text
stringlengths 19
33.4k
|
|---|
Piskòrz ("Misgurnus fossilis") – to je ôrt rëbë z rodzëznë piskòrzowatëch ("Cobitidae"). Òn mòże żëc w stawie. Jak gò wëdostónie z wòdë tedë òn jakbë gwiżdże. |
Łąckô Góra - to je rësznô duna w gminie Smôłdzëno, w stôłpsczim krézu ò wësokòscë 30 m n. r. m.(nad rówizną mòrza). |
Fana Pôłniowi Kòreji je biôłim prostokątã, na jaczim nalezc jidze czerwiono-mòdri céch taijitu, a wkół niegò sztëre tzw. baguë (jinaczi "trigramë"). Wzãté je to z chińsczi filozofiji. Fanã ùsôdzono w 1882. Òficjalnie przëjãto 25 stëcznika 1950, a slédnié zmianë wprowadzono 21 gromicznika 1984. |
Wiãzarka je ôrtã architektoniczny kònstrukcëji w jaczi drzewiané balczi zagwësniwają srąb (szkelet) bùdinkù. Drzewiany srąb je wëfùlowëwóny mùrã z cegłów, glëniano-słomianym abò gliniano-strzënowim, przë czim balczi òstôwają na wiéchrzù ë mògą bëc dekòracëjnym elemeńtã. Wiãzarka bëła baro pòpùlarną metodą bùdowaniégò òd póznégò strzédnowiekù do XIX stolatô, przede wszëtczim w krôjach Nordowi Eùropë: w Anielsce, Dëńsce, Miemiecce, Francësce, Pòmòrsce a nawetka we Wiôlgòpòlsce czë Szląskù. Zwëskã z wiãzarkòwi kònstrukcëji je relatiwno dobré trzëmanié cepła bënë bùdinkù. Wiãzarkòwô architektura je téż ùznôwónô przez wiele lëdzy za baro esteticzną. Felą je pòdajnosc balków na gnicé, zato procëmno do pòpùlarnégò pòzdrzatkù, dobrze zaprojektowóny wiãzarkòwi bùdink nie je barżi pòdajny na zapôlenié jak kònstrukcëje jinëch ôrtów. Przëmiarë wiązarkòwi bùdowiznë: Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom I, s. 333. |
Mirochòwò (pl. "Mirachowo") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Za czasów prësczich, w 1906 rokù, w szkòle béł sztrejk, bò dzece miałë sã ùczëc religie leno pò niemieckù. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. M.jin. tądkã jidze turistny Kaszëbsczi Szlach. Szkòła |
Las — zajimô wiôldżi sztëk zemi, na chtërny roscą drzéwiãtã, krze roscënë i żëją tam zwierzãta. Kòżdé drzewò skłôdô sã z: kòrzeniów, pnia, wietewków, lëstów i brzadu. To dô ôrtë drzewów i krzów: lëstowaté, jiglënowé. Drzewa lëstowaté gùbią lëstë na zëmã. Drzewa jiglënowé przez całi rok są zeloné ,jich jigłë òstôwają na wietewkach nawetka w zëmie. Drzewa lëstowaté to: dąb, bùk, wierzba, jarzëbina, grôbk, jasón, papla, wijąg, brzózczi. Drzewa jiglënowé to: dana, chójka, skòwrónk i jodła. Krze: leszczena, jeżëna, malëna, jałówc, kalëna, smarglëna. Malinczi roscënë: parpac, wrzos, mech, jagòda, bòrówka, zwóna, pòtrôwnica, grzëbë. Szëchtë roscënów w lese: rëda; pòdscelënk (jiglëna, lëstë, wietewczi); lasëzna (roscënë); gajewizna (krze); drzéwiãta (jiglënowé, lëstowaté). Zwierzëna lasowô: òwadë (mrówka, chrobôk, gòwniôrz, mùcha, przmiél, łasëca, mòra, pajk); gadzënë (wieszczórka, padalc, żmijô); ptôchë (słowik, dzëdzón, kùkùczka, sowa, cybaba, skórc); sysczi (dzëk, jeleń, zaja, sarna, wilk, lës, jiglnik). Grzëbë w najich lasach: brzezan, maslôk, peperlëszka, prôwdzëwk, ridz, ùzémk, pòmùrchel, pùtrus, bòrzón, gãsy grzib, pãpk. Sistematicô W zależnotë òd przejątich kriteriów lasë mòżna dzelëc na wiele spòsobów, np. biorąc pòd uwagã klimat i strefowi ùkład roslinoscë, lasë mòżna dzelëc na: lasë strefë równikòwé, lasë strefë pòdrównikòwé, lasë sëchi strefë zwrotnikòwé, lasë strefë pòdzwrotnikòwé, lasë strefë ùmiarkòwané. Z ùwadzi na jich skłôd i przenależnosc geograficzną mômë: lasë jiglënowé, lasë lëstowaté, lasë mieszóné. Z ùwadzi na zagòspòdarowanié lasów mòżna zróżnicowac je na: lasë òchrónné, lasë gòspòdarczé, lasë òdroslowé. Chòrobë lasu trza rozpatriwac w ùkładze dinamicznym jakim je ekosistem lesny. Do chòrobòtwórczich i szkòdotwórczich czynników są zaliczóne: abiotyczné czynniczi chòrobòwé pòżarë lasów, wyładowaniô elektriczné, grôd, wiater, nisczi ceplëzna, wesoczi ceplëzna, niekòrzistné warunczi swietlné, niekòrzistné warunczi wòdné, kwasné deszcze biotyczné czynniczi chòrobòwé cëzożiwné òwadë, cëzożiwné grzëbë. Jak przënôlégò zachòwiwac sã w lese: Nie niszczimë pòtrusów. Nie cëskómë smieców. Nie zbierómë grzëbów chtërnych nie znajesz. Nie zbierómë malinczich grzëbów. Nie zriwómë wietewków. Nie trzôskùjemë. Nie płoszimë zwierzënë. Nie niszczimë ptôszich gniôzdów. Literatura. J. Labudda „Zôrno mòwë”, D. Pioch "Kaszëbë Zemia i lëdze" E.Gołąbek, „Kaszëbsczi słowôrz normatywny". |
Bòchówkò (pòl. "Bochówko") - to je kaszëbskô kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka. |
Ùnieszënkò (pòl. "Unieszynko") – je kòlonią w gminie Céwice, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w 2008 rokù mieszkało 80 lëdzy. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Ùnieszënkò” òsta wprowadzónô 18 lëpińca 2016. 2.) "Unieszyno |
Biôłô głëszka ("Lamium album" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Kaszëbi gôdają na nią téż głëszka i dzëwô pòkrzëwa, a òna mòże kwitnąc w łżëkwiace. |
Dorothy Day (ùr. 1897 rokù – ùm. 1980 rokù w Zjednónëch Krajach Americzi) – to bëła amerikańskô socjalnô dzejôrka. Òna bëła òchrzconô w 1927 rokù i wiele zrobia dlô katolëcczich robòtników. |
Infòrmatika (an. "Information technology, computer science") - òbremié ùczbë ë techniczi zajimającé sã przerôbianim infòrmacëji. W praktice, infòrmatika zamëkô w se pòwielbã témów tikającëch kòmpùtrów, òd czësto abstraktny analizë algòritmów do barżi kònkretnëch, taczich jak np. jãzëczi programòwaniégò, soft-wôra, ë kòmpùtrowô hard-wôra, ôs jich implementacëjã w codniowim żëcym. "Infòrmatika je tak samò ò kòmpùtrach jak astronomijô ò dalekwzorach" Edsger Dijkstra Òperacjowô systema Internetowi przezérnik Editora tekstu Kalkùlacjowô lëstnica Firm-wôra Share-wôra Free-wôra Ôpen zdrojowô soft-wôra Driver Kòmpùter CPU Przédnô plata Cwiardô plata Òperacjowi wdôr Nëk Router Môlowô séc (LAN) Bezdrutnô môlowô séc (W-LAN) Internetowô starna |
Szarlach ("scarlatina") - to je zariwnô chòrosc ù lëdzy. Przë ni biwô ù dzecy gòrączka i malënowi jãzëk. Do chòroscë doprowôdzy bakteria "Streptococcus" gromadë A. Ta chòrosc biwa m.jin na Kaszëbach. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 233 |
Kònôrzënë - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Kònôrzënë. To je sedzba gminë Kònôrzënë. Tu je dosc stôri kòscół, w chtërnym wikarym béł ks. Władisłôw Szulëst. Historëjô. Ò ti wsë pisele ju w 1275 rokù. Òbaczë téż. Chònice |
Drëdżi jãzëk, L2 - to je jãzëk przëswòjony jakno drëdżi pò rodny mòwie. W swiece dzece są colemało dwamòwné. Kaszëbsczé dzeckò mòże gadac z rówienikama pò kaszëbskù, a w szkòle pòlsczi jãzëk bãdze dlô niégò drëdżim jãzëkã. Doradë dlô dwamòwnëch starszich ë dzëcy. 1. Të jes mòdłã jãzëka dlô Twòjégò dzecka. Dbôj ò swòją kaszëbiznã, nie miészôj ji z cëzyma jãzëkama. 2. Lëdze dwamòwné mają wiele lat ùczbë za sobą. Bądz cerplëwi! 3. Pòjãcé mòwë jidze pò rédze tak: rozmieje sã jak sã ją czuje, gôdô sã, czëtô sã, pisze sã. Trzeba ò tim pamiãtac jak sã ùczi dzeckò. 4. Z pòczątkù je wôżnô cobë wiele gadac. Czim wicy Twoje dzeckò czuje jak sã pò kaszëbskù gôdô, tim lepi. Pòtemù równak liczi sã też dobroc mòwë. Twòje dzeckò bë miało miec leżnosc pòznaniô lëteracczi kaszëbiznë. 5. Licz sã z tim, że jak dzeckò zacznie gadac całima zdaniama (jak òno mô 2-3 lata), a téż pózni mòże bëc jiwer. Ten czas Të mùszisz przetrzëmac i dzéń w dzéń gadac pò kaszëbskù. 6. Nie jiscë sã ò to, że dzeckò nie naùczi sã pòlsczégò jãzëka, jak pierszé lata òno bëło doma i tu czëło colemało kaszëbsczi jãzëk. Pòlsczi sã stónie dlô niegò panowny jak òno pódze do szkòłë. 7. Jak dzeckò bë miało jiwer z gôdaniém pò kaszëbskù, tedë za jaczis czas to sã mòże pòprawic i bãdzesz zdzëwiony. 8. Jak Twòje dzeckò ùczi sã np. matematiczi w jednym jãzëkù, to rozmieje òno to téż w drëdżim jãzëkù 9. Dwamòwné dzeckò nierôz brëkùje pòmòcë i trzeba mù pòmòc, ale ùszónowac téż trzeba jegò ògrańczenia. EÙ(pl) |
Rãcznô żôga – to je rãczné nôrzãdo, chtërno brëkùją np. do cãcégò drewna. Z dołu òna je zãbòwatô. |
Diôbli ògón abò jurk abò brëm ("Sarothamnus scoparius" syn. "Cytisus scoparius") – roscëna, czerz z rodzëznë bòbòwatëch. Czedës Kaszëbi robilë z niegò miotłë. Na Kaszëbach òn kwitnie np. w czerwińcu. Gołąbk E.: Knéga psalmów / na pòdstawie Biblii Tysiąclecia (Wyd. IV, 1989) skaszëbił Eugeniusz Gołąbk. Gdańsk 1999, s. 224 Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. |
Barcelona - Gard w nordowò-schòdny Szpanii nad Strzódzemnym Mòrzã. Stolëcą regionu Katalonia i autonomiczné wespòlëznë ò ti sami pòzwie. Drëdzi co do wiôlgòscë gard Szpanii. Całé miasto mô kòle 5 milionów lëdzy i je szóstim co do wiôlgòscë karnem miejszczim w Europejsczi Unii. Stôrodôwnotë ( zabytki i atrakcje turystyczne) W Barcelonie je dzewiãc òbiektów z lëstë swiatowé spôdkowiznë UNESCO, sédmë bùdownëch dzeł Antóna Gaudi, bòlëca swiãtégò Pawła i Pałac Katalońsczé Mùzyczi. Niechtërne z nich to: Park Güell- stolemny ògard architekturny A. Gaudiégò. Park je òbëszłi murem, w chtërnym są bùdinczi z 1900-1914 rokù. Casa Mila - bùdink, chtërny pòwstôł w 1906 - 1910 rokù, wëzdrzi tak, jakbë béł zrobiony z jednégò skalnégò blokù - ( A. Gaudi). Sagrada Familia - kòscôł je znakã Barcelonë, bùdowóny òd 1882 rokù ąż do dzysu, terô mô 115 m. wësokòscë i je jednym z nôwëższich kòscołów na swiece. W 2010r. Òjc Swiãti Benedykt XVI kònsekrowôł gò do gòdnoscë bazyliczi mniejszi. Cripta de la Colonia Güell - môłi kòscôłk, chtërny A. Gaudi wëbùdowôł dlô robòcych lëdzy z Barcelonë. Pò dzys dzéń nie je ùkóńczony bò zafelało dëtków. Pałac Katalońsczé muzyczi - snôżi, stôrodôwny bùdink z kòncertową zalą, wëbùdowôny w latach 1905-1908. Szpòrtowé klubë - Nôwikszim balowim klubã je FC Barcelona, chtërny pòwstôł w 1899 r. i béł wiele razy méstrã Szpanii, 11 razy dobëwca Superpùchara Szpanii, a 26 razy dobëł Pùchar Szpanii. Drëdzim wiôldzim karnem je RCD Espanyol Barcelona, pòwstôł w 1900 rokù, wiele razy béł finalistą Pùcharu Szpanii i dwa razë w Lidze Europë, je téż méstrem grë w bala białków. W 1992 rokù w Barcelonie bëłë latné olimpijsczé jigrzëska i wiele jinszich imprez: Mésterzkò Europe i swiata w judo, w płëniãcô, w chòdze szpòrtowim i wiele jinszich. Kòżdégò rokù òdbiwają sã Maratónë de Barcelona na 42.195 km.i wiôldzi znóne na całim swiece pòkazë akrobate latawców. Lëteratura. Zdrzódło "To je blós ùzémk artikla. Rôczimë do jegò rozwicégò." - = Przëpisë = |
Pruszcz (we zdrojach: "Brusicz" 1412-1415, "Prust" 1438, "Prusz" 1504, "Praust" 1553, "Pruszcz" 1583, "Pruscz" 1583, "Prust" 1584, "Pruszcz" 1597-1598, "Praust" kòl 1790, "Pruszcz" 1888, "Pruszcz" (Cenôwa, Ramułt); pòl. "Pruszcz Gdański", miem. "Praust") - krézewi gard w pòmòrsczim wòjewództwie. Pruszcz słëchô do gduńsczi aglomeracëji. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. 5 lëpinca 2014 - Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów |
Charbrowò to wies w gminie Wickò w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu dlô lëterzczich Kaszëbów bëłë jesz w XIX w. głoszoné kôzania pò kaszëbskù. Aleksander Hilferding pisôł ò Kaszëbach w ti parafiji. Reinhold Cramer: "Geschichte der Lande Lauenburg und Bütow". Teil I, Königsberg 1858, s. 183. |
Bańtka ("Pleuronectes platessa") - to je ôrt mòrsczi rëbë z rodzëznë flińdrowatëch ("Pleuronectidae"). Òna żëje m. jin. w Bôłce. |
Prawòsławié (kalka z z grecczégò ὀρθοδοξία — dosłowno «prôwdzëwé naùczanié», «prôwdzëwé chwôlenié») — jeden òd głównëch czerënków chrzescëjaństwa, chtëren òstateczno wësztôłcył sã pò pòdzelenim jednolitégò chrzescyjańsczégò Kòscoła na wschòdny i zôpadny. Prawòsławnô Cerkwiô ùznôwô sã za jediny, katolëcczi (pòwszechny) kòscół, chtërnégò założëcélã a głową jawi sã Jezës Christus. Naùczanié òpiérô sã na Swiãtëch Pismionach i Swiãti Tradicje, chtërnô òbjimô przede wszëtczim pòstanowienia pòwszechnëch sobòrów. Pòdstawòwim dogmaticznym dokùmeńtã Prawòsławiô jawi sã Nicejskò-kònstantinopòlsczi symbòl wiarë. Prawòsławnô Cerkwiô ùznôwô za swòjã całą historiã jedinégò Kòscoła do Wiôldżégò Rozłamù w 1054. Teologiô kòscoła sëgô apòstolsczich czasów (I st.). Prawòsławié nie ùznôwô niżódnëch rozsądzeniów sobòrów, chtërne bëłë zwòłané bez rzimsczi Kòscół ju pò rozłamie bënë chrzescëjaństwa. Prawòsławné naùczanié, pòdobno jak katolëcczé, wëmieniwô na òglë sétmë sakrameńtów, ale nie je to w ti wierze dogmatã. We wespółczasnym swiece do krajów, w chtërnëch prawòsławné mieszkańcowie są wiãkszoscą, słëchają: Biôłorëskô, Bùlgarskô, Czôrnogóra, Greckô, Grëzóńskô, Cyper, Nordowô Macedoniô, Mòłdawskô, Ruskô, Rumùńskô, Serbskô a Ùkrajina. Sama prawòsławnô Cerkwiô skłôdô sã zôs ze spòlëznë lokalnëch cerkwiów – aùtokefalicznëch i aùtonomicznëch. Kòżdô aùtokefalicznô Cerkwiô je czësto samòstójnô jeżlë jidze ò włôsné kanoniczné i administracyjné ùrządzenié. Aùtonomiczné cerkwie zanôlégają zôs òd jaczis aùtokefaliczny cerkwi. W Pòlsce prawòsławné słëchają do Pòlsczégò Aùtokefalicznégò Prawòsławnégò Kòscoła. Liturgiô. Nôwôżniészim òbrządkã w Prawòsławim je bizantińsczi òbrządk, ale dopùszcziwô sã téż jinszé. Liturgicznô doba zaczinô sã òb wieczór nôbòżeństwã nazéwónym "wieczernia" (òdpòwiednik katolëcczich niszpòrów). Liturgiczny dzéń kùńczi sã Eucharistią. Sama liturgiô skłôdô sã z trzech czãscë, jaczé zéwą sã "Proskòmidiô", "Liturgiô katechùmenów" i "Liturgiô wiérnëch". Wëstãpùje czile pòrządków sprôwianiô liturgii: Liturgiô sw. Jakùba – òdprôwiónô w dzéń sw. Jakùba i w pierszą niedzelã pò Jastrach; Liturgiô sw. Jana Chrizostoma – zwëczajnô prawòsławnô liturgiô, jaką òdprôwiô sã przez wiãkszosc dni; Liturgiô sw. Bazyla Wiôldżégò – ùżiwónô w niedzele Wiôldżégò Pòstu (òkróm Palmòwi Niedzelë), a téż we Wiôldżi Czwiôrtk, Wiôlgą Sobòtã, w Wilëjô Gòdów, wilëjô swiãta Pańsczégò Chrztu, dzéń sw. Bazyla Wiôldżégò (to je 1 stëcznika) ; Liturgiô Przedtim Pòswiãconëch Darów – ùżiwónô na ògle w strzodã i piątk òbczas Wiôldżégò Pòstu. |
Trąd ("Lepra") - je chòroscą zwiksza ù lëdzy. Ji lékarzenié je mòżlëwi. Do chòroscë doprowôdzy bakteria "Mycobacterium leprae" i "Mycobacterium lepromatosis". Ta chòrosc biwô m.jin. w Africe. |
Kaszëbsczi Kanôl - to je kanôl dłużawë kòle 2 km w Gduńskù zrobiony w latach 1901 - 1904. |
Mòrawskô je historëczny krôj w westrzédnej Eùropie. Dzél Czesczi Repùbliczi. Stolecznym gardã Mòrawskô je Brno. Mòrawski Królestwò (Państwò Wiôlgômòrawskô):822-906 Wòjewództwò (Udzielne Ksyżestwò Mòrawską): 1055-1192 Mòrawski Marghróbstwò (Marchia Mòrawska): 1192-1920 Geògrafijô. Mòrawskô je krôj w Westrzédny Eùropie, bez przistãpù do mòrza. Òna greńczi na zôpadze z Bòhemijô, na pôłnim z Aùstrëjackô, òd pórénkù ze Słowackô ë na nordze z Czesczi (Mòrawski) Sląsk. stoleczny gard: Brno lëdztwò: 3 268 500 (1991) wiéchrzëzna: 22,348.87 km² Tak tej przëpôdô tu leno 122 lëdzy na 1 km². Przë tim 0,9 mln Mòrawianów mieszkô w aglomeracje Brno ë 1,1 mln w w aglomeracje Ostrava. Tu je ùrzãdowi czesczi (mòrawski) jãzëk. Dominëjącą religiją w Mòrawskô je rzimskòkatolëckô wiara. |
Szôla – to je òkrãgłi statk na stół, na ògle dosc snôdczi. Òna mòże bëc np. do brzadu abò do tortë. |
Rëbacczi tuńc - to je kaszëbsczi tuńc dlô chłopów w kòrkach przed łowienim rëbów abò pò nim jak òni ùłowielë. |
Szląsczi jãzëk abò szląskô gôdka ("szl." "ślůnsko godka", "ślůnski", czasã téż "pů naszymu") to karno szląsczéch dialektów, chtërne brëkòwóné są przez lëdztwò Górnégò Szląska w Pòlsce a téż w Czesczi ë Miemiecczi. Bezpòstrzédno wëchôdaje ze stôrosłowiańsczégò jãzëka. Hònorowi przédnik Radzëznë Pòlsczégò Jãzëka Pòlsczi Akademiji Ùczbów prof. dr hab. Walery Pisarek nazwôł szląsczi jãzëk "stôrszim bracynã standardowi pòlaszëznë". Na sztôłtowónié sã słowiznë jãzëka miôłë wpłiw pòżëcczi z jãzëków: pòlsczégò, czesczégò (a barżi mòrawsczégò, dôwni bãdącégò apartnym jãzëkã), miemiecczégò (czãscy z germansczégò dialekta szląsczi mòwë, nigle standardowi miemczëznë) a téż dzélama słowacczégò. W jãzëkù tim nôwikszi ùdzél mają słowa słowiańsczégò pòchòdzënkù. Wikszi dzél słów je krótkò stôropòlsczégò jãzëka, òsoblëwie sąsednich dialektów: wiôlgòpòlsczégò ë môłopòlsczégò a téż jãzëkóm dolnosorbsczim, górnosorbsczim ë mòrawsczémù, nigle dzysdniowi standardowi pòlaszëznë. Szląskô mòwa jinaczi sã òd jinëch jãzëków słowizną, fònetiką a téż dzélama òrtografiją. Terô warëją robòtë nad ùsôdzenim szląsczégò lëtaracczégò jãzëka. Òd lat 30. XX s. je ju szląsczi lëteracczi mikrojãzëk - lasczi, ùstandarizowóny przez fridecczégò pisarza Erwina Goja, znónégò jakò Óndra Łysohorsky, równak òstôł òn òpiarti na pògreńcowi szląskò-mòrawsczi baze gwarë górno-òstrawsczi, tedë nie je dlô karna szląsczich dialektów reprezentacjowi. Wczasniszé próbë standarizacëji lëteracczégò szląsczégò jãzëka, pòdjimniãté czile razów w XIX s. m.jin. przez Antóna Stabika nie darzëłë sã. W pòlsczi ùczałi lëteraturze dominëje pòzdrzatk, że szląsczi etnolekt je karnã gwarów abò dialektów/pòddialektów w ramach pòlsczégò jãzëka. Szląsczi jãzek, jakno apartny słowiańsczi jãzëk béł klasyfikòwóny bez niechtërnëch slawistów. W Zôpadny Eùropie, m.jin. Gerd Hentschel wëmieniwô w swòjich prôcach szląsczi jãzëk westrzódka zôpadnosłowiańsczéch jãzków, a napisôł téż ùczałi artikel zatitlowóny "Śląski - nowy (albo i nie nowy) język słowiański?". Juwerno robòtë amerikańsczich slawistów, òd co nômni cziledzesãcu lat klasyfikùją szląsczi jãzëk jakno apartny, bò tak òpisëje gò renomòwóno dlô nich, amerikańskô Słowiańskô Encyklopedijô. Zôs miemiecczi slawista z Górnégò Szląska Reinhold Olesch, miôł szląsczi za swòją rôdną mòwã. Téż britijsczi historik Norman Davies, trzëmô, że szląsczi etnolekt nót je klasyfikòwac jakno apartny jãzëk. W rokù 2011 kòle 509 000 sztëk lëdzy zadeklarowóné miało szląsczi jakno swój domôcy jãzëk. Biblioteka Kongresu USA 18 lëpińca 2007 wpisóné mô jśzëk szląsczi w register jãzëków swiata. Jãzëk szląsczi òstôł téż zaregisterowóny w Midzenôrodny Jãzëkòwi Òrganizacëji, dze òstôł mù przëdzélony kòd ISO: szl. W séwnikù 2007 rokù zòrganizowóné òstało pierszi rôz Òglowòpòlsczé Diktando Szląsczégò Jãzëka. Za bezzmiłkòwé akceptérowóné je przënômni 10 różnëch ôrtów zapisënkù. 6 séwnika 2007 rokù 23 pòsłów Sejmù Pòlsczi Repùbliczi zgłoszëło projekt ùstôwë ùznôjący szląską mòwą jakno òbéńdowi jãzëk. Alfabét. Ni ma jednégò alfabétu trzëmónégò za standardowi dlô szląsczi gôdczi. Brëkòwnicë tegò jãzëka przënãceni są do ùżëcô znaków z pòlsczégò alfabéta. W rokù 2007 wëmëszloné òstôł zestôwk znaków dlô szląsczégò, bazëjący na 10 skriptach. Nen alfabét je w ùżëcym w Internece, òsoblëwie na Szląsczi Wikipediji. Aa Bb Cc Ćć Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ńń Oo Pp Rr Ss Śś Tt Uu Ůů Ww Yy Zz Źź Żż A téż ne diakriticzi: "Ch Cz Dz Dź Dż Rz Sz". Òbéńdowé zróżnicowónié. Szląsczi nie je jedurnorodnym jãzëkã i na różnëch kùlturowò-historicznëch òbéńdach pòtkac mòże jine znaczënczi nëch sómëch słów, jak ë téż jich różną wëmòwã. Nie wszëtczé tedë òpisóné céchë mòwë wëstãpiwają na wszëtczich jegò òbéńdach. Czãsto równak wëstãpiwô m.jin. labializacëjô, mazurzenié ë jabłonkòwónié. Jãzëkòwò szląsk pòdzélëc mòże na partë pôłniowi ë nordowi (czasã wëapartniwô sã téż strzédny). Pòtëkô sã téż jãzëkòwi pòdzél Szląska zdrzącë na regionë: Ceszëńsczi, Górny ë Òpòlsczi. Górny Szląsk mòże téż pòdzélëc na dzéle: nordową dze wëstãpiwô "mazurzenié" ë pôłniową, dze ni ma ti cechë. Greńcą je linia òd zôpadu przez: Kątë Òpòlsczé, Tarnów Òpòlsczi, Krośnicã, Staniszcze, Kolonowsczé, Zawadzczé, zdłużą Môłi Panwi ë na pôłnie w rejon Tarnowsczéch Górów, na zôpad òd Katowic ë na pòrénk òd Pszczynë. Wdle jãzëkòznôwcë, prod. Alfreda Zarębë (aùtora Jãzëkòwégò Atlasu Szląska) na Górnym Szląskù mòże wëapartnic m.jin. ne dialektë: wëstrzédne òbjimajacé krézë pyskowicczi, rybnicczi, mikołowsczi, pògreńca szląskò-môłopòlsczégò, òbjimającé Katowicë, Tychë, kréz pszczyńsczi, pògrëńca gliwickò-òpòlsczégò òbjimającé kréz tarnogórsczi ë lubliniecczi, nordowé w krézu racibòrsczim na zôpad òd Òdrë, lasczé w òkòlich Pietrowic Wiôldżéch, Krzanowic (pôłniowò-zôpadni dzél krézu racibòrsczégò), Kobylorzy na òbéńdze Strzelców Òpòlsczich, Kamienia Szląsczégò ë Kotlarni, namisłowsczi na pòrénk òd Namysłowa (bez gardu), sycowsczi na pòrénk òd Sycowa (bez gardu). Przëmiôr ùżëcô. "Wszyjske ludźe rodzům śe swobodne a růwne we swojim werće a prawach. Sům uůne uobdarzůne filipym a sůmńyńym a majům powinność wzglyndym inkszych jak brat s bratym postympować. " Wëmòwa w IPA: /'fʂɨjske 'luʥɛ 'rɔʣom ɕɛ 'vɔlnɛ a 'rovnɛ vɛ 'sfɔjim 'vɛrʨɛ a 'pravax som 'woɲɛ wɔbda'ʐoɲɛ fi'lipɨm a sum'ɲɨɲɨm a 'majom 'pɔ'vin:ɔɕʨ 'vzglɨndɨm 'iŋkʂɨx jak brat s 'bratɨm pɔstɨm'pɔvaʨ/ Wiadła w szląsczi mòwie Gryfnie.com Ojgyn z Pniôków |
Szerok rozmianô Architektura je kùńsztã ë ùczbą jakô zajimô sã projektowanim bùdinków, równak ji definicëjô nié je, òsoblewie òd zôczątkù XX stolata, klôrownô. Architekturã je nôt dzysô òpisiwac blós w sparłączeniem z kònkretną diskùsëją ò ji zamkłosc, pòdjimiznã ë znaczenié. |
Nowy Targ gard w małopòlsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 33 460 mieszkańców. Nowy Targ je stolëcą nowotargsczégò krézu. Lëdztwò gardu: 33 460 mieszkańców Wiéchrzëzna gardu: 51,07 km2 Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 49° 28' N, długòta - 20° 01' E. Podhale Nowy Targ Domôcô starna gardu |
Pòrtugalsczi alfabét to je alfabét pòrtugalsczégò jãzëka. |
Izabella Trojanowskô (ùr. 10 lëpińca 1929 w Gdini, ùm. 21 łżëkwiata 1995 w Gduńskù) – pòlskô gazétniczka i pisarka, zasłużonô dlô kaszëbsczi kùlturë, w latach 1980-1983 przédniczka Òglowégò Zarządu Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Biografiô. Ùrodzyła sã 10 lëpińca 1929 w Gdini jakò jedurnô córka Michała Aleksandra i Zofii Wiktorii z Pòdkulińsczich. Ji òjc béł przed wòjną prôcownikã Generalnégò Kòmisariatu Rzeczpòspòliti Pòlsczi w Wòlnym Gardze Gduńskù. W Gdini zaczãła nôùkã w pòwszechny szkòle, chtërną òb czas wòjnë kòntinuowa w Warszawie, dze ji rodzëna szczestlëwie przeżëła òkùpacjã. Pòwszechną szkòłã ùkùńcziła w 1942, a tej brała ùdzél w krëjamnëch kómpletach. W 1944 ùkùńcziła drëgą klasã gimnazjum. Pò warszawsczim pòwstanim Trojanowsczi nalezlë sã w Nowim Sączu, skądka przez wëzwòlóną stolëcã wrócëlë do Gdùnska. Zamieszkalë wnenczas we Wrzészczu na ùlicë Grunwaldzczi. Tuwò Izabella w 1948 zdała maturã w III Państwowim Gimnazjum i Liceùm w Gduńskù-Wrzészczu. W tim samim rokù zaczãła sztudérowanié w Wëższi Szkòle Mòrsczégò Handlu (WSHM) w Sopòce, chtërné przerwa pò złożenim egzaminów I rokù z przëczënë chòroscë. W 1950 zaczãła kòntinuowac sztudérowanié w Wëższi Ekonomiczny Szkòle w Szczecënie. Òd séwnika tegò rokù zaczãła robic jakò môlowô kòrespóndentka „Wieczórnégò Ekspresu” w Szczecënie i Gduńskù. Nie dała radë pòłączëc zôróbkòwi robòtë z nôùką i mùszała jesz raz przerwac sztudérowanié. 1 maja 1951 òsta etatowim prôcownikã-gazétnikã w redakcje Bôłtëcczégò Dzénnika, przódë w gòspòdarczo-mòrsczim dzélu, a z czasã w môlowim. Òdtąd na dobré zaczãlë sã ji twórczé wanodżi pò Kaszëbach i jinëch regionach Gduńsczégò Pòmòrzô. W 1964 òsta pùblicystką w kùlturalnym dzélu „Głosu Wëbrzeżô” (òrganu Wòjewódzczégò Kòmitetu Pòlsczi Zjednóny Robòtniczy Partie w Gduńskù), nôwôżniészi gazétë w Trzëgardze i wòjewództwie. Trojanowskô robiła w ti gazece bez oprzestónkù jaż do 1981 rokù. Pò wëdarzeniach „Zélnika 1980” twòrziła tidzenik „Samorządność”, òglowòkrajowé pismiono gduńsczégò regionu NSZZ Solidarnosc, w chtërnym przédnym redaktorã béł Lech Bądkòwsczi (Trojanowskô bëła jegò zastãpniczką). Z przëczënë wprowadzeniô wòjnowégò stanu wëszlë leno sztërë numrë pismiona. Pòzbawiónô robòtë Trojanowskô przeszła na wczasniészą emeriturã. Nie przerwa równak robòtë twórczi, a tim barżi spòlëznowégò dzejaniô. Dzejanié dlô kaszëbsczi kùlturë. Izabella Trojanowskô mô wiôldżé zasłudżi dlô kaszëbsczi kùlturë. Òd lat 50. òdbiwa wanodżi pò Kaszëbach i Kòcewim. Drëszëła sã òsoblëwie z mieszkańcama Wdzydz i Łãczëńsczi Hëtë. W 1956 bëła wespółzałożëcelką Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô i bëła na co dzéń zaangażowònô w różné sferë dzejaniégò ti òrganizacje. Wiedno bliskò wespółrobiła z „Pòmeranią” (a w 1963 bëła nawetka redaktorką ji pòprzédnika – „Biuletinu Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô”). Kòl „Kaszëb” i „Pòmeranie” wespółrobiła téż z taczima pismionama, jak „Zemia i Mòrzé”, a téż „Pòmòrzé”, na starnach chtërnëch je wiele artiklów Trojanowsczi, tikającëch sã spraw Kaszëbów i Gduńsczi Pòlonie. Do kùńca przënôléga do karna nôblëższich drëchów L. Bądkòwsczégò. W latach 70. sprôwiała fónkcjã przédnika gduńsczégò partu Zrzeszeniô. Wiôldżim dobëcym tegò partu bëło wëdowniczé dzejanié pòd merkã pieczãcë Swiãtopôłka Wiôldżégò, wbrew politiczi władz. Trojanowskô przënôléga do wąsczégò karna jinicjatorów tegò dzejaniô, a téż wespółtworziła pierszi wëdowniczy fùndusz i przez lata przédnikòwa Wëdowny Kòmisje. Miała blisczé, a czãsto przëjacelsczé kòntaktë z aùtorama i bëła redaktorką mnodżich tomików pòezji, bôjków, prozë, wspòminków. Ji ùdbą bëła seriô teczków kaszëbsczégò i kocewsczégò wësziwkù, chterné dôwałë zwësk na pòkrëcé kòsztów pòwôżniészi deficytowi lëteraturë. Dolmacziła z kaszëbsczégò na pòlsczi bôjczi Alojzégò Nagla i Józefa Ceynowë. Pòdjãła téż próbã nowégò dolmaczenia na jazëk pólsczi "Remùsa". To wszëtkò robiła òna mdącë baro aktiwną téż bùten Zrzeszeniô, wespółrobiącë z wòjewódzczima i môlowima jinstitucjama kùlturë, m.jin. z Wòjewódzczim Dodomã Kùlturë i Wòjewódzczim Kònserwatorã Zabëtków, dze promòwała bùdacjã i rozwij Kaszëbsczégò Etnograficznégò Parkù i Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi. W ji redaktorskò-editorsczim doróbkù baro wôżny môl zajimają wëdóné przez Mòrską Wëdowiznã „Wspòminczi z odbùdacje Głównégò Gardu Gduńska” (Gduńsk 1978). W ti sami wëdowiznie wëszła ji żeglarskô òpòwiesc dlô dzecë pt. „Order różë wiatrów” (Gduńsk 1974). Trojanowskô bëła téż aùtorką turisticznëch prowadników pò Pòmorzim. Razã z Różą Òstrowską òbmësliła kòncepcjã "kaszëbsczégò Bedekera" – ksążczi chtërna do dzysô je wôrtnym zdrzódłã wiédzë ò Kaszëbach nié le dlô turistôw, a i dlô samich Kaszëbów. Czej wëbuchnął sztrajk robòtników w zélniku 1980 rokù, ju na samim pòczątkò przëszła do redakcji „Pòmeranie" z napisóną deklaracją sczerowóną do stoczniowców z pòpiarcym ti rësznotë i razã z red. Kristiną Pùzdrowską zbiérała pòdpisë pòd tim apelã. Trojanowskô przewòdzyła karnu, jaczé chcało zmianów w KP-Z. Na Zjezdze Delegatów Kaszëbskö-Pömörsczégö Zrzeszeniô w gòdnikù 1980 pòdczorchiwała, że órganizacjô na mùszi sã rozrechòwiwac ze swòją przeszłoscą, stac sã barżi masową, aktiwno parłączëc są w samòrządowé dzejania òbëwatelsczé. Jakò pierszô białka w historie Zrzeszeniô òstała tedë jegò przédniczką. Wedle Stanisława Janczi jakò przédniczka Kaszëbskò-Pòmòrsczégó Zrzeszeniô w latach 1980-1983 Izabella Trojanowskô pòkôzała bòhaterstwò i pòliticzną mésternotã. Czej gen. Wòjcech Jaruzelsczi ògłosył wòjnowi stón, solidarno biôtkòwała razã z przédnym redaktorã „Pòmeranie" Wòjcechã Czedrowsczim ò òdwòłanie zawieszeniô wëdôwaniô miesãcznika. Ùdało sã to dopiérze na pòczątku 1983 rokù, równak przez cały rok 1982 ùdało sã ji wëbiôtkòwac wëdanié 20 ksążków przez KPZ. Zrzeszenie pòd przewòdnictwã Trojanowsczi nie chcało przestąpić do Patrioticzny Rësznotë Nôrodowégö Òdrodzeniô, chtërna pòpiérała dzejania władzë. Trojanowskô biôtkòwała ò sprawë Zrzeszeniô w Sejmie PRL i w rozmòwach ze Stanisławã Bejgerã, I sekreterą wòjewódzczi partie we Gduńsku. Mimo wiele ataków na òrganizacjã, Zrzeszeniu przëbëło 1500 nôleżników, a lëczba partów z 18 zwiakszëła sã jaż do 31, wiãcy niż donëchczôs bëło téż imprezów, roczëznów i uroczëstoscë. Zrzeszenie w tim czasu wëdało 60 ksążków w nakładze 263 tësący egzemplarzi. Na zjezdze 3 gòdnika 1983 roku, chtëren zamikôł cząd ji przédnictwa, dostała wiôldżi aplaùz. W latach 90. pò zmianie ùstroju w Pòlsce, K-PZ namieniło Trojanowską na redaktora kaszëbsczégò magazynu „Rodnô Zemia”. Trojanowskô rëchli ni mia wiele do ùczinkù z telewizyjnym dzénnikarstwã, równak bëlno znała region i lëdzy, co w nim mieszkelë. Dzãka temù ùdało ji sã ùrëchtowac program ò dosc szeroczim tematicznym òbjimie. W kòżdim dzélëkù bëłë relacje ze swiéżich wëdarzeniów, përznã historii, kaszëbskô wiérzta i pòkôzk dëcht le wëdónëch ksążków. Tej-sej prowadzëła wëwiadë z ùczałima i kaszëbsczima dzejarzama. Na pòczątkù lat 90. Trojanowskô corôz barżi nie béła rôd z dzejaniégò niechtërnëch przédników KPZ. Òsoblëwie na sercu leżôł ji part we Gduńskù, z chtërnym bëła zrzeszonô òd lat. Z ji pòdskacënkù na przédnika wëstartowôł i dobéł w wëbòrach Zbiszk Jankòwsczi, a sama Trojanowskô weszła do zarządu. Trojanowskô widza, że dzejanié w Zrzeszenim mùszi bëc òpiarté na drżéniu kaszëbsczim z kaszëbsczim jäzekã jakò fuńdameńtã. Temù tak baro dba, żebë w „Rodny Zemi” bëło corôz wicy kaszëbiznë, chòc sama doch gadac pò kaszëbskù nie rozmia. Dzedzëctwò. Ùmarła na serce 21 łżëkwiata 1995. Ju w bòlnicowim łóżkù pisała scenarnik do òstatny swòji „Rodny Zemi”. Spòcziwô na smãtôrzu Srebrzysko we Gduńskù. Jakò redaktórka „Rodny Zemi”, ju w nowich pòliticznëch realiach pò 1989, Trojanowskô zgromadzëła wkół se karno młodich Kaszëbów, jaczim ùdało sã stwòrzëc z czasã gwôsné medialné pòdjimiznë. Swòje òblubienié kaszëbsczi zemi i zaangażowanié w kaszëbskò-pòmòrską rësznotã ùwiczlëła testamentowim zôpisã, w chtërnym całi swój doróbk (aùto, kaszëbską chëcz na Dzéwczi Górze w gminie Chmielno, ksãgòzbiór ò regionalny tematiczi, dzeła lëdowégò kùńsztu) przekôza na spòlëznowé céle, m.jin. na stipendialny fùndusz dlô młodëch gazétników, òsoblëwie kaszëbsczich. Nôdgrodë. Jakò jedna z pierszich (ju w 1968 rokù) òsta wëprzédnionô Medalã Stolema za całowny doróbk pùblicysticzny. Bëła pierszą òsobą wëprzédnióną Złotą Znaką Pieczãcë Swiãtopôłka Wiôldżégò. W ji dorobkù je téż m.jin. Kawalersczi Krziż Òrderu Òdrodzeniô Pòlsczi i hònorowé znaczi: „Za zasłudżi dlô gardu Gduńska” (1960), „Za starã ò zabëtczi” (1967), „Zasłużonym Gduńsczi Zemi” (1968), a téż titel „Òpiekùn môlów nôrodny pamiãcë” (1966). Józef Bòrzëszkòwsczi, "Izabella Trojanowska – w 20. rocznicę śmierci", Pomerania 2015 nr 4, s. 14-19. Bibliografiô. |
Merkùri (symbòl: ) – nômniészô i nôblëższô Słuńcu planeta Słuńcowégò Ùstawù. Je bënową planetą, a temù cãżką do òbserwacje dlô zemsczégò obzéracza (wiedno je bliskò Słuńca). Nimò to je planetą, jaką dozdrzec mòże gòłim òkã (ale leno krótkò przed wschòdã słuńca abò zarô pò zachòdzie) i znónô bëła ju w stôrożëtnëch czasach. Ùsztôłcenié plónu Merkùrégò szlachùje za Miesądzã: są na nim wielné ùderzeniowi kraterë i prakticzno brak je atmòsferë. Ceplëzna terenu kòlibie sã òd −183 °C do 427 °C. Merkùri ni mô nôtërnëch satelitów. Pierszé ùdokùmentowóny òbzérczi Merkùrégò sygają pierszégò tësąclecégò p.n.e. Do IV st. p.n.e. grecczi astronomòwie mielë Merkùrégò za dwa niebiesczi cała: pierszé, jaczé je widzec przed wschòdã słuńca, pòzéwelë „Apòllo” ; drëdżé, jaczé je widzec leno pò zachòdzie, pòzéwelë „Hermesã”. Z przëczënë chùtczégò ruchù, pòwòdã chtërnégò je krótkô òrbita, Rzëmianie nadalë planece miono kù tczë pòsłańca bògów i patróna hańdlarzów – Merkùrégò. Astronomicznym symbòlã Merkùrégò jawi sã sztilizowóny kaduceùsz Hermesa – . |
Strumiannik abò strëmiannik je trzecy miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: strumian, marc. |
I Kaszëbsczi Kòngres - béł zòrganizowóny w Wejrowie w 1946 rokù przez òstałëch przë żëcym - pò II swiatowi wòjnie - dzejôrzów. Tëdë lëdze ùpòmnielë sã ò doprzińdzenié Kaszëbów i aùtochtónów do stanowiszcz w administracji, ò pòmòc dlô zgermanizowónëch pòtómków lëterzczich Kaszëbów znad Łebsczégò Jezora (Słowińców), ò normalné leżnoscë rozwiju kaszëbiznë. Bloomsbury Publishing Plc, 2016, s. 340 "Pomerania" |
Bala - to je takô jigra, w chtërni bierzą ùdzél dwie zdrëszënë pò 11 lëdzy. Wëgriwają ti, chtërny wicy razy dobrze strzélą do brómczi (wrotnicë) procëmnika (zrobią wrotnicã). Midzë grôczama są: brómkôrze, atakòwnice, pòmòcnicë i òbróńcë. |
Kamiannô Góra - to je to je dzél wsë Nowô Hëta w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu ùrodzył sã 29.03.1918 rokù kapitena pilota Gerat Kùnowsczi, chtëren ùm. 22.07.1973 r. Nowi Zelandzce. Kunowski Gerard Roman Izydor |
Ąą Ą (łac. "a caudata", csb a z ògónkiem) je drëgą lëterą kaszëbsczégò alfabétu i pòlsczégò alfabétu. |
Pòlsczi król Kadzmiérz I Òdnowicél przëłączëł Pòrénkòwą Pòmòrskô dô swòjégò państwò. |
Tokarë (pòl. "Tokary") - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. |
Kòcéwskô (pòl. "Kociewie") je kùlturno-etniczną òbéndą w pòrénkòwi Pòmòrsce, w dorzécznicë Wdë ë Wierzëcë. Za stolëcã Kòcéwsczi czãsto ùznôwónô je Gduńskô Starogarda, równak nôwikszim gardã je Dërszewò. Kòcéwskô je zamieszkónô przez kòl 250 tës. lëdzy. Kazimierz Deyna - szpòrtówca (fùtbala) Andrzej Grubba - szpòrtówca (stołowi tenis) Henryk Jankowski - ksądz Wojciech Cejrowski - autora telewzérnikòwëch programów; wanożnik Grzegorz Ciechowski - mùzyk Bogdan Wenta - trenera pòlsczé reprezentacëji w rãczną balã; dobëwca wicemésterstwa swiata w 2007 rokù |
Stëcznik je pierszi miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miono: sticzéń. |
Zwëczajnô wieszczórka ("Lacerta agilis") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë prôwdzëwëch wieszczórków ("Lacertidae"). Òna żëje m. jin. na Kaszëbach i je dzélowò chrónionô. W niebezpiekù òna mòże òdrzëcëc ògón. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 46 |
Pòmieczëńskô Hëta (pl. "Pomieczyńska Huta") – kaszëbskô wies w Pòlsce, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu je szkòła, a w ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W Pòmieczëńsczi Hëce ùrodzył są Francyszk Grucza. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Nowinë szkòła |
Òbéndowi jãzëk je definiowóny bez eùropejską kartã òbéndowëch czë miészëznianëch jakò jãzëk brëkòwany zwëkòwò w państwie òb lëczbòwò miésze òd resztë karno mieszkańców, jinaczącë sã òd ùrzãdniégò jãzëka. W Pòlsce za òbéndowi jãzëk ùznôwôny je kaszëbsczi, wedle ùstawë z 6 stëcznika 2005 rokù ò nôrodnëch ë etnicznëch miésziznach ôs òbéndowich jãzëkach. ÙSTÔW z dnia 6 stëcznika 2005 r. ò nôrodnëch i etnicznëch miészëznach a regionalnym jãzëkù (wëjimczi) Art. 8. Òsobë nôleżącé do miészëznë mają w òsoblëwòscë prawò do: 1) wòlnégò pòsłëgòwaniô sã jãzëkã miészëznë w priwatnym i pùblicznym żëcym; 2) rozkòscérzaniô i wëmianë infòrmacëjów w jãzëkù miészëznë; 3) dôwaniô w jãzëkù miészëznë infòrmacëjów ò priwatny przirodze; 4) ùczbë jãzëka miészëznë abò w jãzëkù miészëznë. (...) Art. 16. Minister przënôléżny do sprawów religijnëch wëznaniów a nôrodnëch i etnicznëch miészëznów zarządzô dolmaczënk hewòtnégò ùstôwù na jãzëczi miészëznów. Rozdzél 3 Pòùczëna i kùltura Art. 17. Realizacëjô prawa òsobów nôleżącëch do miészëznów do ùczbë jãzëka miészëznë abò w jãzëkù miészëznë, a téż prawò nëch òsobów do ùczbë historëje i kùlturë miészëznë òdbëwô sã wedle prawidłów i wedle szlachù naznaczonégò w ùstôwie z dnia 7 séwnika 1991 r. ò systemie pòùczënë (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, pòz. 2572, Nr 273, pòz. 2703 i Nr 281, pòz. 2781). Art. 18. 1. Òrganë pùbliczny rządzënë są òbòwiązóné pòdjimac pasowné strzódczi w célu wspiéraniô dzejaniô zgrôwającégò do chrónië, ùtrzimaniô i rozwiju kùlturowi juwernotë miészëznów. 2. Strzódkama, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 1, mògą bëc w òsoblëwòscë célowé abò subiektowé dotacëje na: 1) dzejanié kùlturowëch institucëjów, artisticzny rësznotë i ùrobiznë miészëznów a artisticznëch rozgracëjôw mającëch jawerną wôżnotã dlô kùlturë miészëznów; 2) inwesticëje mającé na célu ùtrzimanié kùlturowi juwernotë miészëznów; 3) wëdôwanié ksążków, cządników, perijodików i lecënkòwëch drëków w jãzëkach miészëznów abò w pòlsczim jãzëkù, w drëkòwóny pòstacëje a w jinëch technikach zôpisu òbrazu i zwãkù; 4) wspiéranié telewzérnikòwëch programów i rediowëch aùdicëjów realizowónëch przez miészëznë; 5) chróniã môlów sparłãczonëch z kùlturą miészëznów; 6) paradnicowé dzejanié; 7) prowadzenié bibliotéków a dokùmeńtacëje kùlturowégò i artisticznégò żëcô miészëznów; 8) edukacëjã dzeców i młodzëznë realizowóną w rozmajitëch fòrmach; 9) propagòwanié wiédzë ò miészëznach; 10) jiné programë realizëjącé céle, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 1 , a wspiérającé naszińską integracëjã miészëznów. 3. Dotacëje, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 2, przëznôwóné są z dzélu bùdżetu państwa, chtërnégò disponeńtã je minister przënôléżny do sprawów religijnëch wëznaniów a nôrodnëch i etnicznëch miészëznów, mògą bëc dôwóné z òminiãcym òtemkłégò kònkùrsu bédënków. Minister przënôléżny do sprawów religijnëch wëznaniów a nôrodnëch i etnicznëch miészëznów kòżdégò rokù ògłôszô prawidła pòstãpòwaniô w sprawach tikającëch dôwaniô dotacëjów, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 2. Przepisë art. 14-18 ùstôwù z dnia 24 łżëkwiata 2003 r. ò dzejanim pùblicznégò pòżëtkù i ò wòlońtérnoce (Dz.U. Nr 96, pòz. 873 a z 2004 r. Nr 64, pòz. 593, Nr 116, pòz. 1203 i Nr 210, pòz. 2135) ùżiwô sã pasowno. (...)5. Subiektowé dotacëje, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 2, mògą dostawac òrganizacëje miészëznë abò mającé jawerną wôżnotã dlô kùlturë miészëznë kùlturowé institucëje. Przepis art. 73 ùst. 4 ùstôwù z dnia 26 lëstopadnika 1998 r. ò pùblicznëch finansach (Dz. U. z 2003 r. Nr 15, pòz. 148, z pòzdzészima zjinakama) ùżiwô sã pasowno. Rozdzél 4 Regionalny jãzëk Art. 19. 1. Za regionalny jãzëk w rozmienim ùstôwù, zgódno z Eùropejską Kôrtą Regionalnëch abò Miészëznowëch Jãzëków, ùznôwô sã jãzëk, chtëren: 1) je tradicëjno brëkòwóny na òbéńdze gwësnégò państwa przez jegò naszińców, chtërny są karnã wielënowò mniészim jak pòòstałé lëdztwò negò państwa; 2) je jiny jak òficjalny jãzëk negò państwa; nie objimô to ani dialektów òficjalnégò jãzëka państwa, ani jãzëków migrańtów. 2. Regionalnym jãzëkã w rozmienim ùstôwù je kaszëbsczi jãzëk. Przepisë art. 7-15 ùżiwô sã pasowno, leno przez wielënã mieszkańców gminë, ò chtërny je mòwa w art. 14, nót je rozmiec wielënã òsobów pòsłëgòwającëch sã regionalnym jãzëkã, urzãdowò ùgòdzoną jakno skùtk slédnégò òglowégò spisënkù. Art. 20. 1. Realizacëjô prawa òsobów pòsłëgòwającëch sã jãzëkã, ò chtërnym je mòwa w art. 19, do ùczbë negò jãzëka abò w nym jãzëkù òdbiwô sã wedle prawidłów i wedle szlachù naznaczonëch w ùstôwie wëmienionym w art. 17. 2. Òrganë pùbliczny rządzënë są òbòwiązóné pòdjimac pasowné strzódczi w célu wspiéraniô dzejaniô zgrôwającégò do ùtrzimaniô i rozwiju jãzëka, ò chtërnym je mòwa w art. 19. Przepisë art. 18 ùst. 2 i 3 a ùst. 5 ùżiwô sã pasowno. 3. Strzódkama, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 2, mògą bëc téż strzódczi przekazowóné z bùdżetu jednostczi òbéńdowi samòrządzënë òrganizacëjóm abò institucëjóm, realizëjącym wëznôczoné robòtë mającé na célu ùtrzimanié i rozwij jãzëka, ò chtërnym je mòwa w art. 19. Dz.U. 2017 poz. 1627 Dz.U. 2017 poz. 823 Dz.U. 2017 poz. 356, s.50 JĘZYK KASZUBSKI Dz.U. 2005 nr 17 poz. 141 Dz.U. 2014 poz. 263 Dz.U. 2014 poz. 803, s.54 JĘZYK KASZUBSKI Dwamòwné dzece (pòlsczi) (en) Kaszëbsczi |
Migracja lëdzy - to je przecyganié abò przesedlanié lëdzy bënë kraju (np. ze wsë do miasta), a téż i z jednégò kraju do drëdżégò. Jak sã dobiérô kryterium czasu, mòże wëapartnic sezonową i cygłą migracjã; kryterium przëczënë: dëtkòwą, pòliticzną, religiową migracjã itd. Na Kaszëbach òd dôwna widzec je wiôlgą migracjową rëszotã. W XIX wiekù, a òsoblëwò w jegò drëdżi pòłowie wiele tësacy Kaszëbów wëcygnãło do Kanadë, Zjednónëch Krajów Americzi, Brazylsczi i Miemców. Wëjazdë do òstatnégò z wëmienionëch krajów bëłë w nym czasu czãsto sezonowé. Pò I swiatowi wòjnie wikszosc Miemców, jaczich na Kaszëbach bëło cziledzesąt tësący wëjachało òd nas. Jednakò òstało jich czilenôsce tësący, np. w Chònicach i òkòlim. W rãkach Miemców bëło wiele warkòwniów i majątkków, na przëmiôr w Krokòwie wiele gbùrsczi zemi nôlezało do familii von Krockòw. Na kaszëbsczich zemiach, jaczé òstałë w grańcach Miemców, widzec bëło copanié sã kaszëbskòscë. Wëcyganié nôbarżi aktiwnëch Kaszëbów, òpòwiôdającëch sã za Pòlską, bëło tak wiôldżé, że na przëmiôr spòlëznnowò-kùlturowe żëce kaszëbsczé w Bëtowie, tak żëwé przed I swiatową wòjną, pò prôwdze zamarło. Wôrt je pòdczorchnac, że wiôldżé demògrafòwé zmianë pò II swiatowi wòjnie bëłë w Gdine, do jaczi wrócëła wikszoscc wënëkónëch òb czas wòjnië lëdzy, a téż w dòwnym Wòlnym Gardze Gduńskù i w pòwiatach: słëpsczim, lãbòrsczim ë człëchoòwsczim. Zarô pò wòjnie zamieszkało tam czileset tësącyPòlôchów przecygnionëch z Pòlsczi i z dôwnëch "Kresów". Plusowé saldo migracowôch rësznotów na Kaszëbach w 2005 rokù bëło w pòwiatach: pùcczim, wejerowsczim, kartësczim i gduńsczim, jaczé dopełniwają Trójmiasto. Òsoblëwò wëaparniają sã w tim pòwiatë: gduńsczi 14 na 1000 lëdzy, wejrowsczi 7,5 na 1000 lëdzy, kartësczi 6,1 na 1000 lëdzy i pùcczi 2,5 na 1 000 lëdzy. |
Kaszëbsczé Zrzeszenié (òriginalnô pòzwa "Zrzeszenie Kaszubskie") pòwstało 2 gòdnika 1956 rokù. Zebrało sã w nim wiele lëdzy rësznych w kaszëbsczi rësznotë, a sparłãczonëch z rozmajitima pòliticznyma żochama w midzëwòjnowym 20-latim i pò II swiatowi wòjnie. Prezesã Zrzeszeniô òstôł Aleksander Arendt. Za swój cél Zrzeszenié òbrało aktualné do dzys sprawë rozwiju Kaszëb i Pòmòrzô z pòzdrzatkù kùlturalnégò, gòspòdarczégò i pòliticznégò. W wiôldżim stãpniu ùdbóm Zrzeszenia zawdzãcziwają Kaszëbë wôżné inwesticje, òsoblëwò drogòwé (Kaszëbskô Droga) i Fabrikã Stołowy Pòrcelanë w Łubianie. Ò ùwijnoce kaszëbsczi zrzesznicë, nimò czãdu staliniznë, zeswiôdczô téż bôłdny nôprzódka rozwij Zrzeszeniô, pòwstanié i dzejanié jegò partów na wsë i w kaszëbsczich miastach, a nawetka w Szczecënie. Wëdarzenim, jaczé przeszło do historii, bëła manifestacja Kaszëbów 18 i 19 VI 1957 r., towarzącô òdkrëcu òdbùdowónégò pòmnika H. Derdowsczégò we Wielu. Wiôlgą rolą w pòstãpnëch latach òdegrôł zrzeszeniowy cządnik "Kaszëbë" ùpòwszédniający wiédzã ò historii i dzysdniowòscë Kaszëbów i regiònalëznã w nowòczasnym ôrce, òpiartą na intelektualnym rozwiju spòlëznë i kaszëbiznë (1957-1961). Chùtkò równak Zrzeszenié, pòzwóné "bãksã Rujana", òdczëło òdéńdzenié władzów PRL òd deje "òdnowë". Niechtërny dzejôrze bëlë przesladowóny, razã z aresztowanim i zajimniãcym rãkòpisnëch zbiérków. Kùńc 1960 ë pòczątk 1961 rokù to czas òsoblëwi biôtczi z kaszëbsczima dzejarzama z grëpë zrzeszińców. Brzadã ji bëło wërzucenié z Kaszëbsczégò Zrzeszeniô Aleksandra Labùdë, zawieszenié na rok w prawach nôleżnika stowôrë Jana Rómpsczégò i Sztefana Bieszka ë ùpòmnienié dlô Jana Trepczika i Feliksa Marszôłkòwsczégò. Nimò to Zrzeszenié dzejało dali. Dzys je Kaszëbskò-Pòmòrzczé Zrzeszenié. |
Martin Sheen (ùr. 3 zélnika 1940) - je amerikańsczim teatrownikã. |
Bòléńc - to bëła wies w gminie Smôłdzëno, tam gdze terô je Słowińsczi Nôrodny Park. W ni bëlë rëbôcë , ale wiater przenôszô tu piôsk z placa na plac, a zasëpôł wies. |
Mùżdżówczi òb jesén 1939 – to bëło pòzabicé w tron na zôczątkù II-dżi swiatowi wòjnë np. w rujanie 1939 w lasu kòl Wiôldżi Piôsznicë wiele lëdzy. Krótkò ni w lasach Miemcë - w II swiatowi wòjnie (w latach 1939 - 1940) - pòmòrdowalë wiele Kaszëbów i jinëch lëdzy. To bëła mùżdżówka - m. jin. kòl 2 tësący Kaszëbów. Nawetka 11 lëstopadnika 1939 rokù krótkò ti wsë w lasach Miemcë pòmòrdowelë wiele lëdzy. Taczé mùżdżówczi òb jesén 1939 bëłë téż w jinëch môlach, ale we Wiôldżi Piôsznicë zabitëch bëło jaż 12-14 tësący lëdzy. Zabijanié lëdzy i grobë w lasu kòl Wiôldżi Piôsznicë, a w nich wiele pòmòrdowónëch Lëteratura. "Barbara Bojarska, Piaśnica - miejsce martyrologii i pamięci: z badań nad zbrodniami hitlerowskimi na Pomorzu, Wejherowo" 2001. Wejherowo – Obelisk i tablice pamiątkowe ku czci ofiar masowych egzekucji Ludobójstwo w Piaśnicy z uwzględnieniem losów mieszkańców powiatu wejherowskiego - referat wygłoszony podczas konferencji naukowej „Piaśnica 1939-1941” |
Henoch (חֲנוֹךְ) – to je pòstacjô z Knédżi Zôczątków (Zo 5,19-21). Òn béł baro pòbòżnym sënã Jereda. Jegò sënã béł Metuszelach. "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, s. 33. |
Dąbrowsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Dąbrowskie") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 0,64 km² w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego |
Bernadeta Mariô Reglińskô ("Bernadeta Maria Reglińska" ùr. 1950 r. w Żukòwie) – je wësziwôczką, chtërna kaszëbsczim wësziwkã żukòwsczégò sztélu interesëje sã òd dzecnëch lat. Robòtã w Regionalny Rzesznicë Lëdowi Robòtë i Artisticzny Rãkòrobiznë Cepelia ("Regionalna Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego Cepelia") òna rozpòcza 1 rujana 1968 r. Ji mésterką bëła matka Mónika – ùczenka Zofie i Jadwidżi Ptôch. Òd séwnika 2003 r. współprowadzëła wësziwôrsczé karna w szkòłach w Żukòwie. Òna je òdznaczonô Złotim i Srébrznym Krziżã Zasłëdżi. "Kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu" |
Nowé (we zdrojach: "et Numburgensem diocesim" 1243, "Witego de Noua domo" 1255, "de Nove" 1277, "et Nuenborg" 1282, "in Noue" 1282, "die Stadt Neuenburg" 1301, "de Nowinburk" 1306, "Neunborch" 1307, "de Nove" 1326/1327, "Neyberg" 1414, "Nemburg" 1414, "in Nove" 1489, "Neuwenborgk" 1490, "Nowe" 1504, "Neyburg" 1504, "Nove" 1534, "Nowe" 1649, "w Mieście nazwanym Nowem, Neoburgi" 1690, "Neuenburg, pohl. Nowa" kòl 1790, "Nowe, niem. Neuenburg" 1886, "Nowè" (Cenôwa), gwar. "Nove, -végo, nofsk'i"; pòl. "Nowe", miem. "Neuenburg") - garc w swiecczim krézu w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie nad Wisłą. Lëdztwò gardu: 6.104 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 3,57 km2 |
Wkra (miem. "Ueckermünde") - garc w przédnopòmòrskò-grifijsczim krézu w Meczelbòrsce-Przédny Pòmòrsce nad ùscém rzeczi Wkrë do Môłégò Zaléwù. Tu je zoo, môłi pòrt i gòłobrzég. Lëdztwò gardu: 8.846 (2013) Wiéchrzëzna gardu: 84,69 km2 |
Paul Chauchard (ùr. 1912 rokù w Parizu – ùm. 2003 rokù) - beł lékôrz i katolëcczi filozófa z Francje. "Teilhard et l'optimisme de la croix" "Vieillir à deux", Éditions Universitaires, 1967 - Starzeć się we dwoje / Paul i Jacqeline Chauchard ; przeł. [z fr.] Barbara Durbajło. Warszawa, 1977. VIAF |
Wòdnô żaba ("Pelophylax" kl. "esculentus") - to je miészańc - dwóch ôrtów żabów: stôwkòwi żabë i jezórny żabë. To je łaza z rodzëznë żabòwatëch. Wòdnô żaba żëje m. jin. na Kaszëbach i je tu òbjimniãti dzélową òchrónią. s. 34 ("gatunek, którego dotyczy odstępstwo, o którym mowa w § 9 pkt 6") |
Kùbańsczi krokòdil ("Crocodylus rhombifer") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë krokòdilowatëch. Òn żëje na Kùbie. |
Mòdlëtwnik - to je ksążka abò pismiono, a w nich sã mòdlëtwë, piesnie i biwają téż liturgiczné òbrządczi. W kaszëbsczim jãzëkù òn je òd 1998 rokù. Stefan Ramułt pisôł, że Kaszëbi ni mają mòdlëtwników pò kaszëbskù, to z jaczich ksążków òni sã mają mòdlëc jak ni z pòlsczich? Eùgeniusz Gòłąbk, Eugeniusz Prëczkòwsczi: "Më trzimómë z Bògã", Gduńsk 1998 Stefan Ramułt: "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego", Gdańsk 2003, s. 493/XLI |
Lëtewsczi jãzëk (lët. "lietuvių kalba") - jãzëk z bôłtëcczégò karna jãzëków, chtërim gôdô kòl 4 mil. lëdzë w Lëtwié, zôpôdnéj Biôłorusé ë gminié Puńsk/Punskas w Pòlscé (Suwalsczina) ë Lëtwinji na emigracëji. Lëtewsczi ùznôwôny je za nôbaréj archaiczny jãzëk jindoeùroejsczi. Lëtewsczi ë łotewsczi nié są dlô sã zrozumiôłé. Historëjô. Nôstôrszy tekst w lëtewszim to rãkòpjis mòdlëtw: "Òjcze Nasz", "Anielsczé pòzdrowienié (Ave Maria)," ë "Jô wiérzã w Bòga;" z knéżczi "„Tractatus sacerdotalis”" z 1503. Tekst zôpisôny w translëteracëji: Tewe musu kuris esi Dangwasu szwīskisi wardas tawa athaīki tawa karalistīa buki thawa wala kaīp dunguī theīp szamīaī. Duanu musu wisu dzenu dwaki mumus nu īr athlaīski mumus musu kalthes kaīp īr mes athliaīdzame musu kalczīemus nīewīaski musu szalanu, ale mus gīalbīaki nuagi wisa piktha amen. Swīeīka maria mīlistas pīlna dzewas su thawimī pagirtha thu tharpu matheru īr pagirthas gimis szīwata thawa īesus christus. Czīkīu īngi dzewa thīawa wisagalinczi darīthaīu dangaws ir szamīas ir ingi [sunu īa wīenothuri] iesu kristu sunu īa wīenathuri panu musu kurīs prasidīaīs esczi szwenthu dwasīu gimis isgi marias mergas kinthis pa panskwaīu pilatu iszpīalatas [uszczīestas] alba uszmusztas anth krīszaws numiris īr pakasthas nuszīngi [pī] pejluasnu, trīaczu dzenu kīalīsi īszgi numirusīu. Czīkīu ingi dwasīu szwenthu, szwenthu basznīczu krīkszczanīu – szwenthuīu Drawgisti athleīdzīmu grechu / kunu īsgi numirusiu kialiimu pa smerczi amszīw szīwanthu. Lëterackô wersëja lëtewsczégò zôczãłã pòwstôwac òd XVI stolaté. Czëdë pòjawiłë sã piérszé teksty w tym jãzëkù m. jin. "Katechizm" Martynasa Mažvydasa (piérszô knéga pò lëtewskù). W 1629 w Wilnié Konstanty Szywrwid wëdôł piérszy słowôrz z lëtewsczim: trzëjjãzëczny lëtewskô-pòlskô-łacëzniany. Do kùńca XVIII stolaté lëtewsczi bëł wiéjsczim jãzëkã ë pòmòcnym jãzëkã w Kòsclé. Bëł pòd wiôldzëmë wpłëwami białorusczégò ë pòlsczégò ë mòł baro szlachùjącą sytuacëjã jak dzysdniowy kaszëbsczi, abò biôłorusczi. Dzysdniowi lëtewsczi ùstandardnił lëtewszci lingwista Jonas Jablonskis w 1901 ë 1919. Za pòdstawã wzął kòwnoską gwarã. Ùsunął pòlonizmë ë slawzimë z lëtewszczëznë. Alfabét. Lëterë ą ę į ų òznôczôją stôré nozalné zwãczi, chtëré dzysô wymwaiô sã jakò dłudżé mùńsczé samògòsczi. č š ž są czëtonë jak cz sz ż do kùńca XIX stolaté bëłë zôpisywônë jak w kaszëbsczim "pò pòlskù", pòtim wprowôdzono tzw. "husëtczi alfabét". Samògłùsczi ū į y òznaczają dłudżé u i i. Lëtera ė /e/ je szlachùjąca do miemiecczęgò e, a w niechtërëch kaszëbsczich dialektach jak ë. |
Łëczk ("Allium schoenoprasum" L.) - to je roscëna z rodzëznë czosnikòwatëch, wôżnô dlô kaszëbsczi kùchni (przëprawa). Kaszëbi czasem dodôwalë pòsekóné łëczk do gòtowónëch bùlew. |
Wòjcech Błaszkòwsczi (pol. Wojciech Błaszkowski; ùr. 1908 w Gòwidlënie - ùm. 2001 rokù) – to béł etnograf. Ùsôdzca etnografnëch dokazów, np. "„Hafty regionalne na Pomorzu Gdańskim”" (1983) czë "„Haft kaszubski”" (1965). Òn ùmarł w 2001 rokù, a pòchòwóny je w Wejrowie. nôdgroda m. Òskara Kòlberga "Wojciech Józef Błaszkowski" |
1911 - Òdemkły òstôł Lesny Téater w Gduńsku. 1991 - Słoweniô i Chòrwackô ògłosëłë samòstójnotã òd dôwny Jugòsławie-Serbsczi. Jugòsławiô-Serbiô nie ùznała nëch samòstójnotów i pòsłała swòją armiã do nëch 2 państwów, chtërny wòjskòwi napôd zôczątkòwôł bałkańską wòjnã. 1993 - Kim Campbell òstała pierszą białką-premierã w Kanadze. 1993 - Tansu Çiller òstała pierszą białką-premierã Tërecczi. 1603 - Mariónna Marchockô, pòlskô „bòsô karmelitanka”, misticzka, runitka, pòetka, pierszô pòlskô białka, chtërna napisała swòj żëcopis (ùm. 1652) 1852 - Antoni Gaudí, stolemny katalońsczi architekt (ùm. 1926) 1903 - George Orwell, anielsczi runita, aùtor ksążczi „1984” (ùm. 1950) 1954 - Sonia Sotomayor, amerikańskô prawniczka, sãdza w Nôwëższim Sądze USA 1963 - George Michael, anielsczi spiéwôrz (ùm. 2016) 1767 - Georg Telemann, miemiecczi kòmpòzytora (ùr. 1681) 1822 - E.T.A. Hoffmann, miemiecczi runita, kòmpòzytora, prawnik (ùr. 1776) 1984 - Michel Foucault, francësczi filozofa (ùr. 1926) 1997 - Jacques-Yves Cousteau, francësczi òceanograf (ùr. 1910) 2009 - Farrah Fawcett, amerikańskô teatrownica (ùr. 1947) 2009 - Michael Jackson, amerikańsczi spiéwôrz (ùr. 1958) 2010 - Wu Guanzhong (吴冠中), chińsczi malôrz (ur. 1919) |
Mùzeum II Swiatowi Wòjnë we Gduńskù je jinstitucją, chtërna je òtemkłi òd strëmiannika 2017 rokù. Sedzba Mùzeum je we Gduńskù. Tu są sta ekspònatów, chtërne pòmògają lepi rozmiec co to je wòjna. |
Robert De Niro, (ùr. 17 zélnika 1943), je amerikańsczim teatrownikã. |
Dërżéń (we zdrojach: "Drizina", "Drecen", "Driesen", "Dresno", "Drezno" 1421 (KDW), "Dreesen" 1578, "Drusen" 1649, "Dersen", "Droczen", "Dirzen", "Drezen", "Dirczen", "Drczen", "Drdzen"; miem. "Driesen") - gard w strzeleckò-drezdenecczim krézu w lubùsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 10.193 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 10,72 km2 |
Krëkùlëce - są kòlonią w gminie Wickò, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. |
Klëfta to je szczépioné drewno 0,5–2,6 m dłùżawë. Na Kaszëbach mógł nima pôlëc w piecu. |
Léón Biskùpsczi (pòl. "Leon Biskupski") (ùr. 1848 w Kòscanie – ùm. 1893 w Chònicach) ùcził m.jin. A. Majkòwsczégò w chònicczim gimnazjum. Òn pierszi napisôł nôùkòwą mònografiã mòwë jedny z kaszëbsczich wsów. Jegò je np. "Słownik kaszubski porównawczy" (1891). Lëteratura. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, ss. 109 i 112 |
Ùù Ù, ù – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu ùżiwónô w kaszëbsczim jãzëkù. Jakno warijant lëtrë „u” ùżiwónô je téż w czile jinëch jãzëków, na przëmiôr: w italsczim òznôczô akcentowané „u” ("più", "giù"); we francësczim służi do òdróżnieniô hòmòfonów "ou" – ‘abò’ i "où"– ‘gdze’; w szotlandzczim òznôczô dłudżé „u”, przëmiérno: sùil – ‘òkò’. W kaszëbsczim alfabéce je 30. lëtrą. Òdpòwiôdô ji wëmòwa [wu]. |
"Nen artikel je ò regionie nordowi Kaszëbsczi. Dlô jińszëch znaczënków zdrzë: starnã ùjednoznacznieniô." Norda je regionã Kaszëbsczi òbjimającym krézë: lãbòrsczi, pùcczi ë wejrowsczi .Je to tradicëjnô òbéńda nordowòkaszëbsczich dialektów. |
Klatôczi - to są rasë domôcégò psa. |
Kùrzi wid - to je fela wezdrokù. Jã mòże miec człowiek jak òn mô za mało witaminë A w òrganizmie. |
Narodzył sã Christus Pón - to je titel kaszëbsczi kòlãdë. Kaszëbsczié kolędë ë godowé spiéwë / zebr. i wstępnie oprac. Władysław Kirstein ; [wybór i przygot. do druku Jerzy Stachurski ; wstęp Józef Borzyszkowski]. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1982, ss. 122 - 123 Narodzył sã Christus Pón |
Stôrô Cziszewa (pòl. "Stara Kiszewa") - to je kòcéwskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Stôrô Cziszewa. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła. |
Jeléń ("Cervus elaphus") téż : Jeliń, Jel, Jeł – lądowi susk z rodzëznë jeléniowatëch. Òn żëje m. jin. na Kaszëbach. Czasem Kaszëbi mają w chëczach na scanie rożënã jelénia. Rozmajitoscë. Pòdług Kaszëbów wieżã niejednégò zapadłégò kòscoła òdgrzebôł rogami jeléń. Jak lëdze ùzdrzelë krziż òd wieżë mògle kòscół òdkòpac. W taczich kòscołach wiszą rodżi jelénia, co tą wieżą òdgrzebôł. Jeléń to je zwierz, jaczi mô sztôłtną bùdacjã cała. Samc mô rodżi, jaczé dodôwają jemù òsoblëwi snôżotë. Włosowé òkrëcé (sëknia) jelenia òb lato mô czerwiono-bruno-riżą farwã ò rozmajitich òdcéniach. Zëmòwô sëknia je jasnô. Włosë latny sëknie są krótczé, òb zëmã òne są wnetka dwa razë dłëgszé ë grëbszé. Na slôdkù biwô dłudżi szlach zwóny szpiglã. Òb lato òn je bruno-żôłti, òb zëmã żółto-biôłi. Celãta są riżobrunatne z żółtawòbiôłima szlachama na bòkach. Na górnym dzélu krzeptu mają sztrip cemnych włosów. Samice mają dwie parë sutków.[1] Jak wiôldżi je jeléń? Jeléń je wësok na 130 – 150 cm w kłãbie, òn je dłudżi na kòl 140 cm ë cãżczi pò wëpatroszenim 130-190 kg. Samica je cãżkô na òd 70 do 120 kg. Co jé jeleń? Jeléń jé roscënë. Òb lato zjôdô przede wszëtczim trôwã ë zéla, jaczé są wnetka 70 % jegò zjestkù. Òn jé też chãtno młode bùmë ë krze, a też grzebë, jagòdë ë kòrã z bùmów na przemiôr topoli czë sosnë. Pòtkac gò mòżno na leśnych polanach, w zarosłich placach, a bùten lasu na pòlach czë łąkach. W lëpińcu chãtno jé òwies czë bùlwë. Òb zëmã zjôdô wrzos, malënë, sëchą trôwã czë wietewczi bùmów[2] Rożënë Kòl wikszoscë ôrtów jeleniów rodżi mają samce, wëjimk je kòl renifrów, gdze samice mają rodżi. Rodżi są dzélã czółowégò gnata. Mają sztôłt szpica abò szuflë. Rodzenié Cząd rëkòwiska wëpôdô w drëdżi pòłowie séwnika. Cąża warô 231-238 dniów. Samice rodzą nôczãszczi jedno celã òb rok. Òne biorą ùdzél w rui pierszi rôz, czej są 2 lata stôré, a pierszé celã rodzą, czej są 3 lata stôré. Młodé rodzą sã w maju ë czerwińcu. Ssą przez kòl 10 miesãcy.[3] Jeléń aksis Jeléń badżenny Jeléń baweańsczi Jeléń biaôłolëpny Jeléń Elda Jeléń òlbrzëmi Jeléń pampasowi Jeléń Schomburgka Jeléń szlachetny Śladami zwierząt, Jan Rys https://web.archive.org/web/20141109133717/http://www.anad.republika.pl/jelen.htm |
Zwëczajny pasternôk ("Pastinaca sativa" L.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë zelerowatëch ("Apiaceae" Lindl.). Kaszëbi gôdelë, czej mòcno zmiôrzł: "zmiarzłi jak pasternôk". |
1980 - w Gduńskù stawiony Pòmnik Pòległëch Òkrãtowników Gódnika 1970 (Trzë Krziże). 1981 - stojenié w wòjnie: w Katowicëch wòjskò i ZOMO pomòrdowëłò górnikow w pacyfikacëji Kopalni Wãdźla „Wujek”. Zabitëch 9 górnikow, 21 renionëch. 1485 - Katarzyna Aragonscza 1770 - Ludwik van Beethoven 1776 - Jane Austen 1777 - Mme Barbre-Nicole Clicquot, Veuve Clicquot, francësczô przerobniczkô szampana 1859 - Wilhelm Grimm 1917 - Rasputin 1922 - Gabriel Narutowicz |
Fitonim – to je pòzwa roscënë np. przëmiłk. Biuletin Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka 2010, K-PZ Gduńsk 2010, s. 36 |
Złotô Bróma - to je bróma w Gduńskù bùdowóné do 1614 rokù przez Willem'a van den Blocke. W II swiatowi wòjnie (1945) òna bëła zniszczoné. Na ji bùtnowi scanie je napisóné pò niemieckù cytat z Psalmù 122: ES MVSSE WOLGEHEN DENEN DIE / DICH LIEBEN ES MVSSE FRIEDE SEIN INWENDIG IN DEINE MAVREN VND / GLVCK IN DEINEN PALASTEN PSA - 122 („Niech żëją w bezpiekù ti, co cebie miłują. Niech pòkój bãdze w twòjëch mùrach, a bezpiek w pałacach twòjëch!”) |
Sosnica (dólnomiem. "Sassnitz"; miem. "Sassnitz"; pòl. "Sośnica") - garc ë haf w Rujańsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë na Rujanie nad Bôłtã. Z sosniczczégò pòrta może płënąc do Szwedzczi, Dëńsczi, Rusczi ë Lëtewsczi. Lëdztwò gardu: 10.474 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 46,45 km2 |
Amalka (pl. "Amalka") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Sëlëczëno nad Gòwidlińsczim Jezorem. Amalka jest turistnym òstrzódkã z wiele wczasowima chëczama ë agrokwatérama. |
Pòlodofôłtowô rëna – je pòdłùgòwatą - rechùjącą tej sej dzesątczi kilometrów zôpadlëną - wëszlamòwóną pòd lodofôłtã przez płënącé pòd nim wòdë (pòd wiôldżim hidrostaticznym cësnienim) . Ji szerokòsc dochôdô do pôrãsta metrów a długòsc òd czile do cziledzesąt kilometrów; dno je nierówne. Pò ùstãpienim lodofôłtu òna nie bëła do widzeniô, bò bëła fùl zastarzałégò lodu, przëkrëtégò mòrenowim materiałã; pòkôzała sã dopiérze pò òceplenim sã klimatu, przez wëtopienié sã negò zastarzałégò lodu. |
Wtikòwô bùska – ta szczëpnica przédôwô sã do przëłączaniô do ni òdbiérników elektriszowi energie, a na ògle òna je dzélã elektriszowi jinstalacje. Kaszëbi na ògle znają tip E wtikòwi bùsczi. |
Rãbiskò - to je spùszczony szlach w lasu. |
Ùniwersytet Stanforda ("Stanford University" abò "Leland Stanford Junior University") - je wôżnym amerikańsczim môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1891 rokù. Na nim uczi sã kòl 16 tësãców sztudérów. Zjednóné Kraje Americzi Stanford University Bibloteka |
Zazaki je jãzëkã nôrodu Zaza, przënôleżącym do karna irańsczich jãzëków, jaczim gôdô sã w pòrënkòwi Tërecce. Zaza People and Zazaki Literature Zaza history and Zazaki language Only Zazaki news Web Center of Zaza People (Weblinks of Zaza people) |
Żôłti lëpin ("Lupinus luteus" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Na Kaszëbach bëło gò czedës dosc wiele na pòlach. |
Kónstantin Krefft ("Konstantyn Krefft" ùr. 7 strëmiannika 1867 w Lubni - ùm. 11 czerwińca 1940 w lagrze Stutthof) – pòlsczi ksądz, Słëga Bòżi Katolëcczégò Kòscoła. Sztudérowôł w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 12 séwnika 1893. Jakno ksądz béł nôprzód w Grëdządzu, a pózni w Gduńskù, a téż w Sopòce ë jinëch placach. Zbùdowôł kòscołë w Piecach (1911-1914) i Tëchòli (1935-1939). W II swiatowi wòjnie wëwiozle gò Miemcë 15 gòdnika 1939 rokù do lagru Stutthof i tam òn ùmarł 11 czerwińca 1940 rokù. |
Czińsbarg (abò Czińsbarch, we zdrojach: "Konigesberge" 1244, "Konigesberge" 1267, "Kunigsperg", "Königsperg", "Kungesborg", "Kÿnsberg" 1575 (1579), "Cuningsperg" 1577 (Stefano Bonsignori), "Kuningsperg" 1578, "Kömsperg" 1652, "Kinsperg" 1652, "Königsberg"; pòl. "Chojna", miem. "Königsberg in der Neumark") - gard w gripiewsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Rurzëcą. Toponimijô. Miono "Czińsbarg" je rekonstrukcëją - dólnomiemiecczé "barg" (górnomiemiecczé "berg") Kaszëbi òddają jakno "barg" abò "barch"), miono "Czińs-" je skùtkã tipicznégò dlô kaszëbsczi mòwë zmitczeniô "kji"→"czi"; rëchli miemiecczé miono "Königs-" òstało skróconé do "Kins-" co je widzec w zapisënkù z 1652 rokù, a téż je to widzec w serbòłużëcczich mòwach dze gard bez Miemców zwóny "Königsbrück" je bez Łużëcczich Serbów zwóny "Kinspork", a téż w Małopòlsce gdze czedës béł gard zwóny pò pòlskù "Kinsbark" (miem.: "Königsberg"), pózdni sparłãczony ze wsą co sa zwaa "Dólnô Mszana" (pl: " Mszana Dolna"). Dzysdniowé pòlsczé miono "Chojna" je mionã òpiartim na felerny rekònstrukcëji. Lëdztwò gardu: 7.398 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 12,12 km2 |
Rozwerk – to béł mechaniczny przërëchtënk, chtëren mòc zwierzów (np. kòni) zmieniwôł na sztërk òbrocënë prowadzony do stacjonarnëch maszinów np. draszmaszina czë seczkarka. Midzë rozwerkã a masziną bëła szczëpnica. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, s. 146. |
Pòtrusë - to są grzëbë, chtërne mògą zatrëc lëdzy, abò jich trëją jak np. pòtrusowati sromòtnik. |
Zôpadnosłowiańsczé jãzëczi to je jednô z trzech grëpów słowiańsczich jãzëków (króm pòrénkòwò- ë pôłniowòsłowiańsczich) , chtërną gôdô kòl 56 mln lëdzy w Westrzédny Eùropie. Grëpa zôpadnosłowiańsczich djalektów wëapartniła sã ju w cządze wanodżi lëdów, le dopiérze kòl VII s. mòże mòwic ò jich apartnoce. W cządze òd VII do X s. nastôwô jegò bënowé zjinaczenié na dwie etniczno-jãzëkòwé grëpë: lechicką ë sorbską, a w IX s. doszła jesz grëpa czesko-słowackô (przódë przódcë dzysdniowich Czechów ë Słowaków bëlë w òbremienim pôłniowich Słowiónów, ale òdapartnieni òb przecygã Wãgrów sczérowalë sã w stronã zôpadnych Słowiónów). Czesko-słowackô pòdgrëpa prowadzą dali jãzëczi czesczi ë słowacczi, sorbską — dwa jãzëczi sorbsczé, a lechicką — pòlsczi ë kaszëbsczi. Z negò slédnéj pòdgrëpë wëmiarłë w XVIII s. pòmòrsczé jãzëczi (króm kaszëbsczëgò jãzëka). Régòwanié zôpadnosłowiańsczich jãzëków: jindoeùropejsczé jãzëczi słowiańsczé jãzëczi (kòl 317 mln) "zôpadnosłowiańsczé jãzëczi" (kòl 56 mln) pòłabsczi jãzëk † pòmòrsczé jãzëczi (kòl 50 tys.) kaszëbsczi jãzëk (kòl 50 tys.) pòlsczi jãzëk (kòl 42,5 mln) sorbsczé jãzëczi (kòl 70 tys.) dólnosorbsczi jãzëk (kòl 15 tys.) górnosorbsczi jãzëk (kòl 55 tys.) czesczi jãzëk (kòl 10 mln) słowacczi jãzëk (kòl 6 mln) szląsczi jãzëk (kòl 500 tys.; czãsto klasyfikòwóny jak pòlsczi dialekt) Òznôczeniô: † — wëmiarłi jãzëk |
Dzãdżelnik Sosnowsczégò ("Heracleum sosnowskyi" Manden.) - to je roscëna z rodzëznë zelerowatëch.. Òn mòże rosc m. jin. na Kaszëbach, bò téż tu je przëwlokłi. Zlikwidowac gò je cãżkò, a pòdłùg prawa òn w Pòlsce ni mô rosnąc. "Barszcz Sosnowskiego pojawił się w Chojnicach!" |
Wãbórk do smieców – zabiérnik zrobiony wikszim dzélã z metalu abò plasticzëznë, chtëren je brëkòwóny do timczasowégò zbiéraniô smieców. Smiecë nie zbiéróné mògą lôtac pò òkòlim, a nôbarżi fòlie, papiorë a jiné papiórczi. Wiele z nich trzeba wëwiezc na wësëpiskò. W swiece je równak jiwer z Wiôldżim Plachcem Smiecy na Pacyfikù, w chtërnym je baro wiele plasticzëznë. czerwiony na metal żôłti na plasticzëznã (np. pòlipropëlen - tutë i bùdlë) niebiesczi na papiórë zelony na szkło bruny mòże bëc na òrganiczné òdpôdczi Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (pl) "Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 10 maja 2021 r. w sprawie sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów" (pl) |
Glagolica - sztëczny słowiańsczi jãzëk, jegò ùjimniãce òpierô sã na rozwicém ë dopasowanim protosłowiańsczégò jãzëka, tak bë mógł òn sprôwiac rolã dzysdniowégò ë pòchwôtnegò jãzëka dlô wszëtczich Słowionów. Jinformacëje ò glagolicë w anielsczim jãzëkù |
aptosid (Sidux) to linuksowô distribùcëjô òpiartô na "niesztabilny" wersëji Debiana zwóny Sid. Je òna przistąpnô jakno LiveCD dlô architektùrów i686 ë amd64 z mòżnotą zainstalowaniô ji, dzãka pòmòcny instalacëjny programie, na cwiardim diskù. Na distribùcëjô pòwsta kòl kùńca 2006 rokù, a ji zakłôdôrzama bëlë lëdze co rëchli robilë przë ùdbie Kanotix - nie je òna równak jegò kòpiëjô, chòc zdrząc na hard-wôrowé wspiarcé je widzec co do ti zblëżoną filozofijã. Sidux kòncentrëje sã na graficznym òkrżém KDE ë zamëkô w òbrôzach ISO blós wòlną soft-wôrã, dôwając równak mòżnotã zladowaniô jinszy ze swòjegò serwera. Sidux to pòsóbnô distribùcëjô jakô zamëkô ju w se kaszëbską klawiaturą. |
Tobaka ("Nicotiana tabacum" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë lilkòwatëch, pòpùlarnô jakno ùżiwka m.jin. na Kaszëbach . Historiô Amerykańsczi Indianie zażëwalë tobakã na wiele lat przed Eùropejczikama. Czedë ùzdrzôł to Kòlumb, chcôł ze sobą wzyc tobakã do Europë. Nôprzód tobaka sta sã sławnô w Szpańsczi i Francje. Sóm Napoleon bòdôj zażëwôł òb rok trzë kg tobaczi. Pò tim pòznalë ją w Anielsczi. Òd 1702 rokù òna bëła dlô wszëtczich lëdzy. Do Pòlsczi òna trafia w roku 1590. W XX wiekù tobakã zastąpiałë cygaretë. Kaszëbi wiele razy chãtno zażiwają tobakã. Òni gôdają czasã przë tim "Chcëme le so zażëc". Wedle pòwióstczi, to pǜrtk pòòrôł swòjima pazurama sztëk pòla ë zasadzył tobakã. (pl) |
Kwiatnik ("Brassica oleracea L. var.botrytis") – to je zort ògrodzëznowi kapùstë. Kaszëbi miôwają gò w ògródkach. łodëga- grubô łodëga jak rosce twòrzi jakbe różã co je pãkiem kwiatów. Róża mòże bëc zelonô, biôłô ë jasnożôłtô. lëste- roscą na dole i zdzebło òkriwają wiôldżi kwiat. kwiatë- roscą na łodëgach bòcznëch. Są drobné i jasnożôłti. kwiatnik ùprôwialë już starożëtni Rzemianie i Grecë skądka przeszedł do iinëch krajów. W Pòlsce kwiatnik zaczãto ùprawiac z kùńcã XVI wiekã i sprowadzëła gò wiera królowô Bòna. Roscena ta nôlepi rosce w miescach słùnecznëch miescach, w czôrnym piôsku bògatim w próchnicã i mineralny zwiózczi. Kwiatnik mô môłi kòrzéń i dlôte òna nie rosce na biôłim piôsku. Kwiatnik sadzy sã w kastë w gromnicznikù, strumiannikù a nawetka w czerwińcu. Sadzonczi sadzy sã co 40 cm. Kwiatnik lëchò rosce pôrã lat na tim samim miescu, dlôte za każdim razã mùszi bec sadzony w innym miescu. Kwiatnik ùznôwóny je za leczniczô ògardowizna. Mô sòiznë procemrakòwi. Je to ògardowizna, chtërną mòżna jesc jak mô sã dieta bò je lekkòstrawny i małokaloriczy. Kwiatnik zawierô wiele witamin: K, C,B1, b6. Zawieró téż mikroelemente taczi jak: sód, pòtas, wapń, mamgan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoteny. Wzmòcniô òdpòrnosc òrganizmù i òczëszczô krew. Wartość energetyczna w 100 g: 20,00 kcal Białkò w 100 g: 2,00 g Węglowòdanë w 100 g: 2,50 g Tłuszcz w 100 g: 0,00 g Kwiatnik mòżna jesc ùgòtowôny i nieùgòtowôny i je òn wiedno pëszny i zdrowi. Nópierwi, zanim ùgòtujemy kwiatnik je dobrze włożëc gò na chwilã do mòcno òsolony wòdë, żebë wëpadłë z niegò wszetczi drobni robôczczi. Do wòdë w chterny gòtuje sã kwiatnik dobrze je dodac pôrã kropel soku z cetrónë. Kwitnik gòtujemy òkòło 15 min nie nakrëwając deklã grópa. gòtowóny i niegòtowony w zalótkch w zupie kwiatnikòwi i jażënowi jaknò dodów do miãs abò jakno pòjedynczny danie. https://web.archive.org/web/20141029044640/http://zdrowieznatury.blox.pl/2012/10/KALAFIOR.html http://www.tabele-kalorii.pl/kalorie,Kalafior.html |
Alojzy Bùdzysz Jan Bùgenhagen Léòn Heyke Szimón Krofey Aleksander Labùda Aleksander Majkòwsczi Alojzy Nôgel Jan Trepczik Bògùsłôw X Wiôldżi Elżbiéta Pòmòrskô "(Alžběta Pomořanská)" Erik Pòmòrsczi "(Erik af Pommern, Erik XIII av Pommern)" Margaréta (Królewô) Swiãtopôłk II Wiôldżi Karol Krefft Antón Ôbram "(pòl.: Antoni Abraham) " |
Ansel Easton Adams (* 20 gromicznika 1902, † 22 łżëkwiata 1984) béł amerikańsczi òdjimnik zrzeszony z San Francisco. Słôwã dobéł przede wszëtczim dzãka czôrno-biôłim òdjimkóm nôrodnëch parków, robionëch na òbsztelënk amerikańsczégò rządu. Béł baro zaangażowóny w òchronã rodë, ë témù zgrôwù mia téż służëc jegò fòtograficznô twòrzba. W młodoscë Ansel Adams zajimôł sã téż profesjonalno mùzyką jakno kòncertowi klawirnik. Nie dôwało mù to równak dosc satisfakcëji ë w latach 1920-tëch miôł pòrzuconé mùzyczną karierã dlô ùprawianiégò fòtografiji. Dejade mùzycznô ùszłota Adamsa mia gwësny cësk na jegò rozmienié fòtografiji, np. czãsto przërównëwôł negatiw do mùzyczny partiturë, a kùńcowi òdcësk do kònkretny interpretacëji mùzycznégò dokôzu. Ansel Adams napisôł czile ksążków ò fòtografiji, w tim ùczbòwników dlô zaawansowónëch òdjimników. Mô òprôcowóné tzw. conową systemã, technikã dôwającą òdjimnikóm wikszą kòntrolã nad kùńcowim fòtograficznym òdcëskã. Nimò, że jakno òdjimnik béł samòùcznikã, Adams dobéł tak wiôlgą wiedzbã ò techniczny starnie fòtografiji, że stał sã achtnionym kònsultantã fòtograficznëch kòncernów. "Monolith, The Face of Half Dome", 1927. "Rose and Driftwood", 1932. "Clearing Winter Storm", 1940. "Moonrise over Hernandez, New Mexico", 1941. "Ice on Ellery Lake, Sierra Nevada", 1941. "Aspens, New Mexico", 1958. "America's Wilderness", 1997. ISBN 1-56138-744-4 "California", 1997. ISBN 0-8212-2369-0 "Yosemite", 1995. ISBN 0-8212-2196-5 "The National Park Photographs", 1995. ISBN 0-89660-056-4 "Photographs of the Southwest", 1994. ISBN 0-8212-0699-0 "Ansel Adams: In Color", 1993. ISBN 0-8212-1980-4 "Our National Parks", 1992. "Ansel Adams: Classic Images", 1986. ISBN 0-8212-1629-5 "These We Inherit: The Parklands of America", razã z Nancy Newhall, 1962. "This is the American Earth", razã z Nancy Newhall, 1960. ISBN 0-8212-2182-5 Ksążczi, albùmë. Ùczbòwniczi dlô zaawansowónëch òdjimników "The Camera", 1995. ISBN 0-8212-2184-1 "The Negative", 1995. ISBN 0-8212-2186-8 "The Print", 1995. ISBN 0-8212-2187-6 "Examples: The Making of 40 Photographs" ISBN 0-8212-1750-X The Ansel Adams Gallery |