Datasets:

jvdgoltz

/

dbnl.org-dutch-public-domain

like 0

Muzyk-werken. L'Amante Abandonnée, Air Parodie, in 't Fransch en Italiaansch, op de Adagio van 't XIV. Stuk van Krumpholtz, geaccompagneerd met de Harp of de Forte Piano, van een Violon en Contra bas, naar welgevallen; te Parys, by de Muzykverkopers, kost 1 Liv. 16 s. Buiten de violon kan men by de Harp de Forte Piano voegen, wanneer het Air gespeeld zal worden gelyk het gegraveerd is in het Werk van Krumpholtz. Recuil d'airs des Opera - bouffons Italiens, de Paesiello, Cimarosa, Sarti, Anfossi en anderen, door Gasseau; te Versailles, by den Auteur; te Parys, by Sieber en anderen, 6 Liv. Caprices de flute, en forme d'etude, par les meilleurs Maîtres Francois et Etrangers, te Parys, by Baillon, 4 Liv. 16 s.

_alg004alge01_01_8_9

Toneel- en ander konstvermaak nieuws. By den Franschen Schouwburg , te Amsterdam, is gespeeld: Maandag 11 Augustus. Clementine et Desormes. Aristote Amoureux. Dingsdag 12 Augustus. Lé Grandeur. L'Ami de la Maison. Donderdag 14 Augustus. Alzire. L'Amant Statue. Zaturdag 16 Augustus. Azemia ou les Sauvages. Boniface pointu et sa Famille.

_alg004alge01_01_8_10

Narigten en byzonderheden, tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk. De Katoen Fabrieken in Engeland, die gedurende ettelyke van de laatste jaren, een verbazenden opgang maakten, schynen alrede den hoogsten top beklommen te hebben. Men rekent, dat de waarde der gewerkte Stoffen, aldaar, in het jaar 1781. ongeveer 2 Mill. L. bedroeg: die van 1782, word op 3 Mill. gerekend: die van 1783, op 3,200,000 L.; die van 1784, op 3,950,000 L.; van 1785, 6,900,000 L. van 1786, op 6,50,000 L. zedert egter is die. Fabriek merkelyk in verval geraakt, door de kwalyk berekende Speculaties der Manufacturiers: en men klaagt thans bitter over de laagte waar in deze tak van Industrie en Handel vervallen is, en over het verloop van Volk en de armoede onder de Werklieden, daar uit voortspruitende. Ondertusschen schynen de Iersche Manufacturiers in Dekens en ligte Wollen Stoffen, kortlings, aanmerkelyke buitenlandsche Commissies ontvangen te hebben, waar uit men hoop schiep, op een nieuw herstel. - De Fabriek van Tafel-Lakens en Servetten is aldaar insgelyks aan het toenemen. Althans dezelve was onlangs ook op het platte Land, in de Graafschappen van Down en Antrim overgebragt, daar ze, voorheen, alleen aan de Stad Drogheda bepaald was. Men geeft breed op, van de fraiheid en deugdelykheid van het goed, het geen 'er bewerkt word. De uitvoer van Tarwe en Rogge, zo te Water als te Lande, uit de Oostenryksche Staten, is, onlangs by ene Keiz. Koningl. Ordonnantie, wederom vrygesteld geworden.

_alg004alge01_01_8_11

Letterkundige anekdoten. De Kerkvoogd des Zwabischen Kloosters Irsee, bevond zig, onlangs, te Salzburg, om, by de Universiteit aldaar, met zyne Mede-Kerkvoogden, de gewone driejarige Visitatie te doen. Deze goedhartige man, die door zyne gesprekken vele Hovelingen gestigt en dikwyls gelach veroorzaakt hadde, nimmer voor heen in Salzburg geweest zynde, nodigde hem de Vorst Aartsbisschop uit, om nog wat langer aldaar te vertoeven. Dan de Heer Ryksprelaat antwoordde hem zeer koeltjes, dat hem een groter en gewigtiger Werk naar huis riep. Te weten, het Heiligverklarend geding van Zuster Crescentia, van Kaufbeyrn, waar in hy, als Apostolische gemagtigde, het gevorderd bewys voor de Wonderwerken, door, of ten haaren behoeve gewrogt, moest aanvoeren. Romen, meer omzigtig, dan voorheen, in het erkennen der Mirakelen, vorderde de strikste bewyzen voor dezelven: die inzonderheid, met opzigt op twee gevallen, vry wat moeite zouden kosten. Het eerste betreft een Crucifix, dat, even als welëer met den Keizer Ferdinand, met de vrome Crescentia zoude geredenkaveld hebben. Ten blyke daarvan houd het nog heden ten dage den mond open: alleen de Advokaat van den Duivel Dus word de Persoon geheten, die, in het gebruikelyk Proces van Canonisatie enes Heiligen, het pleit tegen den Verweerder van dezen voerdt. heeft lust om te geloven, dat het Crucifix reeds uit de hand des Konstenaars met een open mond gekomen is. - Het twede Wonder betreft den Heiligen Geest, die, aan de vrome Dienstmaagd, zo als zy verzekerde, in de gedaante enes schonen Jongelings verscheen. Daar ondertusschen zulk ene gedaante verwisseling des Goddelyken Geests, ene ongehoorde zaak is, bevinden zig de Roomsche Godgeleerden niet weinig in verlegenheid daar omtrent, en de Loflyke Advokaat des Duivels is alrede in verzoeking, om de gehele verschyning op rekening ener zinlyk gespannen Inbeeldinge by de Vrouwe Zuster Crescentia te stellen. De Heer Ryksprelaat zelve gevoelt de kragt dier tegenwerping maar al te wel, en wenscht van harten, dat de Theologi Majorum Gentium, (van den ouden trant) in het naburig Duitschland, den Roomschen in de hand mogen werken, en iets uitvoerigs schryven over de Vrage: ‘Of de Heilige Geest aan ene Kloosterdogter in de gedaante enes schonen Jongelings kan verschynen? [Algem. Litt. Zeitung.]

_alg004alge01_01_8_12

Geboorte- trouw- en sterflysten. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amsterdam 194: in 's Hage 25: en te Haarlem 20, onder welken laatsten 17 beneden de 12 jaren. Te Haarlem by A. Loosjes.

_alg004alge01_01_8_13

Berigten. Rusland. Hoe zeer, zints enen geruimen tyd, Hare Majesteit, onze verhevene Landsmoeder, met zorgen en bezigheden, van de verste uitgestrektheid en het uitterst gewigt, over kropt was; heeft egter haar grote geest nog uuren weten te vinden, om als Zedemeesteres hares volks de pen te voeren. Toe het zelfde einde en in den eigen smaak als Hoogstdezelve, voorheen, een drietal Blyspelen in 't ligt gaf: de Bedrieger, de Bedrogene en de Siberische Schaman: - heeft zy, in den laatst verlopen Winter, een nieuw Blyspel, in het Russisch geschreven, 't geen den Tytel voerd: De Familie twist, door valsche waarschuwing en argwaan, en by de Keizerl. Akademie der Wetenschappen, te Petersburg, in gr. 8vo. dit jaar gedrukt is. Ook ziet men thans het vervolg der Russische Geschiedenis van deze Vorstin, onder den Tytel van: Ontwerp nopens de Russische Geschiedenis, tot een 8ste en 9de Deel der Bibliotheek van de Grootvorsten Alexander en Konstantyn: een Werk, by wege van Annalen of Jaarboeken ingerigt, in welker verhalen de grootste eenvoudigheid, met een onopgesmukten styl, gepaard gaat.

_alg004alge01_01_9_0

Italien. Het Kabinet des Groothertogs van Toskanen, bevat reeds over de 30 Kamers met uit Was geboetzeerde Deelen des Menschelyken Lighaams. Deze konstige arbeid word onder het opzigt van den beroemden Fontana, steeds voortgezet. Men rekend, dat wanneer de gehele Anatomie des Menschelyken Lighaams, zal afgedaan zyn, deze Konststukken 80 Kamers zullen vullen: dezelve kost alrede by de twee Tonnen schats. Onder de uitmuntende Werktuigen, die de Groothertog zig heeft aangeschaft, verdienen, buiten de fraaye Afwykings- en andere Sterrekundige Werktuigen uit Engeland, enigen van de uitvinding des Heren Fontano, ene byzondere opmerking. Onder dezen behoren twee Evenaren, die zo ongemeen naauw luisteren, dat zy, schoon men 'er op eenmaal 50 Ponden aanhangt, zy egter een uitslag van 1/10 grein geven. Niet min opmerkelyk zyn zyne Verdelings Werktuigen, voor de regte Lynen en den Cirkel. Het een deeld den duim in 500 gedeeltens, en door het ander, word een Cirkel van 18 duimen geradiëerd, in gedeeltens van 10 tot 10 seconden. Het nieuw Gebouw voor de opgerigte Militaire Akademie, te Napels, 't geen voorheen aan de Jezuiten behoorde, is onlangs, door dezelve betrokken: en heeft die stigting, dus, haar vollen beslag gekregen. Een aantal van 30 Leermeesters is daar by aangesteld, en 'er is plaats voor 240 Kwekelingen. De Zaal is van de beste zo Engelsche als andere Instrumenten en Modellen voorzien: waar aan alleen de Koning een somme van ruim 40 Duizend Guldens ten koste gelegd heeft.

_alg004alge01_01_9_1

Groot-Brittannien. Vervolg en Slot van het Levensbericht van den Eerw. Heere Benjamin Kennicott , D.D. &c. &c. &c. De eerstvolgende drie of vier Jaren bragt Dokt. Kennicott meest door in het opzoeken en naleezen van Hebreeuwsche Handschriften des Bybels; schoon hy nog tyd kon vinden, niet alleen tot het doen van Leerredenen, maar ook om enige by voorkomende gelegenheden gedaan, in 't licht te geven: een dezer, handelende over de Christelyke Kloekmoedigheid, moest veel tegenspraaks lyden van de Jacobiten, toen vry talryk in Oxfort, en vooral werd die aangetast in een Geschrift; welks Opsteller men hieldt niemand anders te zyn dan Dokt. King, dien Geleerden en Welsprekenden, maar onrustigen en oproerigen Opziender van St. Mary Hall. - Het Exeter Collegie muntte ten dien dage uit door heeten ievergloed voor de zaak der Whigs, een iever, die, zo ze niet geheel onvoegelyk, althans in vele opzichten onbestaanbaar is, met de achtbaarheid en het doel der Akademische Instellingen. Kennicott behoefde in iever voor geen zyner Medegenoten onder te doen; doch wy willen hem liever als een Geleerden, dan als een Voorvegter van ene Staatkundige Party beschouwen. Zyne bekwaamheden in de laatste hoedanigheid laaten wy gaarne over aan de stille Bespiegeling der genen, die zich de geschillen, welke toen op de Oxfortsche Hogeschool tot zulk een uiterste voortholden, herinneren: de Vrienden der Geleerdheid hebben doorgaans reden om te klagen, dat men de Geleerdheid niet altoos hand aan hand ziet met de Zagtmoedigheid der ware Wysheid. Dr. Kennicott werd een van 's Konings Predikers, te Whitehál, en in 't Jaar 1759 vinden wy hem Vicaris van Culkam, in Oxfortsbire. Met het begin van 't Jaar 1760, schonk hy zyne tweede Verhandeling over de Gesteldheid van den Hebreeuwschen Bybeltext: waar in hy het Gezag en de Oudheid van den Samaritaanschen Pentateuchus verdedigde en den Voorstanderen van de Zuiverheid des Hebreeuwschen Bybeltext een hunner schynbaarste wapenen ontweldigde. Zy hadden aangemerkt, dat de Chaldeeuwsche Paraphrasis, opgemaakt zynde uit de Hebreeuwsche Handschriften, omtrent den tyd van Christus , de algemene overeenstemming daar van met den tegenwoordigen Hebreeuwschen Text, tot een overtuigend blyk strekte van de overeenkomste dezes laatstgemelden, met die Handschriften, waar uit men den Paraphrasis ontleend hadt. Dr. Kennicott toonde de valsheid dezer redenkaveling met te bewyzen, dat de Chaldeeuwsche Paraphrasis, menigmaal bedorven was, om dezelve met den Hebreeuwschen Text te doen zamenstemmen, en dus keerdde hy, met veel voordeel, de wapens van den vyand tegen den vyand zelve. Ook beriep hy zich op de Schriften der Joden, ten aanzien van den Hebreeuwschen Text, en gaf 'er eene korte Geschiedenis van, zedert het sluiten van den Hebreeuwschen Canon, tot de vinding der Drukkunst, en gaf een verslag van honderd en drie Hebreeuwsche Handschriften, door hem in Engeland ontdekt, en een berigt van verscheidene andere hier en daar in Europa bewaard. Dus voorbereid brandden alle geleerde en verlichtte Vrienden van Bybel-Oordeelkunde, na eene vergelyking der Hebreeuwsche Handschriften, in dit zelfde Jaar 1760 deelde Dr. Kennicott openlyk mede, zyn Voorslag tot eene Vergelyking van alle de Hebreeuwsche Handschriften, voor de Uitvinding der Boekdrukkunst in 't licht gegeven; welke in Groot Brittanien en Ierland gevonden wierden; en tevens om zo veele vergelykingen van beroemde Buitenlandsche Handschriften te verzamelen, als de Tyd en het Geld hem daar toe ter hand gesteld, zouden toelaaten. - Zyne eerste Intekenaars waren de geleerde en godvruchtige Aardsbisschop Secker, en de Opzienders der Oxfortsche Drukpers, die naar hunne gewoone milddadigheid, hen met eene inschryving van 40 Pst 's jaarlyks vereerden. In 't eerste jaar beliep de som, die hy tot voortzetting van dien Letterarbeid ontving 500 Guinies, in 't volgende boven de 900, welke hoogte de som behield tot het tiende Jaar, toen dezelve tot 1000 Guinies rees. Onder het vervaardigen van dit Werk werd zyn vlyt daar en boven beloond door het Canunnikschap van Christ Church; Hy werd ook, schoon wy den netten tyd wanneer niet weten, op de benoeming van het Capittel van Exeter, tot de voordelige Standplaats Mynhenyote voorgesteld. - In 't Jaar 1776 zag men het eerste Deel zyns Bybelwerks met de verschillende Lezingen, en in den Jare 1780 was het geheel af. Meer dan 600 Handschriften zyn 'er in vergeleken; twintig Jaren van Dr. Kennicott heeft het gekost, en wy hebben des de grootste verpligting aan dien Man; Zyne voornaamste Medeärbeiders waren, te Rome, Constantino; te Florence, Bartoli en Valombrasano; te Turin, Pasini; te Milaan, Branca; te Weenen, Sonnenfelds; te Berlin, Mursinna; te Parys nam L'Avocat dit Werk voor niet op zich en 't werd, na diens dood, voortgezet door Le Blond, Hooke en Asline. Dergelyke vrywillige Text vergelykingen werden hem gezonden, door Breitinger, Nagel, Lilienthal, Schultens en de Rossi. Hy zondt, terwyl hy dezen voorraad, tot den Drukpers gereed maakte, Bruns uit, om de op nieuw reeds vergelekene Handschriften na te gaan, als mede de nog ongeziene, om uit dezelve zodanige Lezingen op te zamelen, als hy van eenig aanbelang vondt. Deze keerde, met dien schat in 't Jaar 1773 weder.Zyn vlytbetoon eindigde niet met het voltooijen van dien arbeid: aan de werkzaamheden van ene ziel door eigen drift ter naavorsching der waarheid aangedreven, kan de Dood alleen, of 't geen veel slimmer dan de Dood is, het derven des Verstands, een einde maken: want voor het Jaar 1783, toen Dr. Kennicott, in den Ouderdom van 65 Jaaren te Oxfort overleedt, was reeds een gedeelte gedrukt van zyne Remarks on select Passages of the Old Testament, thans, volgens zyn Laatsten wil uitgegeven.

_alg004alge01_01_9_2

Frankryk. De Heer de Beauchamp, Generaal Stedehouder, te Babylon, Korrespondent van de Koningl. Akademie der Wetenschappen, te Parys, heeft te Bagdad, Sterrekundige Waarnemingen begonnen, van welke men zig veel nuts beloofd. Hy ziet dagelyks Merkurius, dien men in Europa slegts zelden kan waarnemen, ook heeft hy verscheidene mislagen ontdekt in de Britsche Lyst der Zuidelyke Sterren. Men heeft hem van hier ettelyke nieuwe werktuigen toe-gezonden, om zyne Waarnemingen, voort te zetten. De Architekt Race, heeft te Pont de-Vaux, in Bresse, een Fabriek van Konst-Marmer opgerigt, 't geen hy Argille Marbre noemd. Het zelve heeft het twederley voordeel, dat het fraay en goed koop is. Ook kan de Buitenlugt daar aan gene schade toebrengen. Men heeft hier by opgemerkt, dat Francois I. deszelfs Lustslot Madrid, in het Boulognesche Bosch, voor 200 jaren, met gebakken aarde liet bekleden, en dat deze Fayence nog frisch is, terwyl de stenen afvallen.

_alg004alge01_01_9_3

Duitschland en Naburige Ryken. Onder alle de Steden van Duitschland, enige Universiteits plaatsen uitgezonderd, zal 'er mogelyk gene gevonden worden, die, naar evenredigheid van haren omtrek, op een groter aantal Geleerdheid- en Letterminnaren zig kan beroemen, als Halberstad. - De Koninglyke Kollegien, aldaar, de veelerhande Stigtingen en Scholen, benevens afzonderlyke Mannen, die de Wetenschap en den smaak bevorderen, brengen, elk het zyne, daar aan toe. Onder de laatsten, mag men wel, in de eerste plaatse, den beroemden Gleim tellen, den oudsten der nog in leven zynde Duitsche Dichteren, wiens schertsende Liederen in den jare 1738, en dus thans reeds ene halve Eeuw geleden, het eerste ligt zagen; gelyk hy byna van dien tyd af zig met 'er woon in Halberstad onthield. - Men vind 'er ene openbare Boekery, die, wel is waar, van meer belang voor Oudheids Onderzoekeren is, doch door byvoeging van algemener nut konde gemaakt worden, zo als trouwens reeds nu en dan is voorgeslagen. Verscheiden Partikulieren egter bezitten afzonderlyke kostbare Bibliotheken. Ook gelden goede Boeken nergens meer, dan daar, als waar men gemeenlyk, by de opveiling, ook zelfs de Banden betaald. Boven dien teld men 'er ettelyke Leesgezelschappen, waar van een reeds over 20 jaren hestond. Het voornaamste Institut egter voor de Liefhebberen der Wetenschap, aldaar, is het Letterkundig Genootschap, 't welk in den jare 1785 werd opgeregt: en dat, thans reeds uit 59 Leden, waar van nogthans 14 Buitenlanders zyn, bestaat. Dit Genootschap houd alle Namiddagen van 4 tot 7 uren byeenkomst: waar in het Eerste en Derde uur voor vrye Gesprekken, maar het middelste, tot het voor lezen van eigen gemaakte Opstellen, geschikt is. Verscheidene van deze Verhandelingen, die, of enige Letterkundige Stoffe, of iets de Geschiedenis, by zonderlyk die van het Vaderland, de algemeen nuttige Wysgeerte, Natuurkunde, en dergelyke meer be treffende, ten onderwerp heeft, zyn reeds in druk: en men makt staat, dat het Genootschap met den tyd deszelfs eigen Gedenkschriften zal uitgeven. Het Genootschap houd jaarlyks twee vaste vierdagen, een op deszelfs Verjaar-, en den anderen op 's Konings Geboortedag: door vrywillige Giften der Leden, is men zedert 1786 begonnen ene Boekery op te rigten, die reeds in enige honderde Boekdelen bestaat - Het Genootschap heeft ook, met May 1785, een Weekblad beginnen uit te geven, onder den Tytel van Halberstädtische gemein nutzige Blatter (Halberstadsche algemeen nuttige Bladen), 't geen zo wel daar als elders met graagte gelezen word: dog dat eerlang onder een nieuwen Tytel staat in 't ligt te komen, waar by het woord Halberstädtische, als by verscheiden Buitenlezeren aanstoot gegeven hebbende, zal weggelaten worden. Voorts hebben de Leden, ten einde de algemene Industrie te bevorderen, ene eigen Spinnery aangelegd, die onder het opzigt van twee Vaderlandslievende Dames, aan den gang gehouden word. Den 22sten Juny is, te Praag, in het 60. Jaar zynes Ouderdoms, overleden, de Heer D. Johann Tessanek, Direkteur der Philosophische Faculteit, by de Universiteit, aldaar. De Heer M. Tychsen, tot dus verre buitengewoon Hoogleeraar in de Godgeleerdheid, te Göttingen, is tot gewoon Hoogleeraar in de Wysbegeerte aldaar, benoemd geworden. De Universiteit's Bibliotheek, te Göttingen, heeft van Hare Majesteit, de Keizerin van Rusland, een fraay Afdruksel van den Koran, ten geschenke ontvangen, 't geen hoogst dezelve voor hare Mahomedaansche Onderdanen heeft laten drukken. Je trouve, qu'il ne sauroit être mieux placé, waren de voor haar vleyende woorden, waar mede het geschenk vergeld ging. Het Werk is in klein folio formaat, en beloopt 478 bladz.: moetende het zelve dienen voor een Kerkboek der Musulmannen. 'Er is geen Tytel voor, en alles, zelfs de Cyfferletters der bladzyden, is Arabisch. By den Text der Suren, die volgens de manier der Handschriften, in lynen geplaatst is, zyn, op den rand, korte uitleggingen gevoegd, welker oorsprong niet bekend is. Vermoedelyk zyn dezelve uit de beste Handschriften van den Koran, die by de Turken meest geächt worden, ontleend. - Voor de naauwkeurigheid en getrouwheid des Afdruks staat de Uitgever borg. De Druk zelve is verwonderlyk schoon en overtreft alles, wat tot nog in 't Arabisch, in 't ligt kwam.

_alg004alge01_01_9_4

Nieuw uitkomende boeken, akademische en andere schriften. Frankryk . Les Contes de mon Bisaïeul, tirés des Annales secrettes de la Cour de Themis. Te Lausanne en te Parys, by Maradan. 2 Del. in 12mo. kost 3 Liv. 12 f. De Tytel van dit Werkje zegt weinig, en is niet geschikt om de Lezers met een gunstig vooroordeel te vervulien. Bykans alle Schryvers beloven meer dan zy geven. De Schryver dezer twee Deeltjes geeft in tegendeel meer dan hy belooft. De zeven Vertellingen daar in voorkomende zyn zo vele wel uitgevoerde Taferelen, die velen voor naar 't leven geschilderd zouden hou den. Ze zyn getyteld: Le Magistrat vertueux, l'Honnête Procureur, le Procureur General zele, l'Avocat en bonne école, le Procureur fiscal perverti, le President corrigé par amour, et le Chancelier vigilant. Elk dezer Historien is in een daar aan voegenden styl geschreven. Over 't geheel mag men het een Zedekunde noemen, die zich in daadelyke bedryven vertoont. Men zal het vry ene plaats mogen geven, by Adele en Theo dore, de Graaf de Valmont, en dergelyke. De Schryver belooft een vervolg dezer twee Deeltjes. Histoire de la baronne d' Alvigny, ou les Dangers de la passion du jen, par Mad. D.M.S.I.N.A.I.F. D'O. Met dit Opschrift: L'Avarice est Mere du Jeu; Dans l'ame d'un joueur bientôt, eteint le feu, Et l'amour des vertus sublimes; Le Jeu, la soif de l'Or, enfantent tous les Crimes. Deze Regels wyzen het plan en de nuttigheid van dit Werkje aan, het behelst de Geschiedenis van ene deugdzame Dame, aangebeden van haren Echtgenoot, door zyn post als Krygs-Officier genoodzaakt buiten 's Lands te gaan. Staande zyn afwezen, vinden twee van die zo gevaarlyke en in Parys zo algemene Vrouwen gelegenheid om kennis met de Baronnesse d'Alvigny te maken, winnen haar vertrouwen, misbruiken 't zelve, en dompelen haar in den deerlyksten toestand, door het Spel alle hare middelen verlooren hebbende. Het Tafereel is zodanig geschilderd, dat het niet kan missen een diepen indruk te maken, en ten behoedmiddel te dienen voor jonge Lieden, die de grote Waereld in treden. Te Parys, by Maradan, prys 30 f. De la Monarchie Prussienne sous Frederic le Grand, avec un Appendice, contenant des Recherches sur, la situation, actuelle des Principales contrées d'Allemagne, door den Graaf de Mirabeau, met de Spreuk: Habucrunt virtutes spatium exemplorum Tacit . Agricolae vita §. 8. Vier Delen in 4to. ieder tusschen de 500 en 600 bladz. of 8 Delen in 8vo ieder tusschen de 300 en 400 bladz; vercierd men ene Afbeelding van Frederik den Grooten; vergezeld van een Atlas, behelzende 93 Platen, 10 Landkaarten, en meer dan 100 Tafelen. Te Parys, by le Yay en Maradan, in 4to. 48, en in 8vo. 50 Liv. Wy moeten dit grote Werk nader doen kennen: het volgende Stuk, uit des Schryvers voorreden ontleend, steld 'er ons toe in staat. ‘Ten oogmerk hebbende den tegenwoordigen toestand van de Pruissische Monarchy, in alle derzelver betrekkingen, voor te dragen, heb ik dit Plan ontworpen.’ In het Eerste Boek zal ik door ene Geschiedkundige opgave tonen, langs welke wegen de Keurvorsten van Brandenburg, tot den rang van de magtigste Mogenheden in Europa zyn opgeklommen. Het Tweede Boek zal een Aardrykskundige Beschryving behelzen der Staten des Konings van Pruissen, gepaard met ene naauwkeurige opgave van de Bevolking. In het Derde Boek zal ik spreken van derzelver Voortbrengzelen, beginnende met die de Landbouw oplevert, vervolgens de natuurlyke Rykdommen beschryvende, eigen aan elk byzonder Landschap: ten einde men konne zien, welk een rang het bekleedt, en van welk een gewigt het is voor 't Ryk in 't algemeen; 't welk zonder zulk ene gedeeltelyke beschryving onmogelyk zou wezen, uit aanmerking dat deze Landschappen zo zeer verstrooid liggen. Het Vierde en Vyfde Boek zal lopen over de Handwerken en den Koophandel van elk der Pruissische Bezittingen, en zal ik in deze twee Boeken, spreken van de Middelen, welke de Natuur, de Staatkundige en Burgerlyke toestand der Volken, en de wetgevende Macht verschaffen, tot voortzetting dezer Takken, of der Hinderpalen, welke zich daar tegen aankanten. De Inkomsten en Uitgaven van den Staat, volgens de beste Berigten, en zelfs volgens geschrevene Mededelingen van de grootste egtheid over het bestuur der Belastingen en Tollen, zullen in 't Zesde Boek behandeld worden. 'Er hapert veel aan, dat wy, ten dezen opzichte alle het nodige licht zouden hebben: dewyl Frederik de II. dit gedeelte zeer geheim behandeld heeft. In het Zevende Boek zal ik handelen over het Krygskundig Stelzel van dit Land: daar aan byzonder eigen, en tot nog een der hegtste grondslagen van de Magt waar toe het Huis van Brandenburg is opgeklommen. [Agter dit Boek vindt men de Beginzelen der tegenwoordige Tactiek van de Pruissische Infantery, opgesteld door den Heer Mauvillon, Major der Genie in Brunswykschen dienst, een der eerste thans bekende Krygskundigen, die, om het Werk van den Graaf de Mirabeau, zo volkomen als mogelyk te maken, deze tol wel aan de vriendschap heeft willen betalen Dit merkwaardig en in zyn zoort enig gedeelte; want men bezit in gene taal iets zo nieuw en volkomen over dat Onderwerp, gaat met vele ophelderende Plaaten gepaard.] In het Agtste Boek zal ik verslag doen van eenige Onderwerpen, min treffend voor de Menschen in 't algemeen; dog van enen verbazenden invloed in het Staatkundig stelzel van een Ryk, als de mate van Licht in de Landen verspreid, de middelen van Onderwys, de Godsdienst, de Wetten, zo Burgerlyke als Lyfstraffelyke. Door dit alles zal ik, (indien ik my in myne verwagting niet bedrogen vind,) den Lezer in staat gesteld hebben om op te maken, welk een Invloed de Groote, de Driewerf Groote Frederik gehad heeft op de Eeuw, waar in hy leefde, als mede welke de ware gesteltenis is van de Pruissische Monarchy, derzelver Staatkundige betrekkingen op andere Staten van Europa, met de belangens der onderscheide Leden, die dezelve uitmaken, en 't geen van veel meer aangelegenheids is, met die van het Menschdom.’ Wat de dadelyke gesteldheid der voornaamste Landschappen in Duitschland betreft, by wyze van Aanhangzel, als de Beschryving van de Pruissische Monarchy behandeld, hier over drukt de Schryver zich op dezen trant uit. ‘Ik zou niet alleen zeer veel tyds moeten gehad hebben; maar ook eene menigte van verdere naspeuringen noodwendig hebben moe-ten doen, om deze twee Werken even volkomen te maken. De tyd en de middelen hebben my gelykerhand ontbroken. Maar Duitschland is over 't algemeen zo weinig bekend aan het overige van Europa (en de Oostenryksche Bezittingen buiten het Keizerryk, zyn 't nog minder); de omstandigheden, die de nieuwsgierigheid moeten gaande maken, omtrent dit wyduitgestrekt gebied, en de heerlyke Landen aan de scepter van Josephus den II onderworpen, vermenigvuldigen zig op ene verbazende wyze; en behoorde het ook zo natuur lyk tot myn hoofd oogmerk, dat ik, zo veel in my was, of gaf, wat kon dienen om ene vergelyking te trekken, tusschen de Oosteuryksche en Pruissische Magt, dat myn Aan hangzel, hoe onvolkomen ook, my toescheen, niet van allen nut en belangrykheid verstoken te wezen. Duitschland . Geschichte &c. Geschiedenis van het Kristendom, door Sam. Gottl. Walds, gewoon Hoogl. in de Grieksche Tale, te Koningsbergen: om voor Akademische Les sen te dienen, 8vo. 320 bladz. te Koningsbergen en Leipzig, by Hartung, 1788. [De Geschiedenis van 't Kristendom is, naar de verklaring des Schryvers in zyne Voorreden, by hem ene Geschiedenis der Religie en Theologie der kristlyke Kerke en van den Kristlyken Godsdienst. - En naar dezen Leidraad, zal het algemeen bestek der onderwerpen in zyne Lessen voor komende, zig bepalen, om den Lezer de voornaamste ophelderingen onder het oog te brengen, die, betrekkelyk daar toe, in de Geschiedenissen van Semler, Rössler, Plank, Krause en andere verdienstelyke mannen voorkomen. De Schryvers der Algem Litter. Zeitung, beschouwen het dus als ene geschikte handleiding, voor een onderwyzer, om, binnen korten tyd, zyne Leerlingen door den Doolhof der Kerkelyke Geschiede nis te brengen, en verklaren, byzonderlyk voor de zulken, die gene Godgeleerden zyn, gene betere kunnen aanpryzen; voor al, zo 'er, by ene twede uitgave, deze en gene voorgeslagen veranderingen en verbeteringen in gemaakt wierden.]

_alg004alge01_01_9_5

Land- en zeekaarten. Kaart der Russische en Turksche Landen, over en aan de zwarte Zee gelegen, volgens de nieuwste Sterrekundige Waarnemingen, Aftekeningen en Kaarten-, zeer naauwkeurig, ontworpen door D.F. Sotsmann, en in 't koper gebragt door den Heer Carl Jack, op groot Zwitzersch Papier gedrukt en afgezet, kost 1 Rthlr. en te bekomen, te Berlin, en by alle Factors van de Koningl. Akademie der Wetenschappen. Taschen Atlas &c. Zak-Atlas, of Geographisch en Staatkundig Handboek, voor alle Waerelddelen, ter leerzame onderrigting der Jeugd, met 42 Landkaarten, gr. 8vo. te Berlin, by Arnold Wezer, prys 1 Th. 20 gr.

_alg004alge01_01_9_6

Schilderyen en beeldhoustukken. Het geluk heeft gewild, dat een Duitsch Heer een der uitmuntenste Stukken van den groten Raphael weder aan 't ligt gebragt heeft. Het is een Johannes, in ene zittende gestalte, een allerschoonste afbeelding. De Heer Fischbein heeft dit Meesterstuk ontdekt en het zig eigen weten te maken. Het is te wenschen, dan het eenmaal in ene grootere Gallery de eerste plaats moge bekleden. De Heer Hackert, Schilder by het Hof van Napels, heeft twee der schoonste Landschapstukken onlangs afgemaakt, verbeeldende een Waterjagt des Konings by Fusaro, nevens een gezigt van Baja. Deze zelfde Konstenaar heeft onlangs ene fraaye Verhandeling over het gebruik der Vernissen in de Schilderkonst in het ligt gegeven, onder den Tytel van: Lettera al Cavalliere Hamilton, sull' uso elle vernice nella Pittura. De Koning van Spanje heeft, te Barcelona, ene vrye Konstschool of Akademie opgerigt, die, met den aanvang dezes Jaars, geopend is. Men heeft de bekwaamste Leermeesters daar by aangesteld, en de schoonste Meesterstukken, zo in de Schilderkonst, als Beeldhouw- en Bouwkunde, in Zalen ten toon gesteld. Meer dan 500 Kwekelingen bezoeken dagelyks deze Zalen.

_alg004alge01_01_9_7

Toneel- en ander konstvermaak nieuws. Het Operahuis te Berlyn, heeft, ettelyke maanden geleden, niet weinig verbetering, met opzigt op deszelfs inrigting van binnen ontvangen: waar voor het plan door den Krygs- en Opperbouwraad Langhams, ontworpen was. Onder deze verbetering verdiend byzonderlyk opgemerkt te worden, dat de Bouwmeester, ten einde aan de Stem en het Muzyk ene volkomene werking te geven, op den aartigen inval gekomen is, om, in het agterste deel van het Amphitheater, twee Togt-buizen, te doen plaatsen, door middel van welken, hy niet alleen de beweging der Lucht tegen het Amphitheater, zeer gelukkig bewerkt, maar ook, den graad en sterkte dier beweging, naar willekeur kan inrigten, middelende zekere schuiven, die in deze buizen gelegd zyn. Deze vinding is van het beste gevolg, zo voor het gemak der zangeren, als ter vermeerderde welluidenheid der klanken en tonen in het oor der aanschouweren. Het Toneel heeft ook, by deze inwendige verfraijing van het Pragtig Gebouw, een nieuw Voorhang gordyn bekomen, 't geen niet weinig tot eer strekt van de Koningl. Toneelschilders Verona en Rosenberg, welke laatste de Zinnebeelden op het zelve, volgens de opgave en tekening van den Heer Direkteur Rode, geschilderd heeft. Dit Gordyn verbeeld het binnenste van enen ronden Tempel. Boven in de Wolken verschynen twee Zanggodinnen, die elkanderen omhelzen; te weten: Melpomene, de Zanggodinne des Treurspels, en Euterpe, de Godin der Zangkunst. Ettelyke Genien bevinden zig by dezelven, de werktuigen des Treurspels en der Muzyk behandelende. Voor de beiden Musen leggen en staan op de Wolken, de Geniën der Dans- en Schilderkonst, Bouw- en Werktuigkunde. Dieper benedenwaarts ziet men Lierdragende Geniën, aanduidende de manier van Dichten, by de Ouden, die hunne Vaersen in Gezangen, op de Lier plegen te zingen. Beneden in den Tempel word aan Apollo, wiens Standbeeld in het midden geplaatst is, een aanzienlyk offer aangeboden. In het rond des Tempels zyn tusschen deszelfs Pilaren, verscheidene Toneel-Dichters te zien; als: Sophokles, Euripides, Seneka, Shakespeare, Metastasio en Graun, de Componist der Opera's. - Het dus verbeterd en verfraaid Opera-Toneel is, den 11 Januar. met een nieuw Stuk, zynde Andromeda, geöpend.

_alg004alge01_01_9_8

Narigten en byzonderheden, tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk. De beroemde Franklin, aan den Heer D. le Roy, zyne Waarnemingen tot de Scheepvaart mededelende, (in 't Nederduitsch vertaalt te vinden, in de Nieuwe Algemene Vaderlandsche Letteroefeningen, III. D. II. st.) meldt, onder het handelen over de middelen om de Schepen voor het omslaan te behoeden, hoe de Bewooners van de Eilanden in den Stillen Oceaan, wanneer zy met hunne Pros voor hebben eene lange Reize te doen, 'er twee met dwarshouten zamen hegten, die ze op eenigen afstand van den anderen houden, 't geen het omvallen bykans onmogelyk maakt. Hy voegt 'er by: de Ondervinding ontbreekt ons hoe verre deeze handelingen, om twee Schepen zamen te voegen, volvoerbaar zou weezen. Ik weet slegts van eene Proeve, ten deezen opzichte in Europa, omtrent honderd jaren geleden, genomen door den Ridder Guillaume Petty. Hy vervaardigde een dubbel Vaartuig van deze soort, om tot een Paketboot te dienen, van Ierland op Engeland. Het Model van die Schepen dus verenigd, is nog in wezen, en te zier in het Museum van de Koninglyke Societeit te Londen. Uit de berigten ons mede gedeeld blykt het, dat dit Dubbelschip volmaakt beantwoordde aan 't geen men van deszelfs maaksel wagtte, en dat het verscheiden zeer gelukkige overtogten deedt. Vervolgens weidt Franklin uit over de voordeelen die men van zulk ene zamenvoeging, in den Koopvaardy- en Zee-Krygsdienst zou kunnen trekken. Gelyk de Lezer in 't aangetoogen Maandwerk, bladz. 139. kan vinden. Thans heeft men in Schotland een dergelyk Dubbelschip vervaardigd, 't zelve is den 5 dezer maand Augustus van stapel geloopen, en geheeten: The Experiment of Leith. Het bestaat uit twee Schepen, ieder omtrent 100 voeten lang, en 12 voeten wyd, deze Scheeps-holen staan zeven voeten van elkander af, en zyn door middel van twee ryen sterke dwarshouten zamengevoegd. Op het dek heeft het geheel het voorkomen van een gewoon Schip van omtrent 600 Tonnen. Dit Schip zal vyf Masten voeren, met Raa en Stagzeilen, en by stil weer, door middel van Schepraderen, in stede van Riemen, die men op het dek in beweging zal brengen, worden voortgedreven, men heeft gerekend dat men 'er dus roeyende, of liever scheppende, tusschen de vier en vyf Engelsche Mylen in een uur mede zal afleggen. Het liep onder den toevloed van een verbazend getal aanschouweren gelukkig van Stapel. De Heer Abt Tessier, Lid van de Koningl. Akademie der Medicynen, te Parys, heeft onlangs een aantal Vraagen, tot den Land- en Veebouw betrekkelyk, in 't licht gegeven en rond gezonden, om op dezelve Antwoorden te ontvangen. Zy bedoelen Frankryk hoofdzaaklyk, en kunnen de Antwoorden, zo iemand hier te Lande in staat en geneegen mogt zyn om ze op dezelve, dat Ryk betreffende, te geven, gelyk ons door een vriendelyk verpligtende hand onderrigt is, in den Hage, aan den Wel Ed. Heer Caillard, toegeschikt worden, die ze verder zal bezorgen. - Deze Vragen kwamen ons gewigtig genoeg voor, om de meesten vertaalt, in onze Konst- en Letterbode op te geven; dewyl door derzelver beantwoording, tot ons Land betrekkelyk, den Landen Veebouw geen geringen dienst zou geschieden: willen wy gaarne het toelichtend Antwoord op enige, of alle, in ons Weekblad plaatzen. 1. Welke is de breedte der Plaats, de langte van de Winter, het uiterste van Hette en Koude? Hoe langen tyd is doorgaans de grond met Sneeuw bedekt, en welke de Luchtgesteldheid? 2. Welke is de natuur van den Grond? Heeft de Teelaarde een grote diepte? Op welke grond ligt dezelve? Is 'er Klei- of enige andere Aarde onder? Welke is ten naasten by de dikte van elke Bedding? 3. Brengen de bebouwde Landen alle Jaren, zonder braak te liggen, vruchten voort: of twee Jaren agter een met een Jaar rustens, of langer, zonder dat zy braak behoeven te liggen? 4. Bemest men ze dikwyls? Waar mede? Met versche of oude mest? Met Beesten mest of Vogelen drek? Laat men op afgeperkte Landen Hoorn- of Wolvee loopen? Indien men Mest gebruikt, welk ene hoeveelheid spreidt men dan over een bepaald getal Roeden? Hoe verspreidt men dezelve? Hoe lang laat men het Hoorn of Wolvee op dezelfde plek gronds? Hoe veel laat men op ene gegevene uitgestrektheid lands loopen? Op welk een tyd bemest men den Grond? 5. Bedient men zich van Mergel? Van welk eene kleur is dezelve? Of indien van twee kleuren, welke is de heerschende? In hoe groot ene hoeveelheid bedient men 'er zich van? Welke zyn de voordeelen? Hoe lang duurt dezelve? Zou men den voorrang niet geven boven Mergel, aan Stoffen, gehaald uit Rivieren, Beeken, of zelfs aan Zand, volgens de natuur van den grond; of aan verotte Zeeplanten, als men zich in de nabuurschap der Zee bevindt, of aan de Zouten, voortkomende uit het verbranden der Planten, of enige andere Zelfstandigheden? 6. Welke soorten van Planten teelt men in 't groot voort: 1. Om tot voedzel voor Menschen te dienen. 2. Tot Beestenvoeder. 3. Tot het voortzetten van Handwerken en Fabrieken? Zints hoe lange omtrent heeft men die Planten gekweekt? Strekken zich die Kweekeryen ver in de nabuurschap uit? 7. In welk een orde zaait men de Graanen? Laat men, by voorbeeld, op Tarwe, Gerst of Haver volgen, of op Rogge, Boekweit of Hennip, enz? 8. Zyn 'er verscheide soorten van Rogge, van Tarwe, van Haver, van Lynzaad, enz.? Welke zyn daar van de onder scheidende Charakters? Welk zyn die dezer Granen, welke men de voorkeus geeft en het meest in het Land voortbrengen? 9. Welke Granen gebruikt men om te zayen? Inlandsche of van elders ontbodene, en van waar? Om de hoe veel Jaren vernieuwt men dezelve? 10. Veronderstellende dat men enen aanvang maakt met Tarwe, hoe ploegt men dezelve? of als men ze met de hand bewerkt, hoe diep maakt men de vooren? en wanneer maakt men deze voorbereidzels? 11. Welke is de Zaaytyd, 't zy van Tarwe of van andere Granen? Laat men de Zaaden vooraf enige toebereidzels ondergaan? waarom? en welke zyn 'er de uitwerkzels van? 12. Op welk ene wyze dekt men het gezaayde? 13. Hoe veel Zaads gebruikt men, in ene opgegevene mate gronds van onderscheide Zaden? Zaayt men met de hand of met enig werktuig? Indien het kleine Zaadkorrels zyn, als Raapzaad, zaayt men die met zand of met assche gemengd. 14. Welk ene zorg moet men dragen van den Zaaytyd der onderscheide Granen tot den Oogst? Moeten zy gerold, gewied, van distelen gezuiverd worden, en met welke werktuigen? - Indien het gebruikelyk is water op 't Land te laaten lopen, welke voorzorgen eisschen die bevogtigingen? 15. Tot welk eene hoogte groeyen de Tarwe, de Rogge, de Tabak, enz.? 16. In welk een tyd bloeyen de Veldvrugten, en wanneer zyn ze ryp? Welke zorgen wendt men aan om ze in te zamelen, weg te voeren, te droogen, te bewaaren? 17. Welke zyn de voordeligste omstandigheden voor de Voortbrengzelen des Gewests? Welke de nadeligste, 't zy herkomstig uit de Lugtgesteltenisse, 't zy uit die der Rivieren; of van wegen de verwoestende Dieren en verdelgende Insekten? Welke middelen heeft men om die rampen tegen te gaan? 18. Zyn 'er Planten schadelyk voor den nuttige Voortbrengzelen, of de bezaayde Landen? Welke zynze? Hoe noemt men ze in de Landtaale? Hoe zyn de regte Namen? Op hoedanig ene wyze poogt men ze uit te roeyen, of den schadelyken invloed te beletten? 19. Zyn de Granen aan enige ziektens onderhevig? Hoe beschryst men ze? Wat gebruikt men 'er tegen? 20. Hoe groot is doorgaans de langte der Airen van de Tarwe, de Rogge, enz; hoe dik zyn de kokers aan 't beneden einde? Hoe veel Airen dragen de Planten? 21. Legt men Konst-Weiden aan? Welke Planten gebruikt men daar toe? Welk een tyd neemt men in agt? Hoe dikwyl laat men ze maayen? 22. Op welke plaatzen brengt men het ingezamelde zamen? Brengt men het in Schuuren, onder Luifels, of laat men het buiten op Hopen? Hoe maakt men die Hopen, wat moeite wendt men aan om ze voor de nadelen der Lucht te beschutten? Blyven de Granen of het Beestenvoeder wel bewaart? Dorscht men het ingezamelde op 't veld, of by huis, of op den dorschvloer, terstond na het maayen, of vervolgens? 23. Dorscht men met een Dorschvlegel, met een Stok, of laat men het door Beesten uittrappen? Hoe is de Dorschvlegel toegesteld? Welke reden heeft men om terstond na den Oogst te dorschen, of het uit te stellen? 24. Hoe veel Ponden versch of droog Voeder, hoe veel Ponden Graan of andere Voortbrengzels trekt men in gemene Jaren van een bepaalde grootte Lands? Hoe veel leveren de Planten voor één uit? 25. Hoe spant men de Paarden of Ossen voor den Ploeg? Van welk een grootte zyn ze? Hoe veel kunnen zy, op een middelmatig langen dag afleggen, verondersteld dat de Landen welke zy bewerken zes honderd Roeden van de Landhoeve afleggen? 26. Hoe veel kunnen twee Paarden of Ossen, op één dag eggen of rollen, hoe veel mest of lastwagens aanvoeren, op den afstand van zes honderd Roeden? 27. Hoe veel gronds kan één man bezaayen op één dag? Hoe veel met de Spade bearbeiden? Hoe veel Graans slaan, of andere Planten maayen? 28. Worden de Landhuuren in Geld of in Waaren betaald? Is de helft van het voortgebragte voor den Landhoevenaar en de andere voor den Eigenaar? Behooren de Beesten aan den Eigenaar, of aan den Boer, of aan beiden? 29. Welk is de Maat der Granen in 't Land? Hoe is dezelve verdeeld, en welke namen hebben die onderverdelingen? Wat is elks zwaarte? 30. Zyn de Granen en de Planten, welke men inzameld van ene goede soort? Waar in verschillen zy van de Voortbrengzelen der Nabuuren of niet wyd afgelegene Landschappen? Worden ze voor een hoger prys verkogt, en zyn ze sterker getrokken? 31. Hoe bereidt men de Granen, of andere ingezamelde Veldvrugten, om ze Menschen of Beesten ten voedzel te doen strekken; of om ze in Handwerken en Fabrieken te gebruiken; by voorb. Hoe gaat men met de Tarw, hoe met de Meekrap, te werk? 32. Geven de Granen, tot Meel gemalen, veel? Hoe veel voor ene opgegevene maat? Hoe maalt men ze? 33. Hebben het Vlas, de Hennip enz. beter hoedanigheden dan die van andere streken? 34. Hoe veel Lands met Tarw, Rogge, Hennip, Koolzaad, Meekrap enz. rekent men dat in een Landstreek van ene bepaalde grootte is? 35. Valt 'er in de Landstreken meer dan nodig tot onderhoud van Menschen en Beesten? Indien niet genoeg, van waar haalt men het te kort komende? Indien te veel, waar slyt men het overschot? 36. Zyn 'er in 't Landschap Handwerken, waar in men de Planten daar toe dienstig ingezameld, gebruikt? 37. Is 'er in het Landschap veel Houts, veel Heide, veel Vaaren? Welke Bomen komen 'er meest voor? Groeyen ze weelig? 38. Teelt men 'er Beesten? Welke soorten? Zyn 'er Weiden om ze te voeden, en vet te mesten, of geschied het op de Stallen, en waar mede? Op welk ene wyze voedt men de Dieren een geheel jaar lang? 39. Zyn 'er Paarden of Muilezelstoeteryen, hoe is het dan gesteld met de Merrien en Springhengsten; met de verkleining dezer Dieren, waar aan schryft men zulks toe? 40. Welke is de hoogte der Schapen? Hoe zwaar wegen ze? Welke is de hoedanigheid, de prys, het gewigt der Vagten, Gewassen en Ongewassen? Hoe wordt het Wolvee geweid en 't gehele jaar gevoed? 41. Op welk een ouderdom ontdoet men zich van de Schapen, van de Ossen, van de Paarden, van de Muilezels, welk een gebruik maakt men 'er van? Hoe hoog is de gemiddelde prys van elk dezer Dieren, wanneer zy fris, gezond en in goeden staat zyn? 42. Welk is het voornaamste voedzel der Inwoonderen in een gansch Jaar? Op welk ene wyze bereiden zy 't zelve? Zyn de Inwoonders sterk of zwak, werkzaam of traag? 43. Is het een Land, waar Wynstokken zyn; hoe snydt men de Wyngaarden? Welke zorgen vorderen dezelve? Hoe veel brengen ze doorgaans op? Van welk ene hoogte zyn de Wyngaardstaken enz.?

_alg004alge01_01_9_9

Letterkundige anekdoten. De Keizerin van Rusland, zond aan den Heer Nicolaï, te Berlyn, wiens Schriften zy met genoegen gelezen hadde, in den jare 1783, de grootste Gouden Medaille, ter waarde van 36 Dukaten, op welker ene zyde hare Beeldtenis, en op welker revers het door haar opgerigt Standbeeld van Peter I. staat afgebeeld; en deed tevens den omslag, waar in dezelve gewikkeld was, van deze eigenhandige Regels ver zeld gaan: Au Sr. F. Nicolai, Libraire a Berlin; et il est prié d'envoyer a St. Petersbourg, tout ce qui pourroit sortir de la plume de l'Auteur de Sebaldus Nothanker. De Heer Nicolai, zond diensvolgens, zyne Schriften, gelyk ook zyne Reisbeschryving, na Petersburg; waar op hy in 't volgend jaar, van hare Keizerlyke Majesteit het Hoogduitsche Handschrift mogte ontvangen, van het vervolgens door hem gedrukte Werk: Bibliotheek der Grootvorsten Alexander &c. behelzende het begin der Russische Geschiedenis. Voor aan dit Handschrift stond wederom het volgende door de hand der Keizerin, die dit Werk zelve hadde opgesteld, geschreven: Traduction Allemande de la Bibliotheque Russe des Grands Ducs, Alexandre et Constantin, pour Mr. Fr. Nicolai, en remerciment des ses ouvrages envoyés à Petersbourg. Een Pruissische Geestelyke van het Land verzogt, op zekeren tyd, den laatst overleden Koning, om in zyn Kapel eens te mogen prediken, en hem als dan met deszelfs Tegenwoordigheid te willen verëren, welk een verwaand voorkomen dusdanig een verzoek van een Dorppredikant ook scheen te hebben, stond zyne Majesteit het zelve toe, en gaf hem te verstaan, dat hy hem een Text zoude opgeven, waar over hy den volgende Zondag zou prediken, wanneer de Koning aannam om hem te komen horen. De Predikant wagtte, met angstvalligheid, van dag tot dag, op den Text, dien hy wenschte by tyds te mogen ontvangen, ten einde zig tot het houden van ene treffelyke Leerreden in staat te stellen: doch het wierd Zondag ochtend en 'er kwam geen Text. Hy klom egter op den Preekstoel, met oogmerk om de ene of andere voorheen gehouden Leerrede voor te dragen, in de onderstelling, dat de Koning de gemaakte afspraak vergeten hadde. Kort daar na egter verscheen zyne Majesteit in de Kapel, en liet de Geestelyken een Briefje overryken, 't welk hy opende en las. Het zelve was van dezen inhoud: ‘Inleggend bevat uwe Text: ga terstond aan 't prediken.’ Hy opende het stukje Papier, 't geen hy vond ingesloten: dog vond, tot zyne uitterste verbazing, daar op niets geschreven: hy bekeek het aan de andere zyde, en vond het even blank. Hy hield het voor 't oog der Toehoorderen om het te bezien; zeggende: ‘Hier is niets,’ en het vervolgens omkerende, ‘en daar is niets, - en uit niets heeft God Hemel en Aarde gemaakt.’ Vervolgens een vers uit het eerste Hoofdst. van Genesis aanhalende, hield hy, voor de vuist, ene Leerrede daar over. De Koning vond zo veel behagen in 's mans vaardigheid en ongemene tegenwoordigheid van Geest, dat hy hem tot zyn Aalmoesnier aanstelde.

_alg004alge01_01_9_10

Geboorte- trouw- en sterflysten. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amsterdam 192: in 's Hage 27: en te Haarlem 20, onder welken laatsten 12 beneden de 12 jaren.

_alg004alge01_01_9_11

Bekendmakingen en prys-opgaven van inlandsche boeken en geschriften. In de Boekwinkel van A. Loosjes, word ingetekend: I. Op een geheel Nieuw Hoogduitsch Theologisch Letterkundig Weekblad , onder den Tytel van Annalende Neuesten Theologischen Litteratur und Kirchen Geschichte, 't welke weekelyks door den beroemden Professor Hassencamp , te Rinteln, zal uitgegeven worden. Breder omschreven by een Bericht, 't welk in gem. Boekwinkel te zien is. II. Op het 2de en laatste Deel der voortreffelyk Hoogduitsche Predikatien van den Eerw. L. Roentgen, Predikant te Petkum, onder den Titul van Versuche zur Beforderung des Wachstbums an Christen Weisheit und Christen Tugend. De Prys van dit Deel zal zyn 36 stuiv. Van het 1ste Deel zyn insgelyks, nog enige weinige Exemplaren, a 36 stuiv. te bekomen. By gem. Boekverkoper is ook gratis te bekomen: het Bericht wegens ene voordelige aflevering tot de extra lagen Prys van ƒ4:- in plaats van ƒ9:5:- van slegts 40 Exemplaren van het nog nieuw en allerbelangrykst Werk, getyteld: La Parfaite Intelligence du Commerce, 3 vol. gr. 8vo. Te Haarlem by A. Loosjes.

_alg004alge01_01_9_12

Berigten. Rusland. De Keizerin heeft den Schryver, zynde een Schotsman, ener Verhandeling: Over de oorzaken van de ziekten der Zoldaten, zo in de Land- als Zee-Oorlogen, nevens de middelen tot voorkoming van dezelve, ten blyke van hoogst derzelver goedkeuring, en onvermoeiden yver, om de nuttige Konsten en Wetenschappen, in dit Ryk, te bevorderen, een gouden Medaille met een Ketting vereerd, en hem, boven dien, nog een jaarlyks in komen van 500 Roebels gegeven. Ook laat Hare Keizerlyke Majesteit, op haar eigen kosten, een overheerlyk Kruidkundig Werk, onder den Tytel van Flora Russica, drukken; 't welk zes Delen in Folio zal uitmaken, en waar van ieder Deel 50 Konstplaten, buiten de gedrukte Verklaring, staat te bevatten. Men rekend, dat de prys van dit overkostbaar Werk, voor Kopers, op niet minder dan by de 100 Holl. Dukaten, zal te staan komen: schoon men geloofd, dat hetzelve enkel zal geschikt wezen, om, ten geschenke, door Hare Majesteit uitgedeeld te worden.

_alg004alge01_01_10_0

Denemarken. Den 2 July laatstleden, is, te Koppenhagen, in het 78 jaar zynes Ouderdoms, overleden, de Heer Peter Kosoed Anchar, Koningl. Deensche Conferentie-Raad Hoogleeraar in de Rechten en oudste der Universiteit aldaar.

_alg004alge01_01_10_1

Portugal. Overeenkomstig met de Patriottische oogmerken onzer Souverain, vindt zich de Hoofdstad dezes Ryks eindelyk vereerd met de Instelling van ene Koningl. Societeit tot aanmoediging van den Landbouw, Handwerken, Koophandel en Zeevaart. Zyne Exellentie, de Burggraaf de Villanova, de Cerveira, is tot algemeen Voorzitter en Opziender benoemd. - Met het zelfde oogmerk is 'er een nieuwe Raad aangesteld tot verbetering der Koninglyke Zyde Manufacturen.

_alg004alge01_01_10_2

Groot-Brittannien. Men verzekerd, dat de Heer Gibbon, voor het Handschrift van zyn bekend Werk: Over het verval en den ondergang des Roomschen Ryks, 't geen hier ongemeen sterk getrokken word, van den uitgever een Somma van vier duizend Pondensterl. ontvangen heeft. De Heer Imison, beroemd wegens zyne bekwaamheid in de Werktuigkunde, en Schryver van het fraaye Werk: De School der Konsten geheten, is den 15 Aug. laatstleden overleden. De Heer Mainwaring, van het St. John's Collegie, is by de Universiteit van Cambridge tot Hoogl. in de Godgeleerdheid verkoren. Lord Stamford, edelmoedigene Societeit ten dienste van den Landbouw, in Cheshire opgerigt hebbende; heeft Lord Rawdon 't zelfde gedaan in Licestershire.

_alg004alge01_01_10_3

Frankryk. De Akademie der Wetenschappen heeft beslooten, door den Heer Pasou, het Borstbeeld des Barons de Breteuil van Marmer te laten vervaardigen, ten Gedenkteken van hare erkentenis aan dien Staatsdie naar. De Ridder de Quesnay, die, te Richmond, de Hoofdstad van Virginien, ene Akademie der Wetenschappen en fraaye Konsten, heeft opgeligt, (zie Algem. Konst- en Letter-Bode, N. 4.) bevind zig thans in Parys, en tragt aldaar de vereischte onder steuning te bekomen, tot voortzetting van zyn Plan. Hy heeft 'er een Papier laten drukken, vervattende ene Memoire en Prospectus, nopens opgemelde Akademie, waar by hy ene Intekening opensteld. De Fransche Akademie heeft, den 21 Juny, den Burggraaf d'Azyr, nevens den Ridder de Boufflers verkoren, om de plaatsen, open gevailen, door het overlyden van den Grave de Buffon, en den Aarts-Bisschop van Lyon, te vervullen.

_alg004alge01_01_10_4

Duitschland en Naburige Ryken. De Heer Aug. Ferdinand Luder, is tot gewoon Hoogl. in de Geschied- en Staatkunde, by de Karoline, te Brunswyk benoemd geworden. De Heer Meyer, Boekery Opzigter en Professor, te Göttingen, heeft zyne posten nedergelegd; voornemens zynde, naar Engeland te vertrekken. De Heer Hofraad Gruner, te Jena, is, by de Akademie der Wetenschappen, te Dyon, tot buitenlandsch Medelid aangenomen. Den 3den Juny, is, te Straatsburg, in het 94ste Jaar zyns Ouderdoms, overleden de Heer Fr. Jacob Reuchlin, Proost van het Stift St. Thomas, en eerste Hoogl. in de Godgeleerdheid. By het Gereformeerd Gymnasium, te Halle, is, in plaats van den Heer Professor Stubenrauch, die als Predikant naar Drossen, in de Nieuwmark, op zyn vertrek staat, de tegenwoordige Directeur van het Gymnasium in den Hamm, de Heer Theod. Frieder. Stange, voorheen Rektor te Köthen, benoemd geworden. De Heer Profess. Rouyer, aan de Joachimtalsche Schole, te Berlin, is, wegens het volkomen verlies van deszelfs gezigt, genoodzaakt geworden, om deszelfs post van Hoogl. in de Natuur- en Wiskunde, met behoud van zyne jaarwedde, neder te leggen. Zyne Majesteit, de Koning van Pruissen, heeft, by ene Kabinets order van den 1sten Augustus, aan den Opzigter van deszelfs Schildery Kabinet, Pultsman, voor alle jonge Schilders verlof gegeven, om, des begerig zynde, de Stukken die in hoogstdeszelfs Galleryen zig bevinden, te copiëren: welke Kabinetsorder, door de Koningl. Akademie der Kunsten en werktuiglyke Wetenschappen, vervolgens, by de Nieuwstydingen, openlyk bekend gemaakt is. Opgemelde Akademie heeft langs denzelfden weg, ingevolge van een voorgaand berigt, nopens de ten toon stelling van Konststukken, voor dit jaar, alle inen uitlandsche Konstschilders, Tekenaars en Plaatsnyders, Beeldhouwers en Bouwmeesters, als mede alle Konst-Liefhebbers en Oeffenaren, uitgenodigd, om derzelver voornaamste Werken, van den 1 tot 14 September dezes Jaars, van 9 tot 12 uren des voormiddags, en van 3 tot 5 uren des namiddags, op de Zaal van de Koningl. Konst-Akademie, te brengen, ten einde dezelve, op de Lyst, die men voornemens is in 't ligt te geven, kunnen gebragt worden: zullende zy, die dezen bepaalden termyn laten voorby gaan, het voordeel verliezen, dat hunne Werken aan het Konstlievend Publiek bekend gemaakt worden. De 13den dezer maand Augustus is, te Berlyn, in het 73ste jaar zyns Ouderdoms Overleden, de Heer Johann George Unger: een der grootste Meesters in de Houtsnykunst, hebbende dezelve, zonder enige opleiding, uit zig zelven geleerd, en haar tot ene volkomenheid gebragt, waar van men, zedert het begin der 17de Eeuw, geen voorbeeld zag. Zyn vindingryke geest straalde in alle zyne Werken door. Dus, b.v. vond hy, voor zyn eigen gebruik, een Pers uit, waar op veel schielyker, dan op de gewone Drukperssen, kan gedrukt worden. Zyne laatste uitvinding was een Heiblok, waar van hy, nog maar weinig tyds geleden, een model aan den Koningl. Staats-Minister, Vryheer van Heinitz, hadde doen ter hand stellen, die 'er met veel Lofs van sprak. De Koningl. Maatschappy der Wetenschappen , te Gottingen, hield den 21 Juny laatstl. hare Vergadering: in welke de Heer Hofraad Kästner een geschreven Vertoog inleverde van den Heer Opperamptman Schröter, over de Zonnetoortsen en Zonnevlekken. ‘Dezelve ontdekte op den 10 Nov. 1785, met een Herscheischen Telescoop, by ene 140 malige vergroting, aan den oost- en westlyken rand der, Zonne, waar geen donkere vlek nog ligte nevel te bespeuren was, dat egter de zuivere schynende Zons oppervlakte, met verscheidene helderder ligtvlekken, geschakeerd was. Hy twyffelde des niet langer, of dergelyke zig op de zuivre oppervlakte der Zonne bevindende ligtpunten, waren dezelfde, die de oude Sterrekundigen Zontoortsen noemden. Van dien aart hadde hy 'er zedert, met een Teleskoop van 7 voet, in ontelbare menigte waargenomen. Dezelven zyn twee soortig: 1. Binnen de donkere Vlekken en derzelver scaduw, en ten 2. Op de zuiver heldere Zonschyf. Genen zyn reeds dikwyls bespeurd, en bevonden in weinige uren te veranderen; doch verdienen den eigentlyken naam van Zontoortsen niet: overmits de Teleskoop van Herschel, die de deelen der donkere vlakken verder uit elkanderen brengt, duidelyk aanwyst, dat zy niet meer zyn als de tusschen ruimten dezer donkere delen, waar door de heldere Zonschyf, even helder, als des zelfs overig verligt deel, zig zien laat. Zomwylen egter vertonen zig ook in de donkere vlekken en derzelver schaduw zelfs, op ene onbedrieglyke wyze, Ligtvlekken en Ligtstralen, die merkelyk helderder zyn, dan de overige zuivre Zonsschyf. Nog aanmerkelyker evenwel zyn die van de twede soort, deels uit enkele, deels uit ene verzameling van Ligtvlekken en Stralen, bestaande. De enkelvouwdige Ligtvlekken hebben gemeenlyk gene scherpe kanten, en zyn van verschillende grootte en onregelmatige gedaante. Volgens zyne gissing, hadde nog geen Ligtvlek over de 6 .. 8 seconden plaats beslaagen. Ook laten zig kleinere en grotere verzamelingen van Ligtvlekken en Stralen zien. Zedert den 10 Nov. 1785, wanneer hy voor 't eerst zyne opmerkzaamheid daar op vestigde, zag hy, by gunstig weder, nimmer de Zonneschyfzonder dergelyke Ligtvlekken, en dikwyls aan verscheidene plaatsen te gelyk. Men kan ze reeds met een goede Achromatische Kyker van 3 voeten flaauw waarnemen. De Heer Schroter vond wyders in het 7de Deel van het oude Hamb. Magazyn, wat de Heer Hofraad Kästner, (in 1750) te Leipzig, met een gemene Kyker van 27 voeten waargenomen, en ook als een verschynzel, 't geen den Heer Gärtner dikwyls was voorgekomen, opgegeven hadde. De 3 voets Achromatische Kyker van den Heer S. toonde dit volkomen aan. De 7 voets Telescoop van Herschel levert de pragtigste tonelen op, die zig beter beschouwen, dan beschryven laten. Ten beteren verstande hadde de Heer Schroter aftekeningen bygevoegd, die egter geen agtereen volgenden reeks behelzen: achtende het nodeloos, van ene menigte gelyksoortige waarnemingen, meer dan enkele voor beelden by te brengen. Enigen van deze verschynzels vergelykt hy by 't geen Tycho omtrent de Maanvlekken bespeurd hadde, en gelooft zekere verhevenheden op de overige Zonneschyf ontdekt te hebben: schoon het wel niet uit schaduwen, gelyk by de Maan, te bewyzen is, dat dezelve met 'er daad Bergen zyn. ‘De volgende zyn algemene waarnemingen: zulke Ligt schakeringen, welke nu eens uit enkelvoudige Ligtplekken, dan eens uit een mengeling derzelven, en uit door elkanderen lopende Ligtflitsen bestaan, dikwyls zig even als een opklarende ligtbewolkte lugt, door middel van een rood koleurig bewalmt glas vertoonden, zomtyds egter niet onduidelyk de gedaante van afhellende Landen en eneffenheden hadden, vond hy niet alleen altyd ontwyffelbaar meer helder, maar ook gewoonlyk meer schitterende, dan de overige ongevlekte Zonsoppervlakte, schoon egter van gene scherpe kanten voorzien. By ene zuivre lugt werden doorgaans, op meer plaatsen van den rand der Zonne, te gelyk gehele hopen van soortgelyke Ligtschakeringen, en die dikwyls van ene aanmerkelyke grootte waren, waargenomen. De grootste Middellyn van zulke verzamelingen besloeg wel 1, 2 en zomtyds 3 minuten. Dezelven deeden zig op alle plaatsen van den rand der Zonne, nu eens onder ene meerdere, dan onder ene mindere, Zuidelyke en Noordelyke afwyking, op, doch doorgaans om en by den Zons-aequator, tot op ene wederzydsche afwyking van 18 tot 20 grad. waar men tevens de meeste donkere Vlekken bespeurd. - Alle de talleloze door hem waargenomene Vlekken enz. lieten zig meestal digt aan den rand, het duidelykste zien, wordende, hoe nader dezelve aan het midden der Schyf kwamen, min duidelyk, en zelfs geheel onzigtbaar, eer zy nog zo verre genaderd waren, tot dat zy weder van daar aan den overrand komende, langs hoe meer helder zig vertoonden. - In de Tweede Afdeling handeld de Heer S. van de donkere Zonsvlekken: terwyl de Derde waarnemingen vervat: omtrent de Oppervlakte en Dampkring der Zonne, nevens hare omwenteling om haar eigen as. De Opperamptman hadde ook nog enige Bydragen gezonden op zyne te voren ingediende waarnemingen der Maan, die tevens ingeleverd wierden, - en waar uit bleek, dat hy, zedert, overtuigd geworden was, dat de bespeurde ligtplekken in de donkere Maanschyf, zo niet geheel, immers ten groten dele, voor verschynzels te houden zyn, die enkel in de onderscheidene terug kaatzing van het ligt der Aarde derzelver grond hebben.’

_alg004alge01_01_10_5

Nederlanden. 's Hage. Het Genootschap ter verdediging van den Kristelyken Godsdienst, tegen deszelfs bestryderen, alhier, in den jare 1786 opgeregt, heeft tot deszelfs Corresponderende Medeleden aangehomen: de Heren, Kerkeraad D. Seiler, te Erlangen; den Opper-Consistoriaalraad en Superintend. Schneider, te Essenach: D. Arnold, Hoogl. in de Godgel. te Herborn: en D. Bergius, Hoogler. in de Godgel. te Duisburg. Het Dichtlievend Genootschap , onder de Spreuk: Kunstliefde spaart geen vlyt, alhier, heeft deszelfs Algemene Vergadering, den 26 dezer, op de Huize van Prins Mauritz van Nassauw gehouden. De Voorzitter Mr. Thomas van Limburg heeft de Vergadering geopend, en de zaken, betreffende het Genootschap, in een Dichterlyke Redevoering, voorgesteld en den Aankwekeling, Antonie Pouse, ene Eeren Prys toegedeeld: zynde voorts de Leden ter hand gesteld, het twaalfde Deels eerste Stuk, der Proeven van Poetische Mengelstoffen, waar agter de Prysvaersen, behelzende: de Mensch geschikt voor de Eeuwigheid, van den Heere Lambertus van Oyen Az, Mejuffr. Maria Petronella Elter, geb. Woesthoven, den Heere G. Brender a Brandis en den Heere Jan van Os. Amsterdam . Op ingekomen bericht, is gebleken, dat de Schryver der Verhandeling over de Zedelyke Opvoeding der Kinderen, ten Zinspreuk voerende: Meng 't Nut steeds met genoegen &c. en waar aan, door de Maatschappy : Tot nut van 't Algemeen, de Zilveren Eerpenning was toegewe-zen, is de Wel Eerw. Heer J. Wigeri, A.L.M. Ph. Dokt. en Leeraar der Hervormde Gemeente, in de Beverwyk.

_alg004alge01_01_10_6

Nieuw uitkomende boeken, akademische en andere schriften. Duitschland . Geschichte der Martyren &c. Geschiedenis der Martelaren, of een kort Historisch berigt van de vervolgingen der Mennoniten, gr. 8vo. 15 vell. prys 22 gr. te Koningsbergen, by Hartung 1788. [De Schryver is vermoedelyk, of zelve een Mennoniet, of ten minsten van Mennonitische Ouderen, die, in Koningsbergen woonden, opgevoed, en met dezelven in 't jaar 1732, in zyn 7de jaar, uit het Land gedreven, - bevind zig dus mogelyk nog in Pruis sen, overmits kort daar na het streng Edikt weder ingetrok ken is, - omstandigheden die het gebrek in den styl enigermaate verschonen. - Het Boek bestaat grootendeels in een uittrekzel uit den Martelaars-Spiegel van Th. Jansz van Bracht: waar by nog een en ander uit andere Schryveren gevoegd is, nevens een kort verslag van ene nieuwe vervolging der Mennonieten, in Zevenbergen en Hongaryen, in den jare 1763 en 1764, die aanleiding gegeven hebben, dat verscheidene Huisgezinnen dier Gezinte den wyk naar een meer verdraagzaam oord genomen, en zig in klein Rusland neder gezet hebben. 't Geen, in het slot, van het gebeurde in Pruissen, gedurende de eerste 32 jaren dezer Eeuwe, gemeld word, schijnt reeds uit andere berigten bekend te zyn. - In een voorberigt vind men een Schets der verbasteringen in den Godsdienst, van eeuw tot eeuw; terwyl in een aanhangzel de bewyzen voor den Kinderdoop, nevens de antwoorden daar op van de Mennoniten, op de gewone manier opgegeven worden.] Geschichte der vervollkommung &c. Geschiedenis der volmaking van het Menschelyk Geslacht, door Adam Weishaupt, Hofraad de Hertogs van Gotha; eerste Deel, 8vo. 228 bladz. kost 16 gr. te Frankfort en Leipzig, by Grattenauer. [Dit Deel vervat drie Gesprekken, waar in de Schryver zig toelegt het kwaad, 't geen zig hier voor ons opdoet, te verdedigen: leggende hier voor ten grondslage de onderstelling, dat het kwaad niets wezenlijks heeft, en 'er gevolglijk geen kwaad in 't geheel bestaat. - Ondertusschen behelzen de Gesprekken, met opzigt tot het Zedenkundige, voortreffelyke Lessen over de wyze, op welke elk onheil, als een middel ter ware Gelukzaligheid, kan worden aangewend. Het 2de Deel staat de Toepassing op te leveren der hier gelegde gronden, op de werkelijke Gebeurtenissen dezer waereld.] Der Naturforcher &c. De Natuur Onderzoeker; 23ste stuk, 8vo. 224 bladz. met 2 afgezette Platen in 4to. te Halle, by Gebauer, 1788. [Dit Werk blyft, by aanhoudenheid, een der beste verzamelingen van waarnemingen voor de Natuurlyke Historie] Caroli a Linné &c. Systema Naturae per Regna tria Naturae, secundum Classes, ordines, genera, species, cum Characteribus, differentiis, Synonimis, Locis, Tom. I. Editio Decima tertia, aucta, reformata, cura Joh. Fried. Gmelin, Prof. in Georgia Augusta &c. 8vo. 500 bladz. te Leipzig, by Beer, 1788. [Een verbeterde en vermeerderde druk des Stelzels van Linnaeus, bepalende zig dit Deel alleen tot het Dieremyk. De menigte van nieuw ontdekte Dieren, zedert de uitgave van de laatste druk, in 1766. zo door de Leerlingen van Linnaeus, als andere Natuurkenners, alhier voorkomende, is genoeg blykbaar, daar de Beschryving, alleen der zuigende Dieren en der Vogelen, tot aan den Kolobriet, welke in den 12den Druk slegts 193 bladz. besloeg, in deze uitgave 500 bladz. beslaat. Dit eerste Deel eindigt met den 2den Rang der Vogelen.] Handbuch der praktischen Astronomie &c. Handboek der werkdadige Sterrekunde, voor eerst beginnenden en Liefhebberen, ter nuttige beschouwinge van de voornaamste Hemelsche Lighaamen, zonder behulp van kostbare Werktuigen, en om het gebruik der voornaamste Sterrekundige Werktuigen te leeren kennen, door M. Gott. Fr. Rosler, Hoogleeraar te Stutgard. 1ste Deel, met 13 in 't koper gesneden Afbeeldingen, 8vo. 1788. by Heerbrand, te Tubingen, 537 blz. prys 1 Rthl. 20 gr. [Naar het oordeel der Schryveren van de Algem. Litt. Zeitung, heeft de Schryver zyn gehele plan wel uitgevoerd, zulks het Werk ten volle aan den tytel beantwoord, en de Liefhebbers hier alles by een gevoegd kunnen vinden, 't geen men hier en daar in de meeste nieuwe Werken, over dit onderwerp, verstrooid vind.] Beytrage zu der neuesten Astronomischen Entdeckungen &c. Bydrage tot de nieuwste Sterrekundige Ontdekkingen, door Joh. Hier. Schröter, Koningl. Overamptman te Lilienthal, by Bremen, Lid van verscheidene geleerde Genootschappen, uitgegeven door Joh. Elert. Bode, in groot 8vo. met 8 koperen platen; 304 bladz. te Berlin en Straalsund, by Lange, 1788. prys 1 Rthl. 12 gr. [De Heer Schröter, die op eigen kosten een Observatorum, te Lilienthal, heeft laaten bouwen, en veele der nieuw uitgevondene Werktuigen zig aangeschaft, hadde, van tyd tot tyd, aan den Heer Bode, verscheiden zyner Sterrekundige waarnemingen medegedeeld, als mede deze en gene door hem vertaalde Verhandelingen van buitenlanderen toegezonden, die thans door den laatstgemelden in dit Boekdeel gemeen gemaakt worden. Van de 8 Verhandelingen, hier voorkomende, is de eerste, verre na, de volledigste en uitgebreidste, beslaande alleen 137 bladzyden. Dezelve vervat waarnemingen en gevolgtrekkingen, nopens de omwenteling (Rotatio) en Dampkring van Jupiter, met Afbeeldingen van den Schyf dezer Planeet. De Twede Verhandeling levert ene Beschryving en Afbeelding op des Lamp Mikrometers van Herschel, uit het Engelsch vertaald. De Derde handeld over een' Scheiben-Lampen Mikrometer, door den Heer S. onlangs uitgedagt, en dus geheten, die niet slegts den Middellyn van een Planeet schyf, maar ook de ligging van ieder stip binnen dezelven aanwyst, nevens het gebruik daar van, zynde tevens verzeld van ene Afbeelding dezes werktuigs. De Vierde over een Herschelschen Telescoop van 7 voeten, met praktikale en volledige aanmerkingen en afbeeldingen van dit Werktuig, zo in deszelfs geheel als van deszelfs afzonderlyke Delen. De Vyfde vervat ene Beschryving en Afbeelding van een nieuw Projectie Werktuig, 't geen van dienst is by het aftekenen der Zons- en Maanvlakken: nevens ene uitvinding van den Heer Schröter. De Zesde, ene schets van ene Maanbeschryving (Mondstopographie), nevens algemeene aanmerkingen over de Maanvlakken, met Afbeeldingen. - Een zeer belangryk Stuk. - De Zevende houd een Brief in van D. Herschel, aan den Heer Praesident Banks, over de ongemene vergrotingen, door den eersten mer het Telescoop gedaan: uit het Engelsch vertaald. De Agtste Verhandeling, insgelyk uit die taal overgezet, deeld de gewigtige navorsching des Heeren Herschels mede over de Paralaxen der vaste Sterren met Figuren.] C. Valerii Catulli, Carmina Variatate lectionis et perpetua ad notatione Illustrata, a Fried. Guil. Doering, cll. Gymn Gothani Directore; accedit Index uberrimus. Tomus prior, 1788. 342 bladz. te Leipzig, by Herschel. [De Gottische Anzeigen maken met lof van dit Werk gewag, en derzelver Schryvers verklaren met verlangen het 2de Deel te gemoet te zien.] Verscheidene Predigten &c. Ettelyke Leerredenen, deels voor de Huis Godsdienstoeffening geschikt, door J. Tobler, Archidiaken te Zurich, 8vo. 340 bladz. te Ostenbach aan de Main, by Weiss en Breda, 1788. prys 18 gr. [Byzondere opmerking verdienen onder deze Verzameling. 1. Ene Huis-Leerrede, wanneer zig een of meer zieken in een Huis of Vertrek bevinden. 2. Proeve ener Familie- of Gezelschaps Predikatie. 3. Twee, ongemeen voortreffelyke Leerredenen over de Opvoeding. 4. Ene Kerkrede, by gelegenheid dat de Heer Tobler zyne vorige Gemeente, te Ermatingen, bezogt 5. Herfst-Predikatien over Jothams gelykenis. 6. Leerrede nen over de pligten der Heeren en Dienstboden. 7. Voor de Landlieden, over Mark. 10:23-37. 8. Om in een Gasthuis voor te lezen. 9. Ter lezing in een Weeshuis. 10. Predik. over Kristus verzoeking: een fraai model. Voor het overige is de manier van des Heren Toblers voordragt genoeg bekend. Dezelve is zeer bevattelyk, natuurlyk, hartelyk en indruk baar: vry van opgesmukte, windrige en overdreven tegen stellingen, en andere gezogte redenkundige bloemen, waar mede Hafels en Stolz, doorgaans, en Lavater niet zelden, derzelver redenvoeringen overladen. Algem. Litter. Zeitung.] Christliche Predigten. Kristelyke Leerredenen, van Joh. Otto Thiess, 8vo. 445 bladz. Hamburg, gedrukt by Knauf, prys 1 Rthl. [In deze Leerredenen word het regtmatig denkbeeld, 't geen de Heer Th. in ene Voorrede, nopens den Leertrant, die in kristlyke Predikatien behoord gehouden te worden, breder ontvouwd hadde, allezins in 't oog gehouden. In allen, zonder uitzondering, worden enkel praktikale, en ter bevordering van het waar geluk der Toehoreren dienende waarheden verhandeld. Dus handeld, by voorb. 1. Van het geluk der gehandhaafde Onschuld, volgens Euang. 19 van Trin. De 3. Van het Spel, byzonderlyk in Loteryen, over Efez. 4:1-6. 6. Over een welgegrond vertrouwen op God, op een Nieuwjaarsdag, over Ps. 37:3-5. 11. Over de hoogachting, welke men ieder mensch schuldig is. en 13. Over het vooroordeel, dat men, met betrekking tot den Godsdienst, altyd by het oude moet blyven: in welke laatste de Heer Th. zeer juist onderscheid, wat Godsdienst is, en wat daar toe niet behoort, schoon het 'er gewoonlyk voor gehouden worde: over 't geheel zyn alle de voordragten wel ingerigt, bevattelyk voor ieder, zonder winderigheid en in enen vloeyenden Styl.] Bemerkungen &c. Aanmerkingen en Waarnemingen over de Kinderziekte, in de Epedemie van 1787. door G. Fr. Hilderbrandt, Hoogl. in de Ontleedkunde te Brunswyk, 8vo. 224 bladz. Brunswyk, prys 8 gr. [Men kan dit Werkje, zeggen de bovengem. Recensenten, als ene Theoretische en praktikale Verhandeling beschouwen over de Kinderpokjes, waar in de Schryver alles 't geen de oude en nieuwen, over het onderwerp, met vrugt, bygebragt hebben, verzameld en met eigene aanmerkingen, die zyne bekwaamheid, om grondig te redeneren, aan den dag leggen, vermeerderd heeft.] Die Insel &c. Het Eiland van Fr Leopold, Grave van Stolberg, 8vo. te Leipzig, by Goscher, 1788. [Een Ideäal, in den smaak der Platonische Republiek, en andere soortgelyke, zedert in 't ligt gekomen: alleen met dit onderscheid, dat het zelve uit ene Dichterlyke penne gevloeid, en, uit dien hoofde, des te meer opgesmukt is.] Van de onderstaande Werken zyn vervolgen uitgekomen: Leipzig , by Böhme. Predigten &c. Leerredenen in de manier van vriendelyke Gesprekken, naar aanleiding van de Zondags en Feest-Euangelien, van A.F.E. Jacobi, Tweede Deel, 8vo. 408 bladz. prys 20 gr. ...... by Crusius. Freye Nachahmungen &c. Vrye navolgingen van Chrystostomus, of Leerredenen over de Euangelisten, door An. I. Reisig, 1ste Deel. 5 st. 186 bladz. 8vo. 12 gr. ...... by Göscher. Thalia, uitgegeven door Scheller, 4 en 5de stuk, 8vo. ...... by Beer. Gallerie &c. Gaandery van 's menschen bedryven, in 't ligt gegeven door K. Hunnerdorfen, 4de Vierendeeljaars Stukje, 8vo. ...... in de Weidmannschen Boekwinkel. Zechste Harzreize &c. Zesde Reize naar de Hars, ten nutte en vermake der Jeugd, door J.A.E. Gote, 8vo. 352 bladz. 18 gr. ...... by Schneider. Felix von Freudenfels, door F. Th. Tilo, 4de Deel, 8vo. 296 bladz. 18 gr. ...... by Breitkof. Friederich met der gebissnen Wange, 4de D. 8vo. 503 bladz. 1 Rthl. 12 gr. ...... by Dyck. Sammlung &c. Verzameling van uitgelezen Verhandelingen, ten gebruike van Praktiserende Geneesheren, 12 Dls. 2de st. 9 gr. 8vo. Salzburg , in den Boekwinkel van Wassenhaus. Physikalisches Tagebuch &c. Natuurkundig Dagboek voor Liefhebberen der Natuur, uitgegeven door L. Hubner, 4de jaarloop met Platen en Tafelen, 8vo. 319 bladz. 16 gr. Brunswyk , in den Schoolboekwinkel. Gartenkalender, voor het jaar 1787 en 88, door C.C.L. Hirschfeld, 6de jaarloop, kl. 8vo. 18 gr. Frankfort aan den Main , by Varrentrapp en Wenner. Neues Genealogisches Reichs und Staats Handbuch, voor den jare 1788. 8vo. 1ste D. 412 blz. 1 Rthl. 8 gr. Frankfort aan den Oder , by de Wed. Strauss. Handbuch &c. Handboek voor aankomende Predikanten &c. 24ste en laatste Dl. 8vo. 264 bladz. 12 gr. Stutgart , by Mezler. Journal fur die Gärtnerey. Hoveniers Dagboek, 14de st. 8vo. 6 gr. Messeburg , by Laitenberger. Handbibliothek &c. Handboekery voor ongeöeffenden, uitgegeven door M.W.G. Georgi, 2de jaarloop, 8vo. 1 Rthl. Ulm en Freiburg , by Wohler. Der Freimutige. De Vrymoedige, 4de Dls. 2de st. 8vo. 12 gr. Quedlenburg , by Ernst. Reise Correspondenz. Reisbriefwisseling in, door en uit, alle 5 Delen der waereld, 2de Deel, 8vo. 220 bladz. 16 gr. Zonder Drukoord. Die neuesten Religions begebenheiten, voor den jare 1788. 11de jaarloop, 8vo. 12 gr. Nederlanden Goede Boeken hebben ene inwendige waarde; doch krygen, uit bykomende omstandigheden, soms een meerdere waardye; of verdienen ten minsten meer de aandagt der Liefhebberen. In dit geval mogen wy beschouwen een Werk, in Zeven kort op elkander gevolgde Deeltjes, dit Jaar uitgegeven, by den Boekhandelaar Yntema, te Amsterdam, getyteld: Beschouwing der Maatschappy en Zeden in Poolen, Rusland, Zweeden en Deenemarken, doorvlogten met voorvallen, enige uitstekende Characters betreffende, door William Coxe, A.M.F.A.S. Lid van 's Konings Collegie te Cambridge, Kapelaan des Hertogs van Marlborough, Medelid van de Koningl. Oeconomische Societeit te Petersburg, als mede van de Koningl. Societeit te Koppenhagen. Dezelfde hand, die de sterk getrokkene Vertaling bezorgde van Moores, Beschouwing der Maatschappy en Zeden in Frankryk, Zwitzerland en Duitschland, doorvlogten met voorvallen, enige uitstekende Charakters betreffende, onlangs by dien zelfden Boekhandelaar in dergelyke zeven Deeltjes uitgekomen, heeft zich de moeite gegeven om de Reize van Coxe door opgemelde Noordsche Ryken, twee zware Boekdelen in 4to. beslaande, te verwerken, en 'er ene keuze van het gewigtigste uit te doen, en in ene Briefswyze gedaante te schikken, tot ene wedergade van Moore. - De Aankondigingen, in de Vaderlandsche Journalen, hebben reeds, met wel verdienden lof, van dit Werk gesprooken, éénstemmig het zelve toegejuigd, en de innerlyke waarde daar van volkomen erkend. De Oorlog, waar in drie der Ryken, hier beschouwd, zich ingewikkeld vinden, en het zydelings aandeel, 't geen Polen enigermaate krygt in den Kryg, tusschen Rusland en de Porte, geeft 'er ene bykomende waarde aan, waarom wy 'er het oog op geslagen hebben, om 't zelve den zodanigen onzer Lezeren, als het nog onbekend mogt wezen, aan te pryzen. Veel zouden wy, ten dien einde, 'er uit kunnen ontlenen; doch wy bepalen ons tot de opgave van de Land- en Zeemagt der drie Oorlogende Ryken, in den Jare 1778 en 1779. In het Werk zelve, met vele zeer wetenswaardige omstandigheden, breder omschreven. De Russische Zeemagt in de Havens aan de Baltische Zee en te Archangel, bestondt uit 38 Schepen van Linie, 15 Fregatten en 113 kleindere Schepen, ten Oorloge toegerust Van de Russische Oorlogschepen aan de Zwarte Zee hadt de Heer Coxe geen voldoenend verslag kunnen bekomen. - De geregelde Russische Landmagt bedroeg toen in Vredenstyd, omtrent 130,000 Man meest voetvolk. Het getal ongeregelde Troepen, dat zeker zeer groot is, kan niet wel bepaald worden. De Zweedsche Zeemagt telde, volgens ene geschreven Lyst, 30 Schepen van Linie, (Schepen van 40 Stukken voor Linie Schepen gerekend) 15 Fregatten, behalven de Galeyen en mindere Oorlogsvaartuigen; doch dewyl verscheidene dezer Schepen oud en ten gebruike niet te herstellen waren, kon de dienstdoende Vloot niet meer dan 20 Schepen van Linie en 10 Fregatten tellen. - De Landmagt bestondt uit 12,700 Man geregelde Troepen, 34,800 Man Land Krygsvolk, en dus in 't geheel uit 47,500 Man, zo Voetvolk, als Ruitery en Artilleristen. De Deensche Zeemagt gaf een Lyst op van 38 Schepen van Linie, onder dezen 9 van 50; en één van 44 Stukken, en 20 Fregatten; doc wanneer men 'er van aftrok de afgekeurde en die alleen ten pronk diende, kon de Vloot niet meer dan 20 schepen van Linie en 15 Fregatten halen, tot den Zeedienst geschikt. - De Deensche Landmagt, zo Voet- [................] als eloopt 66,909 Man. Om 'er Poolen by te voegen. De Koning heeft een Leger van 2000 Man in eigen Soldye, voornamelyk beslaande uit Ulanen. Het getal der daadlyk in dienst zynde Poolsche en Lithaussche Troepen beloopt 18,425 Man, op 1350 Man na volkomen zynde.

_alg004alge01_01_10_7

Land- en zeekaarten. Parys. Carte des Voyages &c. Kaart der Reize van de Keizerin van Rusland, 320 Mylen van het Noorden naar 't Zuiden, en 200 Mylen, van 't Westen naar het Oosten, beslaande: by le Rouge, prys 30 s. en geillumineerd 3 Liv. Carte des environs &c. Kaart van het omliggend oord, 3 a 4 mylen, rondom de Stad Parys: om in de zak te dragen, by denzelfden, prys 12 s. en geillumineerd 30 s.

_alg004alge01_01_10_8

Parys. Carte des Voyages &c. Kaart der Reize van de Keizerin van Rusland, 320 Mylen van het Noorden naar 't Zuiden, en 200 Mylen, van 't Westen naar het Oosten, beslaande: by le Rouge, prys 30 s. en geillumineerd 3 Liv. Carte des environs &c. Kaart van het omliggend oord, 3 a 4 mylen, rondom de Stad Parys: om in de zak te dragen, by denzelfden, prys 12 s. en geillumineerd 30 s.

_alg004alge01_01_10_9

Tekeningen en prenten. Parys. Offrande au Dieu Pan &c. Osser aan den God Pan, door jonge Grieken; een Konstplaat, in 't koper gebragt, door den Heer Piquenot, naar de tekening van den Heer le Grenée, den jongen, by den Maker. Sensibilité &c. Aandoenlykheid van Hendrik den IV. ene Konstplaat, verbeeldende dezen goeden Vorst, op het ogenblik, dat hy Sully, op een draagstoel, gekwetst, weggevoerd wordende, na den Slag van Ivry, te gemoete treed: getekend door Pernotin en in 't koper gebragt, door F. Hemery, Lid van de Koningl. Schilder-, Beeldhouw- en Graveer Akademie &c. met ene Verklaring aan den voet, by Mej. Bergny, prys 3 Liv. L'Irresolution &c. De Besluiteloosheid of het Vertrouwen, en de al te spoedige Wederkomst: twee Konstplaten van 14 duim hoogte en 10 breedte, die tegen elkanderen over gehangen kunnen worden: in 't koper gebragt door J.A. Pierron, by denzelven te bekomen, prys 3 Liv. het stuk. Leipzig. De schone Plaat van den Heer Berger, te Berlyn. Servius Tullius, naar de Schildery van Mejuftr. Angelika Kausmann, is by den Boekhandelaar G.J. Göschen, voor 4 Rthl. te bekomen. Frankfort aan den Main. De Boekhandelaar, de Jaeger, heeft en Intekening opengesteld, op een zo kostbaar als belangryk werk, tot de Geschiedenis en Daden van wylen Frederik den Groten betrekkelyk, 't geen hy voornemens is, in 't ligt te geven. Het zelve zal bestaan in 42 Plans van alle de Veldslagen, Attaques en Belegeringen &c. in den Oorlog van 1756 tot 1762, voorgevallen, met ene bygevoegde duidelyke en naauwkeurige Verklaring, in 't Hoogduitsch en Fransch, met een nieuwe Letter gedrukt, van alle de Standen, Aantogten en Terugwykingen &c. op best fyn Hollandsch Mediaan Papier. Alles uitgevoerd onder het opzigt en hoofd bestuur van den Lieutenant Ingenieur Therbu, die de Tekeningen gemaakt en de Verklaring heeft opgesteld. De 42 Plans zyn als volgd: De Slag van Lowositz, den 1 Octob.1756. De Blokkade van het Leger by Perna, van 10 Sept. tot 7 Octob.- De Actie by Reichenberg, den 21 April1757. De Slag by Praag, den 6 Mai- De Blokkade van Praag, den 7 Mai- De Slag by Chotzemitz, den 18 Juny- De Slag by Gross-Jaegerndorf, den 30 Aug.- De Actie by Görlitz, den 7 Sept.- De Inneming van Berlyn, den 16 Oct.- De Inneming van Berlyn, van 9 Octob.1760. De Slag by Rosbach, den 5 Nov.1757. De Belegering van Schweidnitz, in de jaren 1757 en1758. De Slag by Breslau, den 22 Nov.1757. De Belegering van Breslau, in Decemb.- De Slag by Lissa of Leuthem, den 5 Dec.- De Slag by Zorndorf, den 25 Aug.1758. De Belegering van Neiss, in Nov.- De Slag by Hochkirchen, den 14 Oct.- De Slag by Palzig of Zullichau, den 23 July1759. De Slag by Kunnersdorf, den 12 Aug.- De Actien by Kolin en Corbitz, den 3 Dec.- De Actien by Kolin en Corbitz, van 21 Sept.- De Slag by Maxen, den 20 Nov.- De Actie by Landshut, den 23 Juny1760. De Slag by Liegnitz, den 15 Aug.- De Actie by Strehla, den 20 Aug.- De Slag by Torgau, den 3 Nov.- De Actie by Mittel-peile, den 16 Aug.1762. De Belegering van Schweidnitz - De Slag by Freiberg, den 29 Oct.1762. De Slag by Hastenbech, den 26 July1757. De Slag by Crevelt, den 23 Juny1758. De Slag by Sanderhausen, den 23 July- De Actie by Meer, den 5 Aug.- De Slag by Luterberg, den 10 Oct.- De Slag by Bergen, den 13 April1759. De Slag by Minden, den 1 Aug.- De Actie by Corbach, den 10 July1760. De Actie by Warburg, den 31 July- De Actie by Costercamp, den 16 Oct.- De Slag by Willinghausen, den 16 July1761. De Affaire by Wilhelmstall, den 24 Juny1762. De Affaire by Gruningen, den 25 Aug.- De Slag op den Berg St. Jan, by Friedberg, den 30 Aug.- Het gehele Werk zal afgedrukt zyn op de Jubelate Miss van Leypzig 1789, en in vier reizen afgeleverd worden. De eerste van 10 Afbeeldingen tegen den laatsten October; de twede van 10 Afbeeldingen tegen den laatsten December dezes jaars; de derde van 10 Afbeeldingen tegen den laatsten Febr. 1789; en de vierde en laatste, met een aan de verzameling passende Tytelplaat, tegen de gemelde Jaarmisse. De Prys van elke Aflevering is 12 Livres Fransch geld, die men, naar welgevallen, kan betalen, 't zy by wege van vooraf betaling of Intekening: waar voor gelegenheid is by alle Boekverkopers van Europa. [Te Amsterdam, kan de Intekening geschieden by de Boekhandelaars Mortier, Covens en Zoon, op den Vygendam: by welken ook een breder berigt aangaande het Werk te bekomen is.]

_alg004alge01_01_10_10

Parys. Offrande au Dieu Pan &c. Osser aan den God Pan, door jonge Grieken; een Konstplaat, in 't koper gebragt, door den Heer Piquenot, naar de tekening van den Heer le Grenée, den jongen, by den Maker. Sensibilité &c. Aandoenlykheid van Hendrik den IV. ene Konstplaat, verbeeldende dezen goeden Vorst, op het ogenblik, dat hy Sully, op een draagstoel, gekwetst, weggevoerd wordende, na den Slag van Ivry, te gemoete treed: getekend door Pernotin en in 't koper gebragt, door F. Hemery, Lid van de Koningl. Schilder-, Beeldhouw- en Graveer Akademie &c. met ene Verklaring aan den voet, by Mej. Bergny, prys 3 Liv. L'Irresolution &c. De Besluiteloosheid of het Vertrouwen, en de al te spoedige Wederkomst: twee Konstplaten van 14 duim hoogte en 10 breedte, die tegen elkanderen over gehangen kunnen worden: in 't koper gebragt door J.A. Pierron, by denzelven te bekomen, prys 3 Liv. het stuk.

_alg004alge01_01_10_11

Leipzig. De schone Plaat van den Heer Berger, te Berlyn. Servius Tullius, naar de Schildery van Mejuftr. Angelika Kausmann, is by den Boekhandelaar G.J. Göschen, voor 4 Rthl. te bekomen.

_alg004alge01_01_10_12

Frankfort aan den Main. De Boekhandelaar, de Jaeger, heeft en Intekening opengesteld, op een zo kostbaar als belangryk werk, tot de Geschiedenis en Daden van wylen Frederik den Groten betrekkelyk, 't geen hy voornemens is, in 't ligt te geven. Het zelve zal bestaan in 42 Plans van alle de Veldslagen, Attaques en Belegeringen &c. in den Oorlog van 1756 tot 1762, voorgevallen, met ene bygevoegde duidelyke en naauwkeurige Verklaring, in 't Hoogduitsch en Fransch, met een nieuwe Letter gedrukt, van alle de Standen, Aantogten en Terugwykingen &c. op best fyn Hollandsch Mediaan Papier. Alles uitgevoerd onder het opzigt en hoofd bestuur van den Lieutenant Ingenieur Therbu, die de Tekeningen gemaakt en de Verklaring heeft opgesteld. De 42 Plans zyn als volgd: De Slag van Lowositz, den 1 Octob.1756. De Blokkade van het Leger by Perna, van 10 Sept. tot 7 Octob.- De Actie by Reichenberg, den 21 April1757. De Slag by Praag, den 6 Mai- De Blokkade van Praag, den 7 Mai- De Slag by Chotzemitz, den 18 Juny- De Slag by Gross-Jaegerndorf, den 30 Aug.- De Actie by Görlitz, den 7 Sept.- De Inneming van Berlyn, den 16 Oct.- De Inneming van Berlyn, van 9 Octob.1760. De Slag by Rosbach, den 5 Nov.1757. De Belegering van Schweidnitz, in de jaren 1757 en1758. De Slag by Breslau, den 22 Nov.1757. De Belegering van Breslau, in Decemb.- De Slag by Lissa of Leuthem, den 5 Dec.- De Slag by Zorndorf, den 25 Aug.1758. De Belegering van Neiss, in Nov.- De Slag by Hochkirchen, den 14 Oct.- De Slag by Palzig of Zullichau, den 23 July1759. De Slag by Kunnersdorf, den 12 Aug.- De Actien by Kolin en Corbitz, den 3 Dec.- De Actien by Kolin en Corbitz, van 21 Sept.- De Slag by Maxen, den 20 Nov.- De Actie by Landshut, den 23 Juny1760. De Slag by Liegnitz, den 15 Aug.- De Actie by Strehla, den 20 Aug.- De Slag by Torgau, den 3 Nov.- De Actie by Mittel-peile, den 16 Aug.1762. De Belegering van Schweidnitz - De Slag by Freiberg, den 29 Oct.1762. De Slag by Hastenbech, den 26 July1757. De Slag by Crevelt, den 23 Juny1758. De Slag by Sanderhausen, den 23 July- De Actie by Meer, den 5 Aug.- De Slag by Luterberg, den 10 Oct.- De Slag by Bergen, den 13 April1759. De Slag by Minden, den 1 Aug.- De Actie by Corbach, den 10 July1760. De Actie by Warburg, den 31 July- De Actie by Costercamp, den 16 Oct.- De Slag by Willinghausen, den 16 July1761. De Affaire by Wilhelmstall, den 24 Juny1762. De Affaire by Gruningen, den 25 Aug.- De Slag op den Berg St. Jan, by Friedberg, den 30 Aug.- Het gehele Werk zal afgedrukt zyn op de Jubelate Miss van Leypzig 1789, en in vier reizen afgeleverd worden. De eerste van 10 Afbeeldingen tegen den laatsten October; de twede van 10 Afbeeldingen tegen den laatsten December dezes jaars; de derde van 10 Afbeeldingen tegen den laatsten Febr. 1789; en de vierde en laatste, met een aan de verzameling passende Tytelplaat, tegen de gemelde Jaarmisse. De Prys van elke Aflevering is 12 Livres Fransch geld, die men, naar welgevallen, kan betalen, 't zy by wege van vooraf betaling of Intekening: waar voor gelegenheid is by alle Boekverkopers van Europa. [Te Amsterdam, kan de Intekening geschieden by de Boekhandelaars Mortier, Covens en Zoon, op den Vygendam: by welken ook een breder berigt aangaande het Werk te bekomen is.]

_alg004alge01_01_10_13

Nieuw uitgevonden werktuigen en konstgevaarten. Het Heywerktuig, door den Heer Unger uitgevonden, (zie boven, onder de Berigten bladz. 74.) munt niet alleen uit door deszelfs uitgestrekt nut, maar ook door de eenvouwdigheid van het maakzel, en, ingevolge daar van, wegens de onkostbaarheid. By het zwaarste Heyblok heeft men niet meer dan agt personen nodig, en het zelve kan tot aan het einde van den hoogsten boom opgetild worden, 't geen den val van 't Blok ene ongemeene kragt byzet. Het Werktuig heeft ook dit voordeel, dat men het by alle andere soorten van Heyen kan voegen en daar aan vast maken; zelfs kan men het zelve aan plaatsen, waar by men met de gewone Hey niet komen kan, by voorb. aan hoeken, doen werken. De Tyd, die 'er vereischt word, om het aan den gang te houden, is niet langer, dan dien men reeds by de in gebruik zynde, byzonder als men de verpozingen mederekend, nodig heeft. Wanneer men nu hier by in aanmerking neemt, dat het Blok over de 30 voeten hoog kan getild worden, daar, by de gewone, deze hoogte slegts 4 voeten bedraagt, zo doet deze hoge geweldige val ene werking, welke de Paal met ene snelheid in den grond dryft, waar by gene der gebruikelyke Heyblokken in aanmerking kan komen. Door deze laatsten kan de Paal in een harden grond in geen halven dag zo verre geslagen worden, als hier in een half uur geschied. En voegt men 'er dan nog by, dat in 't gebruik van dit Werktuig by de 24 arbeiders bespaard worden, zal men het gewigt dezer uitvinding ligt kunnen inzien. Het Bouw-Departement, te Berlin, heeft dan ook, zo als verzekerd word, het Werktuig niet alleen goedgekeurd, maar ook tevens reeds schikkingen gemaakt, om het, by het maken van de Vaart, te Ruppin, te bezigen. Men voegd 'er by, dat het Algemeen ene naauwkeurige Beschryving en Afbeelding daar van, in het Akadedemisch Monatschrift tewagten heeft, welke, door den Heer van Heinïtz, aan den Predikant Riem, zou opgedragen zyn.

_alg004alge01_01_10_14

Toneel- en ander konstvermaak nieuws. By den Franschen Schouwburg , te Amsterdam, is gespeeld: Maandag 25 Augustus. Beinfait Anonyme. Alexis et Justine. Dingsdag 26 Augustus. Melanide. Les Chasseurs et la Laitiere. Zaturdag 30 Augustus. Dicten. De beroemde Actrice, Mej. Sophia Reinike, by het Keizerlyk Hof-Toneel, te Petersburg, is den 25 July, aan de gevolgen ener Longkwale, overleden. Zy muntte even zeer uit in braafheid van Karakter, als in voortreffelyke gaven. Het Hoogduitsch Hoftheater, nevens de Italiaansche Opera, in Wenen, is afgedankt: het eerste egter word door een Genootschap van particulieren over genomen. In Tweebruggen, word, op aanmoediging van hoger hand, een Nationaal Schouwtoneel opgerigt.

_alg004alge01_01_10_15

Letterkundige anekdoten. De Ridder de Florian, Schryver van het beroemd Stuk, Numa Pompilius, onder het getal der Veertigen van de Fransche Akademie, aangenomen zynde, gaf zekere Dame hare verwondering deswegens aan een Heer te kennen, om dat, gelyk zy aanmerkte, de Heer de Florian niet dan Herderszangen gemaakt hadde. Deze antwoordde haar niet min scherp dan geestig: ‘Zie daar juist de rede, Mevrouw, waar om hy een plaats bekomen heeft, Het was nodig aan Negen-en dertig Schapen een' Herder te geven.’ J.J. Rousseau, op zekeren tyd, met een zyner vrienden koutende, viel het gesprek op Voltaire. Hy heeft my, zeide de Geneefsche Wysgeer, al het kwaad gedaan, 't geen de ene mensch den anderen kan doen: maar ik ben daar over genoeg gewroken, door de Gekheden, die hy my gezegd heeft.

_alg004alge01_01_10_16

Geboorte- trouw- en sterflysten. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amsterdam 214: in 's Hage 33: en te Haarlem 16, onder welken laatsten 9 beneden de 12 jaren.

_alg004alge01_01_10_17

Openbare verkopingen van boekeryen en konstverzamelingen. Ten Huize van den Overledenen, op de Keizersgragt, by de Runstraat, te Amsterdam, zal, op Woensdag en Donderdag den 17 en 18 September dezes jaars, verkogt worden; ene fraaye Verzameling van Nederduitsche, Fransche en enige Engelsche Boeken , vervattende, onder meer andere voorname Werken: in Fol. Bybelsche Figuren van Hoet, Houbraken en Picard; Weinman, met gekouleurde Platen; Cau, Groot Placaatboek, Saurin. In Quarto: Buffon, Vosmaer, Chomel, Vondels Werken; Algemene en Hedend. Historie, compleet; Encyclopedie, 60 vol. Belidor, Deidier, Bouguer: Histoire Generale des Voyages, 25 v. Memoires au de Chinois &c. 8 v. Voyages de Banks, Cook, Fleurieu, Forrest: Dictionaires divers. In Oct. Holl. Maatschappy; Linnaeus, Algem. Oeffenschool; Berkhey, Buis, Pluce, Nollet, Martinet, Luiken, Wolf, Gellert, Tegenwoordige Staat van alle Volkeren; Wagenaar, Vaderl. Historie; Voltaire, Rousseau, Rollin, enz. Als mede enige Pourtraitten, Prenten en Kaarten: Physische, Optische en andere Liefhebberyen; waar onder een dubbelde Lugtpomp, Planetarium, Telescoop en Microscoopen, Brandspiegel, Toverlantaarn, Illumineerkassen, Globens, nevens een fraai Fregatschip, met volle Zylen en Takelagie Alles Dingsdags, voor den Verkoopdag te bezien. Zynde de Catalogus te bekomen, by de Boekverkopers, L. v. Hulst en G. Warnars, te Amsterdam. By den Uitgever dezes is thans te bekomen: Heelkundige Mengelschriften, uitgegeven door den beroemden J.L. Schmucker, uit het Hoogduitsch vertaald door Joh. Daams, [...]. Deels 1 Stuk NB. Dit voor alle Genees- en Heelkundigen zo belangryk en onontbeerlyk Werk zal in 3 Delen, ieder uit drie Stukken bestaande, zo spoedig eene goede uitvoering eenigzints toelaat, het licht zien. Te Haarlem by A. Loosjes.

_alg004alge01_01_10_18

Berigten. Zweden. De Heer Arwid Faxe, Med. Dokt. en Adsistent by de Admiraliteit, te Stockholm, op deszelfs uitvinding van Steenpapier, tot Lid van de Koninglyke Akademie der Wetenschappen verkoren zynde; las, by gelegenheid van zyne Intrede by dezelve, in den voorledenen Jare, ene Verhandeling over deze zyne uitvinding voor, welke zedert in druk verscheen. Uit zyne opgave en beschryving van dit Zamenstelzel, blykt, dat hetzelve niet door water kan ontbonden worden. Zeven uren gekookt, drie maanden onder een waterval geplaatst, aan den bodem van een Schip, 't geen een geheel jaar in Zee was, genageld zynde, kreeg het geen letzel. Het heeft gene aandoening van de Vorst. Hout, daar in gewikkeld, kan het vuur door staan. Een bestrykzel van Morter, rode Huisverf, of enigerhande olyägtige zelfstandigheid, maakt, dat 'er geen water kan indringen. Het is van ongemeen nut, om tusschen de houten en koperen huid van een Schip gelegd te worden, als een behoedmiddel zynde voor het nadeel, 't geen het koper aan yzerwerk brengt. Ook kan het dienen, om de Kruidkamer voor het vatten van vuur te bewaren. En daar dit Papier ongemeen ligt, duurzaam en goedkoop is, schynt het by uitstek geschikt om voor Huisdak te dienen. De Koningl. Akademie der fraaye Wetenschappen, Geschiedenis en Oudheden, te Stockholm, heeft den Bisschop, te Lund, D. Olof Celsius, tot Honorair- en den Hoogl. in de Welsprekenheid en Dichtkunde, Heind. Gabr. Porthan, te Abo, tot mede arbeidend Lid verkoren.

_alg004alge01_01_11_0

Italien. De Koning van Napels, heeft den Heer Hackert, den post opgedragen, om naar alle de Zeehavens van zyn Koningryk te reizen, en aftekeningen te maken van de fraaiste Gezigten derzelven. By de Universiteit, te Pavia, zyn onlangs de volgende opmerkelyke Stellingen opentlyk verdedigd: ‘De Hoge Overigheid heeft regt om het Getal der Feestdagen te verminderen, by aldien het al te groot is.’ ‘Het Huwelyk is zo wel een Verdrag als een Bondteken; gevolglyk heeft de Overigheid zo wel regt als de Kerk om daar omtrent verboden in te voeren.’ ‘Men is niet van gedagten, dat de Priesters regt hebben, om het gebruik der Bondzegelen hunnen Leken te dikwyls op te dringen.’ ‘De Pynbank is geen wettig middel om de waarheid uit te vorschen.’ ‘De Paus heeft geen regt, om het Eigendom der Kerke te vervreemden, buiten toestemming van de Kardinalen.’ ‘Jezus Kristus gaf aan de Kerk geen magt in burgerlyke en tydelyke zaken.’ ‘Joseph II. heeft zeer verstandig bevolen, dat de burgerlyke Actien der Geestelyken voor den waereldlyken Regter moeten gebragt worden.’ ‘Het is blykbaar wreed en onrechtvaerdig, dat Huisdievery met den dood gestraft worde.’ ‘Ene uitterste Wil, enige goederen tot Godvrugtige einden besprekende, heeft gene waarde, indien daar by niet alle in- en uitwendige Formaliteiten in agt genomen zyn.’ ‘De Redenen, waar mede Gregorius VII. in zyn' Brief aan Herimannus, zyn nieuw en zonderling begrip tragt te onderschragen, als of de Kerk en de Opperpriester regt hadde, om Koningen te onttronen, zyn van allen grond ontbloot.’ De Koningl. Akademie , te Mantua, heeft de volgende Prysvragen voor dit lopend Jaar opgegeven: In de Wysbegeerte: Is het Publiek Crediet beter bewaard in de hand van weinigen, dan van velen? Wiskunde: Bediend men zig thans van de Begroting (Calculatio) in enen al te verregaanden graad? waar aan hebbe men dit toe te schryven: welke nadelen kunnen 'er uit voortvloeyen: en welke regels hebbe men in agt te nemen, om het zelve binnen behoorlyke palen te houden? Fraaye Wetenschappen: Welke zyn de Voor- en Nadelen van de zogenaamde Treurspelen voor 't Gemene Volk, met betrekking tot het Treur- en Blyspel? En welke zyn de vaste Wetten voor dit soort van Toneelspelen, afgeleid uit derzelve onderscheidene Hoedanigheden, volgens welken men kan aantonen, in hoe verre zy tot volkomenheid gebragt kunnen worden? De Antwoorden moeten in 't Latyn of Italiaansch geschreven, en gezonden worden aan M. Marco Borla, aanhoudend Geheimschryver, voor het einde van December.

_alg004alge01_01_11_1

Frankryk. De Heer Langles, te Parys, die de Wetten van Timour vertaald heeft, staat een Woordboek in 't ligt te geven van de Mantchou-Tartarische Tale. Daar alle de Chinesche Boeken van enig belang in die taal overgezet zyn, zal onze kennis aan de Chinesche Letterkunde niet weinig daar door geholpen worden. Boven dien zal het een aanmerkelyk ligt verspreiden over de Gebruiken en Zeden der Tartaren en Chinesen, als mede over de Aardrykskunde en Natuurlyke Historie van derzelver Landen. Uit kragt van ene Koninglyke Keure, gedagtekend 30 Mey laatstleden, zal Het Genootschap van Landbouw, by een Raadsbesluit van 1. Maart 1761, opgerigt, voortaan den naam dragen van Het Koninglyk Genootschap des Landbouws , en deszelfs Vergadering houden in de Kamers van het Stadhuis, te Parys, die daar toe staan geschikt te worden. Dit Genootschap zal uit 40 gewone Leden bestaan, uit hoofde van hunne Woonplaats in staat zynde, om zig, geregeld, op de Vergaderingen te vervoegen, welke des Donderdags in elke weke, uitgezonderd de Vacantien, zullen gehouden worden; als mede uit 40 Uitlandsche Leden, buiten het Koningryk gekozen. De tegenwoordige gewone Leden behouden derzelver rang en plaats, dog mogen gene anderen kiezen, voor en al eer hun getal beneden de 40 komt. Het Genootschap mag, boven dien, buiten de verbintenissen, reeds met verscheidene Provintiale Genootschappen van Landbouw aangegaan, 120 Inlandsche Correspondenten, en zo vele Uitlandsche kiezen, als het dienstig zal oordelen. Niemand egter kan naar dezen laatsten tytel dingen, ten zy hy zig, door ten minsten twee Vertogen, tot den Landbouw of de Land-Huishoudkunde betrekkelyk, heeft doen kennen. Tot aanmoediging der Bouwlieden, die aan de oogmerken des Genootschaps zullen beantwoorden, als mede, om den Landeigenaren, die op ene onderscheiden wyze den Landbouw zullen begunstigd hebben, een blyk van hunne verdiensten te verlenen, zal hun, in de openbare Vergaderingen, een Gouden Eerpenning toegewezen worden. De Naam des genen, aan wien zodanig een Eerpenning gegeven word, zal om den rand dier Medaille gegraveerd worden. Alle drie Maanden staat 'er een Boekdeel in 't ligt te komen, vervattende de Geschiedenis des Genootschaps, de waarnemingen en afzonderlyke verrigtingen, in de Vergaderingen opgetekend, de Verhandelingen der Leden en Correspondenten, benevens die der Buitenlanderen, met byvoeginge, agter dezelven, van den naam des Schryvers, en van den genen der Leden, die dezelve zal medegedeeld hebben. De Fransche Akademie , heeft in hare laatste openbare Zitting, den 25 Aug. onder anderen, den Prys der Dichtkunde, voor het aanstaande jaar, verdubbeld: en tot een onderwerp gekoren: Het Edict van Novemb. 1787, ten voordeele van de Onroomschen. De Abt Raynal, een Prys op den duur, voor een Letterkundig Werk, gestigt hebbende, geeft da Aka-demie, voor den loop van 't volgende jaar 1789, ten onderwerp op: ene Historische Redenvoering over het Karakter en de Staatkunde van Lodewyk XI. De Akademie der Bloemenspelen, te Tolouse, zal, naar gewoonte, op den 3 Mai 1789, op het Stadhuis, de uitdeling harer pryzen doen. Deze pryzen zyn: een gouden Amaranth, ter waarde van 400 Liv. voor ene Ode: een gouden Eglantier, ter waarde van 450 Liv. voor ene Redenvoering: tot Lof van den Grave van Buffon. Genen der ingekomen Redenvoeringen, gedurende dit jaar aan het oogmerk der Akademie beantwoord hebbende, is de Prys ingehouden. Dan heeft de Abt Carré, Hoogl. in de welsprekenheid by het Koningl Kollegie, als Schryver van een Brief, onder den Tytel: A.M. l'a.. D.. sur son Voyage dans la Grece, den prys weggedragen van een Zilveren Violier, ter waarde van 250 Liv. die gesteld was op een Dichtstuk van bepaalde regels, of een Brief in Vaersen: gelyk mede aan den Heer Blanchard is toegewezen de prys van een Zilveren Goudsbloem, ter waarde van 200 Liv. op een Herderszang, ten tytel voerende: L'Heroisme de l'Amour.

_alg004alge01_01_11_2

Duitschland en Naburige Ryken. De Koningl. Pruissische Akademie der Konsten en Werktuiglyke Wetenschappen, heeft, den 5 July laatstleden, den Heer Frederik Doll, Hoogleeraar en Hofbeeldhouwer des Hertogs van Saxen-Gotha, tot haar Medelid benoemd. De Heer D. Gottlieb Huseland, tot dus verre afzonderlyk Leeraar aan de Universiteit, te Jena, is tot openbaar buitengewoon Lektor in de Regten, aldaar benoemd geworden. By de Universiteit te Lemberg, is de Geneeskundige Faculteit geheel opgeheven; hebbende de Hoog leeraaren in dien tak reeds hunne Brieven van ontslag ontvangen. De Heer Prof Capuano behoud ene jaarwedde van 400 Flor. De Heer Marherr krygt ene schavergoeding van 1200 Fl. jaarlyks. De Heer Sedei gaat naar Wenen. De Hoogleeraars in de Scheikunde en Natuurlyke Historie Schivrek en Hacquet - welke laatste eerst kortlings van Laibach derwaarts beroepen was, - blyven nog een jaar in derzelver Posten. De Hoogleeraar in de Vee-Artzenykunst, die der Heelkunde, nevens den Prolektor, hebben insgelyks eerst over een jaar deze verandering te wagten. Het Genootschap van Landbouw en nuttige Konsten, te Krain, is, by een Hof-Decreet, van een openbaar in een afzonderlyk Genootschap veranderd geworden. Deszelfs bezitting, by de 12000 Fl. belopende, word, met uitzondering der Bouw Gereedschappen, en een stuk gronds, 't geen het tegenwoordig afzonderlyk Genootschap, tot proefneming omtrent nuttige verbeteringen in de cultuur, nog in eigendom zal behouden, aan het Fonds der Normaal School overgegeven. Omtrent de Natuur- en Scheikundige Werktuigen, gelyk ook een Kabinet van Natuurlyke Zeldzaamheden, is nog gene beschikking gemaakt. Denkelyk zullen dezelven aan het Gymnasium komen, daar de Philosophische Faculteit, te Laibach, welke in den jare 1785 was opgeheven, ingevolge ene Keizerl. Ordonnantie van 17 Mey, tegen de aanstaande Herfstmaand weder geopend staat te worden. Het opgeheven Franciskaner Klooster, in Laibach, zal voortaan voor een Schoolgebouw dienen: hebbende Zyne Keiz. Majesteit, tot de nodige verbeteringen daar aan, den Stenden ene Som van 12000 Fl. toegestaan. In de Vergadering der Koningl. Societeit der Wetenschappen, te Göttingen, den 21 Juny, laatstled, las de Hofraad Heyne een Latynsch opstel van hem voor: de Spartanorum Republica Judicium, sine cupiditate et ira factum: behelzende de 1ste Afdel. en voornamelyk ingerigt, zo tegen de uitbundige Lofspraken, als tegen de veragtelyke schetzen, die men aangaande de Lacedemoniers, zo in vroegere als latere schriften, aantreft. De Hoogl. Tychen leverde, by die gelegenheid, ene twede Verhandeling over de Oostersche Penningen, by de Boekery, in: tot opheldering dienende van de zogenaamde Dynastie-penningen. Deze Afdeling is ongelyk groter dan de vorige, daar dezelve een aantal van meer dan 70 Penningen vervat. Derzelver Verklaring egter is tevens aan groter zwarigheden onderworpen, deels overmits de meeste Penningen zeer beschadigd zyn, en zommigen enkele brokken opleveren, deels daar vele niets byzonders hebben, of van kleine onbekende Vorsten afkomstig zyn, waar omtrent gene Geschiedkundige Opheldering kan gegeven worden: om van het onleesbaar schrift geen gewag te maken. De Koningl. Akademie der Wetenschappen en fraaye Letteren, te Berlyn, hield, den 21 August laatstleden, hare openbare Vergadering, ter viering van den jaardag van 's Konings komst ten Troon. De aanhoudende Geheimschryver, de Heer Formey, opende de zitting met het houden ener Redenvoering over: Den eerbied, die men den Overbeden schuldig is. Zyne Excell. de Grave van Hertzberg, Curator der Akademie, las vervolgens de namen op der nieuw verkoren honoraire Leden; zynde de Heeren P. Kamper, beroemd Natuuren Ontleedkundige, in Holland, een der agt buitenlandsche Leden van de Akademie der Wetenschappen, te Parys; Hirchel, vermaard Sterrekundige, te Londen; Georgi, Hoogleeraar te Petersburg; Schwab, Hoogleeraar in de Wysbegeerte, te Stuttgard; en Muller, Predikant te Schwelm, in 't Graafschap Mark, die zig met lof heeft doen kennen, door zyne schriften, byzonderlyk door zyne Aardryks- en Sterrekundige Werken. De Classe der Fraaye Letteren, die, ten onderwerp ener Prysvrage, in het vorige jaar, hadde opgegeven: ‘In hoe verre de navolging der buitenlandsche Letterkundige Werken, zo oude, als hedendaagsche, den Nationalen smaak konne ontwikkelen en volmaken?’ heeft, met eenparige Stemmen, den prys aan ene Hoogduitsche Verhandeling toegewezen, welke ten Zinspreuke voerde Miraturque novos fructus et non sua poma. Waar van de schryver, by het openen van 't Billet, bleek te zyn, de Heer Jan Christophorus Schwab, dezelfde, die door de Akademie, onder hare honoraire Leden is aangenomen, en reeds voorheen by dezelve zyne Verhandeling, over de Algemeenheid der Fransche Tale, bekroond zag. Het accessit wierd toegekend aan ene andere Hoogduitsche Verhandeling, onder de Spreuk: Imitatione optimorum similia inveniendi facultas paratur. Vervolgens las zyne Excell. de Grave van Hertzberg, ene Verhandeling over ene denkbeeldige schets van ene goede Geschiedbeschryving: waar in de vereischtens en gronden aan den dag gelegd werden, om in een Werk van dien aart wel te slagen: gevende voorts naar gewoonte een kort verslag van al 't geen aanmerkelyks, zo binnen- als buitenlands, was voorgevallen, gedurende het twede jaar der Regeringe van Frederik Willem II. De Zitting wierd besloten door den Raad en Rektor Mecrotto, die een beredeneerd uittrekzel voorlas van het bekroond Stuk, met bygevoegde oordeelkundige aanmerkingen en bedenkingen.

_alg004alge01_01_11_3

Nederlanden. Rotterdam. Het Bataafsch Genootschap adverteert, dat het dit Jaar gene Algemene Vergadering gehouden heeft; zo dat de tyd van de Prysvragen, die voor den eersten Maart dezes Jaars moesten beantwoord zyn, verschoven is tot den eersten Maart 1789 - Intusschen heeft men by de lectuur der ingekomen Verhandelingen geoordeeld: Dat de Schryver van het Antwoord op de Vrage over het nuttig gebruik van het Roet: ondertekend met de Zinspreuk: Tantum novimus quantum experiendo didicimus; wel nader mogt onderzoeken, of de Bestanddelen in alle de soorten van Roet wel dezelfde, ten minste in dezelfde evenredigheid zyn; ten einde te kunnen opmaken, uit welk soort het meeste Ammoniaec Zout te halen zy, en verder met Proeven meer in 't groot bepalen de doorgaande hoeveelheid welke men van dat Zout uit ieder soort van Roet verkrygt. Dat de Schryver van het Antwoord op de Vraag betrekkelyk de Reede van Helvoetsluis, met de Zinspreuk: Tot nut van Hellevoets Reede; hier naar vereisch aantoont, dat het Gat der Goedereede, door zyne voorgeslagen middelen gene Verlamming ondergaan, maar veeleer verbeteren zou. Weshalven die Schryvers nog tyd gegeven word om hunne Antwoorden te verbeteren en vollediger te maken; terwyl andere die zelfde en andere Vragen kunnen beantwoorden tegen dien tyd, welke in het laatste Programma bepaald is, dat voor het overige zodanig dit Jaar blyft als het is opgegeven in de Rotterdamsche Courant den 23 Aug. 1787. L. BICKER, Secretaris. Haarlem . By den Oeconomischen Tak is gebleken, dat de Schryver der Verhandelingen, over het Kankeren der Boomen, en over de manier om op de voordeligste en zekerste wyze de Hooge Zand- en Geestgronden te beplanten met Hout, was, Kier Deeleman, 's Lands Collecteur &c. te Oegstgeest, by Leyden, aan wien dus de twee Zilvere Medailles zyn afgegeven: Het strekt dezen arbeidzamen en kundingen Man tot genen geringen lof, en aansporinge om met zyne bevindingen en waarnemingen het Vaderland van dienst te wezen, terwyl hy, dien alle hulpmiddelen, om in Konsten en Wetenschappen vorderingen te maken, steeds ontbroken hebben, alleen door aanhoudende beoeffeningen, onvermoeiden vlyt, het zo verre heeft gebragt, dat hy het voor de eerstemaal zyns levens wagende om met zyne gedagten in het openbaar te verschynen, het geluk had van in een en het zelfde jaar eene zyner Verhandelingen, aan de Maatschappye van den Landbouw, te Amsterdam gezonden, met ene Goude, en de voornoemde Twee, aan den Oeconom. Tak gecommuniceerd, ieder met een Zilvere Medaille bekroond te zien.

_alg004alge01_01_11_4

Nieuw uitkomende boeken, akademische en andere schriften. Frankryk . Moyse consideré comme Legislateur &c. Moses als Wetgever en Zedeleeraar beschouwd, door de Pastoret, Lid van verscheiden Akademien Parys, by Buisson 1788. prys 5 Liv. 10 s. [De Schryver overweegd, na een voorgaand kort berigt aangaande het leven van Moses, en de onderscheidene gevoelens nopens diens afkomst, de Wetten en Leer van dezen Goddelyken Gezant: dezelven verdedigende tegen de vitteryen en tegenwerpingen van Voltaire en soortgelyke bestryders der Openbaringe. De Schryvers van het Journal Encyclopedique vinden veel overeenkomst in de denkwyze en begrippen van den Heer de Pastoret, met die van den Abt Guerin du Rocher, en den Abt Guenêe, Schryver der bekende Joodsche Brieven; en spreken met veel lofs, zo van de belezenheid en gezonde Wysbegeerte des Heren de Pastoret, als van de order, inrigting en bevattelyken styl, in dit Werk doorstralende.] Histoire Naturelle &c. Natuurlyke Historie der viervoetige Dieren, die uit Eyeren gebroeid worden (Quadrupedes Ovipares) en der Slangen, door den Grave de la Cépede, opzigter van 't Kabinet des Konings, Lid van verscheiden Akademien, Tom. I. Parys, 1788. 650 bladz. in 4to. met 41 Afbeeld. [Het was op verzoek van den Heer de Buffon, die, in den laatsten tyd zyns levens, zyne eigene kragten niet toereikende oordeelde om deszelfs uitgestrekt Werk over de Natuurlyke Historie te voltooyen, dat de Graaf de la Cépede, den taak op zig nam, om dat gedeelte daar van te beschryven, waar mede hy in dit Eerste Deel een aanvang maakt: en waar in hy tot dus verre, volgens het eenparig getuigenis der beste Fransche Journalisten, zich by uitstek wel gekweten heeft; zulks. Hy, volgens derzelver oordeel, na genoeg den Heer de Buffon evenare, vooral indien enige aangewezen gebreken in den styl en wyze van voordragt, in 't vervolg konden verbeterd worden. Onder de merkwaardige en nieuwe voorwerpen, die dit werk met 'er daad van veel belang maken, is een bericht, aangaande een tweevoetig Dier, 't geen tot nog toe door genen Natuurkenner is beschreven, en waar van geen Reiziger gewag gemaakt heeft. De A geeft het den naam van Cannelé: zynde het zelve gevonden te Mexico, door den Heer Vélosquet, een Spaansch Geleerden, die het naar St Domingo aan den kundigen Geneesheer Polony, aldaar zond; van waar het vervolgens, door de vriendelyke zorge van den Burggrave de Fontanges, Bevelhebber van dat Eiland, naar Frankryk is overgevoerd geworden.] Fragmens des Lettres Originales &c. Fragmenten van oorsprongelyke Brieven, door Mev. Charlotta Elizabeth van Beyeren, Weduwe van Monsieur, enigsten Broeder van Lodewyk XIV. geschreven aan den Hertog Ant. Ulrich, van B.... W.... en aan de Princesse van Walles, Carolina, geboren Princesse van Anspach, van den jare 1715 tot 1720. 2 Dl. in 12mo. Parys, by Maradan, 1788. Prys 3 Liv. 12 s. (De grote opgang, dien zeker Werk, onder den Tytel van Galerie de l'Ancienne cour, in 't ligt gekomen, gemaakt heeft, voorspeld een gelyken met opzigt toe het voorhanden zynde. Het zelve vervat ene met 'er daad vermakelyke verzameling van Anekdoten, nopens het Hof van Lodewyk XIV. en de minderjarigheid van Lodewyk XV. Het is noodzakelyk om de Geschiedenis der laatste Eeuwe wel te lezen, en de bronnen te leren kennen, waar uit verscheiden wigtige voor vallen ontstaan zyn. Journal Encyclop.) Duitschland . Annalen der aeltern Deutschen Litteratur &c. Jaarboeken der oude Duitsche Letterkunde, of Berigt en Beschryving van Boeken, in 't Hoogduitsch gedrukt zedert de uitvinding der Drukkonst tot op den jare 1520. door Panzer, Predik. in de Hoofdkerk van St. Sebaldi, te Neurenberg: aldaar by Gruttenauer, 1788. gr. 4to 484 bladz [De beoordelingen van dit Werk, in de Hoogd. en andere Journalen, zyn zeer gunstig.] Vom Papier &c. Over het Papier en de middelen waar van men zig om te schryven bediend heeft, voor dezelfs uitvinding, door G.F. Wehrs, 1ste Dl. te Hanover, 1788. in 8vo. 524 bladz. [De Schets van dit Werk in 1779 uitgekomen, is thans merkelyk uitgebreid door de aangebragte Bouwstoffen, zedert dien tyd, van de Heren Breitkopf, de Murr, Astle en Beckman, nevens de naauwkeurige navorschingen, door den Schryver zelven, nopens het onderwerp gedaan. Het Parkement, Papier van Katoen en andere Planten, als mede van Zyde, worden daar by onderzocht. Schoon de Schryver den tyd der uitvinding van het Lìnnen Papier niet net bepale, houd hy zich verzekerd dat het reeds in 1308 gemaakt wierd. In het 8ste Hoofdst. word gehandeld over het verval der Papier Fabrieken en de middelen van herstel.] Lucianus von Samosate Sämtliche Werke &c. Alle de Werken van L. van Samosaten, uit het Grieksch overgezet, en met aanmerkingen en ophelderingen verrykt, door C.M. Wieland. 1 en 2de Deel. gr. 8vo. Leipzig, by de Erven van Weidmann. [De Göttische Anzeigen maken met lof gewag van deze Vertaling, als welke niet zo zeer voor Taalkundigen, dan wel voor den gemenen man, en om dezen een regt inzien in de denk- en schryfwyze des Dichters te doen verwerven, geschikt is. Een 3de Deel van dit Werk staat nog te volgen] Nederlanden . Nieuwe Proeven omtrent ene ware kennis der Gal, door Sebastiaan Goldwitz, Doktor in de Wysbegeerte en Geneeskunde. Uit het Hoogduitsch vertaald, te Utrecht, by A van Paddenburg, 1788. In gr. 8vo. prys ƒ1:4:. Na ene korte Inleiding, waar in de A. de volgens zyn inzien voornaamste middelen opgeeft, welke ter bereiking van ene meerdere volkomenheid in de Geneeskunde, over 't algemeen beschouwd, dienen moeten, en waar onder hy natuurlyk de Scheikunde, als de bron, waar uit hy in deze zyne Verhandeling tot dat oogmerk geput heeft, geenzints in de laatste plaats geteld wil hebben, wordt in de 2de §. dat gene opgegeven, 't geen de Geleerde Goldwitz tot de Historie der Gal betrekkelyk, uit de Schriften der oude, en enige nieuwere, heeft opgespeurd. - Voorts handeld de Schryver, in de Eerste Afdeling als 't ware, ter loops, (wyl hy zich byzonder tot het Chemiesch onderzoek schynt bepaald te hebben) over 't geen, zo over de bereidingsplaats der Gal, de Gal zelve, en haare afscheiding, als over de bestaandelen derzelve, by onderscheidene Schryvers voorkomt; omtrent welke laatsten hy dan ook, overeenkomstig zyn oogmerk, meer uitvoerig te werk gaat; en in welk gedeelte hy uit zyne gedane proefnemingen meent te mogen besluiten, dat noch loogzout, noch olie, noch lucht, noch yzer, gelyk die daar onder anders begreepen worden, als wezenlyke bestaandelen derzelve in de Gal enigzints aanwezig zyn; terwyl hy het, door Cadet, in de Gal erkende, naar Melkzuiker gelykend zout, ook slegts als toevallig daar in aanwezig bevonden meent te hebben: en dat onder de ware bestaandelen der Gal, benevens het water, gene andere, dan het vuur, en de aarde, kunnen gerekend worden. - Eindelyk besluit hy deze Afdeling met noch kortelyk iets van de afscheiding der Gal, volgens zyne gelegde gronden, te zeggen. - De 2de Afdeling loopt, in de eerste plaats, over de werking der Gal, in 't algemeen, vervolgens over de uiterlyke eigenschappen der Gal, als geenzints met dien ener Zeep overeenkomende; - over de werking der Gal op de Oliën, die de Schryver by zyne gedaane Proeven ook niets van enigen zeepachtigen aart deedt blyken: - over de werking der Gal op Balzems en Harsten: schynende de hier by genomene proeven den A. in zyne opgegeven gevoelen omtrent de niet zeepachtigen aart der Gal te bevestigen. Vervolgens gaat hy over om de ware werking der Gal, volgens zyn inzien, op te geven; en zulks door de uitdryving der Oliën uit haar zamenmengzel, door enige proeven, aan te tonen, waar door dezelve dan der Zeepe regt tegen over staat, - als mede door de verandering der oliën aan te tonen in enen Room, welke de A. op zyne wyze door eenige proeven opheldert; en van welk vermogen der Gal, hy vervolgens de Grenspalen wederom uit enige proeven afleidt. Voorts handelt deze Afdeeling over het beletten der zuure gisting door de Gal, het verstompen der zouten door dezelve, en eindigt met de wezentlyke bereiding van het melkvogt, en de wyze waar op de Gal daartoe volgens des A gevoelen medewerkt. - De 3de en laatste Afdeling levert enige vragen op, welke de Schryver dan volgens den Tytel dezer Afdeling opheldert, en met zodanige zaken verrykt, als, volgens zyn inzien, ten merkelyken nutte voor de beöeffenaars der Geneeskunst strekken kunnen: - zy zyn voornaamlyk deze; Belet de Gal het stremmen der Melk? - kan zy de lucht in de darmen verminderen? - kan zy in 't bloed terug keren? - ontbind zy het zelve? - is zy een uitwerpzel? - ondergaat zy, by de bereiding van het Melkvogt, zelve verandering &c. alle welke, de een van meer, de andere van minder, gewigt bevonden worden. - Daar, onaangezien vele gebreken, waar van men den inhoud dezes ook niet vry kan spreeken, de Proeven, hier voor handen, volgens mede toestemming van de beroemdste onzer tegenswoordige Recensenten, de treffelykste blyken opleveren van des Heren Goldwitz onvermoeide werkzaamheid, uitgestrekt geduld en welwikkend oor-deel, geloven wy, door deze Vertaling, onaangezien den aart derzelve, den Nederduitsche Lezer geheel genen ondienst geschied te zyn; en 't is deze reden, welke ons genoopt heeft om van dezelve enigzints breedvoeriger te gewagen. Volney, Gedachten over den Turkschen Oorlog; te Dordrecht, by A. Blussé en Zoon, 8vo. Verzameling van Placaten en Resolutien, enz. 6 Delen; te Campen, by Chalmot, gr. 8vo. Swedenborg, over de Ziel; in 's Hage, by J. du Mee en Zoon, gr. 8vo. Avondvertellingen; in 's Hage, by du Mee en Zoon, klein 8vo. Historie van Siegfried van Lindenberg, 2de en laatste deel met pl. in 's Hage, by. I. v Cleef, gr. 8vo. De Witte, Dichtoffer aan Themire, met het pourtrait; in 's Hage, by I. v. Cleef. Nieuwe Brieven over Amerika; te Amsterdam, by J. Roos en Zoon, gr. 8vo. Onderzoek over de Opperste Magt, gr. 8vo. Kunst word door Arbeid verkreegen, Taal- en Dichtlievende Oefening, 6 Dls. 1ste st. gr. 8vo. Hennert, Uitgeleezen Verhandelingen, Vde Deel; te Utr. by A. v. Paddenburg, gr. 8vo. W.L. Brown, Redenvoering; te Utrecht, by A. v. Paddenburg, gr. 8vo. Michaëlis, Inleiding in het Oude Test. 1 Deels 1ste stuk; te Haarlem, by F. Rohn, gr. 8vo. Reize door de Barbarysche Staaten; te Dordrecht, by F. Wanner, gr. 8vo. Lofzangen voor Kinderen; te Dordrecht, by Wanner, klein 8vo. Kok, Vaderlandsch Woordenboek, XIX. Deel; te Amst. by J. Allart, gr. 8vo. Leerboek voor de Nederlandsche Jeugd; te Leyden, by D. du Mortier en Zoon, kl. 8vo. Porjeere, Zanglievende Uitspanningen; te Amst. by M. de Bruin. gr. 8vo. De Godsdienst Vriend, N. 1. (een Nieuw Weekblad;) te Amst. by M. de Bruin. Lotje en Dantine; te Zaltbommel by H.H. de Meyere, kl. 8vo.

_alg004alge01_01_11_5

Land- en zeekaarten. Kaart der Russische en Turksche Landen, over en aan de zwarte Zee gelegen, volgens de nieuwste Sterrekundige Waarnemingen, Aftekeningen en Kaarten, zeer naauwkeurig, ontworppen door D.F. Sotsmann: en in 't koper gebragt, door den Heer Carl Jack, op groot Zwitsersch Papier gedrukt en afgezet, kost 1 Rthlr. te bekomen, te Berlin, en by alle Factors van de Koninglyke Akademie der Wetenschappen. Taschen Atlas &c. Zak-Atlas, of Geographisch en Staatkundig Handboek, voor alle waerelddeelen, ter leerzame onderrigting der Jeugd, met 42 Landkaarten, in gr. 8vo. te Berlin, by Arnold Werer, prys 1 Thlr. 20 gr.

_alg004alge01_01_11_6

Tekeningen en prenten. Londen. A Collection of engravings &c. Ene Verzameling van Platen, tot opheldering dienende van de voortteling en verlossing der Dieren, door Thomas Denman, M.D. in fol. by Johnson, 1788. Tot nog toe is 'er slegts één sluk dezer Verzameling in 't ligt gekomen. De Heer Denman bied het zelve het Publiek aan tot een staal van een groot Werk: welks onderneming hy egter boven het bereik der vermogens van een enkel mensch acht, en dierhalven de medehulp verzoekt der Natuurkundigen van onderscheidene Landen. Om van den goeden uitslag te beter verzekerd te zyn, heeft hy een matigen prys met ene fraaye uitvoering willen verënigen. Alle de Afbeeldingen zyn naar het Leven getekend. Het tegenwoordig Stukje beslaat uit 9 Platen, met zeer beknopte uitleggingen in 't Latyn en Fransch. - De Eerste verbeeld een Noot, met alle de delen, welke het Keen aan den Boom houden, door middel der vrugt &c. De Rups van een Nagtvlinder, en de Eyeren van een Zeekat (Sepia). De Eyerstokken van een Kikvorsch, op het ogenblik, dat dezelve zich van Eytjes ontlasten, staan op de Twede Plaat verbeeld. De Linker Eyerstok is ter zyde gekeerd, om, nauwkeurig, de Lyfmoeder en het beginzel des Eyerstoks te kunnen zien. De Eyerstok ener Henne, nevens een Ey (gereed om gelegd te worden) in het Bekken (infundibulum), zyn de onderwerpen der Derde Plaat: dienende deze ter opheldering van Harvey's beschryving. De Vierde vertoond ene fraaye Aftekening der Kamer van ene Koe, nevens een der Cotyledones, en een gedeelte der Vliezen: al mede ter nadere opheldering der Beschryving van Harvey nopens de verandering, die, op de bevrugting van deze soort van Dieren, voorvallen. Op de Vyfde Plaat ziet men drie menschelyke Faetus, weinig gevorderd. Een der Figuren verbeeld Twelingen, en men ziet zeer onderscheidenlyk het Middelschot of Septum, 't geen dezelve afscheid. Dit Middelschot is ook afzonderlyk getekend. Op de Zesde vertoont zig een menschelyk Eytje. De Navelstreng en Moederkoek zyn vol van water gezwellen. De schoonste Plaat, die misschien ooit gezien wierd, is de Zevende, zynde van een Hoogduitsch Meester, Hall geheten. Dezelve vertoont een Menschelyk Eytje, op de derde maand der bevrugting. Op de Achtste beschouwd men de Lyfmoeder van ene Vrouwe, in de Batens weeën, overleden. Eindelyk de Negende, vertoond de Afbeelding ener Lyfmoeder, die Twelingen bevat heeft.

_alg004alge01_01_11_7

Londen. A Collection of engravings &c. Ene Verzameling van Platen, tot opheldering dienende van de voortteling en verlossing der Dieren, door Thomas Denman, M.D. in fol. by Johnson, 1788. Tot nog toe is 'er slegts één sluk dezer Verzameling in 't ligt gekomen. De Heer Denman bied het zelve het Publiek aan tot een staal van een groot Werk: welks onderneming hy egter boven het bereik der vermogens van een enkel mensch acht, en dierhalven de medehulp verzoekt der Natuurkundigen van onderscheidene Landen. Om van den goeden uitslag te beter verzekerd te zyn, heeft hy een matigen prys met ene fraaye uitvoering willen verënigen. Alle de Afbeeldingen zyn naar het Leven getekend. Het tegenwoordig Stukje beslaat uit 9 Platen, met zeer beknopte uitleggingen in 't Latyn en Fransch. - De Eerste verbeeld een Noot, met alle de delen, welke het Keen aan den Boom houden, door middel der vrugt &c. De Rups van een Nagtvlinder, en de Eyeren van een Zeekat (Sepia). De Eyerstokken van een Kikvorsch, op het ogenblik, dat dezelve zich van Eytjes ontlasten, staan op de Twede Plaat verbeeld. De Linker Eyerstok is ter zyde gekeerd, om, nauwkeurig, de Lyfmoeder en het beginzel des Eyerstoks te kunnen zien. De Eyerstok ener Henne, nevens een Ey (gereed om gelegd te worden) in het Bekken (infundibulum), zyn de onderwerpen der Derde Plaat: dienende deze ter opheldering van Harvey's beschryving. De Vierde vertoond ene fraaye Aftekening der Kamer van ene Koe, nevens een der Cotyledones, en een gedeelte der Vliezen: al mede ter nadere opheldering der Beschryving van Harvey nopens de verandering, die, op de bevrugting van deze soort van Dieren, voorvallen. Op de Vyfde Plaat ziet men drie menschelyke Faetus, weinig gevorderd. Een der Figuren verbeeld Twelingen, en men ziet zeer onderscheidenlyk het Middelschot of Septum, 't geen dezelve afscheid. Dit Middelschot is ook afzonderlyk getekend. Op de Zesde vertoont zig een menschelyk Eytje. De Navelstreng en Moederkoek zyn vol van water gezwellen. De schoonste Plaat, die misschien ooit gezien wierd, is de Zevende, zynde van een Hoogduitsch Meester, Hall geheten. Dezelve vertoont een Menschelyk Eytje, op de derde maand der bevrugting. Op de Achtste beschouwd men de Lyfmoeder van ene Vrouwe, in de Batens weeën, overleden. Eindelyk de Negende, vertoond de Afbeelding ener Lyfmoeder, die Twelingen bevat heeft.

_alg004alge01_01_11_8

Muzyk-werken. Troisieme Concerto, voor de Forte Piano, of het Klawier, met accompagnement van 2 Fiolen, Alt en Bas, Walthoorn en Fluiten, naar welgevallen, door Hermann, Muzykant des Konings; te Parys, by den Aucteur en de gewone Muzykverkopers, prys 7 Liv. 4 f. Six Sonates, waarvan 5 voor de Forte Piano, met accompagnement van 2 Violen, en de zesde met de Hautbois en Clarinetten, door J. Navoigille, Parys 9 Liv. Douze Nouveaux Quatuors, voor 2 Violen, Alt en Violoncel; door Cambini, eerste aflev. 6 Liv. Recueil de petits Airs et Pastorales, getrokken uit den Roman van Estelle, met accompagnement van de Forte Piano of Harp, door Darondeau, 6de st. Parys 6 Liv. Sonates Chantantes voor 2 Fluiten of Violen, of voor een Fluit met een Viool, naar welgevallen; getrokken uit de beste Opera's, No. 4. te Parys, by Mercier, 1 Liv. 4 s. By Intekening betaald men voor den 12 Ns. 9 Liv.

_alg004alge01_01_11_9

Toneel- en ander konstvermaak nieuws. Op den Nederduitschen Schouwburg, te Amsterdam, zal vertoond worden: Zaturdag 13 September. Gabinia, Treurspel. Een Ballet. De twee Jagers en het Melkmeisje, Kluchtspel met Zang. Maandag 15 dito. Antonius Hambroek, of de Belegering van Formosa, Treursp. Een Ballet. De Wiskunstenaars, of het Gevlugte Juffertje, Blyspel. Donderdag 18 dito. Het School der Zeden, of de Gevolgen van een slegt Levens- gedrag, Toneelspel. Een Ballet. Teunis en Teuntje, Toneelspel met Zang.

_alg004alge01_01_11_10

Geboorte- trouw- en sterflysten. Het getal der Doden, gedurende de laantstverlopene week, is geweest: te Amsterdam 185: in 's Hage 24: en te Haarlem 11, onder welken laatsten 7 beneden de 12 jaren.

_alg004alge01_01_11_11

Bekendmakingen en prys-opgaven van in- en uitlandsche boeken en geschriften. Berigt. Nimmer wierd 'er zo veel van Verlichting (Aufkläring) gesproken, voor en tegen dezelve geschreven en getwist, en ter harer bevordering, zo wel als onderdrukking, geärbeid, als tegenwoordig. Men gelooft dus, dat het, in dezen tyd, volstrekt nodig zy, het twistend gemeen, daar omtrent, geheel en al, onderling te bevredigen. Een Geschrift, daar toe dienende, kondigen wy, hier mede, onder dezen Tytel aan: Over de Verlichting en de middelen om dezelve te be vorderen. Ons doel is: 1. Het zo dubbelzinnig begrip van 't woord Verlichting, eindelyk eens ene vaste mening by te zetten, en het Algemeen omtrent een bepaald en regtmatig denkbeeld, dien aangaande, te verënigen: vervolgens 2. Het ware wezen der Verlichting in dier voegen te kenschetzen, dat men klaar en duidelyk konne zien, of, wanneer, en in welker voege, de Verlichting den Menschen dienstig is: 3. Aan te wyzen, welke dingen eigentlyk tegen de Verlichting overstaan, en, ingevolge daar van, tevens den aart en scheidpalen des Bygeloofs en der Dwepery op te geven, om daar uit met zekerheid af te leiden, hoe en waar men deze kwaden te keer moet gaan: eindelyk ten 4. Alle de Middelen voor te dragen, die tot dus verre aangewend zyn, of nog aangewend dienen te worden, om 's menschen Verlichting en Opklaring te bevorderen, waar by ten 5. alle tegenwerpingen tevens getoetst zullen worden, die tegen de werking of gepastheid van alle zodanige middelen kunnen ingebragt worden. Om deze gewigtige en voor alle Menschenvrienden belangryke onderwerpen te verhandelen, en zo bondig als mogelyk aan 't ligt te brengen, heeft zig een Genootschap van Geleerde Mannen verënigd: Men bied aan het Algemeen dit Geschrift ('t geen niet veel boven een Alphabeth in druk zal lopen) voor 16 Grosschen, by Intekening, aan, in dier voegen, dat, na het verloop van den bepaalden tyd der Intekening, die niet langer dan tot de Leipziger Michaëls Miss open staat, de Prys van het zelve, in de Boekwinkels, een Thaler zal wezen: verzoekende alle Vrienden der waarheid en der verlichting, om hunne Penningen, of aan den Heer Geheimraad Baldinger, in Marburg, of aan den Heer Prof. Voigt, in Gotba, of aan den Heer Opperamptman Bartels, in Halle, of aan den Heer Predik. Böhme, in Heidelberg, voor de gemelde Misse toe te zenden: waar op zy, binnen weinige weken na die Miss, de bestelde Exemplaren met zekerheid kunnen wagten. Die 9 Exemplaren ontbied, en met 2 Dukaten betaald, bekomt het 10de Gratis. By den Boekverkoper Holtrop, te Amsterdam, worden uitgegeeven de weinige nog voor handen zynde Exemplaaren van de volgende Werken, van den Hoog Edel Gestr. Heere Mr Laurens Pieter van de Spiegel, Raad-Pensionaris van Holland enz. enz. als: I. Verhandeling over den Oorsprong en de Historie der Vaderlandsche Rechten, inzonderheid van Holland en Zeeland, van de vroegste bekende tyden af, tot op de XIII. Eeuw. In IV. Hoofdstukken, als: I. Van de aloude bewooners dezer Landen, voor de Graaflyke Regeering. II. Van den Staat der Rechten in deze Landen, voor en tot den aanvang dier Regering. III. Van denzelven, zedert den aanvang derzelfde Regering, tot op den tyd der eerste Keuren en Handvesten, naamlyk de XIII. Eeuwe. IV. Voorbeelden dat de Costumen en Wetten, in 't vorige Hoofdstuk gemeld, onder onze eerste Graven in gebruik zyn geweest. II. Historie van de Satisfactie, waar mede de Stad Goes, en het Eiland van Zuid Beveland, zich begeven hebben onder het Stadhouderschap van Prins Willem van Orange, in het jaar 1577. Uit vele oorspronglyke Gedenk-stukken zaamgesteld; benevens eenige Verhandelingen, betrekkelyk tot de Historie en Regeeringsform van dien tyd. III. Ontwerpen van de Unie van Utrecht, benevens ene lyst van ongedrukte Stukken, tot de Historie van dezelve Unie betrekkelyk. IV. Bundel van Onuitgegevene Stukken, dienende ter Opheldering der Vaderlandsche Historie en Regeeringsform, en voornaamlyk der Historie van de Unie van Utrecht. Met aanmerkingen vermeerderd. - Deze bundel bestaat uit 2 Delen, waar van het laatste is uitgegeven door den Wel Ed. Heer Jacobus Ermerins, Secretaris der Stad Veere, en versierd met het afbeeldsel van Graaf Johan van Nassau, Stadhouder van Gèlderland en Zutphen. Dewyl het byschrift, onder het zelve gesteld, een tytel is, met welken de Stadhouder van Gelderland by onze Historieschryvers weinig bekend staat, heeft (zegt de Heer Ermerins) de Heer van de Spiegel nodig geacht, in een afzonderlyk Vertoog, hy dezen Bundel gevoegd, enig licht te spreiden over de aanleiding en oogmerken der waardigheid van Hoofd en Direkteur van de Unie, waar mede Graaf Johan door de Bond genooten is bekleed geweest. By bovengem. Uitgever zyn mede voor handen nog zeer weinige eerste afdrukken van het Afbeeldzel van Graaf Johan van Nassau- Catsenelnboogen, Stadhouder van Gelderland en Zutphen, Hoofd en Directeur der Unie van Utrecht, naar het origineel van Mierevelt, uit het Kabinet van Z.D.H., door Haag getekend, en door Vinkeles in 't koper gebragt. Ook zyn by denzelven van de Pers gekomen, het eerste en tweede Deel van enen nieuwen Druk in gr. 8vo., om by de Kerkelyke en Vaderlandsche Geschiedenissen te voegen, van G. Brandts, Historie der Reformatie, en andere Kerkelyke Geschiedenissen, in en omtrent de Nederlanden, met aantekeningen vermeerderd door Y. van Hamelsveld, en versierd met een Tiental van nieuwe Portraiten, eenige van welken in de vroegere uitgaven dezes Werks niet gevonden worden. Het derde Deel van dit Hoofdboek in de Geschiedenis der Nederlandsche Kerkhervorming, zo belangryk voor iederen bewoner dezes Lands, van welke Godsdienstige Gezindheid by ook zy, zal, zo ras mogelyk, volgen. - Enige eerste afdrukken der Portraiten zyn ook apart te bekomen. Nog heeft dezelve volledig afgedrukt en uitgegeven: De Geest der Wetten, door den Baron de Montesquieu, vertaald en met Wysgerige en Staatkundige Aanmerkingen verrykt door Mr. D. Hoola van Nooten, Burgemeester en Raad der Stad Schoonboven, X. stukken, in gr. 8vo. By den gemelden Boekverkoper zyn onder andere ook deze Werken van de Pers gekomen: I. Geschiedenis van alle Volken, door A.J. Roustan, Predikant te Londen, behelzende deze eerste afgifte, de gantsche Oude Historie; zullende eerlang van die der Middeleeuwen gevolgd, en voor het einde dezes jaars, met de Geschiedenis van den Tegenwoordigen tyd besloten worden. II. P.J. Kasteleyn's Beschouwende en Werkende Pharmaceutische, Oeconomische en Natuurkundige Chemie, I. Dl. en 2. Dls. I. stuk, verrykt met de zo zeer gezochte Tafel van de Verwandschappen der Ligchamen, door den Hoogl. Bergmann, uitgegeven. III. Brieven over het Bestuur der Colonien Essequebo en Demerary, gehouden tusschen Aristodemus en Sincerus, in Demerary, en met breedvoerige Voorredenen verrykt, door den Nederlandschen Uitgever derzelven, XII. Delen. IV. Alle de Werken van Flavius Josephus, met aanmerkingen vermeerderd en uitgegeven door J.F. Martinet, A.L. M Ph [...]r. en V.D.M. te Zutphen, IX. Deelen met nieuwe platen. V. Numa Pompilius, tweede Koning van Rome, naar het Fransch van de Florian, in Nederduitsche Vaersen, II. Delen. Aan het Letterlievend Publieck, word mits dezen bekend gemaakt, dat op Maandag den 8sten dezer, en vervolgends wekelyks by Vertoogen, in Quarto. met een daarby toepasselyk Vignet, tegens een en een halve stuiver, zal worden uitgegeven, by den Boekverkoper Z. Segelke, te Amsterdam, en verders alom, Het Gerichtshof van Hippocréne. Te Haarlem by A. Loosjes.

_alg004alge01_01_11_12

Berigt. Nimmer wierd 'er zo veel van Verlichting (Aufkläring) gesproken, voor en tegen dezelve geschreven en getwist, en ter harer bevordering, zo wel als onderdrukking, geärbeid, als tegenwoordig. Men gelooft dus, dat het, in dezen tyd, volstrekt nodig zy, het twistend gemeen, daar omtrent, geheel en al, onderling te bevredigen. Een Geschrift, daar toe dienende, kondigen wy, hier mede, onder dezen Tytel aan: Over de Verlichting en de middelen om dezelve te be vorderen. Ons doel is: 1. Het zo dubbelzinnig begrip van 't woord Verlichting, eindelyk eens ene vaste mening by te zetten, en het Algemeen omtrent een bepaald en regtmatig denkbeeld, dien aangaande, te verënigen: vervolgens 2. Het ware wezen der Verlichting in dier voegen te kenschetzen, dat men klaar en duidelyk konne zien, of, wanneer, en in welker voege, de Verlichting den Menschen dienstig is: 3. Aan te wyzen, welke dingen eigentlyk tegen de Verlichting overstaan, en, ingevolge daar van, tevens den aart en scheidpalen des Bygeloofs en der Dwepery op te geven, om daar uit met zekerheid af te leiden, hoe en waar men deze kwaden te keer moet gaan: eindelyk ten 4. Alle de Middelen voor te dragen, die tot dus verre aangewend zyn, of nog aangewend dienen te worden, om 's menschen Verlichting en Opklaring te bevorderen, waar by ten 5. alle tegenwerpingen tevens getoetst zullen worden, die tegen de werking of gepastheid van alle zodanige middelen kunnen ingebragt worden. Om deze gewigtige en voor alle Menschenvrienden belangryke onderwerpen te verhandelen, en zo bondig als mogelyk aan 't ligt te brengen, heeft zig een Genootschap van Geleerde Mannen verënigd: Men bied aan het Algemeen dit Geschrift ('t geen niet veel boven een Alphabeth in druk zal lopen) voor 16 Grosschen, by Intekening, aan, in dier voegen, dat, na het verloop van den bepaalden tyd der Intekening, die niet langer dan tot de Leipziger Michaëls Miss open staat, de Prys van het zelve, in de Boekwinkels, een Thaler zal wezen: verzoekende alle Vrienden der waarheid en der verlichting, om hunne Penningen, of aan den Heer Geheimraad Baldinger, in Marburg, of aan den Heer Prof. Voigt, in Gotba, of aan den Heer Opperamptman Bartels, in Halle, of aan den Heer Predik. Böhme, in Heidelberg, voor de gemelde Misse toe te zenden: waar op zy, binnen weinige weken na die Miss, de bestelde Exemplaren met zekerheid kunnen wagten. Die 9 Exemplaren ontbied, en met 2 Dukaten betaald, bekomt het 10de Gratis. By den Boekverkoper Holtrop, te Amsterdam, worden uitgegeeven de weinige nog voor handen zynde Exemplaaren van de volgende Werken, van den Hoog Edel Gestr. Heere Mr Laurens Pieter van de Spiegel, Raad-Pensionaris van Holland enz. enz. als: I. Verhandeling over den Oorsprong en de Historie der Vaderlandsche Rechten, inzonderheid van Holland en Zeeland, van de vroegste bekende tyden af, tot op de XIII. Eeuw. In IV. Hoofdstukken, als: I. Van de aloude bewooners dezer Landen, voor de Graaflyke Regeering. II. Van den Staat der Rechten in deze Landen, voor en tot den aanvang dier Regering. III. Van denzelven, zedert den aanvang derzelfde Regering, tot op den tyd der eerste Keuren en Handvesten, naamlyk de XIII. Eeuwe. IV. Voorbeelden dat de Costumen en Wetten, in 't vorige Hoofdstuk gemeld, onder onze eerste Graven in gebruik zyn geweest. II. Historie van de Satisfactie, waar mede de Stad Goes, en het Eiland van Zuid Beveland, zich begeven hebben onder het Stadhouderschap van Prins Willem van Orange, in het jaar 1577. Uit vele oorspronglyke Gedenk-stukken zaamgesteld; benevens eenige Verhandelingen, betrekkelyk tot de Historie en Regeeringsform van dien tyd. III. Ontwerpen van de Unie van Utrecht, benevens ene lyst van ongedrukte Stukken, tot de Historie van dezelve Unie betrekkelyk. IV. Bundel van Onuitgegevene Stukken, dienende ter Opheldering der Vaderlandsche Historie en Regeeringsform, en voornaamlyk der Historie van de Unie van Utrecht. Met aanmerkingen vermeerderd. - Deze bundel bestaat uit 2 Delen, waar van het laatste is uitgegeven door den Wel Ed. Heer Jacobus Ermerins, Secretaris der Stad Veere, en versierd met het afbeeldsel van Graaf Johan van Nassau, Stadhouder van Gèlderland en Zutphen. Dewyl het byschrift, onder het zelve gesteld, een tytel is, met welken de Stadhouder van Gelderland by onze Historieschryvers weinig bekend staat, heeft (zegt de Heer Ermerins) de Heer van de Spiegel nodig geacht, in een afzonderlyk Vertoog, hy dezen Bundel gevoegd, enig licht te spreiden over de aanleiding en oogmerken der waardigheid van Hoofd en Direkteur van de Unie, waar mede Graaf Johan door de Bond genooten is bekleed geweest. By bovengem. Uitgever zyn mede voor handen nog zeer weinige eerste afdrukken van het Afbeeldzel van Graaf Johan van Nassau- Catsenelnboogen, Stadhouder van Gelderland en Zutphen, Hoofd en Directeur der Unie van Utrecht, naar het origineel van Mierevelt, uit het Kabinet van Z.D.H., door Haag getekend, en door Vinkeles in 't koper gebragt. Ook zyn by denzelven van de Pers gekomen, het eerste en tweede Deel van enen nieuwen Druk in gr. 8vo., om by de Kerkelyke en Vaderlandsche Geschiedenissen te voegen, van G. Brandts, Historie der Reformatie, en andere Kerkelyke Geschiedenissen, in en omtrent de Nederlanden, met aantekeningen vermeerderd door Y. van Hamelsveld, en versierd met een Tiental van nieuwe Portraiten, eenige van welken in de vroegere uitgaven dezes Werks niet gevonden worden. Het derde Deel van dit Hoofdboek in de Geschiedenis der Nederlandsche Kerkhervorming, zo belangryk voor iederen bewoner dezes Lands, van welke Godsdienstige Gezindheid by ook zy, zal, zo ras mogelyk, volgen. - Enige eerste afdrukken der Portraiten zyn ook apart te bekomen. Nog heeft dezelve volledig afgedrukt en uitgegeven: De Geest der Wetten, door den Baron de Montesquieu, vertaald en met Wysgerige en Staatkundige Aanmerkingen verrykt door Mr. D. Hoola van Nooten, Burgemeester en Raad der Stad Schoonboven, X. stukken, in gr. 8vo. By den gemelden Boekverkoper zyn onder andere ook deze Werken van de Pers gekomen: I. Geschiedenis van alle Volken, door A.J. Roustan, Predikant te Londen, behelzende deze eerste afgifte, de gantsche Oude Historie; zullende eerlang van die der Middeleeuwen gevolgd, en voor het einde dezes jaars, met de Geschiedenis van den Tegenwoordigen tyd besloten worden. II. P.J. Kasteleyn's Beschouwende en Werkende Pharmaceutische, Oeconomische en Natuurkundige Chemie, I. Dl. en 2. Dls. I. stuk, verrykt met de zo zeer gezochte Tafel van de Verwandschappen der Ligchamen, door den Hoogl. Bergmann, uitgegeven. III. Brieven over het Bestuur der Colonien Essequebo en Demerary, gehouden tusschen Aristodemus en Sincerus, in Demerary, en met breedvoerige Voorredenen verrykt, door den Nederlandschen Uitgever derzelven, XII. Delen. IV. Alle de Werken van Flavius Josephus, met aanmerkingen vermeerderd en uitgegeven door J.F. Martinet, A.L. M Ph [...]r. en V.D.M. te Zutphen, IX. Deelen met nieuwe platen. V. Numa Pompilius, tweede Koning van Rome, naar het Fransch van de Florian, in Nederduitsche Vaersen, II. Delen. Aan het Letterlievend Publieck, word mits dezen bekend gemaakt, dat op Maandag den 8sten dezer, en vervolgends wekelyks by Vertoogen, in Quarto. met een daarby toepasselyk Vignet, tegens een en een halve stuiver, zal worden uitgegeven, by den Boekverkoper Z. Segelke, te Amsterdam, en verders alom, Het Gerichtshof van Hippocréne. Te Haarlem by A. Loosjes.

_alg004alge01_01_11_13

Berigten. Spanje. MADRID. Behalven het bekende Journaal: Foletto di Madrid, en een ander, het welk driemalen in de week verschynt, en het wezenlykste uit de Europeaansche maand- en Weekschriften behelst, heeft men hier een begin gemaakt met een derde, onder den Tytel: Osservatore, welks beoordeeling zig niet alleen tot de Kunsten en Wetenschappen, maar ook tot de Politie en 't algemene Regeringbestier uitstrekt. Dus ziet Spanje zig, zedert korten tyd, verrykt met drie onderscheidene Geschriften, welker wysgerige Opstellers, met de verëischte vrymoedigheid, niet weinig kunnen toebrengen, om Koophandel, Kunsten en Wetenschappen met nadruk te bevorderen.

_alg004alge01_01_12_0

Groot-Brittannien. Men heeft hier onlangs ene menigte Handschriften, in de Iersche tale, ontdekt, die volkomen zuiver bewaard zyn. Twee grote Koffers, daar mede gevuld, zyn naar de Universiteit te Oxford gezonden, om al 't geen daar in van enig nut of aanbelang zal geoordeeld worden, te vertalen. De Collonel Vallancey, een beroemd Oudheidkundige en zeer bedreven in de Iersche tale, heeft dezelve reeds nagezien: hebbende, behalven verscheidene andere belangryke papieren, onder dezelve ook een keurig Afschrift gevonden van het Codex der Brêhonsche Wetten, welken, gedurende ettelyke eeuwen, voor den tyd van Hendrik II. by de leren in kragt waren. De Koningl. Iersche Akademie laat 'er zig aan gelegen leggen, om ene nauwkeurige Vertaling van dit Codex, onder hare verzamelingen te krygen, en bediend zig daar toe van een kundig man, die thans met allen yver aan deze overzetting arbeid: zullende dezelve, voltooid zynde, op kosten der Akademie terstond gedrukt worden. Op het Oost Ind. Huis, te Londen, is, dezer dagen het Standbeeld geplaatst van den Heer Eyre Coote. Het zelve pronkt in ene Nis, op denzelfden Rey, waar in de Beeldtenissen van Lord Clive, Admiraal Pocock en den Generaal Lawrence staan. De kleding van dit Standbeeld is in den hedendaagschen smaak, en men ziet het zelve met de Riddertekens van het Bath omhangen. Van Madras heeft men, dat ettelyke Heren onzer Volkplanting, aldaar, een Genootschap hebben opgeregt ter bevordering van wysgerige nasporingen. In 't byzonder hebben zy ten oogmerk, om de misslagen, die 'er in de Aardryksbeschryving van het zuidelyk Halfrond begaan zyn, zo veel mogelyk te verbeteren; wyders zullen zy zig toeleggen om ene naauwkeurige opgave te doen van de natuur van den grond, nevens de voortbrengzels dier Eilanden, welken zo aan den Zeekant als in de Straat van Malakka gelegen zyn, het getal der Inwoneren, derzelver Zeden en gebruiken &c. zullende zy, van tyd tot tyd, den uitslag hunner nasporingen openlyk gemeen maken.

_alg004alge01_01_12_1

Duitschland en Naburige Ryken. Den 4 Augustus dezes jaars, is te Giessen, in het 67 jaar zynes Ouderdoms, overleden de Heer Dokt. Johann Wilhelm Baumer, Hessendarmsche Bergraad, en eerste Hoogleeraar in de Geneeskunde, aldaar. De Koningl. Societeit der Wetenschappen , te Göttingen, heeft, in hare Vergadering van 12 July laatstl. den prys, op de gedane Vrage: Is het raadzaam, by ene aanmerkelyke duurte van het Koren, het Jenever stoken te verbieden? aan ene der ingekomene Verhandelingen toegewezen, welke ten Zinspreuke voerde: Idem ratio, quod experientia docet: en waar van, by 't openen van 't Billet de Schryver gebleken is te zyn, de Heer Joh. Chr. Gundelach, Raad en Regerings Secretaris, te Kassel. Voorts zyn, by dezelve, behalven de reeds te voren opgegeven en nog niet beantwoorde voorstellen, de 2 volgende Prysvragen vastgesteld, te weten: tegen July 1789. ‘Is het voordeliger, het Bier, door by de Regering aangestelde bedienden, in openbare Brouweryen, volgens ene bepaalde manier, of door afzonderlyke Burgers, in derzelver Huizen, te laten Brouwen, gelyk het Broodbakken aan de Bakkers gelaten word?’ en tegen November 1789. ‘Welk voor- of nadeel is 'er van het invoeren des Wisselregts te wagten, voor enen Staat, die nog geen drukken Buitenlandschen Handel, en ook slegts weinige Fabrieken en Handwerken, heeft?’ De Prys is van 12 Dukaten, voor het beste antwoord op elk voorstel, en de Verhandelingen moeten uitterlyk een maand voor de bovengemelde Tydsbepaling ingezonden worden.

_alg004alge01_01_12_2

Nederlanden. Rotterdam . De Wel Ed. Hooggeleerd. Heer Johannes Adam Nodell, onlangs, door de Wel Ed. Achtb. Heren Curatoren der Erasmiaansche Scholen alhier, tot Rektor derzelve beroepen, en vervolgens door de Ed. Groot Achtb. Vroedschap dezer Stad, tot Professor Honorarius Historiarum, Eloquentiae et Poësios aangesteld zynde, heeft, by gelegenheid der gewone halfjarige Promotie der Latynsche Schooljeugd, den 8sten dezer lopende maand Sept. deze beiden waardigheden, met het uitspreken van ene Latynsche Elegia, ter aanpryzing van de beöeffening der fraaye Letteren, aanvaard. Alhier is, dezer dagen, in het 86ste jaar zyns Ouderdoms, overleden, de Wel Ed. Heer Pieter van Swieten, Med. Dokt. Direkteur en twede Secretaris van het Bataafsch Genootschap der Proeföndervindelyke Wysbegeerte, te Rotterdam. Bodegraven . Donderdag laastl. den 11 dezer Maand, wierd, des Namiddags, door den Schoolm. Aldert Boezel, in het School alhier, in tegenwoordigheid van de Leden der Maatschappy Tot Nut van 't algemeen, Departement Bodegraven, en van andere liefdadige Menschenvrienden en Vriendinnen, voor de eerste maal Examen gehouden, omtrent de vorderingen van de Kinderen der minvermogenden, welken uit een byzonder Fonds van dat Departement onderwezen worden. Zynde by die gelegenheid aan de leerzame Jeugd prysjes uitgedeelt, bestaande meest uit Boekjes, door de Maatschappy Tot Nut van 't algemeen, uitgegeven. Gelyk ook aan den Meester, ter verdere aanmoediging, een Boekgeschenk gedaan wierd. Aan den besten Schryver, Lezer en Speller, wierden de Pryzen, door den Wel Eerw. Heer A. Langebeek, met gepaste Vaersjes, overgeven, als ook aan den Meester: die, nevens een veelbelovend Jongeling, de Vergadering met een strelend Vaersje bedankte. - De plechtigheid wierd door den Wel Eerw. Heer Langebeek met een gepaste Aanspraak, behelzende ene Beschouwing van de waarde der Kinderen &c. geopend. en vervolgens besloten met Lof en dankzegging aan de tegenwoordig zynde Donateurs en Donatrices, met uitnodiging ter verdere edelmoedige ondersteuning van het heilryk doel des Departements.

_alg004alge01_01_12_3

Iets over de Arundelsche Marmerstenen, of de Kronyk van Paros, (getrokken uit ene Verhandeling over derzelver Egtheid, gedurende dezen jare 1788, te Londen, in 8vo. uitgekomen.) Bekend is de ophef, dien men zo lang gemaakt heeft van de Kronyk van Paros, of de vermaarde Marmerstenen, welke de Grave van Arundel liet opkopen en vervolgens naar Engeland voeren, waar dezelven als een schat der oude Tydrekening, aan de Universiteit te Oxford, gebragt en zedert bewaard wierden: daar de dagtekening dier Kronyk overeenkomt met het 21ste Jaar der Regeringe van Ptolomeus Philadelphus, en dus niet ene Eeuwe, waar in de Letterkunde en Wysbegeerte, in Egypte, wel het meest schitterde. - Ondertusschen heeft men meermalen doen opmerken, dat de verhalen, daar by voorkomende, niet wel kunnen over een gebragt worden met de egtste bescheiden der Geschiedenis. De Ouden hebben 'er nimmer gewag van gemaakt: gelyk ook de Ridder J. Newton en an-dere Tydrekenkundigen zig, in genen gevalle, daar van bedienden. De Schryver der Verhandeling, egter, bovengem. bepaald zig niet enkel, met in navolging van vele beroemde Mannen, het gezag of de geloofwaardigheid van dit vermeend stuk den hoge Aloudheid in twyffel te trekken: hy gaat een stap verder, en is de eerste, die het wagen durst om de egtheid der Kronyk te betwisten, en ronduit te beweren, dat zy een verdigt stuk is der laastverlopen Eeuwe. Ziet hier de voorname redenen, waar op die Schryver zyn gevoelen grond, en die, zo al niet voldingende geoordeeld, ten minste der opmerking en enig verder onderzoek van alle beminnaren der Letterkundige Oudheid waardig schynen. 1. Word beweerd, dat de Letters dier Kronyk, gene zekere en ontwyffelbare kenmerken van Oudheid hebben: de Π en de Σ alleen uitgezonderd, welker gedaante ene opzettelyke Konstenary aanwyzen: gelyk trouwens de Oudheid van enig opschrift altyd bezwaarlyk zou kunnen bewezen worden door de enkele gedaante der Letteren, daar toch het oudste schrift even gemakkelyk nagebootst kan worden, als dat van een Hedendaagsch Alphabeth. Wel is waar, dat 'er verscheidene versletene uitdrukkingen in deze Kronyk voorkomen, dan deze leveren veel eer kenmerken op van bedrog dan van Oudheid: overmits Ptolomeus Philadelphus geenzins in ene onbeschaafde, maar in ene Eeuw leefde, waar in de Grieksche taal, het zuiverst en vloeyendst gesproken en geschreven wierd. 2. Ene andere reden, door den Schryver bygebragt, is, dat de Grieksche en Romeinsche Schryvers, lang na de dagtekening van dit Stuk, algemeen klagen over gebrek aan Tydrekenkundige berigten der Geschiedenis van Oud Griekenland. 3. Het stilzwygen der Ouden omtrent de Kronyk van Paros, leverd, een derde en zeer sterk bewys op tegen hare Egtheid. Waarom zouden Diodorus van Sicilien, Plutarchus, Gellius, Lucianus en anderen Schryvers, niet zo wel gewag gemaakt hebben van deze Kronyk als van die van Apollodorus, welke laatste 120 jaren na de dagtekening der eerste wierd opgesteld, indien deze met 'er daad voor handen geweest ware, in hunnen leeftyd? Te meer, daar de daarby voorkomende verhalen zonderling genoeg zyn, om de algemene aandagt tot zig te trekken, en zy dus ongetwyffeld aangehaald zou zyn ge worden, door latere Schryvers. Ondertusschen vind men by genen der oude Dichters, Geschiedboekers of andere Schryvers iets, welk de minste overeenkomst heeft met de Kronyk van Paros. 4. Integendeel schynen deze en gene verhalen, daarin vermeld, niet onduidelyk getrokken te zyn uit latere schryvers: waar van de Schryver der Verhandeling, als een vierde reden tegen hare Egtheid opleverende, enige voorbeelden bybrengt, die zekerlyk vry sterk in 't oog lopen, en waar uit hy, met grond meend te kunnen besluiten, dat deze Arundelsche Marmertafels het gewrogt van veel later tyd zyn, dan derzelver dagtekening aanwyst: gelyk hy ook opmerkt, dat derzelver Geschiedenis, over 't geheel, vry duister en slegts weinig vol doende is. Ten slotte geeft de Schryver zyne gissingen op omtrent den waren tyd, waarop deze Kronyk verdicht is: die, naar zyn inzien, moet gebragt worden tot op de 16de of het begin der 17de Eeuw: als ongemeen vruchtbaar geweest zynde, in het voor den dag brengen van zulke Tydrekenkundige en andere Schriften, waar uit deze Kronyk van Paros, gemakkelyk, konde zamengeflansd worden. ‘De gretigheid,’ zegt hy, ‘waar mede men alle de overblyfzels der Oudheid byeenzamelde, en de dure prys, waar voor men dezelve inkogt, waren beweegredenen genoeg, voor luiden, die meer gouddorst dan opregtheid bezaten, of zig in behoeftige omstandigheden bevonden, om hunne zamenraapzels op Marmer te graveren, en dezelve naar Smirna te zenden, als een bekwame Stapelplaats voor soortgelyke zeldzaamheden.’

_alg004alge01_01_12_4

Nieuw uitkomende boeken, akademische en andere schriften. Italien. Risposita del Doctor &c. Antwoord van Dokt. Filip de Carolis, van Ravenna, aan Dokt. J. And. Piccioni, over de Vraag: Of de Teringziekte besmettelyk zy dan niet, &c. Romen, by P. Salvioni, 1788. 8vo. [De Heer Carolis, die reeds in den jare 1777, en in het begin zyner Praktyk, dezen Brief schreef, beantwoord de Vraag op ene ontkennende wyze, en staaft dit zyn gevoelen met redenen, die op de volmaakste Theorie steunen. Sedert hebben de Heeren Cechi en Castellani, in Italien, en Portal, in Frankryk, dit voetspoor gevolgd, en hun best gedaan om den schrik van 't gemeen te bedaren, voor de besmetting der Tering. Efemeride Litt. di Roma.] Grootbrittannien . The History of the lives &c. Levens Geschiedenis van Abeillard en Eloiza: bevattende een tydperk van 84 jaren, van 1079 tot 1163, nevens derzelver echte Brieven uit de Verzameling van Amboise, 2de druk, door den Wel Eerw. Heer Joseph Berington, in 4to. te Londen, by Robindson, 1788 prys 1 L 1 f. [Twe Karakters van de schennis te zuiveren, waar mede dezelve, door de Geschiedschryvers en Dichters, zo zeer beklad zyn, schynt het voornaam doel des Autheurs. Hy bepaald zig egter niet slegts hier toe, maar verder dan een Oordeelkundige Levensbeschryver gaande, voerd hy de pen van algemeen Geschigt-boeker, in het schetzen van deze en gene voorname Gebeurtennisen, de Staatkunde en Godsdienst betreffende, welke het tydgewrigt onderscheiden, waar in zyne Karakters zig opdeden. De Schryvers der Monthly Review spreken met lof van dit Werk.] Frankryk . M.N. Fr. Raugnon, Considerationes Pathologico-Semeisticae, 2de en laatste Deel, in 4to. 442 bladz. Besancon, 1788. De voortreffelykheid van dit Werk (zo als zy, die het eerste Deel bekend is, erkennen zullen) eischt dat wy van dit 2de Deel onzen Lezers enig breedvoerïg verslag mededelen. - Het zelve bestaat uit Negen Hoofdstukken, die uit verschillende §§. en onverdeelde Artikelen zyn zamengesteld: in welker eerste de oordeelkundige Schryyer over de Ademhaling handeld, en de aandoeningen, welke van die werking afhangen. In het 4de Hoofdstuk, waarin over de inhalatie of opslorping gesproken wordt, handeld de A. met een kort woord over het gene tot het Dierlyk magnetismus, 't geen, na zo veel tyds der vergetelheid overgelaaten geweest te zyn, door Mesmer weder op 't tapyt gebragt, in onze dagen zo veel ophefs maakte, betrekking heeft, gelyk ook over 't geleerde onderzoek, dat de Heer Thouret daar op gedaan heeft. By deze gelegenheid, dat over de opslorping, welke door de kleine daartoe in ons ligchaam geschikte vaatjes, geduurig, zo uit de inwendige holligheden onzes ligchaams, als op des-zelfs gehele uitwendige oppervlakte, en daar in te wege gebragte wonden en tegennatuurlyke vaneenwykingen der vaste deelen, plaats heeft, word gesproken; houdt de Schryver zich ook bezig met de verschillende Miasmata of Smetstoffen, welke langs die wegen in 't lighaam worde opgenomen, en met de uitwerkzelen, die zy naar hunne onderscheidene geäartheid daar in zo onderscheidentlyk te wege brengen. Hy beschouwt de Electrike Vloeistof, onder alle betrekkingen, welke dezelve op het gestel des menschelyken ligchaams heeft; terwyl hy dezelve doet voorkomen als een waar Element, 't geen alle lighamen doortrekt en omgeeft, en gevolglyk ten aller uiterste fyn en beweeglyk is; en 't geen daarom by de voortbrenging, in standhouding en vernietiging der natuurlyke wezens, enen zeer voornamen rol speelt. - Eindelyk geeft hy hier by op den besmettelyken invloed, dien de hette, zo wel op de gezondheid, als op de ziektens bevonden wordt te hebben. Over de Miasmata of Smetstoffen spreekende, die ons door de lucht worden aangebragt, handeld hy ook, op ene uitlokkende en hoogsnuttige wyze, over de nieuwe leer der verschillende luchtsoorten: - en legt den invloed uit, welke het gestel des menschelijken ligchaams van droogte en vogtigheid gewaar wordt, - en besluit dit met ook den aart en uitwerkzelen van onderscheidene andere besmettingen, op ene verstandige wyze, te verklaaren. Daar hy over 't vergift der dolle honds beet handeld, pryst hy het Cauterium of de Branding boven allesaan; in 't algemeen laat hy zich dus hooren: ‘Zo dra een Mensch van een dol Dier gebeten is, moet men de daar door gemaakte wond ten allernaauwkeurigste onderzoeken. - Een Dier, dat in enen aanval van dolheid byt, doet zulks met alle geweld, dat hy kan oeffenen; zyne tanden houden niet op door de deelen door te gaan, alvorens zy enen tegenstand ontmoeten, die haare kragt te boven gaat; - de wond is dus altoos veel dieper, dan zy in den eersten opslag schynt, het is nodig dezelve te sondeeren, om 'er zich behoorlyk van te verzekeren; als men de nette grootte en diepte der wond ontdekt heeft, moet men dezelve met het Bistourie verwyderen, om ene opening te hebben, van rondomme wyd genoeg, dat men tot op den grond der gemaakte wonde kan doordringen. - 't Is gevaarlyk, wanneer de wond reeds gecicatriseerd is, wyl men daar door belet is over deszelfs rigting of diepte enigzints te oordelen: - en als men slegts het geringste plaatsje overlaat, is al 't overige onnut, en de dolheid loopt grootst gevaar om, als of men niets gedaan hadt, uit te barsten. - Men behoort te onderzoeken welk soort van Dier de wond gebeten heeft; als ook den ouderdom van 't zelve, en deszelfs sterkte, vervolgens de manier en rigting waarop en langs de beet gedaan is, en, hier van zo veel mooglyk onderrigt zynde, moeten diepe, uitgebreide en veelvuldige verwyderingen gedaan worden.’ De Heer R. pryst op gelyke wyze, in navolging van den Abt Fontana, de branding aan, in de Slangen beeten, als het daar by vermoogendst hulpmiddel. Hoe zeer wy verzekerd zyn, geen onzer Lezeren ondienst te doen met hen ene meerdere kennis te doen krygen aan een Werk, dat een ieder, die het op waare geleerdheid en kennis van 't gene tot Genees- en Heelkunde betrekking heeft, toelegt, niet genoeg kan worden aanbevolen, laat ons bestek echter niet toe, om 'er meer van te zeggen, dan dat hetzelve, buiten het reeds gemelde, noch enige Hoofdstukken bevat, over de Voeding, de Huuwbaarheid, de Maandstonden, de Bevruchtiging, de Zwangerheid, de Miskramen en de Verlossing; onderwerpen in de daad, wïer belangrykheid niet nodig heeft, dat men 'er ter aanpryzing van gewage. Duitschland . du Fresnoy, Des propiétés de la Plante appellée Rhus Radicans &c. in 8vo. met pl Leipzig 1788. - Een allerschadelykste Plant te doen veranderen in een waar specifiek hulpmiddel tegens twee ziektens, die, als 't ware, de schandvlekken zyn der Geneeskunde, is de onschatbaare dienst, welke de Heer Fresnoy, door zyne proeven met den Toxicodendron of Vergif-boom, het menschdom bewezen heeft. Zyne waarneemingen zyn, in de eerste plaats, betrekkelyk tot het gebruik, 't geen hy van deze Plant by de behandeling over 't Schurft, en schurstachtige ziektens, en ter geneezing van de Paralysis of Lamheid gemaakt heeft; vervolgens tot het opgeven van den netten tyd, geschikt om dezelve te verzamelen, tot de wyze waar op de verschillende uittrekzels daar uit vervaardigd worden; de Chemiesche Analysis daar van; benevens ene Kruidkundige beschouwing. - In het laatste gedeelte handeld de A. over 't vermogen, 't geen de Veld-Narcissen tegen de Stuipen bevonden is te bevatten. Ten opzichte van de eerste, de Rhus radicans namelyk; het gehele blad (zegt de A.) van dezen Vergifboom is zamengesteld uit drie kleine blaadjes. In den beginne maakte hy alleen voor zich zelfs gebruik van de infusie of 't aftrekzel van een dier versche bladertjes; maar deze dosis gene merkbare uitwerkzelen hebbende, heeft hy het getal derzelven op twaalf bladertjes vermeerderd, waarop ene sterke uitwazeming en pislozing gevolgd zyn; terwyl hy ene ligte pyn in de maag ook daarby gewaar wierdt. Zeven veel afdoende waarnemingen laat de A. volgen, die het groot nut van deze Plant in schurftachtige gebreken buiten allen twyffel stellen. Daarna ontmoet men in deze Verhandeling, op gelyke wyze, zeven lezenswaardige waarnemingen, die zo vele volkomene genezingen der Paralysis of verlamming, door deze Rhus radicans te wege gebragt, ten onderwerpe hebben; - alleen van de manier, waarop deze bladeren, aangezien hare vergiftigde geäartheid, moeten verzameld worden, zullen wy het volgende van den Schryver overnemen. -‘Wanneer (zegt hy) de bladeren tot hare volle grootte gekomen zyn, 't geen doorgaans in Juny plaats heeft, snydt men dezelve met al de omzigtigheid, die men by zo ene gevaarlyke Plant behoort in 't oog te houden, af. De menschen, waar van ik my hierby bedien, dragen handschoenen, die hen tot op het midden der voorarm komen; zy trekken dezelven digt, door middel van een koord, om 't afzakken derzelve te voorkomen:- met deze voorzorg heeft de Plant hen nimmer eenig nadeel toegebragt, uitgezonderd een enigen, by wien de oogleden door de waassem van de Plant zo dikwils ontstoken raakten, als hy ondernemen wilde, dezelve te snyden; terwyl anderen dezelve zonder handschoenen zelfs plukten, zonder dat zy daar van 't minste ongemak gewaar wierden.’ - Iets 't geen ten nutte der Apothekaren dienen kan, wanneer zy in geval kwamen deze plant te moeten behandelen, is 't volgende, dat wy 'er nog willen byvoegen. By gelegenheid dat de Heer Fresnoy uit deze bladeren gedestilleerd water en Extract, op de gewone wyze, vervaardigd hadt, wilde men de afgekookte bladeren met de handen uit de Ketel doen, 't geen met dat gevolg geschiedde, dat niet alleen de handen, maar zelfs de armen, rood en gezwollen wierden, 't geen met ene ondraaglyke jeukte gepaard ging, die enige dagen aanhield. - Wat voorts de hoeveelheid van het Extract belangt, 't geen uit de bladeren verkregen wordt. De A. getuigt uit 42 pond derzelven, 20 oncen Extract ontvangen te hebben. Wat wyders het twede, de Veld Narcissen, aanbelangt: een zeer zonderlinge gelegenheid gaf tot de ontdekking van 't vermogen van deze Plant, tegens de stuipen en dergelyke schrikbarende ongesteldheden aanleiding. - 'Er is namentlyk mogelyk geen Stad in Vlaanderen, daar de Processiën algemener zyn, als te Valenciennes. De bewoners van allerlyen rang bestroyen de Straten, door welke zy passeren, met Loof en zulke Bloemen, als het dan invallend Saisoen oplevert. De Bloemen, die in de maand April het meest hier toe gebezigd worden, zyn die waar van wy handelen, welke de Boerenkinderen tot dat einde in de Stad komen verkopen. ‘In 't Jaar 1786 (zegt de A.) was het Weder in die maand zo slegt, dat twe van de drie Processien, welke men in die maand gewoon is, niet konden uitgaan; 't geen gelegenheid gaf, dat een Meisje, zedert lange met toevallen en ligte stuipen dikwils aangedaan wordende, de Bloemen van deze Narcis, die zy anders voor 't bestroyen der straat geschikt hadt, in haar Kamer bewaren wilde. 's Anderendaags, zeide zy my, dat zy in haar gestel ene ongelooflyke verandering gewaar wierdt; dat zy gene stuipen gehadt en beter geslapen hadt; te dezer dagen in hare devotie alleen met de Heiligen bezig, wilde zy dit haar geluk ook aan niets anders dan aan den invloed, welke hare geduurig opgezondene gebaden daar by gehad hadden, hebben toegekend. Ernstig op de oorzaak bedagt, welke die verandering hadt te wege gebragt, dacht ik dezelve veel eerder aan de Bloemen toe te moeten schryven, waar mede hare kamer was gevuld geweest: - En om zulks te beproeven, raadde ik haar dezelve te ververschen, gelyk zy doen liet, en 't geen ten gevolge hadt, dat de volgende nacht zeer gerust en weder zonder eenige stuipen door haar wierdt doorgebragt, 't geen in zeer lang niet gebeurd was. - Den volgenden dag liet ik de Bloemen opveegenen weggooyen, en gedurende den gehelen dag de vensters openhouden; de stuipen kwamen in den nacht te rug, en hielden twee agtereenvolgende dagen aan; vervolgens liet ik de kamer weder met Bloemen bestrooyen, en de Lyderesse kreeg daarna geen stuipen. - 'Er was derhalven geen twyffel meer, of zy hadt de vermindering harer toevallen aan de zogenaamde Spiritus Rector te danken, die uit deze Bloemen uitwaassemde; en ik wierd bedagt te onderzoeken hoe het met de Antispasmodische kragt van het Extract dezer Bloemen zoude gelegen zyn. 't Uitwerkzel overtrof verre myne verwachting, - 42 Kinderen zyn 'er door van de Kinkhoest of Coqueluche (ene zware epidemische verkoudheid) die in 't einde van 1786, te Valenciennes, heerschte, hersteld geworden. Ik gaf dezelve 4 grein Extract in 4 oncen water, on liet 'er alle 3 uuren een spyslepel vol van gebruiken, 't geen de ziekte schielyk, door de hoest van dag tot dag te verminderen, deed ophouden.’ Zie daar een kort verslag van de allernuttigste ontdekkingen en proeven, die in dit pryzenwaardig Werkje bevat zyn. Te Heidelderg hebben de Gebroeders Pfäbler gedrukt: Die Abentbeuer des Persiles und der Sigismunda, eine Nordische Geschichte; naar het Spaansche van Don Miguel de Cervantes, onder den Tytel: Los Trabajos de Persiles y Sigismunda, Historia Setentrional. Dit Werk, door den beroemden Schryver van Don Quichot, op zyn doodbed voltooid, 't geen algemeen getuigt wordt, door het belangryke zamenstel, een fyne Satyre en diepe nasporing van het menschelyke hart, uit te munten, kan niet nalaten, in een goede vertaling, de aandacht der minnaren van zodanige geschriften tot zich te trekken. (Gott. Gel. Zeit) Nederlanden . Schonck, Stryd der Reuzen, in zes Zangen, te Nymegen, by van Goor, gr. 8vo. Kunstliefde spaart geen vlyt, Poëtische Mengelstoffen, 12de Deel, 1 ste st. te Leyden, by P.v. Eyck en D. Vygh, gr. 8vo. Iselin, Geschiedenis der Menschheid (tweede uitgaaf Haarlem en Leyden, by v d. Aa en Pluygers, 2 delen, gr. 8vo. (Het Bericht Gratis). Prysverhandelingen van het Genootschap: ter verdediging van den Christ. Godsdienst, voor 1787. 1 Deel, 2de st. 's Hage, Amsterdam en Haarlem, by du Mee, Allart en van der Aa, gr 8vo. d' Albon, Geschiedenis der Europeesche Natien, 3de Deel, te Utrecht, by G.T. van Paddenburg, gr. 8vo Verhandelingen van 't Genootschap van den Landbouw, te Amsterdam, 3de deels, 3de stuk, te Amst. by C.N. Guerin, gr. 8vo. Verhandelingen van 't Genootschap van den Landbouw, te Amsterdam, 5de Deels 1ste stuk. Apollonii Sophistae Lexicon Graecum Iliadis et Odysseae, edit. Tollio, Lugd. Bat. apud Luchtmans, gr. 8vo. Memorien enz. van den Franschen Ambassadeur St. Priest, gr. 8vo.

_alg004alge01_01_12_5

Land- en zeekaarten. Carte tres exacte, de la Rade de Cherbourg, par Frieseman, by G. Hulst van Keulen, Zee-Kaart- en Boekverkoper, te Amsterdam.

_alg004alge01_01_12_6

Tekeningen en prenten. Parys. Voyage Pittoresque &c. Schilderreize door Frankryk, word uitgegeven by No's in groot Folio. Dit Werk zal bestaan in een Kaart en een algemeen berigt van elke Provintie, met Afbeeldingen van de schilderagtigste en voornaamste Gezigten derzelve. Ettelyke stukjes zien reeds het ligt: dat van Rousillon kost 3 Liv. Het gehele Werk zal op 678 Liv. te staan komen. L'Indiscretion. Een Konstplaat in koleuren, naar de Tekening van Lavreince, door Fr. Janinet, dienende voor een tegenhanger van La Comparaison et à l'Aveu Difficilé. By den Autheur en by Esnauts en Repilly. Prys 9 Liv. Les soins Mérités, In 't koper gebragt door Launay, den jongen, naar het originele van Lavreince, Schilder des Konings van Zweden, met dit tweeregelig Vaersje aan den voet: * Ce petit animal (un Chien) est aimé, comme il aime; Il souffre: on veut fauver la fidélité même. te Parys, by den Autheur. Prys 3 Liv. Plan de la Ville &c. Platte grond der Stad Romen, op een blad Atlas papier, Hollandsch maakzel, netjes geillumineerd, prys 6 Liv. Plan &c. Platte grond der Stad Belgrado, Hoofdstad van Servien, met hare nieuwe Vestingwerken: Atlas papier. Prys 2. Liv. by Lattré. Vue &c. Gezigt der ruïnen van het Huis Dorëe, te Romen, getekend door Periguon, en in 't koper gebragt, met koleuren, door Guyot, by den Autheur. Vues Pittoresque &c. Schilderachtige Gezigten en Plans, in koleuren, van de voornaamste Engelsche Tuinen in Frankryk, met derzelver beschryving, by Simon en Guyot.

_alg004alge01_01_12_7

Parys. Voyage Pittoresque &c. Schilderreize door Frankryk, word uitgegeven by No's in groot Folio. Dit Werk zal bestaan in een Kaart en een algemeen berigt van elke Provintie, met Afbeeldingen van de schilderagtigste en voornaamste Gezigten derzelve. Ettelyke stukjes zien reeds het ligt: dat van Rousillon kost 3 Liv. Het gehele Werk zal op 678 Liv. te staan komen. L'Indiscretion. Een Konstplaat in koleuren, naar de Tekening van Lavreince, door Fr. Janinet, dienende voor een tegenhanger van La Comparaison et à l'Aveu Difficilé. By den Autheur en by Esnauts en Repilly. Prys 9 Liv. Les soins Mérités, In 't koper gebragt door Launay, den jongen, naar het originele van Lavreince, Schilder des Konings van Zweden, met dit tweeregelig Vaersje aan den voet: * Ce petit animal (un Chien) est aimé, comme il aime; Il souffre: on veut fauver la fidélité même. te Parys, by den Autheur. Prys 3 Liv. Plan de la Ville &c. Platte grond der Stad Romen, op een blad Atlas papier, Hollandsch maakzel, netjes geillumineerd, prys 6 Liv. Plan &c. Platte grond der Stad Belgrado, Hoofdstad van Servien, met hare nieuwe Vestingwerken: Atlas papier. Prys 2. Liv. by Lattré. Vue &c. Gezigt der ruïnen van het Huis Dorëe, te Romen, getekend door Periguon, en in 't koper gebragt, met koleuren, door Guyot, by den Autheur. Vues Pittoresque &c. Schilderachtige Gezigten en Plans, in koleuren, van de voornaamste Engelsche Tuinen in Frankryk, met derzelver beschryving, by Simon en Guyot.

_alg004alge01_01_12_8

Schilderyen en beeldhoustukken. In het Koningl. Paleis, te Madrid, bevinden zig niet minder dan 140 Schilderstukken van Titiaan, Velasquez, Rubens, Murillo en Spagnolet, waar onder 43 van den eersten. In het Escurial en op Buen Retiro hangen mede heerlyke Stukken, schoon in ene slegte rangschikking en een onvoordelig ligt: ettelyken van dezen behoorden, voorheen, den ongelukkigen Engelschen Koning Karel I. in eigendom toe. In de Abtdy van West-Munster, te Londen, is, op ene vrywillige Inschryving, voornamelyk van het Genootschap der Zeevaart, een Gedenkteken opgeregt, voor den beroemden Menschenvriend en Reiziger Jonas Hanway, 't welk door de Heren J.F. en James Moore is ontworpen en vervaardigd geworden. Uit het Voetstuk, waarop men de Inscriptie leest, ryst een Grafzuil, op welker top zig ene Lamp bevind: lager ziet men het beeld des verstorvenen in een Medaillon, en onmiddelyk onder het zelve een Sarcophagus Een soort van Marmersteen, by de Ouden gebezigd, om 'er Grafsteden van te maken, als de byzondere Eigenschap bezittende, om de Lyken spoedig te doen verteren: en om die reden, by de Hedendaag schen, als een gepast Zinnebeeld gebruikt der Sterfe lykheid. boven met deszelfs Wapen versierd. In 't midden der Grafzuil vertoond zig Brittagne in bas relief, met hare Zinnebeelden van Regeering, Oorlog, Vrede, Handel, Scheepvaart, en de Leeuwen, een gantsch naakt jongsken klederen toereikende, die door het zelve met vreugde en dankbaarheid aangenomen worden. Een ander jongske verzoekt om de zelfde weldaad: een Derde, van een Scheepsroer voorzien, wyst op zyn weldoener. Beneden waayd de Britsche Vlag over een veroverde, en daar tegen over de Vlag van het Genootschap der Zeevaart, waar op men deze woorden leest: ‘Charity and Policy united.’ - Het Opschrift luidt als volgd: Sacred to the Memory of Jonas Hanway , Who departed this Life, Sept. 5. 1786, aged 74. But whose Name liveth, and will ever live Whilst active Piety shall distinguisch The Christian. Integrety and Truth shall recommend The Britisch Merchant. And universal Kindness shall characterise The Citizen of the World. The helpless Infant, murtured through his care The friendles Prostitute, sheltered and reformed The hopeless Youth, rescued from misery and ruin, And train'd to serve and to defend his country, United in one common straint of gratitude, Bear testimony to their Benefactor's virtues: This was the Friend and Father of the Poor! [Dat is: Ter Gedagtenis van Jonas Hanway , die den 5 Sept. 1786, in het 74 jaar zynes Ouderdoms, overleden is, doch wiens naam leefd en altyd zal leven, zo lang dadelyke Godsvrugt den Kristen onderscheiden, eerlykheid en goede trouw den Britschen Handelaar aanpryzen, en algemene goedwilligheid de Burgers der Waereld kenschetzen zal Het hulpeloos Weeske, door zyne zorge opgevoed, de verlaten Ligtekooy, geherbergd en hervormd, de wanhopige Jongeling van elende en ondergang gered, ten dienste en ter verdediging van hun Vaderland opgekweekt, allen even zeer aan hem verpligt, tuigen van de deugden hunnes Weldoeners, die de Vriend en Vader was der Armen!]

_alg004alge01_01_12_9

Toneel- en ander konstvermaak nieuws. Op den Nederduitschen schouwburg , te Amsterdam, zal vertoond worden: Zaturdag 20 September. Zelmire, Treurspel. Een Ballet. Teunis en Teuntje, Toneelspel met Zang. Maanlag 22 dito. Don Louis de Vargas, Treurspel. Een Ballet. Dingsdag 23 dito. Beslikte Zwaantje, Blyspel. Een Ballet. De Puiterveensche Helleveeg, Blyspel. Woonsdag 24 dito. Sigismundus, of het Leven is een Droom, Treurspel. Een Ballet. De vermakelyke Rouw, Kluchtspel. Dondersdag 25 dito. De Beklaaglyke Dwang, Treurspel. De Bedrogen Bakker, Pantomime. Vrydag 26 dito. De Malle Wedding, of Gierige Gerard, Blyspel. Pantomime als voren.

_alg004alge01_01_12_10

Narigten en byzonderheden, tot den handel en scheepvaart., land- en veebouw, als mede de huis- houdkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk. De Vaart en Handel op de Oost-Indien is, voor de Engelschen, thans zo voordelig, dat de ingekomene Schepen dier Natie, reeds in dit jaar, in de Magazynen der Comp. aan goederen hebben aangebragt, voor de waarde van 2,500,000 Pstr. In hoe verre de Engelschen van de Vaart en Handel op de Noord Amerikaansche Staten meester zyn kan alleen daar uit worden opgemaakt, dat van de 95 Europeaansche Schepen, te Newjork, van Mey 1787 tot Mey 1788, binnen gelopen, 81 Engelsche waren, 7 Fransche, en de rest Hollandsche en Vlaamsche. 'Er groeyen thans reeds honderden van Kaneelbomen op het Eiland Jamaica; zynde voor korte jaren twee jonge Bomen, uit een Fransch Vaartuig, 't geen door den Adm. Rodney genomen was, aldaar gebragt en vervolgens met zo veel vlyt gekweekt, dat de Afzetzels daar van over 't gantsche Eiland verspreid zyn. Ook tierd 'er de Palma Christi zo ongemeen, dat de Inwoonders aan de Lamp-Oly, uit deszelfs Peul vrugt geperst, reeds een genoegzamen voorraad hebben, om de Vischöly of Traan, uit Amerika, te kunnen missen: terwyl dezelve veel beter koop uitkomt en ook helderer en minder nadelig is, dan de laatste. Het volgend Middel om druiven te bewaren, vinden wy in het Journal General de France opgegeven. ‘Men neemt een Vaatje of Tonnetje, wel gekuipt zo dat 'er geen lugt door de opening der duigen kan komen: vervolgens voorziet men zig van Tarwe Zemelen, wel gedroogd op den Oven, of van gezifte Asch. Men bestroyt hier mede den bodem, in ene genoegzame dikte, en legt op dit bed, de Trossen Druiven, die in den namiddag, by droog weder en ter deeg ryp, moeten gesneden worden: wel zorge dragende, om de Trossen niet op of te digt aan elkanderen te leggen, op dat zy elkanderen niet drukken. Men strooit dan weder een laag Zemelen of Asch op dezelven, en gaat dus voort by beurtwisseling, tot dat het Vaatje na genoeg vol is, om de bovenste laag Druiven, met een dik bed van Zemelen of Asch te kunnen bedekken. Dit gedaan zynde, kuipt men het Vaatje digt, of sluit het van boven, in dier voegen, want hier komt het voornaamlyk op aan, dat 'er geen lugt kan indringen. De Druiven, dus bewaard, zal men, na verloop van 8 of 10 Maanden, of zelfs een Jaar, het Vaatje, openende, de Trossen by na zo gaaf en frisch vinden, als toen men ze inpakte. ‘Om 'er de volkomene frischheid aan weder te geven, snydt men het boven einde van 't steeltje af, en laat de Tros drenken, gelyk men een Bloem-ruikertje laat drenken: met dat onderscheid egter, dat men, in plaats van Water, zig van Wyn bediend, en wel van witten Wyn voor de witte, en van roden voor de rode Druiven. De Geest van den Wyn, door de Tros dringende, trekt wel dra door de Druiven, en geeft haar de qualiteit weder, die zy mogen verloren hebben.’ In een Buitenlandsch Nieuwspapier word de volgende Manier, om de kragt der Hop in Bier brouwten te doen trekken. als de beste opgegeven. - De Gewone manier is, de Hop, zonder enige voorafgaande bereiding, in het sterke Bier- of Ale-Geyl te storten: 't geen ten gevolge heeft, dat, hoe vetter en beter het Geyl is, hoe weiniger het van het wezen der Hoppe zal aannemen. Deszelfs vettigheid sluit de poren der Hop toe, en omlymdt, als 't ware, de blaadjes, zo dat het Geyl bezwaarlyk iets van de vereischte eigenschap der Hop konne uittrekken: daar dezelve, in dunne en schrale Geyl gestort, de poren ligt ontsluit en zelfs het dunne Bier al te bitter maakt. Men moet, om die reden, eer men de Hop in zware en vette Bier-Geyl mengt, dezelve, alvorens in een of twee Emmers heet water laten weeken. Om deze waarneming opgehelderd te vinden en van derzelver juistheid overtuigd te worden, neme men een vierde deel van een once beste groene Thee, en, in plaats van 'er zuiver kokend water op te gieten, zo laat eerst in het water dezelfde hoeveelheid Zuiker smelten, als men gemeenlyk nodig agt om het Aftrekzel zoet te maken, wanneer men bevinden zal, dat de zoetheid van het water, het uittrekken der aangename bittere geur van de Thee, zal beletten.

_alg004alge01_01_12_11

Geboorte- trouw- en sterflysten. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amsterdam 146: in 's Hage 18: en te Haarlem 12, onder welken laatsten 4 beneden de 12 jaren. In het laatst van Augustus is, te Kielby, by Talkingham, in Lincolnshire, zekere Mary Ram, ene Weduwe, in het 107de jaar hares Ouderdoms, overleden; hebbende, tot op weinige weken voor haren dood, het volkomen gebruik harer Zintuigen genoten.

_alg004alge01_01_12_12

Openbare verkopingen van boekeryen en konstverzamelingen. P. Gillissen en Zoon, zullen, op Maandag, den 6 October 1788, en volgende dagen, ten Sterfhuize van den Overledenen, in de Langedelft, te Middelburg, Verkopen: Ene extra fraaye Bibliotheek , bestaande in de beste Godgeleerde, Historische, Astronomische, Geographische, Natuurkundige, en andere Boeken, ongemeen zindelyk geconditioneerd: als mede ene schoone Party Prentkonst, Portraitten, Teekeningen, Ertzen, Mineralen, Hoorns, Schulpen en Zeegewassen, Opgezette Vogels en Kapellen, in glazen Kassen, Insecten op Liquor, Schilderyen, Medailles, gebronste en andere Pleisterbeelden, ene menigte Astronomische, Optische, Mechanische en Matematische Instrumenten, fraaye Boekekassen en Byzonderheden. Alles met veel moeite en kosten verzameld en Nagelaten, door den Heere Leendert Bomme, in zyn Ed. Leven, Direkteur van de Commercie Compagnie, te Middelburg, Lid van verscheide Geleerde Genootschappen, enz. De Catalogus is alomme, in de Zeven Provincien, en in Vlaanderen en Braband, by de voornaamste Boekverkopers, en by bovengemelden, gratis te bekomen. Particuliere Liefhebbers, des begeerende, gelieven zig, per Missive, doch Franco, te adresseeren aan de voorn. Boekverkopers.

_alg004alge01_01_12_13

Bekendmakingen en prys-opgaven van in- en uitlandsche boeken en geschriften. By den Boekhandelaar Erbstein, te Meissen, is ene Intekening geopend, op ene uitgave, in druk, van het Boerneriaansch Handschrift des N. Test., 't welk in de Keurvorstelyke Boekery, te Dresden, bewaard, en waar van de Ouderdom op 800 jaren berekend word. Daar het Werk, naast het nu onlangs, te Londen, in 't ligt gekomen Alexandrynsche Handschrift, zat verdienen geplaatst te worden, beloofd de Uitgever het zelve met gelyke fraayheid en volmaaktheid van druk te versieren, als waar mede de meesterachtige Werken der Engelschen pronken. Het zelve zal op het fraayste schryfpapier, in groot 4to. met alle mogelyke naauwkeurigheid gedrukt worden, en van 4 in 't koper gesneden Tafels verzeld gaan: waar van een het Tytelblad zal opleveren, twee, zo vele Plaatdrukken van twe bladzyden van het oorsprongelyk Handschrift, en de vierde een plaatdruk van de Abrevatien staat te bevatten. De Intekenings prys is 2 Rthlr 12 gr. Sächs. Convention, (na genoeg op een Hollandsche Dukaat uitkomende). Tot op Paasschen 1789 zal de vooraf betaling kunnen geschieden: waarna, vermits 'er niets meer dan 225 Exemplaren van 't Werk gedrukt zullen worden, de overblyvende Afdrukzels voor ongelyk hoger prys zullen verkogt worden. - In alle de voornaamste Steden van Europa kan de Intekening geschieden. Hier ten Lande hebben zig, op verzoek des Uitgevers, tot het aannemen daar van wel willen verledigen, de Heren Prof. Wytenbach, en Do. Mutzenbecher, te Amsterdam, Prof. Rhunkenius, te Leyden, en Prof. Wassenberg, te Franeker, by welken ook een breedvoeriger berigt, in 't Latyn en Hoogduitsch, aangaande het Werk te bekomen is. Liefhebbers een Exemplaar op Pergament begerende, worden verzogt zig hier voor, by tyds, aan den Uitgever te willen melden. Te Haarlem by A. Loosjes.

_alg004alge01_01_12_14

Berigten. Rusland. Uit ene korte beschouwing van het Keizerlyk Adelyk Land-Kadetten Kweekschool, te Petersburg, in een aldaar kortlings gedrukt Blaadje voorkomende, blykt, dat het Gebouw, daar toe dienende, 1253 Kamers bevat, 102 Kookhaarden, 27 Schoorstenen, 813 Kachels, 1571 Deuren, 2922 Vensters 173 Trappen: - dat de Bewoners van dit grootsch Gestigt niet minder dan een getal van 2253 opleveren, waar onder zig 600 Adelyke en 80 Burgerlyke Kweekelingen bevinden. Alle deze Kwelingen zyn in 5 klassen, naar derzelver ouderdom, onderscheiden. Een Kadet van de eerste klasse kost jaarlyks 200 Roebels, van de twede en derde 275, en van de vierde en vyfde 360: het geen, door malkanderen gerekend, voor elk op 294 Roebels uitkomt. Het eten kost dagelyks, door een geslagen, voor een Kadet 18 Copeiks: en, in de 15 jaren, die de Kwekelingen in het Huis doorbrengen, komt elke Kadet op 4410 Roebels aan de Kroon te staan. Het dagelyks onderwys is in 25 Klassen verdeeld, wordende by elke Klasse 4 Lessen, die ieder 2 uren duren, gehouden. De Kadets worden onderwezen in den Godsdienst, het Lezen, Schryven en Rekenen, in de Russische, Hoogduitsche en Fransche Talen, in de Aardryks-, Geschied-, Staats- en Krygskunde, de Vestingbouw, Meetkunde, Algebra, Reden-, Natuur- en algemene Bouwkunde, het Tekenen, en verdere fraaye Wetenschappen. In de tusschenuren leren zy-insgelyks het Paardryden, Danzen, Schermen, Voltigeren, Konstdraayen, Kaatsen, Muzyk, Veld opnemen, Opzeggen, enz. Het is niet te beschryven, welk ene vaderlyke moeyte en vlyt, omtrent deze belangryke Instelling, zo in 't grote als kleine, in 't algemeen, en in alle byzonderheden, dagelyks, onvermoeid besteed word, door den Keizerlyken Generaal Adjudant en Ridder van de Andréas orde, den Graaf Frederik van Anhalt, die zig aan het hoofd dezer Stigting bevind. Deze word ook, uit dien hoofde, by alle verstandigen en braven, geägt en bemind. Zyne dagelyksche tegenwoordigheid houd alles en allen in leven, werkzaamheid en regelmatige orde.

_alg004alge01_01_13_0

Spanje. Te Madrid, is enigen tyd geleden, op 's Konings order, ene School voor de Natuurkundige Wetenschappen opgerigt. Men houd 'er ook Lessen over de Scheikunde, en het gehele onderwys word voor niet gegeven. - Ook staat, in deze hoofdstad, eerlang, in navolging van Parys, Londen, Berlyn, Petersburg enz. ene Koningl. Akademie der Wetenschappen opgerigt te worden. Van de verscheidene Geleerden Byëenkomsten en Oeffeningen, waarmede het laatst gehouden Feest van St. Karel, in vele Steden van dit Ryk, gevierd is, verdiend die, welke in Kartagena, by die gelegenheid plaats hadde, ene byzondere melding. Deze was de eerste in hare soort, en toegewyd aan de Natuurlyke Historie, ter gelegenheid van den nieuwen aanleg van enen Botanischen Tuin, ingevolge de edelmoedige en weldadige schikking van onzen Monarch. De Bestierder en Hoogleeraar der Kruidkunde aan dien Tuin, Don Gregorio Vacas e Velasco, hield, in tegenwoordigheid ener talryke en aanzienlyke Vergadering, ene lange Redenvoering, die ook gedrukt, en onder de aanwezigen, is uitgedeeld, over: het gewigt der nieuwe Instelling, en de grote voordelen, welken men daar van te wagten heeft. In de daad de Luchtgesteldheid van Kartagena, zeer geschikt zynde ter Naturalisatie van de Planten en ryke voortbrengzelen, uit het groeyend Ryk van Asia en Amerika, beloofd, met den tyd, door middel van deze wyze en zedert zo lang gewenschte instelling, gene geringe voordelen, mogelyk aanmerkelyke Rykdommen, en ongetwyffeld enen onsterfelyken Roem, aan onze Natie en aan de Regering van Karel den Derden. - Don Alfonso, Albuquerque, Intendant der Marine, te Kartagena, een yverig Voorstander van opgemelden Kruidtuin, heeft, by gelegenheid dat men deszelfs Terrassen bedekte met de aarde, waar onder het Romeinsch Amphitheater van deze Stad begraven lag, een voorstel gedaan, om het zelve geheel op te delven en te herstellen. Indien dit denkbeeld volkomen ter uitvoer gebragt word, gelyk men verwagt; zullen wy ons mogen beroemen, aan ons Schier-Eiland, een, der schoonste aldaar overgeblevene Gedenkstukken der Romeinsche Grootheid te bezitten.

_alg004alge01_01_13_1

Italien. De Heer Santini heeft, enigen tyd geleden, te Rome, een Huis gekogt, op last en voor rekening der Keizerin van Rusland, om 'er ene Akademie der Tekenkonst, ten dienste der Russische Natie, op te rigten, gelyk Lodewyk de XIVde. ten behoeve der Fransche gedaan heeft. De openlyke Leerschool der Geneeskunde van Dieren (Veterinaria), te Padua, onder het opzigt staande van den Heer Joseph Orus, van Parma, is tot ene Universiteit overgebragt, en tot een Hoogleeraar-stoel van Genees, Heel- en vergelykende Ontleed-kunde, verheven. Een Cursus van Lessen duurd tweejaren. In het eerste jaar word den Leerlingen onderrigt medegedeeld, omtrent de inwendige ziekten der Huisdieren, en worden zy onderwezen in die Anatomische, Kundigheden, welken, betrekking hebben op het Geneeskundig gedeelte, en welken dus de gehele Physiologie bevatten. In het twede jaar, gaat het onderwys over de uitwendige Ziekten: waar by gevoegd worden alle de Heelkundige Operatien op levende Dieren, en over het verder gedeelte der Ontleedkunde, het welk geheel voor de Heelkundigen dient. Vreemdelingen, zo wel als Inboorlingen, die genegen zyn, zig in dien tak van Kunde te oeffenen, kunnen te Padua, gemakkelyk inwoning krygen, en zig by den Hoogleeraar vervoegen, die gelegenheid heeft, om hen, ter spoediger vordering en meerder nut voor hun zelven, in de oeffening, zo van praktyk, als Ontleedkunde, met zyne twee openlyke Adsistenten, te gebruiken. Volgens berigten van den Venetiaanschen Abt Toderini, die 6 jaren te Konstantinopolen gewoond, en een werk, over den Staat der Litteratuur, by de Turken, uitgegeven heeft, zyn derzelver Letteroeffeningen en Vorderingen aanmerkelyker, dan men gemeenlyk denkt. Zy kennen, in meerdere of mindere volmaaktheid, alle de Takken van Wetenschap, die in Europa, onder de Kristenen, geächt zyn, en geleerd worden. Men heeft, te Konstantinopolen, een School voor de Zeovaart, door den tegenwoordigen Kapitein Bassa, opgerigt, en dezelve van Instrumenten, Kaarten en Boeken voorzien, waar onder aanmerkelyk zyn de Sterrekundige Tafelen van den Hr. de la Lande, in 't Turksch overgebragt. Den 29 October 1784, is ook aldaar, onder opzigt van Ibrahim Effendi door twee Europesche Ingenieurs, ene Proefondervindelyke Akademie voor de Zeevaart ingevoerd. De Memoires de Vauban zyn in 't Turksch vertaald en gedrukt.

_alg004alge01_01_13_2

Groot-Britannien. In het Dorp Killearn, onder 't Graafschap Sterling, in Schotland, is men thans bezig met het oprigten van een Gedenkteken voor den overleden Schotschen Geschiedschryver en Dichter Georges Buchmann: bestaande in ene Grafnaald, ter hoogte van 100 voeten. De kosten hier van zyn by Inschryving gevonden, en de Bouw word bestierd door den Heer Greigh, Architect van Edenburg. In Oxford, is thans een Kerkelyke bezig met hetvervaardigen ener Vertaling van Zöllikoffer's Leeredenen over de waardye van den Mensch: ene Proeve, hoe men zig ook in dit Ryk meer en meer op het overbrengen van nuttige buitenlandsche werken begint toe te leggen.

_alg004alge01_01_13_3

Frankryk. Den 4den February laatstl. is, te Parys, overledende Heer Savary (de bekende Vertaler van den Ko- raen, en Schryver der Lettres sur l'Egypte, alsmede der Lettres sur le Grece, faisant suite de celles sur l'Egypte) aan een verstopping in de Lever, en daar op gevolgde Waterzucht, welke hy zig, door al te aanhoudend zitten en arbeiden, op den hals gehaald hadde. Hy was geboren te Vitre, in Bretagne; had, te gelyk met Mr. le Chevalier de Parny, te Rennes gestudeerd; was, kort daar op, naar Egypten gereisd, alwaar hy zig, 3 Jaren, en vervolgens nog 18 maanden, op de Eilanden van den Archipel, ophield, en in 1780 te rug gekomen. Hy arbeidde aan een groot Arabisch Woordenboek en ene Grammatica, toen hem de dood overviel; egter was de laatste genoegzaam voltooid. Zyn waarnemingen over Griekenland had de hy met zynen gewonen yver reeds by een verzameld, en in orde gebragt. De Koningl. Societeit der Geneeskunde , te Parys, heeft, in hare Vergadering van 26 Aug. laatstl. besloten, om de vrage over de overërvende Ziekten op nieuw op te geven, voor het jaar 1790, en tevens, voor dat zelfde jaar, de twee volgende Vraagstukken vastgesteld: ‘1. Te bepalen, hoedanige na- en voordelen uit het gebruik van Purgeermiddelen, als mede van het bloot stellen aan de open lugt te wagten zyn, in de onderscheidene tydperken der ingeënte Kinderziekte, en in hoe verre de gevolgen der waarnemingen, daar omtrent gedaan, kunnen toegepast worden op de behandeling der natuurlyke Kinderpokjes.’ ‘2. Op te geven, door een reeks van waarnemingen, welke de goede en kwade gevolgen zyn, die uit het gebruik der verschillende soorten van Zemelen voortvloeyen, tot voedzel, en als een geneesmiddel in de Dierlyke Artzenykunde, gebruikt.’ De Prys voor de eerste Vraag is 600 Liv. en die van de twede 200 Liv. moetende de Antwoorden, vragtvry, voor 1 Decemb. 1789, gezonden worden aan den Heer Viscomte d'Azyr, aanhoudend Geheimschryver.

_alg004alge01_01_13_4

Duitschland en Naburige Ryken. De beroemden Abt Velthusen te Helmstadt, als werkelyk Opper Kerkenraad, en eerste Hoogleeraar in de Theologische Faculteit, te Rostock beroepen zynde, heeft dat beroep aangenomen, en staat aanstaande Paasschen, den tyd, waar op de Bullower Hoge School zal vereenigd worden, derwaards te vertrekken; zynde dit de Zevende plaats, welke deze eerwaardige en verdienstelyke Geestelyke bekleden zal. De Heer Proost Teller is, tot Adjunct van den aanhoudenden Secretaris der Berlynsche Akademie, als mede tot Direkteur der Philosophische Klasse, met een jaarlyks inkomen van 1800 Daalders, aangesteld. De Heer Proost Spalding, deszelfs Ampt nedergelegd hebbende, word het zelve, door zynen Opvolger, den Heer Pred. Zöllner, inmiddels waargenomen. Zyne Koningl. Majesteit van Pruissen, heeft, ter bevordering en aankweking der Konst, aan de Akademie der Konsten en werktuiglyke Wetenschappen, te Berlyn, onder anderen, een Fonds aangewezen, waar uit jaarlyks de volgende aanzienlyke Premien zullen betaald worden. Voor de Schilders. 1. Een Prys van 5 tot 600 Ryksd. voor het beste Schildery, uit de Vaderlandsche Geschiedenis. 2. Een Twede van 4 tot 500 Ryksd. voor het twede Historystuk. 3. Een van 3 tot 400 Ryksd. voor de beste Theater- of Perspectief-schilderings. 4. Een van 2 tot 300 Ryksd. voor het beste Landschap. 5. Een van 150 tot 200 Ryksd. voor het beste Portrait in Olyverf, Crajon of Miniatuur. Voor de Plaatsnyders. Vier Pryzen van 400, 300, 200 en 100 Ryksd. voor de beste Prenten, naar fraaye Schilderyen of Originelen. Welke Pryzen, jaarlyks, by de openlyke ten toon stelling der Schilderyen, door de Akademie, zullen worden toegewezen. Ene kortlings, te Berlyn, in 't ligt gekomen verhandeling: over de Verlichting, of dezelve voor den Staat, Godsdienst &c. gevaarlyk zy, is met zo veel gretigheid ontfangen, dat de eerste Druk, in 5 dagen, geheel uit verkogt wierd, en een Twede insgelyks aan den man geraakt is. 'Er zyn ongeveer 7000 Exemplaren gesleten, en men is thans werkelyk wederom bezig, met een derden Druk te vervaardigen. Ondertusschen is 'er reeds een tegenschrift op uitgekomen, onder den Tytel: Opheldering van het Stukje: over de Verlichting, door een Patriot, die nog Priester nog Leviet is. Men voorziet een hevigen en algemenen Pennestryd over dit onderwerp. De regerende Vorst van Waldeck, heeft een Gedenkteken ter geheugenis van het verblyf des Overledenen Konings van Pruissen te Pyrmont, aan den voet van den Koningsberg, aldaar, laten opregten, waarop het volgend Opschrift, door den Heer Prof. Ramler, te Berlyn, vervaardigd, te lezen is: Fredericus Max. Fonte salutifero Vires restauraturus Hoc secessu Gaudebat. Het is bekend, dat de Doorluchtige Keizerin van Rusland, het Geschrist van Mevr. van der Recke, betreffende den berugten Cagliostro, met zeer veel goedkeuring bejegend; ja ter waarschuwing tegen Dwepery en Bygeloof, in het Russisch doen overzetten, en den Vertaler zeer rykelyk beloond heeft. Dezelfde kundige Dame heeft onlangs een ander stuk over het zelfde onderwerp, tegen den eersten Hof prediker Starck, te Darmstad, vervaardigd, en van de voornoemde Vorstin den volgenden eigenhandigen Brief, ten bewyze van goedkeuring, ontfangen. Aan Mevrouw van der Recke. ‘Het Twede Stuk, van U ontvangen, heeft my even zeer behaagd, als het Eerste. Beiden dragen zy het kenmerk van een hart, welk een diep gevoel heeft van waarheid, en te gelyk van een opgeklaard en veel bevattend verstand. Men moet zig ongetwyfeld beklagen, dat zig, op het einde der agttiende Eeuw, op nieuws gevoelens uitbreiden, welke reeds duizend jaren te voren, als valsch en tegen het gezond verstand aanlopende erkend, zelfs in die tyden, door het 's Menschen geest zo diep onterend bygeloof besmet, veracht en verworpen waren. Dan, al had de menigte van Bedriegers wederom de overhand genomen; al ware het getal van hun, die zig hadden laten bedriegen, naar evenredigheid vermeerderd, zo is het egter te denken, dat alle dezen Aanhangeren van Isis Tempelbedryf het zelfde verval van hun bygeloof, met alle deszelfs dromeryen zou beschoren zyn, als in vorige dagen; vooral, wanneer zulke goede pennen, als de uwe, den Sluier van het onverstand, waar mede deze geheime Guichelaryen gehuld zyn, afrukken, en niet ophouden, om den Menschen desterkste gronden daar tegen in handen te geven. Hier mede bevele ik U, Mevrouw van der Recke, der Goddelyke hoede, en blyve uwe zeer genegene ‘ Catharina .’ Czarskoje Selo den 17 Juny 1788.

_alg004alge01_01_13_5

Voor de Schilders. 1. Een Prys van 5 tot 600 Ryksd. voor het beste Schildery, uit de Vaderlandsche Geschiedenis. 2. Een Twede van 4 tot 500 Ryksd. voor het twede Historystuk. 3. Een van 3 tot 400 Ryksd. voor de beste Theater- of Perspectief-schilderings. 4. Een van 2 tot 300 Ryksd. voor het beste Landschap. 5. Een van 150 tot 200 Ryksd. voor het beste Portrait in Olyverf, Crajon of Miniatuur.

_alg004alge01_01_13_6

Voor de Plaatsnyders. Vier Pryzen van 400, 300, 200 en 100 Ryksd. voor de beste Prenten, naar fraaye Schilderyen of Originelen. Welke Pryzen, jaarlyks, by de openlyke ten toon stelling der Schilderyen, door de Akademie, zullen worden toegewezen. Ene kortlings, te Berlyn, in 't ligt gekomen verhandeling: over de Verlichting, of dezelve voor den Staat, Godsdienst &c. gevaarlyk zy, is met zo veel gretigheid ontfangen, dat de eerste Druk, in 5 dagen, geheel uit verkogt wierd, en een Twede insgelyks aan den man geraakt is. 'Er zyn ongeveer 7000 Exemplaren gesleten, en men is thans werkelyk wederom bezig, met een derden Druk te vervaardigen. Ondertusschen is 'er reeds een tegenschrift op uitgekomen, onder den Tytel: Opheldering van het Stukje: over de Verlichting, door een Patriot, die nog Priester nog Leviet is. Men voorziet een hevigen en algemenen Pennestryd over dit onderwerp. De regerende Vorst van Waldeck, heeft een Gedenkteken ter geheugenis van het verblyf des Overledenen Konings van Pruissen te Pyrmont, aan den voet van den Koningsberg, aldaar, laten opregten, waarop het volgend Opschrift, door den Heer Prof. Ramler, te Berlyn, vervaardigd, te lezen is: Fredericus Max. Fonte salutifero Vires restauraturus Hoc secessu Gaudebat. Het is bekend, dat de Doorluchtige Keizerin van Rusland, het Geschrist van Mevr. van der Recke, betreffende den berugten Cagliostro, met zeer veel goedkeuring bejegend; ja ter waarschuwing tegen Dwepery en Bygeloof, in het Russisch doen overzetten, en den Vertaler zeer rykelyk beloond heeft. Dezelfde kundige Dame heeft onlangs een ander stuk over het zelfde onderwerp, tegen den eersten Hof prediker Starck, te Darmstad, vervaardigd, en van de voornoemde Vorstin den volgenden eigenhandigen Brief, ten bewyze van goedkeuring, ontfangen. Aan Mevrouw van der Recke. ‘Het Twede Stuk, van U ontvangen, heeft my even zeer behaagd, als het Eerste. Beiden dragen zy het kenmerk van een hart, welk een diep gevoel heeft van waarheid, en te gelyk van een opgeklaard en veel bevattend verstand. Men moet zig ongetwyfeld beklagen, dat zig, op het einde der agttiende Eeuw, op nieuws gevoelens uitbreiden, welke reeds duizend jaren te voren, als valsch en tegen het gezond verstand aanlopende erkend, zelfs in die tyden, door het 's Menschen geest zo diep onterend bygeloof besmet, veracht en verworpen waren. Dan, al had de menigte van Bedriegers wederom de overhand genomen; al ware het getal van hun, die zig hadden laten bedriegen, naar evenredigheid vermeerderd, zo is het egter te denken, dat alle dezen Aanhangeren van Isis Tempelbedryf het zelfde verval van hun bygeloof, met alle deszelfs dromeryen zou beschoren zyn, als in vorige dagen; vooral, wanneer zulke goede pennen, als de uwe, den Sluier van het onverstand, waar mede deze geheime Guichelaryen gehuld zyn, afrukken, en niet ophouden, om den Menschen desterkste gronden daar tegen in handen te geven. Hier mede bevele ik U, Mevrouw van der Recke, der Goddelyke hoede, en blyve uwe zeer genegene ‘ Catharina .’ Czarskoje Selo den 17 Juny 1788.

_alg004alge01_01_13_7

Het Bedrog van 't Magnetiseren ontdekt. Het Dierlyk Magnetismus heeft onlangs een geweldigen krak gekregen, door een schranderen inval van een Geleerd man, te Brunswyck. De Graaf de Sentillier deed zig aldaar, als een Leerling van Mesmer op, en gaf voor op meer dan ene wyze te zullen werken en genezen. Hy beloofde, by enen zieken, zonder in één Vertrek met denzelven te zyn, en dus op een afstand, in elk deel des Lighaams, 't geen men hem zou aanwyzen, gewaarwordingen, en voornamelyk ene meerdere warmte te zullen verwekken. De Heer Prof. Hildebrandt schreef meermalen de Delen, op welken de Graaf werken moest, op een Briefje, 't welk hy dezen besloten overgaf, zonder dat de Graaf, zo lang hy in 't Vertrek bleef, het zelve opende. De zieke klaagde niet altyd over de aangewezen Delen, maar dikwyls over aandoening in anderen, of wel in 't geheel niet. De Graaf wist dit altyd goed te maken: egter bemerkte de Heer Hildebrand, in de weinige overeenkomstige gevallen, omstandigheden genoeg, die aanleiding gaven om enig bedrog te vermoeden. Met dit alles waren de verschynzels, welken hy, by zeker Meisje van 14 jaren, waarnam, schoon by het Magnetiseren altyd, in menigte bespeurd, onverklaarbaar, en van dien aart, dat zy den Heer H. enigermate aan 't wankelen bragten, als, in dit geval, niet voor het gevolg van wryving en prikkeling der Huidzenuwen kunnende gehouden worden, vermits de persoon, by welken zy zig vertoonden, niet aangeraakt wierdt. Uit agting voor den Grave, en wegens de eenvouwdigheid en onnozelheid van 't Meisje, mogt de Heer H. hier aan gene gemaaktheid en vreze, om den rol niet welgenoeg te spelen, denken, en schortte opentlyk, in het Brunswyksche Magazyn, zyn oordeel op, tot dat hy, door meer proeven, beter zou onderregt worden. In dit Weekblad verhaalde hy alles zeer omstandig en onzydig: dog stelde de zaak van te veel belang voor, en toonde zig, blykbaar, te twyffelachtig; daar hy nog geen lust gehad hadde, om over het Magnetismus te lezen en te denken. Dit gedrag enes Geneesheers, die agting verdiend en geniet, 't geen men wyders zag, en nog meer 't geen men hoorde verhalen, konde niet missen de aandagt gaande te maken, en misschien by velen voor den Grave geloof winnen. - Ondertusschen vond zig de Graaf, door een onverwagt toeval, gedrongen, om Brunswyk te verlaten. De Prof. Emperius begon kwaad vermoeden te krygen omtrent de eenvoudigheid en onnozelheid van het Meisje. ‘Hy wist,’ liet hy zig by de aanwezenden, zeer droog en koeltjes ontvallen, ‘dat men personen, die in enen Magnetischen slaap waren, de hand konde afsnyden, en ze, zonder dat men 'er pyn van gevoelde, 'er weder aanzetten, buiten enige gevolgen. Hy wilde thans deze gewigtige proef eens nemen!’ Het onnozel Meisje sprong op, en schreeuwde; ‘men mogt haar om Gods wil verschonen, zy had zig alleen Slapend moeten houden.’ Op die wyze ontdekte zig het wonder van 't Magnetismus te Brunswyk. Na het vertrek van den Magnetiseur, poogde een beroemd man aldaar het voorzegde Meisje, door ene geld belofte, over te halen, om de manier, op welke het bedrog gespeeld was, te vertellen. Dan zy weigerde zulks met de bedenkelyke woorden: ‘Wat de Graaf, dan wel zou zeggen, als hy te rug kwame.’

_alg004alge01_01_13_8

Nederlanden. Utrecht 22 September Heden heeft de Hoogeleerde Heer Henricus Joannes Arntzenius, voor enigen tyd, als Professor Juris Civilis, ac Historiae Juris, van Groningen, aan dezer Stads-Akademie beroepen zynde, dezen post aanvaard met ene plegtige Oratie: De Optima Juris Romani Antecessoris forma, in Gerardo Noodtio, Noviomago, spectata.

_alg004alge01_01_13_9

Nieuw uitkomende boeken, akademische en andere schriften. Spanje . De la Agricoltura General y Gobernio &c. Over den Landbouw in 't algemeen en 't bestuur der Landhoeven, door Jos. Ant. Valcarel. Valenzo, 6 Delen. Italien . Galeotto Manfradi Principe di Faenzo, Treurspel van den Abt Vinc. Monti. Rome 1788. by Pucinelli. Intorno alla prezervazione et cura dell umana salute. d.i. Proeven over de bewaring en zorg voor de Menschelyke Gezondheid, door P. Baldini, Lyfarts van het Kon. Huis van Napels, 3 Dl. 8vo. Napels, by P. Saggi. De onderwerpen, in dit Werk behandeld, zyn zeer populair en belangryk, over de Lighaams oeffeningen, Jagt, Paardryden, Visschen, enz. gebruik van Baden en Badstoven. Voedzels, verkoelende Dranken, Vrug ten enz. als mede over enige Geneesmiddelen. Della Forsa della Musica &c. Over het vermogen der Muzyk op de Hartstochten, Zeden en Ziekten, en over het Geneeskundig gebruik van den Dans, door J.F. Zalatti, 1787. 8vo. Venetien, by Baseggio. Memoria di Fr. Henrion; Lettere de Serafino Serratti, en Lettere de Fr. Henrion; 1787. Florence, by Cambiagi Allen ten onderwerp hebbende de besturing der Aerostaten door de lugt, waarop deze beiden Geleerden elk ene byzondere manier menen uitgevonden te hebben. Trattato di Anatomia &c. Leerstelzel van Ontleedkunde en Physiologie, door L. Mannoni, Heelmeester van het Groot. Hertoglyk Hof van Toscanen 1788. Sienna, by Bindi, 2 vol. 4to. Dit word als een origineel en volledig Leerstelzel aangeprezen. Institutïones calculi Differentialis, Auctore L. Eulero, Editio nova: Ticini, apud P. Galeatti. Deze uitgave van dit uitverkogt en zeldzaam voorkomend Classisch Werk, word door den Vader Speroni bezorgd, en zal met ene lyst van alle de Schriften van Euler, de Lofreden op denzelven, door den Heer de Condorcet, en enige Aantekeningen vermeerderd worden. Het 1ste Deel is in 1787 in 't ligt gekomen. Educazione delle Api &c. Over de Byën-teelt in Lombardyen. Milan, by Galeazzi, 1788. 8vo. Mariae Peregrinae Amoretti, oneliensis, J.U. Doct. De jure Datum, apud Romanos, Liber singularis. Mediolani, apud Galeazzi, 1788. Deze Geleerde Vrouw, welken de Latynsche taal uitmuntend schreef, en in de Rechtsgeleerdheid ongemeen bedreven was, is onlangs overleden. Opere di Metastasio, Firence 1788. 8vo. Eene nieuwe volledige en naauwkeurige uitgave. Memoria o Dissertazione sopra la nuova China China del Regno de S. Fe &c. Verhandeling over een nieuwe soort van Koortsbast uit het Ryk van Santa Fé, in Zuid-Amerika, benevens enige aanmerkingen en proeven daar omtrent genomen, door den Heer Felice Asti. Mantua, 1786. 4to. 63 bladz. De Heer Asti verheft de Eigenschappen dezer nieuwe soort van China China ten hoogsten, en pryst derzelver gebruik ten sterksten aan. Elementi di Mineralogia Analitica e Sistematica. Beginzelen van Analytische en Systematische Analogie, door den Abt Serafino Volta, Theol. Doct. Pavia, 1787. 8v. De uitmuntende Verzameling der Akademie van Padua, onlangs zo door de bestendige gunstige zorg der Regering, als door de ryke giften van den Heer H. Scopoli, aanmerkelyk verrykt, heeft den Heer Volta ten grondslage van dit Werk gediend. Het is geenzins uit andere Schryveren zamengesteld, maar, in vele opzigten nieuw en oorsprongelyk. Onder anderen steld de Schryver, in het Ryk der Mineralen, een Manlyk en Vrouwlyk beginzel, als mede voorafbestaande Zaden. Hy is dus over de vorming der Metalen, en vooral der Krystallen, zeer byzonder en lezenswaardig. En hy beloofd, dit vreemd gevoelen, in enige afzonderlyke, op nieuwe proeven gebouwde, Verhandelingen, verder te zullen verklaren, en, in de kleinste omstandigheden, in 't licht te stellen. Storia della Litteratura Italiana &c. Geschiedenis der Italiaansche Letterkunde, door den Abt Gizalomo Tiraboschi, Raad en Bibliothecaris des Hertogs van Modena. Nieuwe, aanmerkelyk vermeerderde en verbeterde Druk, 1787. Modena. De verbeteringen en vermeerderingen zyn voor de bezitters den vorige uitgave ook afzonderlyk te bekomen. Viaggio di Gerusalemme &c. Reize van Jeruzalem naar de Kusten van Syrie. Livorno 1787. by Masi, 2. Del. 8vo. Deze Reize is door den Heer Mariti gedaan, en zeer bevallig en belangryk geschreven. 'Er zyn enige Geleerde Verhandelingen bygevoegd, als ene over de Geschiedenis der Jacobiten, ene over het vertinnen van koperen Vaten, in de Oostersche Gewesten, en over de bereiding van het Sal ammoniac, en nog drie anderen, de Natuurlyke Historie betreffende. Topographie Medicale de Chamberi, par M. Daquin, Docteur en Medicine, 1787. 8vo. Schoon dit Werk niet doorgaans belangryk zy, bevat het egter niet weinig, dat tot eer van den Schryver strekt. Vooral is het Kruidkundig gedeelte aanmerkelyk: men vind daar in verscheiden Planten der omliggende Gewesten aangetekend, die zeldzaam zyn, en der nasporingen van vorige Kruidkenneren aldaar ontslipt waren. Memorie della Societa Agraria di Torine, Tom. 3. in 8vo. Turin 1788, by J.M. Brioti. Dezelve bevatten een aantal Verhandelingen over gewigtige onderwerpen, schoon veel al locaal. Grootbrittannien . Te Londen, is, onlangs, de reeds voor lang aangekondigde Verzameling der Werken van den Geleerden Bisschop van Glouchester, Dr. W. Warburton, uitgegeven, onder den Tytel: A complete Edition of the Works of W. Warburton, including the ninth Book of the divine Legation of Moses, and several other pieces; never before printed. Het gantsche Werk, waar onder verscheidene nog onuitgegeven Stukken, beslaat 7 Delen, in 4to. en kost 6 Pstl. en 6 Pstl. na genoeg ƒ75: - Additions and Corrections &c. Byvoegzels en verbeteringen op de vorigen uitgaven van Dr. Robertson's Geschiedenis van Amerika, 8vo Londen, by Cadell, 1788. prys 6 d. De berispende aanmerkingen van den Abt Clavigero, in deszelfs Geschiedenis van Mexico, tegen den Heer Robertson, hebben dezen aanleiding gegeven om dit zyn Werk over te zien en te onderzoeken, hoe verre de tegen hem ingebragte beschuldigingen op de waarheid gegrond waren. Op velen derzelver antwoord hy den Abt meesterlyk, en verdeedigd zig ten volle. Omtrent anderen, erkend hy gulhartig derzelver gegrondheid, en zet, langs dien weg, zyn Werk ene meerdere waarde by. - De Byvoegzels wyzen op de Octavo druk van 1783. Voorts zyn, gedurende de maand Augustus, alhier de volgende Nieuwe Werken en Geschriften uitgekomen: als in het Vak der Godgeleerdheid en Zedenkunde. Proposals for printing a New Translation of the Bible &c. Voorslagen tot het in druk uitgeven van ene nieuwe overzetting des Bybels, met verschillende Lezingen, Aantekeningen en oordeelkundige Aanmerkingen, door A. Geddes, D.D. gr. 4to. prys 2 sch. 6 d. Exposition of the Old Test. Verklaring van het Oude Testam. door wylen den Wel Eerw. Job Orton, Deel I. 8vo. 6 sch. A Letter adressed to the Ministers of Baptists &c. Brief aan de Predikanten der regtzinnige of Kalvinistische Doopsgezinden; de onbestaanbaarheid van derzelver gedrag en Godsdienststelzel &c. aanwyzende, 8vo. 3 d. Essay on the Kingdom of Christ. Proeve over het Koningryk van Kristus, door Abr. Booth, 1 sch. Sermon on the best means of Communicating Religious knowledge &c. Leerredenen over de beste middelen om der Jeugd Godsdienstige Kundigheden mede te delen, door T. Kenrick, 8vo. 1 sch. Religion the only Security of Society Godsdienst, de enigste Veiligheid van den Burgerstaat: een Leerreden, door W. Holcombe, 1 sch. Essay on the Folly of Scepticism &c. Proeve over de dwaasheid van het Scepticismus &c. Ene bekroonde Prysverhandeling van Teylers Godgeleerd Genootschap, 8vo 2 sch. 6 d. Letters to a Young Infidel &c. Brieven aan een jong Heer, die reeds vroeg de beginzels van het ongeloof hadde ingezogen, 1 sch. Genees-, Heel- en Vroedkunde. Treatise on Fevers &c. Verhandeling over de Koortsen, waarby derzelver oorzaken uit een nieuw oogpunt beschouwd worden, 8vo. 1 sch. zynde een antwoord op de Prysvragen der Koningl. Societeit te Parys. Brand's, Essays on Ruptures, Proeven over de Breuken, 2 sch. Neale, on Nervous complaints. Over Zenuw zukkelingen, 8vo. 1 sch. 6 d. Thopham, on the Diseases of Cattle. Over de Ziekten van het Hoornvee, 8vo. 6 sch. Geschiedkunde, Levens- en Plaats beschryving. Hist. and Antiq. of Durham. Geschiedenis en Oudheden van Durham, door W. Hutchinson, F.A.S. Deel II. 1 L. 1 sch. Hist. of Peter the cruel King of Castile &c. Geschiedenis van Pieter den wreden, Koning van Kastilie, 2 Dl. 8vo. 10 sch. Account of the Shipwreck of the Antelope Packet. Verbaal der Schipbreuk van de Paketboot Antilope, 3 sch. History of the Island of Veritas. Geschiedenis van het Eiland Veritas, in de Zuidzee ontdekt door Kapit Richardson, 2 sch. 6 d. Tower's, Life of the late King of Prussia. Leven van den laatst overleden Koning van Pruissen, 2 Del, 8vo. 12 sch. Wiskunde &c. Solution of the Quadratura of the Circle, door B. Lucas, 1 sch. 6 d. Mathematical Essays. Wiskundige Proeven, door Hellins, 4to. 7 sch. 6 d. On the superiority of Iron to Stone &c. Proeven om aan te tonen, dat yzer beter dan steen kan dienen om Koorn te malen &c. door W. Walton, 6 d. Dichtkunde. A Collection of Psalms & Hymns &c. Verzameling van Psalmen en Liederen voor den Openb. Godsdienst, zonder enige inmengzels der betwisten Leerstellingen van enigerhande Gezindheid, 8vo. 3 sch. 6 d. Poëtical Works &c. Dichtkundige Werken van den Deken Smith, nevens deszelfs Leven, 1 sch. 6 d. Gray's Elegy, in 't Engelsch, Fransch en Latyn, 1 sch. Nederlanden . Reeds in een onzer Nommers kondigden wy de Vertaling aan van het Geschrift van den Heer Necker , sur l'Importance des opinions religieuses, onder den Titel: Het wigtige der Godsdienstige Begrippen. De grote Staatsman vervaardigde het zelve, wanneer hy zich, als 't ware, verlaten vond van de gewigtige belangen des levens, en zyne eenzaamheid, als een yverigst Patriot, ten algemenen nutte besteedde: dan, daar tegenwoordig het oog van gantsch Europa, op dezen groten Man, by zyne herstelling tot Directeur der Financien, en by zyne benoeming tot Minister van Staat, gevestigd is, verdient het ene dubbele opmerking. De behartiging van 's Menschen voornaamste belangen door Staatsmannen, wier denkwyze en Karakter dikwyls ene gehele Natie vormt; en dat wel onder het geleide der bondigste redeneringen, langs het rigtsnoer van een juist oordeel, en met die bevalligheid van schryfwyze, welke 'het onderwerp zelf verlevendigt, verdient ongetwyffeld de dankbaarste goedkeuring van ieder Menschenvriend. En het is ooit dit, welk, hoe zeldzaam, van het voor handen zynde Geschrift, zonder enige de minste grootspraak, moet erkend worden. De Schryver, geheel en al afwykende van den gewonen trant, op welken zyn onderwerp door menigen Godgeleerden is behandeld, betoogt de onontbeerlykheid van den Godsdienst voor den Staat, voor de Overigheid, voor den Vorst, in een woord, voor de gehele Maatschappy, zo klemmend en beslisschend, dat wy van ieder Lezer, die dit Stuk met enige aandacht leest, gerustelyk vertrouwen, het zelve niet te zullen neder leggen, zonder enen geheiligden eerbied voor den Godsdienst te gevoelen, zonder den beroemden Schryver in zyn hart te zegenen voor den gewigtigen dienst, welken hy in dit opzigt aan de zaak van waarheid en deugd bewezen heeft. Zie hier den inhoud der Hoofdstukken: I. Hoofdst.Over de betrekking der Godsdienstige Begrippen, op de algemene orde. II.Vervolg van dit Onderwerp: - Vergelyking tusschen den invloed der Godsdienstige Begrippen, dien der Wetten, en dien van het algemeen denk beeld of Volksbegrip. III.Tegenwerping, afgeleid uit onze natuurlyke neiging en vermogens tot het goede. IV.Tegewerping, afgeleid uit het goed gedrag van verscheidene ongodsdienstige Menschen. V.Invloed der Godsdienstige Begrippen op het Geluk, VI.Invloed van de Deugd op het Geluk. VII.Van de Godsdienstige Begrippen in derzelver betrekking tot de Vorsten. VIII.Tegenwerpingen, afgeleid uit de Oorlogen en Beroerten, welke gesproten zyn uit Godsdienstige Begrippen. IX.Tegenwerping, afgeleid uit den Rustdag. X.Aanmerking op eene byzondere omstandigheid der openbaare verrichtingen van den Godsdienst. Dit Werkje, gr. 222 bladz. is uitgegeven, te Amsterdam, by M. Schalekamp. Dicht- en Zedenkundige Bespiegelingen over Hagar en Ismaël Gouda, by Verblaauw, in gr. 8vo. Amsteldam en zyne Geschiedenissen in 't kort, 1e Deel met Prentverbeeldingen, te Amst by Allart, in 12mo. Cook, Clerke en Gore, Reis naar den Stillen Oceaan van 't Jaar 1776 tot 1780. te Rotterdam, by Bothal en D. Vis, in 4to. Agis of de Republiek Sparta, Treurspel, door G. Paape, te Antwerpen Hermanni Reyaards, Oratio: Pro ordinis ratione, qua Deus in patefacienda Religione, usus sit. Trajecti ad Rhenum ex Officina Abr. van Paddenburg, gr. 4to.

_alg004alge01_01_13_10

Godgeleerdheid en Zedenkunde. Proposals for printing a New Translation of the Bible &c. Voorslagen tot het in druk uitgeven van ene nieuwe overzetting des Bybels, met verschillende Lezingen, Aantekeningen en oordeelkundige Aanmerkingen, door A. Geddes, D.D. gr. 4to. prys 2 sch. 6 d. Exposition of the Old Test. Verklaring van het Oude Testam. door wylen den Wel Eerw. Job Orton, Deel I. 8vo. 6 sch. A Letter adressed to the Ministers of Baptists &c. Brief aan de Predikanten der regtzinnige of Kalvinistische Doopsgezinden; de onbestaanbaarheid van derzelver gedrag en Godsdienststelzel &c. aanwyzende, 8vo. 3 d. Essay on the Kingdom of Christ. Proeve over het Koningryk van Kristus, door Abr. Booth, 1 sch. Sermon on the best means of Communicating Religious knowledge &c. Leerredenen over de beste middelen om der Jeugd Godsdienstige Kundigheden mede te delen, door T. Kenrick, 8vo. 1 sch. Religion the only Security of Society Godsdienst, de enigste Veiligheid van den Burgerstaat: een Leerreden, door W. Holcombe, 1 sch. Essay on the Folly of Scepticism &c. Proeve over de dwaasheid van het Scepticismus &c. Ene bekroonde Prysverhandeling van Teylers Godgeleerd Genootschap, 8vo 2 sch. 6 d. Letters to a Young Infidel &c. Brieven aan een jong Heer, die reeds vroeg de beginzels van het ongeloof hadde ingezogen, 1 sch.

_alg004alge01_01_13_11

Genees-, Heel- en Vroedkunde. Treatise on Fevers &c. Verhandeling over de Koortsen, waarby derzelver oorzaken uit een nieuw oogpunt beschouwd worden, 8vo. 1 sch. zynde een antwoord op de Prysvragen der Koningl. Societeit te Parys. Brand's, Essays on Ruptures, Proeven over de Breuken, 2 sch. Neale, on Nervous complaints. Over Zenuw zukkelingen, 8vo. 1 sch. 6 d. Thopham, on the Diseases of Cattle. Over de Ziekten van het Hoornvee, 8vo. 6 sch.

_alg004alge01_01_13_12

Geschiedkunde, Levens- en Plaats beschryving. Hist. and Antiq. of Durham. Geschiedenis en Oudheden van Durham, door W. Hutchinson, F.A.S. Deel II. 1 L. 1 sch. Hist. of Peter the cruel King of Castile &c. Geschiedenis van Pieter den wreden, Koning van Kastilie, 2 Dl. 8vo. 10 sch. Account of the Shipwreck of the Antelope Packet. Verbaal der Schipbreuk van de Paketboot Antilope, 3 sch. History of the Island of Veritas. Geschiedenis van het Eiland Veritas, in de Zuidzee ontdekt door Kapit Richardson, 2 sch. 6 d. Tower's, Life of the late King of Prussia. Leven van den laatst overleden Koning van Pruissen, 2 Del, 8vo. 12 sch.

_alg004alge01_01_13_13

Wiskunde &c. Solution of the Quadratura of the Circle, door B. Lucas, 1 sch. 6 d. Mathematical Essays. Wiskundige Proeven, door Hellins, 4to. 7 sch. 6 d. On the superiority of Iron to Stone &c. Proeven om aan te tonen, dat yzer beter dan steen kan dienen om Koorn te malen &c. door W. Walton, 6 d.

_alg004alge01_01_13_14

Dichtkunde. A Collection of Psalms & Hymns &c. Verzameling van Psalmen en Liederen voor den Openb. Godsdienst, zonder enige inmengzels der betwisten Leerstellingen van enigerhande Gezindheid, 8vo. 3 sch. 6 d. Poëtical Works &c. Dichtkundige Werken van den Deken Smith, nevens deszelfs Leven, 1 sch. 6 d. Gray's Elegy, in 't Engelsch, Fransch en Latyn, 1 sch. Nederlanden . Reeds in een onzer Nommers kondigden wy de Vertaling aan van het Geschrift van den Heer Necker , sur l'Importance des opinions religieuses, onder den Titel: Het wigtige der Godsdienstige Begrippen. De grote Staatsman vervaardigde het zelve, wanneer hy zich, als 't ware, verlaten vond van de gewigtige belangen des levens, en zyne eenzaamheid, als een yverigst Patriot, ten algemenen nutte besteedde: dan, daar tegenwoordig het oog van gantsch Europa, op dezen groten Man, by zyne herstelling tot Directeur der Financien, en by zyne benoeming tot Minister van Staat, gevestigd is, verdient het ene dubbele opmerking. De behartiging van 's Menschen voornaamste belangen door Staatsmannen, wier denkwyze en Karakter dikwyls ene gehele Natie vormt; en dat wel onder het geleide der bondigste redeneringen, langs het rigtsnoer van een juist oordeel, en met die bevalligheid van schryfwyze, welke 'het onderwerp zelf verlevendigt, verdient ongetwyffeld de dankbaarste goedkeuring van ieder Menschenvriend. En het is ooit dit, welk, hoe zeldzaam, van het voor handen zynde Geschrift, zonder enige de minste grootspraak, moet erkend worden. De Schryver, geheel en al afwykende van den gewonen trant, op welken zyn onderwerp door menigen Godgeleerden is behandeld, betoogt de onontbeerlykheid van den Godsdienst voor den Staat, voor de Overigheid, voor den Vorst, in een woord, voor de gehele Maatschappy, zo klemmend en beslisschend, dat wy van ieder Lezer, die dit Stuk met enige aandacht leest, gerustelyk vertrouwen, het zelve niet te zullen neder leggen, zonder enen geheiligden eerbied voor den Godsdienst te gevoelen, zonder den beroemden Schryver in zyn hart te zegenen voor den gewigtigen dienst, welken hy in dit opzigt aan de zaak van waarheid en deugd bewezen heeft. Zie hier den inhoud der Hoofdstukken: I. Hoofdst.Over de betrekking der Godsdienstige Begrippen, op de algemene orde. II.Vervolg van dit Onderwerp: - Vergelyking tusschen den invloed der Godsdienstige Begrippen, dien der Wetten, en dien van het algemeen denk beeld of Volksbegrip. III.Tegenwerping, afgeleid uit onze natuurlyke neiging en vermogens tot het goede. IV.Tegewerping, afgeleid uit het goed gedrag van verscheidene ongodsdienstige Menschen. V.Invloed der Godsdienstige Begrippen op het Geluk, VI.Invloed van de Deugd op het Geluk. VII.Van de Godsdienstige Begrippen in derzelver betrekking tot de Vorsten. VIII.Tegenwerpingen, afgeleid uit de Oorlogen en Beroerten, welke gesproten zyn uit Godsdienstige Begrippen. IX.Tegenwerping, afgeleid uit den Rustdag. X.Aanmerking op eene byzondere omstandigheid der openbaare verrichtingen van den Godsdienst. Dit Werkje, gr. 222 bladz. is uitgegeven, te Amsterdam, by M. Schalekamp. Dicht- en Zedenkundige Bespiegelingen over Hagar en Ismaël Gouda, by Verblaauw, in gr. 8vo. Amsteldam en zyne Geschiedenissen in 't kort, 1e Deel met Prentverbeeldingen, te Amst by Allart, in 12mo. Cook, Clerke en Gore, Reis naar den Stillen Oceaan van 't Jaar 1776 tot 1780. te Rotterdam, by Bothal en D. Vis, in 4to. Agis of de Republiek Sparta, Treurspel, door G. Paape, te Antwerpen Hermanni Reyaards, Oratio: Pro ordinis ratione, qua Deus in patefacienda Religione, usus sit. Trajecti ad Rhenum ex Officina Abr. van Paddenburg, gr. 4to.

_alg004alge01_01_13_15

Land en zeekaarten. Te Napels, is uitgekomen N. 171 der Zeekaarten, bevattende de Golven van St. Eufemia en Gioïa. In deze Verzameling, die vervolgd wordt, zal men de gehele Kust van dat Ryk nauwkeurig afgetekend vinden. Het gedeelte, welk reeds het ligt ziet, gaat van den Berg Circello, tot op de Grenzen van den Kerkelyken Staat, en vervolgd langs de Kust van de Middelandsche Zee, tot aan Calabria Ulteriore. Het is, door de edelmoedige medewerking des Konings, en den yver van den Minister d'Acton, tot stand gebragt. 'Er zal insgelyks ene naauwkeurige Geographische Kaart van het gehele Ryk bygevoegd worden, waar aan men reeds arbeidt.

_alg004alge01_01_13_16

Tekeningen en prenten. Londen. Denman. Tabulae duae aeneae, exhibentes Rupturam, et inversionem Uteri, gr. 4to. prys 3 sch. Thirty-eight Plates &c. 38 Platen met Verklaringen tot opheldering van het Stelzel van Linnaeus, over de Planten, door Prof. Martin, 9 sch. en afgezet 18 sch.

_alg004alge01_01_13_17

Londen. Denman. Tabulae duae aeneae, exhibentes Rupturam, et inversionem Uteri, gr. 4to. prys 3 sch. Thirty-eight Plates &c. 38 Platen met Verklaringen tot opheldering van het Stelzel van Linnaeus, over de Planten, door Prof. Martin, 9 sch. en afgezet 18 sch.

_alg004alge01_01_13_18

Toneel- en ander konstvermaak nieuws. Op den Nederduitschen Schouwburg , te Amsterdam, zal vertoond worden: Zaturdag 27 September. Ifigenia in Aulis, Treurspel. De Bedrogen Bakker, Pantomime. Maandag 29 dito. De Min in 't Lazarushuis, Blyspel. Het Feest der Zotten, Divertissement. Dingsdag 30 dito. De Min in 't Lazarushuis, Blyspel. Het Feest der Zotten, Divertissement. Woensdag 1 October. De Min in 't Lazarushuis, Blyspel. Het Feest der Zottten, Divertissement. Donderdag 2 dito. Krispyn, Medevryer van zyn' Heer, Kluchtspel. Zemire en Azor, Zangspel met Balletten. Vrydag 3 dito. De Gewaande Heidin, of de bedrogen Gelukzoeker, Klugtsp. Zemire en Azor, Zangspel. Te Faënza, ene kleine Pausselyke Stad in Romagna, is een zeer fraaye Schouwburg gebouwd, en, op de luisterrykste wyze, den 12 Mey laatstleden, geopend. De Heer Joseph Pistocchi, een beroemd Bouwkundige, heeft den opbouw bestuurd.

_alg004alge01_01_13_19

Narigten en byzonderheden, tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk. In Spanje, zyn, by ene Ordonnantie des Konings, verscheidene heilzame inrigtingen gemaakt, ter vermindering en uitrooying van de Vossen en Wolven, die aan de Schaaphoedery een alleraanmerkelykst nadeel toebrengen. Onder anderen, zal, tweemaal's jaars, op dezelfde uren, door het gehele Ryk, ene algemene Jagt gehouden worden: hoedanig een middel, ongetwyffeld, van veel uitwerking zal zyn. De voordelen, welken dat Ryk van de Wolteelt trekt, zyn zo gewigtig, dat zy die moeyte en alle verdere voorzorgen ter bescherming en bevordering daar van aangewend, te overwaardig zyn. - Men rekend de jaarlyksche Hoeveelheid van Wol op 300,000 Quintalen, die, onbewerkt, niet minder dan 6 Millioenen zware Stukken van Achten, waardig zyn. Het Huishoudkundig Genootschap, te Spallatro, in Dalmatie, heeft, reeds in de eerste jaren van deszelfs oprigting, zodanige voordelen te weeg gebragt, dat men, van dien tyd af, den aanvang van welvaart in Venetiaansch Dalmatie rekenen mag. Het houd zig, met enen standvastigen yver bezig in de bevordering van Landbouw, Fabrieken en Koophandel. Men heeft bereids aanmerkelyke verbeteringen gemaakt in de cultuur en inzameling van verscheidene Producten, den Mastix, de Manna, Olyfölie, enz. Andere soorten van Planten zyn, met enen gelukkigen uitslag, ingevoerd en aangekweekt, gelyk de Tabak, het Mostertzaad, Katoen, en anderen. Volgens de nieuwste Berigten staat de Bevolking van Italien op den volgenden voet. Napels en Cicilien bevatten een aantal Inwoneren van4,985,634 De Kerkelyke Staat2,290,000 Toskanen en Lucca1,200,000 Modena &c.310,000 Parma &c.250,000 Oostenryksch Italien340,000 Sardinische Staten, buiten het Eiland zelve2,600,000 Venetie, omtrent2,000,000 Genua, omtrent600,000 makende een geheel van14,485,634 Men is bezig Lysten van de Bevolking voor geheel Spanje te maken.

_alg004alge01_01_13_20

Geboorte- trouw- en sterflysten. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amsterdam 197: en te Haarlem 9, onder welken laatsten 6 beneden de 12 jaren.

_alg004alge01_01_13_21

Bekendmakingen en prys-opgaven van in- en uitlandsche boeken en geschriften. De Heer van Archenholz, te Hamburg, bekend door zyne Beschryving van Engeland en Italien, is voornemens, by Intekening uit te geven: De Nieuwste Geschiedenis van het Britsche Ryk, met den beginne van het Jaar 1788. onder den Titel van Brittische Annalen, waar van ieder Jaar een Band zal worden uitgegeven: De Intekeningprys is 1 Rthl. 8 gr. in Louis d'Or, en de Intekening zelve, staat by Hoffmann, te Hamburg, tot ultimo September open. In December zal het 1ste Deel in 't licht komen. Door den Boekverkoper J. Allart, te Amsterdam, is ene Intekening geopend, die niet voor den laatsten December 1788 zal gesloten worden, op ene Beschryving van het Leven van Frederik II. Koning van Pruissen &c. 't welk door een Nederlandsch Geleerden zal geschreven, en op best groot Mediaan Papier, met ene gehele Nieuwe Letter, gedrukt worden. Het zelve zal uit niet minder dan 5, en uit niet meer dan 6 Delen in gr. 8vo. bestaan, waar van men het 1ste Deel, in de maand May 1789, en het 2de nog in dat zelfde jaar, en voorts alle Jaren 2 Delen zal afleveren. Voor het 1ste Deel zal het Portrait des Konings naar de beste originelen, door R. Vinkeles gegraveerd, geplaatst worden. De Prys der Intekening is 2 stuivers voor ieder Vel, te betalen, tegen quitantie, by de Aflevering: zullende het Werk, compleet zynde, voor die niet ingetekend hebben, tot een derde in prys verhoogd worden. De Inschryving kan geschieden, in geheel Nederland, by de Boekverkopers, waar een breedvoeriger Berigt Gratis word uitgegeven. Te Haarlem by A. Loosjes.

_alg004alge01_01_13_22

Berigten. Rusland. De Oorlogs-drukte brengt enigen stilstand te wege, in de Letterkundige Bezigheden van dit Ryk. Men kan dus hier omtrent weinig aanmerkelyks melden. Ondertusschen zyn de Reizen van Joh. Anton Guldenstadt, door Rusland, en in het Gebergte van Kaukasus, eindelyk in 't ligt gekomen: zynde dezelve, op bevel van de Russ. Keizerl. Akademie der Wetenschappen, door den Heer Pallas, uitgegeven. Ene korte Levensbeschryving van den braven Autheur gaat voor het Werk: 't geen wyders versierd is met Platen en ene Kaart, ten Tytel voerende: Nieuwe Kaart van Kaukasus, merendeels, uit de nagelatene eigenhandige Schetsen van Guldenstadt, zamengesteld. Dit Werk, met welks uitgave, op ene onverantwoordelyke wyze, gezammeld is,vervat op lange na niet, alle die waarnemingen, welken de Schryver op zyne Reize gelegenheid hadde, op te doen. De meesten derzelven zyn door hem, gedurende dezelve, als Memories aan de Akademie ingezonden; ene omstandigheid, welke geweten diend te worden, om hem, als schryver, regt te doen; hoe weinig ook zyn verkregen roem zulk ene verschoning nodig hebbe. - Guldenstadt wierd, waarlyk, zyn Vaderland te vroeg ontrukt. Zeldzaam vond men zo vele kundigheden, met zo veel redelyke Vaderlandsliefde, en zo veel werkzame Menschlievendheid gepaard, als by dezen man. Van zyne Kundigheden kan zyn geleerde arbeid getuigen: zyn Patriotismus bleek inzonderheid in zynen yver, om de ontdekkingen en waarnemingen der Reizende Akademisten praktikaal te maken en voor de ogen van het Hof en het Russisch Publiek ten tone te stellen; terwyl zelfs zyn dood een bewys van zyne Menschlievenheid opleverde. Daar hy zig in de Geneeskonst geöeffend hadde, nam hy voor niet de bezorging van arme Lyderen op zig, 't geen hem, by ene besmettelyke ziekte, het leven kostte. Hy was de Stigter van een Hoogduitsch Lees-Genootschaps, 't geen nog, tot op heden, onder het bestuur van den Hofraad en Ridder Euler, stand houd. De Heer Sujew, Lid van de Akademie, heeft ene Reisbeschryving van St. Petersburg naar Cherson, in de jaren 1781 en 1782, in de Russische Tale laten drukken, waar in vele zaken van het uitterst belang voor de Aardryks- en Staatkundigen voorkomen.

_alg004alge01_01_14_0

Portugal. Ten blyke, dat ook, in dit Ryk, meer opgeklaarde denkbeelden, met betrekking tot het Godsdienstige en het Kerkelyk Regt, van tyd tot tyd, beginnen door te stralen, dienen de volgende Rechtsgeleerde Stellingen , openlyk verdedigd aan de Universiteit van Coimbra, onder voorzitting van zyne Koninglyke Hoogheid, den Prins van Bresil, in 1787. I. Men moet zorg dragen, dat het getal van Letterkundige Genootschappen en Geleerden van professie even min te sterk toenemen, als dat der Geestelyke ordens. II. Alles, wat de Kerk in den Staat bezit, bezit zy door de gunst van den Souverain. Derhalven kunnen de Donatien, aan de Kerk, door den Souverain gedaan, ook indien zulks nodig is, zonder tusschenkomst van het kerkelyk gezag, wederom, naar goedvinden herroepen worden. III. De openlyke oefening, van wat Godsdienst het ook zy, wanneer de veiligheid van den Staat daar door niet benadeeld wordt, kan niet alleen in den Staat geduld, maar ook, zo zulks tot algemeen welzyn dienstig is, zonder enig vermoeden van Ongodsdienstigheid door de Wetten geregeld worden. IV. De Kerk oeffend ook zomtyds verdraagzaamheid, wanneer zy de dwalenden, naar tyds omstandigheid, met wonderbare toegevendheid verdraagt; schoon zy die zomtyds, om de zaken niet te ver te doen komen, uit de Christelyke Maatschappy verwydere. V. De Huwelyken kunnen niet alleen door Burgerlyke Wetten belet, maar ook, zo zy in weêrwil van dezen voltrokken zyn, vernietigd worden. VI. Wanneer de Souverain, ten algemenen beste, den recursus ad Pontificem Romanum belet, is het de pligt der Bisschoppen, op hun eigen gezag de dispensatien, in zaken, die geen uitstel kunnen lyden, toe te staan. VII. De Gelovigen kunnen door de Kerk alleenlyk met geestelyke straffen worden aangedaan. VIII. Men is het niet eens, of een ongelovige, dan of een dweeper den Godsdienst meer schade toebrengt. Wy verfoeien ze beiden, doch denken, dat de Godsdienst van den ongelovigen het meeste gevaar te vreezen heeft. IX. Joseph I. vereuwigder gedachtenis, heeft de Pauslyke bullen in Coena Domini en de Indices expurgatorios, listig in Portugal ingevoerd, geheel afgeschaft, en door het eerste het Koninglyk gezag uit de kaken van het Roomsche Hof ontrukt, door het andere onze gemoederen van enen allerondragelykste Slaverny verlost, by zyn decreet van April 1768. X. Het staat onzen Souverain vry, de Apostolische Nunciussen, even als andere Afgezanten, buiten de Gren zen van het Portugeesche Ryk te verwyderen; en, indien zulks nodig is, alle gemeenschap tusschen de Portugeesche Onderdanen, van wat rang en staat ook, en de onderhoorigen van het Roomsche Hof af te snyden, zonder dat zulks gerekend kan worden den Godsdienst te benadelen. XI. Wy houden staande, dat de Kerklyke Ban en Straffen, welken den Koninglyken Ministers, buiten kennis des Konings, mogen opgelegd worden, als met de Wetten en oude gebruiken des Ryks strydende, deswegens nul en van gener waarde zyn.

_alg004alge01_01_14_1

Spanje. De Oeconomische en Vaderlandsche Genootschappen , van Bilboa en Jaen, hebben verscheidene Medailles en Eerpryzen uitgeloofd voor de beantwoording van ettelyke Vragen, den Landbouw en de Fabrieken betreffende, waar van de onderwerpen allergewigtigst, dog meest plaatselyk, zyn. Een Lid van het Vaderlandsch Genootschap, te Madrid, Don Francesko, Malo de Medina, Priester, heeft, in zyne Geboorteplaats, Villacagnas, een Weeshuis gestigt, en alle zyne Goederen, die zeer aanzienlyk zyn, tot deszelfs onderhoud geschikt. Het zelve is, door den Koning, insgelyks aanmerkelyk begiftigd. Nopens de Letterkundige Societeit van Vrouwen, in Madrid opgerigt, (waar van met een kort woord in No. 6. der Algemene Konst- en Letterbode, gewag gemaakt is) kan men thans enig nader en meer nauwkeurig berigt mededelen. Zie hier de aanleidende oorzaak nevens den waren aart van dit Genootschap. Twee Vrouwen van den eersten rang, namelyk de Hertoginne van Ossuna, Gravinne van Benevente, en Donna M. Isidora Quentana e Lacerda, Marquisinne van Monte Algré, hadden, tot in het laatst van het afgelopen jaar, deel genomen aan de Oeconomische Maatschappy, in die Hoofdstad. Zyne Koninglyke Majesteit, onderrigt zynde, dat vele andere Vrouwen, van het meeste aanzien en den eersten adel van Spanje, in enen dergelyke eer wenschten te delen, gaf aan de Maatschappy kennis, dat 'er gene beletzelen in den weg waren, om aan enen zo prysselyken yver te voldoen: waar op dan de Maatschappy 14 van deze eerst aanzienlyke Vrouwen, behalven de twee eerstgemelden, onder het getal harer Leden heeft aangenomen; terwyl insgelyks de Princesse van Asturien, en de Infantes Donna Marianna Victoria en Donna Maria Josepha, haar de eer aandeden, van zig hier by te voegen. Deze Vrouwen een Gezelschap op zig zelven uitmakende, niet min talryk dan aanzienlyk, zullen weeklyksche Vergaderingen, afzonderlyk van die der Mannen, houden: zynde de Hertoginne van Ossuna tot Voorzitster, en de Marquisinne de Montego tot Geheimschryfster gekozen. - By die gelegenheid, hield Don Joseph Guerara Vasconcellos, Censor der Maatschappy, ene korte en fraaye Redenvoering: over het Nut en Gewigt der onderwerpen, door zyne Majesteit aan de zorg en yver der Maatschappy aanbevolen. Daar een dier voorwerpen bestaat in het bestuur der vier Scholen voor jonge Jufvrouwen, in de vier Kwartieren der Hoofdstad, waar dezelve in die soorten van Arbeid en Handwerken geoeffend worden, welken voor hare Kunne geschikt zyn, zyn 'er agt Vrouwen benoemd geworden, om Twee aan Twee, het opzigt over de School, in elk Kwartier, te hebben. Men beloofd zig, met veel gronds, aanmerkelyke voordelen uit deze aanzienlyke Vergadering.

_alg004alge01_01_14_2

Italien. De Koning van Zweden, by zyn laatste verblyf in Romen, door de Arkadische Akademie der Letter- en Dichtkunde, tot Lid aangenomen, of wel voor Arkadisch Herder, onder den naam van Alessandro Chorneo, verklaard zynde, heeft, zedert, ten blyke van deszelfs genoegen hier over, zyn konstig geschildert Portrait aan de Akademie gezonden, 't geen vervolgens plegtig in de Arkadische Zaal ten toon gehangen is. Vader Jacquier, van de Orde der Minderbroeders, Emeritus Proffess., beroemd Wiskundige en Lid van verscheiden Akademien, geboren in Fransch Vitri, is dezer dagen, te Romen, overleden. Hy wierd, in zyne jeugd, derwaarts gezonden, en bragt 'er meer dan 50 jaren door, tot gene geringe eer voor zyne Natie, zyne Orden, en voor de Konsten en Wetenschappen. Hy trok twee jaarwedden van den Koning van Frankryk, die hy egter, geheel, ten behoeve der Armen besteedde. De Akademie der Arkadiërs hield, den 5 Juny, hare openbare Vergadering, welke zeer luisterryk was. De Geleerde Vader Jacquier. oudste Lid van dit loflyk Genoot schap, opende de Zitting met ene Redenvoering over de Pyramiden en Obelisken der Ouden, waar in alle de duidelykheid en juistheid uitblonk, die men van een zo beroemd Wiskundigen kon verwagtten. Over de Obelisken redenerende, en bepaaldelyk over die der Zonne, die zig te Rome bevind, wees hy, zeer wysgerig, het Sterrekundig gebruik aan, welk de ouden daar van maakten, en nam wyders daar uit gelegenheid, om den tegenwoordigen Paus Pius VI. den verdienden lof toe te zwaaien, als die, op zulk ene luisterryke wyze, de fraaye Konsten in deze Hoofdstad, begunstigd. Vervolgens wierden, door de Leden, verscheidene Klinkdichten gelezen, tot lof van den Geleerden Redenaar, en betrekkelyk op de genoemde Verhandeling, als mede andere fraaye Dichtstukken gelezen: wordende de Vergadering besloten, door den Grave Giovanni Fantoni, met het voorlezen van ene voortreffelyke Ode, van zyn eigen maakzel. Den 12 Juny, daar aan volgenden, hield de Akademie, op nieuws, ene buitengewone en openbare Vergadering, ten gevallen van enige Letterkundigen uit het Departement van Parmesani, die zig te Romen, bevonden: welke byeenkomst de Kardinaal Valenti Gonzaga met deszelfs tegenwoordigheid verëerde, en welke door verscheidene andere lieden van aanzien, zo buitenlandsche als Nationale, wierd bygewoond. Deze Zitting wierd geopend door den Grave Antonio Cerati, Voorzitter by de Klasse der Wysbegeerte, aan de Universiteit te Parma, met ene doorwrogte Verhandeling over de Vraag: ‘Of de Geest der Wysbegeerte van deze Eeuwe, voor dan nadelig aan de Dichtkunde en fraaye Konsten was?’ Hy behandelde dit Stuk met zeer veel oordeel en welsprekenheid, en toonde aan, dat alleen het misbruik der Wysbegeerte der Dichtkunde hinderlyk kan wezen. De Redenaar wierd algemeen toegejuicht, en men las een aantal Klinkdichten ten zynen Lof. Verscheidenen vreemde Arkadiërs lazen vervolgens allerhande schone Dichtstukken, wordende daar in vervangen door derzelver Medebroeders van Romen. De Zitting wierd besloten, door den Abt Luigi Godard, met het voorlezen van enige losse Vaersen, vol vinding, over den oorsprong der Italiaansche Tale, van de Latynsche afkomstig.

_alg004alge01_01_14_3

Frankryk. Den 26 July laatstl. overleed, te Parys, de Heer Guilleaume de Rochefort, Medelid van de Akademie der Opschriften en fraaye Wetenschappen, geboren te Lyon, 1731. Men heeft van hem een Fransche Overzetting der Iliade en Odyssea, in Vaersen; ene wederlegging van het Systeme de la Nature; ene Verhandeling over de begrippen der Ouden, nopens het Geluk; ettelyke Toneelstukken; ene overzetting van Sophocles, in Vaersen, nevens verscheidene Verhandelingen in de Schriften der Akademie der Opschriften. In Parys, is een grote Horologie-Fabriek aangelegd, die de beste voordelen beloofd. Niet te vrede zynde met den gewonen arbeid, maar de Konst tot den hoogsten trap van volkomenheid willende brengen, zal men daar by jaarlyks pryzen uitdelen, aan zulke Leerlingen van het Handwerk, die, 1. in het Horlogiemaken, 2. in de Wiskunde, 3. in de Tekenkonst, 4. het Orneren, of 5. de Schryfkunde, boven anderen uitmunten. Men zal 'er thans ook Vrouwspersonen by aankweken, als hebbende deze van Nature ene betere geschiktheid voor deze Konst, dan de Manspersonen, ontfangen. Over den brandenden Berg der Mane. (Van den Heer de la Lande.) ‘Den 13 Maart, van 7 tot 9 uren, wierd door den Heer Nouet, een der Sterrekundige van het Koninglyk Observatorium, in het onverligte deel der Mane, zodanig iets waargenomen, als Hirchel den brandenden Berg der Mane genoemd heeft, gelykende naar een Ster van de zesde grootte, of van ene kleine Nevelster, welker ligt allengskens toenam, als by flikkering. Hy toonde dezelve ook aan andere Sterrekundigen, door ettelyke Verrekykers: ook hadde de Heer de Villaneuve haar reeds den 22 May 1787, waargenomen. Men kan derhalven het bestaan van zodanig een Vuurberg in de Maan geenzins in twyffel trekken. De Heer Hirchel heeft denzelven, zedert 4 May 1783, en inzonderheid den 17 April 1787, waargenomen; gelyk men zien kan in de Philosophische Transacties van het laatste jaar. Reeds in de Eclips van 24 Juny 1778, hadde de Heer d'Ulloa, een zeer bekend Spaansch Sterrekundige, op de zwarte Schyf der Mane, een ligtende stip gezien: en in de volkomene verduistering van 1715, zag men 'er, als 't ware, flikkeringen op. Ondertusschen is 'er geen Dampkring aan de Maan te bespeuren. - De Scheikundigen mogen twisten over de benaming van Vuurberg, maar de naam doet hier niets af. - De Vuurberg der Mane is gelegen in het Noord-Oostelyk deel, op drie Minuten van den Rand der Mane, omtrent de vlak, Helikon genoemd, en gemerkt No. 12. op de Maans-Afbeelding, welke in myne Sterrekunde te vinden is.’

_alg004alge01_01_14_4

Over den brandenden Berg der Mane. (Van den Heer de la Lande.) ‘Den 13 Maart, van 7 tot 9 uren, wierd door den Heer Nouet, een der Sterrekundige van het Koninglyk Observatorium, in het onverligte deel der Mane, zodanig iets waargenomen, als Hirchel den brandenden Berg der Mane genoemd heeft, gelykende naar een Ster van de zesde grootte, of van ene kleine Nevelster, welker ligt allengskens toenam, als by flikkering. Hy toonde dezelve ook aan andere Sterrekundigen, door ettelyke Verrekykers: ook hadde de Heer de Villaneuve haar reeds den 22 May 1787, waargenomen. Men kan derhalven het bestaan van zodanig een Vuurberg in de Maan geenzins in twyffel trekken. De Heer Hirchel heeft denzelven, zedert 4 May 1783, en inzonderheid den 17 April 1787, waargenomen; gelyk men zien kan in de Philosophische Transacties van het laatste jaar. Reeds in de Eclips van 24 Juny 1778, hadde de Heer d'Ulloa, een zeer bekend Spaansch Sterrekundige, op de zwarte Schyf der Mane, een ligtende stip gezien: en in de volkomene verduistering van 1715, zag men 'er, als 't ware, flikkeringen op. Ondertusschen is 'er geen Dampkring aan de Maan te bespeuren. - De Scheikundigen mogen twisten over de benaming van Vuurberg, maar de naam doet hier niets af. - De Vuurberg der Mane is gelegen in het Noord-Oostelyk deel, op drie Minuten van den Rand der Mane, omtrent de vlak, Helikon genoemd, en gemerkt No. 12. op de Maans-Afbeelding, welke in myne Sterrekunde te vinden is.’

_alg004alge01_01_14_5

Duitschland en Naburige Ryken. De Heer J.N. Bisschoff, tot dus verre Geheimschryver by den Geheimraad van Hardenberg-Reventlow, te Brunswyk, is tot buitengewoon Hoogleeraar in de Rechten, te Helmstad benoemd geworden. De Heer Hofraad Zimmerman is, in het laatst der vorige maand Augustus, van zyne tweejarige Geleerde Reize te rug gekomen. Naar men verneemd, is het Pruissische Religie-Edict van 9 July, door een Koninglyk Rescript aan den Staatsraad, zo al niet weder ingetrokken, ten minsten, in de strafste Artykelen buiten kragt gesteld; gelyk dan ook, tot nog toe, gene Predikanten, die hun ontslag verzogt hadden, hetzelve bekomen hebben, nog ook zedert ergens enige werking daar van bespeurd is. Men schryft zulks ten groten dele toe aan de Vertogen van een beroemd en verligt Minister. De Regerende Hertog van Mekelenburg Schwerin, heeft den Heer Dr. Koppe, tegenwoordigen Universiteits-Secretaris te Rostock, tot Bibliothecarius by de Boekery van Rostock en Butzow, welken by de hereniging, by een gevoegd staan te worden, onder ene jaarwedde van 250 Ryksd. benoemd. Opgemelde Hr. Koppe is, by het Hertoglyk Duitsch Genootschap, te Helmstadt, tot Medelid aangenomen. Aan de Universiteit, te Halle, zyn de Doktoren in de Geneeskunde F.A. Richter, J.C. Wilh. Junker en A.G. Weben, tot buitengewone Hoogleeraren in die Wetenschap bevorderd: ook staat de tegenwoordige Rektor, te Buckenburg, F.S. Gunther Wahl, als buitengewoon Hoogleeraar in de Wysbegeerte en Translateur der Oostersche Talen, aan die Universiteit te komen. In een onzer beste Letterkundige Dagschriften, vind men de volgende uittrekzels uit de Brieven van twee Reizende Natuuronderzoekeren. ‘Myne Reize tot aan Valencia is zeer voorspoedig geweest. Den 1 en 2 Jan. trokken wy over 't Pyraneesch Gebergte, 't geen, aan dezen kant, meer langzaam opgaande dan steil is, dog daar en tegen een brederen rug schynt te hebben, als aan de zyde van Bayonne, waar het meer steil oploopt. Van de Spaansche Grenzen tot hier toe, is de Landstreek doorgaans bergachtig. De Bergen zyn meestal kaal, met geen aarde in 't geheel bedekt, en gevolglyk zeer onvrugtbaar, 't geen den gehelen oord een zeer woest aanzien geeft. De Dalen zyn wel bebouwd, maar steenachtig, door de afgerolde of by watervloeden afgescheurde brokken der Bergen: en zy zyn dus niet zo vrugtbaar, als zy, volgens de natuur en het gunstig klimaat konden zyn. De soorten van Bergen, in dezen oord, tot aan Barcelona, bestaan meestal uit Granith: beneden deze Stad treft men doorgaans overstroomde Bergen aan, nu eens uit verharde Kley, dan uit Pleisterkalk en Mergel, zo verre ik bespeurren konde, bestaande. Spanje ligt onder een gelukkige Luchtstreek. Wy gevoelden op onze gehele Reize gene koude, en troffen doorgaans zulke warme dagen aan, als men, in Duitschland, tegen het einde van Mey heeft. De Peulvrugten zyn hier reeds ryp, en de Persik, Abricoos, Kers en Pruim staat in vollen bloey.’ Valencia, den 18 Jan. 1788. ‘Sedert den 24 April, de dag, waar op ik de Corunna verliet, is dit de eerste plek vasten gronds, dien ik weder betrede. - Dit Eiland is rondom met Bergen omgeven, en zo verre ik, in den korten tyd, waar op wy aan Land gegaan zyn, alleen om versch Water en Levensmiddelen in te nemen, kan waarnemen, bestaan deze Bergen uit Toetssteen, Kalk en rode Biksteen, die, onder elkanderen gemengd, op een gepakt, een vervaarlyk hoog Gebergte vormen. De Piek, aan welker voet deze Stad ligt, is bekend wegens hare hoogte, leverende ook een duidelyk blyk hier van op, daar zy. met haar blanken top, die met altoosdurend sneeuw bedekt is, zig zeer verre in Zee laat beschouwen. Alle Bergen zyn hier kaal, steil opgaande en met gene aarde bedekt; zulks de Landbouw hier zeer gering is, en het weinige, 't geen men daar van in deze Stad bespeurd, is bovendien, in enen slegten staat. Puerto de Sancta Cruz, op het Eiland Teneriffe, den 8 Mey 1788.’

_alg004alge01_01_14_6

Nederlanden. Rotterdam . Het Dicht- en Letterlievend Genootschap : Studium Scientiarum Genitrix, heeft, den 25 der Maand September, in den Stads Doele, alhier, des zelfs algemene Vergadering gehouden. Na het openen van dezelve, door den Voorzitter A.H. Hagedoorn, met ene Dichtmatige Schets van 's Menschen voortreffelykheid, deed de Heer eerste Secretaris verslag van de voornaamste handelingen des Genootschaps, op en zedert de algemene Vergadering van 1786 voorgevallen: waar op, door den Voorzitter, de uitdeling van de Gouden Eerpenning aan den Heer Lambertus van Ooyen, Az. te Rotterdam, en die van den Zilveren, aan den Heer Jacob van Dyk, te Nieuwerkerk, aan den Yssel, werd gedaan, wegens hunne bekroonde Dichtstukken; behelzende Henrik van Brederode, Hoofd der zaamverbondene Edelen, enz. Voorts werd berigt, dat het Genootschap, op deszelfs Prysstof: Het Karakter van Jesus Christus ons ten voorbeelde, drie Dichtstukken hadde ontvangen, getekend met de volgende Spreuken, als: Het Eerste. Die zegt, dat hy in Hem blyft, die moet ook zelve alzo wandelen, gelyk Hy gewandeld heeft. Joannis , 1ste Briev. Het Twede. Hoort Hem, den Zoon van God gegeven, Gelukbegerend Waereldrond! Een bron van vreugd, een weg ten leven, Is elke les uit Jezus mond. van der Palm . En het Derde. Die zegt, dat hy in Hem blyft, moet alzo wandelen, gelyk Hy gewandeld heeft. Johannis . Dat de gemelde Dichtstukken, naauwkeurig onderzogt en overwogen zynde, met algemene Stemmen, was geoordeeld, dat onder dezelven slegts een Vers werd gevonden, dat enige aandagt zoude verdienen, dewyl 'er verscheidene Dichterlyke trekken in voorkomen, en de Dichter, hier en daar, zyne denkbeelden met vuur heeft uitgedrukt; doch dat het onderwerp te oppervlakkig, te los en te onnaauwkeurig behandeld is, en 'er, boven dien, vele prosaïke bewoordingen en menigvuldige Feilen in gevonden worden: waarom zelfs dit Vaers niet bekroond konde worden. En zyn, hier op, de drie Briefjes, tot de gemelde Dichtstukken behorende, ongeöpend verbrand. Voorts heeft het Genootschap besloten, de voorn. Pryfstof: Het Karakter van Jesus Kristus, ons ten voorbeelde, andermaal, ter beantwoordinge voor het volgende Jaar op te geven: en bied, op den voet van vorige jaren, ene Gouden Eerpenning, ter waarde van 25 Dukaten, aan den Dichter van het beste Nederduitsche Dichtstuk, dat dezelfde stof voldoende beantwoord, en ene Zilveren Eerpenning, van denzelfden stempel, aan den zamensteller van het Vaers, dat het best naast by komen zal. De Dichtstukken moeten leesbaar geschreven; en voor, of op den laatsten van Bloeimaand 1789, aan den Eersten Secretaris dezes Genootschaps, Abr. Wynants, vracht vry, gezonden worden, vergezeld met een gezegeld Briefje, waar in de Namen en Woonplaatsen der Opstelleren uitgedrukt staan, en ten opschrift hebbende ene Spreuk, waar mede ook de Dichtstukken getekend zyn. Voorts werd den aanwezenden Leden het uitgegeven Stuk der Dicht- en Letterlievende Werken dezes Genootschaps ter hand gesteld; en zyn de verdere verrigtingen dezer Maatschappye met enen vriendelyken Maaltyd besloten. Amsterdam. De Maatschappy tot bevordering van den Landbouw alhier, ingevolge haar Programma van January laatstleden, voorgesteld hebbende het uitdenken van een middel, ter voorkoming en genezing van een niet zeer bekend ongemak onder de Schapen, 't welk zig aan de klaauwen dier Dieren openbaard, en dezelven vervolgens zodanig aantast, dat ze eerlang genoodzaakt zyn op de knien te moeten loopen, en eindelyk sterven, heeft hier over te dier tyd geen voldoend Bericht ontvangen. - Dewyl ondertusschen die kwaal thans wederom vry aanmerkelyk (vooral in Noord-Holland) toegenomen is; zo beloofd de Maatschappy aan den genen, die, voor primo January 1789, een door proeven gestaafd Geneesmiddel, of wel een behoedmiddel, om deze kwaal voor te komen, gevonden zal hebben, ene Praemie van Tien Dukaten, benevens ene Zilveren Medaille, op den Stempel der Maatschappy geslagen. - De Berichten en Getuigschriften moeten voor of op den eersten February 1789, franco worden toegezonden aan de Heren J. de Bosch Jeronimusz., op de Keizersgragt, over de Groenlandsche Pakhuizen, en Mr. H. Calkoen, op de Keizersgragt, by de Beerestraat, Secretarissen derzelver Maatschappy. Voorts heeft zig by de Maatschappy, ingevolge haar laatste Programma, over het afwisselen der Wei- tot Bouwlanden, als Schryver van de Verhandeling onder de Zinspreuk: Werk terwyl het Dag is, bekend gemaakt de Wel Eerwaarde Heer Leendert Calff, Predikant te Haringhuizen, onder Alkmaar, aan wien dan ook de Gratificatie van Tien Dukaten, of een Stuk Zilver van gelyke waarde, is toegekend. Wy zyn verzogt, het volgend Bericht ene plaats, in ons Weekblad, te geven. ††† Buiten myne kennis, en gevolglyk ook zonder myne toestemming, is 'er, in den Nieuwen Europischen Staats-Secretaris , voor de maand Augustus 1788 pag. 175. een zogenaamd volledig verslag, wegens de onenigheden in de Luthersche Kerk te Amsterdam, geplaatst. Ik kan, wel is waar, niet duidelyk genoeg zien, hoe over 't geheel het verhaal van enen Kerkelyken twist, in enen Nieuwen Europischen Staats-Secretaris, te passe kome; maar dit weet ik zeker, dat myn in 't Duitsch Museum, voor Maart dezes jaars, geplaatste Brief, die met opzet geen volledig, maar alleen voor zo ver, berigt van 't voorgevallene stond te geven, als tot wederlegging van geheel valsche Verhalen, die men na Duitschland gezonden had, volstrekt nodig ware, in genen dele de aandacht van 't Hollandsch Publiek; vooral tegenswoordig in Aug. daar, Gode zy dank! de storm schynt bedaart te wezen; verdiende. Immers behelsd dezelve niets, dan 't geen men in Holland reeds beter en vollediger weten kon. Voor Duitschland kan iets nieuw en belangryk zyn, 't geen het juist voor Holland niet is; en even zo omgekeerd. Ook zie ik dit ten klaarsten, schoon ik al geen geboren Nederlander ben, dat, althans, die man of die vrouw (waarlyk, ik weet niet, met wien ik hier eigenlyk te doen heb) mynen brief niet had behoren te vertalen; want hy of zy verstaat my blykbaar niet. Zie hier enige proeven: ex ungue Leonem! pag. 178. ‘Er mag nun eine kritische Conjectur wagen:’ dit heet by onzen Vertaler: ‘hy mag nu ene kritieke omstandigheid opgeven,’ - ‘ein Philolog,’ - ‘een redekundige,’ - ‘Er hat von Pr. Rhunken einen Codex der vier Euangelien zum conferiren erhalten,’ ‘hy heeft van Prof. R. een boek over de vier Euangelien ter onderhandeling verkregen.’ ‘Ich könnte ihm wol eine kritische conjectur hier uber mittheilen, aber ich will seinen kritischen Genius nicht vorgreifen.’ ‘Ik zou hem hier wel ene oordeelkundige omstandigheid over kunnen mede delen, maar ik wil zynen oordeelkundige geest niet vooruitlopen.’ Al dezen onzin leverd slegts ene enkele bladzyde op! - Hier uit oordele men over 't geheel, waar in meer feilen zyn, als onreinigheid in de Stal van Augias. En om dien te zuiveren, bezit ik te weinig van den moed van Hercules. Slechts ene enkele belagchlyke feil moet ik nog aanstippen, om myn oordeel over de jammerlyke houding der Vertaling te rechtvaardigen. In 't oorspronglyke staat, door een drukfout, man bat gewählt, und wählet noch, en al wie maar een weinig Hoogduitsch verstaat, ziet uit den zamenhang, dat 'er staan moest: man hat gewühlt, und wühlt noch. Dan, wat doet onze Vertaler? - Met ene bewonderingwaardige, onnavolglyke, getrouwheid vertaald hy. (p. 101) Men heeft verkoren, en verkiest nog, om die onrusten te vereeuwigen! O sancta Simplicitas!!! Hoe zeer beklaag ik ieder myner Duitsche Landgenoten, die 't onuitspreeklyk ongeluk heeft, om in de handen van zulk enen Vertaler te vallen; en hoe zeer dien goeden in 't Hoogduitsch onkundigen Nederlander, die tot zulk enen vertaler zyne toevlugt neemt. Dan, het is te hopen, dat 'er niet meer dan ene enkele Genie van die grootte, gelyktydig, zig in onze Zeven Verenigde Provincien op doe. Om intusschen alle onaangenaame en verkeerde gevolgen voor te komen; en tevens 't gerugt te keer te gaan, als of ik van dit fraaye stuk, 't welk men zelfs in de Couranten zorgvuldig onder myn' naam aangekondigt heeft, de maker of handlanger ware, zo verklaar ik hier mede, voor de ogen van 't Nederlandsch Publiek, dat ik 't gemelde opstel, 't geen men in den Europischen Staats-Secretaris vindt, niet voor 't myne erkenne, maar 't zelve, met al deszelfs zin en onzin, late voor rekening van den Vertaler. Het schynt my toe, dat die man juist tot dat zelfde soort van ontydig dienstvaardige Lieden behoort, waar over ik in mynen Brief in 't Duitsch Museum geklaagd heb; terwyl een derzelven oorzaak was, dat ik, tot verdediging van myne vrienden en van my zelven, ten minsten in Duitschland, iets over ene zaak zeggen moest, die my zulk een treurig jaar veroorzaakte. Dan, dank zy der Voorzienigheid, zy is voorby! Mogt zy in eeuwige vergetelheid geraken; en, ten minsten, niet, tot schande van onze tyden, ooit te rug keren! E.H. Mutzenbecher . Amsterdam, september 1788. PRYSVRAGEN, vastgesteld by de Algemene Vergaderinge des Oeconomischen Taks , van de Hollandsche Maatschappye der Wetenschappen, gehouden in 1787 en 1788. De Algemene Voorwaarden zyn dezelfde zo als in de voorgaande Prysvragen te zien is.

_alg004alge01_01_14_7

Landbouw. Aan den genen, die door ene ondervinding van zes jaren met voldoende Proeven zal hebben aangetoond, dat ene Gulikse of andere Ploeg, tot nog toe in de Republiek niet bekend, beter geschikt is tot bevordering van den Landbouw in Kley- of Zandgronden, de Praemie van 100 Dukaten. Berichten en Getuigschriften in te leveren met ult. Sept. 1794. Zullende ingeval meer dan ene Proeve mogt genomen zyn, de volgende naar waarde worden beloond. Aan enen Nederlandsche Jongeling, der Fransche Tale machtig, die, na in Frankryk in de Ecole Veterinaire, (zynde het School opgericht tot onderzoeking en genezing der Ziekten van het Vee) ten minsten twee jaren lang gestudeerd te hebben, t'huis gekomen, voldoende blyken van bekwaamheid geeft; een Praemie van 200 Ducaten. - Doch zal deze praemie niet worden betaald, dan na dat dezelve zyne Konst drie jaren lang, hier ten Lande, zal geoeffend hebben. Voor het beste verslag van Proeven, gedaan met enig Instrument tot hier toe by ons in den Landbouw niet gebruikt wordende; mits daar door enig meerder voordeel in den Landbouw verkregen worde, dan men nu heeft door de maniere tegenwoordig in gebruik; ene Praemie van de Gouden Medaille. Het Bericht met het nodig bewys der genomene Proeven, in te leveren voor of op ult. Sept. 1790. Strekt zig uit tot ult. Sept. 1792. Aan den genen, die voldoende opgeeft, met Proeven van drie jaren bevestigt, en met nodige Getuigschriften staaft, het beste Voedzel en Drank voor het nog gezonde Hoornvee, wanneer de besmettelyke Ziekten zig op een Stal heeft geopenbaard, om daar door, ware het mogelyk, de Ziekte, zo niet geheel voor te komen, althans min gevaarlyk te maken; een Praemie van 100 Ducaten. De Berichten en bewyzen in te leveren voor ult. Sept. 1792. Aan den genen, die de grootste hoeveelheid van Witte Geerst, (dewelke ook Oostersche Manna genaamd word) op niet minder dan een quart Morgen Lands, zal hebben gezaaid, als mede van de inzameling voldoende Monsters, gelyk ook de manier van bebouwing en inzameling aangetoond zal hebben; een Praemie van 25 Ducaten. De Berichten en Getuigschriften in te leveren, voor of op ultimo Sept. 1789. Deze Praemie strekt zig uit tot ult. Sept. 1791. Dewyl de ondervinding leert, dat de Koeyen, zo wel in de Weiden als op de Stallen, zeer dikwils hare Kalveren verleggen of afzetten, en de Landman daar door zeer veel schade lyd, zo is de vraag uit welke oorzaken zulks ontstaat, en welke middelen daar tegen gebruikt zouden kunnen worden, waar van de Landman zich gemaklyk zou kunnen bedienen, zo dra hy bemerkt dat de Koe Kalf draagt, of het Afzetten zou kunnen voorkomen, zo dra men bespeurt, dat de Koe daar mede bezig is. Aan den genen, die deze Vraag best beantwoord, en een, door behoorlyke Proeven gestaafd, middel aan de hand geest, zal een Praemie van de twede Gouden Medaille en 25 Ducaten, of 50 Ducaten worden gegeven. Het Bericht en de Getuigschriften in te leveren, voor of op ult. Sept. 1789. Strekt zig uit tot ult. Sept. 1791. Die het gemakkelykste, onkostbaarste en zekerste middel, buiten de genen, waar mede men zich tot hier toe behelpt, tot het weren van de nadelen der Boom of Plantluizen, uit de ondervindingen met Proeven gestaafd, zal opgeven, mits de Planten daar door niet benadeeld worden, een Praemie van 30 Ducaten. De Berichten in te leveren voor of op ultimo Sept. 1789. Deze Praemie strekt zig uit tot ult. Sept. 1791. Aan den genen, die het beste middel, door Proeven gestaafd, aanwyst, om het Land van zeker onkruid, Rossement genaamd, te zuiveren, mits de Koorn- of Weilanden daar door niet benadeeld worden, en de kosten het nut niet overtreffen, een Praemie van 50 Ducaten. De Berichten en Getuigschriften in te leveren voor of op ult. Sept. 1789. Deze Praemie strekt zig uit tot ult. Sept. 1791. Voor den genen, die de beste wyze uitvindt, om goeden Hennip op de minst kostbare wyze te teelen, en in staat is, om ze tot die zagt-, zuiver- en fynheid te brengen, dat ze, zonder geklopt te worden, kan worden gebruikt om Touw van te slaan, met Proeven gestaafd: ene Praemie van 25 Duc. De Berichten en Bewyzen in te leveren voor of op ult. Sept. 1789. strekt zig uit tot ult. Sept. 1792. Welke zyn de gebreken van best zwaar Kleyland, 't zy het zelve als Bouwland, of als Weiland worde gebruikt? welken van die gebreken ontstaan, uit den aart dier gronden, en welken komen uit de behandeling voort? en welken zyn de beste middelen om die gebreken weg te nemen? Voor het beste antwoord uit ieder der Zeven Provintien van de Republiek, en voor het beste dat uit het ressort der Generaliteit zal inkomen, en met Proeven gestaafd, voor of op den laatsten Sept. 1790. de Gouden Medaille of 50 Ducaten. Strekt zig uit tot ult. Sept. 1792. Aan den genen, welke het meest voldoende door Proeven zal bepalen, of tot bemestinge der Koornlanden, even zo goed Koe-, Paarden- of Schapenmest met Zand kan toegemaakt worden, als met heide plaggen? en zo ja, welk Zand daar toe voldoende, en welk het beste zy? een Praemie van 50 Duc. De Berichten en Getuigschriften in te leveren voor of op ult. Sept. 1790. strekt zig uit tot ult. Sept. 1792. Aan den genen, die Bouw, Weide- of Hooyland, het welk ten minsten in de drie laatste Jaren niet bemest of toegemaakt is geweest, met onvermengde Haard-Assche; het zy dan zuivere Turf- of Hout-Assche, het zy die beiden door elkanderen; zal hebben toegemaakt, met dat gevolg, dat het enen even goeden of beteren Oogst oplevere, als of het met ene soort van Mestinge van meerderen prys toegemaakt ware, en tevens opgeeft ene berekening der gemaakte onkosten, in tegenoverstellinge van andere bemestingen, en de wyze, op welke hy die bemesting heeft gedaan. Voor de grootste Quantiteit, ten minsten van zes morgen Bouw- en twee morgen Weyde of Hooyland, of vice versa van zes morgen Weyde of Hooyland en twee morgen Bouwland; de twede Gouden Medaille en 5 Ducaten, of 30 Ducaten. Voor de tweede Quantiteit, ten minsten van vier morgen Bouw- en twee morgen Weyde of Hooyland, of vice versa van vier morgen Weyde of Hooyland en twee morgen Bouwland; de Zilveren Medaille en 14 Ducaten. Voor de derde Quantiteit niet minder dan twee morgen Bouw- en twee morgen Weyde of Hooyland; een Praemie van 10 Duc. en de Zilveren Medaille. Voor de vierde Quantiteit, ten minsten van een morgen Bouwen een morgen Weyde of Hooyland; een Praemie van 6 Duc. en de Zilveren Medaille. En voor de vyfde Quantiteit, niet minder dan een half morgen Bouw- en een half morgen Weyde of Hooyland; een Praemie van 2 Ducaten en de Zilveren Medaille. Indien meerdere Mededingers zich in gelyken graad bevinden, zullen de voorgestelde Vyf Praemien, in geld, naar evenredigheid tusschen dezelven gedeeld worden, De Berichten en Bewyzen van een en ander op te geven voor of op ultimo Sept. 1789. Deze Praemie strekt zig uit tot ult. Sept. 1791. De helft der voorgestelde Praemien zal naar evenredigheid verdiend worden, voor die genen, welken hunnen Proeven alleen op Bouw- ofte wel op Weiland gedaan mogten hebben. Aan den genen, die de meeste hoeveelheid, ten minsten een morgen Klei- Bouwland, 't geen noodzaaklyk bemest moet worden, alleen met ongebluschte Kalk zal bemest hebben, een Praemie van 6 Ducaten. Het Bericht, nopens het succes van het daar op gezaaide Graan, en de manier, welke by de bemesting in agt genomen is, met ene berekening en vergelyking tegen de gewone bemesting, benevens de Getuigschriften moeten ingeleverd worden voor of op den laatsten Sept. 1790 Deze Praemie strekt zig uit tot Sept. 1792.

_alg004alge01_01_14_8

Koophandel en Colonien. Aan den genen, die de beste middelen aan de hand geeft, om den onderlingen Koophandel met Noord-America op enen goeden voet en in bloey te brengen, zodanig, dat daar uit een wezentlyk voordeel voor ons Vaderland voortspruite: De Gouden Medaille, te beantwoorden voor ult. Sept. 1789. en strekt zich uit tot ult. Sept. 1792. Aan hem of hun, die in 't Vaderland leveren twe duizend pond Tabak, in onze Colonien gegroeid, welke zo goed is, als de beste Tabak van de Rivier d'Oronoque, en welken tot denzelfden prys kan geleverd worden; een Praemie van 100 Duc. De Monsters en Getuigschriften in te leveren voor ult. Sept. 1790. Deze Praemie strekt zig uit tot ult. Sept. 1793. Aan den genen, die de meeste Quantiteit van de Radix Julappae, die Resinens is, in de Colonien van den Staat aankweekt, de Gouden Medaille. De Berichten en Bewyzen aan de Algemene Vergadering in te leveren voor of op ult. Sept. 1790. Deze Praemie strekt zig uit tot ult. Sept. 1793. Aan den genen, die de meeste Quantiteit van de Gutta Gamba Bomen aankweekt in de Colonien van den Staat; de Gouden Medaille. De Berichten en Bewyzen aan de Algem. Vergadering in te leveren voor ultimo Sept. 1790. Deze Praemie strekt zig uit tot ult. Sept. 1793. Aan den genen, die de meeste Quantiteit van het Semen Amomi of Ammi, gelyk aan die van Jamaica, in de West-Indische Colonien van den Staat teelt, de Gouden Medaille. De Berichten en Bewyzen aan de Algemene Vergadering in te leveren voor ult. Sept. 1790. En strekt zig uit tot ult. Sept. 1793.

_alg004alge01_01_14_9

Tekeningen en prenten. In de Boekwinkels van Gartman, Vermandel, en Smith, te Amsterdam, word thans uitgegeven: Het vyfde Stel Vaderlandsche Gezigten , of Afbeeldingen, behorende tot den tegenwoordigen Staat der Verenigde Nederlanden, 5de Deel, naar het leven getekend, door J. Bolthuis, en in 't koper gebragt, door K.F. Bendorp: Dit Stel bestaat uit 20 Gezigten; behelzende Amsterdam, Gouda en Rotterdam, de prys is ƒ1:18:- Proefdr. ƒ2:10:- en gr. Pap. ƒ2:10:-

_alg004alge01_01_14_10