤተሰቦቹን መደገፍ አልቻለም፡፡ በወቅቱ አባቱ ሥራ ያልነበራቸው ሲሆን እናቱ ብቻ ነበረች የምትሠራው፤ መጨረሻ ላይ ከክብር ዘበኛ በለቀቀበት ወቅት ደመወዙ 250 ብር ደርሶ ነበር፤ ከዚያም ከአይቤክስ ባንድ ጋር ተጠቃልሎ ራስ ሆቴል ተቀጥሮ መሥራት ጀመረ፡፡ በሙዚቃ ሕይወቱ ውስጥ ብዙ ውጣ ውረዶችን እንዳሳለፈ የሚናገረው ማህሙድ ዘመኑ ለሙዚቀኞችም ሆነ ለሙዚቃ ዕድገት የተመቻቸ እንደሆነ ይገልጻል፡፡ እንደሚናገረው ከሆነ ይሔ ዕድገትም የተገኘውና እዚህ መድረስ የተቻለው በዱሮ ሙዚቀኞች መስዋዕትነት ነው፡፡ ‹‹እነዚህ ሙዚቀኞች አሻራቸውን ጥለው ማለፍ ችለዋል፤›› የሚለው ማህሙድ በዚያን ጊዜ የነበሩት ሙዚቀኞች ምንም እንኳን ችሎታው ቢኖራቸውም የሙዚቃ ትምህርት ቤት አልሔዱም፡፡ የዚያን ጊዜውንም በማስታወስ ለሙዚቀኞች እንዴት ከባድ እንደነበር ይናገራል፡፡ ሙያውም እንዴት ይናቅ እንደነበርም ያስታውሳል፡፡ በ1963 ከአይቤክስ ባንድ ጋር ራስ ሆቴል በሚሠራበት ወቅት ‹‹ኩሉን ማን ኳለሽ››፣ ‹‹አምባሰል››፣ ‹‹ችቦ አይሞላም ወገቧ›› እና ‹‹አልማዝ ምን ዕዳ ነው›› የመሳሰሉ ዘፈኖችን ይዘፍን ነበር፡፡ እነዚህ ዘፈኖች ከአንዳንድ ወገኖች ከፍተኛ ትችትም አጋጠመው፡፡ የዱሮ ዘፈኖችን በአዲስ መልክ ትጫወታለህ ለማለት አንድ ጋዜጠኛ ‹‹ፍራሽ አዳሽ›› ብሎ የጠራውን አጋጣሚም አሁንም አይረሳውም፡፡ ‹‹አላዘንኩም፡፡ የዱሮ ዘፈኖችን አዲስ ሕይወት በመስጠት ዘፍኛለሁ፡፡ ፍራሽም እንደ አዲስ ሲታደስ ይተኛበታል›› ይላል፡፡ ማህሙድ ከዚህም በተጨማሪ ‹‹ዓባይ ማዶ››፣ ‹‹ደኑን ጥሰሽ›› እና ‹‹የት ነበርሽ›› የሚሉት ዘፈኖቹም የተለየ ርዕዮተ ዓለም ያስተላልፋሉ በሚልም ተወቅሶ ነበር፡፡ ማህሙድ አህመድ እና አለም አቀፍ እውቅና በሚያዚያ ወር 1976 አ.ም የፈረንሳይ የቴአትር ቡድን አባላት በመላው አፍሪካ በሚገኙ የፈረንሳይ የባህል ማእከላት እየተዘዋወሩ የተለያዩ ትርኢቶችን ያቀርቡ ነበር:: በዚህ ወቅት ነበር የፍራንሲስ ፋልሴቶ የቅርብ ወዳጅ የነበረ አንድ ፈረንሳያዊ ከቴአትር ቡድኑ ጋር በስቴጅ ማናጀርነት ወደ አዲስ አበባ የመጣው:: ይህ የፍራንሲስ ወዳጅ ታዲያ በአዲስ አበባ ጎዳና ሲዘዋወር የመሃሙድን ሙዚቃ በጎዳና ላይ ይሰማና ይወደዋል:: በጊዜው ደግሞ ፍራንሲስ ፋልሴቶ እና ጉዋደኞቹ ከመላው አለም የተለያዩ ሙዚቃዎችን በመሰብሰብ አብረው ማዳመጥ፣ መወያየት እና ፉክክር ያደርጉ ነበር:: ይህ ፈረንሳያዊ የመድረክ ባለሙያ ታዲያ የመሃሙድን ሙዚቃ እንደሰማ ወዲያው ወደሙዚቃ ቤቱ ይገባና ሸክላውን በመግዛት ወደ ፈረንሳይ ሲመለስ ለፍራንሲስ ይሰጠዋል:: ፍራንሲስም ከወዳጆቹ ጋር ሙዚቃውን መስማት ይጀምርና እጅግ በጣም የተለየና በጣም አዲስ አይነት ሙዚቃ ይሆንበታል:: ወዲያውም ያንን ሙዚቃ በበርካታ ካሴቶች ይቀዳና ለሚያውቃቸው የሬዲዮ ፕሮግራም አዘጋጆች ዲጄዎች እና ሙዚቃ ተንታኞች ይልክላቸዋል:: በሚቀጥሉት ጥቂት ቀናቶች ታዲያ ከሁሉም ያገኘው ምላሽ እጅግ የሚያስደንቅ ነበር:: ከየት ይህን ሙዚቃ እንዳመጣውና እጅግ በጣም እንደወደዱት እንዲያ ያለ ሙዚቃም ሰምተው እንደማያውቁ ይገልፁለታል:: በእንዲህ ያለ ሁኔታ ነበር ከመሃሙድ ጋር ለመስራት የወሰነው:: ይህ በሆነ በወሩ ወደ ኢትዮጵያ በመምጣት ማህሙድን ፈልጎ በማግኘት በርካታ ስራዎችን ሊሰሩ ችለዋል:: ይህ አጋጣሚ ነበር እንግዲህ ኢትዮጲክስ የተሰኙትን እነዚህን 30 አልበሞች እንዲደመጡ ምክንያት የሆነው:: ለመጀመሪያ ጊዜ የኢትዮጵያ ሙዚቃን ያሳተመው የውጪ ሃገር አሳታሚ ክሬመርስ የተባለው የቤልጂየም ሬከርድ ሌብል የመሃሙድን 2 ዘፈኖች የያዘ ኤልፒ በ1976 አ.ም አካባቢ አሳተመ። በወቅቱ ይህ ሬከርድ በጣም ጥሩ የሚዲያ ዳሰሳዎችንም አግኝቶ ነበር:: (ኒዮርክ ታይምስን ጨምሮ) የአለም ምርጥ 10 ወርልድ ሚውዚክ ቻርት ውስጥም ለመግባት ችሎ ነበር:: ይህ ማለት እንግዲህ ከፍራንሲስ ፋልሴቶ በፊት መሆኑ ነው:: ነገር ግን በአልበም ደረጃ እንጂ አለም አቀፍ መድረኮች ላይ በመጫወት እና በመላው አለም ሙዚቃዎቹ ተደማጭነት እንዲያገኙ ያደረገው ፍራንሲስ ፋልሴቶ ነው:: የኢትዮጵያ

52294

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%A6%E1%88%B5%E1%89%B0%E1%8A%9B%E1%8B%8D%20%E1%89%BB%E1%88%AD%E1%88%88%E1%88%B5

ሦስተኛው ቻርለስ

ቻርለስ፣ የዌልስ ልዑል (ቻርለስ ፊሊፕ አርተር ጆርጅ፣ ህዳር 14 ቀን 1948 ተወለደ) የእንግሊዝ ዙፋን ወራሽ የንግስት ኤልዛቤት የበኩር ልጅ ነው። እ.ኤ.አ. ከ 1952 ጀምሮ የኮርንዋል እና የሮቴሳይ መስፍን ወራሽ ናቸው እና በብሪቲሽ ታሪክ ውስጥ ትልቁ እና ረጅሙ ወራሽ ናቸው በተጨማሪም ከጁላይ ወር ጀምሮ የማዕረጉን ማዕረግ የያዙ የዌልስ ልዑል ረጅም ጊዜ የቆዩ ናቸው። 1958. በኤፕሪል 9 ቀን 2021 አባቱ ልዑል ፊሊፕ ሲሞቱ ቻርልስ የኤድንበርግ መስፍንን ማዕረግ ወረሰ። ቻርለስ የንጉሥ ጆርጅ ስድስተኛ እና የንግሥት ኤልዛቤት የመጀመሪያ የልጅ ልጅ ሆኖ በቡኪንግሃም ቤተ መንግሥት ተወለደ። እሱ በ ማጭበርበርእና ጎርደንስቱን ትምህርት ቤቶች የተማረ ሲሆን ሁለቱንም አባቱ በልጅነቱ ይከታተል ነበር። በኋላ በቪክቶሪያ፣ አውስትራሊያ በሚገኘው የጊሎንግ ሰዋሰው ትምህርት ቤት ቲምበርቶፕ ካምፓስ አንድ አመት አሳልፏል። ከካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲ የአርትስ ባችለር ዲግሪ ካገኘ በኋላ ቻርለስ ከ1971 እስከ 1976 በሮያል አየር ሃይል እና በሮያል ባህር ሃይል አገልግሏል።በ1981 ሌዲ ዲያና ስፔንሰርን አገባ፤ከርሷም ጋር ሁለት ልጆች ዊሊያም እና ሃሪ ወለዱ። እ.ኤ.አ. በ 1996 ጥንዶች በሁለቱም ወገኖች በደንብ የታወቁ ከጋብቻ ውጭ ጉዳዮችን ተከትሎ ተፋቱ። ዲያና በሚቀጥለው ዓመት በፓሪስ የመኪና አደጋ ምክንያት ሞተች። እ.ኤ.አ. በ 2005 ቻርለስ የረጅም ጊዜ አጋር የሆነውን ካሚላ ፓርከር ቦልስን አገባ። የዌልስ ልዑል እንደመሆኑ መጠን ቻርልስ ንግሥቲቱን ወክሎ ኦፊሴላዊ ሥራዎችን ይሠራል። እ.ኤ.አ. በ1976 የፕሪንስ ትረስትን መስርቷል፣ የልዑል በጎ አድራጎት ድርጅቶችን ስፖንሰር ያደርጋል፣ እና ደጋፊ፣ ፕሬዝዳንት ወይም ከ400 በላይ የበጎ አድራጎት ድርጅቶች እና ድርጅቶች አባል ነው። እንደ የአካባቢ ጥበቃ ተቆርቋሪ ቻርልስ እንደ ኦርጋኒክ እርሻ እና የአየር ንብረት ለውጥ ባሉ ጉዳዮች ላይ በይፋ ተናግሯል ይህም ከአካባቢ ጥበቃ ቡድኖች ሽልማት እና እውቅና አግኝቷል ሆሚዮፓቲ (ሆሚዮፓቲ)ን ጨምሮ ለአማራጭ ሕክምና የሚሰጠው ድጋፍ የትችት ርዕሰ ጉዳይ ሆኗል። በህብረተሰቡ ውስጥ ስላለው የስነ-ህንፃ ሚና እና ስለ ታሪካዊ ሕንፃዎች ጥበቃ ያለው አመለካከት ከብሪቲሽ አርክቴክቶች እና ዲዛይን ተቺዎች ከፍተኛ ትኩረት አግኝቷል። ከ 1993 ጀምሮ ቻርለስ በሥነ ሕንፃ ጣዕሙ ላይ የተመሠረተ የሙከራ አዲስ ከተማ የሆነውን ፓውንድበሪ በመፍጠር ላይ ሰርቷል። እሱ ደግሞ የበርካታ መጽሃፎች ደራሲ ወይም ተባባሪ ደራሲ ነው። የመጀመሪያ ህይወት, ቤተሰብ እና ትምህርት ቻርልስ የተወለደው በቡኪንግሃም ቤተመንግስት እ.ኤ.አ. ህዳር 14 ቀን 1948 በእናቱ አያቱ ጆርጅ ስድስተኛ የግዛት ዘመን የልዕልት ኤልሳቤጥ የኤድንበርግ ዱቼዝ እና የፊሊፕ የኤድንበርግ መስፍን የመጀመሪያ ልጅ ሆኖ ነበር እ.ኤ.አ. በታህሳስ 15 ቀን 1948 የካንተርበሪው ሊቀ ጳጳስ ጆፍሪ ፊሸር ተጠመቁ የአያቱ ሞት እና እናቱ በ 1952 ንግሥት ኤልዛቤት ሆነው መገኘታቸው ቻርለስን አልጋ ወራሽ አድርጎታል። የንጉሠ ነገሥቱ የበኩር ልጅ እንደመሆኖ፣ የኮርንዋል መስፍን፣ የሮተሳይ መስፍን፣ የካሪክ አርል፣ የሬንፍሬው ባሮን፣ የደሴቶች ጌታ፣ እና የስኮትላንድ ልዑል እና ታላቁ መጋቢ የሚሉ ርዕሶችን ወዲያውኑ ወሰደ። ሰኔ 2 ቀን 1953 ቻርለስ የእናቱ ዘውድ በዌስትሚኒስተር አቤይ ተገኝቷል። በጊዜው የከፍተኛ ክፍል ልጆች እንደተለመደው ካትሪን ፒብልስ የተባለች አስተዳዳሪ ተሹሞ ትምህርቱን የጀመረው ከአምስት እስከ ስምንት ዓመት ባለው ጊዜ ውስጥ ነበር። ቡኪንግሃም ቤተ መንግስት እ.ኤ.አ. በ1955 ቻርልስ የግል ሞግዚት ከመያዝ ይልቅ ትምህርት ቤት እንደሚማር አስታውቆ ነበር፣ በዚህም መንገድ የተማረ የመጀመሪያ ወራሽ አድርጎታል። እ.ኤ.አ. ኖቬምበር 7 1956 ቻርልስ በምዕራብ ለንደን በሚገኘው የሂል ሃውስ ትምህርት ቤት ትምህርቶችን ጀመረ። ከትምህርት ቤቱ መስራች እና ርእሰመምህር ስቱዋርት ታውንንድ የተለየ እንክብካቤ አላገኘም ንግስቲቱ ቻርለስ በእግር ኳስ እንዲሰለጥናት ምክሯን አቅርቧል ምክንያቱም ልጆቹ በእግር ኳስ ሜዳ ውስጥ ለማንም የማይታዘዙ ናቸው። ከዚያም ቻርለስ ከ1958 ጀምሮ በስኮትላንድ ሰሜናዊ ምስራቅ ጎርደንስቶውን ተከትሎ በበርክሻየር፣ እንግሊዝ በሚገኘው መሰናዶ ትምህርት ቤት ሁለቱን የአባቱን የቀድሞ ትምህርት ቤቶች በኤፕሪል 1962 ትምህርት ጀመረ።በተለይ በጠንካራ ሥርዓተ ትምህርቱ የሚታወቀውን ጎርዶንስቶንን ሲል እንደገለጸው፣ ቻርልስ በመቀጠል ጎርዶንስቶንን “ስለ ራሴ እና ስለራሴ ችሎታዎች እና እጥረቶች ብዙ እንዳስተማረው በመግለጽ ተግዳሮቶችን እንድቀበል አስተምሮኛል። ቅድሚያውን ይውሰዱ። እ.ኤ.አ. በ 1975 በሰጠው ቃለ መጠይቅ ጎርደንስቶውን በመሳተፉ “ደስተኛ” እንደሆነ እና “የቦታው ጥንካሬ” “በጣም የተጋነነ ነው” ብሏል። እ.ኤ.አ. በ1966 በቪክቶሪያ አውስትራሊያ በሚገኘው የጊሎንግ ሰዋሰው ትምህርት ቤት ቲምበርቶፕ ካምፓስ ሁለት ጊዜ አሳልፈዋል በዚህ ጊዜ ከታሪክ አስተማሪው ሚካኤል ኮሊንስ ፐርሴ ጋር ለትምህርት ፓፑዋ ኒው ጊኒ ጎብኝተዋል። እ.ኤ.አ. በ 1973 ቻርልስ በቲምበርቶፕ ያሳለፈውን ጊዜ የሙሉ ትምህርቱ በጣም አስደሳች ክፍል አድርጎ ገልጿል። ወደ ጎርዶንስቶውን ሲመለስ ቻርልስ አባቱን በመምሰል ሄድ ልጅ ለመሆን ቻለ። በ1967 ስድስት -ደረጃዎችን እና ሁለት -ደረጃዎችን በታሪክ እና በፈረንሳይኛ በቅደም ተከተል እና ክፍሎች ለቅቋል። በቅድመ ትምህርቱ፣ ቻርልስ በኋላ እንዲህ ሲል ተናግሯል፡- “ትምህርት የሚኖረኝን ያህል አልተደሰትኩም፣ ግን ይህ የሆነው ከየትኛውም ቦታ ይልቅ ቤት ውስጥ ደስተኛ ስለሆንኩ ብቻ ነው። ቻርልስ የብሪቲሽ ጦር ኃይሎችን ከመቀላቀል ይልቅ ከኤ-ደረጃው በኋላ በቀጥታ ወደ ዩኒቨርሲቲ ሲሄድ ንጉሣዊውን ባህል ለሁለተኛ ጊዜ ሰበረ። በጥቅምት 1967 በካምብሪጅ ትሪኒቲ ኮሌጅ ገብተው የአርኪኦሎጂ እና አንትሮፖሎጂን ለመጀመሪያ ጊዜ የትሪፖስ ክፍል አንብበው ለሁለተኛው ክፍል ወደ ታሪክ ተቀይረዋል በሁለተኛው አመቱ፣ ቻርልስ የዌልስን ታሪክ እና ቋንቋ ለተወሰነ ጊዜ በማጥናት በአበርስትዊዝ የዌልስ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ ገብቷል። ከካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲ በ2፡2 ባችለር ኦፍ አርት (ቢኤ) ዲግሪ በጁን 23 ቀን 1970 ተመረቀ፣ የዩኒቨርሲቲ ዲግሪ ያገኘ የመጀመሪያው የእንግሊዝ አልጋ ወራሽ። እ.ኤ.አ. ነሐሴ 2 ቀን 1975 በካምብሪጅ የኪነጥበብ ማስተር (ኤምኤ ካንታብ) ዲግሪ ተሰጠው። በካምብሪጅ፣ አርትስ ማስተር የአካዳሚክ ደረጃ እንጂ የድህረ ምረቃ ዲግሪ አይደለም። የዌልስ ልዑል የዌልስ ልዑል ቻርለስ የዌልስ ልዑል እና የቼስተር አርል በጁላይ 26 ቀን 1958 ተፈጠረ ምንም እንኳን ኢንቬስትመንት እስከ ጁላይ 1 1969 ባይቆይም በእናቱ በኬርናርፎን ቤተመንግስት በተካሄደ የቴሌቪዥን ሥነ ሥርዓት ላይ ዘውድ ሲቀዳጅ እ.ኤ.አ. በ1976 በመመስረት እና በ1981 ወደ ዩናይትድ ስቴትስ ተጉዘዋል።በ1970ዎቹ አጋማሽ ላይ ልዑሉ የአውስትራሊያ ጠቅላይ ሚኒስትር ማልኮም ባቀረቡት ሀሳብ የአውስትራሊያ ጄኔራል ገዥ ሆነው የማገልገል ፍላጎት እንዳላቸው ገልፀው ተጨማሪ ህዝባዊ ተግባራትን ይፈፅማሉ። ፍሬዘር፣ ነገር ግን በህዝባዊ ጉጉት እጦት ምክንያት ከፕሮፖዛሉ ምንም አልመጣም። ቻርለስ አስተያየት ሰጥቷል፡ "ታዲያ አንድ ነገር ለመርዳት ስትዘጋጅ እና እንደማትፈልግ ሲነገርህ ምን ማሰብ አለብህ?" ቻርለስ በኤድዋርድ ሰባተኛ በሴፕቴምበር 9 2017 ተይዞ የነበረውን ሪከርድ በማለፍ የዌልስ ረጅሙ ልዑል ነው።እርሱ አንጋፋ እና ረጅም ጊዜ ያገለገሉ የብሪታኒያ አልጋ ወራሽ፣ የኮርንዎል የረዥም ጊዜ መስፍን እና የረጅም ጊዜ የስልጣን ዘመን መስፍን ናቸው። ንጉሠ ነገሥት ከሆነ በ 1830 ሲነግሥ 64 ዓመቱ የነበረው ዊልያም አራተኛ የወቅቱ ትልቁ ሰው ይሆናል ኦፊሴላዊ ግዴታዎች እ.ኤ.አ. በ 2008 ዘ ዴይሊ ቴሌግራፍ ቻርልን “የንጉሣዊው ቤተሰብ በጣም ታታሪ አባል” ሲል ገልጾታል። በ2008 560 ይፋዊ ተሳትፎዎችን፣ በ2010 499 እና በ2011 ከ600 በላይ ስራዎችን ሰርቷል። የዌልስ ልዑል በጁላይ 1970 በዩናይትድ ስቴትስ ይፋዊ ጉብኝት ለማድረግ በኦቫል ኦፊስ ውስጥ ከዩኤስ ፕሬዝዳንት ሪቻርድ ኒክሰን ጋር ተገናኘ። የዌልስ ልዑል እንደመሆኑ መጠን ቻርልስ ንግሥቲቱን ወክሎ ኦፊሴላዊ ሥራዎችን ይሠራል። እሱ ኢንቨስትመንቶችን ያስተዳድራል እና የውጭ አገር መሪዎችን የቀብር ሥነ ሥርዓት ላይ ይሳተፋል። ልዑል ቻርለስ በየክረምት የአንድ ሳምንት ተሳትፎን በመፈጸም እና እንደ ሴኔድ መክፈቻ ባሉ አስፈላጊ ሀገራዊ ዝግጅቶች ላይ በመገኘት የዌልስ መደበኛ ጉብኝቶችን ያደርጋል። የሮያል ስብስብ ትረስት ስድስቱ ባለአደራዎች በዓመት ሦስት ጊዜ በሊቀመንበርነት ይገናኛሉ። ልዑል ቻርለስ ዩናይትድ ኪንግደምን ወክሎ ወደ ውጭ አገር ተጓዘ። ቻርለስ እንደ ሀገር ውጤታማ ተሟጋች ተደርጎ ተቆጥሯል። እ.ኤ.አ. በ1983 በንግሥቲቱ ላይ በ.22 ጠመንጃ የተኮሰው ክሪስቶፈር ጆን ሌዊስ ከዲያና እና ዊሊያም ጋር ኒውዚላንድን እየጎበኘ ያለውን ቻርለስን ለመግደል ከአእምሮ ህክምና ሆስፒታል ለማምለጥ ሞከረ። እ.ኤ.አ. ጥር 1994 አውስትራሊያን እየጎበኘ ሳለ በአውስትራሊያ ቀን በዴቪድ ካንግ በርካታ መቶ የካምቦዲያ ጥገኝነት ጠያቂዎችን በማቆያ ካምፖች ውስጥ ያለውን አያያዝ በመቃወም ከመነሻ ሽጉጥ ሁለት ጥይቶች ተኮሱበት። በ1995 ቻርልስ የንጉሣዊው የመጀመሪያው አባል ሆነ። ቤተሰብ በይፋዊ አቅም የአየርላንድ ሪፐብሊክን ለመጎብኘት. እ.ኤ.አ. በ 2000 ቻርለስ የዌልስ ብሔራዊ መሣሪያ የሆነውን በገና በመጫወት የዌልስ ተሰጥኦ ለማዳበር የዌልስ ልዑል ኦፊሴላዊ የበገና ዘበኛ የማድረግ ባህልን አነቃቃ። እሱ እና የኮርንዋል ዱቼዝ የበርካታ የስኮትላንድ ድርጅቶች ጠባቂ በሆነበት በስኮትላንድ ውስጥ በየዓመቱ አንድ ሳምንት ያሳልፋሉ። ለካናዳ ጦር ሃይል ያለው አገልግሎት ስለ ሰራዊት እንቅስቃሴ እንዲያውቀው ያስችለዋል፣ እና በካናዳ ወይም በባህር ማዶ እያለ እነዚህን ወታደሮች እንዲጎበኝ እና በክብረ በዓሉ ላይ እንዲሳተፍ ያስችለዋል። ለምሳሌ እ.ኤ.አ. በ2001 ከፈረንሳይ ጦር ሜዳዎች በተወሰዱ እፅዋት የተሰራ ልዩ ልዩ የሆነ የአበባ ጉንጉን በካናዳ የማይታወቅ ወታደር መቃብር ላይ አስቀመጠ እና በ1981 የካናዳ የጦር አውሮፕላን ቅርስ ሙዚየም ጠባቂ ሆነ። እ.ኤ.አ. በ 2005 በርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት ጆን ፖል የቀብር ሥነ ሥርዓት ላይ ቻርልስ ሳይታሰብ ውዝግብ አስነስቷል ከጎናቸው ከተቀመጡት የዚምባብዌ ፕሬዝዳንት ሮበርት ሙጋቤ ጋር ሲጨባበጥ የቻርለስ ፅህፈት ቤት በመቀጠል መግለጫውን አውጥቷል፡- “የዌልስ ልዑል በመገረም ተይዟል እናም የሚስተር ሙጋቤን እጅ ከመጨባበጥ ለመቆጠብ አልቻለም። ልዑሉ አሁን ያለውን የዚምባብዌ አገዛዝ አስጸያፊ ሆኖ አግኝተውታል። የሚሠራውን የዚምባብዌ መከላከያ እና የእርዳታ ፈንድ ደግፈዋል። በህዳር 2001 ቻርለስ በአሥራዎቹ ዕድሜ ውስጥ ከሚገኙት አሊና ሌቤዴቫ በቀይ ሥጋ ሥጋ ተመታ። በላትቪያ ይፋዊ ጉብኝት ላይ ነበር።እ.ኤ.አ. በ 2010 ቻርልስ ንግሥቲቱን ወክለው በ 2010 የኮመንዌልዝ ጨዋታዎች የመክፈቻ ሥነ ሥርዓት ላይ በዴሊ ሕንድ ውስጥ። በዩናይትድ ኪንግደም የኮመንዌልዝ ሀገራትን ለመደገፍ እንደ እ.ኤ.አ. በ 2011 በዌስትሚኒስተር አቢ የተካሄደው የክሪስቸርች የመሬት መንቀጥቀጥ መታሰቢያ አገልግሎት በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ይሳተፋል ከህዳር 15 እስከ 17 ቀን 2013 ንግስቲቱን ለመጀመሪያ ጊዜ በኮመንዌልዝ የመሪዎች ስብሰባ ላይ ወክሏል በኮሎምቦ፣ ስሪላንካ እ.ኤ.አ. በ 2004 እና በ 2005 ልዑል ቻርልስ ለመንግስት ሚኒስትሮች የላካቸው ደብዳቤዎች ጥቁር የሸረሪት ማስታወሻዎች የሚባሉት በ 2000 የመረጃ ነፃነት ህግ ስር ደብዳቤዎቹን ለመልቀቅ ዘ ጋርዲያን ጋዜጣ ፈታኝ ሁኔታን ተከትሎ ሊያሳፍር ይችላል በመጋቢት 2015 ጠቅላይ ፍርድ ቤት የዩናይትድ ኪንግደም የልዑል ደብዳቤዎች እንዲለቀቁ ወሰነ. ደብዳቤዎቹ የታተሙት በካቢኔ ጽሕፈት ቤት እ.ኤ.አ. ማስታወሻዎቹ በጋዜጣው ላይ “አስደሳች” እና “ጉዳት የለሽ” በሚል በተለያየ መንገድ የተገለጹ ሲሆን መፈታታቸውም “እሱን ለማሳነስ በሚጥሩት ላይ የተቃረበ ነው” ሲሉ በህዝቡም ምላሽ ሰጥተዋል። በግንቦት 2015 የዌልስ ልዑል እና የኮርንዋል ዱቼዝ የመጀመሪያ የጋራ ጉብኝታቸውን ወደ አየርላንድ ሪፐብሊክ አደረጉ።ጉዞው በብሪቲሽ ኤምባሲ “ሰላምና እርቅን ለማስፈን” ጠቃሚ እርምጃ ተብሎ ተጠርቷል። በጉዞው ወቅት ቻርለስ ከሲን ፊን እና ከአይአርኤ መሪ ከሚባሉት ጄሪ አዳምስ ጋር በጋልዌይ ተጨባበጡ።ይህም በመገናኛ ብዙሃን “ታሪካዊ መጨባበጥ” እና “ለአንግሎ-አይሪሽ ግንኙነት ትልቅ ቦታ የሚሰጠው” ሲል ገልጿል። የልዑሉን ጉብኝት ለማድረግ በተቃረበበት ወቅት፣ ሁለት የአየርላንድ ሪፐብሊካን ተቃዋሚዎች የቦምብ ጥቃት በማቀድ በቁጥጥር ስር ውለዋል። ሴምቴክስ እና ሮኬቶች በደብሊን የተጠረጠሩት ዶናል ኦ ኮይስዴልብሃ ፣የራስ የሚል ስም ያለው ድርጅት አባል ሲሆን በኋላም ለአምስት ዓመት ተኩል ታስሯል። ለ 11 ዓመት ተኩል ታስሮ ከነበረው የሪል አባል የሆነው የካውንቲ ሉዝ ሲሙስ ማክግሬን ከአርበኞች ሪፐብሊካን ጋር ተገናኝቷል። በ2015 ልዑል ቻርልስ ሚስጥራዊ የእንግሊዝ ካቢኔ ወረቀቶችን ማግኘት እንደቻለ ተገለጸ። ቻርለስ ከንግሥቲቱ፣ ቴሬዛ ሜይ፣ ዶናልድ ትራምፕ እና ሌሎች የዓለም መሪዎች ጋር የዲ-ዴይ 75ኛ ዓመትን በጁን 5 2019 ለማክበር እንደ ሲስተምስ ላሉት ኩባንያዎች የጦር መሳሪያ ወደ ውጭ መላክን ለማስተዋወቅ ቻርለስ ወደ ሳዑዲ አረቢያ ተደጋጋሚ ጉብኝት አድርጓል። እ.ኤ.አ. በ 2013 2014 እና 2015 ከሳውዲ አረቢያ ብሄራዊ ጥበቃ አዛዥ ሙተይብ ቢን አብዱላህ ጋር ተገናኝተዋል። እ.ኤ.አ. በዚሁ ፌስቲቫል ላይ የብሪታኒያ የጦር መሳሪያ ኩባንያ ሲስተምስ በልዑል ሳልማን ቢን አብዱላዚዝ ተሸልሟል። ቻርለስ በ2016 በስኮትላንዳዊው የፓርላማ አባል ማርጋሬት ፌሪየር ቲፎን ተዋጊ ጄቶች ለሳውዲ አረቢያ በመሸጥ ላይ በነበራቸው ሚና ተነቅፈዋል። የቻርለስ የህይወት ታሪክ ተመራማሪ ካትሪን ማየር የታይም መጽሄት ጋዜጠኛ ከልዑል ቻርለስ የውስጥ ክበብ ውስጥ በርካታ ምንጮችን ቃለ መጠይቅ እንዳደረገ የሚናገረው እንደገለጸው ከሳውዲ አረቢያ እና ከሌሎች የአረብ ባህረ ሰላጤ ሀገራት ጋር በሚደረግ ስምምነት "መሳሪያ ለገበያ መጠቀምን አይወድም"። እንደ ሜየር ገለጻ፣ ቻርለስ ተቃውሞውን ያነሳው በውጭ አገር የጦር መሣሪያዎችን በግል ለመሸጥ ብቻ ነው። የኮመንዌልዝ መንግስታት መሪዎች በ 2018 ባደረጉት ስብሰባ የዌልስ ልዑል ከንግስቲቱ በኋላ ቀጣዩ የኮመንዌልዝ ርዕሰ ጉዳይ እንደሚሆን ወስነዋል ጭንቅላቱ ተመርጧል ስለዚህም በዘር የሚተላለፍ አይደለም. እ.ኤ.አ. ማርች 7 2019 ንግስት የዌልስ ልዑል የቻርልስ ኢንቬስትመንት የተደረገበትን 50ኛ ዓመት ለማክበር የቡኪንግ ቤተመንግስት ዝግጅት አስተናግዳለች። በክስተቱ ላይ እንግዶች የኮርንዋል ዱቼዝ፣ የካምብሪጅ ዱክ እና ዱቼዝ፣ የሱሴክስ ዱክ እና ዱቼዝ፣ ጠቅላይ ሚኒስትር ቴሬዛ ሜይ እና የዌልስ የመጀመሪያ ሚኒስትር ማርክ ድራክፎርድ ይገኙበታል። በዚያው ወር የእንግሊዝ መንግስት ባቀረበው ጥያቄ የዌልስ ልዑል እና የኮርንዋል ዱቼዝ ወደ ኩባ ይፋዊ ጉብኝት በማድረግ ሀገሩን የጎበኙ የመጀመሪያ የእንግሊዝ ንጉሣዊ ቤተሰብ አደረጓቸው። ጉብኝቱ በዩኬ እና በኩባ መካከል የቅርብ ግንኙነት ለመፍጠር ጥረት ተደርጎ ታይቷል። እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 2021 ቻርለስ ባርባዶስ ወደ ፓርላሜንታዊ ሪፐብሊክ መሸጋገሯን ለማክበር በተደረጉ ስነ ስርዓቶች ላይ ተገኝቷል፣ ጤና በ25 ማርች 2020፣ በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወቅት ቻርልስ ኮቪድ-19 እንደያዘ ተገለጸ። እሱ እና ሚስቱ በመቀጠል በበርክሃል መኖሪያቸው ተገለሉ። ካሚላ እንዲሁ ተፈትኗል ግን አሉታዊ ውጤት ተመለሰ። ክላረንስ ሃውስ "ቀላል ምልክቶች" እንዳሳዩ ነገር ግን "በጥሩ ጤንነት ላይ እንደሚቆይ" ተናግሯል. በተጨማሪም “ልዑሉ ከቅርብ ሳምንታት ወዲህ ባደረገው ከፍተኛ ተሳትፎ የተነሳ ቫይረሱን ከማን እንደያዘ ማረጋገጥ አይቻልም” ብለዋል ብዙ ጋዜጦች ቻርልስ እና ካሚላ ብዙ የኤንኤችኤስ ዶክተሮች፣ ነርሶች እና ታካሚዎች በፍጥነት መሞከር ባልቻሉበት ጊዜ ወዲያውኑ እንደተፈተኑ ወሳኝ ነበሩ። እ.ኤ.አ. ማርች 30 ቀን 2020 ክላረንስ ሀውስ ቻርልስ ከቫይረሱ ማገገሙን እና ሐኪሙን ካማከሩ በኋላ ማግለሉን አቁሟል። ከሁለት ቀናት በኋላ ማህበራዊ ርቀትን መለማመዱን እንደሚቀጥል በቪዲዮ ገልጿል። እ.ኤ.አ. በየካቲት 2021 ቻርልስ እና ባለቤቱ የኮቪድ-19 ክትባት መጠን አግኝተዋል። ወታደራዊ ሙያ ዘመን ቻርለስ በሮያል አየር ኃይል ውስጥ አገልግሏል እና የአባቱን፣ የአያቱን እና የሁለቱን ቅድመ አያቶቹን ፈለግ በመከተል በሮያል ባህር ኃይል ውስጥ አገልግሏል። በካምብሪጅ በሁለተኛው አመት የሮያል አየር ሃይል ስልጠና ጠየቀ እና ተቀበለ። እ.ኤ.አ. ማርች 8 ቀን 1971 እንደ ጄት አብራሪ ለማሰልጠን እራሱን ወደ ሮያል አየር ኃይል ኮሌጅ ክራዌል በረረ።[104] በሴፕቴምበር ካለፈዉ ሰልፍ በኋላ በባህር ኃይል ስራ ጀመረ እና በሮያል ባህር ሃይል ኮሌጅ ዳርትማውዝ የስድስት ሳምንት ኮርስ ገባ። ከዚያም በተመራው ሚሳኤል አጥፊ ኤችኤምኤስ ኖርፎልክ (1971–1972) እና ፍሪጌቶቹ ኤችኤምኤስ ሚነርቫ (1972–1973) እና ኤችኤምኤስ ጁፒተር (1974) አገልግለዋል። እ.ኤ.አ. በ 1974 በ ሄሊኮፕተር አብራሪ ለመሆን ብቁ ሆነ እና ከ 845 የባህር ኃይል አየር ጓድሮን ጋር ተቀላቅሏል ከኤችኤምኤስ ሄርሜስ እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. በቺፕመንክ መሰረታዊ አብራሪ አሰልጣኝ፣ በ ጄት ፕሮቮስት ጄት አሰልጣኝ እና በቢግል ባሴት ባለብዙ ሞተር አሰልጣኝ ላይ መብረርን ተማረ። እ.ኤ.አ. በ 1994 በሄብሪድስ ውስጥ 146 ን ከአደጋ በኋላ በረራውን እስኪያቋርጥ ድረስ ሃውከር ሲዴሊ አንዶቨር ዌስትላንድ ዌሴክስ እና ቢኤ 146 አውሮፕላኖች በመደበኛነት ይበር ነበር ግንኙነቶች እና ትዳሮች የመጀመሪያ ዲግሪ በወጣትነቱ፣ ቻርለስ ከበርካታ ሴቶች ጋር በፍቅር ተቆራኝቷል። ታላቅ አጎቱ ሎርድ ማውንባተን እንዲህ ብሎ መከረው፡- እንዳንተ አይነት ሰውዬው ከመረጋጋቱ በፊት የቻለውን ያህል የጫካ አጃውን ዘርቶ ብዙ ጉዳዮችን ማድረግ ይኖርበታል፤ ለሚስት ግን ተስማሚ፣ ማራኪ እና ጣፋጭ ባህሪ ያለው ልጅ ይመርጥ ከማንም ጋር ሳታገኛት በፊት። በፍቅር መውደቅህ ሴቶች ከጋብቻ በኋላ በእግራቸው ላይ መቆየት ካለባቸው ልምድ ማግኘታቸው ይረብሻል። የቻርልስ የሴት ጓደኞች በስፔን የብሪታንያ አምባሳደር የነበሩትን የሰር ጆን ራሰል ሴት ልጅ ጆርጂያና ራሰልን ያካትታሉ። የዌሊንግተን 8ኛ መስፍን ሴት ልጅ ሌዲ ጄን ዌልስሊ; ዴቪና ሼፊልድ; እመቤት ሳራ ስፔንሰር; እና ካሚላ ሻንድ በኋላ ሁለተኛ ሚስቱ እና የኮርንዋል ዱቼዝ ሆነች። እ.ኤ.አ. በ 1974 መጀመሪያ ላይ የሞንባንተን የልጅ ልጅ ከሆነችው አማንዳ ክናችቡል ጋር ሊኖር ስለሚችለው ጋብቻ ከቻርልስ ጋር መፃፍ ጀመረ። ቻርልስ ለአማንዳ እናት እመቤት ብራቦርን ሴት ልጇን እንደምትፈልግ በመግለጽ ደብዳቤ ጽፋለች ምንም እንኳን ገና የ17 ዓመቷ ልጃገረድ ጋር መጠናናት ያለጊዜው እንደሆነ ጠቁማለች ከአራት አመታት በኋላ, የሞንባንተንበ 1980 የህንድ ጉብኝት ላይ አማንዳ እና እራሱ ከቻርለስ ጋር እንዲሄዱ አመቻችቷል. ሁለቱም አባቶች ግን ተቃውመዋል; ፊሊፕ ቻርለስ በታዋቂው አጎቱ (የመጨረሻው የብሪቲሽ ምክትል እና የህንድ የመጀመሪያ ጠቅላይ ገዥ ሆነው ያገለገሉት) ይገለበጣሉ ብሎ ፈርቶ ነበር፣ ሎርድ ብራቦርን ግን የጋራ ጉብኝት የአጎት ልጆች ለመሆን ከመወሰናቸው በፊት የመገናኛ ብዙሃን ትኩረት እንደሚያደርግ አስጠንቅቋል። ጥ ን ድ. ሆኖም፣ በነሐሴ 1979፣ ቻርለስ ብቻውን ወደ ሕንድ ከመሄዱ በፊት፣ የሞንባንተን በ ተገደለ። ቻርለስ ሲመለስ ለአማንዳ ጥያቄ አቀረበ፣ ነገር ግን ከአያቷ በተጨማሪ፣ በቦምብ ጥቃቱ የአባት ቅድመ አያቷን እና ታናሽ ወንድሟን ኒኮላስን አጥታለች እና አሁን ወደ ንጉሣዊ ቤተሰብ ለመግባት ፈቃደኛ አልነበረችም። በሰኔ 1980 ቻርልስ ቼቨኒንግ ሀውስን በይፋ ውድቅ አደረገች። ከ 1974 ጀምሮ እንደ የወደፊት መኖሪያው በእጁ ላይ ተቀምጧል. ቼቨኒንግ በኬንት ውስጥ የሚያምር ቤት ቻርልስ በመጨረሻ እንደሚይዘው በማሰብ በመጨረሻው ኤርል ስታንሆፕ አማንዳ ልጅ የለሽ ታላቅ አጎት ከስጦታ ጋር ዘውዱ ተረክቧል። እ.ኤ.አ. በ 1977 የጋዜጣ ዘገባ ከሉክሰምበርግ ልዕልት ማሪ-አስትሮድ ጋር መገናኘቱን በስህተት አሳወቀ ጋብቻዎች ከሴት ዲያና ስፔንሰር ጋር ጋብቻ ዋና መጣጥፍ፡ የልዑል ቻርልስ እና እመቤት ዲያና ስፔንሰር ሰርግ የዌልስ ልዑል እና ልዕልት በአውስትራሊያ ውስጥ ን ጎበኙ፣ መጋቢት 1983 ቻርለስ መጀመሪያ የተገናኘው ሌዲ ዲያና ስፔንሰርን በ 1977 ቤቷን አልቶርፕ ሲጎበኝ ነበር። እሱ የታላቅ እህቷ የሳራ ጓደኛ ነበር፣ እና እስከ 1980 አጋማሽ ድረስ ዲያናን በፍቅር አላገናዘበም። በጁላይ ወር ቻርልስ እና ዲያና በአንድ የጓደኛቸው ባርቤኪው ላይ በሳር ጭድ ላይ አንድ ላይ ተቀምጠው ሳለ፣ በአያቱ ጌታ ተራራባተን የቀብር ሥነ-ሥርዓት ላይ ትጉ እና እንክብካቤ እንደሚያስፈልገው ገልጻለች። ብዙም ሳይቆይ የቻርልስ የተመረጠ የህይወት ታሪክ ጸሐፊ ጆናታን ዲምብልቢ እንዳለው “ምንም ዓይነት ስሜት ሳይታይበት፣ እሷን እንደ ሙሽሪት በቁም ነገር ያስብላት ጀመር”፣ እና እሷ ቻርለስን ወደ ባልሞራል ካስትል እና ሳንድሪንግሃም ሃውስ በመጎብኘት አብራው ነበር። የቻርለስ የአጎት ልጅ ኖርተን ክናችቡል እና ባለቤቱ ለቻርልስ ዲያና በአቋሙ የተደናገጠች መስሎ እንደታየች እና ከእርሷ ጋር ፍቅር ያለው አይመስልም። ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ የጥንዶቹ ቀጣይ የፍቅር ጓደኝነት የፕሬስ እና የፓፓራዚን ትኩረት ስቧል። ልዑል ፊልጶስ ቻርልስ በቅርቡ እሷን ለማግባት ውሳኔ ላይ ካልደረሰ እና እሷም ተስማሚ ንጉሣዊ ሙሽራ መሆኗን (በተራራባተንመስፈርት) ከተገነዘበ የመገናኛ ብዙኃን ግምቶች የዲያናን ስም እንደሚጎዱ ሲነግሩት ቻርልስ የአባቱን ምክር እንደ ማስጠንቀቂያ ወስዶታል። ያለ ተጨማሪ መዘግየት ለመቀጠል. ልዑል ቻርለስ በየካቲት 1981 ለዲያና አቀረበ ተቀብላ በቅዱስ ጳውሎስ ካቴድራል ሐምሌ 29 ቀን ተጋቡ። በጋብቻው ወቅት፣ ቻርለስ የበጎ ፈቃድ ታክስ መዋጮውን ከ 50 በመቶው ወደ 25 በመቶ ዝቅ ብሏል ዱቺ ኦፍ ኮርንዋል ትርፍ። ጥንዶቹ በኬንሲንግተን ቤተ መንግሥት እና በቴትበሪ አቅራቢያ በሚገኘው ሃይግሮቭ ሃውስ ውስጥ ይኖሩ ነበር፣ እና ሁለት ልጆችን ወልደው ነበር፡- ፕሪንስ ዊሊያም (እ.ኤ.አ. 1982) እና ሄንሪ ("ሃሪ" በመባል የሚታወቁት) (ቢ. 1984)። ቻርልስ በልጆቹ ልደት ወቅት የመጀመሪያው የንጉሣዊ አባት በመሆን ምሳሌን አስቀምጧል። በአምስት አመት ውስጥ ጋብቻው በጥንዶች አለመጣጣም እና በ13 አመት እድሜ ልዩነት ምክንያት ችግር ተፈጠረ። በ1992 ፒተር ሴተለን በቀረፀው የቪዲዮ ቀረጻ ላይ ዲያና በ1986 “በዚህ አካባቢ ከሚሰራ ሰው ጋር ጥልቅ ፍቅር እንደነበረው” ተናግራለች። እ.ኤ.አ. በ 1986 ወደ ዲፕሎማቲክ ጥበቃ ቡድን የተዛወረውን ባሪ ማንናኪን እየተናገረች ነው ተብሎ የሚታሰበው ሥራ አስኪያጆቹ ከዲያና ጋር ያለው ግንኙነት አግባብ አለመሆኑን ካረጋገጡ በኋላ ነው። ዲያና ከጊዜ በኋላ የቤተሰቡ የቀድሞ የማሽከርከር አስተማሪ ከሆነው ከሜጀር ጄምስ ሂዊት ጋር ግንኙነት ጀመረች። የቻርለስ እና የዲያና አለመመቸት አንዳቸው በሌላው ኩባንያ ውስጥ በፕሬስ የሚል ስያሜ እንዲሰጡ አድርጓቸዋል. ዲያና ቻርለስ ከካሚላ ጋር ያለውን ግንኙነት በአንድሪው ሞርተን፣ዲያና፣የእሷ እውነተኛ ታሪክ መጽሃፍ አጋልጧል። የራሷ የሆነ ከትዳር ውጪ ማሽኮርመም የሚያሳዩ የድምጽ ካሴቶችም ብቅ አሉ።ሂዊት የልዑል ሃሪ አባት ነው የሚለው የማያቋርጥ አስተያየት በሄዊት እና ሃሪ መካከል ባለው አካላዊ መመሳሰል ላይ ነው። ይሁን እንጂ ሃሪ የዲያና ከሄዊት ጋር የነበራት ግንኙነት በጀመረበት ጊዜ አስቀድሞ ተወለደ። ሕጋዊ መለያየት እና ፍቺ በታህሳስ 1992 የብሪታንያ ጠቅላይ ሚኒስትር ጆን ሜጀር የጥንዶቹን ህጋዊ መለያየት በፓርላማ አስታወቁ። በዚያው ዓመት መጀመሪያ ላይ የብሪቲሽ ፕሬስ እ.ኤ.አ. በ 1989 በቻርልስ እና ካሚላ መካከል የተደረገ ጥልቅ የሆነ የስልክ ውይይት ግልባጭ ታትሞ ነበር እሱም በፕሬስ ካሚልጌት የሚል ስያሜ ተሰጥቶታል። ልዑል ቻርለስ በሰኔ 29 ቀን 1994 በተለቀቀው ቻርልስ፡ የግል ሰው፣ የህዝብ ሚና፣ ከጆናታን ዲምብልቢ ጋር በተለቀቀው የቴሌቪዥን ፊልም ውስጥ የህዝብ ግንዛቤን ፈለገ። እ.ኤ.አ. በ 1986 ማህበራቸውን እንደገና ያቋቋሙት ከዲያና ጋር ካገባ በኋላ “በማይመለስ ፈርሷል” ቻርለስ እና ዲያና በነሐሴ 28 ቀን 1996 ተፋቱ። ዲያና በሚቀጥለው ዓመት ኦገስት 31 በፓሪስ በመኪና አደጋ ተገድላለች ቻርለስ ገላዋን ወደ ብሪታንያ ለመመለስ ከዲያና እህቶች ጋር ወደ ፓሪስ በረረ። ከካሚላ ፓርከር ቦልስ ጋር ጋብቻ የቻርለስ እና የካሚላ ፓርከር ቦልስ ተሳትፎ በየካቲት 10 ቀን 2005 ተገለጸ። ለአያቱ የሆነችውን የእጮኝነት ቀለበት አበረከተላት። ንግስት ለጋብቻ የሰጠችው ፍቃድ (በሮያል ጋብቻ ህግ 1772 በተጠየቀው መሰረት) በመጋቢት 2 በፕራይቪ ካውንስል ስብሰባ ላይ ተመዝግቧል። በካናዳ የፍትህ ዲፓርትመንት ለካናዳ የንግስት ፕራይቪ ካውንስል መገናኘቱ የማይጠበቅበት በመሆኑ ህብረቱ ዘር ስለማያገኝ እና በካናዳ ዙፋን ላይ ምንም አይነት ተጽእኖ ስለማይኖረው የፍትህ ዲፓርትመንት ውሳኔውን አሳውቋል። ቻርልስ በእንግሊዝ ውስጥ ከቤተክርስቲያን ሰርግ ይልቅ የሲቪል ቤተሰብ የነበራቸው ብቸኛው የንጉሣዊ ቤተሰብ አባል ነበሩ። በ1950ዎቹ እና 1960ዎቹ በቢቢሲ የታተሙት የመንግስት ሰነዶች እንዲህ አይነት ጋብቻ ህገወጥ እንደሆነ ይገልፃሉ፣ ምንም እንኳን እነዚህ በቻርልስ ቃል አቀባይ ውድቅ የተደረጉ ቢሆንም በስልጣን ላይ ባለው መንግስት ጊዜ ያለፈባቸው መሆናቸውን ገልፀዋል ጋብቻው በዊንሶር ቤተመንግስት በተካሄደው የሲቪል ስነ ስርዓት እንዲፈፀም ታቅዶ የነበረ ሲሆን በመቀጠልም በቅዱስ ጊዮርጊስ ቤተክርስትያን ሃይማኖታዊ ቡራኬ ተሰጥቷል። ቦታው በመቀጠል ወደ ዊንዘር ጊልዳል ተቀይሯል፣ ምክንያቱም በዊንዘር ቤተመንግስት የሚደረግ የሲቪል ጋብቻ ቦታው እዚያ ለመጋባት ለሚፈልግ ማንኛውም ሰው እንዲገኝ ስለሚያስገድድ ነው። ከሠርጉ አራት ቀናት በፊት ቻርልስ እና አንዳንድ የተጋበዙት ሹማምንቶች በርዕሠ ሊቃነ ጳጳሳት ጆን ፖል ዳግማዊ የቀብር ሥነ ሥርዓት ላይ እንዲገኙ ለማስቻል በመጀመሪያ ከታቀደለት ኤፕሪል 8 ቀን ጀምሮ እስከ ማግሥቱ ተላለፈ። የቻርለስ ወላጆች በሲቪል ጋብቻ ሥነ ሥርዓት ላይ አልተገኙም; ንግስቲቱ ለመገኘት ፈቃደኛ አለመሆን የእንግሊዝ ቤተክርስቲያን ጠቅላይ ገዥ ከመሆኗ የተነሳ ሊሆን ይችላል። የኤድንበርግ ንግሥት እና መስፍን የበረከት አገልግሎት ላይ ተገኝተዋል እና በኋላ በዊንሶር ቤተመንግስት አዲስ ተጋቢዎች አቀባበል አደረጉ። የካንተርበሪው ሊቀ ጳጳስ ሮዋን ዊልያምስ በዊንሶር ካስትል በሚገኘው የቅዱስ ጊዮርጊስ ጸሎት ቤት በረከቱ በቴሌቭዥን ተላለፈ። ሕይወት በጎ አድራጎት እና በጎ አድራጎት እ.ኤ.አ. እነዚህ በአንድ ላይ፣ እራሱን እንደ “በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ትልቁ ባለ ብዙ-ምክንያት የበጎ አድራጎት ድርጅት፣ በየዓመቱ ከ100 ሚሊዮን ፓውንድ በላይ በማሰባሰብ የልኡል በጎ አድራጎት ድርጅት የሚባል የላላ ትብብር ይመሰርታል… ትምህርት እና ወጣቶች የአካባቢ ዘላቂነት የተገነባው አካባቢ ኃላፊነት የሚሰማው ንግድ እና ኢንተርፕራይዝ እና ዓለም አቀፍ። እ.ኤ.አ. በ 2010 የልዑል በጎ አድራጎት ካናዳ ከስሙ ጋር በተመሳሳይ መልኩ በእንግሊዝ ተመሠረተ። ቻርልስ ከ400 በላይ የሌሎች በጎ አድራጎት ድርጅቶች እና ድርጅቶች ደጋፊ ነው። የካናዳ ጉብኝቱን ወጣቶችን፣ አካል ጉዳተኞችን፣ አካባቢን፣ ስነ ጥበባትን፣ መድሀኒትን፣ አረጋውያንን፣ ቅርሶችን እና ትምህርትን ትኩረት ለመሳብ ለመርዳት እንደ መንገድ ይጠቀማል። በካናዳ ቻርልስ የሰብአዊ ፕሮጀክቶችን ደግፏል. ከሁለቱ ወንዶች ልጆቹ ጋር፣ እ.ኤ.አ. በ1998 የተከበረውን የዘር መድልዎ ለማስወገድ ዓለም አቀፍ ቀን በተከበሩ ስነ ሥርዓቶች ላይ ተሳትፏል። ቻርለስ በሜልበርን፣ ቪክቶሪያ ውስጥ የሚገኘውን የልዑል በጎ አድራጎት ድርጅት አውስትራሊያን አቋቁሟል። የልዑል በጎ አድራጎት ድርጅቶች አውስትራሊያ ለዌልስ ልዑል አውስትራሊያዊ እና ዓለም አቀፍ የበጎ አድራጎት ጥረቶች አስተባባሪነት ማቅረብ ነው። ቻርለስ የሮማኒያ አምባገነን ኒኮላ ሴውሼስኩ የሰብአዊ መብት አያያዝ ላይ ከፍተኛ ስጋት እንዳሳደረባቸው እና በአለም አቀፍ መድረክ ተቃውሞዎችን በማስነሳት እና በመቀጠልም የሮማኒያ ወላጅ አልባ ህጻናት እና የተጣሉ ህጻናት የበጎ አድራጎት ድርጅት ፋውንዴሽን ደግፎ ከመጀመሪያዎቹ የአለም መሪዎች አንዱ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 2013 ቻርለስ ለብሪቲሽ ቀይ መስቀል የሶሪያ ቀውስ ይግባኝ እና በ 14 የብሪታንያ በጎ አድራጎት ድርጅቶች በሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት የተጎዱ ሰዎችን ለመርዳት ለሚያስተዳድሩት የብሪቲሽ ቀይ መስቀል የሶሪያ ቀውስ ይግባኝ እና የሶሪያ ይግባኝ መጠን ያልተገለጸ ገንዘብ ለግሷል። ዘ ጋርዲያን እንደዘገበው፣ በ2013 ቻርልስ 65 አመቱ ካደረገ በኋላ የመንግስት ጡረታውን ለአረጋዊያን ድጋፍ ለሚሰጥ አንድ ስማቸው ላልታወቀ በጎ አድራጎት ድርጅት እንደለገሱ ይታመናል። በማርች 2014 ቻርለስ በደቡብ-ምስራቅ እስያ በኩፍኝ ወረርሽኝ በፊሊፒንስ ውስጥ ለአምስት ሚሊዮን የኩፍኝ-ኩፍኝ ክትባቶችን አዘጋጅቷል። ክላረንስ ሃውስ እንዳለው፣ ቻርለስ በ2013 ዮላንዳ በደረሰው ጉዳት ዜና ተጎድቶ ነበር።ከ2004 ጀምሮ ደጋፊ የሆነው አለም አቀፍ የጤና አጋሮች ክትባቱን ልከው ከአምስት አመት በታች የሆኑ አምስት ሚሊዮን ህጻናትን ይከላከላሉ ተብሎ ይታመናል። ከኩፍኝ በሽታ. በጃንዋሪ 2020 የዌልስ ልዑል ስደተኞችን እና በጦርነት፣ ስደት ወይም የተፈጥሮ አደጋ የተፈናቀሉ ሰዎችን ለመርዳት አላማ ያለው የአለምአቀፉ አድን ኮሚቴ የመጀመሪያው ብሪቲሽ ጠባቂ ሆነ። እ.ኤ.አ. በኤፕሪል 2021 እና በህንድ ውስጥ በኮቪድ-19 ጉዳዮች መስፋፋቱን ተከትሎ ቻርልስ መስራቹ በሆነው በብሪቲሽ እስያ ትረስት ህንድ ለድንገተኛ ይግባኝ መጀመሩን በማወጅ መግለጫ አውጥቷል። ይግባኝ፣ ኦክሲጅን ለህንድ ተብሎ የሚጠራው፣ ለተቸገሩ ሆስፒታሎች የኦክስጂን ማጎሪያዎችን በመግዛት ረድቷል። እ.ኤ.አ. በጥር 2022 ቻርልስ ሰባት አርቲስቶችን የሰባት እልቂት የተረፉ ሰዎችን ምስል እንዲሳሉ አዟል። ስዕሎቹ በቡኪንግሃም ቤተ መንግስት በሚገኘው የንግስት ጋለሪ እና በሆሊሪድ ሃውስ ቤተ መንግስት እንዲታዩ የተደረገ ሲሆን የተረፉት፡ የሆሎኮስት ምስሎች በሚል ርዕስ በቢቢሲ ሁለት ዘጋቢ ፊልም ላይ ይቀርባል። የተገነባ አካባቢ የዌልስ ልዑል በሥነ ሕንፃ እና በከተማ ፕላን ላይ ያለውን አመለካከት በግልፅ ገልጿል; የኒው ክላሲካል አርክቴክቸር እድገትን አሳደገ እና "እንደ አካባቢ፣ አርክቴክቸር፣ የውስጥ ከተማ እድሳት እና የህይወት ጥራት ባሉ ጉዳዮች ላይ በጥልቅ እንደሚያስብ" አስረግጦ ተናግሯል። እ.ኤ.አ. ሜይ 30 ቀን 1984 የብሪቲሽ አርክቴክቶች ሮያል ኢንስቲትዩት 150ኛ ዓመት የምስረታ በዓል ባደረጉት ንግግር በለንደን የሚገኘው ናሽናል ጋለሪ እንዲራዘም የታቀደውን “በጣም ተወዳጅ ጓደኛ ፊት ላይ ያለ አስፈሪ ካርበን” በማለት በሚያስታውስ ሁኔታ ገልፀዋል እና የዘመናዊ አርክቴክቸር "የመስታወት ግንዶች እና የኮንክሪት ማማዎች" ተቃወሙ።[170] "የድሮ ህንፃዎችን፣ የመንገድ እቅዶችን እና ባህላዊ ሚዛኖችን ማክበር እና ለግንባታ ለጌጣጌጥ እና ለስላሳ ቁሳቁሶች ምርጫ የጥፋተኝነት ስሜት እንዳይሰማን በሰው ልጅ አንፃር አስፈላጊ ነው" በማለት የአካባቢውን ማህበረሰብ ተሳትፎ ጠይቋል። በሥነ ሕንፃ ምርጫዎች ውስጥ እና ጠየቀ- በንድፍ ውስጥ ስሜትን የሚገልጹ እነዚያ ኩርባዎች እና ቅስቶች ለምን ሊኖረን አይችልም? ምን ችግር አለባቸው? ለምንድነው ሁሉም ነገር አቀባዊ፣ ቀጥ ያለ፣ የማይታጠፍ፣ በትክክለኛ ማዕዘኖች ብቻ እና የሚሰራ? የእሱ መጽሃፍ እና የቢቢሲ ዘጋቢ ፊልም ኤ ቪዥን ኦፍ ብሪታንያ (1987) በዘመናዊ አርክቴክቸር ላይም ትችት ነበረው እና በፕሬስ ውስጥ ትችት ቢሰነዘርበትም [171] ለባህላዊ የከተማነት ፣የሰው ልጅ ሚዛን ፣የታሪካዊ ህንፃዎች እድሳት እና ዘላቂ ዲዛይን ዘመቻ ማድረጉን ቀጥሏል። ሁለቱ የበጎ አድራጎት ድርጅቶቹ እና በኋላም ወደ አንድ የበጎ አድራጎት ድርጅት የተዋሃዱ) አመለካከቶቹን ያስተዋውቁ ነበር፣ እና የፖውንድበሪ መንደር በዱቺ ኦፍ ኮርንዋል ባለቤትነት በሌዎን ማስተር ፕላን ላይ ተገንብቷል። ክሪየር በልዑል ቻርልስ መሪነት እና በፍልስፍናው መሠረት። እ.ኤ.አ. በ1996 በርካታ የሀገሪቱ ታሪካዊ የከተማ ማዕከሎችን ያለገደብ መውደሙን ቻርለስ ካናዳ ውስጥ ለተገነባው አካባቢ ብሔራዊ እምነት እንዲፈጠር ረድቷል። እ.ኤ.አ. በ2007 የካናዳ ፌዴራል በጀት በማፅደቅ የተተገበረውን በብሪታንያ ብሄራዊ እምነት ላይ የተመሰለ እምነትን ለመፍጠር ለካናዳ ቅርስ ዲፓርትመንት ዕርዳታውን ሰጥቷል። እ.ኤ.አ. በ 1999 ልዑሉ ለታሪካዊ ቦታዎች ጥበቃ ዘላቂ ቁርጠኝነት ላሳዩ የማዘጋጃ ቤት መንግስታት በ ቅርስ ካናዳ ፋውንዴሽን የተሸለመውን የዌልስ ልዑል ሽልማት የማዘጋጃ ቤት ቅርስ አመራር ሽልማትን ለመጠቀም ተስማምተዋል። ቻርልስ አሜሪካን እየጎበኘ እና ካትሪና ያስከተለውን ጉዳት ሲቃኝ እ.ኤ.አ. በ2005 የናሽናል ህንፃ ሙዚየም ቪንሰንት ስኩላሊ ሽልማትን በሥነ ሕንፃ ዙሪያ ላደረገው ጥረት ተቀበለ። በማዕበል የተጎዱ ማህበረሰቦችን መልሶ ለማቋቋም ከሽልማት ገንዘቡ 25,000 ዶላር ለግሷል። እ.ኤ.አ. ከ1997 ጀምሮ የዌልስ ልዑል ሮማኒያን ጎብኝቷል በኒኮላይ ሴውሼስኩ የኮሚኒስት አገዛዝ ዘመን የኦርቶዶክስ ገዳማትን እና የትራንስሊቫኒያ ሳክሰን መንደሮችን ውድመት ለማየት እና ለማጉላት ቻርልስ የሮማኒያ ጥበቃ እና ማደስ ድርጅት የ ጠባቂ ነው እና ገዝቷል ሮማኒያ ውስጥ ያለ ቤት። የታሪክ ምሁሩ ቶም ጋላገር እ.ኤ.አ. በ 2006 ሮማኒያ ሊቤራ በተባለው የሮማኒያ ጋዜጣ ላይ ቻርለስ በዚያች ሀገር በንጉሣውያን የሮማኒያ ዙፋን እንደተሰጣቸው ፅፈዋል ውድቅ ተደርጎበታል ተብሎ ቢነገርም ቡኪንግሃም ፓላስ ሪፖርቶቹን ውድቅ አድርጓል። ቻርልስ በተጨማሪም "ስለ ኢስላማዊ ጥበብ እና ስነ-ህንፃ ጥልቅ ግንዛቤ" ያለው እና በኦክስፎርድ እስላማዊ ጥናት ማእከል ውስጥ እስላማዊ እና ኦክስፎርድ የስነ-ህንፃ ቅጦችን የሚያጣምር ሕንፃ እና የአትክልት ስፍራ በመገንባት ላይ ተሳትፏል። ቻርለስ አልፎ አልፎ እንደ ዘመናዊነት እና ተግባራዊነት ባሉ የስነ-ህንፃ ቅጦች በሚጠቀሙ ፕሮጀክቶች ውስጥ ጣልቃ ገብቷል እ.ኤ.አ. በ 2009 ቻርልስ ለቼልሲ ባራክስ ጣቢያ አዘጋጆች ለኳታር ንጉሣዊ ቤተሰብ የሎርድ ሮጀርስ ዲዛይን ለጣቢያው “ተስማሚ ያልሆነ” የሚል ምልክት ሰጠ። በመቀጠል፣ ሮጀርስ ከፕሮጀክቱ ተወግደዋል እና የፕሪንስ ፋውንዴሽን ለተገነባው አካባቢ ሌላ አማራጭ እንዲያቀርብ ተሾመ። ሮጀርስ ልዑሉ የሮያል ኦፔራ ሃውስ እና ፓተርኖስተር አደባባይን ዲዛይኖቹን ለማገድ ጣልቃ ገብተዋል እና የቻርለስን ድርጊት “ስልጣን አላግባብ መጠቀም” እና “ሕገ መንግስታዊ ያልሆነ” ሲሉ አውግዘዋል። ሎርድ ፎስተር፣ ዛሃ ሃዲድ፣ ዣክ ሄርዞግ፣ ዣን ኑቬል፣ ሬንዞ ፒያኖ እና ፍራንክ ጊህሪ እና ሌሎችም የልዑሉ "የግል አስተያየቶች" እና "ከመጋረጃው በስተጀርባ ያለው ሎቢ" የ"ክፍት ስራውን" ለውጦታል ሲሉ ቅሬታቸውን ለሰንደይ ታይምስ ደብዳቤ ፃፉ። እና ዲሞክራሲያዊ እቅድ ሂደት ፒርስ ጎው እና ሌሎች አርክቴክቶች የቻርለስን አመለካከት እንደ “ኤሊቲስት” በማውገዝ ባልደረቦቻቸው በ2009 ቻርልስ የሰጡትን ንግግር እንዲተዉ በሚያበረታታ ደብዳቤ ላይ አውግዘዋል። እ.ኤ.አ. በ 2010 የፕሪንስ ፋውንዴሽን ለተገነባው አካባቢ ዋና ከተማዋ በ2010 በሄይቲ የመሬት መንቀጥቀጥ ከተደመሰሰች በኋላ በፖርት-አው-ፕሪንስ ሄይቲ ውስጥ ያሉ ሕንፃዎችን እንደገና ለመገንባት እና ዲዛይን ለማድረግ ወሰነ። ፋውንዴሽኑ በካቡል፣ አፍጋኒስታን እና በኪንግስተን ጃማይካ የሚገኙ ታሪካዊ ሕንፃዎችን በማደስ ይታወቃል። ፕሮጀክቱ ለተገነባው አካባቢ የፕሪንስ ፋውንዴሽን "እስካሁን ትልቁ ፈተና" ተብሎ ተጠርቷል. ለኒው ክላሲካል አርክቴክቸር ጠባቂ ሆኖ ለሰራው ስራ፣ በ2012 የድሪሀውስ አርክቴክቸር ሽልማት ለቅኝት ተሸልሟል። በኖትር ዳም ዩኒቨርሲቲ የተሰጠው ሽልማት ለአዲስ ክላሲካል አርክቴክቸር እና የከተማ ፕላን ከፍተኛው የስነ-ህንፃ ሽልማት ተደርጎ ይወሰዳል። የጉበት ኩባንያ ቁርጠኝነት የአናጢዎች አምላኪ ኩባንያ ቻርለስን እንደ የክብር ሊቨርይማን የጫነው "ለለንደን አርክቴክቸር ያለውን ፍላጎት በማሳየት" ነው። የዌልስ ልዑል እንዲሁም የመርከብ ጸሐፊዎች የአምላኪ ኩባንያ ቋሚ መምህር፣ የድራፐርስ አምላኪ ኩባንያ ፍሪማን፣ የአምልኮ ሙዚቀኞች የክብር ፍሪማን፣ የወርቅ አንጥረኞች አምላኪ ኩባንያ ረዳት ፍርድ ቤት የክብር አባል፣ እና የአትክልተኞች አምላኪ ኩባንያ ሮያል ሊቨርይማን። የተፈጥሮ አካባቢ ከ1970ዎቹ ጀምሮ ቻርለስ የአካባቢ ግንዛቤን አስተዋውቋል። የካርቦን ዱካውን ለመቀነስ ባዮማስ ማሞቂያዎችን ተጠቅሟል በተጨማሪም በንብረቱ አጠገብ ባለው ወንዝ ውስጥ የሃይድሮ ኤሌክትሪክ ተርባይን ተክሏል. በክላረንስ ሃውስ እና ሃይግሮቭ የፀሐይ ፓነሎችን ተጠቅሟል፣ እና በግዛቶቹ ላይ የኤሌክትሪክ መኪኖችን ከመጠቀም በተጨማሪ አስቶን ማርቲን 6 በ 85 ላይ ይሰራል። ወደ ሃይግሮቭ ሃውስ ሲዘዋወር ቻርልስ የኦርጋኒክ እርሻ ፍላጎትን አዳበረ፣ በ1990 የራሱን ኦርጋኒክ ብራንድ ይፋ ባደረገበት ወቅት፣ አሁን ከ200 በላይ የተለያዩ በዘላቂነት የሚመረቱ ምርቶችን ከምግብ እስከ የአትክልት ዕቃዎች ይሸጣል። ትርፉ (በ2010 ከ6 ሚሊዮን ፓውንድ በላይ) ለልዑል በጎ አድራጎት ድርጅቶች ተሰጥቷል። በንብረቱ ላይ ሥራን በመመዝገብ፣ ቻርለስ በጋራ ፃፈ (ከቻርለስ ክሎቨር፣ የዴይሊ ቴሌግራፍ የአካባቢ ጥበቃ አርታኢ ጋር) በኦርጋኒክ አትክልትና እርሻ ላይ ያለ ሙከራ፣ በ1993 የታተመ እና ለጓሮ ኦርጋኒክ ደጋፊነቱን አቀረበ። በተመሳሳይ መልኩ የዌልስ ልዑል በእርሻ እና በውስጡ የተለያዩ ኢንዱስትሪዎች በመሳተፍ ከገበሬዎች ጋር በመገናኘት ስለ ንግድ ሥራቸው ይወያይ ነበር። ምንም እንኳን እ.ኤ.አ. በ 2001 በእንግሊዝ የተከሰተው የእግር እና የአፍ ወረርሽኝ ቻርለስ በሳስካችዋን የሚገኙ የኦርጋኒክ እርሻዎችን እንዳይጎበኝ ቢከለክለውም፣ በአሲኒቦያ ማዘጋጃ ቤት ከገበሬዎች ጋር ተገናኘ። በ2004፣ የብሪታንያ በግ ገበሬዎችን ለመደገፍ እና የበግ ስጋን የበለጠ ለማድረግ ያለመ የሙትን ህዳሴ ዘመቻን መሰረተ። ለብሪታንያውያን ማራኪ። የእሱ ኦርጋኒክ ግብርና የሚዲያ ትችቶችን ስቧል፡ ዘ ኢንዲፔንደንት በጥቅምት 2006 እንደገለጸው፣ "የዱቺ ኦርጅናል ታሪክ ስምምነትን እና ስነምግባርን የተላበሰ ነው፣ ከተወሰነ የሸቀጣሸቀጥ ፕሮግራም ጋር ተጋባ።" እ.ኤ.አ. በ2007 10ኛውን የአለም አቀፍ የአካባቢ ዜጋ ሽልማትን ከሃርቫርድ የህክምና ትምህርት ቤት የጤና እና የአለም አቀፍ የአካባቢ ጥበቃ ማእከል ተቀበለ ፣የዚህም ዳይሬክተር ኤሪክ ቺቪያን “ለአስርተ አመታት የዌልስ ልዑል የተፈጥሮ አለም ሻምፒዮን ሆኖ ቆይቷል። የኃይል ቆጣቢነትን ለማሻሻል እና በመሬት ላይ በአየር እና በውቅያኖሶች ውስጥ መርዛማ ንጥረ ነገሮችን በመቀነስ ረገድ በሚደረገው ጥረት የዓለም መሪ ሆኖ ቆይቷል። የቻርለስ የግል ጄት ጉዞ ከአውሮፕላን ደደብ ጆስ ጋርማን ትችት አስከትሏል። እ.ኤ.አ. በ2007፣ ቻርለስ የፕሪንስ ሜይ ዴይ ኔትወርክን ጀመረ፣ ይህም የንግድ ድርጅቶች በአየር ንብረት ለውጥ ላይ እርምጃ እንዲወስዱ የሚያበረታታ ነው። እ.ኤ.አ. ቀጥሎ በተካሄደው የጭብጨባ ጭብጨባ የዩናይትድ ኪንግደም የነፃነት ፓርቲ መሪ ኒጄል ፋራጅ ተቀምጠው የቻርልስ አማካሪዎችን “ከሁሉ ይልቅ ሞኞች እና ሞኞች” ሲሉ ገልፀዋቸዋል። እ.ኤ.አ. የካቲት 9 ቀን 2011 ቻርለስ በዝቅተኛ የካርቦን ብልጽግና ስብሰባ ላይ በአውሮፓ ፓርላማ ክፍል ውስጥ ባደረጉት ንግግር የአየር ንብረት ለውጥ ተጠራጣሪዎች ከፕላኔቷ የወደፊት ዕጣ ጋር "የማይረባ የ ጨዋታ" እየተጫወቱ ነው እናም በሕዝብ አስተያየት ላይ "የመበስበስ ውጤት" እያሳደሩ ነው ብለዋል በተጨማሪም የአሳ ሀብትን እና የአማዞን የዝናብ ደንን የመጠበቅ እና አነስተኛ የካርቦን ልቀትን በተመጣጣኝ ዋጋ እና ተወዳዳሪ ለማድረግ እንደሚያስፈልግ ተናግሯል።በ2011 ቻርልስ ከአካባቢ ጥበቃ ጋር በነበረው ግንኙነት የሮያል ሶሳይቲ ለአእዋፍ ጥበቃ ሜዳሊያ ተቀበለ። የዝናብ ደኖች. እ.ኤ.አ. ኦገስት 27 ቀን 2012 የዌልስ ልዑል ለአለም አቀፍ የተፈጥሮ ጥበቃ ህብረት የአለም ጥበቃ ኮንግረስ ንግግር አቅርበው የአፈር እና የሳር መሬትን ምርታማነት ለመጠበቅ የግጦሽ እንስሳት ያስፈልጋሉ የሚለውን አመለካከት በመደገፍ፡- በተለይ በዚምባብዌ እና በሌሎች ከፊል ደረቃማ አካባቢዎች አለን ሳቮሪ የተባለ አስደናቂ ሰው ለዓመታት ሲሟገት የቆየውን የሊቃውንት አመለካከት ከልቤ ግጦሽ የሚያሽከረክሩትን ቀላል የቀንድ ከብቶች በመቃወም በጣም አስደነቀኝ። ለም መሬት በረሃ ለመሆን። በተቃራኒው፣ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ በሥዕላዊ መግለጫው እንዳሳየው፣ ዑደቱ እንዲጠናቀቅ መሬቱ የእንስሳት መኖ እና ፍሳሾቻቸው እንዲኖሩት ይፈልጋል፣ ስለዚህም የአፈርና የሣር ሜዳዎች ፍሬያማ እንዲሆኑ። ግጦሾችን ከመሬት ላይ ወስደህ ሰፊ በሆነ መኖ ውስጥ ብትቆልፋቸው ምድሪቱ ይሞታል። በፌብሩዋሪ 2014፣ ቻርልስ በክረምት ጎርፍ የተጎዱ ነዋሪዎችን ለማግኘት የሶመርሴትን ደረጃዎች ጎበኘ። በጉብኝቱ ወቅት ቻርልስ "ሰዎች አንድ ነገር ማድረግ እንዲጀምሩ ለማድረግ እንደ አስደሳች አደጋ ያለ ምንም ነገር የለም. አሳዛኝ ነገር ለረዥም ጊዜ ምንም ነገር አለመከሰቱ ነው." ቤተሰቦችን እና ንግዶችን ለመርዳት በልዑል ገጠራማ ፈንድ የተደገፈ £50,000 ድጋፍ ለመስጠት ቃል ገብቷል። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2015 ቻርለስ ለ 21 የመክፈቻ ሥነ-ሥርዓት ንግግር አደረገ ለደን መጨፍጨፍ ምክንያት የሆኑትን ድርጊቶች እንዲያቆሙ ኢንዱስትሪዎች ተማጽነዋል። እ.ኤ.አ. በነሀሴ 2019 የዌልስ ልዑል ከብሪቲሽ ፋሽን ዲዛይነሮች ቪን እና ኦሚ ጋር በመተባበር በሀይግሮቭ እስቴት ውስጥ ከሚገኙ መረቦች የተሠሩ ልብሶችን ለማምረት ተባብሮ እንደነበር ተገለጸ። በተለምዶ "ምንም ዋጋ እንደሌላቸው የሚታሰቡ" የእፅዋት ዓይነት ናቸው. የሃይግሮቭ ተክል ቆሻሻ በአለባበስ የሚለብሱ ጌጣጌጦችን ለመፍጠርም ጥቅም ላይ ውሏል። በሴፕቴምበር 2020 የዌልስ ልዑል አጫጭር ፊልሞችን እና እንደ የአየር ንብረት ለውጥ እና ዘላቂነት ባሉ ጉዳዮች ላይ መጣጥፎችን የሚያሳይ የተባለ የመስመር ላይ መድረክን አስጀመረ። እሱ የመድረኩ ዋና አዘጋጅ ሆኖ ያገለግላል። መድረኩ ከጊዜ በኋላ ከአማዞን ፕራይም ቪዲዮ እና ከዋተርቢር ጋር በመተባበር ለአካባቢያዊ ጉዳዮች የተለየ የዥረት መድረክ ፈጠረ።በዚያው ወር የአየር ንብረት ለውጥን ለመዋጋት ከማርሻል ፕላን ጋር የሚመሳሰል ወታደራዊ አይነት ምላሽ እንደሚያስፈልግ በንግግራቸው ተናግሯል። እ.ኤ.አ. በጥር 2020 ቻርስ በዳቮስ በተካሄደው የአለም ኢኮኖሚክ ፎረም አመታዊ ስብሰባ የዘላቂ ገበያዎች ተነሳሽነትን ጀምሯል፣ይህም ፕሮጀክት ዘላቂነትን በሁሉም ተግባራት መሃል ላይ ማድረግን የሚያበረታታ ነው። በግንቦት 2020 የዌልስ ልኡል የዘላቂ ገበያዎች ተነሳሽነት እና የአለም ኢኮኖሚ ፎረም በኮቪድ-19 ወረርሽኝ የተከሰተውን አለማቀፋዊ የኢኮኖሚ ድቀት ተከትሎ ቀጣይነት ያለው የኢኮኖሚ እድገትን ማሳደግን የሚመለከት ታላቁን ዳግም ማስጀመር ፕሮጀክት ባለ አምስት ነጥብ እቅድ ጀመሩ። እ.ኤ.አ. በጥር 2021 ቻርለስ ቴራ ካርታ ("ምድር ቻርተር")ን ዘላቂ የፋይናንስ ቻርተር ፈጠረ። እ.ኤ.አ. በጁላይ 2021 ቻርለስ እና ጆኒ ኢቭ ለአየር ንብረት ለውጥ እና ለአካባቢያዊ ጉዳዮች መፍትሄዎችን ለማግኘት በሮያል አርት ኮሌጅ የተፀነሰውን የቴራ ካርታ ዲዛይን ላብራቶሪ አስታወቁ አሸናፊዎቹ በገንዘብ የሚደገፉ እና ከዘላቂው የኢንዱስትሪ መሪዎች ጋር ያስተዋውቃሉ። የገበያ ተነሳሽነት። በሴፕቴምበር 2021 የሁለተኛ ደረጃ ተማሪዎችን ስለ ምግብ ስርዓት ለማስተማር እና የምግብ ብክነትን ለማስወገድ ያለመ ከጂሚ ዶሄርቲ እና ከጄሚ ኦሊቨር አስተዋፅዖ ያለው ፕሮግራምን ለወደፊት የምግብ ተነሳሽነት ጀምሯል። ቻርልስ የናሽናል ሄጅላይንግ ሶሳይቲ ጠባቂ ሆኖ በእንግሊዝ ውስጥ የተተከሉትን ቁጥቋጦዎችን ለመጠበቅ እንዲረዳው ሃይጅግሮቭ ስቴት ለድርጅቱ የገጠር ውድድር አቀባበል አድርጓል። በሰኔ 2021፣ በ47ኛው 7 የመሪዎች ጉባኤ ላይ በንግስቲቷ በተዘጋጀው የአቀባበል ስነ ስርዓት እና 7 መሪዎች እና በዘላቂ ኢንዱስትሪያል ዋና ስራ አስፈፃሚዎች መካከል በተደረገው ስብሰባ ላይ መንግስታዊ እና ኮርፖሬት የአካባቢ ችግሮችን ለመፍታት ተሳትፈዋል። እ.ኤ.አ. በጥቅምት 2021 በ 2021 20 ሮም ስብሰባ ላይ ንግግር አድርጓል 26 የአየር ንብረት ለውጥን ለመከላከል እና ወደ አረንጓዴ መሪነት ዘላቂ ኢኮኖሚ የሚመራ እርምጃዎችን ለመጠየቅ “የመጨረሻው ዕድል ሳሎን” በማለት ገልፀዋል በመክፈቻው ላይ ባደረጉት ንግግር የ 26 ሥነ-ስርዓት የአየር ንብረት ለውጥን ለመቋቋም “የዓለምን የግሉ ሴክተር ጥንካሬ ለማዳበር” ሰፊ ወታደራዊ መሰል ዘመቻ እንደሚያስፈልግ በመግለጽ ካለፈው ዓመት የተሰማውን ስሜት ደግሟል። እ.ኤ.አ. በ 2021 ልዑል ቻርልስ ስለ አካባቢው ለቢቢሲ ተናግረው በሳምንት ሁለት ቀን ሥጋም ሆነ አሳ አይበላም እና በሳምንት አንድ ቀን ምንም የወተት ተዋጽኦዎችን አይበላም ብለዋል አማራጭ ሕክምና ቻርለስ አማራጭ ሕክምናን አወዛጋቢ በሆነ መንገድ ደግፏል። የልዑል የተቀናጀ ጤና ድርጅት አጠቃላይ ሐኪሞች ከዕፅዋት የተቀመሙ መድኃኒቶችን እና ሌሎች አማራጭ ሕክምናዎችን ለብሔራዊ የጤና አገልግሎት ታካሚዎች እንዲያቀርቡ በሚያደርገው ዘመቻ ከሳይንሳዊ እና የህክምና ማህበረሰብ ተቃውሞ ስቧል እና በግንቦት 2006 ቻርልስ በጄኔቫ በተካሄደው የዓለም ጤና ስብሰባ ላይ ንግግር አደረገ የባህላዊ እና አማራጭ መድሃኒቶችን ማዋሃድ እና ስለ ሆሚዮፓቲ መሟገት. በኤፕሪል 2008 ዘ ታይምስ የፕሪንስ ፋውንዴሽን አማራጭ ሕክምናን የሚያስተዋውቁ ሁለት መመሪያዎችን እንዲያስታውስ የጠየቀውን የኤክሰተር ዩኒቨርሲቲ የተጨማሪ ሕክምና ፕሮፌሰር ኤድዛርድ ኤርነስት የጻፈው ደብዳቤ “አብዛኞቹ አማራጭ ሕክምናዎች ክሊኒካዊ ውጤት የሌላቸው ይመስላሉ፣ እና ብዙዎች አደገኛ ናቸው። የፋውንዴሽኑ አንድ ተናጋሪ ትችቱን በመቃወም እንዲህ በማለት ተናግሯል:- “የእኛ የመስመር ላይ ህትመቶች ማሟያ ጤና ጥበቃ፡መመሪያ ስለ ማሟያ ሕክምናዎች ጥቅሞች ምንም ዓይነት አሳሳች ወይም ትክክለኛ ያልሆነ የይገባኛል ጥያቄ ይዟል የሚለውን ውንጀላ ሙሉ በሙሉ አንቀበልም። ሰዎች አስተማማኝ የመረጃ ምንጮችን እንዲመለከቱ በማበረታታት ኃላፊነት የተሞላበት አካሄድ በመረጃ ላይ የተመሰረተ ውሳኔ እንዲያደርጉ ፋውንዴሽኑ ተጨማሪ ሕክምናዎችን አያበረታታም." በዛ አመት ኤርነስት ከሲሞን ሲንግ ጋር በፌዝ የተጻፈ መጽሃፍ አሳተመ። የመጨረሻው ምዕራፍ የቻርለስ የተጨማሪ እና አማራጭ ሕክምናዎችን ጥብቅና የሚመለከት ነው። የፕሪንስ ዱቺ ኦርጅናሎች የተለያዩ ተጨማሪ የመድኃኒት ምርቶችን ያመርታሉ፣ ኤድዛርድ ኤርነስት “አደጋ ተጋላጭ የሆኑትን በገንዘብ መጠቀሚያ” እና “ቀጥተኛ መንቀጥቀጥ” በማለት ያወገዘው ”ን ጨምሮ። እ.ኤ.አ. በ2009 የማስታወቂያ ደረጃዎች ባለስልጣን ዱቺ ኦርጂናል የኢቺና-ረሊፍ፣ ሃይፐር ሊፍት እና ዲቶክስ ቲንክቸር ምርቶችን ለማስተዋወቅ የላከው ኢሜይል አሳሳች ነው ሲል ተችቷል። ልዑሉ እንደነዚህ ያሉትን ከዕፅዋት የተቀመሙ መድኃኒቶችን የሚመለከቱትን ደንቦች ከማቃለላቸው ጥቂት ቀደም ብሎ ለመድኃኒቶች እና የጤና እንክብካቤ ምርቶች ተቆጣጣሪ ኤጀንሲ ቢያንስ ሰባት ደብዳቤዎችን ጽፈዋል ይህ እርምጃ በሳይንቲስቶች እና በሕክምና አካላት በሰፊው የተወገዘ ነው በጥቅምት 2009 በኤን ኤች ኤስ ውስጥ የበለጠ አማራጭ ሕክምናዎችን በተመለከተ ቻርልስ የጤና ፀሐፊውን አንዲ በርንሃምን በግል እንደጠየቀ ተዘግቧል። እ.ኤ.አ. በ 2016 ቻርልስ በንግግሩ ውስጥ በእርሻ ቦታው ውስጥ አንቲባዮቲክን ለመቀነስ የሆሚዮፓቲ የእንስሳት መድኃኒቶችን እንደተጠቀመ ተናግሯል በኤፕሪል 2010፣ የሂሳብ አያያዝ መዛባትን ተከትሎ፣ የፕሪንስ ፋውንዴሽን የቀድሞ ባለስልጣን እና ባለቤታቸው በአጠቃላይ £300,000 ነው ተብሎ በማጭበርበር ታሰሩ። ከአራት ቀናት በኋላ ፋውንዴሽኑ "የተቀናጀ ጤና አጠቃቀምን የማስተዋወቅ ቁልፍ አላማውን አሳክቷል" በማለት መዘጋቱን አስታውቋል። የበጎ አድራጎት ድርጅቱ የፋይናንስ ዳይሬክተር አካውንታንት ጆርጅ ግሬይ በአጠቃላይ 253,000 ፓውንድ የስርቆት ወንጀል ተከሶ የሶስት አመት እስራት ተፈርዶበታል። የፕሪንስ ፋውንዴሽን እንደገና ታጥቆ በ2010 የመድኃኒት ኮሌጅ ተብሎ እንደገና ተጀመረ። ሃይማኖታዊ እና ፍልስፍናዊ ፍላጎቶች ልዑል ቻርለስ በ16 አመቱ በካንተርበሪ ሊቀ ጳጳስ ሚካኤል ራምሴ በ1965 ፋሲካ በቅዱስ ጊዮርጊስ ቻፕል ዊንዘር ቤተመንግስት ተረጋግጧል። በሃይግሮቭ አቅራቢያ በሚገኙ የተለያዩ የአንግሊካን ቤተክርስትያኖች ውስጥ አገልግሎቶችን ይከታተላል እና በባልሞራል ካስትል በሚቆይበት ጊዜ የስኮትላንድ ክራቲ ኪርክ ቤተክርስትያን ከተቀረው የንጉሣዊ ቤተሰብ ጋር ይሄዳል። እ.ኤ.አ. በ2000 የስኮትላንድ ቤተክርስቲያን አጠቃላይ ጉባኤ ጌታ ከፍተኛ ኮሚሽነር ሆኖ ተሾመ። ቻርለስ በአቶስ ተራራ ላይ እንዲሁም በሩማንያ ውስጥ የኦርቶዶክስ ገዳማትን (በአንዳንድ ሚስጥሮች መካከል) ጎበኘ። ቻርለስ በኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ የኦክስፎርድ እስላማዊ ጥናት ማዕከል ጠባቂ ሲሆን በ2000ዎቹም የከፍተኛ ትምህርት ማርክፊልድ ኢንስቲትዩት በብዙ መድብለ ባሕላዊ አውድ ውስጥ ለኢስላማዊ ጥናቶች የተዘጋጀውን መርቋል። ሰር ሎረንስ ቫን ደር ፖስት በ1977 የቻርልስ ጓደኛ ሆነ። እሱ “መንፈሳዊ ጉሩ” ተብሎ ተጠርቷል እና የቻርለስ ልጅ ልዑል ዊሊያም አባት ነበር። ከቫን ደር ፖስት ልዑል ቻርለስ በፍልስፍና እና በሌሎች ሃይማኖቶች ላይ ትኩረት አድርጓል። ቻርለስ በ2010 ሃርመኒ፡ አለምን የሚመለከት አዲስ መንገድ በተሰኘው መጽሃፉ የናውቲለስ መጽሃፍ ሽልማትን በማሸነፍ የፍልስፍና ሀሳቡን ገልጿል። እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 2016፣ የብሪታንያ የመጀመሪያው የሶሪያ ኦርቶዶክስ ካቴድራል ለመሆን በቅዱስ ቶማስ ካቴድራል፣ አክቶን መቀደስ ላይ ተገኝቷል። በጥቅምት 2019፣ በካርዲናል ኒውማን ቀኖና ላይ ተገኝተዋል። ቻርለስ እ.ኤ.አ. በጥር 2020 በኢየሩሳሌም የሚገኙትን የምስራቅ ቤተክርስቲያን መሪዎች ጎበኘ።በመጨረሻም በቤተልሔም በሚገኘው የልደታ ቤተክርስቲያን ውስጥ በተደረገው ኢኩሜኒካዊ አገልግሎት፣ከዚያም በኋላ በዚያች ከተማ ከክርስቲያን እና ከሙስሊም መኳንንት ጋር አልፏል። ምንም እንኳን ቻርለስ "የእምነት ተከላካይ" ወይም "የእምነት ተከላካይ" እንደ ንጉስ እንደሚሆን ቃል መግባቱ የተወራ ቢሆንም በ 2015 የንጉሱን ባህላዊ ማዕረግ "የእምነት ተከላካይ" እንደሚይዝ ገልጿል, "ይህን ግን ያረጋግጣል. የሌሎች ሰዎችን እምነት መለማመድ ይቻላል” ሲል የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያን ግዴታ አድርጎ ይመለከተዋል። ርዕሶች፣ ቅጦች፣ ክብር እና ክንዶች ርዕሶች እና ቅጦች ቻርለስ በህይወት ዘመናቸው ሁሉ የማዕረግ ስሞችን ይዟል፡ የንጉሣዊው የልጅ ልጅ፣ የንጉሣዊው ልጅ እና በራሱ መብት። ከተወለደ ጀምሮ የእንግሊዝ ልዑል ሲሆን በ1958 የዌልስ ልዑል ተፈጠረ። ልዑሉ በዙፋኑ ላይ ሲሾሙ የትኛውን የግዛት ስም እንደሚመርጡ ግምቶች ነበሩ። የመጀመሪያ ስሙን ከተጠቀመ, ቻርለስ በመባል ይታወቃል. ነገር ግን፣ ቻርልስ ለእናት አያቱ ክብር ሲል ጆርጅ ሰባተኛ ሆኖ ለመንገስ እንዲመርጥ እና ከስቱዋርት ነገሥታት 1ኛ ቻርልስ (አንገቱ የተቆረጠ) እና ቻርልስ (በእርሳቸው ከሚታወቀው) ጋር ግንኙነት እንዳይፈጠር ሐሳብ ማቅረቡን በ2005 ተዘግቧል። ዝሙት የበዛበት የአኗኗር ዘይቤ)፣ እንዲሁም በአንድ ወቅት የእንግሊዝና የስኮትላንድ ዙፋን ላይ ስቱዋርት አስመሳይ ቦኒ ልዑል ቻርሊን ለማስታወስ ንቁ መሆን፣ በደጋፊዎቹ “ቻርልስ ተብሎ ይጠራ ነበር። የቻርለስ ቢሮ "ምንም ውሳኔ አልተደረገም" ሲል ምላሽ ሰጥቷል. ክብር እና ወታደራዊ ሹመት እ.ኤ.አ. በ1972 ቻርልስ በሮያል አየር ሀይል ውስጥ የበረራ ሀላፊነት ከተሾመበት ጊዜ ጀምሮ በበርካታ ሀገራት የጦር ሃይሎች ውስጥ ጉልህ ደረጃዎችን አግኝቷል። ቻርልስ በጦር ኃይሎች ውስጥ የመጀመሪያ የክብር ሹመት የዌልስ ሮያል ክፍለ ጦር ዋና አዛዥ ሆኖ ነበር። በ1969 ዓ.ም. ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ልዑሉ እንደ ኮሎኔል-ዋና ኮሎኔል ኮሎኔል የክብር አየር ኮምሞዶር ኤር ኮምሞዶር-ዋና ምክትል ኮሎኔል-ዋና የሮያል የክብር ኮሎኔል ሮያል ኮሎኔል እና የክብር ኮሞዶር ቢያንስ 32 ተሹመዋል በብሪቲሽ ጦር ውስጥ ብቸኛው የውጭ ክፍለ ጦር የሆነው የሮያል ጉርካ ጠመንጃን ጨምሮ በኮመንዌልዝ ወታደራዊ አደረጃጀቶች። እ.ኤ.አ. ከ 2009 ጀምሮ ቻርለስ በካናዳ ጦር ኃይሎች በሶስቱም ቅርንጫፎች ሁለተኛ ደረጃን ይይዛል እና እ.ኤ.አ. ሰኔ 16 ቀን 2012 ንግስቲቱ በብሪቲሽ ጦር ኃይሎች ሶስት ቅርንጫፎች ውስጥ የዌልስ ልዑልን የክብር አምስት ኮከብ ማዕረግ ሰጠች በዋና አዛዥነት ሚናዋ ድጋፉ፣ የፍሊት አድሚራል፣ ፊልድ ማርሻል እና የሮያል አየር ሀይል ማርሻል አድርጎ ሾመው። በሰባት ቅደም ተከተሎች ተመርጦ ስምንት ጌጣጌጦችን ከኮመንዌልዝ ግዛቶች ተቀብሏል እና 20 የተለያዩ የክብር ሽልማቶችን ከውጭ መንግስታት እንዲሁም በዩናይትድ ኪንግደም, አውስትራሊያ እና ኒውዝላንድ ዩኒቨርሲቲዎች ዘጠኝ የክብር ዲግሪዎችን አግኝቷል. ልዑሉ የሚጠቀሙባቸው ባነሮች እንደየአካባቢው ይለያያሉ። የእሱ የግል ስታንዳርድ የዩናይትድ ኪንግደም ሮያል ስታንዳርድ ነው እንደ እጆቹ ልዩነት ባለ ሶስት ነጥብ አርጀንቲና እና በመሃል ላይ የዌልስ ርእሰ መስተዳደር ክንዶች መለያ። ከዌልስ፣ ከስኮትላንድ፣ ከኮርንዋል እና ከካናዳ ውጭ እና በመላው ዩናይትድ ኪንግደም ልዑሉ ከዩናይትድ ኪንግደም ጦር ኃይሎች ጋር በተገናኘ በይፋ በሚሰራበት ጊዜ ጥቅም ላይ ይውላል። በዌልስ ውስጥ ጥቅም ላይ የሚውለው የግል ባንዲራ የተመሰረተው በዌልስ ሮያል ባጅ (የጊዊኔድ መንግሥት ታሪካዊ ክንዶች) ነው፣ እሱም አራት አራት ማዕዘኖችን ያቀፈ፣ የመጀመሪያው እና አራተኛው በወርቅ ሜዳ ላይ ከቀይ አንበሳ ጋር፣ እና ሁለተኛው እና ሶስተኛው በቀይ ሜዳ ላይ ከወርቅ አንበሳ ጋር. የዌልስ ልዑል ባለ አንድ-ቅስት ኮሮኔት ያለው ነው። በስኮትላንድ ከ 1974 ጀምሮ ጥቅም ላይ የዋለው የግል ባነር በሶስት ጥንታዊ የስኮትላንድ ማዕረጎች ላይ የተመሰረተ ነው-ዱክ ኦፍ ሮቴሳይ (የስኮትላንድ ንጉስ ወራሽ) የስኮትላንድ ከፍተኛ መጋቢ እና የደሴቶች ጌታ። ባንዲራ እንደ የአፕይን ክላን ስቴዋርት አለቃ ክንዶች በአራት አራት ማዕዘኖች የተከፈለ ነው። የመጀመሪያው እና አራተኛው አራት ማዕዘን ቅርጽ ያለው የወርቅ መስክ በሰማያዊ እና በብር የተሸፈነ ባንድ በመሃል ላይ; ሁለተኛውና ሦስተኛው አራተኛው ክፍል በብር ሜዳ ላይ ጥቁር ጋለሪ ያሳያል. ክንዶቹ ከአፒን የሚለያዩት በስኮትላንድ የተንሰራፋውን የተጨማለቀ አንበሳ የተሸከመ ኢንስኩትቼን በመጨመር ነው። ባለ ወራሹን ለማመልከት ባለ ሶስት ነጥብ ግልጽ መለያ የተበላሸ። በኮርንዋል፣ ባነር የኮርንዋል መስፍን ክንዶች ነው፡- 15 ማለትም፣ 15 የወርቅ ሳንቲሞች የያዘ ጥቁር ሜዳ። እ.ኤ.አ. በ 2011 የካናዳ ሄራልዲክ ባለስልጣን ለዌልስ ልዑል በካናዳ ውስጥ ጥቅም ላይ የሚውል የግል ሄራልዲክ ባነር አስተዋወቀ የካናዳ ክንዶች ጋሻ በሁለቱም የዌልስ ልዑል ላባ በወርቅ የሜፕል አክሊል የተከበበ ሰማያዊ ክብ ቅርጽ ያለው ቅጠሎች, እና የሶስት ነጥብ ነጭ

14109

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%93%E1%8D%84%20%E1%89%A0%E1%8A%AB%E1%8D%8B

ዓፄ በካፋ

ዓጼ በካፋ (የዘውድ ስም "መሲህ ሰገድ ወይም "አድባር ሰገድ") የነገሡት ከእ.ኤ.አ ከግንቦት18፣ 1721 እስከ መስከረም 19፣1730 ነበር። በካፋ የቀዳማዊ እያሱ ልጅ ሲሆን ከሱ ቀድሞ የነገሱት ቀዳማዊ ተክለሃይማኖትና ሳልሳዊ ዳዊት ወንድም ነበር። ትውልዳቸውም ከ ጎዣም(ጎጃም) ይመዘዛል አስተዳደጉ ባካፋ ህጻንነቱን ያሳለፈው ወህኒ አምባ ላይ ነበር። ሆኖም ግን በንጉስ ዮሥጦስ መጨረሻ ዘመን አካባቢ በተነሳ ግርግር ሳቢያ ከወህኒ አምልጦ ከኦሮሞ ቡድኖች ስር ተደበቀ። ሳይቆይም በመማረኩ ለወደፊት እንዳይነገስ አፍንጫው ላይ ጠባሳ ተደረገበት። ነገር ግን በ1721 ወንድሙ ዳዊት ሳልሳዊ በመርዝ ስለተገደለ ከነበሩት ተወዳዳሪወች እሱ ተመርጦ ነገሠ። የአገሪቱን ሃይል መዳከም ተከተሎ በመጣ ድንጋጤ ምክንያት በበካፋ ዘመን የነበረችው ኢትዮጵያ በሴራና ተንኮል የተተበተበች እንደንበር ጄምስ ብሩስ ያትታል። ለዚህ ይመስላል ባካፋ "ዝምተኛ፣ ምስጢረኛ፣ ልቡ የማይገኝና በራሱ ባሪያ ወታደሮችና በራሱ ምስል በሰራቸው ሰወች የተከበበ" እንደነበር ሃኪም ይጋቤ መዝግቧል። በንጉሱ ዜና መዋል ላይ የሰፈረው ጽሁፍ የንጉሱን ቆራጥነትና መልካም አስተዳደር ቢያሳይም አላማው ግን የተሰወረ እንደነበር ብሩስ ታዝቧል። ስርዓተ መንግስቱ በንጉስ በካፋ ዘመን ብዙ ጦርነት እንዳልነበረና አብዛኛው የንጉሱ ክንድ ያረፈው የተንሰራፋውን የባላባቱን ሃይል ሰብሮ የመካከለኛው መንግስትን ሃይል በማጠናከር እንደነበር ታሪክ አጥኝው ዶናልድ ሌቪን ይናገራል። ታሪክ አጥኝው ፓል ሄንዝ በበኩሉ ለኢትዮጵያ ታሪክ በካፋ ያበርከተው ታላቁ አስተዋጾ ሁለተኛው ሚስቱ ንግስት ምንትዋብ እንደነበረች ይዘግባል።. የጎንደር ከተማን የመጨረሻ ግንቦች ያሰሩት በካፋና ሚስቱ ምንትዋብ ነበሩ። የመርዝ ሽብርና የበካፋ መጀመሪያ ሚስት ንጉሱ በካፋ የመጀመሪያ ሚስቱን ካገባ በኋላ የዙፋን ተክሊል ደፋላት። ቀጥሎም ለዚህ ስርዓት ክብር ሲባል በአዳራሽ ውስጥ ግብዣ አድርጎ ሲያበቃ ሚስቲቱ ከቀረበው ምግብ እንደበላች ታመመችና ማታውኑ አረፈች። ከበካፋ በፊት የነበረው ንጉስ በመርዝ ስለሞተና ይቺም ሚስቱ በዚያው እንደሞተች ከፍተኛ ወሬ ስለተናፈሰ ከፍተኛ ሽብር ከተማይቱን አናወጣት። ከብርሃነ ሞገሴ ጋር እንዴት እንደተገናኙ በካፋ በህዝብ ዘንድ ክብርን ካስገኘለት ስራው አንዱ ብዙ ጊዜውን በመሰዋትና እራሱን ደብቆ በግዛቱ ሁሉ እየተዘዋወረ ስህተት የተሰራውን ማቃናቱ ነበር። በዚህ ሁኔታ አንድ ቀን ተደብቆ ከጣና ሃይቅ በስተ ምዕራብ ሲጓዝ ቋራ ላይ ታመመና ከአንድ ገበሬ ቤት አረፈ። የዚያ ቤት ባለቤት የብርሃነ ሞገሴ አባት ሲሆኑ እሷም ታማሚውን በካፋ ተንክባክባ ለጤንነት ስላበቃችው ወዲያው አገባት። ምንትዋብን አገባ ከላይ እንደተጠቀሰው ከመጀመሪያይቱ ሚስት ሞት በኋላ ከፍተኛ ፍርሃትና ሽብር ይታይ ነበር። ይህ በዚህ እንዳለ ነበር ብርሃነ ሞገሴ ስሟን ቀይራ በንግስና ስሟ ምንትዋብ ተብላ ፋሲል ግምብ የገባችው። በፍርሃትና ጥርጣሬ በተሞላ ከተማ ውስጥ የነበረውን አደገኛ ሴራ ሁሉ ተቋቁማ ነበር ሃይሏን አጠናክራ በኋላም ለከተማይቱ ከፍተኛ አስተዋጾን ያደረገች። የበካፋ ጥርጣሬ ልክ ማጣት እየተዘዋወረ መቆጣጠሩ አልበቃው ሲል እ.ኤ.አ 1727 ላይ የህዝቡን ስነ ልቡና ለመፈተን ፈለገ። ለዚህ እንዲረዳው ካሰራው ግምብ ውስጥ በመሸሸግ ለብዙ ቀናት ሳይታይ ጠፋ። በጊዜው የነበሩ መኳንንት በዚ ጉዳይ በመደናገጣቸው ግርግር ተነሳ። ስለዚህም የከተማው ከንቲባ በቤተመንግስቱ ዙሪያ ዘብ አቆመ። ይህ በዚህ እንዳለ ንጉሱ ከተደበቀበት ወጥቶ ወደ ደብረ ብርሃን ስላሴ ቤተክርስቲን ፈረሱን ጋለበ። በሚቀጥለው ቀን ከንቲባው እና ከሱ ጋር አብረውት የሰሩት ሰወች የሞት ፍርድ ተፈረደባቸው። የበካፋን መጥፋት ተከተሎ ከንቲባውና ግብረ አበሮቹ ብቻ ሳይሆኑ የከተማው ህዝቡ ሁሉ በጣም ተደስቶ እንደነበርና በኋላም በህይወት መኖሩን ሲያውቁ በከተማይቱ ሽብር ተነስቶ ብዙው ሕዝብ ከከተያምቱ እንደሸሸ ሃኪም ይጋቤ ይናገራል። ይሁንና ንጉሱ ይቅርታና ምህርተን ስለፈቀደ ሽብሩ በቶሎ ሊያቆም ችሏል። ይህን አስመልክቶ ንጉሱ ሲናገር የጎንደርን ህዝብ እንደሚወድ ግን ህዝቡ በአጸፋው እንደሚጠሉት በምሬት ተናግሯል። አዲሱ የታንኳ አይነት በበካፋ ዜና መዋዕል ላይ እንደተመዘገበ በ1726 ላይ በመጡ ሁለት ግብጻውያን፣ ድሚጥሮስና ጊዮርጊስ፣ የተሰሩ አዲስ አይነት ታንኳወች በጣና ሃይቅ ላይ እየተንሳፈፉ የብዙን ህዝብ ልብ ሰርቀዋል። ዘመቻወች በነበረው የሴራና እርስ በርስ ጥርጣሬ ምክንያት በካፋ ዘመን ብዙ ጦርነት አልታየም። ይሁንና በዳሞት፣ በጌምድር እና ላስታ ዘመቻወችን አካሂዷል። የኦሮሞ ቡድኖችንም ሃልይ መግታት ስላልቻለ ምስራቅ ሸዋ በነኝሁ ቡድኖች ቁጥጥር ስር ዋለ፣ ሲዳሞም በዚሁ ከተቀረው ክፍል የተነጠለው በዚህ ጊዜ ነው፣ እንራያ የተባለውም የክርስቲያን አገርም የኦሮሞ ቡድኖች ስለተቆጣጠሩት ከዚህ በኋላ አበቃለት። በዚህ ሁኔታ ሸዋ እራሱን ችሎ በንጉስ አብይ መተዳደር ጀመረ። ሞት ባካፋ የመጨረሻውን የጎንደር ቤተመንግስት አስገንብቶ እ.ኤ.አ. መስከረም 19፣ 1730 ላይ በህመም ምክንያት በሞት አረፈ። የተቀበረውም በደጋ እስጢፋኖስ፣ ደጋ ደሴት፣ ጣና ሃይቅ ነው። የልጇ ዳግማዊ እያሱ ስልጣን እስኪረጋጋ ድረስ፣ ንግስት ምንትዋብ የባሏን ሞት ለብዙ ጊዜ ደብቃ እንደነበር ታሪክ ይዘግባል።ምክንያቱም ደግሞ ሀገሪቱን የመምራት ፍላጎት ስለነበራት ነው። ማጣቀሻዎች ዓፄ

2451

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%A2%E1%89%B5%E1%8B%AE%E1%8C%B5%E1%8B%AB%20%E1%8A%A6%E1%88%AD%E1%89%B6%E1%8B%B6%E1%8A%AD%E1%88%B5%20%E1%89%B0%E1%8B%8B%E1%88%95%E1%8B%B6%20%E1%89%A4%E1%89%B0%20%E1%8A%AD%E1%88%AD%E1%88%B5%E1%89%B2%E1%8B%AB%E1%8A%95

የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን

የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ኃይማኖት ተከታዮች በተለይም የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተክርስቲያን፣ ኢየሱስ ክርስቶስ በ፴ ዓ/ም በፈለገ ዮርዳኖስ በመጥምቁ ዮሐንስ እጅ በዮርዳኖስ ባሕር የተጠመቀበትን ዕለት የሚያስታውሰው፣ ኤጲፋንያ በመባልም የሚታወቀው ደማቅ በዓል ነው። መገለጥ፣ መታየት ማለት ነው። የኢየሱስ ክርስቶስ ጥምቀት ታሪክ የሚገኘው በማቴዎስ ወንጌል ምዕራፍ ቁ ውስጥ ነው። ጌታ በአገራችን፣ ጥር ቀን፣ በከተራ፣ በገጠር ወራጅ ውሃ የሚከተርበት፣ ታቦታት ከየአቢያተ ክርስቲያናቱ በዓሉ ወደሚከበርበት ቦታ በምዕመናን ታጅበው በዝማሬና በሆታ ይሄዳሉ። እዚያም በተዘጋጀ አቡነ ባስልዮስ ከእስክንድርያ ፓትርያርክ አቡነ ዮሳብ 2ኛ የጵጵስና ማዕረግ ተቀበሉ። ኢትዮጵያም፤ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ እራሷን የቻለች ሆነች። ወደ ሚሊዮን የሚቀርቡ ምእመናን ሲኖሩት ከምሥራቃዊ ኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናት ሁሉ ትልቁ ነው። በታሪክ መሠረቶች «ተዋሕዶ» ከልሣነ ግእዝ የመነጨ ቃል ሲሆን፣ ትርጒሙም "አንድ ሆኖ" ማለት ነው። ከእመቤታችን ከቅድስት ድንግል ማርያም ከሥጋዋ ሥጋ ከነፍሷ ነፍስ ነስቶ በተዋሕዶ ከበረ ማለት ነው። ለዚሁም በዐረብኛ ተመሳሳይ ቃል "ታውሒድ" ሲባል፣ በአንድ አምላክ ብቻ ማመን የሚለውን ፅንሰ ኣሳብ ያመለክታል። በኦርቶዶክስ ተዋሕዶ አብያተ ክርስቲያናት ቃሉ የሚነካ የክርስቶስ ባሕርይ በ"ሰብዓዊ" እና በ"መለኮታዊ" ተለይቶ ሳይሆን አንድ ብቻ እንደሆነ የሚለው ጽኑ እምነት ነው። በ443 ዓ.ም. (451 እ.ኤ.አ.) በሮማው ንጉሥ መርቅያን ዘመነ መንግሥት ኤጲስ ቆጶሳት በተገኙበት የተሰበሰበው የኬልቄዶን ጉባኤ ከሮማው ሊቀ ጳጳሳት ቀዳማዊ ልዮን "ክርስቶስ ሁለት የተለያዩ ባሕርያት አሉት" የሚል ጽሑፍ አቅርቦላቸው ነበር። ዳሩ ግን የእስክንድርያው ፓትርያርክ ቅዱስ ዲዮስቆሮስ "ጌታ ሁለት ባሕርያት አሉት" የሚለው ትምሕርት ስሕተት ነው ብሎ ልዮንን አወገዘው። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ሁለቱ አብያተ ክርስቲያናት በእምነት ተለያዩ። የቅዱስ ዲዮስቆሮስን ትምሕርት የሚከተሉ ዛሬ የአርሜኒያ፣ የሕንደኬ፣ የግብፅ፣ የሶርያ፤ የኤርትራ እና የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናት ናቸው። የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ትምህርተ ሃይማኖት ጌታችን መድኃኒታችን አምላካችን ኢየሱስ ክርስቶስ ከሁለት ባሕርይ አንድ ባሕርይ ከሁለት አካል አንድ አካል በመንሳት ፍፁም ሰው ፍፁም አምላክ ማለት ነው። የቤተ ክርስቲያን መመስረት በኢትዮጵያ የተጀመረው በወንጌል ሰባኪ ቅዱስ ፊልጶስ መሆኑ ይታወሳል (ሐዋርያት ምዕራፍ «እነሆም፥ ህንደኬ የተባለች የኢትዮጵያ ንግሥት አዛዥና ጃንደረባ የነበረ በገንዘቧም ሁሉ የሰለጠነ አንድ የኢትዮጵያ ሰው ሊሰግድ ወደ ኢየሩሳሌም መጥቶ ነበር...» በዚህ ንባብ ዘንድ ፊልጶስ ጃንደረባውን የትንቢተ ኢሳይያስ ክፍል እንዲገባው አስረድቶት በክርስትና አጠመቀው። ንግሥት ግርማዊት ህንደኬ ፯ኛ ከ፴፬ ዓ.ም. እስከ ዓ.ም. ገደማ በኢትዮጵያ የነገሡ ናቸው። በ፬ኛው ምዕት ዘመን በወንድማማቾቹ በንጉሥ ኤዛና እና በንጉሥ ሳይዛና ዘመን በፍሬምናጦስ አማካይነት ክርስትና የግዛቱ ይፋዊ ሃይማኖት ሆነ። ይህ ፍሬምናጦስ በኢትዮጵያ «አባ ሰላማ ከሣቴ ብርሃን» ተብሎ ይታወቃል። በወጣትነት ዕድሜው ከአጎቱ ከፈላስፋው ከመሮፔዎስ እና ከወንድሙ ከሲድራኮስ ጋራ መርከባቸው ስለሰመጠች ከወንድሙ ጋር ከሞት ተርፈው ምጽዋ አጠገብ ተገኙ። ወደ ነገሥታቱም ግቢ አመጧቸውና ቀስ በቀስ ከፍተኛ ተጽእኖ ያለበትን ደረጃን አገኙ። ንጉሥ ኤዛናን ደግሞ ወደ ክርስትና ለውጠው እንዲጠመቁ አደረጉ። ኤዛና ፍሬምናጦስን ለኢትዮጵያ አቡን እንዲሾም ለመጠየቅ ወደ እስክንድርያ ላኳቸውና የእስክንድርያ ጳጳስ አትናቴዎስ ፍሬምናጦስን ሾሞ ላከው። ፍሬምናጦስ የመጀመሪያው የኢትዮጵያ ሊቀ ጳጳስ ሲሆን የመጀመሪያው ኢትዮጵያዊ ፓትርያርክ አቡነ ባስልዮስ ደግሞ ፻፲፩ኛው መሆናቸው ነው። መካከለኛ ዘመን እስላሞች ወደ ግብጽ ከገቡ በኋላ ከእስክንድርያ ጋር የነበረው ግንኙነት ቀጥሏል። ጸሐፊው አቡ ሳሊኅ በ፲፪ኛው መቶ ክፍለ-ዘመን እንደ ገለጸው፣ ፓትርያርኩ በየዓመቱ ደብዳቤዎች ለኢትዮጵያና ለኖቢያ ነገሥታት ይጽፉ ነበር። ይህንን አደራረግ ግን አቡ ሃኪም አስቀረ። ፷፯ኛው ፓትርያርክ ቂርሎስ እንደ ኤጲስ ቆሞስ የላኩት ሰቨሩስ ሲሆኑ የቤተ ክርስቲያንን ሥርዓት ሁሉ እንዲያስጠበቁ ታዘዙ። በ፲፬፻፴፩ ዓ.ም. በዓጼ ዘርዐ ያዕቆብ ዘመን አባ ጊዮርጊስ ከአንድ ፈረንሳዊ ጐብኚ ጋራ ስለ ሃይማኖት ስለተነጋገሩ አንድ ተልዕኮ ወደ ሮማ ተላከ። በ፲፭፻ ዓ.ም. ደግሞ ኢትዮጵያ ከአዳል ጋር ስትታገል ማቴዎስ የተባለ አንድ አርሜናዊ ወደ ፖርቱጋል ተልኮ የፖርቱጋል ንጉሥ እርዳታን ለመነ። ስለዚህ በ፲፭፻፲፪ ዓ.ም. የፖርቱጋል ሚሲዮን በኢትዮጵያ ደረሰ። በሚከተለው ክፍለ ዘመን ከፖርቱጋል ኢየሱሳውያን የተባሉ ሚሲዮኖች ቤተ መንግሥቱን ወደ ሮማ ካቶሊክ ሃይማኖት ለማዞር ብዙ ጣሩ። በመጨረሻ በ፲፮፻፲፯ ዓ.ም. ንጉሥ ሱስንዮስ ወደ ሮማ ካቶሊክ እምነት ተቀየሩ። ዳሩ ግን የሮማ ሃይማኖት በተዋሕዶ ፈንታ ይፋዊ መሆኑን ሕዝቡ በጣም አልወደደምና በ፲፮፻፳፭ ዓ.ም ሱስንዮስ ዘውዳቸውን ለልጃቸው ለፋሲለደስ እንዲሰጡ ተደረጉ። ፋሲለደስ ወዲያው አገሩን ወደ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን መለሱ። ከዚህ በላይ በ፲፮፻፳፮ ዓ.ም ፋሲለደስ ኢየሱሳውያን አገሩን ለቅቀው እንዲሄዱ አዘዙ። በ፲፮፻፶፰ ዓ.ም. መፃሕፍታቸውም እንዲቃጠሉ አዘዙ። ልዩ ባሕርይ የሚቀበሉ ቅዱሳን መጻሕፍት ኢትዮጵያ ብሉይ ኪዳንን እና ሐዲስ ኪዳንን በሙሉ (ከነዲዩትሮካኖኒካል መፃሕፍት ጋር) በመቀበል ብቸኛ ሃገር ናት። የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን የምትቀበላቸው ቅዱሳት መፃሕፍት ቁጥራቸው ሲሆን እነዚህም የሐዲስ ኪዳን መጻሕፍትና የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት ናቸው። ይህ የቅዱሳት መጻሕፍት ቁጥር በቀኖና በ፫፻፲፰ቱ አበው ሊቃውንት የኒቂያ ገባኤ ተደንግጓል። ልሳነ ቅዳሴና ልሳነ ስብከት ሥነ ሕንፃ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ሥነ ሕንፃ የቤተክርስቲያናት ትውፊታዊ የሥነ ሕንጻ ጥበቧ አምስት ዓይነት ነው። እነርሱም ክብ፥ መስቀል ቅርፅ፥ ዋሻ፥ ፍልፍል እና ስቀልማ ናቸው። ክብ ሕንጻ አብያተ ክርስቲያናት በብዛት በገጠሪቷ ኢትዮጵያ የሚገኙ ሲሆን፣ መስቀል ቅርጽ ያላቸው ደግሞ በከተማ አካባቢ ይገኛሉ። ዋሻ አብያተ ክርስቲያናት በብዛት በተራራማ አካባቢዎች ሲገኙ፣ ፍልፍል አብያተክርስቲያናት ደግሞ ከአንድ ቋጥኝ ተፈልፍለው የተዘጋጁ ናቸው። ሰቀልማ የሚባለው እንደ ጎንደሩ ደብረ ብርሃን ሥላሴ ያሉ አብያተ ክርስቲያናት ናቸው። ታቦት ትምህርት ሃይማኖት (የሃይማኖት ትምህርት) በሁለት ይከፈላል። ይኸውም፦ 1ኛ) ዶግማ፣ 2ኛ) ቀኖና በሚል ነው። 'ዶግማ' ቃሉ የግሪክ ሲሆን ፍችውም እምነት ማለት ነው። 'ቀኖና' ደግሞ ቃሉ የግሪክ ሲሆን ሥርዓት ማለት ነው። ከእነዚህ ከሁለቱ ዶግማ ወይም እምነት አይጨመርበትም፤ አይቀነስበትም፤ አይሻሻልም፤ ችግርና ፈተናም ቢመጣ እስከ ሞት ድረስ አጥብቀን የምንይዘው ነው። ለምሳሌ ያህል፣ ይህን ዓለም ካለመኖር ወደ መኖር አምጥቶ የፈጠረ፤ ቢመረምር እንጂ የማይመረመር ሁሉን ቻይ አምላክ፤ የሚሳነው ነገር የሌለ ፈጣሪ፤ የሰማይና የምድር ባለቤት፣ የሠራዊት ጌታ ሕያው እግዚአብሔር ነው። እግዚአብሔር (ፈጣሪ) የአካል ሦስትነት አለው። በመለኮት፣ በመፍጠር፣ በሥልጣን፣ በአገዛዝ፣ በፈቃድ እና በመሳሰሉት ግን አንድ ነው። በሦስትነቱ አብ፥ ወልድ፥ መንፈስ ቅዱስ ሲባል፣ በአንድነቱ አንድ መለኮት፥ አንድ እግዚአብሔር ይባላል። በአዳም ምክንያት ከመጣው የዘለዓለም ሞትና ከዲያብሎስ ባርነት ነፃ የወጣነው ከሦስቱ አካላት በአንደኛው አካል ማለትም በወልድ፣ በኢየሱስ ክርስቶስ ነው። ይህ ዶግማ ወይም እምነት ይባላል። ቀኖና ግን በአምላካችን በኢየሱስ ክርስቶስ አምነው ያደጉ ክርስቲያኖች የሚመሩበት ሥርዓት ስለሆነ፣ በሃይማኖት አባቶች ወይም በቅዱስ ሲኖዶስ አማካኝነት እንደጊዜው ሁኔታ የሚሻሻል በመሆኑ የሚጨመርበት፣ የሚቀነስለት ነው። ለምሳሌ ያህል እኛ ኦርቶዶክሳውያን የምንጠመቀው ሴት በተወለደች በሰማንያ ቀን፣ ወንድ በተወለደ በአርባ ቀን ነው። የተወለዱ ሕፃናት፣ ሴቷ ሰማንያ ወንዱም አርባ ቀን ሳይሞላቸው ቢታመሙና በሽታው አስጊ ቢሆን የግድ የተባለው ቀን ሳይጠበቅ በ10፣ በ20፣ በ30…ቀናቸው መጠመቅ ይችላሉ ቀኖና ነውና። በቤተ ክርስቲያናችን የቀዳስያን ብዛት መነሻው አምስት ነው። ምናልባት ከአምስቱ አንዱ፣ ሁለቱ፣ ሦስቱ ቢታጡና ሌላም ተፈልጎ እስከ መጨረሻ የማይገኝ ከሆነ፣ ከአቅም በላይም የሆነ ችግር ከገጠመ፣ ሁለቱ ወይም አንዱ ብቻ ቀድሰው ማቁረብ ይችላሉ፤ ቀኖና ነውና። በቤተ ክርስቲያናችን ታቦት ሲከብር ቤተ ክርስቲያኑን የሚዞረው ሦስት ጊዜ ነው፥ ችግር ካለ አንድ ጊዜ ብቻ ዑደት ተፈጽሞ ሊገባ ይችላል። ቀኖና ነውና፤ ስለቀኖና (ስለሥርዓት) ቅዱስ ጳውሎስ በመልእክቱ እንዲህ ሲል ጽፏል። 1. "ነገር ግን ሁሉን በአግባብና በሥርዓት አድርጉ" 1ኛ ቆሮ. 14፥40። 2. "ወንድሞች ሆይ በሠራንላቸው ሥርዓት ሳይሆን በተንኮል ከሚሄዱት ወንድሞችን ሁሉ ትለዩ ዘንድ በጌታችን በኢየሱስ ክርስቶስ ስም እናዝዛችኋለን። እኛን ልትመስሉ እንደሚገባችሁ እኛም በእናንተ መካከል ያለ ሥራ እንዳልኖርን ራሳችሁ ታውቃላችሁ" 2ኛተሰ. 3፥6-7። ቀኖና (ሥርዓት) የሚወሰነው በሃይማኖት አባቶች እንደሆነና ወንጌልን የሚያስተምር ሰው ለሚያስተምራቸው ክርስቲያኖች በሃይማኖት አባቶች የተወሰነ ቀኖና ማስተማርና ትምህርት መሰጠት እንዳለበት መፅሐፍ ቅዱስ እንዲህ ሲል ያስረዳል። "በየከተማውም ሲሄዱ፣ ሐዋርያትና ቀሳውስት በኢየሩሳሌም ያዘዙትን (የወሰኑትን) ሥርዓት አስተማሯቸው። አብያተ ክርስቲያናትም በሃይማኖት ፀኑ፤ ዕለት ዕለትም ቁጥራቸው ይበዛ ነበር" ይላል የሐዋ. 16፥4-5። በዚህ የእግዚአብሔር ቃል መሠረት ቅዱስ ጳውሎስ ደርቤንና ልስጥራን በተባሉ ቦታዎች ለነበሩ ክርስቲያኖች ወንጌልን ከሰበከ በኋላ ሐዋርያት የወሰኑትን ቀኖና (ሥርዓት) እንደሰጣቸው እንረዳለን። ስለዚህ ቀኖና ወይም ሥርዓት ቤተ ክርስቲያንን ይጠቅማል እንጂ አይጎዳም። በመሆኑም ዶግማንና ቀኖናን ወይም እምነትንና ሥርዓትን ጎን ለጎን ይዞ መጓዝ ሐዋርያትን መከተል እንጂ ወደ ኋላ ተመልሶ አይሁድን መከተል አይደለም። እንግዲህ ሥርዓተ ቤተ ክርስቲያንን የሚቃወሙ ሰዎች ሁሉ፣ የሚቃወሙት በቀኖና (በሥርዓት) የሚመሩትን ክርስቲያኖች ሳይሆን የእግዚአብሔር ቃል የሆነ መፅሐፍ ቅዱስን በመሆኑ እንዳይሳሳቱ አደራ እንላለን። አሁን እንግዲህ የዶግማንና የቀኖናን ልዩነት ከተረዳን በቀጥታ ወደ ታቦቱ ጥያቄ እንሄዳለን። ጥያቄ 1፦ ዛሬ በእኛ ቤተ ክርስቲያን ያለው ታቦት ነው? ወይስ በታቦትና በጽላት መካከል ልዩነት አለ? መልስ፦ ታቦት የጽላት ማደሪያ ነው፤ ዘዳ 40፥20። ጽላት ደግሞ ቅዱስ ቃሉ የተጻፈበት ሰሌዳ ማለት ነው፤ ዘዳ 34፥27-28። ስለዚህ እነዚህ ሁለት ነገሮች ዛሬም በሐዲስ ኪዳን አሉ። ሆኖም ግን አሠራሩ ሙሉ በሙሉ በዘጸ 25፥10-18 ያለውን የሙሴን ሕግ የተከተለ አይደለም። ምክንያቱም፦ 1ኛ፦ ታቦት እንደሙሴ ሕግ የሚዘጋጀው ከግራር እንጨት ሆኖ፣ ርዝመቱ ሁለት ክንድ ተኩል፣ ወርዱም አንድ ክንድ ተኩል፣ ቁመቱም አንድ ክንድ ተኩል ይሁን ይልና፣ በውስጥና በውጭም በጥሩ ወርቅ ለብጠው፣ በዙሪያውም የወርቅ አክሊል አድርግለት ይላል። ደግሞም ታቦቱን የሚሸከሙት ከወርቅ በተሠሩ መሎጊያዎች አራት ሰዎች እንደሆኑ እንረዳለን። በአጠቃላይ የብሉይ ኪዳን የታቦት አሠራር እጅግ ከባድ በመሆኑ በሁሉም ዘንድ አይቻልም ነበር። ምናልባት አንዳንድ የቤተ ክርስቲያን ፍቅር የነበራቸው ነገሥታትና ዛሬም ፍቅረ ቤተ ክርስቲያን ያላቸው አንዳንድ ምዕመናን ይችሉት እንደሆነ ነው እንጂ ቀላል ኣይደለም። 2ኛ፦ ጽላት እንደሙሴ ሕግ ከሆነ መዘጋጀትና መጠረብ ያለበት ከከበረ ድንጋይ ነው። በአንድ ታቦት ውስጥም መቀመጥ ያለባቸው ሁለት ጽላቶች ናቸው፤ ዘዳ 34፥1። በአጠቃላይ እንደ ብሉይ ኪዳኑ ሕግና ሥርዓት ከባድ ነው። የብሉይ ኪዳኑ ሥርዓትም ለሐዲስ ኪዳኑ ሥርዓት ጥላ ሆኖ አልፏል፤ 2ኛ ቆሮ 3፥7-11፤ ቆላ 2፥17፤ ዕብ 10፥1። እንግዲህ እዚህ ላይ የሐዲስ ኪዳኑ ታቦትና ጽላት የብሉይ ኪዳኑን የታቦት አሠራርና ሥርዓት ጠንቅቆና ተከትሎ የማይሄድ ከሆነ፣ "ይህ የብሉይ ኪዳኑን የታቦትና የጽላት አቀራረጽ ሥርዓት ጠንቅቆ ያልሄደ የሐዲስ ኪዳን ታቦትና ጽላት ከየት መጣ?" የሚል ጥያቄም ሳያስነሳ አይቀርም። አንባብያን ሆይ በቀጥታ ወደ ጥያቄው ከመግባታችን በፊት በዚህ ፅሑፍ ስለዶግማና ቀኖና ማብራሪያ የሰጠነው ይህን ለመሰለው ጥያቄ እንዲጠቅም ነው። አሁን ወደ ሐዲስ ኪዳን ታቦትና ጽላት ስንሄድ ቁም ነገሩ እንደሚከተለው ነው። የሐዲስ ኪዳን የታቦትና የጽላት አቀራረጽም ሆነ አጠቃቀሙ የተወሰነውና የሚወሰነው በቀኖና ነው። ቀኖና ደግሞ እንደ ሁኔታው የሚሻሻል ነው። ሲቻል ይጨመርበታል፣ ሳይቻል ደግሞ ይቀነስለታል። እንግዲህ በቤተ ክርስቲያናችን ቀኖና ካበረከታቸው ነገሮች አንዱ የሐዲስ ኪዳን የታቦትና የጽላት አቀራረጽንና አጠቃቀምን ነው። ስለዚህ በሐዲስ ኪዳን ታቦትን ለመቅረጽ የግራር እንጨት ባይገኝ በዘፍ 1፥31 ላይ "እግዚአብሔርም የፈጠረውን (ያደረገውን) ሁሉ እጅግ መልካም እንደሆነ አየ" ስለሚልና፣ እግዚአብሔር የፈጠረውን ስለማይንቅ፣ ከግራር ሌላ ከማይነቅዝ እንጨት መቅረጽ እንችላለን። ቁመቱ፣ ወርዱና ዙሪያውም እንደችሎታችን ይሆናል። በውስጥና በውጭ ስለሚሆነው የወርቅ ክብርም እንደችሎታችን ይወሰናል። ከሌለንም ወርቁ ይቀራል፣ ቀኖና ነውና። ስለጽላቱም እንደዚሁ ነው፥ ከቻልን ከከበረ ድንጋይ፣ ከዕብነ በረድ መቅረጽ እንችላለን፤ ካልቻልን ጽላቱን ከማይነቅዝ እንጨት መቅረጽ እንችላለን። በሌላ በኩልም ከቻልን እንደ ብሉይ ኪዳኑ በአንድ ታቦት ሁለት ጽላት ማስቀመጥ እንችላለን፤ ካልቻን በአንድ ታቦት አንድ ጽላት ብቻ ይሆናል። በተጨማሪም ጽላቱን ማስቀመጫ ታቦት ባይኖረን፣ ጽላቱን ታቦት ብለን በመጥራት በጽላቱ ብቻ መጠቀም እችላለን፥ ቀኖና ነውና። በተጨማሪም በኤር 31፥31፤ 2ኛ ቆሮ 3፥1-3፤ በዕብ 8፥8-13፣ የእኛ አካልና ልቡና የርሱ ታቦትና ጽላት ናቸውና "በሐዲስ ኪዳን ለምን ታቦትና ጽላት አስፈለገ? ለምንስ ይህ ሁሉ ተፈጠረ?" የሚሉ አሉ። የክርስቲያኖች አካልና ልቡና በክርስቶስ ደም ታቦት፤ ጽላት፤ ቤተ መቅደስ መሆኑን እናምናለን። ቢሆንም፣ በሐዲስ ኪዳን ታቦትና ጽላት ያስፈለገበት ምክንያት፣ ስለአምላካችን መድኃኒታችን ኢየሱስ ክርስቶስ አምላክነትና ክብር ሲባል ነው። ምክንያቱም በብሉይ ኪዳን ክብሩን የገለጠበት፣ ቃሉን ያሰማበት፣ ሙሴን እንደባልንጀራ ያነጋገረበት የክብሩ ዙፋን ሆኖ፣ ታቦቱ በውስጡ ለሚቀመጠው ለጽላቱ ማደሪያ በመሆኑ፣ በሐዲስ ኪዳንም የሥጋውና የደሙ የክብር ዙፋን እንዲሆን ሲሆን ስለእኛ በዚህ ዓለም መከራ የተቀበለውን መድኃኔዓለም ክርስቶስን ለማክበር ሲባል ነው። ጥያቄ 2፦ በዘዳ 31፣18፣ 32፣ 15፣ 134፥1-5፣ 2ኛ ዜና 5፥10 ያሉትን ጥቅሶች በመጥቀስ እግዚአብሔር ለሙሴ የሰጠው ሁለት ጽላቶችን ብቻ ነው። ነገር ግን የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን እነዚህን እልፍ አእላፋት ጽላት ከየት አመጣቻቸው? አራብታችሁ ቅረጹ የሚል አለ ወይ? መልስ፦ በዘዳ 32፥19 ስንመለከት እግዚአብሔር ራሱ አዘጋጅቶ ለሙሴ የሰጠውን ሁለቱን ጽላት እሥራኤል ጣዖት ሲያመልኩ ስላገኛቸው ሙሴ ተበሳጭቶ ሰብሯቸዋል። ነገር ግን ቸርነቱ ለዘለዓለም የሆነ እግዚአብሔር አምላክ ለሙሴ የመጀመሪያዎቹን አስመስሎ እንዲሠራ ነገረው፤ ሙሴም አስመስሎ ሠራ። በዘዳ 34፥1-5 መሥራት ብቻ ሳይሆን ኣሥሩን የቃል ኪዳን ቃላትም በጽላቱ ላይ እንዲፅፍ ሙሉ ሥልጣን ከእግዚአብሔር ተሰጠው። ሙሴም ተፈቅዶለታልና አሥሩን ቃላት በጽላቱ ላይ ጻፈ። ዘዳ 34፥27-28 ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ጽላትንም ሆነ ታቦትን እያስመሰሉ ለመሥራት ሙሉ ሥልጣንን አግኝተናል። ይህን በተመለከተ አንዳንድ አባቶች፦ "አዳም እንኳን በደለ አዳም ባይበድል ኖሮ አምላክ ሰው ሆኖ በቀራንዮ ስለእኛ የመሰቀሉን፣ ስለኛ የመሞቱን የፍቅር ምስጢር አናውቀውም ነበር" ይላሉ። "እስራኤልም በጥጃ ምስል ጣዖት አምልከው እንኳን በደሉ፣ እሥራኤል ባይበድሉ፣ ሙሴ በእግዚአብሔር የተዘጋጁት ሁለቱ ጽላት፣ የሰው ልጅም እግዚአብሔር የሠራቸውን የፊተኞቹን አስመስሎ ለመሥራት ስልጣን ባልኖረውም ነበር፥ ቢሠራም ለምን ሠራህ ለሚለው መረጃ ባላቀረበም ነበር" ይላሉ። ያም ሆነ ይህ ጽላትን አስመስለን፣ አባዝተን፣ አራብተን ለመሥራት መሠረታችን፣ ሥልጣኑ ለኛ ለልጆቹ የተላለፈልን ከአባታችን ከሙሴ ነው። "ሙሴ የተሰበሩትን አስመስለህ ሁለት ጽላት ቅረጽ ከሚል በቀር ጽላትን አብዝታችሁ፣ አራብታችሁ ተጠቀሙ የሚል ቀጥተኛ ቃል አምጡ" ለሚለው ግን ነገሩ እንዲህ ነው። በብሉይ ኪዳን የጽላትም ሆነ የቤተ መቅደስ ሥርዓት፣ የመስዋዕቱ፣ የዕጣኑ አገልግሎት፣ በኢየሩሳሌም ብቻ ስለነበረና፣ የሌላውም አገር ሕዝብ የሚከተለው የጣዖትን ሥርዓት እንጂ የሙሴን ሥርዓት ባለመሆኑ፣ ጽላቱ ተባዝቶ፣ ተራብቶ ለሌላው አገር ሕዝብ አልተሰጠም። እግዚአብሔርም ከኢየሩሳሌም ውጭ አልፈቀደም፥ የተቀደሰውን ጣዖታውያኑ አሕዛብ ያረክሱታልና። ስለዚህ ስግደቱም፣ የቤተመቅደስ ሥርዓቱም በኢየሩሰሳሌም ብቻ ነበር፤ ዮሐ 4፥18-24። በኢየሩሳሌም ይኖሩ የነበሩ አሕዛብም "ሰሎሞን ያሠራው ታላቁ ቤተ መቅደስና ሁለቱ ጽላት አንሰውናል፤ በርቀት የምንገኝ እኛ የመንገድ ድካም በዝቶብናል፥ ስለዚህ በያለንበት ቤተ መቅደስ ሠርተን፣ ጽላቱን አክብረን መገልገል እንፈልጋለን እና ይፈቀድልን" ብለው ጠይቀው፣ ከሁለቱ ጽላት በቀር ሌላ አልተፈቀደም ብሎ መልስ የተሰጠበት ቦታ የለም። ያም ሆነ ይህ በሐዲስ ኪዳንም በአምላካችን በኢየሱስ ክርስቶስ አምነው በአብ፤ በወልድ፤ በመንፈስ ቅዱስ ስም ተጠምቀው፤ ሁለተኛ የድኅነት ልደት ተወልደው፣ የእግዚአብሔር ልጆች እንዲሆኑ ሥልጣን ሰጣቸው። ለክርስቲያኖችም ከፀሐይ መውጫ እስከ ፀሐይ መግቢያ ድረስ እንደሚበዙና በአዲስ ኪዳን በአምላካችን በኢየሱስ ክርስቶስ ስም ንጹሕ የሆነውን ቍርባን ከኢየሩሳሌም ውጭ በየቦታው ለእግዚአብሔር ማቅረብ እንደሚችሉ መጽሐፍ ቅዱስ እንዲህ ይላል። 1. "ከፀሐይ መውጫ ጀምሮ እስከ መግቢያዋ ድረስ ስሜ በአሕዛብ ዘንድ ይከበራልና፤ በየስፍራው ለስሜ ዕጣን ያጥናሉ፤ ንጹሕንም ቍርባን ያቀርባሉ፤ ስሜ በአሕዛብ ዘንድ ታላቅ ይሆናልና ይላል ሁሉን የሚችል እግዚአብሔር" ሚል 1፥11። 2. "ቤቴ ለአሕዛብ ሁሉ የጸሎት ቤት ትባላለች ተብሎ ተጽፎ የለምን? እናንተ ግን የወንበዴዎች ዋሻ አደረጋችኋት ብሎ አስተማራቸው" ማር11፥17፤ ኢሳ 56 7፤ ኤር 7፥11። ይህ ትንቢት በቀጥታ ለሐዲስ ኪዳን ክርስቲያኖች መሆኑ ግልጥ ነው። ምክንያቱም በብሉይ ኪዳን ቤተ መቅደስም ሆነ የዕጣን፣ የቁርባን አገልግሎት እንኳን ከፀሐይ መውጫ እስከ ፀሐይ መግቢያ ድረስ ላሉ አሕዛብ፣ በኢየሩሳሌም ከሚኖሩ የእግዚአብሔር ሕዝብ በቀር ለእስራኤል ጎረቤት አገሮች እንኳ አልተፈቀደምና። ነቢዩ ሚልክያስ ንጹሕ ዕጣን ያለው በማቴ 2፥11 ወንጌል እንደተናገረው፣ ከአሕዛብ ወገን የሆኑ ሰብአ ሰገል፣ በቤተልሔም ዋሻ ለክርስቶስ ካቀረቡት ጀምሮ እስከ ዛሬ ድረስ በዓለም ያለን ክርስቲያኖች በክርስቶስ ስም ለክርስቶስ የምናቀርበው ቅዱስ ዕጣን ነው። ንጹሕ ቍርባን የሚለውንም በማቴ 26፥26 ጌታ ኅብስቱን አንሥቶ "ነገ የሚቆረሰው ሥጋዬ ይህ ነው፤ ወይኑንም አንሥቶ ነገ ስለብዙዎች ኃጢአት የሚፈስሰው ደሜ ይህ ነው" ብሎ ለሐዋርያት የሰጣቸው የክርስቶስ ሥጋና ደም ነው። ንጹሕ የተባለው ርሱ በባሕርዩ ንጹሕ ሆኖ የእኛን የኃጢአት እድፍ ስለሚያነጻ ነው። በብሉይ ኪዳን በኢየሩሳሌም ብቻ መሆን የሚገባቸው ቤተ መቅደሱ፤ ዕጣኑ፣ ቁርባኑ፣ በክርስቶስ ደም በአዲስ ሕይወት፣ በአዲስ ተፈጥሮ፤ በአዲስ ሥርዓት፣ ክርስቲያኖች ለሆንን ለዓለም ሕዝብ በየሥፍራው (በያለንበት) እንድንጠቀምባቸው ከተፈቀዱልን፣ በኢየሩሳሌም ይኖሩ የነበሩት ሁለቱ ጽላት ከፀሐይ መውጫ እስከ ፀሐይ መግቢያ ተባዝተው በዓለም ያለን ክርስቲያኖች በያለንበት በየቤተ መቅደሳችን ለሥጋውና ለደሙ የክብር ዙፋንነት ብንገለገልባቸውና የአምላካችን የኢየሱስ ክርስቶስን ስም ብናከብርባቸው ምን የሚጎዳ ነገር ተገኘ? የሚያስደነግጠውስ ምኑ ነው? ስህተቱስ የቱ ላይ ነው? እንዲሁም ኣሥርቱ ትእዛዛት የተጻፉባቸው ሁለቱ ጽላት መባዛት፣ መራባት የለባቸውም ከተባለ፣ "በጽላቱ ላይ የተጻፉት ኣሥርቱ ትእዛዛት መባዛት የለባቸውም፣ ከኢየሩሳሌምም መውጣት የለባቸውም" ማለት አይደለምን? ትእዛዛቱም ተከለከሉ ማለት ነውና። በጽላቱ ላይ የተጻፉት ትእዛዛት በእግዚአብሔር ፈቃድ ከፀሐይ መውጫ እስከ ፀሐይ መግቢያ ድረስ በሚገኙ ክርስቲያኖች እጅ ገብተዋል። ይህም ያስደስታል እንጂ አያሳዝንም። ይህ ከሆነ ለሥጋውና ለደሙ (ለክርስቶስ) ክብር ሲባል በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተክርስቲያን ውስጥ የሚገኙ ጽላት ምን በደል አስከተሉ? እግዚአብሔር ለቀደሙ አባቶቻችን በታቦቱ አድሮ የሠራላቸውን ድንቅ ሥራ እያስታወስን፣ እግዚአብሔርን ከማመስገን ውጭ? ደግሞም ጌታ ስለ ጸሎት ሲያስተምረን "አባታችን ሆይ!..." በሚለው ጸሎት ውስጥ "ፈቃድህ በሰማይ እንደሆነች፣ እንዲሁም በምድር ትሁን..." በሉ ብሏል። በዚህ መሠረት፣ በዮሐንስ ራዕይ 11፥19 ላይ ታቦቱን በሰማይ አሳይቶናል። ስለዚህ የሙሴ የቃል ኪዳኑ ታቦት በሰማይ እንዲገኝ፣ በሰማይ እንዲሆን፣ በሰማይ እንዲታይ ፈቃዱ ከሆነ፣ በምድርም እንዲሆን ፈቃድህ ይሁን ብለን ብንጠቀምበት ስህተቱ ምንድን ነው? ጥያቄ 3፦ የሰሎሞን ቤተ መቅደስ እስኪሠራ ድረስ፣ በርግጥ ታቦቱ ከቦታ ወደ ቦታ ይዘዋወር ነበር፤ ቤተ መቅደሱ ተሠርቶ ታቦቱ ወደ ቤተ መቅደሱ ከገባ በኋላ ግን ካህናቱ ታቦቱን ተሸክመው ስለመውጣታቸው መጽሐፍ ቅዱስ አይናገርም። ታዲያ ዛሬ ክርስቶስ ደሙን ካፈሰሰ በኋላ፣ በብሉይም ሆነ በሐዲስ ኪዳን መመሪያ ሳይኖር፣ ከየት አምጥታችሁ ነው ታቦትን በየጊዜው በማውጣት የክርስቲያኖች ኅሊና ሁሉ ወደተሰቀለው ክርስቶስ መሆኑ ቀርቶ ወደ ታቦቱ የሆነው? መልስ፦ በብሉይ ኪዳን እንኳን አይወጣም ነበር ማለት አንችልም። ምክንያቱም በችግራቸው ጊዜ ለችግራቸው መፍትሔ ያገኙ ዘንድ ከነበረበት ከድንኳኑም ቢሆን ያወጡት ነበርና ለምሳሌ፦ 1. በሙሴ ምትክ የተመረጠ ኢያሱ ሕዝበ እስራኤልን እየመራ ወደ ምድረ ርስት ሲሄድ፣ ድንገት የዮርዳኖስ ወንዝ ሞልቶ ባገኘው ጊዜ፣ ወንዙን ከፍሎ ሕዛቡን ለማሻገር ከእግዚአብሔር በተነገረው መሠረት፣ ካህናቱ ታቦቱን ከነበረበት ቦታ ተሸክመው ወደ ወንዙ በመሄድ፣ ታቦቱን የተሸከሙት ካህናት እግር ወንዙን ሲረግጥ፣ ወንዙ ተከፍሎ ሕዝቡ ሁሉ በሰላም መሻገራቸውን እናገኛለን፤ ኢያሱ 3፥1-17። 2. እስራኤል ምድረ ርስት በደረሱ ጊዜ፣ ምድረ ርስት (ኢያሪኮ) በጠላት እጅ በጽኑዕ ግንብ ታጥራ አገኟት። በዚህም ጊዜ ይህን የጠላት የግንብ አጥር ለማፍረስና ርስታቸውን በእጃቸው ለማድረግ፣ እግዚአብሔር የገለጠላቸው ጥበብ፣ ካህናቱ ታቦቱን ተሸክመው፣ ሕዝቡም እየተከተሉ ሰባት ጊዜ ግንቡን እንዲዞሩት ነው። የታዘዙትን አደረጉ ግንቡም ፈረሰላቸው፤ ኢያሱ 6፥1-17። 3. እስራኤል ጠላት በበረታባቸው ጊዜ ጠላትን ለማሸነፍ ካህናቱ ታቦቱን ተሸክመው ይወጡ ነበር፤ 1ሳሙ 5፥1-ፍ። ስለዚህ በብሉይ ኪዳን ካህናቱ ታቦቱን ከቦታ ወደ ቦታ ሲንቀሳቀሱ ካልሆነ በቀር ለሚፈልጉት ዓላማ ታቦቱን ካለበት ቦታ ተሸክመው አያወጡትም ነበር ማለት አንችልም። ሰሎሞን ቤተ መቅደሱን ሠርቶ ካስገባው በኋላ ቢሆንም ካህናቱ ታቦቱን ተሸክመው እንዳያወጡ የሚል ሕግም የለም። እግዚአብሔር የሠራው ሥራ፣ በብሉይ ኪዳን የተፈጸመው አገልግሎት ሁሉ ሙሉ በሙሉ በመጽሐፍ ቅዱስ አልተጻፈም። በመጽሐፍ ቅዱስም ያልተጻፈ ብዙ ነገር እንዳለ እናምናለን፣ ከዚህ በመነሳት ነው እኛ በሐዲስ ኪዳን ታቦትን ተሸክመን የምናወጣው፦ በብሉይ ኪዳን በእግዚአብሔር ቸርነት (ትእዛዝ) ካህናቱ ታቦቱን ተሸክመው እንዲወጡ ተደርጎ ካህናቱም ታቦቱን ተሸክመው በመውጣት በታቦቱ ያደረ ኃይለ እግዚአብሔር ለሕዝበ እስራኤል ያደረገውን ድንቅ ሥራ ለማሰብና እግዚአብሔርን ለማመስገን ነው። ዛሬም ለሥጋና ለደሙ የክብር ዙፋን የሆነውን፣ ቅዱስ ስሙም የተጻፈበትን ቅዱስ ታቦት በምናወጣበት ጊዜ፣ በደሙ የባረከን መድኅነ ዓለም ክርስቶስ አሁንም የሥጋውና የደሙ ዙፋን በሆነው በታቦቱ ረቂቅ ኃይሎች በማስተላለፍ በረከቱን ያበዛልናል ብለን በማመን ነው። የተሰቀለው አምላክ መክበሩና መንገሡ ቀርቶ በየጊዜው ታቦት ወጣ እየተባለ፣ ታቦቱ ብቻ ነገሠ፣ ከበረ፣ ሕዝቡም ወደ አምልኮ ባዕድ ኮበለለ ስለሚለው ግን አንድ ሕዝብ የንጉሡን ዙፋን ሲያከብርና ሲፈራ ንጉሡን ማክበሩና መፍራቱ እንደሆነ መዘንጋት የለበትም። እኛ የምናምነው ቅዱስ ስሙ የተጻፈበትን የክርስቶስ ሥጋና ደም፣ የክብር ዙፋን የሆነውን ታቦት ማክበራችን. በኪሩቤል ዙፋን የሚቀመጥ መድኅነ ዓለም ክርስቶስን ማክበራችን መሆኑን ነው። በታቦቱ ፊት መስገዳችንም በታቦቱ ለተጻፈው ለቅዱስ ስሙ ነው። በታቦት ፊት ለእግዚአብሔር ስም ይሰግዱ የነበሩ ኢያሱና የእስራኤል ሽማግሌዎች በረከት አገኙበት እንጂ አልተጎዱበትምና ነው፤ ኢያ 7፥6፣ ዘዳ 33፥10። በሐዲስ ኪዳንም "ድል ለነሣው ስውር መናን እሰጠዋለሁ፤ የብርሃን መጽሐፍንም እሰጠዋለሁ፤ በዚያ መጽሐፍ ውስጥ ላይ ከተቀበለው በቀር ማንም የሚያውቀው የሌለ አዲስ ስም ተጽፎበታል" ራዕ 2፥17። ለዚህ ስም ደግሞ ጉልበት ሁሉ መንበርከክ እንደሚገባው መጽሐፍ ቅዱስ እንዲህ ይላል፦ "ይህም በሰማይና በምድር፣ በቀላያትና ከምድርም በታች ያለ ጉልበት ሁሉ ለኢየሱስ ክርስቶስ ስም ይሰግድ ዘንድ ነው። አንደበትም ሁሉ ኢየሱስ ክርስቶስ በእግዚአብሔር አብ ክብር፣ ጌታ እንደሆነ ያምን ዘንድ ነው"፤ ፊልጵ 2፥10-11። በዚህ መሠረት ቅዱስ ስሙ በተጻፈበት (ከነጭ ድንጋይ፣ ከእብነ በረድ፣ ከእንጨት በተሠራው) በጽላቱ ፊት ለቅዱስ ስሙ መስገድ ታላቅ የመንፈስ ጥበብ እንጂ ሞኝነት አይደለም። ምናልባት ስለታቦት፣ ስለጽላት ባለማወቅ ባጠቃቀሙ በኩል የሚሳሳቱ አባቶችን፣ እናቶችን፣ ወንድሞችንና እህቶችን በተገቢው መንገድ ማስተማር ተገቢ ነው። ከዚህ በላይ ስለ ታቦት ከቤተ መቅደስ መውጣትና አለመውጣት መፅሐፍ ቅዱሳዊ ከመሆኑም በተጨማሪ ቀኖና ቤተ ክርስቲያን መሆኑ መታወቅ አለበት። ብዙዎች በሐዲስ ኪዳን ታቦትን ለመቃወም በኤር 3፥16 የተጻፈውን ጠቅሰው “በዚያ ዘመን፦ የእስራኤል ቅዱስ፣ እግዚአብሔር፣ የቃል ኪዳኑ ታቦት፣ እነኋት እያሉም በአፋቸውም አይጠሯትም፣ ከእንግዲህ ወዲህ አይሿትም” ተብሏልና ታቦት አያስፈልግም በማለት ያስተምራሉ። እንደተባለው ታቦት ብሎ መጥራት ካላስፈለገ፣ በኤርምያስ 31፥34 ደግሞ፦ እያንዳንዱ ሰው ባልንጀራውን፣ እያንዳንዱም ወንድሙን፦ "እግዚአብሔርን ዕወቅ ብሎ አያስተምርም” ተብሎ ስለተጻፈ፣ እንግዲህ ሰው ሁሉ በየዘመኑ እግዚአብሔርን እንዲያውቅ ማስተማር አያስፈልግም ማለት ነዋ! ደግሞም ጌታችን በማቴ 28፥19 “እንግዲህ ሒዱና በአብ፣ በወልድና፣ በመንፈስ ቅዱስ ስም እያጠመቃችኋቸው አሕዛብን ሁሉ አስተምሩ” ብሎ መናገሩ ስህተት መሆኑ ነዋ! በአጠቃላይ እንዲህ ነው ብሎ ከመናገር አስቀድሞ በመጽሐፍ የተጻፈው ነገር ለምንና እንዴት ባለ ሁኔታና ጊዜ መፃፉን ማጥናትና መልእክቱን (ምስጢሩን) መመርመር ይገባል እንላለን። በመጨረሻ ግን በኢትዮጵያ ኦርቶኮክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን የማርያም፣ የቅዱሳን፣ የሰማዕታት፣ የመላዕክት፣ ወዘተርፈ ታቦት እየተባለ የተሰየመበት ምክንያቱና የዚህ ስያሜ ከየት ነው የመጣው? ምንድን ነው? የሚሉ ጥያቄዎች ሊኖሩ እንደሚችሉ እርግጥ ነው። እንዲህ ተብሎ መሰየሙ በትንቢተ ኢሳይያስ 56፥46 በተገለጸው መሠረት የእግዚአብሔርን ሰንበቱን ለሚጠብቁ፣ ደስ የሚያሰኘውንም ለሚመርጡ፣ ቃል ኪዳኑንም ለሚይዙ ጃንደረቦች (ስለእግዚአብሔር መንግሥት ራሳቸውን ጃንደረባ ያደረጉ ቅዱሳን) ማቴ 19፥12 በእግዚአብሔር ቤትና በቅጥሩ የዘለዓለም መታሰቢያ እንደሚደረግላቸው የተገለጠ በመሆኑ፣ ይህን አብነት በማድረግ ጌታ ሥጋውና ደሙ የሚከብርበት ሆኖ ለቅዱሳኑም መታሰቢያ ለማድረግ ነው፤ (መዝ 111፥7)። እንዲሁም የጻድቅ መታሰቢያ ለበረከት ነውና፤ ምሳ 10፥7። በዚህ ምክንያት እንጂ በታቦቱ የሚከብረው መድኃኒተ ዓለም ክርስቶስ መሆኑ ግልጽ ሊሆን ያስፈልጋል። እግዚአብሔር አስተዋይ ልቡና ይስጠን። ወስብሐት ለእግዚአብሔር አሜን። አለባበስ “ሴት የወንድን ልብስ አትልበስ፣ ወንድም የሴትን ልብስ አይልበስ፣ ይህን የሚያደርግ በአምላክህ በእግዚአብሔር ዘንድ የተጠላ ነው” ዘዳ. 22፡5። ስለ አለባበሳችን እንወያያለን። ዛሬም እህቶቻችን ላይ እናተኩራለን፥ ምነው እኛ ላይ ብቻ እንደማትሉኝ ተስፋአለኝ። ስለአለባበስ መነጋገር ያስፈለገን እውነተኛ ክርስቲያን በአነጋገሩ፣ በአረማመዱ፣ በአመጋገቡ፣ በአለባበሱ፣ ብቻ በሁሉ ነገሩ የተለየ መሆን ስላለበት ነው። ይኸውም ሁሉን በአግባብና በሥርዓት ስለማድረግ ነው። እህቶቻችን ላይ ማተኮር ያስፈለገው ደግሞ፦ በአብዛኛው በዚህ ረገድ ትችት የሚበዛው በእነርሱ ላይ ስለሆነ ነው። እነሆ ውድድሩ ከዕለት ወደ ዕለት እየጨመረና እየከፋ ነው። ለመልካም ነገር መወዳደር ባልከፋ፣ ነገር ግን በከተማችን በተለይም በዋና ዋና መንገዶች ላይ የምናየው የእህቶቻችን አለባበስ፣ አንዷ ከሌላዋ ልቃና በልጣ ለመታየት የሚደረግ ግብግብ እንደሆነ መገመት አያዳግትም። እናቶች ይህንን ጊዜ አታሳየን ብለው ሲጸልዩ በርግጥ እህቶቻችን በዚህ እንደማይስማሙ እናውቃለን፤ አብዛኞቹም ስለተመቸኝና የምወደው ዓይነት አለባበስ ስለሆነ ነው እንዲህ የምለብሰው ይሉናል። ይሁን እንጂ እውነቱ ሌላ ይመስላል ምክንያቱም፦ ብርድ ልብስ ለብሰን እንኳን በማንቋቋመው የብርድ ወቅት ሰውነትን በቅጡ የማይሸፍን ብጣሽ ጨርቅ ጣል አድርጎ መውጣት እንዴት ያለ ምቾት ነው? እጅግ አስጨናቂ ሙቀት ባለበት ሰዓት ሰውነት ላይ ተጣብቆ ሌላ ጭንቀት የሚፈጥር አለባበስ እንደምን ብሎ ያስደስታል? ዓላማችን ምንም ይሁን ርሱ ላይ የመከራከር ፍላጎት የለንም። ነገር ግን አለባበሳችንን እንደ ክርስቲያን እንፈትሸው ዘንድ ይገባልና መሰልጠን ይሁን ወይስ መሰይጠን? ልንለየው ይገባናል። አብዛኞቹ ሴቶች ይህን ተግባር ስልጣኔ እንጂ ስህተት ነው ብለው አያምኑም። ለእነዚህ ሴቶች ከሃይማኖት ብቻ ሳይሆን ከባሕላችን ጭምር ያፈነገጠውን የምዕራባውያንን አለባበስ መልበስ ዘመናዊነት ነው። ☛ላንቺስ?☚ መጽሐፍ ቅዱስስ ምን ይላል? ማንኛዋም ሴት የሰውነቷን ቅርፅ የሚያሳይ ወይም ክፍትፍት ልብስ ለብሳ በመሄዷ የሁሉንም ወንዶች ስሜት መፈታተኗ ርግጥ ከመሆኑም በላይ፣ በመንፈሳዊ ሕይወት ደካማ የሆኑትን ደግሞ ለኃጢኣት አጋልጦ ይሰጣል። እዚህ ላይ የተሳሳተው በራሱ ደካማነት ነው ብሎ ምክንያት መስጠት አይቻልም። እግዚአብሔር የሚጠይቀው "በማን ተሰናከለ?" የሚለውን ጭምር ነውና። በክርስትና ደግሞ ሰውን ማሰናከል እጅግ የከፋ ኃጢኣት ነው። “ከእነዚህ ከታናናሾቹ አንዱን የሚያሰናክል የወፍጮ ድንጋይ በአንገቱ ታስሮ ወደ ጥልቅ ባሕር መስጠም ይሻለው ነበር” ማቴ 18፥6። አንዳንድ ሴቶች እግዚአብሔር "ምን ሠራሽ?" እንጂ "ምን ለበስሽ?" አይለኝም፣ ይላሉ። እግዚአብሔር ግን እንዲህ ይላል፦ “እንግዳ ልብስ የሚለብሱትንም ሁሉ እቀጣለው” ትን ሶፎ 1፥18። እንግዲህ የሴቶቹን እንቀበል? ወይስ የእግዚአብሔርን? ምርጫው ያንቺው ነው እህቴ። መፅሐፍ ግን እንዲህ ይላል፦ “ከስው ይልቅ ለእግዚአብሔር ልንታዘዝ ይገባል” የሐዋ 5፥29። በሴቶችና በወንዶች መካከል የአለባበስ ልዩነት ሊኖር ይገባል። “ሴት የወንድን ልብስ አትልበስ፣ ወንድም የሴትን ልብስ አይልበስ፣ ይህን የሚያደርግ በአምላክህ በእግዚአብሔር ዘንድ የተጠላ ነው” ዘዳ 22፥5። ታዲያ ቀሚስን የወንድ፣ ሱሪን የሴት ማን አደረገው? ይህ የሰነፍና ለስህተታቸው ምክንያትን የሚሹ ሴቶች የሚያነሱት ጥያቄ ነው። በመጀመሪያ ደረጃ እኛ ኦርቶዶክሳውያን የእግዚአብሔርን ቃል ዓውቀን ልንፈፅመው እንጂ በቃሉ ላይ የምንፍቅና ጥያቄ እናነሳ ዘንድ ተገቢ አይደለም። ግን ደግሞ ተፈጥሯችንን ብቻ በማየት ኅሊናችን ራሱ ቢናገር ሱሪ የሴት ነውን? ቀሚስስ የወንድ ነው እንዴ? “ተፈጥሮ እንኳን አያስተምራችሁምን?" 1ኛ ቆሮ 11፥14። “ዳሩ ግን ማንም ሊከራከር ቢፈቅድ እኛ ወይም የእግዚአብሔር አብያተ ክርስቲያናት እንዲህ ያለ ልማድ የለንም” 1ኛ ቆሮ 11፥16። ቅዱስ ጳውሎስ እንዳለው ስህተት መሆኑን መናገር እንጂ መከራከር አያስፈልግም፣ ክርስትና በምርጫ ነውና። “በፊትህ እሳትና ውኃን አኑሬአለው፥ ወደ ወደድኸው እጅህን ክተት” ሲራ 15፥15። ከዚህ ላይ ግን ቀሚስ ሲባል ከውስጥ ሱሪ የማይሻለውን ብጣሽ ጨርቅ እንዲሁም ቁመቱ ረዥም ሆኖ ከሰውነት ጋር የሚጣበቀውን ዓይነት አለባበስ ማለት እንዳልሆነ ልብ እንበል። እህቶቻችን ሆይ ማስተዋልን ትላበሱ ዘንድ እንለምናችኋለን። መሰልጠንን እና መሰይጠንንም ትለዩ ዘንድ ይሁን። ሰውነትሽ የእግዚአብሔር ቤተ መቅደስ ነውና፣ ሁሉን በአግባብና በሥርዓት አድርጉለት። ደግሞም ክርስትና ራስ ወዳድነትን አብዝታ ትጠላለች፥ ምንም ነገር ስናደርግ ስለ ሌላው ሰው ልናስብ ያስፈልገናል። እኛስ ሰውን ወደ ዝሙት ሊያመራው ስለሚችል አለባበሳችን እጅግ ተጨነቅን፣ ነገር ግን ቅዱስ ጳውሎስ ወንድማችንን ስለማሰናከል ምን አለ? “መብል ወንድሜን የሚያሰናክለው ከሆነ ወንድሜን እንዳላሰናክለው ለዘለዓለም ከቶ ሥጋ አልበላም” 1ኛ ቆሮ 8፥13። እንግዲህ ክርስትና እዚህ ድረስ ነው፥ ስለራሳችን ብቻ ሳይሆን ስለ ወንድሞችና እህቶች የምናስብባት። ለእነርሱም መሰናከያ እንዳንሆን እየተጠነቀቅን ሁሉን በአግባብና በሥርዓት የምናደርግባት፤ እምነታችንን በምግባር የምንገልጽባት ናት። “በእውኑ ኢትዮጵያዊ መልኩን፣ ነብር ዝንጉርጉርነቱን ይለውጥ ዘንድ ይችላልን?" ትን ኤር 13፥27። እህቴ ሆይ አንቺም ኤርምያስ እንዳለው ኢትዮጵያዊነትሽን ጠብቂ። የምዕራባውያን በዓል ከሆነው አለባበስም ሆነ የምንዝር ጌጥ ራስሽን አርቀሽ በሚያኮራው ኢትየጵያዊ ባሕላችን ትዋቢ ዘንድ እግዚአብሔር ይርዳሽ። ስለእውነት አሁን ማን ነው ተጠያቂ፣ የጡት ካንሰር ቢይዘን? አረ እንዲያው ለመሆኑ ስንቶቻችን የጡት ካንሰር፣ የዲስክ መንሸራተት፣ የማኅፀን ካንሰር፣ እንዲሁም ሌሎች የበሽታ ጠንቆች የሚመጡብን በዚህ አለባበሳችን እንደሆነ አስበነው እናውቅ ይሆን? ሕገ ኦሪት ለምንድነው ኤዲት የሚደረገው ፊደል የውጭ መያያዣዎች እና ዋቢ መጻሕፍት የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተክርስቲያንይፋዊ ድረ-ገፅ (እንግሊዝኛና አማርኛ)የቤተ ክርስቲያን ታሪክ ከሉሌ መልአኩ፤ ሦስተኛ እትም ዓ.ም. ኢትዮጵያ

3358

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%80%E1%88%AD%E1%88%98%E1%8A%95

ጀርመን

ጀርመን ወይንም በይፋ ስሙ የጀርመን ፌዴራላዊ ሪፐብሊክ በመካከለኛ አውሮፓ የሚገኝ ታሪካዊ አገር ነው። አገሩ 16 ክልሎች ሲኖሩት ዋናና ትልቁ ከተማውም በርሊን ነው። በ100 ዓም በፊት እነኚህ ጎሳዎች "ጀርመኒያ" የተባለች ትንሽዬ ግዛት እንዳቋቋሙ በታሪክ ይገለፃል። ጀርመን መካከለኛውን የአውሮፓ ክፍል ይዛ እንደ ሀገር መቋቋም የጀመረችው በቅዱስ ሮማን ግዛት በ10ኛው ክፍለ ዘመን ነበር። ይህ ግዛት የጀረመን "የመጀመሪያው ራይክ" ተብሎ ይጠራል። ይህ ግዛት ከፍራንኮች (ፈረንሳይ) ጋር ተደጋጋሚ ጦርነት ውስጥ በመግባት የቅዱስ ሮማን ግዛት በናፖሊያ ጦርነት በ1806 ዓም ሊፈርስ ችሏል። ከዛም በኋላ የጀርመን ኮንፌድሬሽን ጥቂት ግዛቶችን በመያዝ መቋቋም ጀመረ። በመካከለኛው ዘመን በሀይማኖት አስተምሮት ችግር ሳቢያ የፕሮቴስታንት እምነት ከካቶሊክ ተገንጥሎ መውጣት ጀመረ። በኢንላይትመንት ጊዜ፣ ጀርመኖች አዳዲስ ሀሳቦችን ማፍለቅ ጀመሩ፣ የካቶሊክ መንግስትን ለመገርሰስ ሲባል የኢሉሚናቲ ማህበር በ1776 ዓም ተመሰረተ። ይህም ማህበር በዚሁ ስራ ቢሳካለትም አላማው ደግሞም የአለምን ሀኔታ ለመቆጣጠር፣ የሀይማኖትን ህልውና ለማጠልሸት እና የኒው ወርልድ ኦርደር አምባገነናዊ የአለም መንግስት ለመመስረት ነበረ። በ1871 ዓም የጀርመን ግዛት ተቋቋመ። ይህም "ሁለተኛው ራይክ" ተብሎ ይጠራል። ይህ ግዛት ጀርመንን ቀኝ እንድትገዛ እና ጀርመናዊ/ኖርዲካዊ የወደቁት መልዐክት ለማስፋፋት ነበረ የታሰበው። ምስራቃዊ የአውሮፓ ግዛቷ ፕሩዥያ ኢምፓየር ይባላል። በአንደኛው የአለም ጦርነት በኋላ የጀርመን ግዛት ከኦስትሮ ሀንጋሪ፣ ከኦቶማን ኢምፓየርና ከቡልጋሪያ ጋር በመግጠም፣ በአላይድ ፓወር ተሸነፈች። ከ1918 እስከ 1919 ዓም በተደረገው አብዮት የጀረመን የዘውዳዊ ግዛት ወደ ፌድራላዊ ዌማር ሪፐብሊክ ከ1918 እስከ 1933 ዓም ስትመራ ነበር። ጀርመን ቀደም ሲል በአንደኛው የዓለም ጦርነት በገጠማት የድንበር መጥበብ ምክንያት ሰይጣናዊው አምባገነናዊው የናዚ መንግስት በአዶልፍ ሂትለር ተጀመረ። ይህም ጊዜ "ሶስተኛው ራይክ" ተብሎ ይጠራል። ናዚ ጀርመን፣ ፋሺስት ኢጣሊያ እና የጃፓን ስርወ መንግስት የአንድዮሽ አምባገነናዊ የአለም መንግስት መመስረት ፍላጎት ቢኖራቸው ነገር ግን የነሱ ተቃራኒ የሆኑት አላይድ ፓወሮች አንድ ላይ ተቀናጅተው ይህንን ስርአት ለመመስረት ያቀረቡትን ጥያቄ ስለተቃወሙት ነበር ወደ ጦርነት የገቡት። ከሁለተኛው የአለም ጦርነት ሽንፈት፣ የጀርመን የጣሊያንና የጃፓን መንግስት ወደ ሊብራል ዴሞክራሲ ተለወጠ። ጀርመን ከ 1958 ጀምሮ የአውሮፓ ህብረት አባል ነው እና ከተቀረው የምእራብ ጂኦግራፊያዊ ጎን ለጎን ፈጠራን ቀጥሏል። በሴፕቴምበር 1973 ምዕራብ ጀርመን የተባበሩት መንግስታት አባል ሆኑ። እ.ኤ.አ. በ 1991 የሶቪየት ኅብረት ውድቀትን ተከትሎ ጀርመን እንደገና ከተገናኘች በኋላ በአውሮፓ ህብረት እና በአውሮፓ አህጉር ውስጥ በጣም የበለፀገች ሀገር ሆናለች። ባህልና ጠቅላላ መረጃ ጀርመን አንድ ይፋዊ ቋንቋ ብቻ አለው እርሱም ጀርመንኛ ሲሆን ከዚህ ውስጥ ብዙ ልዩ ልዩ የጀርመንኛ ቀበሌኞች በአገሩ ይገኛሉ። ለአንዳንድ ሰዎች ጀርመን «የገጣሚዎችና የአሳቢዎች አገር» በመባል ታውቋል። በዓመታት ላይ በሥነ ጽሑፍ፣ በሥነ ጥበብ፣ በፍልስፍና፣ በሙዚቃ፣ በሲኒማ፣ እና በሳይንስ ዘርፎች በርካታ አስተዋጽኦች በማቅረባቸው ጀርመናውያን በዓለም ዝነኛነት አገኝተዋል፤ እንዲሁም መኪና የሚባለውን ፈጠራ በማስለማት ፈር ቀዳጅ ሆኑ። ጀርመን ደግም ስለ ቋሊማና ቢራዎች ልዩነት ብዛት የገነነ ሆኗል። እግር ኳስ በጀርመን ከሁሉ የተወደደው እስፖርት ነው። የራይን ወንዝ አቅራቢያ በጥንት ከሁሉ በፊት የተሰፈረው ሲሆን እዚያ አንዳንድ ጥንታዊ የሮሜ መንግሥት ድልድይ፣ አምባ፣ ወይም ፍርስራሽ ሊታይ ይችላል። የጀርመን ሕዝብ በብዛት ክርስቲያኖች ናቸው፤ በስደትም ወደ አገራቸው ለደረሱት ሰዎች በጠቅላላው ሰላምታ ሰጪዎች ናቸው። የበርሊን ግድግዳ በፈረሰበትና «የቅዝቃዛ ጦርነት» በጨረሰበት ወቅት የጀርመን ዳግመኛ መወሐድ ተከሠተ። በዚያ ሰዓት የቀድሞ አገራት ምሥራቅ ጀርመንና ምዕራብ ጀርመን አብረው የአሁኑን ጀርመን መንግሥት ፈጠሩ። ብዙ የጀርመን ሰዎች በዓለም ዙሪያ ስመ ጥሩ ናቸው። ይህም ደራሲዎች ያኮብ ግሪምና ወንድሙ ቭልሄልም ግሪም፣ ባለቅኔው ዮሐን ቩልፍጋንግ ቮን ጌጠ፣ የፕሮቴስታንት ንቅናቄ መሪ ማርቲን ሉጠር፣ ፈላስፋዎች ካንት፣ ኒሺና ሄገል፣ ሳይንቲስቱ አልቤርት አይንስታይን፣ ፈጠራ አፍላቂዎች ዳይምለር፣ ዲዝልና ካርል ቤንዝ፣ የሙዚቃ ቃኚዎች ዮሐን ሴባስትያን ባክ፣ ሉድቪግ ቫን ቤትሆቨን፣ ብራምዝ፣ ስትራውስ፣ ቫግነርና ብዙ ሌሎች ይከትታል። እጅግ ቁም ነገር የሆነ ጠቃሚ ፈጠራ ማሳተሚያ፤ ዮሐንስ ጉተንቤርግ በሚባል ሰው በ1431 ዓ.ም. ተጀመረ። ስለዚህ ተጓዦች ከውጭ አገር ሲመልሱ በአውሮፓ ያለው ሰው ሁሉ እርግጡን በቶሎ ያውቀው ነበር። አሁን ጀርመን «ዶይቸ ቨለ» በሚባል ራዲዮን ጣቢያ ላይ ዜና በእንግሊዝኛ ያሠራጫል። የጀርመን ሕዝብ ባማካኝ ከአውሮፓ ሁሉ ቴሌቪዥንን የሚወድዱ ሲሆኑ ከመቶ ሰዎች ወይም ሳተላይት ወይም ገመድ ቴሌቪዥን

44626

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%9B%E1%8B%AD%E1%88%B4

ዛይሴ

ዛይሴ ወይም ዘይሴ በኢትዮጵያ ደቡብ ብሔሮች ብሔረሰቦችና ሕዝቦች ክልል የሚገኝ ብሔረሰብ ነው። የዛይሴ ብሔረሰብ በጋሞ ጎፋ ዞን በአርባ ምንጭ ዙሪያ ወረዳ ኤልጎ፣ወዘቃ እና ዛይሴ ደንብሌ በሚባሉ የገጠር ቀበሌዎች ውስጥ የሚኖር ሲሆን፣እነዚህ ቀበሌዎች ከጋሞጎፋ ዞን ርዕሰ ከተማ አርባ ምንጭ በ22 ኪ.ሜ. ርቀት ውስጥ የሚገኙ ናቸው። ከአርባ ምንጭ ወደ ደቡብ ኦሞ ዞን፣ ኾንሶና ዲራሼ ልዩ ወረዳዎች የሚያቋርጠው አውራ መንገድ የኤልጎንና የወዘቃ ቀበሌዎችን አቋርጦ ያልፋል። ብሔረሰቡ በዋናነት የሰፈረባቸዉ ቀበሌያት የመሬት አቀማመጥ የጫሞ ሐይቅ ዳርቻን የጋሞ ሰንሰለታማ ተራሮችንና የመጨረሻ ጫፍ ኮረብታማ አካባቢን ይዞ የሚገኘውን ለእርሻና ከብት ርቢ ምቹ የሆነ ለም መሬትን ሲያካትት፤የአየር ንብረቱ ደጋ፣ ወይናደጋና ቆላማ ነው። በ1999 ዓ/ም በተደረገው የሕዝብና ቤቶች ቆጠራ ውጤት መሠረት የብሔረሰቡ ሕዝብ ብዛት 17,884 ነው። ኢኮኖሚ የብሔረሰቡ አባላት የኢኮኖሚ መሠረት ጥምር ግብርና ሲሆን ለፍጆታና ለገበያ የሚውሉ የተለያዩ ሰብሎችን ያመርታል። በቆላማው የአየር ንብረት ክልል በቆሎ፣ጥጥ፣ ማሽላ፣ ጤፍ፣ ማንጎ፣ አቦካዶ፣ ሙዝ፣ ፓፓያ፣ ሎሚ ለገቢ ምንጭነት የዝናብን ወቅት በመጠበቅና መስኖ በመጠቀም ያመርታሉ። “ሀለኮ” /ሽፈራው/ የተባለውን ተክል ለምግብነትና ለመድሐኒትነት ተግባር በስፋት ይመረታል። ንብ ማነብ ሌላው የብሔረሰቡ ተግባር ሲሆን ከቤት እንሰሳት የዳልጋ፣ የጋማ ከብቶችንና ፍየሎችን ያረባሉ። ከግብርና በተጨማሪ የዕደ ጥበብ ስራዎችን ለገቢ ምንጭነት ይጠቀሙባቸዋል። ቋንቋ የብሔረሰቡ ቋንቋ በብሔረሰቡ አባላት «ዘይሴቴ»ተብሎ ሲጠራ ሌሎች ደግሞ «ዛይሴኛ» ይሉታል። የዛይሴቴ ቋንቋ ከምሥራቅ ኦማዊ ቋንቋዎች ቤተሰብ ውስጥ የሚመደብ ሲሆን፤ ከጋሞና ከኮሬቲቴ ቋንቋዎች ጋር ይመሳሰላል። ቋንቋው ከመግባቢያነት አልፎ ለሌላ ተግባር አልዋለም። ታሪካዊ አመጣጥና አሠፋፈር የብሔረሰቡን ታሪካዊ አመጣጥና አሰፋፈር በተመለከተ በተለያዩ ሕዝቦች አካባቢ በተከሰቱ እንቅስቃሴዎች የተነሣ ከተለያዩ አካባቢዎች የመጡ ጎሳዎች በፈጠሩት የረጅም ጊዜ ማህበራዊ መስተጋብር የዛይሴን ብሔረሰብ እንዳስገኙ ይነገራል። እነዚህ ጎሣዎች ወደ አካባቢው ለምን እንደተንቀሳቀሱና እንደሰፈሩ በምክንያትነት የሚነገረው አካባቢው ለእርሻና ለከብት ርቢ ምቹ መሬት ለኑሮ ተስማሚ የሆነ የአየር ንብረት ያለው መሆኑ ነው። በብሔረሰቡ በርካታ ጎሣዎች እንዳሉ ሲነገር ከነዚህም መካከል “ቡቡር”፣”ብልዝና” “ማልዝ” ነባር ጎሣዎች ሲሆኑ የተቀሩት ከጋሞ፣ከደራሼ፣ ከሞሲዬና ከኮሬ በተለያዩ ጊዜያት መጥተው የተቀላቀሏቸው መሆኑን የብሔረሰቡ አዛውንቶች ይናገራሉ። ከእነኚህ በተጫማሪም ቀደም ባሉት መንግሥታት በሥራና በሰፈራ ምክንያት ከጋሞ፣ከኮንሶ፣ከዎላይታ፣ከጎፋና ከአማራ የመጡ ሕዝቦች ከብሔረሰቡ ጋር አብረው እንደሚኖሩ መረጃዎች ይጠቁማሉ። ባህላዊ አስተዳደር ዘይሴዎች የራሣቸው የሆነ ጥንታዊ ባህላዊ አስተዳደር አላቸው። የባህላዊ አስተዳደሩ ቁንጮ «ካቲ» ወይም ንጉሱ ይባላል፡፤ ካቲዎች የሚነግሱት አመጣጡ ከጋሞ-ኮሌ አካባቢ “ዝሄ” ከሚባል ሥፍራ “ከዙሌሣ” ጎሣ ነው። የካቲው ሥልጣን የዘር ሀረግን ተከትሎ ከአባት ወደ ልጅ በውርስ የሚተላለፍ ሲሆን ለመሪነት የሚያበቃው ገና ሲወለድ የእህል ዘር፣ እርጥብ ሣር ወይም የከብት እበት ይዞ ከእናቱ ማህፀን የሚወጣው ወንድ ልጅ ነው ተብሎ ይነገራል። ይህም በባህሉ “ኤቃ” ወይም /ገዳም/ የመልካም ገድ ተምሳሌት ነው ተብሎ ይታመናል። ከካቲው ልጆች መከካከል የመጨረሻ ወይም ታናሽ እንኳን ቢሆን ከኤቃ ጋር ከተወለደ የካቲው ወራሽ የሚሆነው እርሱ ይሆናል። ወራሽ ልጅ መሪው ወይም ካቲው በሕይወት እስካለ ድረስ ከአባትየው ርቆ እንዲኖር ይደረጋል። ለዚህም በምክኒያትነት የሚጠቀሰው ወራሹ ከአባቱ ጋር ከኖረ ለአባትየው ሕይወት አስጊ ነው ተብሎ ስለሚታመን ነው። ከባህላዊ መሪው በታች አቻ ሥልጣን ያላቸው በሕዝብ የሚመረጡ «ማጋ» የተባሉ ሰባት የሕዝብ መሪዎች አሉ። የማጋዎቹ ሥልጣንም እንደ ካቲው ሁሉ የዘር ሐረግን ተከትሎ ከአባት ወደ ልጅ የሚተላለፍ ነው። ከማጋዎች ቀጥለው የሚገኙት የሥልጣን አካላት «ሶሮፋዎች» ሲባሉ ዋና ተግባራቸው ለበላይ መሪዎች የማማከር አገልግሎት መስጠት ነው። የሚመረጡትም በሕዝብ ሸንጎ ነው። በወታደራዊ አመራር ረገድ “ቶራ ቃራ” የሚባሉ የጦር አዛዦች እንደነበሩ ይነገራል። እነዚህ ከላይ የተጠቀሱት ባህላዊ አስተዳደር አካላት በአስተዳደሩ ማዕከል በሆነው “ማርታ” /ቤተመንግሥት/ ዙሪያ በመሰባሰብ የፖለቲካ አስተዳደሩን ይመሩ ነበር። ንጉሡ የራሱ የጦር ሠራዊት አለው። በዚህ ጦር ውስጥ ዕድሜው 18 ዓመት የሞላው ወጣት ለካቲው ይሰጥና ወታደራዊ ሥልጠና ይወሰዳል። ከሥልጠናው መልስ ምሽግ በመቆፈር አካባቢውን በመጠበቅ ወታደራዊ ግዴታውን የመወጣት ኃላፊነት ይሰጠዋል። በባህላዊ አስተዳደሩ የሴቶች ተሣትፎ ዝቅተኛ ነው። በቤትና በሸንጎ የመስተንግዶ ስራን ከመምራት ውጪ የመዳኘት መብት የላቸውም። ይሁንና የካቲው ሚስት ባሏን በማማከር ትረዳዋለች። የሴቶች ምክርና ግሣፄ ይደመጣል። ምክንያቱም ግሣፄዋን የጣሰ ያሰበው አይሳካለትም ወይም አይሟላለትም ተብሎ ስለሚታመን ነው። በሌላ በኩል ከአጎራባች ሕዝቦች ጋር አለመግባባት ሲከሰት “ኦጌማጋ” በሚባል አገናኝ አማካይነት በመላላክ “ዱላታ” /የሕዝብ ሸንጎ/ ተካሂዶ የዕርቅ ሥርዓት ይፈፀማል። ጉዳዩ ጠንከር ያለ ከሆነ በካቲውና በማጋዎች አማካይነት በውይይትና በሰላማዊ መንገድ ይፈታል። በዚህም የተነሣ የዛይሴ ብሔረሰብ ከአጎራባች ብሔረሰቦች ጋር በርካታ ባህላዊ ጉዳዮችን ይጋራል። በአስተራረስ፣ በአለባበስ በሰርግና በለቅሶ ስርዓት አፈጻፀምና በሌሎችም ባህላዊ ወጎች ተመሣሣይነት አለው። ይሁንና ብሔረሰቡ ራሱን በራሱ ሲያስተዳድር ከነበረበት የቀድሞ ሁኔታ በውጫዊ ተጽዕኖዎች ምክንያት ባህላዊ አስተዳደርሩም ሆነ ሌሎች ባህላዊ ዕሴቶቹ መዳከማቸው አልቀረም። በባህላዊ ሥርዓቱ ላይ ጫና ከፈጠሩበት ዓቢይ ምክንያቶች የአፄ ምኒልክ የመስፋፋት ዘመቻ እና የጣሊያን ወረራ ለአብነት ተጠቃሽ ናቸው። ባህላዊ ዕሴቶች የጋብቻ ሥርዓት በብሔረሰቡ የጋብቻ ሥርዓት የሚፈፀመው በአቻ ጎሣዎች መካከል ነዉ። በአንድ ጎሣ ውስጥ የሚመደቡ እርስ በርስ ጋብቻ አይፈፅሙም። በብሔረሰቡ ባሕል ሴቶች ፈፅሞ አይገረዙም፣ ወንዶች አልፎ አልፎ በስለት ወይም ቆንጨኮ /ወተት የሚወጣውን ተክል/ በመጠቀም ግርዛት ይፈፀማሉ። ለጥሎሽ ጥንት በዓይነት እስከ ሰባት ከብት፣ ለልጅቱ ወላጆችና ቤተዘመድ ይከፈል ነበር። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ግን የጥሎሹ መጠን በጥሬ ገንዘብ ከ1,000-2,000 ብር እንደደረሰ መረጃዎች ይጠቁማሉ። የበዓላት አከባበር ብሔረሰቡ ከሚያከብራቸው መንፈሳዊና ባህላዊ በዓላት “ደሴከሶ”፣”ኤቃ”፣”አልሶ”፣” መስቀል”፣ “ገና” የተባሉት ተጠቃሽ ናቸዉ። ደሴ ከሶ (የእኩያሞች በዓል) በተመሣሣይ የዕድሜ ክልል ዉስጥ የሚገኙ ወጣቶች በአማካይ ሥፍራ ተሰብስበው የብሔረሰቡ ባህል ወግና ታሪክ ለወጣቶች በብሔረሰቡ አዛውንቶች እየተተረከና እየተወሳላቸው እነርሱም የታሪክ ተረካቢ መሆናቸው እየተገለፀላቸው ለክብረ ባዕሉ በተዘጋጀው ድግስ ታድመው በጋራ እየበሉና እየተጫወቱ በአገሬው ሽማግሌዎች ተባርከውና ተመርቀው የአንድ ትዉልድ ስያሜ የሚያገኙበት በዓል ነው። ኤቃ /መስዋዕት የማቅረቢያ በዓል/ በዚህ የብሔረሰቡ ሃይማኖታዊ በዓል “ማጋዎች” ለአካባቢያቸው ሰላምና ብልፅግናን በመሻት ፈጣሪአቸው “ኢንአ”/ማካ/ በሚባሉ የባህላዊው ሥርዓተ አምልኮ ፈፃሚዎች አማካይነት ለብሔረሰቡ አምልኮት መስዋዕት በማቅረብ ፀሎት የሚያቀርቡበት ሥርዓት ነው። አልሶ በአካባቢው አሉታዊ ተፈጥሮአዊ ክስተቶች /ድርቅ፣የአንበጣ መንጋ ወረርሽኝ፣ ወዘተ... /ሲከሰት ከዚህ መቅሰፍት እንዲታደጋቸው ካቲውና ማጋዎች በፀሎትና በምልጃ ለፈጣሪያቸው መስዋዕት የሚያቀርቡበት ሥርዓት ነው። የመስቀል በዓል፡- ካቲውና ማጋዎች ለበዓሉ ተለይቶ በተዘጋጀ ሥፍራ ደመራ ደምረው ችቦ በማቀጣጠል የአካባቢው ሕዝብ እየበላና እየጠጣ በጭፈራ የሚያከብረው በዓል ነው። ከዚህ በተጨማሪም ከክርስትና እምነት ጋር በተያያዘ የገናና የፋሲካ በዓላት በአካባቢው ብሔረሰብ በድምቀት ያከበራሉ። ባህላዊ ጨዋታዎች በባህላዊ ጨዋታዎች ረገድ ሴቶችና ወንዶች በአንድነት ተሰባስበው ሴቶቹ በስነ ቃል ጎሣቸውን ሲያሞጋግሱ ወንዶች በጭብጨባና በክራር በታገዘ እንቅስቃሴ ሽቅብ እየዘለሉ ይጨፍራሉ። ከሙዚቃ መሣሪያዎች ዋሽንት (ሱልንጌ) ክራር/ዝንቤ/፣ ዛዬ የትንፋሽ መሣሪያ በራሣቸው ጥበብ በመሥራት ደስታቸውንና ሃዘናቸውን በሚገልጹበት ወቅት በማጀቢያነት ይጠቀሙባቸዋል። የዘመን አቆጣጠር ብሔረሰቡ የራሱ የሆነ የቀን፣ የወርና የዓመት አቆጣጠር አለው። የሰባት ቀናትና የአሥራ ሁለት ወራት የራሣቸው መጠሪያ ሲኖራቸው ወቅቶችንም ከሐምሌ ሕዳር “ሴቴ”፣ ከታህሣሥ የካቲት “ቦኔ”፣ ከመጋቢት ሰኔ “ባርጎ” በሚል ስያሜ ከፋፍለው ይጠሯቸዋል። ባህላዊ የቤት አሰራር ዛይሴዎች ሰፋ ያለ ዝግጅት በማድረግ ባለሦስት ማዕዘን ግድግዳ ቤታቸውን በአበሻ ፅድ በመገርገድና ጣሪያውን በጠንካራ ሰንበሌጥ በመክደን ይሠሩታል። ሣሩ በእበትና በጭቃ ስለሚነከር እሣት ቢነሳ እንኳን የመቋቋም ኃይል አለው። የቤቱን ጣራ ብዙውን ጊዜ ከስምንት እስከ አሥራ ሁለት በሚሆን የጥድና የወይራ ምሰሶዎች ከውስጥ ወደ ዉጪ በመወጠር ያቆሙታል። ዘይሴዎች የቤት ቁሣቁሦችን፣የእርሻ እና የሙዚቃ መሣሪያዎችን እንዲሁም ሌሎች መገልገያዎችን በባህላዊ መንገድ ሠርቶ የመጠቀም ባህል አላቸው። የሽመና ውጤት የሆኑትን ቡልኮ፣ጋቢ፣ ነጠላና ቆልኤ ከጥጥ ያዘጋጃሉ። የእርሻ መሣሪያዎችን ከእንጨትና ከብረት በመሥራት ሲገለገሉ ገበቴ/ጎንጌ/ ፣ሾርቃ(ሀሌ)፣ አርሣ(አልጋ)፣ መቀመጫ (ጽጎ) የተለፋ የቆዳ ምንጣፍ /ሽሬ/ ከተለያዩ ከአካባቢው ከሚያገኝዋቸው ቁሳቁሶች በመሥራት ይገለገሉባቸዋል። ባህላዊ አመጋገብ ዛይሴዎች ባህላዊ ምግባቸውን ከተለያዩ የእህል ዓይነቶችና ከእንሰት ተዋፅኦ በማዘጋጀት ይመገባሉ። ወተት ቅቤና ማርን ለማባያነት ይጠቀማሉ። ባህላዊ መጠጣቸው ቦርዴ/መዶ/ ሲሆን የሚዘጋጀውም በቆሎ፣ማሽላ፣ጎመንና ቆጮን በመደባለቅ እና በመቀላቀል ደልዋዴ የተባለ እርሾ በማዘጋጀት ነው። ከዚያም ከተለያዩ የእህል ዓይነቶች ሰጋለ የሚባል ደፍድፍ ተዘጋጅቶ ከእርሾው ጋር በማዋሃድ በውሃ እየተበጠበጠ ይጠጣል። ከባህላዊ ምግባቸው ቂጣ/ቦራ/ ፣ሱልአ (ከጎመንና ከበቆሎ ዱቄት በመደባላቅ የሚሠራ) ቆዴ -(ከገብስ፣ከበቆሎና ከቡላ ዱቄት የሚሠራ) ገንፎ እና ባምኤ (-ከቦቆሎና ማሽላ ዱቄት የሚሠራ ኩርኩርፋ) ዋንኞቹ ናቸው። ባህላዊ አለባበስ ዘይሴዎች ከእድሜ እና ከፆታ አንፃር የተለያየ የአለባበስ ስርዓት አላቸው። ሕፃናት በእጅ የተሰፋ አቡጀዲ በአንገታቸው ይታሠርላቸዋል። በወጣትነት የዕድሜ ክልል የሚገኙት ደግሞ ሰፋ ያለ ቁምጣ ሱሪ ይታጠቃሉ። ሴቶች ከጥጥ ፈትል የተሠራ ቀሚስና ነጠላ ይለብሣሉ። በተጫማሪም ወፈር ያለ ነጠላ፤ ጋቢ ከወገባቸው በታች ሽንሽን እንዲኖረው አድርጐ በማሰር “ዳንጮ” በተባለ መቀነት ወገባቸው ላይ ሸብ አድርገው ይለብሳሉ። አዛዉንቶች ደግሞ ሰፋ ያለ ቁምጣ፣እጀ ጠባብ ሸሚዝና ኮት ለብሰው ከላይ ጋቢ ወይም ቡልኮ ይደርባሉ። ባህላዊ መሪዎች አለባበሣቸው ከአዛውንቶች ተመሣሣይ ሆኖ ለክብራቸው መለያነት ደበሎ የተባለውን ከአውሬ ቆዳ ተለፍቶና አምሮ የተሠራ መላባሻ ከላይ ይደርባሉ።በእጃቸው ደግሞ ጭራ ይይዛሉ። የለቅሶና የሐዘን ሥርዓት የዛይሴ ብሔረሰቡ የለቅሶና የሃዘን ሥርዓት እንደሟቹ የዕድሜ ክልል፣ እንዳላቸው የሀብት መጠንና የሥልጣን ደረጃ ይለያያል። ለህፃናት ሞት ብዙም አይለቀስም። ሃዘኑ መሪር የሚሆነው ወጣቶች ሲሞቱ ነው። ወጣት ሲሞት ቤተሰቦችና የቅርብ ዘመዶቹ በለጋ ዕድሜው መቀጨቱን በሥነ ቃል እየገለፁ በስለት ግንባርንና ፊታቸውን በመቧጨር እየዘለሉ በመውደቅና በመፈጥፈጥ እንዲሁም የሟችን ንብረት በማውደም ሃዘናቸውን ይገልፃሉ። በዕድሜ የገፋ ሰው ሲሞት ለቅሶው ቀልድና ጨዋታ በተቀላቀለበት መልኩ ይፈፀማል። ካቲው/መሪው/ ሲሞት ሕዝቡ ለለቅሶው ሥርዓት አስፈላጊውን ዝግጅት እንዲያደርግ መልዕክት እንዲያስተላልፉ ለማጋዎች ይላካል። ለካቲዎች «ጋሬ» የሚባል ለየት ያለ የለቅሶና የሃዘን ሥርዓት ይደረግላቸዋል። በቅድሚያ በማጋዎች አማካይነት የካቲው ሞት በአዋጅ ለሕዝብ ይነገራል።የካቲውን የቀብር ሥርዓት የሚፈፅሙት "ኢናማካ" በሚል ስያሜ የሚታወቁ ጐሣዎች ናቸው።የግብዓተ መሬት ከተፈፀመ በኋላ ጉድጓዱ የሚሞላው በአፈር ሣይሆን በጥሬ እህል ነው። የካቲው ለቅሶና ሐዘን ከ15-30 ቀናትን ይወስዳል። በካቲው ሞት የተሰማቸውን መሪር ሃዘን ለመግለፅ ወንዶችም ሆኑ ሴቶች ቅንድባቸዉንና ፀጉራቸውን ይላጫሉ። አመድ፣ጥላሸትና ጭቃ ይቀባሉ። እርጉዝ ሴት ደግሞ በሆዷ ላይ ጭቃ ትቀባለች። ይህም በሆዷ የያዘችው ፅንስ ጭምር ሀዘኑን ለመሪው እንዲገልፅለት በሚል እምነት ነው። በዚህ የለቅሶ ስርዓት የብሔረሰቡ አባላት “ጋይሎ” በሚባል ሥነ ቃል ሟች በህይወት ዘመኑ የፈጸማቸውን ጀብዶችና ገድሎች እያነሱ በዜማ በማወደስ ሐዘናቸውን የሚገልጹበት መንገድ ነው። ዋቢ ምንጭ ዛይሴ ብሔረሰብ የኢትዮጵያ

23241

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AB%E1%88%9D

ካም

ካም (ዕብራይስጥ፦ /ሓም/፤ ግሪክ፦ /ቃም/፣ ዓረብኛ፦ /ሓም/) በኦሪት ዘፍጥረት ምዕራፍ 10 መሠረት የኖኅ ልጅና የኩሽ፣ ምጽራይም፣ ፉጥ፣ እና ከነዓን አባት ነበር። ልደት ካም የተወለደው ከማየ አይኅ አስቀድሞ እንደ ነበር ይታመናል። ኦሪት ዘፍጥረት 5፡32 እንደሚለን፣ «ኖኅም የአምስት መቶ አመት ሰው ነበረ፤ ኖኅም ሴምን ካምን ያፌትንም ወለደ።» በመጽሐፈ ኩፋሌ አቆጣጠር፣ ኖህ በዓመተ ዓለም 707 ተወልዶ፣ ሴምን በ1207 ዓ.ዓ. ወለደ፤ በ1209 ዓ.ዓ. ካምንም፣ በ1212 ዓ.ዓ. ያፌትንም ወለዳቸው። በዚህ አቆጣጠር በ1308 ዓ.ዓ. ማየ አይኅ ወይም የጥፋት ውኃ በደረሰበት ዓመት የካም ዕድሜ 99 ዓመት ያህል ነበር። በዚያ ዘመን የአበው ዕድሜ እስከ ሺ ድረስ ሊሆን ስለሚችል ይህ እንደ ወጣት መቆጠሩ ማለት ነው። የሚስቱ ስም በዘፍጥረት ባይጻፍም በኩፋሌ ግን ስሟ ናኤልታማኡክ (ኔኤላታማኡክ፣ አኤልታማኡክ) የተለያየ ስም እንደተጠራች ያመላክታል እንደ ነበር ይተረካል። በሌላ ጥንታዊ ምንጮች ዘንድ ስሟ ናሐላጥ፣ ኖኤላ፣ ናሕላብ፣ ወዘተ. የሚመስል ነበር። እነዚህ ሁለቱ ከውኃው በኖህ መርከብ ያመለጠው የ8 ሰዎች ቤተሠብ መካከል ነበሩ። የከነዓን መረገም በዘፍጥረት 9፡20-27 አንድ ታሪክ ስለ ካም አለ። ትንሽ ከጥፋት ውኃ በኋላ ቤተሠቡ ገና በአራራት ተራራ ሲኖሩ አባቱ ኖህ ሰክሮ ካም በዕራቁትነቱ እንዳየው ይላል። ስለዚህ ኖኅ ተቆጥቶ በካም ታናሽ ልጅ ከነዓን ላይ ርጉም ጣለ። በኩፋሌ ዘንድ ይህ የሆነበት በ1321 ዓ.ዓ. ወይም መርከቡ ከቆመው 12 ዓመታት በኋላ ነበር። ካም ከዚያ ወጥቶ ከተማ በአራራት ደቡብ ገጽ በሚስቱ ስም እንደ ሠራ በኩፋሌ ይጨመራል። ከዚያ ሴምና ያፌት በሚስቶቻቸውም ስሞች ለራሳቸው ከተሞች በዙሪያው ሠሩ ይላል። የምድር አከፋፈል በኩፋሌ ዘንድ በ1569 ዓ.ዓ. ምድር በኖህ 3 ልጆች መካከል በ3 ክፍሎች ተካፈለች። እንዲሁም በነዚህ 3 ዋና ክፍሎች ውስጥ ለኖህ 16 ልጅ-ልጆች 16 ርስቶች ተሰጡ። ለካምና ለልጆቹ የደረሰው ክፍል ከግዮን ወንዝ ወደ ምዕራብ ያለው ሁሉ፣ ከዚያም ከገዲር ደቡብ ያለው ሁሉ ሆነ። ይህም የምድር አከፋፈል በብዙ ሌሎች ጥንታዊ ምንጮች ይጠቀሳል። ማንም የወንድሙን ርስት በግድ እንዳይዝ የሚል ተጨማሪ ርጉም እንዲኖር ተዋዋሉ። በ1596 እስከ 1639 ዓ.ዓ. ድረስ፣ የሰው ልጆች በዝተው በሰናዖር ሰፍረው የባቢሎን ግንብ ሠሩ። በዚህ ላይ ንጉሣቸው የካም ልጅ ኩሽ ልጅ ናምሩድ እንደ ነበር በብዙ ምንጭ ይባላል። ከ1639 ዓ.ዓ. ጀምሮ የኖህ ልጆች ወገኖቻቸውን ወደየርስቶቻቸው ይወስዱ እንደ ጀመር ደግሞ በመጽሐፈ ኩፋሌ አለ። በዚህ ሰዓት ካም፣ 4 ልጆቹና ቤተሠቦቻቸው ሁሉ ከሰነዓር ወደ አፍሪቃ ወደ ድርሻቸው ይጓዙ ጀመር። ዳሩ ግን በሊባኖስ ዙሪያ ሲደርሱ ከነዓን በዚያ ቁጭ ብሎ እሱ መጀመርያ መሓላቸውን ሰበረ። ያው አገር በሴም ልጅ አርፋክስድ ርስት ስለ ነበር ነው። አባቱ ካምና 3 ወንድሞቹ መንገዱን እንዲከተል ቢለምኑትም ከነዓን እምቢ እንዳላቸው በኩፋሌ ይነባል። ካም ግን ከ3ቱ ልጆቹ ጋር እስከ አፍሪካና እስከ ግዮን ወንዝ ድረስ መንገዳቸውን ተከተሉ። የኢትዮጵያ ልማድ በአንድ ኢትዮጵያዊ ልማድ ዘንድ፣ ከባቢሎን ግንብ ውድቀት ቀጥሎ ካም የአገሩ መጀምርያው ንጉሥ ነበረ። ለ78 ዓመታት ገዛ፣ ከዚያም በኲሩ ኩሽ በዙፋኑ ተከተለው ይባላል። ይህ መረጃ የሚገኘው በ1919 ዓ.ም. ራስ ተፈሪ (በኋላ አጼ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ) ለጸሐፊው ቻርልስ ረይ ካቀረቡት ልማዳዊ የኢትዮጵያ ነገሥታት ዝርዝር ላይ ነው። ከዚህ ዘመን በኋላ ካም ሶርያን በወረረበት ጊዜ እንደ ተገደለ በአንዳንድ የሀገር ታሪክ ጸሐፍት ይጨመራል። «ሐሣዊ ቤሮሶስ» በተባለው ዜና መዋዕል በ1490 ዓ.ም. በጣልያናዊ መነኩሴ አኒዩስ ዴ ቪቴርቦ የታተመው «ሐሣዊ ቤሮሶስ» የተባለው ዜና መዋዕል ስለ ካም ሕይወት ብዙ ተጨማሪ መረጃ አለው። በዚህ በኩል፣ የኖህ ቤተሠብ ከመርከብ ወጥተው በአርሜኒያ ገና ሲኖሩ፣ ካም ከጥፋት ውኃ በፊት የነበረውን ክፉ አስማት ተማረ፤ ደግሞ እሱ መጀመርያው ዞራስተር የተባለው ሆነ። ሌላ ስሙ «ካም ኤሴኑስ» (ካም መረኑ) እና ሳቱርን (ክሮኖስ) እንደ ነበር ይላል። ኖህ ከጥፋት ውሃ በኋላ ሌሎችን ሕጻናት ስለ ወለደ፣ ካም ኤሴኑስ በተለይ ቀናተኛ ሆነና አባቱን ጠላው። አንድ ቀን አባቱ ኖህ በድንኳኑ ሲሰከር በእራቁቱም ሲተኛ ካም አይቶ የሟርት ዘፈን በመዘምሩ በዚህ ምታት ጠንቅ ጊዜያዊ የወንድ አለመቻል በኖህ ላይ ደረሰበት፤ ኖህም ከዚያ ለጥቂት ወራት ልጅን መውለድ አልቻለም ነበር። በኋላ አሕዛብ ወደ ርስቶቻቸው ተበትነው ካም ወደ አፍሪካ ሔዶ፣ ከጊዜ በኋላ በግብጽና በገዢው (ውቅያኖስ) ላይ ወረደ፣ በዚያ አስማት በማስተማሩ የሰው ልጆች መልካም ጸባይ አወከ። አሕዛብ ከተበተኑ 112 አመታት በኋላ ካሜሴኑስ ከብዙ ሕዝብ ጋራ ከአፍሪካ በጣልያን ላይ ደረሰ፤ እዚያም መንግስቱን ይዞ ወንጄል አሰተማረ። ከ25 አመት በኋላ ግን ያኑስ በጣልያ ደርሶ ካሜሴኑስ ጥፋት በማስተምር አግኝቶት ይህንን ሁኔታ ለ3 ዓመት ከታገሠ በኋላ ያኑስ ካሜሴኑስን ከጣልያን አባረረው። ካሜሴኑስም ወደ ሲሲሊያ እንደ ሸሸ ይጻፋል። በዚህ ሰዓት፣ የካም እኅት የኖህም ሴት ልጅ ሬያ የሊብያ ንጉሥ ሃሞን ንግስት ስትሆን ሃሞን ግን ከሌላይቱ ሴት ከአልማንጤያ ጋር ልጁን ዲዮኒስዮስን ወልዶ ሬያም በቅናት ተቆጥታ፣ ልጁን በኒሳ ከተማ በሥውር እንዲያድግ ተላከ። (ይህም ታሪክ ከጥንታዊ ግሪክ ትውፊቶች ጋር ተመሳሳይነት አለው።) ሆኖም ሬያ በቅናቷ ተይዛ ከሃሞን ለቅቃ ወጥታ ወደ ወንድሟ ወደ ካሜሴኑስ በሲኪሊያ ሄደች። ካሜሴኑስ ሕጋዊ ሚስቱን ኖኤላን (በመርከብ ያመለጠችው የአፍሪካውያን ዘር እናት) ከዚህ በፊት ትቶ ነበር፤ አሁንም ካምና እህቱ ሬያ በሲኪሊያ ብዙም ታላላቅ አይነት ሰዎች ዘር ወለዱ። ካሜሴኑስና ሬያ ከ16 'ቲታኖች' ጋር ከዚያ የሃሞንን መንግሥት ሊብያን ወረሩ፤ ሃሞንንም ከሊቢያ ወደ ክሬታ ደሴት አባረሩት። ያንጊዜ ካሜሴኑስ ወይም ካም ለግዜው የሊቢያ ንጉሥ ሆነ፤ በዚያም ሬያ ዩፒተር ኦሲሪስን ወለደችለት። ነገር ግን የሃሞን ልጅ ዲዮኒስዮስ አድጎ ከኒሳ ደርሶ የአባቱንም ቂም በቅሎ ካምንና ሬያን ከሊቢያ አባረራቸው። ዲዮኒስዮስም ልጃቸውን ኦሲሪስን ማርኮት እንጀራ-አባቱ ሆነና እሱን የግብጽ ፈርዖን እንዲሆን አደረገው። ካምና ሬያ ግን ከሊቢያ ወደ ግብጽ በስደት ተመለሡ። በዚያ (አሕዛብ ከተበተኑት 171 ዓመታት በኋላ) አንዲትን ሴት ልጅ «ዩኖ አይጊፕቲያ» ወይም ኢሲስን ወለዱ። ካሜሴኑስ ግን ከግብጽ ወደ ባክትሪያ (በፋርስ) ሄደ፣ በዚያም ሕዝቡን በተንኮል መራቸው። አሕዛብ የተበተኑት 250 አመት ሳይደርስ፣ ካሜሴኑስ ከባክትሪያ ገስሶ በአሦር ንጉሥ ኒኑስ ላይ ጦርነት አድርጎ በዚያ ዘመቻ ግን ተገደለና ኒኑስ ራሱን አቋረጠው። የኖህ ልጅ ካም መሞት እንዲህ ነበር ዮሐንስ ዴ ቪቴርቦ ጥንታዊ ነው ብሎ ያሳተመው ዜና መዋዕል እንደሚነግረን። ይህም በ16ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም. በሰፊው የሚታመን ከሆነ፣ በኋላ ግን የአውሮጳ መምህሮች ጽሁፉ በሙሉ ሓሣዊ መሆን አለበት ብለው ገመቱ። አል-ታባሪ የፋርስ ታሪክ ጸሐፊ ሙሐማድ ኢብን ጃሪር አል-ታባሪ በ907 ዓ.ም. ግድም በጻፈው የነቢያትና የነገሥታት ታሪክ ስለ ካም ተጨማሪ ትውፊት አለው። ይህ በጣም ግሩም ትውፊት ግን ስለ ካም ሕይወት ዘመን ነው ሊባል አይችልም። በዚህ አፈ ታሪክ ዘንድ፣ አንድ ቀን የኢየሱስ ሐዋርያት ስለ ኖህ (ኑኅ) መርከብ ምስጢራዊ መረጃ ለማወቅ ኢየሱስን ለመኑት። ኢየሱስም መልሶ ለጥቂት ጊዜ የኖህን ልጅ ካም ከሞት አነሣው። ያንጊዜ ካም እራሱ ስለ መርከቡ አንድ ትምህርት ይሰጣቸዋል። ካም በሰጣቸውም መረጃ ዘንድ፣ በመርከቡ ላይ ቆሻሻ በበዛበት ጊዜ፣ ያስወግዱት ዘንድ ኑህ በተዓምር ዐሣማዎች ከዝሆን ኩምቢ አወጣ፤ እንደገና አይጥ ያለ ፈቃድ በመርከቡ ስለ ገባ ድመት ከአንበሣ አፍንጫ ፈጠረ አላቸው። እነዚህ ተአምራት በቁርዓን ስለማይገኙ ግን ብዙዎቹ እስላሞች አይቀብሉዋቸውም። የኖህ

44202

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%8D%E1%88%AC%E1%8B%B2%20%E1%88%98%E1%88%AD%E1%8A%A9%E1%88%AA

ፍሬዲ መርኩሪ

ዘፋኞች የእንግሊዝ ሰዎች ፍሬዲ ሜርኩሪ (ፋሮክ ቡልሳራ ተወለደ፤ ሴፕቴምበር 5 1946 ህዳር 24 ቀን 1991) የሮክ ባንድ ንግስት እንግሊዛዊ ዘፋኝ፣ ዘፋኝ፣ ሪከርድ አዘጋጅ እና መሪ ድምፃዊ ነበር። በሮክ ሙዚቃ ታሪክ ውስጥ ከታላላቅ ዘፋኞች አንዱ እንደሆነ የሚነገርለት፣ እሱ በሚያምር የመድረክ ስብዕና እና ባለአራት-ኦክታቭ የድምጽ ክልል ይታወቅ ነበር። ሜርኩሪ በከፍተኛ የቲያትር ስልቱ የንግስት ጥበባዊ አቅጣጫ ላይ ተጽዕኖ በማድረግ የሮክ ግንባር ሰውን ስምምነቶች ተቃወመ።እ.ኤ.አ. በ1946 በዛንዚባር ከፓርሲ-ህንድ ወላጆች የተወለዱት ከስምንት አመቱ ጀምሮ በህንድ የእንግሊዘኛ አዳሪ ትምህርት ቤት ገብተው ሁለተኛ ደረጃ ትምህርታቸውን አጠናቀው ወደ ዛንዚባር መለሱ። በ1964 ቤተሰቡ የዛንዚባርን አብዮት ሸሽተው ወደ ሚድልሴክስ፣ እንግሊዝ ሄዱ። ሙዚቃን ለአመታት አጥንቶ በመፃፍ በ1970 ከጊታሪስት ብራያን ሜይ እና ከበሮ መቺው ሮጀር ቴይለር ጋር ንግስት ፈጠረ። ሜርኩሪ “ገዳይ ንግስት”፣ “ቦሄሚያን ራፕሶዲ”፣ “የምትወደው ሰው”፣ “እኛ ሻምፒዮንሺፕ ነን”፣ “አሁን አታስቁመኝ” እና “ፍቅር የሚባል ትንሽ ነገር”ን ጨምሮ ሜርኩሪ ለንግስት በርካታ ስራዎችን ጽፏል። በ1985 የቀጥታ እርዳታ ኮንሰርት ላይ እንደታየው የካሪዝማቲክ የመድረክ ትርኢቶቹ ብዙ ጊዜ ከተመልካቾች ጋር ሲገናኝ አይተውታል። በብቸኝነት ሙያ መርቷል እና ለሌሎች አርቲስቶች ፕሮዲዩሰር እና እንግዳ ሙዚቀኛ ሆኖ አገልግሏል። ሕይወትና ሙያ ፍሬዲ መርኩሪ መስከረም 5 ቀን 1946 በብሪታንያ የዛንዚባር (የአሁኗ የታንዛኒያ ክፍል) ግዛት ውስጥ በሚገኘው የድንጋይ ከተማ ውስጥ ፋሮክ ቡልሳራ ተወለደ ወላጆቹ ጄር እና ቦሚ ቡልሳራ ናቸው ሁለቱም ፓርሲዎች ነበሩ አባቱ የመንግሥት ቅርንጫፍ ቢሮ በሆነው በብሪታንያ ቅኝ ግዛት ቢሮ ውስጥ ገንዘብ በመክፈል ይሠራ ነበር መርኩሪ ካሽሚር የምትባል ታናሽ እህት ነበረችው በትምህርት ቤት ጓደኞቹ "ፍሬዲ" የሚል ስም ሰጡት። ከዚያም ቤተሰቦቹ ፍሬዲ ብለው መጥራት ጀመሩ ሜርኩሪ ስምንት ዓመት ሲሆነው በሕንድ ወደሚገኝ አዳሪ ትምህርት ቤት ተላከ በፓንችጋኒ የሚገኘው የቅዱስ ፔተርስ ኢንግሊሽ አዳሪ ትምህርት ቤት ከቦምቤይ ከተማ (አሁን ሙምባይ ይባላል) 50 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ይገኛል። እንደ ሠዓሊና ስፖርተኛ ተሰጥኦ ማሳየት ጀመረ አሥር ዓመት ሲሆነው የጠረጴዛ ቴኒስ የትምህርት ቤት ሻምፒዮን ሆኖ ተሾመ አሥራ ሁለት ዓመት ሲሞላው ጁኒየር ኦል ራውንደር የተባለ ሽልማት አገኘ። ከምረቃ በኋላ መርኩሪ ከተከታታይ የሙዚቃ ቡድኖች ጋር በመተባበር ለንደን ውስጥ በኬንሲንግተን ማርኬት ውስጥ ከሮጀር ቴይለር ጋር ሁለተኛ እጅ ያላቸውን የኤድዋርድያን ልብሶችና መጎናፀፊያዎች ሸጠ። ቴይለር እንዲህ በማለት ታስታውሳለች፦ "በዚያን ጊዜ እንደ ዘፋኝ የማውቀው ነገር አልነበረም፤ የትዳር ጓደኛዬ ብቻ ነበር። የኔ እብድ የትዳር ጓደኛ! ደስ የሚለኝ ነገር ካለ እኔና ፍሬዲ አብዛኛውን ጊዜ በዚህ ሥራ እንካፈል ነበር።"በተጨማሪም በሂትሮ አውሮፕላን ማረፊያ የሻንጣ አስተናጋጅ ሆኖ ተሠራ። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ሌሎች ጓደኞቹ ደግሞ ለሙዚቃ ከፍተኛ ፍላጎት ያለው ጸጥታ የሰፈነበትና ዓይናፋር ወጣት እንደሆነ ያስታውሱታል። በ1969 በሊቨርፑል የሚገኘውን ኢቤክስ የተባለ የሙዚቃ ባንድ ተቀላቀለ። ከጊዜ በኋላ የሚል ስያሜ የተሰጠው ሲሆን ይህ የሙዚቃ ባንድ "እጅግ ሄንድሪክስ ስታይል፣ ከባድ ብሉስ" የሚል ስያሜ ተበየነበት። ለጥቂት ጊዜ የሚኖረው በሊቨርፑል ሞስሊ ሂል አውራጃ በፔኒ ሌን አቅራቢያ በሚገኝ ዶቭዴል ታወርስ በተባለ ማረፊያ ውስጥ ነበር።ሜርኩሪ በንግስት ታላቅ ሂትስ አልበም ላይ ካሉት 17 ዘፈኖች 10 ቱን ጽፏል፡- “ቦሄሚያን ራፕሶዲ”፣ “ሰባት የባህር ራይ”፣ “ገዳይ ንግሥት”፣ “የሚወደው ሰው”፣ “የድሮው ዘመን ፍቅረኛ ልጅ”፣ “እኛ ሻምፒዮን ነን። "የብስክሌት ውድድር"፣ "አሁን አታስቁምኝ"፣ "ፍቅር የሚባል ትንሽ ነገር" እና "ጨዋታውን ተጫወት"። በ2003 ሜርኩሪ ከቀሪዋ ንግሥት ጋር ወደ ዘፈን ጸሐፊዎች አዳራሽ ገብቷል እና እ.ኤ.አ. በ 2005 አራቱም የባንዱ አባላት ከብሪቲሽ የዘፈን ጸሐፊዎች፣ አቀናባሪዎች እና ደራሲያን የላቀ የዘፈን ስብስብ ለሆነው የአይቮር ኖቬሎ ሽልማት ተሸልመዋል። የዘፈኑ አጻጻፍ በጣም ታዋቂው ገጽታ የሚጠቀማቸው ዘውጎችን ያካተተ ሲሆን ከእነዚህም መካከል ሮክቢሊ፣ ተራማጅ ሮክ፣ ሄቪ ሜታል፣ ወንጌል እና ዲስኮ ይገኙበታል። እ.ኤ.አ. በ 1986 ቃለ መጠይቅ ላይ እንዳብራራው "እኔ ያንኑ ነገር ደጋግሜ ደጋግሜ እጠላለሁ አሁን በሙዚቃ በፊልም እና በቲያትር ውስጥ ምን እየሆነ እንዳለ ማየት እና እነዚህን ሁሉ ነገሮች ማካተት እፈልጋለሁ ከብዙ ታዋቂ የዘፈን ደራሲዎች ጋር ሲነጻጸር፣ ሜርኩሪ በሙዚቃ የተወሳሰቡ ነገሮችንም የመፃፍ ዝንባሌ ነበረው። ለምሳሌ፣ "ቦሂሚያን ራፕሶዲ" በአወቃቀሩ ዑደታዊ ያልሆነ እና በደርዘን የሚቆጠሩ ኮረዶችን ያካትታል። እንዲሁም በርካታ ቁልፍ ለውጦችን እና ውስብስብ ነገሮችን የሚመለከቱ ስድስት ዘፈኖችን ከንግስት ጽፏል። "ፍቅር የሚባል ትንሽ ነገር" በአንፃሩ በውስጡ ጥቂት ኮረዶችን ብቻ ይዟል። ምንም እንኳን ሜርኩሪ ብዙ ጊዜ በጣም የተወሳሰበ ስምምነትን ቢጽፍም ሙዚቃ ማንበብ እንደማይችል ተናግሯል። አብዛኞቹን ዘፈኖቹን በፒያኖ የጻፈ ሲሆን የተለያዩ ቁልፍ ፊርማዎችን ተጠቅሟል። የግል ሕይወት እ.ኤ.አ. በ1970ዎቹ መጀመሪያ ላይ ሜርኩሪ ከሜሪ ኦስቲን ጋር የረዥም ጊዜ ግንኙነት ነበረው እሱም በጊታሪስት ብሪያን ሜይ በኩል አገኘው። በሎንዶን ፉልሃም የተወለደችው ኦስቲን ሜርኩሪን በ1969 ዓመቷ 19 አመቷ እና 24 አመቱ ነበር ንግስት ከመፈጠሩ ከአንድ አመት በፊት ተገናኘች። በለንደን ዌስት ኬንሲንግተን ውስጥ ለብዙ ዓመታት ከኦስቲን ጋር ኖሯል። እ.ኤ.አ. በ1970ዎቹ አጋማሽ ላይ በኤሌክትራ ሪከርድስ ውስጥ የአሜሪካ ሪከርድ ሥራ አስፈፃሚ ከሆነው ዴቪድ ሚንስ ጋር ግንኙነት ጀመረ። በዲሴምበር 1976 ሜርኩሪ ስለ ጾታዊ ስሜቱ ለኦስቲን ነገረው፣ ይህም የፍቅር ግንኙነታቸውን አቆመ።ሜርኩሪ ከተጋሩት አፓርታማ ወጥታ አውስቲን የራሷን ቦታ ገዛችው በአቅራቢያው በሚገኘው የ12 ። ሜርኩሪ እና ኦስቲን በዓመታት ውስጥ ጓደኛሞች ሆነው ቆይተዋል፣ ሜርኩሪ እንደ ብቸኛ እውነተኛ ጓደኛው ይጠቅሳት ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1985 ቃለ መጠይቅ ላይ ሜርኩሪ ስለ ኦስቲን ሲናገር "ሁሉም ፍቅረኞች ማርያምን ለምን መተካት እንደማይችሉ ጠየቁኝ ግን በቀላሉ የማይቻል ነው ያለኝ ብቸኛ ጓደኛ ማርያም ናት እና ሌላ ማንንም አልፈልግም። ለእኔ። እሷ የእኔ የጋራ ሚስት ነበረች, ለእኔ, ጋብቻ ነበር, እርስ በርሳችን እናምናለን, ይህ ለእኔ በቂ ነው. የሜርኩሪ የመጨረሻ ቤት የአትክልት ስፍራ ሎጅ ሃያ ስምንት ክፍል የጆርጂያ መኖሪያ በኬንሲንግተን በሩብ ሄክታር መሬት ላይ ባለው የአትክልት ስፍራ ውስጥ በከፍተኛ የጡብ ግድግዳ የተከበበ በኦስቲን ተመርጧል። ኦስቲን ሥዕሉን አርቲስት ፒርስ ካሜሮን አገባ; ሁለት ልጆች አሏቸው. ሜርኩሪ የበኩር ልጇ የሪቻርድ አባት ነበር በፈቃዱ፣ ሜርኩሪ የለንደን ቤቱን ለኦስቲን ለቆ ሄደው ነግሯታል፣ "አንቺ ሚስቴ ትሆኚ ነበር፣ እና ለማንኛውም ያንቺ ይሆን ነበር።" እ.ኤ.አ. በ1980ዎቹ መጀመሪያ ላይ እስከ 1980ዎቹ አጋማሽ ድረስ በቪዲዮው ላይ “ከባድ ሕይወት ነው” ከሚለው ኦስትሪያዊቷ ተዋናይ ባርባራ ቫለንቲን ጋር እንደተገናኘ ተዘግቧል። በዚህ ጊዜ ሜርኩሪ ከጀርመናዊው ሬስቶራንት ዊንፍሪድ "ዊኒ" ኪርችበርገር ጋር ተገናኘ። ሜርኩሪ የሚኖረው በኪርችበርገር አፓርታማ ሲሆን እ.ኤ.አ. ኪርችበርገር የሰጠውን የብር የሰርግ ባንድ ለብሶ ነበር። አንድ የቅርብ ጓደኛው በጀርመን ውስጥ የሜርኩሪ "ታላቅ ፍቅር" በማለት ገልጾታል. እ.ኤ.አ. በ1985 ሌላ የረጅም ጊዜ ግንኙነት ከአይሪሽ ተወላጅ ፀጉር አስተካካይ ጂም ኸተን (1949–2010) እሱም እንደ ባሌ ከጠራው ጋር ጀመረ። ሜርኩሪ ግንኙነታቸውን በመጽናናት እና በመረዳት ላይ የተመሰረተ መሆኑን ገልጾ "በታማኝነት የተሻለ ነገር መጠየቅ አልቻለም" ብሏል። እ.ኤ.አ. በ1990 የኤችአይቪ ፖዘቲቭ ምርመራ ያደረገው ሑተን ከሜርኩሪ ጋር በህይወቱ ላለፉት ሰባት አመታት ኖሯል፣ በህመም ጊዜ ሲያጠቡት እና ሲሞት በአልጋው አጠገብ ተገኝቷል። ሜርኩሪ እስከ ህይወቱ ፍጻሜ ድረስ በ 1986 በ የተሰጠውን የወርቅ የሰርግ ባንድ ለብሷል። በእሱ ላይ ተቃጥሏል. ሁተን በኋላ ከለንደን እሱ እና ሜርኩሪ አየርላንድ ውስጥ ለራሳቸው ወደገነቡት ባንጋሎው ተዛወረ። ወሲባዊ ግንኙነት አንዳንድ ተንታኞች ሜርኩሪ የፆታ ስሜቱን ከህዝብ እንደደበቀ ሲናገሩ፣ ሌሎች ደግሞ በታህሳስ 1974 "ግልፅ ግብረ ሰዶማዊ" ነበር ሲሉ በቀጥታ ሲጠየቁ "ታጠፈ እንዴት ነው?" በኒው ሙዚካል ኤክስ ፕረስ ሜርኩሪ እንዲህ ሲል መለሰ፡- "አንተ ተንኮለኛ ላም ነህ። እስቲ እንዲህ እናድርገው፡ ወጣት እና አረንጓዴ ሆኜ የነበርኩባቸው ጊዜያት ነበሩ። ይህ የትምህርት ቤት ልጆች የሚያልፉበት ነገር ነው። በትምህርት ቤት ልጅ ቀልዶችን አግኝቻለሁ። ከዚህ በላይ ማብራሪያ አልሰጥም።"ከ21 አመት በላይ በሆኑ አዋቂ ወንዶች መካከል የተፈፀመው የግብረ-ሰዶማዊነት ድርጊት ከሰባት አመት በፊት በ1967 በዩናይትድ ኪንግደም ከወንጀል ተፈርዶበታል። እ.ኤ.አ. በ1980ዎቹ ህዝባዊ ዝግጅቶች ወቅት ሜርኩሪ ብዙውን ጊዜ ከባልደረባው ጂም ሀተን ይርቃል። ህመም እ.ኤ.አ. በ1982 ሜርኩሪ የኤችአይቪ ምልክቶችን እያሳየ መሆኑን የሚጠቁሙ ምልክቶች ነበሩ። ማት ሪቻርድስ እና ማርክ ላንግቶርን የተባሉ ደራሲዎች ስለ ሜርኩሪ፣ ሰሚው ቱ ሎቭ፡ ዘ ላይፍ፣ ሞት እና የፍሬዲ ሜርኩሪ ቅርስ በሚለው የህይወት ታሪካቸው መጽሃፋቸው ላይ ሜርኩሪ በድብቅ ጎበኘ ብለው ተናግረዋል። በኒውዮርክ ከተማ የሚኖር ዶክተር በምላሱ ላይ ነጭ ጉዳት እንዲደርስበት (ይህም ጸጉራም ሉኮፕላኪያ ሊሆን ይችላል፣ የኢንፌክሽን የመጀመሪያ ምልክቶች አንዱ ሊሆን ይችላል) ከጥቂት ሳምንታት በፊት ንግስቲቱ የመጨረሻ አሜሪካዊቷ ሜርኩሪ በሴፕቴምበር 25 ቀን 1982 በቅዳሜ የቀጥታ ስርጭት። በቅርቡ በኤችአይቪ ከተያዘ ሰው ጋር ተያይዞ ለመጨረሻ ጊዜ በአሜሪካ በተገኙበት በዚያው ቀን ተጨማሪ ምልክቶችን ማሳየት እንደጀመረም ገልጿል።በጥቅምት 1986 የብሪቲሽ ፕሬስ ሜርኩሪ ደሙ ለኤችአይቪ/ኤድስ በሃርሊ ስትሪት ክሊኒክ መፈተኑን ዘግቧል። እንደ ባልደረባው ጂም ኸተን ገለጻ፣ ሜርኩሪ በኤፕሪል 1987 መጨረሻ ላይ ኤድስ እንዳለበት ታወቀ። በዚያን ጊዜ አካባቢ ሜርኩሪ በቃለ ምልልሱ ላይ የኤችአይቪ ምርመራ እንዳደረገ ተናግሯል።የብሪታንያ ፕሬስ ወሬውን በሚቀጥሉት ጥቂት አመታት ውስጥ ተከታትሏል, ይህም በሜርኩሪ እየጨመረ መምጣቱ, ንግስት ከጉብኝት መቅረት እና ከቀድሞ ፍቅረኛሞች እስከ ታብሎይድ ጆርናሎች ዘገባዎች ተነሳሳ. እ.ኤ.አ. በ 1990 ስለ ሜርኩሪ ጤና ብዙ ወሬዎች ነበሩ እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ.ሜርኩሪ እና የስራ ባልደረቦቹ እና ጓደኞቹ ውስጣዊ ክበብ ታሪኮቹን ያለማቋረጥ ክደዋል። ሜርኩሪ ስለ ህመሙ ቀደም ብሎ በመናገር የኤድስን ግንዛቤ ሊረዳ ይችላል ተብሏል። ሜርኩሪ የቅርብ ሰዎች ለመጠበቅ የእሱን ሁኔታ በምስጢር ይጠብቅ ነበር; ሜይ በኋላ ሜርኩሪ ህመሙን ለቡድኑ ያሳወቀው በጣም ቀደም ብሎ መሆኑን አረጋግጧል። በግንቦት 1991 የተቀረፀው "እነዚህ የህይወታችን ቀናት ናቸው" የተሰኘው የሙዚቃ ቪዲዮ ከካሜራ ፊት ለፊት ባደረገው የመጨረሻ ትዕይንት ላይ በጣም ቀጭን የሆነ ሜርኩሪ ያሳያል። የቪዲዮው ዳይሬክተር ሩዲ ዶልዛል አስተያየታቸውን ሲሰጡ "ኤድስ መቼም ቢሆን ርዕሰ ጉዳይ አልነበረም። ተወያይተንበት አናውቅም። ስለ ጉዳዩ መነጋገር አልፈለገም። አብዛኛው ሰዎች ከባንዱ በቀር 100 ፐርሰንት በሽታው እንዳለበት አያውቅም ነበር። እና በውስጠኛው ክበብ ውስጥ ያሉ ጥቂት ሰዎች። ሁልጊዜም እንዲህ ይላል፡- 'ያጋጠመኝን አሳዛኝ ነገር በመንገር በሌሎች ሰዎች ላይ ምንም አይነት ሸክም መጫን አልፈልግም።'" ሜርኩሪ ወደ ውስጥ መግባት እንደሚችል ሲሰማው የቀሩት የባንዱ ለመቅዳት ተዘጋጅተው ነበር። ስቱዲዮው, ለአንድ ወይም ለሁለት ሰአት በአንድ ጊዜ. ሜይ ስለ ሜርኩሪ ተናግራለች: "በቃ ደጋግሞ ተናገረኝ. ብዙ ፃፉኝ. ነገሮችን ፃፉልኝ. ይህን ብቻ መዘመርና ላደርገው እፈልጋለሁ እናም እኔ ስሄድ ልጨርሰው ትችላለህ." እሱ ምንም ፍርሃት አልነበረውም። የእነዚያ የመጨረሻዎቹ ክፍለ ጊዜዎች ረዳት መሐንዲስ ጀስቲን ሺርሊ-ስሚዝ “ይህን ለሰዎች ለማስረዳት ከባድ ነው፣ ግን የሚያሳዝን አልነበረም፣ በጣም ደስተኛ ነበር። ከእሱ ጋር ብዙ ጊዜ እየሳቅኩ ነበር. ፍሬዲ ስለ [ህመሙ] 'ስለ ጉዳዩ አላስብም, ይህን አደርጋለሁ' እያለ ነበር. በሰኔ 1991 ከንግሥት ጋር የሠራው ሥራ ከተጠናቀቀ በኋላ ሜርኩሪ በምዕራብ ለንደን ወደሚገኘው ቤቱ ጡረታ ወጣ። የቀድሞ ባልደረባው ሜሪ ኦስቲን በመጨረሻዎቹ ዓመታት ልዩ ምቾት ነበረው እና ባለፉት ጥቂት ሳምንታት እሱን ለመንከባከብ መደበኛ ጉብኝት አድርጓል። በህይወቱ መገባደጃ አካባቢ ሜርኩሪ ዓይኑን ማጣት ጀመረ እና ከአልጋው መውጣት ስላልቻለ እምቢ አለ። ሜርኩሪ መድሃኒት በመከልከል ሞቱን ማፋጠንን መርጧል እና የህመም ማስታገሻ መድሃኒቶችን ብቻ ወሰደ. እ.ኤ.አ. ህዳር 22 ቀን 1991 ሜርኩሪ የንግሥቲቱን ሥራ አስኪያጅ ጂም ቢች ወደ ኬንሲንግተን ቤታቸው ጠርተው ሕዝባዊ መግለጫ በማግሥቱ የተለቀቀውን፡- ባለፉት ሁለት ሳምንታት በፕሬስ ላይ የወጣውን ግዙፍ ግምት ተከትሎ፣ የኤችአይቪ ፖዘቲቭ መሆኔን እና ኤድስ እንዳለብኝ ማረጋገጥ እፈልጋለሁ። በዙሪያዬ ያሉትን ሰዎች ግላዊነት ለመጠበቅ ይህን መረጃ እስከ ዛሬ ሚስጥራዊ ማቆየት ትክክል ሆኖ ተሰማኝ። ሆኖም በዓለም ዙሪያ ያሉ ጓደኞቼ እና አድናቂዎቼ እውነቱን የሚያውቁበት ጊዜ አሁን ደርሷል እናም ሁሉም ሰው ከእኔ ከዶክተሮቼ እና በዓለም ዙሪያ ካሉት ሁሉ ጋር ይህንን አስከፊ በሽታ ለመዋጋት እንደሚተባበር ተስፋ አደርጋለሁ። ግላዊነቴ ሁል ጊዜ ለእኔ ልዩ ነው እና በቃለ መጠይቅ እጦት ታዋቂ ነኝ። እባክዎ ይህ ፖሊሲ እንደሚቀጥል ይረዱ። ሞት የሜርኩሪ የቀብር ሥነ ሥርዓት የተካሄደው በኅዳር 27 ቀን 1991 በዞራስትራሪያን ቄስ በምዕራብ ለንደን ክሪማቶሪየም የተከናወነ ሲሆን በልደቱ ስም በፕሊንዝ ይከበራል። በሜርኩሪ አገልግሎት ቤተሰቦቹ እና 35 የቅርብ ጓደኞቹ ኤልተን ጆን እና የንግስት አባላትን ጨምሮ ተገኝተዋል። የእሱ የሬሳ ሣጥን በአሬታ ፍራንክሊን "እጄን ውሰድ፣ ውድ ጌታ"/"ጓደኛ አለህ" የሚለውን ድምፅ ለማግኘት ወደ ጸሎት ቤቱ ተወሰደ። በሜርኩሪ ፍላጎት መሰረት ሜሪ ኦስቲን የተቃጠለውን አስክሬን ወስዳ ባልታወቀ ቦታ ቀበራቸው። አመድ ያለበት ቦታ የሚያውቀው በኦስቲን ብቻ እንደሆነ ይታመናል, እሱም እሷ ፈጽሞ እንደማትገልጽ ተናገረች። ሜርኩሪ በህይወት በነበረበት ወቅት ብዙ ሀብቱን አውጥቶ ለበጎ አድራጎት ሰጠ፣ በሞተበት ወቅት ንብረቱ 8 ሚሊዮን ፓውንድ ይገመታል። ቤቱን፣ ገነት ሎጅን እና አጎራባችውን ሜውስን፣ እንዲሁም 50% የሚሆነውን በግል ባለቤትነት የተያዘውን አክሲዮን ለማርያም አውስቲን አስረክቧል። እህቱ ካሽሚራ ኩክ 25% ተቀብላለች፣ ልክ እንደ ወላጆቹ ቦሚ እና ጄር ቡልሳራ፣ ኩክ በሞቱበት ጊዜ ያገኙታል። ለጆ ፋኔሊ £500,000 ፈቅዷል; £500,000 ወደ ጂም ሁተን; £500,000 ለፒተር ፍሪስቶን; እና £100,000 ለ በሎጋን ቦታ የሚገኘው የገነት ሎጅ ውጫዊ ግድግዳዎች የሜርኩሪ መቅደስ ሆነ፣ ሀዘንተኞችም ግድግዳውን በግራፊቲ መልእክቶች በመሸፈን ግብር እየከፈሉ ነው። ከሞተ ከሶስት አመታት በኋላ ታይም አውት መጽሔት "ከቤቱ ውጭ ያለው ግድግዳ የለንደን ትልቁ የሮክ 'ን ሮል ቤተመቅደስ ሆኗል" ሲል ዘግቧል። አድናቂዎች ኦስቲን ግድግዳውን እስከሚያጸዳበት ጊዜ ድረስ በግድግዳዎች ላይ እስከ 2017 ድረስ በግድግዳዎች ላይ በሚታዩ ፊደላት ለማክበር ጉብኝታቸውን ቀጠሉ። ሁተን በ2000 የሜርኩሪ የሕይወት ታሪክ፣ ፍሬዲ ሜርኩሪ፣ ያልተነገረው ታሪክ ውስጥ ተሳትፏል፣ እና በሴፕቴምበር 2006 የሜርኩሪ 60ኛ ልደት ለሚሆነው ለታይምስ ቃለ መጠይቅ ሰጥቷል። ቅርስ እና ትውስታ በሮክ ሙዚቃ ታሪክ ውስጥ ከታላላቅ መሪ ዘፋኞች አንዱ ተብሎ የሚታሰበው፣ እሱ በሚያስደንቅ የመድረክ ሰው እና በአራት-ኦክታቭ የድምፅ ክልል ይታወቅ ነበር። ሜርኩሪ በከፍተኛ የቲያትር ስልቱ የንግስት ጥበባዊ አቅጣጫ ላይ ተጽዕኖ በማድረግ የሮክ ግንባር ሰውን ስምምነቶች ተቃወመ። የሜርኩሪ ሞት ምን ያህል የንግሥቲቱን ተወዳጅነት እንዳሳደገው ግልጽ አይደለም። እ.ኤ.አ. በ1980ዎቹ የንግስት ተወዳጅነት ባነሰባት ዩናይትድ ስቴትስ የንግስት አልበሞች ሽያጭ በ1992 እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. በ1992 አንድ አሜሪካዊ ተቺ “ሲኒኮች ‘የሞተ ኮከብ’ ብለው የሚጠሩት ነገር ሥራ ላይ እንደዋለ—ንግሥት በትልቅ ትንሳኤ መሃል ላይ ትገኛለች” ብለዋል። "ቦሄሚያን ራፕሶዲ" የተሰኘው የዌይን ወርልድ ፊልምም በ1992 ወጣ። የአሜሪካ ሪከርዲንግ ኢንዱስትሪ ማህበር እንደገለጸው፣ ንግስት በ2004 በዩናይትድ ስቴትስ 34.5 ሚሊዮን አልበሞችን ሸጠች፣ ከእነዚህ ውስጥ ግማሹ ሜርኩሪ ከሞተ በኋላ ተሽጧል። በ 1991 የአውሮፓ የቀን መቁጠሪያ.የንግስት አጠቃላይ የአለም ሪከርድ ሽያጭ ግምት እስከ 300 ሚሊዮን ደርሷል። በዩናይትድ ኪንግደም ንግስት አሁን በዩኬ አልበም ገበታዎች ላይ ከሌሎች የሙዚቃ ስራዎች (ቢትልስን ጨምሮ) የበለጠ የጋራ ሳምንታት አሳልፋለች እና የ የንግስት ምርጥ ስኬቶች በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ የምንጊዜም ከፍተኛ የተሸጠ አልበም ነው። ሁለቱ የሜርኩሪ ዘፈኖች "እኛ ሻምፒዮን ነን" እና "ቦሄሚያን ራፕሶዲ" እንዲሁም እያንዳንዳቸው በሶኒ ኤሪክሰን እና በጊነስ ወርልድ ሪከርዶች በታላላቅ ምርጫዎች የምንጊዜም ታላቅ ዘፈን ሆነው ተመርጠዋል። ሁለቱም ዘፈኖች ወደየግራሚ ዝና አዳራሽ ገብተዋል; "ቦሂሚያን ራፕሶዲ" በ 2004 እና "እኛ ሻምፒዮን ነን" በ 2009. በጥቅምት 2007 "የቦሄሚያን ራፕሶዲ" ቪዲዮ መጽሔት አንባቢዎች የሁሉም ጊዜ ታላቅ ተብሎ ተመርጧል። እ.ኤ.አ. በ 2001 ንግስት ከሞቱ በኋላ ወደ ሮክ ኤንድ ሮል ኦፍ ዝና ገብተዋል እና አራቱም ባንድ አባላት እ.ኤ.አ. በ 2003 ወደ ዘፈን ጸሐፊዎች አዳራሽ ገብተዋል የእነሱ የሮክ አዳራሽ ዝና ጥቅስ እንዲህ ይላል “በግላም ሮክ ወርቃማ ዘመን እና የ70 ዎቹ ዓለት ቅርንጫፍን የሚገልጹ እጅግ በጣም የተዋቡ የቲያትር ትርኢቶች ምንም ቡድን በፅንሰ-ሀሳብም ሆነ በአፈፃፀም ወደ ንግሥቲቱ አልቀረበም። ቡድኑ እ.ኤ.አ. በ 2004 በዩናይትድ ኪንግደም የሙዚቃ አዳራሽ ከተመረቁት መካከል አንዱ ነበር ሜርኩሪ እ.ኤ.አ. በ 1992 ለብሪቲሽ ሙዚቃ የላቀ አስተዋፅዖ ላበረከተው የብሪቲሽ ሽልማት በግል ተሸልሟል። ከብሪቲሽ የዘፈን ጸሐፊዎች አካዳሚ የላቀ የዘፈን ስብስብ የአይቮር ኖቬሎ ሽልማት አግኝተዋል። በ 2005 አቀናባሪዎች እና ደራሲያን እና በ 2018 የግራሚ የህይወት ዘመን ሽልማት

50703

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8C%82%E1%8A%A6%E1%8D%96%E1%88%8A%E1%88%98%E1%88%AD%20%E1%88%B2%E1%88%9A%E1%8A%95%E1%89%B6

የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ

የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ በክፍል ውስጥ የሙቀት እና ቅዝቃዜ መጠን ለማጠንከር የሚያገለግል የማያያዣ ስርዓት ነው፡፡ ይህም ለፖርትላንድ ሲሚንቶ በአማራጭነት የቀረበ ከአካባቢ ጋር ጥሩ ግንኙነት ያለው ምርት ነው፡፡ በብዙ የሂንዱ ቤተመቅደሶች ውስጥ በአገልግሎት ላይ ውሎ የነበረ ሲሆን እነዚህም ከሺህ አመታት በላይ እድሜ ያላቸው ናቸው ከፍተኛ የካርቦን ምልክት ያላቸውን የሲሚንቶ ምርት ለመቀነስ በተፈጥሮ ካሉት የአፈር አይነቶች ወይም ከኢንዱስትሪ ተረፈ ምርቶች የሚሰራ ሲሆን በብዙ የአርማታ የቆይታ ጊዜ ውስጥ በከፍተኛ ደረጃ ተከላካይ ሆኖ የሚያገለግል ነው፡፡ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች ከፖርትላንድ ሲሚንቶ በላይ የሚገኙ እና የሚያገለግሉ ናቸው፡፡ አመራረት የፖሊመር ሲሚንቶ ምርት አሉሚኒዮ ሲሊኬትን ለመፍጠር የሚያስፈልጉ እንደ ሜታ ፖሊን ወይም የአፈር ብናኝ የሚያስፈልግ ሲሆን እነዚህም ተጠቃሚ የሚገለገልባቸው እና ጉዳት የማያደርሱ የአልካላይን ሪኤጀንት ናቸው /ለምሳሌ የሶዲየም ወይም ፖታሺየም የሚሟሟ ሲሊኬት ከሞላር ሬሽዎ 2: 1.65 ሶዲየም ወይም ፖታሺየም የሆነ ኤም/ እንዲሁም ውሃ (ከዚህ በታች ያለውን ተጠቃሚ የሚገለገልበት እና ጉዳት የማያደርስ ሪኤጀንት ፍቺ ይመልከቱ) የክፍል ሙቀት እና ቅዝቃዜ ማጠናከሪያ የካልሺየም ካታዮኖችን በመጨመር ይህም የማቅለጫ ሀይል በመጨመር የሚሳካ ነው፡፡ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች ከፖርትላንድ ሲሚንቶዎች በፍጥነት ለማዳን የተሰሩ ናቸው፡፡ የተወሰኑት ውህዶች በ24 ሰዓታት ጊዜ ውስጥ ከፍተኛ ጥንካሬያቸውን ያገኛሉ፡፡ ይሁን እንጂ በመቀላቀያ ፋብሪካ ውስጥ መቀላቀል እንዲችሉ በዝግታ መሰራት አለባቸው፡፡ ይህም ለስራውም ሆነ ወይም በአርማታ ማቀላቀያው ለማቅረብ ነው፡፡ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ በስሊኬት አለት ላይ ከተመሰረቱት ኮረቶች ጋር ጠንካራ የኬሚካል ቦንድ የመፍጠር ችሎታ አለው፡፡ በመጋቢት 2010 በዩኤስ የፌዴራል ትራንስፖርት የፍጥነት መንገድ አስተዳደር መምሪያ ጂኦፖሊመር አርማታ የተሰኘውን ቴክ ብሪፍ ለቅቆ የነበረ ሲሆን ይህም እንዲህ ይላል፡፡ሁለገብ የሆነ፣ ወጪ ቆጣቢ የሆኑ እና እንደ ፖርትላንድ ሲሚንቶ መቀላቀል እና ማጠንከር የሚችሉ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች የትራንስፖርት መሰረተ ልማት እና የግንባታ ኢንዱስትሪውን የግንባታ ደረጃ ማሻሻያ፣ ለውጥ እና ማሳደጊያ ሆኖ ሊወክል ችሏል፡፡ የጂኦፖሊመር አርማታ አጂኦፖሊመር ሲሚንቶ በሚለው እና ጂኦፖሊመር አርማታ በሚሉት ቃላት መካከል ሁልጊዜም ውዝግብ አለ፡፡ ሲሚንቶው መያዣ ሲሆን አርማታ ግን ሲሚንቶውን ከውሃ ጋር በመቀላቀል እና በማጠናከር የሚገኝ የቅልቅል ምርት ውጤት ነው፡፡ (ወይም በጂኦፖሊመር ሲሚንቶ አገላለጽ የአልካላይን) እንዲሁም የድንጋይ ኮረት ውህድ ነው፡፡ የሁለቱ ምርቶች (ጂኦፖሊመር ሲሚንቶ እና ጂኦፖሊመር አርማታ) መሳሪያዎች በተለያዩ በአለም አቀፍ ደረጃ የሚገኙ ገበያዎች ውስጥ ይገኛሉ ኬሚስትሪ፡ የፖርትላንድ ሲሚንቶ እና የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ግራ፡ የፖርትላንድ ሲሚንቶ (ፒሲ) የካልሲየም ስልኬትን ወደ ካልሲየም ስልኬት ሀይድሬት (ሲ-ኤስ-ኤች) እና ፖርትላንዳይት፣ )2 በመቀየር ማጠናከር, )2፡፡ ቀኝ፡ የፖሊመር ሲሚንቶውን (ጂፒ) ፖታሺየም አሊጐ (ሴሊየት ሲሎክሶ) የተባለውን የፖሊ ማቀዝቀዣ እና ማጠንከሪያ ወደ ፖታሺየም ፖሊ (ሲሊየት ሲሎክሶ) በመቀየር በተገናኘ ትስስር በኩል ማጠናከር ነው፡፡ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ውህዱ ሙቀት የሚፈልግ ከሆነ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ የሚባል ሳይሆን የጂኦፖሊመር መያዣ ይባላል፡፡ በአልካላይ የሚሰሩ መሳሪያዎች እና የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች የጂኦፖሊመራይዜሽን ኬሚስትሪ በፖርትላንድ ሲሚንቶ ባለሙያዎች አገልግሎት ላይ እየዋሉ ካሉት ቃላቶች እና ዝርዝሮች በተለየ ሁኔታ ትክክለኛ አገላለፆችን የሚፈልግ ነው፡፡ ጂኦፖሊመር አጠቃልሎ የሚይዘው ዋና ነገር የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች እንዴት በኦርጋኒት ፖሊመር ውስጥ እንደሚመደቡ ነው፡፡ በዚህ ጉዳይ ላይ የአውስትራሊያዊው ጂኦፖሊመር ባለሙያ የሚከተለውን መግለጫ በድህረ ገፁ ላይ አስቀምጧል፡፡ ጆሴፍ ዴቪዶቪት የፖሊመርን ሀሳብ ፈጥሯል (የሲአይ/ኤኤል ኢንኦርጋኒክ ፖሊመር) ይህም እነዚህን የኬሚካል ሂደቶች እና የመሳሪያዎቹ ውጤቶችን በተሻለ ሁኔታ ለማብራራት ነው፡፡ ይህንን ለማድረግ በአንፃር ከፍተኛ ለውጥ ያስፈልጋል ይህም ከዋናው የክርስቲያላይን ሀይድሬሽን ኬሚስትሪ ማለት የተለመደው የሲሚንቶ ኬሚስትሪ ውጭ ማለት ነው፡፡ እስከዛሬ ድረስ ይህ ለውጥ በአልካላይን በሚሰሩ ሲሚንቶ ውስጥ በሚያገለግሉት ሀኪሞች ቀባይነት ያላገኘ ሲሆን እነዚህ አካላት መሰል ውህድን እስካሁንም በኬሚስትሪ የፖርትላንድ ሲሚንቶ ቃልን በመጠቀም ለማብራራት ይፈልጋሉ፡፡ በእርግጥ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ አንዳንድ ጊዜ በስህተት በአልካላይ የሚሰራ ሲሚንቶ እና አርማታ ተብሎ ይገለፃል፣ ከ50 አመታት በፊት በቪ.ዲ. ግሉሆቭስኪ በዩክሪን በቀድሞ ሶቪየት ህብረት ውስጥ የተሰራ የምርት አይነት ነው እነዚህን በዋናነት የአፈር ስልኬት አርማታዎች እና የአፈር ሲሚንቶዎች ተብለው ይታወቁ ነበር፡፡ ምክንያቱም የፖርትላንድ አርማታ ሲሚንቶዎች በጐጂው የአልካላይ እና ኮረት ውህድ፣ በተቀላቀለ የኤኤአር ወይም ከኤኤስአር ጋር በተቀላቀለ የአልካላይ ሲልካ ውህድ ሊጐድ የሚችሉ ሰለሆነ ነው /ለምሳሌ የሪለም ኮሚቴ 2019- ኤሲኤስ በአርማታ መዋቅር ባለው የኮረት ውህድ የተቀመጠውን ይመልከቱ አልካላይ አክቲቬሽን የሚለው ቃል በሲቪል መሃንዲሶች ላይ አሉታዊ ተጽእኖ አለው፡፡ ይሁን እንጂ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች በጥቅሉ እነዚህን የሚጐዱ ውህዶች አያሳይም (ከዚህ በታች በውህዶች ውስጥ ያለውን ይመልከቱ) ትክክለኛ የመቀላቀያ ኮረት ሲመረት የጂኦፖሊመሮች በአሲዳዊ ምርት ውስጥ ሊሰሩ የሚችሉ ሲሆን ከዚህ በይበልጥም እነርሱን ከኤኤኤም በመለየት ይሰራል፡፡ በተጨማሪም በአልካላይ የሚሰሩ ምርቶች ፖሊመሮች አይደሉም፡፡ስለዚህ ፖሊመር ተብለው ሊጠሩ አይችሉም ወይም ስህተት ሊሆኑ አይችሉም፡፡ በእርግጥ የፖሊመር ኬሚስትሪ ከካልሺየም ሀይሬድት ወይም ፕሪስፒቴት ኬሚስትሪ ጋር ሲነፃፀር በእጅጉ የተለየ ነው፡፡ ይሁን እንጂ በርካታ የሲሚንቶ ሳይንቲስቶች በአልካላይ ከሚሰሩ መሳሪያዎች ወይም በአልካላይ ከሚሰሩ ፖሊመሮች ጋር የተገናኘውን ቃላት ማስተዋወቃቸውን ቀጥለዋል፡፡ እነዚህ የሲሚንቶ ምፃረ ቃላት ኤኤኤም ሲሆኑ ይህም በአካላይ የሚሰሩ ዝቃጮች፣ በአልካላይ የሚሰሩ የከሰል ብናኝ አፈር እና የተለያዩ የሲሚንቶ አሰራር ስርዓቶችን በተለየ ሁኔታ የያዘ ነው፡፡ (የሪለም ቴክኒካል ኮሚቴ 247-ዲቲኤ ይመልከቱ)፡፡ ተጠቃሚው የሚገለገልባቸው ጉዳት የማያደርጉ የአልካላይን ሪኤጀንቶች ጂኦፖሊመራይዜሽን በመርዛም የኦርጋኒክ ውህዶች ላይ የተመሰረተ አይደለም ነገር ግን በውሃ ላይ ብቻ የተመሰረተ ነው፡፡ አደገኛ ሊሆኑ የሚችሉ የኬሚካል ቅመማ ቅመሞችን የሚፈልግ ሲሆን ስለዚህም የተወሰኑ የደህንነት መጠበቂያ ህጐች ያስፈልጉታል፡፡ የደህንነት መጠበቂያ ሕጐቹ የአልካላይን ምርቶችን በሁለት ጐራ ይመድቡታል፡፡ ይህም የሚያዝጉ ምርቶች (እዚህ ውስጥ ሆስታይል ተብለው የተገለፁ) እና የሚገነፍሉ ምርቶች (እዚህ ውስጥ ጉዳት የማያደርሱ ተብለው የተገለፁ ናቸው) ሁለቱ አይነቶች በአርማዎቻቸው ይታወቃሉ፡፡ ሰንጠረዡ የተወሰኑ የአካላይን ኬሚካሎችን እና የደህንነት መጠበቂያ ደረጃቸውን አስቀምጧል፡፡ የሚያዝጉ ምርቶች በጓንት፣ በመስታወት እና በጭምብል በመጠቀም የምንገለገልባቸው ናቸው፡፡ እነዚህም ተጠቃሚውን ሊጐዱ የሚችሉ እና ትክከለኛ የደህንነት መጠበቂያ ሕጐችን ሳንከተል በብዛት ልንተገብራቸው የማንችላቸው ናቸው በሁለተኛው ምድብ የፖርትላንድ ሲሚንቶ ወይም ሀድሬትድ ላየን የተባሉ አይነተኛ ከፍተኛ ምርቶች ይገኛሉ፡፡ የጂኦፖሊመራዊ አልካላየን ሪኤጀንቶች የተባሉ እና በዚህ ምድብ የሚገኙት ምርቶች ተጠቃሚን የማይጐዱ ተብለው ሊጠቀሱ ይችላሉ፡፡ እነዚህም የሚገነፍል ተፈጥሮ ያላቸው የአልካላይን ምርቶች ሲሆኑ የምርቶቻቸውን ዱቄቶች በአየር ወደ ውስጥ እንዳይገቡ ምርጫ እና ትክክለኛ የግል ደህንነት መጠበቂያ መሳሪያ መልበስን የሚጠይቅ ሲሆን ይህም በማንኛውም ሁኔታ ኬሚካሎች ወይም ዱቄቶች በሚያዙበት አያያዝ መፈፀም ይገባል፡፡ በአልካላየን የሚሰሩ ሲሚንቶች ወይም በአልካላይን የሚሰሩ ፖሊመሮች (በተወሳኑት አካላት በኋላ ላይ ትክክለኛ ያልሆነ ቃል መሆናቸውን አውቀዋል)፡፡ እንዲሁም የተወሰኑ ባለሙያዎች በስነ ጽሑፉ ውስጥ እና በኢንተርኔት የተገኙ የተለያዩ አዘጋጃጀቶች በተለይም በብናኝ ላይ የተመሰረቱ የአልካላይን ስልኬቶችን ከሞላር ሬሽዎች 2: ከ1.20 በታች ከሆነው ጋር ወይም በንፁህ የኤንኤኦኤች ወይም ሲስተሞች ላይ ተመስርቶ የሚያገለግል ሆኖ ተገኝቷል፡፡ እነዚህ ሁኔታዎች ለማንኛውም ሰው አገልግሎት ለማዋል በተጠቃሚው ላይ ጉዳት የማያደርሱ አይደሉም፡፡ ስለዚህ በዚህ የስራ መስክ ላይ ከተቀጠሩ ከፍተኛ ጥንቃቄ እና የግል የአደጋ መከላከያ መሳሪያ መጠቀም ያስፈልጋል፡፡ በእርግጥ የወጡ ሕጐች እና ደንቦች እንዲሁም መመሪያዎች ለሰራተኞች የደህንነት እና የጤና አጠባበቅ እንዲሁም ፕሮቶኮላቸውን ለማስፈፀም የወጡ ናቸው፡፡ ከዚህ በተቃራኒ በመስክ ላይ የተሰማሩ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ አዘገጃጀት ሰራተኞች የአልሪላይን ውህድ ያላቸውን ስልኬቶች ከማስጀመሪያ የሞላር ሬሾ መጠኑ 1.45 እስከ 1.95 ከሆነው ጋር ያካትታሉ፡፡ በተለይም ከ1.60 እስከ 1.85 በሚያህለው በማካተት የሚፈጽሙ ሲሆን ይህም ተጠቃሚውን በማይጐዱ ሁኔታዎች የሚያገለግል ነው፡፡ ለምርምር አላማ የተወሰኑ የላብራቶሪ አዘገጃጀቶች ከ1.20 እስከ 1.45 የሚሆኑ የሞላር ሬሾዎች ያላቸው ናቸው፡፡ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ምድቦች የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ምድቦች በዝቃጭ ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ፡፡ በአለት ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ፡፡ በብናኝ አፈር ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ አይነት 1፡ በአልካላይ የሚሰራ የብናኝ አፈር የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ፡፡ አይነት 2፡ በዝቃጭ/በብናኝ አፈር ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ፡፡ የፌሮ ሴሊየት ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ፡፡ በዝቃጭ ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ የተሰራባቸው ዝርዝሮች፡ ሜታ ኮሊን -750) የብረት ማቅለጫ ዝቃጭ አልካላይ ስልኬት (ተገልጋይ የሚጠቀምባቸው እና የማይጐዳ)፡፡ የጂኦፖሊመር ስሪት፡ 2 በእርግጥ የኤስአይ፡ ኤኤል 1 ጠጣር ውህድ ነው፣ =1(ዳይ-ስልኬት) (የአኖርታይት አይነት) =3, ፖሊ (ሲያሌት ዳይሲሎክሶ) (ኦርቶ ክላስ አይነት) እና ካልሺየም ሲሊኬት ሀይድሬት፡፡ የመጀመሪያው የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ የተፈጠረው በ1980ዎቹ ሲሆን አይነቱ (ፓታሺየም፣ ሶዲየም፣ ካልሺየም) ፖሊ (ሲያሌት) (ወይም በዝቃጭ ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ሆኖ) እንዲሁም በጆሴፍ እና በጄ.ኤል ሳውኢር በሎን ስታር ኢንዱስትሪዎች ዩኤስኤ ውስጥ ከተካሄዱት ምርምሮች የተገኘ ሲሆን እንዲሁም የፓይራሜንት አር ሲሚንቶ የተገኘበት ነው፡ የአሜሪካ የፈጠራ ተግባር የተመዘገበው በ1984 ሲሆን የዩኤስ የፈጠራ ባለቤትነቱ 4,509,985 የሚያህል በሚያዝያ 9/1985// ኢርሊ ሀይ ስትሬንግዝ ሚኒራል ፖሊመር በሚል ስያሜ የተሰጡ ናቸው፡፡ በአለት ያለ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ አየተወሰኑ -750ምርት ከተመረቱት የቮልካኖ ውጤቶች የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ጋር እንዲሁም በቀላል ዝቃጭ ላይ ከተመሰረተው የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ በላይ ዝቅተኛ የካርቦን ልቀት ባላቸው እና የተሳለ ምርት ባላቸው ውጤቶች መተካት፡፡ የማምረቻ ግብአቶች፡ ሜታኮሊን -750፣ የብረት ማቅለጫ፣ የቮልካኖ ውጤቶች (ወደ አመድነት የተቀየሩ ወይም ወደ አመድነት ያልተቀየሩ)፣ የድንጋይ ካቦች እና የአልካላይ ስሊኬት (ተጠቃሚውን የማይጐዱ) ናቸው፡፡ የጂኦፖሊመሪክ ስሪት፡ 3 በእርግጥ የኤስአይ፡ ኤኤል 1 ጠጣር ውህድ ነው፣ =1 (ዳይ-ስልኬት) (የአኖርታይት አይነት) =3–5 ፖሊ (ሲያሌት ዳይሲሎክሶ) (ኦርቶ ክላስ አይነት) እና ሲ-ኤስ-ኤች ካልሺየም ሲሊኬት ሀይድሬት፡፡ በብናኝ አፈር ላይ የተመሰረቱ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች በኋላም በ1997 በዝቃጭ ላይ በተመሰረተው የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች ላይ በተካሄዱ ስራዎች በሌላው በኩል በመገንባት እና እንዲሁም ደግሞ በአንዱ በኩል ከዚኦላይትስ ስሪት በተገኙ በአፈር ብናኝ ላይ በመገንባት እነ ሲሊቨር ስትሪም እና ቫን ጃርስቬልድ እንዲሁም ቫንዴቨንተር በብናኝ አፈር ላይ የተመሰረቱትን የጂኦፖሊመሪክ ሲሚንቶዎችን ለመፍጠር ችሏል፡፡ እነ ሲልቨርስትሪም 5,601,643 የዩኤስ የፈጠራ ባለቤትነት ፍላይ አሽ ሴሜንቲሺየስ ማቴሪያል እና የምርት አሰራር ዘዴ በሚል የተመዘገበ ነው፡፡ በአሁኑ ጊዜ ሁለት አይነት በሲሊከስ 197) ወይም በደረጃ 618) የብናኝ አፈር አይነቶች ላይ የተመሰረቱ ምርቶች አሉ፡፡ ዓይነት 1: -ስለጀመሩ ቅድሚያ በቀዳሚ (የተጠቃሚ-ባለጋራ)፡፡ በብዙ ሁኔታዎች የማሞቂያ ደረጃው ከ60-80 ዲግሪ ሴንቲግሬድ ላይ ነው፣ እንደ ሲሚንቶ ተለያይቶ የሚመረት ሳይሆን ልክ እንደ ብናኝ አፈር አርማታ በቀጥታ የሚመረት ነው፡፡ ናይትሮጂን ሀይድሬት (በተጠቃሚው ላይ ጉዳት የሚኖረው) ብናኝ አፈር፡ በከፊል የተዋሀዱ የብናኝ አፈር ሆኖ በአሉሚኖ- ሲሊኬት ጄል የተያያዙ እና ኤስአይ፡ ኤኤል 1 እስከ 2፣ ከዞሊን አይነት (ቻባዛይት- ናይትሮጂን እና ሶዳላይት) መዋቅሮች ጋር የተያያዘ ነው፡፡ አይነት 2፡ የዝጋጭ/የብናኝ አፈር ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ (ለተጠቃሚው ጉዳት የሌለው)፡፡ በክፍል ሙቀት እና ቅዝቃዜ መጠን የማጠንከር ስራ ለተጠቃሚው ጉዳት የሌለው የስልኬት ውህድ የብረት ማቅለጫ ብናኝ አፈር፡ በጂኦፖሊመሪክ ማትሪክስ የተካተቱ የብናኝ አፈር ከ 2 (ካልሺየም፣ ፖታሺየም) ፖሊ (ሲሊየት ሲሎክሶ) በፌሮ ሲሊየት ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ የማምረቻ ዝርዝሮቹ በአለት ላይ ከተመሰረተው የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ጋር ተመሳሳይነት ያለው ሆኖ ነገር ግን በከፍተኛ ደረጃ የኦክሲጅን ይዘት ባለው አይረን የጂኦለጂካል ኤሌመንቶችን ያካተተ ነው፡፡ የጂኦፖሊመር ስሪት አይነት የፖሊ (ፌሮ ሲሊየት) (ካልሺየም፣ ፖታሺየም) (አይረን ኦክሳይድ) (ሲልከን ኦክስጅን አሉሙኒየም ኦክስጂን) ናቸው፡፡ ይህ በተጠቃሚው ላይ ጉዳት የሌለው የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ በመመረት እና ለንግድ በማቅረብ ምዕራፍ ላይ ይገኛል፡፡ በማምረት ወቅት የሚኖሩ የካርቦን ዳይኦክሳይድ ልቀቶች እንደ አውስትራሊያዊው የአርማታ ባለሙያ ቢ. ቪ. ራንጋን ከሆነ እያደገ ያለው አለም ሁሉም የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ አይነቶችን ለማምረት ያለው የአርማታ ፍላጐት ከፍተኛ እድል ነው፡፡ ምክንያቱም በሚመረቱበት ወቅት ዝቅተኛ የካርቦንዳይኦክሳይድ መጠን ስለሚለቁ ነው፡፡ የካርቦንዳይኦክሳይድ ልቀት ንጽጽር የፖርትላንድ ሲሚንቶ ማምረቻው በሚከተሉት መሰረት የካልሺየም ካርቦኔትን ወደ አመድነት የመቀየር አሰራርን አካትቷል፡፡ 3 2 5 2 3 2 4 2 የአሉሚናን የሚያካትቱ ውህዶች የምርቱን የአሉሚኔት እና ፌሪት ይዘቶች ወደ መፍጠር የሚያመሩ ናቸው፡፡ አንድ ቶን የፖርትላንድ ክሊንከርን ማምረት በግምት 0.55 ቶን የሚያህሉ የካርቦንዳይኦክሳይድ ኬሚካልን በቀጥታ ያወጣል፡፡ ይህም የዚህ ምርት ውህዶች ሆኖ የሚወጣ ሲሆን ስለዚህ ደግሞ ተጨማሪ የ0.40 ቶን ካርቦንዳይኦክሳይድ ምርት ለማምረት የካርቦን ምርት ያለውን ነዳጅ መቀላቀል ያስፈልጋል፡፡ ይህንንም የስራውን ሂደት ብቃት በማግኘት እና ቆሻሻዎችን እንደ ነዳጅ በመጠቀም መቀነስ ይቻላል፡፡ ይሁን እንጂ በአጠቃላይ 1 ቶን የፖርትላንድ ሲሚንቶ ከ0.8 እስከ 1.0 ቶን ካርቦንዳይኦክሳይድ የሚለቅ ይሆናል፡፡ በንጽጽር ሲታይ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች እንደ ቁልፍ ጥሬ እቃ በካልሺየም ካርቦኔት ላይ አይመሰረቱም እንዲሁም በማምረቻ ወቅት ያነሰ የካርቦንዳይኦክሳይድ ልቀት የሚያወጡ ሲሆን ይህም ከ40 በመቶ እስከ 80-90 በመቶ መጠን ያለውን የሚቀንስ ነው፡፡ ጆሴፍ በዚህ ርዕሰ ጉዳይ ላይ በመጋቢት 13/1993 የመጀመሪያ ጽሑፉን ያቀረበ ሲሆን ይህም በአሜሪካ ሲሚንቶ ማህበር በቺካጐ ኢሊኖይስ በተዘጋጀ ሲምፖዚየም ላይ ነው፡፡ የፖርትላንድ ሲሚንቶ ኢንዱስትሪ የሕግ ተቋማትን በማግባባት በስሙ የሚከራከሩ ሲሆን ይህም የሚለቁት የካርቦንዳይኦክሳይድ ልቀት ቁጥር ከካልሺየም ካርቦኔት ብስባሴ ጋር የተገናኘውን ክፍል የማያካትት ሲሆን ነገር ግን በውህደቱ ልቀት ላይ ብቻ ትኩረት የሚያደርጉ መሆኑን ይናገራሉ፡፡ ኒው ሳይንቲስት በተባለ ሳይንሳዊ መጽሔት ውስጥ የተፃፈው የ1997 አንቀጽ እንዲህ ይላል …ከሲሚንቶ ማምረቻ የሚለኩ የካርቦንዳይኦክሳይድ ልቀት ግምቶች በቀድሞ ምንጭ (የነዳጅ ቅልቅል) ላይ ብቻ ትኩረት ያደረጉ ናቸው፡፡ በመንግስታት መካከል የተደረገው እና በአየር ንብረት ለውጥ ላይ የተካሄደው የዩኤን ፓነል ውይይት አጠቃላይ ኢንዱስትሪው የሚለውቀው የካርቦንዳይኦክሳይድ መጠን 2.4 በመቶ መሆኑን እንዲሁም በታናሴ የኦክሪጅ ብሔራዊ ላብራቶሪ ውስጥ የተገኘው የካርቦንዳይኦክሳይድ መረጃ ትንተና ማዕከሉ መጠን 2.6 ካርቦንዳይኦክሳይድ መሆኑን ይገልፃል፡፡ አሁን የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ተቋሙ ጆሴፍ ለመጀመሪያ ጊዜ በሁለቱም ምንጮች ምልክታዎችን አድርጓል፡፡ እርሱም እንዳሰላው ከሆነ በአመት የሚመረተው 1.4 ቢሊየን ቶን የአለም ኤለመንት አሁን ያለው የካርቦንዳይኦክሳይድ ልቀት /በአለም/ 7 በመቶ ያህል ያመርታል፡፡ ከ15 አመታት በኋላ /2012/ ሁኔታው በፖርትላንድ ሲሚንቶ የካርቦንዳይኦክሳይድ ይህም በአመት 3 ቢሊየን የሚሆን በመሆኑ የከፋ ሆኗል፡፡ የፖርትላንድ ሲሚንቶ ምርት ከዚህ የበለጠውን ካርቦንዳይኦክሳይድ የሚያወጣ ሲሆን ይህም ወደ አመድነት በሚቀየርበት ጊዜ አገልግሎቱ እና የመቆየት መጠኑ አገልግሎት ላይ በሚውለበት ጊዜ ማለት ነው፡ ስለዚህ የጂኦፖሊመሮች በንጽጽሩ 40 በመቶ ወይም ከዚህ በታች ልቀቶች ሊኖራቸው የሚገባ ሲሆን ይህም ያለቀላቸው ምርቶች ሲታዩ ተመራጭ እንዲሆኑ ማለት ነው፡፡ ንጽጽራዊ የሀይል አገልግሎት ለመደበኛው የፖርትላንድ ሲሚንቶ፣ በአለት ላይ ለተመሰረተው ለጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች ለብናኝ አፈር ላይ ለተመሰረቱን የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች የሚያስፈልገው የሀይል መጠን እና የካርቦንዳይኦክሳይድ ልቀት፡፡ በፖርትላንድ ሲሚንቶ እና በጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች መካከል በተመሳሳይ ጥንቃቄ ያለው ንጽጽር በአማካይ በ28 ቀናት ውስጥ 40 ኤምፒኤ ነው፡፡ በዚህ ጉዳይ በርካታ ጥናቶች የታተሙ ሲሆን ይህም በሚከተለው መንገድ ተጠቃልሏል፡፡ በአለት ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ አመራረት የሚያካትተው፡ በክብደት 70 በመቶ የሆኑ የጂኦሎኪል ኮምፓውንዶች (በ700 ዲግሪ ሴንቲግሬድወደ አመድነት የተቀየረ)፡፡ የብረት ማቅለጫ ዝቃጭ፡፡ የአልካላይን ስልኬት ውህድ /የኢንዱስትሪ ኬሚካል፣ ተጠቃሚውን የማይጐዳ/፡፡ የብረት ማቅለጫ ዝቃጭ መኖሩ ያለ ክፍል ቴምፕሬቸር ለማጠንከር እና የመካኒካል ጥንካሬውን ለመጨመር ይረዳል፡፡ የኃይል ፍላጎቶች በዩኤስ የፖርትላንድ ሲሚንቶ ማህበር (2006) መሰረት ለፖርትላንድ ሲሚንቶ የሚያስፈልገን የሀይል መጠን በአማካይ 4700 ኤምጄ/ቶን ነው፡፡ በአለት ላይ የተመሰረተው የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ስሌት በሚከተሉት ልኬቶች ላይ ተመስርቶ የተሰራ ነው፡፡ የብረት ማቅለጫ ዝቃጩ ከብረታ ብረት ኢንዱስትሪ በተረፈ ምርት መልክ የሚገኝ ነው (ምንም አይነት ተጨማሪ ሀይል አያስፈልገውም)፡፡ ወይም መመረት አለበት (ደቃቃ ካልሆነው ዝቃጭ ወይም ከጂኦሎጂካዊ ሀብቶች በድጋሚ የቀለጠ)፡፡ በጣም ተመራጭ በሆነው ሁኔታ በተረፈ ምርትነት መልክ የሚገኝ ዝቃጭ በአለት ላይ የተመሰረተውን የፖሊመር ሲሚንቶ ማምረት ከፖርትላንድ ሲሚንቶ ጋር ሲነፃፀር የሚያስፈልገው የሀይል መጠን 59 በመቶ ይቀንሳል፡፡ ዝቅተኛ ተመራጭነት ባለው ሁኔታ ደግሞ የዝቃጭ ማምረቻው ቅነሳው 43 በመቶ ይደርሳል፡፡. በማምረት ወቅት የሚኖር የካርቦን ልቀት መጠን በጣም ተመራጭ በሆነው ሁኔታ በተረፈ ምርትነት መልክ የሚገኝ ዝቃጭ በአለት ላይ የተመሰረተውን የፖሊመር ሲሚንቶ ማምረት ከፖርትላንድ ሲሚንቶ ጋር ሲነፃፀር የሚያስፈልገው የሀይል መጠን 80 በመቶ ይቀንሳል፡፡ ዝቅተኛ ተመራጭነት ባለው ሁኔታ ደግሞ የዝቃጭ ማምረቻው ቅነሳው 70 በመቶ ይደርሳል፡፡ በብናኝ አፈር ላይ የተመሰረቱ ደረጃ ኤፍ የሆኑ ሲሚንቶዎች እነርሱ ምንም አይነት ተጨማሪ ሙቀት አያስፈልጋቸውም፡፡ ስለዚህም ስሌቱ ቀላል ነው፡፡ ይህም በብናኝ አፈር ላይ ለተመሰረተው የአንድ ቶን ሲሚንቶ የሚለቀው የካርቦንዳይኦክሳይድ መጠን ከ0.09 እስከ 0.25 ቶን ሲሆን ይህም ማለት የካርቦንዳይኦክሳይድ ልቀቱን ከ75 እስከ 90 በመቶ በሚያክል መቶን ይቀንሳል ማለት ነው፡፡ በአለት ላይ ለተመሰረቱ ለጂኦፖሊመር ሲሚንቶ የሚያስፈልጉ ግብአቶች (ካሊሺም፣ ፖታሺየም) ፖሊ (ሲያሌት-ዳይሲሎክሶ) ይህንን ይመልከቱ በሚሰራበት ጊዜ ያለው የመሸብሸብ መጠን፡ ከ0.05 በመቶ በታች፣ አልተለካም፡፡ ንጽጽራዊ ጥንካሬ (አንድ አክሰስ)፡ በ28 ቀናት ከ90 በላይ (ለከፍተኛ የጥንካሬ ስራ፣ ከ4 ሰዓታት በኋላ 20 የጉብጠት/ልምጠት ጥንካሬ፡ በ28 ቀናት ከ10 እስከ 15 (ለከፍተኛ የጥንካሬ ስራ፣ ከ24 ሰዓታት በኋላ 10 የያንግ ሞጁልስ፡ በላይ፡፡ የማቀዝቀዣ ታው፡ የክብደት መቀነስ ከ0.1 በመቶ በታች 4842)፣ የጥንካሬ መቀነስ ከ5 በመቶ በታች ከ180 ኡደቶች በኋላ፡፡ የእርጥብ ደረቅ የክብደት መቀነስ ከ 0.1 በመቶ በታች 4843) በውሃ ውስጥ የመለየት መጠኑ፣ ከ180 ቀናት በኋላ፡ ከ0.015 በመቶ በታች የውሃ መምጠጥ መጠን፡ ከ3 በመቶ በታች፣ ከውሃ ማሳለፍ አቅም ጋር የተገናኘ አይደለም የውሃ ማሳለፍ መጠን፡ 10-10 ሜትር በሰከንድ ሰልፈሪክ አሲድ፣ 10 በመቶ፡ የክብደት መቀነስ 0.1 በመቶ በቀን ሀይድሮክሎሪክ አሲድ፣ 5 በመቶ፡ የክብደት መቀነስ በቀን 1 በመቶ 50 በመቶ፡ የክብደት መቀነስ በቀን 0.02 በመቶ የአሞኒያ ውህድ፡ የክብደት መቀነሱ አልታየም የሰልፌት ውህድ፡ በ28 ቀናት ውስጥ 0.02 በመቶ ተሸብሽቧል የአልካላይ እና የኮረት ውህድ፡ ከ250 ቀናት በኋላ ምንም የተስፋፋ ነገር የለም (ሲቀነስ 0.01 በመቶ) በምስሉ ላይ እንደተመለከተው ከፖርትላንድ ሲሚንቶ (ኤኤስቲኤም ሲ227) ጋር ሲነፃፀር፡፡ እነዚህ ውጤቶች በ1993 የታተሙ ናቸው፡፡ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች እና መያዣዎች ከአልካላይ ይዘቶች ጋር እስከ 10 በመቶ ድረስ ከፍተኛ ሲሆኑ ለመደበኛ ውህደት ከኮረት ጋር ሲጠቀሙ ምንም አይነት የአልካላይ እና የኮረት ውህደት አደገኛነት አያስከትሉም የደረጃዎች አስፈላጊነት በሰኔ 2/2012 እ.ኤ.አ ኤኤስቲኤም ኢንተርናሽናል የተባለው ተቋም (የቀድሞው የአሜሪካ የምርመራ እና የአፈር፣ ኤኤስቲኤም ማህበር) በጂኦፖሊመር መያዣ ሲስተሞች ላይ ሲምፖዚየም አዘጋጅቶ ነበር የሲምፖዚየሙ መግቢያ እንዲህ ይላል፡ ለፖርትላንድ ሲሚንቶ የአፈፃፀም ማብራሪያዎች ሲፃፉ ፖርትላንድ ያልሆኑ መያዣዎች የሚታወቁ አልነበሩም፡፡ እንደ ጂኦፖሊመሮች የመሳሰሉ አዳዲስ መያዣዎች በከፍተኛ ደረጃ ምርምር ተካሂዶባቸው እንደ ልዩ ምርቶች በገበያ ላይ ውሎ በመዋቅራዊ አርማታ ላይ አገልግሎት ላይ ውሏል፡፡ ይህ ሲምፖዚየም የኤኤስቲኤም ተቋም ያሉትን የሲሚንቶ ደረጃዎች አቅርቦት ከግምት እንዲያስገባ ይህም በአንዱ መንገድ ተጨማሪ የጂኦፖሊመር መያዣዎችን ለማግኘት ውጤታማ ስራ እንዲሰራ እንዲሁም በሌላ መንገድ እነዚህን ምርቶች ለሚጠቀሙ አካላት አስተማማኝ ጥበቃ ለማቅረብ እድል እንዲሰጠው ታስቦ የተካሄደ ነው፡፡ ያሉት የፖርትላንድ ሲሚንቶ ደረጃዎች ከጂኦፖሊመር ሲሚንቶ ጋር የሚሄዱ አይደሉም፡፡ በልዩ ኮሚቴ ሊፈጠሩ ይገባል፡፡ ነገር ግን ይህንን ለማድረግ ደረጃቸውን የጠበቁ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶዎች መገኘት አለባቸው፡፡ በአሁኑ ጊዜ እያንዳንዱ ባለሙያ በሀገር ውስጥ ሕግ ላይ በመመስረት የራሱን አሰራር ዘዴ ማቅረብ ያለበት ሲሆን ይህም በምርቶቹ (ቆሻሻዎች፣ ተረፈ ምርቶች ወይም የተጣሉ ምርቶች) ላይ በመመስረት ነው፡፡ ትክክለኛ የጂኦፖሊመር ሲንቶን ምድብ ለመምረጥ የሚያስፈልግ ነገር አለ የ2012 የጂኦፖሊመር ስቴት ጥናትና ምርምር. ሁለት ስሞቻቸው ከዚህ በታች የተጠቀሱ ምድቦችን እንደ ሀሳብ አቅርበዋል፡፡ የአይነት 2 ዝቃጭ/ በብናኝ አፈር ላይ የተፈሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ፡ የብናኝ አፈር የሚገኙት በዋናነት እያደጉ ባሉ ሀገራት ውስጥ ነው፡፡ እና በፌሮ ሲሊየት ላይ የተመሰረተ የጂኦፖሊመር ሲሚንቶ፡ ይህ በገፀ ምድር አይረን የበለፀገው ጥሬ እቃ በአለም አቀፍ ደረጃ በሁሉም ሀገራት ውስጥ የሚገኝ ነው፡፡ እና ትክክለኛ ተጠቃሚን የማይጐዳ የጂኦፖሊመር ሪኤጀንት ማጣቀሻዎች 2008, 2015). 2012. 2009, ተቋም: አሊያንስ:

1954

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B4%E1%8A%94%E1%8C%8B%E1%88%8D

ሴኔጋል

ሴኔጋል ወይም የሴኔጋል ሪፐብሊክ በምዕራብ አፍሪካ የሚገኝ ሀገር ነው። ሴኔጋል ከምዕራብ በሴኔጋል ወንዝ፣ ከሰሜን በሞሪታንያ፣ ክምሥራቅ በማሊ እና ክደቡብ በጊኒና ጊኒ-ቢሳው ይዋሰናል። የጋምቢያ ግዛት እንዳለ በሴኔጋል ውስጥ ነው የሚገኘው። የሴኔጋል የቆዳ ስፋት 197,000 ካሬ ኪ.ሜ. የሚጠጋ ሲሆን የሕዝብ ብዛቱ ደግሞ ወደ 14 ሚሊዮን እንደሆነ ይገመታል። የሴኔጋል የአየር ሁኔታ የየምድር ወገብ ሲሆን ደረቅና ዝናባማ ወራት ተብሎ ወደ ሁለት ይከፈላል። የሴኔጋል ርዕሰ ከተማ ዳካር በሀገሩ የምዕራብ ጫፍ በካፕ-ቨርት ልሳነ ምድር ላይ ይገኛል። ከባህር ጠረፍ ወደ ኪ.ሜ. ገደማ በአትላንቲክ ውቅያኖስ ውስጥ የኬፕ ቨርድ ደሴቶች ይገኛሉ። በ፲፯ኛው ና ፲፰ኛው ክፍለ ዘመናት በቅኝ ገዢ መንግሥታት የተሠሩ የንግድ ተቋማት ከባህር ዳር ይገኛሉ። ታሪክ በአካባቢው ያሉ ግኝቶች ሴኔጋል ከጥንት ጀምሮ የሚኖርበት እንደነበረ ያሳያሉ። እስልምና የአካባቢው ዋና ሀይማኖት ሲሆን ወደ ሴኔጋል የተዋወቀውም በ11ኛው መቶ ክፍለ-ዘመን እንደሆነ ይታመናል። በ13ኛውና 14ኛው መቶ ክፍለ-ዘመን የማንዲንጎ ግዛት በአካባቢው ላይ ተጽኖ ያደርግ ነበር። በዚሁም ጊዜ ነው የጆሎፍ ግዛት የተመሠረተው። በ15ኛው ክፍለ-ዘመን ፖርቱጋል፣ ኔዘርላንድስ እና ኢንግላንድ በአካባቢው ለመነገድ ይወዳደሩ ነበር። በ1677 እ.ኤ.አ. ፈረንሣይ ጎሪ የሚባለውን ዋና የባሪያ ንግድ ደሴት ተቆጣጠረች። ከዛም በ1850ዎቹ እ.ኤ.አ. ፈረንሣይ ቁጥጥሩዋን ወደ መላው ሴኔጋል ማስፋፋት ጀመረች። በጃኑዋሪ 1958 እ.ኤ.አ.፣ ሴኔጋልና የፈረንሣይ ሱዳን ተቀላቅለው የማሊ ፌዴሬሽንን መሠረቱ። ይህም ፌዴሬሽን በአፕሪል 4፣ 1960 እ.ኤ.አ. ከፈረንሣይ ጋር በተፈረመው የሥልጣን ዝውውር ስምምነት አማካኝ በጁን 20፣ 1960 እ.ኤ.አ. ነጻነቱን አውጀ። በውስጣዊ የፖለቲካ ውዝግቦች ምክኒያት ፌዴሬሽኑ ክሁለት ወር በኋላ ተከፈለ። ሴኔጋልም ነጻነቱን በድጋሚ አውጀ። ሊዎፖልድ ሴንግሆርም የመጀመሪያው ፕሬዘዳንት ሆኖ በኦገስት 1961 እ.ኤ.አ. ተመረጠ። ፕሬዝዳንት ሊዎፖልድ ሴንግሆር ሀገሩን መምራት ከጀመረ በኋላ ከጠቅላይ ሚኒስትሩ ማማዱ ዲያ ጋር ባለው አለመስማማት ምክኒያት በጠቅላይ ሚኒስትሩ የተመራ መፈንቅለ-መንግሥት በዲሴምበር 1962 እ.ኤ.አ. ተካሄደ። ይህ መፈንቅለ-መንግሥት ያለ ደም ፍስሻ የከሸፈ ሲሆን ማማዱ ዲያም ታሰረ። ከዛም ሴኔጋል የፕሬዝዳነንቱን ሥልጣን የሚያጠነክር አዲስ ሕገ-መንግሥት አሳለፈች። በ1980 እ.ኤ.አ. ፕሬዝዳንት ሴንግሆር በራሱ ፍቃድ ከሥልጣኑ የወረደ ሲሆን በ1981 እ.ኤ.ኣ. በራሱ በሊዎፖልድ ሴንግሆር የተመረጠው አብዱ ዲዮፍ ፕሬዝዳንት ሆነ። በፌብሩዋሪ 1፣ 1982 እ.ኤ.አ.፣ ሴኔጋል ከጋምቢያ ጋር ተዋሕዳ የሴኔጋምቢያ ኮንፌዴሬሽንን መሠረተች። ከስምንት ዓመት በኋላ ግን በ1989 እ.ኤ.አ. ኮንፌዴሬሽኑ ፈረሰ። ከ1982 እ.ኤ.አ. ጀምሮ በደቡባዊ ሴኔጋል በካሳማንክ አካባቢ የሚገኙ አማጺዎች ከሴኔጋል መንግሥት ጋር በየጊዜው ተጋጭተዋል። ሴኔጋል ዓለም-አቀፍ ሰላም-አስከባሪ ሃይሎችን በመላክ ትታተወቃለች። አብዱ ዲዮፍ ከ1981 እስከ 2000 እ.ኤ.አ. ድረስ ፕሬዝዳንት ነበረ። በሥልጣን ጊዜው አብዱ የፖለቲካ ተሳትፎን አበረታትቷል፣ መንግሥቱ በኤኮኖሚው ላይ ያለውን ቁጥጥር አሳንሷል፣ እና ሴኔጋል ክውጭ በተለይም ከታዳጊ ሀገሮች ጋር ያላትን የዲፕሎማሲ ግንኙነቶችን አጠናክሯል። አብዱ ለአራት የሥራ-ጊዜዎች ፕሬዝዳንት ሆኖ አገልግሏል። በ2000 እ.ኤ.አ. በዓለም-አቀፍ ታዛቢዎች ነጻና ዲሞክራሲያዊ በተባለ ምርጫ የአብዱ ዲዮፍ ተቀናቃኝ አብዱላይ ዋዲ አሸንፎ ፕሬዝዳንት ሆኗል። ምጣኔ ሀብት ወደ ውጭ አገር የሚላኩ ሸቀጦች በተለይ አሣ፣ ጥጥ፣ ጨርቅ፣ ባምባራ ለውዝ ካልሲየም ፎስፌት ናቸው። ፖለቲካ ሴኔጋል ፕሬዝዳንታዊ ሪፐብሊክ ናት። ከ2001 እ.ኤ.አ. ጀምሮ ፕሬዝዳንቷ በየአምስት ዓመት የሚመረጥ ሲሆን ከዛ በፊት ደግሞ በየሰባት ዓመት ነበር። ያሁኑ ፕሬዝዳንት አብዱላዬ ዋዴ ሲሆኑ በማርች 2007 እ.ኤ.አ. እንደገና ተመርጠዋል። ሴኔጋል ከ፹ በላይ የፖለቲካ ፓርቲዎች አሏት። ፓርላማዋ ሁለት ምክር ቤቶች አሉት። አንዱ መቀመጫዎች ያሉት የብሔራዊ ስብሰባ (እንግሊዝኛ፦ ሲሆን ሌላኛው ደግሞ መቀመጫዎች ያሉት ሴኔት ነው። ሴኔጋል ራሱን የቻለ ህግ ተርጓሚ አካል አላት። ዳኛዎቹ የሚሾሙት በፕሬዝዳንቱ ነው። በአሁኑ ጊዜ ሴኔጋል የዴሞክራሲ ሂደት ስኬታማ ነው ከሚባሉት የቀድሞ ቅኝ ተገዢ ሀገራት መካከል የምትጠቀስ ናት። የአካባቢ አስተዳዳሪዎች በፕሬዝዳንቱ ነው የሚሾሙት። ማራባውት የሚባሉ የእስልምና ሃይማኖት መሪዎችም በሴኔጋል ጠንካራ የፖለቲካ ተፅእኖ አላቸው፡ የአመራር ክፍሎች ሴኔጋል ወደ 14 ክልሎች ትከፈላለች። የክልሎችና የክልሎች ዋና ከተማዎች ስም ተመሳሳይ ነው። ትላልቅ ከተማዎች ከ፪ ሚሊዮን ነዋሪዎች ያሉበት የሴኔጋል ዋና ከተማ ዳካር የሀገሩ ትልቁ ከተማ ነው። ሁለተኛው ሺህ ሰዎች የሚኖሩበት ቱባ ከተማ ነው። ሕዝብ ሴኔጋል ከ12.5 ሚልዮን በላይ የሚሆን ሕዝብ አላት። ከዚህ ውስጥም ወደ ከመቶ በገጠር ነው የሚኖረው። የአሜሪካ የስደተኖች ኮሚቴ ባቀረበው የ2008 እ.ኤ.አ. የዓለም ስደተኞች አጠቃላይ ቅኝት መሠረት ሴኔጋል በ2007 እ.ኤ.አ. ወደ 23,800 የሚገመቱ ስደተኞች ይኖሩባታል። ከዚህ አብዛኛዎቹ የመጡት ከሞሪታኒያ ነው። ስደተኞቹ በንድዮም፣ ዶዴል እና በሴኔጋል ወንዝ አቅራቢያ በሚገኙ ሠፈሮች ይኖራሉ። የአገር ይፋዊ ብሔራዊ ቋንቋ ፈረንሳይኛ ሲሆን ከብዙ ኗሪ ቋንቋዎች 11ዱ በተለይም ዎሎፍኛ አገራዊ ዕውቅና አላቸው። ሌሎቹ ባላንታኛ፣ ማንዲንክኛ፣ ፑላርኛ (ፉላኒኛ)፣ ሰረርኛ፣ ሶኒንክኛ፣ ኖንኛ፣ ማንካኛኛ፣ ማንጃክኛ፣ ጆላኛ እና ሀሣኒያ አረብኛ ናቸው። ፖርቱጊዝኛም በትምህርት ቤት ይማራል፣ የካቦ ቨርዴ እና የጊኔ-ቢሳው ኅብረተሠቦችም ፖርቱጊዝኛ ክሬዮል ይናገራሉ። ከሴኔጋል ሕዝብ 94% የእስልምና አማኞች፣ 5% ክርስትና (ባብዛኛው ካቶሊክ)፣ 1% የኗሪ አርመኔነት ተከታዮች ናቸው። የመንግሥት ሃይማኖት የለውም። በሴኔጋል ልማዳዊ ባሕል ግሪዮት የተባሉ ሽማግሎች ታሪኮቻቸውን በአፍ ቃል ይደግማሉ። ሴኔጋል ለሙዚቃዊ ስልቶቹ ይታወቃል፤ በተለይ የሚወድደው ዘመናዊው ስልት ምባላክስ ተብሏል። በሴኔጋል አበሳሰል በተለይ አሣ፣ ዶሮ፣ በግ፣ አተር፣ ዕንቁላል፣ በሬ ይጠቀማሉ፤ እስላም አገር እንደ ሆነው መጠን ግን አሳማ አይበላም። ኩስኩስ፣ ሩዝ፣ ስኳር ድንች፣ ምስር፣ ጥቁር-ዐይን አተር ደግሞ በሴኔጋል አበሳሰል በሰፊ ይገኛሉ። በእስፖርት በኩል፣ ከሁሉ የሚወደደው ባህላዊው የሴኔጋል ትግል ግጥሚያ ሲሆን፣ እግር ኳስና ቅርጫት ኳስ ደግሞ እጅግ ይወደዳሉ። ማመዛገቢያ ምዕራብ

45355

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%A5%E1%8A%93%E1%89%B5

ጥናት

የውስጥ አርበኞች ገ ፀባህሪያት አቀራረብ በተመረጡ የአማርኛ ልቦለዶች በ ዘቢባ ነስሩ በኢትዮጵያ ቋንቋዎችና ስነ ጽሁፍ ክፍል ለአርት ባችለር ዲግሪ ማሟያ የቀረበ ጽሁፍ አዲስ አበባ ዩንቨርሲቲ ሰኔ 2001 ዓ ም የውስጥ አርበኞች ገ ፀባህሪያት አቀራረብ በተመረጡ የአማርኛ ልቦለዶች በ ዘቢባ ነስሩ አማካሪ ቴዎድሮስ ገብሬ በኢትዮጵያ ቋንቋዎችና ስነ ጽሁፍ ክ ፍል ለአርት ባችለር ዲግሪ ማሟያ የቀረበ ጽሁፍ አዲስ አበባ ዩንቨርሲቲ ሰኔ 2001 ዓ ም ምስጋና ከሁሉ አስቀድሞ እዚህ እንድደርስ ላደረገኝ አላህ(ሱ.ወ) ምስጋናዬን አቀርባለሁ፡፡ ከልጅነት እስከ አሁን ድረስ እዚህ ደረጃ እንድደርስ ላደረጋችሁኝ ቤተሰቦቼ አላህ ምንዳችሁን ይክፈላችሁ፡፡ ጀዛእ ኩሙላህ ኸይር ይህንን ጥናታዊ ጽሁፍ የአሁኑን መልኩን እንዲይዝ ረቂቁን በማረም በማስተካከልና ገ ንቢ አስተያየቶችን በመስጠት እገዛ ላደረጉልኝ አማካሪዬ አቶ ቴዎድሮስ ገብሬን ከልብ አመሰግናለሁ፡፡ ማውጫ ምዕራፍ አንድ ገጽ ምስጋና መግቢያ 1 1.1 የጥናቱ ዳ ራ 1 1.2 የጥናቱ አላማ 2 1.3 የጥናቱ ዘዴ 2 1.4 የጥናቱ ወሰን 2 1.5 የጥናቱ አስፈላጊነት 2 1.6 የጥናቱ አነሳሽ ምክንያት 2 ምዕራፍ ሁለት 2. ክለሳ ድርሳ ናት 2.1 የተዛማጅ ጥናቶች ቅኝት 3 2.2 ንድፈ ሀሳባዊ ሥራ 5 2.2.1 የአርበኛ ምንነት 5 ምዕራፍ ሦስት 3. የውስጥ አርበኛ ገፀባህሪያት አቀራረብ በተመረጡ የአማርኛ ልቦለዶች 3.1 በረመጥ ል ቦለድ ውስጥ የሚገኙ የውሰጥ አርበኞች ገፀባህሪያት አቀራረብ 7 3.2 ለጣምራ ጦር ልቦለድ ውጥስ የሚገኙ የውስጥ አርበኞች ገፀባህሪያት አቀራረብ .13 3.3 በየልምዣት ውስጥ የሚገኘው የውስጥ አርበኛ ገፀባህሪ አቀራረብ 16 ምዕራፍ አራት ማጠቃለያ 18 ዋ ቢ ፅሁፎች ምዕራፍ አንድ መግቢያ ይህ ጥናታዊ ፅሁፍ በረመጥና በጣምራ ጦር እና በየልምዣት ልቦለዶች ላይ የተሠራ ሲሆን ትኩረት የሚያደርገው በልቦለዱ ውስጥ ባሉ የውስጥ አርበኞች ገፀባህሪያት አቀራረብ ላይ ነው፡፡ ጥናታዊ ጽ ሁፍ አራት ምዕራፎች አሉት ምዕራፍ አ ንድ ላይ የጥናቱ ዳራ፣ የጥናቱ አላማ፣የጥናቱ ዘዴ፣ የጥናቱ ወሰን፣ የጥናቱ አስፈላጊነት እና የጥናቱ አነሳሽ ምክንያት ተካተዋል፡፡ ሁለተኛው ክፍል ደግሞ ክለሳ ድርሳና ት ማለትም የተዛማጅ ጥናቶች ቅኝት ንድፈ ሀሳባዊ ዳ ራ አለ፡፡ በምዕራፍ ሦስት ለጥናቱ በተመረጡት ሦስት ልቦለዶች ትንተና ይሰጥባቸዋል፡፡ ትንተናው የሚከናወነው የገፀባህሪያቱን አቀራረብ በማጤን ይሆናል፡፡ ጥናቱ ለትንተና ው በቀረቡት መጸሐፍት (በረመጥ፣በጣምራ ጦር እና በየልምዣት) ውስጥ የምና ገኛቸውን የውስጥ አርበኞች ገፀባህሪያት አቀራረብ ይተነትናል፡፡ 1.1 የጥናቱ ዳራ ለጥናቱ የተመረጡት ልቦለዶች ረመጥ እና ጣምራ ጦር በ ጦርነት ታሪክ ላይ ተመሰርተው የተፃፉ ሲሆን የልምዣት ደግሞ የተመረጠበት ምክ ንያት በልቦለድ ታሪክ ላይ የውስጥ አርበኛ ገፀባህሪ ስለሚገኝ ነው፡፡ ረመጥ ታሪካዊ ልቦለድ ሲሆን ፈጠራ ታክሎበት ታሪካዊ ልቦለድ ሆኗል፡፡ መጽሐፉ የተፃፈ በቀኝ አዝማች ታደሰ ዘወልዴ እና በገበየሁ አየለ ነው፡፡ የመጽሐፉ ታሪክ የሚያተኩረው በ1928ቱ የ ፋሽሲ ት ኢጣሊያ ወረራ ወቅት ላይ ነው፡፡ ጣምራ ጦር በገበየሁ አየለ የተፃፈ መጽሐፍ ነው፡፡ ታሪኩ 1969 70 የነበረውን የኢትዮጵያን ና የሶማሊያን ጦርነት መሠረት አድርጐ የተፃፈ ልቦለድ ነው፡፡ የልምዣት በ1980 የታተመ በሀዲ ስ አለማየሁ የተ ፃፈ ልቦለድ ነው፡፡ 1 1.2 የጥናቱ አላማ የዚህ ጥናት አላማ በረመጥ በጣምራ ጦር እና በየልምዣት ውስጥ የሚገኝ የውስጥ አርበኛ ገፀባህሪያት እንዴት እንደቀረቡ ማሳየት ነው፡፡ 1.3 የጥናቱ ዘዴ ይህን ጥናት ለማካሄድ በመጀመሪያ የውስጥ አርበ ኛ ገፀባህሪያት የሚገኙባቸው ሦስት መጻህፍት ተመረጡ፡፡ ከተለያዩ በገፀባህሪያት ጋር በተያያዘ የተደረጉ ጥናቶ ች ን ለማየት ተሞክሯል፡፡ ጥናቱ የውስጥ አርበኛ ገፀባህሪያት እንዴት እንደቀረቡ መጽሀ ፎቹን በማንበብ የተሠራ ነው፡፡ 1.4 የጥናቱ ወሰ ን በዚህ ጥናት የተተነተኑት ልቦለዶች ሦስት ና ቸው፡፡ የገበየሁ አየለ ጣምራ ጦር /1978/ የቀኛዝማች ታደሰ ዘወልድ እና የገበየሁ አየለ ረመጥ /1983/ እና የሀዲስ አለማየሁ የልምዣት /1980/ ናቸው፡፡ 1.5 የጥናቱ አስፈላጊነት ይህ ጥናት በሦስቱ ልቦለዶች የ ውስጥ አርበኛ ገፀባህሪያት እንዴት እንደቀረቡ ከማሳየት ባ ሻገር ስለገፀባህሪያት አቀራረብ ለማጥናት ለሚፈልግ ሰው የመነሻ ሀሳብ የመስጠት ፋይዳ አለው፡፡ 1.6 የጥናቱ አነሳሽ ም ክንያት የልዩ ልዩ የገፀባህሪያት ዓይነቶችን አሳሳል ሁኔታ የሚያሳዩ ብዛት ያላቸው ጥናቶች ቢኖሩም አርበኛ ገፀባህሪያት አቀራረብ ሁኔታ የሚያዳስሱ ጥናቶ ች አልተገኙም፡፡ ይህ ሁኔታ የውስጥ አርበኛ ገፀባህሪያት በልቦለድ ሥራዎች ውስጥ እንዴት ቀርበዋል ለሚለው ጥያቄ ምላሽ መፈለግን አላማው ያደረገውን ይህን ጥና ት ለማካሄድ ያነሳሳኝ ዋነኛ ምክንያት ሆኗል፡፡ 2 ምዕራፍ ሁለት 2. ክለሳ ድርሳናት 2.1 የተዛ ማጅ ጥናቶች ቅኝት የተለያዩ ገፀባህሪያት አቀራረብ ሁኔታ የሚመረምሩ ጥናታዊ ጽሁፎችን ለመ መልከት ተሞክሯል ነገር ግን ትኩረታቸው በተ ለያዩ የአማርኛ ልቦለድ መፃህፍት ውስጥ በ ሚገኙ የ ውስጥ አርበኞች ገፀባህሪያት አ ቀራረብ ሁኔታ ላይ አድርገው የቀረቡ ጥናታዊ ፅሁፎች ለማግኘት አልተቻለም፡፡ ምንም እንኳን ይህንን ርዕ ሰ ጉዳይ መሠረት ያደረጉ ጥናታዊ ፅሁፎች ባይኖሩም በተለያ ዩ የገፀባህሪ ያት ዓይነቶች ላይ የተሠሩ ጥናታዊ ፅሁፎ ች በመገኘታቸው እንደሚከተለው ቀርበዋል፡፤ እመቤት አብዱቅ የሙ ስለም ገፀባህሪያት አሳሳል በተመረጡ ረጅም ልቦለዶ ች ውስጥ በ 1999 ዓ ም ባቀረበችው ጥናት ሦስት ልቦለዶ ች ን ተመልክታለ ች እነሱም ጣምራ ጦር (1978) ፣ምሬት (1985) እና እሾሀማ ወርቅ (1992) ናቸው፡፡ የአጥኚዋ አላማ በተመረጡት ራጅም ልቦለዶች ውስጥ የሚገኙትን ሙስሊ ም ገፀባህ ሪያት አሳሳል አካላዊና ህሊናዊ መልኮች ከሃይማኖታዊ አስተም ህሮትና ከሙስሊሙ ማህበረሰብ ተጨ ባጭ ሁኔታ ህይወት አንፃር ተንትኖ ማሳየት ነው፡፡ ጥናታዊ ፅሁፉ ከዚህ ጥናታዊ ፅሁፍ ጋር የ ሚያመሳ ስ ለው በገፀባህሪያት አሳሳል ላይ ማተኮሩ እና በገበየሁ አየለ ጣምራ ጦር ላይ መሠራቱ ነው፡፡ ይሁን እንጂ በዚህ መጽሐፍ ላይ ቢሠራም ጥናቱ የተሠራው በልቦለዱ ውስጥ በሚገኙት ሙስሊም ገፀባህሪያት ላይ ነው፡፡ ትኩረቱም ከሙስሊምነታ ቸ ውና ከኢስላም ሥርዓት ጋር ገፀባህሪያቱ እንዴት እንደተሳሉ ማሳ የት ነው፡፡ ይህ ጥናት ደግሞ የ ሚያተኩረው በገፀባህሪያት አቀራረብ ላይ ሆኖ ከውስጥ አርበ ኝነታው አንፃር ነው፡፡ አ ሰ ፋ መኮንን በ 1997 የዩንቨርስቲ ገፀባህሪያት አቀራረፅ በ ወ ለፈንድ እና በየምሽት እንግዳ የሚል የዲግሪ ማሟያ ፅሁፉን አቅርቧል፡፡ጥናቱ ሁለት ልቦለዶችን ተመርኩዞ የተሠራ ነው፡፡ እነሱም፡ ወለፈንድ እና የምሽት እንግዳ ናቸው፡፡ አጥኚ ው አላማዬ ብሎ የገለፀው በሁለቱ ልቦለዶች ውስጥ የሚገኙ የዪንቨርሲቲ ገፀባህሪያት አቀራረፅ አካላዊና ህሊናዊ መልክ ማጥናት ነው፡፡ ጥናታዊ ፅሁፉ ከዚህ ጥናታዊ ፅሁፍ ጋር የሚያመሳ ስ ለው በገፀባህሪያት ላይ በማተኮሩ ብቻ ነው፡፡ 3 እመቤት አብዲሳ በ 1993 ዓ ም የአርቲስት ገፀባህሪያት አቀራረፅ በሦስት ልቦ ለደች ውስጥ የሚል ጥናታዊ ጽሁፍ አቅ ርባለች፡፡ በጥናቷ ያካተተቻቸው መፃህፍት ራህማቶ፣ ህያው ፍቅር እና ጭምብል ናቸው፡፡ የአጥኚዋ አላማ በልቦለዶቹ ውስጥ ደ ራስዎ ቹ የተዋ ናይ ና ሰዓሊ ገፀባህሪያት አካላዊና ህሊናዊ መልክ ስለው ያቀረቡበት መንገድ ከ ገፀባህሪያት አሳሳል መሠረታዊ ባህሪያትና ከገፀባህሪያት ስብዕና ጋር በማነፃፀር ማሳየት ነው፡፡ይህ ጥናት ከዚህ ጥናት ጋር የሚያመሳስለው ገፀባህሪያት ላይ ተመርኩዞ በመሠራቱ ነው፡፡ ታምር ከበደ ጦርነት በአማርኛ ልቦለዶች ውስጥ በ 1980 ዓ ም ጦርነትን መሠረት አድረገው የተፃፉ ልቦለዶ ች ን አይ ቷል፡፡ ስለጦርነት ምንነትም አስረድቷል፡፡ የጦርነት መንስዔዎችን እና ዓይነቶችን ለማሳየት ሞክሯል፡፡ በጥናቱ ላይ ካተኮ ረባቸው መ ጽሐ ፍት አንዱ ጣም ራ ጦር ነው፡፡ ይህን መፅሀፍ በሀገሮች መካከል የ ሚደረግ ጦርነት ዓይነት መድቦታ ል ይህን ጥናት ከዚህ ጥ ናት ጋር የሚያዛምደው የሚያመሳስ ለው ጥናቱ ካ ቶከረባቸው መጽሐፍት አንዱ ጣምራ ጦር በመሆኑ ነው፡፡ ይሁን እንጂ የሱ ጥናት የሚ ያተ ኩረው በጦርነቱ መንስዔ እና ጦርነቱ በ ሚያስከትለው ውጤት ላይ ነው፡፡ በገፀባህሪያቱ አቀራረብ ሆነም ስለገፀባህሪያቱ ያነሳው ጉዳይ የለም፡፡ ከዚህ ጥናት ጋር የሚያዛ ምደው ቀጥተኛ ሆነ ነገር የለም፡፡ በአጠቃላይ ከላይ የገለጽኳቸውም ሆኑ ሌሎች በተለያዩ የገፀባህሪያት ዓይነቶች የተሠሩ ጥናቶ ቢኖሩ ም ከዚህ ጥናት ጋር የሚያመሳስላቸው በገፀ ባህሪያት ላይ ተመስረተው በመሠራታቸው እንጂ ከዚህ ጥናታዊ ጽሁፍ ጋር ቀጥተኛ ተዛምዶ ያላቸው ጥናታዊ ጽሁፎች አልተገኙም፡፡ 4 2.2 ንድፈ ሃሳባዊ ዳራ 2.2.1 የአርበኛ ምንነት አርበ ኛ ሀገሩን የሚወድ ለሀገሩ ስሜት ያለው ሰው ነው፡፡ ለሀገሩ ማንኛውንም መስዕዋት ለመክፈል ዝግጁ የ ሆነ ሰው ነው፡፡ የኢትዮጵያ ጥናትና ምር ምር ባዘጋጀው አማርኛ መ ዝገበ ቃላት አርበኛን እንዲህ ይገልፀዋል አርበኛ ለሀሩ ለወገኑ ክብርና ነፃነት ሲል በአገር ወዳድነት ከውጭ ወራሪ ጋር የተዋጋ ጀግና ገጽ 312 1 993/ ከላይ እንደተገለፀው አርበኛ ለሀገሩ ለወገኑ ነፃነት በጀግ ንነት የሚወጋና የሀገሩን ክብርና ሉአላዊነት የማያስደፍር ነው፡፡ ለምሳሌ ሀገራችን ኢትዮጵያ ሁሉም የአፍሪ ካ ሀገሮች በነጮች ቅኝ ግ ዛት በወደቁበት ዘመን ሉአላዊነቷ ተከብሮ ሳትደፈር ያቆያት ጀግኖች አርበኞች በከ ፈሉት መስዕዋትና ትግል ነው፡፡ ያ ንን ዘመ ናዊ ጦር ያለዉንና የሰለጠ ነውን የፋሺስት ጣሊያንን ጦር ያሸነፉት በወኔና በሀገር ወዳድነታቸው፣በአልበገር ባይነታቸው እና ለሀገራቸው ካላ ቸው ፍቅር ነው፡፡ አርበኛ ቆ ራጥ፣ጀግና ነው፡፡ በሀገሩ ላይ ለሚመጣ ነገር ወደ ኋላ የማይል ነው፡፡ በሀገሩ ላይ እንቅፋት የሆኑ ነገሮችን ለማስወገድ በቆ ራጥነት በጀግንነት ይፋ ለማል፡፡ ደስታ ተክለ ወልድ አርበኛ ከግዕዝ ሐ ርብ ኪለው ቃል የመጣ መሆኑን ገልታ የአርበኛን ምንነት እንዲህ ብለዋል ጦረኛ፣የጦር ገበሬ፣ጨካኝ፣ ደፋር፣ ቆረጥ፣ጐበዝ ገጽ 954 196 2/ ከዚህ ብያኔ የምንረዳው አርበኛ ጦርኛ ተዋጊ ደፋር ቆራጥ መሆኑን ነው፡፡ በተመሣሣይ መልኩ ኪዳነወልድ ክ ፍ ሌ ም አርበኛ የሚለው ቃል ከግዕዝ ሐረብ ከሚለው ቃል የመጣ መሆኑን ገልፀዋል፡፤ አርበኛ የሚለውን ቃል ሲያብራሩም ሰይፋዊ ሰይፋም፣ ሰይ ፈኛ፣ተዋጊ ገጽ 460 19 4 8/ መሆኑን ገልፀዋል፡፡ ከሁለቱ ከተሠጡት ከያኔዎች የምንረደው አ ር በ ኛ ተዋጊ መሆኑን ነው አርበኛን የገለፀው እንዲህ ነው ከዚህ የምንረዳው አርበኛ ሀገሩን የሚወድ ሀገሩን የ ሚደግፍና ከመጥፎ ነገሮች የሚከላከል መሆኑን ነው፡፡ አንድ ሰው ጦር ሜዳ ሆኖ ለሀገሩ ድንበር እና ለ ነፃነት ከመዋ ጋት በተጨማሪ ሀገሩን በጥሩ ጐን ካ ስጠራ እና ለሀገሩ ጥሩ ነገር ከሠራ አርበኛ ሊባል ይችላል፡፡ ለምሳሌ አንድ ሰው በምርምር አንድ ግኝት ካገኘ ከራሱ ስም በተጨማሪ የሀገሩንም ስም ያስ ጠራል፡፡ አንድ ስፖርተኛ ተወዳድ ሮ ሲያሸንፍ የሀገሩን ስም በጥሩ ጐን ያስጠራል፡፡ 5 ለምሳሌ አንድ አትሌት ሀገሩን ወክሎ በተወዳደረበት ውድድር ሲያሸንፍ የሀገሩን መዝሙር ሲያዘምርና ሰንደቅ አላማ ከፍ አድርጐ ሲያሰቅል ለሀገሩ አርበኛ ሆነ ማለት ነው፡፡ በአጠቃላ ይ አርበኛ ለሀገሩ ፍቅር ያለውና ስለሀገሩ የተለየ ስሜት ያለው እንዲሁም ሀገሩን በጥሩ ጐን የሚያስጠራ እና የሀገሩን ነፃነት ለማስ ከበር የሚ ዋ ጋ ነው፡፡ 6 ምዕራፍ ሦስት 3. የውስጥ አርበኛ ገፀባህሪያት አቀራረብ በተመረጡ የአማርኛ ልቦለዶች 3.1 የረመጥ ልቦለድ የውስጥ አርበኞች ገፀባህሪያት አቀራረብ ረመጥ በ 1928 ቱ የፋሺስት ኢጣሊያ ታሪክ ላይ ተመስርቶ የተፃፈ ታሪካዊ ልቦለድ ነው፡፡ ልቦለድ የሚያተኩረው በዚያን ወቅት በተፈፀሙ ድርጊቶች እና በሀገር ፍቅር ስሜት ተነሳስተው በትምህርት ዓለም ላይ እያ ሉ ጓደኞሞች የነበሩ ወጣቶች በኋላ ላ ይ ከሚቀላቀሏቸው ሀገር ወዳድና ነፃነት ናፋቂዎች ጋር በመሆን ምስጥራዊ ማህበር አቋቁመው ጠላ ትን ለማጥቃት የተለያዩ እንቅስቃሴዎች ሲያደርጉ እናያለን፡፡ እነዚህን የውስጥ አርበኞች ገፀባህሪያት በመቀጠል እንመለከታለን፡፡ ገብሬ ቦጋለ ገብሬ ጣለያኖች ኢትዮጵያ ን እንደወረሩ ማይጨው ድረስ ዘምቶ የነበረ እና በኋላም የኢትዮጵያ ሠራዊት ድል ተመቶ ሲበተን ወደ አደዲስ አበባ ተመለሰ፡፡ ጓደኞቹን ሰብስቦ አ ንድ ማህበር እንዲመሰርቱ ያደረገው እሱ ነው፡፡ ባለው የመጀመሪ እርዳታ ህክምና አ ስጣጥ እውቀት ጫካ ገብተው ወደ ሚዋ ጉት አርበኞች በመሄድ የህክምና እ ዳ ርታ የሚያደርግ እንዲሁም አዲስ አበባ ስ ለ ሚገኘው ወራሪ ኃይል መረጃ በማቀበልና እንዴት ጠላትን ማጥቃት እንዳለባቸው ከማህበሩ አባላት ጋር የወሰኑትን ለአርበኞች በማሳወቅ ከፍተኛ ሚና ያለውን የውስጥ አርበኝነት ሥራ ሰርቷል፡፡ ሁሴን ኢድሪ ስ ሁሴን በ ማህበሩ ውስጥ ከፍተኛ ሚና ካላቸው አባላት መካከል አንዱ ነው፡፡ መኖሪያ ቤቱን ለመስብሰቢያነት እንዲገለግል ከማድረጉ በተጨማሪ ያለውን ሀብት በሙሉ ማህበራቸው የሀገር ነፃነትን ለማስገኘት ለሚያደርጉት እንቅስቃሴ እንዲውል አድርጓል፡፡ ሁሴን ለማህበራቸው ካከናወናቸው ሥራዎች ውስጥ ለማህበሩ ይጠቅማሉ ሀገር ወዳድ ናቸው ብሎ የሚያምንባቸውን ሰዎች ወደ ማህበሩ እንዲገቡ እና ሀገራቸውን እንዲጠቅሙ ማድረግ ነበር

48468

https://am.wikipedia.org/wiki/Sahabah%20story%28%E1%88%B6%E1%88%80%E1%89%A3%29

Sahabah story(ሶሀባ)

እናታችን አዒሻ (ረ.ዐ) “በኢስላም የመጀመሪያው የፍቅር መግለጫ ነብዩ ለአዒሻ የነበራቸው ፍቅር ነው።” ከሥረ መሠረቱ ኢስላምን ከንጹህ ምንጭና ከትክክለኛው አካባቢ የመረዳት ምሳሌ ናት። ከመምህራኖቹ ሁሉ ምርጡ መምህር (ከነብዩ ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ)) እንደመማሯም አንድ ሙስሊም ሊደርስበት የሚያስበው የፅድቅ ደረጃ የደረሰች አርአያ ሴት ነች። በመሠረቱ የአዒሻ ምሳሌነት ዘርፈ ብዙ ነው። ከግል ሕይወት እስከ ሕዝባዊ፣ ከቤት ውስጥ ኑሮ እስከ ምሁራዊ ጉዞ፣ ወዘተ። ከነዚህ የአርኣያነት ምሳሌነቶች ውስጥ ወሳኝ ድርሻ ያለው ደግሞ የምዕመናን እናትነቷ ነው። በቁርኣን የተገለጸውን ምርጥ ኢስላማዊ ምግባር በማሟላትም ምሥጉን ስብእና ነበራት። ቸርነት፣ ቅንነት፣ ታማኝነትና እውነትንና ፍትህን መፈለግ የአዒሻ ዋነኛ መገለጫዎች ነበሩ። አዒሻ እንደተማሪ ከጎበዝ ወጣትነት በተጨማሪ በጠያቂና ተመራማሪ ጭንቅላት ወደ ስኬታማና የተከበረ አዋቂ፣ መምህርና ዳኛ ሆና፤ በተፍሲር፣ በፊቅሂ፣ በሐዲስ፣ በታሪክና በዐረብኛ ቋንቋ ዘርፎች ከፍተኛ ደረጃ ከመድረሷም በላይ በምትሰጣቸው ደፋር፣ ቀጥተኛና የበሰሉ ምሁራዊ ትንተናዎች ትታወቃለች። የአዒሻ ለምታምንበት ነገር ሁሉ ደፋር፣ ግልጽና ቀጥተኛ መሆንን ከፍተኛነት፤ በአሁኑ ሰዓት በሙስሊሙ ዘንድ እንኳ ሴት ልጅ በጾታዋ ምክንያት ብቻ ከማህበረሰቡ የእለት ተዕለት ሕይወት የተገለሉትን ሙስሊም ሴቶች በማየት እንኳ ማረጋገጥ ይቻላል። አዒሻ ከማንም በበለጠ ኹኔታ በነብዩ (ሰ.ዐ.ወ) የእለት ተዕለት ሕይወት የነበራት ቦታ እንዲሁም የአስተሳሰብና የባሕሪይ ነጻነቷ በዘመኗ ከነበሩ ታላላቅ ስብዕናዎች ሁሉ የበለጠ ትኩረት እንድትስብ አድርጓታል። የአዒሻ የኋላ ታሪክ አዒሻ ሙሉ ስሟ፤ አዒሻ ቢንት አቡበከር አስ-ሲዲቅ ቢሆንም አዒሻ ቢንት ሲዲቅ በመባል በብዛት ትታወቃለች። ይበልጥ የምትታወቀው ግን አስ-ሲዲቃ ቢንት አስ-ሲዲቅ (እውነተኛዋ የእውነተኛው ልጅ) በሚለው ነው። ነብዩም የእህቷን ልጅ አብዳላህ ኢብኑ ዙበይርን እጅግ በመንከባከቧ ምክንያት (ኡሙ አብደላህ) የአብደላህ እናት በሚል ቅጽል ሥም ይጠሯት ነበር። ሁለቱም ወላጆቿ ኢስላምን ገና በጠዋቱ የተቀበሉ በመሆናቸው አስተዳደጓ በንጹህ ኢስላማዊ ከባቢ ውስጥ ነበር ማለት ይቻላል። እሷም ስትናገር “ገና ከጨቅላነቴ አንስቶ ወላጆቼ ኢስላምን ሲተገብሩ ለማየት ታድያለሁ” ትል ነበር። ገና ከጠዋቱ ስታስተውለው የኖረችው ኢስላማዊ አኗኗር በኋላ ላዳበረችው የአዕምሮ ንቃትና ሠብዕና ከፍተኛውን ሚና ተጫውቷል። ከልጅነቷ አንስቶ በኢስላም ላይ ከፍተኛ እምነት ስታሳድር ለእውነት መስዋዕት መሆንን ደግሞ አስተምሯታል። በተመሳሳይ ኹኔታም ክህደትና መሃይምነትን ትጠላለች። የምዕመናን እናት አዒሻ ከነብዩ ባለቤቶች መካከል ብቸኛዋ ልጃገረድ ናት። የሁለቱ ትዳር የተፈጸመው በአላህ ትዕዛዝ ነበር። አዒሻም ስታገባ በወቅቱ በነበሩት በዐረቦች፣ በእብራውያንና በሌሎች ሕዝቦች ባህል እንደተለመደው ትንሽ እድሜ ነበራት። ይህንን የዕድሜ ሁኔታ አሁን ከ1400 ዓመታት በኋላ ባለው ባህልና ዝንባሌ ለመገምገም መሞከርም ስህተት ነው። የነብዩ የትዳር ሁኔታ ከሳቸው ተልዕኮ ተለይቶ ሊታይ አይችልም። ተልዕኮዋቸውም የዐረቦችን አንድነት መፍጠርና እውቀትና ጥበባቸውን ለሠው ዘር ማስተላለፍ ናቸው። ካለፉትም ከአሁኖችም ምሁራን አስተያየት ማረጋገጥ እንደሚቻለው አዒሻ (ረ.ዐ) በአስተዳደጓም ሆነ በተፈጥሮዋ ምርጥ የተባለችው ምርጫ ነች። ይህንን ተግባርም በወሳኝ እድሜዋ ከነብዩ ጎን በመኖር እየኖረችው በብቃት ፈጽማዋለች። አዒሻ ለነብዩ (ሰ.ዐ.ወ) በነበራት ፍቅርና እርሳቸውን የግሏ ብቻ ለማድረግ ባላት ጽኑ ፍላጎት ምክንያት በሌሎቹ ሚስቶቻቸው ላይ ትቀና ነበር። ነብዩም ይህን ፍቅሯን ተመሳሳይ መጠን ያለውን ፍቅር በመስጠት መልሰውላታል። የሳቸው ፍቅር ለሰሃቦችም ምሳሌ ነበር። አነስ (ረ.ዐ) እንደዘገቡትም፤ “በኢስላም የመጀመሪያው የፍቅር መግለጫ ነብዩ ለአዒሻ የነበራቸው ፍቅር ነው።” ነብዩ ለሷ የነበራቸው ፍቅር ከአካላዊ ውበቷ ጋር የተሳሳረም አይደለም። ይልቅስ፤ አዒሻ ከተሰጣት አምላካዊ ተልዕኮና የነብያዊ ተግባሩን ቀጣይነት ከማረጋገጥ ጋር የተቆራኘ ነው። የዚህ የማይታለፍ ሚና ማሳያ ነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) ከሌሎች ሚስቶቻቸው ጋር የማይገጥማቸው ወህይ ከኢዒሻ ጋር ከተቀመጡባቸው ወቅቶች ሲሆኑ ጅብሪልን አይተዋል። ይህ ደግሞ በነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) እንደተነገረው የሠማያዊው ክብር ሥጦታ መገለጫ ነው። አዒሻ (ረ.ዐ) የገጠሟትን ፈተናዎች፣ የነበራትን እጅ የመስጠት (የኢስቲስላም) አመለካከት ምክንያት በማድረግ የወረዱትን የቁርኣን አንቀፆች በመመልከት “የአላህ እዝነት መፍሰሻ” ትባላለች። ምክንያቱም፤ እነዚህ አንቀፆች ከሷም በኋላ ላለው ትውልድ ሁሉ የሚያገለግል ነው። አንዳንድ ሶሃባዎች የአዒሻን የአላህ እዝነት መገለጫነት ለመግለጽ ከሚጠቀሙት ነገሮች አንዱ የተየሙም ድንጋጌ በአዒሻ ምክንያት መውረዱን ነው። ከዚህም አልፎ አላህ (ሱ.ወ) ይህች እናታችን ስሟ በመናፍቃን በሐሰት በመወሳቱ ምክንያቱ በሱረቱ አን-ኑር ምዕራፍ 24 በተለይም አንቀጽ 23 እና 26 ላይ ክብሯን በመመለስ አንቀጹን ያነበበ ሁሉ ትምህርት እንዲሆነው አድርጓል። “ሙስሊሞች ወንዶችና ሙስሊሞች ሴቶች፣ ምእምናንና ምእምናትም፣ ታዛዦች ወንዶችና ታዛዦች ሴቶችም፣ እውነተኞች ወንዶችና እውነተኞች ሴቶችም፣ ታጋሾች ወንዶችና ታጋሾች ሴቶችም፣ አላህን ፈሪዎች ወንዶችና አላህን ፈሪዎች ሴቶችም፣ መጽዋቾች ወንዶችና መጽዋቾች ሴቶችም፣ ጿሚዎች ወንዶችና ጿሚዎች ሴቶችም፣ (ካልተፈቀደ ሥራ) ብልቶቻቸውን ጠባቂዎች ወንዶችና ጠባቂ ሴቶችም፣ አላህን በብዙ አውሺዎች ወንዶችና አውሺዎች ሴቶችም፣ አላህ ለእነርሱ ምሕረትንና ታላቅን ምንዳ አዘጋጅቶላቸዋል።” (አል-አህዛብ 33፤ 35) የአዒሻ ኃይማኖተኛነትና ዙሕድ ከተከበረ፣ ሃብታም፣ ዝነኛና ከፍ ካለ ቤተሠብ ብትወለድም ከሃብታሙ አቡበከር (ረ.ዐ) ተወልዳ በምቾት ብታድግም፤ ከነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) ጋር ችግርን በትዕግስት አሳልፋለች፤ ሕይወትን በዙህድ (ቀለል ያለና የምድራዊውን ዓለም ሕይወት የናቀ የአኗኗር ዘይቤ) መርታለች ቀለል ባለ ኑሮ ኑራለች። አላህም ለሁሉም የነብዩ ሚስቶች አላህን፣ መልዕክተኛውን እና የመጨረሻውን ዓለም በመምረጥ ከነብዩ ጋር የችግር ህይወት መምራትና ምድራዊ ደስታን በመምረጥ መካከል ምርጫ አስቀመጠላቸው። እነሱም የመጀመሪያውን መረጡ። አዒሻም ቀለል ያለ የዙህድ (ምድራዊውን ሕይወት የናቀ) ሕይወት በመምረጧ ምክንያት ጥቂት እየተመገበች፣ ጥቂት እየጠጣች፣ የተጣጠፈ እየለበሠች ካላትም ትንሽ ላይ እየለገሠች ለመኖር ተገደደች። እዚህ ጋር ሳይጠቀስ የማያልፈው ነገር የአዒሻ አለጋገስ ነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) እንዳሉት ቀኟ ሲለግስ ግራዋ አያውቅባትም። ተምሳሌታዊ ለጋስነቷ አንዳንድ ጊዜ የራሷን አንገብጋቢ ፍላጎቶች እስከመርሳት ያደርሳል። ይህ ሁኔታዋ አላህ በቁርኣን “የራሳቸው አንገብጋቢ ፍላጎት ቢኖርባቸውም እንኳ ሌሎችን ከራሳቸው ያስበልጣሉ” እንዳለው ነው። ከአዒሻ ተማሪዎች መካከል የነበረው ታላቁ የኢስላም ምሁር ዑርዋ ኢብን ዙበይር አዒሻ በየቦታው የተጣጣፈ ልብስ ለብሳ ሰባ ሺህ ዲርሃም ለምስኪኖች ስትሰጥ ማየቱን ተናግሯል። እናታችን ምንም እንኳ እድሜዋ ለጋ ቢሆንም ለአላህ ካላት መተናነስና ለነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) ካላት ክብርና ለተልዕኮዋቸው ካላት ጽኑ እምነት የተነሳ ነበር ቀለል ያለ ሕይወትን ለመኖር የመረጠችው። ይህ ምርጫዋ ደግሞ ብዙ የሕይወት ስንክሳሮችን እንድትጋፈጥ አድርጓታል። ከነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) ኅልፈት በኋላም አዒሻ በዙህድ መኖር፣ መጾም መጸለይ እና ለወላጅ አጦች እንዲሁም ለድሆች መርዳቷ ቀጥላለች። እውቀቷና ብልህነቷ፣የአዒሻ የአዕምሮ ብስለትና ፍጥነት ለጥቂቶች ብቻ የተሠጠ የሚባል ዓይነት ነበር። ከመምህራኖች ሁሉ ምርጡ መምህር ዘንድ የምትማር የኃይማኖት ተማሪ ብትሆንም እንዲሁ የተሠጣትን ብቻ ተቀብላ የምትነፍስ አልነበረችም። ይልቅ፤ ተመራማሪ ጭንቅላትና ጠያቂ አዕምሮ ነበራት። መታወቂያዋም ይኀው ነው። ነብዩ እየመለሱ እሷ ግን መላልሳ እየጠየቀች የምትታይባቸው ብዙ አጋጣሚዎችም ነበሩ። ለአብነት ያህልም፡- በአንድ አስፈሪ ሌሊት እርሳቸው ለሞቱ ሶሃባዎች ዱዓእ ሊያደርጉ በወጡበት ሳያውቁ እርሷ ግን ተከትላቸው መምጣቷን ሲያስተውሉ “ለምን በዚህ አስፈሪ ጨለማ ተከተልሽኝ? ጂኒሽ ጎብኝቶሽ እንዴ?” አዒሻ ግን ይህን አጋጣሚ እንኳ ጥያቄ ለመጠየቅ ተጠቀመችበት። ምን አለች? “ሁሉም ሰው የሚከታተለው ጂን አለ እንዴ?” ነብዩም (ሰ.ዐ.ወ) “አዎ እኔን ጨምሮ ጂን ይከታተለናል። ነገር ግን የኔውን አላህ አስልሞታል (በክፉ አያዘኝም)” አሏት። ሌላም የአዒሻን ጠያቂ ባህሪ የሚያሳይ ምሳሌ ማሳየት ይቻላል። ነብዩ ስለ ዕለተ ትንሳዔ ሲናገሩ ሁላችንም ራቁታችንን ያልተገረዝን ሆነን እንደምንቀሰቀስ ሲገልጹ አዒሻ (ረ.ዐ) እንደተለመደው “ታዲያ ሁሉም እርቃኑን ሆኖ ሲነሳ አንዱ የአንዱን ኃፍረተ-ገላ ሊያይ ነው?” ስትል ጠየቀች። ነብዩም “አዒሻ ሆይ! የእለቱ ችግር አንዱ የአንዱን ኃፍረት ለማየት የሚያስችለው አይደለም” ሲሉ መለሱላት። ለከፍተኛው ብልሃቷ ምስጋና ይግባውና አዒሻ ኢ-ምክንያታዊ ለሆኑና ከቁርኣን አስተምህሮ ጋር የሚጋጩ “ኃይማኖታዊ” ተግባራትን ታግሳ የምታልፍበት ልብ አልነበራትም። እሷ በምንም ሁኔታ የቁርኣን አስተምህሮ ከምክንያታዊነት ጋር አይጋጭም የሚል ጽኑ እምነት ነበራት። እንዴት ሆኖስ ይጋጫል አላህ ራሱ “በቁርኣኑ ውስጥ ምንም መጋጨትን አታገኙም” እያለ? በዚህ እይታዋ ምክንያት የአብደላህ ኢብኑ ዑመርን “አንድ ሠው ሲሞት ቤተሰቦቹ በሚያለቅሱት መረን የለቀቀ ለቅሶ ምክንያት ይቀጣል” የሚለውን ሐዲስ ሳትቀበል ቀርታለች። ምክንያቷም፤ “ቁርኣን ‘ማንም ነፍስ የማንኛይቱንም ኃጢያት አትሸከምም’ እያለ ነብያችን እንዴት እንዲህ ይላሉ?” የሚል ነው። ሌላኛው የአዒሻ ተመራማሪነት ማሳያ የሚሆነው ነብዩ “ውሻ፣ አህያና ሴት እነዚህ ሶስት ነገሮች ሶላት ያበላሻሉ።” ብለዋል መባሉን አለመቀበሏ ነው። አዒሻ ይሄንን አባባል ስትሰማ “ምን ያህል ብትደፍሩን ነው እኛን ከውሻና ከአህያ ጋር የምታነፃፅሩን? ነብዩ እንኳ እኔ ተኝቼ ለሊት ሲሰግዱ ሱጁድ ማድረጊያ ቦታቸው ላይ እግሬን ዘርግቼ ሲያገኙ እግሬን ቀስ አድርገው ይገፉትና ሱጁዳቸውን ያደርጋሉ” አብደላህ ኢብኑ ዑመር ሴቶቹን በትጥበት (ጉስል) ወቅት ጸጉራቸውን እንዲፈቱ ማዘዙን ስትሰማ “ታዲያ አንድነቱን ጸጉራቸውን እንዲላጩ አያዛቸውም ነበር? እኔኮ ከነብዩ ጋር በአንድ የውሃ መያዣ ስታጠብ ጸጉሬ ላይ ሶስት ጊዜ ውሃ ከማፍሰስ ውጪ ፀጉሬን አልፈታውም ነበር።” ማለቷ ይነገራል። አዎንታዊ ምልከታዋ የአዒሻን አስደናቂ ባህሪና ጥንካሬ ለመግለጽ በሕይወቷ እጅግ አስቸጋሪ የሆነውን አጋጣሚ፣ በሀሰት የዝሙት ክስ ሲቀርብባት እንዴት እንዳለፈችው መግለጹ ጠቃሚ ነው። ይህ ክስ ሲቀርብባት አዒሻ እጅግ አዘነች በጣም ኃይለኛ ድብርት ውስጥ ገባች። ሆኖም፤ ፈጽሞ አላፈገፈገችም፤ ለማንምም አላጎበደደችም። ይልቅስ፤ መተማመኛዋን አላህን በማድረግ እሱ ራሱ ንጽህናዋን እስኪገልጽ ድረስ በጽናት ቆመች። አላህ ንጽህናዋን እንደሚገልፅ እርግጠኛ ብትሆንም ቅሉ በሷ ምክንያት አላህ ለመልክተኛው ወህይ (ራዕይ) ያወርዳል ብላ ግን አልጠበቀችም ነበር። ዳሩ ግን፤ አላህ ሙሉ ሱራ (ምዕራፍ) ሲያወርድ በተለያዩ ቦታዎች ላይ የሷን ንጽህናና ታማኝነት ሲገልጽ ነብዩን ለማመስገን ፈቃደኛ ሳትሆን ቀረች። አላህን ብቻ ነው የማመሰግነው በማለት በአቋሟ ጸናች። ይህን ያለችው ግን ነብዩ ላይ ሥርኣት ለማጣት ሳይሆን የአላህን መብት ለርሱ ብቻ ከመስጠት አንጻር ነው። ይህ ተግባሯ ለሁሉም ሙስሊሞች እንደ ምርጥ ምሳሌ ሊቀርብ የሚችል ጉዳይ ነው። ምድራዊ ኃይላት የቱንም ያህል ቢሆኑ ከአላህ ጋር አይወዳደሩም። ለነገሩ ይህ አይነቱ ውስጣዊ ጥንካሬ ቀደምት ሙስሊሞች የነበራቸው ኃብት ነበር። አሁንም ለአዎንታዊ አመለካከቷ ምስጋና ይግባውና አዒሻ ኢ-ፍትሃዊነት፣ ኢ-ሞራላዊና ውሸት ያለችውን ነገር ከመጋፈጥ ወደ ኋላ ብላ አታውቅም። አንዳንዶች አቡበከር ሲዲቅ ከሞተ በኋላ እርሱ ላይ አቃቂር ለመፈለግ ሲሞክሩ ጠራቻቸውና አቡበከር በሕይወት ዘመኑ የፈጸማቸውን ተግባራት፤ ያደረጋቸውን ገድሎች እና ስኬቶቹን በመግለጽ ከርሱ ላይ ያገኙት ምን አይነት ሥህተት እንደሆነ ጠየቀቻቸው አንዳቸውም መልስ አልነበራቸውም። በኸሊፋዎቹም ላይ (ሙዓውያን ጨምሮ) አንድ የፖሊሲ ስህተት ካየች ሳትናገራቸው አልፋ አታውቅም ነበር። አንዴ ሴቶች ቀብር ዚያራ እንዳያደርጉ እቀባ ነበር። እሷ ታዲያ መካ በሄደችበት የወንድሟን ቀብር ለመዘየር በቆመችበት አንድ ሠው መጣና “ነብያችን (ሰ.ዐ.ወ) ሴቶች ቀብር እንዳይዘይሩ ከልክለዋል” አላት። እሷም “ነብያችን ቀብር መዘየርን ለወንድም ለሴትም ከልክለው የነበረ ቢሆንም በኋላ አንስተዋል።” አለችው። በሷ ግንዛቤ መሠረት እቀባው ለሁለቱም ጾታ እኩል ተነስቷል። ለሴቶች አልተነሳም የሚባልበት አንዳችም ማረጋገጫ የለም። በሷ ጥንካሬም የእናታችን ሰፍያህ ፍላጎት ተሳክቷል። እናታችን ሰፍያህ ለአይሁዱ ወንድሟ የሃብቷን አንድ ሶስተኛ ለመስጠት ብትፈልግም ኸሊፋው ግን “ከነብዩ አስተምህሮ ውጪ ነው” በሚል ሊፈቅድላት አልቻለም። ሆኖም፤ በአዒሻ ያላሰለሰ ጥረት የእናታችን ሰፍያህ ፍላጎት ሊሳካ ችሏል። በውርስ ህግ ላይ የነበራት ከፍተኛ ብቃትና በራስ መተማመን በሌሎች ጉዳዮች ላይም እንድትሳተፍና ሴቶች በሙስሊም ማኅበረሰብ ውስጥ ስላላቸው ሚና ያለውን አስተሳሰብ የሚለውጥ ነው። ለአብነት ያህል ሴቶች ከሶላተል ጀናዛ ስግደት እንዲታቀቡ መደረጉን መቃወሟ ነው። እንዲያውም አንዳንድ ጊዜ ጀናዛውን አስመጥታ መስጂድ በማስገባት የነብዩ ባለቤቶች እንዲሰግዱበት ታደርግ ነበር። በሁሉም የህይወት መስክ ተሳታፊ አዒሻ ለሴቶች ማኅበራዊ ተሳትፎ አቻ የማይገኝላት ድንቅ ምሳሌ ናት። ምክንያቱም፤ አዒሻ ከነብዩ ሞት በኋላ እንኳ በየትኛውም ኢስላማዊ ሕይወት ውስጥ ከመሳተፍ ወደ ኋላ ብላ አታውቅምና። በነብዩ የሕይወት ዘመን ደግሞ ጦር ሜዳ ድረስ በመሄድ የተሳትፎዋን ጥግ አሳይታለች። በዐሊይ ላይ በተካሄደው ፍልሚያም “የዑስማንን (ረ.ዐ) ገዳዮች ለመበቀል ዐልይ ቸልተኝነት አሳይቷል” በሚለው የተሳሳተ ድምዳሜዋ ምክንያት ዐሊይን ለመውጋት የተሠለፈውን ጦር መርታለች። በኋላ በዚህ አቋሟ ብትጸጸትም ዋናው ጉዳይ ግን ሴት ብትሆንም ሐሳቧን ለማሳካት እስከ ጦርነት ድረስ ለመሄድ እንደማትመለስ ማወቁ ነው። በሷ እይታ ሴት በኢስላም ያላት ሚና ቤት ውስጥ የታጠረ አይደለም። ስትፀፀትም የተጸጸተችው በዐልይ ላይ በያዘችው አቋም እንጂ በነበራት ተሳትፎ አልነበረም። ከነብዩ (ሰ.ዐ.ወ) ጎን ሳይሆን ከእህቶቿ (ከሌሎቹ የነብዩ ባለቤቶች) ጎን በጀነት አል-ባቂ ለመቀበር የመረጠችውም ነብዩን በዐልይ ላይ በነበራት አቋም አፍራቸው ነው። እውቀት በማምረት ረገድ የነበራት ተሳትፎ አዒሻ ተፍሲር፣ ሐዲስ፣ ፊቅሂ እና ታሪክን በመሳሰሉ ኢስላማዊ የዕወቀት ዘርፎች እንዲሁም በዐረብኛ ቋንቋ እና በሕክምና የነበራት እውቀት በሶሃባዎችና በተከታዮቻቸው በሠፊው የሚታወቅ ጉዳይ ነው። ሌላው ቀርቶ ታላላቆቹ የነብዩ ባልደረቦች አቡበከርና ዑመር እንዲሁም የተቀሩት የነብዩ ባለቤቶች የአንድን ጉዳይ የመጨረሻ ውሳኔ አዒሻን ያማክሯት ነበር። ከሰባቱ ታላላቅ የመዲና ቃዲዎች መካከል አንዱ የሆነው አቡ ሰለማህ ቢን አብዱራህማን “በሕይወቴ የአዒሻን ያህል ሠፊ የሐዲስ ግንዛቤ፣ ለሙስሊሞች አስፈላጊ በሆኑ አጀንዳዎች ላይም ጥልቅ የፊቅሂ ዕውቀት ያለው እና የቁርኣን አንቀጾችንም መችና ለምን እንደወረዱ አብጠርጥሮ የሚያውቅ በውርስ ህግጋት ላይም የሚወዳደራት ሠው አላየሁም” ሲል ምስክርነቱን ሰጥቷል። አዒሻ ከአላህ መልክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ሞት በኋላ የመምህራን መምህርት (አሰልጣኝ) ሆና አገልግላለች። በነብዩ መስጂድ ውስጥ የሚያስተምሩ ሠዎችንም ሲሳሳቱ ስታይ ታርማለች ጥያቄ ሊጠይቃት የመጣውንም መልስ ትሠጠዋለች። ከሷ ትምህርት ከቀሰሙ ሠዎች ውስጥ ጥቂቶቹ አብደላህ፣ ቃሲም፣ ዑርዋህ እና ዑምራህ ቢንት አብዱራህማን አል-አንሳሪ ይገኙበታል። ጥልቅ የሆነው የፊቅሂ ዕውቀቷ ብቻዋን ኢጅቲሃድ እንድታደርግ አስችሏታል። አል-ቃሲም እንደዘገበውም ከራሷ ኢጅቲሃድም በመነሳት በአቡበከር፣ በዑመርና በዑስማን ዘመን ከዚያ በኋላም እስከ ሕይወቷ ፍጻሜ ትምህርቶችን ስትሰጥ ኖራለች። ከላይ እንደተገለጸውም የአዒሻ ኢጅቲሃድ የተመሠረተው ባላት ጥልቅ የቁርኣን እውቀት ላይ የተመሠረተ ነው። አንድ ሠው ስለአለማግባት ሲጠይቃት “አግባ አላህ ‘በርግጥ ከአንተ በፊት መልክተኞችን ልከናል፤ ለሁሉም ሚስቶችንና ልጆችን ሠጥተናል’ የሚለውን የአላህ ቃል አልሰማህምን? ስለዚህ፤ ከማግባት ረስህ አታቅብ” አለችው። ኢጅቲሃዷ ከማንምና ከምንም ነጻ መሆኑን የሚያሳየን አንዳንድ ጊዜ እይታዋ ከሌሎቹ ሶሃባዎች እይታ ጋር ቀጥታ የሚቃረን መሆኑ ነው። አንዱ መጣና “አንዲት ሴት ረጅም መንገድ ስትሄድ ሁሌ መህረም (ባል ወይም የቅርብ ዘመድ) ሊከተላት ይገባልን?” ሲል ጠየቃት። እሷም “ሁሉም ሰው ሙህረም ይኖረዋልን?” ስትል መለሠችለት። ማጠቃለያ በተለይም፤ የአዒሻ ሕይወት አስደማሚ የሚሆነው የነበረችበትን ዘመን በትኩረት ስናጤን ነው። በዚህ ዘመን የሚኖሩ ሴቶች እንኳ አላህ የሠጣቸውን ችሎታ መጠቀም በማይችሉበት ኹኔታ አዒሻ በ6ተኛውና በ7ኛው ክፍለ ዘመን ያን የመሠለ ሕይወት መምራቷ ልዩ ምሳሌና ፋና ያደርጋታል። ገና ከልጅነቷ አንስቶ በንጹህ እስላማዊ አየር ውስጥ አደገች፤ ሆኖም እስረኛ አልሆነችም። ሐሳቧን በልበ-ሙሉነት ከመግለጽና በማኅበረሠቡ ጉዳዮች ከመሳተፍ የማህበረሰቧም መሪ ከመሆን ያገዳት አንዳችም ነገር አልነበረም። በቀላሉ ለማስቀመጥ አዒሻ ለአላህና ለመልክተኛው (ሰ.ዐ.ወ) የተሰዋ ክቡር ሕይወትን መርታለች። ይህን አጭር መጣጥፍ በራሷ በእናታችን ንግግር እንዘጋዋለን። ምን አለች? “ሠዎችን ለማስደሰት ብሎ አላህ ያስከፋ አላህ ለሠዎች አሳልፎ ይተወዋል፤ አላህን ለማስደሰት የፈለገ ግን አላህ ይበቃዋል።” 2. አቡበክር አስ-ሲዲቅ ዐብደላህ ቢን አቡ ቁሐፋህ ኡስማን ቢን ዓሚር አል-ቁረይሽይ አት-ተሚሚይ ሲሆን የዝሆኑ ክስተት እውን በሆነ በሁለት አመት ከስድሰት ወሩ ተወለዱ። ነቢዩ ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) በነብይነት ከመላካቸው በፊት አቡበክር ባልንጀራቸው ነበሩ። ከነብይነት በኋላም ቀድመው ሰለሙ። በመካው የዳዕዋ ዘመን አብረዋቸው ሆኑ። ወደ መዲና ሲሰደዱ፣ በዋሻው ታሪክና ከዚያ በኋላ እስኪሞቱ ድረስ ከርሳቸው አልተለዩም። በተቡክ ዘመቻ የሙሰሊሞችን አርማ ተሸካሚ ነበሩ። በዘጠነኛው ዓመተ ሂጅራ ነቢዩ (ሰ.ዐ.ወ) በሕይወት እያሉ የሐጅ ሥርዓትን መርተዋል። ከርሳቸው ሞት በኋላም እርሳቸውን ተክተው የሙስሊሞች ኸሊፋ ሆነዋል። የነቢዩ ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) ምትክ (ኸሊፊቱ ረሱሊላህ) የሚል ማእረግም በሙስሊሞች አግኝተዋል። ኢብን ኢስሐቅ “ሲረቱል ኩብራ” በተሰኘ መጽሐፋቸው እንዳወሱት አቡበክር (ረ.ዐ) በወገኖቻቸው ዘንድ ተወዳጅ እና ተግባቢ ሰው ነበሩ። በቁረይሽ የዘር ሐረግና ታሪክ እውቀትም አቻ አይገኝላቸውም። ጸባየ መልካም ነጋዴ ነበሩ። ሰዎች የርሳቸውን እውቀት፣ ተሞክሮና መልካም ባህሪ በመሻት በጣም ይቀርቧቸው ነበር። ከርሳቸው ጋር መቀማመጥንም ይወዱ ነበር። አቡበክር ይበልጥ የሚቀርቧቸውንና የሚያምኗቸውን ሰዎች ወደ እስልምና ጋበዙ። በርሳቸው እጅ፣ ዑስማን፣ ጦልሐ፣ ዙበይር፣ ሰዕድ እና ዐብዱረህማን ኢቢን አውፍ ሰለሙ። የዕቁብ ኢቢን ሱፍያን በታሪክ ዘገባቸው እንዳወሱት፣ አቡበክር ሲሰልሙ አርባ ሺህ (የወርቅ ሳንቲሞች) ነበሯቸው። ወዲያውኑ በአላህ መንገድ መጸወቱት። ለአላህ ሲሉ ስቃይና መከራ ያስተናገዱ ሰባት ባሪያዎችን ገዝተው ነጻ ለቀቁ። እነርሱም ቢላል፣ ዓሚር ኢቢን ፋሀይራህ፣ ዚኒራህ፣ ነህዲያህንና ልጇን፣ የበኒ ሙእመል እንስት አልጋይና ኡምሙ ዓቢስ ናቸው። ኡሳማ ኢቢን ዘይድ አባታቸውን ጠቅሰው እንዳስተላለፉት “አቡበክር እውቅ ነጋዴ ነበሩ። ነቢዩ ሙሐመድ (ሰ.ዐ.ወ) በነብይነት ሲላኩ አቡበክር አርባ ሺህ የወርቅ ሳንቲሞች ነበሯቸው። ባሪያዎችን እየገዙ በመልቀቅና የተቸገሩ ሙስሊሞችን በመርዳት ሐብታቸውን ወጭ አደረጉ። ወደ መዲና ሲሰደዱ 5 ሺህ (የወርቅ ሳንቲሞች) ብቻ ቀራቸው። እርሱንም መዲና ውስጥ መጸወቱት።” ቡኻሪ እንደዘገቡት ዐምር ኢቢን አል-ዓስ (ረ.ዐ) እንዲህ ሲሉ አስተላልፈዋል፡- “የአላህ መልእክተኛ ሆይ! ከርስዎ ዘንድ ይበልጥ ተወዳጅ ሰው ማን ነው? በማለት ጠየቅኳቸው። ‘ዓኢሻ’ አሉኝ። ‘ከወንድስ?’ አልኳቸው። ‘አባቷ’ አሉኝ። ቀጥሎም ሌሎች ሰዎችን አወሱ።” ዐብደላህ ኢቢን ጃእፈር (ረ.ዐ) እንዲህ ብለዋል፡- “ወዳጃችን አቡበክር፣ መልካም፣ እጅግ ሩህሩህና አዛኝ ኸሊፋችን ናቸው።” ኢብራሂም አን-ነኸዒ እንዲህ ብለዋል፡- “አቡበክር በጣም አዛኝ ስለነበሩ ‘አውዋህ’ ተብለው ተጠሩ።” በ 11ኛው ዓመተ ሂጅራ በወርሃ ጀማዱል ኡላ ሰኞ ቀን በ63 ዓመት እድሜያቸው ይህችን ዓለም በሞት ተሰናበቱ። ባህሪያቸውና ስብእናቸው በጃሂልያ ዘመን ከቁረይሾች መሐል በዘር ሐረግና በታሪክ እውቀት ወደር አይገኝላቸውም። ውጤታማ ነጋዴም ነበሩ። በመልካም ባህሪና በችሮታ ይታወቃሉ። ወገኖቻቸው ይወዷቸዋል። አስካሪ መጠጥ አይጠጡም፣ ጣኦት አያመልኩም። ስብእናቸውን የሚያጎድፍ አንዳች ድርጊት ሲፈጽሙ አልተስተዋሉም። ቆዳቸው ነጭና አካላቸው ሸንቃጣ፣ የፊታቸው ስጋ መጠነኛ ነበር። ዓይኖቻቸው ገባ፣ ግንባራቸው ወጣ ያሉ ነበሩ። ጸጉረ ብዙ፣ የተስተካከለ ቁመና ባለቤት ነበሩ። ሰዎች በጃሂልያ ዘመን የአቡበክርን መልካም ስብእና እና ታማኝነት በማወቃቸው “አስ-ሲዲቅ” (እውነተኛው) በሚል ቅጽል ስም ጠሯቸው። በታማኝነታቸው ቁረይሾችን በመወከል ይፈጣጠሙ ነበር። ቁረይሾች እርሳቸው ያጸደቁትን ያጸድቃሉ። ሌላ ሰው ያጸደቀውን ግን ተቀብለው ለመተግበር ያንገራግራሉ። ኢስላምን መቀበላቸው ከነብይነት በፊት የመልእክተኛው (ሰ.ዐ.ወ) ባልደረባ ነበሩ። አላህ ነቢዩን (ሰ.ዐ.ወ) በመልእክተኝንት ሲያልቃቸው ወደ እስልምና መጀመሪያ የጋበዙት አቡበክርን ነበር። እርሳቸውም ሳያመነቱ እስልምናን ተቀበሉ። የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ይህን በማስመልከት ሲናገሩ፡- “የትኛውም ሰው ወደ እስልምና ስጋብዘው ይከብደዋል። ለመቀበልም ያመነታል። አቡበክር ሲቀር። እርሱ ግን ወዲያውኑ እንደጠራሁት ሳያመነታ ተቀበለኝ።” (ሲረት ኢቢን ሂሻም) በተለያዩ የዳዕዋው እርከኖች ውስጥ ከአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ሳይነጠሉ፣ አስፈላጊውን ሁሉ እገዛ እያደረጉላቸው፣ ለአምላክና ለነብዩ (ሰ.ዐ.ወ) ጥሩና አማኝ፣ ለሐይማኖታቸው ቀናኢ ሆነው ኖረዋል። በዚህ ሂደትም የነቢዩ (ሰ.ዐ.ወ) የስደት ጉዞ ተጋሪ፣ የዋሻ ውስጥ ባልደረባ እንዲሆኑ ያስቻሏቸውን በርካታ መከራዎች አስተናግደዋል። ገንዘባቸውን ሁሉ ለእስልምና ዳዕዋ ሳይሰስቱ ችረዋል። ከአላህ መልእክተኛም (ሰ.ዐ.ወ) “የአቡበክር ገንዘብ የጠቀመኝን ያህል በማንም ገንዘብ አልጠቀመኝም።” የሚል ምስክርነትአግኝተዋል። (አህመድ፣ አቡ ሐቲምና ኢቢን ማጃህ) የዚህ ሁኔታ የአላህን መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) እስከ እለተ ሞታቸው ድረስ ደግፈው ለቀልባቸውም ይበልጥ ቅርብና ለኸሊፋነትም ይበልጥ ብቁ ሶሐባ ለመሆን ታደሉ። በዚህ ረገድ ታላቁ ነቢይ (ሰ.ዐ.ወ) የሰጡት ምስክርነት ከበቂ በላይ ነው። እንዲህ ብለዋል፡- “በባልደረባነትና በገንዘብ ከማንም በላይ የደገፈኝ አቡበክር ነው። ከአምላኬ ውጭ የመጨረሻውን ፍጹማዊ ፍቅር የምለግሰው ሰው ቢኖር ኖሮ ያ ሰው አቡበክር ይሆን ነበር። ቢሆንም የእስልምና ወንድማማችነት እና ፍቅር አስተሳስሮናል።” (ቡኻሪ፣ ሙስሊምና ቲርሚዚ ዘግበውታል) ልቅናቸውን የሚገልጹ ምስክርነቶች የአቡበክርን ልቅና ከሚያሳዩ ዘገባዎች መካከል አቡ ሰዒድ (ረ.ዐ) ያስተላለፉት ይገኝበታል። እንዲህ ብለዋል፡- “ከእለታት አንድ ቀን የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ)፡- ‘አላህ አንድን ባሪያውን ከዚህች ዓለም ሕይወትና ከርሱ ዘንድ ካለው ጸጋ ሲያስመርጠው ከአላህ ዘንድ ያለውን መረጠ።’ በማለት ሲናገሩ አቡበክር አለቀሱ። ለቅሷቸው አስገረመን። ለካስ ምርጫ የተሰጣቸው መልእክተኛው (ሰ.ዐ.ወ) ኖረዋል። አቡበክርም ከማንኛችንም ቀድመው ይህን ተረድተዋል:: መልእክተኛውም (ሰ.ዐ.ወ) እንዲህ ብለዋል፡- ‘በባልደረባነትና በገንዘብ ከማንም በላይ የደገፈኝ አቡበክር ነው። ከአምላኬ ውጭ የመጨረሻውን ፍጹማዊ ፍቅር የምለግሰው ሰው ቢኖር ኖሮ ያ ሰው አቡበክር ይሆን ነበር። ቢሆንም የእስልምና ወንድማማችነት እና ፍቅር አስተሳስሮናል። የአቡበክር በር ሲቀር ሁሉም የመስጂዱ በሮች ይዘጋሉ’። (ቡኻሪ፣ ሙስሊምና ቲርሚዚ ዘግበውታል) በሌላ ዘገባ እንደተወሳው እንዲህ ብለዋል፡- “ከአምላኬ ውጭ ፍጹማዊ ፍቅር የምለግሰው ሰው ቢኖር ኖሮ ያ ሰው አቡበክር ይሆን ነበር። ይህም ሆኖ ወንድሜና ባልደረባዬ ነው። አላህ ባልደረባችሁን ፍጹማዊ ወዳጁ (ኸሊል) አድርጎታል።” (ቡኻሪ፣ ሙስሊምና ቲርሚዚ ዘግበውታል) በአላህና በመልእክተኛው (ሰ.ዐ.ወ) ማመን አቡበክር የመጀመሪያው ሙስሊም እንዲሆኑና የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) የሚናገሩትን ሁሉ ቅንጣት ሳይጠራጠሩና ሳያመነቱ እንዲቀበሉ የረዳቸው ይህ እምነታቸው ነው። በኢስራእ እና ሚዕራጅ ሐዲስ ውስጥ ያሳዩትን እጅግ አንጸባራቂ አቋም አስተውል። የአላህ መልእክተኛ ለባልደረቦቻቸውና ለቁረይሾች በዚያች ሌሊት ያጋጠማቸውን ክስተት ባጫወቷቸው ጊዜ እምነተ ደካሞች ከእስልምና እስከ መውጣት ደረሱ። ቁረይሾችም በአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ተሳለቁ። አቡበክር ስለዚህ እንግዳ ክስተት የሚኖራቸውን አቋም ለማወቅም አቡ ጀህል ወደርሳቸው ሄደ። ነቢዩ (ሰ.ዐ.ወ) የተናገሩትንም አጫወታቸው። እርሳቸውም በፍጹም መተማመንና በእርጋታ፡- “በእርግጥ ይህን ተናግረዋልን?” በማለት ጠየቁ። አቡ ጀህልም “አዎ” ሲል መለሰ። እርሳቸውም፡- “ሙሐመድ ይህን ከተናገረ እውነቱን ነው” አሉ። አቡ ጀህልና አብረውት የነበሩት ባልደረቦቹም፡- “በአንድ ቀን ሌሊት ወደ በይተል መቅዲስ ሄጄ ሳይነጋ በፊት ተመለስኩ ማለቱን አምነህ ትቀበላለህን?” አሏቸው። አቡበክር የሚከተለውን አስገራሚ መልስ ሰጡ፡- “ከዚህ ይበልጥ እንግዳ የሆነ ነገር ተናግሮ አምኘዋለሁ። ጧት ማታ ከሰማይ መልእክት እንደሚወርድለት ነግሮኝ ተቀብየዋለሁ” አሉ። ወደ ነቢዩ (ሶ.ወ.ወ) በመሄድም የኢስራእን ታሪክ ሰሙ። “አንተ የአላህ መልክተኛ መሆንህን እምሰክራለሁ።” በማለትም የሰሙትን ሳያመነቱ መቀበላቸውን አረጋገጡ። (ቡኻሪና ሙስሊም ዘግበውታል) የመጨረሻውን የምጥቀት ጫፍ የደረሰ ኢማን፣ የዚህ እምነት ባለቤት የኢስላም ታላላቅ ሰዎች ፈርጥ ቢሆኑ ምኑ ያስገርማል! መስዋእትነት አቡበክር ነፍሳቸዉንና ገንዘባቸውን ለእስልምና ዳዕዋ መሰዋታቸው የጽኑ እምነታቸው አይቀሬ ውጤት ነው። ኢማን ወደ ቀልብ ሲገባ ለመስዋእትነት ያነሳሳል። እንደ አቡበክር አይነት እጅግ ጽኑና ጥልቅ እምነት ከሆነስ?! አቡበክር ራሳቸውን ለመስዋእትነት አቅርበው የአላህን መልእክተኛ የታደጉባቸው አጋጣሚዎች ብዙ ናቸው። አንድ ቀን ቁረይሾች ከካዕባ መስክ ላይ የአላህን መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ለማነቅ ሙከራ ሲያደርጉ አቡበክር ተከላከሉላቸው። በዚህ ጊዜ ነቢዩን (ሰ.ዐ.ወ) ትተው ከርሳቸው ላይ በመረባረባቸው ራሳቸውን ስተው እስኪወድቁ ድረስ ደበደቧቸው። አፍንጫቸውን ከዓይናቸው ወይም ከጉንጫቸው መለየት እስኪያዳግት ድረስ ክፉኛ ቆሰሉ። ሰዎች አንስተው ወደቤታቸው ወሰዷቸው። ራሳቸውን ሲያውቁ መጀመሪያ ያቀረቡት ጥያቄ፡- “የአላህ መልእክተኛ በምን ሁኔታ ውስጥ ናቸው?” የሚል ነበር። (ሲረቱ አን-ነበዊያህ ዘይኒ ደህላን፡፡) ከመልእክተኛው (ሰ.ዐ.ወ) ጋር ወደ መዲና በተሰደዱ ጊዜም ተመሳሳይ መስዋእትነት ከፍለዋል። ቁረይሾች አግኝተው ሊገድሏቸው ብርቱ ጥረት አድርገዋል። በዚህ ጊዜ የአቡበክር አቋም እጅግ አስገራሚ ነበር። ቁረይሾች ከዋሻው በር ላይ ቆመው በነበረ ጊዜ የተናገሩትን ድንቅ ቃል እንመልከት። “የአላህ መልእክተኛ ሆይ! አንደኛቸው ወደ እግሩ ስር ቢያይ ይመለከተናል።” መልእክተኛው ግን ባልደረባቸውን እንዴት እንደሚያጸኑ ያውቁ ነበር። እንዲህ አሉ፡- “አቡበክር ሆይ! አላህ አብሯቸው ባለ ሁለት ሰዎች ስጋት አይግባህ።” አቡበክር ገንዘባቸውን ሁሉ ለእስልምና ዳዕዋ መስዋእት አደረጉ። ዓኢሻ እንዲህ ብለዋል፡- “አቡበክር 40 ሺህ (የወርቅ ፍራንክ) ለዳዕዋ መጸወቱ። የአላህ መልእክተኛ ለአስቸጋሪው የተቡክ ዘመቻ ጦርነት ትጥቅና ስንቅ እንዲዘጋጅ ባልደረቦቻቸውን በጠየቁ ጊዜ ሶሐቦች ገንዘቦቻቸውን እየያዙ መጡ። ኡስማን ብዙ ገንዘብ አመጣ። ዑመር ግማሽ ሐብታቸውን መጸወቱ። አቡበክር ደግሞ ሙሉ ገንዘባቸውን ሰጡ። የአላህ መልእክተኛም (ሰ.ዐ.ወ)፡- ‘አቡበክር ሆይ! ለቤተሰቦችህ ምን አስቀረህ?’ ሲሏቸው። ‘አላህንና መልእክተኛውን’ ሲሉ መለሱ።” (ቲርሚዚ ዘግበውታል) ብልህነትና ቆራጥነት በጃሂልያ ዘመን ወገኖቻቸው ጣኦት ለማምለክ ሲጋፉ እርሳቸው አንድም ጊዜ እንኳ ለጣኦታት ለመስገድ ካለመፍቀዳቸው፣ ወገኖቻቸው በአስካሪ መጠጥ ሲነከሩ እርሳቸው ግን ኢምንት እንኳ ካለመጎንጨታቸው የበለጠ ብልህና አስተዋይ መሆናቸውን የሚያረጋግጥ ነገር የለም። ጣኦት አምልኮ ቂልነት እና ጥመት፣ አስካሪ መጠጥ መጠጣትም ውድቀትና ውርደት መሆኑን በብሩህ አእምሯቸው ተረድተዋል። ምን ያህል ጀግናና ቆራጥ እንደሆኑ ለማሳየት የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) በሞቱና ከፊል ዐረቦች በኢስላማዊው ስርዓት ላይ ባመጹ ጊዜ ያሳዩአቸው አስደናቂ የጀግንነት አቋሞች በቂ ናቸው። ነቢዩ (ሰ.ዐ.ወ) በሞቱ ጊዜ ሶሐቦች እጅግ ከማዘናቸው የተነሳ ከፊሎቹ አንደበታቸው ተሳሰረ። ሌሎችም ከተቀመጡበት መነሳት ተሳናቸው። ዑመርም (ረ.ዐ) “ነብዩ አልሞቱም። ይመለሳሉ።” እስከማለት ደረሱ። አቡበክር ግን ሌሎች ሰዎች እንደሚሞቱት መልእክተኛውም መሞታቸውን አወጁ። የዑመርን ንግግር ሐየሱ። ሶሐቦችን አረጋጉ። የሚከተለውን የአላህ ቃልም አስታወሱ፡- “ሙሐመድም ከበፊቱ መልክተኞች በእርግጥ ያለፉ የኾነ መልክተኛ እንጅ ሌላ አይደለም፡፡” (ኣሊ-ዒምራን 3፤144) ሪዳህን ክስተትን የተቆጣጠሩበት ሁኔታም በወሳኝና ፈታኝ ሁኔታዎች ውስጥ የሚላበሱትን ፍጹም ጀግንነት ያሳያል። ያኔ አላህ የአቡበክርን ቀልብ በሐቅ ላይ ባያጸና እና የጽኑ ነብያትን ቆራጥነት ባያላብሳቸው ኖሮ ተከስቶ የነበረው ፈተና ገና ለጋ የነበረውን የእስልምና ሕንጻና መንግስቱን ባወደመው ነበር። ይህም ስለሆነ ነው አቡበክር ከአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) በኋላ ሁለተኛው የእስልምና መንግስት መስራች ተብለው የሚወደሱት። ትህትናና ቁጥብነት እንደ አቡበክር ያለ ታላቅ ስብእና ስልጣን አያታልለውም። ከኢስላማዊው አደብና ስነምግባር አያወጣውም። እናም በኸሊፋነት ዘመናቸው ልክ እንደ ቀድሞው ለስላሳና አዛኝ፣ ለሕዝባቸው ጉዳይም ቀናኢ ሆነው ቀጠሉ። ተከታዩ ታሪክ አቡበክር በኸሊፋነት ዘመን የነበራቸውን ትህትና ለማሳየት ጥሩ ምስክር ነው፡- አቡበክር ለአዛውንትና ረዳት አልባ እንስቶች ዘወትር ጠዋት ፍየል ያልቡ ነበር። ኸሊፋ በሆኑ ጊዜ አንዲት የመንደራቸው እንስት፡- “ከእንግዲህ አቡበክር ፍየሎቻችንን አያልብልንም” አለች። አቡበክር ይህን ማለቷን ሲሰሙ፡- “በአላህ እምላለሁ፣ እንደወትሮው ሁሉ ማለቤን እቀጥላለሁ። የኖርኩበትን መልካም ባህሪ አላህ እንደማይቀይርብኝ ተስፋ አደርጋለሁ።” አሉ። የዓለማችን ታላላቆች ለክብራቸው እንዲያጎበድዱ የሚያደርግ አንጸባራቂ አቋም ነው።፡ ከስጋዊ ስሜቶችና ዝንባሌዎች በላይ በመምጠቅ የኡምማውን መብትና አስፈልጎት የማስታወስ፣ ክብሩንና ገንዘቡን የሚጠብቅለት ታላቅነት ነው። የአቡበክር ዙህድ የአቡበክርን ዙህድ (ለዓለማዊ ጸጋና ድሎት አለመጓጓት) ከሚያሳዩ ክስተቶች መሐል ኢማም አህመድ፣ አኢሻን ጠቅሰው የዘገቡት ታሪክ ይገኝበታል። እንዲህ ብላለች፡- “አቡበክር ሲሞቱ አንዲት ዲናር ወይም ዲርሃም አልተውም። ከመሞታቸው በፊት ገንዘባቸውን በሙሉ ወደ በይተል ማል (የሙስሊሞች የገንዘብ ግምጃ ቤት) አስገብተውት ኖሯል።” ዑርወት እንዳስተላለፉት አቡበክር ኸሊፋ በተደረጉ ጊዜ ያላቸውን እያንዳንዷን ዲርሃምና ዲናራቸውን ወደ ሙስሊሞች በይተል ማል አስገቡ። “በዚህ ገንዘብ እነግድ ነበር። አሁን ግን ኸሊፋቸው ሲያደርጉኝ መነገድ አልቻልኩም።” አሉም። አጧእ ቢን ሳኢብን በመጥቀስ ቢን ሰእድ እንደዘገቡት አቡበክር ኸሊፋ በተደረጉ ማግስት ጠዋቱኑ በርካታ ኩታ በትከሻቸው ተሸክመው ሲሄዱ ዑመር ተመለከቷቸው። “የት እየሄድክ ነው?” ሲሉም ጠየቋቸው። “ወደ ገበያ” በማለት መለሱ። “የሙስሊሞች ሐላፊ ተደርገህ እያለ ኃላፊነትህን ትተህ ገበያ ውስጥ ምን ትሰራለህ?” ሲሉም ጠየቋቸው። “ቤተሰቦቼን ምን ላበላ ነው?” አሉ አቡበክር። “አቡ ዑደይዳህ ቀለብ ይወስንልሃል” አሏቸው። ተያይዘው ወደ አቡ ዑበይዳህ ዘንድ ሄዱ። እርሳቸውም፡- “አንድ ሙሃጅር የሚበቃውን ቀለብ፣ ሳይበዛም ሳያንስም፣ እቆርጥልሃለሁ። ለክረምትና ለበጋ የሚሆን ልብስም እገዛልሃለሁ። እርሱ ሲነትብ ትመልሰውና በልዋጩ ሌላ ትወስዳለህ” አሉ። በየቀኑ ግማሽ ፍየል ወሰኑላቸው። ገላቸውን የሚሸፍኑበት እራፊ ጨርቅም ሰጧቸው! በበጎ ነገሮች ሁሉ ቀዳሚ አቡ ሁረይራ እንዳስትላለፉት ነቢዩ (ሶ.ዐ.ወ)፡- “ከናንተ ውስጥ ጾም ይዞ ያነጋ ማን ነው? በማለት ጠየቁ። አቡበክርም፡- ‘እኔ’ አሉ። ከናንተ ውስጥ ጀናዛን የሸኘ ማን ነው? ሲሉም ጠየቁ። አቡበክርም፡- ‘እኔ’ አሉ። ዛሬ ምስኪንን ያበላ ማን ነው? አሉም። አቡበክርም፡- ‘እኔ’ አሉ። በሽተኛ የጠየቀስ ማን ነው? ሲሉ፣ አቡበክር ‘እኔ’ አሉ። የአላህ መልእክተኛም፡- እነዚህ በጎ ድርጊቶች በአንድ ሰው ላይ አይሰባሰቡም፣ ያ ሰው ጀነት የገባ ቢሆን እንጅ አሉ።” (ሙስሊም ዘግበውታል) “ጅብሪል መጣና እጄን ይዞ ተከታዮቼ የሚገቡበትን የጀነት በር አሳየኝ። አሉ። አቡበክርም፡- ‘ከርስዎ ጋር ሆኜ ባየው እወድ ነበር’ አሏቸው። ነቢዩም፡- አቡበክር ሆይ! ከኡመቴ (ሕዝቦቼ) ውስጥ መጀመሪያ ጀነት የምትገባው አንተ ነህ አሏቸው።” (አቡ ዳውድ ዘግበውታል) የአላህ ፍራቻ እና ጥንቃቄ አቡበክር አንድ ባሪያ ነበራቸው። ዘወትር ጠዋት እየወጣ ስራ በመስራት ገንዘብ ያገኛል። አንድ ቀን ምግብ ይዞ መጣ። አቡበክርም አንድ ጉራሽ ተመገቡለት። ባሪያውም በመሐይምነት ዘመን ለፈጸመው የጥንቆላ ተግባር ከተሰጠው ክፍያ ያገኘው ምግብ እንደሆነ ነገራቸው። አቡበክርም፡- “ልታጠፋኝ ተቃርበህ ነበር።” አሉና ጣታቸውን ወደ ጉሮሯቸው በመላክ እንዲያስመልሳቸው ሞከሩ። አልወጣ ብሎ አስቸገራቸው። “በውሃ እንጅ አይወጣም” ሲሏቸው በሳህን ውሃ እንዲቀርብላቸው አደረጉና እርሱን እየጠጡ የበሉትን ሁሉ አስመለሱ። “አላህ ይዘንልዎት። ለአንዲት ጉርሻ ይህን ያህል ራስዎን ያንገላታሉን?” ተባሉ። “ነፍሴ ከአካሌ ካልተነጠለች ይህች ጉርሻ የማትወጣ ቢሆንም እንኳ ነፍሴን ከማውጣት ወደኋላ አልልም። የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ)፡- ‘በሐራም ምግብ የበቀለ ስጋ እሳት ለርሱ ይበልጥ የተገባ፣ ነው’ ሲሉ በመስማቴ በዚህ ጉርሻ አማካይነት ከአካሌ አንዳች ነገር እንዳይበቅል ስለፈራሁ ነው” አሉ። (በይሐቂ እንደዘገቡት አል ሒልያህ 2/31) የአምላካቸውን ከለላነት መምረጣቸው ቡኻሪ እንደዘገቡት ዓኢሻ (ረ.ዐ) የሚከተለውን ተናግረዋል፡- “ወላጆቼ ሙስሊም ሆነው እንጅ አላውቃቸውም። የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ጠዋትና ማታ ከኛ ዘንድ የሚመጡ ሆነው እንጅ አንድም ቀን አላለፈም።” ሙስሊሞች መካ ውስጥ እንግልት ሲበዛባቸው አቡበክር ወደ ሐበሻ ለመሰደድ መካን ጥለው ወጡ። “በርከል ገማድ” ከተባለ ቦታ ሲደርሱ ኢብን ዱግነህ አገኛቸው። የጎሣ አለቃ ነው። “የት እየሄድክ ነው?” ሲልም ጠየቃቸው። “ወገኖቼ ከሀገር አስወጡኝ፤ ሀገር ላገር እየተዘዋወርኩ አምላኬን ማምለክ እፈልጋለሁ” ሲሉ መለሱ። ኢብን ዱግነህም፡- “አቡበክር ሆይ! አንተን የመሰለ ሰው ሀገር ጥሎ አይወጣም። እንዲወጣም አይደረግም። አንተ ችግረኛን የምትረዳ፣ ዝምድናን የምትቀጥል፣ ችግርን የምትጋራ፣ እንግዳ የምታስተናግድ፣ ከባለመብት ጎን የምትቆም ሰው ነህ። ስለዚህ እኔ ከለላ እሆንሃለሁ። ተመለስና እዚያው ሀገርህ ውስጥ ጌታህን አምልክ” አላቸው። ወደ መካ ተመለሱ። ኢቢን ዱግነህም አብሯቸው ሄደ። ማታ ላይ የቁረይሽ ባላባቶችን በየቤታቸው እየዞረ፡- “አቡበክር ከሀገር የሚወጣ ወይም እንዲወጣ የሚደረግ ሰው አይደለም። ችግረኛን የሚታደግን፣ ዝምድናን የሚቀጥልን፣ ችግርን የሚጋራን፣ እንግዳ የሚንከባከብንና ከተበዳይ ጎን የሚቆምን ሰው ከሀገር ታስወጣላችሁን?” ሲል ወቀሳቸው። ቁረይሾች ለአቡበክር ከለላ መሆኑን ተቀበሉ። ግና እንዲህ ሲሉ አስጠነቀቁት፡- “ለአቡበክር አምላክን ቤቱ ውስጥ ብቻ እንዲያመልክና እንዲሰግድ ንገረው። በቤቱ ውስጥ ያሻውን ነገር ያንብብ። እኛን እያወከን ግን፣ እነዚህን ነገሮች በይፋ ከፈጸመ ሴቶቻችንና ልጆቻችን እንዳይፈተኑ እንሰጋለን።” ኢብን ዱግነህ ለአቡበክር ይህንኑ ነገራቸው። አቡበክር ጌታቸውን በቤታቸው ውስጥ ማምለካቸውን ቀጠሉ። ሶላት በይፋ አይሰግዱም፤ ቁርአንም ከቤታቸው ውጭ አይቀሩም። በኋላ ግን ከካዕባ ግቢ ውስጥ የመስገድ ሐሳብ መጣላቸው። ይህንኑ አደረጉ። ከርሱ ውስጥም መስገድና ቁርአን መቅራት ጀመሩ። የጣኦታውያን እንስቶችና ሕጻናትም በአግራሞት ይመለከቷቸው ጀመር። አቡበክር አልቃሽ ሰው ነበሩ። ቁርአን ሲቀሩ በለቅሶ ይንፈቀፈቃሉ። ይህ ድርጊታቸው የቁረይሽ ባላባቶችን አስደነገጠ። ለኢቢን ዱግነህም እንዲህ የሚል መልእክት ላኩ፡- “አቡበክር አምላኩን ከቤቱ ውጭ ላያመልክ ቃል አስገብተን ከለላ ትሆን ዘንድ ፈቅደን ነበር። እርሱ ግን ቃሉን ጥሶ በካዕባ ግቢ ውስጥ መስገድ እና መቅራት ጀምሯል። ሴቶቻችንና ልጆቻችን እንዲፈተኑ ስለማንሻ ከልክለው። ቤቱ ውስጥ ብቻ ማምለክ ከፈለገ ይችላል። አምልኮውን ይፋ ማድረግ የሚፈልግ ከሆነ ግን ከለላነትህን መልስለት፤ የሰጠንህን ቃል ማፍረስ አንሻም። በይፋ እንዲያመልክም አንፈቅድለትም።” ዓኢሻ እንዳስተላለፉት ኢቢን ዱግነህ ወደ አቡበክር ዘንድ መጣና፡- “እኔና አንተ የተጋባነውን ቃል ታውቃለህ። ስለዚህም በቃልህ መሠረት ቤትህ ውስጥ ብቻ አምልክ፤ ካልሆነ ከለላነቴን መልስልኝ። ከለላዬ እንዲጣስና ዐረቦችም ይህን ጉድ እንዲሰሙ አልሻም” አለ። አቡበክርም፡- “ከለላነትህን መልሸልሃለሁ። ከእንግዲህ የአላህን ከለላነት ብቻ እሻለሁ።” አሉ። ከአቡበክር ሌላ ይህን የጀግንነት አድራጎት ማን ሊፈጽም ይችላል። በዚህ ድንቅ አቋም ሊዋብ የሚችለው የአቡበክር ስብእና ብቻ ነው። በአላህ ላይ የነበራቸው እምነት ይህን ያህል ጽኑና ጠንካራ ነበር። የክህደት ሐይሎች ዙሪያውን ከበው ሊያጠፏቸው ባሰፈሰፉበት ወቅት አላህ ከየትኛውም ፍጡር የላቀ፣ ከለላው የሚከጀል፣ ተስፋ የሚጣልበት ብቸኛ ሐይል መሆኑን፣ አላህ የረዳውን የሚያሸንፈው እንደሌለ በጥልቅ ተረዱ። በኸሊፋነት ዘመን አቡበክር ኸሊፋ የሆኑት ሙስሊሞች በነብያቸው (ሰ.ዐ.ወ) ሞት ምክንያት ግራ በተጋቡበት አስፈሪ ወቅት ነው። በወቅቱ ከፊል ዐረቦች ከኢስላም አፈንግጠዋል። ሌሎች ከመልእክተኛው (ሰ.ዐ.ወ) በኋላ ለማንም ላለማደር ወስነዋል። ሮሞች ሂጃዝን ለመውረር በዝግጅት ላይ ናቸው። የሮሞችን ጥቃት ለመመለስ የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ያዘጋጁት የኡሳማ ኢቢን ዘይድ (ረ.ዐ) ጦር ጉዞውን ለመቀጠል ከመዲና አፋፍ ላይ ሆኖ ትእዛዝ ይጠባበቃል። በዚህ ሁሉ ፈታኝ ሁኔታ ውስጥ ኸሊፋ የተደረጉት አቡበክር ሐላፊነታቸውን በሚገባ ተወጡ። አፈንጋጮችን (አል-ሙርተዲን) አደብ (ሥርዓት) ለማስያዝ ቆራጥ ውሳኔ ወሰኑ። ሌሎች ሶሐቦች የጦርነቱን ሐሳብ ባይደግፉም እርሳቸው ግን በዚሁ ሐሳባቸው ጸኑ። በኋላ ላይ ግን ሶሐቦች የርሳቸውን ሐሳብ ደገፉ። በአላህ በረከትም እስልምናን በዐረቢያ ውስጥ እንደ አዲስ ለማጽናት ተመሙ። አላህ የለገሳቸው ድል ታላቅ ነበር። የአመጽ እንቅስቃሴውን በእንጭጩ ቀጩት። የኡሳማንም ጦር የአላህ መልእክተኛ ወዳሰማሩት ግንባር አዘመቱ። ይህ ጦር እስልምናን ለማስፋፋትና ሕዝቦችን ነጻ ለማውጣት የተገኙ ድሎች ሁሉ መነሻ ሆነ። የአስተዳደር ፖሊሲያቸው ኸሊፋ በተደረጉ ጊዜ ያሰሙት ተከታዩ ታሪካዊ ንግግር ነበር፡- “እኔ በናንተ ላይ ተሹሚያለሁ። ይህ ማለት ግን ከናንተ ብልጫ አለኝ ማለት አይደለም፤ በጎ ከሰራሁ አግዙኝ። ክፉ ከሰራሁ አስተካክሉኝ። እውነት መናገር አደራን መጠበቅ ሲሆን፣ መዋሸት ደግሞ ክህደት ነው። ከናንተ መካከል ደካማው መብቱን እስካሟላለት ድረስ ከኔ ዘንድ ጠንካራ ነው። ከናንተ ዘንድ ጠንካራው ግዴታውን እንዲወጣ እስካደርገው ድረስ ከኔ ዘንድ ደካማ ነው። ሰዎች በአላህ መንገድ መፋለምን ሲተው አላህ ውርደትን ያከናንባቸዋል። በአንድ ሕዝብ ውስጥ ዝሙት ከተስፋፋ አላህ ሁሉንም በቅጣቱ ያጠቃልላቸዋል። አላህንና መልእክተኛውን እስከታዘዝኩ ድረስ ታዘዙኝ። የአላህን እና የመልእክተኛውን ፈቃድ ስጥስ ግን ልትታዘዙኝ አይገባም።” አቡበክር የአስተዋይ ልቦና፣ የሩቅ አሳቢ አእምሮ ባለቤት ነበሩ። በዘመናቸው ያሉ ሁኔታዎችን በጥንቃቄ ከማየት፣ በጥልቀት ከማስተዋል የመነጨ ንግግራቸው የልብ ብርታትን፣ ፍጹም መተማመንና ጽኑነትን የተላበሰ ነው። የኸሊፋነት ዘመናቸው ጥቂት ቢሆኑም እጅግ አስደናቂና ታላላቅ በሆኑ ስኬቶች የተሞሉ ናቸው። የአቡበክር ብልህነት በበርካታ አጋጣሚዎች ተስተውሏል። በተለይም እጅግ ፈታኝ በሆኑ ሁኔታዎች። ታላቅ ሰው ታላላቅ አቋሞችን ያስመዘግባል። ቁርኣንን የመሰብሰብ ድንቅ ተግባር በየማማህ ጦርነት ወቅት በርካታ የቁርአን አዋቂዎች የመገደላቸውን ዜና አቡበክር በሰሙ ጊዜ ዑመር አብረዋቸው ነበሩ። በዚህ ጦርነት በርካታ የቁርአን አዋቂዎች ተገድለዋል። “በሌሎች ጦርነቶችም ተመሳሳይ ሁኔታ ተፈጥሮ አዋቂዎቻችን እንዳያልቁ እሰጋለሁ። ስለዚህም በነቢዩ ዘመን የተጻፉ የቁርኣን ጽሑፎች እንዲሰበሰቡ ብታደርግ መልካም ይመስለኛል” አሉ። አቡበክርም፡- “የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ያላደረጉትን ነገር እንዴት እኔ አደርገዋለሁ?” ሲሉ ጠየቁ። ዑመርም፡- “በአላህ እምላለሁ! ይህን ብታደርግ መልካም ነው” አሉ። ዑመር አቡበክርን ደጋግመው ጎተጎቱ። በመጨረሻም አቡበክር በሐሳቡ ተስማሙ። ዘይድ እንዲህ ሲሉ አስተላልፈዋል አቡበክር እንዲህ አሉኝ፡- “አንተ አስተዋይ ወጣት ነህ በመጥፎ ነገር አንጠረጥርህም። ለአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ቁርኣን ሲወርድላቸው እየተከታተልክ ትጽፍ ነበር። ስለዚህም የተጻፉ የቁርኣን መልእክቶችን በአንድ አሰባስብ” አሉኝ። በአላህ እምላለሁ! ይህን ሐላፊነት ከሚያሸክሙኝ ተራራ እንድገፋ ቢያዙኝ እመርጥ ነበር። “የአላህ መልእክተኛ (ሰ.ዐ.ወ) ያላደረጉትን እንዴት እናንተ ታደርጋላችሁ?” አልኳቸው። አቡበክርም “በአላህ እምላለሁ! በጎ ነገር ይመስለኛል” አሉኝ። ደጋግመውም ጎተጎቱኝ። በመጨረሻ በሐሳባቸው ተስማማሁ። በተለያዩ ቁሳቁሶች ላይ ተጽፎ የነበረውን ቁርአን ከያለበት ተከታትዬ ሰበሰብኩት። የአት-ተውባህን የመጨረሻ አናቅጽም ከኹዘይማህ ቢን ሳቢት ዘንድ አገኘሁት። “ከጎሳችሁ የሆነ ችግራችሁ በእርሱ ላይ ጽኑ የሆነ፣ በእናንተ (እምነት) ላይ የሚጓጓ፣ በምእምናን (ላይ) ርኅሩኅ አዛኝ የኾነ መልክተኛ በእርግጥ መጣላችሁ፡፡ ቢያፈገፍጉም አላህ በቂዬ ነው፡፡ ከእርሱ ሌላ አምላክ የለም፡፡ በእርሱ ላይ ተጠጋሁ እርሱም የታላቁ ዐርሽ ጌታ ነው በላቸው፡፡” (አል-ተውባህ 9፤ 128-129) (ሐዲስ ሐሰኑን ሶሂህ) ዘመን ተሻጋሪ መልእክቶቻቸው። ٢١ ١٨ “ሰዎች ሆይ! በአላህ እምላለሁ! ጠላቶቻችሁ ቢበዙ፣ ወዳጆቻችሁ ቢያንሱና ሰይጣን በሙሉ ኃይሉ ቢዘምትባችሁም እንኳ አላህ ይህን ሐይማኖት የሐይማኖቶች ሁሉ የበላይ ያደርገዋል። ጣኦታውያን ይህን ቢጠሉም። ንግግሩ እውነት፣ ቃል ኪዳኑም የማይታብል ቅል ነው። አህባሽ ማን ነው የሀበሺ (አህባሽ) መንገድ የጀመረው አብደላ አል-ሐረሪ የተባለ ግለሰብ ነበር፡፡ ግለሰቡ ሐረር የተወለደ ሲሆን የሀይለ ስላሴ መንግስት ቀኝ እጅ ነበር፡፡ ከሃይለስላሴ አማች አንደርጌ ጋር ሆኖ ዓሊሞችን ሲያሳስር፣ መብትና እኩልነትን የሚሉትን ሙስሊሞችን ሲያጠቃ እና ሲሰልል ቆየ፡፡እ.ኤ.አ በ1940 (1367 ሂጅራ) ላይ በሐረር የቁርኣን ሂፍዝ ማዕከል መምህራንን አሳስሮ መርከዙን አስዘጋ፡፡ የመርከዙን ዳይሬክተር ሼህ ኢብራሁም ሀሰንን አሳስሮ 23 ዓመታት አስረፈደባቸው፡፡ አብደላ አል-ሐረሪ የፈጠረው ፊትና ‹‹ፊትነተልኩሉብ›› ተብሎ ይታወቃል፡፡ ከዚያም ወደ አዲስ አበባ በመምጣት በሀደሬ ሰፈር ሙስሊሙን ሲያጋጭ ቆይቶ በ1948 ወደ እስራኤል ተጓዘ፡፡ ለዓመት በዚያ ቆይቶ በ1949 ወደ ሶሪያ ገባ፡፡ ከዚያም በ1950 ወደ ሊባኖስ ተጓዘ፡፡ በሊባኖስ ቁርአን በማቅራት ህፃናትን ማሳደን ቀጠለ፡፡ ቀስ እያለ በመቶዎች የሚቆጠሩ ተማሪች አፈራ፡፡ ከአገር ከወጣ በኋላ ከየሁዳዎች ጋር በሚስጢር ይገናኝ ጀመር። ከፍተኛ ገንዘብ ተመድቦለት እ.አ.አ በ1982 የሊባኖስ የርስ በርሱ ጦርነት ጊዜ ድምፁን አጥፍቶ ሀይሉን አጠናከረ፡፡ ከዚያ በ1980ዎች እስራኤል ሊባኖስ ስትወርና ስታጠቃ የሙስሊሞች ጀመዓ ስትወጋ አህባሾችን ግን ተወቻቸው፡፡ ምክንያቱም የርሷ ወዳጅ ናቸውና ነው፡፡ በ1990 አህባሾች በእስራኤል ተረድተው ወደ ፖለቲካ ገቡ፡፡ በ1992 የሊባኖስ ምርጫ ጥቂት ወንበር አሸንፈው ፓርላማ ገቡ፡፡ ቀስ በቀስ የራሳቸውን ሚሊሻ ጦር መለመሉ፡፡ ሙስሊሙን ማበጣበጡን ገፍተው ቀጠሉ፡፡ ከነርሱ ውጭ ያለውን ሁሉ ‹‹ካፊር›› እያሉ መፈረጁ ተያያዙት፡፡ ለመንግስትና ለእስራኤል መረጃ እየሰጡ ሙስሊሙን ማስመታት ጀመሩ፡፡ ራሳቸውን በውሸት ‹‹የሻፊዒ መዝሀብ እንከተላለን›› እያሉ ያስወራሉ፡፡ አህለል ሱንና ነው። አሻዓሪና ማቶረዲ ነን ይላሉ፡፡ ሱፊያም ነን ይላሉ። ሆኖም የሶፊያ ዓሊሞች በሊባኖስ በሌሎች ሀገራትም መጀመሪያ እውነት ሱፊያ ናቸው ብለው ተሸደውደው ነበር። ሆኖም በሗላ በዝርዝር ሲያውቋቸው አጋልጠው ምላሽ ጻፉባቸው። ሰዉም እንዲያውቃቸውን እና እናዳይከተሏቸው አስጠነቀቁ።እውነታው ግን እነርሱ የእስራኤል ቀኝ እጅ ናቸው፡፡ ቀሰ በቀስ አል-ሀበሺ የሱንና መንገድ እየበከለ ሺዓ፣ ሪፋኢ፣ ሙርጂአ፣ተክፊር፣ሱፊ፣አል-ጀበሪ፣ ቃዲሪያና ጃህሚያ ወዘተ መንገዶችን ቀይጦ(ስፕሪስሪስ) አድርጎ የራሱን አዲስ መንገድ ፈጠረ፡፡ የዓለም ሙስሊሞችን ማክፈር ያዘ፡፡ አብደላ አል-ሐረሪ ‹‹ሳዑዲ እንዴት ከፈረች?›› ብሎ ሁሉ መጽሀፍ ጽፏል፡፡ የነብዩ (ሶ.አ.ወ) አገር መካና መዲና የካፊር አገር ብሎ ጽፏል፡፡ ይህ ብቻ የየሁዳ መሳሪያ መሆኑን ቁልጭ አድርጎ ያሳያል፡፡ ለመሆኑ አቋማቸው ምንድነው? ቀጥሎ ጥቂቶችን ብቻ እናያለን፡- 1. ከካፊር ጋር ቁማር መጫወት፣ የካፊርን (ክርስቲያን) ጎረቤት መስረቅና ማጭበርበር ይቻላል ብሎ ያስተምራል።ዋናው እንዳይነቃ በድብቅ ማድረግና ዋናው መጠንቀቅ ነው ብሎ ያስተምራል፡፡ (መጽሐፉ ሰሪህ አል-በያን፣ገጽ 133) 2. ሰሀቦችን ይሳደባል፡፡ አንዳንዶቹን ሰሀቦች ካፊር ናቸው የጀሀነም ናቸው ብሎ ጽፏል፡፡ ለምሳሌ ታላቁን የነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) ሆሃባ ሙአዊያ ኢብኑ አቢሱፍያን ካፊር የጀሀነም ሲል ገልጿል፡፡ የነብያችን (ሶ.ዐ.ወ) ባለቤት አዒሻን ተሳድቧል፡፡ 3. በነጃሳ መስገድ ይፈቀዳል ይላል፡፡(መጽሐፉ ቡግየቱ ጧሊብ፣ገጽ 99-100) 4. ዘካ የለም ይላል፡፡ ዘካ ከእስልምና ማዕዘናት አንዱ ነው፡፡ አህባሾች ግን ሰው ዘካ እንዳያወጣ ከወረቀቱ ብር(ኖት) ላይ ዘካ የለበትም ይላሉ፡፡ ይህ ማለት በባንክም ይሁን በቤትዎ ቢሊዮን ብር እንኳ ካለዎ ዘካ አይስጡ ብሎ ይቀሰቅሳሉ፡፡ 5. ሪባ (ወለድ) መውሰድን ያበረታታሉ፡፡ ባንክ ገንዝ አስቀምጠው ባንኩ የካፊሮች(ወይም ስራ አስኪያጁ ካፊር(ክርስቲያን) ከሆነ ጠላታችን ስለሆኑ ወለዱን መውሰድ ይቻላል ብለው ያስተምራሉ። 6. ሴቶቻቸው ሻሽ ብቻ አድርገው ሱሪ ማድረግ ይችላሉ ይላሉ። ጂንስና ፋሽንንም ያበረታታሉ፡፡ 7. በሊባኖስ አገር የሙዚቃ ባንድ አላቸው ይህ ባንዳቸው ይባላል፡፡ ዓመታዊ የሙዚቃ ድግስ ያደርጋሉ:: በዛ ላይ ሴቶችና ወንዶች በጋራ ይጨፍራሉ፡፡ 8. የአጅነቢ ሴትን ፎቶ፣ ቪዲዮ አልያም በመስታወት ውስጥ ራቁቷን እንኳ ብትሆን በስሜትም ቢሆን ማየት ይቻላል:: ከቁርአንና ሱና ተቃራኒ ሆነው የተከለከለው በዓይን በቀጥታ ማየት ብቻ ነው ብለው ያስተምራሉ፡፡ 9. ‹‹ሪፋዒ›› የተሰኘ ጦሪቃን ያስፋፋሉ:: በኢትዮጵያ ጀምረዋል ይህ ጦሪቃ ከሺዓ ጋር የሚያመሳስለው ብዙ እምነት አለው፡፡ የኢትዮጵያ ሙስሊም ግን ሱኒ ነው፡፡ 10. እምነት በልብ ነው ባይሰግዱም ኢባዳ ባይሰራም አንዴ አመንኩ ማለት በቂ ነው ብለው ያስተምራሉ:: (መጽሀፍ አ-ደሊል አልቀዊም፣ ገጽ 7) 11. ተከታዮቻቸው በአሜሪካና ካናዳ የቂብላ አቅጣጫ ካልተቀየረ ብለው ረብሻ ፈጥረዋል፡፡ በመጨረሻም ከመስጊድ ሲባረሩ የራሳቸው መስጊድ በተለየ ቂብላ ላይ ሰሩ። አሁን ከሙስሊሙ በተለየ ቂብላ ነው መስጊዳቸው፡፡ 12. ድግምትን አይቃወሙም። ራሳቸውም ይፈፅማሉ፡፡ ለሲህር የሚጠቀሙበት ‹‹ሁቡብ አል-አሀብ›› ብለው የሚጠሩት ነገር አላቸው፡፡ 13. ቁርኣን የጂብሪል ቃል እንጂ የአላህ ቃል አይደለም ብለዋል። የአላህ ቃል አይፃፍም ይላሉ፡፡ 14. የሚገርመው ይህን ሁሉ የጥመት መንገድ እየተከተሉ ሱፊያ ነን፣ ሻፊዒ መዝሀብ ተከታይ ነን ይላሉ፡፡ 15. ከነርሱ እምነት ዉጭ ያሉ ዓሊሞችን እንደያስተምሩ ሆን ብለው ያስተጓጉላሉ፣ ይደበድባሉ፣ ያሳስራሉ፣ ያውካሉ፣ በአንድ ወቅት በሊባኖስ ይህ ችግር በስፋት ፈጥረው ‹‹ሸሪዓ መጽሔት›› በቁጥር 574 እትሙ ‹‹ሊባኖስ ጦርነት በመስጂዱ ውስጥ›› በሚል ርዕስ ጽሑፍ አስነበቦ ነበር፡፡ 16. ዓመታዊ የሴቶቻቸው የሂጃብ ፋሺን ሾው አላቸው፡፡ በዚያ ላይ ሂጃብ ከሚለብሱት ሴቶች ጋር በጋራ ይጨፍራሉ፡፡ የአህባሽ ስውር 9, 2011 መግቢያ የአህባሽ ጉዳይ በኢትየጲያችን አነጋጋሪ አጀንዳ ከሆነ ሰንበትበት ብሏል በተለያዩ የመገናኛ ብዙሃንም ስለዚህ ጀመዓ ብዙ ብዙ ተብሏል አነጋጋሪነቱም ያለምክኒያት አይደለም ከአስተሣሠብ እስከ ሥነምግባር ከእምነት እስከ ማህበራዊ ኑሮ ግንኙነት በእጅጉ የወረደ አመለካከትና አስተምህሮ ያለው አህባሽ በህዝቡ መካከል ማረፊያ ቢያገኝ ሊያደርሰው የሚችለው ጥፋት ከፍተኛ ይሆናል የሚለው የብዙዎች ስጋት ነው አህባሽ እንከኖቹ ብዙ ናቸው ትኩረቱና መሠረቱ ከተውሂድ ይልቅ ወደ ሽርክ በአላህ ማጋራት እና ወደ ሸርክ የሚያደርሱ መንገዶች ያዘነበለ ነው ጥርት ካለው የቁርኣንና የሀዲስ ትምህርት በበለጠ ወደ ፍልስፍና እና መሠረት አልባ ቂሣዎች (ትረካዎች) ያደላል ከፍቅርና ከመደጋገፍ ይልቅ በማህበረሰቡ መካከል ጥላቻን ምቀኝነትንና ውጥረትን ያራምዳል ከሱ ውጭ ያሉትን ሁሉ የማክፈር (ከእስልምና የማስወጣት) ፖሊሲውና ለመቻቻል ወኔ የከዳው ስብስብ መሆኑ ሲታሰብ ደግሞ የአህባሽ ጀመዓን አደገኛነትና የአስተሣሣቡን መርዛማነት አጉልቶ ያሣያል በመሆኑም ይህ ጉዳይ እጅግ አሣሣቢ ነው ስላመንበት በዛሬው የአጀንዳ አምዳችን የተለያዩ መረጃዎችን በማገላበጥ ስለዚህ ጀመዓ ምንነት በሚከተለው መልኩ አጠናቅረናልና ተከተሉን የኋላ ታሪክ ዛሬ የምናነሣት የዐብደላህ አልሀረሪ (አልሀበሺ) ጀመዓ የቅርብ ጊዜ ታሪክ ነው ያላት በምድር ላይ የሃምሣ አመት እድሜ እንኳን አልሞላትም የተመረሠተችው በሊባኖስ ሲሆን መሥራቹም የኛው ሰው ናቸው ሙሉ ሥማቸው ዐብደላህ ኢብኑ ሙሀመድ አልሀረሪ (አልሀበሺ) ይባላል በሀረር ከተማ ከአደሬ ብሄረሰብ ነው የተወለዱት አልሀበሺ የዘር ሀረጋቸው ከቁረይሽ ጎሣዎች አንዷ ከሆነችው ከበኒ ሸይባህ እንደሚመዘዝ ይነገራል ተከታዮቻቸው እሣቸው ይዘው የመጡትን ዐቂዳ እምነት ታላቅነት ለማመልከት የዘራቸውን ታላቅነት ይጠቅሣሉ በሌላ በኩል ግን ይህንን ጉዳይ የማይጋሩ በርካቶች ናቸው ናቸው ቢባል እንኳ ከተከበረ ዘር መሆንንና መልካምነትን የሚያገናኛቸው ነገር አለመኖሩን በርካታ ምሣሌዎችን በመጥቀስ ማስረዳት ይቻላል የዚህ ኡመት ፈርዖውን በመባል የሚታወቀውና በነቢያችን ሰለላሁ ዐለይህ ወሠለም ዘመን ዋና የኢስላም ጠላት የነበረው አቡጀህል ከቁረይሽ ጎሣ መሆኑን ልብ ይሏል በቁርኣን ከባድ እርግማን የወረደበት አቡለሀብም ቢሆን የነቢያችን ሰላላሁ ዐለይህ ወሠለም አጎት የነበረ ስለመሆኑ አንዘንጋ ዐብደላህ አልሀበሺ በልጅነታቸው በሀረር ገጠራማ አካባቢዎች የዐረብኛ ቋንቋና የሻፊዒይን ፍቅሂ ተምረዋል ሌሎች ሃይማኖታዊ ትምህርቶችንም ከተለያዩ መሻኢኮች ቀስመዋል የማይጨበጠው አቋማቸው ዐብደላህ አልሀበሺ ከወጣትነት እስከ ሽምግልና በዘለቀው የህይወት ዘመናቸው አንድ አይነት አቋም ይዘው ሲጓዙ አልተስተዋሉም ለበርካታ ጊዜያት በሱፊያ አመለካከቶችና መንገዶች ውስጥ ሲወጡና ሲገቡ ቆይተዋል ሀረር እያሉ ቃዲሪያ የሚባል ጠሪቃ መንገድ ተከታይ ነበሩ ወደ ጅማ ሲሄዱ ደግሞ ቅልጥ ያሉ ቲጃኒ እንደነበሩ ይነገራል ከዚህም በተጨማሪ በየጊዜው የሚፈፅሟቸው ድርጊቶች ለብዙዎች ግራ የሚያጋቡ ነበሩ ሼክ አህመድ አድደውለዊ ስለሣቸው ያዩትን ሲናገሩ ‘ይህ ሰው በአንድ ወቅት ጅማ ሄዶ ሲመለስ በቲጃኒ ጠሪቃ ላይ ተመስርቶ አላህን የሚያወሣበት መስገጃው ላይ ተቀምጦ በዙሪያው ስድስት ሲጃዳዎች አንጥፎ አየሁት ስለዚህ ሁኔታ ተጠይቆም አንደኛዋ ሲጃዳ ለነቢዩ ናት ሁለተኛዋ ደግሞ ለኢማም አህመድ አትቲጃኒ ስትሆን የቀሩት አራቱ ደግሞ አውራዱ (አላህን ማውሣቱ) ላይ ይገኛሉ ተብለው ለሚጠበቁት ለአራቱ ኸሊፋዎች እንደሆኑ ተናግሯል አልሀበሺ ሀረር ተመልሰው ጥቂት እንደቆዩ ግን ይህን ጠሪቃ ተው ቲጃኒዎችንም ማክፈር ጀመሩ ወደ ሊባኖስ ሲሻገሩ ደግሞ የሪፋዒ ጠሪቃ ተከታይ እንደሆኑና ከሌሎች የሚሻለውም ይሀው መንገድ እንደሆነ ያስተምሩ ነበር በሊባኖስ ቆይታቸው ጥመትና አልባሌ ነገሮች ከሞላባቸው ከተለያዩ የፍልስፍና መንገዶች የተለያዩ አመለካከቶች መቅዳትና መገልበጥ ያዙ ውርሣቸውም ይህን ይመስላል በኢማን እምነት/ ጉዳይ ላይ ከኸዋርጆች (አፈንጋጮች) ጋር በማበር ሙስሊሞችን ማክፈር ጀመሩ ጀህሚያ እና ሙዕተዚላ ከሚባሉ ጀመዓዎች ደግሞ ደግሞ የአላህን መልካም ሥሞችና ባህሪዎች በመቁረጥ አሊያም በመቀጠል ለቁርኣን አንቀፆች ያልሆነ ትርጉም መስጠትን ወረሡ ከሺኣዎች ደግሞ እነ ሙዓዊያን እና ዐምር ኢብኑልዓስን ጨምሮ ታላላቅ ሰሃቦችን የመስደብ ትልቅ ወንጀል ተጋሩ ከአህለልኪታቦች ደግሞ በተወሱል ሰበብ መቃብር ለመቃብር አማላጅ ፍለጋ መንከራተትን በትምህርታቸው ውስጥ አካተቱ ሸኹ እንዲህ የተሠባጠረ አካሄድ የሚከተሉ ከመሆናቸው የተነሣ የሣቸው መንገድ ይህ ነው ብሎ በግልፅ ለማስቀመጥ ይቸግራል አመለካከታቸው ሸኽ ዐብደላህ አልሀበሺ ከትንሽነታቸው ጀምሮ በባህሪያቸው አስቸጋሪ ሰው እንደነበሩ ይነገርላቸዋል ትክክል ነኝ ብለው ባመኑበት ነገር ከሸኾቻቸውና አስተማሪዎቻቸው ጋር ክርክር በመውደድ ይታወቃሉ በዚህም የተነሣ በየጊዜው ከሚያስተምሩዋቸው ሸኾች ጋር ውዝግብ ውስጥ ይገቡ ነበር ሰላትን ማንንም ተከትሎ ለመስገድ ፈቃደኛ አይደሉም ከሰዎች ጋር ላለመስገድ ሲልም ሰላታቸውን ያዘገዩ ነበር ከዚህም በላይ ሰዎች በሰላትና በቂርኣት በጥንቃቄ እንዲጨናነቁ ያስገድዳሉ የገዛ ሸኻቸውን ጭምር ተከትለው የማይሰግዱ ሲሆን ክስተቱም አንድን ሙስሊም ለማነወርና ለማክፈር ዳርዳርታውን የጀመሩበት ወቅት ነበር ላለመስገድ እንደምክኒያትነት ያቀርቡ የነበረውም ኢማማቸው በዐረቢኛ የፊደል አወጣጥ (መኻሪጀልሁሩፍ ላይ ችግር አለባቸው የሚል ነበር በወቅቱ ከተማሪያቸው ይህን ያስተዋሉት ሸህም ይህ ሰው ወደፊት የፊትና ሰው ሰዎች በሱ የተነሣ የሚወዛገቡበት ነው የሚሆነው እስከማለት ደርሰዋል ዘግይቶም ቢሆን የሸኹ ትንበያ የሠመረ ይመስላል ዛሬ ዓለማችን እሣቸው ባመጡትና ከአራቱም መዝሀብ ውጭ በሆነው አዲስ አመለካከት ችግር ውስጥ የገባች ስትሆን በዋናነት ደግሞ ያደጉባት ሀገር ሊባኖስ ትልቅ ፈተና ውስጥ ናት ሸሁ የዛሬ ሁለት አመት አካባቢ ይህችን ዓለም በሞት ቢሰናበቱም የለኮሱት ፊትና ግን ዛሬም ከሀገር ሀገር እየዘለለ ነው ሸኹና ተከታዮቻቸው ብዙ ክርስቲያኖች ሺዓዎችና የተለያዩ አልባሌ እምነት ተከታዮች በሚገኙባት በዚህች ሀገር እግራቸውን ሊያቆሙ የቻሉት ለሱና ሰዎች ባላቸው ጥላቻ የተነሣ ከምእራባውያን ከሺዓዎችም ሆነ ከሌሎች የኢስላም ጠላቶች ከፍተኛ ድጋፍ ስለሚደረግላቸው ነው ይባላል ማክፈር ትልቁ መፈክር ዐብደላህ አልሀበሺ ለማንኛውም ይቃወመኛል አሊያም አመለካከቴን አይጋራም ብለው ባመኑት ሰው ላይ ረጅም ምላሣቸውን ለመልቀቅ ወደኋላ አይሉም እሣቸውም ሆኑ ተከታዮቻቸው አንድን ሰው ለማክፈር እጅግ ሲበዛ ችኩሎች ናቸው በተለያዩ የሀገራችን ክፍሎች የሚገኙ ሱፊዮች እስከዛሬ ድረስ ሰውን ሲያከፍሩ አልተስተዋለም አሁን የአህባሽ አመለካከት ከመጣ ወዲህ ግን እነሱም ወደማክፈር ገብተዋል ዐብደላህ አልሀበሺ አትተዓዉን ዐላ ነህይ ወልሙንከር በመጥፎ ነገር ላይ መረዳዳት በሚለው ኪታባቸው ላይ እንደፃፉትም ከትላልቅ ዓሊሞች ውስጥ የሚያስቀሩት ጥቂቶችን ብቻ ነው ኪታባቸው ከመጀመሪያ እስከመጨረሻ ተህዚር ተህዚር… ተጠንቀቁ ተጠንቀቁ በሚል ማስፈራሪያ የተሞላ ነው ካለፉትም ይሁን በህይወት ካሉት ዑለማኦች ዳዒዎችና የኢስላም ተንታኞች ውስጥ ሰዎች ሊሸሿቸው የሚገባቸውን አንድ በአንድ ይዘረዝራሉ ዓሊሞቹ የተናገሯቸውን ቃላት በመምዘዝም እገሌ በአንድ ወቅት እንዲህ ብሏል እገሌም እንዲህ ብሏል እያሉ እራሣቸውን የዚህች ዓለም ብቸኛ ነቢይ አድርገው የማስቀመጥ ያህል ይፈርዳሉ ሲሻው ይሣደባሉ ካልሆነም ይራገማሉ ባስ ካለም ያከፍራሉ ስድባቸውን የሚጀምሩት ከታላቁ ሰሃባ ከሙዓዊያ ኢብኑ አቢሱፍያን ነው ስለ ዐምር ኢብኑል ዓስና ስለ እናታችን ዓዒሻም የሚሉት አላቸው ይህም ያለ አንዳች ኤዲቲንግ (ማስተካከያ) ከሺዓዎች የገለበጡት ቀጥተኛ የሆነ አቋማቸው እንደሆነ ብዙዎች ይስማሙበታል ከሰለፍ ዑለማኦች እነ ዳርሚይንና ኢብኑ ኹዘይማህን ወርፈዋቸዋል የተውሂድ አቀንቃኙ ኢብኑ ተይሚያህ ዋና ጠላታቸው ሲሆኑ ካፍር (ከሀዲ) ሙርተድ (ከኢስላም ወደ ክህደት የተመለሠ በማለት ይገልጿቸዋል በተገኙበት ሁሉ ኪታቦቻቸው እንዲቃጠሉ አዘዋል የኢብኑ ተይሚያን ተማሪ ኢማም ኢብኑ አልቀይም አልጀውዚን እና ታላቁን ሙፈሲር (የቁርኣን ተንታኝ) ኢብኑ ከሲርንም አክፍረዋል ኢማም ዘሀቢን ኸቢስ (መጥፎ) ሲል ይዘልፏቸዋል ታላቁ የሀዲስ ሰው ሸይኸ አል አልባኒ የሳዑዲ ሙፍቲ የነበሩት ሸኽ ኢብኑ ባዝና ታላቁ ዓሊም ኢብኑ ዑሰይሚን እንዲሁም የወቅቱ የዓለም ሙስሊም ዑለማኦች ዋና ፀሃፊ የሆኑት ሸኽ ዶ/ር ዩሱፍ አል ቀርዳዊም በካፍርነት ከተፈረጁ መካከል ናቸው ሰዎች እንዲጠነቀቋቸው ከፃፉባቸው ሌሎች ሰዎች መካከል ታዋቂው ዳዒ ዶክተር ዐምር ካሊድ ፈይሰል መውለዊ ፈትሂ የኩን የመሣሠሉት ሲገኙ ዓለም አቀፍ እውቅና ያላቸው ምሁራን ይገኙባቸዋል የሱፊያው መሪ ሸኽ ሙሀመድ ሰዒድ አልቡጢ ውግዘቱ ተርፎአቸዋል ዶክተር ዛኪር ናይክና የፒስ ቲቪ ባልደረቦቹም በክህደት ከተወነጀሉት ውስጥ ናቸው አልሀበሺ ታላቁን የፍቅሂ ሰው ሰይድ ሳቢቅን መጁሲ /እሣት አምላኪ/ ሲል ይገልጿቸዋል ሰይድ ቁጥብን ከመራገም አልፈው እሱንና ተከታዮቹን በስቅላት በመግደሉ ለጀማል አብዱናስር ታላቅ አድናቆት አላቸው የስደቱ ምክኒያት አልሀበሺ አክጣኡሁ ወሹዙዙሁ /አልሀበሺ ስህተቶቹና ድልጠቶቹ የምትለውና በዐብዱረህማን አድ ድመሽቂያህ የተዘጋጀችው ትንሽ መፅሃፍ አንደምታትተው ከሆነ አልሀበሺ ከትውልድ ሀገራቸው ኢትዮጰያ ሸሽተው የወጡት በሀረር ሙስሊሞች መካከል ውዝግብ በማስነሣታቸው ነበር በወቅቱ የሀረር ገዠ ከነበሩት የሃይለሥላሴ አማች አንዳርጌ ጋር በመተባበር በሀረር የሚገኙ የቁርኣን ሂፍዝ ማዕከላትን ማስዘጋታቸውም ተነግሯል ጊዜውም በ1940 ዓ.ል ነበር በወቅቱ ወደ ተውሂድ ጥሪ የሚያደርጉ ዑለማኦች በአልሀበሺ ውንጀላ ከፍተኛ መንገላታታ የደረሠባቸው ሲሆን በርካቶች ወደ ግብፅና ሳዑዲ ዐረቢያ በመሰደድ ህይወታቸውን ሲያተርፉ የተቀሩት ደግሞ እንዲታሰሩና በጨቋኙ መንግስት እንዲዋረዱ ተደርጓል ሰዎችንም የሚያሣስሩበት ዋና ምክኒያትም ዛሬም ተከታዮቹ እንደሚወነጅሉት ወሃቢያ ነው በማለት ነበር ሆኖም ግን ኋላ ላይ ተነቅቶባቸው እራሣቸው የለኮሱት እሣት ሊፈጃቸው እንደሆነ ሲረዱ የታሠሩና የተገደሉ ሰዎች ቤተሰቦችን በቀል በመፍራት ከሀጃጆች ጋር በመሆን በሶማሊያ በኩል አድርገው ሣዑዲ ሊገቡ ችለዋል ሸሁ ቀጥለውም ወደ ሀገረ ኢስራኤል ኋላም ወደ ሶሪያ በመሻገር በመጨረሻም ሊባኖስን ማረፊያቸው አደረጉ በሊባኖስ ቆይታቸውም ዓሊም መስለው በመቅረባቸው ብዙዎች በሣቸው ተታለዋል መጀመሪያ አካባቢ የተለያዩ አንዳንድ መፅሃፎችን በማረም ወደ ማህበረሰቡ ውስጥ ገቡ ቀጥሎም ለየት ያለ አዲስ አመለካከታቸውን ማስተዋወቅ ያዙ ተውሂድ ይዞ የነበረውን ህዝብም ወደኋላ አንሸራተቱ በፍቅር ይኖር በነበረው ማህበረሰብ መካከል ፍትናን በማሠራጨት ጥላቻን በመንዛታቸውም አንድነታቸው ተበተነ ሀይላቸውም ተዳከመ ቁጥራቸው ስንት ይሆን በዓለም ላይ የአህባሽ ተከታዮች ቁጥር ከ250 ሺህ እንደማይበልጥ ይገመታል የዓለም ሙስሊሞች ቁጥር ወደ ሁለት ቢሊዮን የተጠጋ ሲሆን በነሱ እይታ ከነሱ ውጭ የሆነው ሙስሊም ሁሉ ካፍር በአላህ ያላመነ ከሀዲ ነው ማለት ነው እስልምናቸውም ትክክል ስላልሆነ እንደገና ሸሃዳ እንድይዙ ይመክራሉ አህባሾች በእምነት ጉዳይ ከሺዓዎች የሚጋሯቸው በርካታ አመለካከት ያሏቸው ሲሆን ህዝቡላህን ከመሣሠሉ በኢራን ከሚደገፍ ፓርቲም ትልቅ ድጋፍ ያገኛሉ የሱና ጀመዓዎችን ለመቃረን ሲሉ ብቻ ከጥመትና ከኩራፋት ጀመዓዎች ጋር ፍቅራቸው እጅግ የጠነከረ ነው መሪዎቻቸውም ሆኑ ተከታዮቻቸው በስሜት የሚነዱ ለጥቅም ያደሩ ሥነምግባርና ዘመናዊ እውቀት የጎደላቸው ናቸው የሚያንቀሳቅሷቸው ድብቅ የሆኑ የሙስሊሙ ጠላት እጆች እንዳሉባቸው የብዙዎች ግምት ነው ሱፍያ አል አሽዐሪይ ኢማሙ ሻፊዒይና አህባሽ አህባሾች ሱፊዮች ነን የኢማም አሽ ሻፍዒና የአሽዓሪይ መዝሀብ ተከታዮች ነን ቢሉም አመለካከታቸው በብዙ መልኩ ከነሱ የተለዩ ነው ሱፊዮች ሙስሊሙን ሲያከፍሩ በታሪክ አልታየም ቁርኣን የአላህ ንግግር አይደለም አይሉም ከመካና መዲና ኢማሞች ኋላ እንዳይሰገድም ብይን አያስተላልፉም ከካፍሮች (ከሀዲያን ጋር አብረውም ሙስሊሙን አይበድሉም ከነቢዩ ሰለላሁ ዐለይህ ወሠለም ሰሃቦች አንዱን እንኳ አይሰድቡም እነሱ እንከተላቸዋለን የሚሏቸው ኢማሙ ሻፊዒይም ከአካሄዳቸው ፍፁም የጠሩ ናቸው ኢማሙ በቀደምት ሰሃቦች መካከል ስለተፈጠረው ልዩነት ደፍረውና አፋቸውና ሞልተው ለመናገር አላህን ይፈራሉ ኢማሙ ሻፊዒይ ያች በርግጥም ትልቅ ፈተና ናት አላህ ሱብሃነሁ ወተዓላ ከሷ እጃችንን አጥርቶልናል ታዲያ ምላሣችንን ማጥራት አይጠበቅብንም ሲሉ በቀደምት ሰሃቦች ውስጥ የተከሰተውን ነገር ከመተንተን ይቆጠባሉ ኢማሙ ሻፊዒይ ሪባን /ወለድን ም ሆነ ሰው ማጭበርበርን አይፈቅዱም ዘካን ከእስልምና አላስወጡም ለአላህ ባህሪያት ያለትርጉማቸው ትርጉም አልሠጡም ዋና ዋና አመለካከት ቁርኣን የመልአኩ ጅብሪል እንጂ የአላህ ንግግር አይደለም ይላሉ ቁርኣን የአላህ ንግግር ስለመሆኑ የሙስሊሞች ሁሉ እምነት ነው በነሱ ጥላ ሥር ያልተጠለለውን ማንኛውንም ሙስሊም ሁሉ ካፊር ነው ይላሉ እውነተኛ ሙስሊም ማለት የነሱን አካሄድ የተከተለ አመለካከታቸውን የተጋራ ነው ከሀዲ ማለትም ከነሱ መንገድ የወጣ ነው አመለካከታቸውን ያልተቀበለውን ሙስሊም ስለሚያከፍሩ ተከትለውት አይሰግዱም ማክፈር በነሱ ዘንድ እጅግ ቀላል ነገር ነው አንድ ካፊር ያልሆነውን ሙስሊም ወንድሙን ካፊር ያለ ሰው ንግግሩ ወደሱ ተመላሽ እንደምትሆን ነበያችን አስተምረውናል የሀረም የመካና መዲና ኢማሞችን ተከትሎ መስገድ ሀራም ነው’ ይላሉ ለሀጅ የሚሄድ ሰው እነሱን ተከትሎ መስገድ የለበትም ቢሰግድም ሰላቱ ትክክል አይደለም ብለው ያምናሉ ኢማማቸው አልሀበሺ ይህንን ያደረጉ እንደሆነ ደግመው እንዲሰግዱ ያዛቸዋል ለምን ቢባል በነሱ አመለካከት የሀረም ኢማሞች ከሀዲዎች ናቸውና ነው በዚህ አይነት በርካቶችን የሀረም ተስግዶ የሚገኘውን ከፍተኛ አጅር አሣጥተዋል የአላህን መልካም ባህሪያትና ሥሞች መካዳቸው ሌላው ነው አላህ ስለራሱ የተናገራቸውን ነገሮች ትርጉሙን በማጣመም ይተረጉማሉ ሲሻቸው ይቀንሣሉ ባሰኛቸውም ጊዜ ይጨምራሉ ቀደምት ሰለፎችና በተዋረድ እነሱን የሚከተሉ ሙስሊሞች ግን አላህ ሱብሃነሁ ወተዓላ ስለራሱ በተናገረው መልኩ ያምናሉ እርሱ ለራሱ ያፀናውንም ባህሪ በሚገባው መልኩ ያፀናሉ ሀጃቸውን ለማስፈፀም መቃብር አካባቢ ይመላለሣሉ ሙታኖች ሰዎችን ይረዳሉ ያግዛሉ ከጭንቅም ያላቅቃሉ የሚል እምነት አላቸው ከዚህም የተነሣ የአላህን በር ችላ በማለት ውሎአቸውን ደሪህ ካባቢ ያደርጋሉ የአላህ ወሊዮች ከመቃብር ወጥተው የሰውን ጉዳይ ፈፅመው የመመለስ ብቃት አላቸው የሚል እምነት አላቸው ከአላህ ሱብሃነሁ ወተዓላ ሥምም በላይ የወሊዮቹ ሥም ሲጠራ ይበረግጋሉ በዲን ውስጥ አዲስ ፈጠራን /ቢድዓን/ ያበረታታሉ መልካም ነገር እስከሆነ ድረስ ቢጨመርበት ግድ የለውም በማለት ከሃይማኖት አስተምህሮ ውጭ የሆኑ ነገሮችን ይጨማምራሉ በዚህም የተነሣ አምልኮአዊ ተግባራቶቻቸው ከነቢዩ ሱናዎች ይልቅ በሌሎች መጤ ፈጠራዎች የተጥለቀለቁ ናቸው ኢማን ማለት የውስጥ እምነት ነው በሥራ ባይገለፅም ችግር የለውም የሚል አቋም አላቸው በመሆኑም በሸሪዓ ህግጋት ለመሥራት የተሠላቹ ናቸው ለሀላል ሀራሙም ነገር ግድ የላቸውም ይህም በመሆኑ በምድር ላይ የአላህ ህግ ተግባራዊ እንዳይሆን የሚፈልጉ በእጅጉ ይደግፏቸዋል ትክክለኞቹ ሙስሊሞች ግን ኢማን ማለት በቀልብ ውስጥ የሰረፀና በተግባርም የሚረጋገጥ ጉዳይ እንደሆነ ያምናሉ ከአራተኛው ኸሊፋ ዐሊ ኢብኑ አቢጣሊብ ጋር በሀሣብ የተለያዩትን ሰሃቦችን እነ ሙዓዊያን እና ዐምር ኢብን አልዓስን ከአላህ ተእዛዝ የወጡ ናቸው በማለት ይወርፏቸዋል ይህም የሺዓን አመለካከት የሚጋሩ መሆናቸውን አመላካች ነው በሊባኖስም ከሺዓዎች ጋር በመተባበር የሱና ጀመዓዎችን ሲያሣድዱ ይስተዋላል አልሀበሺና ተከታዮቻቸው ከአመለካከታቸው ውጭ የሆኑትን ሙስሊሞች በመጥላት በመመቅኘትና እንዲሁም ሰሃቦች በመዳፈርና በመሣደብ ይታወቃሉ ይህም በመሆኑ በሊባኖስ ውስጥ ተስማምቶ ለመኖር የማያመች ወጣ ያለ የቁጣ ባህሪ ያለው ሰው ካጋጠመ የአል ሀበሺ ተከታይ እንደሆነ ይገመታል በሀገራችንም ውስጥ የምናየውም ሥራቸው ሰዎች ያላሉትን አሉ በማለት ትናንሹን ጉዳይ በማካበድ አንዳቸውን በሌሎች ላይ በማነሣሣት ነው ከአስገራሚ ፈትዋዎቻቸው በነጃሣ መስገድ ችግር የለውም ወለድ መብላት ይበቃል ሙስሊም ካልሆነ /ካፍር/ ጋር ቁማር ተጫውቶ መብላቱ ችግር የለም ችግር እስካልተፈራ ድረስ ሴትን ልጅ በተደጋጋሚ ማየቱ ነው እንጂ የሚከለከለው በመጀመሪያ እይታ ለረጅም ጊዜ ማየቱ ይበቃል ሴት ልጅ በየትኛውም ጊዜ ያለባሏ ፈቃድ ሽቶ ተቀብታና ተኳኩላ መውጣት ትችላለች ኢክቲላጥ /የሴቶችና ወንዶች ቅልቅል/ ችግር የለውም ለዚህም ሲባል ተከታዮቻቸው የሆኑ ወንድና ሴቶች ተቀላቅለው ይጨፍራሉ ሙስሊም ወዳልሆኑ ሀገሮች የሚሄድ ሰው ችግር ይገጥመኛል ብሎ የሚፈራ ከሆነ መስቀል ማንጠልጠል ይችላል ዘካ በወርቅና ብር እንጂ በወረቀት ገንዘብ ግዴታ አይሆንም ሆን ብሎ መዘግየትና መስነፍ ችግር የለውም ለምሣሌ ጁሙዓና ጀመዓ ላለመምጣት የፈለገ ሰው ነጭ ሽንኩርት መብላት ይችላል መኻሪጀልሁሩፍ /የዐረብኛ ቃላትን በትክክል ማንበብ ማይችሉ/ አሰጋጆችን ተከትሎ መስገድ አይበቃም ለሴት ልጅ ከላይ ሂጃብ እስከለበሠች ድረስ ከታች ጠባብ ጂንስ ብትለብስም ችግር የለውም በአንድ ወቅት በአህባሽ ብይን የተነሣ በአሜሪካና ካናዳ የሚገኙ ሙስሊሞች ከከዕባ አቅጣጫ 90 ድግሪ ያህል ዞረው ሰግደው ነበር ይህ ነው እንግዲህ ከእስልምና አስተምህሮ ወጣ ያለው ጥፋታቸውና አስቀያሚ አካሄዳቸው ልብ ያለው ልብ ይበል አደገኝነታቸው የአህባሽ አመለካከት ወደ አንድ ሀገር አይደርስም የሚከተሉት ነጥቦች ቢከተሉት እንጂ የሰዎች ለሰዎች ማህበራዊ ግንኙነት ይበላሻል የሙስሊሙ አንድነት አደጋ ውስጥ ይገባል ሽኩቻ ጥላቻና ውጥረት በመካከላቸው ይነግሣል ሙስሊሞች መሣቂያ መሣለቂያ ይሆናሉ በምእመናን መካከል መተሣብና መተዛዘን ይጠፋል አሉባልታና የውሸት ወሬ ይስፋፋል ከሱና ይልቅ ቢድዓ ቦታ ያገኛል ከቁርንና ሀዲስ በበለጠ መሠረተ ቢስ ታሪኮችና ትረካዎች /ቂሳዎች/ ይገናሉ ከታላቁ ነቢይ ሥም በላይ የወሊዮችና የሸሆች ሥሞች ይዘወተራሉ የአላህ የአንድነት ትምህርት ይሸረሸራል ሽርክና ወደ ሽርክ የሚያደርሱ መንገዶች ክፍት ይሆናሉ ተውሂድ በሽርክ ይተካል ንቃት በመሃይምነት ይተካል ብስለት በስሜታዊነት እዝነት በጭካኔ መተማመን በጥርጣሬ መቻቻል በብጥብጥ ይተካል ሚዛናዊነት በአክራሪነት አርቆ አስተዋይነት በችኩልነት ይተካል ከዚህም ባለፈ ሂጃብ በሱሪ ይተካል ቁርኣን በተለያዩ ሀድራዎችና ሙዚቃዎች ይተካል መናፍቃን ቦታ ያገኛሉ የሱና ሰዎች ይጠላሉ በኢስላም ሀግጋት ለመሥራት ደፋ ቀና የሚሉ አክራሪ አሸባሪ ይባላሉ። አለማቀፍ ዓሊሞች ምን ይላሉ ከተለያዩ ሀገራት የተውጣጡ ከሱፊያም ሆነ ከሌላ ጀመዓ የሆኑ የአራቱ መዝሀብ አለማቀፍ እውቅና ያላቸው የዘመናችን ዓሊሞች ከዚህ ጀመዓ በማስጠንቀቅ ረገድ አንድ ሆነዋል አብዛኛዉ ዓሊሞቹ በሱፊያ መዝሀብ ላይ የሚገኙት የግብፁ ታላቁ ኢስላማዊ ተቋም አል አዝሀር እነሱን አላውቃቸውም ብሏል ጠማሞች ስለመሆናቸውም በተደጋጋሚ ገልጿል የአዝሀር ዩኒቨርስቲ ዳይሬክተር አህመድ ዑመር ሃሽም ይህ ጀመዓ በቁርኣንም ሆነ በሀዲስ የማይመራ ነው’ ብለውታል የሊባኖሱ ሙፍቲ ሸኽ ኻሊድ ሀሠን ከሀገሪቱ መንግስት ርእሰ ብሄር ረሺድ ከራሚ በአንድ ወቅት ዐብደላህ አልሀረሪ ከሀገር ወጥቶ በነበረበት ወቅት በሱና ሰዎች ላይ በሚያደርገው አደገኛ አካሄድ የተነሣ ወደ ሀገር ወስጥ እንዲገባ እንዳይፈቀድለት ጠይቀው የነበረ ሲሆን ለጥቂት ጊዜ ታግዶ ነገር ግን በተለያዩ ምእራባውያን ሀገራት ግፊት የተነሣ ሊገባ ችሏል የግብፁ ሙፍቲ ዶክተር ዐሊ ጁሙዓ ሥሙ ዐብዱላህ አልሀረሪ አልሀበሺ የሚባል ሰውየመሠረታት ይህች ጀመዓ ውስጣዊና ውጫዊ ገፅታም አላት ውጫዊ ገፅታዋን ስናይ በፍቅሂ የሻፊዒይ መዝሀብ ተከታይ በዐቂዳ ደግሞ አሽዐሪን ይመስላሉ ውስጣዊ ተልእኮዋ ግን ያላግባብ ሙስሊሞችን ማክፈር፣ ምእመናን ያላግባብ መወንጀልና በሀዝቦች መካከልል ውጥረትና ውዠንብር መፍጠር ነው ለዱኒያዊ ጥቅም ሲሉም ለኢስላም ጠላቶች ይሠራሉ ብለዋል በአውሮፓ የሙስሊም ኮሙኒቲ ሙፍቲ የሆኑት ዶክተር ፈይሰል መውለዊ የዐብደላህ አልሀረሪ ተከታዮች የሆኑት አህባሾች በጥቃቅን ነገሮች ሙስሊሙን ዑለማ የሚያከፍሩ አብዛኞቹ የሰለፍ ዑለማኦች የማይጋሯቸው የሆኑ የራሣቸው የሆነ አመለካከት /ዐቂዳ ያላቸው ቡድኖች ናቸው ከሸኻቸው ውጭ ስለማይቀበሉ ከነሱ ጋር መነጋገር ጥቅም የለውም ከነሱ ጋር ላለመከራከር መስጅዳቸውን መሸሽ ይገባል ። እነሱ ከነሱ ውጭ የሆነውን ከሀዲ ነው ከነሱ በኋላ መስገድ አይበቃም ብለው ቢያምኑም እኛ ግን ሙስሊሞች እንደሆኑና ከነሱ ጋርም ሆነ ተከትለዋቸው መስገዱ ይበቃል የሚል እምነት አለን የዓለም ሙስሊም ዑላማኦች ፕሬዚዳንት የሆኑት ዶክተር ሼከ ዩሱፍ አልቀረዷዊም እነሱ የሚወክሉት የተወሰነ የማህበረሰብ ክፍል ብቻ ነው የሙስሊሙን የጋራ አቋም /ኢጅማዕ/ በመጣል ተለይተው የወጡ ናቸው የሙስሊም ዑላማኦችን አክፍረዋል አህባሾች በጥመት ውስጥም በጣም የሰጠሙ ናቸው ኢማም ዘሀቢን ኢብኑ ተይሚያን ኢብኑልቀይምን ኢማም ገዛሊን ኢብኑ ዐብዱልወሃብን ኢብኑ ባዝን ሰይድ ቁጥብን አንዱንም ሣይተው አክፍረዋል መሃይማን ብቻ ሣይሆኑ ድርብ ድርብርብ መሃይሞች ናቸው ሁኔታቸው አላህ እንዳለው ነው ሰዎች እንዳመኑት እመኑ በተባሉ ጊዜ ሞኞች እንዳመኑት እናምናለን እንዴ! ይላሉ የሶሪያው የሱፊያ ዓሊም የሆኑት ዶክተር ሙሀመድ ሰዒድ አልቡጢም ‘በበይሩት ዐብደላህ አልሀረሪ የሚባል ኢማም ያላቸው አህባሾች ወሃቢያን ተከትሎ መስገድ አይበቃም ኢብኑ ተይሚያ ካፊር ነው ይላሉ በመሠረቱ ወሃቢን ተከትሎ መስገድ ሀራም አይደለም ተከትሎ የሰገደም ሰላቱ ትክክል ናት አንድን ሙስሊም ማክፈር ይበቃም ሲሞት በኩፍር ላይ ሆኖ ስለመሞቱ ማረጋገጫ እስካልተገኘ ድረስ ስለሷ የምታነሱልኝ ጀመዓ ብዙ ሙስሊሞችን ያከፍራሉ ሙተወሊ ሸዕራዊን ቀርዷዊን እኔንም ያከፍራሉ ምናልባት ሙስሊሞች እነሱ ብቻ ሣይሆኑ አይቀሩም ብለዋል በሊባኖስ የሙስሊም ጀመዓዎች ተጠሪ የሆኑት ፈትሂ የኩን ዐብደላህ አልሀረሪም ሆነ ድርጅቶቹ ቀደምት ሰለፎችና የዚህ ኡመት ሚዛናዊ አመለካከት ያላቸው ምሁራን የጋራ አቋም የያዙበትን ነገር የሚቃረኑ ናቸው ብለዋል በኢስላማዊ ብይኖች የበላይ የሆነው የሰኡዲ ቋሚ የሆነው የእውቀትና የፈትዋ ኮሚቴ በአንድ ወቅት ዐብደላህ አልሀረሪ ኢስላምን አገለገለ ወይንስ አወደመው ተብሎ በተጠየቀ ጊዜ እንዲህ በማለት መልስ ሰጥተዋል በሥም ተጠቃሹ እጅግ መጥፎ ሰው ነው በዘመኑ ካሉ የቢድዓና የጥመት መሪዎችም አንዱ ነው እሱም ሆነ ተከታዮቹ ሆንብሎ ነቢያችን ሰለላሁ ዐለይህ ወሠለም ሰሃቦችና ታቢዒዮች ያስተላለፉልን የሙስሊሞችን ቀደምት አመለካከት /ዐቂዳ ለማጥፋት ቆርጦ የተነሣ ሰው ነው በፍቅሂ ዙሪያ የራሣቸው የሆነ አካሄድ አዘጋጅተዋል ከቁርኣንም ሆነ ከሱና ሰንሰለት በሌላቸው ለየት ባሉ እና በዘቀጡ አመለካከቶች የተሞሉ ናቸው በዐቂዳና በሥራ በኩል ከፍተኛ የሆነ ችግር አለባቸው የዚህን ኡማ ታላላቅ መሪዎች በማነወርም ይታወቃሉ ሁሉንም ሙስሊሞች ከነኚህ ጠማማ እና የተንሸራተተ ጀመዓ እንዲሁም ወጣ ካለ አመለካከታቸው እንዲጠነቀቁ እንመክራለን ብለዋል ታላቁ የሀዲስ ሰው ሼኽ ሙሀመድ ናስረዲን አል አልባኒም አህባሾች የዐብደላህ አልሀረሪ ተከታዮች ናቸው አመለካከታቸው በአጉል ፍልስፍና ላይ የተመሠረተ ሲሆን ቁርኣንና ሀዲስን በዐቅላቸው በመመራመር እንጂ በሰለፎች ግንዛቤ ላይ አይረዱም ተጠቃሽ ምንጮች

52285

https://am.wikipedia.org/wiki/Ford%20Ranger%20%28%E1%88%9B%E1%8A%95%E1%88%B3%E1%89%B5%29

Ford Ranger (ማንሳት)

(ፎርድ ሬንጀር) በፎርድ ሞተር ካምፓኒ የተሰራ መካከለኛ ፒክ አፕ ነው ይህ ሞዴል መጀመሪያ የተመረተው እ.ኤ.አ. በ1982 በፎርድ ፕላንት በሉዊስቪል ኬንታኪ እና ሴንት ፖል ሚኔሶታ ነው። እና ከቶዮታ፣ ኒሳን እና ሚትሱቢሺ የ -10 እና የጃፓን ፒክአፕ ተፎካካሪ መሆን። በአሁኑ ጊዜ ይህ ፒክአፕ በ4ኛው ትውልድ (በአሜሪካም ሆነ በአለም አቀፍ ስሪት) ላይ የሚገኝ ሲሆን ከነጋዴዎች እና ከፖሊስ አጠቃቀምም መካከል በጣም ታዋቂ ከሆኑ ትራኮች አንዱ በመሆኑ ፒክአፕ የተባለ አለው፣ በፋብሪካዎች ውስጥ ተመረተ። በሲድኒ፣ አውስትራሊያ እና ዌይን፣ ሚቺጋን (ለአሜሪካ ገበያ) ውስጥ ፎርድ ያለው። 1ኛ ትውልድ (1982-1992) የመጀመሪያው ጥር 18፣ 1982 የሉዊስቪል ኬንታኪ ስብሰባ መስመርን አቋርጧል። በመጀመሪያ ለባህላዊ የበልግ ልቀት ተይዞ ሳለ፣ -10 መግቢያ ጋር በቅርበት ለመወዳደር፣ ፎርድ የ1983 ን መጀመሩን ከበርካታ ወራት በፊት አሳድጎታል። የመጀመሪያዎቹ ተሽከርካሪዎች ማሳያ ክፍሎች በመጋቢት 1982 ደርሰዋል። መጀመሪያ ላይ ከኩሪየር ቀዳሚው ጋር ተሽጦ፣ የመጀመሪያው 1983 በ $6,203 (በ2018 16,570 ዶላር) ተሽጧል። በውጫዊ መጠኑ በጣም ያነሰ ቢሆንም፣ 4 የመሸከም አቅም -100 ጋር የሚዛመድ ወይም የሚበልጥ 1,600 ፓውንድ ጭነት አቅርቧል። ለ1984፣ ባለሁለት በር ተጀመረ። ከ1966–1977 ብሮንኮ ጋር በሚመሳሰል መጠን፣ ከአብዛኛዎቹ የውስጥ ክፍሎቹ ጋር የሬንገር ቻሲስን አጭር ስሪት ተጠቅሟል። ለ 1989 ሞዴል ዓመት ሬንጀር የውጪውን ኤሮዳይናሚክስ እና ውስጣዊ ሁኔታን ለማሻሻል ትልቅ የመሃል ዑደት ክለሳ አድርጓል። ለ1991 የፊት ፋሻውን፣ ቻሲሱን እና የውስጥ ክፍሎቹን በማጋራት ፊት ከተነሳው የተወሰደ ነው። የኋላ ዊል ድራይቭ መደበኛ ነበር፣ የትርፍ ጊዜ ባለአራት ጎማ ተሽከርካሪ እንደ አማራጭ (በፖስታ ውስጥ በጭራሽ አልቀረበም)። እንደ ውቅረት ላይ በመመስረት፣ በሶስት የዊልቤዝ 107.9 ኢንች (6 ጫማ አልጋ)፣ 113.9 ኢንች (7 ጫማ አልጋ) እና 125 ኢንች በ1986 አስተዋወቀ)። ለ 1989, የኋላ-ጎማ ፀረ-መቆለፊያ ብሬክስ መደበኛ ሆነ. ከ1983 እስከ 1992፣ የመጀመሪያው ትውልድ የተጎላበተው እና ኢንላይን-4፣ ፣ እና 6፣ 6፣ እና አራት-ሲሊንደር የናፍታ ሞተሮች ከማዝዳ እና ከሚትሱቢሺ የተገኙ። የፊት ማንሳት የመጀመሪያው ትውልድ በአምስት የመቁረጫ ደረጃዎች ለገበያ ፣ እና በአብዛኛው ለፍሊት ሽያጭ ታቅዶ፣ (በ1984 አስተዋወቀ) ምንም አማራጭ ሳይኖረው ቀርቧል። አሁንም ባብዛኛው የስራ መኪና እያለ፣ ባለ ቀለም-ቁልፍ ማሳጠሪያ፣ የወለል ንጣፎች እና ክሮም ባምፐርስ አቅርቧል። እንደ ስፖርታዊ ጨዋነቱ የ ስሪት ለገበያ ቀርቦ ነበር፣ ይህም ባልዲ መቀመጫዎች፣ ጥቁር ማሳጠፊያዎች እና የቴፕ ስታይል ፓኬጆችን በማቅረብ (በተለይ የ1970ዎቹ የ‹ፍሪ ዊሊንግ› መቁረጫዎች ተተኪ) ሲሆን ባለ ሁለት ቃና ውጫዊ ክፍሎች፣ የውጪ መቁረጫዎች ቀርቧል። እና የተሻሻለ የውስጥ ጌጥ. እ.ኤ.አ. በ 1985 በዩናይትድ ስቴትስ ምዕራብ ጠረፍ ላይ ለሬንገር አስተዋወቀ ለ 1986 ሙሉ በሙሉ አገልግሎት መስጠት ጀመረ "ስፖርት" እገዳን እና ትላልቅ ጎማዎችን በማቅረብ በባልዲ-መቀመጫ የውስጥ እና ሞዴል አቅርቦት ይገለጻል -የተወሰነ ባለ ሁለት ቀለም ቀለም ዘዴ. የተካተተው፡ የቪኒል የቤት ዕቃዎች፣ 4 ሞዴሎች ብቻ)፣ ጥቁር ፎልዌይ መስተዋቶች፣ እና በእጅ ማስተላለፊያ። ተጨምሯል፡ የሃይል ስቲሪንግ፣ 2 እና 4 ሞዴሎች፣ የኋላ ደረጃ መከላከያ፣ ስቴሪዮ ዲጂታል ሰዓት ወይም ስቴሪዮ በካሴት ማጫወቻ እና ሰዓት፣ እና የአሉሚኒየም ሪምስ። ብጁ ከኤስ ጋር ተመሳሳይ። ተጨምሯል፡ የጨርቅ ማስቀመጫዎች፣ ተንሸራታች የኋላ መስኮት፣ የ የኋላ ስቴፕ ባምፐር እና ዴሉክስ ጎማ መቁረጫ። ታክሏል፡ 2፣ የወለል ኮንሶል፣ የጭጋግ መብራቶች፣ ስቲሪዮ ሰዓት ያለው፣ እና የስፖርት ቀረጻ የአሉሚኒየም ጠርዞች። 2ኛ ትውልድ (1993-2000) የሁለተኛው ትውልድ ሬንጀር ከቀዳሚው የመከርከሚያ መስመሮችን በብዛት ተሸክሟል። የመሠረት (በዋነኛነት ለትርፍ መርከቦች ማለት ነው) ተቋረጠ፣ መደበኛው የ ሆነ። ከመደበኛው ጎን ፣ እና ነበር። ለ 1995፣ የ መቁረጫ 4 ሬንጀርስ ልዩ ሆነ። የተካተተው፡ የቪኒዬል አልባሳት፣ የቤንች መቀመጫ፣ ባለቀለም መስታወት፣ 4 ላይ እና የአረብ ብረት ጠርዞች። ተጨምሯል፡ የስፖርት ቴፕ ታክሏል፡- የወለል መሥሪያ ቤት፣ የጨርቅ ማስቀመጫዎች፣ ስቲሪዮ ሰዓት ያለው፣ እና ሙሉ ፊት ያላቸው የብረት ጎማዎች። ተጨምሯል፡ የጨርቅ ልብሶች፣ የካፒቴኖች ወንበሮች ከወለል ኮንሶል ጋር፣ የሃይል መሪነት፣ ስቴሪዮ በካሴት ማጫወቻ እና ሰዓት፣ እና ታኮሜትር። ለ1993 ሞዴል አመት አስተዋወቀ፣ የሁለተኛው ትውልድ ንዑስ ሞዴል ነበር። አልጋ ጎን፣ ስፕላሽ የተቀነሰ እገዳ (1 ኢንች ከኋላ፣ 2 ኢንች ፊት ለፊት ለ ስሪቶች) ተጭኗል። ሁሉም ስሪቶች 4 ተጭነዋል። ሞኖክሮማቲክ ውጫዊ ገጽታ በጎን በኩል እና በጅራቱ በር ላይ ልዩ የቪኒየል ዲካል ተጭኗል። ሞዴሎቹ ለውስጠኛው ክፍል እንዲሁም ለኤሌክትሮኒክስ የጎን መስተዋቶች የባልዲ መቀመጫዎችንም አሳይተዋል። የኋላ ዊል ድራይቭ በ ስቲል ጎማዎች የተገጠሙ ሲሆን 4 ስሪቶች በአሉሚኒየም ጎማዎች የተገጠሙ ናቸው። 3ኛ ትውልድ (2000-2011) 4ኛ ትውልድ (2019-አሁን) 1ኛ ትውልድ (1998-2006) 2ኛ ትውልድ (2006-2011) 3ኛ ትውልድ (2011-2021) 4ኛ ትውልድ (2022) ውጫዊ አገናኞች

13457

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B3%E1%8B%AD%E1%8A%95%E1%88%B3%E1%8B%8A%20%E1%8B%98%E1%8B%B4

ሳይንሳዊ ዘዴ

ሳይንስ ከሌሎች የዕውቀት ዘርፎች (ለምሳሌ ፍልስፍና ወይም ሂሳብ ወይም ስነ ሃይማኖት) የሚለይበት ዋናው ቁም ነገር የሳይንስ ዘዴን በመጠቀሙ ነው። እርግጥ ነው ሳይንሳዊ ዘዴ ተብሎ የሚታወቀው ስርዓት ብዙ ጊዜ በዝርዝር ድረጃ በድረጃ በሚከተለው መልኩ ሲቀርብ እናያለን፦ ስለሚታየው አለም "ጥያቄ" አንሳ። ሁሉም የሳይንስ ስራ የሚጀምረው ጥያቄ በማቅረብ ነው። ትክክለኛና በ"ተመክሮ" ሊመለስ የሚችል ጥያቄ የማቅረብ ችሎታ እንደ ትልቅ የሳይንስ ጥበብ ይቆጠራል። ለጥያቄህ መልስ ሊሆን የሚችል "መላ ምት" ፍጠር። "መላ ምት" ማለት የግምት አይነት ሲሆን እንዲሁ በዘፌቀደ የሚደረግ ግምት ሳይሆን ያለፈን ተመክሮ እና ትምህርትን ያገናዘበ ነው። በተረፈ ይህ መላ ምት እውነት ወይም ውሽት መሆኑ ሊረጋገጥ የሚችል መሆን አለበት። ለምሳሌ "ሰማያዊ ቀለም ከቀይ ቀለም የተሻለ ነው" የሚል አስተሳሰብ "ሳይንሳቂ መላ ምት" ሊሆን አይችልም ምክንያቱም እውነት ይሁን ውሽት ማረጋገጥ ስለማይቻል። ነገር ግን ለምሳሌ "ሰማያዊ ቀለምን የሚወድ የሰው ብዛት ቀይ ቀለምን ከሚወደው ይበዛል።" ይህ "ሳይንሳዊ መላምት ሊሆን ይችላል ምክንያቱም እውነት ይሁን ውሸት ሰወችን በመሰብሰብ እና በመጠየቅ በተሞክሮ ማረጋገጥ ይቻላልና። መላ ምትህን ሊፈትን የሚችል ሙከራ ዘይድ። እውነተኛ ሳይንሳዊ መላምት በሙከራ ሊፈተን የሚችል ነው። በሙከራ ሊፈተን ካልቻለ በርግጥም ሳይንሳዊ አይደለም። ከዚህ በተረፈ፣ ሙከራው የመላምቱን ውሸትነት ሊያረጋግጥ ይችላል፣ እውነቱነቱን ግን ሊናገርም ላይናገርም ይችላል። ለምሳሌ አንድ መኪና አልነሳ ቢል፣ በሳይንሳዊ መንገድ ጥያቄ መጀመሪያ እናቀርባለን "ለምንድን ነው ያልተነሳው?" መላ ምታችን "ባትሪው ስላለቀ ነው" ይሆናል። ይህን መላምት ለመፈተን የባትሪውን አቅም በቮልት ሜተር እንድንለካ የሙከራ አቅድ እናወጣለን። ባትሪውን ስንለካ ሃይሉ ሳይሟጠጥ ካገኘነው በርግጥም መላምታችን ስህተት መሆኑን በሙከራ አረጋገጥን ማለት ነው። ባትሪው ሃይሉ ተሟጦ ካገኘነው ግን መላምታችን ትክክል መሆኑን አያሳይም ምክንያቱም መኪናው ሌላም ችግር ሊኖርበት ይችላልና። ለምሳሌ "ስታርተሩ" ላይሰራ ይችላል። ስለዚህ ሙከራ አንድን የሳይንስ መላምት ውሽትነት ማረጋገጥ ቢችልም እውነትነቱን ግን አያረጋግጥም። ሙከራህን አካሂድ በዚያውም መረጃ ሰብስብ። ከሙከራህ ተነስተህ ድምዳሜ ላይ ድረስ። በርግጥ ያቀረብከው መላምት ውሽት መሆኑን ሙከራህ ያሳያል? ካላሳየ መላምትህ ለጊዜው (በሌላ ሙከራ እስካልተስባበለ ድረስ) ልክ ነው ማለት ነው። ውሽት መሆንኑን ካረጋገጥክ ከጀረጃ 2 ጀምረህ እንደገና ሞክር። ድምዳሜህንና መላምትህን ለሌሎች አስታውቅ። ይህ ደረጃ ሳይንቲስቶች የጋን መብራት እንዳይሆኑ ከማገዱም በላይ ያንድን ሰው መላምቶችና ተመክሮወች በሌሎች ሳይንቲስቶች እንዲመዘን እና እንዲረጋገጥ መንገድ ይከፍታል። እነዚህ እርከኖች በርግጥ ሁልጊዜ በሁሉ ሳይንቲስት የሚደረጉ ባይሆን፣ ነገር ግን ባጠቃላይ መልኩ ስለዓለማችን አስተማማኝ ሃቆችን ለማግኘት የሚረዱ መሆናቸው ይታመንባቸዋል። እምነትና ተጨባጭ ሃቅ ሰዎች በአንድ ነገር ላይ ያላቸው እምነት የሚያዩትን ነገር ሁሉ አንሻፈው እንዲገነዘቡ ሊያስገድዳቸው ይችላል። ስር የሰደደ ግን ተጨባጭነት የሌለው እምንተ፣ በሌሎች ተቃውሞ ቢደርስበት እንኳ ባለቤቱ እስከመጨረሻው ሙጥኝ ሊለው ይችላል። ተማሪዎች በምርምር እንደደረሱበት፣ ብዙ ሰዎች በነገሮች ላይ ያላቸው የመጀመሪያ እይታ ትክክለኛነት ይጎድለዋል። ሁለተኛና ሶስተኛ ጊዜ የተደገመ የተሞክሮ እይታ፣ ለሃቅ ቀርብ ይላል። ከአንድ ተመክሮ ላይ እውነተኛው ሃቅ የመውጣቱ ወይም እስከመጨረሻው የመደበቁ ምስጢር ተመክሮውን በሚያደርገው ሰው የአእምሮ ክፍትነት፤ ልምድ፣ በራስ መተማመን፣ ጊዜ፣ እና ምቾት ላይ ይመሰረታል በድሮ ቻይናዎች እና አውሮጳ ሰዓሊዎች ዘንድ፣ የሚጋልቡ ፈረሶች እግሮቻቸው ተበልቅጠው ይታያሉ። ይሄ እንግዲህ ሰዓሊዎቹ ስለ ፈረሶች ኮቴ ከነበራቸው እምነት የመጣ እንጂ በርግጥም በተፈጥሮ የሚገኝ ጉዳይ/ሃቅ አልነበረም። ኤድዋርድ ሞይብሪጅ የሚጋለብን ፈረስ ተንቀሳቃሽ ስዕል በመቅረጽ እና ቅጽበት በቅጽበት በመመርመር ከላይ የተጠቀሰው እምነት ውሸት እንደሆነ አሳየ። በዚህ ምርምር መሰረት፣ ሁሉም የፈረስ ሸኮናዎች መሬትን ሲለቁ፣ ከመበልቀጥ ይልቅ አንድ ላይ የመሰብሰብን ሁኔታ እንደሚያሳዩ ታወቀ። ስለሆነም በሳይንሳዊ ዘዴ አካሄድ፣ መላምቶች ምንጊዜም እንዲፈተኑ ስለሚያጠይቅ፣ የተንሻፈፉ እምነቶች (ለምሳሌ የሚንሳፈፍ ግልቢያ) ከአንድ ግለሰብም ሆነ ህብረተሰብ አዕምሮ ውስጥ ተነቅለው እንዲዎጡ ይረዳል። የሳይንሳዊ ዘዴ ምሳሌ: ስኳር ውሃ ውስጥ ሲሟሟ ስኳር ውሃ ውስጥ የሚያደርገውን የሟሟት ሂደት አንድ አንድ ነገሮች እንዴት ተጽኖ እንደሚያረጉበት በሙከራ ለማወቅ እንፈልግ እንበል። ከዚህ ቀጥሎ በሳይንሳዊ ዘዴ የሄን እንዴት እንደምናከናውን እንመልከት፡- አላማ /ጥያቄ ስኳር በቀዝቃዛ ውሃ ውስጥ ነው ወይንስ በሞቀ ውሃ ቶሎ የሚሟሟው? የሚለውን ጥያቄ አነሳን እንበል። መላምት መፍጠር ከጥያቄ በኋላ መላምት መፍጠር ስላለብን አንደኛው መላምታችን እንዲህ ይነበባል "ስኳር ከቀዝቃዛ ውሃ ይልቅ በሞቀ ውሃ በቶሎ ይሟሟል።" (መላምታችን የዚህ ተቃራኒ ሊሆን ይችላል፣ ይፈቀዳል)። ይህ እንግዲህ በሙከራ ሊፈተን የሚችል መላ ምት ነው። ሙከራውን በምናካሂድበት ጊዜ ስኳር ከሞቀ ውሃ ይልቅ በቀዝቃዛ ውሃ በቶሎ ወይም ደግሞ እኩል ከሟሟ መላምታችን ስህተት መሆኑን ማረጋገጥ እንችላለን ማለት ነው። ለሙከራው እቅድ ማውጣት አንዱ ቀላሉ ዘዴ እንግዲህ የተለያየ ሙቀት ያለው ውሃ በተለያዩ ብርጭቆወች በማስቀመጥ በያንዳንዱ ብርጭቆ ውስጥ እኩል ስኳር በማድረግ ለመሟት የሚፈጀውን ጊዜ መመዝገብ ነው። በሙከራው ጊዜ እኩል ስኳር እና እኩል ውሃ መጠቀም ይኖርብናል አለበለዚያ የስኳሩ የመሟሟት ፍጥነት በውሃው የሙቀት መጠን ብቻ ይሁን በውሃው ብዛት ወይም ስኳር ብዛት ማወቅ አንችልም። ስለዚህም ሙከራችንን በጥንቃቄ ማቀድ የሳንሳዊ ዘዴ አንዱ ወሰኝ እርከን ነው። በሙከራችንም ጊዜ የውሃው ሙቀት እንዳይለወጥ ጥንቃቄ ማድረግ እጅግ አስፈላጊ ነው። ይህ እንግዲህ "አንዱን ተለዋዋጭ መለየት" ይባላል አንድ ነገር ብቻ በአንድ ጊዜ እንዲለወጥ ስናደርግ የዚያን ነገር ተጽዕኖ ማረጋገጥ እንችላለን ማለት ነው። ሙከራውን ማካሄድ ሙከራውን በሶስት ደረጃ እናካሂዳለን። ሦስቱም ሙከራወች ከውሃው ሙቀት ውጭ አንድ አይነት ናቸው። አንድ ሊትር ቀዝቃዛ ውሃ (0 ውስጥ 25 ግራም ስኳር እንጨምራለን። ሳናማስል እንጠብቃለን። አጠቃላይ ስኳሩ ለመሟት 30 ደቂቃ እንደወሰደ እናስተውላለን። አንድ ሊትር ለብ ያለ ውሃ (20 ውስጥ 25 ግራም ስኳር እንጨምራለን። ሳናማስል እንጠብቃለን። አጠቃላይ ስኳሩ ለመሟት 15 ደቂቃ እንደወሰደ እናስተውላለን። አንድ ሊትር የሞቀ ውሃ (50 ውስጥ 25 ግራም ስኳር እንጨምራለን። ሳናማስል እንጠብቃለን። አጠቃላይ ስኳሩ ለመሟት 4 ደቂቃ እንደወሰደ እናስተውላለን። ድምዳሜ ላይ መድረስ ድምዳሜ ላይ ለመድረስ አንዱና ቀላሉ መንገድ ያገኘነውን መረጃ በሰንጠረዥ ማስቀመት ነው። (ለዚህ ስራ እንዲቀለን፣ የተቀየሩትን ነገሮች ብቻ መዘርዘሩ ጥሩ ነው) ለምስሌ፦ ሌሎቹ የሙከራወቹ አካሎች አንድ አይነት ከሆኑ (ለምሳሌ የተለያየ የስኳር መጠን ካልተጠቀምን፣ ሁልጊዜ ካላማሰልን ወዘተ..)፣ እንግዲህ ሙከራችን ለመላምታችን ጥሩ ደጋፊ መረጃ ነው፡ ማለት የውሃ ሙቀት መጨመረ በስኳርን መሟት ላይ ትፅኖ እንደሚያደርግ። ይሄ በራሱ ግን የስኳሩን የመሟት ፍጥነት ሌላ የተደበቀ ነገር ትጽኖ እንደማያረግብት አይነግረንም። እነዚህ የተደበቁ ነገሮች በታወቁ ቁጥር እነሱን የሚለይ ሙከራ በማቀድ ይፈተናሉ ማለት ነው። በሂደት እውነቱ እየጠራ ይሄዳል። ውጤትን ስለመመዝገብና ስለማስተዋወቅ ውጤት ሲመዘገብ በሙከራችን ላይ የታዩትን ያለምንም መቀየር መሆን አለበት። ይህ ምዝገባ ከመጀመሪያው የሳይንሳዊ ዘዴ (ለምን ጥያቄ አቀረብን?) ጀምሮ እስከመጨረሻው መሆን አለበት። መላ ምታችንን፣ ምንን ግምት ውስጥ እንዳስገባን ወዘተ በዝርዝር ማሰመጥ ይኖርብናል። እያንዳንዱ ሙከራ እና ከሙከራው የተገኘው መርጃ ያለምንም መቀየር መቀመጥ ይኖርበታል። የደረስንበትም ድምዳሜ እንዲሁ መስፈር አለበት። ይህ ጽህፈት እንግዲህ ሌሎች ሳይንቲስቶች በመላክ በሌሎች መፈተሽ ይገባዋል። በሳይንሳዊ ሂደት ውስጥ ድምዳሜያችን በሌሎች ሳይንቲስቶች ስህተት ሆኖ ቢገኝ ምንም አይደለም ምክንያቱም ሳይንስ እያደገ የሚሄደው በማያቋርጥ መተራረም እንጂ በቋሚነት በጸና እውነት አይደለም። ማጣቀሻ ሳይንስ የሳይንስ

48546

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9A%E1%8A%92%E1%88%8A%E1%8A%AD%20%E1%88%86%E1%88%B5%E1%8D%92%E1%89%B3%E1%88%8D

ሚኒሊክ ሆስፒታል

ዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታል በአገሪቱ የህክምና አገልግሎት ታሪክ ውስጥ ፈር ቀዳጅ ነው። በታሪክ ሲነገር የሚሰማው የዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታል ምስረታ ጊዜና ለበዓሉ የታተመ መጽሄት ላይ የሰፈረው መረጃ የሚገልጸው የተቋቋመበት ወቅት ለየቅል ነው። ሆስፒታሉ የተሰየመው በዳግማዊ አጼ ምኒልክ ነው፡፡ የግንባታ ሥራው ከ1890ዓ.ም እስከ በ1891ዓ.ም ተከናውኖ የተወሰኑ ክፍሎቹ ለአገልግሎት በቅተዋል፡፡ ሙሉ ቁመና የያዘው ደግሞ ከአስር ዓመት በኋላ በ1902ዓ.ም ነው፡፡በዚህ መልኩ የህዝብ ጤናን ለመጠበቅ የተመሠረተው ሆስፒታል በረጅም ጊዜ የአገልግሎት ዘመኑ የሚሰጣቸው አገልግሎቶች እየተስፋፉ መጥተዋል፡፡የተገልጋዩም ቁጥር ጨምሯል፡፡ይሁን እንጂ ሆስፒታሉ በሀገሪቷ ብቸኛ በመሆኑ የህክምናውን ጫና ተሸክሞ ነው ያለፈው ማለት ይቻላል፡፡ ከምስረታው ጀምሮ ማስፋፊያዎች ባለመከናወናቸው፣ በቂ በሆነ የሰው ኃይል ባለመደራጀቱና በተለያዩ ተጽዕኖዎች ውስጥ እንዲያልፍ መገደዱ ለውጡን አዝጋሚ አድርጎታል፡፡ ሆስፒታሉ 62ሺ ካሬ ሜትር ላይ ያረፈ ቢሆንም ባዶ መሬቱን በአግባቡ አልተጠቀመበትም፡፡ የህክምና አገልግሎት የሚሰጥባቸው ክፍሎችም በተበታተነ ቦታ ነው የተገነቡት፡፡ ይሄም ሆስፒታሉን ለአገልግሎት ምቹ እንዳይሆን አድርጎታል፡፡ የአገልግሎት ዘመናቸው ረጅም ከመሆኑ ጋር ተያይዞም የክፍሎቹ ጣሪያ የሚያፈሱ፣ ግድግዳቸውና ወለላቸውም ያረጁ ናቸው፡፡ በአጠቃላይ ለረጅም ጊዜ እድሳት ስላልጎበኛቸው አገልግሎቱን ጎዶሎ አድርጎታል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ ሆስፒታሉ በሀገሪቷ ፈር ቀዳጅ ቢሆንም እስካሁንም የይዞታ ማረጋገጫ ካርታ አልነበረውም፡፡ በዚህ ምክንያት ይዞታውንና ደህንነቱን ለማስጠበቅ ተቸግሮ ቆይቷል፡፡ በሆስፒታሉ የአገልግሎት አሰጣጥ ላይ ይስተዋሉ የነበሩትን በርካታ ችግሮች ለማቃለል ከ2001ዓ.ም ወዲህ በአይነት፣ በመጠንና በጥራት ለመለወጥ ጉዞ ጀምሯል። በአመራሩና በፈጻሚው ተነሳሽነት የሚገለጹ የለውጥ እንቅስቃሴዎች መጀመራቸው ይነገራል፡፡ ያልነበረውን ይዞታ ካርታ ከማግኘቱ በተጨማሪ የሆስፒታሉንም አጥር በግንብ አጥሯል፡፡ አስር ነባር የህክምናና የተለያዩ አገልግሎት መስጫ ክፍሎች እድሳት ተደርጓል፡፡ከዚህም ባለፈ 356 የህሙማን አልጋዎችን የሚይዝ ዘመናዊ የህክምና መስጫ ባለ ሰባት ፎቅ ህንፃ አስገንብቷል፡፡እነዚህ ሁሉ እንቅስቃሴዎች የከተማ አስተዳደሩ ትኩረት መስጠቱን እንደሚያሳይ ተገልጿል፡፡ ሆስፒታሉ በእነዚህ ሁሉ ለውጦች ታግዞ የምስረታ በዓሉን ሲያከብር ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር ደመቀ መኮንን ጨምሮ የተለያዩ ከፍተኛ የመንግሥት የሥራ ኃላፊዎች ተገኝተዋል። በጡረታ የተገለሉ የሆስፒታሉ ሠራተኞችና ሌሎችም ጥሪ የተደረገላቸው እንግዶች ታዳሚ ሆነዋል፡፡ የሆስፒታሉ ሥራ አስኪያጅ አቶ ክበበው ወርቅነህ እንደገለጹት፤ ሆስፒታሉ በሀገር አቀፍ ደረጃ የአይንና የአስክሬን ምርመራ አገልግሎቱ የታወቀ ነው፡፡ በተለይም በአስክሬን ምርመራ ብቸኛው ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪም ባለፉት ረጅም ዓመታት ጠቅላላ ህክምና፣ ከአንገት በላይ፣ የውስጥ ደዌ፣የነርቭ የአጥንትና የጥርስ የህክምና አገልግሎቶችን በመስጠት ህሙማንን ሲረዳ ቆይቷል፡፡ አዲሱ የማስፋፊያ ህንጻ መገንባታ ደግሞ አገልግሎቱን በተሻለ ደረጃ ተደራሽ ለማድረግ አስችሎታል፡፡ከዚህ በፊት ይሰጡ ያልነበሩ የህናቶች የድህረና የቅድመ ወሊድ ክትትሎችና የማዋለድ፣ እንዲሁም የህጻናት የህክምና የኩላሊት እጥበት አገልግሎቶችን ለመጀመር አስችሎታል፡፡ ሆስፒታሉ በውስጥ አደረጃጀቱም ተለውጧል፡፡ ወቅቱ የሚጠይቀውን ዘመናዊ የህክምና መስጫ መሳሪያዎች አሟልቷል፡፡ ሙያቸውን አክብረው የአገልጋይነት ስሜት ያላቸው ሙያተኞች ለማፍራትም የተለያዩ ጥረቶችን በማድረግ እራሱን ለለውጥ አዘጋጅቷል፡፡ ሆስፒታሉን ጽዱና ምቹ በማድረግ በኩል ቀድሞ ከነበረው ኋላቀር ተገልጋይ ተኮር የአገልግሎት አሰጣጥ በመላቀቅ ዘመናዊ የሆነ የሆስፒታል አገልግሎት ሥርዓት ለመከተል ምቹ ሁኔታን ፈጥሯል፡፡ እንደ አቶ ክበበው ገለጻ፤ ሆስፒታሉ በተመላላሽና ተኝቶ ህክምና በሚሰጠው አገልግሎት ለተወሰኑ ህሙማን ብቻ ነበር አገልግሎቱን ሲሰጥ የቆየው፡፡ ህሙማንም ተራ በመጠበቅ ይንገላታሉ፤ በተለይም ደግሞ በተኝቶ ታካሚዎች ላይ ችግሩ የከፋ ነበር፡፡ ወረፋ በመጠበቅ የሚሞቱም ነበሩ፡፡አሁን በተደረገው ማስፋፊያ ግን ቁጥራቸው በቀን እስከ 500 የሚደርስ ተገልጋዮችን ለማስተናገድ አቅም ተፈጥሯል፡፡ለተኝቶ ታካሚዎችም እድሉን ማስፋት ተችሏል፡፡ የሆስፒታሉ የቦርድ ሰብሳቢ አቶ ይክፈለው ወልደመስቀል እንዳብራሩት፤ ከሦስት አመታት በፊት ከ50 በታች የነበረው የሆስፒታሉ የመኝታ አገልግሎት ወደ 75 በመቶ አድጓል፡፡ በዚህም ውስንነት የነበረበትን የቀዶ ህክምና አገልግሎት ለማሻሻል ተችሏል፡፡ የአደረጃጀትና የማስተካከያ እርምጃዎች እንዲወሰዱ በቦርዱ በኩልም ከፍተኛ ጥረቶች ተደርገዋል፡፡የአንድ ለአምስት የለውጥ ሠራዊት አደረጃጀትም ለለውጡ ከፍተኛ አስተዋጽኦ አበርክቷል፡፡ ሆስፒታሉ በአሁኑ ጊዜ ከ600 በላይ በሚሆኑ የህክምናና የአስተዳደር ሠራተኞች ተደራጅቷል የአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር ምክትል ከንቲባ አቶ አባተ ስጦታው በበኩላቸው፤ በከተማዋ የሚገኙት አብዛኞቹ ሆስፒታሎች ከአንድ ምዕተ ዓመት በላይ ያስቆጠሩ መሆናቸውን በማስታወስ በእርጅና ምክንያት አገልግሎታቸው ተደራሽ ሳይሆኑ መቆየታቸውን ይናገራሉ። በመሆኑም የከተማ አስተዳደሩ ችግሩን ለመቅረፍ በተለይ ከ2001ዓ.ም ጀምሮ ለለውጥ በመነሳሳት ከፍተኛ በጀት መድቦ የማስፋፊያና አዳዲስ ግንባታዎችን ጀምሯል፡፡አቶ አባተ «የዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታልም አንዱ ማሳያ ይሆናል» ብለዋል፡፡ እንደ ምክትል ከንቲባው ገለጻ በከተማው በሌሎች አራት ሆስፒታሎችም ተመሳሳይ የማስፋፊያ ሥራ ተከናውኗል፡፡ በዚህ ዓመት በኮልፌ ቀራኒዮ፣ በንፋስ ስልክ ላፍቶና ቦሌ ክፍለ ከተሞች አዳዲስ ሆስፒታሎች ይገነባሉ፡፡ በየወረዳው አንድ ጤና ጣቢያ እንዲገነባ በተያዘው እቅድም አመርቂ ውጤት እየተመዘገበ ነው፡፡ በአሁኑ ወቅትም 93 ያህል ጤና ጣቢያዎች ለመገንባት ተችሏል፡፡ ከ2000ዓ.ም በፊት በከተማው የነበረው የጤና ጣቢያ 24 ብቻ ነበር፡፡ የከተማ አስተዳደሩ በጤናውና በተለያዩ የልማት እንቅስቃሴዎች ያደረገውን ጥረት በመልካም አስተዳደር ላይ የሚስተዋሉትን ችግሮች በመፍታት ተመሳሳይ ጥሩ ውጤት ለማስገኘት ትኩረት ሰጥቶ እንደሚንቀሳቀስ ነው የተናገሩት፡፡ የጤና ጥበቃ ሚኒስትር ዶክተር ከሰተብርሃን አድማሱ እንደገለጹት፤ የህክምና አገልግሎቱን ከፍ ለማድረግ መንግሥት የተለያዩ የማሻሻያ እርምጃዎችን ወስዷል፡፡ በጤናው ዘርፍ በሁለተኛው የእድገትና ትራንስፎርሜሽን እቅድ አራት ዋና ዋና ግቦች ተቀምጠዋል፡፡ የመጀመሪያው ዘርፉን ወደተሻለ ደረጃ ለማሸጋገር ከፍተኛ ድርሻ አላቸው ተብለው ከተቀመጡት ግቦች አንዱ በሀገር ደረጃ ንቅናቄ መፍጠር ነው። ከገንዘብ ይልቅ ሙያው የሚጠይቀውን ህይወት ለማትረፍ ቅድሚያ የሚሰጥ ርህራሄ ያለው የህክምና ባለሙያ ለማፍራት እንደሚሰራም ጠቁመዋል፡፡ ሁለተኛው ዕቅድ መረጃን መሠረት ያደረገ አገልግሎት እንዲኖር ማስቻል ነው፡፡ ቁጥሩ የሚልቀውን የህመም አይነት ከመለየት ጀምሮ የመድኃኒት ፍላጎትና የግብአት አቅርቦት በመለየት በመረጃ የተደገፈ ተግባር ይከናወናል። በሦስተኛ ደረጃ ደግሞ የወረዳ ትራንስፎር ሜሽንን በመተግበር የጤና ጣቢያ አገልግሎትን ማሻሻል ነው፡፡አራተኛው እቅድ በአጠቃላይ የአገልግሎት ጥራትን በማስጠበቅ አገልግሎቱን ወደላቀ ደረጃ ማድረስ ነው፡፡ ለተግበራዊነቱም ሁሉም የየድርሻውን መወጣት እንዳለበትና በተቋማቱም ዘላቂ ንቅናቄ እንዲፈጠር አሳስበዋል፡፡ እንደ ዶክተር ከሰተብርሃን ማብራሪያ፤ እነዚህ ቁልፍ የሆኑት የጤና ልማት ግቦች ዘርፉን ወደተሻለ ደረጃ ለማሸጋገር ከፍተኛ ድርሻ አላቸው፡፡ በሀገር ደረጃ ንቅናቄ በመፍጠር በኩል ከገንዘብ ይልቅ ሙያው የሚጠይቀውን ህይወት ለማትረፍ ቅድሚያ የሚሰጥ ርህራሄ ያለው የህክምና ባለሙያ ማፍራት ነው፡፡ ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትሩ አቶ ደመቀ መኮንን በበኩላቸው «ሰማንያ በመቶ የሚሆነውን የበሽታ ምንጭ በመከላከል አመርቂ የሆነ ውጤት በማስመዝገብ ላይ ብንሆንም ዘመኑ የሚጠይቀውን የህክምና አገልግሎት በመስጠት የተገልጋዩን ፍላጎት በማሟላት ላይ ግን ብዙ ይቀረናል» ብለዋል። ያም ሆኖ ጅምሮቹ ዘርፉን ወደተሻለ አገልግሎቶች የሚያደርሱ መሆናቸውን ነው የገለፁት፡፡ በአሁኑ ጊዜ በሆስፒታሎች መሠረተ ልማቶች በማስፋፋት ሥራዎች በመከናወን ላይ መሆናቸውንም ነው የጠቆሙት፡፡ ሙያውን የእርካታ ምንጭ አድርጎ መነሳሳት እንደሚገባም ነው ያስገነዘቡት፡፡ በመጀመሪያው የእድገትና ትራንስፎርሜሽን የእቅድ ዘመን በጤናው ልማት የተተገበሩትን ምርጥ ተሞክሮዎች በመቀመር ሁለተኛውን በተሻለ ደረጃ ለመፈጸም የሚያስችሉ ሥራዎች መሠራታቸውን የጠቆሙት አቶ ደመቀ፤ ኢትዮጵያ የጤና አገልግሎት ቱሪዝም ተጠቃሚ እንድትሆን በነቃ ተሳትፎ መንቀሳቀስ እንደሚገባም ጠቁመዋል፡፡ በሀገር ደረጃ የታቀደውን የጤና ልማት ፕሮግራም ወደ ተግባር ለመለወጥ ዘርፉን በተማረ የወጣት ኃይል በመምራት በጤና ጥበቃ ሚኒስቴር እየተከናወነ ያለው ተግባርንም አድንቀዋል፡፡ የዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታልን አገልግሎት ለማሻሻል የተሰሩት ሥራዎችም ሆስፒታሉ እድሜው በሚመጥነው የለውጥ ጎዳና ላይ መድረሱን የሚያሳይ መሆኑን ገልጸዋል፡፡ ዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታል በህክምና አገልግሎቱ ብቻ ሳይሆን ታዋቂ ጋዜጠኛ፣ የስፖርት ባለሙያም በማፍራት ባለታሪክ ነው፡፡ ለአብነትም ታዋቂው ጋዜጠኛ ጳውሎስ ኞኞ በሆስፒታሉ የመርፌ መውጋት የህክምና አገልግሎት ሰጥቷል። በስፖርቱ የሚታወቁት ይድነቃቸው ተሰማም ሆስፒታሉን አስተዳድረዋል፡፡ በዚህ መልኩ ከአንድ አዛውንት እድሜ በላይ በማስቆጠር ባለታሪክ የሆነ ሆስፒታል ብዙ ለውጦችን ቢያስመዘግብም ያልተፈቱ ውስጣዊና ውጫዊ የሆኑ ተግዳሮቶች እንዳሉበት በሆስፒታሉ ዙሪያ የተዘጋጀው የህትመት ውጤት ያመለክታል፡፡ ውጫዊ ችግሮቹ የመብራት መቆራረጥና የመሠረተ ልማት አለመሟላት ይጠቀሳሉ፡፡ በውስጣዊው ደግሞ ኃላፊነትን መሸሽ፣ ተቀናጅቶ አለመንቀሳቀስ፣የቅንነትና አገልጋይነት ስሜት አለመኖር፣ የሰው ኃይል አለማሟላት የመልካም አስተዳደር ችግሮች ናቸው፡፡ እነዚህን ያልተሻገራቸውን ችግሮች ፈትቶ እንደቀዳሚነቱ በአገልግሎቱም ልቆ ባለታሪክነቱ እንደሚቀጥል እምነት ተጥሎበታል፡፡ ሕክምና አዲስ

40163

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%8C%85%E1%88%AB%E1%89%B5%20%E1%8C%88%E1%89%B5%E1%88%AD

ማጅራት ገትር

ማጅራት ገትር በድንገት በመነሳትና የአንጎልንና የኀብለ-ሰርሰርን ሽፋን የሆነው ስስ አካል በመመረዝ የአእምሮ መታወክ ስሜት የሚያስከትል አደገኛ በሽታ ነው፡፡ ለዚህ በሽታ በተለያዩ አካባቢዎች የተለያዩ ስያሜዎች ቢሰጠውም በስፋት የሚታወቁት ስያሜዎቹ ግን ማጅራት ቆልምም የጋንጃ በሽታና ሞኝ ባገኝ የሚባሉት ናቸው። የበሽታው ምንነትና ሥርጭት በሽታው በየትኛውም ክፍለዓለም የሚገኝ ሲሆን በአፍሪካም አብዛኛውን ጊዜ የሚከሰትበት የመልክአ ምድር ክልል አለው። ይህም ክልል “የአፍሪካ ማጅራት ገትር መቀነት" በመባል የሚታወቅ ሲሆን የሚገኘውም ከሰሐራ ምድረበዳ በስተደቡብና ከምድር ወገብ በስተሰሜን ባለው ሥፍራ ነው። ኢትዮጵያም በዚህ ክልል ውስጥ ትገኛለች። በአገራችን በሽታው አብዛኛውን ጊዜ የሚገኘው በጣም ሞቃታማና ደረቅ ያየር ጠባይ በሚታይበት ከጥር እስከ ሰኔ ባለው ጊዜ ሲሆን በማጅራት ገትር ወረርሽኝ የሚታወቁት ወራት ጥር፣ የካቲት፣ መጋቢት፣ ሚያዝያና ግንቦት ናቸው። ማጅራት ገትር ከ፰–፲፪ ዓመት በወረርሽኝ መልክ እየተቀሰቀሰ ጉዳት ማድረሱም ይታወቃል። የበሽታው መንስዔና የመተላለፊያ መንገዶች የበሽታው መንስዔዎች በዓይን ሊታዩ የማይችሉ ረቂቅ ተሕዋስያን ናቸው። በወረርሽኝ መልክ ለሚከሰተው ማጅራት ገትር መንስኤው በእንግሊዘኛው ቃል “ኔስሪየ ሜኒንጅቲዲስ" ተብሎ የሚታወቀው ተሕዋስ ነው። የበሽታው አምጪ ተሕዋስያን በሽታው ካለበት ወይንም ተሕዋስያኑ በሰውነት ውስጥ እያሉ የሕመም ምልክቶች ከማይታይበት ተሸካሚ ሰው አፍንጫና ጉሮሮ በትንፋሽ፣ በማስነጠስና በሚያስልበት ወቅት በመውጣት ከአየር ጋር ወደ ጤናማው ሰው አፍንጫና ጉሮሮ ይደርሳሉ። ተሕዋስያኑም ከሁለት እስከ አሥር ቀናት ባለው ጊዜ ውስጥ የአፍንጫን የውስጥ ክፍልና ጉሮሮን በመውረር የጉንፋን ዓይነት ስሜት ያስከትላሉ። እርባታቸውና እድገታቸው ሲሟላ ወደ ደም ኡደት በመግባት በአካል ልዩ ልዩ ክፍሎች ላይ ከፍተኛ ጉዳት ያስከትላሉ። ተሕዋስያኑ አብዛኛውን ጊዜ የአንጎል ስስ ሽፋንን በከፍተኛ ደረጃ ያጠቃሉ። የአየሩ እርጠበት መጠን ዝቅተኛና ሞቃት በሚሆንበት ጊዜ በጠባብ ክፍሎች የሰዎች ተፋፍጐ መኖር፣ በበሽታው ከተያዘ ሰው ጋር ያለ ጥንቃቄ የቅርብ ግንኙነት ማድረግ፣ የግልንና የአካባቢ ንጽሕናን ያለመጠበቅና የመሳሰሉ ሁኔታዎች ለበሽታው መስፋፋት ከፍተኛ አስተዋጽኦ አላቸው። ዋና ዋና ስሜቶችና ምልክቶች በማጅራት ገትር በሽታ የተያዘ ሰው የሚከተሉት የሕመም ስሜቶችና ምልክቶች ይታዩበታል። በድንገትና በአጣዳፊ ሁኔታ የሚጀምር የጤንነት መታወክ፣ ከፍተኛ ትኩሣት /በአዋቂዎች ላይ ይበረታል/፣ ማቅለሽለሽና ማስታወክ /በሕፃናት ላይ ይበረታል/፣ በጣም ከባድ ራስ ምታት፣ ማቃዠትና አዕምሮ መሳት፣ መወራጨትና የጡንቻዎች በተለይም የጀርባና የማጅራት አካባቢ መኮማተርና መገተር፣ የዓይኖች ሙሉ ለሙሉ ብርሃን ለማየት ያለመቻል ናቸው፡፡ በሽታው የሚያደርሳቸው ጉዳቶች ይህ በሽታ በዚህ የዕድሜ ክልል ያሉትን ያጠቃል ባንልም በአብዛኛው ለበሽታ የተጋለጡት ከሁለት እስከ ሠላሳ ዓመት የዕድሜ ክልል ውስጥ የሚገኙት የኀብረተሰብ አባላት ናቸው። የበሽታው ተሕዋስያን በጆሮና በዓይን ነርቮች ላይ ጉዳት ስለሚያደርሱ መደንቆርንና መታወርን ሊያስከትሉ ይችላሉ። በማጅራት ገትር የተያዘ ሰው የልብና የኩላሊት ሕመም ሊደርስበት ይችላል። የአጥንት መገጣጠሚያዎች ሕመምና የመዋጥ ችግር ይፈጥርበታል። አልፎ አልፎ በሳንባ ምች የተነሣ ይሞታል። በአጠቃላይ በማጅራት ገትር የተያዘ ሰው ከአካል መጉደል እስከ ሕይወት ማጣት የሚያደርሱ ሁኔታዎች ሊያጋጥሙት ይችላሉ። ሕክምናውና የመከላከያ ዘዴዎች ማጅራት ገትር በሕክምና የሚድን በሸታ ነው። ፈጣንና ተገቢ ሕክምና የተደረገላቸው ሕመምተኞች ከመቶው ከዘጠና በላይ የሚሆኑት የመዳን ዕድል አላቸው። ሕክምና ካላገኙ ግን የሚገድል በሽታ ነው። ማጅራት ገትርን ለመከላከልና ለመቆጣጠር ከምንጠቀምባቸው ዘዴዎች ዋና ዋናዎቹ የሚከተሉት ናቸው። በአንድ አካባቢ ማጅራት ገትር መኖሩ ጥርጣሬ ካለ በክልሉ የሚገኙ መንግሥታዊና ሕዝባዊ ድርጅቶች እንደዚሁም ግለሰቦች ፈጥነው በአቅራቢያው ለሚገኙ የጤና ድርጅቶች ማሳወቅ፣ መንግሥታዊና ሕዝባዊ ድርጅቶች ከጤና ተቋሞች ጋር በመተባበር ኀብረተሰቡ ስለበሽታው ምንነት እንዲያውቅ መቀስቀስ እንደዚሁም የተጠናከረ አሰሳ እንዲካሄድ፣ መጠለያዎች እንዲሠሩና ከያሉበት ወደ መጠለያዎች እንዲወሰዱ ማድረግ፣ የማጅራት ገትር ወረርሽኝ በሚነሳበት ወቅት ሕዝቡን ሊያሰባስቡ የሚችሉና በሽታውም እንዲዛመት የሚያግዙ እንደማኅበር፣ ሰርግ፣ ሰደቃና የመሳሰሉትን ወረርሽኙ ጋብ እስከሚል ድረስ ማቆየት። ይህም በሸታው እንዳይዛመት የሚረዳ መሆኑን ኀብረተሰቡ እንዲያውቅ ማድረግ፣በሸታው በገባበት ክልል በተለይም የሕዝብ ክምችት ባለባቸው ሥፍራዎች ለምሳሌ በትምህርት ቤቶች፣በወታደር ሠፈሮች፣ በመጠለያዎች፣ በወህኒ ቤቶችና በመሳሰሉት የመከላከያ ክትባት መስጠት፣ የማጅራት ገትር ሕሙማንን በቅርብ ያስታመሙና የሚያስታምሙ ሰዎች የመከላከያ መድሃኒት እንዲውጡ ማድረግ፣ ለሕሙማን ጊዜያዊ መጠለያ በማዘጋጀት ተገቢ የሕክምና ዕርዳታ እንዲያገኙ ማድረግ፣ በሽታው በገባበት አካባቢ የሚገኝ ማንኛውም ሰው በሚያስነጥስበትም ሆነ በሚስልበት ጊዜ በመሐርም ወይም በጨርቅ አፍንና አፍንጫን መሸፈን በተጨማሪም ንፍጥንም ሆነ አክታን የትም እንዳይጣል ጥንቃቄ ማድረግ፣ በአጠቃላይም የግልንና የአካባቢ ንጽሕናን መጠበቅ። በንግሥት ዘውዲቱ ሆስፒታል የውስጥ ደዌ ስፔሻሊስት የሆኑት ዶክተር ዓቢይ ኃይሉ «በማጅራት ገትር መያዙ በምርመራ የተረጋገጠው በሽተኛ ህክምና መውሰድ የሚችለውም በሆስፒታሉ ውስጥ በመተኛት በደምስር በሚሰጥ አንቲባዮቲክስ( ፀረ ባክቴሪያ) መድኃኒት ነው።» ይሉና በበሽታው የተያዘ ሰው በሆስፒታል ውስጥ ከሰባት እስከ አስራ አራት ቀናት ተኝቶ መታከም እንዳለበትም ይገልጻሉ። ዋቢ ምንጮች የኢትዮጵያ ጤናና ሥነ ምግብ ምርምር ኢንስቲቲዩት፤ «ማጅራት ገትር»፤ አዲስ ዘመን፤ «ድንገተኛውና ተላላፊው ማጅራት ገትር»፤ /337-2013-03-07-06-24-18

51209

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8B%AD%E1%8D%8B%E1%89%B5%20%E1%8B%88%E1%88%8B%E1%88%B5%E1%88%9B%20%E1%88%A5%E1%88%AD%E1%8B%88%20%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%B5%E1%89%B5

የይፋት ወላስማ ሥርወ መንግስት

ሐረር ከአዲስ አበባ ደቡብ ምስራቅ በአምስት መቶ ኪሎሜትር ርቀት ላይ የምትገኝ የምስራቅ ኢትዮጵያ ከተማ ናት። በዘመኑ የአስተዳደር መዋቅር የሃረሪ ክልል ዋና ከተማ ናት። በ1,885 ሜትር ከፍታ ላይ፣ የወይና ደጋ የአይር ጠባይ በተላበሰ ቦታ ላይ አርፋለች። በምድር መጋጠሚያ ውቅር 9°19′ ሰሜን ኬክሮስ እና 42°07′ ምሥራቅ ኬንትሮስ ላይ ናት። በ1987 ዓመተ ምህረቱ የህዝብ ቆጠራ መሰረት ሐረር 76,378 ሕዝብ ይኖርባታል። ሐረር ለዘመናት ከፍተኛ የንግድ ማዕከል ሆና ስትኖር ከመሃል አገር፣ ከአፍሪካ ቀንድ እና ከአረብ አገራት ጋር በንግድ መንገዶች ስትገናኝ ከቀሪው አለም ጋር ደግሞ በቀይ ባህር ወደቦች አማካኝነት ትገናኝ ነበር። የሐረር ጀጎል ግንብ ከ1998 ጀምሮ በዩኔስኮ የዓለም ቅርስ ዝርዝር ውስጥ ይገኛል። በእስልምና ሃይማኖት "4ኛዋ የተቀደሰች ቦታ" ተብላም ስትታወቅ 82 መስጊዶች፤ አንዳንዶቹ ከ10ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ የነበሩ፤ እንዲሁም 102 የቀብር ቦታዎች አሉዋት። ዋግነር፣ ዘ ዲክሽነሪ ኦፍ ኢትዮጵያን ባዮግራፊ፣ ገጽ 1፣ ቮልዩም 1፣ በአዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ የኢትዮጵያ ጥናት ኢንስቲትዩት፣ አዲስ አበባ፣ ኢትዮጵያ።27 መድሃኒያለምና ሙስሊሟ ሀረር እኛ እርስበእርስ ስንናከስ ወይናደጋማዋ ሐረር እርስ በእርሱ ከሚበላላው ጅብ ጋር ሳይቀር ተግባብቶ የሚኖርባት ከተማ ናት፡፡ ሐረር ከአዲስ አበባ ደቡብ ምስራቅ በአምስት መቶ ኪሎሜትር ርቀት ላይ የምትገኝ የምስራቅ ኢትዮጵያ ከተማ ናት። በዘመኑ የአስተዳደር መዋቅር የሃረሪ ክልል ዋና ከተማ ናት። በ1,885 ሜትር ከፍታ ላይ፣ የወይና ደጋ የአይር ጠባይ በተላበሰ ቦታ ላይ አርፋለች። በ1987 ዓመተ ምህረቱ የህዝብ ቆጠራ መሰረት ሐረር 76,378 ሕዝብ ይኖርባታል። ሐረር ለዘመናት ከፍተኛ የንግድ ማዕከል ሆና ስትኖር ከመሃል አገር፣ ከአፍሪካ ቀንድ እና ከአረብ አገራት ጋር በንግድ መንገዶች ስትገናኝ ከቀሪው አለም ጋር ደግሞ በቀይ ባህር ወደቦች አማካኝነት ትገናኝ ነበር። የሐረር ጀጎል ግንብ ከ1998 ጀምሮ በዩኔስኮ የዓለም ቅርስ ዝርዝር ውስጥ ይገኛል። በእስልምና ሃይማኖት "4ኛዋ የተቀደሰች ቦታ" ተብላም ስትታወቅ 82 መስጊዶች፤ አንዳንዶቹ ከ10ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ የነበሩ፤ እንዲሁም 102 የቀብር ቦታዎች አሉዋት ኣው-ባዲር፣ አው-ባድር፣ አባዲር፦ (ዑመር አርሪዳ) (በግምት ወደ ኛው ክ/ዘ)፦ በ ኛው ክ/ዘመን ውስጥ የተፃፈውና ስለ ሐረር ጥንታዊ አፈታሪካዊ ታሪክ የሚዘክረው 'ፋዝ መዲናት ሐረር' የተባለው ያልታተመ መጽሐፍ እንደሚገልጸው አባድር (ዑመር አርሪዳ) እጅግ ከተከበሩት የሐረር ሼኽዎች ውስጥ አንዱና ዋንኛው ናቸው። በዚሁ መጽሓፍ አገላለጽ መሠረት፡ አባድር ከሌሎች በርካታ ሼኾች ጋር በመሆን ከሂጃዝ በ፮፻፩፪ ሂጅሪያ (1216 እ.ኤ.አ) ተነስተው ሐረር ከገቡ በኋላ በአካባቢው የጎሣ እና ኃይማኖት መሪዎች ተመርጠው ዒማም ሆኑ። የሀረር ህዝብ ታሪክ ባህል እና ማንነት ከሀረር ከተማ ጋር በእጅጉ የተቆራኘ ነው፡፡ ሀረሪዎች በረዥም ዘመን የስልጣኔ ታሪካቸው ያፈሯቸው ተንቀሳቃሽ እና የማይንቀሳቀሱ እንዲሁም የሚዳሰሱ እና የማይዳሰሱ በርካታ ቁሳዊ እና መንፈሳዊ ቅርሶች ባለቤት ናቸው፡፡ ከእነዚህ ቅርሶች መካከልም የከተማዋ ልዩ መለያ ምልክት ከመሆንም አልፎ እ.ኤ.አ በ2006 በአለም ቅርስነት የተመዘገበው የጀጎል ግንብ በቀዳሚነት ይጠቀሳል፡፡በግንቡ ውስጥም ከ82 በላይ መስኪዶች እና በርከት ያሉ የሀረሪ ባህላዊ ቤቶች ይገኛሉ፡፡ ሀረር ከፍተኛ የስልጣኔ እድገት ደረጃ ላይ በደረሰችበት በ16ኛው ክፍለ ዘመንም በምስራቅ አፍሪካ የእስልምና ሀይማኖት ትምህርት እና የንግድ ማዕከል ሆናም አገልግላለች፡፡ ይህም የበርካታ ታሪካዊ እና ባህላዊ ቅርሶች ባለቤት እንድትሆን አድርጓታል፡፡ የጀጎል ግንብ የሀረሪ ህዝብ የኪነ ህንፃ ችሎታውን የሚያስመሰክር የታሪክ እና የጥበብ መዘክር ነው፡፡ ይህ ግንብ በ16ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ በአሚር ኑርአማካኝነት እንደተገነባም ይነገራል፡፡ሐረር እንኳን ዛሬ ቀን ዘምኖ ትናንትናም ቢሆን ስንቱ ባህር አቋርጦ የከተመባት፤ ስንቱ ቅጥሯ ገብቶ ለትውልድ የተረፈ ትዝታ ያስቀመጠባት የውበትና የጥበብ መዲና ናት፡፡ የኢትዮጵያ ኢስላማዊ ኪነ ህንጻና ባህል ማንምም ሳይመስል፤ ሃይማኖታዊ መሰረቱን ሳይጥል የነገሰባት መዲና፤ ያው ጀጉልን መዞር ነው፡፡ በየቦታው መቆም፡፡ በየቦታው ማየት….በየቦታው መደምም…ጀጉልን ገብተው ይኖሯታል እንጂ አይጽፏትም፡፡ ጀጉልን ውስጥ ለውስጥ ከጀመርናት መቆሚያ የለውምና ከጊዜ እየተሻማን በበራፍ በበራፍ እንለፍ ሀረር ከቅርስነት ባሻገር እ.ኤ.አ በ2003/4 በሰላም በመቻቻል በመፈቃቀር እና በልማት ከተማነት አለም አቀፍ ሽልማት እና እውቅናን አግኝታለች፡፡ ይህም የተለያየ እምነት ባህል እና ቋንቋ ያላቸው ህዝቦች ለዘመናት በሰላም እና በፍቅር የኖሩባት እና ዛሬም የሚኖሩባት ከተማ በመሆኗ የተቀዳጀችው ክብር እና እውቅና ነው፡፡ ሀረር ዩኔስኮ ዕውቅናን የቸራት በዓለም ቅርስ ብቻ አይደለም፡፡ ከኪነ ህንጻዎቿ ልቀት ባለፈ ህያው ሆኖ ዛሬም እየኖረ ባለው ሰዋዊ እሴት ምርጥ ነሽ ብሏታል፡፡ ፈረስ መጋላ ይሉታል ሀረሮች ከፊት ለፊቱ የአሚር አብዱላሂ አደራሽ አለ፡፡ ሀረር መድኃኒዓለም በር ላይ፡፡ ጀጉል በሀገራችን በርካታ መስጂዶች የሚገኙባት ከተማ ናት፡፡ በግንብ የተከበበው ቅጥሯ ውስጥ የሚገኘው የመድኃኒዓለም ቤተ ክርስቲያን ከተማዋ ዩኔስኮ የተባለውን ዓለም አቀፋዊ ትኩረት ስባ የመቻቻልና የሰላም ተምሳሌት የተባለ እውቅና እንድትቀበል አድርጓታል፡፡ በረዣዥም የመስጂድ ሚናራዎች የታጀበው የሀረር መድኃኒዓለም ቤተ ክርስቲያን በ27 በድምቀት ይነግሳል፡፡ የጀጉል መንገዶች ከጁምአ ዕለት ድምቀት በተጨማሪ በተለየ 27 ነጠላ ለባሾች ከየአሉበት ወደ ቅጥሯ የሚገቡበት ሌላ ትዕይንት ያስተናግዳሉ፡፡ ምዕተ ዓመት የተሻገረው ይህ ቤተ ክርስቲያን ንጉሰ ነገስቱ አጼ ምኒሊክ ኢትዮጵያን በሚመሩበት ራስ መኮንን የሀረርጌ ገዢ በነበሩበት ዘመን የታነጸ ነው፡፡ ያሰሩት ራስ መኮንን ናቸው፡፡ ክቧ ቤተክርስቲያን ውብ ናት፡፡ ዛፎቿ ጥቂት ናቸው ነገር ግን ከግቢዋ ስፋት አኳያ ጥሩ አድርገው አጅበዋታል፡፡ ዛሬ ከሁሉም አቅጣጫ ሰው ወደ ጀጉል እያመራ ነው፡፡ ሐረር ወይም ዱክ በር ከሚባለው በሗላ በተሽከርካሪ ማለፍ አይቻልም፡፡ ይሄ አጋጣሚ ሌላ ትዕይንት ፈጥሯል፡፡ ነጠላ ያጣፉ ጧፍ የያዙናና ሂጃብ የለበሱ መንገደኞች በጋራ እየተሳሳቁ መንገዱን ሞልተውታል፡፡ እጣንና ጧፍ የዘረጉ ነዋየ ቅድሳት የሚሸጡ መንገዱን ዳርና ዳር ይዘውታል፡፡ የኔ ቢጤዎች ስለ መድሐኒያለም እያሉ ይለምናሉ፡፡ መላው የሐረር ህዝብ አቦ እንወድሃለን! ሀገርን ለማጥፋት ለመበታተን ቀን ከሌት የሚተጋ መንግስት መሳይ ጊዜ አንግሶት እየገዛን ቢሆንም አንተም እንደኛው በቁምም በስጋም እየሞትክ ቢሆንም አብሽሩ እኛ አንድ ሆነን ሽ የሆንን ኢትዮጵያውያንነን! የመጣብንን ሰይጣናዊ የጥፋት ውሃ ከአምላክ ጋር አንድ ከሆን እናከሽፈዋለን!!! "ኢትዮጵያ" ማለት መንፈስ ነው፣ እሱም "አንድነት" ማለት ነው፡፡ ኢትዮጵያ የፍቅር ሀገር የመቻቻል ምድር ለዘላለም

51192

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%AE%E1%8A%95%E1%88%B6%20%E1%89%A3%E1%88%85%E1%88%8B%E1%8B%8A%20%E1%8B%A8%E1%8A%A5%E1%88%AD%E1%8A%A8%E1%8A%95%20%E1%88%B5%E1%88%AB

የኮንሶ ባህላዊ የእርከን ስራ

የኮንሶ መልከዓ-ምድር ባህላዊ ዓለም አቀፍ ቅርስ የአስተዳደር ዕቅድ ሰነድ ከለሳ ተካሄደ 30, የቅርስ ጥናትና ጥበቃ ባለስልጣን የኮንሶ መልከዓ ምድር ባህላዊ ዓለም አቀፍ ቅርስ የአስተዳደር ዕቅድ ሰነድ አስመልክቶ ለ3 ቀናት በኮንሶ ወረዳ ካራት ከተማ ከሰኔ 25-27 ቀን 2007 ዓ.ም ባዘጋጀው አውደ ጥናት የሰነዱን ክለሳ አደረገ፡፡ አውደ ጥናቱ የደቡብ ብ/ብ/ህ/ክ/ባህልና ቱሪዝም ቢሮ ምክትል ኃላፊዎችን ጨምሮ ሳይንቲስቶች ፣የኮንሶ ወረዳ አመራር አካላት ፣የቅርስ ጥናትና ጥበቃ ባለሙያዎች እና በኮንሶ ወረዳ ከተለያዩ ቀበሌዎች የተዉጣጡ የህብረተሰብ ክፍሎች በተገኙበት ተካሂዷል፡፡ የኮንሶ ወረዳ ዋና አስተዳዳሪ የእንኳን ደህና መጣችሁ መልዕክት ባስተላለፉበት ወቅት በአገራችን የኮንሶ ህዝብ የአኗኗር ዘይቤና መገለጫው የሆነው ታታሪነቱን መሰረት በማድረግ በመልከዓ-ምድርና ባህላዊ እሴቶች ጥበቃ በአለም አቀፍ ደረጃ እዉቅና ማግኘቱ የኮንሶ ህዝብ የአገር በቀል ዕውቀት ዉጤት ቢሆንም የተለያዩ ባለድርሻ አካላት ከፍ ያለ የዕውቀት አሻራ ያረፈበት በመሆኑ ለአስተዳደር እቅድ ሰነድ ክለሳው እየተደረገ ላለው ርብርብ አጋዥ ሆናል ብለዋል፡፡ አያይዘውም ሀገራችን ኢትዮጵያ ብዝሃነት ባላቸው ታሪካዊ፣ባህላዊና ተፈጥሮአዊ መስህቦች የተሞላች መሆኗ በአለም አቀፍ ቅርስነት ደረጃ የተመዘገቡ አስር ቅርሶች የሰው ልጅ መገኛነቷን የሚመሰክሩ በርካታ ቅሬተ አካላት የተለያዩ ብሄር ብሄረሰቦች እምቅ የማይዳሰሱ ባህላዊ ቅርሶች እና አስደናቂ ባህል፣ቋንቋ እንዲሁም የራስዋ የሆነ የቀን አቆጣጠር ማሳያዎች ናቸው፤ከነዚህም ውስጥ የኮንሶ መልከዓ ምድር ቅርስ ሲሆን ይህ የኮንሶ መልከዓ-ምድር በርካታ ማራኪ የተፈጥሮና ሰው ሰራሽ ቅርሶች የያዘ በዋናነትም በውስጡ የተለያዩ ባህላዊ እርከኖች የሚሰሩበት፣በካብ የታጠሩ መንደሮች የተቀለሱበት፣ባህላዊ ጎጆዎን፣ጥብቅ ደኖችን፣ሀውልቶችና ባህላዊ ኩሬዎች የያዘና ከትውልድ ትውልድ ሲተላለፍ የመጣ ከመሆኑ ባለፈ አሁንም ባህላዊ ሂደቱን ጠብቆ እየተጓዘ ያለና የተለያዩ ተመራማሪዎችንና ሳይንቲስቶች ቀልብ የሚስቡ ታሪካዊና ባህላዊ መስህቦቿ የሚደነቁ ሲሆኑ ይህም መንግስት ለዘርፉ በሰጠው ከፍተኛ ትኩረት የአገራችን ዘጠነኛ ቅርስ አድረጎ እንደ ኢትዮጵያ አቆጣጠር ሰኔ 2003 ዓ.ም መመዝገቡ ይታወሳል፤ይሁን እንጂ ቅርሱ ለአለም ህብረተሰብ ከሚሰጠው ፋይዳ አንጻር በአግባቡ ጥበቃና እንክብካቤ በማድረግ እሴቶቹ ሳይቀየሩና ሳይበረዙ ለተተኪው ትውልድ ለማስተላለፍ በሚደረገው ጥረት ዉስጥ የተጋረጡ የዘመናዊነት አስተሳሰቦች ቅርሱን እንዳይጎዱት ሁሉም ባለድርሻ አካላት የድርሻቸውን እንዲወጣ አሳስበዋል፡፡ በአዉደ-ጥናቱ መክፈቻ ላይ ተገኝተው ንግግር ያደረጉት የደ/ብ/ብ/ሕ/ክ/ባህልና ቱሪዝም ቢሮ ም/ኃካፊ አቶ ለማ መሰለ በበኩላቸዉ የኮንሶ ባህላዊ መልከዓ ምድር በክልሉ መንግስት፣በቅርስ ጥናትና ጥበቃ ባለስልጣን ፣በአጋር ድርጅቶች፣በዘርፉ ባለሙያዎች፣በኮንሶ ወረዳ አስተዳደርና የአከባቢው ማህበረሰብ ባደረጉት ከፍተኛ ድጋፍና ጥረት በአለም አቀፍ ቅርሰነት መመዘገብ የኮንሶ ህዝብ ማንነት፣ባህል፣ታሪክ፣የአኗኗር ዘይቤ፣ወዘተ…ከአገራችን አልፎ በአፍሪካና በዓለም አቀፍ ደረጃ ዕዉቅና ለማግኘት ያስቻለው ሲሆን የክልሉንና የአገራችን ገጽታ በመለወጥ ረገድም ታላቅ ድርሻ እንዳለው እሙን ነው፤ ይህ ደግሞ በራሱ የዓለም ትኩረትን በመሳብ የኮንሶ ወረዳ ዋና የቱሪስት መዳረሻ እንድትሆን ያደረገ ሲሆን ከጊዜ ወደ ጊዜ አከባቢው ኢንቨስትመንትን ለመሳብ ምቹ እድል ፈጥሯል፤በተለይም ከቱሪስት ፍሰት መጨመር ጋር ተያይዞ የቱሪስት አገልግሎት መስጫ ተቋማት በአከባቢው እንዲስፋፉ መልካም አጋጣሚም ፈጥሯል፤ይህ ደግሞ የአከባቢው ማህበረሰብ ባህላዊ ዕደ-ጥበብ ምርቶቹን ለገበያ በማቅረብ፣ወደ አከባቢው በሚመጡ የኢንቨስትመንት ፕሮጀክቶች በመሳተፍ እና በርካታ ተግባራት ላይ በመሰማራት የኢኮኖሚ ተጠቃሚነቱን እንዲረጋገጥ አድርጓል፤ ይሁን እንጂ በአሁኑ ወቅት በቅርሱ ህልዉና ላይ በርካታ ሰው ሰራሽና ተፈጥሮአዊ ችግሮች እየተጋረጡበት ስለሚገኝ ሁሉም ባለድርሻአካላት እነዚህን ቅርሶች ከአደጋ እንዲታደጋቸው ጥሪያቸውን አስተላለፏል፡፡ በዓዉደ ጥናቱም የአለም ዓቀፍ የቅርስ ስምምነት በኮንሶ ዓለም አቀፍ ቅርስ ላይ ያለው ፋይዳ፣ቀደም ሲል የነበረው የአስተዳደር ዕቅድ ሰነድ ዉስጥ የተነሱ ዋና ዋና ጉዳዮች፣የህግ ማዕቀፎች( በደቡብ ብ/ብ/ክ/መ/ባህልና ቱሪዝም ቢሮ የተዘጋጀ አዋጅ ቁጥር 141/2003 የኮንሶ ባህላዊ መልከዓ-ምድር አለም ዓቀፍ ቅርስ ለመጠበቅ የወጣ አዋጅ)፣በኮንሶ ዓለም አቀፍ ቅርስ የኮንሰርቬሽንና የጥገና ችግሮችና የተወሰዱ መፍትሄዎች፣የኮንሶ ዓለም አቀፍ ቅርስ የቱሪዝም አስተዳደርና የህ/ሰብ ተጠቃሚነት እና የ2003 የኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርሶች ስምምነትና ለኮንሶ ባህላዊ መልከዓ-ምድር ያለው ፋይዳ በሚሉት ዙሪያዎች ላይ ጥናታዊ ጽሑፎች ቀርበው ወይይት የተደረገባቸው ሲሆን በዋናነትም በአሁኑ ሰዓት የኮንሶ ባህላዊ መልከዓ-ምድር አለም አቀፍ ቅርስ ያለበት ደረጃ ላይ በስፋት ውይይት ተደርጓል፡፡ በዚህም የኮንሶ መልክዓ ምድር በዓለም አቀፍ ቅርስነት ለመመዝገብ ያበቋቸው መስፈርቶች 1ኛ/ ተወዳዳሪ የሌለው ወይም ቢያንስ ለባህላዊ አሰራር ወይም ለአለ ወይም ለጠፋ የሰው ልጆች ስልጣኔ ብቸኛ ማስረጃ በመሆኑ 2ኛ/ ለሰው ልጆች ባህላዊ አሰፋፈር እና የመሬት አጠቃቀም የላቀ ምሳሌ በመሆን የአንድን ህብረተሰብ ባህል የሚወክል የላቀ ምሳሌ በመሆኑ በተለይም ቅርሱ ሊቀለበስ በማይችል ሁኔታ ለጉዳት ለሚያጋልጥ ተጽዕኖ ያልተጋለጠ በመሆኑ እና 3ኛ/ በቀጥታ ወይም በተጨባጭ መንገድ ከሁነቶች ወይም ከህያው ባህል ወይም አስተሳሰብ ወይም እምነት፣ ስነ-ጥበብ ወይም ስነ-ጽሁፍ ጋር በተገናኘ የላቀ ሁለንተናዊ ፋይዳ ያለው በመሆኑ ማለትም ፡-የቅርሱ የላቀ ሁለንተናዊ እሴት ዓለም-አቀፍ ፋይዳ ስላለው፣ቅርሱ ጥንታዊ ይዘቱን የጠበቀ በመሆኑ ቅርሱ ሙሉዕነቱ በአግባቡ የተጠበቀ ስለሆነ፣ ቅርሱ በቂ ባህላዊ ጥበቃ የሚደረግለት እና የአስተዳደር ሥርዓት የተዘረጋለት መሁኑን ተወስቷል፡፡ከዚሁ ጋር ተያይዞ ቅርሱን ማስመዝገብ በራሱ ውጤት ያለመሆኑ ምክንያቱም የቅርሱን ጥበቃና እንክብካቤ ማረጋገጥ እና ቅርሱን ለዘላቂ ልማት ለማዋል እና ለቀጣዩ ትውልድ ለማስተላለፍ ቀጣይነት ያላቸውን የአስተዳደር ስራዎችን መስራት አስፈላጊ ይሆናል በማለት ጽሑፍ አቅራቢዎቹ አንስቷል፡፡ በዋናነትም በአሁኑ ወቅት የክልሉ ባህልና ቱሪዝም ቢሮ ያዘጋጀው የኮንሶ ባህላዊ መልከዓ-ምድር አለም አቀፍ ቅርስ ለመጠበቅ የወጣዉ አዋጅ ቁጥር 141/2003ኝ የሚጻረሩ በርካታ ቅርሱን ሊጎዱ የሚችሉ ድርጊቶች እየተካሄዱ መሆናቸው ለአብነትም፡- መተኪያ የሌላቸዉ የኮንሶ ባህላዊ ጎጆ ቤቶች ፈርሰው በቆርቆሮ መተካታቸው፣ ትክል ድንጋዮችና ዋካዎች እየተነቀሉና እየተሰባበሩ መሆኑ፣ የስልጣን መሸጋገሪያ ምልክትና የቃል ኪዳን መገለጫዎች ልዩ ስያሜ እየተሰጣቸው መምጣት፣ ቅርሶቹ ከኃይማኖት ጋር ማያያዝ፣ በቅርሶቹ ክልል ውስጥ የተለያዩ የልማት ተግባራት ማከናወን፣ ለቅርሶቹ እየተደረገ ያለው ጥበቃና እንክብካቤ አነስተኛ መሆን መተኪያ የሌላቸው ቅርሶች መሸጥ ወዘተ…ይጠቀሳሉ፡፡ ይህ ደግሞ በአዋጁ መሰረት የቅርሶቹን ይዘት የሚቀይሩ ማንኛዉንም እንቅስቃሴ መፈጸም ወንጀል ከመሆኑም በተጨማሪ ኮንሶ ከአለም ተምሳሌትነቷ ተሰርዞ የኮንሶ ማህበረሰብ የማንነት ጥያቄዎች፣የቋንቋና የስራ ባህሉና እሴቶች ይጠፋሉ፡፡ ስለሆነም ሁሉም የሚመለከተው አካል የኮንሶ ወረዳ የኃይማኖት አባቶች፣ሽማግሌዎች፣ ማህበረሰቡ፣ ተማሪ፣ መምህሩ፣ ሴቶች፣ የፍትህ አካሉ፣ ምክር ቤቶች፣ አስፈጻሚ አካላት ማህበራት ወዘተ መክረዉበት፣ሁሉም የራሱ አጀንዳ አድርጎትና የቤት ስራ አድርጎ በመዉሰድ በቀጣይነትም ድጋፍ በሚሹ ጉዳዮች ላይ ከሌሎች ባለድርሻ አካላት ጋር በቅንጅት በመስራት የኮንሶን የተፋጠነ እድገት ለማስቀጠል የድርሻው እንዲወጣ የአውደ ጥናቱ ተሳታፊዎች አሳስበዋል፡፡ የማንነታችን መገለጫ የሆኑ ቅርሶቻችን በመጠበቅ አገራችን ኢትዮጵያ የቱሪስት መዳረሻ