Datasets:

recursal

/

SuperWikiNEXT-32B

like 2

’n Pottebakker aan die werk in Morena, Indië. **Pottebakkery** is die proses om houers en ander voorwerpe uit klei en ander keramiese materiaal te vorm wat by hoë temperature gebak word om dit hard en duursaam te maak. Belangrike soorte sluit in erdewerk en porselein. Die plek waar sulke ware deur 'n pottebakker gemaak word, word ook 'n pottebakkery genoem. Die term "pottebakkery" word deur die Amerikaanse Vereniging vir Toetsing en Materiale omskryf as "alle gebakte keramiekware wat klei bevat wanneer dit gevorm word, behalwe tegniese, strukturele en vuurvaste produkte". In argeologie, veral wat die antieke en prehistoriese tydperke betref, beteken "pottebakkery" dikwels net houers, terwyl figure uit klei "terracotta" genoem word. Klei word dikwels in definisies van pottebakkery genoem as die materiaal wat gebruik word, maar dit is twyfelagtig. Pottebakkersartikels word gemaak deur die vorming van ’n voorwerp uit keramiek (dikwels klei) in ’n gewensde vorm. Dit word dan by hoë temperature (600 tot 1 200 °C) in ’n droogoond of put gebak en gedroog totdat dit permanente veranderings ondergaan, insluitend die verhoging van die sterkte en stewigheid daarvan. Baie pottebakkersware is bloot vir algemene gebruik, maar dit kan ook as ’n kunsvoorwerp gemaak word. ’n Kleivoorwerp kan versier word óf voordat óf nadat dit gebak is. Kleigebaseerde pottebakkery kan in drie hoofgroepe verdeel word: erdewerk, ru-erdewerk en porselein. Dit verg al hoe meer spesifieke kleimateriale en al hoe hoër baktemperature. Al drie soorte kan geglasuur word of nie, na gelang van die gebruik. Hulle kan ook almal met verskillende tegnieke versier word. Dit is dikwels duidelik sigbaar tot watter groep ’n artikel behoort, maar nie altyd nie. Die artikels uit frit van die Islamitiese wêreld gebruik nie klei nie en val tegnies buite dié groepe. Historiese pottebakkersartikels kan gegroepeer word as "fyn" erdewerk, relatief duur en goed gemaak na gelang van die estetiese smaak van die betrokke kultuur; of as "growwe" ware, wat meestal onversier, eenvoudig en dikwels minder goed gemaak is. Drogingsproses -------------- Pottebakkery in ’n brandheuwel in Mali. Al die vroegste pottebakkersware is in sulke putte gedroog. Tradisionele potte van Bangladesj. ’n Pottebakkersmark in Boubon, Niger. ’n Oond by 'n pottebakkery in Bardon Mill, Brittanje. Die drogingsproses laat die voorwerp onomkeerbaar verander. Dit is eers daarna ’n pottebakkersartikel. In droging by ’n laer temperatuur sluit die veranderinge sintering in, waar die growwer deeltjies in die voorwerp saamsmelt. In die geval van porselein, waar ander materiale en hoër temperature gebruik word, word die fisiese, chemiese en mineralogiese eienskappe van die bestanddele verander. In alle gevalle is die rede vir die drogingsproses om die artikel permanent harder te maak en die bakproses moet geskik wees vir die spesifieke materiaal. ’n Rowwe riglyn is dat moderne erdeware gewoonlik by temperature van ongeveer 1 000 - 1 200 °C gebak word, steenware by ongeveer 1 100 - 1 300 °C en porselein by ongeveer 1 200 – 1 400 °C. Histories was dit moeilik om baie hoë temperature te bereik, en in ’n eenvoudige put kan erdewerk teen so laag as 600 °C gebak word. Die drogingsproses kan op verskeie maniere geskied; dit word gewoonlik met ’n droogoond gedoen. Beide die maksimum temperatuur en die duur van die proses beïnvloed die finale eienskappe van die keramiek. Die maksimum temperatuur in ’n oond word gewoonlik vir ’n tydperk konstant gehou sodat die materiaal die nodige vastigheid kan bereik. Die atmosfeer in ’n oond tydens die drogingsproses kan die voorkoms van die finale produk beïnvloed. Te veel lug in die oond kan die oksidasie van die klei en glasure veroorsaak. Te min lug of die gebruik van steenkool in plaas van hout kan suurstof van die oppervlak van die klei en glasure afstroop. Dit kan die voorkoms van die artikel beïnvloed. Verder kan sommige glasure wat ysterryke minerale bevat, bruin word as daar baie lug is en groen as die lug min is. Die atmosfeer in ’n oond kan aangepas word om spesiale effekte in die glasuur te produseer. Droogoonde kan verhit word deur die gebruik van hout, steenkool, gas of elektrisiteit. As steenkool of hout gebruik word, kan dit rook, roet en as afgee wat die voorkoms van onbeskermde artikels kan beïnvloed. Moderne droogoonde wat gas of elektrisiteit gebruik, is skoner en makliker om te reguleer, en dit laat korter drogingstye toe. In ’n Westerse aanpassing van die tradisionele droging van Japannese rakuware word die artikel uit die oond gehaal terwyl dit warm is en met as, papier of skaafsels bestrooi, wat ’n kenmerkende verkolingsvoorkoms meebring. In plekke soos Mali word brandheuwels eerder gebruik wat tradisioneel deur ’n dorpie se vroue en kinders gebou word. Takke word op die grond geplaas vir die fondament. Potte word op en tussen die takke geplaas en gras word hoog opgestapel om die heuwel te voltooi. Die gras word dan aan die brand gesteek. Soms word nog heuwels gebou terwyl ander reeds brand.

Die **Akademiese Gymnasium Innsbruck** is 'n openbare gimnasium -grammatikaskool in Innsbruck, Tirol, Oostenryk. Die skool is in 1562 deur die Jesuïete tydens die tydperk van die teen-hervorming gestig. Dit is die oudste skool in Wes-Oostenryk en een van die oudste skole in die Duitssprekende wêreld. Geskiedenis ----------- ### 16de – 17de eeu Aan die begin van die 16de eeu was keiser Maximilian I van plan om 'n Latynse skool in Innsbruck te stig, wat toegang tot onderwys vir almal sou verleen het. Dit het egter byna vyftig jaar geneem totdat sy opvolger keiser Ferdinand I die Jesuïete onder Petrus Canisius in 1562 met die skepping van 'n kerk, kollege en Latynse skool toevertrou het. Dit het uiteindelik op 25 Junie van dieselfde jaar geopen met 71 leerlinge (insluitend aristokrate en voormalige leerlinge van die stad se parochieskool), wat dit vandag die tweede oudste Jesuïeteskool in Oostenryk maak. Tot en met 1575 was daar klasse in die "Neues Stift" *(Nuwe Klooster)* en daarna in die gebou van die Jesuïete Kollege. Vandag huisves eersgenoemde die volkskunsmuseum (Volkskunsmuseum). In 1606 is 'n nuwe skoolgebou opgerig wat voldoende klaskamers vir die toenemende aantal studente vergemaklik het. Dit was egter eers in 1660 dat die skool en die Jesuïeteklooster voltooi is en die Jesuïetekerk uiteindelik ingewy is. Vandag huisves hierdie stel geboue, wat deur Georg Anton Gumpp beplan is en daarna toe verder uitgebrei is, die teologiese fakulteit van die Universiteit van Innsbruck . Gedurende die plaagjare van 1611 en 1634 moes die skool vir etlike maande gesluit word. Op bevel van die Aartshertog is dit egter nie in 'n hospitaal omskep nie en kon die skool sy werk kort daarna weer hervat. In die jaar van sy 100ste verjaarsdag het 604 leerlinge reeds die skool besoek, insluitend 17 schildkliere asook 38 grave en baronne. Op 15 Oktober 1669 is die Universiteit van Innsbruck gestig met vier fakulteite, wat gefinansier was deur die soutmyn in die nabygeleë Hall in Tirol. Die Latynse skool se leerlinge kon dus die plaaslike universiteit bywoon, nadat hulle die voorbereidende filosofiese klasse suksesvol voltooi het. ### 18de – 19de eeu As gevolg van skade wat in hierdie tydperk deur aardbewings veroorsaak is, moes die hoofgebou volkome herbou word en is toe in 1724 ingewy. Die nuwe gebou het nie net klaskamers gehuisves nie, maar het ook uit 'n teatersaal, 'n saal vir groot skoolreünies en 'n kapel bestaan. Die skool sou tot en met 1868 in hierdie gebou bly. Gedurende die vroeë 18de eeu is die kurrikulum by openbare skole in die Habsburgse ryk verenig en het die staat se invloed op onderwys toegeneem, ten koste van die kerk. Die eerste lys voorgeskrewe boeke vir grammatikaskole is byvoorbeeld in 1770 gepubliseer. Toe die Jesuïete-orde in 1773 deur keiser Josef II opgeskort is, het slegs 300 leerlinge die grammatika skool bygewoon. Aangesien dit nie maklik was om die Jesuïete-onderwysers te vervang nie, het dit etlike jare geneem voordat die laaste voormalige Jesuïet-onderwysers die skool verlaat het. Hulle is hoofsaaklik deur lede van die Servietorde vervang. Aan die begin van die 19de eeu het die Oostenrykse nederlaag in die Napoleonitiese oorloë vir Tirol onder Beierse bewind gebring. In 1806 is die Beierse kurrikulum dus ingestel is, net om weer in 1814 deur die Oostenrykse kurrikulum vervang te word. Die Oostenrykse graadskaal van 1 – 5 is byvoorbeeld vervang deur ’n skaal van 1 – 6 (albei stelsels word vandag nog in die onderskeie lande gebruik). Daarna kon die nuwe Oostenrykse kurrikulum, wat in 1805 in werking gestel is, eers in 1814 geïmplementeer word. Alhoewel die AGI vir meer as tien jaar vakonderwysers gebruik het (as gevolg van die Beierse en later die nuwe Oostenrykse leerplanne), is hierdie stelsels weer in 1818 laat vaar. Na die herinstelling van die Jesuïete-orde deur Pous Pius VII in 1814, het die Jesuïete die skool van 1839 tot 1848 bestuur, toe die streeksetel uiteindelik prysgegee is. Die "Gimnasiale hervorming van 1849" het die eerste ministerie van onderwys in die Habsburgse Ryk ("Ministerium für Cultus und Unterricht") geskep en primêre en sekondêre onderwys in die ryk geherorganiseer, wat die staat finale beheer oor onderwys gegee het, ten koste van godsdiensinstellings (soos kerke) wat het hierdie pligte vir eeue lank uitgevoer het. Na vier jaar op laerskool (Volksschule), sou leerlinge wat 'n "Gimnasium" bywoon, eers vir vier jaar middelskool ("Unterstufe") bywoon, wat dan gevolg is deur nog vier jaar op Hoërskool ("Oberstufe"). Die kurrikulum was gemik op 'n algemene opleiding in tale, geskiedenis, wiskunde, natuurwetenskappe en filosofie, insluitend Latyn en Antieke Grieks. Na hierdie agt jaar, gewoonlik op die ouderdom van 18, was die eindeksamen geskryf en geslaag ("Matura/Reifeprüfung") ten einde aan die gesamentlike voorvereiste om universiteit by te woon, te kan voldoen. Destyds het verpligte vakke wat onderrig is, die volgende ingesluit: Godsdiens, Latyn, Grieks, moedertaal, Aardrykskunde, Geskiedenis, Wiskunde, Natuurgeskiedenis, Fisika en Filosofie. Leerlinge kon ook keusevakke kies: ander tale van die ryk, vreemde tale, kalligrafie, stenografie, kuns, musiek en gimnastiek. Hierdie organisasiestruktuur is, met sekere aanpassings, vandag nog geldig. ### 20ste – 21ste eeu Die huidige skoolgebou is in 1909–1910 opgerig, naby die Jesuïetekerk, die streekmuseum *(Landesmuseum Ferdinandeum)* en die historiese gebou, wat tans die Teologiese fakulteit van die universiteit huisves. Na die Anschluss in 1938 is die Duitse kurrikulum vir graad 5 tot 10 ingestel, terwyl die Oostenrykse kurrikulum vir leerlinge in graad 11 en 12 gehandhaaf is. Weens die Nazi's se beleid moes verskeie onderwysers die skool óf weens politieke óf rassistiese redes verlaat en die direkteur, Manfred Mumelter, is na KZ Dachau gedeporteer. In die laaste oorlogsjare is die skool na Steinach am Brenner en later na Zürs am Arlberg verskuif. Eers in Oktober 1945, dus vyf maande na die einde van die Tweede Wêreldoorlog, kon onderrig weer in Innsbruck hervat word. Dit was ná die oorlog dat, weens die belangrike toename in die aantal leerlinge en die inherente gebrek aan ruimte, daar weer planne vir die uitbreiding van die skool gemaak is. Vanaf 1957 was dit *de facto* twee skole wat dieselfde gebou bewoon het, een in die oggend en die ander in die middag. Uiteindelik is 'n nuwe skool in 1965 gebou en die korps van leerlinge en onderwysers het verdeel tussen diegene wat by die "ou" AGI en die "nuwe" Gimnasium Reithmannstraße oorgebly het. Met die bekendstelling van gesametlike onderwys in openbare skole in Oostenryk in 1975, kon die eerste dogters die skool bywoon. In 1980 is die klein stegie wat na die skool lei, herdoop na prof. Franz Mair, voormalige student en onderwyser by die AGI, sowel as lid van die weerstandsbeweging tydens die Derde Ryk. Hy is op 3 Mei 1945, dus vyf dae voor die onvoorwaardelike oorgawe van Nazi-Duitsland, voor die Landhaus in Innsbruck vermoor. Na twee jaar van opknapping en tydelike verskuiwing naby die lughawe, het die skool in die herfssemester van 2007 teruggekeer na sy aanvanklike historiese gebou. Tweetalige onderwys ------------------- Sedert 1996 onderrig die skool studente tweetalig, en veral in die vakgebiede Geografie en Ekonomie, en in Biologie en Omgewingswetenskap. Die gebruik van Engels as onderrigtaal het geleidelik uitgebrei; nou bekend as Tweetalige Klas vir Ekonomie, Persoonlike Vaardighede en Vakspesifieke Taal (BICEPS), het hierdie konsep 'n hoë vlak van aanvaarding deur ouers en studente ontvang, en is verder ondersteun deur twee wetenskaplike evaluasies (Hirner 2000, Strasser 2010, Universiteit van Innsbruck). ### Internasionale Skool Innsbruck In die tydperk 2012/13 is die tweetalige stroom verder ontwikkel tot wat tans bekend staan as 'n Internasionale Klas. Die bedoeling was om 'n hoogs akademiese program met ondersteunende ko-kurrikulêre areas aan te bied. Vanaf 2015 het die Internasionale Skool Innsbruck (ISI) by die Akademisches Gimnasium Innsbruck die status van International Baccalaureate World School-kandidaatskap ontvang. Benewens die verwerwing van 'n hoëvlak van Engelse bevoegdheid, vind daar ook onderrig plaas deur vakspesifieke Engels in die leerareas Geografie en Ekonomie, sowel as Biologie en Omgewingstudies te gebruik. Verdere geselekteerde vakke word ook in Engels aangebied en ondersteun deur Engelssprekende personeel. Die internasionale klas is oop vir alle laerskool gegradueerdes met talentvolle taalvaardighede. Internasionale studente wat in Innsbruck aankom, word ook voorsien van 'n aantreklike leerprogram waarbinne hulle hul opleiding kan voortsit. Die laaste twee jaar van hoër sekondêre skoolopleiding (Jaarvlak 7 & 8) sluit die onderrig van parallelle kurrikulums in – die Oostenrykse Nasionale Kurrikulum en dié van die Internasionale Baccalaureaat Diploma-program. Benewens die verpligte Oostenrykse Skoolverlaateksamen (Österreichische Matura) het studente die geleentheid om in hul finale jaar aan die Internasionale Baccalaureaat Diploma-program deel te neem en daaruit te gradueer. Aktiwiteite ----------- ### Model Europese Parlement Die MEP is 'n simulasie van die Europese parlement, wat daarop gemik is om studente te leer oor die wyses waarop politieke besluite geneem word en om bewustheid van die Europese Unie en sy instellings te verhoog. Daar word elke jaar nasionale sessies gehou om die deelnemers te kies wat die onderskeie lande by die internasionale sessies verteenwoordig. ### Leerlingparlement (SchülerInnen Parlament) Die Leerlingeparlement is die vergadering van alle studente van die afgelope 4 jaar *(Oberstufe)* en neem besluite, soos voorberei deur komitees, wat aan die "Schulgemeinschaftsausschuss" (die liggaam van verteenwoordigers van onderwysers, ouers en leerlinge, wat besluite neem in gebiede waarbinne die skool 'n outonome besluitnemingsbevoegdheid het). Die bedoeling is om demokrasie te bevorder en die leerlinge in die besluitnemingsproses te integreer. ### Jeugparlement van die Alpe-konvensie Saam met die Permanente Sekretariaat van die Alpe-konvensie het die eerste jeugparlement in 2006 in Innsbruck plaasgevind en gaan dit op 'n jaarlikse basis voort. Vrae van spesiale belang vir die inwoners van die Alpe-streek word deur jongmense van die Alpe-konvensie se lidlande in hierdie forum bespreek. Die resultate word dan na afloop van die verrigtinge aan die Permanente Sekretariaat gestuur en aan die Alpine-konferensie en die Permanente Komitee voorgelê. ### Platform vir Politieke Onderwys (Platform für Politische Bildung Hierdie leerlinge se inisiatief is daarop gemik om bewusmaking vir politiek en gesprekke onder tieners aan te kweek. Die groep organiseer samesprekings met politici en geleerdes, veral in die lig van die (relatiewe) nuwe Oostenrykse wetgewing wat die stemouderdom op 16 bepaal het. ### Sosiale inisiatief "Zeit schenken" In hierdie vrywilligheidswerk-projek besoek en werk leerlinge in sosiale instellings en organisasies soos tehuise vir bejaardes, kinders met migrasie-agtergronde of gestremde individue. ### Sport Die Vlugbalspanne van die AGI is besonders suksesvol op streek- en nasionale vlak. ### "Sprankelende Wetenskap" In samewerking met die Universiteit van Innsbruck het leerlinge die moontlikheid om deel te neem aan werklike navorsingsprojekte wat op universiteitsvlak uitgevoer word. Temas sluit byvoorbeeld in "Rekenaarsimulasies en -simulasie-eksperimente – noodsaaklikhede, oplossings en die oorsprong van lewe". ### Reise Studente van AGI word tydens die jare van hul studies op beide plaaslike en internasionale leeruitstappies geneem,. Die verskillende grade neem die volgende reise: * 2. Klasse (graad 6): Skiweek in Pitztal * 3. Klasse (graad 7): Taalweek in Eastbourne * 5. Klasse (graad 9): Somersportweek by Pillersee * 6. Klasse (graad 10): Taalweek in Suidoos-Michigan en Chicago * 7. Klasse (graad 11): Taalweke in Cannes, Dijon of Toulouse (Franse groep) en Orvieto (Italiaanse groep); Geesteswetenskappe-reis na Auschwitz en Mauthausen Bekende oudstudente ------------------- Die volgende alumni het die skool bygewoon en het, waar aangedui, in 'n gegewe jaar gematrikuleer: * Jürgen Bodenseer (1965), president van die Tiroolse Ekonomiese Kamer * Bruno Buchberger (1960), wiskundige * Anna Gamper (1993), eerste vroulike professor in die regte aan die Universiteit van Innsbruck * Alphons Huber (1852), historikus * Eusebio Kino (1664), sendeling en ontdekkingsreisiger van Mexiko en die VSA * Andreas Khol (1959), voormalige hoof van die Oostenrykse nasionale raad *(Nationalratspräsident)* * Herbert Lochs (1964), president van die Mediese Universiteit Innsbruck * Franz Mair (1930), onderwyser en lid van die verset * Adolf Pichler (1837), skrywer, natuurwetenskaplike * Franz Senn (1849), stigter van die Duitse Alpenklub (*Deutscher Alpenverein* ) * Josef Rampold (1943), voormalige hoofredakteur van die Suid-Tiroolse koerant *Dolomiten* * Reinhold Stecher (1939), voormalige biskop van Innsbruck * Alexander Van der Bellen (1962), 9de president van Oostenryk * Mirjam Weichselbraun Sien ook -------- | | | --- | | * Schools portal * flagAustria portal * iconCatholicism portal |

Die **Potchefstroom Koekoek** is ’n Suid-Afrikaanse hoenderras wat in die 1960’s aan die Potchefstroomse Landboukollege in die stad van Potchefstroom deur professor Chris Marais ontwikkel is. Dit is uit kruisings tussen die Swart Australorp, en Wit Leghorn, om spesifieke eienskappe van elk te behou en in die proses die ras meer geskik te maak vir Suid-Afrikaanse omstandighede, en die verekleur stem ooreen met die gestreepte Plymouth Rock. Die hoenderras is later deur P.J. Serfontein en J.P. Botha verbeter. Die ras is as ’n dubbeldoel, vrylopende hoender bestem met uitstekende lê-kwaliteite, asook ’n liggaamstruktuur geskik vir vleisproduksie. Opregte Koekoeke het uitsluitlik ’n swart-en-wit gestreepte ("barred") vering, heldergeel bene en snawel, en ’n bloedrooi kam. Die kuikens se geslag kan op ’n jong ouderdom reeds bepaal word te danke aan unieke geslagskenmerke. Potchefstroom koekoeke is ook bekend daarvoor dat hulle goed lê, ten spyte van swak kwaliteit of nie-genoegsame voeding. Sien ook -------- * Hoender * Landbou in Suid-Afrika

**John Gaspard Gubbins** (6 Januarie 1877 Upham, Hampshire - 12 November 1935 Johannesburg) was 'n Africana-versamelaar en skrywer. Hy was die seun van 'n rektor Richard Shard Gubbins (1 Desember 1826 St. Marylebone, Londen - 23 Oktober 1884 Herne Hill, Londen) en Ellen Rolls (30 Augustus 1845 Monmouthshire, Wallis 1902 Kensington, Londen) wat op 21 November 1865 getroud is. Gubbins is opgelei by Haileybury en Clare College in Cambridge. Hy het in 1902 na Suid-Afrika gekom en naby Ottoshoop begin boer op 'n plaas wat hy Malemani aka Malmani genoem het na die oorspronklike seTswana-naam van die gebied, "Molemane", wat "plek van baie water" beteken. Vloeispaat is op sy plaas ontdek. Gubbins het sy lewe spandeer om Africana saam te stel in die vorm van ou boeke, prente en manuskripte. 'n Rampagtige brand op Oukersaand 1931 by die Witwatersrand Universiteit het 35 000 boeke vernietig, en die helfte van Gubbins se Africana-versameling. Uit vrees vir die veiligheid van sy versameling op die plaas weens grasbrande, het Gubbins begin om die versameling na Johannesburg te skuif. Gubbins en sy beskermhere het dadelik begin met 'n nuwe versameling wat uiteindelik die Gubbins-biblioteek en die kern van Johannesburg se Africana-museum geword. Hy was tot sy dood direkteur van hierdie museum. Die Universiteit het 'n ere- D.Litt. aan hom toegeken. Werke ----- * *Three-dimensional thinking* - John Gaspard Gubbins (1924) Sien ook -------- * Gubbins-versameling

Die **poumantisgarnaal** (*Odontodactylus scyllarus*) is 'n mantisgarnaal wat in die westelike Stille- en Indiese oseane voorkom; vanaf Guam tot by die ooskus van Afrika suidwaarts tot by KwaZulu-Natal in water wat tot 50 m diep is. In Engels staan die seedier bekend as die *Peacock mantis shrimp*. 'n Kenmerk van die seedier is die breë en kleurvolle stert. Die seedier word tot 180 mm lank, die mannetjies is smaraggroen terwyl die wyfies meer olyfkleurig is. Daar is tieragtige kolletjies op die kante van die lyf tot by die kop. Daar is twee groot oë boaan die blou kop. Tussen die oë is twee paralelle lyne. Die antennas en bene is rooi-oranje met groen areas. Die dier leef in gate wat hulle selfmaak en sanderige en rommel areas. Die mantisgarnaal verdedig sy gebied aggressief. Dit het ook die vinnigste kloue ooit waarmee slagoffers aangeval word; tewens die dier het al die glas van akwariums gekraak. Die kloue word gebruik om krappe, slakke, wurms en vis dood te maak. Die spesie kom algemeen voor. Bron ---- * *The Reef Guide: Fishes, corals, nudibranchs & other invertebrates: East & South Coasts of Southern Africa.* Dennis King & Valda Fraser. Struik Nature. 2014 ISBN 978-1-77584-018-3 | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q43735 * ADW: Odontodactylus\_scyllarus * GBIF: 4316608 * iNaturalist: 119395 * NCBI: 120888 * WoRMS: 220297 |

Klismosstoel, op die grafsuil van Xanthippos, Athene, ongeveer 430-20   VC. 'n **Klismos** (Grieks : κλισμός) of 'n **klismosstoel** is 'n soort Antieke Griekse stoel, met 'n konkawe rugleuning en stoelpote wat uitwaarts buig. Antieke Griekeland ------------------ Antieke meubels soos klismosstoele word dikwels in reliëfs en op geverfde pottebakkery vanaf die middel van die 5de eeu v.C. uitgebeeld. In epiese gedigte verwys *klismos* na 'n leun- of troonstoel, maar daar word geen spesifieke beskrywing van die vorm gegee nie. In die *Ilias* xxiv, nadat Priamos 'n beroep op hom gedoen het, staan Achilles uit sy troonstoel op en help die ouer man op sy voete. Achilles gaan dan om Hektor se liggaam vir 'n ordentlike begrafnis voor te berei, en keer daarna terug om op sy *klismos* te sit. 'n Uitbeelding van 'n sater, met 'n klismosstoel op sy skouer, wat op 'n keramiekvaas aangebring is, toon hoe lig hierdie tipe stoele was. Die geboë, afgespitste stoelpote van die klismosstoel buig gebalanseerd vorentoe en agtertoe, en verleen stabiliteit aan die stoel. Die agterpote buig aaneenlopend opwaarts om 'n breë konkawe rugleuning, wat soos 'n geboë tablet lyk, te ondersteun. Die rugleuning kon die rug ondersteun, of dit kon laer wees, sodat iemand met 'n elmboog daarop kan steun. Gedurende die Hellenistiese periode het die klismosstoel algemeen in onbruik geraak. Ten spyte daarvan is daar uitgekerfde afbeeldings van die klismosstoel, wat uit die 1ste eeu n.C. dateer, in die Dionusosteater, aan die voet van die Akropolis van Athene. In gevalle waar Romeinse voorstellings klismosstoele met sittende persone uitbeeld, is die beelde kopieë van Griekse werke. Die rede waarom die klismosstoel mettertyd nie meer gebruik is nie, kan moontlik aan die ontwerp van die stoel toegeskryf word. Die stoelpote buig na buite, sonder enige verdere ondersteuning, wat tot gevolg het dat die pote heeltemal kan uitsprei en kan breek; dit kan naamlik as 'n ontwerpfout beskou word. * Beeldhouwerk met 'n man wat op 'n klismosstoel sit, in die Getty Museum.Beeldhouwerk met 'n man wat op 'n klismosstoel sit, in die Getty Museum. * Klismosstoel soos gesien van agter, Getty Museum.Klismosstoel soos gesien van agter, Getty Museum. Neoklassisisme -------------- Die klismosstoel het tydens die tweede, argeologiese fase van Europese neoklassisisme herleef. Klismosstoele is die eerste keer algemeen in Parys gesien in die meubels wat Georges Jacob in 1788 vir die skilder Jacques-Louis David gemaak het. Die meubels is gemaak om as rekwisiete te gebruik vir David se historiese skilderye, waar die nuwe gevoel van historisisme visuele outentiekheid vereis het. Dit sal waarskynlik nie moontlik wees om 'n vroeër weergawe van 'n Franse klismosstoel te vind as dié wat in 1786 deur die argitek Jean-Jacques Lequeu ontwerp is, vir die "Etruskiese dekor" van die Montholon-hotel, aan die Montmartre boulevard, nie. Die betrokke stoel is ook deur Jacob gemaak. Hoewel die meubels nie meer bestaan nie, het waterverfontwerpe daarvan in die Cabinet des Estampes behoue gebly. Simon Jervis het daarop gewys dat Joseph Wright van Derby inligting rakende 'n klismosstoel in sy *Penelope Unraveling Her Web*, 1783–84 (J. Paul Getty Museum), ingesluit het. In Londen is vroeë klismosstoele deur Thomas Hope vir sy huis in Duchessstraat, Londen, ontwerp. George Beaumont het die huis so vroeg as 1804 beskryf as "meer 'n museum as enigiets anders". Hope het verskillende variasies van klismosstoele in *Huishoudelike Meubels en Binnenshuise Versiering* (1807), geïllustreer. Klismosstoele in hul suiwerste vorm is in Hope se kunsgalery uitgestal. Henry Moses se sketse, van 'n deftige geselskap besig om kaart te speel en op klismosstoele sit, het in Hope se *Designs of Modern Costume* verskyn (ca. 1812). 'n Selfportret van Adam Buck en sy gesin sluit modieuse klismosstoele, sowel as 'n versameling Griekse vase, in. Daar is voorheen aangeneem dat die klismosstoele in die skildery verteenwoordigend van Thomas Hope was. Joseph Bonomi het klismosstoele vir Packington Hall, Warwickshire, ontwerp. In Philadelphia het die argitek Benjamin Henry Latrobe teen 1808 'n stel klismosstoele, in die mees gevorderde neoklassieke styl vir William Waln se sitkamer ontwerp. Latrobe se stoele het 'n Etruskiese kleurskema van rooi en roomkleurig teen 'n swat agtergrond gehad. In 1809 is die stoelpote van klismosstoele, wat Latrobe vir die Withuis ontwerp het, met dwarsbalkies versterk om dit stewiger te maak. 'n Verskeidenheid vroeë 19de-eeuse Amerikaanse klismosstoele is in die uitstalling "Classical Taste in America, 1800-1840", Baltimore Museum of Art, 1993, uitgestal. Hierdie streng akademiese herlewings van die klismosstoel is soms deur gewone stoelvervaardigers gekompromitteer. JE Höglander van Stockholm het byvoorbeeld 'n vroeë 19de-eeuse klismosstoel aangepas deur die toevoeging van 'n opgestopte rugleuning. * Klismosstoel (ca. 1790), Kopenhagen, Denemarke, Deense OntwerpmuseumKlismosstoel (ca. 1790), Kopenhagen, Denemarke, Deense Ontwerpmuseum * Klismosstoel (1808), deur Benjamin Henry Latrobe, Philadelphia, Pennsylvania, Nasionale KunsmuseumKlismosstoel (1808), deur Benjamin Henry Latrobe, Philadelphia, Pennsylvania, Nasionale Kunsmuseum * Klismos (1815-20) deur John & Hugh Findlay, Baltimore, Maryland, Metropolitaanse KunsmuseumKlismos (1815-20) deur John & Hugh Findlay, Baltimore, Maryland, Metropolitaanse Kunsmuseum 20ste eeu --------- 20ste-eeuse modernisme, gekombineer met die gewildheid van die Art Deco-styl, het tot 'n nuwe waardering van klassieke vorms soos die klismosstoel gelei. Klismosstoele wat deur die Deen Edvard Thomspon ontwerp is, is in *Architekten*, 1922 geïllustreer. In 1960 het TH Robsjohn-Gibbings die Griekse kabinetsmakers Susan en Eleftherios Saridis ontmoet. Hulle het saamgewerk om 'n meubelreeks wat op die klismosstoel gebaseer was, te ontwerp. Hulle het daarin geslaag om antieke Griekse meubels, insluitend klismosstoele, met 'n redelike mate van akkuraatheid te laat herleef. Konstruksie ----------- Dit was moeilik om die lang, elegante kurwe van die stoel te skep. Dit is moontlik uit 'n enkele stuk hout gekerf, of deur van tap-en-gatlaste gebruik te maak, of deur die hout deur middel van stoom te buig, of deur die hout in verlangde kurwes te laat groei. Die sitplek is met vier houtstawe aan die stoelpote geheg; 'n web bestaande uit koord of leerstroke het gedien as basis vir 'n kussing. Die klismosstoel was uitsluitlik 'n Griekse ontwerp, met geen vroeëre waarneembare inspirasie nie.

Die **Romaanse kuns** het teen die middel van die 10de eeu byna gelyktydig op verskillende plekke in Wes-Europa begin ontwikkel. Hoewel die Romaanse kuns hoofsaaklik godsdienstig van aard is, verskil dit heelwat van streek tot streek, wat dit baie moeilik maak om 'n omvattende definisie daarvoor te gee. Van die algemeenste kenmerke van die Romaanse boukuns is die ronde boog, die ton- of tonnelgewelf en die fronton bokant die ingang, wat met beeldhouwerk versier is en meestal die Laaste Oordeel of Christus op die hemelse troon voorstel. Sulke voorstellings met godsdienstige temas het in die skilderkuns nie net as versieringselement gedien nie, maar ook om ongeletterde gelowiges meer van die Bybel te vertel. Die Romaanse kuns is tussen 1150 en 1250 deur die Gotiek opgevolg. Boukuns ------- Die boukuns in Lombardië, waar die Romeinse metode van gewelbou nog in gebruik was, was die voorloper van die Romaanse boukuns. Vroeg-Romaanse kerke wat deur die boukuns van Lombardië beïnvloed is, word veral in die Franse en Spaanse Pirenese gebiede aangetref. Die kloosterkerk St. Maria (Ripoll; ca. 1020-1032) is ʼn goeie voorbeeld hiervan. Duitsland onder die Frankiese en Saksiese keisers het ook tot 'n belangrike gebied van die Vroeg-Romaanse styl ontwikkel; elemente van die Romeinse boukuns het trouens onder invloed van die Karolingiese Renaissance en die Ottoniese boukuns daar bly voortbestaan. Die katedrale van Spier en Mainz soos dit oorspronklik (ca. 1035) daar uitgesien het, was Vroeg-Romaans. Die oorgang na die Hoog- of Middel-Romaanse styl (1070/80-1150) het aanvanklik veral in Boergondië plaasgevind. Twee faktore was hier van groot belang: die invoer van die gang om die priesterkoor (koorgang), met kapelle wat straalsgewys gegroepeer en elk aan 'n ander heilige gewy is, en die vervanging van houtplafonne deur klipgewelwe, wat nie net die gevaar van brand grootliks uitgeskakel het nie, maar ook die akoestiek verbeter het. Omdat die Romaanse argitektuur van land tot land en selfs van streek tot streek verskil, is dit moeilik om ʼn algemene definisie te gee. Dit is daarom beter om 'n aantal elemente betreffende die konstruksie te noem wat nie soseer nuut was nie maar wat gesamentlik die voorkoms van die Romaanse argitektuur bepaal het. Dit spreek egter vanself dat sommige kenmerke meer op een gebied as op 'n ander van toepassing was. Die algemeenste boogtipe was die ronde boog. Die skip van die kerk is meestal met 'n tonnelgewelf oordek, wat in beginsel slegs 'n ry ronde boë was wat heg verbind is. Benewens die gewone, ronde tonnelgewelf was daar ook 'n spitser weergawe. Om die swaar druk wat so 'n tonnelgewelf op die buitemure uitoefen, te ondersteun, is gordelboë en steunbere gebruik. 'n Gordelboog is op 'n reëlmatige afstand aan die binnekant van die tonnelgewelf aangebring en reeds voor die bou van die gewelf opgerig. 'n Steunbeer is 'n skuins uitstekende pilaar aan ʼn buitemuur wat laasgenoemde verstewig. Vir die oorwelwing van ander dele van die kerk is 'n graatgewelf gebruik. Dit is 2 tonnelgewelwe wat mekaar loodreg kruis. Daar moet ook die absidegewelf (in die vorm van 'n halwe koepel) en die kloostergewelf ('n meerkantige koepelgewelf, wat meestal ʼn vierkant of agthoek as basis het) genoem word. Bokant die kruising (die deel van die dwarsskip wat tussen die koor en die skip lê en byna altyd vierkantig is) is dikwels ʼn koepel opgerig. Die pilare van die Romaanse kerk het gewoonlik kruisvormige plattegronde en kan half suile hê. In die ronding van die koor, waar die druk van die gewelf minder is, word dikwels suile aangetref. Bokant die sybeuke is altyd 'n galery of tribune wat net so breed soos die sybeuk is. Omdat die lig wat via die galery in die skip val, baie swak was, is vensters (ligbeuke) latertussen die galery en die gewelf gebou. Aan die westelike gewel is daar een of meer portale, wat gewoonlik van ʼn gewelveld of timpaan met beeldhouwerk bokant die deuropening voorsien is en deur boe of argivolte omhul word. By die fasade is een of 2 torings, wat na gelang van die land of streek ook los van die gebou kan staan. ### Frankryk Die pelgrimsroetes wat na Santiago de Compostela (Noordwes-Spanje) gelei het, waar die gebeente van die apostel Jakobus die Meerdere (die seun van Sebedeös en broer van die apostel Johannes) in 810 ontdek sou gewees het, was van groot belang vir die ontwikkeling van die Romaanse boukuns in Frankryk. Die belangrikste roetes was van Parys na Tours en Bordeaux, van Vézelay (of Cluny) na Limoges en Perigueux, van Le Puy na Conques en Moissac en van Aries na Toulouse. Die pelgrimskerke wat langs die paaie opgerig is, word gekenmerk deur sybeuke wat langs die arms van die dwarsskip loop en in die koorgang uitloop. Bokant die sybeuke is galerye. Die sybeuke is dikwels langs die skip verdubbel, sodat dit ruimte aan groot pelgrimskares kan bied. By die arms van die dwarsskip en die koorgang is ʼn aantal kapelle wat straalsgewys gerangskik is. Van die belangrikste pelgrimskerke is die katedraal van Santiago de Compostela en die St. Sernin (Toulouse), wat ca. 1080 begin is en nog groter was as die katedraal van Santiago; die groot kruisingtoring is Goties (12e tot 13e eeu). Naas die pelgrimskerke is 'n groot aantal sogenaamde streekskole in Frankryk gebou. Die belangrikste daarvan is die van Poitou, Auvergne, Boergondië, Akwitanië, Normandië en Provence. Kenmerkend vir die Poitou kerke is die hoë sybeuke, wat soms net so hoog as die skip is. Die kerk het 'n aaneenlopende dak (blinde basiliek) en geen galerye nie. Die bekendste kerke van die groep is die St. Savin-sur-Gartempe (1060 -1115), met skilderinge aan die tonnelgewelf, en die Notre-Damela-Grande (Poitiers; einde 11e eeu, begin 12e eeu). Die kerke van Auvergne is ook blind-basilikaal met 'n tonnelgewelf. Kenmerkend vir die groep, waarvan die Notre-Dame-du-Port (Clermont-Ferrand; 12e eeu) een van die mooiste voorbeelde is, is die kruisingtoring, dit wil sê 'n toring wat bo die kruising van die kerk gebou is. Spitsboë is reeds in die 11e eeu in Boergondië gebruik. Die hoogtepunt van die styl is die geweldige groot abdykerk Cluny III, wat in 1088 begin is maar waarvan daar feitlik niks oorgebly het nie. In die St. Madeleine (Vézelay; 1096-1132) is graatgewelwe bokant die skip gebou. Voorts is eienskappe van die klassieke boukuns bewustelik in die groot Boergondiese kerke herhaal, soos duidelik in byvoorbeeld die St. Lazare (Autun) gesien kan word. In Aquitanië (Suidwes-Frankryk) is die skip breër as gewoonlik gebou, met 'n reeks koepels of pendentiewe bo-oor. Goeie voorbeelde is die St. Pierre (Angoulême; begin in 1105) en die St. Front (Perigueux, 1120 en later). In Normandië en Engeland (wat sterk kulturele bande met mekaar gehad het) is die kruisribgewelf vroeg reeds dikwels gebruik. Die beste voorbeeld van die Normandiese styl is die St. Etienne en die Trinité (albei in Caen en in ca. 1115 oorwelf) en die katedraal van Durham (Noord-Engeland, 1093-1133), die eerste kerk met kruisribgewelwe in Noord-Europa. Die boukuns van Provence word gekenmerk deur betreklik lae kerke sonder sybeuke en met 'n tonnelgewelf bokant die skip. Die detail-werking, veral die beeldhouwerk, is duidelik deur die Romeinse kuns beïnvloed. ### Italië Die meeste bouwerk in Noord-Italië is in Lombardië gedoen. Die Lombardiese boukuns het gedurende die 11e eeu tot in Katalonië en die Rynland versprei. ʼn Vroeë voorbeeld is die S. Ambrogio (Milaan; 10e- 11e eeu). 'n Motief wat herhaaldelik teruggekeer het, is die sogenaamde dwerggalery, ʼn muurdikte galery met ronde boe op los suiltjies wat meestal in die koorronding, maar soms ook rondom die hele kerk, aangetref word. In veral die Rynland word die dwerggalery dikwels aangetref. In Sentraal- en Suid-Italië was daar soveel style wat mekaar onderling beïnvloed het, dat daar nie sprake van 'n eenheid kan wees nie. Die Dom van Pisa (in 1063 begin) met sy losstaande kloktorings (die "skewe toring") en die doopkapel (1152-1278) is deur die Bisantynse styl beïnvloed, terwyl die S. Miniato al Monte (Florence; 11e-13de eeu) deur die vroeg Christelike monumente beïnvloed is en die gewels van die kerke in Umbrië aan die van Lombardië herinner (byvoorbeeld die S. Rufino in Assisi; ca. 1140). Sisilië en die kusstrook van Amalfi het noue bande met die Bisantyne, Arabiere en Noormanne gehad, iets wat duidelik in die boukuns weerspieël word. Veral in Apulië is Lombardiese invloede ook te bespeur, soos in onder meer die S. Nicola (Bari, ca. 1087 begin). ### Duitsland In Duitsland is die Romaanse boukuns in die Saksiese en Ottoniese tradisies beoefen, terwyl die ander gebiede die skool van Hirsau (vernoem na die klooster in Hirsau (1082- 1091) in die Swartwoud waarvan net die ruïne oorgebly het) nagevolg het. Die kerke, wat veral tussen 1080 en 1150 gebou is, het 'n skip met 3 beuke en 'n lae dak en is na die voorbeeld van die Cluny II gebou nadat die ab van Hirsau 'n besoek daar afgelê het. Die koor het ook 3 beuke, wat reguit kon wees of nisse kon hê. Die westelike front het 2 torings en 'n voorhal gehad. Langs die Ryn is 'n aantal "keiserdomme", byvoorbeeld die katedrale van Spiers, Mainz en Worms soos hulle in die 11de eeu daar uitgesien het. ### Ander lande In Spanje het die kerke langs die pelgrimsweë na Santiago de Compostela 'n duidelike Franse karakter met 'n taamlik eenvormige styl. Kenmerkend vir die 12de eeu was die toenemende gebruik van die koorgang. In Engeland het die boubedrywig hede pas na die verowering van Normandië toegeneem. Die Engelse katedrale het kenmerkend 'n lang skip en 'n regaf koor, elemente wat later ook in die Engelse Gotiek bly voortleef het. Onder invloed van Normandië, waar verdere ontwikkeling plaasgevind het, het die Gotiese gewelkonstruksie uit die kruisribgewelf ontwikkel. Daar word 2 stylgebiede in die Nederlande onderskei, naamlik die Schelde-gebied in die weste, met die katedraal van Doornik (eerste helfte van die 12e eeu) as die belangrikste voorbeeld, en die Maasvallei in die ooste, wat baie meer deur die buiteland beïnvloed is. Hier het ʼn Romaanse styl ontwikkel waarvan die St. Servaes (Maastricht) en die St. Bartholomeuskerk (11e -12e eeu) bekende voorbeelde is. Oostenryk en Switserland is veral deur Lombardië beïnvloed. Beeldhoukuns ------------ Die opkoms van die Romaanse kuns het die herlewing van die monumentale beeldhoukuns, wat na die 5e eeu byna heeltemal uit Wes-Europa verdwyn het, meegebring. Nie die Karolingiese of die Ottoniese kuns het groot beeldhouwerke in klip opgelewer nie, maar het hulle tot plat reliëfs in brons of klip en die ivoorsnykuns beperk. Wanneer daar in groot formaat gewerk is (en dit het selde gebeur), het kunstenaars van hout gebruik gemaak, soos byvoorbeeld die Gerokruis. Die Romaanse beeldhoukuns was ten nouste verbind met die boukuns, en was in die eerste plek gerig op die verkondiging van die Christelike geloof. In die tyd kon baie min mense lees en skryf en die verhalende beeldhoukuns het die funksie van die geskrewe woord oorgeneem. Bepaalde elemente het tel kens teruggekeer: die timpane in die voorportaal van die kerk het byvoorbeeld altyd of 'n beeld van Christus op die hemelse troon, met die 4 tekens van die Evangeliste ('n leeu vir Markus, 'n adelaar vir Johannes, 'n os vir Lukas en 'n engel vir Matteus), of 'n beeld van Christu as die regter in die Laaste Oordeel bevat. Op die kapitele van die suile in die kerk is Bybelse en allegoriese voorstellings uitgebeeld; ondeugde is ook dikwels by wyse van waarskuwing uitgebeeld. Wilde diere, wat dikwels die vorm van fantasiemonsters gekry het, het duistere magte voorgestel. ### Frankryk Die oudste bestaande Romaanse portaal in Frankryk is die sogenaamde Porte Miégeville (ca. 1100), die suidelike portaal van die St. Sernin (Toulouse). Christus se hemelvaart is op die timpane uitgebeeld, maar die gordelboog bokant die timpane is nog nie versier nie, wat wel in portale uit ʼn latere tyd die geval was. Die diereriem, die 12 maande of die 24 ouderlinge van die Bybelboek Openbaring is later dikwels bokant die timpane uitgebeeld. In die St. Sernin is 'n pragtige altaarreliëf wat Christus op die hemelse troon saam met die 4 Evangelietekens voorstel. Christus se hele figuur is, soos dikwels in die Romaanse kuns aangetref, in 'n groot, amandelvormige stralekrans (mandorla) omhul. Die naam van die kunstenaar wat die reliëf gemaak het, Bernard Gildouin, het bewaar gebly. Die dekorasie van die St. Pierre (Moissac) het in omstreeks 1100 begin. Die suidelike portaal van die kerk en die portaal van die St. Madeleine (Vézelay) is van die belangrikste monumente van die Romaanse beeldhoukuns. Op die timpane van die St. Pierre is die Laaste Oordeel uitgebeeld en Christus word deur die 4 Evangelietekens en die 24 ouderlinge van Openbaring omring. Die trumeau (pilaar of muurvlak tussen 2 vensters of 'n opening) by die ingang vertoon 'n pragtige komposisie van leeus wat skuins oormekaar geplaas is en ʼn simmetriese sigsagpatroon vorm. Aan die kante van die trumeau is Jesaja en Petrus weergegee in die kenmerkende dansende beweging met hulle bene gekruis. Die uitbeelding van die 2 figure se kleding is 'n fyn spel met lyne en lyk of dit los van die liggame bestaan. Die figure is deur latere kunstenaars nageboots, onder meer by Souillac (eerste helfte van die 12e eeu). Die timpane (1130/1140) van die portaal van die pelgrimskerk St. Foy (Conques) beeld vir die gelowiges die salighede uit wat in die hemel op hulle wag en die kwellinge wat die hel hulle bied. Daarbo word Christus as die hoofregter tussen die sterre uitgebeeld. Die figure was oorspronklik geverf en verguld, maar dit het byna al heeltemal verdwyn. Op die timpane van die westelike portaal van die katedraal van Autun, wat in 1132 deur pous Innocentius II ingewy is, word die Laaste Oordeel uitgebeeld met die dooies wat uit hulle grafte opstaan. Hier word die uitbeelding van die kleding op ʼn ander manier gehanteer: die gegolfde rande van die gewade lyk of dit deur 'n sterk wind beweeg word. Dit is kenmerkend vir die beeldhoukuns van die Boergondiese skool, net soos die verlengde, slank bolywe van die liggame. Dit kom ook voor in die beeldhoukuns van die St. Madeleine (Vézelay). Die kerk het 3 portale met beeldhouwerk (ca. 1120- 1150) en ʼn aantal versierde kapitele. Op die middelste timpaan van die westelike portaal word die uitstuur van apostels oor die hele wêreld uitgebeeld. Die klein, ekspressiewe figuurtjies op die latei (boonste drastuk) en in die gordelboog stel die volke voor wat nog bekeer moet word. Daar is ook fabelagtige figure uitgebeeld, soos Ethiopiërs met varksnoete (die mense in daardie tyd het geglo dat Ethiopiërs werklik so lyk). Die Provensaalse skool word deur die St. Trophime (Aries) en die St. Gilles (St. Gilles-du-Gard) verteenwoordig. Die beeldhouwerk toon 'n sterk Romeinse invloed. Dit is egter moeilik om die werke te dateer omdat die bouwerk aan albei kerke soms vir lang tye onderbreek is (St. Gilles van 1160 af tot in die 13e eeu en St. Trophime van 1170 af tot in die 14e eeu). Die Provensaalse beeldhoukuns het in elk geval sy hoogtepunt aan die einde van die 12e eeu bereik. ### Spanje Die Romaanse beeldhoukuns in Spanje het meer inheemse karaktertrekke as die boukuns. Een van die oudste voorbeelde is die St. Isidoro (Léon; 1063-1067). Die kerk is pas nadat dit voltooi is, deur 'n brand verwoes, maar dele van die beeldhouwerk is in die Panteon de los Reyes (Léon), wat in die 11e eeu gebou is, verwerk. Die timpane beeld die Lam van God uit met die tekens van die diereriem daarbo, en op die latei is die offer van Abraham uitgebeeld. Aan weerskante van die deur is die monumentale beelde van St. Isidorus en St. Vincentius. Die mooiste beeldhouwerk is in die katedraal van Santiago de Compostela, wat oorspronklik drie Romaanse fasades gehad het waarvan vandag net een oor is, naamlik die Puerta de la Platerias. In 1117 is dit erg beskadig tydens ʼn opstand onder die bewoners van Compostela, maar is kort daarna herstel. Nadat die ander 2 fasades tydens die 17e en 18e eeu verwoes is, is fragmente daarvan in die Puerta de las Platerias geplaas (onder meer die verdrywing van Adam en Eva, wat in die noordelike portaal was). Van die ikonografiese detail het egter verlore gegaan. Die styl van die katedraal, wat veral Franse invloede weerspieël, het oor die hele Spanje versprei. Die 12e eeu het egter baie minder opgelewer as die 11e eeu, maar die klooster S. Domingo de Silos (vanaf 1100) is 'n uitsondering. ### Italië Die belangrikste Romaanse monumente in Italië kom in die noorde voor en hier het ook baie van die kunstenaars se name bewaar gebly. Wiligelmo da Modena (12e eeu) het die kapitele met reliëfs in die katedraal van Modena gemaak. Die kort, stewige figuurtjies is deur die Romeinse kuns beïnvloed en toon 'n duidelike gevoel vir volume. Benedetto Antelami (ca. 1150 - ca. 1230), wat onder meer die beeldhouwerk in die katedrale van Parma en Fidenza gemaak het, het in Parma gewerk en veral gedurende die eerste helfte van die 13e eeu talle navolgers gehad. Omstreeks 1140 het 'n styl wat deur die klassieke kuns beïnvloed is, in Pisa ontstaan: die belangrikste kunstenaars van die styl was Guglielmo en Rainaldo, wat die fasade van die katedraal van beeldhouwerk voorsien het. In Sicilië het 'n afsonderlike rigting in die Romaanse kuns bestaan wat deur die Islamitiese kuns beïnvloed is en baie mosaïekwerk bevat het. ### Ander lande In Duitsland is nie baie Romaanse beeldhouwerke geskep nie, hoofsaaklik omdat die portaal daar nooit so 'n belangrike rol as in Frankryk en Spanje gespeel het nie. Die versiering daarvan was hoofsaaklik ornamentele menslike figure en taferele is selde gemaak. Waar dit wel aangetref word (byvoorbeeld in die katedrale van Spiers, Mainz en Worms), is dit sterk deur die Lombardiese beeldhoukuns beïnvloed. Beeldhoukuns wat nie met die boukuns te make het nie, veral in brons, is wel op groot skaal in Duitsland beoefen. Die bekendste voorbeeld is die monumentale bronswerk *Leeu van Brunswyk* (1166), wat Hendrik die Leeu op die markplein van die stad as simbool van sy ridderlike moed en politieke krag laat oprig het. Die Romaanse kuns van Engeland is veral deur die Normandiese kultuur beïnvloed. Beeldhouwerk in portale word in onder meer die katedraal van Lincoln (middel 12e eeu) aangetref, maar oor die algemeen is monumentale beeldhouwerk in Engeland baie skaars. Ornamentele beeldhouwerk is hoofsaaklik tot die kapitele beperk. Dieselfde geld vir Skandinawië, waar die Lombardiese invloed, net soos in Duitsland, sterk na vore kom, soos duidelik aan die beeldhouwerk van die katedraal van Lund (Swede; eerste helfte van die 12e eeu) gesien kan word. Die houtkerke is met houtsnywerk versier in die tradisie van die Noormanne se kuns (vlegbandmotief). Skilderkuns ----------- Die Romaanse skilderkuns bestaan hoofsaaklik uit muurskilderinge en miniature, wat onderling baie ooreenkomste loon. Oor die algemeen het vernuwings eers in die miniatuurkuns en later in die muurskilderinge ingetree. Dat die invloed van die miniatuurkuns op die muurskildering baie groter was as andersom, kan toegeskryf word aan die feit dat handskrifte algemeen onder die mense gesirkuleer het, terwyl die skilderkuns plekgebonde was. ### Muurskilderkuns Die groot, oop muurvlakke van die Romaanse kerke was baie geskik vir versiering met skilderinge. Die skilderkuns het ook, net soos in die geval van die beeldhoukuns, in groot mate die rol van die geskrewe woord vervul. Ondanks plaaslike stylverskille vertoon die Romaanse skilderkuns bepaalde algemene kenmerke: die belangrikste figure in die skildery is steeds groter as die minder belangrikes uitgebeeld en die heiliges het 'n stralekrans gehad, terwyl die Christusfiguur dikwels met 'n mandorla uitgebeeld is. Die plek waar die afbeeldings hulle afspeel, is met net een voorwerp aangedui: 'n Boom dui aan dat iets hom buite (in die paradys) afspeel, terwyl 'n kruik weer 'n aanduiding is dat iets hom binnenshuis afspeel. Die skilderinge is in friese teen die mure en die tonnelgewelf as versiering aangebring, waardeur dit 'n dekoratiewe karakter gekry het. Bepaalde temas is steeds op bepaalde plekke afgebeeld: Christus (gewoonlik in 'n mandorla) op die hemelse troon word in die absis uitgebeeld, verhale uit die Ou en Nuwe Testament in die skip en die heiliges in die kapelle en grafkelders. Daar het egter baie min vol ledige Romaanse interieurs oorgebly. Die tegniek van die Romaanse muurskildering wyk af van die "normale" fresko in die opsig dat 'n pleisterlaag op die muur aangebring en met 'n onderlaag verf (dikwels donkerblou) bedek is. Hierop is eers 'n voorskets met swaar, swart lyne gemaak en daarna is die verf, wat met varkvet of lym gemeng is, aangewend. ### Frankryk In Frankryk het baie Romaanse skilderinge bewaar gebly. Die bekendste is die in die St. Savin-sur-Gartempe in Poitou, 'n streek wat baie Romaanse skilderwerk opgelewer het. In die grafkelders is die martelaarskap van St. Savinus en St. Cyprianus uitgebeeld. Die tonnelgewelf bevat 4 friese waarop die belangrikste gedeeltes van die geskiedenis volgens Genesis en Exodus weergegee word. Dit is duidelik dat verskillende kunstenaars aan die skilderinge gewerk het, en dit is ook nie bekend presies wanneer dit gedoen is nie, maar daar word algemeen aanvaar dat dit uit die einde van die 11e eeu en begin van die 12e eeu dateer. ### Italië Die Romaanse skilderkuns in Italië bestaan uit 'n verskeidenheid van style. Venesië en Suid-Italië is duidelik deur die Bisantium beïnvloed; Noord-Italië het invloed van die Ottoniese kuns ondergaan, terwyl die klassieke tradisies in Sentraal-Italië bly voortbestaan het. Die skilderinge van die S. Angelo in Formis (Campanië), wat deur monnike van Monte Cassino uitgevoer is, toon 'n sterk Bisantynse invloed met ʼn bykomende verhalende element en 'n nuwe gevoel vir beweging. In die absis is 'n fresko wat onder meer die Benediktynse ab Desiderius, later pous Victor III, met 'n vierkantige stralekrans uitbeeld, wat aandui dat hy nog gelewe het toe die skildery gemaak is. Die skildery is dus voor 1087 gemaak. Die absis van die S. Maria in Trastevere (Rome) is met 'n mosaïek versier waarop Christus en Maria uitgebeeld is (ca. 1140). Allegories kan dit beskou word as 'n voorstelling van Christus en die Kerk. Benewens Christus is onder andere pous Innocentius as stigter van die bepaalde kerk uitgebeeld waar hy ʼn model van die kerk in sy hand hou. ### Spanje In Katalonië word die Romaanse skilderkuns gekenmerk deur die gebruik van 'n ekspressiewe, lineêre styl met helder kleure en swaar, donker omlynings wat die kleurvlakke van mekaar skei. Van die bekendste skilderinge is die in die S. Clemente (Tahull; ca. 1200), wat vandag in die Katalaanse museum in Barcelona bewaar word. ### Miniature Die boeke wat van miniature voorsien is, was hoofsaaklik godsdienstige geskrifte soos Bybels, psalmboeke, ensovoorts. Afgesien van die illustrasies self, is baie aandag ook bestee aan die begin letters, wat soms 'n hele bladsy beslaan het en met 'n groot verskeidenheid van motiewe versier is. Uiteindelik was die eersteletterbladsy 'n figuratiewe komposisie op sy eie. Die kantlyn is dikwels van grappige figuurtjies voorsien wat geen verband met die teks gehou het nie. Elke streek het sy eie styl, maar die kloosters van Noord-Frankryk, België en Suid-Engeland het die mooiste miniatuurkuns opgelewer. Die gebied het ook wat styl betref, baie ooreenkomste getoon, soos duidelike omlyning, ʼn sterk ontwikkelde gevoel vir vlak verdeling en helder, sprekende kleure. Daar is nie veel aandag aan lig en skadu of die uitbeelding van materiaalteksture of dieptewerking bestee nie. In die laaste helfte van die 12de eeu het die styl verander. Die plooival van die klere was nie meer bloot 'n versieringselement nie, maar het toe ook die aanwesigheid van 'n liggaam daaronder gesuggereer. 'n Aantal pogings is ook aangewend om perspektief weer te gee. 'n Nuwe soort boek het in Suid-Italië ontstaan, naamlik die sogenaamde exultet-rol: 'n lang, smal rol perkament wat by die liturgie van die Paasmis voorgelees is. Die kantlyn is van onderstebo illustrasies voorsien sodat die kerkgangers dit reg kon sien wanneer die rol oor die kant van die kansel gehang het. Bronnelys --------- * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 51, 60 | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNE: XX525353 * BNF: cb11930977j (data) * GND: 4050482-7 * LCCN: sh85007873 * NDL: 00569670 * NKC: ph125218 |

Prof. J. Chris Coetzee, 1949. Prof. **Johannes Christiaan Coetzee**, algemeen bekend as J. Chris Coetzee (plaas Dassiepoort, Venterstad, Kaapkolonie, 8 Maart 1893 – Karmel, Pretoria, Transvaal, Suid-Afrika, 6 Desember 1989) was rektor van die PU vir CHO en skrywer van talle vakkundige werke oor die opvoedkunde. Hy was getroud met Aletta Johanna van Rooy. Herkoms en skoolopleiding ------------------------- Die eerste rugbyspan van die klub "Theos" aan die Teologiese Skool Potchefstroom, 1912. Voor: C.M.W. du Toit, L. Erasmus. Middel: J. Ennis, F.J. Potgieter, prof. A.C.P. Duvenage, D.N. Kotzé (kapt.), P.J.H. Coetzee (sekr.), F.H. Duvenage, J. Chris Coetzee. Agter: A. de Beer, J.V. Coetzee, M.J. Heystek, B.J. de Klerk, J.J. Bezuidenhout, H.A. Steyn, N.P.J. Steyn, H.J. van der Walt. Chris Coetzee was die tweede oudste kind van Johannes Lodewicus Coetzee en Johanna Margaretha Kruger. Sy kinderjare was sorgeloos en gelukkig. Volgens sy eie vertelling is hy "opgevoed in die vrese van die Here en touwys gemaak in wêreldlike kennis deur sy moeder veral, wat besonder skrander was". Coetzee is in 1902 vir die eerste keer skool toe ná die Driejarige Oorlog, maar na ’n privaat rebelleskool onder ene G. Knothe. Ná sowat ’n jaar het mnr. Knothe die dorp verlaat (na alle waarskynlikheid Venterstad), en is Coetzee noodgedwonge na die goewermentskool waar die kinders van Kaapse rebelle aanvanklik verag en/of afgeknou is. Einde 1908 het hy die "School Higher" afgelê en begin 1909 saam met meester G.G. Rossouw na Worcester in die Boland gegaan. Daar het hy einde 1909 onder Paul Roos, die oud-Springbokkaptein, gematrikuleer, kort voor dié hoof van die Worcesterse Jongenskool in April 1910 Stellenbosch toe verhuis het om daar sy lewenstaak te verrig aan die skool wat later sy naam sou dra, die Paul Roos Gimnasium. Feitlik alle onderwys aan die Jongenskool op Worcester was destyds deur medium van Engels, met net ’n bietjie onderrig in Hollands. Naskoolse opleiding ------------------- Die personeel van die CNO-skool op Steynsburg. J. Chris Coetzee sit voor links. Van begin 1910 tot einde 1912 het Coetzee aan die literariese departement van die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk op Potchefstroom studeer. Uit dié departement sou enkele jare later die Potchefstroom Universiteitskollege en eindelik die PU vir CHO ontstaan. Nadat hy die gekombineerde graad B.A.-Sc. (*Arts and Science*) behaal het, is hy deur die toedoen van ds. Willem Postma, wat toe predikant van die Gereformeerde kerk Bloemfontein was, na die Grey-universiteitskollege (GUK) in die Vrystaatse hoofstad om daar verder te studeer in geskiedenis en opvoedkunde. In Junie 1914 het hy die Voorlopige Unie-O.1 deur medium van Afrikaans afgelê. Die Finale O.1 het hy in 1917 aan die GUK behaal met ’n verhandeling oor *Die onderwys van die geskiedenis op middelbare skool*. In 1921 kom die M.A. (Moderne Tale) aan die beurt met ’n verhandeling oor *Faktore in die opbloei van die Afrikaanse taal* (volgens ’n ander bron *Die faktore vir die opbloei van die Afrikaanse letterkunde*) en in 1923 die M.Ed. met ’n verhandeling oor *Adolessente psigologie*. In 1925 behaal hy die graad D.Phil. aan die Universiteit van Suid-Afrika (waarvan die PUK destyds ’n konstituerende kollege was) onder promotorskap van prof. E. Eybers op ’n proefskrif oor *Eksperimentele opvoedkundige studies* (oftewel *Eksperimentele ondersoekings na die algemene en rekenkundige bekwaamheid van skoolkinders op enkele Transvaalse skole*). Onderwyser ---------- Die matriekklas van die Steynsburgse Gereformeerde Gimnasium. Coetzee sit in die middel. Volgens die fotobron is dit die matrieks van 1918, maar hy het reeds in 1917 na Potchefstroom gegaan. Prof. Coetzee en sy vrou, Lettie, op hul troudag, 27 Maart 1920. Chris Coetzee het middel 1914 na die Noordoos-Kaap teruggekeer en werk van Julie daardie jaar tot Junie 1917 as onderwyser in wiskunde, natuur- en skeikunde, Latyn en Hollands vir st. 7 – 10 aan die Gereformeerde Gimnasium op Steynsburg. Van Julie tot Desember 1916 het hy as hoof van die Gimnasium sowel as die Opleidingskool aldaar waargeneem. Middel 1917 het hy na Potchefstroom teruggekeer en van toe tot Desember 1920 was hy onderwyser in wiskunde en skeinat aan die Potchefstroom Gimnasium, wat in 1915 hoofsaaklik deur ds. W.J. de Klerk, Gereformeerde predikant, se toedoen tot stand gekom het. Intussen was hy van 1919 tot 1924 ook deeltydse dowent, tesame met D.J. van Rooy, in wiskunde, toegepaste wiskunde en natuurkunde aan die Potchefstroomse Universiteitskollege (PUK). Dosent ------ Begin 1921 is Coetzee aangestel as dosent in wiskunde, natuurkennis en skoolorganisasie en –tug aan die Potchefstroomse Onderwyskollege (POK), waarvan hy waarnemende hoof was van Oktober tot Desember 1924. Op 24 Februarie 1924 het hy na die PUK teruggekeer toe hy aangestel word as professor in opvoedkunde. Van 1934 tot 1951 was hy dekaan van die fakulteit opvoedkunde en van 1951 tot 1953 ondervoorsitter van die senaat. Rektor ------ Hy is in 1953 as rektor van die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys (nou deel van Noordwes-Universiteit) aangestel, deur prof. Joon van Rooy op te volg. Hy het hierdie pos beklee tot 1964. Gedurende sy tydperk as rektor het hy lande in Europa besoek om te leer hoe universiteite wêreldwyd funksioneer. Hy het hom bearbei vir Christelike Nasionale Onderwys. Terwyl hy rektor was, het hy voortgegaan om geadviseerde nagraadse studente op die gebied van opvoedkunde te onderrig. In hierdie tydperk het hy ook boeke oor die onderwerp van opvoedkunde geskryf. Erkenning --------- **1933**: Die Algemene Sinode van die GKSA in sitting Pretoria, afgeneem op die trap van die Uniegebou. (byskrif beskikbaar) Personeel en studente van die Potchefstroomse Universiteitskollege, 1933. Prof. Coetzee is links van prof. Ferdinand Postma, wat in die middel is. Dr. G.C.P. van der Vyver skryf in *My erfenis is vir my mooi* (die gedenkboek by die eeufees van die Teologiese Skool Potchefstroom, 1969) dat dit moeilik is om in die beperkte omvang van die lewenskets in daardie boek ’n volledige beeld van "hierdie groot geleerde" te gee; daarom neem hy die woorde oor van "’n beter kenner as skrywer hiervan" (wie se naam hy ongelukkig nie noem nie): "Ons kan hom as pionier en grondlegger van die opvoedkunde in die Afrikaanse taal beskou. .. Hy is dus pionier en die vader van die Afrikaner se volkspedagogiek omdat hy die eerste en vernaamste boumeester daarvan was en gebly het." Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns het prof. Coetzee in 1957 vereer met die Stalsprys vir Taal en Geesteswetenskappe (Afdeling Opvoedkunde). Eredoktorsgrade is aan hom toegeken deur die Universiteite van Potchefstroom vir Christelike Hoër Onderwys en Pretoria. Coetzee het etlike buitelandse reise onderneem en konferensies bygewoon, onder meer in die Verenigde State van Amerika en Kanada, waarheen sy eggenote hom vergesel het. Hy was ’n oortuigde voorstander van Christelik-nasionale onderwys (CNO). Dr. Van der Vyver skryf hy het deur middel van sy geskrewe en gesproke woord ’n stempel afgedruk op die onderwys in Suid-Afrika. "Wat ’n seën dat hierdie diep gelowige onderwysman en kultuurleier van formaat sy kragte van hart en verstand aan die PU vir CHO kon gee. Die tyd van sy rektorskap word dan ook gekenmerk deur fenomenale groei en uitbreiding." Met die jare het meer as 600 onderwysers onder hom afstudeer en is sowat 100 meestersverhandelings en 60 doktorsdissertasies onder sy leiding saamgestel. Publikasies ----------- Uit prof. Coetzee se pen het verskyn: *Eksperimentele opvoedkundige studies* (1926); *Psigoanalise, deel I* (1928); *Psigoanalise, deel II* (1929); *Verstandsmeting* (1931); *Vraagstukke van die Opvoedkundige Politiek* (1933); *Die kind en sy godsdiens* (1933); *Die Gereformeerde beginsel en die onderwys in Transvaal 1859-1937* (1939); *Die moderne opvoeding* (1939); *Die eerste beginsels van die Calvinistiese opvoeding* (1940); *Onderwys in Transvaal* 1838-1937 (1941); *Inleiding tot die Empiriese Opvoedkunde* (1942); *Opvoedkundige teorie en praktyk deur die eeue* (1943); *Inleiding tot die Historiese Opvoedkunde* (1943, 1958, 1936); *Inleiding tot die Teoretiese Opvoedkunde* (1944); *Inleiding tot die Praktiese Opvoedkunde* (1948, 1964); *A comparitive study of higher education in the U.S.A. and the Union of South Africa* (1959); *Geannoteerde bibliografie van ongepubliseerde proefskrifte en verhandelinge oor opvoedkundige en aanverwante vraagstukke* (tot 1949). Hierbenewens was hy medewerker aan etlike versamelwerke en het talle artikels van hom in buitelandse en plaaslike tydskrifte verskyn. Huwelikslewe ------------ Aletta Coetzee, prof. Coetzee se vrou van 1920 tot haar dood in 1978. Coetzee is op 27 Maart 1920 op Aliwal-Noord getroud met Aletta Johanna van Rooy (1894–1978) van Steynsburg, die tiende kind van Charles van Rooy. Uit dié huwelik is vier kinders gebore, van wie dr. J.C. Coetzee predikant van die Gereformeerde kerke Pietersburg (1964–1968) en Paarl (1968–1970) was en daarna professor aan die Teologiese Skool Potchefstroom van 1971 tot sy aftrede in 1998. Hy is oorlede op 10 Oktober 2002. Die vier kinders was: 1. Lodewicus Charl (Loutjie), Potchefstroom, 25 Februarie 1925 – Pretoria 12 Junie 2010. 2. Susanna Maria (Marietjie), Potchefstroom, 13 Desember 1930 – Pretoria, 20 Oktober 2004 3. Antoine Charles Auguste (Charl), Potchefstroom, 2 September 1933 4. Johannes Christiaan (Christi), Potchefstroom, 2 Mei 1936 – Potchefstroom, 10 Oktober 2002 Bronne ------ * (af) Nienaber, P.J. *Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers*. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel * (af) Van der Vyver, dr. G.C.P. 1969. *My erfenis is vir my mooi*. Potchefstroom: Kalvyn Jubileum Boekfonds. * (af) Die familie Van Rooy in Suid-Afrika Geargiveer 7 Julie 2018 op Wayback Machine. URL besoek op 18 November 2016. * 'n Bandopname van prof. Coetzee, deur homself gemaak in 1971.

Ontwerp vir maksimum-snelheid - die Britse teeklipper *Cutty Sark* (1869) se skeepsromp 'n Kwaai storm steek op tydens een van die Amerikaanse klipper *Flying Cloud* se vaarte rondom Kaap Hoorn James E. Buttersworth: *The American Clipper Flying Cloud running before a gale off Cape Horn*. Skildery (1854), olie op doek, 20x32 duim 'n **Klipper** was 'n baie vinnige seilskip wat teen die middel van die 19de eeu ontwikkel is om premiumprys-goedere en betalende passasiers op belangrike oorsese seeroetes soos die Klipperroete, meestal rondom Kaap Hoorn en Kaap die Goeie Hoop, te vervoer. Hulle is as lang en smal, byna seiljagagtige skepe ontwerp, met drie maste, 'n betreklik groot seiloppervlak en 'n raseil. Hul doelwit was om beperkte hoeveelhede vrag in die kortste moontlike tyd na hul bestemmings te vervoer. Klippers is hoofsaaklik op Britse en Amerikaanse skeepswerwe ontwerp en gebou, alhoewel sommige van dié seilskepe ook op werwe in Frankryk, Brasilië, Nederland en elders ontstaan het. Klippers het op alle oseane gevaar, maar is veral ingespan op handelsroetes tussen die Verenigde Koninkryk en sy kolonies in die ooste, op transatlantiese handelsroetes, en op die roete tussen New York en San Francisco rondom Kaap Hoorn - 'n vaarroete wat veral tydens die Kaliforniese goudstormloop gewild was. In Nederland is klippers vanaf die 1850's gebou vir die teehandel en vervoer van passasiers na Java. Die bloeitydperk van klippers het in 1843 begin met die stygende vraag na tee uit China wat in die kortste moontlike tyd afgelewer moes word. Die goudstormlope in Kalifornië (1848) en Australië (1851) het die behoefte aan die vinnige vervoer van delwerpassasiers laat ontstaan. Die ontwikkeling van stoomskepe, wat nie meer op sterk waaiende winde soos die Suidelike Halfrond se *Roaring Forties* tussen die 40ste en 50ste breedtegrade en gunstige seestrominge aangewese was nie, en die opening van die Suezkanaal in 1869 en die Panamakanaal in 1914 het klippers oorbodig gemaak.

**Romanos II** (Grieks: Ρωμανός Β΄; omstreeks 938 – 15 Maart 963) was die Bisantynse keiser van 959 tot met sy skielike dood in 963. Vroeë lewe ---------- Romanos II was die seun van keiser Konstantyn VII en Helena Lekapenos, die dogter van keiser Romanos I. Hy is as kind laat trou met Bertha, die buite-egtelike dogter van ’n Italiaanse koning, wat haar naam ná die troue na Eudokia verander het. Op 6 April 945, ’n paar maande nadat Konstantyn sy Lekapenos-swaers van die troon afgesit het, het hy Romanos as medekeiser gekroon. Bertha is in 949 dood en Romanos het in 956 getrou met Anastaso, ’n herbergier se dogter, wat ná die troue bekend was as Theophano. Bewind ------ Die dood van Romanos II In November 959 het Romanos sy pa opgevolg te midde van gerugte dat hy of sy vrou Konstantyn vergiftig het. Romanos het sy pa se howelinge met sy en sy vrou se vriende vervang. Een van die mense wat haar posisie aan die hof verloor het, was Helena, Romanos se ma, en haar dogters, wat almal na ’n klooster gestuur is. Die pretliewende keiser se nuwe howeling het hulle goed van taak gekwyt en hy het die militêre sake in die hande van bekwame generaals gelaat, veral die broers Leo en Nikephoros Phokas. In 960 is Nikephoros met ’n vloot van duisende bote gestuur om Kreta van die Moslems te herower. Ná ’n moeilike veldtog en die nege maande lange beleg van Chandax het Nikephoros in 961 Bisantynse beheer oor die hele eiland herstel. Daarna is Nikephoros na die oosgrens gestuur, waar die emir van Aleppo gereeld die Bisantynse Anatolië binnegeval het. Nikephoros het Cilicia en selfs Aleppo in 962 bevry en die emir se paleis geplunder. Intussen het Leo Phokas en Marianos Argyros Magjaarse invalle in die Balkan gekeer. Ná ’n lang jagtog het Romanos II siek geword en op 15 Maart 963 gesterf. Ná sy dood het Theophano, wat nou die regent vir haar twee minderjarige seuns was, getrou met generaal Nikephoros Phokas, terwyl sy ’n ander generaal, Johannes Tzimiskes, as minnaar geneem het. Sy het albei mans verhef tot troonopvolgers. Die regte van haar seuns was egter veilig en nadat Tzimiskes dood is, het haar oudste seun keiser Basilius II geword. Familie ------- Romanos II se eerste huwelik met Bertha (later Eudokia) is waarskynlik nooit voltrek nie. By sy tweede vrou, Theophano, het hy twee kinders gehad: * Basilius II * Konstantyn VIII Bronne ------ * *The Oxford Dictionary of Byzantium*, Oxford University Press, 1991. * Ostrogorsky, George. *History of the Byzantine State*, 1969. * Norwich, John Julius. *Byzantium: The Apogee*, 1991. * Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia * Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Romanos II. | * l * b * w Keisers van die Bisantynse (Oos-Romeinse) Ryk | | --- | | Romeinse Ryk | * Konstantyn die Grote * Constantius II * Julianus * Jovianus * Valentinianus I * Valens * Gratianus * Theodosius I | | | Oos-Romeinse Ryk | * Arcadius * Theodosius II * Marcianus * Leo I * Leo II * Zeno * Basiliscus * Anatasius I * Justinus I * Justinianus I * Justinus II * Tiberius II * Mauricius * Phokas * Herakleios * Konstantyn III * Heraklonas * Constans II * Konstantyn IV * Justinianus II * Leontios * Tiberius III * Justinianus II * Philippikos * Anastasius II * Theodosius III * Leo III * Konstantyn V * Leo IV * Konstantyn VI * Irene * Nikephoros I * Staurakios * Michael I * Leo V * Michael II * Theophilus * Michael III * Basilius I * Leo VI * Alexander * Konstantyn VII * Romanos I * Romanos II * Nikephoros II * Johannes I * Basilius II * Konstantyn VIII * Zoë *en* Romanos III * Zoë *en* Michael IV * Michael V * Zoë *en* Theodora * Zoë *en* Konstantyn IX * Konstantyn IX * Theodora * Michael VI * Isak I * Konstantyn X * Romanos IV * Michael VII * Nikephoros III * Alexios I * Johannes II * Manuel I * Alexios II * Andronikos I * Isak II * Alexios III * Isak II * Alexios IV * Alexios V * (Konstantyn Laskaris) | | Niceense Ryk | * Theodorus I * Johannes III * Theodorus II * Johannes IV | | Oos-Romeinse Ryk | * Michael VIII * Andronikos II * Andronikos III * Johannes V * Johannes VI * Andronikos IV * Johannes V * Johannes VII * Johannes V * Manuel II * Johannes VIII * Konstantyn XI |

Die Klipperroete, soos dit deur seilskepe op hul roete tussen Engeland en Australië en Nieu-Seeland bevaar is Die **Klipperroete** was die tradisionele roete wat klipperskepe op hul vaarte tussen Europa en bestemmings in die Verre Ooste, Australië en Nieu-Seeland gevolg het. Die vaarroete is gebaseer op die ouer Nederlandse Brouwerroete wat skepe op hul vaart tussen die Kaap die Goeie Hoop en die Indonesiese eiland Java bevaar het. Die Klipperroete het van wes na oos deur die Suidelike Oseaan geloop waar seilskepe voordeel kon trek uit sterk waaiende winde, die sogenaamde *Roaring Forties* tussen die 40ste en 50ste breedtegrade. Baie skepe het in die stormsterktewinde en onstuimige see op die tuiswaartse roete na Europa vergaan, veral as hulle Kaap Hoorn verby geseil het. Nogtans was die Klipperroete tot in die laat 19de eeu die belangrikste handelsroete ter wêreld waarop goedere soos tee, wol en porselein saam met pos vervoer is. Indrukwekkende smal seilskepe met betreklik groot seiloppervlakte en weinig diepgang is deur skeepswerwe ontwerp om die uitdagings langs die roete die hoof te kan bied en die seereis in die kortste tyd te voltooi, soos die befaamde Britse teeklipper *Cutty Sark* wat in opdrag van die entrepreneur John Willis in die laat 1860's deur die Skotse werf *Scott and Linton* in Dumbarton gebou is. 'n Aantal internasionale ontwikkelinge het in die 1840's 'n behoefte geskep om kompakte premiumprys-goedere en betalende passasiers vinnig na hul bestemmings te vervoer: die ontdekking van goud in Kalifornië in 1848 en Australië in 1851, die Verenigde Koninkryk se instemming om Amerikaanse handelsmaatskappye en rederye tot die winsgewende teehandel toe te laat, en die Krimoorlog tussen 1853 en 1856 waartydens verskeie seegebiede as oorlogsones omseil moes word. Die ontwerpers van klippers kon, net soos kapteins en navigeerders, voordeel trek uit die gevorderde kennis van wêreldwye seestromings en windpatrone. Die vinnigste klipperskepe, soos die *Flying Cloud*, kon die roete vanaf die Amerikaanse Noordooste na San Francisco, rondom Kaap Hoorn, in 89 dae voltooi - in teenstelling met gewone skepe se vaartyd van 200 dae. In die teenoorgestelde rigting het klippers vanaf Londen na Sydney, rondom die Kaap die Goeie Hoop, die seereis in honderd dae voltooi. Die *Cutty Sark* was die rekordhouer op dié roete met 72 dae. As kommersiële seeroete het die Klipperroete met die koms van stoomskepe en die opening van die Suez- (in 1869) en Panamakanale (in 1914) in onbruik verval. As die vinnigste seilroete om die wêreld speel dit egter steeds 'n belangrike rol vir 'n verskeidenheid bekende wedvaarte soos die *Around Alone* en *Vendée Globe*.

*The Funeral of Shelley* deur Louis Edouard Fournier (1889); die groeplede, van links na regs, is Trelawny, Hunt en Byron **Romantiese digkuns** is die digkuns van die Romantiese era, 'n kunstige, literêre, musikale en intellektuele beweging wat in die laat 18de eeu in Europa ontstaan het. Dit het 'n reaksie teen die heersende idees van die Verligting behels en het van ongeveer 1800 tot 1850 geduur. Engelse Romantiese digkuns -------------------------- In Engeland was die digter William Wordsworth aktief betrokke by die vestiging van 'n nuwe soort poësie wat intuïsie bo die rede en die landelike bo die stedelike beklemtoon het. Poëtiese taalgebruik is dikwels vermy in 'n poging om omgangstaal te gebruik. Wordsworth self het in die voorwoord van sy en Samuel Taylor Coleridge se *Lyrical Ballads* (1798) goeie poësie soos volg omskryf: "Die spontane oorloop van kragtige gevoelens". Hy het sy stelling egter verhelder deur te skryf dat enige gedig van waarde steeds deur 'n persoon geskryf moet word wat oor "meer as gewone organiese gevoeligheid beskik, maar wat ook lank en diep gedink het." In sy *On Poesy or Art* beskryf Samuel Taylor Coleridge, nog 'n prominente Engelse Romantiese digter en kritikus, kuns as "die middelganger tussen, en versoener van die natuur en die mens". Hierdie gesindheid weerspieël die hooftema van Engelse Romantiese poësie: die filtrering van natuurlike emosie deur die verstand om kuns te skep, gepaardgaande met 'n bewustheid van die tweeledigheid wat deur so 'n proses tot stand kom. Die Romantiek het ruim bygedra tot die idee van hoe 'n ware digter moet lyk. 'n Geïdealiseerde standbeeld van die Tsjeggiese digter Karel Hynek Mácha (in Petřín Park, Praag) beeld hom as 'n skraal, tingerige en moontlik ongesonde seun uit. In werklikheid was hy egter sterk, fris en gespierd. ### Kenmerke van Engelse Romantiese poësie #### Reaksie teen Neoklassisisme Waar neoklassieke poësie die poësie van die intellek en rede was, was Romantiese poësie 'n reaksie teen die vasgestelde standaarde, konvensies en tradisionele reëls van poësie. #### Verbeelding Geloof in die belangrikheid van verbeelding is 'n kenmerkende eienskap van romantiese digters soos John Keats, Samuel Coleridge and P.B. Shelley. Anders as die neoklassieke digters wat geen aandag aan die verbeelding gegee het nie, het romantiese digters dit beklemtoon. Vir Wordsworth, William Blake sowel as Victor Hugo en Alessandro Manzoni, is die verbeelding verwant aan moraliteit, en hulle het geglo dat letterkunde, veral poësie, die wêreld kon verbeter. In sy gedig "Auguries of Innocence" het Blake die verbeelding soos volg omskryf:[*verwysing benodig*] To see a world in a grain of sand, And heaven in a wild flower, Hold infinity in the palm of your hand, And eternity in an hour. #### Natuurpoësie Liefde vir die natuur is nog 'n belangrike kenmerk van romantiese poësie, 'n bron van inspirasie, tevredenheid en geluk. Hierdie poësie behels 'n verhouding met die natuur en plekke, en 'n geloof in panteïsme. Wordsworth beskou die natuur as 'n lewende wese, onderwyser, god en alles. Hierdie gevoelens is in sy epiese gedig *The Prelude* verwoord. In sy gedig "The Tables Turn" skryf hy: One impulse from the vernal wood Can teach you more of man, Of moral evil and good, Than all sages can. Shelley was nog 'n natuurdigter wat geglo het dat die natuur 'n lewende organisme is en dat daar 'n eenheid tussen die natuur en die mens bestaan. Wordsworth benader die natuur filosofies terwyl Shelley die intellek beklemtoon. John Keats is nog 'n natuurliefhebber, maar verskil van ander romantiese digters in die sin dat hy 'n realistiese perspektief op die natuur het. Hy glo nie dat die natuur die bron van vreugde en genot is nie, maar dat 'n persoon se reaksie daarop van sy gemoedstoestand en stemming afhang. #### Melankolie Die melankolie beklee 'n prominente plek in romantiese poësie aangesien dit 'n groot bron van inspirasie vir die Romantiese digters. In '"Ode to a Nightingale", skryf Keats: ..........for many a time I have been half in love with easeful Death, Call’d him soft names in many a mused rhyme, To take into the air my quiet breath; Now more than ever seems it rich to die, To cease upon the midnight with no pain. #### Middeleeue Die Middeleeuse gees is nog 'n belangrike eienskap van romantiese poësie, veral in die werke van John Keats en Coleridge.[*verwysing benodig*] Hulle was aangetrokke tot eksotiese, afgeleë en obskure plekke, en het groter aanklank by die Middeleeue as by hulle eie era gevind. Romantiese poësie is ook ryk aan nostalgie. #### Hellenisme Die wêreld van klassieke Griekeland was belangrik vir die Romantici. John Keats se poësie is gevul met verwysings na die Griekse kuns, letterkunde en kultuur. Sy "Ode on a Grecian Urn" is 'n voorbeeld hiervan. #### Supernaturalisme Die meeste van die romantiese digters het bonatuurlike elemente in hulle poësie gebruik. Hulle het supernaturalisme nie slegs vir die ontlokking van afgryse en ontsag gebruik nie, maar veral vir die leser se genot. In hierdie opsig was Samuel Coleridge die toonaangewende romantiese digter. Sy gedig "Kubla Khan" is die produk van sy verbeelding en is vol bonatuurlike elemente. #### Subjektiwiteit Romantiese poësie is die poësie van sentimentaliteit, emosie en verbeelding.[*verwysing benodig*] Duitsland --------- Gedurende die laat 18de en vroeë 19de eeu was die Duitse Romantiek die dominante intellektuele beweging in die filosofie, die kunste, en die kultuur van Duitssprekende lande. In teenstelling met die erns van Engelese Romantiek, het die Duitse weergawe van Romantiek groot waarde aan geestigheid, humor en skoonheid geheg. Sturm und Drang, letterlik "Storm en Drang", is 'n proto-Romantiese beweging in die Duitse letterkunde en musiek wat van die laat 1760's tot die vroeë 1780's voortgeduur het. Dit is gekenmerk deur die vrye uitdrukking aan individuele subjektiwiteit en uiterstes van emosie. Die filosoof Johann Georg Hamann word as die ideoloog van *Sturm und Drang* beskou, met Jakob Michael Reinhold Lenz, H. L. Wagner en Friedrich Maximilian Klinger ook vooraanstaande figure. Johann Wolfgang von Goethe was ook 'n vername voorstander van die beweging, maar hy en Friedrich Schiller het later hulle verbintenis daarmee verbreek om Weimar Klassisisme te inisieer. ### Jena Romantiek Jena Romantiek was die eerste fase van die Romantiek in Duitse letterkunde en is deur die werk van 'n groep digters verteenwoordig wat van ongeveer 1798 tot 1804 in Jena gekonsentreer was. ### Heidelberg Romantiek Heidelberg was die hart van die Romantiese epog in Duitsland. Daar was 'n bekende kring digters, die Heidelberg-romantici, soos Joseph von Eichendorff, Johann Joseph von Görres, Ludwig Achim von Arnim en Clemens Brentano. 'n Oorblyfsel van die Romantiek is die *Philosophenweg*, 'n skilderagtige wandelpad op die nabygeleë Heiligenberg met 'n uitsig oor Heidelberg. Duitse Romantiek het die Middeleeuse gees nagestreef, asook kuns- en verhaalelemente wat klaarblyklik uit die Middeleeue gekom het. Dit het volkskuns, die natuur en 'n kennisleer wat op die natuur gebaseer is, beklemtoon, insluitend menslike aktiwiteit wat in die gestalte van taal en gebruik deur die natuur gevorm word. Frankryk -------- Die Franse letterkunde uit die eerste helfte van die eeu is deur die Romantiek oorheers en is met outeurs soos Victor Hugo, Alexandre Dumas, père, François-René de Chateaubriand, Alphonse de Lamartine, Gérard de Nerval, Charles Nodier, Alfred de Musset, Théophile Gautier en Alfred de Vigny geassosieer. Hulle invloed is in die teater, poësie en prosa gesien. Die invloed van die romantiese beweging sou in die tweede helfte van die eeu in diverse literêre ontwikkelings soos "realisme", "simbolisme" en die sogenaamde fin de siècle "dekadente" beweging sigbaar was. Pole ---- Die Poolse Romantiek was 'n literêre, kunstige en intellektuele tydperk in die evolusie van die Poolse kuntuur wat rondom 1820 begin het en met die publikasie van Adam Mickiewicz se eerste gedigte in 1822 saamgeval het. Die beweging het in 1864 met die onderdrukking van die Pools-Litause Opstand van Januarie 1863 teen die Russiese Ryk tot 'n einde gekom. Laasgenoemde gebeurtenis het 'n nuwe era in die Poolse kultuur, naamlik Positivisme, ingelui. Rusland ------- Die 19de eeu is tradisioneel as die "Goue Era" van Russiese letterkunde beskou. Die Romantiek het tot 'n opbloei van veral digterlike talent gelei: die name van Vasily Zhukovsky en later dié van sy protégé Alexander Pushkin kom na vore. Die kristallisering van die literêre Russiese taal sowel as die bekendstelling van 'n nuwe vlak van kunstigheid is aan Pushkin toegeskryf. Sy bekendste werk is 'n versverhaal, *Eugene Onegin*. 'n Hele nuwe geslag digters insluitend Mikhail Lermontov, Yevgeny Baratynsky, Konstantin Batyushkov, Nikolay Nekrasov, Aleksey Konstantinovich Tolstoy, Fyodor Tyutchev en Afanasy Fet het in Pushkin se voetspore gevolg. Pushkin word deur baie kringe as die sentrale verteenwoordiger van die Romantiek in Russiese letterkunde beskou; kritici het egter tradisioneel redeneer dat sy werke 'n pad van Neoklassisisme deur die Romantiek na Realisme verteenwoordig. ### Invloed van Britse Romantiese poësie Die Skotse digter Robert Burns het 'n "volksdigter" in Rusland geword. Gedurende die Imperiale tyd was die Russiese aristokrate só uit voeling met die gewone landsburgers dat Burns, wie se werke in Russies vertaal is, 'n simbool vir die gewone burgers geword het. In Sowjet-Rusland is Burns as die argetipiese volksdigter voorgehou – deels omdat die Sowjetregime hulle eie digters uitgemoor en stilgemaak het. Burns se poësie word saam met dié van hulle eie nasionale digters in Russiese skole behandel. Lord Byron het ook 'n groot invloed op amper al die Russiese digters van die Goue Era uitgeoefen, insluitend Pushkin, Vyazemsky, Zhukovsky, Batyushkov, Baratynsky, Delvig en veral Lermontov. Verenigde State --------------- Transendentalisme was 'n filosofiese beweging wat in die laat 1820's en 1830's in die ooste van die Verenigde State ontwikkel het. Dit was in die Engelse en Duitse Romantiek gewortel en is ook deur Indiese gelowe, veral die Upanishads, beïnvloed. Die beweging was 'n reaksie op of protes teen die algemene staat van intellektualisme en spiritualiteit. Die leerstellings van die Unitariese kerk was van besondere belang. Die digter Walt Whitman (1819–1892), wie se groot werk *Leaves of Grass* vir die eerste keer in 1855 gepubliseer is, is deur Ralph Waldo Emerson en transendentalisme, self 'n tak van die Romantiek, beïnvloed. Whitman se poësie besing die natuur en die rol wat die individu daarin speel. Nes Emerson, het Whitman egter nie die rol van die verstand of die gees misken nie. Edgar Allan Poe (1809–1849) is veral bekend vir sy poësie en kortverhale, en word algemeen as 'n sentrale figuur van die Romantiek in die Verenigde State en die Amerikaanse letterkunde oor die algemeen beskou. Poe het egter 'n sterk afkeer van transendentalisme gehad. Nog 'n Amerikaanse Romantiese digter, Henry Wadsworth Longfellow (1807–1882), was die gewildste digter van sy tyd. Na bewering is daar op een dag 10 000 weergawes van *The Courtship of Miles Standish* in Londen verkoop. Na sy dood het Longfellow se gewildheid egter vinnig afgeneem. Die literêre kenner Kermit Vanderbilt het opgemerk: "Daar is al hoe minder kenners wat bereid is om die spot te trotseer deur die kuns van Longfello se populêre gerymel te probeer regverdig." Swede ----- In die Sweedse letterkunde het die Romantiese tydperk van 1809 tot 1830 geduur. Gedurende hierdie relatief kort periode was daar soveel groot Sweedse digters dat dit die Goue Era genoem is. Spanje ------ Duitsland en Engeland het 'n groot invloed op die Romantiese Spaanse poësie gehad. Gedurende die laat 18de tot die laat 19de eeu het die Romantiek in die vorm van filosofie en kuns deur Westerse samelewings versprei. Die idee van die kreatiewe verbeelding is bo dié van rede beklemtoon, en klein natuurelemente soos insekte en spoelklippies, is as goddelik beskou. In plaas daarvan om van allegorie gebruik te maak, was hierdie digters geneig om mites en simbole te gebruik. Vername Romantiese digters sluit in Gustavo Adolfo Bécquer, Manuel José Quintana, José Zorrilla, Rosalía de Castro (in Galicies en Spaans) en José de Espronceda. Sien ook -------- * Kroatiese letterkunde * Serwiese letterkunde * Rynromantiek Bibliografie ------------ * Article on Romantic Poetry

**Klipriviersberg** is een van die plase waarop die stad Johannesburg aangelê is. Die plaas het sy naam verleen aan ’n suidoostelike voorstad, Klipriviersberg, wat op 29 Junie 1943 aangelê is en bestaan uit die Rosewood Estate-behuisingsprojek en nog 10 huise op enkeltitel-erwe. Die Klipriviersberg-natuurreservaat, wat 680 ha beslaan, is na dié plaas genoem, asook die NG gemeente Klipriviersberg en Gereformeerde kerk Klipriviersberg, wat albei ontbind het. In sy verkorte vorm, Kliprivier, was dit die naam van een van die twee wyke van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) waarop die Goudstad ontstaan het. Kliprivier het onder die distrik Heidelberg geval en die wyk Witwatersrand onder die distrik Pretoria. Die plaas Klipriviersberg het gegrens aan die plase Doornfontein (noord), Elandsfontein (oos), Palmietfontein (suid), Rietvlei (suidwes) en Turffontein (wes). Agtergrond ---------- 'n Kaart van die plase waarop die Witwatersrand aangelê is met die dagsoom daarop aangedui. 'n Uitsig op Sentraal-Johannesburg vanaf 'n hoogte op wat eens die plaas Klipriviersberg was. Die oop grond op die voorgrond is Moffatpark. Tydens die aanvanklike vestiging van Voortrekkers uit die Kaapkolonie in Transvaal is mans bo 16 toegelaat om by die owerheid om twee plase van hul keuse aansoek te doen. Die baie spruite en vrugbare grond het die aanlê van plase op die Witwatersrand aanloklik gemaak vir dié nedersetters, maar weens die koue winters waartydens die gras doodgeryp het, het die gebruik bestaan om ’n tweede plaas in die warmer streke uit te soek. So het die meeste Boere teen die 1880's elk twee plase besit: ’n somerplaas op die hoëveld (Witwatersrand) en ’n winterplaas in die laeveld. Met die uitsoek van plase op die Rand het die Boere net belanggestel in die landbouwaarde van die grond aangesien hulle onbewus was van die enorme ondergrondse rykdom. Volgens oorlewering was daar gevalle dat plase op die Rand voor 1886 vir ’n span osse of ’n ossewa verruil is. Tog het die waarde van die grond vanaf omstreeks 1883 vermeerder, waarskynlik omdat die gemeenskap op die Witwatersrand toe reeds sterk bewus was van die moontlike aanwesigheid van goudrykdomme. Die uitsluitlik landelike gemeenskap op die Rand het tot 1886 'n selfversorgende bestaan gevoer. Van 1868 tot 1869 het die Duitse ontdekkingsreisiger Karl Mauch meermale oor die Rand gereis en die volgende beskrywing gegee: "Langs die pad staan netjiese, dikwels groot, plaashuise met ’n tuin langsaan wat omsluit is deur ’n heining bestaande uit vyebome, granate of kwepers waarin perskes, appelkose, appels, pere en druiwe geplant is en verskillende groentes gekweek word, bv. aartappels, patats en pampoene. Waatlemoene en tabak word ook verbou. Waar geen groot inheemse bome gevind word om skaduwee te verskaf nie, word moerbei- en seringbome geplant asook die Australiese bloekomboom en voor die huis ook ’n paar struike. .. Direk langs die vinnigvloeiende stroompies is die beste grond vir graanplante soos koring, mielies, ens.; agter die huis of langsaan staan die beeskrale wat omring word deur ’n klipmuur of ’n paar doringstruike." Weens onderverdeling van die plase en die groot families wat daarop gewoon het, is die Rand reeds etlike jare voor die ontdekking van die dagsoom betreklik dig bewoon. In Julie 1875 was daar byvoorbeeld 281 burgers in die wyk Witwatersrand (distrik Pretoria) en minstens 200 in die wyk Kliprivier (distrik Heidelberg); dus sowat 500 burgers en hul afhanklikes in ’n tyd toe gesinne dikwels uit agt of meer kinders bestaan het en in sommige gevalle bejaarde ouers ook op die plaas gewoon het in 'n tyd toe ouetehuise ongekend was. Klipriviersberg se geskiedenis ------------------------------ Die naam Klipriviersberg is in 1947 aan 'n NG gemeente in Rewlatch gegee en in 1964 aan 'n Gereformeerde kerk (foto) in Oakdene, 'n voorstad wat aangelê is op die aanliggende plaas Turffontein. Jan Meyer was die eienaar van drie aangrensende plase in die suidooste van die huidige Johannesburg, waaronder Klipriviersberg. Johannes Petrus Meyer (1842–1919) het in die Groot-Karoo in die 1840's saam met sy ouers verlaat en op die Witwatersrand kom woon toe hy twee jaar oud was. In 1881 is hy tot veldkornet verkies vir die wyk Kliprivier, distrik Heidelberg. Mettertyd het hy drie plase van die landdros van Heidelberg ontvang, naamlik Klipriviersberg, Elandsfontein oos daarvan en Roodekop, ’n langwerpige stuk grond suid van Elandsfontein waarvan die westelike puntjie aan Klipriviersberg grens. Op dié drie plase het Meyer met vee geboer en ’n saaiery aan die gang gesit volgens die beste landboumetodes van destyds. Hy het 'n belangrike aandeel in die ontdekking en opsporing van die Hoofrif gehad. As Volksraadslid en myneienaar het Meyer ’n groot rol gespeel in die openbare lewe van sy tyd en was hy in 1894 ’n stigterslid van die Witwatersrandse Landbougenootskap. As vooraanstaande beesteler het hy bekendheid verwerf en heelparty pryse op tentoonstellings van die Witwatersrandse Genootskap verower. Meyer is op 19 Februarie 1919 op Klipriviersberg oorlede toe hy op sy plaas gestap, gestruikel en homself in die kop geskiet het. Twee dae later is hy op Klipriviersberg begrawe. Die dorp Meyerton is waarskynlik na hom genoem. Volgens *New Dictionary of South African Place Names* is die eerste voorstad op ’n gedeelte van Klipriviersberg reeds in 1904 aangelê met Regents Park, genoem na Regent's Park in Londen, se proklamering in die noordwestelike uithoek van die plaas. Dit was egter net sowat 10 ha. Die tweede sou eers volg in Meyer se sterfjaar, 1919, toe sowat 165 ha as The Hill geproklameer is. Eers sowat 23 jaar later is nog ’n dorpsgebied op ’n gedeelte van die plaas ontwikkel, dié keer die sowat 120 ha waarop Welfare Park (later Suidheuwels genoem) aangelê is. ’n Jaar later is die kleine Rewlatch noord van The Hill ontwikkel en ná die Tweede Wêreldoorlog kort ná mekaar Moffat View (1946), Roseacre (1947) en Linmeyer (1947). Die twee laaste voorstede in die 20ste eeu sou eers in die middel 1950's volg: Elladoone (1955) en Unigray (1956). Ten spyte van al die ontwikkel is ’n groot gedeelte in die middel van die plaas langer as ’n eeu ongerep gelaat, tot ’n gedeelte daarvan ná 2010 afgesny is vir die oprigting van hoëdigtheidsbehuising. Intussen is ’n klein woonbuurt, Risana, ook in die suide van die oorspronklike plaas aangelê. Dit grens aan Linmeyer. Bronne ------ * (af) Beyers, C.J. 1987. *Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel V*. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing. * (en) Raper, Peter Edmund. 2004. '’new Dictionary of South African Place Names*. Johannesburg & Cape Town: Jonathan Ball Publishers.* * (af) Stals, prof. dr. E.L.P (red.). 1978. *Afrikaners in die Goudstad. Deel 1. 1886 - 1924*. Kaapstad en Pretoria: HAUM.

'n Bladsy van die Evangelie van Judas uit die Kodeks Tchacos. Die **Kodeks Tchacos** is 'n kodeks wat vier Gnostiese tekste bevat. 'n Kodeks is 'n manuskrip in die vorm van 'n boek met ingewerkte gedeeltes en nie 'n boekrol nie. Behalwe hierdie kodeks en die Nag-Hammadi-geskrifte, bestaan die Gnostiese literatuur wat gevind is, ook uit die Kodeks Berolinensis Gnosticus 8502, die Kodeks Askewianes en die Kodeks Brucianus. Die Koptiese manuskripte in die Kodeks Tchacos is vertalings van oorspronklike tekste in Grieks wat heeltemal verlore gegaan het. Daar is 'n mate van debat oor die ouderdom van die manuskripte. Die meeste skrywers gebruik 'n aanname dit kom uit die eerste helfte van die vierde eeu. Inhoud ------ Die vier tekste is: * Die brief van Petrus aan Philip, wat met enkele geringe afwykings ook uit die Nag Hammadi-skrifgedeeltes spruit. * Jakobus, 'n teks wat alreeds uit die Nag Hammadi-skrifte bekend staan as die Eerste Openbaring van Jakobus. * Die Boek van Allogenes. Hierdie titel is deur die eerste uitgewer geskep. Daar is geen verband met die Allogenes (Vreemdeling)-manuskrip wat in die Nag Hammadi-skrifgedeeltes voorkom. * Die Evangelie van Judas. Dit is die belangrikste deel van die kodeks. Die bestaan van hierdie evangelie was bekend. Die kerkvader Irenaeus van Lyon (ongeveer 140 - ongeveer 202) het die evangelie reeds in sy circa 180 skrywe Ontmaskering en Omverwerping van die vals sogenaamde Gnosis vermeld. Die teks self was egter onbekend. Geskiedenis ----------- Die kodeks is rondom 1978 ontdek tydens 'n vermoedelike onwettige opgrawing in die Minya-streek in Egipte. Die kodeks is in die komende jare in Europa en die Verenigde State te koop aangebied. Sommige kundiges en kundiges is die geleentheid gebied om die manuskripte oppervlakkig te ondersoek Die hoofteks van die kodeks, die Evangelie van Judas, het onopgemerk bestaan. In die periode 1983 - 2000 was die kodeks in 'n kluis in New York Stad. Dit het 'n groot nadelige uitwerking op die kwaliteit van die papirus in die kodeks gehad. 'n Potensiële koper het ook skade aangerig deur 'n sorgelose en onbehoorlike herstelpoging. In 2000 is die kodeks gekoop deur Frieda Nussberger-Tchacos, wat dit in 2001 aan die Maecenas-Stiftung in Basel verkoop het. Sedert 2004 word die Kodeks Tschacos genoem as huldeblyk aan Dimaratos Tchacos, die vader van Frieda Nussberger. Daar is navorsers wat glo dat die naam Frieda Tschacos te veel krediet verleen aan Frieda. In analogie met die Nag Hammadi-geskrifte, word die kodeks dus ook die kodeks Maghagha genoem, die naam van die naaste stad waar dit gevind is. Die slegte toestand van die papirus het die kodeks in honderde kleiner fragmente verdeel. Na drie jaar is ongeveer 90% van die teks met moderne tegnieke gerekonstrueer. Die kodeks bestaan uit 33 velle van 28 by 11 cm. Die bladsye is aan albei kante geskryf. Daar is dus 66 bladsye, wat gemiddeld 80 woorde bevat. Die Evangelie van Judas uit die kodeks bestaan uit 2300 Koptiese woorde. Dit is egter duidelik dat die kodeks oorspronklik uit meer bladsye bestaan het. Hulle is waarskynlik aan onbekende handelaars verkoop. Twee klein fragmente daarvan is bekend en moes tot die *Corpus Hermeticum XIII* behoort het, een van die bekendste Hermetiese tekste. 'n Eerste uitgawe van die Evangelie van Judas verskyn in 2006 in Kopties met 'n Engelse vertaling. 'n Eerste uitgawe van die volledige kodeks is in 2007 gepubliseer. Die bedoeling is dat die kodeks na bewaring en verdere publikasies na Egipte terugbesorg sal word en dan deel sal word van die versameling van die Koptiese museum in Kaïro. Bronne ------ * (nl) van den Broek, Roelof, (2010) *Gnosis in de Oudheid*. In *de Pelikaan*, * (nl) van Oort, Johannes, *Het Evangelie van Judas, Inleidende notities* * (de) Brankaer, Johanna; Bethge, Hans-Gebhard (Hrsg.): *Codex Tchacos.* Berlin/ New York 2007, ISBN 978-3-11-019570-5

**Willie Burger** is 'n Suid-Afrikaanse akademikus, resensent en skrywer. Burger se navorsing is gesentreer rondom, onder meer, narratiewe singewing, die estetiese effek, moderniteit in Afrikaanse fiksie, wêreldliteratuur en vergelykende letterkunde. Tans is hy verbonde aan die Universiteit van Pretoria, in Suid-Afrika. Hier is hy sedert 2010 hoof van die Departement Afrikaans. Biografie --------- Burger behaal ’n MA-graad in Afrikaanse Letterkunde in 1991 aan die destydse Potchefstroomse Universiteit (toe bekend as PU vir CHO en nou bekend as NWU, Noordwes-Universiteit). Daarnaas voltooi hy 'n doktoraat in Afrikaanse Letterkunde in 1996 ook aan PU vir CHO. In 2004, behaal Burger 'n volgende meestersgraad, in Sielkunde, aan die Universiteit van Johannesburg. In 1991 sluit Burger by die Universiteit van Zululand aan waar hy doseer tot 1997. Vanaf 1998 is hy by verbonde aan die Universiteit van Johannesburg. Hier is hy ook vir sewe jaar departementshoof – vanaf 2003-2009. Burger is sedert 2010 by die Departement Afrikaans, aan die Universiteit van Pretoria, 'n dosent en die departementshoof. Burger publiseer talle navorsingsartikels en hoofstukke in boeke, is redakteur van 'n aantal saamgestelde boeke en tydskrifte, resenseer boeke (onder meer in die tydskrif, *Vrouekeur*), skryf rubrieke en publiseer ook 'n boek wat in 2018 verskyn. Benewens sy navorsing, is Burger betrokke by 'n aantal literêre verenigings en het ook al verskeie kere opgetree as gasdosent by ‘n aantal plaaslike en internasionale universiteite. Navorsing --------- In die jare tagtig en negentig, het 'n opleiding in die literatuur hoofsaaklik 'n fokus op literêre teorie gehad. Dit is veral omdat die Talige wending sowel as die Kulturele wending in dié jare hoogty gevier het. Burger beskryf hoe sy eie navorsing aanvanklik die denkstroom van die jare tagtig en negentig gevolg het totdat hy die verband tussen stiplees van 'n teks en die plaas van 'n teks teen die breër kulturele agtergrond begin ondersoek het. Sodoende het hy 'n middeweg probeer vind tussen die behoud van die individuele werk en die plaas daarvan teen 'n breër agtergrond. Die aanloop van hierdie navorsing, begin met 'n ondersoek na die veranderinge wat die Afrikaanse roman ondergaan in terme van representasie en betekenis gebruike. Dit sluit aan by die eeue oue mimetiese probleem. Een van die belangrikste verskuiwings in die persepsie van realiteit en bewussyn in die afgelope twee dekades, was 'n wegbreek van post-modernisme en die soeke na 'n nuwe manier om representasie uit te beeld. Terwyl die post-moderniste en post-strukturaliste glo dat betekenis gegee word deur middel van representasies aan dinge daarbuite, in die wêreld, bestudeer Burger die probleme van so 'n uitgangspunt in sy navorsing. Hy belig die probleme telkens vanuit ander oogpunte. In twee artikels oor die werke *Die swye van Mario Salviati* (2000)*,* deur Etienne van Heerden, en *Boek* (1987)*,* deur Breyten Breytenbach, doen Burger ondersoek na die rol van kuns as 'n manier om bewussyn, ook in terme van die verlede en geskiedenis, te ondersoek. Die artikel rakende *Boek* ('n werk wat Breytenbach geskryf het terwyl hy in die tronk opgesluit was), is een van die eerste pogings om Breytenbach se ars poetica neer te lê. Beide hierdie artikels van Burger het bygedra tot die soeke vir oplossings van representasie wat wegbreek van post-modernisme. Dit is egter die artikel "Eendag was daar... (of was daar nie?) Stories: onthulling, verdoesling en moontlikheid?" wat in 2002 gepubliseer is, wat rigtinggewend vir Burger se huidige navorsing is. Hierin ondersoek hy André P. Brink se *Duiwelskloof* (1998) en Marlene van Niekerk se *Triomf* (1994) en die maniere waarop verskillende idees rakende narratiewe in die twee werke aangepak word. In sy navorsing oor Marlene van Niekerk se romans, *Triomf* (1994) en *Agaat* (2004), ondersoek Burger ook hoe die spanning tussen die estetiese en die werklikheid 'n ander moontlikheid vir die verstaan van representasie bied. Burger wys byvoorbeeld hoe *Triomf* die metafoor van muurpapier gebruik om te wys dat taal, narratiewe, ideologieë, geloof, en so meer, leuens is omdat dit tot veralgemenings lei waarin mense glo. In die roman is dit die karakter, Treppie, wat die aandag rig op sekere veralgemenings wat mense se blik op die wêreld beïnvloed en Burger wys daarop hoe Treppie daaraan herinner dat die muurpapier gedurig afgetrek moet word. Talle tekste in die Afrikaanse letterkunde handel ook oor 'n verteenwoordiging van die verlede, maar veral by Karel Schoeman is die verlede 'n groot fokuspunt. Burger kyk in 'n aantal artikels na hoe Schoeman met die verlede omgaan en in die artikels wys hy hoe belangrik die gebruik van metaforiek en narratief is om die verlede te verstaan. Burger gebruik *Bidsprinkaan* (2005), van André P. Brink, om die problematiek rondom 'n aanvaarding dat alle narratiewe gelyk is, en dat die konsep rondom waarheid nie kan bestaan nie (soos wat die post-moderniste vertel), na te vors. In 'n artikel oor *Bidsprinkaan* ondersoek Burger die poging wat die roman aanwend om verby taal te reik en sodoende problematiese aspekte wat met die Talige wending aangebring is, te omseil. Burger se analise van Abraham H. de Vries se kortverhale in *Tot verhaal kom* (2003), het 'n interessante oplewering oor die verhouding tussen narratief en bewussyn, sowel as narratief en herinnering, gemaak. In die artikel wys Burger hoe daar by De Vries se kortverhale nie 'n geredelike aanvaarding van narratiewe is wat as oplossing dien vir die mens se gebrek aan begrip nie. Terwyl die afsluiting van 'n verhaal 'n sekere geborgenheid inhou, is dit asof die verhale wys dat afsluiting steeds nie genoegsaam is nie. Sodra een verhaal afgesluit word, is 'n ander nodig om dit wat ontglip, emosies en ervarings wat nie beskryf kan word nie, te probeer vasvang. Terwyl mens graag 'n geborgenheid wil vind in die samehang, is mens meestal onbewus daarvan dat iets uitgesluit word. Burger wys hoe vertellings in hierdie bundel 'n manier word om die voorlopigheid van die weergawe te behou en reeds in die verhaal na die onbekende, die uitgeslote "iets", te suggereer. Uiteindelik wys Burger in die artikel ook belangrike insigte rondom identiteit uit. In Ingrid Winterbach se *Die boek van toeval en verlaat* (2006), word idees rondom narratiewe kohesie ook aangeraak en Burger doen verdere ondersoek na die implikasies van plot vir bewussyn, geheue, die geskiedenis en vergetelheid. Burger wys hoe die roman se plot nie toelaat vir 'n afgeronde geheel nie. Gevolglik moet die leser deurentyd 'n aantal betekenis moontlikhede oorweeg, want afsluiting is nie moontlik nie. Die roman wys hoe een verstaan van die lewe, van persoonlike identiteit, nie moontlik is nie en daarom vertel mense stories - al bestaan die moontlikheid dat daar nooit 'n afgeronde einde gevind kan word nie. Die navorsing rondom narratiwiteit en singewing, lei in 2018 tot die publisering van Burger se boek, *Die wêreld van die storie*. Daarin ondersoek hy hoe 'n storiewêreld in 'n leser se verbeelding tot stand kom. In die leesproses kom 'n storiewêreld tot stand by 'n leser deur woorde te lees wat op 'n papier staan. Deur te fokus op die wêrelde van stories, kan 'n teks binne 'n spesifieke konteks gelees word sonder om die spesifiekheid van elke teks te verwaarloos of om die betowering van storiewêrelde te verloor. Benewens sy akademiese navorsing, is Burger sedert 2010 die boekeredakteur van die weeklikse tydskrif, *Vrouekeur.* Burger resenseer hierin talle boeke en publiseer ook 'n aantal korter essays oor aspekte van die letterkunde en literêre teorie. Sodoende poog hy om met hierdie publikasies literêre navorsing buite die grense van die akademie te versprei. Kreatiewe skryfwerk ------------------- *Pa se stem* (2003) en *Pa se stem, volume 2* (2005) is bundels wat saamgestel is uit 'n keur van maandelikse rubrieke wat Burger geskryf het vir die tydskrif, *Baba en Kleuter*, tussen 1999 en 2005. Burger skryf ook kortverhale en twee van sy verhale, "'n Eenvoudige gesprek" en "Pappa moet Liewe Jesus bel", word opgeneem in die versamelbundel, *Op hulle stukke* (2005), onder redaksie van Jeanette Ferreira. Publikasies ----------- ### Redakteur van boeke en tydskrifte * 2002: *Sluiswagter by die dam van stemme.* Die eerste omvattende boekpublikasie oor Karel Schoeman (redakteur saam met Helize van Vuuren). * 2006: *Die oop gesprek*. 'n Versameling gedenklesings oor N.P. van Wyk Louw. * 2009 : ʼn Spesiale uitgawe van *Tydskrif vir Literatuurwetenskap* gewy aan die werk van Marlene van Niekerk. * 2013: *Contrary: Critical responses to the novels of André Brink* (redakteur saam met Karina M. Szczurek). ### Boeke * 2018: *Die wêreld van die storie*. Pretoria: Van Schaik. Lid van nasionale en internasionale verenigings ----------------------------------------------- * Afrikaanse Letterkunde Vereniging (ALV) * Suid-Afrikaanse Vereniging vir Algemene Literatuurteorie (SAVAL) * Internasionale Vereniging vir Literatuurteorie (International Comparative Literature Association, ICLA) * Poetics and Linguistics Association (PALA) Gasdosent by plaaslike en internasionale universiteite ------------------------------------------------------ * 2001: Karel-universiteit, Praag, om 'n lesing te lewer oor fiksie en Afrikanernasionalisme. * 2002: Somerskool in Hasselt, België, om 'n reeks lesings te lewer oor Afrikaanse fiksie. * 2006: NWU om 'n lesing te lewer oor Paul Ricoeur. * 2007: NWU om by 'n werkswinkel te doseer oor Kreatiewe skryfkuns. * 2007: UNISA om 'n lesing te lewer oor die Afrikaanse skrywer, Elsa Joubert. * 2008: UNISA om 'n lesing te lewer oor Narratiwiteit. * 2010: Woordfees in Stellenbosch ter viering van André P. Brink se 75ste verjaarsdag. * 2012: Adam Mickiewitz Universiteit, Poland, oor Suid-Afrikaanse fiksie. * 2014: Universiteit van Regensburg, Duitsland, en die Vrije Universiteit, Amsterdam, oor Afrikaanse letterkunde 20 jaar ná demokrasie. * 2017: Universiteit van Stellenbosch om die DJ Opperman-gedenklesing te lewer.

Ds. J.W.G. Strasheim was tussen 1890 en sy aftrede in 1926 leraar van drie NG gemeentes, waarvan Klerksdorp sowel as Germiston nie meer bestaan nie. Ds. **Jacob Willem Gideon Strasheim** (1 Augustus 1860 - Kaapstad, 17 Oktober 1930) was 'n leraar in die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Ds. Strasheim se ouers het omstreeks 1850 uit Nederland na Suid-Afrika gekom. Hy het sy eerste skoolopleiding en sy voorbereidende opleiding studie tot die Kweekskool ontvang onder sy ouer broer, Pieter, wat eers onderwyser was op Swellendam en in die Paarl en later predikant geword het. In 1889 is ds. Strasheim tot die evangeliebediening toegelaat en georden en bevestig as leraar van die NG gemeente Klerksdorp op 25 April 1890. Hy sou sy hele amptelike lewe, wat oor meer as 36 jaar gestrek het, in die destydse Transvaal deurgebring. In 1910 het hy 'n beroep aangeneem na die NG gemeente Germiston en in 1918 het hy die eerste vaste leraar geword van die NG gemeente Hendrina. In laasgenoemde gemeente het hy gebly tot 1926 toe hy, ná die bereiking van die pensioenouderdom, sy emeritaat aanvaar het. Hy het eers op Johannesburg gaan woon om sy rus te geniet, maar gerus het hy eintlik nie, want wanneer sy kragte dit toegelaat het, en waar hy ook al die geleentheid gekry het, het hy die evangelie "met gloed en opgewektheid verkondig, waartoe hy dan ook goeie gawes van hart en verstand gehad het" (volgens eer. Andries Dreyer). Hy het al die lang jare met "vreugde en seën" gedien. Op 'n besoek aan familie in Kaapstad ter wille van sy gesondheid is hy in Oktober 1930 in die Volkshospitaal oorlede en twee dae daarna uit die Groote Kerk in die Mowbrayse kerkhof begrawe. Bronne ------ * Dreyer, eerw. A. 1931. *Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1931*, Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.

| **Stad Kópavogur***Kópavogsbær* | | --- | | **Kaart** | **Wapen** | | | | | | | | **Land** | | | | | |  **Land** |  Ysland | |  **Gewes** | Höfuðborgarsvæðið | |  **Koördinate** | 64°06′N 21°54′W / 64.100°N 21.900°W / 64.100; -21.900 | |  **Stigting** | 1948 | |  **Oppervlak:** |   | |  - Totaal | 83,72 vk km | |  **Hoogte bo seevlak** | 0 m | | | |  **Bevolking:** |   | |  - Totaal (2015) | 33 205 | |  - Bevolkingsdigtheid | 415/vk km | |  **Tydsone** | UTC +0 (GMT) | | |  **Burgemeester** | Ármann Kristinn Ólafsson | |  **Amptelike Webwerf** | www.kopavogur.is | | **Kópavogur** (Yslands: [ˈkʰoːupavɔɣʏr̥], letterlik "Die klein baai van die seehondjie", amptelik: **Kópavogsbær**) is met 'n bevolking van 33 205 (2015) die tweede grootste stad van Ysland. Kópavogur lê in die metropolitaanse gebied van die hoofstad Reykjavik in die suidweste van die land. Kópavogur het 'n gemengde stadskarakter wat sowel deur die tipiese woonstelblokke en ander residensiële geboue van 'n voorstad asook sakegebiede gekenmerk word. Geskiedenis ----------- Kópavogur het gedurende die Deense handelsmonopolie in Ysland in die tydperk tussen 1602 en 1787 'n belangrike historiese rol gespeel - hier is in 1622 die dokument onderteken waarmee die Yslanders die oppergesag van Denemarke oor hul land moes erken. Nogtans was die gebied van Kópavogur tot by die dertigerjare van die 20ste eeu yl bevolk en het eers met die toenemende verstedeliking van die Yslandse bevolking 'n vinnige bevolkingsgroei getoon. Argitektuur ----------- ### Sekulêre boukuns Tans beskik Kópavogur oor die grootste winkelsentrum van Ysland, Smáralind. Hierdie sentrum pronk met die tweede hoogste gebou van die land, terwyl die hoogste, die Smáratorg-toring met 'n beplande hoogte van 77,6 meter, tans opgerig word. ### Sakrale boukuns Die Kópavogskirkja op die Kópavogur-heuwel is deur die argitekte Hörður Bjarnason en Ragnar Emilsson ontwerp en op 12 Desember 1962 ingewy. Die buitengewone dakkonstruksie lyk op die Deense argitek Jørn Utzon se ontwerp vir die beroemde Operahuis van Sydney (Australië). Die kerkgebou se binneruimte is volgens die bouplan van 'n saalkerk ontwerp en baseer op die Griekse kruis. Die altaar lê in die ooste, terwyl die kerkorrel hom op 'n galery in die weste bevind. Twee bykomende galerye in die noorde en suide van die kerk bied sitplekke vir besoekers. Die kerkvenster is deur Gerður Helgadóttir ontwerp en skep met hulle merendeels blou en rooi kleure 'n besondere atmosfeer.

Cecilia Wessels tree in Desember 1949 op saam met die koor van die Kaapse Skiereiland onder leiding van Japie Malan tydens die inhuldiging van die Voortrekkermonument. **Cecilia Wessels** (\* 7 Augustus 1895, Bloemfontein – † 14 Desember 1970, Kaapstad) was ’n Suid-Afrikaanse operasangeres. Wessels is in die Oranje-Vrystaat gebore as die dogter van sir Cornelius Wessels, administrateur van die provinsie. Sy ontvang haar skoolopleiding in Bloemfontein en Kaapstad en haar sangopleiding aan die Suid-Afrikaanse Musiekkollege in Kaapstad onder professor Henry Bell en voltooi haar opleiding later aan die Royal Academy of Music in Londen. Sy maak haar debuut as konsertsangeres, maar slaan in 1924 oor na operamusiek toe sy met die Old Vic Company optree in *Tannhäuser*, *Carmen* en *Il Trovatore*. Die volgende jaar onderneem sy ’n reis na Suid-Afrika, wat die begin was van haar lang en geslaagde loopbaan as sopraan in haar geboorteland. In Engeland het sy onder meer saam met bekende dirigente soos sir Henry Wood en sir Malcolm Sargent gewerk. Van die operahuise waar sy veral in Wagner-operas te sien was, was onder meer Bayreuth, Sadler’s Wells en Berlyn. Wessels was waarskynlik die eerste Suid-Afrikaanse sangeres wat oorsee naam gemaak het, hoewel latere sangeresse soos Marita Napier, Emma Renzi en Mimi Coertse groter roem sou verwerf. Sy was, danksy vele konserttoere, ’n bekende en beminde persoonlikheid in die hele destyde Unie van Suid-Afrika asook in Suid-Rhodesië en Suidwes-Afrika. Op dié konserte het sy gewoonlik Mornay du Plessis se Afrikaanse kunslied "Liefdeswee", wat hy spesiaal vir haar gekomponeer het, gesing. Sy het oor ’n tydperk van ’n halwe eeu ’n bekende naam in Suider-Afrika geword en het by so te sê elke amptelike geleentheid opgetree. Hieronder tel die inwyding van die Voortrekkermonument in 1949, die Van Riebeeck-fees van 1952, die inhuldiging van verskeie staatspresidente en die ingebruikneming van die Groote Kerk se orrel. Die ou herehuis waarin sy jare lank in die Kaapstadse voorstad Rondebosch gewoon het (Milnerweg 44), is vandag nog ’n sierlike baken, maar is volgens oorlewering ook ’n spookhuis. Bronne ------ * Schirmer, Peter (1981). *Die Beknopte Geïllustreerde Ensiklopedie van Suid-Afrika*. Johannesburg: Central News Agency.

**Johannes Anthonie Smith** (Leeukop, distrik Aberdeen, 23 Julie 1910 – Somerset-Wes, 7 Mei 1997) was ’n Suid-Afrikaanse argitek wat veral onthou word vir die meer as 60 NG kerkgeboue wat hy vir dorpe en stede in die destydse Kaapland en Suidwes-Afrika ontwerp het. Naas Hendrik Vermooten, Wynand Louw en Koos Reyneke maak dit hom die vrugbaarste argitek van NG kerkgeboue. Herkoms en opleiding -------------------- Anthonie Smith was die seun van Johannes Anthonie Smith (1886–1954), ’n verslaggewer, skilder en kunsresensent wat tydens die Tweede Vryheidsoorlog by die kommando van genl. Wynand Malan aangesluit het nog voor sy vyftiende jaar. Sy doodsvonnis vir hoogverraad is later versag tot verlies van stemreg. Hy het sy herinneringe aan die Driejarige Oorlog te boek gestel in *Ek rebelleer* van 1939. Smith sr. het as verslaggewer gewerk by *De Nieuwe Tyd* op Aberdeen in die Oostelike Provinsie, daarna by *Het Westen* op Potchefstroom, by *Onze Courant* op Graaff-Reinet as bestuurder en redakteur en toe as redakteur van *Die Afrikaner* in Pietermaritzburg tot omstreeks 1925. Hy het toe aangesluit by die redaksie van *Die Burger* as Johannesburgse medewerker, waarna hy in 1928 in Kaapstad by dié dagblad gaan werk het. Meer as 20 jaar was hy *Die Burger* se kunsresensent. Tydens die Tweede Wêreldoorlog het by die Ossewabrandwag aangesluit en dié buiteparlementêre groep se Kaaplandse leier geword. Waar hy ook al gewerk het, was hy betrokke by die oprigting van Afrikaanse skole, ook in Pietermaritzburg. Weens sy vader se swerwersbestaan het die jong Anthonie talle skole in verskillende dele van die land bygewoon. Sy vroegste skoolonderrig het hy op Graaff-Reinet ontvang. Sowat vyf jaar later, toe hy st. 3 toe is, het sy gesin Pietermaritzburg toe verhuis waar hy later die Engelstalige Hoër Seunskool bygewoon het. Toe hy nagenoeg 15 was, het die gesin Johannesburg toe verhuis waar hy sy hoërskoolopleiding aan die Hoër Seunskool Helpmekaar voorgesit het. In die middel van sy matriekjaar is sy vader na die Kaap verplaas waar Anthonie die laaste ses maande van sy skoolloopbaan aan die Hoërskool Jan van Riebeeck deurloop het. Ná skool is Anthonie Smith na die Universiteit van Kaapstad waar hy ’n graad in argitektuur verwerf het. Sy finalejaartesis het gehandel oor die ontwerp van ’n teater. Danksy die navorsing vir dié geskrif het hy ’n lewendige en lewenslange belangstelling in akoestiek gekry, wat nuttig te pas gekom het met die kerke wat hy sou ontwerp. Eers is hy in diens geneem deur die staat in Pretoria vir sowat ’n jaar waar hy betrokke was by onder meer veranderinge aan die Parlementsgebou in Kaapstad. Praktyk in Kaapstad ------------------- Omstreeks 1937 het Smith ’n praktyk in Kaapstad opgerig en in die daaropvolgende jare kleiner satellietkantore in Port Elizabeth, Johannesburg, Queenstown en Uitenhage geopen. Hy het gereeld tussen die verskillende kantore en projekte gereis. As uitstekende tekenaar wat grootgeword het in ’n kunstige milieu, het Smith dikwels saamgespan met kunstenaars vir die ontwerp van sy geboue. Sy broer, Le Roux Smith Le Roux (1914–1963), was ’n talentvolle kunstenaar en resensent wat ’n beurs ontvang het om kuns in Italië te studeer nadat hy sy graadstudie op 17-jarige ouderdom aan die Universiteit van Kaapstad voltooi het. In 1934 het hy die mure van die Ou Mutual-gebou in Kaapstad beskilder en in samewerking met Eleanor Esmonde-White ook die muurskilderye in Suid-Afrika-huis in Londen behartig. Hy het hom in Europa gevestig en was onder meer die direkteur van die Tate-kunsmuseum in Londen en ’n bekende omroeper. Hy het ook skilderye geskep vir een van sy broer se kerke, die NG kerk Ladismith, in 1942. Later jare het J. Anthonie Smith uitsluitlik saam met die Pretoriase kunstenaar Leon Théron gewerk wat vensters vir talle van sy kerke ontwerp en vervaardig het. Smith is getroud met Bertha McKenzie Johnson van die plaas Vlakteplaas naby De Rust tydens die inwyding van sy eerste kerk, Bellville, op 17 Februarie 1940. Ook Bertha het uit ’n kunssinnige gesin gekom; haar suster, Madge Johnson, was bekend om haar portretstudies van meer andere parlementslede en haar blomstudies. Kerkontwerpe ------------ Smith was wyd bekend vir sy kerkontwerpe, veral vir gemeentes van die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Al het hy hoofsaaklik in die Westelike en die Oostelike Provinsie gewerk, het hy altesaam meer as 60 kerkgeboue ontwerp in ’n tyd toe dié kerkverband vinnig uitgebrei het en toe afstigtings van dogtergemeentes tallose nuwe kerkgeboue genoodsaak het. Smith se enigste ontwerp vir kerkgeboue in die buiteland was vir die NG gemeente Livingstone, Noord-Rhodesië, Tsumeb en Okahandja (albei in die destydse Suidwes-Afrika). Van sy ander noemenswaardige ontwerpe was vir die Bellvillese burgersentrum in 1957, die Kaapstadse lughawe (DF Malan) en die Port Elizabethse lughawe, maar hy sal veral onthou word vir sy kerkgeboue. Smith se kerke is gekenmerk deur die doeltreffende en ekonomiese uitleg, die weldeurdagte en deeglik ontwikkelde ontwerpe wat geskik was vir al die vereistes van ’n NG kerkdiens, die uitstekende akoestiek en sy vaardige gebruik van kleur, gebrandskilderde glas en glas-in-beton-vensters en versigtige binnebeligting. Hy het kerkbou deeglik bestudeer, veral dié van Wynand Louw (1883–1967) en Gerard Moerdijk (1890–1958) in Suid-Afrika. Veral het hy belanggestel in die werk van Frank Lloyd Wright (1867–1959) en W.M. Dudok (1883–1967). Hy het ’n vierkantige kerkplan ontwerp wat by uitstek geskik is vir ’n gereformeerde erediens. Sy proefnemings het gelei tot pogings om die vierkantige plan te versoen met die sogenaamde kappiekerk-boustyl, veral in die NG gemeente Noorder-Strand (1962), maar later jare het hy teruggekeer na die ietwat waaiervormige basilika, kompleet met beligting deur ’n bobeuk op die sentrale skip. Toe vooruitgang in strukturele ingenieurswese mettertyd dun bewapende beton moontlik maak, het tentvormige dakke gewild geraak (die sogenaamde kappiekerke of tentstyl). Smith het veral daarin belanggestel om dié soort struktuur te gebruik om ’n kerk te vorm na sy opvatting van die volmaakte vorm. Maar die koste en ’n gebrek aan plaaslike kennis het gekeer dat hy dié ideaal verwesenlik. Wyer betrokkenheid ------------------ Nes sy pa, is Smith begeester deur die ontwikkeling van die Afrikaanse taal en kultuur. In die destydse Kaapprovinsie het hy waarskynlik die eerste volledige stel tekeninge gemaak en boubestek in Afrikaans vir ’n gebou groter as ’n woonhuis, naamlik vir die NG gemeente Newtonpark se kerkgebou in Port Elizabeth in 1954. Nietemin het hy lewenslank lid gebly van die Koninklike Instituut van Britse Argitekte (Riba). Anthonie Smith is in 1997 oorlede op Somerset-Wes, waarheen hy van Bellville af verhuis het ná sy aftrede. Hy was 86 jaar oud. Sommige van sy NG kerkontwerpe ------------------------------ 1. NG kerk Bellville, ingewy 17 Februarie 1940 , Wes-Kaap 2. NG kerk Bellville-Noord, 1960, Wes-Kaap 3. NG kerk Bellville-Oos, 1969, Wes-Kaap (waarskynlik Bellville-Strandweg in Petrusastraat, ingelyf by Bellville-Oos en die kerkgebou gesloop) 4. NG kerk Bellville-Vallei, ingewy 29 Augustus 1964, Wes-Kaap 5. NG kerk Bellville-Uitsig, 1980, Wes-Kaap 6. NG kerk Calvinia-Hantam, 1965, Wes-Kaap 7. NG kerk Ceresvallei, hoeksteenlegging 22 September 1963, inwyding 22 en 23 Februarie 1964, Wes-Kaap 8. NG kerk Citrusdal, hoeksteenlegging 1 Februarie 1941 , Wes-Kaap 9. NG kerk De Tyger, 1974, Wes-Kaap 10. NG kerk Drakenstein, Paarl, 1964, Wes-Kaap 11. NG kerk Gourits, 1966, Wes-Kaap 12. NG kerk Groot-Brakrivier, 1954, Wes-Kaap 13. NG kerk Kensington, Port Elizabeth, 1940, Oos-Kaap 14. NG kerk Kraaifontein, 1958, Wes-Kaap 15. NG kerk Ladismith, 1943, Wes-Kaap 16. NG kerk Newtonpark, Port Elizabeth, 1954, Oos-Kaap 17. NG kerk Okahandja, 1974, Namibië 18. NG kerk Parow-Noord, hoeksteenlegging 23 Maart 1974, Wes-Kaap 19. NG kerk Parowvallei, 1960, Wes-Kaap 20. NG kerk Parowvallei-Oos, 1961, Wes-Kaap 21. NG kerk Parow-Wes, 1971, Wes-Kaap 22. NG kerk Port Elizabeth-Nooitgedacht, 1964, Oos-Kaap 23. NG kerk Port Elizabeth-Noord, ingewy 10 September 1949 , Oos-Kaap 24. NG kerk Port Elizabeth-Wes, ingewy 10 Mei 1948 , Oos-Kaap 25. NG kerk Prince Alfred Hamlet, 1964, Wes-Kaap 26. NG kerk Simon van der Stel, Nababeep, 1975, Noord-Kaap 27. NG kerk Stilbaai, geen jaartal, Wes-Kaap 28. NG kerk Strand-Noord, 1962, Wes-Kaap 29. NG kerk Tsumeb, 1973, Namibië 30. NG kerk Vredendal-Wes, 1978, Wes-Kaap 31. NG kerk Wellington-Oos, ingewy 16 en 17 Oktober 1976, Wes-Kaap 32. NG kerk Wolseley, ingewy 28 Augustus 1943, Wes-Kaap 33. NG kerk Wolseley, 1974, Wes-Kaap (vervang vorige kerk ná die aardbewing) Galery ------ * Die NG kerk Okahandja, ingewy in 1974.Die NG kerk Okahandja, ingewy in 1974. * Die NG kerk Wellington-Oos, een van Smith se latere ontwerpe.Die NG kerk Wellington-Oos, een van Smith se latere ontwerpe. * Die NG gemeente Ladismith se nuwe NG kerk is in Oktober 1942 ingewy. Dit is indertyd as "'n pragtige gebou" beskryf. Sy broer Le Roux Smith le Roux was verantwoordelik vir die plafonskilderye.Die NG gemeente Ladismith se nuwe NG kerk is in Oktober 1942 ingewy. Dit is indertyd as "'n pragtige gebou" beskryf. Sy broer Le Roux Smith le Roux was verantwoordelik vir die plafonskilderye. * Die kerkgebou van die NG gemeente Port Elizabeth-Wes, ontwerp deur Anthonie Smith. In die Baai het hy ook Nooitgedacht, Port Elizabeth-Noord, Kensington en Newtonpark se kerkgebou ontwerp.Die kerkgebou van die NG gemeente Port Elizabeth-Wes, ontwerp deur Anthonie Smith. In die Baai het hy ook Nooitgedacht, Port Elizabeth-Noord, Kensington en Newtonpark se kerkgebou ontwerp. * Die NG gemeente Glen Lynden se nuwe kerk op Bedford is deur die argitekte Anthonie Smith en Douw Gerbrand Steenkamp in die tentstyl ontwerp as een van die vroeë voorbeelde van die sogenaamde kappiekerk. Steenkamp was die ontwerp-argitek. Ds. J.D. Thom het die hoeksteen gelê op 9 Augustus 1957 en die bouaannemers was Swart & Kemp (Edms.) Bpk.Die NG gemeente Glen Lynden se nuwe kerk op Bedford is deur die argitekte Anthonie Smith en Douw Gerbrand Steenkamp in die tentstyl ontwerp as een van die vroeë voorbeelde van die sogenaamde kappiekerk. Steenkamp was die ontwerp-argitek. Ds. J.D. Thom het die hoeksteen gelê op 9 Augustus 1957 en die bouaannemers was Swart & Kemp (Edms.) Bpk. * Die NG kerk Newtonpark, Port Elizabeth.Die NG kerk Newtonpark, Port Elizabeth. * Die NG gemeente Calvinia-Hantam was in 1962 die laaste afstigting van die moedergemeente.Die NG gemeente Calvinia-Hantam was in 1962 die laaste afstigting van die moedergemeente. * Die kerkgebou van die eertydse gemeente Parow-Wes.Die kerkgebou van die eertydse gemeente Parow-Wes. * Die kerkgebou van die NG gemeente Port Elizabeth-Noord, ingewy op 10 September 1949.Die kerkgebou van die NG gemeente Port Elizabeth-Noord, ingewy op 10 September 1949. * Die NG kerk wat in 1943 op Wolseley ingewy is na die ontwerp van Smith, is in die aardbewing van 1969 so erg beskadig dat dit vervang moes word deur die nuwe kerk, ook deur Smith ontwerp, wat in 1974 ingewy is.Die NG kerk wat in 1943 op Wolseley ingewy is na die ontwerp van Smith, is in die aardbewing van 1969 so erg beskadig dat dit vervang moes word deur die nuwe kerk, ook deur Smith ontwerp, wat in 1974 ingewy is. * Die NG kerk op Wolseley wat die vorige kerk, ook deur Smith, in 1974 vervang het ná die aardbewing van 1969.Die NG kerk op Wolseley wat die vorige kerk, ook deur Smith, in 1974 vervang het ná die aardbewing van 1969. * Ds. A.F. Malan het die hoeksteen van die NG kerk Bellville op 12 Augustus 1939 gelê. Dis een van Smith se vroegste ontwerpe.Ds. A.F. Malan het die hoeksteen van die NG kerk Bellville op 12 Augustus 1939 gelê. Dis een van Smith se vroegste ontwerpe. * Syaansig van die NG kerk Parow-Noord. Ds. G.P.C. Carinus het die hoeksteen op 23 Maart 1974 gelê.Syaansig van die NG kerk Parow-Noord. Ds. G.P.C. Carinus het die hoeksteen op 23 Maart 1974 gelê. * Die NG kerk Parow-Noord se grond beslaan 'n hele straatblok waarop die pastorie, saal en kerkgebou geleë is.Die NG kerk Parow-Noord se grond beslaan 'n hele straatblok waarop die pastorie, saal en kerkgebou geleë is. * Die NG kerk De Tyger in Parow.Die NG kerk De Tyger in Parow. * Die NG kerk Bellville-Vallei, ingewy op 29 Augustus 1964, hier afgeneem net mooi 51 jaar en 'n dag later.Die NG kerk Bellville-Vallei, ingewy op 29 Augustus 1964, hier afgeneem net mooi 51 jaar en 'n dag later. * Die NG kerk Bellville-Noord, ingewy in 1960.Die NG kerk Bellville-Noord, ingewy in 1960. * Die NG kerk Kensington, Port Elizabeth.Die NG kerk Kensington, Port Elizabeth. * Die NG kerk Tsumeb is in 1973 opgerig, een van net twee (sover bekend) kerkgeboue wat Smith vir NG gemeentes in Namibië ontwerp het.Die NG kerk Tsumeb is in 1973 opgerig, een van net twee (sover bekend) kerkgeboue wat Smith vir NG gemeentes in Namibië ontwerp het. Bronne ------ * (en) Lewensbesonderhede op Artefacts.co.za. URL besoek op 2 Desember 2014. * (af) Olivier, ds. P.L. 1952. *Ons gemeentelike feesalbum*. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.

'n Krygermonnik uit die Kamakoera-tydperk. Boeddhistiese gemeenskappe het in dié tyd oor aansienlike strydmagte beskik om hul regte te beskerm of hul grond teen mededingers te verdedig. Hierdie Sōhei dra 'n monnikskleed oor sy wapenrusting, terwyl sy hoof met 'n kesa bedek is Foto: K. Ogawa (1860−1929), in: *Military Costumes in Old Japan* Die *sōhei* Benkei saam met Minamoto no Yoshitsune, militêre bevelvoerder van die Minamoto-familie Boeddha-standbeeld in Enryaku-ji Die ordinasiesaal (*Kaidan-in*) van Enryaku-ji ***Sōhei*** (Japannees: 僧兵|僧兵 [soːheː] «monnik-soldaat») was Boeddhistiese krygermonnike in Middeleeuse en feodale Japan. By tye in die geskiedenis het hulle oor só veel mag en invloed beskik dat selfs keiserlike en militêre owerhede genoodsaak was om met hulle saam te werk. Die Sōhei se magsgroei het saamgeval met die toenemende invloed van die Boeddhistiese Tendai-skool tussen die 10de en 17de eeu. Die krygermonnike het grondbesit beskerm en 'n strategie van afskrikking teenoor mededingende Boeddhistiese skole gevolg. Hulle het 'n beslissende rol gespeel in die uitbreiding van Boeddhisme en die vorming van verskillende skole gedurende die Kamakoera-tydperk. Japannese Sōhei het baie ooreenkomste getoon met Europese lekebroers, lede van 'n monniksorde wat self nie geordineer is nie. Net soos die lede van die Duitse Ridderorde, die krygermonnike van Duitssprekende gebiede, en die militêre ridderordes in die tydperk van die Kruistogte het Sōhei nie as individuele stryders of as lede van kleiner tempelgemeenskappe opgetree nie, maar eerder as krygers binne 'n betreklik groot broederskap of monniksorde. Die stamtempel van 'n Sōhei-orde kon uit 'n aantal, moontlik tientalle of honderde, kleiner tempels, oefensale en ondergeskikte tempels bestaan. Een van die bekendste Sōhei-kloosters is Enryaku-ji op die bergpiek Hiei-zan, net buite Kioto. Literatuur ---------- * Mikael S. Adolphson: *The Teeth and Claws of the Buddha: Monastic Warriors and Sohei in Japanese History*. Honolulu, HI: University of Hawai’i Press 2007

**William Richard Tolbert, jr.** (13 Mei, 1913 - 12 April, 1980) was president van Liberië vanaf 1971 tot 1980. Opgelei as staatsamptenaar, betree hy die huis van verteenwoordigers in 1943 vir die True Whig Party, toe die enigste wettige party in die land. Hy is verkies tot vise-president onder William Tubman in 1955 en dien in daardie posisie tot Tubman se dood in 1971. Nadat hy president geword het met die dood van Tubman, het Tolbert 'n paar liberale hervormings begin en die skepping van 'n opposisieparty, die Progressiewe Alliansie van Liberië, toegelaat, die eerste opposisie in 125 jaar van Liberië se onafhanklikheid. Alhoewel sy regering herkies is in 1975, is hy skerp gekritiseer oor die ekonomiese ongelykheid tussen verskillende sektore van die bevolking, veral die Amerikaans-Liberiërs wat die land sedert die onafhanklikheid oorheers het, en die verskillende inheemse etniese groepe wat die meerderheid van die bevolking uitmaak. Die spanning is in Liberië gedurende April 1979 op die spits gedryf, toe honderde betogers deur die strate van die hoofstad, Monrovia, optrek en betoog het teen die skerp styging in die prys van rys. Tolbert beveel dat sy troepe op die betogers moet skiet, en ongeveer sewentig mense is dood. Ondanks pogings om orde te herstel, het onluste in die hele Liberië ontstaan, en pogings om die opposisie te vernietig deur sy leiers in hegtenis te neem, het misluk. Op 12 April 1980 word Tolbert omvergewerp en vermoor in 'n staatsgreep onder leiding van Samuel Doe, 'n etniese Krahn. Met sy dood het die Amerikaans-Liberiese oorheersing van die land tot 'n einde gekom. Later, na die staatsgreep, het Samuel Doe 'n militêre diktatorskap ingestel deur 'n groot deel van Tolbert se kabinet summier uit te voer. Ironies genoeg is Doe in September 1990 vermoor.

**William Webb Ellis** (\* 24 November 1806 – † 24 Januarie 1872) word dikwels beskou as die vader van Rugby. Die storie oor hoe hy die spel begin het word deur baie in twyfel getrek. Sy naam is nietemin in die verhaal oor die ontstaan van rugby gevestig en is sy naam verewig in die Webb Ellis-beker wat aan die wenners van die Rugbywêreldbeker oorhandig word. Selfs al was Webb Ellis die eerste om die hardloop met die bal in die hand te begin, was dit nie hierdie aksie wat gelei het tot skei van voetbal as 'n sport in twee onderafdelings nie. Daardie skeiding het eers later gebeur toe die stigters van sokker besluit het om die lak van 'n speler deur hom op sy skeen te skop te verbied. Die tradisionele spelers het dit as 'n onmanlike reël beskou. Biografie --------- Standbeeld van William Webb Ellis by Rugby School William is gebore in Salford, Lancashire, (ander bronne beweer egter dit was in Manchester). Web Ellis het self in 'n sensus gesê dat hy in Manchester gebore is in 'n sensus-opname van 1851 aangesien hy daarheen verhuis het. Hy was die seun van James Ellis, 'n offisier in die Dragoon Guards, en Ann Webb waarmee in 1804 te Exeter in die huwelik getree het. Na James se dood tydens die Slag van Albuera in 1812 het Mevrou Ellis besluit om na Rugby in Warwickshire te verhuis om te verseker dat William en sy ouer broer Thomas 'n goeie opvoeding by die Rugby School sou kon ontvang. William het die skool daar bygewoon in die jare 1816 tot 1825 en was bekend as 'n goeie skolier en uitmuntende krieketspeler. Die insident waar Webb Ellis die bal tydens 'n voetbalwedstryd opgetel het en daarmee gehardloop het, het na oorlewering in die laaste helfte van 1823 gebeur. Nadat hy die Rugby verlaat het, het hy in 1826 te Universiteit van Oxford gaan studeer op agtienjarige ouderdom. Daar het hy krieket vir Brasenose College, Oxford gespeel. Hy het toe gedien as kapelaan by St George's, Albermarle Steet in Londen en toe as rektor by St Clement Danes in Strand, Londen. In 1855 word hy rektor by Laver Magdalen in Essex waar die enigste bekende portret van hom in die Illustrated London Post verskyn het nadat hy 'n roerende preek gelewer het met die Krimoorlog as onderwerp. Hy is in die suide van Frankryk oorlede in 1872 waar sy graf deur Ross McWhirter in 1958 herontdek en opgeknap is.

T.H. Blok **Thomas Blok** (\* 7 Mei 1879, Sint Maarten, Nederland -† 27 Junie 1964, Bloemfontein, Suid-Afrika) was ’n Nederlandse onderwyser wat in 1913 na Suid-Afrika kom en hier diep spore in die onderwys trap. Hy was hoof van Sentraal Hoërskool in Bloemfontein en voorsitter van die Vrystaatse Onderwysvereniging. Sy talle kinderversies en leesboekies voorsien aan ’n groot behoefte vir geskikte leesstof vir Afrikaanse leerlinge. Lewe en werk ------------ Die Bloemfonteinse Normaalkollege, 1907. Thomas Blok is op 7 Mei 1879 in Sint Maarten in die provinsie Noord-Holland in Nederland gebore, waar hy as onderwyser kwalifiseer en ’n tyd lank onderwys gee. Hy trou met Johanna Weijerman, ook ’n onderwyser. In 1913 kom hulle na Suid-Afrika en hy gee aanvanklik skool aan ’n plaasskool in die distrik Kroonstad. Hierna gaan hy na die Voorbereidende Tegniese Skool in Bloemfontein (later Sentraal Hoërskool) en lê hom toe op die onderrig van Afrikaans en Geskiedenis. In 1918 word hy hoof van die skool en speel ’n groot rol in die stigting van die Voortrekkerbeweging by die skool. In Bloemfontein sluit hy aan by die vereniging Onze Taal, waar Oom Lokomotief en Dr. O’Kulis ook lede was. Hy speel ’n groot rol in die ontwikkeling van onderwys in die Vrystaat. Vanaf 1922 tot 1939 is hy dosent in Godsdiensleer, Geskiedenis en Aardrykskunde aan die Bloemfonteinse Normaalkollege, waar hy ook huisvader is van die manskoshuis in Douglasstraat. Gedurende die twintigerjare is hy prominent in die Vrystaatse Onderwysersvereniging en word as voorsitter van hierdie vereniging verkies vir die periode 1929 tot 1931. Hierna word hy hoofsekretaris van die vereniging, eers deeltyds vanaf 1934 tot 1939, en daarna voltyds totdat hy in 1955 op 76-jarige leeftyd aftree. Hy is ook vir lank redakteur van *Die Skoolblad*. Na sy aftrede doen hy steeds navorsing oor die geskiedenis van onderwys in die Oranje-Vrystaat. Hy is een van die aandeelhouers van Utolo Beperk, ’n filmmaatskappy wat in 1940 gestig is om plaaslik rolprente van gehalte te vervaardig, te vertoon en ook uit te voer na ander lande. Die Tweede Wêreldoorlog veroorsaak egter dat hulle nie die nodige kwaliteit tegniese toerusting van oorsee in die hande kan kry nie en die rolprente wat gemaak word, is dus tegnies nie van ’n goeie gehalte nie, wat tot die maatskappy se ondergang lei. In 1944 is hy saam met J.F. Marais (die latere regter Kowie Marais) verantwoordelik vir die regie van die rolprent *Donker spore*, gebaseer op die roman van C.J. Langenhoven. Hy is op 27 Junie 1964 in Bloemfontein oorlede. Skryfwerk --------- Saam met W.G. Wessels skryf hy twee bundels kinderversies om aan die vraag na oorspronklike versies vir gebruik op skool te voldoen. Hierdie bundels is *Versies en liedjies vir ons kleintjies* en *Vegkop-versies vir die volkskool*. Van hierdie gedigte word opgeneem in Gerrit Komrij se bloemlesing *Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte*. Vir skoolgebruik skryf hy ’n hele reeks leesboeke in die *Ons eie taal*-reeks, insluitende *Oom en Koos*, *In die dorp*, *Van dorp en veld*, *Bij meester*, *Klein Jannie*, *Oom Willem*, *Hendrik Afbeen* en *Willem Kruger*. Hy skryf ook *Handleiding vir die aardrykskunde-onderwys vir onderwysers in die laerskool* en *Aardrykskunde van die Oranje-Vrystaat vir die laerskool*. Verder stel hy *Die Afrikanerkind:Resitasieboekie vir laer standerds* saam. *Grensboere* (met ’n voorwoord deur D.F. Malherbe) is ’n roman uit die tyd van president Hoffman en gee agtergrond oor die toestande wat geheers het op die grens van Basoetoland, wat aanleiding gegee het tot die Basoeto-oorloë. Die storie is hier duidelik bysaak, aangesien dit hoofsaaklik gaan om die geskiedenis wat hy aan die jeug wil oordra. D.F. Malherbe neem die fragment *Die toordokter* uit hierdie roman op in die versamelbundel *Afrikaanse letterkunde*. Suiwer geskiedkundig is sy relaas oor *Die Adendorff-trek*. Eerbewyse --------- Die Universiteit van die Oranje-Vrystaat ken in 1952 ’n eredoktorsgraad in die Opvoedkunde aan hom toe. Blokstraat in die Bloemfontein voorstad Universitas word na hom vernoem. Publikasies ----------- | Jaar | Titel van publikasie | | --- | --- | | 1917 | *Oom en Koos* *In die dorp* | | 1918 | *Versies en liedjies vir ons kleintjies* (saam met W.G. Wessels) *Grensboere* *Van dorp en veld* *Bij meester* *Oom Willem* | | 1919 | *Vegkop-versies vir die volkskool* (saam met W.G. Wessels) | | 1921 | *Willem Kruger* *Hendrik Afbeen* *Resitasieboekie vir laer standerds* | | 1927 | *Die Adendorff-trek* | | 1931 | *Handleiding vir die aardrykskunde-onderwys vir onderwysers in die laerskool* | | 1932 | *Aardrykskunde van die Oranje-Vrystaat vir die laerskool* | | 1936 | *Aardrykskunde vir die Junior Sertifikaat van die O.V.S.* | | 1938 | *Trek!* |

Omslag **T!Nax’u** is ’n futuristiese wetenskapfiksie verhaal geskryf deur Gerrit van Dijk, en is in 2012 uitgegee deur Thompson Boekdrukkery. T!Nax’u volg op Gerrit van Dijk se debuut ‘Ondulan’ en speel veertien jaar ná kadet Taéll Adánaii Shanidar se lewensveranderende Ondulan-avontuur af. In T!Nax’u dra kadet Shanidar die rang van kaptein, en is in bevel van ASTRA se elite taakmag Eksodimensionele Verkenners. Tydens 'n verkenningstog ontdek ’n taakmag lid ’n Skeur in die weefsel van ruimte-tyd, tussen een van ASTRA se nuut-ontdekte parallelle wêrelde, en Suid-Afrika van die Tweede Vryheidsoorlog. Wat ASTRA se belangstelling egter wek, is dat die inwoners van hierdie wêreld; nasate van die eertydse Boere-rebelle, 'n eeu-oue profesie koester dat die Britse soldate weer gaan aanval, en vir byna 'n eeu reeds wag hierdie kolonie vlugtelinge, Steentyd-primitief maar slaggereed, op 'n massa-aanval van hul gedugte aartsvyand. Met hierdie eeu-oue voorspelling, tesame met die probleem van die verbindende Skeur tussen die twee wêrelde, vind ASTRA dit nodig om 'n onderskepspan in te stuur. ASTRA se opdrag: Tuimel die Einstein-Rosen brug wat beide die twee realiteite verbind, in, en ontlont die situasie van hierdie profetiese skermutseling, én die bedreiging van Xenoplasma (demone) vir die Millenniese sfeer. Demone ASTRA se opdrag aan Kaptein Shanidar se Inter-dimensionele Verkenners noodsaak 'n onvoorsiene terugkeer na 'n wêreld met 'n atmosfeer verstikkend ryk aan gevaarlike, hoë-frekwensie Xenoplasma-wesens. Maar die Britse magte blyk om die minste van die onderskep span se probleme te wees toe 'n ongenooide passasier dreig om alle kanse op ontsnapping en 'n veilige terugkeer na hul eie wêreld, te kelder. Asof dit nie genoeg is nie, strek die pad huis toe oor 'n gravitasie put wat dreig om enige oomblik ineen te stort… Verkenners Titel beskrywing ---------------- Die woord "T!Nax’u" is ’n fiktiewe woord uit die San gemeenskap wat 'n onverklaarbare, ontasbare gevaar beskryf. Die perfekte beskrywing vir die gevaar waarin Kaptein Taéll Adánaii Shanidar en sy Eksodimensionele onderskepspan in die onbekende parallelle wêreld met sy primitiewe tydlyn verkeer. Milieu ------ Die verhaal van T!Nax’u speel hom af tydens die Bybel se Duisendjarige Vrede. Die jaar is 2186, sowat 150 jaar na die Wederkoms van Christus. Wetenskaplikes ontdek 'n parallelle wêreld identies aan die Karoo. Taéll Adanaii Shanidar Storielyn --------- Die openingstoneel is in ’n grot, waar Sanjagters hul vangs verwerk vir aandete tydens 'n sneeustorm in die Karoo. In ’n poging om hulle gebruike en gewoontes te bestudeer, gaan ’n Verkenner uit die toekoms op ’n jag-ekspedisie saam met die groepie San uit die Steentydperk. Dit is gou duidelik dat iets nie pluis is nie wanneer geowiskundige- en elektroniese byskrifte oor alles wat een van die jagters sien, kruip. Ook is een van hulle Europees, en dis ééue voor Christus! Jadda Tydens die jagtog raak die groep slaags met ’n migrerende Afrika-stam uit die noorde, wat die Verkenner noodsaak om weer na sy punt van oorsprong weggeruk te word. Maar 'n sender wat in 'n kleikraletjie aan die Verkenner se persoon versteek was, bly agter, en word eeue later deur wetenskaplikes ontdek. Die ontdekking van die hoogs tegnologiese sender ontlok 'n hewige reaksie in wetenskaplike kringe, veral toe 'n kluis waarin die sender geberg word, skynbaar ontplof en 'n hele woonstel vernietig. In die tussentyd word vreemde lyke op verskeie plekke in die Karoo gevind. Elkeen is met 'n pyl gedood wat NIE San in oorsprong is nie. Vreemdste van alles, blyk een liggaam om 'n soort Viking te wees en die ander, 'n Britse soldaat uit die Tweede Vryheidsoorlog! Tydverskuiwing blyk om die enigste logiese verklaring te wees, veral toe 'n vreemde skilpadspesie wat laas in die 1980’s met 'n sender toegerus is, na byna drie dekades skielik weer sy opwagting maak. In hulle soektog na die ontwykende skilpad, vind 'n Suid-Afrikaner en twee Britte hulself skielik afgesny van die bekende buitewêreld, waar hulle onderskep word deur 'n stam primitiewe jagters. Maar een van die ‘Wit Jagters’, soos die San na hulle verwys, kom voor om nie werklik tot die groep te behoort nie. Zan Die jagter is inderdaad 'n indringer, maar uit die toekoms. Sy sending: Om die eerste Verkenner en draer van die klei kraletjie op te spoor. Maar dié is intussen gevind. Die jagter se onvoorsiene ontdekking van die Wit Jagters krap 'n hele byenes oop, want die Wit Jagters, steentyd primitief en streng Christelik, is die nasate van die bevolking wat voor Britse plundermagte gevlug het. Nie alleen is hulle onder hulle agtervolgers uit in ’n splinter heelal versteek nie, maar bewaar hulle ook 'n ou profesie dat hul eertydse vyand weer gaan aanval. Die Wit Jagters se vrese is egter nie ongegrond nie- Toe ’n volgende span van drie verkenners na Die Wit Jagters terugkeer, vind hulle 'n Skeur in die ruimtevesel wat geleidelik oor die landskap van tyd migreer. En in 'n terugwaartse rigting, is 'n oorvleueling sonder twyfel met die tydperk van die Tweede Vryheidsoorlog tot gevolg. Kwantum ploftoestelle word deurgestuur om hierdie profetiese skermutseling uit te skakel, maar daar was ’n ander vyand waarmee die Verkenners nie rekening gehou het nie- Toe Satan uit die hemel geskop is met 'n derde van al die engele, is baie van hulle opgesluit in 'n ander dimensie, 'n dimensie presies net soos hierdie een! Desperaat om met Lucifer in verbinding te tree om hom te oorreed om God om vergifnis te vra, probeer hierdie demoniese wesens vir Millennia al om 'n dimensionele poort te open vir ontsnapping. Omdat hulle oor geen massa beskik nie, neem hulle mense in hierdie ruimteskeur gevange, in die hoop om die verlangde massa kwosiënt te bereik. Op pad terug beland die verkenners in die kruisvuur, en vind hulle hulself in die Tweede Vryheidsoorlog waar hulle ander vermistes jagters aantref. Die skeur wat hulle moes vernietig is toe reeds aan die instort omdat dit oorvleuel met 'n gravitasie put, wat die ontsnapping terug, kelder, voordat Britse vergeldingsmagte hulle kry. Karakters --------- ### Hoof karakters **Taéll Adanaii Shanidar:** Kaptein van 'n Eksodimensionele verkenningspan. As kind was hy deel van ASTRA se kadetkorps in ruimteverkenning, tot sy ma se tragiese ongeluk in ‘Ondulan’, waarin sy lewe 'n drastiese wending geneem het om in die voetspore van sy mentor en stamvader, Aregan Shanidar, te volg. Adanaii het 'n baie sagte, byna vroulike persoonlikheid wat hy in sy hoedanigheid as offisier agter 'n hardgebakte front moet verskuil. Sy geloof in God wat hy met sy vuurdoop in ‘Ondulan’ opgedoen het, maak hom 'n soms roekelose leier met 'n gebrekkige besef van werklike gevaar, en gevolge daarvan. Eben den Heyer **Jadda:** ’n Jeugvriend van Shanidar, is 'n boorling van Pendar, 'n Aardagtige maan van 'n reuse Saturnus-planeet, bekend as Tarsis. Pendar se swaartekrag is hoër as die Aarde s’n, wat handig te pas kom wanneer hy laer-aantrekkingskrag planete soos die Aarde besoek. Hierdie voordeel het hom 'n bonkige liggaamsbou besorg, waarvoor hy by geleenthied al 'n ‘eenman slaghuis’ genoem is. **Zandura:** Die verkenner onder bevel van Shanidar wat na hom moes gaan soek toe hy nie van 'n sending terugkeer nie. ‘Zan’, soos hy kortaf genoem word, het 'n ietwat oordrewe selfbeeld. Adanaii het aanvanklik verwag om met hom vas te sit, maar hy is bot en praat min, wat verwagte konflik uitskakel. **Eben den Heyer:** 'n Byna-afgetrede Meteoroloog met 'n sinistere agtergrond wat hom verbind met geheime organisasies in wetenskaplike kringe. Hy is skraal gebou met welige hare op sy ryp ouderdom wat die indruk gee dat hy óf 'n pruik of haarstuk dra. Sy reguit geaardheid kan onbeskof voorkom vir die wat hom nie ken nie, wat vererger word deur sy ligte oë. **Jurgen Stander:** Mediese student wat per ongeluk betrek is toe 'n Wiking-agtige lyk in die Karoo ontdek is. In sy twintigs, is Jurgen 'n skugter, hoflike jong man met 'n rooierige gelaat en yl, styl hare. **Ben Liebenberg:** 'n Noordkaapse boer en onlangse wewenaar op wie se plaas vreemde ligte gewaar is, wat die lei tot die ontdekking van die geheimsinnige kleikraletjie. Hy is 'n yslike kêrel, skoongeskeer, snor, met 'n effensse dubbelken. Baie blas van gelaat. Absolom ### Ondersteunende karakters #### Die Wit Jagters (San benaming vir nakomelinge van die eertydse Boere-vlugtelinge) **Absolom:** Bejaarde leier van die Wit Jagters. Op die oog-af is hy 'n velbedekte Sinterklaas, rateltaai soos al sy mense, met ’n bykans bonatuurlike oorlewingsinstink. Sy groot bolyf laat sy gestewelde bene uit verhouding klein lyk met die res. Jare se ruwe oorlewing maak beweging vir hom moeilik, met sy spraak wat gepaard gaan met baie steune. **Eland:** Eland 'n Jagter wat as lyfwag optree vir Absolom op hul reis. Lank en gespierd, is hy 'n intimedrende prentjie met sy bosbaard, kaalkop en vurige oë. **Ewoudt:** Ewoudt 'n Tweede jagter wat as lyfwag optree vir Absolom op hul reis. Danksy sy minder spiere, is hy ratser en wilder as Eland. Sy lang hare is in toue gedraai, met 'n ewe wilde baard en snor. Ewoudt is gekies oor sy driftige reaksies, anders as Eland wat 'n paal van brute krag is. **Aaron:** ’n Jong Penkop wat hulle op die reis vergesel vir ondervinding. Nog in sy laat tienerjare, is Aaron 'n uitstekende boogskutter. Hy is blond, fyn gebou, praat maar min en wil hoofsaaklik net weet wat van hom verwag word. Wetende Absolom is na aan sy tyd om sy ‘septer’ te oorhandig, is hy een van Absolom se gunsteling kandidate as leier van die ‘Wit Jagters’. Aaron #### Die Atattikya San **Dauwisab Meerkat:** Hoofman van die Atatikya. Dauwisab is byna aan die ander kant van die spektrum as Absolom- Waar Absolom nog yslik en beweegbaar is, is Dauwisab byna net vel en been, en verlaat selde sy indrukwekkende ‘troonkamer’. Waar die Wit Jagters hul leier verwag om nog weerbaar te wees, lê die San se waarde aan hulle leier dat hy nog leef, sy krag gesetel in sy wysheid, wat hy alles beleef het, en die kennis wat hy kan deel. **Xanakyate** (jagter) **T!Anikwe** (jagter) **Xakau** (jagter) **Gaeses** (jagter) **Kxqagyri** (jagter) **Qanica/oa** (jagter) **Uxan’Gau** (jagter) **Garacan:** Die enigste oorblywende van 'n vermisde groep San-jagters. Garacan **Kooteign Koorou:** 'n Bose gees wat homself voordoen as 'n reuse rivierslang. **Ibuseb:** 'n Bose gees, min of meer in die gedaante van ’n bobbejaan, wat sy tuiste gemaak het by 'n Dimensionele Skeur. **Nxisae:** 'n Heks wat as medium optree vir beide Ibuseb en Kooteign Koorou Publikasie ---------- * Eerste druk: Thompson Boekdrukkery November 2012 Verwerkings ----------- * Sagteband – ISBN 978-986-84271-5-0 Bibliografie ------------ * *Voices of the San*, deur Willemien le Roux en Alison White * *Timestorms*, deur Jenny Randles * *Parallel Worlds, The science of alternative universes* deur Michio Kaku Verwysings en skakels --------------------- * Geargiveer 12 Februarie 2013 op Wayback Machine * *

*Vir die taal van die Chewa, sien Chichewa.* Die **Chewa** is ’n Bantoevolk van Sentraal- en Suider-Afrika en die grootste etniese groep in Malawi. Hulle is naby verwant aan ander volke in die omringende streke, soos die Tumbuka en Nsenga. Hulle is ook histories verwant aan die Bemba, met wie hulle ’n oorsprong in die Demokratiese Republiek van die Kongo (DRK) deel. Nes met die Nsenga en Tumbuka, het ’n aansienlike deel van die Chewa-gebied onder invloed gekom van die Ngoni-volk, wat uit die ou Suid-Afrikaanse provinsie Natal of Transvaal daarheen getrek het. ’n Alternatiewe naam vir die Chewa is die **Nyanja**. Hul taal word Chichewa/Chinyanja genoem. Die Chewa is internasionaal die bekendste vir hul maskers en hul geheime gemeenskap, die Nyau, sowel as hul landboutegnieke. Die Chewa is nes die Nyanja, Tumbuka en Senga ’n oorblyfsel van die Koninkryk Maravi. Daar is twee groot Chewa-clans, die Phiri en die Banda, en hulle bestaan uit sowat 1,5 miljoen mense. Die Phiri word verbind met die konings en aristokrasie, en die Banda met helers en mistici. Geskiedenis ----------- Die mondelinge tradisie van die Chewa kan vertolk word as dat hul gebied van oorsprong Malambo, ’n streek in die Demokratiese Republiek van die Kongo, is. Van daar het hulle na Noord-Zambië migreer en iewers voor die einde van die eerste millennium n.C. suid en oos na die hooglande van Malawi. Nadat hulle grondgebied van ander Bantoevolke verower het, het hulle weer saamgekom by Choma, ’n plek wat verbind word met ’n berg in Noord-Malawi, en die plato van Noordoos-Zambië. Dit is een van ’n paar vertolkings van die stam se vroeë oorlewerings. Die eerste Chewa-koninkryk is net voor of ná 1480 gestig, en teen die 16de eeu was daar twee regeringstelsels, een wat deur die Banda-clan by Mankhamba gehandhaaf is, en die ander deur die Phiri-clan by Manthimba. Teen die 17de eeu, nadat die Malawiese staat verenig was, het die Portugese kontak met die Chewa gemaak. Hoewel die Portugese nie die hartland van die land bereik het nie, was daar tussen 1608 en 1667 goed gedokumenteerde kontak. Teen 1750 het verskeie "Malawi"-dinastieë hul posisie in verskillende dele van Sentraal-Malawi gevestig, maar die Chewa het daarin geslaag om hulle van hul bure te onderskei deur middel van hul taal, spesiale tatoes (*Mphini*) en ’n godsdiensstelsel gebaseer op die geheime Nyau-gemeenskap. Chichewa, die taal van die Chewa, kan volgens kenners van die gebied ook geklassifiseer word as ’n Shona-dialek. Dit skep ’n sterk historiese verband met die Nyanja, Bemba en Yao, en met die antieke Mashonaryk wat hul herkoms kan terugvoer na Mashonaland. Die antieke Mashona wat tydelik in Malambo (nou in die DRK) vertoef het, het eindelik na Noord-Zambië en daarna na Malawi migreer. Chichewa het volgens geleerdes in die 16de eeu as ’n aparte taal ontstaan. In die 21ste eeu stem die Chichewa-woordeskat en –grammatika baie ooreen met die Shona-dialekte wat in Zimbabwe gepraat word, veral ChiZezuru en ChiManyika. Kultuur ------- ’n Groot vaas wat deur Chewa-vroue gemaak is (Nasionale Museum van Afrikakuns). Vroue het ’n spesiale plek in die Chewa-gemeenkap en -geloof. Hulle word beskou as die voortplanters van die linie (*Bele*), wat ’n uitgebreide familie van mense is wat aan dieselfde voormoeder verwant is. As ’n matriliniêre gemeenskap word eiendom en landregte van die moeder geërf. *Bele* beteken "afkomstig van dieselfde bors". Kinders van dieselfde ma of vrou (*Lubele la achite*) vorm ’n familie van afhanklikes, of *Mbumba*. Ouer broers van die ma word *Nkhoswe* genoem; hulle is die bewaarders van die linie en die mentors van hul susters se seuns. ’n Dorp is histories gelei deur ’n hoofman (*Mfumu*), ’n posisie waarna enige dorpenaar kon streef. Dorpshoofmanne en -vroue was ondergeskik aan streekshoofde (*Mwini Dziko*), en húlle aan opperhoofde. Ondergeskiktheid het beteken die betaal van ’n heffing en die bereidwilligheid om soldate in oorlogstyd te verskaf.

Die **T-34-tenk** is 'n suksesvolle oorlogstenk wat in die Sowjetunie ontwerp en gebou is. 'n Buitgemaakte Egiptiese T-34-tenk word vertoon in Israel. Die **T-34 Sowjettenk** van die 1940's word beskou as om die beste balans van vuurkrag (met 'n 76,2 mm kanon), mobiliteit, beskerming en robuustheid vir die koste van 'n tenk van sy tyd in die wêreld te hê. Die tenk se ontwikkeling is nooit tydens die Tweede Wêreldoorlog gestaak nie, en dit het voortgegaan om goed te presteer. Die ontwerpers kon egter nie die nuutste tegnologie of groot ontwikkelings inkorporeer nie, omrede noodsaaklike tenkproduksie nie tydens die oorlog onderbreek kon word nie. Die T-34, 'n Sowjet-medium tenk, het 'n diepgaande en blywende uitwerking op die ontwerp van die tenk gehad. Die tenkkanon met 'n hoë trompsnelheid van 76,2 mm het 'n aansienlike toename in vuurkrag verleen aan enige van sy tydgenote , terwyl die skuins pantser moeilik deur die meeste destydse anti-tenkwapens binnegedring kon word. Die helling van 40 persent van die voorste pantser is geleen uit die ontwerp van die Amerikaanse Walter Christie se M1928-tenk, waarvan die weergawes sonder skiettorings aan die Rooi Leër verkoop is en as 'plaastrekkers' gedokumenteer is, nadat dit deur die Amerikaanse weermag verwerp is. Toe dit die eerste keer in 1941 aangetref word, noem die Duitse generaal Paul Ludwig Ewald von Kleist dit 'die beste tenk in die wêreld' en Heinz Guderian bevestig die T-34 se 'uiterste superioriteit' oor die bestaande Duitse wapenrusting van die tydperk. "So vroeg soos Julie 1941, het Alfred Jodl, hoof van *Oberkommando der Wehrmacht* (OKW), in sy oorlogsdagboek kennis geneem van die verrassing van hierdie nuwe en dus onbekende wonderwapen wat teen die Duitse aanvalafdelings aangewend word.". Alhoewel die pantser en die bewapening daarvan later in die oorlog oortref is, word dit dikwels beskou as die effektiefse, doeltreffendste en invloedrykste tenkontwerp van die Tweede Wêreldoorlog. Die T-34 was die steunpilaar van die Sowjet-pantsermagte gedurende die Tweede Wêreldoorlog. Die ontwerp het dit moontlik gemaak om voortdurend verfyn te word om aan die voortdurend ontwikkelende behoeftes van die Oostelike Front te voorsien: terwyl die oorlog aan die gang was, het dit meer bruikbaar geword, maar ook vinniger en goedkoper om te produseer. Die Sowjet-nywerheid sou uiteindelik meer as 80 000 T-34's van alle variante produseer, waardeur steeds groter getalle op die slagveld kon ontplooi word terwyl die oorlog gevorder het ondanks die verlies van tienduisende van hulle in die stryd teen die Duitse *Wehrmacht*. Die tenk het baie ligte en medium tenks in die diens van die Rooi Leër vervang en was die mees geproduseerde tenk van die oorlog, sowel as die tweede meeste vervaardigde tenk van alle tye (na die opvolger, die T-54/55-reeks. Teen 44 900 verliese gedurende die oorlog het dit ook die meeste tenkverliese van alle tye gely. Die ontwikkeling daarvan het direk gelei tot die T-54- en T-55-reeks tenks, wat op hul beurt ontwikkel het tot die latere T-62, T-72 en T-90 wat die gepantserde kern van baie moderne leërs vorm. T-34-variante is wyd na die Tweede Wêreldoorlog uitgevoer, en selfs in 2010 het die tenk 'n beperkte diens in die voorste linie met verskeie ontwikkelende lande gehad. Sien ook -------- * Mandelaweg T-34 tenk * T-54/55 Sowjettenk

**Thomas Hugo le Roux** (1883 – 1970) was ‘n prominente akademikus, taalkundige en fonetikus in Afrikaans. Biografie --------- Hy is in Worcester in die Wes-Kaap in Suid-Afrika gebore as Thomas Hugo le Roux, maar het onder sy voorletters T.H le Roux geskryf en publiseer. Hy behaal ‘n B.A graad in Stellenbosch waarna hy verder studeer aan die Ryksuniversiteit te Leiden (1904 tot 1910) waar hy ‘n doktorsgraad voltooi in Nederlandse letterkunde. Vanaf Maart 1910 hou hy ‘n professorskap in Nederlands en Moderne Tale (Duits en Frans ingesluit) by die voormalige Transvaalse Universiteit Kollege (later Universiteit van Pretoria genoem) en in 1920 van wat die Departement van Nederlands en Afrikaans, met Germaanse Filosofie bygevoeg in 1928 sodat dit van 1936 bekend staan as die Departement van Afrikaans, Nederlands en Germaanse Taalkunde. Le Roux het verskeie posisies beklee oor die jare, onder andere as raadslid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en voorsitter van die Taaladvies Kommittee vir die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK). Hy tree af by die Universiteit in 1948 en is in 1970 oorlede. Bydrae tot die Suid-Afrikaanse Teater en die Uitvoerende Kunste --------------------------------------------------------------- Hy lewer ‘n belangrike bydrae tot die standaardisering van uitspraak en grammatika in Afrikaans (ook by die SAUK). Verder het hy ook tekse redigeer van en die voorwoorde geskryf vir ‘n reeks vereenvoudigde weergawes van dramas deur Vondel: Josef in Dotan (Pretoria, J.H de Busy, 1922), Jefta, J.H de Busy, 1922) Adam in Ballingschap J.H. de Busy, 1923, Gijsbrecht van Amstel (J.H. de Busy, 1925), Lucifer (met J.J Groneweg, J.H. de Busy, 1926), Gebroeders (J.H. de Busy, 1937). Hy was ook 'n aktiewe voorstander van 'n nasionale teater vanaf 1935 - 1947. Bronne ------ * Doodsberig: "Thomas Hugo le Roux Worcester (Kaapkolonie) 18 Maart 1883 - Pretoria 27 November 1970", Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1971[1] * ESAT Bibliography * South African Theatre Personalities | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * ISNI: 0000 0000 2658 3129 * LCCN: n84125148 * VIAF: 29713710 * WorldCat Identities: lccn-n84125148 |

**Thomas Edward Lawrence** (16 Augustus 1888 – 19 Mei 1935) was 'n Britse soldaat, skrywer en argeoloog en het bekend geraak as *Lawrence of Arabia* tydens die Eerste Wêreldoorlog. Hy is gebore in Tremadog in die noorde van Wallis, as die tweede van vyf seuns, maar het grootgeword in Dinard, Frankryk. Sy vader was lord Chapman, 'n Ierse baron. Lawrence was 'n toegewyde leser en voltooi sy skoolloopbaan by die *City of Oxford* en daarna by *Jesus College*, Oxford. Hy presteer die beste in geskiedenis in sy klas en kry erkenning daarvoor. Gedurende sy vakansies van 1908 tot 1910 besoek en bestudeer hy die middeleeuse kastele in Frankryk en Sirië. Hy voltooi sy eerste boek, *Crusader Castles*, wat eers in 1936 ná sy dood gepubliseer word. Lawrence neem deel aan die uitgrawings by Carchemish (Jerablus) onder die toesig van D.G. Hograth, Campbell Thompson en C.L. Woolley van 1911 tot 1914. Hy het ook in 1912 aan uitgrawings in Egipte deelgeneem onder die toesig van Flinders Petrie. Eerste Wêreldoorlog ------------------- Hy sluit in 1914 aan by Lord Kitchener se *Sinai Surney*, in wese 'n millitêre intelligensienetwerk. Hy doen verslag oor die projek met die titel *The Wilderness of Zin*. Ná die Eerste Wêreldoorlog in 1914 uitgebreek het, sluit hy by die Arabiese Buro in Kaïro aan. Gedurende Maart 1916 word hy na Mesopotamië gestuur om namens 'n Britse garnisoen, wat in Kut vasgekeer was, gunstige oorgawebepalings te onderhandel met die Turkse generaals. In Mei 1916 sluit hy by prins Feisel van Mekka se Arabiese Vryheidsvegters aan. Hy bring die ganse Turkse garrisoen, wat by Medina gestasioneer is, tot stilstand, deur die Hejazspoorlyn te saboteer. Hy bevry Agaba van die Turke na 'n stormloop op kamele. Hierdie aanval het die druk verlig op die Britse mag wat Palestina terselfdertyd ingeval het. Hy dring die Turkse magte binne, vermom as 'n *Circassion*-rekruut. Hy word na die hoofkantoor van die Turkse bevelvoerder geneem waar hy aangerand word. Hy slaag tog daarin om te ontsnap sonder om herken te word. Hy verseker dat genl. Allenby die Slag van Gaza wen deur die belangrike spoorlyn by Maan te vernietig en hy arriveer voor die Britse magte in Damaskus. Ná oorlog --------- Ná die oorlog wys hy vele eerbewyse van die hand, maar aanvaar 'n fellowship by *All Souls' College*, Oxford. Hy woon in 1919 die vredesonderhandelinge in Versailles by. Hy was onsuksesvol om onafhanklikheid vir Arabië te verseker. In 1922 verleen Winston Churchill hom magtiging om vrede in die Midde-Ooste te bewerkstellig. Terselfdertyd skryf hy *Seven Pillars of Wisdom*, sy weergawe van die Arabiese opstand. Hierna sluit hy by die Britse Lugmag aan onder die naam Ross, maar sy ware identiteit word deur 'n lastige joernalis openbaar gemaak en hy bedank uit die lugmag. Gedurende Maart 1923 sluit hy by die Britse tenkkorps aan, hierdie keer onder die naam Shaw. In sy vrye tyd het hy elke jaar die nuwe model van die Brough-motorfietse getoets. In 1925 word hy hertoegelaat tot die Britse lugmag. Terselfdertyd publiseer hy *Seven Pillars of Wisdom*. In 1927 word hy na Karachi in Indië verplaas waar hy tot in 1928 in die magasyn werk. Terselfdertyd skryf hy *The Mint*. Vanaf 1930 tot 1935 was hy betrokke saam met die Britse Vloot om snelbote te toets te Southampton. Sy kontrak met die Britse lugmag eindig in 1935 en op 19 Mei van daardie jaar sterf hy in 'n motorfietsongeluk. Bron ---- * *Collier's Encyclopedia*, Crowell-Collier Educational Corporation, Volume 14, Bladsy 401. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 90090665 * BNE: XX964151 * BNF: cb11911458q (data) * CANTIC: a10111839 * CiNii: DA00566646 * GND: 118570366 * ISNI: 0000 0003 6864 6118 * LCCN: n79097491 * LNB: 000045133 * The Léonore id LH//1509/35 is not valid. * NDL: 00447038 * NKC: jn20000701017 * NLA: 35294483 * NLG: 65203 * NLK: KAC199616067 * NLP: A11847402 * NSK: 000177211 * NTA: 068328680 * RERO: 02-A000103208 * RKD: 225174 * The SBN id CFIV000536 is not valid. * SELIBR: 70292 * SNAC: w6gg1hh9 * SUDOC: 026971011 * TDVİA: lawrence-thomas-edward * Trove: 901076 * ULAN: 500234127 * VIAF: 100164858 * WorldCat Identities: lccn-n79097491 |

'n Blou T-hemp T-hempdag in Leipzig Replika van 'n Copa Libertadores 1989 sporthemp 'n **T-hemp** (of **teehemp**) is 'n styl van geslagslose materiaalhemp, vernoem na die T-vorm van sy liggaam en moue. Dit word gewoonlik geassosieer met kort moue, 'n ronde nek lyn bekend as 'n *bemanningnek*, met geen kraag. Tipies gemaak van katoentekstiel en in 'n trui gebrei, het dit 'n eiesoortige soepel tekstuur in vergelyking met die hemde gemaak van geweefde lap. Die meerderheid van die moderne weergawes het 'n liggaam gemaak van 'n voortdurend geweefde buis, op 'n sirkulêre tol, sodat die bolyf geen kantnate het nie. Die vervaardiging van T-hemde is hoogs geoutomatiseer, en kan die sny met laser of waterstralers insluit. Die **T-hemp** het ontwikkel uit onderklere wat gebruik was in die 19de eeu, deur middel van die sny van die een-stukonderklere in aparte bo- en onderkantklere, met die bokant lank genoeg om die snoepie onder die lyfband en boude te bedek. Met of sonder knope, is hulle aangeneem deur mynwerkers en vuurstokers gedurende die laat 19de eeu as 'n geskikte bekleding vir warm en klam omgewings. 'n Nike, Inc. T-hemp met die bewoording: Ek is nie 'n rabbedoe nie — ek is net beter as jy. As aanglipklere sonder knope het hulle oorspronklik gewild geraak in die Verenigde State toe dit uitgereik is deur die Amerikaanse Vloot tydens die Spaans-Amerikaanse Oorlog van 1898. Hierdie was 'n bemanningsnek, kortmou, wit katoenhemp onder 'n uniform gedra. Dit het algemeen geword vir die matrose en seesoldate in werkspanne, die vroeë duikbote, en tropiese klimate om hul uniformbaadjie uit te trek en slegs hul T-hemde te dra, wat dan ook maar vuil kon word. Dit het gou gewild geword as 'n onderste laag van die klere vir werkers in verskeie nywerhede, insluitende die landbousektor en weermag. Die T-hemp het gemaklik gepas, maklik skoongemaak, en was goedkoop, en om hierdie redes het dit ook die hemp van keuse vir jong seuns geword. Seuns se hemde word gemaak in verskillende kleure en patrone. Tydens die Groot Depressie, is die T-hemp dikwels gedra as die standaardkledingstuk vir plaaswerk, sowel as ander kere wanneer die bolyf bedek moes wees, maar liggewigmateriaal steeds verkies is. 'n V-nek T-hemp het 'n V-vormige halslyn, eerder as die ronde hals van die meer algemene bemanningsnekhemp. Die V-nek is ingestel sodat die hals van die onderhemp nie uitsteek as 'n boonste hemp gedra word nie, deur die vermindering van die sigbare lapgedeelte. Verwante kledingitems --------------------- * hemp * denimbroek * plakkies

Die **emoe** (*Dromaius novaehollandiae*) is 'n loopvoël wat verwant is aan die volstruis en inheems aan Australië is. Dit is die enigste oorlewende spesie van die genus *Dromaius* en word aangetref oor die hele Australiese kontinent, behalwe in (menslike) digbevolkte, digbebosde en woestynagtige gebiede. Dit is die tweede grootste lewende voël in die wêreld volgens hoogte (naas sy eweknie die volstruis), word 1,50 tot 2 meter hoog en weeg tot 60 kg. Die mannetjie is gewoonlik heelwat kleiner. 'n Emoe het 'n maklik-herkenbare voorkoms met sy lang nek en lang bene wat hom in staat stel om treë van tot 275 cm (9 voet) te gee. Emoes in die natuur handhaaf 'n gemaklike hardlooppas, maar kan ook vinnig hardloop en haal oor kort ente tot 50 km/h. Mannetjies, sowel as wyfies het bruin grysbruin vere en 'n bloukleurige nek met yl vere daarop. Gewoontes --------- Emoes is ook die slimste spesie van die voëlklas en daar word met emoes regoor die wêreld geboer. Emoes is oppertunisties-nomadiese trekvoëls, hulle trek agter die reën aan op soek na saad, blomme, vrugte, knoppe, insekte of enige iets anders wat voorkom. Emoes lewe meestal alleen. Soms kom hulle wel in groter troppe voor, maar dan is dit slegs om meer voedsel te bekom. Hulle leef van 'n verskeidenheid plante en insekte, maar mag soms vir weke honger ly. Emoes neem klippies, glasskerwe en stukkies metaal in om te help om hul kos fyn te maal in die verteringstelsel. Hulle drink af-en-toe, maar neem redelike hoeveelhede water in wanneer die geleentheid opduik. Emoes sal in water sit en kan ook swem. Emoes slaap nie aaneenlopend deur die nag nie, maar in kort rukkies terwyl hulle op die grond sit. Hulle is nuuskierige diere en is bekend om ander diere en mense dop te hou. Die emoe maak geluide wat bestaan uit 'n harde geboe, gedrom en 'n gekreun wat tot 2 km ver gehoor kan word. Verhouding met mense -------------------- ### Ekonomiese waarde Die emoe was 'n belangrike bron van vleis vir die Aboriginiese Australiërs in die gebiede waar dit volop voorgekom het. Die vet van die emoe is gebruik as tradisionele medisyne deur dit aan die vel te smeer. Dit was gebruik vir seremoniële lyfversiering, sowel as 'n nuttige smeermiddel vir gereedskap en implemente, bv. die *coolamon*, 'n soort drasak wat van boombas gemaak is. Emoe-boerdery by Virginië se Emoe-bemarkingskoöperasie naby Warrenton, Virginië, VSA As voedsel, noem die inheemse mense van Aranda in Sentraal-Australië se Noordelike Gebied voorbeelde van hoe om emoe in die bos gaar te maak. Hul noem die gereg *Kere ankerre*. In die moderne era word kommersieel met emoes geboer vir hul vleis, eiers, olie, huide en selfs kleurvolle vere. Kommersiële emoe-boerdery, gebaseer op stoetteling in aanhouding, is sedert 1987 in Wes-Australië van stapel gestuur en in 1990 is die eerste groep geslag. Benewens in Australië, word daar op groot skaal met emoes geboer in Noord-Amerika, met 1 miljoen voëls in die VSA, en China, en in 'n mindere mate in sommige ander lande. Emoes teel goed aan in aanhouding, en word in groot oop kampe gehou om been- en spysverteringsprobleme te voorkom weens lae aktiwiteit. Hulle word gewoonlik graan gevoer met groen weiding as byvoeding, en word geslag op 'n ouderdom van 50–70 weke. Hulle eet tweemaal per dag en verkies 2.25 kg blare met elke maaltyd. Galery ------ * Kreunende en sissende emoe, let op die opgeblaasde nek * Kop en nek van 'n tipiese emoe.Kop en nek van 'n tipiese emoe. * Emoe-kuikenEmoe-kuiken * Rustende emoeRustende emoe * Emoe met 'n paar jongelingeEmoe met 'n paar jongelinge * Emoe in die dieretuin in MelbourneEmoe in die dieretuin in Melbourne * Relatiewe hoogte van die mens, die Australiese emoe en die koningeiland-emoe.Relatiewe hoogte van die mens, die Australiese emoe en die koningeiland-emoe. * - Museum specimen - - Museum specimen - Sien ook -------- | | | | --- | --- | | | Sien ***emoe*** in Wiktionary, die vrye woordeboek. | * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls * Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name

Prof. T.J. Haarhoff. Prof. dr. **Theodorus Johannes (Theo) Haarhoff** (Paarl, 30 April 1892 – 30 Augustus 1971) was 'n Afrikaanse skrywer en letterkundige. Hy lewer 'n beduidende bydrae tot die Afrikaanse letterkunde met sy vertalings van antieke Griekse en antieke Romeinse gedigte. Herkoms en opleiding -------------------- Theo Haarhoff se vader, dr. Barend Johannes Haarhoff, was van 1905 tot 1912 leraar van die NG gemeente Kaapstad met spesiale werkkring die wyk Maitland. Theo Haarhoff was die seun van dr. Barend Haarhoff, vroeër inspekteur van skole en agerende direkteur van onderwys in die Oranje-Vrystaat, maar op latere leeftyd predikant in die Groote Kerk met werkkring Maitland. Haarhoff se moeder was ’n dogter van J.S. Marais, 27 jaar lank parlementslid vir die Paarl en ondersteuner van die Bondsparty van Jan Hendrik Hofmeyr (Onze Jan). Haarhoff ontvang sy opleiding op sy tuisdorp en aan die Suid-Afrikaanse Kollege, Kaapstad, en aan die Universiteite van Kaapstad, Berlyn, Oxford, Londen en Amsterdam. Hy het die hoogste punte in sy matriekeksamen behaal, die goue medalje vir letterkunde van die Kaapse universiteit verwerf en die hoogste plek verower in B.A.-Honneurs. Met die Porter- en Rhodes-beurse kon hy oorsee gaan vir verdere studie. Ná ’n tydelike lektoraat aan die Universiteit van Stellenbosch het hy Berlyn toe gegaan en van daar na Oxford. Aan die Suid-Afrikaanse Kollege was hy bevriend met die latere adjunk-premier van die Unie Jannie Hofmeyr, saam met wie hy in 1921 'n pamflet, *Two studies in ancient imperialism*, geskryf het wat, hoewel bondig, een van die mees deurtastende ontledings is van die latere Romeinse Ryk. Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog het Haarhoff na Suid-Afrika teruggekeer en was ’n tyd lank lektor in Engels aan die Universiteit van Kaapstad. Daarna het hy sy studie aan Oxford voortgesit met ’n proefskrif oor opvoeding in Gallië, en later in Amsterdam met ’n proefskrif oor Vergilius. So verwerf hy tydens sy buitelandse studie ’n doktorsgraad aan sowel Oxford as Amsterdam, albei in klassieke tale. Akademiese loopbaan ------------------- In 1919 is Haarhoff aangestel as lektor in klassieke lettere aan die Universiteit van Kaapstad en in 1932 as professor aan die Universiteit van die Witwatersrand, waar Hofmeyr kanselier was van 1938 tot dié se dood in 1948. In die opvoeding was prof. Haarhoff se strewe die vertolking van die antieke kultuur met besondere verwysing na die samewerking van kulture in die klassieke oudheid, en die parallel tussen die ontwikkeling van Afrikaans as skryftaal en die groei van Latyn tot die Romaanse tale. Openbare rol ------------ Sy aandeel aan die openbare lewe het onder meer die volgende ingesluit: lid van die Sentrale Skoolraad, Johannesburg, die Universiteitsraad van Wits, lid van Johannesburg se Hopsitaalraad en van die Matrikulasieraad, lid van die programkomitee van die Voortrekkereeufees van 1938 en lid van die Beheerraad van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie, waar hy dien in die Raad vir Skoolradio, en voorsitter van die Raad vir Kerkdienste. Prof. Haarhoff was lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, buitelandse lid van die École Palatine in Frankryk, genoot van die Royal Society of Arts in Londen. Hy was waarskynlik die eerste Afrikaanssprekende wat laasgenoemde onderskeiding verwerf het. Hy het die Nedbank-Akademieprys vir Vertaalde Werk in 1952 gewen en is in 1969 'n erelid van die SA Akademie gemaak. Waardering ---------- Prof. Haarhoff, omstreeks 1948. Grant Parker skryf prof. Theo Haarhoff se gevarieerde loopbaan bied buitengewone insig in die Suid-Afrika van die eerste helfte van die 20ste eeu. "Hy was nie bloot ’n klassikus nie, maar ook ’n Afrikaanse digter en openbare intellektueel van formaat. In werke soos Vergil, the Universal het hy die Romeinse oudheid in verband gebring met die hedendaagse Suid-Afrika. Sy wetenskaplike skryfwerk oor antieke etniese identiteit baie oor sy eie tyd, veral die optimisme wat baie by baie mense aangewakker is deur internasionale organisasies ná die Eerste Wêreldoorlog. Baie kom aan die lig deur sy verhouding tot of bewondering van geleerdes soos Gilbert Murray en Jackson Knight, en die Suid-Afrikaanse staatsmanne genl. Jan Smuts en J.H. Hofmeyr. In Haarhoff se werk behels antieke ‘universalisme’ die verhoudinge tussen Engels- en Afrikaanssprekendes blankes, veel meer as Suid-Afrika se volle rasse- en etniese verskeidenheid. As ’n stoere Smuts-ondersteuner was sy beskouinge liberaal vir hul tyd, maar uit ’n latere perspektief het dit nie ver genoeg gegaan nie." Betrokkenheid by spiritisme --------------------------- Tydens 'n onderhoud van drie uur lank het die joernalis Thys Sadie 'n séance-opname, waarin Jan Smuts deur 'n medium sou praat, aan T.J. Haarhoff voorgespeel. Die doel was om uit te vind of die stem wat praat werklik dié van Jan Smuts is. Daarop het hy geantwoord: | | | | | --- | --- | --- | | | - … maar ek betwyfel nie dat dit oom Jannie is nie. Ek het bevestiging gekry dat hy met jou gepraat het." - "Bevestiging?" vra ek verbaas. "Van wie?" - "Van Margaret Lloyd," antwoord hy. "Sy was 'n merkwaardige persoon en waarskynlik een van die beste mediums ter wêreld. Deur haar het ek self verskeie kere met genl. Smuts gepraat en ook met ander bekende persone soos Langenhoven, Louis Leipoldt, genl. Botha en Cecil Rhodes, om maar net 'n paar te noem. Sedert haar dood is ek nog gereeld met haar in aanraking." - "Dan glo u werklik dat dit hierdie persone self is wat deur die medium gepraat het?" - "Ek twyfel nie daaraan nie," antwoord hy sonder aarseling. "As wetenskaplik opgeleide mens het ek geleer om gegewens te toets, en na meer as agt-en-dertig jaar van ondersoek verbaas ek my oor die sogenaamde intellektuele wat afwerende gebare maak en eenvoudig hulle oë vir die waarheid sluit." | | Tydens die onderhoud pols Sadie hom met teenvrae. Haarhoff beskou "gesplete persoonlikhede" of "persoonlikheidsdissosiasie" as onmoontlik, want met soveel honderde geeste wat deur 'n enkele medium moet praat (en dan sy/haar eie persoonlikheid en karakter wil behou) "moet die medium se gees darem taamlik fyn opgesplits wees". Teen telepatie het hy ook 'n antwoord: | | | | | --- | --- | --- | | | ...maar dit verklaar nog nie hoe daar deur 'n medium boodskappe kan kom in tale waarvan die medium se brein totaal onkundig is nie. Ek het dikwels gesprekke met persone in klassieke tale gevoer en boodskappe in Duits, Frans, Italiaans, Nederlands, Afrikaans, Hindoestani, Oud-Egipties, Arabies, antieke Grieks en Latyn deur 'n medium ontvang wat net Engels kon praat. In sulke gevalle kan ek nie sien hoe daar enige twyfel oor die egtheid van die boodskap of die identiteit van die persoon kan bestaan nie. | | Wanneer Sadie dan die kerk se standpunt stel dat dit moontlik bose geeste is wat deur mediums praat en hulle as afgestorwenes voordoen, antwoord Haarhoff: | | | | | --- | --- | --- | | | "Oor daardie standpunt wil ek my liewer nie uitlaat nie," […] "Al wat ek wil sê, is dat die dissipels van Jesus dieselfde psigiese vermoëns as hedendaagse mediums gehad het en by minstens een geleentheid waarvan ons weet, ook in ander tale gepraat het. As ons mediumverskynsels dus as iets uit die bose moet beskou, moet ons ook die bron van die dissipels se inspirasie in twyfel trek. Dit is duidelik dat ons nie 'n vooropgesette dogma kan huldig nie maar elke geval op eie meriete moet ondersoek om vas te stel uit watter bron die inligting kom. Paulus het van die 'onderskeiding van die geeste' gepraat en Johannes het 'n duidelike opdrag aan die eerste Christene gegee: 'glo nie elke gees nie, maar stel die geeste op die proef of hulle uit God is.' Is dit vir my nodig om meer as dit te sê? Daardie opdrag word vandag nog op al die byeenkomste van ons kring toegepas." | | Na die onderhoud het Sadie op een Woensdagaand om agtuur die spiritistiese kring in Haarhoff se woonstel in Hillbrow, Johannesburg, bygewoon. Skryfwerk --------- ### Griekse vertalings Hy lewer veral ’n groot bydrae met sy talryke vertalings uit die klassieke werke. Fragmente uit Cato, Varro en die *Georgica* van Vergilius word saamgestel as *Die Romeinse boer* en hy vertaal en versorg ook die twee dele van die versamelbundels *Die kortverhaal van die Grieke en Romeine*. In hierdie bundels verskyn vertalings van kortverhale van onder andere Apuleius, Cicero, Herodotus, Homerus, Horatius, Livius, Lucianus, Musaeus, Ovidius, Petronius, Phlegon van Tralles, Plato, Plinius, Xenophon, Teokritos en Vergilius. Ten einde groter begrip vir die klassieke te verwek, word elke verhaal voorsien van ’n inleiding, sodat ook die jeugdige of onkundige leser dit ten volle kan waardeer. Vertalings van Aeschylus se *Agamemnon*, Sophokles se *Antigone* en Euripides se *Troades* verskyn as *Die antieke drama* en ’n vertaling van Aristophanes se *Paddas* bestaan in manuskripvorm. Vir *Die antieke drama* ontvang hy in 1952 die Akademieprys vir Vertaalde Werk. ### Eie digkuns *Die liefde van Catullus* bevat vertalings van hierdie Latynse digter se Lesbia-verse, maar ook die oorspronklike drie reekse verhalende gedigte oor die lewe van Catullus. *Tria corda* bevat ook oorspronklike werk naas vertalings. Die titel verwys na die drie wêrelde wat vir die skrywer se ontwikkeling verantwoordelik is, naamlik sy vaderland waar hy wortel geskiet het, die Europese stede waar sy gees ontwikkel het en die antieke wêreld wat verantwoordelik is vir die intellektuele ontwikkeling van die skoonheid. Hoewel sy verse nog mank gaan deur die oudmodiese sangerigheid en retoriese dreun daarvan, voeg hy met sy gedigte oor die mitologie en klassieke figure ’n wyer tematiek tot die kontemporêre digkuns by. Van sy gedigte en sketse verskyn in publikasies soos die *Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring* en word opgeneem in verskeie versamelbundels, insluitende *Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte*, *Groot verseboek*, *Digters en digkuns*, *Tussen die engtes*, *Afrikaanse versameling*, *Afrikaanse natuurpoësie*, *Digters en digsoorte*, *Uit ons digkuns*, *Afrikaanse letterkunde*, *Die junior digbundel* en *My Afrikaanse verseboek*. ### Reisverhaal *Briewe aan Reinhard* is ’n reisverslag oor die Mediterreense lande. Sy aanbieding is in die vorm van intieme briewe, maar ofskoon hy telkens persoonlike herinneringe opdiep, verval hy nie in vervelende besonderhede nie. Die briewe is gerig aan Reinhard Kottich, ’n vroeg gestorwe akademievriend, wat dan ook aanleiding gee tot die titel van die boek. Die hoofdoel van die reisverhaal is om die leser nader te bring aan die klassieke kultuur, maar hy kleur die potensieel ernstige gegewe in met ’n aantal geestige anekdotes. A.P. Grové neem die gedeelte *Oor Athene, onder andere* op in *Trekvoëls*, ’n versamelbundel van reissketse. ### Engelse vertalings Haarhoff vertaal *Somer* van C.M. van den Heever in Engels as *Harvest home* en skryf ook enkele werke in Engels om die Afrikaanse taal en letterkunde aan die Engelse wêreld voor te stel, soos *The achievement of Afrikaans* (1934), terwyl sy Oxford-voorlesings gepubliseer word as *Afrikaans, its origin and development* (1936). *The stranger at the gate* is ’n ondersoek na aspekte van eksklusiwiteit en samewerking in antieke Griekeland en antieke Rome, met enkele verwysings na moderne tye. Eerbewyse --------- Met sy aftrede as professor in 1957 word die huldigingsbundel *Roman life and letters: studies presented to T.J. Haarhoff* aan hom oorhandig, ’n boek met vakkundige essays deur kollegas en studente. Hy ontvang eredoktorate van die Universiteit van Kaapstad en die Universiteit van Natal. In 1969 word hy verkies tot erelid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Publikasies ----------- | Jaar | Publikasie | | --- | --- | | 1922 | *Primi Gradus* | | 1931 | *Tria corda* *Die klassieke in Suid-Afrika* *Vergil in the experience of South Africa* | | 1934 | *The achievement of Afrikaans* | | 1936 | *Briewe aan Reinhard* *Afrikaans, its origins and developmen* | | 1946 | *The ABC of Afrikaans* | | 1948 | *The stranger at the gate* | | 1949 | *Vergil, the universal* | | 1970 | *Smuts, the humanist: A personal reminiscence* | ### Vertalings | Jaar | Publikasie | | --- | --- | | 1925 | *Die Romeinse boer* | | 1935 | *Die kortverhaal van die Grieke en Romeine I en II* *Die liefde van Catullus* | | 1945 | *Harvest home – C.M. van den Heever* | | 1946 | *Die antieke drama – Aeschylus, Sophokles en Euripides* | Bronne ------ ### Boeke * Antonissen, Rob. *Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede*. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk, 1964. * APB-Komitee vir Skoolboeke. *Die junior digbundel.* Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Sesde druk, 1963. * Buning, Tj. *Uit ons digkuns*. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria. Nuwe omgewerkte druk, 1960. * Dekker, G. *Afrikaanse Literatuurgeskiedenis.* Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970. * Grové, A.P. *Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans.* Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988. * Grové, A.P. *Trekvoëls.* Voortrekkerpers Beperk. Johannesburg, 1969. * (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. *Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis*. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers. * Kannemeyer, J.C. *Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1*. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk, 1984. * Kannemeyer, J.C. *Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2.* Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983. * Kannemeyer, J.C. *Die Afrikaanse literatuur 1652–2004.* Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005. * Krige, Uys (red.) *Afrikaanse versameling.* A.A.M. Stols Uitgevers-maatschappij Maastricht. Eerste uitgawe, 1937. * Nasionale Pers Beperk. *Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album*. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, 1936. * Nienaber, P.J. en Lategan, F.V. *Afrikaanse natuurpoësie*. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Derde druk, 1952. * Nienaber, P.J. (samesteller) *Digters en digkuns*. Afrikaanse. Pers-Boekhandel. Derde druk, 1954. * Nienaber, P.J. *Gedenkboek C.M. van den Heever 1902–1957.* Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg, 1959. * (af) Nienaber, P.J. 1949. *Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers*. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel. * Nienaber, P.J. *Jonger skrywers oor eie werk*. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1951. * Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. *Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde*. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963. * Nienaber, P.J. et al. *Perspektief en Profiel*. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969. * Opperman, D.J. *Digters van Dertig.* Nasou Beperk. Kaapstad. Eerste druk, 1953. * Schoonees, P.C. *Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging*. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk) * (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. *Afrikaanse kultuuralmanak*. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. ### Tydskrifte en koerante * Van Heerden, Ernst. Theodorus Johannes Haarhoff. In Jaarboek van de Maatschappij de Nederlandse Letterkunde te Leiden 1972–1973.

**Tj. (Tjaarda) Buning** (23 Augustus 1901, Amsterdam, Nederland - † 22 Junie 1996, Suid-Afrika) was 'n letterkundige en professor in Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van Pretoria. Lewe en werk ------------ Buning is in Nederland gebore. Sy moeder wyk hierheen uit na die verowering van die Witwatersrand deur die Engelse troepe tydens die Anglo-Boereoorlog. In 1903 keer hulle terug na Suid-Afrika waar sy vader, voor die oorlog stasiemeester van Elandsfontein (wat later Germiston word), reeds oorlede is aan maagkoors opgedoen in die Irene konsentrasiekamp. Sy eerste skoolonderrig ontvang hy van verskeie CNO-onderwysers (onder andere J. van Melle), waarna hy na die dorpskole op Dullstroom en Ermelo gaan. Na matriek studeer hy verder aan die Transvaalse Universiteitskollege en die Pretoriase Normaalkollege. Hy behaal sy M.A.-graad in 1939 aan die Universiteit van Pretoria met ’n verhandeling oor *Die kultuurhistoriese waarde van 'De Goede Hoop'*. Vanaf 1920 is hy onderwyser aan verskillende skole in die distrikte van Lydenburg en Waterberg en aan die laerskool op Rustenburg. In 1934 word hy aangestel as dosent in Afrikaans aan die Universiteit van Pretoria en hy word later professor. In 1937 behaal hy sy M.Ed.-graad met ’n verhandeling oor *Faktore wat ’n voorliefde vir letterkunde bepaal*. Sy D.Litt.-graad behaal hy in 1937 aan die Universiteit van Pretoria met sy studie oor *Afrikaanse versbou*, wat gepubliseer word. Skryfwerk --------- In sy drama *’n Man van eer* bring hy ’n gewetenskonflik tot oplossing, maar die drama is steeds sielkundig ietwat oppervlakkig. Hierdie is sy enigste oorspronklik skeppende werk, waarna hy hom eerder besig hou met letterkundige kritiek en die samestelling van versamelbundels, veral uit die Nederlandse letterkunde. Veral in die dertigerjare is hy ’n belangrike letterkundige kritikus. Van sy verstegniese artikels verskyn in hierdie jare gereeld in *Ons Tydskrif* wat tussen 1933 en 1937 uitgegee word onder redaksie van M.S.B. Kritzinger. Sy proefskrif oor *Afrikaanse versbou* is vir geruime tyd die toonaangewende werk in Afrikaans oor hierdie onderwerp. Verder lewer hy bydraes tot verskeie boeke, onder andere *Perspektief en profiel* onder redaksie van P.J. Nienaber, waarin hy ’n profiel skryf oor H.A. Fagan. As samesteller is hy veral bekend vir die bloemlesing *Uit ons digkuns – Gedigte vir jong Suid-Afrika*, eerste uitgawe in 1935, ’n bundel wat daarna vele herdrukke beleef en gereeld voorgeskryf word. Saam met A.P. Grové stel hy die bundel *Digters uit die lae lande: bloemlesing uit die moderne Nederlandse en Vlaamse poësie* saam en verder is hy verantwoordelik vir die redaksie van *Bloemlesing uit die werke van E. Douwes-Dekker (Multatuli)* en saam met Stephanus Strydom ook van *Jac van Looy, ’n keur uit sy prosa*, *Op die voorpunt: ’n bundel Nederlandse kort-kortverhale* en *De Man met de zilveren hoed en andere verhalen*. Hy is ook wetenskaplike en skryf die werk *Temperatuur en voggehalte van die bolug / Upper air temperatures and humidities 1941-1947*" en stel die woordeboek *Tweetalige weerkundige woordelys* saam en saam met A.G.S. Meiring ook *Engels-Afrikaanse woordelys van fotografiese en aptekers-en toiletterme*. Publikasies ----------- * 1936 *’n Man van eer* * 1939 *Afrikaanse versbou* * 1949 *Temperatuur en voggehalte van die bolug / Upper air temperatures and humidities 1941–1947* ### Samesteller * 1935 *Uit ons digkuns* * 1939 *Engels-Afrikaanse woordelys van fotografiese en aptekers- en toiletterme* (saam met A.G.S. Meiring) * 1942 *Bloemlesing uit die werke van E. Douwes Dekker (Multatuli)* * 1949 *Tweetalige weerkundige woordelys* * 1963 *Digters uit die lae lande* (saam met A.P. Grové) * 1968 *Op die voorpunt* (saam met S. Strydom) & *De man met de zilveren hoed en andere verhale* (saam met S. Strydom) * 1969 *Jac van Looy: ’n Keur uit sy prosa* (saam met S. Strydom)

Die 79,2 MW **Emu Downs Windplaas** (30°30′S 115°20′E / 30.500°S 115.333°O / -30.500; 115.333) is 'n gesamentlike ontwikkeling van die Stanwell Corporation en Griffin Energy. Bouwerk aan dié $180 miljoen projek is in November 2005 begin. Die windplaas is ongeveer 200 kilometer noord van Perth, naby Cervantes. Die projek is in bedryf gestel in Oktober 2006. Emu Downs Windplaas bestaan uit 48 windturbines (elkeen met 1,65 MW opwekkingsvermoë), 'n substasie, interverbinding met die hoof 132 kV elektrisiteitsnetwerk, administrasie en store asook 'n netwerk van toegangspaaie. Die windplaas is naby aan die kus geleë met 'n hoë kwaliteit windhulpbron met verhoogde windsnelhede wat saamval met hoë kragverbruik. Die windplaas verskaf elektrisiteit vir 'n ontsoutingsaanleg, 260 km ter suide van die windplaas. Die Kwinana ontsoutingsaanleg, wat net suid van Perth geleë is, vervaardig ongeveer 152 miljoen liter se vars drinkwater uit seewater vanuit die Indiese Oseaan. Die Emu Downs Windplaas is geakkrediteer onder die bepalings van die Australiese regering se Wet op Hernubare Energie van 2000 en ook as 'n Groen Kragopwekker deur die *Sustainable Energy Development Authority* (Owerheid vir Volhoubare Energie-ontwikkeling).

Die **empiriese bewyslas** vir 'n proposisie verwys na bewyse, wat sodanige stelling ondersteun of teëwerk, wat saamgestel is deur of toeganklik te wees vir ‘n sintuiglike-ervaring of eksperimentele prosedure. Empiriese bewyse is van sentrale belang vir die wetenskappe en speel 'n rol in verskeie ander velde, soos epistemologie en die reg. Daar is geen algemene ooreenkoms oor hoe die terme bewys en empiries gedefinieer moet word nie. Dikwels werk verskillende velde met heel verskillende opvattings. In epistemologie is bewyse wat oortuigings regverdig of wat bepaal of dit rasioneel is om 'n sekere oortuiging te hou. Dit is slegs moontlik as die bewyse deur die persoon "besit" word, wat verskeie epistemoloë aangespoor het om bewyse as private geestestoestande soos ervarings of ander oortuigings te beskou. In die wetenskapsfilosofie, daarenteen, word bewyse verstaan as dit wat wetenskaplike hipoteses bevestig of ontken en tussen mededingende teorieë arbitreer. Vir hierdie rol is dit belangrik dat bewyse publiek en ontkontroversieel is, soos waarneembare fisiese voorwerpe of gebeurtenisse en anders as private geestelike toestande, sodat bewyse wetenskaplike konsensus kan bevorder. Die term empiries kom van Grieks *ἐμπειρία (empeiría)*, dit wil sê 'ervaring'. In hierdie konteks word dit gewoonlik verstaan as wat waarneembaar is, in teenstelling met onwaarneembare of teoretiese objekte. Dit word algemeen aanvaar dat ongesteunde persepsie waarneming uitmaak, maar dit word betwis in watter mate voorwerpe wat slegs vir geassisteerde persepsie toeganklik is, soos bakterieë wat deur 'n mikroskoop gesien word of positrone wat in 'n wolkkamer opgespoor is, as waarneembaar beskou moet word. Empiriese bewyse is noodsaaklik vir a posteriori kennis of empiriese kennis, kennis waarvan die regverdiging of weerspreking afhang van ervaring of eksperiment. A priori-kennis, daarenteen, word óf as aangebore óf as geregverdig deur rasionele intuïsie beskou en dus as nie afhanklik van empiriese bewyse nie. Rasionalisme aanvaar ten volle dat daar kennis a priori is, wat óf volstrek deur empirisme verwerp word óf slegs op 'n beperkte manier aanvaar word as kennis van verhoudings tussen ons konsepte, maar nie met betrekking tot die eksterne wêreld nie. Wetenskaplike bewyse is nou verwant aan empiriese bewyse, maar nie alle vorme van empiriese bewyse voldoen aan die standaarde wat deur wetenskaplike metodes bepaal word nie. Bronne van empiriese bewyse word soms verdeel in waarneming en eksperimentering, die verskil is dat slegs eksperimentering manipulasie of intervensie behels: verskynsels word aktief geskep in plaas daarvan om passief waargeneem te word. Definisie --------- 'n Aangeleentheid/Saak is bewys vir 'n proposisie as dit epistemies hierdie proposisie ondersteun of aandui dat die ondersteunde proposisie waar is. Bewyse is empiries as dit saamgestel is deur of toeganklik is vir sintuiglike ervaring. Daar is verskeie mededingende teorieë oor die presiese definisie van die terme bewys en empiries. Verskillende velde, soos epistemologie, die wetenskappe of regstelsels, assosieer dikwels verskillende konsepte met hierdie terme. 'n Belangrike onderskeid tussen teorieë van bewyse is of hulle bewyse identifiseer met private geestelike toestande of met openbare fisiese voorwerpe. Wat die term empiries betref, is daar 'n dispuut oor waar om die lyn te trek tussen waarneembare of empiriese objekte in teenstelling met onwaarneembare of bloot teoretiese objekte. Bewyslas -------- Die konsep van bewyslas is van sentrale belang in epistemologie en in wetenskapsfilosofie, maar speel verskillende rolle in hierdie twee velde. In epistemologie is bewyse wat oortuigings regverdig of wat bepaal of dit rasioneel is om 'n sekere doksastiese houding te handhaaf. Byvoorbeeld, die reukervaring om rook te ruik regverdig of maak dit rasioneel om te glo dat iets brand. Daar word gewoonlik gemeen dat vir regverdiging om te werk, die bewyse deur die die een wat glo besit moet word. Die eenvoudigste manier om hierdie tipe bewysbesit te verantwoord, is om te beweer dat bewyse bestaan uit die private geestestoestande wat deur die "gelowige" besit word. Sommige filosowe beperk bewyse selfs verder, byvoorbeeld, tot slegs bewuste, proposisionele of feitelike geestestoestande. Die beperking van bewyse tot bewuste geestestoestande het die onwaarskynlike gevolg dat baie eenvoudige alledaagse oortuigings ongeregverdig sou wees. Dit is hoekom dit meer algemeen is om te glo dat alle soorte geestelike toestande, insluitend gestoorde maar tans onbewuste oortuigings, as bewyse kan optree. Verskeie van die rolle wat bewyse in redenering speel, byvoorbeeld in verklarende, waarskynlike en deduktiewe redenering, dui daarop dat bewyse proposisioneel van aard moet wees, dit wil sê dat dit korrek uitgedruk word deur proposisionele houdingswerkwoorde soos "glo" tesame met 'n dat- klousule, soos "dat iets brand". Maar dit is in stryd met die algemene praktyk om nie-proposisionele sintuiglike-ervarings, soos liggaamlike pyne, as bewyse te behandel. Sy verdedigers kombineer dit soms met die siening dat bewyse feitlik moet wees, dit wil sê dat slegs houdings teenoor ware stellings bewyse uitmaak. In hierdie siening is daar geen misleidende bewyse nie. Die reukervaring van rook sal as bewys tel as dit deur 'n brand geproduseer is, maar nie as dit deur 'n rookgenerator geproduseer is nie. Hierdie posisie het probleme om te verduidelik waarom dit steeds rasioneel is vir die subjek om te glo dat daar 'n brand is, alhoewel die reukervaring nie as bewys beskou kan word nie. In wetenskapsfilosofie word bewyse verstaan as dit wat wetenskaplike hipoteses bevestig of afwys en tussen mededingende teorieë arbitreer. Metings van Mercurius se "afwykende" wentelbaan vorm byvoorbeeld bewyse wat die rol van neutrale arbiter tussen Newton en Einstein se swaartekragteorie speel deur Einstein se teorie te bevestig. Vir wetenskaplike konsensus is dit sentraal dat bewyse publiek en onkontroversiëel moet wees, soos waarneembare fisiese voorwerpe of gebeure en dus anders as bloot in terme van private geestestoestande. Op hierdie manier kan dit dien as 'n gedeelde grondslag vir voorstanders van mededingende teorieë. Twee kwessies wat hierdie rol bedreig, is die probleem van onderontkieming en teoriebelaaidheid. Die probleem van onderontkieming het betrekking op die feit dat die beskikbare bewyse dikwels gelyke ondersteuning aan enige teorie bied en dus nie tussen hulle waarneembare fisiese voorwerpe of gebeure kan arbitreer nie en anders as private geestestoestande. Teoriebelaaidheid verwys na die idee dat bewyse reeds teoretiese aannames insluit. Hierdie aannames kan dit verhinder om as neutrale arbiter op te tree. Dit kan ook lei tot 'n gebrek aan gedeelde bewyse as verskillende wetenskaplikes nie hierdie aannames deel nie. Thomas Kuhn was 'n belangrike voorstander van die standpunt dat teoriebelaaidheid met betrekking tot wetenskaplike paradigmas 'n sentrale rol in die wetenskap speel.. Bronne ------ * Bird, Alexander (2013). "Thomas Kuhn". *Stanford Encyclopedia of Philosophy*. * Craig, Edward (2005). "a posteriori". *The Shorter Routledge Encyclopedia of Philosophy*. Routledge. ISBN 978-0415324953. * Feldman, Richard (2001). "Evidence". *The Cambridge Dictionary of Philosophy* (2nd). Cambridge, UK: Cambridge University Press. 293–294. ISBN 978-0521637220. * Kuhn, Thomas S. (1970) [1962]. *The Structure of Scientific Revolutions* (2nd uitg.). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0226458045. * "The American Heritage Dictionary of the English Language". (5th). (2011). Houghton Mifflin. ISBN 978-0-547-04101-8.

**Emo Adams** (gebore **Imraan Adams**, 9 April 1978) is 'n Suid-Afrikaanse akteur, sanger en tv-persoonlikheid wat veral bekend is vir sy produksies saam met David Kramer en wyle Taliep Petersen. Loopbaan -------- Hy het die vermaaklikheidsbedryf op 9-jarige ouderdom met die rol van *Broe'tjie* in David Kramer en Taliep Petersen se *District 6: The Musical* betree. Sedertdien het hy die hoofrol van Kramer en Petersen se *Kat & the Kings* met lang speelvakke in Frankfurt, Wene, Las Vegas en Londen gespeel. Adams het sy debuutalbum in 2007 getiteld "*Tall, Dark & Afrikaans*" vrygestel. In 2008 het hy die rol van Solly in die SAUK2 se mini-reeks "Malan en Kie". Hy is meer onlangs die aanbieder van die program *Noot vir Noot* ook op SAUK2, asook *Jou Show Met Emo* op kykNET. Persoonlike lewe ---------------- Adams is op 9 April 1978 in Mitchells Plain in Kaapstad gebore. Sy pa is Omar "Boeta Maan" Adams, ook ’n bekende in musiekkringe, en sy ma is Mardeah. Hy het ook 'n broer, Loukmaan. Emo is op Nuwejaarsdag 2017 met Michelle Gildenhuys, 'n mej. Suid-Afrika-finalis van 2008, getroud. Die spogonthaal is by die Ashanti Landgoed in die Paarl gehou. Filmografie ----------- * 100 meter Leeuloop, 2013 * Pretville, 2012 * Alie Barber, op kykNET as *Lovebite* * Malan en Kie op SAUK2 as Solly * Jou Show Met Emo op kykNET Diskografie ----------- * Tall, Dark & Afrikaans, 2007

**En die Vonke Spat** is 'n swart-en-wit Afrikaanse rolprent wat op 2 Oktober 1961 vrygestel is. Die regisseur was Pierre de Wet. Genre ----- Die rolprent is 'n romantiese komedie. Dit het geen ouderdomsperk nie en is goeie gesinsvermaak. Hoofrolspelers -------------- * Frederik Burgers as Koot du Toit * Marié du Toit as Esmé du Toit, die buurvrou * Jan Cronjé as Wessels, Eskom se verteenwoordiger * Pieter Bezuidenhout as Septimus Labuschagne * Esther Mentz as Chrissie * Gerrie Albertse * Danie Maree * Abrie van Rooyen * Willie van Rensburg * Awie Labuschagne Storielyn --------- Oom Koot, 'n koppige boer weier volstrek dat elektrisiteitspale oor sy plaas opgesit word. Hy kom goed genoeg oor die weg met sy paraffienstofie, opsitkers en flikkerende lampe. Dan vind hy tot sy ontsteltenis uit dat sy windpomp eintlik op sy buurvrou, by wie hy probeer aanlê, se grond is. Intussen steel diewe die koperdraad van die elektrisiteitskabels en hy word verdink. Op die ou einde trek hy die diewe vas en kry tog 'n kans om sy buurvrou vir die ja-woord te vra. Sien ook -------- * Lys van Afrikaanse rolprente

Ds. **Jopie Fourie Erasmus** (distrik Bethlehem, Oranje-Vrystaat, 17 September 1914 – Soutpansberg, 27 Junie 1946) was vier jaar lank sendingleraar van die Gereformeerde Kerk op die sendingstasie De Hoop tot sy dood weens ’n skietongeluk. In sy lewensberig in die *Almanak* van 1947 skryf ds. J.V. Coetzee: "’n Baie swaar slag – ons kan byna sê 'n ramp – het die Geref. Kerk getref aan die einde van Junie 1946, toe wyle ds. J.F. Erasmus, missionêre leraar op die sendingstasie (De Hoop), deur 'n tragiese geweerongeluk die lewe gelaat het in die ouderdom van nog geen 32 jaar nie. Ongeveer vier jaar lank het die jong broeder op die sendingveld van die Geref. Kerk in die Soutpansberge gearbei waar hy die grondslae van 'n nuwe sendingterrein heg en stewig gelê het. Plotseling het hy heengegaan in die bloei van sy lewe – 'n man van wie ons nog sulke hoë verwagtings gekoester het. Tereg het ds. J.A. Schutte wat die begrafnis op Brits gelei het, dan ook gespreek oor Ps. 77: 20: 'O God, u weg is in die see en u paaie in groot waters en u voetstappe is nie te beken nie.'" Herkoms en opleiding -------------------- Professore en studente van die Teologiese Skool Potchefstroom, 1940. Eerste ry: J.J.S. Venter, **J.F. Erasmus**. Tweede ry: prof. S. du Toit, prof J.D. du Toit (Totius), prof. C.J.H. de Wet. Derde ry: P.J. Coetzee, P.J. Venter, D.C.S. van der Merwe, L.J. Botha, G.C.P. van der Vyver, S.C.W. Duvenage. Jopie Erasmus is gebore in die distrik Bethlehem, OVS, as die tweede seun van Pieter Johannes Erasmus en Emmerentia Cornelia Pieterse. Toe hy gebore is, was sy vader, wat in 1914 met die gewapende protes meegegaan het, op kommando. Sy vader is destyds gevange geneem en het 'n lang tyd in die gevangenis deurgebring. Vandaar dat Jopie Erasmus al byna twee jaar oud was voor hy gedoop is. Hy het die naam Jopie Fourie Erasmus gekry, genoem na kmdt. Jopie Fourie wat op 20 Desember 1914 in die Pretoriase gevangenis gefusilleer is. Fourie het sy eerste skoolonderwys ontvang op die skool van Vegkop, distrik Heilbron, waar sy ouers later gewoon het. Van daar het hulle getrek na Benoni. Daar was hy leerling van die Brandwagskool. Nadat hy die laerskool deurloop het, het hy die Voortrekkerskool op Boksburg besoek, waar hy in 1932 gematrikuleer het. Ná die matrikulasie-eksamen het hy 'n jaar lank gaan werk. Begin 1933 het hy na die PUK vir CHO gegaan, waar hy sy graad geneem het. Hy het gely aan sy een been en dit het hom baie in sy studie gehinder. Terwyl hy in Potchefstroom studeer het, het hy 'n ernstige operasie aan sy been ondergaan. Einde 1941 het hy sy kandidaatseksamen in die teologie afgelê aan die Teologiese Skool. Hy het sy studie spesiaal ingerig met die oog op sendingwerk. Beroep as sendingleraar ----------------------- Die kerkrade van die Gereformeerde kerke Reddersburg en Burgersdorp het in Oktober 1941 ’n kombinasie gevorm met die oog daarop om ’n sendingleraar na Noord-Transvaal te stuur. Nadat die stukke in orde gebring is, is prop. Erasmus beroep. Hy het die beroep aangeneem en op die Burgersdorpse kerkraad se vergadering van 27 Maart 1942 is besluit om 'n sendingkommissie te benoem wat namens die kerkraad aandag kon skenk aan sendingsake en saam te werk met die sendingkommissie van Reddersburg met die twee leraars van die gemeentes as dagbestuur, en voorts is 'n reëlingskommissie benoem vir die ontvangs van prop. Erasmus. Hy is op 25 April 1942 op Burgersdorp in die amp bevestig deur ds. A.S.E. Yssel van Reddersburg en sou later op Reddersburg verwelkom word. Daarmee het die sendingaksie waarvoor wyle ds. Dirk Postma so geywer het, eindelik sy vaste loop verkry, en van toe af sou die kerkraad gereelde rapporte van die sendingwerk kon behandel. Ds. Erasmus moes met behulp van sy sendingkommissies en in oorleg met die deputate van die kerkverband 'n nuwe sendingstasie uit die grond uit opbou, en dit spreek vanself dat daar baie probleme was wat opgelos moes word. Gaandeweg het onder sy leiding die aksie te De Hoop egter gevorder en het dit geskyn dat die vrugte van harde arbeid gesmaak sou kon word. Werk as sendingleraar --------------------- Die eerste kerkgebou van die Gereformeerde kerk Brits is in Mei 1942 in gebruik geneem. In dié kerk is ds. Erasmus in Februarie 1943 getroud en middel 1946 is hy daaruit begrawe. Ná bevestiging het hy na Siloam gegaan, waar hy 'n tyd lank saam met ds. Hugo du Plessis gearbei het, voor hy gaan woon het op die nuwe sendingterrein De Hoop. In Februarie 1943 is hy op in die Gereformeerde kerk op Brits met Catharina S. Ras getroud en saam met sy jong vrou het hy homself met volle bors op die sendingarbeid toegelê. ’n Mooi begin is gemaak en die aanvoorwerk van die nuwe arbeid is goed en deeglik gedoen. Ds. Erasmus is gevra om self 'n geskikte plek te soek waar hy en sy eggenote sou woon tot die deputate in oorleg met hom kon vasstel waar hy hom in die toekoms sou vestig. Op 7 November 1943 het die deputasie by monde van dr. J.P. Jooste gerapporteer dat besluit is om die plaas De Hoop van 'n sekere mev. Terblanche aan te koop. Die plaas was 347 morge; 300 morge is aangekoop teen £5 per morg en 47 morge is deur die verkoper as 'n geskenk aan die kerkverband gegee met die oog op die sending. Verskillende moeilikhede en probleme het hulle voorgedoen. Ds. Erasmus moes byvoorbeeld eers die taal van die Bawenda aanleer; daar was nie die nodige geld vir die buiteposte wat 'n wesentlike deel van die sendingarbeid is nie; die saak van die werkmetode en die verhouding tussen die sendingkommissie en Sinodale Deputate moes nog in die reine gestel word. Wie sou byvoorbeeld die koste vir geboue dra? Die watervoorsiening by De Hoop was ook nie in orde nie. Op 22 Julie 1944 is vir die eerste keer op De Hoop vergader. Daar was teenwoordig: dr. S.J. van der Walt en br. P. C. Pretorius (namens sendingkommissie) en di. W.J. Snyman en I.D. Kruger (deputate van die Partikuliere Sinode Kaapland en OVS). Hulle het onder meer besluit: "'n Skool te De Hoop op te rig; Andries die status van oefenaar te gee (hy was reeds lid van die kerk sedert 1912); te laat boor vir water; die land suid van die huis en vrugtebome aan ds. Erasmus te gee vir bewerking; ’n deel van die plaas aan die naturelle te verhuur vir weiding vir hulle vee; ’n kliniek daar te stel." 'n Besoek aan die sendingveld het elke keer sy vrugte afgewerp. Mev. Erasmus het reeds begin met 'n handwerkklas. Die buiteposte was uitmekaar en party verafgeleë en kon net met moeite en opoffering bereik word. Daar was ook 'n groot tekort aan helpers en onderwysers wat onontbeerlik is vir suksesvolle bearbeiding. Pogings is aangewend om van die Stofberg-gedenkskool (van die NG Kerk) helpers te kry. Maar dit was ook sonder die gewenste resultate. Op 21 Maart 1945 is gerapporteer dat reeds 'n begin gemaak is met die oprigting van 'n kerkgebou op De Hoop. Op die hoeksteen staan: "Gereformeerde Sendingkerk De Hoop Ef. 2:20-21." Die teksvers lui: "(G)ebou op die fondament van die apostels en profete, terwyl Jesus Christus self die hoeksteen is, in Wie die hele gebou saamgevoeg, verrys tot 'n heilige tempel in die Here." Ds. Erasmus kon met die seën voortgaan, hoewel die arbeid baie vertraag is deurdat dit so lank geduur het voor hy ’n woning kon kry. Hierby kom nog dat die sendingposte baie uitmekaar geleë was en party van hulle in reëntyd glad nie eens bekombaar was nie. Gebrek aan helpers en onderwysers asook goeie geboue het nog verder die arbeid bemoeilik. Op party plekke was die groot stryd nie teen die heidendom as sodanig nie, maar teen die verheidenste Christene en ander sendinggenootskappe. Tog het onder dit alles die werk in die nuwe sendingveld Karmel vooruitgegaan. Daar was groot moontlikhede vir die sendingwerk vanaf De Hoop. Sy afsterwe ----------- Van ds. Erasmus het die Kerk groot verwagtings gekoester. "Maar," skryf ds. Coetzee, "die wil van die Here was anders. Plotseling het hy ons ontval. 'n Jong weduwee met twee kindertjies het agtergebly." Ds. Erasmus het verongeluk met 'n jagtog agter die Soutpansberge, ver van sy huis. Saam met 'n paar vriende en familiebetrekkinge het hy gaan jag. Hulle het die middag op die plaas aangekom en kamp opgeslaan. Daardie aand het hulle gaan skiet. Toe hulle uit die motor klim, het een van die geselskap 'n patroon in sy haelgeweer gesit. Onverwags het die skoot afgegaan en hom vol in die dy en die ingewande getref. Hy het geweet dat hy dit nie sou oorleef nie. Dr. S.J. van der Walt van Burgersdorp het in *Die Kerkblad* die volgende geskryf oor sy dood: "Hy het dadelik besef dat hy dit nie kon oorlewe nie. Terwyl sy vriende hom ondersteun het, het hy 'n gebed opgestuur tot sy God en sy siel aan Gods genade opgedra. Hy is toe vervoer na die plaaswoning daar naby, waar hy kalm en vol geloofsvertroue sy einde afgewag het. Hy het allerlei boodskappe vir sy dierbares nagelaat en onder meer ook die begeerte uitgespreek dat sy tweejarige seuntjie eendag vir predikant moes leer. "Verder het hy alles gereël in verband met sy begrafnis en ook gesê waar hy begrawe moet word. Die dokter het uiteindelik opgedaag van Louis Trichardt af. Maar toe was sy kragte reeds so verswak dat hy beswyk het, omtrent drie uur nadat hy die skoot gekry het. Die volgende môre het die geselskap aangekom by sy niksvermoedende vroutjie op De Hoop. Toe moes sy die verpletterende boodskap hoor. So verbysterend en skokkend was die berig dat al die bediendes en naturelle van die huis af weggehardloop het en eers later teruggekeer het." Aangesien geen ander broeders beskikbaar was om beroep te word as missionêre predikant nie, kon die kombinasie Reddersburg-Burgersdorp die vakante plek nie vul nie en sou die saak van die kombinasie dus later weer van vooraf aangepak moes word. Dit het in 1948 gebeur toe die kerkraad van Burgersdorp aandag moes skenk aan 'n voorstel van die sendingkommissie van Reddersburg op sy vergadering van 17 September, op wat ds. Erasmus se 34ste verjaardag sou gewees het. Ds. Erasmus is begrawe vanuit die Gereformeerde kerk Brits, dieselfde kerkgebou waarin hy 'n paar jaar vantevore in die huwelik bevestig is deur een van sy ou studiemaats, ds. B.R. Kruger van Springs. Hy rus in die familiekerkhof van die Ras-familie naby Brits. Sy weduwee, Trienie, is met Peet Roos getroud en het lank op Orkney gewoon. Sy seun, Pieter, het nie 'n predikant geword nie, maar in 'n ingenieursrigting studeer. Ds. Erasmus en sy vrou het ook 'n dogter, Marina gehad. Uit Trienie se huwelik met Roos is 'n dogter, Christa, gebore. Bronne ------ * (af) Coetzee, ds. J.V. in Van der Walt, ds. N.H. 1946. *Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1947.* Potchefstroom: Administratiewe Buro. * (af) Jooste, prof. dr. J.P. 1960. "Oorsig van die geskiedenis van die Gereformeerde Kerk Burgersdorp". In: *Die Gereformeerde Kerk, Burgersdorp. Gedenkalbum by geleentheid van die Eeufees 22-24 Januarie 1960*. Burgersdorp: Kerkraad van die Gereformeerde kerk. * (af) *Die sending van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika*. URL besoek op 27 November 2017.

| | | --- | | **Joodse Museum in Berlyn** | | | | Die Joodse Museum in Berlyn | | --- | | Plek | Berlyn | | Land | Duitsland | | Openingsjaar | 1999 | | Tipe museum | Duits-Joodse geskiedenis | | Webtuiste | *www.jmberlin.de/* | Die Joodse Museum, soos gesien vanuit die suide, met die "Tuin van Ballingskap" in die voorgrond Die **Joodse Museum** in Berlyn, wat in 1999 as die grootste Joodse museum in Europa ingewy is, behandel 2 000 jaar se Duits-Joodse geskiedenis en die wisselvallige betrekkinge tussen Jode en Nie-Jode in Duitsland. Die museum huisves 'n permanente asook verskillende wisselende uitstallings, 'n omvattende argief, die *Rafael Roth Learning Center* en 'n aantal navorsingsinstellings. Die verskeie afdelings dokumenteer almal Joodse kultuur en Joods-Duitse geskiedenis. Die museum-kompleks in die Berlynse stadswyk Kreuzberg behels 'n historiese gebou in die barok-styl en 'n nuwe gebou met 'n kenmerkende kronkelende vorm, wat deur die Amerikaanse argitek Daniel Libeskind ontwerp is en 'n gebarste Dawidster simboliseer. Die museum word deur 'n federale Duitse stigting onder die leiding van W. Michael Blumenthal bestuur en was in 2012 met 720 000 besoekers een van die mees besoekte museums in Berlyn.

**Jordanië** (Arabies: الأُرْدُنّ, *Al-‘Urdunn*, [al.ʔur.dunː]), amptelik die **Hasjemitiese Koninkryk Jordanië** (المملكة الأردنية الهاشمية, *Al-Mamlakah Al-Urdunnīyah Al-Hāshimīyah*), is 'n land in die Midde-Ooste en Wes-Asië. Dit beslaan 'n oppervlakte van 89 341 km² en het 'n bevolking van 10 746 732 in 2020 gehad. Amman is die hoofstad en grootste stad van dié land en het 'n bevolking van sowat 2 520 000 in 2005 gehad. Nasa-Sateelietbeeld van Jordanië Kaart van Jordanië Jordanië grens aan Israel en Palestina in die weste, Sirië in die noorde, Irak in die noordooste en Saoedi-Arabië in die suidooste. Akaba is die belangrikste hawestad aan die Rooisee. Jordanië is genoem ná die Jordaanrivier, wat die westelike grens met Israel en Palestina vorm. Dit is amper 'n landingeslote land en beskik net in die suidweste deur die Golf van Akaba toegang tot die Rooisee. As gevolg van die Ottomaanse Ryk se neerlaag tydens die Eerste Wêreldoorlog is op 11 April 1921 die Emiraat Transjordanië binne die Britse mandaat van Palestina gestig. Jordanië het op 25 Mei 1946 van die Britse mandaat van Palestina onafhanklik geword en is volgens die grondwet van 1952 'n grondwetlike monargie met 'n monarg as staatshoof. Jordanië is 'n gewilde toeristebestemming met die Dooie See en Bybelse plekke in die weste, die ruïnestad Petra en die kruisvaarderskasteel Montréal in die suidweste. Ligging en klimaat ------------------ Klimaatsones in Jordanië volgens die Köppen-klimaatklassifikasie Jordanië lê in Suidwes-Asië en word in die weste begrens deur Israel en Palestina. Sedert die westelike Jordaan-gebied, wat uit Samaria en Judea bestaan het, in Junie 1967 deur Israel beset is, word die westelike grens van noord na suid gevorm deur die Jordaanvallei, die Dooie See en die Wadi el Araba. In die noorde grens Jordanië aan Sirië, in die noordooste aan Irak en in die ooste en suidooste aan Saoedi-Arabië. Die noordweste van die land het 'n Middellandse See-klimaat met warm somers en koel, reënerige winters. Die res van die land het ’n woestynklimaat. In die ooste is die gemiddelde somertemperatuur 32° C en hoër. Verder wes byvoorbeeld in die gebied rondom die hoofstad Amman, is die temperature 'n bietjie laer, sowat 26° C. Die wintertemperatuur wissel tussen 10 en 15° C. In die ooste is die jaarlikse neerslag sowat 125 mm en in die weste is dit 'n bietjie meer, naamlik 200 mm. In die berglandgebied wes van die Jordaan is die somertemperatuur ongeveer 22° C en in die Jordaanvallei wissel dit tussen 28 en 34° C. Die wintertemperatuur in die dal is gemiddeld 12° C en in die bergland 10° C. In die hoogste dele is die temperatuur laer en dit sneeu elke jaar. Die reënval in die noorde is ongeveer 800 mm per jaar en dit reën gedurende die winter (November tot Mei). Na die suide is die reënval egter laer (400 mm). In die Jordaanvallei is die reënval 400 mm in die noorde en 100 mm in die suide. Bodem en reliëf --------------- Topografiese kaart van Jordanië Jordanië kan in vier dele ingedeel word, naamlik ’n heuwelland wat wes van die Jordaan tot 1 000 m bo seespieël, die Jordaanvallei, die heuwelland oos van die Jordaan en ’n gemiddelde hoogte van 1 200 m, en die oostelike plato, wat tot in Sirië en Saoedi-Arabië strek. Die gebied wes van die Jordaan sluit die Hoogland van Juda in die suide en die Hoogland van Samaria in die noorde in. Die Hoogland van Juda bestaan aan die oostekant uit terrasse wat deur droë rivierbeddings oorkruis word en die Hoogland van Samaria uit heuwels en breë dale. Die hele gebied bestaan uit kalksteenheuwels waarop vrugbare grond gevorm is, soos swart grond en terra rossa. Deur middel van besproeiing was dit die vrugbaarste gebied van Jordanië, ondanks die feit dat dit slegs 6% van die totale oppervlakte van dié land beslaan. Die Jordaanvallei bestaan uit 'n reeks bekkens wat na die suide al hoe laer benede die seevlak daal. In die noorde lê die Meer van Tiberias 209 m benede die seevlak en in die suide is die Dooie See (Bahrat Loet) 395 m benede seespieël. AI Choer, die suidelike deel van die Jordaanvallei, is die diepste slenkdal ter wêreld. Die bodem van die Dooie See lê 829 m onder seespieël. Van die Dooie See af na die Golf van Akaba loop die vroeë riviervallei Wadi al-Araba. Oos van die Jordaanvallei is steil kalkplato's, wat na die ooste geleidelik oorgaan in sand-, rots en gruiswoestyne. Die gebied beslaan byna 94% van die land en is feitlik glad nie vrugbaar nie. Bevolking --------- Etnies kon die bevolking vroeër ingedeel word in die Arabiere oos van die Jordaan (Transjordanië) en die Palestyne wes daarvan. Na die verlies van die Wesoewer in 1967 het honderdduisende vlugtelinge egter na die oostelike oewer gevlug. Die Transjordaniese en die Palestynse bevolkingsgroepe het moeilik geïntegreer omdat die bevolking in Transjordanië nomadies en die Palestynse bevolking grootliks verstedelik was. Afgesien van die twee groepe is daar nog 'n minderheidsgroep, die Sirkassiërs, wat in die 19de en 20ste eeu uit die Kaukasus gevlug het. Jordanië het in 2018 ’n bevolking van 10,2 miljoen gehad. Taal, godsdiens en onderwys --------------------------- Alle bevolkingsgroepe praat die amptelike taal Arabies. Daarnaas word Engels ook as handelstaal gebruik. Meer as 90% van die bevolking is Moslems, terwyl tussen 6 en 8% Christene is. Die onderwystoestande in Jordanië is baie swak vanweë die voortdurende gevaar van oorlog en die vlugtelingprobleem. Sowat 20% van die onderwys word gefinansier deur 'n organisasie van die VVO, die Verenigde Nasies se Noodleningsagentskap vir Palestynse Vlugtelinge (UNRWA). Ekonomie -------- Akaba is die enigste hawestad van Jordanië Die ekonomiese ontwikkeling van Jordanië is ernstig geknou deur die oorloë van 1948, 1967 en die burgeroorlog van 1970. Veral die verlies van die Wesoewer van die Jordaan was 'n harde slag vir die ekonomie. Die gebied het voor 1967 80% van die vrugte, 45% van die groente en 25% van die graan gelewer wat in Jordanië geproduseer is. Die toerisme was ook veral op die Wesoewer gerig. Die oostelike oewer is baie minder ontwikkel en is baie aan erosie blootgestel. Besproeiing word bemoeilik deur 'n gebrek aan kapitaal. Die belangrikste bestaansmiddel in die gebied is veeteelt, wat hoofsaaklik deur die Bedoeïene bedryf word. Die meeste boere verbou ook net genoeg gewasse om in hul eie behoeftes te kan voorsien en die meeste graan vir die stede moet ingevoer word. Die belangrikste nywerhede is die ontginning van fosfaat, sementfabrieke en petroleumraffinaderye. In die vroeë tagtigerjare het die Jordaniese invoer 590 miljoen dinar (sowat 90 miljoen Amerikaanse dollar) beloop, terwyl die uitvoere slegs 120 miljoen dinar bedra het. Die uitvoer is hoofsaaklik op Arabiese lande gerig, terwyl Saoedi-Arabië, Duitsland, die Verenigde Koninkryk en die Verenigde State die belangrikste lande is waarvandaan ingevoer word. Die hawe van Akaba word al hoe belangriker en die belangrikste lughawe lê 4 km van Amman af. Die nasionale lugvaartmaatskappy, ALIA, het gereelde dienste na Europa en daaglikse vlugte na Kaïro en Beiroet. Daar is 2 belangrike olie-pypleidings in die land: die pypleiding van Kirkoek (Irak) na Haifa en die Transarabiese pypleiding (TAP), wat olie uit Saoedi-Arabië na Libanon vervoer. Toerisme -------- Die woestynstad Petra in Jordanië Die kruisvaarderskasteel Montréal As gevolg van die verowering van die westelike Jordaanoewer deur Israel, het Jordanië nie net die digs bevolkte en ekonomies belangrikste gebied van die land verloor nie, maar ook die gebied wat die meeste toeriste (veral Christene) gelok het. Die oostelike oewer het egter ook 'n groot aantal historiese besienswaardighede. Die land word jaarliks deur sowat 1 miljoen toeriste besoek. Ongeveer 36 km suid van Amman lê Madaba, waar die oudste kaarte van die land ontdek is. Die kaarte is van mosaïekteëls gemaak en is in ’n Grieks-Ortodokse kerk. Daar naby is die berg Nebo (802 m), van waar Moses die land Kanaän voor sy dood aanskou het. Noord van Amman is Jerasj, 'n ou, goed bewaarde Romeinse nedersetting, en in Adjloen is 'n Arabiese kasteel uit die tyd van die kruisvaarders. Akaba is, naas die hawestad, ook ’n wintersportsentrum. Oos van Akaba lê Wadi Roem, waar 'n deel van die woestynopnames vir die rolprent Lawrence of Arabia gemaak is. Bestuur ------- Jordanië se hoofstad Amman Die regering is in Amman gesetel. Jordanië het 'n nasionale vergadering, wat bestaan uit 'n huis van afgevaardigdes (met gekose lede) en 'n senaat (met benoemde lede). Die ministersraad moet aan die huis van afgevaardigdes verantwoording doen. Die koning is egter nog baie magtig en kan die parlement byeenroep, verdaag of ontbind en tydelik deur dekreet regeer. Hy benoem ook die premier, laat verkiesings uitskryf en dies meer. Koning Hoessein het sy posisie in 1971 versterk deur 'n raad van stamme in te stel (met kroonprins Hassan as voorsitter), en deur die vorming van die enigste politieke party wat in die land toegelaat word, die Arabiese Nasionale Unie. Die party laat geen Kommuniste of aanhangers van die "ingevoerde ideologieë" toe nie. Die koning is die president van die unie en hy benoem die lede van die uitvoerende komitee. Naas die siviele geregshowe is daar ook 2 godsdienstige geregshowe: die Sjara-hof vir die Moslems en die kerklike regbank vir die Christene. Die regbanke hanteer straf- en gesinsake. Bronnelys --------- Algemeen * (en) "Jordan". Encyclopædia Britannica. Besoek op 8 Oktober 2020. * (en) "Jordan". Central Intelligence Agency. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Januarie 2018. Besoek op 8 Oktober 2020. * *Wêreldspektrum*, 1982, ISBN 0-908409-53-2 band

**Emund die Oue** of **Edmund** (Sweeds: *Emund den gamle*) was van omstreeks 1050 tot omstreeks 1060 koning van Swede. Hy was die seun van Olof Skötkonung en het sy broer, Anund Jakob, opgevolg. Sy kort bewind is gekenmerk deur onmin oor kerkbeleide en 'n afbakening van die Sweeds-Deense grens waaroor histories gedebatteer word. Hy het twee bekende kinders gehad: Anund, wat voor sy vader oorlede is, en 'n dogter wie se naam nie bekend is nie, maar die eggenote was van koning Stenkil van Swede. Emund was die laaste koning van die antieke Huis van Munsö. Hy het tot minstens die somer van 1060 nog gelewe, en is waarskynlik kort daarna dood. Volgens Adam van Bremen is hy opgevolg deur sy "nefie of stiefseun", of waarskynlik sy skoonseun, Stenkil. Met sy bewind het 'n nuwe dinastie begin wat tot die 1120's geduur het. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | | --- | --- | --- | | Voorganger**← Anund Jakob** | **Sweedse koning** | Opvolger**Stenkil →** |

**MAK – Oostenrykse Museum vir Toegepaste en Eietydse Kuns** --- **Haus am Ring, Wene** Vlag van Oostenryk Oostenryk --- **Stigting** 1863 --- **Webtuiste** *MAK Wene* Die **MAK – Oostenrykse Museum vir Toegepaste en Eietydse Kuns**, wat in die historiese *Haus am Ring* in Wene gehuisves word, is een van die belangrikste musea van sy soort wêreldwyd. Die museum, wat oorspronklik in 1863 as Keiserlike en koninklike Oostenrykse Museum vir Kuns en Nywerheid (*k. k. Österreichisches Museum für Kunst und Industrie*) gestig is om 'n monsterversameling te vertoon, beskik tans oor 'n unieke versameling kunswerke wat die buitengewone verbinding tussen toegepaste kuns, ontwerp, argitektuur en eietydse kuns verduidelik. Met die ombou van die MAK in 1986 is nuwe strategieë ontwikkel om die omvangryke versamelings aan die publiek te vertoon. Sentraal staan die idee om die kunserfenis tesame met eietydse bydraes van kunstenaars soos Barbara Bloom, eichinger oder knechtl, Günther Förg, Gangart, Franz Graf, Jenny Holzer, Donald Judd, Peter Noever, Manfred Wakolbinger en Heimo Zobernig te rangskik. Vertoonsale is in 'n chronologiese volgorde ingerig, met die doelwit om eerder buitengewone kunswerke as hele reekse daarvan te vertoon en dele daarvan gereeld te roteer.

| **Słupsk***Stolp* | | --- | | **Kaart** | **Wapen** | | | | | | | | **Vlag** | | | | | |  **Land** | Pole | |  **Woiwodskap** | Wes-Pommere | |  **Distrik** | Selfregerende stad | |  **Koördinate** | 54°28′N 17°2′O / 54.467°N 17.033°O / 54.467; 17.033 | |  **Stigting** | 9de eeu | |  **Stadstatus** | 1265 | |  **Oppervlakte:** |   | |  - Totaal | 43,15 km² | |  **Hoogte bo seevlak** | 22 m | | | |  **Bevolking:** |   | |  - Totaal (31 Desember 2010) | 96 655 | |  - Bevolkingsdigtheid | 2 250/km² | |  **Tydsone** | UTC +1 (MET) | |  - Somertyd | UTC +2 | |  **Stadspresident** | Robert Biedroń | |  **Amptelike Webwerf** | *www.slupsk.pl* | | **Słupsk** [ˈswupsk], Duits *Stolp*, is 'n stad in die Poolse Woiwodskap Pommere en die administratiewe setel van die Powiat Słupski. Słupsk is oorspronklik deur ambagsmanne en handelaars gestig - die eerste verwysings na die nedersetting, wat deur inheemse Kasjoebiërs en Duitse setlaars bewoon is, dateer uit die 11de eeu. In die 14de eeu het Słupsk tot die Hanseverbond van Noord-Duitse stede toegetree en danksy die handel met barnsteen 'n ekonomiese bloeitydperk beleef. Vanaf die 15de eeu tot die middel van die 17de eeu het die hertoë van Pommere-Wolgast hul hertogdom vanuit Słupsk geregeer. In 1653 het die stad Pruisies geword. Słupsk is in Maart 1945 deur die Rooi Leër beset en is net een dag later deur 'n brandramp grotendeels vernietig. Tussen 1975 en 1998 het Słupsk as administratiewe hoofstad van die gelyknamige woiwodskap gefungeer, maar is as gevolg van administratiewe hervormings op 1 Januarie 1999 by die Woiwodskap Pommere ingesluit. Vanweë sy ryk argitektoniese erfenis word na Słupsk dikwels ook as die "Klein-Parys van Pommere" verwys.

'n Karikatuur van 'n algemene emo-tiener. **Emo**, oftewel **emocore**, is 'n versamelnaam vir 'n breë verwysing na 'n golf van rockmusiek wat aan die begin die 21ste eeu veral onder die jeug gewild geraak het, asook die kleredrag en haarstyle wat daarmee gepaard gaan. Dit word ook met popcore, pop punk en powerpop verbind. Daar word na die aanhangers van hierdie styl as **emo kids**, **emos**, **scene kids** en soms ook **wrist-slitters**. Emocore is oorspronklik die naam gegee aan 'n meer ondergrondse musiekgenre, afkomstig vanuit hardcore punk. Wat deur die media as emo bestempel word is meer toeganklik as oorspronklike emocore. Emocore is basies rockmusiek wat deur veel ligter popmusiek beïnvloed is, en dis juis dáárom dat dit gereeld op radiostasies gespeel word en op TV-stasies. Die agtergrond van hardcore punk is nie baie duidelik nie. Sogenaamde emo musiekgroepe het baie te doen met swartgalligheid en pessimisme wat betref hul lewensvisie, wat aansluit by die angs en verwarring wat tieners normaalweg ervaar. Dit is 'n gebruik onder emos om hul polse te sny, alhoewel dit nie van toepassing is op alle emos nie. Die woord *emocore* is afkomstig van *emotional hardcore*. Omdat *emotional* so 'n breë term is, kan byna enige musiekgroep as sulks geklassifiseer word. Emo's word gewoonlik gestereotipeer as polssnyers en mense wat hulself bejammer. Dit is nie altyd waar nie, omdat daar baie mense is wat aanhangers is van emo-musiek, maar nooit die emo-style volg nie. Dit is ook raar vir mense wat verby puberteit is om soos emo's aan te trek, hoewel die musiek tot 'n wye gehoor kan spreek en gevolglik ook 'n wye aanhangerspektrum het. Musiekgroepe ------------ Across Five Aprils - Aiden - Alesana - Alexisonfire - Black Veil Brides - The All American Rejects - Amped - Angels & Airwaves - As Cities Burn - Avenged Sevenfold - Brand New - Bullet For My Valentine - Chasing Victory - Chiodos - Cobra Starship - Coheed And Cambria - Cute Is What We Aim For - Dashboard Confessional - Ephen Rian - Escape The Fate - Falling in Reverse - Fall Out Boy - Finch - Fokofpolisiekar - Foto na Dans - From Autumn To Ashes - From First to Last - Funeral For A Friend - Hawthorne Heights - Hellogoodbye - Jack's Mannequin - Klopjag - Les Savy Fav - Linkin Park - Lost In Rhone - Lostfoundbroken - Lostprophets - LoveHateHero - Moneen - My Chemical Romance - Paramore - Panic! at the Disco - Phoenix Mourning - Roses Are Red - Saosin - Saves The Day - Senses Fail - Silverstein - Something Corporate - Sparta - Steel Rules Die - The.Maple.Room - The Sleeping - The Starting Line - Taking Back Sunday - Thrice - Thursday - The Used - Twentyinchburial - Underoath - Waterdown Galery ------ * 'n Tienerseun met 'n emo-haarstyl en -grimering.'n Tienerseun met 'n emo-haarstyl en -grimering. * 'n Voorbeeld van emo-mode.'n Voorbeeld van emo-mode. * 'n Groep emo-tieners.'n Groep emo-tieners. * 'n Emo-tienermeisie.'n Emo-tienermeisie. * 'n Emo-tienermeisie.'n Emo-tienermeisie. * 'n Emo-tienerseun.'n Emo-tienerseun. * 'n Emo-meisie in 'n emo-posisie.'n Emo-meisie in 'n emo-posisie. * Tipiese voobeeld van 'n emo-haarstyl. Swart en reguit met onkonvensionele kapsel.Tipiese voobeeld van 'n emo-haarstyl. Swart en reguit met onkonvensionele kapsel. * Tipiese emo-drag, grimering en haarstyl.Tipiese emo-drag, grimering en haarstyl. * 'n Emo-tienerseun.'n Emo-tienerseun. Verhandeling ter bespreking --------------------------- * Geldenhuys, Odette. 2010. Ondersoek na die belewenisse van adolessente wat met die emo-subkultuur identifiseer : 'n gevallestudie. Magister-verhandeling Diaconiologiae. Pretoria: Universiteit van Suid-Afrika.

Die **Oosseevloot** of **Baltiese Vloot** (Russies: Балтийский флот, *Baltijiski flot*) van Rusland se hoofkwartier is in Kaliningrad. Die vloot het ’n lang geskiedenis as deel van die Sowjetvloot en is nou deel van die Russiese Vloot. Die ondergang van die Sowjetunie het die Oosseevloot van sleutelbasisse in Letland, Litaue en Estland ontneem en Kaliningrad-oblast is nou die vloot se enigste ysvrye basis in die Oossee. Verder word Kaliningrad deur Pole en Litaue van die res van Rusland afgesny. Toe Rusland daarop aandring om Kaliningrad as ’n swaar gewapende garnisoen te behou, het dit aansienlike internasionale kritiek ontlok, veral van Pole. Königsberg is in 1945 as deel van die Potsdam-ooreenkoms aan die Sowjetunie toegeken, maar die Russiese Federasie het geen wettige titelregte tot die enklawe nie. Gewapende magte wat net so groot is soos die hele Poolse Weermag is in die Kaliningrad-oblast gestasioneer. Toe Rusland tussen 1992 en 1994 al sy voormalige Warskouverdrag-magte uit Pole en die Baltiese lande onttrek het, is sommige lug-, vloot- en landmagte na Kaliningrad verskuif, oënskynlik omdat daar behuisingstekorte elders in Rusland was. Toerusting van ’n ou dieselelektriese Sowjet-duikboot B-413 (Б-413), wat in 1969 gebou is, in die Museum van die Wêreldoseaan in Kaliningrad. Ontwikkelings in Rusland se federale regeringstelsel het in die afgelope paar jaar daartoe gelei dat sommige gebiede in Rusland aansienlike outonomiteit verkry het, veral Kaliningrad, waar die vrye ekonomiese gebied Jantar opgerig is. Die ander groot basis van die Oosseevloot is by Kronstadt, ’n satellietdorp van Sint Petersburg. Dit is geleë op die Kotlin-eiland in die Golf van Finland, sowat 29 km noordwes van Sint Petersburg. In 1996 het die vloot 9 duikbote, 23 oppervlak-vegskepe, 3 kruisers, 2 torpedojaers, 18 fregatte en ongeveer 65 kleiner vaartuie gehad. In die middel van 2000 was daar sowat 100 verskillende tipes gevegskepe, terwyl sy maritieme lugvaartgroepeenhede toegerus was met 112 vliegtuie. In 1904 is die vloot na die Stille Oseaan gestuur om in die Russies-Japannese Oorlog van 1904–1905 te veg en in 1905 is dit tydens die Slag van Tsushima vernietig. Die geskiedkundige slag het die Russiese mag in Oos-Asië ’n ernstige knou toegedien. In 1936 het ’n deel van die Oosseevloot die Noordelike Seeroete na die Stille Oseaan onderneem waar ’n gewapende konflik met Japan gedreig het. Admiraals van die Vloot: * Zinowi Petrowitsj Rozjdestwenski Skepe en duikbote benoem tot die vloot: * Sowjetduikboot M-256, ’n Projek 615-kortafstand-aanvalsduikboot (diesel) van die Sowjetvloot.

**Theunis Theodorus Cloete** (1924–2015) was 'n bekroonde Afrikaanse digter, Bybelvertaler, letterkundige en akademikus. In die 1970’s was hy by die hersiening van die Afrikaanse Kerkgesange betrokke en later by die 1983-vertaling van die Bybel in Afrikaans. Cloete was vir lank aan die Potchefstroomse Universiteit (nou Noordwes-Universiteit) se Skool vir Tale en Skryfkuns verbonde. Hy het verskeie pryse vir sy werke ontvang, onder andere die Ingrid Jonker-prys, W.A. Hofmeyr-prys, Hertzogprys (twee keer) en die Andrew Murray-prys. Cloete skryf aanvanklik onder die skuilnaam T. Jansen van Rensburg (sy oupa se naam) en publiseer verskeie van sy gedigte in tydskrifte onder die skuilnaam om die water te toets voor hy in 1980 met *Angelliera* debuteer. Lewe en werk ------------ ### Vroeë lewe en opleiding Theunis Theodorus Cloete is op 31 Mei 1924 op Vredefort in die Vrystaat gebore, waar sy pa ’n boer was. Sy voorname beteken "Vryburger" en "Geskenk van God". Tot aan die einde van 1939 gaan hy op Vredefort skool aan die Hoërskool Chris van Niekerk, waar hy standerd agt slaag. Daarna matrikuleer hy in 1941 aan die Hoërskool Monument in Krugersdorp. In 1942 begin hy om Teologie te studeer aan die Universiteit van Pretoria, maar polio bring ’n einde aan sy studies. Gedurende sy lang siekbed ontwikkel hy ’n voorliefde vir letterkunde en na sy herstel begin hy in 1945 met die studie van letterkunde onder professor Gerrit Dekker by die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys (tans Noordwes-Universiteit). Hy behaal in 1947 die B.A.-graad, in 1948 die Universiteits Onderwysdiploma en in 1949 die M.A.-graad, almal met onderskeiding. Sy verhandeling vir sy M.A.-graad is *N.P. van Wyk Louw se siening van die geestelike lewe as teen-natuurlike en sy profeetskap daarvan*. In 1949 is hy tydelik dosent aan die Potchefstroomse Universiteit en onderwyser aan die Hoërskool Gimnasium op die dorp. Einde 1949 vertrek hy na Nederland en sit onder leiding van N.P. van Wyk Louw sy studies aan die Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam voort. In hierdie tyd trou hy met Anna van Zyl, ’n huwelik waaruit drie seuns en twee dogters (Riana en Thea) gebore word. Hy promoveer in Januarie 1953 met ’n vergelyking tussen *Trekkerswee* van Totius en *Joernaal van Jorik* van D.J. Opperman. ### Loopbaan In Februarie 1953 aanvaar hy ’n lektoraat in Afrikaans-Nederlands aan die Potchefstroomse Universiteit, word later senior lektor en in 1962 word hy bevorder tot professor. In hierdie tyd verwerf hy veral bekendheid as literator. In 1963 gaan hy weer oorsee en doen navorsing in Amsterdam en Oxford. Met die stigting van die Universiteit van Port Elizabeth aanvaar hy in 1965 ’n professoraat in Afrikaans-Nederlands en Algemene Taal- en Literatuurwetenskap aan hierdie universiteit, waar hy ook vanaf 1967 soms waarneem as rektor. Hy word die eerste dekaan van die Fakulteit Lettere daar en dien as lid van die Senaat in die Universiteit. In 1968 ondergaan hy ’n ernstige operasie, wat hom vir ’n ruk in ’n rolstoel laat beland. Hy keer in Januarie 1970 terug na die Potchefstroomse Universiteit as hoogleraar in Afrikaans-Nederlands. Hy en sy vrou besoek Europa weer in 1973. Onder voorsitterskap van Gerrit Dekker word hy aangestel as lid van die Sensuurraad en dien vir meer as tien jaar lank, tot 1975, op hierdie raad. In hierdie hoedanigheid is hy betrokke wanneer die eerste Afrikaanse roman, André P. Brink se *Kennis van die aand*, verbied word. Hy is lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en lid van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in Leiden, Nederland. By die Akademie dien hy in die Fakulteitsraad en Raad en is vir baie jare lid en ook voorsitter van die Letterkundige Komitee. Verder dien hy ook in liggame soos die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing, advieskomitees van die regering en onderwysliggame. ’n Ernstige gesondheidsterugslag in 1975 dwing Cloete om, op aanbeveling van sy geneeshere, te bedank uit die Akademie vir Wetenskap en Kuns en ander komitees waarop hy dien en sy aandag te beperk tot sy universiteitswerk. Hy ly aan outo-immunisering, ’n toestand waartydens die liggaam immuniseringstowwe afskei, terwyl daar niks is om te immuniseer nie. Die stowwe val dan die liggaam self aan, wat baie pyn veroorsaak en beweging aansienlik bemoeilik. In 1983 tree hy weens swak gesondheid af as hoogleraar, maar hou daarna steeds aan om Afrikaanse poësie en literêre teorie te doseer as buitengewone professor aan die Potchefstroomse Universiteit. ### Openbare voordragte Hy gee verskeie belangrike openbare voordragte. Op 16 September 1977 lewer hy die Langenhoven-gedenklesing aan die Universiteit van Port Elizabeth onder die titel *Totius se organiese beskouing* (deur die universiteit gepubliseer), terwyl hy in 1980 die N.P. van Wyk Louw-gedenklesing by die Randse Afrikaanse Universiteit aanbied onder die titel *Van Wyk Louw se fundamenteel dramatiese instelling* (opgeneem in *Die oopgelate kring*, ’n bundeling van die eerste elf sodanige gedenklesings onder redaksie van F.I.J. van Rensburg). By verskeie geleenthede lees hy ook van sy eie werk in die openbaar voor, onder andere by Versindaba se jaarlikse feeste. Tydens die Klein Karoo Nasionale Kunstefees van 2014 op Oudtshoorn tree hy op in die produksie *God die digter*. Dit bestaan uit ’n keur uit sy gedigte wat deur sy assistent Babette Viljoen en die kunstenaar Olga Leonard aaneengeskakel is om die skeppingsverhaal te vertel. Sommige van die gedigte is getoonset en gesing, terwyl Cloete self die ander voorlees. Hierdie produksie word onder regie van Lize Beekman aangebied. Na sy dood word daar by Aardklop van 2015 ’n reeks video-opnames vertoon wat in 2014 gemaak is, waarin hy praat oor sy werk aan die psalm-omdigtings. ### 1933 Vertaling van die Bybel In die vyftigerjare is hy betrokke by die hersiening van die 1933-vertaling van die Bybel in Afrikaans en in die sewentigerjare help hy ook met die hersiening van die Afrikaanse Kerkgesange. Weens sy statuur as digter en sy besonder wye taalkennis (benewens Afrikaans, Engels en Nederlands kan hy ook Duits, Hebreeus, Grieks, Latyn en Italiaans lees), word hy in die tagtigerjare deur die interkerklike komitee vir Psalms getaak met die opdrag van ’n nuwe Psalmberyming. Hy is langer as tien jaar besig met hierdie groot taak wat in 2002 tot ’n einde kom met die ingebruikneming van die groot nuwe "*Liedboek van die Kerk*". ### Persoonlike lewe Sy vrou doen nierkanker op en vir die laaste vier jaar van haar lewe versorg hy haar self. Sy is op 2 Mei 2007 oorlede. Na haar dood bly hy in ’n meenthuis op sy seun Theo se erf in Potchefstroom. Hy doen kanker in sy regterbors op, wat hy laat verwyder, waarna die kanker in 2010 in sy linkerbors hervat. ’n Gewas so groot as ’n hoendereier word uit sy linkerbors gesny. Hy is op Woensdag, 29 Julie 2015 op die ouderdom van 91-jaar in die MooiMed-hospitaal op Potchefstroom oorlede. Sy letterkundige nalatenskap word by die Noordwes-Universiteit bewaar. Skryfwerk --------- ### Poësie Reeds van standerd ses af skryf hy deurlopend deur sy lewe gedigte, wat hy in die beginjare self toonset en sing. Die gedwonge rus wat hy moet neem tydens sy gesondheidsterugslag in 1975 bied hom die geleentheid om meer tyd aan sy digkuns te spandeer. Om die water te toets laat hy party van hierdie gedigte in *Tydskrif vir Letterkunde* publiseer, aanvanklik onder die skuilnaam T. Jansen van Rensburg (sy oupa se naam). Later publiseer hy ook in *Standpunte*. In 1981 lewer hy ’n verrassende debuut as digter met *Angelliera* en vestig hy hom dadelik as ’n digter van formaat. Die titel is ’n samevatting van "angel" (wat die satiriese gedigte in die bundel aandui, maar ook seksuele konnotasies het), "lier" (musiekinstrument), "liriek" (die Griekse lira, wat as instrument van die winde hemel en aarde verbind) en "angelier" (tradisioneel verbind met suiwer liefde en die huwelik, wat die gedigte oor seks, die huisgesin en die pyn en vreugdes hiervan aandui). Die meerduidige betekenis van die titel sluit die gedigte in die bundel oop en dui ook aan hoe die digter ’n harmoniese eenheid tussen alle dinge vooropstel. Aansluitend hierby is die liriese lofprysinge van die God wat alle dinge verbind. Die natuur is ook ’n belangrike motief, terwyl op satiriese wyse gebreke in die samelewing uitgewys word. *Angelliera* verwerf die Ingrid Jonkerprys en die W.A. Hofmeyrprys in 1981 en is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die Louis Luyt-prys. In 1990 word hierdie bundel saam met *Jukstaposisie* met die Rapportryersprys bekroon. *Jukstaposisie* se titel dui reeds aan dat dinge (en afdelings) naas mekaar gestel word om beide die teenstellings as die ooreenkomste op digterlike wyse te betrag. Die gedigte is ’n verwondering oor die grootsheid van God se skepping, wat in sy wese teenstellend en paradoksaal is, met die teenstelling self ’n wonder. So word daar verbande gevind tussen die mees disparate dinge wat vernuftig van verskeie hoeke verken word, terwyl alles op ’n manier interafhanklik is. Die agt genommerde afdelings word binne hierdie oorkoepelende verband tot eenheid gesnoer deur motiewe (lewe en dood, wreedheid en skoonheid, digterskap, blywende aarde teenoor verganklike mens) vernuwend te herhaal en ander gesigspunte daarop te betrek. Die Louis Luyt-prys word in 1983 aan *Jukstaposisie* toegeken en in 1990 wen hierdie bundel saam met *Angelliera* die Rapportryersprys. *Allotroop* werk met die gegewe van ’n ernstige siekbed, waardeur ’n herwaardering van die aardse en goddelike volg. Die eerste deel van die titel is afgelei van die Griekse "allos" wat "anders" beteken en verwys na die feit dat ’n toestand of oerelement in meer as een vorm kan voorkom. Die tweede deel van die titel ("troop") word normaalweg geassosieer met stylfigure of die uitbreiding van standaardbetekenis soos byvoorbeeld die geval is by gebruik van ’n metafoor. Die saambinding wys ook op die chemiese verskynsel dat sekere elemente en verbindinge (soos koolstof, fosfor en swawel) in meer as een vorm kan bestaan. Telkens word dus ander vorms van dieselfde onderwerp weergegee, sodat die eendersheid van ander (verskillende) dinge ervaar kan word. Die sewe afdelings van hierdie bundel betrek verskeie verskyningsvorms van die aardse bestaan, soos lewe en dood, groei en aftakeling, aanvaarding en verset, wat elkeen op eie manier deel is van die groot geheel en dus eerder aanvullings van mekaar is as teenoorgesteldes. *Allotroop* wen die C.N.A.-prys in 1985, die W.A. Hofmeyr-prys in 1986 en saam met *Idiolek* die Hertzogprys in 1987 en is op die kortlys vir die toekenning van die Rapportprys in 1986. *Idiolek* is die taalkundige term vir die spreekvariant wat ’n individu praat. Dit word gevorm deur die woordkomponente "idios", wat in Grieks eie of privaat beteken, en "dialek". Sekere reeds bekende temas keer hier terug, soos die wonderlike samehang en aaneenskakeling van disparate en verwante dinge en die herhalingspatrone in die skepping. Primêre verwysings is uit die musiek, die Bybel en die algemene Westerse literatuur. Die bundel het agt afdelings, met deurlopende motief van die mens as middel om die kosmos rondom hom weer te gee. Waarnemings word dan in die spreker se eie taal (of idiolek) verwoord. *Idiolek* word in 1987 saam met *Allotroop* met die Hertzogprys bekroon. Die titel *Driepas* (ook musiekmaat) stel reeds die klawer-simbool op die voorblad bekend wat dien as bindmiddel vir die bundel, met die drie sirkels wat mekaar versny en dus onlosmaakbaar aan mekaar verweef is. Die titel roep ook die Drie-eenheid op, waardeur die Skepping (tematiek van die bundel) ontstaan het. Die klawer is verder simbool van vrugbaarheid, lente, oorvloedigheid, ywer en geluk. Aansluitend hierby is ook die koepel en boog belangrike simbole, waardeur die hemelse gewelf en die aarde ook verbind word. Soos in sy vorige bundels vorm hierdie lywige bundel weereens ’n hegte eenheid. Dit word in elf afdelings verdeel. *Driepas* verower in 1990 die W.A. Hofmeyr-prys en is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die C.N.A.-prys, terwyl dit in 1992 op die kortlys is vir die toekenning van die Helgaard Steyn-prys. In *Met die aarde praat* bring Cloete ervaring van die natuur en skepping onder woorde. Die titel is ontleen uit die Bybelse boek Job, wat ook as onderbou dien vir die soeke na God in Sy skepping, en is dubbelsinnig daarin dat die digter nie net "met" nie maar veral "oor" die aarde praat en dan ook oor die goddelikheid soos dit in die aarde gemanifesteer word. Die digter se tegniese vaardigheid en verbluffende rymvernuf, ook in ongewone rympatrone, word in hierdie bundel tot ’n nuwe hoogtepunt gevoer. *Met die aarde praat* verower in 1993 die Hertzogprys, die Rapportprys en die Rapportryersprys. Die titel van *Uit die hoek van my oog* impliseer om iets terloops of in die verbygaan waar te neem, sonder om daarop te fokus. Dit is egter juis die fyn waarnemingsvermoë wat beïndruk. Tematies sluit die bundel by sy voorafgaande bundels aan en bevat dit verse oor byvoorbeeld diere, sosiale kommentaar en satire, meelewende verse oor siekte, ouderdom en verval, kunstenaars, Bybelse gegewens met hedendaagse toepassings en landskappe van oor die hele wêreld. Nuut is ’n groter klem op die hedendaagse Suid-Afrika en die negatiewe pad wat dit inslaan. *Heilige nuuskierigheid* sit Cloete se hele oeuvre se tematiese verbinding van dinge en die mens met mekaar en die kosmos voort, waardeur die digter die Goddelike inwerking deur en tussen alle dinge probeer naspeur. Die titel is afgelei van ’n opmerking van Einstein en die bundel beeld dan ook uit die nuuskierigheid oor die wetenskap, die kosmos en die ouerwordende liggaam wat mettertyd verval. Daar is verder die afdeling *Ambraal* met liefdesgedigte gerig aan sy vrou, terwyl sosiopolitieke en kulturele kommentaar ook gelewer word. *Heilige nuuskierigheid* is in 2008 op die kortlys vir die Universiteit van Johannesburg-prys. *Uit die wit lig van my land gesny* is ’n huldigingsbundel aan Anna, sy oorlede vrou, wat in ’n beperkte, bibliofiele uitgawe uitgegee word. Hierdie uitgawe word op 2010 almal by Aardklop uitverkoop, waarna die bundel ook in gewone formaat uitgegee word. Die gedigte is almal geskryf na Anna se dood en behandel haar as persoon, maar besin ook oor die wonder van ’n menslike verbintenis binne ’n verhouding, binne gesinsverband en in die geborgenheid van huis en tuin. Die verhouding word dan die raamwerk waarbinne die mens se verganklikheid deur liefde oorwin word. *Onversadig* getuig weereens van die digter se belesenheid, insig en vermoë om totaal uiteenlopende dinge in ’n eenheid saam te snoer. Die titel getuig van die onversadigbare drang na kennis van ’n magdom onderwerpe. Die gedigte is ook onversadigbaar in hulle beperkte vermoë om uiting te gee aan die onbeperkte heerlikheid van die heelal. In die bundel word die paradoks van menswees en die ewige soeke na insig en kennis en betekenis ondersoek, van die klassieke tot die moderne tye. So tree dit in gesprek met ouer digters soos Toon van den Heever en Theo Wassenaar en beskryf dit die wisselvalligheid van die menslike bestaan vanaf Bybelse tye. Sterflikheid en die verganklike aard van die mens is ’n deurlopende tema. Daar is gedigte oor liefde en die dood, met ’n aantal gedigte wat gewy word aan die dood van die digter se vrou. Hierin word wegbeweeg van die konvensie dat dit teen die dekorum van hierdie soort gedig is om die lyding en oorsaak van die pyn en dood te beskryf. Die pynlike agteruitgang word dus op aangrypende manier belig. Die temas binne die bundel is divers en sluit in disparate dinge soos Rembrandt, uitkomsgerigte onderwys, molle en die Dakar-tydren, weergegee in ’n wisselende toonaard (byvoorbeeld satiries, skertsend, ironies, speels, parodies) in ’n groot aantal vorms wat wissel van kwatryn tot vrye vers. *Onversadig* is in 2012 op die kortlyste vir die toekenning van die W.A. Hofmeyr-prys, die ATKV-poësieprys en die Universiteit van Johannesburg-prys. *Karnaval en Lent* se titel verwys na die uiterste kontras tussen die vleeslike en geestelike, soos beliggaam in die uitspattighede van oordadige kos- en drankgebruik wat die karnaval kenmerk wat volg ná die einde van die sobere vastyd wat in die Katolieke tradisie as Lent bekend staan. Hierdie bundel staan weer in die lig van die strewe na groter insig in die aard van die komplekse verhouding tussen God, mens en natuur en die skakeling daarvan met die woordambag, ’n kerntema in Cloete se gehele digterskap. *Karnaval en Lent* is in 2015 op die kortlys vir die toekenning van die Elisabeth Eybers-prys en die ATKV-prys vir poësie. #### Psalms Cloete is teksdigter van die NG Kerk wat hoofsaaklik verantwoordelik is vir die omdigting van die Psalms, wat saam met enkele ander goedgekeurde omdigtings van ander digters opgeneem word in die omvangryke *Liedboek van die Kerk*. Sy omdigtings is nie ’n verwerking of hersiening van wat in Hollands en deur Totius gedoen is nie, maar is oorspronklike werk. In sy omdigtings oorkom hy vele van die swakhede van Totius se herberymings, veral argaïese woordgebruik, en in sommige verse transponeer hy deur vindingryke woordgebruik die Hebreeuse grondteks na ’n hedendaagse Suid-Afrika. Al die omdigtings is egter nie noodwendig verbeterings nie, veral wanneer Cloete se Psalm 8 langs die oorspronklike van Totius geplaas word. Die Andrew Murray-prys word in 2002 aan die *Liedboek van die Kerk* toegeken. #### Versamelbundels *Die baie ryk ure* is ’n keur uit sy gedigte saamgestel deur Heilna du Plooy, Joan Hambidge en die digter self. Sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder *Groot verseboek*, *Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte*, *Digters en digkuns*, *Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte*, *Die dye trek die dye aan*, *Goudaar*, *Honderd jaar later*, *Woordpaljas*, *Die goue vreugde*, *Voorspraak* en die *Versindaba* bundels wat jaarliks na hierdie fees uitgegee word. ### Prosa Cloete skryf ook kortverhale, wat onder andere in *Tydskrif vir Letterkunde* en *Standpunte* gepubliseer word. Sy kortverhaaldebuut maak hy in 1984 met *Die waarheid gelieg*. Hierin is 22 kort verhalende tekste gebundel, wat in vier afdelings georden word, onder die titels *Dichters liegen de waarheid*, *… weet ons mos, hoe digters lieg*, *Lie creatively* en A*lles leugens*. Soos die titels aandui, gaan die verhale dus almal oor die waarheid en die leuen en word die sentrale gedagte uitgelig dat die verhaal fiksie (leuen) is, maar tog die waarheid verbeeld deur die menslike kondisie wat dit uitbeeld. *Die bedrieër* handel oor die man wat na ’n mislukte affair deur die vroue van die gemeenskap verguis word. Betekenisvol is hulle motivering nie dat die man immoreel opgetree het nie, maar dat hy hulle illusies vernietig het en hulle dus eerder die leuen as die waarheid wou gehad het. Die verhaal *Veg om te verloor* is ’n hoogtepunt in die bundel. Dit is die verhaal van twee susters wie se Vrystaatse ouers vyftig jaar tevore met die Anglo-Boereoorlog neutraal gebly en die gesin as gevolg daarvan besonder welvarend geword het, maar die susters in hulle jeugjare deur die gemeenskap verwerp is. Hierdie verwerping speel in op hulle gemoedstoestand sodat hulle later hulle besittings vernietig in ’n poging om net weer deur mense aanvaar te kan word. *Dokter Diedericks leer om te lag* is ’n vernuftige verwerking en kommentaar op J. van Melle se bekende *Oom Diederik leer om te huil*. In ’n meer moderne milieu onderneem Dokter Diedericks ’n soortgelyke reis as Oom Diederik, maar hy leer die les dat slegs diegene wat geleer het om op aarde te lag, hemel toe sal gaan. *Mooi klere* is ’n verhaal van ’n puntenerige man vir wie alles altyd op sy plek moes wees. Na sy dood bly al sy klere en besittings onaangeraak. Sy verhouding met sy sekretaresse was kuis, want hy wou nie sy klere uittrek sodat dit kreukel nie. Nie al die verhale is op peil nie en sommige steek nog vas by die anekdotiese. Party verhale word ook aangebied as vertelling (soms in verlede tyd) eerder as om dit te dramatiseer en sodoende meer onmiddellik te maak. *Identikit* is sy tweede kortverhaalbundel en bevat sewentien meestal kort tekste. Die titel verwys na die saamgestelde beeld van ’n verdagte wat moet help by die oplos van ’n misdaad. Die skrywer poog dan in hierdie bundel om die mensdom se identikit op te bou om sodoende die lewensraaisel te probeer oplos. Die identikit is egter onmiddellik ook ’n beraming van die werklike en kan per definisie nie ’n akkurate weergawe van die werklikheid wees nie. Tegnies vernuwend is die oorskryding en vermenging van die grense van tradisionele tekstipes soos die essay, anekdote en verhaal. Verskeie invalshoeke word gebruik en die stem van die storieverteller, filosoof en gelowige kom saam met ander perspektiewe aan die beurt. Die verhale is egter nie almal op peil nie en sommige word weinig meer as meditasies of didaktiek. Van sy kortverhale word opgeneem in versamelbundels, waaronder *Die Afrikaanse kortverhaalboek* saamgestel deur Abraham H. de Vries, *Vertellers* van Merwe Scholtz en *Vuurslag* onder redaksie van Hennie Aucamp. *Die ander een is ek* is sy digterlike credo, waarin hy skryf oor sy siening van die lewe en die mens as deel van die skepping. Hy sluit hierin ook outobiografiese materiaal in. Die titel verwys na die soeke van die digter na die kernpersoon wat hy nooit vind nie, die soeke na die self in die ander een. ### Drama Die drama *Onderhoud met ’n bobbejaan* maak sy buiging tydens die Kampustoneelfees van 1985 en word ook gepubliseer. Hierin word professor Gibbon, wat die naam van ’n aapsoort het, aan die einde van sy lewe deur Kwestor en haar televisiespan ondervra met die doel om ’n video-opname te maak. Tydens die loop van die gesprek word die professor gedwing om selfondersoekend antwoorde te vind op die lewensvrae. Die gedwonge eerlikheid van hierdie proses en die pynlikheid van sy herinneringe takel hom fisies en geestelik af. Hy word blootgestel in sy swakheid en valsheid in die soeke na eer wat hy lewenslank nagestreef het, wat gekontrasteer word met die positiewe beeld wat hy na buite weerkaats het. Terugflitse na die verlede (onder andere na ’n voorval tussen hom en sy verpleegster Helen en ’n voorval tussen hom en sy dogter Lea) en die gedurige teenwoordigheid van hersenskimme word gebruik om die dramatiese handeling te versterk. Gibbon is deurentyd besig om te transformeer tot ’n bobbejaan, sodat die verskil tussen mens en dier gaandeweg opgehef word. Die intellektuele diepgang van die drama en die dialoog, waarin die wesenlike van menswees indringend ondersoek word, maak van die drama iets besonders. Vindingryk is ook die benutting van eietydse tegnologiese middele waardeur die gebeure verewig word. As drama gaan dit egter mank aan handeling en karakterdifferensiasie en word dus meer van ’n gedagtedrama as ’n opvoerdrama. ### Literator Aanvanklik maak Cloete sy naam as letterkundige kritikus en nie as digter of kreatiewe skrywer nie. Sy doktorale proefskrif word gepubliseer as *Trekkerswee en Joernaal van Jorik*, waar hy hierdie eposse van Totius en D.J. Opperman met mekaar vergelyk met betrekking tot die wese en waarde van elkeen in die geheel, afsonderlik en in verhouding met mekaar en tot die ontwikkeling van die Afrikaanse poësie. Rob Antonissen dui in *Kern en tooi* aan dat Cloete se proefskrif sy kennis van albei gedigte grootliks vermeerder het en spesifiek met betrekking tot *Joernaal van Jorik* ook nuwe interpretasie openbarings gemaak het. Cloete is die skrywer van meer as honderd wetenskaplike artikels oor sy vakgebied en ’n aantal monografieë. *Beskouings oor poësie* is ’n huldigingsbundel met sy sestigste verjaarsdag aan Gerrit Dekker, waarvan hy een van die medeskrywers is, terwyl hy saam met T.C. Bothma die boek *Opstelonderrig* skryf. *Die wêreld is ons woning nie* is ’n studie oor die werk van Totius, waarin vier opstelle oor Totius se werk gebundel word. In ’n tweede afdeling word gedigte van Totius opgeneem waarna in die opstelle verwys is. In die reeks *Monografieë uit die Afrikaanse letterkunde* is hy verantwoordelik vir kort oorsigte oor die lewe en werk van *Totius* en *Eugène N. Marais*. " *Op die woord af* bundel opstelle oor die poësie en versdramas van N.P. van Wyk Louw. Die agt opstelle behandel in sommige gevalle ’n oorsigtelike beeld van Louw se werk, terwyl afsonderlike opstelle gewy word aan die gedig *Die swart luiperd*, die gedigsiklus *Vier gebede by jaargetye in die Boland*, *Germanicus* en *Raka*. *Kaneel* is ’n bundel met letterkundige opstelle, terwyl *Tetralogie van F.A. Venter* die vier Groot Trek-romans van Venter behandel. Hy skryf ’n *Gids by D.J. Opperman se Senior Verseboek* wat as handleiding vir leerlinge bedoel is, asook die Blokboeke *Twee idilles: Martjie en Trekkerswee*, *Joernaal van Jorik* en *Hoe om ’n gedig te ontleed.* *Die verhouding tussen die skrywer en sy volk* en *Wat is literatuur?* is publikasies van die Potchefstroomse Universiteit. Sy resensies en vakkundige artikels verskyn in verskeie tydskrifte en koerante. #### Vertaalwerk Hy doen ook verskillende vertalings uit veral die Franse letterkunde, naamlik gedigte, dramas en verhale wat opgeneem is in sy dig- en verhalebundels. Sy vertaling van E. Labiche se drama *Meneer Perrichon gaan op reis* word gepubliseer en hy vertaal ook verskeie ander werke uit die Franse letterkunde. #### Redakteur As redakteur bring hy verskeie navorsingswerke tot publikasie, onder andere *Die Afrikaanse literatuur sedert sestig* (waar hy die oorsig oor die poësie van hierdie tydperk skryf), *Gids by die literatuurstudie* (saam met Elize Botha en Charles Malan) en *Literêre terme en teorieë*. *Literêre terme en teorieë* word genomineer vir die 1992 Rapportprys vir nie-fiksie. Die boek *Skrywers in beeld 1: NP van Wyk Louw*, word deur hom saamgestel. Hy is ook samesteller van verskeie bloemlesings en verhalebundels, waaronder die bloemlesings uit die Nederlandse letterkunde *Van Hooft tot Luyken* (saam met Gerrit Dekker) en *Van Hendrik van Veldeke tot Spieghel*, *Vyfling* (dramas van vyf Hertzogpryswenners), *Faune* (’n bloemlesing uit Afrikaanse gedigte met die dier as tema), *Totius: Vyftig gedigte* en *Dit kom van ver af* (’n kortverhaalbundel van bekende en minder bekende skrywers wat nostalgie weerspieël en spesiaal vir die bundel geskryf is). Saam met P.D. van der Walt en Len Dekker stel hy *Poort 72* saam, ’n keur uit die werk van hoërskoolleerlinge, en saam met Rudolph Willemse stel hy *Lens 78/79* saam, ’n keur uit gedigte van die Potchefstroomse Skrywerskring. Eerbewyse --------- Benewens die talle pryse wat sy letterkundige werke verower, word sy persoon en werk gereeld op ander maniere vereer. In 1976 ontvang hy die Gustav Preller-prys vir Literatuurwetenskap en Letterkundige Kritiek van die Akademie en in dieselfde jaar ’n oorkonde van die Afrikaanse Studentebond vir die uitbouing van Afrikaanse vakliteratuur vir gebruik aan hoër opvoedkundige inrigtings. In 1981 kry hy een van vyf van die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing se gesogte prestige navorsingsbeurse, waaruit die omvangryke publikasie en standaardwerk *Literêre terme en teorieë* ontstaan. Ten tye van sy sestigste verjaarsdag in 1984 word die huldigingsbundel *In teen die groot vergeet* onder redaksie van Hein Viljoen aan hom oorhandig. Die Potchefstroomse Universiteit ken in 1986 ’n eredoktoraat aan hom toe. In 1990 ontvang hy ’n goue medalje en oorkonde van die stadsraad van Potchefstroom vir sy kulturele bydrae en kry hy ook die Rapportryersprys vir al sy poësie. Die SAUK laat in 1991 ’n dokumentêre program oor sy lewe en werk maak en saai dit op televisie uit onder die titel *Die heelal is ’n taalkristal*. Hy word in 1992 vereer met die Staatspresident se Orde vir Voortreflike Diens (Goud) vir sy primêre skryfwerk, sy wetenskaplike navorsing en sy algemene kulturele bydrae. Sy sewentigste verjaarsdag in 1994 word onder andere gevier deur ’n huldigingsprogram wat Obelisk-Musiek en die Streekraad vir Kultuursake in die Studio van die Staatsteater aanbied, met toonsettings van gedigte van hom uit sy digbundels *Driepas* en *Jukstaposisie* op die program. Die Pretoriase Technikon vereer hom in 1996 vir sy werk as skrywer en taalkundige met ’n toekenning in die vorm van ’n moderne beeldhouwerk. In 1997 is hy die Digter van die Jaar van die S.A. Polisiediens se kultuurvereniging, Akpol. Die Kanseliersmedalje van die Potchefstroomse Universiteit word in 2001 aan hom toegeken vir sy omdigting van die 150 Psalms in moderne Afrikaans. Die Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging ken in 2002 die ATKV Prestige-prys, die hoogste toekenning van hierdie organisasie, aan hom toe ter erkenning van sy omdigting van die Psalms, gepubliseer in die *Liedboek van die Kerk*, terwyl die Andrew Murray-prys in dieselfde jaar vir dieselfde werk toegeken word. Ook die Akademie erken hierdie werk deur aan hom in 2002 die N.P. van Wyk Louw-medalje en die Pieter van Drimmelen-medalje toe te ken. Ook in 2002 kry hy ’n Alumni-oorkonde van die Bond van Oud-Pukke en ’n oorkonde van die Potchefstroomse Stadsraad vir sy himnologiese werk. Radiogeskiedenis word in 2002 gemaak wanneer die dokumentêre program *Theuns Cloete: Psalm-omdigter* oor die Paasnaweek gelyktydig op sewe gemeenskapstasies in Suid-Afrika uitgesaai word. Dames Aktueel gee in 2003 ’n toekenning aan hom vir sy taal- en letterkundige werk en sy bydrae as skrywer, terwyl die Lid van die Uitvoerende Raad vir Onderwys in Noordwes hom in 2004 vereer met ’n toekenning vir "die mees vindingryke persoon-baanbreker in onderwys". In 2006 kry hy van die Hoërskool Monument die skool se spesiale gedenktoekenning, wat elke vyf jaar aan ’n oud-leerling toegeken word vir voortreflike en buitengewone diens aan die samelewing. Die Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge (FAK) ken in 2007 ’n erepenning aan hom toe vir sy bydrae tot die Afrikaanse literatuur en in 2008 ontvang hy erelidmaatskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Ten tye van sy 85e verjaarsdag vereer die Noordwes-Universiteit se Potchefstroom kampus, in samewerking met sy familie, hom op 16 Mei 2009 met ’n spesiale huldigingsaand in die vorm van ’n opvoering getitel *Seer en Siter*, na een van sy gedigte. Sy dogter Thea toonset sowat 35 van sy gedigte wat by die vertoning vertolk word. In 2011 ken die Stellenbosse Woordfees hulle Woordtrofee-medalje aan hom toe vir sy lewenswerk en word ’n profiel oor sy werk by die fees aangebied. Die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT) vereer hom saam met Hennie Aucamp en Adam Small in 2013, deur ’n leergebonde eksemplaar van die veertiende deel aan hom te oorhandig. Die Noordwes Universiteit vereer hom in 2013 met ’n alumni-toekenning as een van hulle top oudstudente wat gehelp het om die land te vorm en te bou. In 2014 ontvang hy by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees die Afrikaans Onbeperk-prys vir sy lewensbydrae tot die bevordering van die Afrikaanse letterkunde, en die produksie *God die digter* (waarin ’n keur uit sy gedigte aaneengeskakel is om die skeppingsverhaal te vertel) word tydens hierdie fees onder regie van Lize Beekman aangebied. Vir sy negentigste verjaardagviering in 2014 word ’n eredinee vir hom in Potchefstroom se museum gehou, wat bygewoon is deur oudstudente, vriende en kollegas van regoor die land Bibliografie ------------ ### Poësie * 1980 *Angelliera* * 1982 *Jukstaposisie* * 1985 *Allotroop* * 1986 *Idiolek* * 1989 *Driepas* * 1992 *Met die aarde praat* * 1998 *Uit die hoek van my oog* * 2001 *Die baie ryk ure: 100 uitgesoekte gedigte* * 2007 *Heilige nuuskierigheid* * 2010 *Uit die wit lig van my land gesny. Vir Anna* * 2011 *Onversadig* * 2014 *Karnaval en Lent* ### Kortverhale * 1984 *Die waarheid gelieg* * 1997 *Identikit* ### Toneel * 1986 *Onderhoud met ’n bobbejaan* ### Akademiese publikasies * 1953 *Trekkerswee en Joernaal van Jorik : twee gedigte met historiese materiaal uit twee fases van die Afrikaanse letterkunde* * 1957 *Beskouings oor poësie: ’n bundel opgedra aan prof. G. Dekker op sy sestigste verjaardag 11 November 1957* (met andere) * 1961 *Die wêreld is ons woning nie: ’n studie van die poësie van Totius met tekste* * 1963 *Totius* * 1963 *Op die woord af: opstelle oor die poësie van N.P. van Wyk Louw* * 1963 *Eugène N. Marais* * 1966 *Gids by D.J. Opperman se Senior Verseboek* * 1970 *Twee idilles: Martjie en Trekkerswee* (Blokboek) * 1970 *Tetralogie van F.A. Venter* * 1970 *Kaneel: Opstelle oor die letterkunde* * 1972 *Sensuur: prinsipieel en prakties besien* * 1974 *Joernaal van Jorik* (Blokboek) * 1974 *N.P. van Wyk Louw, 11 Junie 1906 – 18 Junie 1970* * 1978 *Totius se organiese beskouing* (Langenhovengedenklesing) * 1980 *Die Afrikaanse literatuur sedert sestig* * 1980 *Van Wyk Louw se fundamenteel dramatiese instelling* (NP van Wyk Louw-gedenklesing) * 1982 *Die verhouding tussen die skrywer en sy volk* * 1982 *Hoe om ’n gedig te ontleed* (Blokboek) * 1984 *Wat is literatuur?* * 1993 *Die literatuur en sy verband met die tyd* * 2004 *Van Leopold Tot Achterberg* ### Redakteur en mederedakteur * *Die Afrikaanse literatuur sedert sestig* (saam met A.P. Grové, J.P. Smuts en Elize Botha), 1980 * *Gids by die literatuurstudie* (saam met Elize Botha en Charles Malan), 1985 * *Literêre terme en teorieë* (saam met Hein Viljoen, Leon Strydom, Heilna du Plooy en Anne-Marie Bosschoff), 1992 ### Samesteller en medesamesteller * *Van Hooft tot Luyken* (saam met G. Dekker), 1961 * *Van Hendrik van Veldeke tot Spieghel*, 1963 * *Vyfling*, 1966 * *Faune*, 1966 * *Poort 1972* (saam met P.D. van der Walt en L. Dekker) 1973 * *Totius: Vyftig gedigte*, 1876 * *Lens 78/79* (saam met Rudolph Willemse), 1979 * *Dit kom van ver af*, 2002 ### Vertaling * *Meneer Perrichon gaan op reis* – E. Labiche en Ed. Martin, 1962 Toekennings ----------- * 1976 Gustav Prellermedalje vir Litteratuurwetenskap en Letterkundige Kritiek * 1980 Ingrid Jonkerprys vir Poësie (*Angelliera*) * 1981 W.A. Hofmeyrprys vir Poësie (*Angelliera*) * 1983 Louis Luytprys (*Jukstaposisie*) * 1985 CNA-prys (*Allotroop*) * 1986 W.A. Hofmeyrprys (*Allotroop*) * 1986 Eredoktorsgraad van die Universiteit van Potchefstroom * 1987 Hertzogprys vir Poësie (*Allotroop* en *Idiolek*) * 1990 W.A. Hofmeyrprys (*Driepas*) * 1990 W.A. Hofmeyrprys, (*Heilige nuuskierigheid*) * 1992 Rapportprys (*Met die aarde praat*) * 1993 Rapportryersprys vir Poësie (*Met die aarde praat*) * 1993 Hertzogprys vir Poësie (*Met die aarde praat*) * 2002 Andrew Murrayprys (vir die omdigting van psalms) * 2002 N.P. van Wyk Louwmedalje * 2007 FAK-erepenning * 2008 Erelidmaatskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns Sien ook -------- * Lys van Afrikaanse digters Bronnelys --------- ### Boeke * Antonissen, Rob "Kern en tooi" Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963 * Antonissen, Rob "Spitsberaad" Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966 * Antonissen, Rob "Verkenning en kritiek" H.A.U.M. Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 1979 * Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) "Voorspraak" Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994 * Beukes, W.D. (red.) "Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990" Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992 * Botha, Elize en Pretorius, Réna (reds.) "Samehang en sin" Tafelberg-Uitgewers Kaapstad Eerste druk 1983 * Cloete, T.T. (red.) "Die Afrikaanse literatuur sedert sestig" Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980 * Dekker, G. "Afrikaanse Literatuurgeskiedenis" Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970 * De Vries, Abraham H. "Kortom 2" Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1989 * Grové, A.P. "Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans" Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988 * Kannemeyer, J.C. "Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1" Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984 * Kannemeyer, J.C. "Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2" Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. "Verse vir die vraestel" Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998 * Kannemeyer, J.C. "Die Afrikaanse literatuur 1652-2004" Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Nienaber, P.J. Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) "Digters en digkuns" Perskor-Uitgewers * Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007 * Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. "Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde" Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963 * Nienaber, P.J. et al "Perspektief en Profiel" Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969 * Pheiffer, R.H. "Woordpaljas" Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde druk 1993 * Pretorius, Réna "Ryk domeine" Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Tweede uitgawe Derde druk 1990 * Pretorius, Réna "T.T. Cloete (1924-)" in Van Coller, H.P. (red.) "Perspektief en Profiel Deel I" J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 * Scholtz, Merwe "Herout van die Afrikaanse poësie en ander opstelle" Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste druk 1975 * Steyn, J.C. "Van Wyk Louw: ’n Lewensverhaal Deel II" Tafelberg-uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998 * Van Coller, H.P. (red.) "Perspektief en Profiel Deel I" J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 * Van Coller, H.P. (red.) "Perspektief en Profiel Deel 2" J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 * Van Coller, H.P. (red.) "Perspektief en Profiel Deel 3" Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006 ### Tydskrifte en koerante * Beeld hoofartikel "Dankie aan TT Cloete vir ’n lewe met verse" "Beeld" 30 Julie 2015 * Beukes, Marthinus P. "Ritme heel die beenbreekbaarheid in ‘Skouspel 1’ en ‘Glasbreekbaar’ van T.T. * Cloete" "Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 32 no. 4, November 1994 * Breytenbach, Kerneels "’n Ou rusie duur voort" "Die Burger" 23 Junie 1984 * Burger, Willie "T.T. Cloete (1924–2015)" "Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 52 no. 2 Lente 2015 * Cloete, T.T. "Hoe het ‘Angelliera’ ontstaan?" "Beeld" 6 Maart 1996 * Du Plooy, Heilna "Woordskilder en mense-mens" "Beeld" 1 Augustus 2015 * Engelbrecht, Theunis "Die slapelose nuuskierigheid" "Plus" 31 Mei 2007 * Erasmus, Elfra "ATKV vereer T.T. Cloete" "Beeld" 19 Maart 2002 * Gräbe, Ina en Pretorius, Réna "’Angelliera van twee kante bekyk" "Tydskrif vir Letterkunde" Nuwe reeks 19 no. 2, Mei 1981 * Hambidge, Joan "Nota by Réna Pretorius se bespreking van T.T. Cloete se ‘Angelliera’" "Tydskrif vir Letterkunde" Nuwe reeks 20 no. 1, Februarie 1982 * Hambidge, Joan "Bestekopname: T.T. Cloete se ‘Angelliera’ en ‘Jukstaposisie’" "Standpunte" Nuwe reeks 171, Junie 1984 * Hambidge, Joan "Eenhonderd gedigte oor baie ryk ure" "Rapport" 29 Julie 2001 * Johl, Johann "W.A. Hofmeyr-prys vir fiksie" "Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 28 no. 4, November 1990 * Laubscher, Louise "’n Groot psalm-verlange" "Beeld" 30 Julie 2015 * Le Roux, André "Wanneer pyn ’n sintuig word" "Die Burger" 5 Mei 1987 * Ley, Marga "Sy gedig is sy vrou wat praat, sê Cloete" "Beeld" 29 September 2010 * Lijphart, Truida "Kanttekeninge by T.T. Cloete: ‘Literêre geskiedskrywing’" "Standpunte" Nuwe reeks 168, Desember 1983 * Myburg, Johan "Cloete vlieg flink op 85" "Plus" 30 Mei 2009 * Myburg, Johan "Dromend-denkende digter" "Beeld" 30 Mei 2014 * Nienaber, C.J.M. "Cloete en vliegtuigie op handjie" "Standpunte" Nuwe reeks 163, Februarie 1983 * Nieuwoudt, Stephanie "Sy ‘verleentheid’ moet uit" "Beeld" 25 Januarie 2003 * Olivier, Fanie en Belcher, R.K. "Die Ingrid Jonker-prys 1980 – Beoordelaarsverslag" "Tydskrif vir Letterkunde" Nuwe reeks 19 no. 2, Mei 1981 * Pieterse, Henning "Poësie uit drie bloemlesings" "Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 29 no. 1, Februarie 1991 * Pretorius, Réna "Kanttekeninge by T.T. Cloete se vierde digbundel" "Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 25 no. 2, Mei 1987 * Prins, Jo "’n Voortreflike digter" "Wes-Beeld" 10 Februarie 2006 * Prins, Jo "Met oë op die ewigheid" "By" 12 Februarie 2011 * Prins, M.J. "Enkele verhale uit ‘Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns’ byeengebring deur * A.P. Grové" "Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 24 no. 3, Augustus 1986 * Prinsloo, Koos "Vreugde oor ’n prys" "Die Burger" 27 Julie 1983 * Rademeyer, Alet "Akademie vereer T.T. Cloete en UP-oudrektor" "Beeld" 25 September 2008 * Retief, Hanlie "’n Nuwe lied" "Rapport" 4 November 2001 * Smuts, Ria "Angel en lier en angelier en ‘Behoefte aan ongunstige weers- en ander omstandighede’" "Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 31 no.3, Augustus 1993 * Stander, Carina "T.T. Cloete delf diep in credo" "Beeld" 5 Maart 2013 * Steenkamp, Terence "Dat ek nog iets vir SA kan doen, meen baie" "Beeld" 25 September 2007 * Steinmair, Deborah "Huldeblyk aan T.T. Cloete: En wat bly, is die liefde" "Rapport" 2 Augustus 2015 * Van der Elst, J. "Commendatio gelewer op 8 April 1983 by die oorhandiging van die Louis Luyt-prys * aan T.T. Cloete vir sy bundel ‘Jukstaposisie’" "Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 21 no. 2, Mei 1983 * Van der Spoel, Corina "’n Gedig is ’n pasella, sê Cloete" "Insig" September 1994 * Van Niekerk, Carla "Digter ‘stom’ oor aand van eer" "Beeld" 18 Mei 2009 * Van Rooyen. Erika "T.T. Cloete se asem het nog nie opgeraak" "Algemene Kerkbode" 12/13 Desember 1997 * Venter, Leona "Die ‘denk’ rondom die dood by T.T. Cloete" "Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 28, no.3 Augustus 1990 * Venter, Leona "Die praktyk van die kyk" "Tydskrif vir Letterkunde" "Jaargang 29 no. 3, Augustus 1991 * Ward, Ronel "Die minnares in T.T. Cloete se ‘Idiolek’" "Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 35 no. 2, Mei 1998 * Wybenga, Henk "Die prof. wat poëet geword het" "Die Transvaler" 16 Augustus 1980 ### Internet * Beeld: * Beeld: * Beeld: * Beeld: * Beeld: * Beeld: * Die Burger: * Die Burger: * Die Burger: * Die Burger: * Die Burger: * Die Burger: * Volksblad:

Daar is verskeie monumente en ander gedenktekens vir pres. M.T. Steyn in Suid-Afrika en Nederland. Standbeeld in Deventer ---------------------- Standbeeld in Deventer *Sien ook: Standbeeld van M.T. Steyn (1922)* Steyn het van 1877 tot 1879 in die Nederlandse stad Deventer gewoon om hom voor te berei vir die toelatingseksamen tot die Universiteit Leiden. As eerbetoon aan die president het belangegroepe in Nederland die beeldhouer Antoine (Toon) Dupuis opdrag gegee om 'n standbeeld van Steyn te maak. Dit beeld Steyn uit waar hy op 'n koppie staan met 'n bandelier oor sy skouer. Die stadsraad van Deventer het gesorg vir die sentrale staanplek naby die stasie sowel as die voetstuk wat 'n Suid-Afrikaanse koppie voorstel. Gladys Steyn, die president se dogter, het die beeld op 6 Julie 1922 onthul. Standbeeld in Bloemfontein -------------------------- Standbeeld in Bloemfontein *Sien ook: Standbeeld van M.T. Steyn (1929)* 'n Lewensgroot standbeeld van pres. M.T. Steyn staan voor die hoofgebou van die Universiteit van die Vrystaat in Bloemfontein. Die president het sy regterhand halfpad oor sy bors en enkele vingers uitgestrek. Die beeldhouer was Anton van Wouw en dit is in 1929 opgerig op versoek van die Afrikaanse Studentebond en onthul deur die weduwee van die president. President Steynpark en -bank ---------------------------- Steynbank in Otterlo *Sien ook: President Steynpark en -bank* Die President Steynbank in die Nederlandse Nasionale Park De Hoge Veluwe by Otterlo dateer uit die 1924. Dit is vervaardig uit sandsteen na 'n ontwerp deur die Vlaamse argitek Henry van de Velde. Die President Steynbank word ondersteun met die President Steynpark, wat in formele styl aangelê is. De Raadsman ----------- De Raadsman in Otterlo Die beeld De Raadsman (ook bekend as Die Filosoof) is in opdrag van mev. Kröller-Müller deur Joseph Mendes da Costa in 1920–1924 gemaak ter nagedagtenis aan pres. Steyn. Tot met sy dood is Steyn beskou as "siener en raadsman van sy volk". Alhoewel dit soms so gestel word, is dit geen en ook nie bedoel om 'n afbeelding van Steyn te wees nie. Die beeld staan in die park van die Kröller-Müller Museum by Otterlo. Die tuin rondom die beeld en die bybehorende bank staan bekend as die meditasietuin. De Wet-standbeeld ----------------- De Wet-standbeeld in Otterlo *Sien ook: Monument De Wet* Op die voetstuk van die Christiaan de Wet-standbeeld wat in De Hoge Veluwe by Otterlo staan, word pres. Steyn sowel as pres. Paul Kruger uitgebeeld. Borsbeelde ---------- 'n Borsbeeld van Steyn deur die Friese beeldhouer Pier Pander staan in die museum in Leeuwarden. In die Oorlogsmuseum in Bloemfontein staan 'n borsbeeld in brons deur Anton van Wouw. Ook in die Groenewaldsaal van die Oranje Meisieskool in Bloemfontein is daar 'n borsbeeld van Steyn. Geboortehuis ------------ Net suidoos van Winburg is daar 'n Voortrekkermonument en die plaas Rietfontein. Op hierdie plaas staan 'n eenvoudige huisie waarin Steyn gebore is. Hierdie geboutjie is nie net van geskiedkundige, maar ook van argitektoniese belang. Dit is in 1952 tot gedenkwaardigheid verklaar. Graf ---- Steyn en sy vrou is aan die voet van die suil van die Nasionale Vrouemonument begrawe. 'n Eenvoudige koperplaat met die onderstaande bewoording dui hul grafte aan: ``` Marthinus Theunis Steyn 1857–1916 Rachel Isabella Steyn 1865–1955 ``` Ander erkennings ---------------- * 1. Die dorp Steynsrus * 2. Die Boom van Samespreking * 3. M.T. Steynmedalje vir Natuurwetenskaplike en Tegniese Prestasie * 4. Verskeie strate in dorpe in Suid-Afrika, o.a. in Bloemfontein, Pretoria, Vanderbijlpark, Despatch, Rynfield. * 5. 'n Hoërskool in Bloemfontein en 'n laerskool in Alberton dra president Steyn se naam. * 6. Regiment President Steyn * 7. President Steyn-goudmyn in Welkom. Bibliografie ------------ * Oberholster, J.J.: Die historiese monumente van Suid-Afrika. Kaapstad: Kultuurstigting Rembrandt van Rijn vir die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede, 1972. ISBN 0-620-00191-7 * Ploeger, Jan: Boerehelde op De Hoge Veluwe vereer. Lantern, jaargang 19, nr. 1, September 1969. * Ploeger, Jan: Die onthulling van die standbeeld van pres. M.T. Steyn in Deventer 6. Julie 1922. Lantern, jaargang 17, no. 2, Desember 1967. * Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 10. Kaapstad: Nasou, 1974. ISBN 0-625-00326-8 * van Tonder, J.J.: Historiese bome. Radiopraatjies en 50 foto's. Krugersdorp, 1976. * www.vanderkrogt.net * www.vrouemonument.co.za

Die **Oos-Mebon** (Khmer: ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត) is ’n 10de-eeuse tempel in Angkor, Kambodja. Dit is tydens die bewind van koning Rajendravarman gebou en staan op ’n kunsmatige eiland in die middel van die nou droë Oos-Baray.:73–75:116 Beskrywing ---------- Die Oos-Mebon was gewy aan die Hindoegod Shiva en is gebou ter ere van die koning se ouers. Die ligging van die tempel dui op die Khmer-argitektuur se aandag aan oriëntasie en windrigtings. Dit is gebou op ’n as van noord na suid met Rajendravarman se hooftempel, Pre Rup, sowat 1 200 m suid daarvan net buite die baray. Dit lê ook op ’n oos-wes-as met die paleistempel Phimeanakas, nog een van Rajendravarman se projekte, sowat 6 800 m wes daarvan. Dit het dieselfde styl as Pre Rup; dit het twee omringende mure en drie vlakke. Die boumateriaal sluit in sandsteen, stene, lateriet en pleisterkalk. Heel bo is ’n sentrale toring op ’n vierkantige platform wat omring word deur vier kleiner torings by die platform se hoeke. Die beelde by die Oos-Mebon is uiteenlopend en besonders – dit sluit olifante van twee meter hoog by hoeke van die eerste en tweede vlak in. Godsdienstonele sluit in die god Indra op sy olifant met drie koppe, Airavata, en Shiva op sy ryding, die heilige bul Nandi. Besoekers wat van die boonste vlak af uitkyk, kan hulle die uitgestrekte waters voorstel wat die tempel voorheen omring het. Vier landingsplekke op die grondvlak herinner daaraan dat die tempel eens met bote bereik is. Galery ------ | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | | | | --- | | Hoofpoort | | Hoofpoort   | | | | --- | | ’n Olifant wat waghou | | ’n Olifant wat waghou   | | | | --- | | Nog ’n beeld van ’n olifant | | Nog ’n beeld van ’n olifant   | | | | --- | | Laer terras met die beeld van ’n olifant | | Laer terras met die beeld van ’n olifant   | | | | --- | | Latei wat Indra op Airavata uitbeeld | | Latei wat Indra op Airavata uitbeeld   | | | | --- | | Detail | | Detail   | | | | --- | | Trappe na die boonste terras en tempel | | Trappe na die boonste terras en tempel   | | | | --- | | Hooftempel | | Hooftempel   | | | | --- | | Binnekant van die tempel | | Binnekant van die tempel   | | Sien ook -------- * Wes-Mebon Ekstra bronne ------------- * Freeman, Michael and Jacques, Claude. *Ancient Angkor*. River Books, 1999. ISBN 0-8348-0426-3. * Rooney, Dawn. *Angkor*. Airphoto International Ltd. 2002.

'n FS Klas 428-lokomotief soortgelyk aan die een in die ramp. Die **Castel Bolognese-treinramp** was 'n groot spoorongeluk wat op 8 Maart 1962 by die Castel Bolognese-stasie naby Ravenna in Italië plaasgevind het. Die *Diretto 152*-nagtrein tussen Bari en Milaan het om 01h56 kort voor die ingang na die stasie ontspoor. Dertien mense het gesterf en 127 is beseer. Gebeure ------- Die 152-lokomotief, FS Klas E428.217, is gedryf deur ingenieur Ennio Covacci en assistent-ingenieur Otello Manzi van die Ancona-spoorwegdepot. Die trein het teen 90 km/h noordwaarts gereis, met sowat 500 passasiers uit verskeie provinsies van die suide van Italië. Die daaglikse trein het die bynaam "Trein van Hoop" gehad, aangesien dit meestal gebruik is om mense op soek na werk en 'n beter lewe uit die arm suide na die ryk industriële stede in Noord-Italië te vervoer. Die trein was veronderstel om bane te verwissel as gevolg van instandhoudingswerk op die noordwaartse baan. 'n Spesiale spoedbeperking van 30 km/h is afgedwing deur middel van 'n M40 verpligte waarskuwing, maar die vaste sinjaal het "toestand normaal" aangedui en die trein het nie spoed verminder nie. Terwyl die trein oor die wissel tussen die eerste en tweede baan beweeg het, het die lokomotief teen 102 km/h ontspoor en op sy regtersy beland. Dit het ongeveer 100 meter ver gegly voor dit teen die stasie se watertoring tot stilstand gekom het. Skade ----- Die eerste wa, 'n bagasiewa, het die lokomotief gevolg en omgeslaan na die linkerkant. Pluimveehokke in die wa het oopgebreek en dosyne hoenderhenne is vrygelaat. 'n Besending truffels het geringe skade opgedoen, maar hul sterk, kenmerkende reuk het 'n indruk op die noodreaksiespan gelaat. 'n Vrag Marche-skoene was op 'n tweede bagasiewa gelaai en is erg beskadig toe die wa 'n stasiegebou tref. Die derde wa, 'n Corbellini, is na 'n nabygeleë veld met 'n plaaswoning geslinger, met geringe beserings aan die inwoners van die huis. Die passasiers van die vierde wa (ook 'n Corbellini) was minder gelukkig. Die passasierswa het dwars gedraai en 'n stuk spoorstaaf wat deur die vorige waens losgeruk is, het sy vloer deurboor en die bostruktuur binnegedring. Die staalspoor was die oorsaak van die dood van die meeste van die 13 slagoffers. Die laaste drie waens het staande gebly. Die vyfde wa was op 'n klein bruggie bokant 'n stroompie en het min of geen skade opgedoen nadat dit effens skeef geloop het. Reddingswerk ------------ 'n Dubbelas Corbellini-spoorwa Die eerste reaksie was deur Castel Bolognese se spoorwegwerkers, gelei deur die senior stasiemeester, Giovanni Tarlazzi. Hulle het uit hul huise en van hul poste na die ramptoneel gehardloop toe hulle die ongeluk hoor gebeur. Onmiddellike hulp is aan die beseerdes verleen. Hoofrangeerder Romano Corelli het daarin geslaag om 'n glasvenster van die kajuit met 'n klip stukkend te breek om die drywers uit die verfrommelde kajuit te bevry. Oorlewendes het in skok op die toneel rondgedwaal en reddingsoperasies belemmer. Sommige het probeer om hul bagasie uit die trein te kry lank vóór die reddingsoperasies voltooi en die wrak veilig verklaar is. Geen sentrale noodbestuursplan het in daardie stadium in Italië bestaan nie en dus is reddingswerk meestal deur vrywilligers en personeel van die nabygeleë hospitaal verskaf, met min samewerking. Noodwerkers het later gesê daar was te min draagbare, flitse en komberse. Ambulanse is van Imola, Faenza en ander dorpe laat kom, meer as wat nodig was, sodat hulle soms net in mekaar se pad was. Ná meer hulp van 'n nabygeleë dorp by die reddingspoging opgedaag het, is daar na oorlewendes gesoek en van die oorledenes uit die wrak verwyder. Twee spoorwegwerkers, Balestrazzi en Monti, het begin met herstelwerk van die noordelike baan om die spoorlyn ten minste gedeeltelik bruikbaar te maak. Oorlewendes van die treinramp het die spoorwegwerkers daar raakgesien en dadelik gedink dat hulle vir die ramp verantwoordelik was. Die werkers het hul terug gehaas na hul depot en eerder gewag totdat al die oorlewendes ontruim is. Baie passasiers is aanvanklik vermis, en die nabygeleë stroom is deursoek vir liggame uit vrees dat iemand uit die waens geslinger is en moontlik verdrink het, maar die vrese het geblyk ongegrond te wees. Die lyke is in die nabygeleë San Francescokerk gestoor, 'n kerk wat steeds herbouwerk ondergaan het na die Tweede Wêreldoorlog. Nabetragting ------------ Die skuld vir die ongeluk is op ingenieur Ennio Covacci geplaas, wat skuldig bevind is aan veelvuldige onwillekeurige manslag. Volgens die vonnis is die ontsporing veroorsaak deurdat Covacci 'n spoedgrens gemis het, heel waarskynlik as gevolg van 'n ongewone sein wat destyds gebruik is: die groen sein het vir volle spoed toegelaat, behalwe vir sommige perke wat op die spesiale *M40*-bulletin vermeld was. Covacci het die bulletin ontvang, maar het sommige beperkings verkeerd vertolk. Die Corbellini-wa in die Borgo-veld is deur middel van 'n swaarvraghyskraan teruggeplaas. Aanvanklik is dit slegs in 'n pad neergesit, maar later op nuwe draaistelle wat van die skrootwerf geneem is, staangemaak. ’n Kort spoorstuk is gebou om dit terug te rol na die spoorlyn.

**Archangelsk-oblast** (Russies: Арха́нгельская о́бласть, *Archangelskaja oblast*) is ’n deelgebied van Rusland. Dit lê in die Noordwestelike Federale Distrik en die hoofstad is Archangelsk. Die oblast sluit die argipels Franz Josef-land en Nowaja Zemlja in die Noordelike Yssee in, sowel as die Solowjetski-eilande in die Witsee. Dit het ook regsmag oor die Outonome Okroeg Nenets (Nenetsië). Met Nenetsië ingesluit, het die oblast ’n oppervlakte van 587 400 km². Die bevolking (insluitende Nenetsië) is 1 227 626 volgens die sensus van 2010. Die grootste stad naas Archangelsk is die nabygeleë Sewerodwinsk, die tuiste van die hoofskeepswerf van die Russiese vloot. Van die oudste stede sluit in Cholmogori, Kargopol en Solwitsjegodsk; daar is verskeie Russies-Ortodokse kloosters, insluitende die een in die wêrelderfenisgebied van die Solowetski-eilande. Geskiedenis ----------- Die gebied is al in prehistoriese tye bewoon deur Fins-Oegriese volke, en die meeste plekname in die streek is Fins-Oegries. Dit is daarna deur die Republiek van Nowgorod gekoloniseer. Teen die 13de eeu het handelaars reeds die Witsee bereik; hulle is daarheen gelok deur die pelshandel. Die Nowgorodiane het die gebied met die riviere langs binnegedring en daarom lê die meeste antieke (sowel as moderne) nedersettings in die valleie van die hoofwaterweë. Die hoofrivier was die Noord-Dwina. Ná die val van Nowgorod in 1478 het die land deel geword van Moskowië. In 1708, toe Pieter die Grote goewermente ingestel het, het Archangelsk die setel van een van die sewe goewermente van die Russiese Ryk geword. Omdat die gebied so verafgeleë was, het dit die ideale toevlugsoord vir monnike geword. Die Solowjetski-klooster is in 1436 gestig en dit het gou een van die rykste en invloedrykste Russiese kloosters geword. Ná die groot skeuring in die Russies-Ortodokse Kerk in 1653 het die gebied baie Ougelowiges gelok wat deur die staat vervolg is. Die meeste sou later na nog meer afgeleë streke soos Siberië vlug. In 1703, ná die stigting van Sint Petersburg, het Archangelsk sy belangrikheid as handelshawe verloor, maar in die vroeë 20ste eeu het dit die vertrekpunt geword vir ekspedisies in die omgewing van die Noordpool. In die 1830's het Pjotr Pachtoesof byvoorbeeld twee keer na Nowaja Zemlja gevaar om dit te ondersoek en ’n kaart daarvan te teken. In die Russiese Burgeroorlog in 1918 en 1919 het Archangelsk een van die aktiefste slagvelde geword. Britse en Amerikaanse troepe het Archangelsk op 2 Augustus 1918 beset, die Noordelike Oblast gestig en van daar suid beweeg tot by Sjenkoersk en Werchnjaja Toima. Die Geallieerdes is teruggedryf en op 20 Februarie 1920 het die Rooi Leër Archangelsk herower. In die 1930's is boere hier, nes in die res van die Sowjetunie, gedwing om kollektiewe plase te vorm. Dit het ook ’n gewilde streek vir Goelag-kampe geword; die heel eerste kamp is in 1920 op die perseel van die voormalige Solowjetski-klooster gestig. Van die 1950's af is kernwapens hier getoets en ’n groot deel van die Nenets-volk het die gebied verlaat. Archangelsk-oblast is in 1937 gestig. Die ekonomiese krisis in Rusland ná die val van die Sowjetunie het die gebied baie swaar getref. Hoewel die aanvraag na timmerhout, die basis van die oblast se ekonomie, steeds hoog is, is die bevolking veral op die platteland besig om skerp af te neem. Baie dorpe is verlaat of op die punt om te verdwyn. Geografie --------- Die Kenozeromeer. Archangelsk-oblast grens aan die Kirof en Wologda-oblast, die republieke Karelië en Komi, en aan die Wit-, Petsjora-, Barents- en Kara-see. Kaap Fligely in Franz Josef-land (die mees noordelike punt van Rusland, Europa en Eurasië) en Kaap Zjelanija in Nowaja Zemlja (die mees oostelike punt van Europa) lê albei in dié oblast. Dit lê op die Oos-Europese Vlakte en bestaan hoofsaaklik uit heuwels met woude. Feitlik die hele oblast lê in die stroomgebied van die Noordelike Yssee; die belangrikste riviere (van wes na oos) is die Onega, Noord-Dwina, Koeloi, Mezen en Petsjora. Die streek in die Onega se stroomgebied bevat van die grootste mere in die oblast, soos Latsja, Kenozero, Oendozero en Kozjozero. Die Witseekus in die oblast word verdeel in Onegabaai (waar die Onega die grootste sytak is), Dwinabaai (die Noord-Dwina) en Mezenbaai (die Mezen en Koeloi). Die Solowjetski-eilande en ’n paar kleiner eilande is in Onegabaai geleë. Onega- en Dwinabaai word geskei deur die Onega-skiereiland. Mezenbaai word van die hoofdeel van die Witsee geskei deur Morzjowets-eiland. Feitlik die hele oblast is bedek met taiga: naaldboomwoude wat veral uit denne-, lorke- en sparbome bestaan. Groot dele in die middel van die taiga het nie bome nie en bestaan uit moerasse. Nenetsië is ’n plat toendra met verskeie heuwelreekse. Die eilande in die Noordelike Yssee is bergagtig met gletsers en is permanent met ys bedek. ’n Geneties afsonderlike bevolking van die ysbeer kom in dié gebied voor. Demografie ---------- **Bevolking**: 1 227 626 (2010-sensus); 1 336 539 (2002-sensus); 1 570 256 (1989-sensus). **Etniese samestelling** (2010): * Russe: 95,6% * Oekraïners: 1,4% * Nenets: 0,6% * Belarusse: 0,5% * Komi: 0,4% * Tatare: 0,2% * Ander: 1,3% Ekonomie -------- Gedroogde vis op die Solowjetski-eilande. Die oblast is een van die nywerheidstreke van Rusland; veral vissery, bosbou en papier is belangrik. Die grootste hulpbronne is hout, olie, titaan, goud, mangaan en basalt. In 2011 was papiervervaardiging en verwante bedrywe verantwoordelik vir 55% van alle nywerheidsproduksie, voedselproduksie vir 11%, en die verwerking van hout (uitsluitende papiervervaardiging) en meubelvervaardiging vir 12%. Vissery was tradisioneel die hoofinkomste van die dorpe aan die Witseekus. In die Sowjettyd is vissermanne georganiseer in kollektiewe plase en vissery was gesubsidieer. In die 1990's is die subsidies gestaak en het vissery ’n groot krisis beleef. In die valleie van die hoofriviere is daar beeste en aartappelverbouing, wat weens die koue klimaat nie juis floreer nie. In die Oestjanski-distrik word met bye geboer. Die Mezenperde waarmee in die Mezenriviervallei geteel word, is taamlik klein, maar hulle is geskik vir moeilike werk en is bestand teen koue winters.

**Araroet** (ook bekend as **pylwortel**) is 'n maklik verteerbare eetbare stysel wat oorspronklik slegs vervaardig is uit die wortels van die plant *Maranta arundinacea*. Voorkoms -------- Hierdie bossieagtige meerjarige *M. arundinacea* is inheems in die tropiese reënwoude van die noordooste van Suid-Amerika en op die Wes-Indiese Eilande. Plant ----- Die plant het stingels tot 1½ m lank, baie blare en wit blomme. Die wortelstokke word tot 30 cm lank en die knolle bevat stysel met besondere eienskappe. As die knolle vol is van die stysel word hulle geoes, geskil, goed gewas en fyn gerasper tot pulp en daarna verwerk tot 'n ligte wit poeier. Dit kan dus vergelyk word met aartappels, patats, taro en kassawe. Gebruik ------- Araroet bevat geen vitamiene en baie min proteïne. As die poeier in water gekook word, word dit 'n reukloose, kleurlose en amper smaaklose deurskynende jellie. Dit leen hom besonder goed tot die gebruik in die maak van koekies, sjokolade en vla en as verdikker in soppe. Ander plante ------------ Regte araroet word slegs vervaardig uit *M. arundinacea*. Die naam word egter dikwels verkeerdelik gebruik vir stysel wat uit ander plante berei word en dan as 'n plaasvervanger vir die skaarser, beter en duurder araroet aangebied word. So is bv. *Curcuma augustifolia* (familie van borrie) inheems aan die Oos-Indiese eilande en sy wortels is ook ryk aan setmeel. Kassawemeel word ook dikwels as araroet verkoop, maar dit het nie die voedingswaarde en jelllievormende eienskappe nie. Etimologie ---------- Die naam van die plant, die poeier en die jellie kom waarskynlik uit die tale van die noordooste van Suid-Amerika. Engelse koloniste het daarvan "arrowroot" gemaak, wat in Afrikaans en Nederlands vertaal word as pylwortel. Lees ook -------- * agar-agar

**Arbeider en Kolchoswerkster** **Al-Russiese Uitstallingsentrum Moskou, Russiese Federasie** --- **Materiaal** Vlekvrye staal --- **Hoogte** 24,5 meter --- --- **Beeldhoueres** Vera Moechina (1889–1953) --- **Stylperiode** Sosialistiese realisme / Art Deco ***Arbeider en Kolchoswerkster*** (Russies: Рабо́чий и колхо́зница, *Rabotsji i kolchoznitsa*) is 'n Sowjet-Russiese standbeeld van monumentele afmetings wat met sy simboliek - 'n manlike en 'n vroulike figuur wat 'n hamer en 'n sekel (☭) omhoog hou en sodoende die hamer-en-sekel-simbool vorm - die ideale van die Sowjet-tydperk versinnebeeld. Die monument van vlekvrye staal met 'n hoogte van 24,5 m is deur die bekende Sowjet-Russiese beeldhoueres Vera Moechina (1889–1953) ter geleentheid van die *Exposition Internationale des Arts et Techniques dans la Vie Moderne* ("Internasionale Uitstalling van Kuns en Tegnologie in die moderne lewe") geskep wat in 1937 in die Franse hoofstad Parys gehou is. Die standbeeld is later na Moskou geneem. Kunshistories gesien is *Arbeider en Kolchoswerkster* 'n kunswerk wat sowel by die Sosialistiese realisme asook die Art Deco-stylperiode gereken.

Die **Ooskus-longvis** (*Protopterus amphibius*) is 'n varswatervis wat in die kusgebiede van Oos-Afrika tussen Somalië en Kenia voorkom, asook die delta van die Zambezirivier. Die Ooskus-longvis se voorkoms is eenders as dié van die Suider-Afrikaanse longvis, met sagte, ronde skubbe en 'n verlengde lyf wat tot 'n punt afgespits is. Die vis het slanke bors- en buikwinne wat ook afgespits is, terwyl sy rug- en anaalvin slegs sagte strale het. Die borsvinne het breë vliese. Sy kop is groter as dié van die Suider-Afrikaanse longvis en sy rugvin is ook nader aan sy kop; die afstand tussen sy snoet en sy rugvin is tussen 1,4 en 1,7 maal die koplengte. Ooskus-longvisse is 'n egalige blougrys of leikleurig met onopvallende swart kolletjies; hulle pense is liggrys en hulle koppe is donker van onder met wit kolletjies of kronkelstrepies. 'n Gemiddelde volwasse vis het 'n totale lengte van 412 mm. Soos die naam te kenne gee, het 'n longvis 'n long waarmee hy asem kan haal en wat hom in staat stel om in die suurstofarme waters van tropiese panne, vleie en moerasse te lewe. 'n Kenmerkende eienskap van die longvis is dat hy in staat is om, wanneer die watervlak sak, 'n holte in die sagte afsaksels te grawe. Hy versteek hom dan in die holte en skei 'n slymkokon af om die opening te vul. Die longvis kan dan vir sewe tot agt maande in 'n rustende toestand in hierdie holte bly (estivering), tot sy habitat weer oorstroom word. Tydens hierdie periode haal hy asem deur 'n gaatjie in die kokon. Hierdie vis is 'n onskadelike vis en van min kommersiële waarde vir die mens: dit word deur plaaslike inwoners gevang, maar die presiese verkoopwaarde is nie bekend nie. Die Ooskus-longvis is redelik kwesbaar vir bedreiging. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van visse * Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name * Lys van varswater visfamilies * Lys van visfamilies Bron ---- * *'n Volledige Gids tot die Varswatervisse van Suider-Afrika* (1993), deur Paul Skelton. Eerste uitgawe, Southern Boekuitgewers: Halfweghuis. ISBN 1-86812-351-0

T-klas duikboot submarine class| 'n Soort | Duikboot | | Kort naam | T | | Voorafgegaan deur | Grampus-class submarine | | Opgevolg deur | British U-class submarine, British Porpoise-class submarine | | Operateur | Britse Vloot | HMS *Thorn* Die **T-klas duikbote** was 'n klas diesel-elektriesaangedrewe duikbote van die Britse Vloot wat tydens die Tweede Wêreldoorlog en daarna diens gedoen het. Hierdie klas is bekend vir die HMS *Thetis*-ramp van 1939. Die klas is in die 1930's geskep om die O, P en R-klasse te vervang. Dit was die eerste Britse duikboot waar die brandstoftenks binne die romp was. Dit het die probleem van lekkende brandstoftenks uitgeskakel; lekkende brandstof laat 'n streep op die oppervlak van die see wat die duikboot se posisie weggee. Die klas se ontwerp is grootliks beïnvloed deur die Londense Vlootooreenkoms van 1935 wat die grootte van duikbote en die aantal beperk het. Dit het byvoorbeeld 'n beperking geplaas op die fisiese grootte van die dieselenjins wat weer die duikboot se topspoed beïnvloed het. Die T-klas het twee ekstra torpedobuise gehad teenoor sy voorgangers. Die hele romp was ook gesweis; dus was die duikboot sterker en kon dieper duik. Daar was drie tipe dieselenjins geïnstalleer, *Admiralty*, *Vickers* en *MAN*. Toe die Tweede Wêreldoorlog uitbreek is *MAN* egter nie gebruik nie omrede dit 'n Duitse maatskappy is. Een gros van die T-klas duikbote was toegerus met elf torpedobuise, een 20 mm lugafweerkanon en een 7,7 mm masjiengeweer. T-klas duikbote in aksie ------------------------ HMS *Tetrarch* het 'n handelskip in die Noordsee aangeval en word toe self die teiken van die skip se ondersteuningskepe. Hy duik tot op 120 m en bly daar vir 43 uur. HMS *Triton* het 'n Duitse konvooi aangeval en met 'n salvo van ses torpedo's tref hy die *Friedenau*, *Wigbert* en *V1507* waarin 900 Duitse seemanne sterf. HMS *Thistle* loods 'n onsuksesvolle aanval op *U-4* in April 1940 in die Noordsee; vier dae later verras *U-4* vir *Thistle* en kelder hom met sy hele bemanning aan boord. HMS *Trenchant* vuur 'n volle salvo van agt torpedo's af op die Japannese kruiser *Ashigara*, vyf tref die kruiser en ruk die boeg oop wat 'n groot vuur veroorsaak voor hy sink. HMS *Truant* het skepe gekelder op die tuisfront, die Middellandse See asook die Verre Ooste. Hy het ongeveer 81 284 ton vyandelike skepe gesink. Voor dit was die *Truant* op pad terug vanaf Amerika waar dit 'n opgradering ondergaan het, toe hy 'n Noorweegse skip teëkom wat snaaks optree. Die *Truant* se kaptein ontdek toe dat die Noorweegse skip deur die Duitsers oorgeneem is en deur 'n klein bemanning bedyf word. Ook aan boord was oorlewendes van die SS *Braxby*. In Februarie 1945 het die HMS *Tantalus* die langste patrollie van die Tweede Wêreldoorlog voltooi van 55 dae waarin die duikboot 18 507 km afgelê het. In 1957 was die HMS *Thorough* die eerste duikboot wat rondom die wêreld gevaar het. Tegniese besonderhede --------------------- Besonderhede van die T-klas duikboot:| Item | Statistiek | | --- | --- | | Verplasing (oppervlak) | 1 326,9 metrieke ton | | Verplasing (onderwater) | 1 597,15 metrieke ton | | Lengte | 84,0 m | | Breedte | 8,1 m | | Aandrywing (oppervlak) | 2 x 1 864 kW diesel | | Aandrywing (onderwater) | 2 x 1 081 kW elektries | | Spoed (oppervlak) | 16,25 knope | | Spoed (onderwater) | 9,25 knope | | Bemanning | 55 persone | | Wapens | 10 x 457 mm torpedo buise16 torpedos10,1 cm kanon op dek | Bron ---- * *THE ILLUSTRATED ENCYCLOPEDIA OF DESTROYERS FRIGATES & SUBMARINES*, Bernard Ireland and John Parker, 2015, ISBN 978-0-85723-601-2

**Andronikos I Komnenos** of **Comnenus** (Grieks: Ανδρόνικος Αʹ Κομνηνός, *Andrónikos I Komnēnós*; omstreeks 1118 - 12 September 1185) was van 1183 tot 1185 keiser van die Bisantynse Ryk. Hy was die seun van Isak Komnenos en die kleinseun van keiser Alexios I. Bewind ------ Toe keiser Manuel I in 1180 dood is, het sy vrou, Maria van Antiogië, wat ’n non met die naam Xene geword het, die regent geword omdat hul seun, Alexios II, minderjarig was. Sy het haar jong seun van die mag uitgesluit en haar steun gegee aan Alexios die *protosebastos* (’n neef van Alexios II), wat volgens die algemene mening haar minnaar was. Chaos het in Konstantinopel uitgebreek en Andronikos, ’n neef van Manuel I, het die wanorde uitgebuit om die troon te probeer oorneem. Hy het die hoofstad binnegegaan en die regering omvergewerp. Hy het toegelaat dat Alexios II gekroon word, maar was verantwoordelik vir die dood van die meeste van die jong keiser se werklike en moontlike aanhangers, insluitende sy ma en halfsuster, en het hom enige sê in openbare sake geweier. Andronikos is hierna amptelik tot medekeiser verklaar en kort daarna, in Oktober 1183, het hy Alexios laat vermoor onder die voorwendsel dat ’n verdeelde bewind skadelik was vir die ryk. In dié jaar het die 65-jarige Andronikos getrou met die 12-jarige Agnes van Frankryk, dogter van koning Lodewyk VII wat vroeër aan Alexios verloof was. Andronikos se bewind is gekenmerk deur streng maatreëls. Hy het baie vergrype onderdruk en die mag van die adel, wat ’n bedreiging vir die troon was, verminder. Andronikos het al hoe paranoïeser en gewelddadiger geword en die ryk het in ’n terreurstaat verander. Die verhale van chaos het koning Willem van Sisilië laat besluit om die ryk aan te val. Hy het met 200 skepe en 80 000 soldate in Bisantium geland en tot so ver as Thessalonika gevorder, wat hy oorgeneem en verwoes het. Andronikos het vinnig vyf leërs bymekaargemaak om die Sisiliaanse leër te keer om Konstantinopel te bereik, maar sy soldate moes terugval. Andronikos het ook ’n vloot van 100 skepe bymekaargemaak om die Normandiese vloot te keer om die See van Marmara binne te vaar. Die invallers is in 1186 deur sy opvolger, Isak Angelos, uitgedryf. ### Dood ’n Middeleeuse uitbeelding van Andronikos se dood (oorspronklike in die Bibliothèque Nationale, Frankryk. Dit lyk of Andronikos besluit het om die aristrokrasie uit die weg te ruim, en hy het byna geslaag. Maar op 11 September 1185, terwyl hy uitstedig was, het sy luitenant Stephen Hagiochristophorites Isak Angelos, wie se lojaliteit in twyfel getrek is, gearresteer. Angelos het Hagiochristophorites doodgemaak en in die Hagia Sophia gaan skuil. Hy het ’n beroep om hulp op die inwoners gedoen, en ’n opskudding het ontstaan wat gou deur die hele stad versprei het. Toe Andronikos terugkeer, het hy uitgevind Isak is tot keiser verklaar. Die afgesette keiser het probeer vlug, maar is gevange geneem. Angelos het hom aan die skare oorhandig en drie dae lank was hy aan hul woede en wrewel blootgestel; hy is aan ’n paal vasgemaak en geslaan. Sy regterhand is afgekap, sy tande en hare uitgetrek, een van sy oë uitgesteek en kookwater is in sy gesig gegooi. Eindelik is hy na die Hippodroom van Konstantinopel geneem en tussen twee pilare aan sy voete opgehang. Toe die nuus van sy dood bekend word, is sy seun en medekeiser, Johannes, in Thracië deur sy eie troepe vermoor. Andronikos I was die laaste van die Komnenos-dinastie wat oor Bisantium regeer het, hoewel sy kleinseuns Alexios en Dawid die Ryk van Trebizond in 1204 gestig het (een van die oorblyfselstreke van die Bisantynse Ryk). Hul tak van die dinastie was bekend as die "Groot Komnenoi" (*Megalokomnenoi*). Bronne ------ * Chisholm, Hugh, red. (1911), "Andronicus I", Encyclopædia Britannica, 1 (11de uitg.), Cambridge University Press, pp. 975–976 * Choniates, Niketas, critical edition and translation by Magoulias, Harry J. red. (1984). *O City of Byzantium: Annals of Niketas Choniatēs*. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 978-0-8143-1764-8.AS1-onderhoud: ref=harv (link) * Harris, Jonathan (2003), *Byzantium and the Crusades*, Bloomsbury Academic * Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia | * l * b * w Keisers van die Bisantynse (Oos-Romeinse) Ryk | | --- | | Romeinse Ryk | * Konstantyn die Grote * Constantius II * Julianus * Jovianus * Valentinianus I * Valens * Gratianus * Theodosius I | | | Oos-Romeinse Ryk | * Arcadius * Theodosius II * Marcianus * Leo I * Leo II * Zeno * Basiliscus * Anatasius I * Justinus I * Justinianus I * Justinus II * Tiberius II * Mauricius * Phokas * Herakleios * Konstantyn III * Heraklonas * Constans II * Konstantyn IV * Justinianus II * Leontios * Tiberius III * Justinianus II * Philippikos * Anastasius II * Theodosius III * Leo III * Konstantyn V * Leo IV * Konstantyn VI * Irene * Nikephoros I * Staurakios * Michael I * Leo V * Michael II * Theophilus * Michael III * Basilius I * Leo VI * Alexander * Konstantyn VII * Romanos I * Romanos II * Nikephoros II * Johannes I * Basilius II * Konstantyn VIII * Zoë *en* Romanos III * Zoë *en* Michael IV * Michael V * Zoë *en* Theodora * Zoë *en* Konstantyn IX * Konstantyn IX * Theodora * Michael VI * Isak I * Konstantyn X * Romanos IV * Michael VII * Nikephoros III * Alexios I * Johannes II * Manuel I * Alexios II * Andronikos I * Isak II * Alexios III * Isak II * Alexios IV * Alexios V * (Konstantyn Laskaris) | | Niceense Ryk | * Theodorus I * Johannes III * Theodorus II * Johannes IV | | Oos-Romeinse Ryk | * Michael VIII * Andronikos II * Andronikos III * Johannes V * Johannes VI * Andronikos IV * Johannes V * Johannes VII * Johannes V * Manuel II * Johannes VIII * Konstantyn XI | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * GND: 100729932 * ISNI: 0000 0000 8088 1135 * LCCN: n83206573 * NDL: 00795008 * NTA: 072363789 * SELIBR: 174807 * SUDOC: 137049234 * VIAF: 8770041 * WorldCat Identities: lccn-n83206573 |

**Sir Cecil Walter Hardy Beaton** CBE Kt (14 Januarie 1904 - 18 Januarie 1980) was 'n Britse mode-, portret- en oorlogsfotograaf, skilder en binneversierder, sowel as 'n verhoog- en kostuumontwerper vir rolprente en die teater wat twee Oscars gewen het. Loopbaan -------- Ná 'n kort ruk in die familie se houtonderneming het hy in Holborn as 'n sementhandelaar gewerk. Dit het gelei tot 'n "orgie van fotografie oor naweke", en hy het besluit om dit sy loopbaan te maak. Onder beskerming van Osbert Sitwell het hy sy eerste uitstalling in die Cooling Gallery in Londen gehou. Dit het nogal 'n opskudding veroorsaak. 'n Selfportret van Cecil Beaton in 'n tempel in Kalkutta, Indië. Hy het geglo hy sal meer sukses behaal aan die ander kant van die Atlantiese Oseaan; hy het na New York verhuis en stadigaan 'n reputasie daar opgebou. Teen die tyd dat hy die stad verlaat het, het hy 'n kontrak met Condé Nast Publications gehad om foto's eksklusief vir hulle te neem." Van 1930 tot 1945 het Beaton in Wiltshire gewoon en baie bekendes daar onthaal. In 1947 het hy 'n huis gekoop wat hy gerestoureer het. Greta Garbo was 'n besoeker. Hy het tot met sy dood daar gewoon. Beaton het in Amerika boekomslae en kostuums vir middagvertoning ten bate van welsyn ontwerp, totdat die tydskrif *Vogue* hom in 1927 dikwels begin gebruik het. Hy het later sy eie ateljee oopgemaak. Beaton se eerste kamera was 'n Kodak 3A-voukamera. In sy loopbaan het hy beide grootformaat- as kleiner Rolleiflex-kameras gebruik. Hy was nooit bekend as 'n tegnies bekwame fotograaf nie en het eerder daarop gefokus om 'n treffende model of toneel te gebruik en vir die perfekte oomblik te wag om die foto te neem. Die uitruil van idees tussen Beaton van die Britse uitgawe van *Vogue*, Horst P. Horst van die Franse *Vogue* en ander kunstenaars het gelei tot die voorkoms van styl en verfyndheid waarvoor die 1930's bekend is. Beaton se beste werk was sy modefoto's en portrette van bekendes. Hy het ook vir *Vanity Fair* gewerk en bekendes in Hollywood afgeneem. In 1938 het Beaton na Engeland teruggekeer en 'n vooraanstaande oorlogsfotograaf geword. Hy is die bekendste vir sy foto's van die skade wat deur die Duitse Blitz aangerig is. Sy styl het verbeter en die omvang van sy foto's het vergroot. Beaton se foto van die driejarige Eileen Dunne. Beaton het dikwels foto's van die Britse koninklike familie geneem vir amptelike publikasie. Koningin Elizabeth die koninginmoeder was sy gunstelingonderwerp. Hy het die beroemde troufoto's van die Hertog en Hertogin van Windsor geneem. Hy het prinses Margaret in 1951 in 'n roomkleurige Diorrok afgeneem vir haar 21ste verjaardag, en dit het een van die mees ekoniese koninklike foto's van die 20ste eeu geword. Die ontwerp vir Audrey Hepburn in *My Fair Lady* (1964), waarvoor Beaton 'n Oscar gewen het. In die Tweede Wêreldoorlog is Beaton na die departement van inligting gestuur en het hy die taak gekry om foto's van die tuisfront te neem. Hy het een van die beroemdste foto's van die oorlog geneem: van die driejarige Blitz-slagoffer Eileen Dunne wat in die hospitaal aansterk terwyl sy haar lappop vashou. Ná die oorlog het Beaton vir Broadway stelle, kostuums en beligting ontwerp vir *Lady Windermere's Fan*. Vir sy kostuumontwerpe vir die rolprentmusiekblyspele *Gigi* (1958) en *My Fair Lady* (1964) het hy 'n Oscar gewen. Hy het ook ontwerpe vir verskeie ander prente gedoen. Beaton het ook die akademiese drag van die Universiteit van Oos-Anglië ontwerp. Persoonlike lewe ---------------- Beaton het verhoudings met verskeie mans gehad, asook met verskeie vroue, onder andere die aktrises Greta Garbo en Coral Browne. Hy is in 1972 tot ridder geslaan. Twee jaar later het hy 'n beroerte gehad wat die regterkant van sy liggaam verlam gelaat het. Hy is op 18 Januarie 1980 in sy huis in Wiltshire oorlede, vier dae ná sy 76ste verjaardag. Nog leesstof ------------ * Beaton, Cecil Sir & Boddington, Jennie, 1922– & National Gallery of Victoria (1975). Cecil Beaton's camera. National Gallery of Victoria, Melbourne * Spencer, Charles (1995). *Cecil Beaton Stage and Film Designs*. Londen: Academy Editions. ISBN 1-85490-398-5. * Vickers, Hugo (1985). *Cecil Beaton*. New York: Donald I. Fine. ISBN 1-55611-021-9. * Vickers, Hugo (2003). *The Cecil Beaton Diaries, as They Were Written*. New York. ISBN 0-7538-1702-0. * Wild, Benjamin (2016). *A Life in Fashion: The Wardrobe of Cecil Beaton*. Londen. ISBN 978-0500518335. Skakels ------- * Cecil Beaton in die Internet-rolprentdatabasis * Wikimedia Commons logo Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Cecil Beaton. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * AAG: 1112 * BNE: XX850543 * BNF: cb12052438r (data) * GND: 118507834 * IMDb: nm0064100 * ISNI: 0000 0001 2126 6770 * KulturNav: 42285a73-92b5-4acf-923d-5d20ea1027a3 * LCCN: n50006451 * NDL: 00432634 * NKC: jn19990000554 * NLA: 36172806 * NLI: 001446919 * NTA: 068267940 * PIC: 2338 * RKD: 5315 * SELIBR: 232533 * SNAC: w6bg2rpk * SUDOC: 027714888 * Trove: 1223846 * ULAN: 500001040 * VIAF: 32015653 * WorldCat Identities: lccn-n50006451 |

Cecil John Rhodes se standbeeld in die Kompanjiestuin. Standbeeld by die Universiteit van Kaapstad. Standbeeld by Kimberley. Borsbeeld by die Oxford-universiteit. In Suid-Afrika, Zimbabwe en Engeland is daar verskeie stand- en borsbeelde van Cecil John Rhodes. Rhodes was 'n Britse kolonialis, sakeman, mynmagnaat en politikus in Suid-Afrika. Rhodesië (tans Zimbabwe) is na hom vernoem. Die Rhodes-beurs word uit sy boedel gefinansier. Kaapstad -------- a. Naby die teekamer in die Kompanjiestuin is 'n beeld in brons deur Henry Pegram. Dit is in 1908 opgerig en is byna dubbeld lewensgroot en toon Rhodes se hele lyf. Hy dra 'n driedelige pak en met sy linkerhand wys hy noordwaarts. Die voetstuk is van rofgekapte sandsteen. Op die voetstuk staan "*Your hinterland is there*". Peter Blum sê is sy gedig "Oor monnemente gepraat" | | | | | --- | --- | --- | | | .... Cecil Rhodes wat jou wys wa' die reisiesbaan lê;.... | | b. By die Rhodes-gedenkteken aan die voet van Duiwelspiek is 'n borsbeeld van Rhodes deur J.M. Swan. Hierdie beeld is in Julie 2020 ernstig beskadig. c. Voor die hoofgebou van die Universiteit van Kaapstad was 'n beeld van Rhodes deur Marion Walgate waar hy sit. Dit is in 1934 onthul en op 9 April 2015 deur die universiteit se raad laat verwyder nadat 'n groep studente daarteen betoog het. Die beeld is onder luide toejuiging op 'n vragmotor gelaai en na 'n onbekende ligging verskuif. Kimberley --------- a. In Dutoitspanweg is 'n ruiterstandbeeld van Rhodes. Die grond waarop dit staan is geskenk deur Alfred Beit. Geld is in Suid-Afrika en die buiteland ingesamel om die beeld te betaal. Die beeldhouer was sir William Hamo Thornycroft. Op die voetstuk word Rhodes se openbare lewe in die Kaapkolonie en Rhodesië uitgebeeld. Hierdie beeld van 72 ton word as een van die beste van Rhodes beskou. Dit is op 4 Desember 1907 deur die goewerneur van die Kaapkolonie, sir Walter Hely-Hutchinson, onthul. b. By die Kimberley Klub staan 'n vollengte beeld van Rhodes geklee in 'n driedelige pak met 'n hoed in sy linkerhand. Hierdie beeld deur John Tweed is uit 1932. Aanvanklik het dit in Stasiestraat in Mahikeng gestaan. Grahamstad ---------- Die Rhodes-universiteit besit 'n borsbeeld van Rhodes in wit marmer deur Henry Pegram. Harare ------ In Harare is 'n vollengte standbeeld van Rhodes in die tuin van die Nasionale Argief. Hierdie beeld deur John Tweed is op 11 Mei 1911 onthul en het tot 31 Julie 1980 in Jameson-laan gestaan. Bulawayo -------- Die standbeeld in Bulawayo is uit 1902 en deur John Tweed. Waarskynlik is dit die enigste beeld wat dateer uit Rhodes se lewe. Aanvanklik was dit in Main Street, maar is later na die Bulawayo Museum verskuif. Engeland -------- In Engeland is daar ongeveer 'n 15 stand- en borsbeelde van Rhodes. Die borsbeeld wat die indrukwekkende fasade van Oriel College (Universiteit van Oxford) vorm, is die bekendste. Bibliografie ------------ * Scott, John: Garden's Rhodes the wrong man. It's really a double named Lister. BY, Die Burger, 18 April 2015. * Standard Encyclopaedia of Southern Africa, dele 1 tot 12. Kaapstad: Nasou, 1970–1976.

**Johan Willem Frederik Werumeus Buning** (4 Mei 1891, Velp - 16 November 1958, Amsterdam) was 'n Nederlandse digter en skrywer. Lewensloop ---------- Voorletters van Jan van Krimpen op die eerste bladsy van *In Memoriam* deur J.W.F. Werumeus Buning Werumeus Buning het gestudeer om 'n notaris te word, maar sy opleiding gestaak ten einde kunsredakteur van *De Telegraaf* te word. Aangemoedig deur sy vriend Adriaan Roland Holst het hy hom toegespits op die skryf van gedigte. In 1921 het sy eerste digbundel, *In memoriam*, verskyn, wat handel oor die dood van sy geliefde. Daarna het *Hemel en Aarde* (1927) gevolg, waarin Werumeus Buning gepoog het om die ballade stylvorm te bemeester. Dit is in dié digvorm wat hy sy grootste sukses behaal het: *Mária Lécina* (1932), wat tydens die Tweede Wêreldoorlog deur Kees Stip geparodieer is as *Dieuwertje Diekema*, gevolg deur *Drie balladen* (1935), waarvan die *Ballade van den boer* die bekendste is ("Maar de boer, hij ploegde voort..."). Werumeus Buning was ook 'n entoesias van, en deskundige skrywer, betreffende kulinêre sake; sien byvoorbeeld sy *100 avonturen met een pollepel; (1937)*. Werumeus Buning het tydens die oorlog toegetree tot die *Kultuurkamer* (Die *Nederlandsche Kultuurkamer* was 'n instelling wat gedurende die Tweede Wêreldoorlog deur die Duitse besetters gestig is, en waaraan alle kunstenaars, skrywers, joernaliste, musikante, rolprentakteurs en verhoogkunstenaars verbonde moes wees ten einde toegelaat te mag word om te werk. Die doelwit daarvan was om die pers en die kunswêreld onder streng beheer te hou, en waar nodig te sensureer. Die Kamer het 'n onderdeel gevorm van die nazifikasie van die Nederlandse samelewing tydens die besetting) wat hom na die oorlog 'n publikasieverbod van 'n jaar opgelewer het. As gevolg daarvan het sy populariteit afgeneem. Na die bevryding was hy behalwe digter ook redakteur van die *Elseviers Weekblad* en vertaler van onder andere Shakespeare, Cervantes en Herman Melville se werke. Pryse ----- * D.A. Thieme-prys, 1926 * Tollens-prys, 1943

**Empedokles** (Grieks: Ἐμπεδοκλῆς) (Akragas, Sisilië, ca. 492 v.C. - Peloponnesos, ca. 432 v.C.) was 'n Griekse, pre-Sokratiese filosoof. Hy was 'n tydgenoot van Zenon van Elea, die 'n leerling was van Parmenides. Hy was 'n staatsman, digter, godsdiensleraar, redenaar, profeet, dokter, wonderdoener en wysgeer. Empedokles word met Herakleitos, Leucippus, Democritus en Anaxagoras gereken as 'n lid van die Griekse natuurfilosowe. Taamlik volledige dele van sy didaktiese poësie het bewaar gebly. Empedokles se bydrae tot die filosofie bestaan nie soseer uit die afleiding van 'n nuwe teorie nie, maar uit die samevoeging van elemente van vroeë opvattings. Hy kombineer elemente uit die filosofië van Herakleitos en die Eleate. Hy staan onder sterk invloed van die Pythagorisme. So glo hy in sielsverhuising en was hy 'n vegetariër. Hy het homself as 'n god beskou. Geneeskunde ----------- Empedokles het 'n goeie reputasie as 'n geneser. Hy sou met eselvelle 'n skand gemaak het om die sterk winde wat die gewasse verniel te keer en so ook die verspreiding van siektes teen te werk. Ook het hy 'n moeras drooggelê om siektes te verminder. Daar word aan hom selfs goddelike krag toegeskryf. Hy so glo op 'n wonderweklike wyse 'n vrou uit die dood opgewek het. Empedokles word beskou as één van die pluralistiese filosowe. Natuurkunde ----------- Empedokles ontdek dat lug 'n afsonderlike substansie is. Dit illustreer hy as volg: wanneer'n emmer onderstebo in die water gedruk word, stroom die water nie daarin nie. Hy weet dat die maan geen lig uitstraal nie, maar slegs weerkaats. Hy dink dat dit ook vir die son geld. Hy vermoed dat die lig met baie hoë snelheid voortplant. Vermoedelik leer hy van Anaxagoras dat sonsverduistering ontstaan aangesien die maan voor die son skuif. Evolusieleer ------------ Empedokles was op die hoogte van die geslagtelikheid van plante. Hy verkondig egter 'n fantastiese evolusieleer. Hiervolgens was daar in die begin allerlei losse ledemate, wat willekeurig by mekaar kom en eenheid soek. Slegs die beste kombinasies kon hulself handhaaf. Daarby ontstaan eers die lae organismes: eers plante en diere, later die mens; eerstens wesens wat beide geslagte in hulself verenig, later afsonderlike vroulike en manlike wesens. Die vier elemente ----------------- Vier elemente met vier kwaliteite, soos uitgewerk deur **Empedokles** Thales van Milete beskou die water as die oer-element; Anaximenes die lug; Herakleitos die vuur en die Eleate die aarde. Empedokcles het hierdie sienings tot 'n eenheid te verenig. Hy stel hierdie elemente gelyk aan mekaar is, en kom so tot die leer van die vier elemente: aarde, water, lug en vuur. Hierdie verskille is kwalitatief, is ewig, en kan hulself in verskillende verhoudinge met mekaar verenig om die aanskyn te gee aan die wêreld om ons heen. Hy neem waarskynlik aan dat die grondstowe voorkom as onwaarneembaar klein deeltjies. Die dinge verander deur die samekoms en weer uiteengaan van hierdie deeltjies, onder invloed van die krag liefde (Grieks: φιλία) en haat (Grieks: νεῖκος). Hierdie spel van aantrekkende en afstotende kragte gebeur by toeval en is noodsaaklik, terwyl dit 'n kringloop vorm. Hierdie kringloop vind plaas in 'n sogenaamds perfekte meetkundige ligaam: 'n Sfeer. Op 'n bepaalde oomblik is die elemente volledig vermeng deur liefde. Dan word hulle deur haat geleidelik weer geskei (vuur en lug gaan na die buitenkant van die Sfeer), om vervolgens deur liefde weer verenig te word en na die begintoestand terug te keer. Dit is dus 'n voortdurende stryd en aantrekking tussen die kragte van liefde en haat, waarby hulle mekaar in heerskappy afwissel. Empedokles se dinamiese konsep van 'n kosmogonie waarby die elemente steeds opnuut weer terugkeer en nuwe samenstellings vorm, word 'n sikliese universum genoem. In die geval van Herakleitos was dit slegs die stryd wat veranderinge teweegebring het. Empedokles glo egter dat dit beide die stryd én die liefde is wat veranderinge stuur. Plato sou later die idees van beide saamvoeg in "Die Sofist". Hierdie leer van die vier elemente kan ons sien as die eindpunt van die soeke na die oersubstansie, wat die Ioniese filosofie oorheers. Kennisteorie ------------ Die gelyke word deur die gelyke geken, "in die sin dat ons sintuie die gelyke ordening van elemente aanneem, in die mate waartoe dit dinge buite ons beantwoord."(Störig, 1964, p132) Johann Wolfgang von Goethe sou later opmerk dat ons oog die son kan sien omdat dit met die son verwant is. Einde van sy lewe ----------------- Dit wil voorkom of Empedokles van mening was dat hy goddelik was. Die verhaal oor sy dood kom moontlik van 'n komediedigter: om die stelling van sy onsterflikheid, te bevestig sou hy in die krater van die Berg Etna gespring het. Volgens die digter sou egter net één van sy brons sandale weer uitgespoeg word deur die berg. Invloed van Empedokles ---------------------- Plato neem kennis van die idees van Empedokles. Invloede van hom word gevind in "*Die Sofist*," "*Wette*," "*Faido*" en "*Timaios*." Aristoteles haal Empedokles egter meer aan as Plato, onder andere in "*Die respiratione*," "*Die sensu*," "*Die generatione et corruptione*" en "*Metafisika*." Aristoteles beskou Empedokles as 'n belangrike filosoof, maar was die nie altyd met hom eens nie. Die Neo-platonisie interpreteer Empedokles se leer op hul eie manier, wat ewenwel nie veel bygedra het tot verheldering van die oorspronklike opvattinge nie. Baie van die bewaar geblewe fragmente van Empedokle se werk is te danke aan die aanhalings deur die Neo-platonici. Baie anekdotes oor Empedokle se lewe word via die Diogenes Laërtius oorgedra. Op die kunsveld het die lewe en werk van Empedokles die Duitse digter Friedrich Hölderlin geinspireer tot die skryf van 'n treurspel, genaamd "*Der Tod des Empedokles*." Die Engelsman Matthew Arnold skryf 'n "dramatiese gedig" in twee bedrywe, genaamd "*Empedocles on Etna*." Friedrich Nietzsche het 'n drama "*Empedokles*," begin skryf maar nooit voltooi nie.

**Oos-Londen** (Engels: *East London*, Xhosa: *eMonti*) is 'n stad in die Oos-Kaapprovinsie van Suid-Afrika. Dit het sowat 267 000 inwoners (volgens die 2011-sensus) en vorm die belangrikste deel van die Buffalo City Metropolitaanse Munisipaliteit wat in totaal sowat 755 000 inwoners huisves, waarvan 642 750 swart was, 58 258 wit, 45 442 bruin en 6 241 Indiërs. Dit lê aan die Indiese oseaankus, tussen die Buffels- en die Nahoonrivier, en is die enigste stad in Suid-Afrika met 'n rivierhawe. Strand in Oos-Londen Pynappels en mielies is belangrike plaaslike uitvoerprodukte. Die hawe beskik ook oor die grootste graansilos in die land, met 'n kapasiteit van tot 76 000 ton. Oos-Londen is 'n belangrike in- en uitvoerhawe vir nuwe motorvoertuie na die Amerikas, die Verenigde Koninkryk, Australië, Japan en China. Koper afkomstig van Zambië en die Demokratiese Republiek van Kongo word ook per see uitgevoer. Geskiedenis ----------- Oos-Londen rondom 1900 Die stad is in 1847 as 'n vesting gestig ('n kruithuis is die enigste oorblyfsel van die destydse Fort Glamorgan). Tien jaar ná die stigting van Oos-Londen vestig meer as 2 300 Duitse setlaars – oorwegend lede van die Duitse Legioen, wat in die Krimoorlog geveg het – in die gebied. Plekname soos Berlyn, Hamburg en Döhne getuig van die Duitse erfenis, maar ook Oos-Londen en King William’s Town het gebaat by hulle vaardighede en ondernemingsgees. In 1914 kry Oos-Londen stadstatus. Vandag is Oos-Londen een van Suid-Afrika se gewildste toeristebestemmings met sowat sewe sonskynure per dag en talle sandstrande. NG gemeentes ------------ *Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: NG gemeente Oos-Londen.* Die eerste NG kerkgeboutjie in Oos-Londen was van sink gebou. Dié foto is omstreeks 1917 vir *Ons Kerk Album* geneem. Die eerste Afrikaanse gemeente in Oos-Londen was nie 'n NG gemeente nie, maar wel die *Vrije Hollandse Gemeente van Oost-Londen*, ook gewoonweg genoem die *Independente Gemeente*, wat deur ds. Jooste van Transvaal gestig is en sy eerste kerkraadsvergadering op 6 April 1896 gehou het. Die gemeente het 'n sinkkerkie in St. Paulsweg opgerig waar die lekkergoedfabriek van Wilsons later jare sou staan. Die laaste kerkraadsvergadering van hierdie gemeente is op 21 November 1906 gehou. Nou het die NG kerk oorgeneem en die eerste NG kerkraadsvergadering is op 1 Mei 1905 gehou. Ds. Andrew Murray McGregor word op 9 September 1905 bevestig en vertrek weer in 1909. Die tweede leraar, ds. J.P. van Huyssteen, is op 9 Julie 1910 bevestig. Op 5 Oktober 1915 koop die kerk 'n erf in die hoofstraat aan vir die bou van 'n nuwe kerkgebou. Ds. Van Huyssteen, wat intussen na Riebeek-Wes vertrek het, gaan op versoek van die gemeente op reis deur die Vrystaat om by NG gemeentes geld vir die bou van die kerkgebou in te samel. Die gebou is op 8 April 1922 ingewy deur ds. A.J. Pienaar, moderator. Weens die snelle uitbreiding van die stad, is die Wes-gemeente in 1941 afgestig en die Noord-gemeente in 1946. Deur die jare is vele ander gemeentes gestig, maar 'n paar is mettertyd weer by ander ingelyf of het saamgesmelt. In 2007 was daar: Buffelsrivier (1962), Cambridge (1952), De Brug (1993), Gonubie (1986), Nahoon (1960), die moedergemeente, Oos-Londen-Noord (1946) en Oos-Londen-Wesheuwels (1971). Die ring van Oos-Londen, wat die NG gemeente King William's Town insluit, het in 2007 sowat 1 200 belydende (volwasse) lidmate minder as in 1990 gehad. Die NG Sendinggemeente Oos-Londen is in 1976 gestig, asook etlike gemeentes van die eertydse NG Kerk in Afrika, wat vandag almal onder die VGK val. Joodse gemeenskap ----------------- *Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Jode in Suid-Afrika.* Oos-Londen is in 1836 gestig as landingsplek en het in 1847 dorpstatus verkry. W. Barnett het in 1849 ’n gondkonsessie gekry, maar die eerste Joodse inwoner was Gustave Wetzlar, wat in 1861 uit Duitsland in die Kaap aangekom het en hom in 1873 as handelaar in Oos-Londen gevestig het. Hy was dorpsraadslid van 1881 af en het burgemeester geword in 1889. John Lewis Norton, ’n afstammeling van die 1820-Setlaars, was hoofkonstabel en bode van die hof. Die groei van die Joodse bevolking vanweë immigrasie en die toestroming tydens die Tweede Vryheidsoorlog het gelei tot die stigting van die Joodse gemeente in 1901. Julius Myers en G.C. Deal, albei immigrante uit Engeland, het die leiding geneem in die gemeenskapslewe. Emmanuel Lipkin, later van Oudtshoorn, het in 1903 uit Engeland gearriveer as predikant en ’n klein sinagoge is in gebruik geneem. Twintig jaar later is ’n groter sinagoge gebou. In 1958 is ’n klein Hervormde gemeente gestig. In sy bloeitydperk het die gemeenskap in die middel 1960’s uit sowat 1 200 siele bestaan. Daar was ’n aktiewe Joodse gemeenskapslewe met Hebreeuse skole, Sionistiese en ander organisasies, streekstakke van nasionale instellings en ’n buiteklub. Maar teen 2004 het dit gekrimp tot minder as 150, hoofsaaklik bejaarde individue, hoewel die vernaamste gemeenskapsorganisasies nog aan die gang was. Jode was aktief in die burgerlike samelewing en het, benewens Wetzlar, die volgende burgemeesters ingesluit: David Lazarus (1947–’48 en 1966–’68), Abraham Addleson (1957–’59) en Leo Laden (1962–’64). Infrastruktuur -------------- Die Princess Elizabeth-droogdok in Oos-Londen. Oos-Londen het 'n lughawe wat dit met die groot stede in Suid-Afrika verbind. Daar is ook 'n hawe en spoorlyne verbind die stad met Gauteng, Port Elizabeth, Kaapstad en Durban. Die N2 nasionale pad verbind die stad met Durban en Port Elizabeth. Die N6 begin by Oos-Londen en verbind die stad noordwaarts via Queenstown met Bloemfontein en die N1 nasionale pad. Sport ----- Die Blackburn Rovers speel in die National First Division, die tweede vlak van sokker in Suid-Afrika, met hul tuiste in die Buffalo City-stadion. Dié stadion is tydens die Rugbywêreldbeker 1995 vir drie groepwedstryde ingespan. 'n Ander vername stadion is Buffalopark wat vir krieketwedstryde gebruik word en die Warriors huisves. Hier is tydens die Krieketwêreldbeker 2003 drie krieketwedstryde aangebied. Die Grens Bulldogs ding vir Oos-Londen in die jaarlikse Curriebeker mee en beslis hul tuiswedstryde in die Buffalo City-stadion. Besienswaardighede ------------------ Die Hood Point-vuurtoring * Die **Raadsaal** in die Victoriaanse renaissance-boustyl is 'n nasionale gedenkwaardigheid. Die kloktoring is aan die Britse koningin Victoria gewy. * Die **Stasie van Oos-Londen** is een van die oudste geboue in die stad en spog met die ou stoomlokomotief *Stormberg*, wat in 1903 in Engeland gebou is. * Die St. Peterskerk is 'n nasionale gedenkwaardigheid uit die jaar 1862. * Die Ann Bryant-kunsgalery van Oos-Londen toon skilderye van Suid-Afrikaanse en Britse kunstenaars. * 'n Gedenkteken van die Suid-Afrikaanse kunstenares Lippy Lipshitz herinner aan die Duitse setlaars, wat hulle hier ná die Krimoorlog in 1857 gevestig het en 'n groot bydrae tot die opbloei van handel en landbou in die gebied gelewer het. * Die **Museum van Oos-Londen** is die enigste plek ter wêreld waar 'n eier van die uitgestorwe reusevoël Dodo, wat in 1846 vanuit Mauritius na Suid-Afrika gebring is, op spesiale versoek besigtig kan word. * Die **John Baillie-gedenkteken** in die hawe herdenk die historiese gebeurtenis van November 1835, toe die Britse vlag vir die eerste keer in die gebied gehys is. * Een van die eerste privaat huise, wat aan die oostelike oewer van die Buffelsrivier opgerig is, huisves vandag die **Historiese Museum van Gately-huis**. Dit is die oorspronklike tuiste van John Gately, die stigter van Oos-Londen. * Die Hood Pointvuurtoring is in 1895 in gebruik geneem. Susterstede ----------- * Gävle Vlag van Swede Swede * Leiden Vlag van Nederland Nederland * Milwaukee County Vlag van Verenigde State van Amerika Verenigde State van Amerika Sien ook -------- * Lys van nedersettings in Suid-Afrika * Duitse Setlaarsmonument Bronne ------ * Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. *Ons gemeentelike feesalbum*. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers. * Rosenthal, Eric, 1978. *Encyclopaedia of Southern Africa*. Cape Town and Johannesburg: Juta and Company Limited.

Die TV-vervaardiger en -skrywer Bradley Bell in 2010 met sy Emmys vir *The Bold and the Beautiful*. ’n **Emmy** is ’n Amerikaanse prys wat toegeken word vir uitnemendheid in die televisiebedryf en is soortgelyk aan Oscars (rolprentbedryf), Tonys (teater) en Grammys (musiek). Omdat Emmys toegeken word aan mense in verskillende sektore van die televisiebedryf, word verskeie toekenningsaande elke jaar gehou. Die twee seremonies wat die meeste internasionale aandag trek, is die toekenning van die Primetime en die Daytime Emmys. Ander gewilde seremonies is vir sportprogramme, nuus en dokumentêre, sake- en finansiële nuus, en tegnologieprestasies in televisie. Streekseremonies word op verskillende tye deur Amerika aangebied vir uitnemendheid in streekstelevisie. Daar is ook internasionale Emmys wat toegeken word vir programme wat aanvanklik buite Amerika uitgesaai is. Drie aparte maar verwante organisasies bied die Emmys aan: die Academy of Television Arts & Sciences (ATAS), die National Academy of Television Arts and Sciences (NATAS) en die International Academy of Television Arts and Sciences (IATAS). Elk is verantwoordelik vir ’n spesifieke stel Emmy-seremonies. Beeldjie en naam ---------------- Die Emmy-beeldjie, wat ’n vrou met vlerke uitbeeld wat ’n atoom vashou, is deur die televisie-ingenieur Louis McManus ontwerp. Hy het sy vrou as model gebruik. Die vlerke verteenwoordig die muse van kuns en die atoom die elektron van wetenskap na aanleiding van die naam "Academy of Arts and Sciences". Toe op ’n naam vir die toekenning besluit moes word, is "Ike" eers oorweeg. Dit was die bynaam van die eerste videokamerabuis, die ikonoskoop. Dit was egter ook die bynaam van die WO2-held en toekomstige Amerikaanse president Dwight D. Eisenhower en die lede van die akademie het iets unieks gesoek. Die derde president van die akademie, Harry Lubcke, het toe die naam "Immy" voorgestel, ’n naam wat algameen gebruik is vir die beeldortikonbuis wat in die vroeë televisiekameras gebruik is. Dit is later vervroulik na "Emmy" om te pas by die vroulike beeldjie. Elke Primetime Emmy-beeldjie weeg 3,08 kg en is gemaak van koper, nikkel, silwer en goud. Dit is 39 cm hoog en sy basis het ’n deursnee van 14 cm. Dit weeg 2,5 kg. Die Regional Emmy-beeldjie 29 cm hoog en weeg 1,4 kg. Elk duur vyf en ’n half uur om te maak en word met wit handskoene hanteer om vingermerke te voorkom. Seremonies ---------- Die Emmys word in verskillende afdelings toegeken. Elk het sy eie kategorieë, benoemings- en stemprosedures, en reëls vir stemkomitees. Die seremonies word deur die jaar gehou. Ongeag watter Emmy iemand wen, hy of sy word ’n "Emmy-wenner" genoem. Primetime Emmys Die Primetime Emmys word toegeken vir uitnemendheid in televisieprogramme in spitstyd. Seremonies word middel September gehou, op die eerste Sondag voor die amptelike begin van die herfsseisoen op TV. Lede van ATAS stem vir die wenners van die Primetime Emmys. Die finale stemmery word in Augustus gehou. Daytime Emmys Dié seremonie word gewoonlik in Junie gehou en beloon uitnemendheid in dag-TV. Lede van NATAS stem vir die wenners van die Daytime Emmys. Vir die dramakategorieë is daar ’n bykomende stemronde, waar een of twee akteurs van elke program gekies en vir die finale benoeming oorweeg word. Sports Emmys Die Sports Emmy word toegeken vir uitnemendheid in sportprogramme. Dit word op ’n Maandagaand in die lente in New York gehou, gewoonlik in die laaste twee weke van April of die eerste week in Mei. Stempanele doen die stemwerk en dit word deur NATAS beheer. News and Documentary Emmys Dié pryse word elke herfs toegeken vir uitnemendheid in nuusprogramme en dokumentêre. NATAS het stempanele wat vir die wenners stem. Ander Emmys sluit in dié vir televisie-ingenieurswerk, streekprogramme en internasionale programme.

Die **Oosseefinse** of **Balto-Finse tale** is 'n reeks verwante tale met 'n gemene oorsprong wat in die gebied aan die ooskus van die Oossee deur ongeveer 7 miljoen mense gepraat word. Dit is 'n onderafdeling van die Fins-Samiese tale wat tot die Fins-Oegriese tak van die Oeraalse taalfamilie behoort. Oosseefins is 'n dialek kontinuum wat gewoonlik in sewe tale verdeel word. Die hoof moderne Oosseefins tale is Fins en Estnies Die ander Finse tale in die Oossee gebied is Ingries, Karelies, Wepsies, Woties, wat om die Finse Golf en die mere Onega en Ladoga gepraat word asook Võro wat in die suidooste van Estland gepraat word en Lyfs in Lyfland in Letland. Ludies word soms van Karelies onderskei en Seto van Estnies en Võro. Fins en Estnies is amptelike tale van die Europese Unie en Finland en Estland onderskeidelik. Die kleiner Oosseefinse tale is almal bedreig en Lyfs en Woties het beide minder as 100 sprekers oor en word as uiters bedreig beskou. Fins en Estnies is die enigste van die tale wat gevestigde literêre tale is. Meänkieli (in noordelike Swede in die Tornedal en Kven in Finnmark in Noorweë is Finse dialekte wat deur die twee Skandinawiese lande as onafhanklike minderheidstale erken word. Die Oosseefinse tale deel 'n aantal kenmerke soos die gebrek aan grammatikale geslag, gebrek aan lidwoorde, soortgelyke klem, komplekse klanklengtes, konsonant gradiasie, ens. Die taalfamilieboom in die inligtingskas verteenwoordig die tradisionele binêre boom vir die Oraalse tale. Sommige vakkundiges is van mening dat aanpassings in Oeralies gemaak moet word wat tot 'n kleiner boom lei.

| Oossee | | --- | | Nasa-Satellietbeeld van die Oossee | | Kaart van die Oossee | | Koördinate: | 58°N 20°O / 58°N 20°O / 58; 20Koördinate: 58°N 20°O / 58°N 20°O / 58; 20 | | Ligging: | Denemarke, Duitsland, Estland, Finland, Letland, Litaue, Pole, Rusland, Swede | | Soort: | See van die Atlantiese Oseaan | | Oppervlakte: | 377 000 km² (146 000 myl²) | | Gemiddelde diepte: | 55 m (180 vt) | | Maksimum diepte: | 459 m (1 506 vt) | | Volume: | 21 700 km³ | | Lengte: | 1 601 km (995 myl) | | Breedte: | 193 km (120 myl) | | Opvangsgebied: | 1 641 650 km² (633 840 myl²) | | Omtrek: | 8 000 km (5 000 myl) | | Invloei: | Daugava, Nemunas, Newarivier, Oder, Vistula | | Uitvloei: | Noordsee | | Eiland/e: | Åland, Gotland, Hiiumaa, Öland, Rügen, Saaremaa | | Nedersettings: | Kopenhagen, Gdansk, Gdynia, Helsinki, Kaliningrad, Kiel, Klaipėda, Lübeck, Riga, Rostock, Sint Petersburg, Stockholm, Tallinn, Turku | Ligging van die Oossee Die Oossee (Baltiese See) Die Oossee in Darłowo, Pole Wintertyd: Die bevrore Oossee naby Wismar, Duitsland Die **Oossee** (ook bekend as die **Baltiese See**, afgelei van Latyns *Mare Balticum*) is ’n see wat deel vorm van die Atlantiese Oseaan en omring word deur Denemarke, Swede, die Baltiese lande, Pole, asook Duitsland, Finland en Rusland. Dit is 'n binnesee in Noordoos-Europa met 'n wateroppervlakte van 413 000 vierkante kilometer, 'n maksimum diepte van 459 meter tussen die Sweedse vasteland en die eiland Gotland en 'n waterinhoud van sowat 21 600 kubieke kilometer. Dit is die wêreld se grootste brakwatersee. Die Oosseegebied word – afhangende van die geografiese definisie van die gebied – deur tussen 50 en 85 miljoen mense bewoon. Van oudsher was die Oosseegebied een van die gewildste vestigingsebiede in Europa. Wikings en die Duitse Hanseverbond het al vroeg seeroetes en handelshawens hier ontwikkel wat Noord-Europeërs eeue lank met mekaar verbind het. Baksteengotiese geboue in kusstede getuig nog steeds van die groot rykdomme wat destyds deur koopmanne versamel is. Aangrensende lande ------------------ Die Oossee word begrens deur die Skandinawiese skiereiland, die Europese vasteland en die Deense eilande. Dit mond uit in die Kattegat en die Noordsee deur die Öresund, die Storebælt en die Lillebælt. Die Oossee word in die weste deur die Noord-Oossee-kanaal (internasionale naam: Kiel-kanaal) naby die Duitse hawestad Kiel en die Göta-kanaal in Swede met die Noordsee en in die ooste via die Newarivier met die Wolga-rivier, die Wit-, Swart- en die Kaspiese See verbind. Soutgehalte ----------- Soutwater uit die Noordsee en soetwater uit riviere vermeng in die Oossee sodat sy soutgehalte byvoorbeeld net voor die Duitse eiland slegs 'n derde van dié van die Noordsee se water beloop. Die gemiddelde soutinhoud is slegs 0,8 persent en staan gelyk aan dié van brakwater. Dit maak van die Oossee 'n habitat vir plante en diere wat sowel in soet- asook in soutwater kan lewe. Die groot verskeidenheid van landskapsvorme en habitatte is nie tot die kusgebiede beperk nie – die Oossee se onderwaterwêreld varieer ook grootliks in hierdie opsig: Seegras- en steenvelde, fonteinkruidbosse, mosselbanke of rietvelde is net enkele voorbeelde. Toegang tot Atlantiese Oseaan ----------------------------- Die Oossee beskik oor slegs 'n enkele natuurlike toegang tot die Atlantiese Oseaan en is met 'n gemiddelde diepte van 55 meter 'n relatief vlak see. Sy lae suurstof- en soutinhoud maak dit kwesbaar vir besoedeling: voedingstowwe uit die landbou en menslike nedersettings wat na die Oossee weggevoer word hou net soos vervoer, klipmynbou en boubedrywighede langs die kuslyn 'n permanente ekologiese bedreiging vir die see in. Skadelike stowwe, wat robbe en die see se visrykdom bedreig, besmet die Oossee oor 'n gemiddelde sestig jaar, aangesien die uitruiling van water met die Noordsee en Atlantiese Oseaan baie stadig gebeur. Dit neem in statistieke opsig tussen 25 en 35 jaar voordat een liter soutwater, wat van die Noord- na die Oossee vloei, weer na sy oorsprong teruggevoer word. Daarenteen neem dit in die Noordsee net vier jaar totdat een liter water weer in die ope Atlantiese Oseaan is. Skeepsongelukke waarby olietenkskepe betrokke kan wees het hier rampspoediger gevolge as in ander seegebiede. Daarnaas word die seelewe se aanteelbasis deur oorbevissing bedreig. Die lande, wat die Oossee begrens, sien in kloksgewyse volgorde as volg daaruit: * Swede * Finland * Rusland * Estland * Letland * Litaue * Oblast Kaliningrad (Rusland) * Pole * Duitsland * Denemarke Die grootste eilande in die Oossee is: * Åland-eilande (Finland) * Bornholm (Denemarke) * Gotland (Swede) * Hailuoto (Finland) * Hiiumaa (Estland) * Rügen (Duitsland) * Saaremaa (Estland) * Stockholm-eilandgroep * Usedom of Uznam (verdeel tussen Duitsland en Pole) * Valassaaret (Finland) * Wolin (Pole) Skeepsrampe ----------- Die Wilhelm Gustloff was een van die grootste skeepsrampe wat in die see plaasgevind het.

Die **Oostelike kurper** (*Astatotilapia calliptera*) is 'n varswatervis wat voorkom in die laer Zambezi-, Pungwe-, Buzi- en Saverivier-stelsels. Dit kom ook voor in die Malawimeer se opvanggebied. In Engels staan die vis bekend as die *Eastern river bream*. Voorkoms -------- Die vis is olyfgroen van kleur met 8-9 donker, vertikale olyf bane oor die lyf. Daar is 'n breë donker streep van die oë tot by die hoek van die bek. Die skubbe in die middel van die vis het blou rante en is geeloranje in die middel. Die onderkant van die kop is blou en die dorsalevin is ligswart met geeloranje kolle op en die rant is rooi. Die stertvin is geel met donker oranje kolle op. Die anale vin is ook ligswart by die basis en word geel na die rante met oranje kolle op. Broeiende mannetjies het helderblou koppe en die agterste, onderste gedeelte van die lyf is ook blou met 'n geel pens. Daar is helder oranje kolle en blou-en-rooi skynsels op die dorsale- en anale vinne. Die vis word tot 110 mm groot. Habitat ------- Die vis leef in 'n verskeidenheid riviere en moerasagtige areas. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van visse * Kurper * Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name * Lys van varswater visfamilies * Lys van visfamilies Bron ---- * *A Complete Guide to the FRESHWATER FISHES of Southern Africa.* Paul Skelton. 2001. ISBN 978-1-86872-643-1 | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q293154 * EoL: 208590 * FishBase: 6707 * GBIF: 2371453 * iNaturalist: 94738 * ITIS: 648316 * IUCN: 181801 * NCBI: 8154 * WoRMS: 1015837 |

Die **Oos-Wes-skisma** is die skeuring van die oorspronklike Christelike Kerk van die Romeinse Ryk in twee afsonderlike kerke: die Oosters-Ortodokse Kerk in die ooste en die Rooms-Katolieke Kerk in die weste. Hoewel 1054 gewoonlik genoem word as die datum van die skeuring, toe pous Leo IX en patriarg Michael Caerularius van Konstantinopel mekaar geëkskommunikeer het, was die skeuring tussen oos en wes eintlik die eindresultaat van ’n eeue lange periode van vervreemding tussen die twee Kerke. Die skeuring word ook die **Oosterse Skisma** of **Groot Skisma van 1054** genoem. Agtergrond ---------- Ikoon wat keiser Konstantyn die Grote (middel) en biskoppe van die Eerste Konsilie van Nicea uitbeeld. Die teks getoon is egter die Geloofsbelydenis van die Eerste Konsilie van Konstantinopel (381), met veranderings vir gebruik in die Griekse liturgie. In die destydse Romeinse Ryk met Rome as hoofstad is die biskop van Rome (die pous) in sy hoedanigheid as opvolger van Petrus lank beskou as die kerkleier met die hoogste status, of die "eerste onder gelykes". Nadat Konstantyn die Grote die hoofstad in 330 van Rome na Bisantium (Konstantinopel) geskuif het, het die pous aanvanklik sy posisie behou. Diocletianus het later die bestuur van die Romeinse Ryk verdeel en so is die eenheid versteur. Dit het ook ’n invloed binne die Kerk gehad. Theodosius die Grote was die laaste keiser van die verenigde Romeinse Ryk. Ná sy dood in 395 is die ryk opgedeel in ’n westelike en oostelike helfte, elk met sy eie keiser. Ná die inval van verskillende volkstamme in die Romeinse Ryk het die verskille al hoe groter geword. Die Oos-Romeinse Ryk, beter bekend as die Bisantynse Ryk, het ’n groot opbloei beleef en daarna was daar geen sprake meer van eenheid in die Romeinse Ryk nie. Nog faktore wat oos en wes uitmekaar gedryf het, was dat die oorheersende taal in die weste Latyn was en in die ooste Grieks. Dit het kommunikasie tussen die twee dele van die ryk bemoeilik en die kultuur verdeel. Die Kerk in die ooste en die een in die weste het al hoe verder van mekaar weggedryf, met verskillende benaderings tot leerstellings en rituele. Eeue voor die skeuring was daar al duidelike tekens van groot verskille. Die groot skeuring ------------------ Die direkte aanleiding tot die skeuring was verskille oor enersyds die pouslike outoriteit en andersyds die Drie-eenheidsleer. Volgens die Latynse Kerk het die Heilige Gees uitgegaan van die Vader (God) en die Seun (Jesus Christus), en volgens die Oosterse Kerk slegs van die Vader, via die Seun. Die Oosterse Kerk kon die byvoeging "en die Seun" by die teks oor die oorsprong van die Heilige Gees in die Geloofsbelydenis van Nicea-Konstantinopel (325 en 381) nie aanvaar nie omdat dit nie deur ’n Groot Konsilie goedgekeur is nie. Daar was ook minder belangrike twispunte: onenigheid oor die liturgie en botsende aansprake oor die jurisdiksie binne die Christendom. Hierdie konflikte het daartoe gelei dat pous Leo IX en patriarg Michael Caerularius mekaar in 1054 geëkskommunikeer het, en so het die skeuring tussen die ooste (die Oosters-Ortodokse Kerk) en die weste (die Rooms-Katolieke Kerk) ’n werklikheid geword. Die Kerk het geskeur langs doktrinêre, teologiese, taalkundige, politieke en geografiese lyne. Hoewel die twee Kerke eintlik herenig is in 1274 by die Tweede Konsilie van Lyon en in 1439 by die Konsilie van Florence, het die Ortodokse Kerk dit in albei gevalle teengestaan. Daar word gemeen die afgevaardigdes wat vir die hereniging gestem het, het hul magte oorskry. Verdere pogings om die twee Kerke te herenig het tot op hede nog niks opgelewer nie. Albei Kerke beskou hulself as die "Een, Heilige, Katolieke en Apostoliese Kerk", waardeur hulle te kenne gee dat dit die ander Kerk is wat die ware Kerk tydens die skisma verlaat het.

Die ligging van Oos-Pruise in die Duitse Ryk voor die Eerste Wêreldoorlog (1871-1918)... ...en ná die Eerste Wêreldoorlog (1922-1939) Die Pruisiese provinsie **Oos-Pruise** was vanaf die stigting van die Duitse Ryk in 1871 tot in die jaar 1945 die mees oostelike landsdeel van Duitsland. Hier was sowel die mees noordelike asook die mees oostelike punt van die Duitse Ryk geleë. Die gebied is in 1945 voorlopig onder respektiewelik Poolse (die suidelike deel van Oos-Pruise) en Sowjet-administrasie (die noordelike deel) geplaas, maar de facto respektiewelik by die Poolse en die Russiese staatsgebied ingelyf. Sedert 1992 maak die gebied ook in volkeregtelike opsig deel uit van respektiewelik Pole en die Russiese Federasie. Die Russiese gedeelte vorm tans die Oblast Kaliningrad. Die Duitse Demokratiese Republiek (Oos-Duitsland) het die nuwe grenslyn reeds in 1950 formeel erken, die Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990 Wes-Duitsland) het dit in 1972 eers indirek en later, met die Duits-Poolse Grensooreenkoms wat op 14 November 1990 onderteken is, uiteindelik ook formeel erken. Die Ou Pruiseland was die stamland van die Pruise, 'n Baltiese volk wat verwant aan die Litauers en Lette was. Ná die verowering deur die Duitse Orde het die Ordensstaat ontstaan wat tydens die Reformasie in die wêreldlike hertogdom Pruise omgeskep is. Vanweë die dinastiese vereniging met Brandenburg is na die gebied ook as Brandenburgse Pruise verwys. Die Brandenburgse keurvors Friedrich III het hom in 1701 in die Oos-Pruisiese hoofstad Koningsberg (Duits *Königsberg*, tans Kaliningrad) onder die naam Friedrich I self as koning van Pruise bekroon. Ná die Eerste Poolse Deling in 1772 is kleiner dele van die Poolse Koninklike Pruise, wat by die Koninkryk Pruise ingesluit is, by die gebied ingelyf wat vervolgens tot Oos-Pruise hernoem is. Die gebied in die noordooste van Europa is eeue lank as die "Wilde Ooste" van Duitsland beskou - 'n grotendeels ongerepte land wat net vir waagmoedige setlaars en avonturiers as geskik geag is. Omstreeks 1900 het kriminalistiese jaarboeke die gebied as 'n provinsie met hoë misdaadsyfers en drankmisbruik beskryf. Sien ook -------- * Barnsteenkus

   *Hierdie artikel behoort versmelt te word met Marthinus de Villiers Lourens.* Ds. **Marthinus Lourens (M.L.) de Villiers** (die Paarl, 31 Julie 1885 - Wellington, 17 Mei 1977) was 'n leraar in die Nederduitse Gereformeerde Kerk van 1912 tot 1930, daarna tot sy dood voltyds musikant en is veral bekend om sy toonsetting van *Die Stem*. Agtergrond ---------- M.L. de Villiers. M.L. de Villiers was die seun van Dirk de Villiers en Tina Smith, wat drie jaar ná hulle seun se geboorte 'n musiekinstituut op Wellington geopen het. Daar is hul seun opgelei in klavierspel deur sy moeder en in orrel, viool en harmonie deur sy vader. Later het hy ook klarinet aangeleer en in sy vader se Wellington Brass Band gespeel. Sy vader was 45 jaar lank orrelis van die NG moedergemeente Wellington, onder meer tydens die dienstyd van die vermaarde dr. Andrew Murray en ds. J.R. Albertyn. Ná matriek studeer M.L. drie jaar lank aan die Hugenote-kollege op Wellington, ondanks die buitengewone musikaliteit wat sedert 1899 tot uiting gekom het in 'n drang tot komposisie, en behaal die B.A.-graad in 1904, 'n jaar ná die publikasie van sy eerste komposisie, *'n Mars vir klavier*. Jare later, toe hy leraar op Simonstad was, het hy drie jaar lank verder studeer en leiding in harmonie en kontrapunt van prof. Henry Bell, hoof van die Suid-Afrikaanse Musiekkollege, ontvang. Loopbaan begin -------------- Die studente wat in 1908 tot die Kweekskool toegelaat is. De Villiers staan derde van links. Voor regs sit ds. William Nicol, later van die NG gemeente Johannesburg-Oos en uiteindelik administrateur van Transvaal. Van 1905 tot 1907 gee hy onderwys op Wepener in die Vrystaat, waar hy die spil is waarom die dorp se musieklewe draai. Hy stig 'n blaasorkes, gee les in verskeie musiekinstrumente (hy was 'n bruikbare pianis, violis, orrelis en klarinetspeler), word orrelis van die NG gemeente en bring 'n kerkkoor op die been vir wie hy koorstukke komponeer. Die besoek van die destyds vermaarde Bosman de Ravelli aan Wepener en dié se aanmoediging en wenke het 'n heilsame en vormende invloed op die jong De Villiers gehad. Hier maak die verwoesting van die Anglo-Boereoorlog en die moedige pogings tot heropbou 'n diepe indruk op die tot dusver half-Engelsgesinde Bolander. Dit is verder gesteun deur die sterk Afrikanergevoel van sy boerenooi, Mimie du Plessis, met wie hy later sou trou, en sy persoonlike kennismaking met die gewese Vrystaatse president M.T. Steyn. So ondergaan sy volksgevoel 'n metamorfose en bly hy tot aan die einde van sy lewe 'n pro-Afrikaner-volksman. Sy nuut gebore aangetrokkenheid tot sy moedertaal kry in die vier jaar van 1908 tot 1911 aan die Kweekskool op Stellenbosch beslag en hy skep sy eerste toonsettings van Afrikaanse gedigte, onder meer *Oproep tot stryd vir die Moedertaal* met woorde van N.J. Brümmer. Ná 'n kort werktyd as hulpprediker in die NG gemeente Beaufort-Wes in 1912, aanvaar hy nog dieselfde jaar 'n beroep na die geskiedkundige NG gemeente Glen Lynden, sesde oudste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die huidige Sinode van Oos-Kaapland en die 19de oudste in Suid-Afrika. Op Glen Lynden -------------- Bedford se kerkgebou, opgerig in 1895. Ds. De Villiers het hier en op die nedersetting Glen Lynden die Woord verkondig. Glen Lynden se kerkgebou, opgerig in 1874. Dit was een van die twee kernpunte van ds. De Villiers se gemeente Glen Lynden. Glen Lynden se pastorie waarin ds. M.L. en mev. Mimie de Villiers gewoon het, hier afgeneem in 1929. Prop. De Villiers het 'n beroep na die NG gemeente Glen Lynden in die Oos-Kaap aangeneem nadat die gemeente nie lank vakant was nie. Vandat die vakature in Junie 1912 begin het, het die kerkraad ook vir ds. (later prof.) George Murray Pellissier van die NG gemeente Pietermaritzburg beroep. Prop. De Villiers was die tweede beroep. In die tyd dat hy op Bedford was, het hy twee beroepe gehad wat hy bedank het. Dit was ook die tyd van die Eerste Wêreldoorlog van 1914 tot 1918 en die gevreesde Spaanse griep teen die einde van 1918. Die wonderlike en geseënde Helpmekaar-beweging val saam met dié gebeurtenisse. Die dienende en oud-kerkraadslede in die gemeente het in Oktober 1917 £100 tot die Helpmekaar bygedra. Die NG gemeente Grahamstad, wat eers in 1916 van die NG gemeente Albanie sou afstig, het aanhoudend ondersteuning vir die hulpprediker daar gekry, want die NG lidmate in dié Engelse stad het skaars honderd getel. Ds. De Villiers het met buitengewone moeite die arbeid onder die jongmense bevorder. As bewys hiervan moet dien die oprigting van 'n debatsvereniging vir hulle een maal per maand en 'n klein Sondagskool-leeskamer. 'n Ring-Sondagskoolkonferensie is een maal gehou en met een Kersfees was daar vir die kinders 'n Kersboom. Op die pastoriegrond is 'n tennisbaan vir vermaak vir die jongmense aangelê. In dié tyd is Dingaansfees op Vlieplaas gevier. 'n Tweede sou saam met die NG gemeente Somerset-Oos gevier word, maar weens die griep kon dit nie plaasvind nie. Op Bedford was ds. De Villiers se pastorie die middelpunt van 'n ongekende musieklewe. Hy het dankofferkonserte gereë, kamermusiekaande in die pastorie gehou, orreluitvoerings in die kerk gelewer en selfs 'n salonorkes met vyf viole, tjello, klarinet en klavier op die been gebring. Hier, net soos later op Simonstad, het hy hom verder musikaal-skeppend besig gehou. Op Bedford skryf hy baie liedere, dikwels met 'n patriotiese inslag, onder meer *Ik ken 'n liefste Volksman*, *Helpmekaarslied* en *Slagtersnek*, oor die Slagtersnek-rebellie wat in die Oos-Kaap plaasgevind het en in 'n groot mate aanleiding tot die Groot Trek gegee het. In hierdie tyd ontmoet hy groot volksgeeste soos genl. J.B.M. Hertzog, dr. D.F. Malan, predikant van die NG gemeente Graaff-Reinet, en C.J. Langenhoven, wat vir die woorde van *Die Stem* verantwoordelik was. Simonstad --------- Op Simonstad het ds. De Villiers *Die Stem van Suid-Afrika* getoonset in dié pastorie. In 1919 neem hy 'n beroep aan na die NG gemeente Simonstad (vandag NG gemeente Vishoek). Die uitwerking van sy buitemuurse studie aan die Universiteit van Kaapstad se S.A. Musiekkollege op die harmoniese vorm van sy latere komposisies, veral in sy *Vier Kunsliedere*, blyk duidelik. Sy blywendste prestasie bly egter dat hy, ná 'n mislukte eerste poging, in 1921 'n toonsetting maak van Langenhoven se *Die Stem van Suid-Afrika*, wat later Suid-Afrika se amptelike Volkslied sou word en waarvan 'n Afrikaanse en 'n Engelse vers in die nuwe Suid-Afrikaanse Volkslied behoue gebly het. Baie van sy ander komposisies word in die twintigerjare van die vorige eeu gepubliseer. Op Bedford het hy meesal sy eie woorde getoonset, maar nou maak hy op aandrang van die digter adv. H.A. Fagan veel meer gebruik van die digwerke van erkende digters soos Jan F.E. Celliers, A.D. Keet en ander. In samewerking met sy neef P.K. de Villiers, wat vir tallose nuwe wysies in die *Halleluja* verantwoordelik was, publiseer De Villiers ook twee reekse skoolliedere wat jare lank groot aftrek kry. In 1930 tree hy uit die predikantsamp. Voltydse musikant ----------------- De Villiers gaan vestig hom op Wellington waar hy met kenmerkende geesdrif tydens die eerste 14 jaar van sy loopbaan as vrye musikus 17 landreise deur Suid-Afrika onderneem om orreluitvoerings en honderde konserte en praatjies oor musiek aan skole te lewer. Belangrike bykomstighede was die sowat 250 skoolliedere (dikwels met eie woorde) wat hy op bestelling gekomponeer het en die bekendstelling van sy eie werke. Hierdie woelige lewenswyse het in die jare van die Tweede Wêreldoorlog afgeneem en in 1945 tot 'n einde gekom. As komponis het hy hom in 'n hoë mate met die Afrikanerstrewe vereenselwig en op sy eie emosioneel-gerigte manier deur sy toonsettings van Afrikaanse gedigte, sy Afrikaanse skoolliedjies, sy fees- en geleentheidsliedere en veral met die triomf sy melodie vir *Die Stem van Afrika* 'n bekende en dikwels geëerde musikale persoonlikheid geword. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns het in 1940 in Kaapstad die erepenning vir musiek aan hom toegeken en na die amptelike aanvaarding van sy melodie as die Suid-Afrikaanse volkslied is 'n lewenslange staatspensioen aan hom bewillig. In 1957 is hy gehuldig tydens die F.A.K. se Volksmusiekkongres op Stellenbosch en in 1961 is daar 'n M.L. de Villiers-aand gehou op Simonstad, die dorp waar hy 12 jaar lank in die bediening gestaan het en waar die volksliedmelodie vorm aangeneem het. Gesinslewe ---------- Ds. M.L. de Villiers as jong predikant van Glen Lynden omstreeks 1917. Prop. de Villiers is in 1911 getroud met Jemima (Mimie) Susanna du Plessis. Uit die huwelik is twee dogters en twee seuns gebore, van wie Dirkie de Villiers, in 'n stadium hoof van musiek aan die Vrystaatse onderwysdepartement, musiek as 'n loopbaan gekies het. 'n Kleinseun, Johan de Villiers, was dirigent van die Stellenbosse Universiteitskoor en 'n kleindogter, Suzanne, 'n beroepsaltviolis. Bronne ------ * Feneysey, ds. S.F. 1930. *Die Nederduits-Gereformeerde Gemeente Glen Lynden Gedurende 'n Honderd Jare 1829-1929*. Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein: Nasionale Pers, Beperk. * Malan, Jacques P. 1980. *Suid-Afrikaanse Musiekensiklopedie Deel I A-D*. Kaapstad: Oxford University Press. * Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. *Afrikaanse kultuuralmanak*. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.

**M.S. Burger** is ’n Afrikaanse skrywer wat die Jan Rabie-prys met haar skryfwerk verower. Werk en lewe ------------ M.S. Burger bly in Pretoria. Sy het meestersgrade in Sielkunde en Kreatiewe Skryfwerk. In die negentigerjare is sy ’n aktivis vir gay en lesbiër regte. Sy werk in ’n boekwinkel.  Skryfwerk ---------- Sy publiseer kortverhale op LitNet, in *Tydskrif vir Letterkunde* en in die jaarlikse tydskrif *Pomp 12*, waarna sy debuteer met die kortverhaalbundel "*Bloedfamilie*". Die bundel word hoofsaaklik uit ’n ek-verteller perspektief geskryf, wat ’n outobiografiese illusie by die leser skep. In die eerste deel van die bundel word die familiegeskiedenis verhaal, waaruit dit blyk dat die familie ’n dig bewaarde geheim het. Die tweede deel behandel seks, geweld en waansin, terwyl die derde deel terugkeer na die familieproblematiek en seksualiteit van die eerste afdelings. Dit is eers met die laaste verhaal en op die laaste bladsy wat die familiegeheim openbaar word. Die skrywer maak gebruik van postmoderne tegnieke, soos om besonderhede te verander aan vorige verhale wat sy geskryf het en sodoende die skryfproses te gebruik as verdediging teen angs en om die verlede te verbeel en kommentaar daarop te lewer. "*Woestynwerk*" is een van die sterkste verhale in die bundel. Die verteller se vriendin pleeg selfmoord en om hierdie tragiese dood te verwerk, vertrek sy na Namibië en om ’n studie te maak van ekosisteme in die Namib-woestyn. Sy beskryf die natuurlewe op digterlike wyse en kombineer dit met terugflitse van die oorledene, om sodoende ’n liriese en diggeweefde teks te skep. In "*Wildekus*" en "*Bloedfamilie*" word die veertien verhale in die bundel tematies tot ’n eenheid gebind. Die verhale maak mildelik gebruik van kru taal en eksplisiete verwysings na gewelddadige seks wat die familiekonflik en sielkundige probleme ondersteun. Die skrywer sny met hierdie bundel deur die huigelary en emosionele bedrog van die samelewing en veral binne families. "*Bloedfamilie*" verower in 2013 die Jan Rabie Rapport-prys vir vernuwende werk en is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die Universiteit van Johannesburg-prys vir debuutwerk. Publikasies ----------- | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 2012 | Bloedfamilie | | Bronnelys --------- ### Tydskrifte en koerante * Anoniem "Wenboek verwikkeld, genuanseerd" "Rapport" 9 Junie 2013 ### Resensies 1. ↑ Bennett, Nini "Rapport" 5 Augustus 2012 2. ↑ Hambidge, Joan Woorde wat weeg: 3. ↑ Lategan, Herman "Beeld" 27 Augustus 2012 4. ↑ NB-Uitgewers: Geargiveer 17 Augustus 2016 op Wayback Machine 5. ↑ Scheffer, Ronel Huisgenoot:

’n Voorstelling in Engels van die boestrofedonstyl in antieke Griekse manuskripte (reëls 2 en 4 is van regs na links). **Boestrofedon**, van die Griekse βουστροφηδόν, "soos ’n os draai" (wanneer geploeg word), is ’n soort teks wat in twee rigtings geskryf word. Dit word veral gesien in antieke manuskripte en inskripsies. In plaas van skryf van links na regs soos in Afrikaans of van regs na links soos in Arabies en Hebreeus, is elke alternatiewe reël in die teenoorgestelde rigting, met letters wat omgekeer word asof hulle ’n spieëlbeeld is. Dit was ’n algemene manier van klipskryfwerk in Antieke Griekeland. Verduideliking -------------- Baie antieke geskrifte is in ’n boestrofedonstyl geskryf; in Griekeland het dit in die Hellenistiese tydperk al hoe minder voorgekom. Dit word soms ook op ander gebiede gebruik, soos om die beweging van sekere matriksdrukkers te beskryf. Hoewel die drukkop in teenoorgestelde rigtings beweeg, is die teks egter nie in ’n boestrofedonstyl nie. Omgekeerde boestrofedon ----------------------- ’n Voorstelling in Engels van die omgekeerde boestrofedonstyl, soos dit in rongorongo voorkom. Op die houttabelle en ander kunsvoorwerpe van Paaseiland kom ook ’n boestrofedonskrif voor met die naam rongorongo, wat nog nie ontsyfer is nie. In rongorongo is die teks in elke reël teen 180 grade gedraai eerder as dat dit ’n spieëlbeeld is; dit word ook van onder na bo gelees. Dit word "omgekeerde boestrofedon" genoem.

Poudre B **Poudre B** (vanuit Frans: *Poudre Blanche*, wat "wit poeier" beteken) was die eerste rooklose kruit vir gebruik in vuurwapens. Dit is in 1886 deur 'n Franse chemikus genaamd Paul Vieille uitgevind. Dit is gemaak deur twee vorme van nitrosellulose (kollodion en skietkatoen) wat met etanol en eter saggemaak is saam te knie. Dit is dan in dun velle uitgerol en in vlokke gesny of deur 'n stempel gedruk. Dit is dan daarna uitgedroog. Poudre B is drie keer kragtiger as buskruit en het nie soveel rook tydens ontsteking laat ontstaan nie en daarom het dit 'n groot taktiese voordeel ingehou en is dit dus vinnig deur die Franse Regering in gebruik geneem. Voor die bekendstelling van Poudre B kon 'n troep soldate glad nie meer hulle teikens sien na 'n paar sarsies afgevuur is nie, terwyl hulle eie posisie baie duidelik sigbaar was as gevolg van die groot rookwolk wat oor hulle gehang het. Die kragtiger poeier het ook 'n hoë trompsnelheid moontlik gemaak wat beteken het dat koeëls 'n laer trajek gehad het en daarom ook 'n verder reikafstand. Die volume kruit wat benodig was ook minder wat meegebring het dat 'n kleiner kaliber gebruik kon word en die ammunisie ligter geword het, wat beteken het dat 'n soldaat meer daarvan sou kon dra. Die Franse Weermag het vinnig 'n nuwe geweer, die Lebel Model 1886 geweer in gebruik geneem wat 'n nuwe 8 mm kaliber rondte gebruik het om die voordele te benut. Poudre B was egter geneig om mettertyd onstabiel te raak, wat toegeskryf is aan die verdamping van die vlugbare oplosmiddels, maar dit kon ook die oorsaak gewees het van die probleme wat ondervind is om die sure wat gebruik is tydens die vervaardiging van skietkatoen te verwyder. Poudre B en skietkatoen het heelwat ongelukke veroorsaak. Twee Franse vegskepe, die *Jena* en die *Liberte* het albei in Toulon se hawe in 1907 en 1911 onderskeidelik opgeblaas met swaar lewensverliese, al was veiliger rooklose kruite toe reeds beskikbaar, insluitende ballistiet en kordiet. Daar is uiteindelik besef dat die nitrosellulose baie fyn gekap moes word voor die wasproses om te verseker dat die salpeter- en swaelsuur wat gebruik is tydens vervaardiging deeglik verwyder sou word.

*Portret van die Vier Tetrarge*, ’n standbeeld wat nou in die Sint Markus-basilika in Venesië staan. Die term "**tetrargie**" (van die Griekse τετραρχία, *tetrarchia*, "leierskap van vier") beskryf enige regeringsvorm waarin die mag tussen vier mense verdeel word, maar in die moderne betekenis dui dit meestal op die stelsel wat die Romeinse keiser Diocletianus in 293 ingestel het en wat die begin was van die herstel van die Romeinse Ryk ná die krisis van die 3de eeu. Die tetrargie het geduur tot omstreeks 313, toe wedersyds verwoestende oorloë die meeste van die aanspraakmakers op die mag uitgeskakel het. Konstantyn die Grote is in beheer van die westelike deel van die ryk gelaat en Licinius van die oostelike deel. Hoewel die woord in die Oudheid bekend was, is dit net vir ander lande soos Judea gebruik en nooit vir Diocletianus se stelsel nie. Die term was wel bekend in die Latynse wêreld, waar Plinius die ouere dit soos volg opgesom het: "elk is die ekwivalent van ’n koninkryk, en ook deel van een" (*regnorum instar singulae et in regna contribuuntur*). Die term is in 1887 die eerste keer vir die Romeinse Ryk gebruik deur die Duitse onderwyser Hermann Schiller in ’n handboek, *Geschichte der Römischen Kaiserzeit*. Dit is daarna steeds nie algemeen gebruik nie, totdat die Duitse historikus Otto Seeck dit in 1897 gebruik het. Skepping -------- Die eerste fase, waarna soms as die "diargie" (regering van twee) verwys word, het die aanwysing van generaal Maximianus as medekeiser behels – eers in 285 as Caesar (junior keiser) en in 286 as Augustus (senior keiser). Diocletianus het sake in die oostelike streke van die ryk behartig, terwyl Maximianus beheer oor die westelike streke gehad het. In 293 het Diocletianus gedink groter fokus is nodig op beide burgerlike en militêre probleme. Hy het met Maximianus se toestemming sy keiserlike genootskap uitgebrei deur twee Caesars (een vir elke Augustus) aan te stel: Galerius en Constantius Chlorus. In 305 het die senior keisers saam geabdikeer en afgetree, Constantius en Galerius is tot die rang Augustus bevorder. Hulle het op hulle beurt twee nuwe Caesars aangestel: Severus II in die weste onder Constantius, en Maximinus II in die ooste onder Galerius – so het hulle die tweede tetrargie geskep. Streke en hoofstede ------------------- ’n Kaart van die Romeinse Ryk onder die tetrargie, met die vier tetrarge se invloedsfere. Die vier tetrarge het hulle nie in Rome gestasioneer nie, maar in ander stede nader aan die ryk se grense, wat hoofsaaklik bedoel was as hoofkwartiere vir die verdediging van die ryk. Dié sentrums was bekend as tetrargiese hoofstede. Hoewel Rome nie meer die operasionele hoofstad was nie, het dit steeds in naam die hoofstad van die hele Romeinse Ryk gebly. Dit het sy eie, unieke prefek van die stad (*praefectus urbi*) gehad en dié stelsel is later in Konstantinopel voortgesit. Die vier tetrargiese hoofstede was: * Nicomedia in Noordwes-Klein-Asië (hedendaagse Izmit in Turkye), die hoofstad van Severus * Sirmium (hedendaagse Sremska Mitrovica in Serwië), die hoofstad van Galerius * Mediolanum (hedendaagse Milaan), die hoofstad van Maximianus * Augusta Treverorum (hedendaagse Trier in Duitsland), die hoofstad van Constantius Chlorus Aquileia, ’n hawestad aan die Adriatiese See, en Eboracum (hedendaagse York) in Noord-Engeland was ook belangrike sentrums vir onderskeidelik Maximianus en Constantius. Wat regspraak betref, was daar nie ’n presiese afbakening tussen die vier tetrarge nie. Elke keiser het sy invloedsfeer in die ryk gehad, maar nie veel meer nie; hulle was eintlik aanvoerders op ’n gevegsterrein. Militêre suksesse ----------------- Een van die grootste probleme tydens die 3de-eeuse krisis in die ryk was dat die keiser nie aan alle fronte kon veg nie. Soms is gesag in sy afwesigheid aan ’n generaal oorgedra en dit kon gebeur dat die generaal ’n groot oorwinning behaal en sy troepe hom dan tot ’n mededingende keiser verklaar (iets wat dikwels gebeur het). Onder die tetrargie kon verskeie oorwinning op verskillende plekke tegelykertyd behaal word. Die keiser was naby elke krisisgebied en kon persoonlik in beheer bly. Verval ------ Dié stelsel het egter nie lank gehou nie. Toe Constantius in 306 sterf, het Galerius vir Severus tot Augustus verhef, terwyl Konstantyn, Constantius se seun, deur sy pa se troepe as Augustus uitgeroep is. *Konstantyn in die Slag van die Milviese Brug*, fresko deur Raphael, Vatikaanstad. Terselfdertyd het Maxentius, die seun van Maximianus, wat ongelukkig was omdat hy uit die nuwe reëlings gelaat is, Severus verslaan en hom gedwing om te abdikeer voordat hy hom in 307 laat vermoor het. Maxentius en Maximianus het hulle albei toe tot Augusti verklaar. Teen 308 was daar dus minstens vier aanspraakmakers op die rang Augustus (Galerius, Konstantyn, Maximianus en Maxentius), en net een op die titel Caesar (Maximinus). In 308 het Galerius, die afgetrede keiser Diocletianus en die sogenaamd afgetrede Maximianus ’n konferensie gehou waar besluit is Licinius sou Augustus in die weste word, met Konstantyn as sy Caesar. In die ooste sou Galerius Augustus bly en Maximinus sou sy Caesar bly. Maximianus sou aftree en Maxentius is tot troonrower verklaar. Dié reëling sou rampspoedig blyk te wees: teen 308 was Maxentius sonder enige keiserlike rang die de facto-heerser van Italia en Africa, en nie Konstantyn of Maximinus – wat sedert onderskeidelik 306 en 305 Caesares was – was bereid om die bevordering van Licinius tot hul meerdere te aanvaar nie. Ná ’n mislukte poging om Konstantyn en Maximinus te paai met die betekenislose titel *filius Augusti* ("seun van die Augustus", basies ’n alternatiewe titel vir Caesar), moes albei in 309 as Augusti erken word. Vier volle Augusti, wat nie met mekaar oor die weg gekom het nie, het egter niks goeds vir die tetrargie ingehou nie. Tussen 309 en 313 het die meeste aanspraakmakers op die keiserlike titel gesterf of is in verskeie burgeroorloë gedood. Konstantyn het Maximianus in 310 gedwing om selfmoord te pleeg. Galerius is in 311 natuurlik dood. Maxentius is in 312 deur Konstantyn in ’n veldslag verslaan en vermoor. Maximinus het selfmoord gepleeg nadat Licinius hom in 313 in ’n geveg verslaan het. Teen 313 was dus net twee keisers oor: Konstantyn in die weste en Licinius in die ooste. Die tetrargie het tot ’n einde gekom, maar dit het tot 324 geduur vir Konstantyn om Licinius eindelik te verslaan. Hy het die twee helftes van die Romeinse Ryk herenig en homself tot enigste Augustus verklaar. Nalatenskap ----------- Hoewel die tetrargie net tot in 313 geduur het, het baie aspekte daarvan behoue gebly. Die viervuldige verdeling van die ryk het voortgeduur in die vorm van pretoriaanse prefekture, elk onder ’n pretoriaanse prefek. Die idee van twee helftes, die ooste en die weste, het weer kop uitgesteek en gelei tot die permanente verdeling in twee aparte ryke ná die dood van Theodosius I. Dit is egter belangrik om te onthou die ryk is nooit amptelik in twee gedeel nie; die keisers van die oostelike en die westelike helfte het as een keiserlike genootskap geheers totdat die val van Rome se westelike ryk Bisantium gelaat het as die "tweede Rome", die enigste direkte opvolgerstaat. Notas ----- 1. ↑ Leadbetter, *Galerius*, 3. 2. ↑ Leadbetter, *Galerius*, 3–4. 3. ↑ Die chronologie is deeglik gevestig deur Kolb, *Diocletian*, en Kuhoff, *Diokletian*. Bronne ------ * Barnes, Timothy D. (1984). *Constantine and Eusebius*. Harvard University Press. ISBN 0-674-16531-4. * Bowman, Alan (2005). *The Cambridge Ancient History Volume 12, The Crisis of Empire, AD 193–337*. Cambridge University Press. ISBN 0-521-30199-8. * Corcoran, Simon (2000). *The Empire of the Tetrarchs, Imperial Pronouncements and Government AD 284–324*. Oxford University Press. ISBN 0-19-815304-X. * Kolb, Frank (1987). *Diocletian und die Erste Tetrarchie. Improvisation oder Experiment in der Organisation monarchischer Herrschaft?*, Berlyn: de Gruyter. ISBN 978-3-11-010934-4 * Kuhoff, Wolfgang (2001). *Diokletian und die Epoche der Tetrarchie. Das römische Reich zwischen Krisenbewältigung und Neuaufbau (284–313 n. Chr.)*, Frankfurt am Main: Lang. ISBN 3-631-36792-9 * Leadbetter, William Lewis (2009). *Galerius and the Will of Diocletian*. Londen en New York: Routledge. * Rees, Roger (2004). *Diocletian and the Tetrarchy*. Edinburgh, UK: Edinburgh University Press.AS1-onderhoud: ref=harv (link)

**Teti** (ook bekend as **Merienptah** en **Othoes**) was die eerste Egiptiese farao van die 6de Dinastie van die Ou Ryk. Hy het 12 jaar lank regeer. Familie ------- Teti het verskeie vroue gehad. Onder hulle is: * Koningin Ipoet, waarskynlik die dogter van farao Oenas, die laaste koning van die 5de Dinastie. Sy was die ma van Pepi I. * Koningin Choeit, wat die ma van Oeserkare kon gewees het. Hy het ook verskeie kinders gehad, onder andere minstens drie seuns en moontlik tien dogters. Twee van die seuns was Pepi I en Oeserkare. Bewind ------ Tydens Teti se bewind het belangrike offisiere begin om grafmonumente te bou wat amper net so groot soos dié van die farao was. Sy raadgewer Mereroeka het ’n mastaba by Saqqara laat bou wat uit 33 ryklik versierde kamers bestaan het; dit was die grootste bekende grafkelder van enige Egiptiese edelman. Dit word beskou as ’n teken dat Egipte se rykdom verskuif het van die sentrale hof na die amptenare. Volgens Manetho is Teti in ’n harem-sameswering deur sy paleiswagte doodgemaak, maar hy is dalk deur Oeserkare vermoor in ’n magsoorname. Hy is in sy piramide by Saqqara begrawe. Piramide -------- Die ruïnes van Teti se piramide by Saqqara. Piramidetekste in die piramide. Teti se piramide het gladde sye en is die tweede bekende piramide met piramidetekste. Daar is ook drie satelliet-piramides en ’n dodetempel in die kompleks. Die piramide is in 1882 oopgemaak en van 1907 tot 1965 is uitgrawings daar gedoen. Die oorspronklike naam was "Teti se Plekke is Blywend". Die deel bo die grond is in ’n swak toestand en lyk nou soos ’n klein heuwel, maar die ondergrondse kamers en gange het goed bewaar gebly. ### Derde satelliet-piramide Koningin Sesjesjet was Teti se ma. Sy het ’n groot rol gespeel in sy troonbestyging en in die versoening van twee strydende partye in die koninklike familie. Die laaste piramide wat in Egipte ontdek is, in 2008, was vermoedelik hare. Die ontdekking is op 11 November 2008 bekend gemaak deur Zahi Hawass, sekretaris-generaal van die Egiptiese Opperraad van Oudhede. Dit is die volledigste satelliet-piramide by Saqqara en was aanvanlik 14 m hoog, met sye van 22 m lank.

Marguerite Murray, 1928. **M.I. Murray** (1899–1983) was 'n Afrikaanse skrywer en dramaturg, en ’n lektrise in Afrikaans aan die Universiteit van Kaapstad. Lewe en werk ------------ Marguerite Isabel Murray is op 3 Januarie 1899 op Robertson gebore as een van nege kinders van ds. John Murray en Susanna Maria Murray. Die dramaturg Susie Mey Viljoen is een van haar susters. Sy matrikuleer aan die hoërskool op Robertson en studeer dan vanaf 1918 aan die Victoria Kollege, wat later die Universiteit van Stellenbosch word. Hier is sy stigterslid en eerste voorsitster van die Vrouestudentebond en dien ook op die studenteraad. Na kwalifikasie begin sy skoolhou op Kakamas, daarna vir vier jaar aan Hoër Meisieskool Bloemhof op Stellenbosch en dan vir ses jaar aan die Hoërskool Jan van Riebeeck in Kaapstad, waar sy saam met die skryfster Essie Malan die eerste twee onderwyseresse was. Na tien jaar as onderwyseres word sy lektrise in Afrikaans in die Departement van Opvoedkunde aan die Universiteit van Kaapstad, ’n pos wat sy tot met haar aftrede in 1960 beklee. Aanvanklik is N.P. van Wyk Louw ’n kollega van haar in hierdie departement. Na haar aftrede bly sy in Azaleahof in Stellenbosch. Sy versamel van vroeg af kunswerke van Suid-Afrikaanse kunstenaars soos Gregoire Boonzaier, Elise Bodley, Maggie Laubser, Pierneef, Stanley Pinker, Enslin du Plessis, J.A. Smith, Irma Stern, Paul du Toit, Jean Welz en Appie van Wyk. Hierdie kunswerke laat sy na haar dood aan die Kunsgalery van die Universiteit van Stellenbosch. Marguerite is in 1934 mede-stigterslid en later ook voorsitter van die Kaapstadse Afrikaanse Toneelvereniging en in hierdie hoedanigheid doen sy baie om die Afrikaanse toneel te bevorder. Sy beywer haar onder andere vir ’n toneelbiblioteek en ’n teater wat in Kaapstad opgerig is. As regisseur is sy verantwoordelik vir die opvoering van talle toneelstukke, soos  die blyspel "*Mademoiselle*", "*Hantie kom huis-toe*" van P.W.S. Schumann by die Oranjeklub in Kaapstad op 2 Desember 1933, haar eie drama "*Die bron*" in 1935, Sacha Guitry se "*Huis te koop*" en Maurice Maeterlinck se "*Die indringer*". Onder haar regie word "*Fritsie*" van Hermann Südermann in 1935 vir die Universiteit van Kaapstad tak van die Afrikaanse Nasionale Studentebond en "*Gebroke drade*" van J.R.L. van Bruggen vir die Kaapstadse Amateur Toneelvereniging in 1936 opgevoer. In 1937 word sy ’n spesialis–lid van die kortstondige Toneelburo van die Federasie van Afrikaanse Kultuurverenigings. Sy onderneem in 1947 onderneem ’n studiereis deur Europa waar sy ’n studie maak van die toneel, met besondere verwysing na nasionale, staat- en stadteaters. Op 25 Julie 1983 is sy op Stellenbosch oorlede. Skryfwerk --------- In haar skeppende werk lê sy haar oorwegend toe op die drama. "*Binnehof*" beleef verskeie geslaagde opvoerings en word ook gepubliseer. Hierdie drama gee ’n beeld van ’n aantal woonstelbewoners wat elkeen op een of ander wyse deur die lewe geknou is. Op vernuftige wyse vleg die skrywer die uiteenlopende drade van hierdie eensame mense se lewens ineen op grond van hulle gesamentlike lewe in die woonstelgebou. ’n Man ontvlug met sy minnares en kind van sy regte vrou en hulle vind skuiling in die woonstel, waar hulle as gesin paradeer. Wanneer hy ontdekking vrees, laat hy sy minnares in die steek, wat dan selfmoord pleeg. "*Die bron*" is ’n eenakter met ’n lewenswyse ouma as hoofkarakter. Ten spyte van haar gestremdheid funksioneer sy steeds as die middelpunt van die huishouding, gee wyse raad en snoer die huisgesin in ’n eenheid saam. Hierdie eenbedryf word weer opgeneem in die eenbedryfbundel "*So onder deur die maan*", saam met "*Die stem van die see*", "*Helgaard Weber*", "*Sneeu op die ewenaar*" en "*So onder deur die maan*". "*Helgaard Weber*" word in 1947 tydens die toneelfees opgevoer en die ongepubliseerde drama "*Walburgis en Bertrane*", word ook met sukses opgevoer. "*Op pad na Bethlehem*" is ’n Kersspel. "*Poppeteater*" bevat die eerste oorspronklik Afrikaanse poppeteaterspele wat in druk verskyn. Die spele in hierdie bundel is "*Loekie*", "*Net duskant Bremen*", "*Tatsie*", "*Wolf en Jakkals*", "*Tokkelôsi en die Kleingoed*" en "*Hasie-kebasie*". Sy vertaal August Strindberg se drama "*Paastyd*" en voer hierdie drama dan op. Ina Boudier-Bakker se "*Het hoogste recht*" verwerk sy in Afrikaans as "*Die hoogste reg*" en hierdie drama word in 1946 opgevoer deur die Kaapse Amateurtoneelgeselskap. Sy maak ook ’n belangrike bydrae op prosagebied. "*Die gerf*" bevat kortverhale wat beïndruk met die sober styl daarvan in ’n tyd toe sierskryf mode was, waarin die lief en leed van gewone mense uitgebeeld word. Die inleidende "*Idille*" is ’n mooi stemmingstuk wat die ervarings beskryf van twee mense wat op ’n boottog op ’n rivier ’n geestelike ervaring het. "*Ontwaking*" beskryf ou oom Gideon wat dertien myl stap om die Voortrekker-fakkelloop op ’n eensame pad te sien verbygaan om so ook deel te hê aan die opkomende jeug se meelewing van die verlede en die wekroep om koers te hou. In die aangrypende "*Twee laastes*" word die straatmusikant Johannes Gagiano se mislukte dag opgebeur deur die barmhartigheid van ’n straatvrou. "*Karolien*" tref met gevoelige karakteruitbeelding, terwyl "*Kwartet*" ’n paar mense uitbeeld wat deur die noodlot na dieselfde einde geneem word. Van haar kortverhale word in versamelbundels opgeneem, waaronder "*Verleigeeste en die Nuwejaarsbok*" in "*Uit die kontreie vandaan*" onder redaksie van Abraham H. de Vries en uittreksels uit "*Witwater se mense*" in "*Borde borde boordevol*" saamgestel deur Hennie Aucamp. Saam met G.G. Cillié skryf sy ook die woorde van die wiegelied "*Slaap nou my prinsie*" (ook bekend as die "*Mozart-wiegelied*"). Sy verwerk haar moeder se dagboek en verskaf ’n inleiding en aantekeninge daartoe, wat gepubliseer word as "*Uit die dagboek van ’n predikantsvrou: 16 Mei 1900 – 12 Januarie 1906*". Reeds klassiek in Afrikaans en heelwaarskynlik haar grootste letterkundige bydrae is die kontreikuns en herinneringswerk "*Witwater se mense*", waarin deur die oog van ’n sentrale verteller die leefwyse van ’n hele bruin gemeenskap in die Sederberge teen die einde van die negentiende eeu opgeteken is. Op besondere wyse word hierdie kontreikuns verdiep deur op die geloof, bygeloof, mites en folklore van hierdie mense en hulle eenvoudige siening van en verhouding met die grond en die gemeenskap, asook hulle geloofslewe en houding teenoor God en demoon, te konsentreer. Die boek word nie in die vorm van ’n verhaal aangebied nie, maar bevat losstaande episodes waaruit daar tog ’n struktuur spreek van die opeenvolging van seisoene en die klein seremonies eie aan hierdie gemeenskap. Hierdie vertellings is gebaseer op die jeugherinneringe van Anne (Poon) Meyers. Alwyn Swart verwerk hierdie boek ook tot ’n vollengte drama. Publikasies ----------- | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1938 | Die bron | | 1941 | Die gerf | | 1959 | Binnehof | | 1961 | Op pad na Bethlehem | | 1962 | Poppeteater | | 1964 | So onder deur die maan | | 1974 | Witwater se mense | | | Uit die dagboek van ’n predikantsvrou: 16 Mei 1900 – 12 Januarie 1906 | Bronnelys --------- ### Boeke * Antonissen, Rob "Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede" Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964 * Antonissen, Rob "Spitsberaad" Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966 * Botha, Danie "Voetligte en applous!" Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2006 * Cloete, T.T. (red.) "Die Afrikaanse literatuur sedert sestig" Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980 * Dekker, G. "Afrikaanse Literatuurgeskiedenis" Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970 * Kannemeyer, J.C. "Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1" Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984 * Kannemeyer, J.C. "Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2" Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. "Die Afrikaanse literatuur 1652-2004" Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria  Eerste uitgawe 2005 * Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. "Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse  letterkunde" Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963 * Nienaber, P.J. et al "Perspektief en Profiel" Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene  uitgawe 1969 * Steyn, J.C. "Van Wyk Louw: ’n Lewensverhaal Deel I" Tafelberg-uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998 * Van Coller, H.P. (red.) "Perspektief en Profiel Deel I" J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 * Van Coller, H.P. (red.) "Perspektief en Profiel Deel 2" J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 ### Tydskrifte en koerante * Niemann, Roy "Poon van Witwater" "Sarie Marais" 18 Junie 1975 * Van Heerden, Ernst "Die beste Afrikaanse prosawerke van die jaar" "Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring" Johannesburg 1941 ### Internet * Esaach: * Esat: * Stellenbosch Writers: ### Ongepubliseerde dokumente * Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein "Murray, Mej. Marguerite I. – Biografie"

Prof. **Jan Toerien** (1925 - 1977) was ten tyde van sy afsterwe die president van die Wêreld-Anatomievereniging, en is kort voor sy dood deur die Akademie vir Wetenskap en Kuns met die Havengaprys vir Biologie bekroon. Sy PhD was in Paleontologie, en sy DSc in Embriologie. Hy het ‘n groot rol gespeel om Teïstiese evolusie toeganklik te maak vir kerke soos veral die NG Kerk. Biografie --------- Prof. Mattheus Jan (Jan of Jannie) Toerien is op 3 November 1925 op Nieuwoudtville in Namakwaland gebore. Hy was die seun van Mattheus Hermanus (Harry) Toerien, ’n bankbestuurder, en sy vrou Aletta Johanna (Lita), geb. Botha, ’n musiekonderwyseres. Jan se oudste suster, S.C. Toerien, word later die eerste vroulike akademiese inspektrise in die Vrystaat toe sy as inspektrise vir Biologie in die Noord-Vrystaat aangestel is. Sy jonger broer, Rons het as ’n senior administratiewe beampte by die Universiteit van Stellenbosch afgetree. ’n Jonger sussie, Eureka, is as baba oorlede. Die Toerien-gesin verhuis later na Stellenbosch waar Harry sterf. Jan en Rons voltooi hul matriek aan die Paul Roos Gimnasium, en SC aan die Meisieskool Bloemhof. Al drie studeer aan die US. Jan werk vakansies op vrugteplase om sy studies te help betaal, en het tot sy dood probleme met sy rug gehad na hy ’n vakansie aarbeie gesteek het. Vir sy MSc beloon die destydse British Royal Academy se Suider-Afrikaanse tak en voorloper van die Akademie vir Wetenskap en Kuns, 'n medalje aan hom, wat hy in die destydse Salisbury (nou Harare) moes in ontvangs neem. Op die trein ontmoet hy Johanna Maria (Johanna) Meyer wat sy suster as vriendin saamgeneem het. Jan en Johanna tree in 1953 in Bloemfontein in die huwelik. Drie kinders is uit die huwelik gebore: * Mattheus Hermanus (Herman) Toerien (1954). * Nicholas (Nico) Toerien(1957), ’n sakeman van Hermanus. * Martha Johanna (Martlie) Prinsloo van Kleinbrakrivier. Jan se eerste aanstelling was by die Transvaalse Museum in Pretoria, maar word kort daarna by die Bernard Price Instituut by Wits aangestel waar hy saam met bekende paleontoloë soos prof. Raymond Dart en Phillip Tobias  werk. In 1953 voltooi hy sy Ph.D in Paleontologie. Jan en sy jong gesin verhuis na Stellenbosch waar hy as dosent in Anatomie aan die US se Mediese Skool aangestel is. Hy doen onder meer ook navorsing in Switserland, die VSA en Nederland, en voltooi sy D.Sc in Vergelykende Embriologie in 1969. Aan die begin van 1971 sluit hy hom as departementshoof van die Departement Anatomie by die nuwe Mediese Skool van die UV (toe UOVS) aan. Hy is aangestel sonder dat hy formeel Anatomie 1 agter sy naam gehad het, of dat hy as dokter opgelei is. Die stigtersdekaan was prof FP (François) Retief. In 1977 word die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns se Havengaprys vir Biologie aan hom toegeken. As president van die International Anatomical Society vertrek hy kort hierna na New York en Japan vir kongresse, nadat Japan die visumverbod in sy geval verslap het. Hy sterf egter op 12 Augustus 1977 met sy aankoms in New York. Hy was feitlik sy volwasse lewe lank en tot sy dood kerkraadslid van die NG Kerk, en was konserwatief in sy opvattings. Hy het byvoorbeeld nie daarvan gehou dat sy kinders Sondae swem nie. Hy was ook wanneer daar ’n kerkkoor bestaan het, ’n entoesiastiese lid daarvan. Hoewel Jan uit ’n musikale familie kom en sy moeder, sowel as suster en broer in ’n stadium saam in Oom Pietie le Roux se Boere-orkes gespeel het, kon Jan self geen instrument bespeel nie. Hy was egter baie lief vir, en het ’n ongelooflike kennis van klassieke musiek gehad. Hy het in Stellenbosch ook deelgeneem aan die kore wat Pieter van der Westhuizen*[dooie skakel]* op die been gebring het om die verskillende Passies te sing. Hy het ook geweldig baie gelees, en van die mees gevorderde literatuur tot Louis L’Amour, asook Asterix en Obelix verslind. Eerbewyse --------- * Die Suid-Afrikaanse Mediese Navorsingsraad, vir wie hy ’n eenheid in sy departement bedryf het, oorhandig hierna nadoods ’n medalje aan sy weduwee. * Herman Toerien (seun van Prof. Toerien) het van sy pa se Namakwalandse stories saam met ander kontreistories in ’n e-boek, Die Reine Waarheid en Ander Liegstories opgeneem. * Jan was van die eerste Suid-Afrikaners wat openlik erken het dat hy 'n Teïstiese evolusionis is, en hy was ook ’n bekende kenner op die gebied. * Hoewel hy gesterf het voor die internet ’n werklikheid geword het, is talle van sy werke daarop opgeneem, of het as bronne in latere navorsing erkenning gekry. Bronnelys --------- * Herman Toerien (seun van Prof. Mattheus Jan Toerien) | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * VIAF: 58654475 * WorldCat Identities (via VIAF): 58654475 |

**Lüneberg** (**eNcaka** in Zoeloe) is 'n klein dorpie in KwaZulu-Natal, Suid-Afrika. Die dorpie lê in die Pongolavallei aan die voet van Ncagaberg, 'n uitloper van die Drakensberg. Dit is slegs met 'n grondpad bereikbaar, en die naaste groot dorp is Paulpietersburg. Die dorpie is onmiskenbaar Duits, en meeste boere van die omgewing stam af van immigrante wat saam met die Hermannsburgse Sendinggenootskap arriveer het. Die dorp bestaan slegs uit 'n kerk, skool met koshuis, polisiestasie, kliniek, algemene handelaar en die slaghuis. Sendinggenootskap ----------------- Immigrante-gedenkteken Die Duitse immigrante het op 2 Augustus 1854 met die sendingskip *Candace* in Port Natal gearriveer. In 1860 het August Hardeland as superintendent van die Hermannsburgse Sendinggenootskap by Zoeloekoning Mpande toestemming verkry vir die stigting van drie sendingstasies. Die stasies sou gevestig word te eNtombe, eMhlongamvula en eNcaka, lg. die Lüneberg van vandag. Ambagsmanne sou die sendelinge bystaan, maar die sendinggenootskap se geld het opgeraak, sodat hulle hul eie inkomste moes genereer. Hierdie nedersetters het dan 'n konsessie van die Transvaalse regering verkry om hout in die digte woude te kap en te verkoop. Met hierdie opbrengs het die nedersetters plase gekoop en gewasse verbou. ### Eerste pastoor en kerkgebou Toe Heinrich Meyer se tweejarige seun in November 1869 verdrink, was sy graf die eerste in die begraafplaas. Jakob Filter wat sy ter aarde bestelling waargeneem het, is beroep as eerste pastoor. 'n Sooikerk is dan langsaan opgerig, en 'n jaar later, in 1870, ook die skool. Dit is hoofsaaklik vir godsdiensonderrig gebruik, maar ook vir somme en skryflesse, en was die eerste skool in die suidooste van die ZAR (of noord-Natal). Die nedersetters het op die naam Lüneberg besluit omrede die meeste van hulle van Lüneburg in Duitsland afkomstig was. Pastoor Filter het die Zoeloekonings met heidendom, tirannie en barbarisme in verband gebring, en gehoop dat die Britte hulle sou verslaan ten einde opvoeding, wet en orde te bewerkstellig. Britse betrokkenheid -------------------- Fort Clery-gedenkteken Vanaf 1875 het aanvalle op plase rondom Lüneburg toegeneem en etlike gedoopte Zoeloes is om die lewe gebring. Daarom het die Duitse setlaars van Lüneburg 'n laermuur om die kerk gebou, met 'n grag rondom wat met water uit 'n leivoor gevul is. Wanneer hulle bedreig is, kon die setlaars hulle in hierdie laer terugtrek. Weens die Z.A.R. se eie probleme, is hulp uit Pretoria geweier. In 1877 is die Z.A.R. (Transvaal) geannekseer deur Britse magte, en die Duitsers het toe ondersteuning van die Engelse owerhede gevra. Kolonel Evelyn Wood is met die 90ste regiment vir beskerming gestuur. Daarna het hy Fort Clery in 1878 opgerig. Alhoewel slegs 9 km van die eNtombe-slagtingsterrein, is die fort nooit in oorlog gebruik nie, maar het ondermeer as 'n ammunisie-depot gedien. Anglo-Zoeloeoorlog ------------------ Tydens die Anglo-Zoeloeoorlog in 1879 het 120 volwassenes en kinders vir 9 maande in die kerklaer skuiling gevind. In Februarie en Maart van hierdie jaar was 'n Britse wa-konvooi van Lydenburg op pad na Lüneberg. Dit het op 11 Maart by die eNtombe-drif tot stilstand gekom omdat die rivier in vloed was. Hulle is die volgende oggend, 12 Maart, daar deur 'n Zoeloemag oorrompel, en 'n kleiner Britse mag aan die suidekant van die spruit het op die vlug geslaan toe hulle ook aangeval word. 62 soldate en 17 wadrywers het omgekom. Meeste is in 'n massagraf ter plaatse begrawe, maar kaptein Moriarty en enkele offisiere is in Lüneberg se begraafplaas begrawe. Pastoor Filter se seun is saam met ene Larsen deur die Zoeloes om die lewe gebring terwyl hulle as Britse verkenners opgetree het, en 'n gedenkteken dui steeds die plek aan. 'n Grenskommissie het die omliggende gebied in hierdie jaar finaal aan Transvaal toegeken, nadat Zoeloekonings jare lank ook daarop aanspraak gemaak het. Na eeuwending ------------- Tydens die Tweede Vryheidsoorlog is Fort Clery weer afgebreek, sodat dit nie teen die Engelse gebruik kon word nie. Ook het die eerste skool in die slag gebly, en perdestalle is in 1902 omskep in 'n nuwe skool, wat later uitgebrei is. Die skool van vandag is in 1966 gebou, en in 2007 was daar ongeveer 80 leerlinge in die skool en koshuis, met Duits as die hoof-onderrigtaal. * Ooshange van Ncagaberg, d.w.s. opvangsberg in Zoeloe. Die Pongolabos-natuurreservaat bewaar 'n deel van die suidhange.Ooshange van Ncagaberg, d.w.s. opvangsberg in Zoeloe. Die Pongolabos-natuurreservaat bewaar 'n deel van die suidhange. Sien ook -------- | | | | --- | --- | | | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***Lüneberg***. | * Lys van dorpe in Suid-Afrika Bronne ------ * Erasmus, B.P.J. (1995). *Op Pad in Suid-Afrika*. Jonathan Ball Uitgewers. ISBN 1-86842-026-4. * Rosenthal, Eric (1967). *Ensiklopedie van Suidelike Afrika*.

M. Vasalis (1983) **M. Vasalis,** pseudoniem vir *Margaretha (Kiekie) Droogleever Fortuyn-Leenmans* (13 Februarie 1909, Den Haag — 16 Oktober 1998, Roden, Drenthe) was 'n Nederlandse digteres en sielkundige. Die skuilnaam ------------- "Vasalis" is 'n verlatynse weergawe van haar familienaam "Leenmans". Die "M" staan nie vir "Maria" nie, soos soms verkeerdelik berig word. Die digteres wou aanvanklik haar werk publiseer sonder om te onthul dat haar gedigte deur 'n vrou geskryf is. Toe sy deur Simon Vestdijk ('n Nederlandse romanskrywer) die kans gegun is om haar debuut in die literêre tydskrif Groot Nederland te maak wou hulle haar nie toelaat om haar werk met slegs haar voorletters te onderteken nie. Derhalwe het die digteres besluit om onder 'n skuilnaam te skryf en te publiseer. Aangesien haar vader tydens sy studentejare onder die naam "Vazal" geskryf en gepubliseer het, het sy besluit om met hierdie verlatynse weergawe van haar familienaam te eksperimenteer; welke tot die pennaam Vasalis gelei het. Lewe en werk ------------ Vasalis het in die buitewyke van Scheveningen naby die see grootgeword. Margaretha Leenmans (Kiekie of Kiek vir vriende) het medisyne en antropologie aan die Universiteit van Leiden studeer. Sy was 'n lid van die koshuisgroep Zestigpoot. Na haar opleiding het sy haar in 1939 in Amsterdam gevestig om as mediese praktisyn te werk. Later het sy gewerk as kinderpsigiater in Assen en Groningen (Nederland). In die dertigerjare het sy bevriend geraak met J.C. Bloem, Adriaan Roland Holst, Albert van Dalsum, Victor van Vriesland, Titus Leeser en vele ander in die "salon artistique" wat deur Harro Bouman en sy vrou Carina Bouman-Hofstede Crull aangebied is. In 1939 het sy met Jan Droogleever Fortuyn, wat professor in neurologie sou word, getrou. In 1940 het sy haar debuut met die bundel Parken en woestijnen gemaak. Ander digwerk is De vogel Phoenix (1947) en Vergezichten en gezichten (1954). Die drie digbundels wat gedurende haar leeftyd gepubliseer is bevat slegs ongeveer honderd gedigte. De oude kustlijn het postuum verskyn in 2002. Haar kinders Lous, Hal en Maria Droogleever Fortuyn het vir laasgenoemde publikasie gesorg. Vasalis het tradisionele gedigte geskryf wat gekenmerk is deur die gebruik van verpersoonliking en antropomorfisme. Haar gedigte bestaan dikwels uit verskeie indrukke van die natuur en eindig by selfbetragting. Behalwe gedigte het Vasalis ook verskeie essays en 'n novelle geskryf. Haar werk is bekroon met onder andere die gesogte Constantijn Huygens-prys in 1974 en die P.C. Hooft-prys in 1982. Ton Anbeek, 'n Nederlandse skrywer en literatuurwetenskaplike, beskryf haar gedigte as "Oënskynlik banale feite wat tot 'n flits van insig mag lei". Afsluitdijk uit Parken en woestijnen (1940) word beskou as een van haar bekendste gedigte. Toe haar man aangestel is as professor aan die Universiteit van Groningen het die gesin in 1951 daarheen verhuis. Vasalis het vanaf 1964 tot en met haar afsterwe in 1998 in die huis de Zulthe naby die dorpie Roden gewoon. Eerbewyse --------- Daar is 'n bed & ontbyt fasiliteit in huis de Zulthe in Roden, Nederland, die huis waar Vasalis die laaste jare van haar lewe gewoon het. Daar is ook sprake daarvan dat 'n spesiale tuin in haar laaste woonplek opgerig sal word. In 2009 is 'n gedenkteken ter herdenking van haar honderste verjaardag opgerig. In Leiden is 'n bronsbeeld van Vasalis op die hoek van Lijster- en Leeuwerikstraat opgerig. Die beeld is deur Aart Schonk geskep. Vasalis het tydens haar mediese opleiding (vanaf 1927 tot 1934) hier gewoon. Die beeld is op inisiatief van die Genootskap van Nederlandse Literatuur aangebring nadat Maaike Meijer se Vasalis-biografie belangstelling in die plek laat herleef het. Laastens dra 'n trein van die Nederlandse onderneming Arriva ook die naam M. Vasalis. Werke ----- Gedig deur Vasalis op 'n muur in Den Haag 1940 - Onweer, in Drie Novellen, met J. Campert en E. Eewijck 1940 - Parken en woestijnen 1945 - Fragmenten uit een journaal, in Criterium 1947 - De vogel Phoenix 1952 - Naar aanleiding van Atonaal, in Libertinage 1954 - Vergezichten en gezichten, een bloemlezing van verzen 1958 - Kunstenaar en verzet 1960 - De dichter en de zee, bloemlezing 1964 - (S)teken aan de wand, in Raam, toespraak 1977 - Dankwoord by die uitreiking van die Constantijn Huygens-prys 1974, in Literama 1982 - Het ezeltje, faksimilee 1983 - Pijn, waarvoor geen naam bestaat, juryrapport over enkele gedichten van de Nederlandse auteur Bunnik 1984 - Dankwoord bij de aanvaarding van de P. C. Hooft-prys 1982 2002 - De oude kustlijn, postuum gepubliseer deur haar kinders. 2009 - *De amanuensis* 2009 - *Briefwisseling 1951-1987 / M. Vasalis, Geert van Oorschot*. Uitgeverij G.A. van Oorschot, Amsterdam, 2009 2011 - *Vriendenbrieven. Briefwisseling tussen Kiek Drooglever Fortuyn-Leenmans en Harro & Carina Bouman-Hofstede Crull*. Woubrugge, 2011 [versorg deur Hessel Bouman]. Voorbeelde van haar poësie -------------------------- ### De Dood  De Dood wees mij op kleine, interessante dingen:  dat is een spijker - zei de Dood- en dit een touw.  Ik zie hem aan, een kind. Hij is mijn meester,  omdat ik hem bewonder en vertrouw,  de Dood.    Hij wees mij alles: dranken, pillen,  pistolen, gaskraan, steile daken,  een bad, een scheermes, een wit laken  ,,zoomaar" - voor als ik eens zou willen  de dood.    En vóór hij ging, gaf hij mij nog een klein portretje...  ,,Ik weet niet, of je 't al vergeten was,  het komt misschien nog wel te pas  voor als je eens niet meer zou willen  sterven,  maar wie let je?  zei de Dood. * *Uit: Parken en woestijnen (1940)* ### De idioot in het bad  Met opgetrokken schouders, toegeknepen oogen,  haast dravend en vaak hakend in de mat,  leelijk en onbeholpen aan zusters armen gebogen,  gaat elke week de idioot naar 't bad.    De damp, die van het warme water slaat  maakt hem geruster: witte stoom...  En bij elk kleedingstuk, dat van hem afgaat,  bevangt hem meer en meer een oud vertrouwde droom.    De zuster laat hem in het water glijden,  hij vouwt zijn dunne armen op zijn borst,  hij zucht, als bij het lesschen van zijn eerste dorst  en om zijn mond gloort langzaamaan een groot verblijden.    Zijn zorgelijk gezicht is leeg en mooi geworden,  zijn dunne voeten staan rechtop als bleeke bloemen,  zijn lange, bleeke beenen, die reeds licht verdorden  komen als berkenstammen door het groen opdoemen.    Hij is in dit groen water nog als ongeboren,  hij weet nog niet, dat sommige vruchten nimmer rijpen,  hij heeft de wijsheid van het lichaam niet verloren  en hoeft de dingen van den geest niet te begrijpen.    En elke keer, dat hij uit 't bad gehaald wordt,  en stevig met een handdoek drooggewreven  en in zijn stijve, harde kleeren wordt gesjord  stribbelt hij tegen en dan huilt hij even.    En elke week wordt hij opnieuw geboren  en wreed gescheiden van het veilig water-leven,  en elke week is hem het lot beschoren  opnieuw een bange idioot te zijn gebleven. ### Het ezeltje  In de korte, blauwe schemering  deed ik een kleine wandeling.  De grond was rood, gebarsten-droog.  De luch was dun en vreeslijk hoog,  en blauwe distels stijf en grillig  ritselden driftig en onwillig.  Stil grazend naast een grijze rots  zag ik opeens op hooge beenen  een jongen ezel; zijn ooren schenen  doorzichtig, zijn gelaat was trotsch.  Zijn lange, ambren oogen blonken  als water, ernstig en bezonken  en onpartijdig was zijn blik.  En na een korte, felle schrik  verstarde ik in verwondering.  Of kan het eerbied zijn geweest  voor dit schoon, ongeschonden beest,  waarmee ik langzaam verder ging?  Een pijnlijke herinnering:  zoo ben ik vroeger ook geweest.  Die gaafdheid en zachtzinnigheid,  onzware ernst en droomrigheid,  o kon ik dat nog ééns herwinnen,  kon ik nog ééns opnieuw beginnen. Bronne ------ * 1979 *Keur uit die Nederlandse poësie*, A.P. Grové, J.L. Steyn (samestellers),(Nasou Beperk), ISBN 0 625 00160 5 , Twaalfde druk. Literêre pryse -------------- * 1941 - Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prys vir Parken en woestijnen * 1955 - Poësie-prys van die munisipaliteit van Amsterdam vir Vergezichten en gezichten * 1963 - Kulturele prys van die provinsie van Groningen * 1974 - Constantijn Huygens-prys vir Vasalis se gehele oeuvre * 1982 - P.C. Hooft-prys vir Vasalis se gehele oeuvre Dokumentêr ---------- * *Sporen van Vasalis*, geregisseur deur Willem van der Linde. Stichting Beeldlijn, Groningen, 2010 (dvd, 50 min.). Portret van die digteres gebaseer op 'n onderhoud uit 1987 deur Ronald Ohlsen. Biografie --------- * Meijer, Maaike. *M. Vasalis: een biografie*. Van Oorschot, Amsterdam, 2011, 966 bl. ISBN 978-90-282-4120-6/ISBN 978-90-282-4149-7. Sien ook -------- * Vir meer inligting: sien hierdie blad in Nederlands

**Mattheus Adriaan Gronum** (\* 27 November 1895, Marico – †Onbekend) was ’n Afrikaanse skrywer van historiese werke. Benewens sy historiese boeke oor die Anglo-Boereoorlog, skryf hy ook die roman *Kinôsie* saam met sy broer, die skrywer C.F. Gronum. Hy is ook verantwoordelik vir die skryf van die geskiedenis handboek *Nuwe Geskiedenis vir Junior Sertifikaat* (saam met D.J.J. de Villiers en J.J. Muller). Lewe en werk ------------ ### Vroeë lewe en herkoms Mattheus Adriaan Gronum was op 27 November 1895 op die plaas Sendelingspos (Mosega) in die distrik Marico gebore.  Hy is die seun van ’n boer en grootwildjagter en is deel van ’n gesin van nege, agt seuns en een dogter. Sy vader veg tydens die Anglo-Boereoorlog onder generaals Manie Lemmer, L.A.S. Lemmer en Jan C. Celliers. Sy twee oudste broers is ook op kommando en die oudste, Kaptein van die Marico-verkennerskorps, sneuwel tydens die Slag van Ysterspruit in 1902. Sy broer Carel Frederik is in 1893 gebore en hulle skryf later saam die roman *Kinôsie*, terwyl beide hulle ook verdiep in die Suid-Afrikaanse Geskiedenis en apart verskeie boeke hieroor skryf. Hy bring die Anglo-Boereoorlog in die konsentrasiekampe van Mafikeng, die Johannesburgse renbaan en Howick deur. Na die oorlog moet hy eers vir ruim vier jaar help om vee op te pas en ander plaaswerk te doen om die plaas weer te herstel voordat hy stelselmatig kan begin met skoolwerk. ### Opleiding Sy skoolopleiding ondergaan hy by mnr. B.J. Kloppers op Jacobsdal se plaasskool, mnr. Peter Kaye se dorpskool op Zeerust en daarna aan die Paarlse Gimnasium, waar hy in 1917 matrikuleer. In 1918 hou hy vir ’n kwartaal lank skool in elk van die destydse plaasskole in die distrik, naamlik Klaarstroom, Straatsdrif, Skuinsdrif en Buurmansdrif. Vanaf 1919 studeer hy verder aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy in 1921 die B.A.-graad behaal. In 1922 gee hy skool op Winburg en gaan dan terug na Stellenbosch, waar hy in Junie 1924 die Hoër Onderwysdiploma behaal. Hy kry ook erkenning vir vakke wat hy slaag tot die M.A.-graad in Geskiedenis onder professor W. Blommaert. Op universiteit speel hy vir vyf jaar vir Stellenbosch se eerste span rugby en hy speel ook in die jare 1924 tot 1932 Curriebekerrugby vir die Suidwestelike Distrikte. ### Loopbaan as onderwyser Hy gee onderwys, hoofsaaklik in Geskiedenis, aan verskillende skole in Transvaal, die Vrystaat en die Kaapprovinsie. Hierdie skole sluit in Outeniqua Hoërskool, die Hoër Nywerheidskool op George en die Hoër Tegniese Skool op Uitenhage, waarna hy hoof word van die Instituut vir Meisies te Durbanville in die Kaap. In Julie 1947 word hy aangestel as hoof van die Hoër Tegniese Skool Drostdy op Worcester, waarna hy later in ’n soortgelyke posisie aan die Hoër Tegniese Skool H.S. van der Walt in die Paarl verbonde is. Hy dien op die Hoofbestuur van die Suid-Afrikaanse Vakskoolvereniging en is ook in 1947 voorsitter van hierdie vereniging se kongres in Bloemfontein. ### Persoonlike lewe Op 4 Januarie 1927 is hy getroud met Maggie Slabber van Enkelvlei naby Hopefield en uit die huwelik word twee dogters, Susanna en Ansie, gebore. Na aftrede in 1955 vestig hy hom in Malmesbury in die Boland. Skryfwerk --------- ### Skryfwerk saam met sy broer (C.F. Gronum) Ná die Anglo-Boereoorlog moet hy saam met sy broer Carel Frederik help om die plaas weer op te bou. Op die landerye en agter die vee maak hulle ten nouste kennis met die Barolong en die Bahoeroetsi stamme se eienskappe, lewenswyse en gelowe. Die broers se vader is ’n grootwildjagter wat onderhoudend kon vertel oor avonture met die inheemse stamme, grootwild en wilde diere, wat die broers se belangstelling in die stamme verder aanwakker. Gedurende vakansies bring hulle lang ure in die stamme se woongebiede deur om inligting in te win, wat lei tot die weergawe daarvan in fiktiewe verhaalvorm in *Kinôsie*, wat hulle saam skryf. Hierdie boek stel die Barolong en Bahoeroetsi teenoor mekaar in ’n oorlogsituasie en beeld baie van die stamme se leefwyse, gewoontes en gelowe uit. Die boek word lank op skool voorgeskryf. Hulle verhaal *Moekweppa hou katkisasieklas* (’n uittreksel uit *Kinôsie*) word deur G.H. Franz opgeneem in die versamelbundel *Mooi loop*. ### Historiese skryfwerk Die broers skryf op hulle eie verskeie ander boeke alleen of saam met ander, meestal van ’n historiese aard. Mattheus skryf drie boeke oor die Anglo-Boereoorlog. *Die Engelse Oorlog 1899–1902* is ’n verslag van die oorlog vanuit die perspektief van die verskillende stadia van die Britse offensief en die strategieë wat die Britte gebruik het. Later skryf hy ook die boeke *Die Bittereinders Junie 1901 – Mei 1902* en *Die ontplooiing van die Engelse Oorlog 1899–1900*. Saam met D.J.J. de Villiers en J.J. Muller skryf hy die skoolhandboek *Nuwe Geskiedenis vir Junior Sertifikaat*. Publikasies ----------- Werke wat uit sy pen verskyn sluit in: | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1931 | *Nuwe Geskiedenis vir Junior Sertifikaat* (M.A. Gronum, D.J.J. de Villiers en J.J. Muller) | | 1940 | *Kinôsie* (C.F. en M.A. Gronum) | | 1971 | *Die Engelse Oorlog 1899–1902* | | 1974 | *Die Bittereinders Junie 1901 – Mei 1902* | | 1977 | *Die ontplooiing van die Engelse Oorlog 1899–1900* | Bronnelys --------- ### Boeke * Antonissen, Rob. *Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede.* Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964 * Dekker, G. *Afrikaanse Literatuurgeskiedenis.* Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970 * Kannemeyer, J.C. *Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1*. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984 * Nienaber, P.J. et al. *Perspektief en Profiel.* Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969 * Van Coller, H.P. (red.) *Perspektief en Profiel Deel I.* J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 ### Tydskrifte en koerante * Anoniem. *Skrywer sluk swaar aan ’n lukwartpit.* Die Burger, 28 November 1975 ### Ongepubliseerde dokumente * Gronum, C.F. en M.A. Lewensbesonderhede Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein * Gronum, M.A. Lewenskets Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein ### Verwysings 1. ↑ Stals, E.L.P. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 16 no. 1, April 1976 2. ↑ Anoniem. *Skrywer se derde oorlogswerk verskyn*. Die Burger, 22 September 1977 3. ↑ Worldcat:

Die **Potchefstroomse Universiteitskoor** (Engels: *Potchefstroom University Choir*) is gesetel op die Potchefstroomkampus van die Noordwes-Universiteit. Die Potchefstroomse Universiteitskoor is in 1955 gestig o.l.v. prof. Pieter de Villiers. Die koor was van 1976 tot 2011 onder leiding van prof. Awie van Wyk, wat ’n bekroonde Suid-Afrikaanse komponis en dirigent is. Sedert 2012 staan die koor onder leiding van Kobus Venter. Die koor onderneem jaarliks een binnelandse toer (dit sluit Namibië in) en een keer elke vyf jaar ’n oorsese toer. Die koor het reeds agt oorsese toere beleef, in 1981, 1987, 1993, 1997, 2003, 2008, 2011 en 2014. Die oorhoofse doel van die toere is om kulturele bande te bou met die buiteland en om Suid-Afrikaanse koormusiek daar blootstelling te gee. Die koor bestaan uit gemengde stemme en die lede is almal bona fide studente van die Noordwes-Universiteit se Potchefstroomkampus. Die ouderdomme van die lede wissel dus van 18 tot 23 en studeer ’n verskeidenheid rigtings van ingenieurswese tot onderwys. Die koor ontvang gereeld uitnodigings van staatsinstellings, korporatiewe organisasies, ander universiteite, kerke en kulturele organisasies van dwarsoor die land vir optredes. Die koor het onder meer opgetree by die inhuldiging van mnr. F.W. de Klerk en mnr. Nelson Mandela. Die koor is genooi deur die Internasionale Sentrum vir Koormusiek (in België) om die jaarlikse gaskoor te wees in 2003, en het reeds twee keer aan die *Internationaler Chorwettbewerb* in Spittal an der Drau in Oostenryk deelgeneem. Van die groot werke wat die koor, onder orkesbegeleiding, opgevoer het sluit in Carmina Burana (van Orff), Requiem (van Mozart), St. Mattheus Passie (van Bach), Messiah (van Händel), Kroningsmis (Coronation Mass) (van Mozart), Petite Messe Solennelle (van Rossini), Requiem (van Fauré), Requiem (van Brahms), Requiem (van Watt), Misa Criolla en Navidad Nuestra (van Ramírez), Missa Choralis (van Liszt) en Mother and Child (van Tavener). Verskeie klank- en televisieopnames is al deur die koor gedoen en dit word gereeld gebruik, veral op RSG en Classic FM. Die koor het reeds ses laserskrywe vrygestel. Unieke koorklank ---------------- Hierdie koor, onder leiding van prof. Awie van Wyk, is dwarsoor die wêreld bekend as ’n koor wat nie net musiek uitvoer nie, maar wat die harte van die gehoor deur die musiek raak. Van Wyk het ’n unieke manier waarmee hy die beste uit die lede van hierdie koor haal. Omdat hy self die musiek so intens ervaar wanneer hy dirigeer, voel die koor hom oombliklik aan en word dit wat hy op die koor projekteer netso weerspieël op die gehoor. Die ervaring van die musiek is vir prof. Van Wyk baie belangriker as die letterlike nakoming van die bladmusiek self, hoewel hy baie noukeurig te werk gaan om die detail van die musiek in oefentyd in te oefen. Die Potchefstroomse Universiteitskoor het ook al vele sangers vir die Wêreldjeugkoor opgelewer en sluit onder andere Mabet van Wyk, Richter Grimbeeck (tans ’n koorleier aan die Oosrand van Johannesburg), Lhente-Marie Pitout, Jacques Imbraillo, Kobie van Rensburg en Jacques le Roux in. Van prof. Van Wyk se bekendste komposisies sluit in die kinderoperette, Gelukland, Ps. 16 (Neem my in beskerming, O God) en die toonsetting van die Griekwapsalms, uit ’n digbundel genaamd "Innie skylte vannie Jirre" deur Hans du Plessis. Behalwe vir die komposisies, is Van Wyk ook ’n befaamde skilder. Diskografie ----------- * *Credo* (1993) * *Jericho* (1995) * *Kyrie* (1999) - SAMA-toekenning vir beste kooralbum in 2001 * *Dei Amicitia* (2004) * *Lux Dei* (2007) * *Libera Me*

**Romansch** of Alperomaans is 'n versameling dialekte in die Switserse en Italiaanse Alpe wat behoort tot die Romaanse tale en meer spesifiek tot die Retoromaanse (ook: *Raetoromaanse*) taalgroep. Daar is drie groepe: Romansch van die Switserse kanton Groubunderland, die van die Dolomiete in Suid-Tirol (ook: *Ladinies*) en die van Frioelië (ook: *Frioelies*). Onderling is hierdie dialekte nouliks verstaanbaar en baie beskou hulle as aparte tale. Die artikel gaan uitsluitlik oor Retoromaans, die groep dialekte wat in die Oos-Switserse Kanton Groubunderland gebesig word. Sprekers -------- **Romansch** het c. 35000 sprekers (bron: Universiteit Zürich Geargiveer 23 Augustus 2004 op Wayback Machine) en het in die drietalige kanton Graubünden die status van amptelike taal. Elders in Switserland en op federaal vlak is dit nie so nie: die nasionale wette worde slegs in Switser land se ander drei amprelike tale, Duits, Frans en Italiaans opgestel, en nie in Retoromaans. (Let wel sedert 'n paar jaar gelede word alles ook in die Grischun gepubliseer, en geld dit as vierde landstaal.) Problematies in die verband is steeds die heterogeniteit van die taal gewees: daar is vyf hoofdialekte, waarvan die uiterstes onderling moeilik verstaanbaar is en die oorgangsdialekte te klein is om as kompromis te kon dien. Surselvisch, die westelikste variant het die meeste sprekers, gevolg deur Vallader, die oostelikste. Sedert 1982 bestaan die Rumantsch Grischun, 'n kunsmatige standaardtaal wat op die drie grootste dialekte berus en nou in die onderwys en die media gebruik word, maar wat nêrens 'n moedertaal is nie. Dialekte -------- **Romansch** omvat die volgende vyf dialekte: * Surselvisch in die dal van die Voor-Ryn en elders in die Bündner Oberland, * Sutselvisch in die Schamsertal en Surmeiries in Oberhalbstein en Albulatal, saam *Mittelbündnerisch*, * Vallader en Puter, respektiewelik in Unter-Engadin en Ober-Engadin (die dal van die Inn) wat saam *Engadinisch* of *Ladinisch* genoem word (laasgenoemde term moet nie verwar word met die Ladinisch van die Dolomiete nie). Beide hierdie variante is nader aan Italiaans. Baie **Romansche** sprekers woon inmiddels buite Graubünden, byvoorbeeld in Zürich of Genève. Die taal kan as volg geklassifiseer word: * Indo-Europees + Italies - Romaans * Wes-Italies + Gallo-Iberies - Gallo-Romaans * Gallo-Raeties + Raeties - Raetoromaans Dialekte en skryftale aan die begin van die 21ste eeu ----------------------------------------------------- Die vyf dialekte van Romansch beskik almal oor hul eie skryftaal wat 'n oorkoepelende funksie ten opsigte van die dikwels afwykende plaaslike dialekte vervul. Die vyf dialekgebiede verskil baie sterk op fonetiese, grammatikale en leksikale vlak sodat sprekers van verskillende dialekte nie maklik met mekaar kan kommuniseer nie. Nogtans is daar 'n dialektologiese kontinuüm wat oor die hele taalgebied strek en sowel naburige asook verder af geleë streke deur gemeenskaplike kenmerke met mekaar verbind. Surselvisch, wat dikwels meer behoudend ten opsigte van ouer taalvorms is, toon nogtans sterk Duitse invloede, terwyl die aangrensende Italiaanssprekende gebiede hul taalkundige stempel op die Retoromaanse dialekte van die Engadin- en Surmeir-streke afgedruk het. Die Zürichse taalkundige Heinrich Schmid het in 1982 met Rumantsch Grischun (RG) 'n uniforme skryftaal geskep wat sedertdien voortdurend uitgebou word en sedert 1997 deur Switserse federale owerhede en die kanton Groubunderland as amptelike taal vir kommunikasie met Retoromane gebruik word. Rumantsch Grischun is 'n taalkundige kompromis wat op die belangrikste ooreenkomste ussen die drie skryftale Surselvisch, Surmeirisch en Engadinisch baseer. Die hoofdoelwit was om 'n eenvoudige en verstaanbare standaardtaal uit alle drie idiome te skep waarby elke taalgebied so veel eie kenmerke moontlik sou kon bewaar. Volgens hierdie begins is opvallende dialekkenmerke soos die /ü/- en /ö/-klanke van Engadin en ander afwykings geëlimineer. Ook die spelling van RG berus op 'n kompromis waarby byvoorbeeld die *ch* van Engadin aan die begin van 'n woord, die *tg* van Surselva en Mittelbünden binne en aan die einde van 'n woord gespel word soos in *chaval* "perd", *spetgar* "wag" en *notg* "nag". Die Groot Raad van die kanton Groubunderland het in die somer van 2003 besluit om Retoromaanse skoolboeke uitsluitlik in Rumantsch Grischun uit te gee. Sodoende is dit ook as die standaardtaal van die onderwys ingevoer. Die besluit het aanvanklik hewige reaksies uitgelok. Drie groepe van munisipaliteite in die Münstertal, in Mittelbünden en in Unter-Surselva het Rumantsch Grischun in die laat somer van 2007 as skooltaal aanvaar. Die eerste beduidende werk, wat in hierdie taal verskyn het, was die Retoromaanse uitgawe van die geskiedkundige ensiklopedie *Historisches Lexikon der Schweiz*, die *Lexicon Istoric Retic*, wat vanaf 1990 gepubliseer is. Bronne ------ * *Historisches Lexikon der Schweiz: Rätoromanisch* Geargiveer 17 Februarie 2010 op Wayback Machine

**Olivier Burgers** (\*22 April 1909, Johannesburg –† 30 April 1962) is ’n baanbreker Afrikaanse radio-omroeper en streekbestuurder van die SABC in die Wes-Kaap. Hy publiseer studies oor C.J. Langenhoven en C. Louis Leipoldt en is ook ’n dramaturg. Die bekende akteur Frederik Burgers is sy broer. Lewe en werk ------------ ### Herkoms en opleiding Marius Philip Olivier Burgers is op 22 April 1909 in Johannesburg gebore. Sy broer is Frederik Burgers, bekende akteur en komediant wat bekendheid verwerf met die vele rolprente wat hy saam met Al Debbo maak. Olivier voltooi sy matriek aan die Hoër Seunskool Helpmekaar, waar dr. J.R.L. van Bruggen ’n liefde vir die letterkunde by hom kweek. Hy matrikuleer met ’n onderskeiding in Afrikaans en studeer daarna aan die Universiteit van die Witwatersrand, met Afrikaans, Engels en Sielkunde as hoofvakke. Nadat hy sy B.A.-graad verwerf het, studeer hy aan die Johannesburg Opleidingskollege vir Onderwysers, waar hy ’n Transvaalse Onderwysdiploma verwerf. Hy behaal ook ’n Diploma in Voordragkuns. Na sy voltydse studie gee hy vir sewe jaar onderwys. In Johannesburg neem hy aktief deel aan die Afrikaanse kultuurlewe en is onder andere lid van die Afrikaanse Skrywerskring onder voorsitterskap van C.M. van den Heever. Hy sit intussen op deeltydse basis sy studies aan die Universiteit van die Witwatersrand voort en behaal sy M.A.-graad in 1937 met ’n studie oor C.J. Langenhoven, wat later as *Die mens Langenhoven* gepubliseer word. Hy verwerf later ook ’n doktorsgraad aan die Universiteit van Leiden in Nederland met ’n proefskrif oor *C.L. Leipoldt – ’n Studie in stof-keuse, -verwerking en -ontwikkeling*. ### Loopbaan as omroeper en akteur Olivier verwerf bekendheid as een van die eerste voltydse omroepers van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK). Sy eerste kennismaking met die radio is reeds op skool in 1924, toe hy ’n opstelwedstryd met die tema *Die gebruik en waarde van die draadloos* wen. Ná voltooiing van sy voltydse studie aan die Universiteit van die Witwatersrand word hy in 1930 aangestel as deeltydse tweetalige omroeper en word dan een van die eerste heeltydse omroepers van die Afrikaanse radiodiens. Later word hy bevorder tot programorganiseerder en ateljeebestuurder van die Afrikaanse programme in Johannesburg. In 1949 verhuis hy na Kaapstad as streekbestuurder van die SAUK in Wes-Kaapland,  ’n posisie wat hy tot met sy dood beklee. Hy was ook ’n kenner van die Engelse taal en het jare lank die rubriek *Knap u Engels op* oor die Afrikaanse radiodiens aangebied. Vir lank is hy betrokke by die skryf van resensies oor boeke en die teater vir onder andere *Die Brandwag*, terwyl hy gereeld by kunswedstryde en dramafeeste as beoordelaar optree. As akteur vertolk hy verskeie rolle en tree onder andere op in die 1947 Afrikaanse opvoering van *Hamlet* van William Shakespeare. Vir verskeie publikasies, insluitende *Trans-Afrika*, skryf hy resensies en artikels oor die teater. ### Persoonlike lewe en sterfte Hy is getroud met Eugenie en hulle het twee kinders. Nadat hy reeds in 1961 ’n hartaanval gehad het, is hy op 30 April 1962 aan ’n hartaanval oorlede terwyl hy besig was om ’n huldeblyk aan wyle Pieter de Waal op te neem. Skryfwerk --------- Hy verwerk Eugène Marais se kortverhaal *Die wegraak van Sannie* vir die verhoog onder die titel *Sannie* (gepubliseer onder die naam Olivier Burgers) en vertaal Henrik Ibsen se *Gengangere* of *Ghosts* as *Spoke*. Sy gepubliseerde verhandeling, *Die mens Langenhoven*, is ’n vroeë poging om aan die hand van sielkundige ontleding die persoon en werk van ’n letterkundige te verklaar. Die sielkundige benadering is gebrekkig en by geleentheid ook onoortuigend, maar hierdie boek verskaf tog ’n waardevolle oorsig oor Langenhoven se letterkundige werke. Sy proefskrif oor *C.L. Leipoldt – ’n Studie in stof-keuse -verwerking en -ontwikkeling* word ook gepubliseer. Hierin ondersoek hy Leipoldt se aangetrokkenheid tot sekere stofkeuses en die verwerking hiervan tot temas en probeer aan die hand hiervan ’n gevolgtrekkings te maak aangaande die psige van die skrywer. Terwyl die agtergrondgeskiedenis van Leipoldt se stofkeuses belangrike materiaal beskikbaar maak, is die psigologiese ontleding onoortuigend en berus dit op te veel voorveronderstellings. Publikasies ----------- Werke wat uit sy pen verskyn sluit in: | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1930 | *Sannie* | | 1939 | *Die mens Langenhoven* | | 1957 | *Teach yourself Afrikaans* | | 1960 | *C.L. Leipoldt: ’n studie in stof-keuse, -verwerking en -ontwikkeling* | Bronnelys --------- ### Boeke * Dekker, G. *Afrikaanse Literatuurgeskiedenis.* Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970 * Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatu*ur 2.* Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. *D.J. Opperman: ’n Biografie. Human & Rousseau Kaapsta*d en Pretoria Eerste uitgawe  1986 * Nienaber, P.J. et al. *Perspektief en Profiel*. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969 ### Ongepubliseerde dokumente * Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. *Burgers, dr. Marius Philip Olivier – Biografie.* ### Verwysings 1. ↑ Esat: 2. ↑ 365 Spore: 3. ↑ Kaapstadse verteenwoordiger. *Dr. M.P.O. Burgers se laaste woorde hulde aan Pieter de Waal*. Die Vaderland, 1 Mei 1962 4. ↑ Eybers, Elisabeth. *Voetpad van verkenning*. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe, 1978 5. ↑ Kannemeyer, J.C. *Konfrontasies*. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1977 6. ↑ Esaach: .

**Romanos IV Diogenes** (Grieks: Ρωμανός Δ΄ Διογένης, *Rōmanós IV Diogénēs*; omstreeks 1030-1072) was van 1 Januarie 1068 tot 24 Oktober 1071 keiser van die Bisantynse Ryk nadat hy met Konstantyn X Doukas se weduwee, Eudokia Makrembolitissa, getrou het. Hy was lid van die Bisantynse militêre burokrasie en was vasbeslote om die agteruitgang van die leër om te keer. Opgang ------ Romanos was die seun van Konstantyn Diogenes en lid van ’n magtige Bisantynse Griekse familie van Kappadosië. Hy was verwant aan die meeste van die groot adellikes van Klein-Asië. Sy ma was die dogter van keiser Romanos III se broer, Basil Argyros. Hy is oorreed om die troon van Konstantyn X se seuns in 1067 oor te neem. Eudokia het hom as haar volgende man en haar seuns se voog gekies nadat ’n eed wat Konstantyn haar gedwing het om af te lê dat sy nooit weer sou trou nie, deur patriarg Johannes VIII tersyde gestel is. Sy het dié stap geneem deels omdat sy bekommerd was dat enige edelman haar familie se bewind kon oorneem as sy nie met ’n magtige man trou nie. Haar besluit het min protes ontlok omdat die leër in daardie stadium ’n bekwame aanvoerder nodig gehad het. Ná goedkeuring deur die senaat is hy op 1 Januarie 1068 met die keiserin getroud en as keiser gekroon. Bewind ------ In 1067 was die militêre toestand van die Bisantynse Ryk kommerwekkend. Anatolië en dele van Sirië was nog in Bisantynse hande, maar die Arabiere het al hoe meer druk op die Siriese gebiede uitgeoefen en die Turke het die oostelike provinsies geplunder. Weens verwaarlosing deur vorige keisers het die leër grotendeels bestaan uit swak geoefende en georganiseerde huursoldate. In 1068 het Romanos na Antiogië opgeruk wat deur die Arabiere bedreig is. Op pad daarheen het hy gehoor die Turke het Niksar geplunder. Met ’n betreklik klein mag het hy noodwaarts beweeg en die Turkse leër onderskep. Die Turke het gevlug en daarna het Romanos weer by die hoofmag aangesluit. Die aankomende winter het egter ’n einde gebring aan verdere gevegte en Romanos het na Konstantinopel teruggekeer. Voor sy 1069-veldtogte het Romanos reeds probleme ondervind. ’n Eenheid Frankiese huursoldate het in opstand gekom omdat hulle blykbaar nie betaal is nie. Hulle het hulle streek geplunder en belastinggaarders aangeval. Intussen het die Turke weer begin om Kappadosië te plunder. Die Turke is verdryf en daarna wou Romanos die stad Ahlat verower. Hy het self na die stad opgeruk en die grootste deel van sy leër agtergelaat om die suidelike grens te beveilig. Die Turke het dié troepe egter verslaan en Konya (Iconium) geplunder. In reaksie hierop het Romanos die Turke na die noorde van Antiogië gedryf, waar hy troepe gestasioneer het. Die Turke het egter na Aleppo gevlug. Ná twee jaar van oorlog kon Romanos nog geen noemenswaardige suksesse behaal nie. In Konstantinopel het hy ’n streng beleid van besuiniging toegepas. Die hofamptenare is verminder en die salaris van hoë amptenare verlaag. Korrupsie deur amptenare en bevelhebbers is ook aangepak. Die weerstand onder die adel het toegeneem. In 1071 het Romanos na Manzikert opgeruk, waar Romanos gewond en gevange geneem is. Nadat ’n losprys betaal is, is hy weer vrygelaat. Intussen het Michael VII Doukas aangekondig dat Romanos van die troon gesit is en Eudokia is na ’n klooster verban. Romanos het ’n veldslag teen die Doukas-familie verloor. Sy oë is uitgesteek en hy is na ’n klooster verban. Sonder mediese sorg het sy wonde ontsteek en hy is kort daarna oorlede. Bronne ------ * Cheynet, J.C.; Vannier, J.F. (2003), "Les Argyroi" (in frans), *Zbornik Radova Vizantološkog Instituta*, **40**, pp. 57–90 * Finlay, George (1854), *History of the Byzantine and Greek Empires from 1057–1453*, **2**, William Blackwood & Sons * Garland, Lynda (25 Mei 2007), *Anna Dalassena, Mother of Alexius I Comnenus (1081–1118)*, DIR, * Kazhdan, Alexander, ed. (1991), *Oxford Dictionary of Byzantium*, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6 * Norwich, John Julius (1993), *Byzantium: The Apogee*, Penguin, ISBN 0-14-011448-3 * Norwich, John Julius (1993b) [1992], *Byzantium: The Apogee*, Byzantium, **II** * Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse en Nederlandse Wikipedia | * l * b * w Keisers van die Bisantynse (Oos-Romeinse) Ryk | | --- | | Romeinse Ryk | * Konstantyn die Grote * Constantius II * Julianus * Jovianus * Valentinianus I * Valens * Gratianus * Theodosius I | | | Oos-Romeinse Ryk | * Arcadius * Theodosius II * Marcianus * Leo I * Leo II * Zeno * Basiliscus * Anatasius I * Justinus I * Justinianus I * Justinus II * Tiberius II * Mauricius * Phokas * Herakleios * Konstantyn III * Heraklonas * Constans II * Konstantyn IV * Justinianus II * Leontios * Tiberius III * Justinianus II * Philippikos * Anastasius II * Theodosius III * Leo III * Konstantyn V * Leo IV * Konstantyn VI * Irene * Nikephoros I * Staurakios * Michael I * Leo V * Michael II * Theophilus * Michael III * Basilius I * Leo VI * Alexander * Konstantyn VII * Romanos I * Romanos II * Nikephoros II * Johannes I * Basilius II * Konstantyn VIII * Zoë *en* Romanos III * Zoë *en* Michael IV * Michael V * Zoë *en* Theodora * Zoë *en* Konstantyn IX * Konstantyn IX * Theodora * Michael VI * Isak I * Konstantyn X * Romanos IV * Michael VII * Nikephoros III * Alexios I * Johannes II * Manuel I * Alexios II * Andronikos I * Isak II * Alexios III * Isak II * Alexios IV * Alexios V * (Konstantyn Laskaris) | | Niceense Ryk | * Theodorus I * Johannes III * Theodorus II * Johannes IV | | Oos-Romeinse Ryk | * Michael VIII * Andronikos II * Andronikos III * Johannes V * Johannes VI * Andronikos IV * Johannes V * Johannes VII * Johannes V * Manuel II * Johannes VIII * Konstantyn XI | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * GND: 1084587270 * LCCN: n82110125 * NLG: 77980 * VIAF: 464145858107323021971 * WorldCat Identities: lccn-n82110125 |

Prof. Joon van Rooy. Studente en personeel van die Voorbereidende en Teologiese Skool op Potchefstroom voor die eerste gebou, 1913. Voor: Hester Coetzee, Betsie Postma, S.G Yssel, J.J.A. Coetzee, prof. Ferdinand Postma, prof. J.D. du Toit (Totius), prof. A.P.C. Duvenage, prof. Jan Kamp, Piet van der Walt, Rachel Wentzel, Vera Gill. Tweede ry: Nollie Vermaas, G.P. van der Linde, J.V. Coetzee, D.G. Venter, C.J.H. de Wet, J.C. van der Walt, D.N. Kotze, H.F. Duvenage, Vera Pienaar, Frikkie Potgieter, J.L.M. Wiechers. Derde ry: Piet Coetzee, Jan Triechaardt, Nic Steyn, B.J. de Klerk, J.H Boneschans, H.S. van Jaarsveld, Pieter Coetzee. Vierde ry: Prof. **Joon van Rooy**, ene Oosthuizen, C.W.M. Du Toit, E.L.J. Venter, T.D. Venter, Daan Marais, J.V. Coetzee, Lou van Rooy, A.S.E. Yssel, H. van der Walt, S.P. Engelbrecht, Izak le Roux, ene Marais, L.J. du Plessis. Vyfde ry: ene Scholtemeyer, Willie Geere. Prof. Joon van Rooy. Personeel en studente van die Potchefstroomse Universiteitskollege, 1933. Prof. Van Rooy is in die middel, links van prof. Ferdinand Postma. Prof. **Johannes Cornelis (Joon) van Rooy** (Steynsburg, 9 Julie 1890 – 29 Augustus 1954) was 'n akademikus van die Potchefstroomse Universiteitskollege en Afrikaanse kultuurleier. Van Rooy is op Steynsburg gebore en was 'n kleinseun van die Van Rooy-stamvader, Johannes Cornelis van Rooy, wat in 1857 na Suid-Afrika verhuis het en wie se name die latere prof. Van Rooy gekry het. Joon van Rooy het aan die Gereformeerde Kerk se Teologiese Skool op Potchefstroom studeer, aan Unisa en aan die Vrije Universiteit in Amsterdam. Met sy aanstelling as lektor in filosofie aan die Potchefstroomse Universiteitskollege in 1919, opgevolg deur sy bevordering tot professor in 1921, aanvaar hy sy lewensloopbaan as akademikus. Aan die PU vir CHO het hy as hoogleraar, dekaan van verskillende fakulteite, as registrateur, sekretaris van die senaat en die raad, ondervoorsitter van die senaat, rektor en kanselier diens van onskatbare waarde gelewer. Hom en talle van sy medegrondleggers en -bouers was dit beskore om die klein en geringgeskatte kollege te sien uitgroei tot die volwaardige Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys. Prof. Joon van Rooy se diens was egter nie beperk tot die akademie nie. Sy leiersvermoë, wat hy reeds in sy studentelewe en ook op akademiese terrein geopenbaar het, is vervul in sy diens aan sy volk in wyer verband. Hy het nooit 'n leidende rol in die partypolitiek gespeel nie, maar hom tog aanhoudend vir volkseenheid beywer. Die hoogtepunt van dié strewe het hy ongetwyfeld bereik met sy toespraak op Monumentkoppie in Pretoria op 9 September 1939. Hy was ook ten nouste betrokke by die uitbouing van die Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge (FAK), waarvan hy van 1941 tot '51 voorsitter was. Onder sy leiding het die FAK in die oorlogsjare aktief die stryd om moedertaalonderrig aangeknoop nadat die Verenigde Party wetgewing aanvaar het wat dubbelmedium-onderrig (wat sou beteken alle blanke kinders sou in die helfte van hul vakke in hul huistaal en in die ander helfte in die ander ampstaal onderrig word) en in Pietermaritzburg self daartoe oorgegaan om 'n CNO-bewaarskool te bou om te verseker dat Afrikanerkinders van daardie stad in hul eie taal onderrig ontvang. Onder sy leiding het die federasie ook die nodige geld ingesamel om die Kruger-sterfhuis in Clarens, Switserland, aan te koop en aan die staat oor te dra. Van 1932 tot 1938 was hy voorsitter van die Afrikaner Broederbond. Ds. P.J. Meyer het ná sy dood as volg van prof. Van Rooyen getuig: "Prof. J.C. van Rooy het as volksman en kultuurleier die Calvinisties-Christelike grondslag en inhoud van die Afrikaanse kultuurstrewe steeds duidelik vertolk, omlyn, doelgerigte leiding daaraan gegee en daarvoor geesdrif gewek. Daarby het hy hom veral beywer vir die eenheid van sy volk as voorwaarde vir die volbrenging van sy Godgestelde roeping." Hy is op 29 Augustus 1954 oorlede toe hy 64 was. Hy was getroud met Rachel Aletta (Burgersdorp, 24 September 1893 – Potchefstroom, 6 Maart 1981), prof. Jan Lion Cachet se jongste dogter. Bronne ------ * (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. *Afrikaanse kultuuralmanak*. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.

Kašperské Hory (Duits: *Bergreichenstein*), 'n nedersetting in die Boheemse Woud, met die Sint Margrietkerk aan die regterkant van die beeld Die **Boheemse Woud**, (Tsjeggies: **Šumava** [ˈʃʊmava], Duits: **Böhmerwald**), is 'n lae bergreeks in Sentraal-Europa wat oor 'n afstand van 120 km 'n natuurlike grens tussen Tsjeggië aan die een en Duitsland en Oostenryk aan die ander kant vorm. Dit is die hoogste geërodeerde bergmassa van die Boheemse Massief met 'n maksimale wydte van 50 km. Die hoogste bergpiek met 1456 m bo seevlak is die Großer Arber in die Duitse deelstaat Beiere. Die Boheemse Woud is dwarsdeur die jaar 'n gewilde toeristebestemming en ontspanningsgebied. Die grootste deel van die bergreeks, waarna dikwels as die "Groen Dak van Europa" verwys word, maak aan die Tsjeggiese kant van die grens deel uit van die Śumava-natuurpark, terwyl die Duitse gedeelte beskerm word as Nasionale Park Beierse Woud. Unesco het die hele gebied as biosfeerreservaat geklassifiseer. Skisport -------- Die Tsjeggiese bergstadjie Železná Ruda (*Böhmisch Eisenstein*) het saam met die naburige Špičák tot die grootste en mees besoekte sentrum vir Alpynse en Nordiese skisport in die Boheemse Woud ontwikkel. Danksy oorgrens-samewerking met die Beierse nedersetting Bayerisch Eisenstein en die Großer Arber-skigebied is die streek intussen een van die grootste Sentraal-Europese skisportbestemmings buite die Alpe.

Die **M-teorie** is ’n teorie in fisika wat al die bestaande supersnaarteorieë verbind. Die bestaan van so ’n teorie is in 1995 vir die eerste keer voorgestel deur die fisikus Edward Witten. Dit het gelei tot ’n groot vlaag navorsing, wat bekend gestaan het as die "tweede supersnaar-rewolusie". Beskrywing ---------- Voor Witten se aankondiging het snaarteoretici vyf verskillende weergawes van die supersnaarteorie geïdentifiseer. Hoewel dit aanvanklik gelyk het of daar groot verskille tussen die weergawes is, het navorsing getoon daar is ’n baie nou verband tussen hulle is danksy sogenaamde dualiteite – maniere om hulle in ’n oorkoepelende teorie saam te vat. Hoewel ’n volledige formulering van die M-teorie nog nie bestaan nie, moet die teorie twee- en vyfdimensionele voorwerpe, wat brane genoem word, beskryf asook ’n 11-dimensionele vorm van superswaartekrag (’n soort veldteorie wat supersimmetrie en die algemene relatiwiteitsteorie verenig). Volgens Witten kan die "M" in M-teorie staan vir "misterieus", "magies" of "matriks", en moet op die ware betekenis van die term besluit word wanneer ’n meer basiese formulering bestaan. Ondersoeke na die wiskundige struktuur van die M-teorie het ’n paar belangrike gevolge in fisika en wiskunde gehad. Dit het onder meer ’n raamwerk verskaf waarbinne gesoek word na ’n teorie van alles, ’n hipotetiese allesomvattende, samehangende teorie wat al die basiese natuurkragte ten volle verduidelik en saambind. Een van die uitdagings behels die kompaktering van die ekstra dimensies om modelle te konstrueer vir ons vierdimensionele wêreld.

Romeinse brons dodekaëder gevind in Tongeren, Gallo-Romeinse museum, Tongeren Dodekahedron, 1ste tot 4de eeu, brons, Hunt Museum, Limerick, Ierland 'n **Romeinse dodekaëder** of **Gallo-Romeinse dodekaëder** is 'n klein hol voorwerp van koperallooi wat in 'n normale dodekaëder vorm gegiet is: twaalf plat vyfhoekige vlakke, elk met 'n sirkelvormige gaatjie met verskillende deursnee in die middel, die gate wat verbind is met die hol middelpunt. Romeinse dodekaëders dateer uit die 2de tot 4de eeu nC. Geskiedenis ----------- Die eerste dodekaëder is in 1739 gevind. Sedertdien is minstens 116 soortgelyke voorwerpe gevind van Wallis tot Hongarye en Spanje en oos van Italië, waarvan die meeste in Duitsland en Frankryk gevind is. Hulle wissel van 4 tot 11 sentimeter groot. 'n Romeinse ikosaëder het ook aan die lig gekom nadat dit lankal as 'n dodekaëder geklassifiseer is. Hierdie ikosaëder is naby Arloff in Duitsland opgegrawe en word tans in die Rheinisches Landesmuseum in Bonn uitgestal. Gebruik ------- Daar is geen sprake van dodekaëders in die destydse verslae of tekeninge van daardie tyd nie. Voorgestelde gebruike sluit in as kerskandelaarhouer (was is in twee voorbeelde gevind); dobbelsteen; meetinstrumente vir die beraming van afstande tot (of groottes) van verafgeleë voorwerpe; toestelle vir die bepaling van die optimale saaidatum vir wintergraan; meters om waterpype te kalibreer, legionêre standaardbasisse, 'n muntmeetapparaat vir valsgeld opsporing. Gebruik as meetinstrument van watter aard ook al, lyk onwaarskynlik, aangesien die dodekaëders nie gestandaardiseer is nie en in verskillende groottes en rangskikkings van hul openinge voorkom. Daar is ook voorgestel dat dit godsdienstige artefakte of selfs waarsêerapparate was. Laasgenoemde bespiegeling is gebaseer op die feit dat die meeste voorbeelde in Gallo-Romeinse terreine gevind is. Verskeie dodekaëders is in muntopslagplekke gevind, wat bewys lewer dat hul eienaars hulle as waardevolle voorwerpe beskou. Kleiner dodekaëders met dieselfde kenmerke (gate en knoppies) en van goud gemaak, is in Suidoos-Asië langs die maritieme syroete gevind. Dit is vir dekoratiewe doeleindes gebruik en die vroegste artikels blyk uit die Romeinse era te wees. Voorbeelde hiervan is die wat in Óc Eo deur Louis Malleret ontdek is, wat tot die gevolgtrekking gekom het dat die voorwerpe die Mediterreense invloed op Funan handel verteenwoordig. Soortgelyke dekoratiewe goue dodekaëders is gevind in die Pyu-stadstate en Khao Sam Kaeo. Galery ------ * Romeinse dodekaëder (Schwarzenacker Romeinse Museum) * Romeinse dodekaëder gevind in Duitsland te sien in Saalburg Romeinse fort naby Bad Homburg * Twee dodekaëders en 'n ikosaëder te sien in die Rheinisches Landesmuseum (Bonn, Duitsland)

Bogenfels in Namibië "Bogen-Fels" op 'n Duitse kaart van Lüderitz, 1905. **Bogenfels** is 'n merkwaardige rotsboog aan die kus van Namibië. Die oorsprong van die naam kom vanaf die Duitse woord vir 'rotsboog'. Ligging ------- Hierdie unieke natuurmonument lê op 27° 28'S, ongeveer 95 km suid van Lüderitz en 32 km suid van Pomona. Dit is een van die vele plekke in die Sperrgebiet waar diamante voorkom. Die hoogste punt van die boog is 55 m bo seevlak, dit staan met een voet in die Atlantiese Oseaan en die ander in die sand van die Namibwoestyn en is opgebou uit harde dolomiet en sagte skalie. Die boog is moeilik bereikbaar. Dit is afgeleë, lê in barre woestyngebied en boonop in 'n gebied waar diamante ontgin word en toegang dus streng beheer word. Vanuit Lüderitz vind daar soms begeleide uitstappies na die gebied plaas. Dorpie ------ Na die ontdekking van diamante het daar 'n nedersetting ontwikkel. Na 1950 is dit ontruim en het dit tot spookdorp verval. Op 'n sekere stadium was dit die eindpunt van 'n smalspoorlyn vanaf Kolmanskop. Posseëls -------- In 1931 en 1996 het Suidwes-Afrika en Namibië posseëls uitgegee met 'n illustrasie van Bogenfels. Koördinate: 27°27′38″S 15°23′31″O / 27.46056°S 15.39194°O / -27.46056; 15.39194

| **Lüneburg***Lümborg* | | --- | | **Kaart** | **Wapen** | | | | | | | | **Vlag** | | | | | |  **Land** | Duitsland | |  **Deelstaat** | Nedersakse | |  **Koördinate** | 53°15′N 10°25′O / 53.250°N 10.417°O / 53.250; 10.417 | |  **Stigting (eerste verwysing)** | 13 Augustus 956 | |  **Stadstatus** | 1189 | |  **Oppervlakte:** |   | |  - Totaal | 70,38 vk km | |  **Hoogte bo seevlak** | 17 m | | | |  **Bevolking:** |   | |  - Totaal (31 Desember 2013) | 71 668 | |  - Bevolkingsdigtheid | 1 018/vk km | |  **Tydsone** | UTC +1 (MET) | |  - Somertyd | UTC +2 (MEST) | |  **Burgemeester** | Ulrich Mädge (SPD) | |  **Amptelike Webwerf** | *hansestadt​lueneburg.de* | | Die Universiteits- en Hansestad **Lüneburg** (Nederduits: *Lümborg*) is 'n stad in die Duitse deelstaat Nedersakse en in die distrik Lüneburg, 45 km suidoos van die Hansestad Hamburg geleë. Die stad het 'n bevolking van sowat 72 000. Lüneburg het 'n oppervlakte van 70,38 vierkante kilometer en is aan die benedeloop van die Ilmenaurivier geleë. Stadswyke --------- Die stadsgebied bestaan uit 17 stadswyke: Altstadt, Bockelsberg, Ebensberg, Goseburg-Zeltberg, Häcklingen, Kaltenmoor, Kreideberg, Lüne-Moorfeld, Mittelfeld, Neu Hagen, Ochtmissen, Oedeme, Rettmer, Rotes Feld, Schützenplatz, Weststadt en Wilschenbruch. Vervoer ------- ### Openbare vervoer Sedert Desember 2004 maak die stad en distrik Lüneburg deel uit van Hamburg se openbare vervoerstelsel. Lüneburg se hoofstasie is tussen Hamburg en Hannover geleë en word deur treine van die staatsonderneming *Deutsche Bahn* asook die privaat spoorwegmaatskappy *Metronom Eisenbahngesellschaft* bedien. Die reistyd van Lüneburg na Hamburg is sowat 'n halfuur. Behalwe vir streekstreine word Lüneburg ook deur langafstandtreine soos Intercity- en Intercity-Express-treine (ICE) met ander stede verbind. In die stadsgebied verbind 'n buslynstelsel die buitwyke met die middestad. Die busnetwerk met elf lyne word deur die stedelike vervoermaatskappy KVG Lüneburg bedien. ### Paaie Lüneburg se langste straat is die Dahlenburger Landstraße wat langs die spoorwegstasie loop. Lüneburg is daarnaas aan die snelweg A 39 geleë en word deur die B 209 en B 216 met die nasionale padnetwerk verbind. Sien ook -------- * Lüneberg

**Willie Koorts** is 'n bekende in sterrekundige kringe in Suid-Afrika. Hy is gebore en het grootgeword in Touwsrivier in die Karoo, waar hy ook gematrikuleer het. Ná skool en sy tyd in die weermag het hy vir leerlingingenieursassistent, sinjalering gestudeer by die Spoorweë, asook elektroniese ingenieurswese aan die Kaapse Technikon. Koorts het verskeie kere aan RSG se program *Sterre en Planete* deelgeneem, en nadat Louis Barendse in 2009 oorlede is, het Koorts permanent deel geword van die radioprogram. Hy is die uitlegredakteur van MNASSA (*Maandelikse Notas van die Sterrekundige Vereniging van Suider-Afrika*), wat 'n tweemaandelikse publikasie van die Sterrekundige Vereniging van SA is. Hy skryf ook die maandelikse rubriek *Sterreweg* vir die buitelugtydskrif *WEG*, asook 'n soortgelyke rubriek, *Kosmiese Kwela*, in *Ons Eie*, 'n tydskrif vir boere in Noordwes. Hy is tans "herder" van die OOG (*Orion-observasiegroep*), wat 'n informele sterrekundige belangstellingsgroep is, en is die gids op die jaarlikse (Wellingtonse) ATKV-bustoer na Matjiesfontein en Sutherland. Hy doen ook heelwat sterrekundeaanbiedings vir die Voortrekker-beweging. Hy was 'n medeskrywer van *Sterre en Planete*, wat in 2017 deur Naledi Uitgewers uitgegee is.

'n MD-speler en -skyf Sony NetMD Walkman MZ-N510 Die **MD-skyf** (*MD Disc*) is 'n ontwikkeling van Sony, wat destyds 'n teenvoeter teen Philips se Compact Cassette was, maar dit was nie baie suksesvol nie. Die skyf werk volgens die opto-magnetiese tegnologie. Al twee hierdie komponente moet saamwerk om inligting op die media te kan skryf of verander, sodat dit redelik veilig is. Die MD-skyf is gebruik in die MD-speler en in die MD-Walkman van Sony, wat 'n 74 minute en later 80 minute speeltyd gebied het. Opname en weergawe was moontlik, soos by 'n kasetbandopnemer, maar slegs op 'n skyfmedium en digitaal pleks van analoog. Hierdie tegnologie het twee mediums nodig gehad om die inligting op te neem: magnetisme en hitte vanaf die laser. Slegs waar die laserlig die magnetiese oppervlak warm gemaak het, is die inligting deur die magnetiese kop verander (opgeneem). Hiermee was 'n hoë skryfdigtheid (vir die tyd) moontlik. Sony het later nog 'n Hi-MD formaat aangebied, wat ook nie baie suksesvol was nie. Hulle was van plan om die CC/Compact Cassette = kompakkasset, (uitgevind deur Philips), daarmee te vervang. Dit was egter nie geslaagd nie.

**Boetie op manoeuvres** is 'n Afrikaanse rolprent wat in 1985 vrygestel is. Dit is 'n opvolg op Boetie gaan border toe, wat die vorige jaar uitgereik is. Arnold Vosloo het weer die hoofrol vertolk en Regardt van den Bergh het die regie behartig. Genre ----- Die rolprent is 'n komedie. Rolverdeling ------------ * Arnold Vosloo as Boetie van Tonder (sy tweede rolprent) * Janie du Plessis as Elize * Ian Roberts as korp. White * Paul Slabolepszy as "The Horror" * Frank Opperman as De Kock * Anton Dekker as kapt. Schuster * Kerneels Coertzen as kommandant Davel * Tracey Morris as Liz * Nick Lorentz as "Chinatown" (as Nicholas Lorentz) * Miriam Munitz as Lulu * Jurgen Hellberg as 'n lyk * Neels Engelbrecht as Gattie * Greg Latter as Veertjie * Blake Toerien as Slabbert * Christo Loots as "Sunshine" Storielyn --------- Vasbyt, manne! Boetie is terug – en dis nie net vir 40 dae nie! Aksie en pret vir almal, met Suid-Afrika se nuutste held! Boetie van Tonder is 'n bederfde rykmanskind wat geld en invloed gebruik om die lewe vir homself makliker te maak in die weermag. Toe hy ongenooid by sy verslaggewervriendin, Elise (Janie du Plessis) se partytjie opdaag, vra sy hom om eerder te loop en so begin hy sy plan om haar terug te wen. Maar dinge is nie so maklik soos wat hy gedink het nie. Boetie word beveel om weg te bly van Elise en dan is daar ook 'n sinistere man in die weermag wat dinge verder vir hom moeilik maak. Boetie gaan nou maar van sy maniere moet laat staan, en wys waarvan hy werklik gemaak is. Sien ook -------- * Lys van Afrikaanse rolprente

Die drie Belgiese Oos-Kantons Die term **Oos-Kantons** (Duits *Ostkantone*, Frans *Cantons de l'Est*; soms ook *Oos-België* of *Eupen-Malmedy*, in die 1920's *Nieu-België* genoem) verwys na die vroeëre Duitse gebiede in die ooste van België wat ná die Eerste Wêreldoorlog volgens die Vredesverdrag van Versailles deur die Duitse Ryk aan België afgestaan moes word. Die merendeels Duitssprekende inwoners het sodoende Belgiese burgers geword. Die grensstrook met 'n wydte van tussen 20 en 50 kilometer en 'n totale oppervlakte van 1 036 km² is ná 'n oorgangstyd van vyf jaar op 6 Maart 1925 by die Koninkryk België ingelyf. Die gebied behels die streek rondom die nedersettings Eupen, Malmedy, Sankt Vith en Kelmis (die sogenaamde Neutraal Moresnet) en word volgens die twee voormalige Pruisiese landdistrikte ook Eupen-Malmedy genoem. Eupen Malmedy grens veranderinge tussen 1920 en 1945 | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb12020535w (data) * GND: 4131593-5 * SUDOC: 02835219X * VIAF: 144178968 * WorldCat Identities: viaf-144178968 |

'n Oos-Vrystaatse landskap naby die dorpie Clarens. Een van die interessante standsteen-rotsformasies in die omgewing van die dorpie Clarens is die Brandwag-rots wat in die Golden Gate Hoogland Nasionale Park geleë is. Die gebied wat as die **Oos-Vrystaat** bekend staan, sluit die bergagtige dele van die Vrystaatprovinsie in Suid-Afrika in. Die Oos-Vrystaat is veral bekend vir sy uitstekende landboupotensiaal, insluitend veeboerdery en koring- en mielielandbou. Dié gedeelte van die Vrystaat staan ook bekend as die Riemland. Die Riemland het sy naam te danke aan rieme wat tydens die Voortrekkers en vroeë setlaars se tyd uit elandsvelle gesny is. Die rieme is daarna gebruik vir meetdoeleindes (soos om grense van plase te meet). Vernaamste dorpe in die Oos-Vrystaat sluit in Bethlehem, Harrismith, Senekal, Vrede, Ladybrand, Ficksburg, Phuthaditjhaba en Frankfort. Ander dorpe in die Oos-Vrystaat sluit Memel, Cornelia, Reitz, Lindley, Marquard, Arlington, Clocolan, Warden, Kestell, Paul Roux, Fouriesburg, Clarens, Swinburne, Rosendal, Petrus Steyn, Villiers en Tweeling in. Die Witteberge en Rooiberge, wat beide deel uitmaak van die Drakensbergreeks, lok baie binnelandse en buitelandse toeriste na die streek. Die bekendste natuurreservaat in die gebied is die Golden Gate Hoogland Nasionale Park, wat veral bekend is vanweë sy sandsteenkranse van die Clarens Formasie.

Die Spaanse olietenkskip **Castillo de Bellver** het op 5 Augustus 1983 met 'n vrag van 252 000 ton ruolie aan boord voor die weskus van Suid-Afrika aan die brand geslaan. Dit het een van die wêreld se grootste oliebesoedelingsrampe tot gevolg gehad. Op 6 Augustus dryf die skip weg, breek in twee en die agterste gedeelte slaan om op ongeveer 40 km van Saldanhabaai. Die sleepboot **John Ross** sleep die boeggedeelte verder weg en blaas dit op. 'n Reusagtige olielaag op die see dryf aanvanklik in die rigting van die land. 'n Buiten-normale suidoosterwind waai die oliekol weg van die kus in die noordwes-vloeiende Benguela-stroom. Hierdie fratswind voorkom 'n reuse ekologiese en besoedelingsramp. Ten spyte van die groot hoeveelheid olie wat gestort is, bly die omgewingsinvloed beperk. 'n Beperkte hoeveelheid oplosmiddel is op die kol gespuit. In die etmaal na die voorval het "swart reën" (bestaande uit fyn oliedruppels) oor die graanlande en weiding aan die Weskus uitgesak. Ongeveer 1 500 seevoëls is besmet deur die olie. Bibliografie ------------ * Turner, Malcolm: Shipwrecks and salvage in South Africa – 1505 to the present. Kaapstad: Struik, 1988. ISBN 0-86977-387-9 | | | | --- | --- | | Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Duitse Wikipedia vertaal. | Klik vir info oor hierdie sjabloon. |

**Arbitrasie** is 'n wetlike middel om geskille tussen partye buite die hof te skik. Die partye verwys hulle geskil na 'n derde neutrale party (arbiter) en kom ooreen om hulself deur die party se beslissing te laat bind. Anders as ander middele vir die skikking van geskille (mediasie en onderhandeling) is die beslissing net soos in 'n hofgeding bindend op die betrokke partye. Arbitrasie word meestal gebruik om kommersiële geskille op te klaar en soms om skuldverpligtinge af te dwing. In baie lande word dit ook gebruik om arbeidsgeskille, geskille tussen verbruikers en verskaffers en selfs geskille tussen familielede by te lê. Geskiedenis ----------- Dit is nie duidelik presies wanneer buiteregtelike formele arbitrasie begin het nie, maar dit kan met redelike sekerheid gesê word dat arbitrasie as metode vir die beslegting van geskille, formele howe voorafgegaan het. Rekords uit antieke Egipte lewer getuie van die gebruik daarvan veral ten opsigte van hul hoëpriesters en hulle interaksie met die publiek. Arbitrasie was ook baie gewild in antieke Griekeland en -Rome. Onder die Engelse reg was die eerste wet in die verband die Arbitration Act van 1697. Arbitrasie was egter reeds 'n algemene verskynsel toe die wet uitgevaardig is. Die eerste aangetekende geregtelike beslissing wat verband hou met arbitrasie is in 1610 in Engeland gevel. Die bekende Engelse regsgeleerde uit die Elizabethaanse tydperk het ook verwys na 'n vroeëre beslissing wat gedateer het uit Koning Edward IV se heerskappy (wat in 1483 geëindig het). Vroeëre arbitrasies volgens gemenereg het die ernstige tekortkoming gehad dat enige van die partye tot die geskil die arbiter se mandaat kon terugtrek selfs al geskied dit kort voor die beslissing gevel word, gewoonlik as een van die partye begin vermoed dat die beslissing nie in sy guns gaan wees nie (In Engeland is dit deur die bogenoemde wet van 1697 reggestel). Baie lande het aan die begin van die twintigste eeu wetgewing uitgevaardig om arbitrasie moontlik te maak en selfs te bevorder as 'n alternatief tot wat dikwels gesien word as ondoeltreffende hofstelsels. Die groei in internasionale handel het daartoe gelei dat die arbitrasieproses baie meer gesofistikeerd geraak het. Voorheen was dit grootliks 'n ad hoc proses waar geskille tussen handelaars onder die vaandel van die lex mercatoria besleg is. Soos handel gegroei het, het die arbitrasieproses ook daarmee saam gegroei en het uiteindelik gelei tot die skep van 'n variant bekend as internasionale arbitrasie om geskille met betrekking tot internasionale handelskontrakte te besleg.

*Vir ’n artikel oor die oblast met dieselfde naam, sien Archangelsk-oblast.* **Archangelsk** (Russies: Арха́нгельск [ʌrˈxangʲɛlʲsk]; wetenskaplike transliterasie: *Archangel'sk*) is ’n stad in die noorde van Rusland en die administratiewe setel van die federale deelgebied Archangelsk-oblast, geleë naby die monding van die Dwina in die Witsee. Die bevolking in 2013 was 350 985. Die stadsgebied strek oor 'n afstand van meer as 40 km langs die oewers van die Noordelike Dwina (*Sewernaja Dwina*) en oor talle eilande in sy rivierdelta. Die Anglikaanse Kerk van Archangelsk, 'n houtgebou wat in 1853 opgerig is, getuig van die historiese handelsbande met Engeland wat oorspronklik deur die *Muscovy Company* aangeknoop is. Klein groepe Engelse handelslui het hulle hier gevestig 'n Russiese ikoon van 1741 deur 'n onbekende meester beeld die aartsengel Michael as beskermer van Archangelsk uit Archangelsk, wat met die versterking van die 12de eeuse Aartsengel Michaelklooster in 1584 as Nowocholmogorskij Gorod gestig en deur tsaar Iwan IV aangewys is as die eerste (en voorlopig enigste) Russiese seehawe van waar internasionale handel met Engeland, die Lae Lande en ander Wes-Europese lande kon word. Rusland het in hierdie tydperk, toe alle oostelike kusgebiede onder Poolse en Sweedse beheer was, nog nie oor enige seehawe langs die Oossee beskik nie. So was Archangelsk tot in die 1720's, toe dit deur Sint Petersburg verbygesteek is, die belangrikste seehawe van Middeleeuse en vroeë moderne Rusland. Eers gedurende die Groot Nordiese Oorlog tussen 1700 en 1721 het die prentjie begin verander nadat tsaar Pieter I in 1703 daarin geslaag het om 'n kusstreek in die noordooste te verower. Hier, naby die Sweedse vesting Nyenskans, sou sy nuwe hoofstad, Sint Petersburg, ontstaan. Tsaar Pieter die Grote het Archangelsk tot Rusland se grootste vlootbasis laat uitbou en ook 'n skeepswerf hier laat oprig. Vir die res van die 18de eeu is volgens beramings sowat die helfte van Rusland se buitelandse handelstrome deur Sint Petersburg se hawe gehanteer, veertig persent deur ander Russiese Oosseehawens (hoofsaaklik Riga, Reval en Narva) en net tien persent deur Archangelsk. Tans is Archangelsk een van die vernaamste nywerheidstede in Noord-Rusland. Naas Moermansk en Anadir is sy seehawe die belangrikste vertrekpunt vir plesierbootvaarte na die Arktiese Seegebied.

Die inhegtenisneming van Neo-Adamiete op 'n openbare plein in Amsterdam. Die **Adamiete** was 'n vroeë Christelike groep in Noord-Afrika in die 2de, 3de en 4de eeu wat geen klere gedra het tydens hulle kerkdienste nie. Daar was in die laat Middeleeue berigte oor soortgelyke sektes in Sentraal-Europa. Antieke Adamiete ---------------- Dié obskure sekte, wat moontlik in die 2de eeu ontstaan het, het beweer hulle het Adam se oeronskuld herwin. Verskeie weergawes oor hulle ontstaan het die ronde gedoen. Sommige het geglo hulle het van die Carpocratiese Gnostisisme weggebreek; aanhangers daarvan het beweer hulle het 'n sensuele mistisisme en is bevry van morele wette. Ander het gemeen hulle is askete op 'n dwaalspoor wat vleeslike begeertes wou uitwis deur terug te keer na eenvoudiger optrede en deur die afskaffing van die huwelik. Sint Epiphanius en Augustinus van Hippo noem die Adamiete by die naam en beskryf hulle praktyke. Hulle het hulle kerk die "Paradys" genoem en beweer hulle lede is in Adam en Eva se oorspronklike onskuldige toestand. Daarom het hulle "heilige naaktheid" beoefen en die begrip van die huwelik verwerp as onbekend aan Eden; volgens hulle sou dit nooit bestaan het as daar nie iets soos sonde was nie. Hulle het wetteloos gelewe en geglo hulle optrede kan nie goed of sleg wees nie, ongeag wat hulle doen. Neo-Adamiete ------------ In latere jare het soortgelyke praktyke verskeie kere in Europa ontstaan. In die Middeleeue het die leerstellings van dié sekte, wat self nie lank bestaan het nie, herleef: in die 13de eeu in Nederland deur die Broeders en susters van die vrye gees en in Boheme deur die Taboriete, en in die 14de eeu deur Duitse Begarde. Hulle het oral sterk teenstand van die hoofstroomkerke gekry. Die Taborietebeweging is in 1419 begin uit teenstand teen die gesag van die Heilige Romeinse Ryk. Een sekte van die Taboriete, die Boheemse Adamiete, het hulleself van ander Taboriete gedissosieer en het nakend in dorpe rondgeloop. Hulle het die huwelik as 'n sonde beskou. Die historikus Norman Cohn het geskryf: "Terwyl die Taboriete streng monogaam was, het dit gelyk of vrye liefde in dié sekte die norm was. Die Adamiete het verklaar die kuises is onwaardig om die Messiaanse koninkryk binne te gaan ... Die sekte het dikwels nakend om 'n vuur gedans. Dit lyk inderdaad of die sekte baie tyd nakend deurgebring het, sonder inagneming van hitte en koue, terwyl hulle beweer het hulle is in 'n toestand van onskuld soos Adam en Eva." Cohn het ook genoem die Adamiete is deur ander Taboriete gekritiseer "omdat hulle nooit daaraan gedink het om 'n inkomste te verdien deur met hulle hande te werk nie". Die Begarde het die Taboriete van Boheme geword. Hulle het besit van 'n eiland in die rivier Nežárka geneem en as 'n kommune gelewe wat sosiale en godsdienstige naaktheid beoefen het. Hulle het vrye liefde beoefen en het die huwelik en individuele eiendomsreg verwerp. Jan Žižka, die Hussitiese leier, het die sekte amper in 1421 uitgewis. Die volgende jaar was die sekte wyd verspreid oor Boheme en Morawië. Hulle is veral deur die Hussiete verag omdat hulle transubstansiasie (die verandering van brood en wyn in die liggaam en bloed van Christus), die priesterskap en die Nagmaal verwerp het. 'n Herlewing van dié leerstellings het ná 1781 in Boheme voorgekom. Dié sekte is in 1783 die eerste genoem, en daarna weer in 1849. Skakels ------- * Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Adamiete. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb119808310 (data) * GND: 4141369-6 * LCCN: sh85000787 * SUDOC: 027856097 |

Nota: *Vir die politikus en kabinetsminister, sien Michiel Coenraad Botha.* **M.C. Botha** (1954–) is ’n Afrikaanse skrywer en redakteur van die streekskoerant *The Hermanus Times*. As skrywer verwerf hy ondermeer bekendheid vir sy kortverhale, reisverhale en romans. Hy publiseer ook 'n aantal bekroonde dramas. Lewe en werk ------------ ### Herkoms en opleiding Marthinus Christoffel Botha is op 3 Augustus 1954 in Pretoria gebore as een van twee kinders en enigste seun van regter André Stephan Botha. Sy suster, Lynette, trou tydens apartheid met ’n Indiër en vlug daarna landuit. Hy is ’n kleinseun van M.C. Botha, voormalige rektor van die Universiteit van Pretoria. Sy volle skoolopleiding geniet hy in Pretoria en hy matrikuleer in 1972 aan die Hoërskool Menlopark. Na matriek doen hy sy militêre diensplig en studeer daarna vir ’n ruk aan die Universiteit van Pretoria, maar voltooi nie hierdie studie nie. Dan is hy vir ’n ruk ’n regtersklerk vir regter Denys Williamson en daarna regter Irving Steyn in die Johannesburgse hooggeregshof, en ook 'n deeltydse fotograaf. Hy verhuis later na Hermanus, waar sy pa ’n vakansiehuis het. Hier skryf hy voltyds en vanaf 1975 is hy aan en af as joernalis werksaam by *The Hermanus Times*. ### Loopbaan as joernalis en redakteur van *The Hermanus Times* Hy werk gereeld totdat hy genoeg geld het om te reis, waarna hy weer met sy terugkeer ’n pos opneem. Sy eerste reis is vir tien maande deur Europa. Van die los werkies wat hy in sy lewe gedoen het, sluit in mielies oes op ’n plaas net buite Pretoria, druiwe oes op ’n wynplaas tussen Bonnievale en Robertson en die verkoop van blokkiesraaisels wat hy self opstel aan plaaslike koerante. Tydens die skilder Walter Battiss se afskeidsreis deur Suid-Afrika wat in Mei 1982 eindig, is hy Battiss se motorbestuurder. Battiss is in Augustus daardie selfde jaar oorlede. In die tagtigerjare onderneem hy ’n lang Europese reis en vestig hom dan by sy terugkeer in Kaapstad, waarna hy na Onrus verhuis en dan redakteur word van *The Hermanus Times* en later ook van die susterpublikasie *Overberg Venster*. Gedurende 2003 loods hy deur middel van *The Hermanus Times* Operasie Mooimaak, waardeur die hele gemeenskap help om die Mount Pleasant woonbuurt in Hermanus te verfraai. Hy is getroud met Corrie Hugo, maar die skrywer en sy vrou is later van mekaar vervreem. Hulle het twee seuns. Hy het in 2001 en 2002 ’n ernstige verhouding met die Kanadees Leslie Cockwell, wat hy in Hermanus ontmoet het nadat sy daar aangerand en verkrag is. Hierdie verhouding ly skipbreuk wanneer die Kanadese owerhede weier om aan hom ’n visum toe te staan om haar te besoek. As joernalis verower hy verskeie Sanlam Gemeenskapsperstoekennings op grond van sy werk vir *The Hermanus Times*, waaronder ’n merieteprys in 1990 in die kategorie algemene nuus, in 1994 wenner van die kategorieë vir redaksionele kommentaar en rubrieke, Joernalis van die Jaar in 1995, naaswenner as Joernalis van die Jaar in 1999, wenner van die stemmingsfoto in 2000, naaswenner vir redaksionele kommentaar in 2001 en wenner vir omgewing en gesondheid in 2003. In 2006 word hy in ses kategorieë onder die top tien geplaas, naamlik Joernalis van die Jaar, redaksionele kommentaar, koppe, geleentheid, sport en portrette. In 2007 word hy onder die top tien geplaas vir redaksionele kommentaar, koppe en geleentheid (waar hy eerste geplaas word vir sy artikel oor *Run baby run*) en as beste fotograaf in die stemmingsfotokategorie. In 2008 word hy onder die top tien geplaas vir redaksionele kommentaar, kolomme en is hy die wenner in die portretkategorie. Hy behartig die rubriek *Sondagrus* in *Sondag* en neem ook deel aan die Overbergse Boekefees op Kleinmond in 2007. Benewens skrywer is hy ook ’n geesdriftige fotograaf, wat onder andere in 2007 die *Voëls van die Overberg* uitstalling by die Kalfiefees op Hermanus hou en in 2009 die uitstalling van naakstudies *Kaal* by die Woordfees op Stellenbosch. In sy vrye tyd skilder hy ook graag. Skryfwerk --------- ### Kortverhale Aanvanklik skryf en publiseer hy gedigte, maar lê hom later toe op kortverhale. Sy kortverhale verskyn vanaf 1974 in letterkundige tydskrifte soos *Tydskrif vir Letterkunde*, *Standpunte* en *Contras*. Hy debuteer in 1980 met sy eerste bundel kortverhale, *Die hartklop van gevoel*. Hierdie verhale gaan hoofsaaklik oor die verhouding tussen mense, in die besonder oor die verhouding tussen man en vrou, met die openingsverhaal en slotverhaal wat bymekaar aansluit om so eenheid aan die bundel te verskaf. In wese is al hierdie verhale ’n soeke na geluk wat steeds ontwykend, steeds illusie bly; die werklikheid is telkens anders. Feitlik al die verhale staan in die teken van ’n wrang soort nugterheid, en ’n erotiek wat dikwels op ontstellende wyse gestroop is van emosie. In *Liefde is sterker as plastiek* kies twintig meisies byvoorbeeld ’n winkelpop as man en na twee jaar sien hy gehawend daaruit. Reeds in hierdie bundel is sy gebruik van die kortverhaalvorm indrukwekkend en slaag hy daarin om die verhale op hoogtepunte te laat eindig, al is die gehalte van die verhale nog ongelyk. *Skertse* is ’n voortsetting van sy debuut, maar op satiriese wyse, waar die mens as ’n masjien eerder as natuurlik voorgestel word en die politieke situasie ook onder die loep kom. Dit is ’n indringende blik op die Suid-Afrikaanse gemeenskap, waar die eienskappe van ’n kwasi-intellektuele maar gevoellose maatskappy, emosieloos en ontdaan van ’n sin vir vryheid en ’n natuurlike drif vir die lewe aangespreek word – alles kenmerke van die gewone mens. Walter Battiss doen die tekening vir die buiteblad van hierdie boek. Die vrees vir sensuur oor die inhoud van die verhale en die Battiss skets op die voorblad laat hom besluit om hierdie boek by die alternatiewe uitgewer Taurus uit te gee, eerder as by ’n hoofstroom-uitgewer. *Die prys wat jy moet betaal* is momentopnames van die lewe, waar uit gewone situasies ’n spannende verdere verloop van sake gekonstrueer word. Die karakters is hoofsaaklik uitsonderingsfigure en buitestaanders, wat met deernis en droë humor geteken word. Meer as in die verlede slaag die skrywer hier daarin om sonder verduideliking en met suggestie parallelle te trek en betekenis te skep (vergelyk *Die reisiger*), terwyl die erns tekens versag word deur die skerp humoristiese waarneming van weggooisinne. *Mona Lisa* verwys na die bekende skildery deur Leonardo da Vinci wat in die Louvre in Parys hang. Klaas van Wyk is ’n toeris wat in sy kop die reis vanaf die vele afbeeldings van hierdie beroemde skildery tot die werklike skildery moet aflê, wat in ’n glaskas beskerm word en afgeskort is sodat toeskouers nie naby kan kom nie. Hierdie afstand word verder gekompliseer deur die hoogdrawende en niksseggende kommentaar van die gids. Klaas gaan hierna na ’n beeld van Rodin, waaraan hy kan vat en fisies (en emosioneel) baie nader aan kan kom. Hy keer terug na die afsydige en onbereikbare Mona Lisa, waarop Leonardo da Vinci self opdaag en die glasbeskerming rondom die skildery stukkend loop sodat die vrou op die doek hom kan herken. Kort hierna volg *Die einde van ’n kluisenaar se lewe*, wat Botha afsluit met ’n opstel oor sy kortverhale. Hieruit blyk dit dat hy deernis, humor en wysheid as ’n kortverhaal se drie belangrikste bestanddele beskou, die surreële met die reële probeer versoen en die slot van die verhaal as die digste element van die verhaal beskou. Meeste van sy verhale voldoen aan hierdie vereistes. Getrou aan die titel behandel die bundel ’n aantal kluisenaars en buitestaanders as karakters, waarin hulle dan juis soek na hulle eie plekkie in die son. Die verhaal van *Frans Malan* is ’n hoogtepunt, waar die hoofkarakter, ’n plattelandse stadsklerk, oënskynlik gelukkig en aangepas is binne sy kleinburgerlike bestaan. Dit blyk egter subtiel dat sy aangepastheid eerder ’n soort isolasie is wat sy besef van die volle werklikheid van die lewe verdoesel. Hy en sy vrou lewe in aparte wêrelde en hy is uitermate geheg aan sy hond, wie se dood sy lewe ontwrig. Na ’n toevallige ontmoeting met die verwaarloosde bruin man Antonie, wat hy probeer help, word hy dan ook weggeskeur uit sy gemaksone. Hy word in ’n totaal vreemde wêreld geplaas met ’n omgekeerde baas-kneg verhouding, waardeur hy ook ’n persoonlikheidsverandering ondergaan. Die slot deel mee dat hy nie meer kan fokus nie, met veeldoelige betekenis. Hy kan glad nie vooruit sien in die toekoms nie, want die toekoms is totaal anders as die verlede en hy het fokus op sy lewe verloor, sonder om werklik te verstaan. Die verwagting word dan geskep dat hy soos Antonie ook vorentoe alleen die wêreld sal moet aandurf. In *Bome van kennis en ander verhale* is die verhale meestal ’n verplasing of aanvulling van die realistiese deur die magiese. Die titelverhaal handel oor ’n vrou – die aartsmoeder – en haar obsessie oor bome wat deur onsigbare bose magte uitgeroei word. Dit is ’n fantasiespel wat geweef word rondom die uitbeelding van die oeroue konflikte en vraagstukke van die mensdom. In *Inkululeko* (wat "vryheid" beteken) lewer ’n posbode "sinnelose" boodskappe af sodat hy ook ontvanger van ’n gedroomde boodskap kan word. Hierdie verhaal word voorgeskryf vir onderrig in Wes-Kaapse skole. In *Die jaarring* maak die leser kennis met ’n vrou wat besoek ontvang van ’n spookman wat haar trouring aan haar kom terugbesorg. Hy blyk oplaas haar eie vermoorde man te wees en sy word sodoende met die waarheid en in wese ook met haarself gekonfronteer. In aansluiting by die magiese is daar ook ’n tipe onskuld te midde van wrede handelinge teenwoordig, sodat moordenaars telkens ’n gebrek aan berou toon vir hulle dade. In *Gabebah* raak ’n groep gevangenes op ’n houtpop verlief. Met sy ontslag neem die hoofkarakter die pop saam huis toe, as surrogaat vir die vrou wat hy vermoor het. Die hoogtepunt van M.C. Botha se oeuvre is sy latere kortverhale, veral dié wat gebundel word in *Belydenis van ’n bedrieër*, waarin met gestroopte taalgebruik genoeg ongesê gelaat word om die verbeelding te aktiveer. Soos die titel aandui, bedrieg die inhoud en die karakters dikwels en is die skep van skynwerklikhede, wat lewens verwoes, ’n deurlopende tema. Verval en ondergang is onderliggend aan die verhale en sluit verhoudings en die omgewing in. Die humor, sinisme en fassinerende karakters boei die leser en die unieke vertelstyl slaag goed daarin om die aksie gemotiveerd in ’n sterk slot te laat eindig. Telkens skakel die gebeure by die kontemporêre Suid-Afrikaanse werklikheid in, maar op so ’n manier dat die sluier net effens gelig word, soos in die verhaal *Hierdie tye*, waar die veiligheidsmuur wat die wit man tussen hom en die plakkers wil bou, eindelik deur swart arbeid gebou word en die effektiwiteit van die muur dus ondermyn word. Sentraal in hierdie bundel is die skets *Salomé se oë*, waarin die skrywer op feitelike wyse sy vriendskap met Etienne Leroux herinner en vele lesse en boodskappe uit Leroux se lewe neem. Leroux se skryfwerk word dan ook inderdaad ’n soort sleutel om Botha se verhale mee oop te sluit. Die verhaal *Kontrapunt* behandel ’n persoonlike geskiedenis, maar dan een wat weerklank vind in die realiteit van mense wat die land as gevolg van die nuwe politieke bestel en die gepaardgaande impak verlaat. *Die aasvoël se fees* het die vernietiging van die omgewing as tema. *Ons geluksgodinne* en die titelverhaal, *Belydenis van ’n bedrieër,* is verdere hoogtepunte in hierdie bundel. M.C. Botha se kortverhale word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder *Die Afrikaanse kortverhaalboek*, *Vertellers 1 en 2*, *Vuurslag*, *Soort soek soort*, *Uit die kontreie vandaan* en *Liefde loop ver*, terwyl hy ook meewerk aan bundels soos *Pomp 2008* (met ’n essay oor perlemoensmokkel) en *Pomp 2009*. ### Reisboeke Benewens kortverhale skryf hy ook reisboeke en drie romans. *Zambezi* is by sy verskyning die eerste reisbeskrywing in Afrikaans in baie jare en verhaal sy wedervaringe op ’n reis van vier maande deur Suid-Afrika, Zimbabwe en Botswana, waarin hy sy waarnemings onvervals neerpen. In die lig van die enorme politieke veranderinge wat daarna in die wêreld (hierdie is voor die val van Kommunisme geskryf) en in beide Suid-Afrika en Zimbabwe plaasgevind het, is hierdie dan ook ’n belangrike stuk dokumentasie van ’n wêreld wat geheel en al verander het daarna. Die skrywer vertel hoe hy ontvang is by doeane en padblokkades en deur gewone mense, wat Radio Moskou in daardie tye na Afrika uitsaai en wat die media in Zimbabwe van apartheid Suid-Afrika sê. Saam met Alet Sherriff skryf hy ook *Land van kokosmelk en heuning*, waarin die bekende avonturier Sparks Esterhuizen se reis deur Mosambiek vertel word. ### Romans Botha se eerste roman is *Sluvoet*, wat ’n satire is oor eietydse Suid-Afrika en afspeel in ’n droomwêreld, waar die ruimte waarbinne die aksie plaasvind soos in ’n droom binne ’n oogwink kan verander. Die hoofkarakter is ’n Afrikaner en vryskut-fotograaf, met ’n swart teëhanger, Paraffien, terwyl die Sluvoet van die titel die heerser is van die fantasiewêreld. Die hoofkarakter is op soek na ’n rekonstruksie van sy private biografie en die geskiedenis van die Afrikaner, sodat die roman ’n ontleding word van die Afrikaner en sy verblyf en plek in Afrika. Hierdie roman is in 1991 op die kortlys vir die toekenning van die Ou Mutual-prys. Die roman *Die arend* speel hoofsaaklik in Namibië af aan die vooraand van die verkiesing wat tot onafhanklikheid lei en met die onopgeloste moord op die politieke aktivis Anton Lubowski as agtergrond. Hierin onderneem die Suid-Afrikaanse reisagent James Baker ’n reis deur Namibië waardeur hy eindelik tot ietwat beter insig en die gewaarwording van vryheid kom, wat in apartheid Suid-Afrika net nie moontlik is nie. Sy insigte bly egter beperk. James paradeer ook as ’n soort antiheld, die antitese van James Bond, wat aangebied word as een wat niks vir die land kan doen nie behalwe om te bly voortleef as een van die bevoorregtes. Die arend van die titel verwys na die voël wat die oënskynlik verstandelik vertraagde kind Dwerg (wat Namibië voorstel), wegvoer. Hierdie roman is in 1992 ’n finalis vir die M-Net-prys. *Ons en die maan* se subtitel *natuurroman* verklaar dat die natuur hoofkarakter in hierdie werk word. Teen die agtergrond van Suid-Afrika se politieke oorgangstyd reis ’n pa en seun deur Botswana en Zimbabwe. Cornelius, die pa, werk vir die apartheidsregering in die staatspresident se kantoor, terwyl Blackie, die seun, by die poskantoor op Beaufort-Wes werk. Pa en seun se verwysingsraamwerke verskil beduidend, wat beide die geleentheid bied om van die ander te leer. Hulle besoek drie verskillende reservate, ontmoet interessante mense (soos kundige voëlkenners en selfs ’n flambojante kunstenaar), elkeen met sy of haar eie opvatting en siening van die wêreld, waardeur die eksistensiële vraagstukke dan belig word. Die gebrekkige kommunikasie wat daar tussen die karakters heers en die vreemdheid van die mens teenoor die natuur suggereer dat mens op ’n ewige safari is om sin te probeer maak van die onontkombare tragiek van sy bestaan. ### Drama Die drama *Skaak* is gegrond op sy kortverhaal *Die einde van ’n kluisenaar se lewe*, hoewel die gebeurtenisse en ontknoping van die kortverhaal aangepas word om meer kreatief gebruik te maak van die drama as medium. Die name van al die karakters word ook gewysig. Die kluisenaarskilder Gustav raak stadigaan betrokke by die huwelikslewe van sy nuwe bure, Zelimir Asteri en Aztrid. Gustav en Aztrid begin met ’n verhouding, wat dan toenemende spanning tussen die karakters veroorsaak. Hoewel die stuk soms verval in ’n statiese gepratery, toon dit tog ’n sterk sintuig vir tydsberekening en perspektief van onthulling. Die skaaktema word vernuftig in de drama ontgin, veral met die verwysings na die koningin wat behou of verloor word in die spel, wat direkte toepassing het op die driehoeksverhouding. *Skaak* is in 1984 op die kortlys vir die toekenning van die Louis Luyt-prys. Botha skryf ook die ongepubliseerde dramas *Geheim van die lewe of Soos ’n hond* (wat in 1994 deur die Universiteit van Pretoria by die ATKV Kampustoneel opgevoer word en handel oor die vreemde interaksie tussen ’n psigiater en ’n skrywer) en *Klein Saterdag* (wat in 2005 in die Burgersentrum van Hermanus opgevoer word).  Publikasies ------------ | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1980 | *Die hartklop van gevoel* | | 1981 | *Skertse* | | 1982 | *Die einde van ’n kluisenaar se lewe* | | | *Die prys wat jy moet betaal* | | 1984 | *Skaak* | | 1985 | *Bome van kennis en ander verhale* | | 1987 | *Sluvoet* | | 1988 | *Zambezi* | | 1991 | *Die arend* | | 1997 | *Belydenis van ’n bedrieër* | | 2004 | *Land van kokosmelk en heuning* | | 2007 | *Ons en die maan* | Bronnelys --------- ### Boeke * Brink, André P. *Aspekte van die nuwe drama.* Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene uitgawe 1986 * De Vries, Abraham H. *Kortom 2*. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1989 * Grové, A.P. *Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans*. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk  1988 * Kannemeyer, J.C. *Die Afrikaanse literatuur 1652–2004.* Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Van Coller, H.P. (red.) *Perspektief en Profiel Deel I.* J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998 * Van Coller, H.P. (red.) *Perspektief en Profiel Deel 3*. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006 ### Tydskrifte en koerante * Conradie, P.J. *‘Skaak’: van kortverhaal tot drama.* Tydskrif vir Letterkunde" Jaargang 25 no. 4, November 1987 * Cruywagen, Vincent*. Kanada keer ’n SA man van sy nuwe liefde weg*. Rapport" 25 Augustus 2002 * Le Roux, André. *Sê nou Sluvoet is die duiwel?* Die Burger, 1 Augustus 1987 * Pople, Laetitia. *Boesmans in stuk by Kampustoneel. Nuwe stukke van M.C. Botha, Charles Fourie en Nico Luwes te sien.* Beeld, 4 April 1994 * Pretorius, Willem. *Die moontlikhede van ’n arend*. Die Burger" 26 Oktober 1991 * Rust, Riette. *Sag en veelsydig, met ’n ‘harem vroue’.* Rapport, 6 Julie 2008 * Van Houwelingen, Marlene. M.C. *Botha mag nie in Kanada gaan kuier.* Beeld, 26 Augustus 2002 ### Internet * Beeld: * Beeld: * Die Burger: * LitNet ATKV-Skrywersalbum 23 Julie 2009: www.litnet.co.za * News24: Geargiveer 3 Oktober 2018 op Wayback Machine * OCLC Classify: * Protea Boekhuis: Geargiveer 3 Oktober 2018 op Wayback Machine * Rapport: * Afrikaanse Wikipedia: Marthinus Christoffel Botha ### Ongepubliseerde dokumente * Botha, M.C. *Lewenskets.* Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN), Bloemfontein ### Resensies en notas 1. ↑ HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8 2. ↑ *Rapport* 7 Julie 2008: 3. ↑ News24: Geargiveer 3 Oktober 2018 op Wayback Machine 4. 1 2 Smuts, J.P. *Burgerband*. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1985 5. 1 2 Olivier, Gerrit. Standpunte. Nuwe reeks 159, Junie 1982 6. ↑ Pretorius, Wessel. Die Transvaler, 23 Februarie 1981 7. ↑ Van Zyl, Dorothea "Beeld" 27 April 1981 8. ↑ Ferreira, Jeanette. Die Transvaler, 16 November 1981 9. ↑ De Vries, Abraham. Die Burger, 22 Julie 1982 10. ↑ Brink, André P. Rapport, 3 Oktober 1982 11. ↑ Smuts, J.P. Die Burger, 11 November 1982 12. ↑ Brink, André P. Rapport, 9 Maart 1986 13. ↑ Rabie, Jan. Die Suid-Afrikaan, Herfs 1986 14. ↑ Van Zyl, Ia. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 1, Februarie 1987 15. ↑ Hattingh, Marion. Insig, Julie 1997 16. ↑ Kannemeyer, J.C. *Op weg na 2000*. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998 17. ↑ Venter, L.S. Beeld, 1 September 1997 18. ↑ Van Zyl, Wium. Rapport, 27 Julie 1997 19. ↑ Pakendorf, Gunther. Die Burger, 1 September 1988 20. ↑ Roos, Henriette. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 27, no.3 Augustus 1989 21. ↑ Brink, André P. Rapport, 13 September 1987 22. ↑ Van Zyl, Ia. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 27 no. 1, Februarie 1989 23. ↑ Pakendorf, Gunther. Die Burger, 3 Desember 1991 24. ↑ Scholtz, Merwe. Insig, Desember 1990 / Januarie 1991 25. ↑ Roux, Jaybee. Beeld, 18 Februarie 2008 26. ↑ Smith, Francois. Boeke-Insig. No. 3 Herfs 2008 27. ↑ Brink, André P. Rapport, 11 Desember 1983 28. ↑ Schutte, H.J. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 22 no. 4, November 1984

Die **Oostelike bottelneus** (*Mormyrus longirostris*) is 'n varswatervis wat voorkom die middel en onderste gedeeltes van die Zambezirivier, Buzi-, Pungwe- en onderste dele van die Saveriviere. Die vis kom ook in die Ruvuma- en Rifijiriviere in Tanzanië, Kongorivier en die Malawimeer en Tanganjikameer voor. In Engels staan die vis bekend as *Eastern bottlenose*. Voorkoms -------- Die vis lyk baie soos die Westelike bottelneus, maar het 'n dieper lyf, die kop en snoet is meer geboë, die snoet is langer en die skubbe is kleiner. Die wyfies is kleiner en het 'n nog dieper lyf as die mannetjies. Die vis is olyfkleurig of bruin aan die bokant en ligter aan die onderkant. Die vis word tot 75 cm lank. Zimbabwe se hengelrekord is 9,973 kg en Malawi se rekord is 2 kg. Habitat ------- Die vis verkies stil, diep water met 'n sagte modderige bodem en leef in skole saam. Hulle vreet ongewerweldes, veral inseklarwes en slakke. Hulle is naglewend. Die vis broei in die somer gedurende die reënseisoen. Hulle beweeg stroomop in riviere nadat die watervlak gedaal het. Die wyfie dra 10 000 - 70 000 eiers op 'n keer. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van visse * Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name * Lys van varswater visfamilies * Lys van visfamilies Bron ---- * *A Complete Guide to the FRESHWATER FISHES of Southern Africa.* Paul Skelton. 2001. ISBN 978-1-86872-643-1

Die ooreenstemmende verse in die 1572-uitgawe Die mitologiese figuur **Adamastor** is ‘n simbool vir die gevare wat die vroeë Portugese seevaarders op hulle ontdekkingstogte moes trotseer. Vasco da Gama het die reusagtige monster Adamastor gesien. So sê die Portugese digter Luis Vaz de Camŏes in sy gedig *Os Lusíados*. Legende ------- Lank voor die geboorte van die Griekse gode het die Aarde en die Hemel twaalf reuse voortgebring. Hul liggame was so groot as berge en hulle was boonop gewelddadig. Adamastor, een van hierdie reuse, het verlief geraak op die aanloklike seenimf Thetis. Haar moeder Doris was teen die verhouding gekant, maar het nogtans ‘n ontmoeting tussen die twee gereël. Toe hy opdaag vir die byeenkoms gee Doris hom in die plek van haar dogter ‘n klip om te omhels. Omdat Adamastor die skone Thetis begeer het, is hy deur die gode as straf omskep in die ruwe rotse van die destydse Kaap van Storms en hy moes die toegang tot die Indiese Oseaan bewaak. Hierdie reus se liggaam vorm dus volgens die legende die rotse en berge van die Kaap die Goeie Hoop, die Kaapse Skiereiland en Tafelberg. Vir duisende jare sit die verbanne Adamastor al daar, verbitter oor sy verbanning. Sy baard is die fynbos, sy hare die wolke, sy vel die ruwe rotse en sy mond die grotte aan die kus. Hy beskuldig die Portugese matrose van betreding van sy gebied, die Indiese Oseaan. Adamastor sweer wraak en vervloek elke skip wat verby seil en dreig met dood en verwoesting. Hy beweer hy is verantwoordelik vir die dood van Bartolomeus Dias en ander Portugese seevaarders op die Indiese Oseaan. Gedig ----- Luis Vaz de Camŏes (ca. 1524–1580) is waarskynlik die beroemdste digter in die Portugese taal. Die titel van die epiese gedig uit 1572 *Os Lusíados* beteken "die Portugese mense". In hierdie geskiedkundige en patriotiese gedig skep Camões ‘n nuwe mitologiese figuur met die naam van Adamastor. Dit spruit dus nie uit die Griekse mitologie nie. Adamastor verskyn in canto V van die gedig op die moment dat Vasco da Gama en sy vloot die Kaap van Storms op sy historiese reis na Indië bereik. Letterkunde ----------- Adamastor kom voor in boeke deur Voltaire, Victor Hugo, Alexandre Dumas, Gaston Leroux, Herman Melville, José Saramago en Fernando Pessao. André P. Brink het *Die eerste lewe van Adamastor*, François Verster *Een teen Adamastor* en O.J.O. Ferreira *Adamastor, gees van die Stormkaap* geskryf. In 1930 het Roy Campbell die titel *Adamastor* aan ‘n bundel van sy gedigte gegee. Musiek ------ Adamastor word genoem in die opera *L’Africaine* (1865) wat handel oor Vasco da Gama en gekomponeer is deur Giacomo Meyerbeer. Skilderkuns ----------- Die skilder Cyril Coetzee het in 1995 hierdie verhaal gebruik vir sy *T’kama - Adamastor*. Dit hang in die William Cullen-biblioteek by die Universiteit van die Witwatersrand. Dinosouris ---------- Adamastor is ook die naam van die dinosouris *Angolatitan adamastor* wat deur die paleontoloog Octávia Mateus in Angola gevind is. Standbeeld ---------- In 1927 is in Lissabon ‘n standbeeld onthul van Adamastor gemaak deur Júlio Vaz jr. Dit toon ‘n wilde reus wat veg om uit ‘n rots verlos te word en ‘n klein mens in koper wat vreesbevange toekyk. Hierdie beeld staan in die Santa Mariapark met ‘n wye uitsig oor die Taagrivier. Verskeie teëltablo’s in Portugal beeld die verhaal van Adamastor uit. Etimologie ---------- Die naam Adamastor is ‘n Portugese aanpassing van die Griekse woord vir "die ontembares". Maar die Portugese het die Indiese Oseaan getem en al die gevare getrotseer. Sien ook -------- * Antjie Somers * Jan van Hunks

Windkragsentrales as tekens van 'n nuwe tyd teen die agtergrond van die monument Vakkelskulptuur naby die monument Ouditorium met mosaïeke en sitplekke Hamer-en-sekelsimboliek waarmee die monument se koepel versier is Buitefasade met graffiti. Die *Enjoy Communism*-slagspreuk met *Coca-Cola*-stilering in die middel verwys na die feit dat Bulgarye die eerste Oosblokland was waar die Amerikaanse koeldrank vanaf 1965 onder lisensie gebottel is Die **Boezloedja-monument** op die bergpiek Chadji Dimitar is in die somer van 1981 ter geleentheid van Bulgarye se 1300-jaarfees ingewy. Die futuristiese betonmonument, wat deur die argitek Georgi Stoilov volgens die styl van Sosialistiese realisme ontwerp is, versinnebeeld met sy 70 meter hoë steenpiloon Bulgarye se pad na oneindigheid. Die bergpiek het historiese en politieke betekenis - hier is in 1891 die Bulgaarse Sosiaaldemokratiese Arbeidersparty gestig waaruit later Bulgarye se Kommunistiese Party sou voortspruit. Ná die politieke omwenteling in Bulgarye het die monument sy politieke en historiese simbolisme kwytgeraak en toenemend in verval geraak. In Julie 2019 is die monument saam met nege ander geboue deur die Amerikaanse Getty-stigting (*Getty Foundation*) in Los Angeles gekies as voorbeeld van ikoniese 20ste eeuse boukuns wat met fondse uit die internasionale *Keeping It Modern*-inisiatief omvattend gerestoureer sal word om dit vir die nageslag te bewaar.

**Daniël Retief (Dana) Niehaus** (21 Desember 1918 – 12 Oktober 1995) was ‘n Suid-Afrikaanse omroeper en akteur. Loopbaan -------- Dana Niehaus het as omroeper by Springbokradio gewerk. Hy was ook die eerste persoon wat Afrikaanse krieketkommentaar gelewer het, en het van die krieketterme wat vandag algemeen gebruik word, geskep. Sy loopbaan as akteur het in 1959 begin met *Satanskoraal*, die eerste Afrikaanse rolprent met tonele wat onder die water verfilm is. Daarna het hy in rolprente soos *Rip van Wyk*, *Huis op horings*, *Vicki*, *Ma skryf matriek* en *Jakkalsdraai se mense* gespeel. Aan die beginjare van Suid-Afrikaanse televisie het Dana in ’n aantal reekse gespeel. Hy was die polisieman wat teenoor Tobie Cronjé en Katinka Heyns in *Willem* gespeel het, en hy was ook te sien in *TJ 7*, die laaste televisiereeks waarin Wena Naudé gespeel het voordat sy oorlede is. Hy het die rol van Koos Vermaak in die reeks *Net ’n bietjie liefde* teenoor Esmé Euvrard vertolk, en dié van Boela van der Merwe in die reeks *Phoenix en Kie*. Dit was sy laaste televisierol, hoewel hy later in rolprente soos *Blink Stefaans*, *Verkeerde nommer* en *The Fourth Reich* geseel het. Dana was ook die stem van "Oom Flapoor Olifant" in *Haas Das se Nuuskas* en hy het die *Jakkals-en-Wolf-stories* wat deur Pieter W. Grobbelaar geskryf is, vertel. Hierdie stories is op langspeelplaat uitgereik en het ook op ‘n CD verskyn. Hy het ook ander langspeelplate met kinderstories vrygestel, onder meer *Oom Dana Niehaus vertel wolhaarstories* en *Stout en soet*. Dana het ook ’n paar opnames as sanger gemaak, onder meer die album *Dana Niehaus se Boerekonsert*, waarin hy saam met orkesleiers soos Nico van Rensburg, Dirkie Smit en Manie Bodenstein opgetree het. Hierdie album het in 1983 verskyn en het twee oorspronklike liedjies opgelewer, naamlik "’n Boer maak ’n plan" en "Klein bietjie liefde". Dana se seun, Danie Niehaus, is ‘n bekende Afrikaanse sanger. Bron ---- * FAK, Dana Niehaus (1918-1995), - Besoek 26 Mei 2022. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * IMDb: nm0630676 |