Datasets:

recursal

/

SuperWikiNEXT-32B

like 2

**Cornelis Abraham (Boet) Troskie** (2 November 1936 - 24 Desember 2022) was 'n Bloemfonteinse sakeman en rolprentvervaardiger. Troskie het Mimosa Films in 1964 gestig en het meer as 40 rolprente vervaardig, waaronder Suid-Afrika se suksesvolste rolprent tot nog toe, die kultusrolprent *The Gods Must Be Crazy*. Daar was veral 'n spesiale kreatiewe en sakeverhouding tussen hom en die bekende filmmaker en regisseur Jamie Uys. Lewensloop en Mimosa Films -------------------------- Troskie is in Bloemfontein gebore en het arm grootgeword as een van ses kinders van 'n sweiser-pa wat by die Suid-Afrikaanse Spoorweë en Hawens gewerk het. Hy het ook op De Aar skoolgegaan. Na skool het hy as motorwerktuigkundige begin werk. Deur 'n lening aan te gaan het hy drie motors gekoop en sodoende 'n later suksesvolle motorhandelaarsaak saam met sy broer, Bill Troskie, begin. Na die bywoon van 'n vertoning gee die komediant Al Debbo hom 'n draaiboek met die versoek om die rolprent te vervaardig. Tussen Troskie, sy broer Bill en 'n ouditeur kry hulle genoeg geld om die *Wonderwêreld van Kammie Kamfer* te maak. Die raap-en-skraapproduksie maak uitendelik 100 present wins en Mimosa Films word in 1964 gestig. Ná sy suksesvolle debuut het een van die suksesvolste vennootskappe vir Troskie ontstaan: met die skrywer en regisseur Jamie Uys, wat destyds opgang in die Suid-Afrikaanse filmbedryf begin maak het. Volgens Uys het "... hulle (Boet en Bill Troskie) net by my huis opgedaag, met 'n enkele prent op hul naam (Al Debbo se *Wonderwêreld van Kammie Kamfer*) en as die stigters van Mimosa Films my versoek om by hulle aan te sluit." Uys het ingestem en saam met Mimosa begin werk aan 'n dokumentêre film: *The Three Wise Men* (1967), wat binne 'n jaar na uitreiking 4 000 keer op Amerikaanse televisiestasies gebeeldsaai is. Ander suksesvolle dokumentêre prente onder die Uys-Mimosa-vaandel sou gou volg, insluitend *The Great Adjustment* (1968) en *Marching to Pretoria* (1969). Tussen 1969 en 1973 het Troskie bekroonde rolprente vervaardig, insluitend die gewilde *Dirkie*, oftewel *Lost in the Desert,* wat 'n pa se reis volg om sy seun uit die ongenaakbare Namibwoestyn te red. In 1972 het *Lost in the Desert* 'n toekenning by die Teheran-rolprentfees gewen en 'n klassieke prent in eie reg geword. In 1974 het Troskie 'n hoogs suksesvolle dokumentêr vervaardig met Uys as skrywer, regisseur en kinematograaf. Dit het 'n paar jaar geduur om die rolprent te voltooi, maar hul poging is goed beloon. Internasionaal het *Beautiful People*, oftewel *Animals are Beautiful People*, die Golden Globe vir beste dokumentêr, die Golden Scissors-toekenning vir uitstaande prestasie in redigering en die Eddy-toekenning vir beste redigering gewen. Tussen 1975 en 1980 het Troskie voortgegaan om saam met die suksesvolste name in die Suid-Afrikaanse filmbedryf te werk, onder wie die regisseurs Daan Retief, Jan Scholtz, Dirk de Villiers, Elmo de Witt, Emil Nofal, Ivan Hall en Jamie Uys. In 1980 het Troskie, as uitvoerende vervaardiger, Suid-Afrika se suksesvolste rolprent tot nog toe uitgereik, die kultusprent *The Gods Must be Crazy*. Boet het 'n ooreenkoms met Twentieth Century Fox vir die rolprent aangegaan en hom in Amerika gevestig om persoonlik toesig te hou oor die verspreiding en promosie daarvan. Hy het na Suid-Afrika teruggekeer en tussen 1981 en 1989 nog ses rolprente vervaardig, insluitend die opvolgrolprente *Funny People II* en The *Gods Must be Crazy II*. Filantropiese aktiwiteite ------------------------- Troskie het 'n sakeryk opgebou wat Bloemfontein se grootste en bekendste winkelsentrum, Mimosa Mall, insluit. Hy het aan die Sentrale Universiteit vir Tegnologie in Bloemfontein geld geskenk vir die bou van die Boet Troskiesentrum. Hy het kanselier van die SUT geword en het 'n eredoktorsgraad daar verwerf. Hy was ook 'n finansiële ondersteuner van die Bloemfonteinse Kinderkoor. Afsterwe -------- Hy sterf op 24 Desember 2022 weens komplikasies van die koronavirussiekte in Bloemfontein. Troskie word oorleef deur sy vrou Tracy, twee dogters, Elna en Rina, en twee seuns, Jaco en Jamie. Bronne ------ * Jan-Ad Stemmet," ...sangoma van die silwerdoek...Biografiese Sinopsis, Jamie Uys, 30 Mei 1921 – 29 Januarie 1996, Beskikbaar by , besoek op 1 Januarie 2023. * Hennie van Deventer, *Sprokieslewe Van Boet Troskie, 21 Maart 2022.* Besoek op 1 Januarie 2023. * Imdb, *Boet Troskie, Biography*, Besoek op 1 Januarie 2023. * Rapport, *Boet Troskie: Sorg vir talle trefferflieks saam met Jamie Uys*, 1 Januarie 2023.

Amerikaanse aanvalsgeweer M16A2. Kaliber 5.56x45mm NATO. Uit die versamelings van Armémuseum (Sweedse Weermagmuseum), Stockholm, Swede. Die **M16-aanvalsgeweer** (amptelik aangedui as **Rifle, Caliber 5.56 mm, M16**) is 'n familie van militêre aanvalsgewere wat aangepas is uit die ArmaLite AR-15-geweer vir die Amerikaanse Gewapende Magte. Die oorspronklike M16-geweer was 'n 5,56 × 45 mm outomatiese geweer met 'n 20-rondte magasyn. In 1964 het die M16 in Amerikaanse militêre diens ingestel en is die volgende jaar vir oerwoudoorlogvoering-operasies tydens die Viëtnamoorlog ontplooi. In 1969 het die M16A1 die M14-geweer vervang om die Amerikaanse weermag se standaarddiensgeweer te word. Die M16A1 het talle modifikasies ingesluit, insluitend 'n kamerhulp, verchroomde binnekant van die loop, beskermende versterking rondom die magasynvrystelling, en veranderde flitsbreker. In 1983 het die Amerikaanse Marinierskorps die M16A2-geweer in gebruik geneem en die Amerikaanse weermag het dit in 1986 in diens gestel. Die M16A2 vuur die verbeterde 5.56×45mm (M855/SS109) patroon af en het 'n nuwer verstelbare agtervisier, doppiedeflekter, swaar loop, verbeterde handskerm , pistoolgreep en kolf, sowel as 'n semi-outo- en drie-rondte sarsie vuurkieser. Die M16A4, wat in Julie 1997 aangeneem is, is die vierde generasie van die M16-reeks. Dit is toegerus met 'n verwyderbare drahandvatsel en Picatinny-reling vir die montering van optika en ander bykomstighede. Die M16 is ook wyd indiensgestel deur ander gewapende magte regoor die wêreld. Die totale wêreldwye produksie van M16's is ongeveer 8 miljoen, wat dit die mees vervaardigde vuurwapen van die 5,56 mm kaliber maak. Die Amerikaanse weermag het grootliks die M16 in frontlinie-gevegseenhede vervang met 'n korter en ligter weergawe, die M4-karabyn. In April 2022 het die Amerikaanse Leër die SIG MCX SPEAR gekies as die wenner van die Next Generation Squad Weapon Program om die M16/M4 te vervang. Die geweer is aangedui as die XM7.

Bohuslav Martinů (New York Stad, 1945) **Bohuslav Jan Martinů** (Tsjeggies: [ˈboɦuslaf ˈmarcɪnuː] ; 8 Desember 1890 – 28 Augustus 1959) was 'n Tsjeggiese komponis van moderne klassieke musiek. Martinů het 6 simfonieë, 15 operas, 14 balletstukke en 'n groot hoeveelheid orkestrale-, kamermusiek-, instrumentale stukke en stukke vir die stem geskryf. Hy het 'n violis geword in die Tsjeggiese Filharmoniese Orkes, en het musiek in sy tuisstad onderrig. Nadat hy in 1923 Tsjeggo-Slowakye verlaat het vir Parys, het Martinů doelbewus van die Romantiese styl waarin hy opgelei was onttrek. In die 1930's het hy geëksperimenteer met ekspressionisme en konstruktivisme en 'n bewonderaar geword van wat op daardie tydstip huidige Europese tegniese ontwikkelings was, wat ten toon gestel word deur sy orkestrale werke naamlik; Half-time en La Bagarre. Hy het ook jazz idiome aangeneem, soos byvoorbeeld in sy La revue de cuisine. In die vroeë 1930's het hy die hoofbron van sy komposisionele styl, naamlik die neo-klassisisme soos ontwikkel deur Igor Stravinski ,gevind. Hy het begin om teen 'n ysingwekkende spoed te begin komponeer, en het vinnig kamer-, orkestrale-, koor- en instrumentale werke gekomponeer. Sy gebruik van die klavier obbligato het sy kenmerkende eienskap geword. Sy *Concerto Grosso* en die *Dubbelkonsert vir Twee Strykorkeste, Klavier en Timpani* is van sy bekendste werke uit hierdie tydperk. Wat betref sy operas, word *Julietta* en die *Die Griekse Passie* gereken as die beste. Hy is vergelyk met Sergei Prokofiëf en Béla Bartók wat betref die innoverende inkorporasie van Sentraal-EuropeseSentraal-Europa etno-musikologie in sy musiek. Hy het voortgegaan om regdeur sy oeuvre van Boheemse Bohemië en Morawiese Morawië volksmelodieë gebruik te maak, gewoonlik in kleuterrympies - byvoorbeeld in *Otvírání studánek* ("Die Oopmaak van die Putte"). Sy simfoniese loopbaan het in 1941 begin toe hy in die proses om te ontvlug van die Duitse okkupasie van Frankryk geëmigreer het na die Verenigde State van Amerika. Sy ses simfonieë was uitgevoer deur al die groot orkeste van die VSA. Later hand het hy in 1953 teruggekeer om in Europa te woon, maar was daarna terug in New York, totdat hy in 1956 op permanente grondslag teruggekeer het na Europa. Hy het gesterf in Switserland in Augustus 1959. Notas ----- | | | | --- | --- | | Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. | |

**Kay Shibbir** (Amharies: ቀይ ሽብር *ḳäy šəbbər*), ook bekend as die **Ethiopiese Rooi Terreur**, was ’n gewelddadige politieke onderdrukkingsveldtog van 1976 tot 1977 deur die Derg teen ander, mededingende Marxisties-Leninistiese groepe in Ethiopië en Eritrea. Dit was ’n poging om die Derg se heerskappy te konsolideer tydens die politieke onstabiliteit ná die omerwerping van keiser Haile Selassie in 1974 en die daaropvolgende Ethiopiese Burgeroorlog. Die Kay Shibbir was gebaseer op die Rooi Terreur van die Russiese Burgeroorlog en het veral sigbaar geword nadat Mengistu Haile Mariam op 3 Februarie 1977 voorsitter van die Derg geword het. Daar word geraam dat tussen 30 000 en 750 000 mense tydens die Kay Shibbir dood is. In 2007 en 2008 is Mengistu in absentia deur Ethiopië verhoor vir sy rol in die Kay Shibbir terwyl hy leier van die Derg was. Hy is skuldig bevind aan volksmoord en in Januarie 2007 tot lewenslange tronkstraf gevonnis. Hy is daarna die doodstraf opgelê, maar het intussen na Zimbabwe gevlug, waar hy steeds sover bekend in bannelingskap woon. Agtergrond ---------- Die Ethiopiese leier tydens die Rooi Terreur, Mengistu Haile Mariam. Ná die afsetting van Haile Selassie op 12 September 1974 het die Derg te doen gekry met ’n aantal burgerlike groepe wat om beheer van Ethiopië meegeding het, veral die kommunistiese Ethiopiese Rewolusionêre Volksparty (EPRP). In September 1976 is militante van die EPRP in hegtenis geneem en tereggestel, in die tyd toe die EPRP ’n sluipmoordveldtog gevoer het teen ondersteuners van die Derg. Dit was bekend as die "Wit Terreur". Hoewel ’n onsuksesvolle poging om Mengistu op 23 September te vermoor aan die EPRP toegeskryf is, was die eerste prominente slagoffer van die EPRP se terreur dr. Feqre Mar'ed, ’n lid van die Politieke Buro en Al-Ethiopiese Sosialistiese Beweging (MEISON), ’n mededingende rewolusionêre party. Die Derg is egter verdeel deur ’n wedywering tussen Mengistu, toe tydelike hoof van die Derg, en ’n faksie wat teen hom saamgespan en sy beheer beperk het. Hierdie wedywering is opgelos tydens die vergadering van die permanente komitee van die Derg op 3 Februarie 1977, toe 58 top-offisiere van die Derg in ’n uur lange skietgeveg dood is. Sewe van hierdie offisiere was teenstanders van Mengistu. Mengistu was hierna die onbetwiste hoof van die Derg en heerser van Ethiopië. Enkele dae later het hy sy aandag gevesstig op sy mededingers buite die Derg, veral die EPRP. Aanvalle op die EPRP -------------------- Mengistu het sy veldtog amptelik begin met ’n toespraak op Rewolusieplein (voorheen en tans die Mesqelplein) in die hart van Addis Abeba met die woorde "Maak dood die teenrewolusionêre! Maak dood die EPRP!" Terselfdertyd het hy drie bottels met wat soos bloed gelyk het, teen die grond stukkend gegooi. Dié veldtog het georganiseerde groepe burgers, of *kebeles*, betrek wat binne ’n maand wapens van die Derg begin ontvang het. Volgens die navorsers Marina Ottaway en David Ottaway het die groepe hulle egter nie almal aan die kant van die Derg geskaar of gehoor gegee aan die oproep om "reaksionêre en anargiste" te vang nie – baie het gedoen wat hulle wou. Nie net was talle groepe deur die EPRP geïnfiltreer nie, maar ook diegene wat deur die Politieke Buro beheer is, was dikwels daarop ingestel om die belange van MEISON te bevorder eerder as die Derg s'n. Die Ottaways dateer die hoogtepunt van die Rooi Terreur in Addis Abeba op 22 Maart, toe die Derg gedink het hulle het genoeg burgerlike groepe bewapen om ’n huis-tot-huis-soektog na EPRP-lede, wapens en ander toebehore toe te laat. Die soektog was egter allesbehalwe stelselmatig. Sommige groepe het net na wapens gesoek, maar ander het beslag gelê op voedselvoorraad, boumateriaal en petrol; sommige het kameras as spioenasietoerusting beskou, en ander tikmasjiene as hoogs gevaarlik. Al is baie mense in die middel van die nag uit hulle huise geneem en het hulle nooit weer teruggekeer huis toe nie, was min van die topleiers van die EPRP onder die slagoffers. ’n Aantal duidelik gewelddadige voorvalle het gevolg, maar desondanks het die EPRP voortgegaan om terug te slaan. Dit het gelei tot spanning tussen die Derg (en vermoedelik Mengistu) en die burgerlike Politieke Buro. Op die vooraand van Meidag het die Politieke Buro, onder die voorwendsel dat ’n opstand teen die regering in die vooruitsig was, die *kebeles* opdrag gegee om enige jong persoon in hegtenis te neem wat daarvan verdink word dat hy ’n EPRP-lid is. Volgens die Ottaways is honderde gevang, na drie verskillende terreine aan die buitewyke van Addis Abeba geneem en tereggestel. Talle ander is in die strate geskiet. "Die dodetal was miskien tot duisend." Die Derg het die skuld vir die slagting op 14 Julie voor die deur van die Politieke Buro gelê. Die buro se leier en ’n groep van sy volgelinge het die volgende jaar probeer om uit die hoofstad te vlug, maar is gevang. Terselfdertyd het MEISON die volgende teiken van die Rooi Terreur geword. Volgens Bahru Zewde het die leiers van die organisasie onraad bespeur en haastig probeer ondergronds gaan. Maar byna almal is in Augustus 1977 gevang of doodgemaak terwyl hulle probeer het om na die platteland te vlug. Die Rooi Terreur-martelaars-gedenkmuseum in Addis Abeba. Duisende mans en vroue is in die volgende twee jaar bymekaargemaak en tereggestel. Amnestie Internasionaal skat die dodetal kon tot 500 000 gewees het. Groepe mense is in kerke gegooi wat afgebrand is en vroue is stelselmatig deur soldate verkrag. Die slagoffers het ook talle kinders ingesluit. Nadraai ------- Die slagoffers word gedenk in die Rooi Terreur-martelaarsgedenkmuseum in Addis Abeba. Mengistu is in absentia skuldig bevind aan volksmoord en is in Januarie 2007 tot lewenslange tronkstraf gevonnis. Ná sy skuldigbevinding het hy na Zimbabwe gevlug waar Robert Mugabe hom skuiling gebied het. Op 26 Mei 2008 het die Ethiopiese hooggeregshof Mengistu in absentia ter dood veroordeel. Agttien medewerkers van Mengistu het ook doodsvonnisse gekry. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

Adderleystraat, 2016. Adderleystraat omstreeks 1897. Adderleystraat, omstreeks 1900, afgeneem deur T.D. Ravenscroft, 'n Rondebosse fotograaf. Die Groote Kerk is 'n bekende baken aan Adderleystraat. **Adderleystraat** is die hoofstraat van Kaapstad. Dit begin by die herwonne strandgebied by Roggebaai en eindig aan die voet van Goewermentlaan. Dit het eers as Amsterdamkanaal en daarna Heerengracht bekendgestaan en langs 'n varswaterkanaal geloop wat lank gelede reeds toegegooi is. Dié water, wat van Tafelberg af kom, loop vandag onder die straat in 'n groot pyp af see toe. Adderleystraat het sy huidige naam in 1850 gekry ter ere van Charles Bowyer Adderley, 'n Britse parlementslid wat die Kaapse koloniste se geslaagde poging gesteun het om te verhoed dat die Kaap omskep word in 'n strafkolonie. Van die bekende bakens aan Adderleystraat is die Groote Kerk, die Kultuurhistoriese Museum, Standard Bank se eertydse hoofkantoor en die Goue Akker. Die voortsetting van Adderleystraat, wat oor die herwonne strandgebied loop tot teen aan die hawe, staan bekend as Heerengracht. Daar is ook 'n Adderleystraat in Port Elizabeth en talle plattelandse dorpe, onder meer Worcester, Robertson en Stanford. Bron ---- * Potgieter, D.J. (hoofred.) *Standard Encyclopaedia of Southern Africa*. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd. 1973.

M4-karabyn met ‘n Aimpoint CompM4. Die **M4-karabyn** (amptelik *Carbine, Caliber 5.56 mm, M4*) is 'n 5.56×45 mm NAVO, gas-aangedrewe, magasyn-gevoerde karabyn wat gedurende die 1980's in die Verenigde State ontwikkel is. Dit is 'n verkorte weergawe van die M16A2-aanvalsgeweer. Die M4 word wyd gebruik deur die Amerikaanse Gewapende Magte, met besluite om die M16-geweer in die Amerikaanse Leër (beginende 2010) en die Amerikaanse Marinierskorps (beginende 2016) in gevegseenhede as die primêre infanteriewapen te vervang. en diensgeweer. Die M4 is deur meer as 60 lande wêreldwyd aangeneem en is beskryf as "een van die bepalende vuurwapens van die 21ste eeu". Sedert sy aanvaarding in 1994, het die M4 meer as 90 modifikasies ondergaan om die wapen se ergonomie en modulariteit te verbeter, insluitend: die M4A1, wat die loop versterk het en die sarsie-vuur-opsie verwyder het; die SOPMOD, 'n bykomstigheidstel wat optiese aanhegsels bevat; en die onderloop M203 granaatlanseerder. In April 2022 het die Amerikaanse Leër die SIG MCX Spear gekies, wat as die XM7 aangedui is as die wenner van die Next Generation Squad Weapon Program om die M16/M4 te vervang.

Die uiteenlopende orde **Carnivora** (van Latyn *carō* (stam *carn-*) "vleis", + *vorāre* "verslind") sluit meer as 260 spesies soogdiere in. Die diere word gewoonlik **roofdiere** genoem en is die mees uiteenlopende orde van die soogdier wat grootte betref – van die wesel (*Mustela nivalis*) wat so klein as 25 g en 11 cm kan wees, tot die ysbeer (*Ursus maritimus*), wat tot 1 000 kg kan weeg en die suidelike see-olifant (*Mirounga leonina*), waarvan die mannetjies tot 5 000 kg kan weeg en 6,9 m lank kan wees. Die meeste roofdiere eet vleis, hoewel sommige omnivore en ander plantetend is. "Predator" (uitspraak: pre-DA-tor) of die meervoud, "predatore" kan ook gebruik ipv "roofdier", maar dit word afgeraai omdat dit baie anglisisties is. Indeling -------- Die vernaamste onderskeid binne die orde *Carnivora* word getref tussen die landlewende roofdiere (suborde *Fissipedia*) en die seelewende roofdiere (suborde *Pinnipedia*). Daar word egter algemeen aanvaar dat die seelewende roofdiere van vroeëre landlewende roofdiere afstam. Daar is byvoorbeeld deur navorsing vasgestel dat daar tussen die bloedserum van veral die bere *(familie Ursidae)* en die suborde *Pinnipedia* 'n groot ooreenkoms is. Ook die feit dat die kleintjies van seeroofdiere op land gebore word, is moontlik 'n aanduiding daarvan dat die seeroofdiere van landroofdiere afstam. Die fossiele wat tot dusver gevind is, dui daarop dat die hondagtiges (familie *Canidae*) waarskynlik in Amerika ontstaan het, terwyl die marteragtiges (familie *Mustelidae*) en die beeragtiges (familie *Ursidae*) in die Ou Wêreld ontstaan het. Oor die indeling van roofdiere in families en superfamilies bestaan nog heelwat meningsverskil. Bou en lewenswyse ----------------- Die aantal molare (kiestande) en premolare (vals kiestande) in die kake van verskillende roofdierspesies verskil, maar byna alle roofdiere het 3 snytande en 1 goed ontwikkelde oogtand (slagtand) in elke kaakhelfte. Die vergrote oogtande dien as wapen en om prooi mee vas te hou. Die aantal premolare wissel van 4 tot 2 in elke kaakhelfte en die molare van 2 bo en 3 onder tot 1 bo en onder. Die laaste premolaar van die bokaak en die eerste molaar van die onderkaak is dikwels vergroot, met skerp snyvlakke wat teen mekaar pas, en is as die skeurtande bekend. Hulle word gebruik om vleis mee te skeur. Sommige roofdiere eet ook plantaardige materiaal en by veral daardie roofdiere is die molare goed ontwikkel. Die kake van roofdiere kan egter slegs op en af beweeg en hulle is dus nie daartoe in staat om werklik te kou nie. Roofdiere het geen sleutelbeen nie, waardeur die voorste ledemate baie beweeglik is. Die meeste roofdiere is toongangers (slegs hul tone maak kontak met die grond wanneer hulle loop), maar soorte soos die bere is soolgangers (die hele voetsool maak kontak met die grond). Soorte soos die sivetkat (*Viverra civetta*, in werklikheid nie ʼn kat nie) is halfsoolgangers. Die sintuie van alle roofdiere is baie goed ontwikkel. Sommige soorte maak veral op hul gesigsvermoë staat, terwyl ander veral op hul reuk- of hoorvermoë staatmaak om hul prooi te vang. Die meeste roofdiere leef, soos die naam aandui, van ander diere, maar sommige kan ekologies as alleseters geklassifiseer word, terwyl die pandas van Asië en Australië planteters is. Heelparty roofdiere is ook aaseters. Leeus is byvoorbeeld normaalweg hoofsaaklik predatore en gevlekte hiënas aasdiere, maar in sommige gevalle is die hiënas hoofsaaklik predatore en die leeus aasdiere. By roofdiere word 'n groot verskeidenheid jagmetodes aangetref wat ten nouste gekoppel is aan die vorm van die ledemate, die vorm van die kloue en die samestelling van die gebit. Die meeste roofdiere jag alleen en vang hul prooi deur dit te verras. In enkele gevalle word die prooi uitgegrawe. Die algemene jagtegniek van die sosiale hondagtiges soos die wolwe en die wildehonde bestaan daaruit dat die prooi agtervolg, van die res van sy trop geskei en uiteindelik gevang word wanneer dit van uitputting, nie verder kan hardloop nie. Ook jagluiperd (*Acinonyx jubatus*) jaag hul prooi, maar meestal nie in 'n groep nie. Die meeste ander katagtiges bekruip hul prooi en verras hulle dan met 'n kort storm loop. Die intrekbare kloue word dikwels in die uiteindelike aanval gebruik. Die leeu (*Panthera leo*) is die enigste katagtige wat in groepe jag. Sulke groepe omsingel dikwels ʼn kudde prooidiere en enkeles bekruip en bestorm dan die prooidier. In ander gevalle dryf 'n groep leeus hul prooi wind af na waar ʼn ander leeu of 'n paar leeus le en wag, en laasgenoemde doen dan die vangwerk. In byna alle gevalle word die werklike vang van die prooidier deur die wyfies gedoen. By baie van die roofdiere kom die mannetjies en die wyfies slegs gedurende die paarseisoen bymekaar en leef hulle die res van die tyd alleen. By soorte soos die wolwe kom blywende paarvorming egter wel voor, terwyl die mannetjies en die wyfies van soorte soos jakkalse en wildehonde ook dikwels meer as een seisoen bymekaar bly. Die kleintjies van roofdiere word meestal blind gebore en bly geruime tyd in die nes voordat hulle dit verlaat. Die wyfie bly meestal by die kleintjies totdat hulle selfstandig kan jag, en soms nog langer. Tierwyfies bly meer as 18 maande by hul kleintjies. Verwantskap ----------- Die Carnivora is een van die ses soogdierordes van die Laurasiatheria en die Pholidota (die ietermagog) is naverwant binne hierdie groep. Die verwantskap binne die Carnivora is geneties moeilik presies te bepaal omdat daar kort periodes gewees het waarin groot veranderings in die DNS plaasgevind het. Hierdie effek word *Incomplete Lineage Sorting (ILS)* genoem. Veral binne die Musteloidea is dit 'n probleem. Volgens Doronina et al. moet die stamboom ongeveer so uitgesien hê: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | Laurasiatheria | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | Ferae | | | | | --- | --- | | Pholidota | - ietermagog | | | | **Carnivora** | | | | | --- | --- | | Feliformia | Felidae (katte) | | | | Caniformia | | | | | --- | --- | | | Canidae (honde, wolwe) | | | | Arctoidea | | | | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | | | | | | --- | --- | | | Ursidae (bere) | | | | | Ailuropodinae - (panda) | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | Pinnipedia | | | | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | | | | | | --- | --- | | | Odobenidae - (walrusse) | | | | | Otariidae -(pelsrobbe) | | | | | | | | Phocidae - (seehonde) | | | | | | | Musteloidea | | | | | --- | --- | | | Ailuridae - (rooi panda) | | | | | | | | | --- | --- | | | Mustelidae - (wesel, ratel) | | | | | Procyonidae - (wasbeer) | | | | | | | | Memphitidae - (stinkdiere) | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | | | Cetartiodactyla | | | | | Perissodactyla | | | | | Chiroptera | | | | | Eulipotyphla | | | | | | | | | Bronnelys --------- * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 103 Hierdie artikel is vertaal van die Engelse Wikipedia | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb11935538r (data) * GND: 4177019-5 * LCCN: sh85020383 * NDL: 00572213 * NKC: ph116823 | | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q25306 * ADW: Carnivora * BioLib: 1678 * EoL: 7662 * EPPO: 1CARNO * Fauna Europaea: 12632 * Fossilworks: 36905 * GBIF: 732 * iNaturalist: 41573 * ITIS: 180539 * MSW: 14000001 * NCBI: 33554 * Plazi: AB0787CD-0A45-FF9B-FDAB-FF27E60326DF * WoRMS: 2687 |

**Adelaide-lughawe** (IATA: **ADL**, ICAO: **YPAD**) is die hooflughawe van Adelaide, Suid-Australië en die vyfde besigste in Australië, wat 8,5 miljoen passasiers bedien het in die finansiële jaar wat op 30 Junie 2019 geëindig het. Dit is langs West Beach en ongeveer 6 km wes van die middestad geleë. Dit word sedert 29 Mei 1998 privaat deur Adelaide Airport Limited bedryf onder 'n langtermynhuurkontrak met die Statebondsregering. Dit is reeds in 1955 gestig, met 'n nuwe dubbeldoel internasionale/binnelandse terminaal wat in 2005 geopen is. Dit het talle toekennings ontvang het, insluitend as die wêreld se tweede beste internasionale lughawe (vir 5–15 miljoen passasiers per jaar) in 2006. Dit is ook aangewys as Australië se beste hoofstadlughawe in 2006, 2009 en 2011. Gedurende die boekjaar 2018–2019 het Adelaide-lughawe 'n passasiersgroei van 7% internasionaal en 1,3% vir binnelandse en streekpassasiers getoon en daarmee 'n nuwe rekord opgestel vir passasiers wat deur die Adelaide-lughawe bedien is, met 8 090 000 oor die boekjaar. Adelaide-lughawe het ook die grootste internasionale groei van enige Australiese hawe getoon. Geskiedenis ----------- 'n Vroeë "Adelaide-lughawe" was 'n vliegveld wat in 1921 gebou is op 24 hektaar grond in Albert Park, nou Hendon, wat by die Northfield Aerodrome oorgeneem het. Die klein fasiliteit het voorsiening gemaak vir 'n posdiens tussen Adelaide en Sydney. Om aan die aansienlike groei in lugvaart te voldoen, is Parafield-lughawe in 1927 ontwikkel. Die vraag na lugvaart het Parafield ontgroei en die huidige terrein van Adelaide-lughawe is in Januarie 1946 by West Torrens gekies. 'n Alternatiewe perseel by Port Adelaide, insluitend 'n vliegbootfasiliteit, is as minderwaardig en te ver van die sentrale sakekern beskou. Bouwerk en vlugte het in 1954 begin. Parafield-lughawe is omskep in 'n private en militêre lugvaartfasiliteit. Passasiers wat in Desember 1967 vanaf die teerblad aan boord gaan; dit het tot 2006 vir binnelandse passasiers voortgeduur. In Mei 1998 het Adelaide Airport Limited die langtermynhuurkontrakte van Adelaide-lughawe en Parafield-lughawe by die Statebond van Australië gekoop. In 2005 het 'n dubbeldoel $260 miljoen-fasiliteit beide die oorspronklike 'tydelike' binnelandse en internasionale terminale vervang. Die ou binnelandse terminaal is gesluit kort nadat die nuwe terminaal vir vlugte oopgestel is en is nie lank daarna gesloop. ’n Nuwe beheertoring is wes van die huidige terminaal gebou met die ou beheertoring wat vir bykomende bedrywighede in stand gehou is. In Oktober 2006 is die nuwe terminaal aangewys as die "Hoofstadlughawe van die Jaar" by die Australiese Lugvaartindustrietoekennings in Cairns. In Maart 2007 is Adelaide-lughawe aangewys as die wêreld se tweede beste lughawe in die 5–15 miljoen passasierskategorie by die Airports Council International (ACI) 2006-toekennings in Doebai. Planne is aangekondig vir 'n uitbreiding van die terminaal in Julie 2007, insluitend meer lugbrûe en die sloping van die ou internasionale terminaal. Internasionale diens -------------------- Internasionale dienste is sedert 1982 gereeld onderneem na die bou van 'n internasionale terminaal. Die oorspronklike internasionale terminaal het net een hek gehad met beperkte ruimte vir passasiers. Inweegtoonbanke was klein en wagspasie was beperk. Dit is gedeeltelik gesloop om die area veiliger te maak en vliegtuie toe te laat om aan die ander kant van die terminaal te parkeer. Op 18 Desember 2018 het Singapore Airlines hul Singapoer-na-Adelaide-vlug opgegradeer van die Airbus A330-300 na die nuwe Airbus A350-900 toegerus met hul dubbelklas-streekkonfigurasie. Fiji Airways het ook hul nuwe Boeing 737-8 MAX -vliegtuie op die Nadi-na-Adelaide-roete opgegradeer. Fiji Airlines het egter aangekondig dat hulle nie meer vanaf 20 Julie 2019 na Adelaide sal vlieg nie. Teen vroeg 2019 het China Southern, Cathay Pacific en Malaysia Airlines hul dienste na die Adelaide-lughawe verhoog om die toename in aanvraag te akkommodeer. Die lughawe is ook 'n swaarvragbestemming vir Volga-Dnepr Airlines, wat 2,5 km se aanloopbaan benodig vir die reuse Antonov-vragvliegtuig. In Julie 2020 het Emirates die opskorting van hul dienste na die Adelaide-lughawe aangekondig weens die lae aanvraag wat deur die Covid-19-pandemie veroorsaak is. Hul personeel in Adelaide is ook afgelê. Emirates het opgemerk dat hulle hul dienste na die Adelaide-lughawe sal hervat sodra die reisaanvraag toegeneem het. Huidige terminaalgebou ---------------------- Uitsig oor die aankomssaal Uitsig vanaf die voorhof buite die terminaalgebou Lugkantwagarea Die lughawe is teen 'n koste van $260 miljoen herontwikkel en op 8 Oktober 2005 geopen. Die herontwikkeling is deur die bouers Hansen Yuncken bestuur. Voor die herontwikkeling is die ou lughaweterminaal gekritiseer vir sy beperkte kapasiteit en gebrek aan lugbrûe. Die nuwe terminaal is op 7 Oktober 2005 deur die eerste minister John Howard en die Suid-Australiese premier Mike Rann geopen. Adelaide Airport Limited het egter kort daarna aangekondig dat slegs internasionale vlugte die nuwe fasiliteit onmiddellik sal gebruik weens probleme met die brandstofpompe en ondergrondse pype. Hierdie probleme het aanvanklik verband gehou met die roesweermiddel wat aan die binnekant van die brandstofpompe toegedien is, en daarna met bourommel in die pype. Alhoewel internasionale en streeksvliegtuie (vanaf Desember 2005) via tenkwaens aangevul is, het 'n gebrek aan ruimte- en veiligheidskwessies hierdie aksie verhinder vir binnelandse straalvliegtuie, wat hul bedrywighede by die ou terminaal moes voortsit. Die hervulstelsel is van alle rommel skoongemaak en die nuwe terminaal is vanaf 17 Februarie 2006 vir alle vlugte gebruik. Die nuwe lughaweterminaal is ongeveer 850 meter lank en is in staat om 27 vliegtuie, insluitend 'n Airbus A380, gelyktydig te hanteer en 3 000 passasiers per uur te verwerk. Dit sluit openbare en lugredery-sitkamers met hoë gerief, 14 glaskant-lugbrûe, 42 deelgebruiker-inboektoonbanke en 34 winkels in. Gratis draadlose internet word ook regdeur die terminaal verskaf deur Internode Systems, 'n eerste vir 'n Australiese lughawe. In Julie 2013 het Adelaide-lughawe die eerste Australiese lughawe en tweede lughawe wêreldwyd geword wat Google Street View-tegnologie het, wat passasiers in staat stel om die aankoms- en vertrekgedeeltes van die lughawe te verken voor hulle reis. ’n Nuwe beheertoring, op 44 meter hoog meer as twee keer die hoogte van die ou toring wat in 1983 gebou is en A$16,9 miljoen gekos het, is in Augustus 2013 in gebruik geneem. Aan die einde van 2018 het Adelaide-lughawe met 'n terminaaluitbreidingsprojek van $165 miljoen begin. Dit behels die verlenging van die terminale, die toevoeging van meer belastingvrye en ander winkels, en die verhoging van internasionale kapasiteit. Die ou internasionale terminaal is ook in 2019 gesloop, nadat dit vir baie jare leeg gestaan het. Landvervoer ----------- Adelaide Metro bedryf gereelde JetBus-busse wat die lughawe verbind met 'n aantal gewilde liggings regoor die metropolitaanse Adelaide. Roete J1X bedryf 'n sneldiens na en van die lughawe na die Adelaide SSK. Roetes J1 en J2 werk tussen die noordelike, westelike en suidelike voorstede, via die SSK en die lughawe – gewilde gebiede soos Tea Tree Plaza, Glenelg en Harbour Town word bedien. Roetes J7 en J8 werk na West Lakes en Marion. Taxi's en huurmotors is ook naby die terminaalgebou beskikbaar. Daar was planne om 'n spoorlyn na die lughawe te bou, maar teen Mei 2020 is hierdie projekte gekanselleer.

Die chemiese struktuur van testosteroon **Testosteroon** is vir mans 'n noodsaaklike geslagshormoon en in beide mans en vrouens speel dit 'n belangrike gesondheidsrol. Dit is een van die steroïedhormone. Dit word in mans hoofsaaklik deur die testikel (teelbal) geproduseer en speel 'n groot rol gedurende puberteit - die tyd van ontwikkeling van 'n jong man se geslagseienskappe - en in die onderhoud van geslagseienskappe. In vrouens word dit op kleiner skaal hoofsaaklik deur die eierstokke geproduseer. Soos mans ouer word produseer hulle effens minder testosteroon maar die hoeveelheid wat 'n normale man produseer het 'n baie wye bestek. Dit beïnvloed die mens (en diere) se geslagsdrif, energie, immuunfunksies en speel 'n rol in beskerming teen osteoporose. Soos met ander steroïdes ontspruit dit uit cholesterol. 'n Jel van testosteroon bevat, kan ook ingespan word met die behandeling van veelvuldige sklerose. Toetse by die Universiteit van Kalifornië het aangetoon dat die jel breinagteruitgang vertraag en dat dit die denkvermoë van mans met veelvuldige sklerose verbeter. In die studie is ondersoek waarom veelvuldige sklerose by minder mans as vroue gediagnoseer word. Hulle het bevind dat die manlike hormoon heel moontlik iets daarmee te doen het. Tydens die studie moes die mans vir 'n jaar lank daagliks die jel aan hul skouers smeer, en die toetse daarna het bewys dat hul denk-, leer- en oordeelsvermoë merkbaar verbeter het. Hul spiermassa was ook beter.

Ds. en mev. M.T.R. Smit, hier afgeneem vir sy boek *Die romantiese verhaal van die dorpie Ugie*, wat ook in Engels verskyn het as *The Romance of the village Ugie*. Die gesin Smit in 1936, die jaar toe ds. Smit uit die bediening getree het. Ds. **Mattheus Theodorus Rehuel Smit** (Kommissiedrif, distrik Rustenburg, 9 Januarie 1888 – Strand, 30 Mei 1972) was 'n leraar in die Nederduitse Gereformeerde Kerk en is veral bekend as die stigter van die kinderhuis op Ugie in die Oos-Kaap wat sy naam dra. Ds. Smit het, nadat hy sy skoolopleiding voltooi het, eers vir verdere opleiding na Wellington gegaan en daarna na Stellenbosch waar hy hom op die bediening voorberei het. Hy lê die kandidaatseksamen af en tree toe 'n tyd lank as veldprediker tydens die Eerste Wêreldoorlog op tot hy in 1916 gelegitimeer word en in Mei die volgende jaar bevestig word as herder en leraar van die NG gemeente Ugie. Hy het hier onafgebroke gearbei tot sy aftrede in 1936 en opheffingswerk van onskatbare waarde verrig. Hy het hom die lot van die groepwese van die 1918-epidemie in so 'n mate aangetrek dat hy 'n versorgingsoord opgerig het wat mettertyd die NG Kerk se grootste kinderhuis geword het. Hy was 'n man met 'n warm hart en met vergesigte uit die geloof gebore. Tydens die jare van sy bediening en daarna het hy hom met skryfwerk besig gehou en daar het 'n hele aantal werke uit sy pen verskyn.

Die **MBB/Kawasaki BK 117** is 'n tweemotorige medium nutsvervoer helikopter. Dit is gesamentlik ontwikkel en vervaardig deur Messerschmitt-Bölkow-Blohm (MBB) van Duitsland en Kawasaki van Japan. MBB is later deur Daimler-Benz gekoop en het uiteindelik deel geword van Eurocopter, wat later na Airbus Helicopters hernoem is. Ontwerp ------- Die MBB/Kawasaki BK 117 besit heelwat eienskappe wat hom geskik maak vir die uitvoering van verskillende rolle, soos kragoorvoorsiening deur die tweelingenjins, aansienlike groot agtertoekyk-dubbeldeure, en 'n relatiewe ruim kajuit. 'n Missie waarvoor dit veral geskik geag is, is vir mediese nooddienste (EMS). Die lugraamwerk is saamgestel uit geklinkte metaal, wat minimaal gebruik maak van saamgestelde materiale en volgens 'n hoë standaard gemasjineer is. Ten einde meer binneruimte beskikbaar te maak, is beide die enjins en die transmissie bo die hoofkajuit geplaas. Daar is groot pogings aangewend om die massa van die vliegtuig, waar moontlik, te verminder, sonder om die strukturele integriteit in te boet. Die kajuit kan met verskillende binneruimtes uitgerus word om by sy doel te pas, wat maatreëls insluit om geraas en vibrasies te demp. Tegniese enjinvermoë -------------------- Vroeë weergawes van die BK 117 was aangedryf deur 'n paar Lycoming LTS101-turbo-enjins, met 'n aanslag van 550 pk teen opstyg met aansienlike reserwekrag om dit te beskerm teen 'n enkele enjinstaking. Terwyl elke enjin voldoende krag het om vlug en selfs opstyg te handhaaf in die geval dat 'n enkele enjin onbruikbaar word, het die tipe ook gunstige outorotasiemoontlikhede. Om hul lewensduur te verleng en hul betroubaarheid te verhoog, het MBB die enjins ingestel om teen 'n laer toerusting opm te werk. Die enjins word gereguleer met behulp van 'n gespesialiseerde beheerstelsel wat die toere en wringkrag tussen albei enjins glad en eweredig reguleer, selfs tydens kragtige manoeuvres. Kragbestuur is grootliks verlig deur die toevoeging van 'n outomatiese enjinbeheerstelsel, sodat vlieëniers bloot 'n enjin se wringkrag- en temperatuurmeters hoef te monitor. Die vliegtuig is geskik vir vlug onder instrumentvlugreëls sowel as vir enkelvlieënier-operasies. STARS Lugambulans by Foothills mediese sentrum. 'n Polizei BK 117 SX = HFH. 'n BK-117 van die Helleense Brandweerdiens Vlag van Suid-Afrika Suid-Afrika * Suid-Afrikaanse Lugmag * Suid-Afrikaanse Polisiediens

**Bognor Regis** [ˌbɒɡnər\_'riːdʒɨs] is 'n seeoord en *civil parish* (administratiewe parogie) in die Arun-distrik van die Engelse graafskap Wes-Sussex, sowat 89 km suidwes van Londen, 39 km wes van Brighton en 9 km suidoos van Chichester. Ander nabygeleë nedersettings sluit Littlehampton oos-noordoos van Bognor Regis en Selsey suidwes daarvan in. Twee dorpe in die omgewing, Felpham en Aldwick, is tans voorstede van Bognor Regis, net soos North en South Bersted. Die gebied van Bognor Regis het eeue lank 'n klein vissersgemeenskap gehuisves. In die laat 18de eeuse Regency-periode het die Londense hoedemaker, politikus en eiendomsontwikkelaar Sir Richard Hotham (1722-1799) met die bou van sy statige woning Hotham House die hupstoot vir die nedersetting se ontwikkeling tot 'n gewilde see- en herstellingsoord gegee. Na bewering het die Engelse skrywer Jane Austen Hotham en sy projek in haar onvoltooide roman *Sanditon* beskryf. Bognor se East Parade in die 1890's: Victoriaanse badgaste durf die see in hul strandkarretjies aan Maar nog tot in die Victoriaanse tydperk was Bognor Regis temidde van 'n onontwikkelde sanderige terrein aan die Engelse suidkus geleë. Eers met die bou van 'n spoorweg tussen die Britse hoofstad en die kusgebied in 1846 deur *Brighton and Chichester Railway*, later bekend as *London Brighton and South Coast Railway*, wat ook 'n stasie in Bognor ingesluit het, het die nedersetting begin groei. Victoriaanse persoonlikhede het vervolgens groot vakansiehuise in die omgewing laat oprig. In 1929 het die raadgewers van koning George V die kusdorp as bestemming vir een van die monarg se herstellingsvakansie gekies. Later is die predikaat *Regis* of "koninklik" met George V se toestemming by die dorpsnaam gevoeg. In die vroeë 1930's is 'n vermaaklikheidspark en dieretuin in die kusdorp geopen. 'n Vakansiekamp het in 1960 gevolg. Die kamp, waarin oorspronklik chalets aan toeriste verhuur is, is intussen opgegradeer tot 'n hotel met moderne geriewe.

| **Bogotá** | | --- | | **Kaart** | **Wapen** | | | | | | | | **Vlag** | | | | | |  **Land** |  Colombia | |  **Provinsie** | Cundinamarca | |  **Koördinate** | 04°36′N 74°05′W / 4.600°N 74.083°W / 4.600; -74.083 | |  **Gestig op** | 6 Augustus 1538 | |  **Oppervlakte:** |   | |  - Totaal | 1 587 vk km | |  **Hoogte bo seevlak** | 2 640 m | | | |  **Bevolking:** |   | |  - Totaal (2015) | 7 878 783 | |  - Bevolkingsdigtheid | 4 964,6 /vk km | |  - Metropolitaanse gebied | 9 800 000 | |  **Tydsone** | UTC -05:00 | | |  **Burgemeester** | Enrique Peñalosa | |  **Amptelike webwerf** | *bogota.gov.co* | | **Bogotá** (Spaans: [boɣoˈta]) is die hoofstad en grootste stad van Colombia. Die stad het 'n bevolking van 7 878 783 in 2015 gehad en 'n oppervlakte van 1 587 km². Bogotá is op 6 Augustus 1538 deur Spanjaarde onder Gonzalo Jiménez de Quesada as Santafé de Bogotá gestig. Geskiedenis ----------- Santa Fe de Bogota is in 1538 gestig deur Gonzalo Jiménez de Quesada, Sebastián de Belalcázar en Nikolaus Federmann. Die naam van die stad kom van *Bacatá*, 'n woning van die Muisca-Indiane. In werklikheid is Bogota twee keer gestig; die eerste stigting het plaasgevind toe Quesada op 6 Augustus 1538 twaalf heilige plase in Santafé met 'n Heilige Mis ingewei het en toe simboliese gras uit die grond getrek het en almal wat die stigting teëstaan, uitgedaag het. In werklikheid noem hy die plek Nuestra Señora de la Esperanza. Die tweede en amptelike stigting het op 27 April 1539 plaasgevind, toe Quesada, tesame met Sebastián de Belalcázar en Nikolaus Federmann, aan die voorwaardes van die Spaanse kroon voldoen deur 'n burgemeester en 'n raad te installeer, die straatplan en die bou van erwe te bepaal, en die af bakening van die Groot Plein doen. Toe is die plek die naam Santafé de Bogotá gegee. Op die plek waar Bogota in 1538 gestig is, is nou die Catedral Primada op die Plaza de Bolivar. Tot 1940 het die stad stadigaan gegroei, maar sedertdien het baie Colombiaaners van die land na die stad verhuis op soek na meer ekonomiese welvaart. Bogota is nou die belangrikste sentrum van Colombia, polities en finansieel en kultureel. Dit is 'n moderne, voortdurend groeiende metropool met hoë geboue in die sentrum, omring deur voorstede met hoofsaaklik lae geboue. Galery ------ Panorama van Bogota | * l * b * w Hoofstede in Suid-Amerika | | --- | | Hoofstede van onafhanklike lande | Asunción • Bogotá • Brasília • Buenos Aires • Caracas • Georgetown • Lima • Montevideo • Paramaribo • Quito • Santiago de Chile • Sucre | | | Hoofstede van afhanklike gebiede | Cayenne • Grytviken/King Edward Point • Stanley | | Hoofstede van | Afrika • Asië • Europa • Noord-Amerika • Oseanië | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNE: XX452461 * BNF: cb118827520 (data) * GND: 4007557-6 * ISNI: 0000 0001 2153 5758 * LCCN: n79040014 * MusicBrainz: 6f85c2b6-4250-468b-9bd8-300fd8b451ad * NARA: 10044647 * NKC: ge134074 * SELIBR: 154700 * SUDOC: 082115958 * VIAF: 127299962 * WorldCat Identities: viaf-127299962 |

Alvin Karpis Fred Barker Arthur "Doc" Barker Die **Barker-Karpis-bende** was een van die misdaadbendes wat die langste bestaan het tydens die Depressietydperk, van 1931 tot 1935. Die bende is gestig deur Fred Barker en Alvin Karpis, en later het Fred se broer Arthur "Doc" Barker ook aangesluit. Saam met die drie kernfigure was daar in 'n stadium tot 25 lede. Hoewel die Barker-Karpis-bende nie so bekend was as ander bendes van dié tyd nie, was hulle dalk genadeloser deurdat hulle nie net bankrooftogte uitgevoer het nie, maar ook onder meer ontvoerings. Hulle is die bekendste vir die mite dat die Barkerbroers se ma, Kate, gewoonlik "Ma Barker", genoem, die leier was. Stigting -------- Die Barker-Karpis-bende is in Maart 1931 deur Fred Barker en Alvin Karpis gestig. Hulle het in Kansas in die tronk ontmoet en ná Karpis se vrylating in Maart 1931 die bende begin saamstel. Die bende het middel 1931 banke begin beroof, maar het sheriff Calvin Roy Kelly van die Howelldistrik in West Plains, Missouri, op 19 Desember daardie jaar vermoor. Hulle het na Joplin gevlug en toe na Saint Paul, Minnesota, waar die Joods-Amerikaanse misdaadleier Harry Sawyer vir hulle 'n huis by Robertsstraat 1031 gekry het wat deur Helen Hannegraff besit is. Hulle het die van "Anderson" gebruik, maar 'n paar weke later het Helen se seun, Nick, Alvin en Fred se foto's herken in 'n eksemplaar van *True Detective Magazine*. Hy het die polisie gekontak. Saint Paul se korrupte polisiehoof, Thomas Brown, het die Barkers ingelig en hulle is uit die dorp weg. Doc Barker het in 1932 by die bende aangesluit nadat hy op parool uit 'n tronk in Oklahoma vrygelaat is waar hy 'n lewenslange vonnis uitgedien het vir die moord van 'n nagwag, Thomas J. Sherrill, in 1921. Hulle drie het die bende gelei, hoewel baie ander aangesluit en weer die bende verlaat het. Die bende het aanhou banke beroof tot in middel 1933, toe hulle besluit het dit is te riskant. Hulle het toe besluit op ontvoerings. Hulle oorgang na ernstiger misdade is deur speurder Brown gementor. Hamm- en Bremer-ontvoering -------------------------- Op 15 Junie 1933 het die Barker-Karpis-bende William Hamm van die Hamm-brouery ontvoer en hy is op 19 Junie 1933 vrygelaat. Die losprys was $100 000. Hulle het Edward Bremer in Januarie 1934 helder oordag in Saint Paul ontvoer en hom in Februarie vrygelaat. Die losprys was dié keer $200 000. Dié ontvoering het egter vir te veel negatiewe publisiteit gesorg in die lig van ander ontvoerings kort tevore en die feit dat Bremer junior se pa 'n persoonlike vriend van president Theodore Roosevelt was. Op 27 November 1934 is Lester "Baby Face Nelson" Gillis, teen daardie tyd die FBI se openbare vyand nommer 1, noodlottig in 'n skietery met die FBI gewond en hy is later die aand oorlede. Die volgende dag is Alvin Karpis tot openbare vyand nommer 1 verklaar en dit het die FBI op die Barker-Karpis-bende laat toeslaan. Bende se val ------------ Die bende het probleme gehad. Ná die verklaring van Karpis as openbare vyand nommer 1 is Doc Barker op 8 Januarie 1935 saam met Byron Bolton in hegtenis geneem. Russell "Slim Gray" Gibson is doodgeskiet omdat hy hom teen inhegtenisneming teëgesit het. Die huis waarin Ma en Fred Barker doodgeskiet is. Albei is in die slaapkamer links bo dood. By Barker is 'n kaart en briewe gevind wat die FBI na 'n huis in Florida gelei het waar Fred Barker en sy ma, Ma Barker, onder 'n vals naam weggekruip het. Ná 'n skietery van vier uur op 16 Januarie 1935 is Fred en Ma Barker doodgeskiet. Daar is omstredenheid daaroor of Ma Barker aan die skietery deelgeneem het en of sy enigsins 'n misdadiger was. Alvin Karpis is omtrent dieselfde tyd amper in Atlantic City, New Jersey, doodgeskiet. Karpis was vir die volgende 16 maande voortvlugtig. In April en Okrober 1935 het hy 'n gepantserde motor en trein beroof voordat hy eindelik op 1 Mei 1936 in New Orleans in hegtenis geneem is saam met sy nuwe handlanger, Fred Hunter. Hoewel die FBI-direkteur J. Edgar Hoover persoonlik krediet vir Karpis se inhegtenisneming geneem het, is daar twyfel oor sy weergawe en die FBI se amptelike weergawe. Karpis gee sy eie weergawe van die arrestasies in sy boek, *The Alvin Karpis Story*. Karpis se inhegtenisneming het baie roem vir die FBI gebring en hulle gewildheid en J. Edgar Hoover se reputasie die hoogte laat inskiet. Nadraai ------- Doc Barker is in die somer van 1935 na Alcatraz gestuur. Alvin Karpis is ná sy inhegtenisneming oor daarheen; so ook baie ander bendelede. Doc Barker is in 1939 doodgeskiet terwyl probeer ontsnap het. Terwyl hy in die McNeil Island-gevangenis was, het Karpis vir die jong Charles Manson, toe as "Little Charlie" bekend, kitaarlesse gegee. Karpis het simpatie gehad met Manson se onstuimige grootwordjare wat tot tydperke in verskeie korrektiewe instellings en tronke gelei het. Karpis het later geskryf: "Dit is tyd dat iemand iets vir hom doen." Karpis het in 1969 parool gekry en is na Kanada gedeporteer. Hy het in 1973 na Spanje verhuis. Hy het twee boeke saam met professionele skrywers die lig laat sien. Die een is in 1971 uitgereik met die titel *The Alvin Karpis Story* en die ander een in 1979 met die titel *On the Rock*. Hy is op 30 Augustus 1979 aan natuurlike oorsake dood. Skakels ------- * Wikimedia Commons logo Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Barker-Karpis-bende. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

Robespierre c. 1790 (anoniem) **Maximilien Robespierre** (6 Mei 1758 - 28 Julie 1794) is in Arras, Frankryk, waar sy pa 'n prokureur was, gebore. Net soos sy pa en sy oupa het Robespierre 'n regsgeleerde geword en gou bekendheid verwerf vir sy dienste aan die armes wat nie 'n regsgeleerde kon bekostig nie. Robespierre het van vroeg af reeds in die politiek belang gestel en het hartstogtelik in die beginsels van die Franse filosoof Jean Jacques Rousseau geglo. Hy was oortuig daarvan dat Rousseau se geskrifte die antwoord op die probleme van die wêreld bevat het. Die geskrifte het getoon hoe die mens eens gelukkig en vry was, maar hoe sommige mense mettertyd niks meer as slawe vir andere geword het nie. Robespierre se belangstelling in die politiek het gaandeweg toegeneem, en in 1789, kort voor die uitbreek van die Rewolusie, is hy tot die Franse parlement, die State-Generaal, verkies. Robespierre se karakter was in baie opsigte 'n geslote boek. Te oordeel aan sy dade moes hy 'n wrede, genadelose tiran gewees het, maar sy karakter het ook 'n ander sy gehad. Hy was 'n man van stiptelike eerlikheid, wat nooit die mag wat hy oor beskik het gebruik het om homself te verryk nie. By baie mense van daardie tyd was hy bekend as "die onomkoopbare". In werklikheid was hy stil, skugter en hoflik. Hy was baie gesteld op sy kleredrag en het baie tyd aan die versorging van sy hare bestee. Aangesien hy klein van postuur was, het hy die gewoonte gehad om skoene met hoë hakke te dra. Robespierre het volgens alle getuienis geen persoonlike gewin in die Franse Revolusie gesoek nie, maar vir die ideale waarna hy so hartstogtelik gestrewe het, sou hy enigiets doen, hoe afgryslik dit ook al was. Die Franse Revolusie -------------------- In die beginjare van die Revolusie het Robespierre 'n taamlik onbeduidende rol gespeel. Die mag was gesentraliseer in die hande van die Nasionale Vergadering, en hierdie liggaam het Robespierre as 'n uiterste ekstremis en gevaarlike persoon beskou. Elders het Robespierre egter groot invloed gehad. In daardie tyd het talle politieke klubs in Frankryk die lig gesien. Die belangrikste van hierdie klubs was die Jakobyne (die naam is ontleen aan die klooster waar hierdie groep gewoonlik byeengekom het). Dit was hier waar Robespierre met sy toesprake, wat gewoonlik ʼn bietjie gevorderd was vir die gewone lede, 'n groot indruk gemaak het. Aanvanklik het die invloed van die Jakobyne egter beperk gebly, maar hul kans sou spoedig kom. Nadat die Revolusie drie jaar lank aan die gang was, het die inwoners van Parys weereens rusteloos geword. Daar was 'n gebrek aan voedsel en daar is ook vermoed dat sekere persone besig was om die werk van die Revolusie ongedaan te maak. Die volgende jaar het 'n oorlog met Pruise en Oostenryk uitgebreek en die vermoede het ontstaan dat koning Lodewyk XVI kop in een mus met die vyand was. Die gevolg was dat die koning op 21 Januarie 1793 tereggestel is. Tien maande later, in Oktober 1793, het Marie Antoinette ook onder die guillotine gesterf. Kort na die teregstelling van Lodewyk XVI het Brittanje ook tot die oorlog toegetree, en toe was Frankryk se posisie eers benard. Daarby het die bevelvoerder van die Franse magte na die vyand oorgeloop in 'n stadium toe die vyandelike magte vinnig besig was om Frankryk binne te val. Die geleentheid waarop die Jakobyne so lank en geduldig gewag het, het nou aangebreek. Eers het hulle die inwoners van Parys opgesweep en daarna beheer van die regering oorgeneem. Die eerste ding wat hulle gedoen het, was om hul grootste vyande, die Girondiste, se leiers te arresteer. Daarna het die leiers van die Jakobyne 'n komitee vir openbare veiligheid in die lewe geroep. Robespierre was 'n lid van hierdie komitee, maar hy was 'n tyd lank ondergeskik aan die kleurryke en kragtige persoonlikheid van Georges Danton. Die Jakobyne het nou besluit dat 'n skrikbewind nodig was om Frankryk te red. Dit het gelei tot die massa-teregstelling onder die guillotine van alle teenstanders en vermeende teenstanders van die Jakobyne. Intussen het die Franse troepe sukses op die slagveld behaal. Nie alleen is die vyand gestuit nie, maar ook teruggedryf. Hierdie sukses het 'n gejuig oor die hele land laat opgaan, en Danton was van mening dat die skrikbewind beëindig moes word. Robespierre wou egter nie daarvan hoor nie, en toe Danton nie wou kopgee nie, het Robespierre gesê, "jy sal my in 'n skotskar na die guillotine volg!" Robespierre het nou die alleenmag gehad en niemand het hom durf teengaan nie. Die Nasionale Konvensie, wat die Nasionale Vergadering vervang het, is deur Robespierre die swye opgelê en het alles gedoen wat hy verlang het. Die Konvensie het selfs toegestem tot die stigting van 'n nuwe revolusionêre geloof in Frankryk met Robespierre as die opperpriester. Sy einde -------- Robespierre het dinge egter te ver gevoer, en dit het tot sy val gelei. Die wette wat bepaal het dat dit nie noodsaaklik was dat getuies opgeroep moes word wanneer verdagtes verhoor word nie, en wat die immuniteit wat lede van die Konvensie tot in daardie stadium geniet het, afgeskaf het, was die laaste strooi. Die lede van die Konvensie het hul moed bymekaar geskraap en teen Robespierre in opstand gekom. Op 24 Julie 1794 is die saal waarin Robespierre en sy vriende vergader het, bestorm. Die volgende dag is hy na die guillotine gelei. Bronnelys --------- * KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 553

Die geomorfologiese indeling van Tsjeggië. Die Boheems-Morawiese Hoogland word in rooi aangedui Landskapstoneel naby Žďár nad Sázavou, in die administratiewe streek Kraj Vysočina 'n Kloktoring buite Lipnice nad Sázavou Die kasteel van Lipnice nad Sázavou, 'n tipiese hoogteburg Die **Boheems-Morawiese Hoogland** (Tsjeggies: *Českomoravská vrchovina* of kort *Vysočina*, is 'n hoogplato met 'n oppervlakte van sowat 10 000 vierkante kilometer in die suide van die Tsjeggiese Republiek. Sy westelike gedeelte is in die historiese landsdeel Boheme geleë, die oostelike in Morawië. Die Europese hoofwaterskeiding loop deur die Hoogland - riviere, wat in weswaartse rigting vloei, mond in Noord- of Oossee uit, riviere in ooswaartse rigting mond in die Swartsee uit. Die plato bestaan uit golwende heuwellande met hoogtes van tussen 500 en 800 m bo seevlak, met digbevolkte laer gedeeltes. Die saggies golwende heuwels is tradisionele boerderygebiede, op sommige plekke het vakansiehuise ontstaan. Hoër geleë pieke en plato's bied uitsigte oor die landskap, valleie en kastele, of is ontsluit vir sporttoerisme.

Met **Maxwell se vergelykings** word daar na 'n groep parsiële differensiaalvergelykings verwys, wat beskryf hoe magneetvelde en elektriese velde mekaar beïnvloed en oor tyd verander. Hulle beskryf en verklaar 'n verbasende groot aantal fisiese verskynsels, waaronder die werking van stroombane en die gedrag van elektromagnetiese straling (soos lig). Saam met Newton se bewegingswette, en die Lorentzkrag, vorm hulle die basis van die Klassieke fisika. Die oorspronklike formulering van die vergelykings is deur die Skotse wiskundige en fisikus James Clerk Maxwell ontwikkel tusen 1861 en 1862. Dit was in 'n ingewikkelde vorm geskryf, wat van elektriese en magnetiese potensiale gebruik gemaak het, en het uit 20 vergelykings in 20 veranderlikes bestaan. In 1884 word daar 'n veel eenvoudiger maar gelykstaande weergawe deur Oliver Heaviside gepubliseer. Deur Maxwell se vergelykings in 'n vektoranalise raamwerk te herskryf, het hy hulle verkort tot slegs vier vergelykings. Dit het die moderne vorm van Maxwell se vergelykings geword. Die Vergelykings ---------------- Die veranderlikes wat deur die vergelykings beskryf word is die elektriese veldsterkte {\displaystyle \mathbf {E} } en sy gepaardgaande diëlektriese verplasing {\displaystyle \mathbf {D} }, sowel as die magnetiese induksie {\displaystyle \mathbf {B} } en sy gepaardgaande magnetiese veldsterkte {\displaystyle \mathbf {H} }. Die simbool {\displaystyle \rho } dui die elektriese ladingsdigtheid aan, en {\displaystyle \mathbf {J} } is die stroomdigtheid. Soos gebruiklik in vektoranalise word die divergensie operator deur {\displaystyle \nabla \cdot } aangedui, en die rotasie operator deur {\displaystyle \nabla \times }. Hoofletters dui vektoreenhede aan. Maxwell se vergelykings is dan: | | | | --- | --- | | {\displaystyle (1)\quad \nabla \cdot \mathbf {D} =\rho } | {\displaystyle (2)\quad \nabla \cdot \mathbf {B} =0} | | {\displaystyle (3)\quad \nabla \times \mathbf {H} =\mathbf {J} +{\frac {\partial \mathbf {D} }{\partial t}}} | {\displaystyle (4)\quad \nabla \times \mathbf {E} =-{\frac {\partial \mathbf {B} }{\partial t}}} | Interpretasie van die vergelykings: (1) - Elektriese velde ontspring uit lading. (2) - Magnetiese veldlyne sluit op hulself. (3) - Magnetiese velde krul rondom strome, asook rondom veranderende elektriese velde. (4) - Elektriese velde krul rondom veranderende magneetvelde. Die vier vergelykings van Maxwell beskryf elkeen 'n afsonderlike wet, wat in sommige gevalle alreeds voor Maxwell bekend was: (1) - Die wet van Gauss: Die elektriese fluks deur 'n geslote oppervlak is eweredig aan die lading omsluit deur die oppervlak. (2) - Die magnetiese wet van Gauss: Die magnetiese fluks deur 'n geslote oppervlak is nul. (3) - Veralgemening van die wet van Ampère: Stroom en verplasingsstroom wek magneetvelde op. (4) - Faraday se induksiewet: Veranderende magneetvelde wek elektriese velde op. Boonop moet die verhouding tussen die magnetiese induksie en die magnetiese veldsterkte (**H** en **B**), sowel as die verhouding tussen die diëlektriese verplasing en die elektriese veldsterkte (**D** en **E**) bekend wees. Dit hang van die plaaslike materiaal se eienskappe af, en word deur die *materiaalvergelykings* gegee, wat aandui hoe 'n materiaal reageer as hy binne 'n magneetveld of 'n elektriese veld geplaas word: {\displaystyle (5)\quad \mathbf {E} ={\epsilon \_{0}}^{-1}(\mathbf {D} -\mathbf {P} )} {\displaystyle (6)\quad \mathbf {B} =\mu \_{0}(\mathbf {H} +\mathbf {M} )} Waar **P** die polarisasie en **M** die magnetisasie van die materiaal is. Lineêre Materiale ----------------- In die geval van 'n lineêre materiaal, bestaan daar eenvoudiger materiaalvergelykings: {\displaystyle (5)\quad \mathbf {E} =\epsilon ^{-1}\mathbf {D} } {\displaystyle (6)\quad \mathbf {B} =\mu \mathbf {H} } Waar ε die elektriese permittiwiteit is en μ die magnetiese permeabiliteit is. Die vergelykings van Maxwell kan dan in 'n eenvoudiger vorm geskryf word wat slegs die twee velde **E** en **B** bevat. Dit is die vorm wat gewoonlik deur ingenieurs en fisikuste gebruik word, aangesien dit gemakliker is om mee te werk, en 'n goeie benadering tot die werkilkheid vorm: | | | | --- | --- | | {\displaystyle (1)\quad \nabla \cdot \mathbf {E} =\rho /\epsilon } | {\displaystyle (2)\quad \nabla \cdot \mathbf {B} =0} | | {\displaystyle (3)\quad \nabla \times \mathbf {B} -\epsilon \mu {\frac {\partial \mathbf {E} }{\partial t}}=\mu \mathbf {J} } | {\displaystyle (4)\quad \nabla \times \mathbf {E} +{\frac {\partial \mathbf {B} }{\partial t}}=0} | Integraalvorm van die Vergelykings ---------------------------------- Die vergelykings soos hierbo uitgelê, is in hulle differensiaalvorm geskryf. Dit wil sê dat hulle die gedrag van die elektromagnetiese velde op een spesifieke punt in die ruimte beskryf. Deur die vergelykings oor bepaalde volumes of kurwes te integreer kan daar 'n gelykstaande formulering bekom word, wat die integraalvorm genoem word. Dit beskryf die gedrag van die elektromagnetiese velde oor makroskopiese volumes en paaie. Dit is die vorm waarin die oorspronklike wette van Gauss, Ampère en Faraday geskryf was. Die integraalvorm is: | | | | --- | --- | | {\displaystyle (1)\int \!\!\!\int \_{A}EdA={\frac {Q}{\epsilon }}=\Phi \_{E}} | {\displaystyle (2)\int \!\!\!\int \_{A}BdA=0=\Phi \_{B}} | | {\displaystyle (3)\oint \_{s}Bds-\epsilon \mu {\frac {d\Phi \_{E}}{dt}}=\mu \_{0}I} | {\displaystyle (4)\oint \_{s}Eds=-{\frac {d\Phi \_{B}}{dt}}=U} | Waar {\displaystyle \Phi \_{E}} die elektriese fluks, {\displaystyle \Phi \_{B}} die magnetiese fluks, I die elektriese stroom en U die elektriese spanning is. Verder is A 'n geslote oppervlak wat die lading Q volledig omsluit, en s is 'n geslote pad wat die fluks volledig omsluit. Maxwell se bydrae ----------------- Teen die tyd wat Maxwell aan sy formulering begin werk het, was die meeste van die elektromagnetisme wette alreeds bekend. Maxwell het hulle saamgevoeg tot 'n wiskundige eenheid. Maxwell se groot bydra word gewoonlik as sy toevoeging van die verplasingsstroom (die term {\displaystyle {\frac {\partial \mathbf {D} }{\partial t}}} in vergelyking (3), die wet van Ampère) gesien. Daar is nog onsekerheid oor Maxwell se redes om hierdie term in te sluit, maar latere eksperimente het duidelik getoon dat dit korrek was. Die aanwesigheid van die verplassingsstroom maak die stelsel vergelykings meer simmetries, en lei onder meer na die feit dat daar elektromagnetiese golwe kan bestaan. Gebaseer hierop het Maxwell dan ook die bestaan van elektromagnetiese straling voorspel, en aangedui dat lig waarskynlik so 'n golf is. Hierdie voorspellings is later deur die werk van Heinrich Hertz bevestig, wat groot geloofwaardigheid aan Maxwell se vergelykings verskaf het. Bronne ------ Hierdie artikel gebruik materiaal wat oorspronklik op die Nederlandse weergawe was. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb12043257h (data) * GND: 4221398-8 * LCCN: sh85082387 |

Die **Roof-bottelneus** (*Mormyrops anguilloides*) is 'n skadelose snawelvis wat in die varswatergebiede van die tropiese dele van Afrika voorkom. In Engels staan die vis bekend as *Cornish jack*. Voorkoms -------- Die roofbottelneus is grys van bo en 'n ligte silwerwit van onder, dikwels met 'n brons of geel skynsel. Hy het 'n verlengde kop en lyf, met klein skubbe. Die vis se mediaanvinne sit ver na agter en sy rugvin is korter as sy anaalvin. Sy stertvin is klein en gevurk, met geronde lobbe. Die roof-bottelneus se verlengde kop is glad en plat van voor; sy bek is by sy snoetpunt geleë en bevat 'n enkele ry puntige tandjies. Die snoet is byna so wyd as die kop. Die vis het klein oë en sy kieusplete is skuins geleë en beperk tot sy sye. 'n Volwasse roof-bottelneus kan 'n totale lengte van 1,2 m bereik, met 'n massa van 15 kg. Habitat ------- Die roof-bottelneus geniet 'n wye verspreiding buite Suider-Afrika, deur die Kongorivier-stelsel en Wes-Afrika, die Nylrivier, asook die Malawi-, Tanganjika- en Mobutomeer. In Suider-Afrika is die vis beperk tot die middel- en benede-lope van die Zambezirivier en die Buzi- en Pungwe-riviere. Jong visse kan in oewerhabitats aangetref word, maar volwassenes verkies diep, stil habitats tussen rotse en onder oorhangwalle, weg van die sterk stromings. Dit kom ook onder drywende matte *Salvinia* ('n drywende watervaring) voor en waar riviere in die Karibadam uitmond. Die jonger roof-bottelneus se dieet bestaan hoofsaaklik uit klein ongewerweldes, veral krewels en inseklarwes. Groter visse van ongeveer 170 mm lank sal ook kurpertjies, ghieliemientjies en moddervissies eet. Roof-bottelneuse teel tydens die reëntyd in die somer aan. 'n Volwasse wyfie dra 25,000 of meer eiers. 'n Roof-bottelneus het 'n moontlike lewensduur van agt jaar of meer. Dit is 'n gewilde hengelvis en word ook deur spiesvissers gejag. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van visse * Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name * Lys van varswater visfamilies * Lys van visfamilies Bronne ------ * *'n Volledige Gids tot die Varswatervisse van Suider-Afrika* (1993), deur Paul H. Skelton. Eerste uitgawe, Southern Boekuitgewers: Halfweghuis. ISBN 1-86812-351-0 | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q185960 * EoL: 208738 * FishBase: 2394 * GBIF: 2402771 * iNaturalist: 106161 * ITIS: 649894 * IUCN: 182088 * NCBI: 91729 * WoRMS: 581710 |

| | | --- | | | | Potifarpꜣ-dj-pꜣ-rꜥin hiërogliewe | **Potifar** (Hebreeus: פּוֹטִיפַר / פּוֹטִיפָר, *Pōṭīfar / Pōṭīp̄ar*; Egipties: pꜣ-dj-pꜣ-rꜥ, "hy wat Ra gegee het") is 'n figuur in die Ou Testament en die Koran. Sy naam dui moontlik op dieselfde figuur as Potifera (Hebreeus: פוטיפרע). Agtergrond ---------- *Josef en Potifar se Vrou*, deur Bartolomé Esteban Murillo. Potifar was hoof van die farao se lyfwag wat vir Josef as 'n slaaf gekoop en hom oor sy hele huishouding aangestel het. Potifar se vrou het van die aantreklike Josef gehou en hom probeer verlei. Toe Josef haar attensies van die hand wys en weghardloop, het sy hom valslik beskuldig van poging tot verkragting en Potifar het hom laat opsluit. Dié vals beskuldiging speel 'n belangrike rol in Josef se verhaal, want as dit nie daarvoor was nie, sou hy nooit die medegevangene ontmoet het wat hom aan die farao bekend gestel het nie. Godsdienstige verwysings ------------------------ Dit is moeilik om Potifar of Josef akkaraat aan 'n spesifieke farao of periode te verbind. Volgens die Joodse kalender is Josef in die jaar 2216 gekoop, wat 1544 v.C. is, aan die einde van die Tweede Oorgangstydperk of aan die begin van die Nuwe Ryk. Bibliografie ------------ * Osman, A. (1987) *The Hebrew Pharaohs of Egypt*, Bear & Co.: Rochester, Vermont. ISBN 9781591430223. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * GND: 118820699 * TDVİA: aziz-i-misr * VIAF: 22938187 * WorldCat Identities (via VIAF): 22938187 |

**Sathiseelan Gurilingam** "**Ronnie**" **Govender** OIS (16 Mei 1934 - 29 April 2021) was 'n Suid-Afrikaanse dramaturg, teaterregisseur en aktivis bekend vir sy gemeenskapsteaterpogings. Hy was bekend as 'n pionier van die Indiese Suid-Afrikaanse teater in die land. Sommige van sy noemenswaardige werke sluit in: *Black Chin White Chin, Song of the Atman,* en *At the Edge and Other Cato Manor Stories*. *At the Edge* het die 1997 ''Commonwealth Writers' Prize'' gewen vir beste eerste boek uit Afrika. Govender het die regering van Suid-Afrika se Orde van Ikhamanga ontvang in 2008 vir sy bydraes tot demokrasie, vrede en geregtigheid in die land deur middel van teater. Vroeë lewe ---------- Sathiseelan Gurilingam Govender is gebore op 16 Mei 1934 in Cato Manor, 'n Indiese gebied van Durban.Sy vader is ook in Cato Manor gebore, terwyl sy moeder in Fynnlands, 'n ander deel van Durban, gebore is. Sy grootouers aan beide kante van die gesin kom van Suid-Indië. Na voltooiing van hul termyn van kontrakarbeid, het sy grootouers hulle in Cato Manor gevestig. Soos ander Indiese gesinne in Suid-Afrika, het hulle 'n klein stuk grond gekoop om groente te verbou. Sy oupa aan moederskant het 'n hoftolk geword. Sy pa was 'n vragmotorbestuurder en sy ma 'n huisvrou. Govender het tien broers en susters. Persoonlike lewe ---------------- Sy dogter, Pregs Govender, is 'n menseregte aktivis en voormalige LP. Govender sterf op 29 April 2021 as 'n gevolg van ouderdom verwante siektes. Hy was 86 jaar oud. Werke ----- * *An Edition of the Collected Plays of Ronnie Govender*, Universiteit van Natal, 1991 * *The Lahnee's Pleasure*. Ravan Press. 1992. ISBN 978-0-86975-087-2. * *At the Edge and Other Cato Manor Stories*, Manx, 1996 * *Song of the Atman*, Jacana Media, 2006, ISBN 978-17-7009-186-3 * *Interplay: A Collection of South African Plays*, MANX, 2006, ISBN 978-1-919690-97-1 * *Black Chin White Chin*, HarperCollins, 2007, ISBN 978-81-7223-690-8 * *In the Manure: Memories and Reflections*, David Philip, 2008, ISBN 978-0-86486-720-9

Danksy ’n nuut geverfde fasade lyk dié brouery in Kolín, Tsjeggië, van voor af of dit herbou is, hoewel die res steeds vervalle is. ’n **Potjomkindorp** of **Potemkindorp** (van die Russiese meervoud потёмкинские деревни; *potjómkinskije derjéwni*) in politiek en ekonomie is enige konstruksie (letterlik of figuurlik) waarvan die enigste doel is om ’n uiterlike fasade voor te hou vir ’n land wat swaarkry met die doel om die bewoners te laat glo dit gaan eintlik beter met die land. Die term kom van stories oor vals "draagbare" dorpe wat deur Grigori Potjomkin laat bou is om sy minnares, keiserin Katharina die Grote, te beïndruk tydens ’n toer van die Krim in 1787. Hoewel moderne historici meen die verhaal van hierdie vals draagbare dorpe is oordryf, is daar gerugte dat Potjomkin sulke dorpe aan die oewers van die Dnieperrivier laat oprig het om die Russiese keiserin te beïndruk; nadat sy verbygery het, is die strukture glo afgebreek en verder aan op die roete heropgerig asof dit ander dorpe was. Oorsprong --------- Potjomkin was ’n minister en die minnaar van die Russiese keiserin Katharina II. Ná die Russiese anneksasie van die Krim van die Ottomaanse Ryk het Potjomkin die streek se goewerneur geword. Die Krim is deur die oorlog verwoes en een van Potjomkin se reusetake was om die gebied weer op te bou en Russiese setlaars daarheen te lok. In 1787, toe nog ’n oorlog tussen Rusland en die Ottomaanse Ryk dreig, het Katharina II saam met lede van haar hof en verskeie ambassadeurs ’n besoek sonder presedent aan die Krim gebring. Een doel was om Rusland se bondgenote voor die oorlog te beïndruk. Nog ’n doel was om haar met haar nuwe besittings vertroud te maak. Om daarmee te help het Potjomkin glo "mobiele dorpe" aan die oewers van die Dnieper opgerig. Sodra die boot met die keiserin en ambassadeurs gearriveer het, sou Potjomkin se manne, wat soos dorpenaars aangetrek was, in die dorp "intrek". Nadat die boot vertrek het, sou die dorp oornag afgebreek en verder stroomaf herbou word. ### Historiese akkuraatheid Moderne historici is verdeeld oor die waarheid agter die storie van die Potjomkindorpe, en sommige skrywers glo dit word oordryf. Volgens Simon Sebag Montefiore, Potjomkin se grootste biograaf in Engels, is die verhaal van die uitspattige vals dorpe, kompleet met vure, om die keiserin en haar geselskap te bedrieg terwyl hulle snags na die ongerepte landskap kyk, grootliks fiktief. Aleksandr Panchenko, ’n spesialis in 19de-eeuse Rusland, het oorspronklike korrespondensie en memoires bestudeer en tot die gevolgtrekking gekom dat die Potjomkindorpe ’n mite is. Hy skryf: "Gebaseer op bogenoemde moet ons tot die gevolgtrekking kom dat die mite van die 'Potjomkindorpe' werklik ’n mite is, en nie ’n gevestigde feit nie." Hy skryf dat "Potjomkin wel bestaande stede en dorpe versier het, maar geen geheim daarvan gemaak het dat dit bloot ’n versiering was nie". Vanweë die noue verhouding tussen die keiserin en Potjomkin sou dit vir hom moeilik gewees het om haar te mislei. As dit dus ’n misleiding was, was dit dus eerder gerig op die buitelandse ambassadeurs. Hoewel "Potjomkindorp" die betekenis, veral in politiek, gekry het van enige vals konstruksie, letterlik of figuurlik, wat bedoel is om ’n onwenslike of moontlik skadelike situasie te verdoesel, is dit moontlik dat die frase nie direk toegepas kan word op die destydse situasie op die Krim nie. Volgens sommige historici was party van die geboue werklik, terwyl ander gebou is om te wys hoe die streek in die nabye toekoms kan lyk. Hulle glo ten minste Katharina, en dalk ook haar buitelandse besoekers, het geweet wat die waarheid is. Volgens dié historici was die gerugte van misleiding ’n beswadderingsveldtog teen Potjomkin. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

Portret van die Russiese bojaar Pjotr Potjomkin, deur Godfrey Kneller. Russiese bojare in die 16de-17de eeu. ’n **Bojaar** of **boljaar** was van die 10de tot die 17de eeu ’n lid van die hoogste rang van die feodale Bulgaarse, Russiese, Walachyse, Moldawiese en later Roemeense, Litause en Balties-Duitse adel, net onder die regerende prins (tsaar in Bulgarye). Die rang word steeds gebruik as ’n van in Rusland, Roemenië, Finland, Litaue en Letland waar dit "Pajari" of "Bajārs/-a" gespel word. In Bulgarye ----------- Die oudste Slawiese vorm van "bojaar" – *boljarin*, mv. *boljari* (Bulgaars: болярин, боляри) – dateer van die 10de eeu uit die Tweede Bulgaarse Ryk. Dit was in die Eerste Bulgaarse Ryk bekend as *boila*, wat ’n hoë aristokratiese titel was. *Boljarin* is moontlik afgelei van *bol*, "baie", en *jarin, jarki*, "helder", "verlig". Albei titels was oorerflik. Die Bulgaarse boljare is verdeel in *weliki* ("groot") en *malki* ("junior"). In Serwië --------- In die middeleeuse Serwië was die rang bojaar (Serwies: Боjари, *bojari*) gelykstaande aan dié van baron, wat beteken "vrye vegter" (of "vry man" in die algemeen). Dit was die eerste rang naas die nievrye kleinboere of lyfeienes. Die term kom van die Serwiese woord vir oorlog (бој, *boj*); die bojare van Serwië was dus letterlik "manne vir die oorlog", of van die vegterstand; hulle mag grond besit het, maar was verplig om dit te verdedig en vir die koning te veg. In Kiëf-Roes ------------ Van die 9de tot die 13de eeu het bojare aansienlike mag gehad danksy hulle militêre steun aan die prinse van Kiëf-Roes. Baie se mag en prestige het egter gou geheel en al afgehang van diens aan die staat, hulle familiegeskiedenis van diens en, in ’n mindere mate, grondbesit. Bojare van Kiëf-Roes was visueel soortgelyk aan ridders, maar ná die Mongoolse inval het hulle kultuurverbintenis feitlik verdwyn. Die bojare het die hoogste staatinstansies beheer en het deur ’n doema (raad) die grootprins van raad voorsien. Hulle het aansienlike hoeveelhede grond gekry en was as lede van die Bojaredoema die grootste wetgewers van die ryk. Ná die inval van die Mongole in die 13de eeu is bojare van die sentrale en suidelike dele van die Kiëfse Ryk (die moderne Belarus en Oekraïne) opgeneem in die Litause en Poolse adel (szlachta). In die 16de en 17de eeu het baie van hierdie Oekraïense bojare wat nie ’n adellike status gekry het nie, aktief deelgeneem aan die stigting van die Kosakkeleër, wat in die suide van die moderne Oekraïne gebaseer was. In Moskowië en Rusland ---------------------- In die 14de en 15de eeu het die bojare van Moskou aansienlike mag gehad, wat voortgevloei het uit die dae van Moskowië. Van die bewind van Iwan III af moes hulle egter hulle invloed begin afstaan aan die outoritêre tsaars in Rusland. Vanweë Iwan se beleid van uitbreiding, was administratiewe veranderings nodig om beheer oor Moskowië te vergemaklik. Die klein prinsdomme het hulle getroue burgers by die naam geken, maar ná die konsolidasie van gebiede onder Iwan het getroue onderdane bloot name op ’n lys geword. ’n Russiese bojaar van die 17de eeu. Om ’n bojaar te kon wees, was dit tot die 16de eeu nie nodig om noodwendig Russies of selfs Ortodoks te wees nie; baie bojare het van Litaue en ander plekke gekom en sommige het vir ’n eeu nadat die Mongole verjaag is Moslems gebly. Omdat die bojare se magte nie in ’n grondwet vervat was nie, het baie van hulle mag en pligte berus op ooreenkomste tussen prinse. Ooreenkomste, soos die een tussen Iwan III en Michail Borisowitsj in 1484, wys hoe bondgenootskappe verdien en beskerm moes word. In plaas daarvan dat die grootprins persoonlik oor sy grond toesig gehou het, moes hy op sy kapteins en raadgewers staatmaak om toesig oor daaglikse operasies te hou. Nadat die bojare voorheen groot mag gehad het as raadgewers, het hulle gesag afgeneem. Iwan III het egter seker gemaak die bojare bly lojaal deur hulle goedkeuring te kry vir gebeure soos sy troue met Zoe Paleologa of die aanval op Nowgorod. Die grootprins het ook seker gemaak die boere mag nie die bojare se grond verlaat of van een plek na ’n ander gaan nie, en so het hy effektiewelik in die middel 1400's lyfeienskap gevestig. Die bojare het ook belonings en geskenke gekry. Sommige bojare is as goewerneurs na streke gestuur en kon so op die plaaslike inwoners "teer". Daar was egter steeds teen die einde van die 15de eeu minder bojare en hulle is volgens verdienste aangestel, eerder as volgens familiebande. Toe Iwan IV (Iwan die Verskriklike) tsaar word, is radikaler veranderings ingestel. Iwan IV het in 1533, op driejarige ouderdom, die grootprins van die hele Rusland geword. Verskeie bojarefaksies het egter probeer om mee te ding om beheer oor die regentskap. Toe Iwan IV in 1547 self as tsaar begin regeer, het baie meer van die bojare se onafhanklike politieke mag tot ’n einde gekom. Teen die einde van die 16de eeu het Iwan IV die onafhanklikheid van die prinse van die verskillende streke in Rusland afgeskaf. Hulle het blote bojare geword wat die tsaar dien. In 1565 het Iwan Rusland in twee dele verdeel en in die private deel het die terreur begin. Die bojare het probeer om saam te staan en weerstand te bied, maar in plaas daarvan om hulle mag in die regering grondwetlik te vestig, het Iwan IV die opritsjnina gebruik om die bojare se teenstand te beveg. Grond is ook gegee aan onderdane wat militêre diens gedoen het en gou was dié soort grondbesit algemener as die oorerflike grondbesit van die bojare. Iwan IV het sy mag gekonsolideer, konininklike mag gesentraliseer en alles moontlik gedoen om die prinse se invloed te beperk. Ná Iwan IV se dood het die Russiese Tyd van Beroeringe begin toe sy seun Fjodor I sonder kinders dood is en die Rjoerik-dinastie tot ’n einde kom. Die bojaar Boris Godoenof het probeer om homself tot tsaar te verklaar, maar verskeie bojarefaksies het geweier om hom as heerser te erken. Die chaos het voortgeduur nadat die eerste Vals Dmitri die troon oorgeneem het, en ’n burgeroorlog het eindelik uitgebreek. Toe die Romanofs die bewind oorneem, was daar talle administratiewe hervormings. ’n Omvattende regskode is ingestel en die bojare is in die elite-burokrasie begin opneem. Teen die einde van die Tyd van Beroeringe het die bojare feitlik alle onafhanklike mag wat hulle gehad het, verloor. In plaas daarvan om hulle mag te probeer vergroot, het hulle gevoel hulle is verslaan en het hulle ’n verenigde en sterk Rusland voorgehou. Die bojare het ook hulle onafhanklike prinsdomme, waar hulle mag gelê het, verloor en het in die plek daarvan distrikte en streke beheer. Hulle het verder hulle rol as raadgewers van die tsaar verloor; in die plek daarvan was daar ’n doema en die bojare se raad was nie meer so belangrik nie. Die tsaar was ook nie meer bang hy verloor hulle militêre steun nie, want die eenwording van Rusland was belangriker. Die bewind van Pieter die Grote was die finale spyker in hulle doodskis en hulle het nooit van sy administratiewe hervormings herstel nie. ’n Walachyse bojaar, Șerban Grădișteanu. Sy status word deur sy kalpak (soort hooftooisel) aangedui. Pieter, wat in 1697 aan die bewind gekom het, het Rusland verwesters en gemoderniseer. Hy het regeringsamptenare en dié wat dit kon bekostig, gedwing om hulle baard af te skeer en Westerse klere te dra. Hy het die regstelsel hervorm en ’n senaat gestig met lede wat hy aangestel het – dit het die bojareraad vervang wat die tsaar aanvanklik van raad bedien het. Dit was een van baie stappe wat die bojare se mag en status verminder het. Pieter het die konserwatiewe en godsdienstige faksie van die bojare uit die hof verban en in die plek daarvan buitelandse en Russiese amptenare aangestel. Verskeie bojare en ander adellikes het beswaar aangeteken teen die hervormings, insluitende die historikus Michail Sjtsjerbatof, wat gesê het Pieter se hervormings het Russiese tradisie help verwoes en ’n volk geskep wat "hulle pad oopgekruip het deur die monarg en grootkoppe in elke opsig te vlei en hulle sin te gee." Die hervormings het egter voortgeduur, want teen dié tyd het die tsaar te veel mag gehad. Rusland het daarna met elke nuwe heerser al hoe meer ’n absolute monargie geword. In Wallachye en Moldawië ------------------------ In die Karpatestreke wat deur Roemeniërs bewoon is, was die bojaar (Roemeens: *boier*) ’n klas wat in die landelike gemeenskappe van die vroeë Middeleeue ontstaan het uit die *cneaz* ("leier") of *jude* ("regter") in die gebiede noord van die Donau en *celnic* suid van die rivier. Hulle is aanvanklik verkies, en later het die titels oorerflik geword. Ná die verskyning van meer gevorderde politieke strukture in die streek moes hulle bevoorregte status deur die sentrale mag bevestig word. Dié het sy reg gebruik om burgers wat hulle in militêre en burgerlike funksies bewys het, in die bojareklas in te sluit en aan hulle grond te skenk. Skakels ------- * Wikimedia Commons logo Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bojaar. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * NKC: ph559007 |

’n Deel van die skildery *Bojarinja Morozowa* van Wasili Soerikof, wat Feodosija se arrestasie deur die Russiese regering in 1671 uitbeeld. Sy hou twee vingers in die lug vir die kruisteken van die Ougelowiges, wat deur patriarg Nikon vervang is deur ’n teken met drie vingers. **Feodosija Prokofjewna Morozowa** (Russies: Феодосия Прокофьевна Морозова; 1632-1675) was een van die belangrikste lede van die Russiese Ougelowiges. Sy word as die dogter van Prokofi Fjodorowitsj Sokownin gebore en trou op 17-jarige ouderdom met die bojaar Gleb Morozof, ’n broer van Boris Morozof, die voog van tsaar Aleksei van Rusland. Nadat haar eggenoot in 1662 op ’n jong leeftyd gesterf het, kry sy ’n hoë posisie aan die Russiese hof. In die tyd van die skeuring (*raskol*) in die Russies-Ortodokse Kerk sluit Feodosija, wie se biegvader die invloedryke aartspriester Awwakoem Petrof is, aan by die teenstanders van die kerkhervormings en word in die geheim ’n non met die naam Feodora. Sy speel ’n belangrike rol daarin om haar suster, prinses Jewdokija Oeroesowa, te oorreed om by die teenstanders van die hervormings aan te sluit. Bojarinja Morozowa is diep gelowig en nadat sy ’n non geword het, wil sy nie meer haar verpligtinge aan die hof vervul nie, veral omdat die tsaar die kerkhervormings steun. Sy haal haar die woede van tsaar Aleksei op die hals wat haar op verskeie geleenthede probeer oorreed om die hervormings te aanvaar. Hy laat haar uiteindelik arresteer en in kettings uit die Moskouse Kremlin sleep. Na haar arrestasie word sy en haar suster Jewdokija gemartel en op verskillende plekke aangehou. Hulle word daarna in ’n ondergrondse gevangenis in Borofsk, 180 kilometer suid van Moskou, aangehou waar albei uitgehonger word totdat hulle sterf. Feodosija is op 1 Desember 1675 dood. Baie Ougelowiges vereer haar en haar suster as martelare vir die ou geloof. Sien ook -------- * Ougelowiges * Awwakoem Petrof | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb16730528k (data) * GND: 119045354 * ISNI: 0000 0000 3682 6083 * LCCN: n95079780 * NKC: jx20130919004 * NTA: 151534527 * VIAF: 72195638 * WorldCat Identities: lccn-n95079780 |

Die **rooi-els** (*Cunonia capensis*), (Engels: **Butterspoon tree**, **Butterknife tree**, of **Red alder**) is 'n kleinerige boom wat in die bergwoude en langs riviere en strome van Suider-Afrika groei. Dit word ook as ornamentele boom vir tuinversiering gekweek weens sy aantreklike, blink blare en trosse klein, geurige, wit blomme. Die boom se FSA-nommer is 140. Voorkoms -------- Roomkleurige stande blomme *Cunonia capensis* vorm 'n pragtige, lae boom wat veral mooi vertoon in Suider-Afrikaanse tuine. Dit beskik oor blink, rooi-getinte blare, en produseer sproeie digte, geurige, wit tot roomkleur blomme van Februarie tot Mei. Die blomme is dubbelslagtig en skoenlappers en heuningbye besoek dit gereeld. Die fyn saadjies verskyn in klein twee-horing kapsules en word versprei deur voëls en die wind. Die groot steunblare wat die groeipunt toevou, is saamgepers om 'n lepelagtige vorm aan te neem, wat aan die boom sy naam *Butterspoon tree* in Engels gee. Nabyskoot van blink, rooi-getinte blare Hierdie immergroen tuinboom groei nie goed in droë toestande nie, maar verkies 'n vogtige, gematigde klimaat en benodig heelwat water gedurende sy eerste jare van groei. Dit weerstaan matige ryp en groei baie vinnig - mits dit voldoende water kry. In die oop son bereik die boom gewoonlik 'n hoogte van vyf meter, terwyl dit in bedekte woude tot 10 meter hoog kan word. Verspreiding ------------ 'n Reuse eksemplaar langs 'n voetpaadjie op Tafelberg. Die rooi-els groei natuurlik vanaf Kaapstad en die Wes-Kaap in Suid-Afrika, ooswaarts tot in Eswatini en die suide van Mosambiek. Dit kom tipies algemeen voor in die inheemse Afrika-bergwoude van Suider-Afrika, veral langs riviere. Plekke met hoë reënval of volgehoue vogtigheid word grootliks verkies. Verbouing --------- Aangeplante jong *Cunonia capensis* bome groei welig in 'n botaniese tuin *Cunonia capensis* word in 'n groeiende mate dwarsoor Suider-Afrika verbou as 'n ornamentele of versieringsboom in die tuin. Dit aard goed in volson en skaduwee-areas en kan langs geboue geplant word a.g.v. sy ligte, nie-oordadige wortelstelsel. Die plant raak sedert onlangs baie gewild in beboude gebiede. Dit benodig 'n vogtige omgewing, bome wat in droë landskap geplant word, moet gereeld natgelei word. Dit maak die boom ook ideaal vir moeras-agtige, waterdeurdrenkte tuine, of langs riviere en waterstrome. Die boom word gewoonlik uit sy klein saadjies gekweek. Jong plante benodig heelwat water en 'n mate van beskutting teen direkte sonlig. Dit is een van die vinniggroeiendste bome in Suider-Afrika. *Cunonia austrocaledonica* | | | | --- | --- | | | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***Cunonia capensis***. | Sien ook -------- * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome

*Sien die artikel Wildepou vir voëls wat tot die familie* Otididae *behoort* **Pou** verwys algemeen na enige van die voëlspesies in die genus *Pavo*. Daar is ook 'n Kongo-pou in Afrika, maar dié behoort tot sy eie genus, *Afropavo*. Poue is bekend vir die mannetjies se uitspattige stertvere, wat vertoon word wanneer hulle vlerk sleep. Die wyfie is bruin of bruingrys. Dit is minder bekend dat hulle familie van fisante is. Detail van die Indiese pou se vere Die twee pouspesies is: * Die Indiese pou, *Pavo cristatus* * Die groenpou, *Pavo muticus* Beide die spesies is Asiatiese voëls. Die Indiese pou woon en broei op die Indiese subkontinent en is ook die nasionale voël van Indië. Die groenpou broei vanaf Mianmar (voorheen Birma) tot by Java (Indonesië). Die groenpou is 'n bedreigde spesie, as gevolg van jag en 'n vernietiging van sy habitat. Egte poue, Kongopoue en fisantpoue onderskei hulle van die ander lede van die groot jagvoëlfamilie (*Phasianidae*) deurdat die mannetjies oor die algemeen ʼn veelkleurige verekleed en lang siervere aan die stert het. Egte poue (subfamilie *Pavoninae*) kom in die tropiese oerwoude van Asië voor en word gewoonlik naby water aangetref. Daar is 2 spesies, naamlik die blou pou (*Pavo cristatus*) van Indië en die groen pou (*Pavo muticus*) wat oor Maleisië, Indo-China en Java versprei is. Egte poue vreet plante sowel as klein diertjies, selfs slange. In teenstelling met die indrukwekkende voorkoms van die mannetjie is die wyfie van die blou pou onopvallend. By die groen pou is die verskil tussen die geslagte kleiner. Die mannetjie en die wyfie is groen met bronskleurige vlekke en glansende blougroen en swart vlerke. Kenmerkend vir die groen pou is die skubvormige rangskikking van die nekvere. Die mannetjies van albei spesies het lang siervere wat verlengde stertdekvere met geïriseerde kolle (pou-oë) is. Die siervere vertoon op hul mooiste wanneer die mannetjie dit oplig en uitsprei om voor 'n wyfie te pronk. Sodra die wyfie belangstelling toon, draai hy sy rug op haar sodat sy om hom moet loop om sy pronkery te kan sien. Tydens die paring word die siervere ingevou. Die wyfie van die blou pou broei en versorg haar kuikens alleen. Die verekroontjie op die kop ontwikkel terwyl die voëls nog jonk is, maar die mannetjie kry sy siervere eers wanneer hy 3 jaar oud is. Die stert is volgroeid wanneer hy 6 jaar oud is. Jong hane pronk reeds voordat hul siervere uitgegroei is. Die groen pou leef ook buite die broeityd in klein groepe bestaande uit 'n mannetjie, 'n paar wyfies en hul kuikens. In die winter vorm hulle groot groepe. In teenstelling met die blou pou is die groen pou baie sku en word selde in die omgewing van menslike nedersettings aangetref. Die pou is waarskynlik die oudste bekende siervoël. Hy is reeds sowat 4000 jaar gelede via Mesopotamië na Europa ingevoer. Aanvanklik is die voëls net in parke en tuine aangehou, maar gebraaide pou het gou 'n gereg geword wat as ʼn statussimbool beskou is. Rangskikking van pouvere asook pouvere as versiering vir hoede was ook baie gewild. Blou en groen poue kan maklik in gevangenskap gekruis word. Van die rasse wat uit die blou pou geteel is, is veral die wit pou, die bont of gevlekte pou en die swartvlerkpou baie gewild. Dit is moeilik om groen poue in parke aan te hou omdat die mannetjies baklei en omdat sowel die mannetjies as die wyfies dikwels aggressief teenoor die mens optree. Groen poue is ook nie goed teen die winter bestand nie. Kongopoue en poufisante ----------------------- Die subfamilie van die Kongopoue (*Afropavoninae*) bestaan net uit een spesie, naamlik die Kongopou (*Afropavo congensis*). Dit is 'n baie sku oerwoudbewoner wat in 1936 die eerste keer beskryf is. Die mannetjie het geen siervere nie en die sogenaamde pou-oë ontbreek ook. Sy nek is gedeeltelik kaal en die res van die liggaam is met sagte, oranje vere bedek. Hy het egter ʼn opvallende groot verekuif. Kongopoue leef in pare. Tydens die broeityd bly die wyfie op die eiers sit terwyl die mannetjie die nes bewaak. Die kuikens kan al na 5 dae vlieg. Poufisante (subfamilie *Argusianinae*) kom net in Suid-Asië voor. Net soos egte poue blink hul verekleed baie en is daar pou-oë op die siervere van die mannetjies. Een van die mooiste spesies is die argusfisant (*Argusianus argus*), wat 2 m lank kan word. Op die vlerke is daar oogvormige patrone (argusoë) wat 'n belangrike rol speel tydens die balts. Aan die begin van die broeityd skrop die mannetjie vir hom 'n baltsplek in die oerwoud oop en roep hard. Sy vlerkvere word so ver opgelig dat die punte daarvan bokant die rug teen mekaar raak. Die 2 lintvormige stertpenne steek bo die boog uit. Na die paring verlaat die mannetjies en wyfies mekaar. Buite die broeityd is poufisante baie sku. Hulle kan nie goed vlieg nie en kan gevaar dus net vryspring deur weg te kruip. Die 3 Suider-Afrikaanse voëlspesies wat as poue bekend staan, naamlik die gompou (*Otis kori*), die ludwigpou (*Otis ludwigii*) en die veldpou (*Otis denhami*), behoort tot die korhaanfamilie (familie *Otidae*) en is dus glad nie aan die egte poue verwant nie. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls * Lys van Suid-Afrikaanse voëls (Groepeer) * Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name * Poublou (die kleur)

*Hierdie naam is volgens die Oos-Slawiese gebruik; die patroniem is Joerijewitsj en die van is Zacharin.* **Roman Joerijewitsj Zacharin** (Russies: Роман Юрьевич Захарьин; ook bekend as **Zacharin-Joerijef** en **Zacharin-Kosjkin**; c. 1500 - 16 Februarie 1543) was 'n Russiese hofamptenaar en krygsheer wat die bekendste daarvoor is dat hy 'n voorsaat van die Romanof-dinastie was. Die dinastie is na hom genoem. Biografie --------- Roman Joerijewitsj se grafsteen in die Nowospasski-klooster in Moskou. Hy was die pa van die bojaar Nikita Romanowitsj en tsarina Anastasia Romanowna, die eerste vrou van tsaar Iwan die Verskriklike, en die oupa van patriarg Filaret en Fjodor I van Rusland. Sy pa was Joeri Zacharijewitsj Kosjkin, 'n afstammeling van Andrei Kobila. Baie min inligting is oor hom beskikbaar. Dit is bekend dat hy in die 1530's 'n woiwode was, sy vrou se naam Oeljana Fjodorowna Karpowa was en hy op 16 Februarie 1543 oorlede is. Later is ontdek hy was tussen 178 en 183 cm (omtrent 'n outydse ses voet) lank en het Paget se beensiekte gehad. Volgens die historikus Aleksander Sjirokorad kon dit die rede gewees het hoekom hy die diens as woiwode in 1535 verlaat het. Roman Joerijewitsj was getroud (volgens sommige bronne twee keer). Die naam van sy eerste vrou is onbekend, of sy het nie bestaan nie. Die ma van Anastasia, die toekomstige tsarina, was Oeljana Fjodorowna Karpowa. Of sy die ma van al vyf sy kinders was, is onduidelik. Volgens sommige bronne was sy net die ma van Anastasia, die jongste. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Russiese Wikipedia vertaal.

**Romain Poite** (gebore op 14 September 1975) is 'n internasionale skeidsregter van die Franse Rugbyfederasie. Hy het sy Wêreldbeker-debuut in 2007 as assistent-skeidsregter gemaak tydens die wedstryd tussen Ierland en Namibië. Hy is ook vir drie wedstryde tydens die Sesnasies-kampioenskap in 2009 as lynregter of televisiewedstrydbeampte aangestel. Hy het sy eerste Sesnasies-wedstryd in 2010 beoordeel. Poite is aangestel op die tien-man-elite-skeidsregterspaneel vir die Rugbywêreldbeker 2011, waar hy vier wedstryde waargeneem het. Hy is ook aangestel om die derde en beslissende toets van die 2013 Britse en Ierse Leeus-toer teen Australië te beoordeel; die Leeus het gewen en Poite is geprys vir die beloning van die dominante skrum. Hy is later 'n paar maande van die IRB-paneel uitgesluit omdat hy 'n verkeerde geel kaart tydens die 2013-Rugbykampioenskapreeks gegee het. Poite het aan die Engelse rugbyspan gesê: "Ek is 'n skeidsregter, nie 'n afrigter nie!" tydens die Sesnasieskampioenskapswedstryd van 2017 teen Italië Poite is as skeidsregter aangewys vir die derde en beslissende Britse en Ierse Leeus-toer in Nieu-Seeland.

**Romanos I** of **Romanos Lekapenos** (Grieks: Ρωμανός Α΄ Λακαπήνος, Armeens: Ռոմանոս Ա Լակապենոս; omstreeks 870 – 15 Junie 948) was die Bisantynse keiser van 920 tot met sy afsetting op 16 Desember 944. Hy is omstreeks 870 gebore in Lakape (vandaar sy bynaam) as die seun van Armeense boere. Sy pa, Theophylaktos Abstartos, het keiser Basilius I se lewe tydens ’n veldslag gered en lid van die keiserlike wag geword. Romanos het vinnig opgang gemaak in die leër tydens die tyd van keiser Leo VI. Bewind ------ Die Bisantynse vloot onder Theophanes weer in 941 ’n aanval uit Kiëf-Roes af (miniatuur uit die *Madrid Skylitzes*). Romanos het al hoe belangrike geword aan die hof en toe Konstantyn VII keiser word onder regentskap van sy ma, Zoe, het hy die regentskap in 919 oorgeneem. Hy het Konstantyn met sy dogter, Helena, laat trou. Hy het sy posisie gebruik om homself in Mei 919 tot *basileopatōr* (letterlik vader van die keiser) te verklaar, in September 920 tot *caesar* en eindelik in Desember van dié jaar as medekeiser en dus senior heerser. Hy het sy drie seuns, Christopher, Stephen en Konstantyn, as medekeisers aangestel. Die eerste uitdaging vir die nuwe heerser was die oorlog teen Bulgarye, wat weer tydens Zoe se regentskap opgevlam het. Die eerste vier jaar van sy bewind het hy teen Simeon I geveg. Hoewel Simeon eindelik die oorhand gekry het, kon hy Konstantinopel nie binneval nie vanweë die ondeurdringbaarheid van die stad se sterk verdedigingsmure. In 924, toe Simeon weer geslaag het met ’n beleg van die hoofstad, het Romanos samesprekings met hom gevoer en hom, sonder om dit reguit te sê, erken as keiser van sy land. Daar was daarna steeds onenigheid, maar die vrede tussen die twee state is gehandhaaf. Romanos het die bekwame generaal John Kourkouas as leëraanvoerder in die ooste aangestel en hy het groot sukses daar behaal. Hy het in 934 veral ’n belangrike oorwinning by Melitene behaal – dit word beskou as die eerste groot Bisantynse sukses in die herwinning van grondgebied van die Moslems. In 941, toe die grootste deel van die leër onder Kourkouas in die ooste was, moes ’n vloot van 15 ou skepe onder Theophanes Konstantinopel verdedig teen ’n aanval uit Kiëf-Roes. Laasgenoemde is ter see verslaan en later weer op land deur die terugkerende leër van Kourkouas. In 944 het Romanos ’n verdrag gesluit met grootprins Igor I van Kiëf. Laaste dae ---------- Romanos se oudste en mees bekwame seun, Christopher, is in 931 dood en Romanos het nie sy ander twee seuns ten koste van Konstantyn VII bevorder nie. Uit vrees dat Konstantyn VII hul pa sal opvolg, het die jonger seuns, Stephen en Konstantyn, hul pa in Desember 944 gevange geneem en hom na die Prinse-eilande gestuur waar hy gedwing is om ’n monnik te word. Die volk het egter in opstand gekom. Konstantyn VII het sy swaers van die troon afgeskop en op 27 Januarie 945 het hy, toe 39, alleenheerser geword. Romanos is op 15 Junie 948 in bannelingskap dood. Familie ------- Romanos en sy vrou, Theodora, het ses kinders gehad: * Christopher, medekeiser van 921 tot 931 * Stephen, medekeiser van 924 tot 945 * Konstantyn, medekeiser van 924 tot 945 * Theophylaktos, patriarg van Konstantinopel van 933 tot 956 * Helena, wat getrou het met Konstantyn VII * Agatha, wat getrou het met Romanos Argyros; hul kleinseun was keiser Romanos III Romanos het ook ’n buite-egtelike kind gehad: die eunug Basil, wat groot invloed aan die hof gehad het, veral van 976 tot 985. Bronne ------ * *The Oxford Dictionary of Byzantium*, Oxford University Press, 1991. * Runciman, Steven. *The Emperor Romanus Lecapenus and his Reign*. Cambridge: University Press, 1990. (Oorspronklik in 1929 gepubliseer.) ISBN 0-521-35722-5 * Wikimedia Commons logo Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Romanos I van Bisantium. * Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia | * l * b * w Keisers van die Bisantynse (Oos-Romeinse) Ryk | | --- | | Romeinse Ryk | * Konstantyn die Grote * Constantius II * Julianus * Jovianus * Valentinianus I * Valens * Gratianus * Theodosius I | | | Oos-Romeinse Ryk | * Arcadius * Theodosius II * Marcianus * Leo I * Leo II * Zeno * Basiliscus * Anatasius I * Justinus I * Justinianus I * Justinus II * Tiberius II * Mauricius * Phokas * Herakleios * Konstantyn III * Heraklonas * Constans II * Konstantyn IV * Justinianus II * Leontios * Tiberius III * Justinianus II * Philippikos * Anastasius II * Theodosius III * Leo III * Konstantyn V * Leo IV * Konstantyn VI * Irene * Nikephoros I * Staurakios * Michael I * Leo V * Michael II * Theophilus * Michael III * Basilius I * Leo VI * Alexander * Konstantyn VII * Romanos I * Romanos II * Nikephoros II * Johannes I * Basilius II * Konstantyn VIII * Zoë *en* Romanos III * Zoë *en* Michael IV * Michael V * Zoë *en* Theodora * Zoë *en* Konstantyn IX * Konstantyn IX * Theodora * Michael VI * Isak I * Konstantyn X * Romanos IV * Michael VII * Nikephoros III * Alexios I * Johannes II * Manuel I * Alexios II * Andronikos I * Isak II * Alexios III * Isak II * Alexios IV * Alexios V * (Konstantyn Laskaris) | | Niceense Ryk | * Theodorus I * Johannes III * Theodorus II * Johannes IV | | Oos-Romeinse Ryk | * Michael VIII * Andronikos II * Andronikos III * Johannes V * Johannes VI * Andronikos IV * Johannes V * Johannes VII * Johannes V * Manuel II * Johannes VIII * Konstantyn XI | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 90564235 * BNE: XX1096339 * BNF: cb13321403w (data) * GND: 118791079 * ISNI: 0000 0000 1350 4153 * LCCN: n87944154 * NKC: jx20101203019 * SUDOC: 035494484 * VIAF: 338149196535474792258 * WorldCat Identities: lccn-n87944154 |

Die **Romeins-Hollandse reg** (Nederlands: *Rooms-Hollands recht,* Afrikaans : *Romeins-Hollandse reg)* is 'n ongekodifiseerde, skolasties-gedrewe en regspraak-gebaseerde Romeinse regstelsel soos dit toegepas is in Nederland en sy kolonies in die 17de en 18de eeue. As sodanig is dit 'n variëteit van die Europese kontinentale burgerlike reg of *ius commune*. Terwyl Romeins-Hollandse Reg so vroeg as die begin van die 19de eeu deur die Napoleontiese gemodifiseerde *code civil* in Nederland vervang is, is die praktyke en beginsels van die Romeins-Hollandse stelsel steeds aktief en passief toegepas deur die howe in lande wat deel was van die Nederlandse koloniale ryk, of lande wat deur voormalige Nederlandse kolonies beïnvloed is soos Guyana, Suid-Afrika (en sy bure Botswana, Lesotho, Namibië, Eswatini en Zimbabwe ), Sri Lanka, Indonesië, Suriname en die vroeëre Indonesies-besette Oos-Timor. Dit het ook die Skotse reg sterk beïnvloed. Dit het ook 'n geringe invloed op die wette van die Amerikaanse deelstaat New York gehad, veral in die instelling van die amp van aanklaer (*schout- fiscaal*). Geskiedenis ----------- Die Romeinse reg is gedurende die vroeë Middeleeue geleidelik laat vaar. Die teodosiaanse kode en uittreksels uit die keiserlike verordeninge van die dag (*constitutiones*) was welbekend in die opvolger-Germaanse state, en dit was noodsaaklik vir die handhawing van die alledaagse volkereg, wat bestaande Romeinse reg op Romeinse provinsies, en Germaanse reg op Germane toegepas het. Die *Breviarium van Alaric* en die *Lex Gundobada Romana* is twee van die verskeie hibriede-Romeins-Germaanse regskodes wat baie Romeinse regsmateriaal geïnkorporeer het. Omdat die val van die Wes-Romeinse Ryk die opstel van die Justinianus-kode voorafgegaan het, het die vroeë ontwikkelde Bisantynse-reg egter nooit 'n invloed uitgeoefen op Wes-Europa nie. Baie van hierdie vroeëre reg is vervang deur die latere feodale reg. Slegs die kanonieke reg het enige wesenlike hoeveelheid Romeinse reg op suksesvolle wyse behou en geïnkorporeer ten einde invloedryk te bly. Belangstelling in die leerstellings van Bisantynse prokureurs en advokate het gekom toe - teen ongeveer die jaar 1070 —'n eksemplaar van die *Digest* van Keiser Justinianus I sy weg gevind het na die noorde van Italië. Geleerdes aan die opkomende Universiteit van Bologna, wat voorheen slegs toegang tot 'n beperkte deel van die Justinianus-kode gehad het, het 'n intellektuele herontdekking van Romeinse reg veroorsaak deur onderrig van die reg aan te bied, gebaseer op Bisantynse regstekste. Howe het geleidelik Bisantynse reg begin toepas - soos dit in Bologna (en binnekort elders) onderrig is - eers as reg *in subsidium*- om toegepas te word wanneer daar geen plaaslike en toepaslike wetgewing of gewoontereg was nie, en later omdat regterlike beamptes (regters, landdroste, assessore) van mening was dat hierdie verfynde en genuanseerde regskonsepte meer in staat daartoe was om ingewikkelde sake op te los as die gebruiklike wette van Wes- en Sentraal-Europa. Hierdie proses, wat na verwys word as Resepsie, het in die 13de tot die 14de eeu in die Heilige Romeinse Ryk en die Middellandse See-gebied plaasgevind, dit was egter baie stadiger om na Noord-Europa te kom (bv. Sakse, Noord-Frankryk, die Lae Lande, Skandinawië). In die 15de eeu het resepsie *in complexu* Nederland bereik terwyl dit geassosieer was met die Heilige Romeinse Ryk. Terwyl Italiaanse advokate (*mos italicus* ) die eerste was wat 'n bydrae gelewer het tot die nuwe *Bisantyns*-gebaseerde regsleer, was Franse humanistiese doktrinale skolastici (*mos gallicus*) in die 16de eeu die invloedrykste. In die 17de en 18de eeu was dit die Nederlanders wat die grootste invloed gehad het. Lede van die *Hollandse Elegante School* ("skool vir elegante regspraak"; 1500–1800) was Hugo Grotius, Johannes Voet, Ulrich Huber, Gerard Noodt, J. en F. van de Sande, en vele ander. Hierdie geleerdes het daarin geslaag om die Romeinse reg te versmelt met regsbegrippe uit die tradisionele Nederlandse feodale gewoontereg, veral uit die provinsie Holland. Die gevolglike mengsel was oorwegend Romeins, maar dit bevat enkele kenmerke wat kenmerkend van Nederland was: hierdie hibriede regstelsel staan bekend as die Romeins-Hollandse Reg. Die Nederlanders het hul regstelsel toegepas in hul koloniale ryk. Op hierdie manier is die Nederlandse tak van die burgerreg (of *ius kommune* ) in afgeleë plekke toegepas, soos byvoorbeeld in Nederlands-Indië, Nederlands-Wes-Indië, die Kaapkolonie en Nederlands Ceylon. In Nederland is die Romeins-Hollandse reg skielik beëindig toe die Nederlandse marionetstaat - die Koninkryk Holland in 1809 die Franse Napoleoniese Kode aangeneem het, 'n ander stelsel, maar nietemin 'n tak van die burgerlike reg. Tog is die Franse reg nooit tydens of na die bewind van die destydse Nederlandse kolonies ingestel nie. As gevolg hiervan het die Romeins-Hollandse reg daarin geslaag om te oorleef, meestal in 'n hibriede vorm, gemeng met die Engelse reg, ook bekend as 'Anglo-Hollandse reg'. Vandag ------ Die invloed van Romeins-Hollandse reg bestaan nietemin voort in die voormalige Hollands-beheerde gebiede in Suid-Amerika. Suriname word steeds onder die Romeins-Hollandse regstelsel regeer. Aan die ander kant, in Guyana, word die Romeins-Hollandse regsbeginsels steeds op 'n beperkte manier toegepas op die beheer van eiendomme binne die land, ondanks die handhawing van die *Civil Law of Guyana Ordonnance of 1917* wat die Engelse gemeenregtelike stelsel bevoordeel. Regshervorming in voormalige Nederlandse kolonies ------------------------------------------------- Nederland het deelgeneem aan internasionale seminare, en opleidingsprogramme georganiseer deur internasionale vennootorganisasies, wat strek van 'n tweedaagse seminaar tot 'n tweeweeklikse program vir verskillende regspersoneel regoor die wêreld. Programme is ontwikkel vir Suriname, Aruba, Sint Maarten en Indonesië.

Cincinattus ontvang afgevaardigdes van die Romeinse senaat. Hy het in 458 en 439 v.C. as diktator opgetree. In die Romeinse Republiek was 'n **diktator** (d.w.s. een wat dikteer of gebied) 'n buitengewone magistraat (*magistratus extraordinarius*) met die absolute gesag om take te verrig asmede die bevoegdhede van 'n gewone magistraat (*magistratus ordinarius*). Die amp van *diktator* was 'n regsontwerp wat aanvanklik as *Magister Populi* (Meester van die Mense) bekend was, d.i. Meester van die Burgermag. Die Romeinse Senaat het 'n *senatus consultum* deurgevoer wat die konsuls gemagtig het om 'n diktator te nomineer – 'n enkele uitsondering op die Romeinse regsbeginsels van *kollegialiteit* (veelvuldige bekleërs van dieselde amp) en *verantwoordelikheid* (regsaanspreeklikheid vir amptelike aksies) – slegs een man is aangestel, en as hoogste magistraat was hy nie wetlik aanspreeklik vir sy amptelike aksies nie; 24 liktore het hom bygestaan. Slegs 'n enkele diktator is by wyse van die *imperium magnum* geoorloof, die groot en buitegewone gesag waardeur hy beslissings kon omverwerp, afsettings uit ampte kon gelas, of die doodstraf kon uitvoer op ander kuruliese magistrate wat ook met imperium bedeel was. Die diktator is aangestel ter uitvoering en voldoening van Romeinse staatsake genaamd *rei gerundae causa* (vir verrigting van die saak) of *seditionis sedandae causa* (vir ondersit van rebellie), soos in die geval van Sulla, wat as *dictator legibus faciendis et rei publicae constituendae causa* (diktator vir die maak van wette en beskikking van die grondwet), die presedente gestel het wat die Romeinse Republiek sou beëindig.[*verwysing benodig*] Sien ook -------- * Tiran

Dr. Willie Landman. Die Kuratorium van die Kweekskool, 1962. Dr. Landman sit derde van regs. Ds. **Willem Adolf Landman** (3 November 1909 – 27 Augustus 1986) was ’n predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk wat veral onthou word vir die standpunt wat hy reeds in die 1960’s teen apartheid ingeneem het. So was hy byvoorbeeld met die Cottesloe-kerkeberaad einde 1960 een van net vier stemme in die NG Kerk se Federale Raad wat ten gunste van die beraad se besluite was. Herkoms en opleiding -------------------- Willie Landman is gebore op die plaas Waaihuewel in die distrik Alexandria. Sy ouers was Johannes Jacobus Nicolaas Landman (28 Maart 1867 - 14 Desember 1935) en Jacoba Margaretha (gebore Potgieter, 15 Augustus 1873 - 14 Desember 1931). Reeds lank voor die Groot Trek was die Landman-familie in die omstreke van Olifantshoek (Alexandria se ou naam) woonagtig. Met die Trek het Karel Pieter Landman aan die hoof van 39 gesinne in Oktober 1837 uit die distrik na Natal getrek. Dié waardige leier, tot wie se nagedagtenis die Karel Landman-gedenkteken op De Kol-rant naby Alexandria opgerig is en wat ds. Landman selfs tydens 'n groot saamtrek op 16 Desember 1939 onthul het. Karel Landman was die broer van Willie Landman se oupagrootjie. Hy ontvang sy skoolopleiding op Alexandria en op Somerset-Oos, waar hy aan die Gill-kollege matrikuleer en daarna die graad B.A. aan die Universiteit Rhodes met onderskeiding geslaag. Ds. A.P. Smit skryf in die gemeente Swartland se 200-jarige gedenkboek: "Reeds hier het hy as leier onder die studente begin uitblink en o.m. die voorsitterskap van die 'Hollandse Kring' beklee." Hy vertrek in 1930 Boland toe vir verdere studie aan die Universiteit van Stellenbosch. In 1931 begin hy sy vierjarige studiekursus aan die Kweekskool, waar ds. K.W. Heese ', sy toekomstige kollege in die NG gemeente Swartland, 'n klasmaat was. Ds. Smit skryf: "In die studente-samelewing is van sy gawes van leierskap in toenemende mate gebruik gemaak, o.m.m deur hom as voorsitter van die Universiteitsdebatsvereniging te kies. Hy het hom toe reeds as redenaar onderskei, o.a. deur die verowering van die Redenaarsbeker van bogenoemde debatsvereniging." Einde 1933 het hy die kandidaarseksamen met onderskeiding afgelê en die volgende jaar is hy tot die evangeliebediening toegelaat. Gemeentebediening ----------------- Die NG gemeente Swartland se kerkraad, 1944/'45. Dr. Landman sit vierde van links in die tweede ry en sy medeleraar, ds. K.W. Heese, regs van hom. Van Februarie tot April 1935 het ds. Landman as hulpleraar in die moedergemeente Port Elizabeth opgetree waarna hy na Bethal in Transvaal is om van Mei tot Oktober daardie jaar ook as hulpleraar behulpsaam te wees. In Januarie 1936 keer hy terug na Port Elizabeth en dié keer is hy op 4 April as hulpleraar in die gemeente met oplegging van hande bevestig. Aan dié plegtigheid het deelgeneem di. T.J. Martin, P.M. van Heerden, J.H. van Wyk, J.C. Reyneke, G. Moolman, J.A. Kotzé, D.L. Steyl, F.J. Minnaar, W.S. Conradie en J. McRobbert, wat die Engelse kerke van die Baai verteenwoordig het. Sy eerste gemeente, van 1937 tot 1940, was Murraysburg waarna hy tot 1958 medeleraar van die NG gemeente Swartland op Malmesbury was. In 1958 is hy aangestel as die eerste direkteur van die Inligtingsburo van die NG Kerk in Suid-Afrika. Murraysburg ----------- Ds. Landman is op 1 Februarie 1937 na Murraysburg beroep en op 10 April daar bevestig. Ds. P.J. Retief, in wie se dienstyd Willie Landman ’n klein seuntjie in die Sondagskool van Alexandria was, het die bevestigingsrede gehou. By dié geleentheid was ook teenwoordig di. J.C. Cronjé van Richmond, J. Rabie van Beaufort-Wes, Berning Malan van Graaff-Reinet en eerw. F. Blignaut van Graaff-Reinet se sendinggemeente. Ds. Landman sy intreerede gehou oor 1 Kor. 9:16: "Want as ek die evangelie verkondig, is dit vir my geen roem nie; want die dwang is my opgelê, en wee my as ek die evangelie nie verkondig nie!" Dr. J.A.S. Oberholster skryf in die gemeente Murraysburg se eeufeesgedenkboek: "Ds. Landman se bediening te Murraysburg was ’n voortbouing op gelegde fondamente. As jong predikant het hy hom met onvermoeide ywer aan die werk gewy en sy daadwerklike belangstelling laat uitgaan na al die terreine van die gemeentelike lewe." Ná ’n geseënde bediening van net meer as drie jaar het ds. Landman in Junie 1940 van Murraysburg afskeid geneem. Dr. Oberholster skryf hy en mev. Landman was besonder geliefd, soos duidelik uit die afskeid blyk. Selfs die Engelssprekende lede van die gemeenskap het by wyse van toespraak en geskenke hul waardering uitgespreek, want ds. Landman het vir hulle dienste in Engels gehou. Vir sy afskeidsboodskap het hy Hand. 20:32 gekies. Ná ’n treffende rede het oudl. J.J. van den Berg ’n adres voorgelees en het ds. Landman geantwoord: "Hoewel tere bande verbreek word, sal bande van herinnering, van liefde, van belangstelling en voorbidding nooit verbreek word nie." Eredoktorsgraad --------------- Op 7 Desember 1978 ken Maties ’n eredoktorsgraad aan hom toe met die volgende aanbeveling: "Ds. Landman het sy kerk en land in die algemeen onvermoeid gedien, nie net as predikant nie, maar veral in sinodale werksaamhede en kommissies, in ekumeniese werksaamhede, as direkteur van die NG Kerk se Inligtingsburo en met die publikasies wat uit sy pen verskyn het. Hy was ook voorsitter van die ad hoc-kommissie wat deur die Algemene Sinode van 1970 in Pretoria benoem is en wat die omvattende sg. "Landman-verslag" oor Rasseverhoudinge in die lig van die Skrif aan die Sinode van 1974 voorgelê het; dit word beskou as een van die omvattendste en ewewigtigste teologiese geskrifte wat oor hierdie vraagstuk in ons land (en moontlik die wêreld) die lig gesien het. In sy hoedanigheid as direkteur van die Inligtingsburo het ds. Landman in die brandpunt van kerklik-teologiese diskussies met buitelandse geleerdes gestaan. Veral op hierdie gebied het hy ontsaglike dienste aan ons land gelewer. "Hy het 'n biblioteek opgehou van buitelandse publikasies oor Suid-Afrika, 'n wêreldwye korrespondensie aan die gang gehou met vriend en vyand van Suld-Afrika en 'n kerklik-diplomatieke diens in die lewe geroep, enig in sy soort. Ten spyte van sy buitengewone vol program het ds. Landman tog verskillende publikasies die lig laat sien. Belangrikste hiervan is seker A Plea for Understanding wat hy opgestel het as antwoord op die beskuldigings teen die Kerk in Suid-Afrika deur die Reformed Church of America. Sy argumente was suiwer en oortuigend. Daarvan getuig die feit dat die Reformed Church en ander kerklike instansies in Amerika hul houding teenoor Suid-Afrikaanse Kerk ten gevolge daarvan ten goede verander het." Gesinslewe en eerbewyse ----------------------- Ds. Landman is op 24 Julie 1937, 'n paar maande nadat hy op Murraysburg bevestig is, getroud met Heletje Aletta Jacoba (gebore Engelbrecht, 28 Januarie 1914 – 8 Januarie 2000). Die kerkraad het vier lede afgevaardig om die huweliksplegtigheid in Port Elizabeth te gaan bywoon en 'n geskenk van die gemeente te oorhandig. Mev. Landman was 'n dogter van Kakamas, maar het onderwys in Port Elizabeth gegee ten tyd van haar huwelik. Dr. J.A.S. Oberholster skryf in 1955: "Met toewyding en ywer steun sy haar man in al die vertakkinge van die gemeentelike werksaamhede." Staatspres. P.W. Botha het in 1987 die Orde vir Voortreflike Diens (Klas II Silwer) postuum aan dr. Landman toegeken. Die Burger huldig hom --------------------- Die volgende hoofartikel oor dr. Landman het in *Die Burger* van 28 Augustus 1986 verskyn: "DR. W.A. LANDMAN, wat gister oorlede is, het sy Kerk en sy land op voortreflike wyse gedien. Hy was in die eerste en laaste plaas predikant. As leraar het hy met sy welluidende stem en heldere uiteensetting sy hoorders geboei en mense na die kerk gelok. As herder het hy groot agting en liefde verwerf in die gemeentes waar hy gestaan het. Hy het die seldsame vermoë gehad om gemoedelik met mense om te gaan sonder om die waardigheid van die predikantsamp geweld aan te doen. Maar hy was meer as net predikant. Hy was ook kerk-staatsman in die beste sin van die woord. In die benadering van Suid-Afrika se allesoorheersende vraagstuk, wat uiteraard die Kerk in sy wese raak, het hy hom deur Skrifbeginsels laat lei en die oortuigings waartoe hy só geraak het, konsekwent en vreesloos verkondig en uitgeleef. Aanvanklik was hy een van die sterkste voorstanders en oortuigendste verkondigers van die idee van aparte vryhede vir die swartmense van Suid-Afrika, omdat hy, soos andere, daarin die sekerste manier gesien het om ooreenkomstig die eise van die Skrif reg en geregtigheid aan hulle te laat geskied. Maar toe daardie idee onhaalbaar geblyk het, het hy nie geskroom om 'n ander weg in te slaan nie, nog steeds met dieselfde doel voor oë. In die Cottesloe-beraad van 1960 het hy 'n sleutelrol gespeel, en in die storm wat daarop gevolg het, het hy by die omstrede besluite wat daar geneem is, bly staan terwyl sommiges hulle haastig daarvan probeer distansieer het. Dit het hom verguising in sekere kringe besorg en waarskynlik ook verdere opgang in die Kerk gekos. Maar hy kon nog die genoegdoening smaak dat die ideë wat destyds so skerp veroordeel is, in breë kring aanvaar word. As eerste direkteur van inligting van sy Kerk het hy reuse-werk gedoen om nie net die NG Kerk se saak nie, maar ook Suid-Afrika s'n, te stel, sowel teenoor buitelandse besoekers as by talle geleenthede in die buiteland. Aan sy eggenote en kinders gaan Die Burger se opregte deelneming uit." Brief in Die Burger ------------------- Die volgende brief deur Vivia Ferreira van Tamboerskloof het op 4 Desember 1986 in *Die Burger* verskyn: "Hoe kleinlik kan ons Afrikaners somtyds wees. As die uitlatings van mev. Anna Boshoff (Die Burger, 29 November) aangaande die toekenning van die Verwoerd-prys aan daardie groot Suid-Afrikaner, dr. Anton Rupert, nie so belaglik is nie, sou dit tragies gewees het. Ek wonder wat haar vader, wyle dr. H.F. Verwoerd, sou gesê het - hopelik iets diplomaties. AMBASSADEUR Aan die ander kant, kan ons ooit vergeet wat aan twee uitstekende kerkmanne gedoen is, nl. wyle dr. A.J. van der Merwe, jare lank leraar van die Groote Kerk, Kaapstad, en Moderator van die Kaapse Sinode en die Algemene Sinode, en wyle dr. W.A. Landman, geliefde oud-leraar van Malmesbury en Direkteur van Inligting van die NG Kerk? Dit was algemeen aanvaar dat 'Dr. A.J.' en 'Ds. Landman', soos hulle alombekend was, onderskeidelik as ambassadeur in Nederland en Moderator van die Algemene Sinode aangestel sou word. Toe kom die debakel van die Cottesloe-beraad en hulle het vasbeslote sommige aspekte van die Verwoerd-beleid, sover dit die kerk raak, teengestaan. Hulle is verguis. Soos duisende ander Suid-Afrikaners dank ek die Here vir dr. Anton Rupert. As entrepreneur, bewaarder van ons historiese erfenis, ons dierelewe en ekologie en, bowenal, Christen-mens wat eerbied vir die menswaardigheid van iedereen het, huldig ons hom. Ek hoop net dat wanneer mev. Anna Boshoff, haar kinders, kleinkinders en ander familielede die pragtig herstelde fynbos van Bettysbaai in die toekoms geniet, hulle in hul siel dankie sal sê vir 'n Anton Rupert." Bronne ------ * (af) Matieland, 1978. URL besoek op 10 Augustus 2015. * (af) Hoofartikel: Dr. Landman, *Die Burger*, 28 Augustus 1986. URL besoek op 10 Augustus 2015. * (af) Dr. en mev. Landman se grafsteen op die perseel van die NG kerk Swartland. URL besoek op 10 Augustus 2015.

*Moet nie met die akteur Willie Esterhuizen verwar word nie.* **Willem Petrus Esterhuyse** (1936-) is 'n emeritus-professor in filosofie en besigheidsetiek aan die Universiteit van Stellenbosch. Hy speel ’n belangrike rol met die onderhandelings in die aanloop tot die oorgang na ’n demokrasie in Suid-Afrika. Hy skryf verskeie filosofiese en politieke werke. Lewe en werk ------------ Willem Petrus (Willie) Esterhuyse is op 19 Augustus 1936 in Laingsburg gebore. Sy ouers is Willie en Elize Esterhuyse en hy het ’n jonger broer, De Waal. Hy word naby Laingsburg groot op Middelplaas in die omgewing en gaan skool in Laingsburg. Hy studeer vanaf 1954 aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy eers in die teologie studeer maar dan van studierigting verander. Hy behaal sy B.A.-graad, in 1958 sy M.A.-graad en in 1964 sy D.Phil.-graad met ’n proefskrif oor *Metafisika van die subjektiwiteit: die heautologies-oikeiologiese ontplooiing van die metafisika van die subjektiwiteit in Nietzsche se oorwinning van die Europese nihilisme*. Op universiteit is hy primarius van die Dagbreek-koshuis en lid van die studenteraad. Hy studeer ook in Nederland aan die Universiteit van Utrecht en in Duitsland. Van 1965 tot 1967 is hy ’n senior lektor aan die Durban Universiteitskollege (later die Universiteit van Durban-Westville). Hier begin hy die departemente van filosofie en staatsleer. In hierdie tyd is hy lid van die Afrikaner Broederbond, voorsitter van die Rapportryers en stryder vir Afrikaner-nasionalisme. Dan aanvaar hy vanaf 1968 ’n pos as senior lektor in Filosofie aan die Randse Afrikaanse Universiteit. Hy is vanaf 1974 professor in Filosofie aan die Universiteit van Stellenbosch en vir lank ook verbonde aan die Nagraadse Bestuurskool van hierdie universiteit, waar hy sake-etiek doseer. In 1998 tree hy af by die Departement van Filosofie en in 2002 by die Bestuurskool, waarna hy steeds op tydelike basis gereelde lesings by die universiteit aanbied. In 1988 word hy koshuisvader van Goldfields, die nuwe koshuis van die Universiteit van Stellenbosch wat gebou is met skenkingsgeld op voorwaarde dat dit ’n ten volle geïntegreerde koshuis moet wees, waar blank en nie-blank saamwoon. Om binne die apartheidswette te bly word die koshuis aan die grens van die dorp gebou. Hierdie ondervinding versterk sy kritiese beskouing van die apartheidsbeleid. Op die aandrang van die Nasionale Intelligensiediens neem hy ’n leidende rol in die inisiatief om Nasionale Party leiers te oorreed om met die ANC te begin onderhandel en wanneer struikelblokke dreig om die onderhandelings skipbreuk te laat ly, is hy grootliks daarvoor verantwoordelik dat beide partye oorgehaal word om voort te gaan daarmee. So neem hy deel aan die vertroulike Afrikaner-ANC gespreksprojek in Brittanje in 1987 en reël die eerste amptelike ontmoeting tussen lede van die destydse Nasionale Intelligensiediens (Mike Louw en Maritz Spaarwater) en Thabo Mbeki en Jacob Zuma wat op 12 September 1989 plaasgevind het. In die tydperk tussen 1987 en 1990 tree hy as geloofwaardige tussenganger tussen die regering en die ANC op en aangesien sy integriteit deur beide partye as onberispelik beskou word, speel hy sodoende ’n deurslaggewende rol in die totstandkoming van demokrasie in Suid-Afrika. Hierdie interaksie word later in die internasionale rolprent *Endgame* uitgebeeld. Na aftrede gee hy ook op tydelike basis lesings aan die Universiteit van Kaapstad se Sakeskool. Hy is raadslid van KunsteKaap, die Klein Karoo Nasionale Kunstefees, die Filosofiese Vereniging van Suid-Afrika en die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. In die private sektor is hy nie-uitvoerende direkteur van verskeie organisasies, insluitende Barinor Holdings Beperk, Mediclinic International, Metropolitan Life, Plexus en Murray and Roberts Holdings Beperk, terwyl hy as tesourier optree vir Nations Trust, die Freedom Park Trust en Sanlam se Demutualisation Trust. Vir verskeie publikasies lewer hy gereelde rubrieke, insluitende *Finansies en Tegniek*, *Beeld*, *Die Volksblad* en *Die Burger*. In 1996 lewer hy die D.F. Malherbe-gedenklesing by die Universiteit van die Vrystaat onder die titel *Akademiese vryheid in die branding*. Hy is getroud met Annemarie Barnard, wat ’n doktorsgraad verwerf het en ’n lektor in Wiskunde is aan die Universiteit van Stellenbosch. Hulle het ses kinders, twee dogters en vier seuns, en woon in Paradyskloof in Stellenbosch. Hy besit ook die plaas Witwaterskloof naby Botrivier. Die plaashuis, met alles daarin, word in Februarie 2000 in ’n vernietigende brand verwoes. Skryfwerk --------- Sy geskrifte hanteer filosofiese kwessies in hoofsaaklik die wysgerige, godsdienstige en politieke milieus. In *Friedrich Wilhelm Nietzsche: Filosoof met ’n hamer* behandel hy die omstrede filosoof Nietzsche se denke, terwyl hy Karl Marx se filosofie ontleed in *Karl Marx: Filosoof van die revolusie*. *Pleitbesorger vir hoop* is ’n lewensbeskrywing van Anton Rupert en sy lewensfilosofieë. *Sake-etiek in die praktyk* plaas hierdie belangrike onderwerp onder die soeklig en kommunikeer ingewikkelde konsepte op helder en eenvoudige wyse. Die Randse Afrikaanse Universiteit publiseer sy geskrifte oor *Die subjektiwiteitsmotief in die wysgerige denke vanaf Plato tot Hegel* en *Wetenskap en Maatskappy*. Sy besinning oor die godsdiens roer verskeie sensitiewe kwessies aan. *Genade sonder weerga* is ’n besinning oor die eerste elf hoofstukke van Genesis in die Bybel. *God en die gode van Egipte* ondersoek die oorsprong en gemeenskaplikheid van die gelowe in die Midde-Ooste en Egipte, wat hom tot die slotsom bring dat daar deur die millennia en onder mense van alle tye een gemeenskaplike deler is, naamlik die soeke na geregtigheid. God is dan vir hom nie ’n persoonlike God nie, maar ’n energie – en energie kan nie geskep of vernietig word nie, dit was maar net altyd daar. *Die God van Genesis* sit sy persoonlike soektog na God voort en verskaf baie inligting oor die antieke filosowe, ou geskrifte en historiese interpretasies daarvan. Hierdie boek was aanvanklik veronderstel om deel te vorm van *God en die gode van Egipte*, maar word apart gepubliseer vanweë integrasieprobleme. Dit is steeds ’n weergawe van ’n persoonlike soektog. *Geagte Jahwe* sluit die persoonlike soektog na God af en bestaan uit elf briewe wat die skrywer direk aan God rig. In die briewe word persoonlike kwessies aangeraak asook aktuele kwessies soos die stryd tussen Christene en Moslems en die politiek. In die boek word daar dan finaal afskeid geneem van die tradisionele godsbeeld waaraan gelowiges steeds vashou. In 1979 skud hy die Afrikaner-establishment se fondamente met die publikasie van *Afskeid van apartheid* (later in Engels uitgegee as *Apartheid must die*) waarin hy die onafwendbaarheid van apartheid se mislukking uitwys. Dit is grootliks hierdie boek en sy reputasie as verligte en bekwame filosofiese denker wat hom in ’n posisie plaas om later ’n groot rol te speel as tussenganger in die sensitiewe vryheidsonderhandelings. *Apartheid must die* word in 1982 bekroon met die Sunday Times Award for political writing. In *Eindstryd* (in Engels *Endgame*) vertel hy die verhaal van sy intense betrokkenheid met die onderhandelinge wat eindelik gelei het tot die val van die apartheidsregering en die bewindsoorname deur die ANC. Eerbewyse --------- Hy ontvang in 1984 die Stalsprys vir Filosofie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, in 1982 die Sunday Times Prestige Prize for Political Literature en in 1988 die Leon/Fox Community Relations Award. In 1999 word hy deur Akademie bekroon met die N.P. van Wyk Louw-medalje wat toegeken word vir skeppende bydraes tot die ontginning, organisasie en volgehoue uitbouing van ’n vertakking van die geesteswetenskappe. In 2001 word hy deur die MBA-studente (afkomstig uit meer as twintig lande) aan die Nyenrode Universiteit in Nederland aangewys as professor van die jaar. Hierdie studente het in die loop van die jaar sy lesings oor sake-etiek bygewoon en ook lesings aan verskeie ander universiteite wêreldwyd, insluitende in die Verenigde State van Amerika. Die Staatspresident ken in 2003 die Orde van Luthuli (Silwer) aan hom toe vir sy rol in die onderhandelings tussen die ANC en die apartheidsregering. In 2003 ken die Universiteit van Stellenbosch ’n eredoktorsgraad aan hom toe Bibliografie ------------ * *F.W. Nietzsche: Filosoof met 'n Hamer* (1975) * *Afskeid van Apartheid* (1979) * *N.P. van Wyk Louw se Geding met God* (1979) * *Die Mens en sy Seksuele Moraal* (1980) * *Apartheid must Die* (1981) * *Die Pad van Hervorming* (1982) * *Karl Marx: Filosoof van die Revolusie* (1984) * *Pleitbesorger vir Hoop* (oor Dr Anton Rupert) (1986) * *Moderne Politieke Ideologieë* (medeskrywer)(1987) * *Genade Sonder Weerga* (1988) * *Broers Buite Hoorafstand* (1989) * *The Myth Makers* (1990) (in medewerking met Pierre du Toit) * *The ANC* (Mederedakteur) (1991) * *Sake-etiek in die Praktyk* (1991) * *Intellektueel in konteks : opstelle vir Hennie Rossouw* (medeskrywer) * *Thabo Mbeki: Africa – The Time has Come* (mederedakteur) (1998) * *Thabo Mbeki: Africa: Define Yourself* (mederedakteur) (2002) * *Anton Rupert: 'n Lewensverhaal* (in medewerking met Ebbe Dommisse)(2008) * *God en die gode van Egipte* (2009) * *Die God van Genesis* (2010) * *Eindstryd* (2012) * *Geagte Jahwe* (2015) Bronnelys --------- ### Boeke * Kannemeyer, J.C. *Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2*. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. *Die Afrikaanse literatuur 1652–2004.* Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Van Niekerk, A (samesteller). 1996. *Filosoof op die Markplein: Opstelle vir en deur Willie Esterhuyse*. Kaapstad: Tafelberg. ### Tydskrifte en koerante * De Villiers, Johannes. Willie Esterhuyse – soeker na geregtigheid. Lig, April 2009 * Gaum, Frits. Gooi Esterhuyse die baba met die badwater uit? Kerkbode, 16 Oktober 2009 * Lamprecht, Maryna. Die regering moet hoor wat ons sê. Beeld, 12 Julie 2012 * La Vita, Murray. Eindstryd van apartheid. Beeld, 12 Mei 2012 * Le Roux, Frieda. Geloof en politiek al ou bedmaats. Die Burger, 4 Julie 2009 * Retief, Hanlie. Politieke profeet. Sarie, 29 Januarie 1997 * Troskie, Sandra. ’n hart wat lig is. By, 3 Julie 2010 * Truter, Suzette. Straat-filosoof. Sarie, 14 Julie 1999 * Van der Merwe, Kirby. Noag is net ’n storie, sê prof. Beeld, 30 September 2009 * Van Niekerk, Anton. Op die markplein van idees. Beeld, 25 Augustus 2006 ### Verwysings 1. 1 2 3 Stellenbosch Writers: 2. 1 2 Who’s who Southern Africa: Geargiveer 28 Maart 2017 op Wayback Machine 3. ↑ Joubert, Jan-Jan. Brand verwoes prof. Willie se drome. Rapport, 20 Februarie 2000 4. ↑ Brink, André P. Rapport, 22 Junie 1975 5. ↑ Cloete, T.T. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 18 no. 2, Junie 1978 6. ↑ Small, Adam. Beeld, 8 Maart 1976 7. ↑ Scholtz, Leopold. Die Burger, 7 Maart 1985 8. ↑ Prinsloo, W.S. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 29 no. 3, September 1989 9. ↑ Jones, Chris. Beeld, 18 Januarie 2016 10. ↑ Oosthuizen, Jean. Rapport, 20 September 2015 11. ↑ Jordaan, Willem. Beeld, 21 Mei 2012 12. ↑ Malan, Rian "Beeld" 21 Mei 2012 13. ↑ Anoniem. Beste Professor. Matieland, volume 2 2001

**Willie Gillis, jr.** (algemeen bekend as **Willie Gillis**) is 'n fiktiewe karakter wat deur Norman Rockwell geskep is vir 'n reeks Tweede Wêreldoorlog-skilderye wat op die voorblad verskyn het van elf uitgawes van *The Saturday Evening Post* tussen 1941 en 1946. Met die rang van weerman was Gillis 'n Jan Alleman wie se loopbaan gevolg kon word - vanaf induksie tot ontslag – op die voorblad van die tydskrif *Post* sonder dat hy ooit in 'n veldslag uitgebeeld is. Gillis en sy vriendin was gemodelleer deur twee van Rockwell se kennisse. Alhoewel Gillis nie eksklusief op Post voorblaaie gebruik was nie, was die Willie Gillis voorbladreeks 'n keurmerk van Rockwell se werk gedurende die oorlog. In Rockwell se fleur en op die hoogtepunt van The *Post se* populariteit het dit 'n intekenaarskap *van* 4 miljoen gehad waarvan talle intekenaars geglo het dat Gillis 'n regte mens was. Rockwell se oorlogtyd kuns, wat insluit Willie Gillis, die *Four Freedoms* en Rosie the Riveter het bygedra tot die sukses van die verkoopspoging van oorlog effekte. Sedert 1999 was die Gillis reeks  ingesluit by twee groot Rockwell toere. Van 1999–2002 het dit getoer as deel van 'n Rockwell *Post* voorbladkuns terugblik. Vanaf 2006–2010 toer dit as deel van 'n 1940's Tweede Wêreldoorlog Rockwell kunsuitsstalling. Agtergrond ---------- Van 1916  tot en met sy Kennedy gedenkvoorblad op 16 Desember 1963, het Rockwell 321 tydskrif voorblaaie  vir The *Post* illustreer, wat een van die gewildste tydskrifte was gedurende die eerste helfte van die 20ste eeu met 'n intekenaarskap van 4 miljoen. Rockwell het die Amerikaanse lewenstyl gedurende die Eerste – en Tweede Wereldoorlog illustreer in 34 van sy voorblaaie  en het in totaal 33 Post voorblaaie tydens die Tweede Wereldoorlog geskep. Vir grootliks die eerste helfte van die 1940"s het Rockwell se voorblad illustrasies gefokus op die menslike kant van die oorlog. Rockwell het steun vir die Tweede Wêreldoorlog aangemoedig deur middel van sy voorblaaie wat oorlog effekte onderskryf het, vroue aangemoedig het om te werk, en mans aangemoedig het om vir weermagdiens aan te meld. Sy Tweede Wêreldoorlog illustrasies het temas soos patriotisme, verlange, 'n skuif in geslagsrolle, hereniging, liefde, arbeid, gemeenskap en familie in tyd van oorlog gebruik om die oorlog te ondersteun. In sy rol as tydskrif illustreerder, tref Rockwell vergelykings met Winslow Homer, 'n Amerikaanse Burgeroorlog illustreerder vir *Harper's Weekly*. Rockwell se kunstige uitdrukkings sou na bewering bygedra het tot die aanvaarding van die doelstelling van die *Four Freedoms* soos uiteengesit  in VSA President Franklin Roosevelt se Staatsrede in 1941. Sy *Four Freedoms skilderye* het$132 miljoen ingesamel tydens 'n veldtog ten gunste van oorlog effekte. Willie Gillis was 'n sproetgesig, gemiddelde Amerikaanse karakter wat gedien het as een van Rockwell se belangrikste voorbladmanne tydens die Tweede Wêreldoorlog. Daar word na die Gillis karakter verwys as 'n gewone mens wat die  tipiese Amerikaanse Tweede Wêreldoorlog soldaat versinnebeeld het. Gillis is deur Rockwell geskep in 1940 tydens die eskalasie van die Europese oorlogsteater waarin Amerikaners by die strydkragte aangesluit het of opgeroep is onder die *Selective Training and Service Act* van 1940. Rockwell gee die krediet vir die Willie Gillis naam aan sy vrou, wie dit uit 'n ou kinderboek, *Wee Willie Winkie, verkry het*. Rockwell het Gillis beskryf as "an inoffensive, ordinary little guy thrown into the chaos of war." Die publiek het identifiseer met Rockwell se uitbeelding van die "klein outjie" wat sy plig nagekom het in die tyd van oorlog. Gillis was waarlik erken as die tipiese G.I. en Rockwell se oorlogkuns bly steeds taamlik gewild: die ondertekende en oorspronklike  29 Mei 1943 uitbeelding van *Rosie the Riveter* het by 'n Sotheby veiling verkoop vir $4,959,500 op 22 Mei 2002. Sommige van die Willie Gillis skilderye en die *Rosie the Riveter*  skildery was uitgeloot tydens die Amerikaanse Departement van Finansies se Tweede Oorlog leningsveldtog vanaf 12 April – 1 Mei 1943. Die Gillis karakter deurstaan generasies later steeds letterkundige en kunssinnige vergelyking. Post Illustrasies ----------------- ### Reeks Oorsig In *Willie Gillis: Food Package*, Gillis' 1941, het hy 'n omgee-pakkie (care package) gedra. Tien daaropvolgende voorblaaie het Gillis uitgebeeld in verskeie rolle: in uniform by die kerk;die soldaat wat kombuisdiens verrig; die seun wat die familie tradisie van militêre diensplig voortsit;   'n stillewe van die Gillis familiefoto's; en twee ontstelde (jaloerse) meisies wat elk 'n foto vashou wat Gilles aan hulle gestuur het vanaf die oorlogsfront. Gillis het ontwikkel met die verloop van die reeks totdat hy byna onherkenbaar was in die finale bydrae. Rockwell het 'n goeie einde vir die reeks voorsien deur Gillis op die GI Bill uit te beeld waar hy as student saam met 'n groep kollege studente ontspan.Ons weet dat dinge goed afgeloop het vir Gillis aangesien hy  op die finale voorblad in 1946 gewys word as 'n student aan Middlebury College wat op 'n versterbank sit en pyp rook met sy "penny loafers" aan.  Vir sommige is die vierde stuk – *Willie Gillis: Hometown News* – die een wat Willie Gillis se plek in Amerikaanse geskiedenis verseker het omdat families met Gillis kon identifiseer. Die sesde stuk -  *Willie Gillis in Church -* was die vroegste van sy werk met betekenisvolle godsdienstige temas. *Willie Gillis in College* veroorsaak kritiese oorsig omdat die persepsie bestaan dat dit  transformasie van die karakter verteenwoordig. Dit behoort aan die Washington Mutual Bank van Seattle. In 2000 het hule dit geleen aan die Universiteit van Wisconsin–Madison. Dit is 'n studie in teenstelling met die trant en styl van die oorlog komponente van die reeks. Deurgaans het die voorbladreeks nooit vir Gillis uitgebeeld in die stryd of in enige vorm van gevaar nie – ook nie gewapen of met gewapende vyande nie. Rockwell het gevoel dat daardie soort uitbeeldings beter vertoon word deur die nuusrolprente en foto's. Rockwell het ten minste een voorstelling van Gillis gemaak wat nie op die voorblad was nie. Die skildery *Willie Gillis in Convoy* is geskep in 1943, en wys Gillis in gevegsuniform agterin 'n militêre voertuig met sy wapen byderhand. Rockwell het die skildery geskenk aan die Hoërskool Gardner se finalejaarsklas – waar dit in die hoof se kantoor gehang het tot 2000. Die skool het dit daarna geleen aan die Gardner Museum. 'n Houtskoolskets van die skildery is verkoop vir $107,000 in 1999.  Daar het kommer bestaan dat die skildery nie op 'n veilige plek gehang het nie. Die skildery is in 2005 gerestoureer en teruggehang by die Hoërskool. ### Modelle Robert Otis "Bob" Buck was Rockwell se model vir Gillis en het lateraan aangemeld vir diens in die Amerikaanse Vloot. Buck het in Arlington by 'n saagmeule gewerk. Toe die 15-jarige Buck vir Rockwell ontmoet om vir die eerste keer te poseer, was Buck maar net 5 voet4 duim(1.63 m) lank. Buck het op daardie tydstip 'n haarlok gehad wat oor sy voorkop geval het. Rockwell was opsoek na 'n model toe hy Buck by 'n "square dance" in Arlington, Vermont ontmoet het. Rockwell het Buck van alle kante bekyk gedurende die dans en Buck het vir Rockwell gwaarsku dat indien hy nie ophou om te staar nie, Buck hom sou platslaan. Buck was vrygestel van diensplig maar hy wou sy patriotiese plig nakom en het as vloot vlieënier aangemeld  in. Buck het in die Suidsee diens gedoen tydens die oorlog. Nadat Buck aangesluit het, het Rockwell op geheue en van foto's gewerk om sy illustrasies te voltooi.  Soms het hy Gillis net in die agtergrond ingewerk deur middel van 'n foto teen die muur. Rockwell wou die reeks beëindig maar die *Post* se redaksie het beswaar gemaak omdat die karakter te gewild was. Die publiek het dit geniet om Gillis se sake fyn dop te hou. Gillis was so gewild op 'n stadium dat die *Post* honderde navrae gekry het rakende die beproewings van die karakter wat talle mense as 'n regte mens beskou het. Veral families genaamd Gillis was baie begaan oor die welsyn van die weerman. Alhoewel Buck weggegaan het, was die model wat Gillis se meisie uitgebeeld het, steeds beskikbaar. Sy was  mede-illustreerder, Mead Schaeffer, se dogter. Rockwell skilder haar waar sy getrou lê en slaap om middernag op Oujaarsaand met foto's van Willie Gillis bokant haar bed in *Willie Gillis: New Year's Eve*. Die daaropvolgende voorblad van 11 duim (280 mm) × 14 duim (360 mm)  *Willie Gillis: Generations*, beeld die Gillis militêre familie uit in foto's bokant 'n boekrak vol van Gillis oorlog boeke. Hierdie voorblad het aanleiding gegee tot honderde briewe van Gillis'e wat die denkbeeldige boeke wou koop. Mead se dogters Lee en Patty Schaeffer het kompeterende emosies teenoor Gillis vertoon in een *Post* voorblad. Moderne verwysings ------------------ Die vrou wat poseer het vir illustrasies van Gillis se vriendin was ingesluit by die 90-minuut PBS *American Masters* reeks rolprent *Norman Rockwell: Painting America*. Die rolprent het saamgeval met die eerste omvattende Rockwell rondreisende uitstalling, getiteld *Norman Rockwell: Pictures for the American People*, wat sewe stede besoek het. Die High Museum of Art en die  Norman Rockwell Museum het 'n uitstalling produseer wat begin het by die High Museum op 6 November 1999 en aangedoen het by die Chicago Geskiedkundige Vereniging, Corcoran-kunsgalery, San Diego Kunsmuseum, Phoenix Kunsmuseum, en Norman Rockwell Museum voor die afsluiting by die Solomon R. Guggenheim Museum op 11 February 2002.Na afloop van die amptelike toer is die voorblaaie vertoon by die Florida Internasionale Museum vanaf April 2002 tot 16 June 2002. In September 2002 is dit ook uitgestal by die Eastern States Exposition in West Springfield, Massachusetts. Gedurende die eerste 16 dae van die skou was die bywoningsyfer 1,052,511. Van 2006 tot  2010 het Gillis saam met die *Four Freedoms* en *Rosie The Riveter*  verskyn in 'n reisende uitstalling getiteld *Norman Rockwell in the 1940s: A View of the American Homefront*.  Die 44-stuk uitstalling was georganiseer deur die Norman Rockwell Museum  en het gestop by plekke soos die  Pensacola Kunsmuseum (April–July 2006), Rogers Geskiedkundige Museum (June–August 2007), James A. Michener Kunsmuseum (19 Oktober 2007 – 10 February 2008) en die  Nasionale Museum van die Marinierskorps (28 September 2009 –  9 January 2010). Willie Gillis Reeks ------------------- Rockwell het nie sy werke benoem nie, maar sommige het wel een of twee name waarmee dit bekend is. Die volgende is die elf Willie Gillis *Saturday Evening Post* voorblad skilderye: 1. 4 Oktober  1941 – *Willie Gillis: Food Package/Willie Gillis: Package From Home* 2. 29 November 1941 – *Willie Gillis: Home Sweet Home/Willie Gillis: Home On Leave* 3. 7 Februarie 1942 – *Willie Gillis: USO* 4. 11 April  1942 – *Willie Gillis: Hometown News/Willie Gillis: On K.P.* 5. 27 Junie  1942 – *Willie Gillis: What To Do in a Blackout* 6. 25 Julie  1942 – *Willie Gillis in Church* 7. 5 September  1942 – *Willie Gillis: Girls with Letters/Double Trouble for Willie Gillis* 8. 26 Junie  1943 – *Willie Gillis: Cat's Cradle/Willie's Rope Trick* 9. 1 Januarie  1944 – *Willie Gillis: New Year's Eve* 10. 16 September  1944- *Willie Gillis: Gillis Heritage/Willie Gillis Generations* 11. 5 Oktober  1946 – *Willie Gillis in College* Sien ook -------- * Norman Rockwell Museum

**Romain Descharmes** (gebore in Maart 1980) is 'n Franse klassieke pianis. Biografie --------- Romain Descharmes was in Nancy, Frankryk gebore. Hy het met klavierstudies by die *Conservatoire régional du Grand Nancy* begin waar hy op die ouderdom van veertien jaar 'n goue medalje in Hugues Leclère se klas gewen het. In 1998 het hy na Parys getrek en ingeskryf by die *Conservatoire de musique, danse et art dramatique en France* en die *Paryse Konservatoria* (CNSMDP). Hy het met sy studies voortgegaan na sy tyd by die CNSMDP; waar hy vier eerste pryse gewen het (klavier, kamermusiek, klavierbegeleiding en vokale begeleiding). Hy het onder Jacques Rouvier, Christian Ivaldi, Bruno Rigutto, Jean Koerner en Anne Grappotte gestudeer. Later het hy sy studies voorgesit onder Jacques Rouvier en daarna Bruno Rigutto. Gedurende die tyd is 'n beurs aan hom toegeken deur die Meyer Stigting vir kulturele en artistieke ontwikkeling. Hy het ook gedurende die tyd 'n opname gemaak van werke deur vroeë twintigste eeuse komponiste. Hy het vir die projek advies van Pierre Boulez ontvang. Hy het ook meesterklasse geneem by Dimitri Bashkirov, Idil Biret, John O'Conor en Oxana Yablonskaya. Terselfdertyd is Romain Descharmes ook 'n instrukteur by die *Conservatoire à rayonnement régional de Paris* vir kamermusiekstudente, en werk hy veral met sangers. Romain Descharmes het gedurende die Dublin Internasionale Klavierkompetisie in 2006 eersteprys ontvang, wat daartoe gelei het dat hy by sulke luisterryke plekke soos Carnegie Hall in New York, die Wigmore Hall in Londen, die Nasionale Konsertsaal in Dublin, die Minato-saal Yokohama, die Tsuda-saal en Hakuju-saal in Tokio, die *Salle Cortot* en die *Salle Pleyel* in Parys opgetree het. Hy het ook pryse by ander internasionale kompetisies gewen. (Vlado Perlemuter, Shanghai, Hamamatsu, Alessandro Casagrande), en het ook die ondersteuning van die Yamaha en *Natexis-Banque Populaire* stigtings ontvang. In 2004 het hy 'n genoot van die *Académie Charles Cros* geword. Romain Descharmes het in konserte saam met orkeste in die VSA, Engeland, Ierland, Frankryk, Japan en China verskyn, waarvan die mees noemenswaardige was saam met die Midland Simfonieorkes, die Nasionale Simfonieorkes van Ierland, die *l'Orchestre de la Garde Républicaine, le Nouvel Ensemble Instrumental du Conservatoire de Paris*, *l'Orchestre de Paris*, *l'Orchestra del Lazio* en die Shanghai Filharmoniese Orkes. Hy het uitvoerings gegee in Frankryk (Festival de La Roque-d'Anthéron, Piano aux Jacobins, Rencontres Internationales Frederic Chopin, Serres d'Auteuil, Nancyphonies, Ars Terra, Aix-en-Provence, Saint Jean-de-Luz, Estivales de Musique au Coeur du Médoc, Agora Festival) en oorsee (Festival Arties in Indië, Beirut, Leipzig, Napels, Lissabon Opera, en die Cervantino-fees in Meksiko). Romain Descharmes het ook deelgeneem aan verskeie uitsendings vir televisie en radio (France Musique, Mezzo TV, NHK Japan). Hy is ook gesog as 'n kamermusikant. Hy is bekend vir sy aandagtige, sensitiewe speelwerk en wye repertorium, wat van sonates tot groter ensemble stukke strek, sowel as lieder, waarvoor hy besonder lief is. Hy het saam met kunstenaars soos Roland Daugareil, Henri Demarquette, Laurent Korcia, Sarah Nemtanu, die Court-Circuit Ensemble, en die *Ebène Philarmoniker Quintette* gewerk. Hy het verskeie CDs vir klavier opgeneem: (Ravel -Audite, Brahms -Claudio Records) en kamermusiek (Naïve, Cristal, Saphir). In 2012 het hy die Klavierconcerto No. 2 (Camille Saint-Saëns) van Saint-Saëns opgeneem saam met die Orchestre de Paris en met Alain Altinoglu as dirigent. Daaropvolgende resensies het bevestig dat Romain Descharmes tans een van die beste Franse pianiste is. Hy speel sedert 2010 saam met die Quai n°5 etiket (Stéphane Logerot, Jean-Marc Phillips Varjabedian, François Desforges Geargiveer 6 April 2017 op Wayback Machine et Jean-Luc Manca). Hulle het hul eerste CD in 2010 opgeneem. Hy was uitgenooi om vanaf 9 tot 15 Maart 2013 die Eksperimentele Teater van die Nasionale Sentrum vir die Uitvoerende Kunste in Mumbai, Indië by te woon. Diskografie ----------- * *Johannes Brahms, Sonate No.3 in F mineur, Op.5 ; Sechs Klavierstucke, Op.118* Claudio Records (2008) * *Maurice Ravel, Valses nobles et sentimentales ; Gaspard de la Nuit ; Sonatine ; La Valse* Audite (2009) * *Johannes Brahms, trio Op.114 ; Béla Bartók, Contrastes ; Aram Khachaturian, Trio* met Florent Pujuila (klarinet), Deborah Nemtanu (viool) en Yovan Markovitch (tjello) Saphir Productions * *Quai N°5, Quai n°5* DECCA (2010) * Felix Mendelssohn, Vioolsonate in F mineur, Op. 4, MWV Q 12 (saam met Tianwa Yang) Notas en verwysings ------------------- 5 ^

Portret van Roman Ingarden deur  Witkacy **Roman Witold Ingarden** (5 Februarie 1893 - 14 Junie 1970) was 'n Poolse filosoof wat in fenomenologie, ontologie en estetika gewerk het. Voor die Tweede Wêreldoorlog het Ingarden sy werke hoofsaaklik in Duits gepubliseer. Gedurende die oorlog het hy na Pools oorgeskakel en gevolglik was van sy groot werke in ontologie grootliks onopgemerk deur die wêreldwye filosofiese gemeenskap. Biografie --------- Ingarden is op 5 Februarie 1893 in Kraków, Oostenryk-Hongarye, gebore. Hy het wiskunde en filosofie aan die Lwów-universiteit onder Kazimierz Twardowski gestudeer. Daarna het hy na Göttingen verhuis om die filosofie onder Edmund Husserl te studeer. Hy is deur Husserl beskou as een van sy beste studente en het Husserl na die Universiteit van Freiburg vergesel. In 1918 het Ingarden sy doktorale proefskrif met Husserl as promotor ingedien. Die titel van sy proefskrif was *Intuition und Intellekt bei Henri Bergson* ("Intuïsie en Intellek by Henri Bergson"). Ingarden het toe teruggekeer na Pole, waar hy sy akademiese loopbaan na sy doktorsgraad voortgesit het. Vir 'n lang tydperk moes hy homself ondersteun deur middelbare skoolonderrig. In 1925 het hy sy "*Habilitationskrift*", *Essentiale Fragen* ("noodsaklike vraagstukke"), aan Kazimierz Twardowski in die Universiteit van Lwów voorgelê. Hierdie proefskrif is opgemerk deur die Engelssprekende filosofiese gemeenskap. In 1933 het die Universiteit hom tot 'n professor bevorder. Hy het bekend geword vir sy werk oor die literêre kunswerk (*Das literarische Kunstwerk. Eine Untersuchung aus dem Grenzgebiet der Ontologie, Logik und Literaturwissenschaft,* 1931). (*Das literarische Kunstwerk. Eine Untersuchung aus dem Grenzgebiet der Ontologie, Logik und Literaturwissenschaft*, 1931). Van 1939 tot 1941 tydens die Sowjet-besetting van Lwów het hy sy universiteitsaktiwiteit voortgesit. Na Operasie Barbarossa in 1941 en onder die Duitse besetting, leer Ingarden die studente wiskunde en filosofie in die geheim. Nadat sy huis gebombardeer is, het hy werk aan sy boek, *The Controversy over the Existence of the World*, voortgesit. Ingarden het kort na die oorlog 'n professor aan die Nicolaus Copernicus Universiteit in Toruń geword, maar is in 1946 verban deur die Kommunistiese regering. Hy het toe na die Jagiellonian Universiteit in Kraków gegaan waar hy 'n pos aangebied is. In 1949 is hy egter verbied om te onderrig weens sy beweerde idealisme, waarvolgens hy vermoedelik 'n "vyand van materialisme" is. In 1957 is hy heraangestel aan die Jagiellonian Universiteit nadat die verbod opgehef is, en so het hy voortgegaan om te onderrig, skryf en publiseer. Ingarden is op 14 Junie 1970 dood as gevolg van serebrale bloeding. Werk ---- Ingarden was 'n realistiese fenomenoloog en aanvaar dus nie Husserl se transendentale idealisme nie. Sy opleiding was fenomenologies; nietemin was sy werk as geheel gerig op die ontologie. Daarom is Ingarden een van die bekendste fenomenologiese ontoloë. Hy het daarna gestreef om die ontologiese struktuur en staat van wese van verskillende voorwerpe te beskryf, gebaseer op die noodsaaklike kenmerke van enige ervaring wat sulke kennis kan verskaf. Die bekendste werke van Ingarden, en die enigste bekende Engelssprekende lesers, het betrekking op estetika en letterkunde. Die eksklusiewe fokus op Ingarden se werk in estetika weerspieël nie Ingarden se algemene filosofiese standpunt nie, wat fokus op die idees oor formele, eksistensiële en materiële ontologie wat in sy *Controversy over the Existence of the World* uiteengesit word. ### Hoofwerke in Duits • *Intuition und Intellekt bei Henri Bergson*, Halle: Max Niemeyer, 1921 • *Essentiale Fragen. Ein Beitrag zum Problem des Wesens,* Halle: Max Niemeyer, 1925 • *Das literarische Kunstwerk. Eine Untersuchung aus dem Grenzgebiet der Ontologie, Logik und Literaturwissenschaft*, Halle: Max Niemeyer, 1931 • *Untersuchungen zur Ontologie der Kunst: Musikwerk. Bild. Architektur. Film,* Tübingen: Max Niemeyer, 1962 • *Der Streit um die Existenz der Welt,* Bd. I, II/I, II/2. Tübingen: Max Niemeyer, 1964 • *Vom Erkennen des literarischen Kunstwerks,* Tübingen: Max Niemeyer, 1968 • *Erlebnis, Kunstwerk und Wert. Vorträge zur Ästhetik 1937-1967,* Tübingen: Max Niemeyer, 1969 • *Über die Verantwortung. Ihre ontischen Fundamente, Stuttgar*t: Reclam, 1970 • *Über die kausale Struktur der realen Welt. Der Streit um die Existenz der Welt, Band III,* Tübingen: Max Niemeyer, 1974 ### Hoofwerke in Pools • *Niektóre założenia idealizmu Berkeley'a [Some of the Tenets of Berkeley’s Idealism*]. Lwów. 1931. • *O poznawaniu dzieła literackiego (The Cognition of the Literary Work of Art*), Ossolineum, Lwów: 1937 • *O budowie obrazu. Szkic z teorii sztuki (On the Structure of Paintings: A Sketch of the Theory of Art)*, Rozprawy Wydziału Filozoficznego PAU Vol. LXVII, No.2, Kraków, 1946 • *O dziele architektury (On Architectural Works),* Nauka i Sztuka, Vol. II, 1946, No. 1, pp. 3-26 and No. 2, pp. 26-51 • *Spór o istnienie Świata (Controversy over the Existence of the World)*, PAU, Vol. I, Kraków: 1947, Vol. II, Kraków, 1948 • *Szkice z filozofii literatury (Sketches on the Philosophy of Literature)*, Vol. 1, Spółdzielnia wydawnicza "Polonista," Łódz, 1947 • *Elementy dzieła muzycznego (The Elements of Musical Works)*, Sprawozdania Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Vol. IX, 1955, Nos. 1-4, pp. 82-84 • *Studia z estetyki (Studies in Aesthetics*), PWN, Vol. I Warszawa, 1957, Vol. II, Warszawa, 1958 • *O dziele literackim (On Literary Works)*. PWN, Warszawa, 1960 • *Przeżycie - dzieło - wartość (Experience - Work of Art - Value)*. Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1966 • *Studia z estetyki Tom III (Studies in Aesthetics,* Vol. III), PWN, Warszawa, 1970 • *U podstaw teorii poznania (At the Foundations of the Theory of Knowledge)*, PWN, Warszawa, 1971 • *Książeczka o człowieku (Little Book About Man)*, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1972. • *Utwór muzyczny i sprawa jego tożsamości (The Work of Music and the Problem of Its Identity)*, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Warszawa, 1973. ### Hoofwerke vertaal in Engels • *Controversy over the Existence of the World.* Volumes I and II, Vertaal deur Arthur Szylewicz, Bern: Peter Lang, 2013 / 2016. • *Time and Modes of Being,* (uittreksels van *Der Streit*, Vertaal deur Helen R. Michejda. Springfield, Illinois: Charles C. Thomas, 1964. • *The Cognition of the Literary Work of Art,* Vertaal deur Ruth Ann Crowley en Kenneth R. Olson. Evanston, Illinois: Northwestern University Press, 1973 • *The Literary Work of Art,* Vertaal deur George G. Grabowicz. Evanston, Illinois: Northwestern University Press, 1973 • *Letter to Husserl about the VI [Logical] Investigation and ‘Idealism’* In Tymieniecka, 1976 • *Man and Value,* Vertaal deur Arthur Szylewicz. München: Philosophia Verlag, 1983 • *On the Motives which led Edmund Husserl to Transcendental Idealism,* Vertaal deur Arnor Hannibalsson. The Hague: 1976 • *The Ontology of the Work of Art,* Vertaal deur Raymond Meyer met John T. Goldthwait. Athens, Ohio: Ohio University Press, 1989 • *Selected Papers in Aesthetics,* Ed. by Peter J. McCormick, München: Philosophia Verlag,1985 • *The Work of Music and the Problem of Its Identity,* Vertaal deur Adam Czerniawski. London: Macmillan, 1986.

Adelaide van der Reyden. Adelaide se ouers, ds. Martinus Postma en sy eerste vrou, Elizabeth, gebore Spiller. Ds. J.V. en mev. mev. Coetzee en van die Gereformeerde kerk Johannesburg se susters, afgeneem in Melville. Adelaide Postma staan links agter. **Adelaide Postma** (getroude van Van der Reyden, 26 April [of 2 Augustus] 1880 – 6 Junie 1954) was ’n vroeë Gereformeerde onderwyseres aan die Rand en in Pretoria. Adelaide was die oudste dogter van die 14 (volgens ’n ander bron 10) kinders wat uit ds. Marthinus Postma (1855–1926) se eerste huwelik, met Elizabeth Wilhelmina Jossina Spiller (1853–1907) van Burgersdorp, gebore is. Net ses van dié kinders het hul vader, die eerste Gereformeerde predikant aan die Rand, oorleef. Twee van Adelaide se broers het hulle as teoloë onderskei: ds. Dirk Postma en prof. Ferdinand Postma. Haar suster Johanna was ook verbonde aan ’n publieke skool in Johannesburg en later in Vrededorp aan dieselfde skool as haar suster. Adelaide het voor die Tweede Vryheidsoorlog reeds skoolgehou en was verbonde aan die publieke skool op Fordsburg, Johannesburg, waar ook die kerkgebou van die Gereformeerde kerk Johannesburg destyds geleë was. Haar mede-Gereformeerde aan dié skool was mnr. J. van Tonder. In dié skool was destyds altesaam 30 Gereformeerde kinders. Later het sy na die Vrye Christelike Skool in Vrededorp gegaan en daar onderwys gegee. Terwyl haar vader in Pretoria predikant was (1904–'08), het sy aan die Wes-Eind-skool onderwys gegee. Sy is in 1905 met N.D. van der Heyden getroud. In Pretoria het sy 'n leidende aandeel in die sustersverenigingslewe gehad en in 1925 was sy medeoprigster van die Gereformeerde Sustershulp. Van 1925 tot 1938 het sy as sekretaresse gedien. Toe die bestaan van die Potchefstroomse Universiteitskollege bedreig word, het sy gehelp om geld in te samel. Sy was een van die eerste skryfsters in die sustersrubriek van *Die Kerkblad* en was 'n voorstander van 'n algemene Gereformeerde Sustersvereniging. Veral het vir Christelike leesstof beywer. Hoewel sy liggaamlik nie sterk was nie, was sy voortdurend besig met breiwerk vir die kinders van die Gereformeerde Kerk se Paul Kruger-weeshuis en om siekes en bejaardes te besoek en te bemoedig. Jaarliks het sy meegehelp om Kersgeskenke namens die vereniging aan hulle te besorg. Sy is oorlede in 1954 op 74-jarige ouderdom. Bron ---- * (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. *Die Gereformeerde vrou 1859-1959*. Potchefstroom: Potchefstroom Herald.

Die **Boabab** (*Adansonia digitata*) is 'n boom wat deel is van die *Malvaceae* familie. In Suid-Afrika is die plant is inheems in Limpopo en in Afrika in Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso, Demokratiese Republiek die Kongo, Eritrea, Ethiopië, Gambië, Ghana, Golf van Guinee-eilande, Guinee, Guinee-Bissau, Ivoorkus, Kameroen, Kenia, Malawi, Mali, Mauritanië, Mosambiek, Namibië, Niger, Nigerië, Republiek die Kongo, Senegal, Sentraal-Afrikaanse Republiek, Sierra Leone, Somalië, Soedan, Tanzanië, Togo, Tsjad, Uganda, Zambië en Zimbabwe. Dit kom ook op die Arabiese Skiereiland in Jemen en Oman voor. Die Boabab is die mees bekende van die agt kremetartspesies, en was die eerste om wetenskaplik beskryf te word. Dit is die enigste van die agt spesies wat inheems aan Afrika is, en word redelik algemeen aangetref in die warm, droë bosveld, savanne en droë woude van Afrika. Dit is ook inheems aan die kusstrook van die Comoro-argipel. Die boom staan ook bekend as die *kremetartboom* en *Afrika-kremetart*. Blomme ------ Die blomme van *Adansonia digitata* leef soos dié van ander kremetartspesies net vir 'n enkele nag. Die blomtyd is van November tot Januarie, essensieel die aanvang van die reënseisoen in suider-Afrika en Madagaskar. Elke blom dra soveel as 1 500 helmdrade wat 'n soort tossel vorm. Elke aand kort voor of na sononder gaan daar 'n stel van die blomme gelyktydig oop by verskillende bome. Dit gebeur binne enkele minute, deurdat die blomblare opwaarts oopvou. Die blomme stel tydens die nag geure vry wat bestuiwers lok wat op soek is na die nektar wat hoog binne die blomkroon vrygestel word. Die bestuiwers dra die stuifmeel weer oor na 'n volgende blom se stamper. Fotogalery ---------- * A. digitata naby Omuramba, Kunene, Namibië *A. digitata* naby Omuramba, Kunene, Namibië * Die blom van A. digitata in GambiëDie blom van *A. digitata* in Gambië * Die vrug van A. digitataDie vrug van *A. digitata* * Die Kremetartboom (Pierneef 1934)*Die Kremetartboom* (Pierneef 1934) Sien ook -------- * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome Bronne ------ * REDLIST Sanbi * Plants of the World Online | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q158742 * APDB: 48434 * ARKive: adansonia-digitata * BioLib: 62048 * EoL: 584789 * EPPO: AADDI * GBIF: 5406695 * GRIN: 1433 * iNaturalist: 81500 * IPNI: 558628-1 * ITIS: 21591 * NCBI: 69109 * Plant List: kew-2621135 * PLANTS: ADDI3 * Tropicos: 3900201 |

**Castle Coole** **in Enniskillen, graafskap Fermanagh** Noord-Ierland  Verenigde Koninkryk --- **Opgerig** 1789-1798 --- **Boustyl** Neoklassieke-Georgiaanse styl --- **Argitekte** Richard Johnston James Wyatt Joseph Rose (pleisterwerk) --- **Webtuiste** *Castle Coole* **Castle Coole** (uitgespreek soos *koel*, afgelei van Iers *cúl* "agterkant" en *cúil* "afsondering") is 'n *townland* en laat-18de eeuse herehuis in die Neoklassieke-Georgiaanse styl in Enniskillen in die Noord-Ierse graafskap Fermanagh. Die herehuis, wat temidde van 'n beboste landgoed met 'n oppervlakte van 5 km² (1200 akkers) geleë is, is een van drie eiendomme in die graafskap Fermanagh wat tans in besit van die *National Trust* is en deur hulle bestuur word - naas Florence Court en Crom Estate. Geskiedenis ----------- Die landgoed is in 1656 deur John Corry gekoop, 'n koopman te Belfast en grootvader van die eerste graaf. Die landgoed se naam is afgelei van 'n nabygeleë meer, Lough Coole, wat deur die Killynure-heuwels omring word. Twee vestingswerke - 'n sogenaamde ringfort (*ráth*) en 'n kunsmatige eiland (*crannog*) getuig van die eerste bewoners wat hulle reeds in prehistoriese tye hier gevestig het. Ander mere op die landgoed sluit Lough Yoan en Brendrum Lough in. Die kasteel het tussen 1789 en 1798 as die somerresidensie van Armar Lowry-Corry, die 1ste graaf Belmore ontstaan. Lord Belmore was die parlementslid vir die graafskap Tyrone in die vroeëre Ierse Parlement te Dublin - en 'n welvarende erfgenaam van 283 km² (70 000 akkers) se grond dwarsoor Ierland, 'n nalatenskap wat sy voorvaders danksy hulle suksesvolle loopbane in die handelsbedryf aan hom kon bemaak. Danksy die inkomste uit sy landerye kon Lord Belmore die bou van Coole Castle teen 'n koste van £57 000 ('n bedrag wat in 1798 gelykgestaan het aan £20 miljoen vandag). Ondanks sy relatief klein oppervlakte van 1200 akkers is die landgoed in die graafskap Fermanagh veral gekies weens sy ligging in 'n ongerepte landskap en temidde van die natuurskoon van ou eikebosse en klein mere, terwyl die nabyheid van die markdorp Enniskillen verseker het dat daar genoeg bediendes vir so 'n groot herehuis aangestel kon word. Die voorkant van Castle Coole Reeds voor die oprigting van die herehuis het 'n aantal kleiner gesinshuise op die landgoed ontstaan, waaronder 'n woning wat gedurende die regeringstyd van koning Jakobus (James) I van Engeland gebou (en later opsetlik aan die brand gesteek is), en 'n huis wat in 1709 in die Koningin-Anne-styl ontwerp is. Met die afkondiging van die Uniewet in 1800, waardeur Groot-Brittanje en Ierland in 'n gemeenskaplike koninkryk verenig is, het die belangrikste rede vir die gesin om 'n klein stadhuis in Sackville-straat in Dublin as hulle hoofwoning te onderhou - die nabyheid van die parlement - weggeval, en hulle vervolgens in die Coole-kasteel ingetrek. Die 7de graaf Belmore het die herehuis in 1951 aan die *National Trust* verkoop nadat sy twee voorgangers, die 5de en 6de grawe Belmore, binne 'n tydperk van 18 maande kinderloos oorlede is en hy dit nie kon bekostig om twee keer boedelbelasting te betaal nie. Die kasteel se meubilering is egter nie by dié transaksie ingesluit nie. Die herehuis se deure staan tans gedurende die somermaande oop vir besoekers, terwyl die landgoed dwarsdeur die jaar toeganklik is vir die publiek. Omvattende herstelwerk moes tussen 1980 en 1988 aan die fasade gedoen word, en die kasteel was in dié tydperk gesluit. Vir die heropeningsplegtigheid is die Britse koninginmoeder na Castle Coole genooi.

Die seekoei William Syaansig **William** is die bynaam van 'n beeldjie van 'n **seekoei** in faience ('n soort keramiek) uit Antieke Egipte. Dit is die informele gelukbringer van die Metropolitan Museum of Art in New York. Beskrywing ---------- Die beeldjie stel 'n seekoei voor en is van Egiptiese faience, 'n keramiek materiaal van halfedelsteen, gemaak. Dit is voorsien van blougroen emalje, met 'n lengte van 20 cm, 7,5 cm hoog en 11,2 cm breed. Die liggaam is met rivierplante soos die blou lotus geverf, wat die natuurlike habitat van dié diere simboliseer. Herkoms ------- Die faience-seekoei is in Mei 1910 in die graf van Senbi II (*Steward Senbi*) in Meir in Egipte gevind. Die Antieke Egiptiese graf dateer uit die 12de Dinastie van Egipte (circa 1961 – 1878 v.C.), tydens die bewind van Senoesret I tot Senoesret II. Die beeldjie is in 1917 deur Edward S. Harkness saam met nog enkele ander beeldjies uit dieselfde graf aan die museum geskenk. Hierdie klein beeldjie in Egiptiese faience is gewild, nie net as gevolg van sy voorkoms nie, maar ook omdat sy kenmerkende eienskappe baie van die belangrikste fasette van handwerkproduksie in Antieke Egipte uit daardie tyd illustreer. Die bynaam William ------------------ In die begin van die 20ste eeu besit kaptein H.M. Raleigh en sy familie 'n foto van die seekoei en begin na hom as William te verwys. Raleigh publiseer op 18 Maart 1931 'n artikel oor die seekoei in die tydskrif Punch, waarin hy geskryf het: "*He is described on the back of the frame as "Hippopotamus with Lotus Flowers, Buds and Leaves, XII Dynasty (about 1950 B.C.), Series VII, Number i, Egyptian Faience;" but to us he is simply William.*" Die artikel is in Junie 1931 in die *Metropolitan Museum of Art Bulletin* gepubliseer en die naam het gebly. In 1936 het *the Met* 'n boek gepubliseer met die titel *William and his Friends: A Group of Notable Creatures in the Metropolitan Museum of Art*. Sedertdien het William in sommige museumlogo's en -artikels vir beide kinders en volwassenes verskyn. *The Met* begin vir die eerste keer met die verkoop van reproduksies van William in die 1950's, wat deesdae deur M. Hart Pottery vervaardig word.

**Erik I van Denemarke** of **Erik die Goeie** (Deens: Erik Ejegod; omstreeks 1060, Slangerup, Denemarke – 10 Julie 1103, Ciprus) was van sy broer Olaf I se dood in 1095 koning van Denemarke. Hy was die seun van Sven I en sy vrou, Gunhild Sveinsdotter. Hy het getrou met Boedil Thurgotsdatter. Hy is gebore in Slangerup, Denemarke. Tydens die bewind van sy halfbroer Knoet IV van Denemarke het hy hom ywerig ondersteun. Hy het egter op die koninklike plaas gebly toe Knoet na Odense gereis het waar hy vermoor is. Ná sy dood het Erik gevlug. Olaf is gekies as koning van Denemarke, maar hy het net ’n kort rukkie regeer. Daarna is Erik as koning gekies. Bewind ------ Erik was gewild onder sy onderdane en die droogtes tydens Olaf se dood het gewyk. Baie het dit gesien as ’n teken van God dat Erik die regte koning vir Denemarke was. Hy was ’n luidrugtige man wat gehou het van partytjies. Hy was ’n sterk ondersteuner van koninklike mag, maar was ’n goeie diplomaat wat enige botsings met die boere vermy het. Hy het hardhandig opgetree teenoor diewe en seerowers. In 1103 het hy aangekondig dat hy op ’n pelgrimstog na Israel vertrek. Hy het sy seun Harald Kejsa aangewys as regent. Erik en sy vrou het saam met ’n groot geselskap deur Rusland na Konstantinopel gereis waar hy ’n gas van die keiser was. Terwyl hy daar was, het hy siek geword, maar in elk geval na Ciprus vertrek. Hy is op 10 Julie 1103 in Paphos, Ciprus, dood en die koningin het hom daar laat begrawe. Hy was die eerste koning wat op ’n pelgrimstog gegaan het nadat Jerusalem tydens die Eerste Kruistog verower is. Koningin Boedil het ook siek geword en sy is in Jerusalem dood. Kinders ------- Erik en Boedil het een wettige seun, Knoet, gehad. Harald Kesja was Knoet se halfbroer. Erik het twee buite-egtelike seuns gehad: Eric II Emune en Benedict. Knoet was ’n gewilde prins. Hy is op 7 Januarie 1131 vermoor deur Erik se broerskind Magnus, die seun van koning Niels, wat Knoet beskou het as ’n moontlike mededinger om die troon. Knoet is dood ’n paar dae voor die geboorte van sy seun, Waldemar, wat van 1157 tot 1182 koning van Denemarke was.

**Willie Kühn** is 'n Suid-Afrikaanse skrywer en afgetrede senior joernalis (as dagblad- sowel as tydskrifredakteur). Hy het aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat gestudeer. Lewe en werk ------------ Sy joernalistieke loopbaan begin einde 1962 by *Die Volksblad* in Bloemfontein, waar hy terselfdertyd kunsmedewerker is van die Sondagkoerant *Die Beeld*. By hierdie koerant vorder hy tot assistent-redakteur. In die sewentigerjare is hy vir 'n ruk tot 1978 Nasionale Pers se koeranteverteenwoordiger in Londen. Hierna sluit hy as assistent-redakteur aan by die redaksie van *Beeld,* waar hy in 1986 boekeredakteur word en bevorder word tot senior assistent-redakteur en dan vanaf Januarie 1993 redakteur is. Hy word dan in September 1996 redakteur van *Huisgenoot*, 'n pos wat hy tot met sy aftrede in 2002 beklee. Hy is getroud met Annetjie en hulle woon in Kaapstad. Hulle het drie kinders. In 2008 onderneem hulle 'n uitgebreide reis deur Duitsland. Skryfwerk --------- Hy bundel sy gedigte in "***In die oog van stilte***", waarin hy besin oor die mens se verhouding teenoor die natuur en die aard van verganklikheid probeer begryp. Die titel suggereer die fyn kyk en insig wat slegs kom wanneer refleksie plaasvind en die uitkyk na 'n ruspunt waar die lewe werklik betekenis verkry. Indrukwekkend is sy vormbeheer en die ironiese woordspel waarmee hy sy boodskap kommunikeer. Van sy gedigte word opgeneem in "*Groot verseboek*". Publikasies ----------- **2005 -** In die oog van stilte

**Erik II Emune** of **Erik die Onvergeetlike** (omstreeks 1090 – 18 Julie 1137) was van 1134 tot 1137 koning van Denemarke. Hy was ’n buite-egtelike seun van Erik I van Denemarke. Erik het getrou met Malmfred, die dogter van grootprins Mstislaf van Kiëf-Roes en prinses Christine van Swede. Die latere koning Sven III van Denemarke was Erik se buite-egtelike seun. Burgeroorlog ------------ Nadat koning Niels se seun, Magnus die Sterke, Erik se halfbroer Knoet Lavard, die Graaf van Sleeswyk, vermoor het, het ’n burgeroorlog ontstaan toe Erik probeer om Knoet se dood te wreek en die troon vir homself te verseker. Die kerk en die grootste deel van Denemarke het koning Niels egter steeds gesteun en Erik moes in 1134 na Swede vlug. Toe Niels en Magnus in die somer van daardie jaar in Swede land om met Erik klaar te speel, is hulle verras deur ’n kontingent Duitse soldate en verslaan. Magnus is in die geveg dood, maar Niels het ontsnap en na Sleeswyk gereis, waar hy deur die inwoners vermoor is. Koning ------ Erik is daarna as koning gekies. Hy het sy halfbroer tot heilige laat verklaar en ’n abdy by Ringsted ter ere van hom laat bou. In die somer van 1136 het Erik opgeruk teen die heidense bevolking van die Baltiese eiland Rügen en sy hoofstad, Arkona. Hy het gelas dat sy manne ’n kanaal tussen die stad en die res van eiland grawe. Die kanaal het die fontein wat Arkona van drinkwater voorsien het, laat opdroog en die stad moes noodgedwonge oorgee. Daar was onmiddellik daarna ook ’n rebellie deur die adellikes van Seeland wat hy onderdruk het. Erik was ’n ongenaakbare en ongewilde heerser. Hy is in 1137 naby Ribe met ’n spies deur ’n plaaslike edelman vermoor.

Die Outeniqua Choo-Tjoe kruis die Kaaimansrivier na Wildernis, Wes-Kaap. Trein met Diesellokomotief No. 32042. Die **Outeniqua Choo-Tjoe** was 'n stoomtrein op die spoorlyn tussen George en Knysna. Die roete gaan verby die mooiste natuurskoon aan die Tuinroete: Victoriabaai, die unieke brug oor die monding van die Kaaimansrivier, Leentjiesklip en Wildernis se strande, oor die Touwrivier, verby Groenvlei en oor die Knysna-strandmeer. Alhoewel die spoor gebou is vir die ekonomiese ontsluiting van die geïsoleerde dele van die gebied tussen George en Plettenbergbaai het die vervoer van toeriste langsamerhand net so belangrik as die vervoer van boomstompe geword. Hierdie trajek van 68 km is op 17 Oktober 1928 deur die destydse minister van spoorweë en hawens, Charl Wynand Malan, geopen. Weens kwaai reën in Augustus 2006 het die spoorlyn so verspoel dat die spoorweg permanent gesluit is. Die spoorlyn het stilswyend in 'n unieke voetslaan- en fietsrypad ontwikkel en die logiese begin- en eindpunte daarvan is die destydse spoorweghaltes. Hulle is in die rigting van George na Knysna: Victoriabaai, Wildernis, Fairy Knowe, Serpentine, Duiwerivier, Rondevlei, Dennebos, Swartvlei, Bleshoender, Sedgefield, Ruigtevlei, Mielierug, Goukamma, Keytersnek, Belvedere en Brenton. Tussen Victoriabaai en Wildernis is daar drie tonnels van onderskeidelik 35, 40 en 76m in lengte op die roete. Die kortste twee tonnels is ook die kortste tonnels op die hele netwerk van die Suid-Afrikaanse Spoorweë. (Die langste tonnel op die spoornetwerk van Suid-Afrika is die Hexton by De Doorns. Dit is 13 301m lank.) Die stoomlokomotiewe wat tradisioneel gebruik was op die spoorlyn, was Klas 24-stoomlokomotiewe. Lees ook -------- * Die Vleie

Oumatjie Stoffberg. **Francina Susanna Aletta (bynaam Cinie, erenaam Oumatjie) Stoffberg** (die plaas Nabygelegen, distrik Wellington, 24 Augustus 1865 – Johannesburg 1 Oktober 1966) was ’n legendariese onderwyseres, huisvrou en alombekende volksmoeder wat reeds vroeg in die 20ste eeu bekendheid verwerf het vir haar welsyns- en opheffingswerk onder Afrikaners. Herkoms en opleiding -------------------- Stoffberg was die tweede jongste van ses kinders uit die huwelik van Pieter Rossouw en die weduwee Francina Malan. Haar sterk godsdienstige opvoeding en die prediking van ds. Andrew Murray het daartoe bygedra dat sy op agtjarige ouderdom godsdienstig ingestel geraak het, waardeur 'n evangelisasie- en sendingywer ontketen is wat haar hele lewe gerig het. Sy het haar skoolopleiding aan die Groenberg-skool op Wellington ondergaan, hoofsaaklik onder C.P. Hoogenhout, en op 16 as onderwyseres aan die Hugenote-seminarium gekwalifiseer, waarna sy twee jaar in die distrik Piketberg onderwys gegee het. Huwelikslewe ------------ Oumatjie Stoffberg se dogter Francina (Lassie) was getroud met ds. Georg Hofmeyr. Die egpaar Stoffberg was koshuisouers van Die Ark op Riebeek-Wes waar onder andere Jan Smuts en D.F. Malan, albei later eerste minister van Suid-Afrika, kosgangers was. Smuts het sy oudste broer, Michael, se plek in die skool op 12-jarige leeftyd ingeneem nadat dié oorlede is aan ingewandskoors. Jan Smuts op 18-jarige leeftyd. Hy was 'n kosganger in Die Ark, waarvan Cinie Stoffberg koshuismoeder was, maar omdat die skool op Riebeek-Wes nie matriek aangebied het nie, het hy in 1886 ingeskryf aan die Stellenbosse Gymnasium. Smuts en Oumatjie Stoffberg het tot sy dood gekorrespondeer. Op 2 Oktober 1883 is sy op Wellington met Theunis Christoffel Stoffberg (1861–1937) getroud. Hy was onderwyser op Riebeek-Wes, waar hulle as koshuisouers van Die Ark opgetree het. Dr. D.F. Malan, seun van haar halfbroer, en J.C. Smuts was albei destyds skoliere daar. Stoffberg se dogter Francina (bynaam Lassie, 17 September 1889 – Oos-Londen, 27 Januarie 1979) is op 24 Mei 1910 getroud met ds. Georg Hofmeyr, destyds leraar van die jong en hulpbehoewende NG gemeente Port Elizabeth. Vier kinders is uit dié huwelik gebore: Francina Gardiol (gebore in 1911 in Port Elizabeth), Jan Hendrik (1914, Port Elizabeth), in ’n stadium chirurg in Oos-Londen, Theunis Christoffel Stoffberg (1922, Bedford), in ’n stadium munisipale tesourier in Pretoria, en Isabella Murray (1928, Greytown), later professor in verpleegkunde aan die Universiteit van Stellenbosch. Lassie Hofmeyr was die skrywer van *Brandhout uit die vuur* (1950) wat die verhaal van die Kinderhawe in Johannesburg vertel. Een van Stoffberg se seuns, Pieter Andries (geb. 26 September 1890), is in 1922 aangestel as hoof van die Rapportryerskool op Randfontein. In 1949 is hy verkies tot lid van die Transvaalse provinsiale raad vir Randfontein, en in 1954 en 1959 herkies. Hy is in 1954 aangestel as voorsitter van die Gesondheidsraad vir Buitestedelike Gebiede en van 1949 af het hy gedien as sekretaris van die onderwysgroep van die NP-koukus. In 1960 word hy verkies tot president van die Transvaalse Munisipale Vereeniging en in November daardie jaar word hy senator. Pieter Stoffberg is op 10 April 1922 getroud met Johanna Lombard. Die egpaar het in 1890 na Vryheid in Natal verhuis, later na Utrecht in dieselfde provinsie en eindelik na Rustenburg in Transvaal, waar hulle hul op Kroondal, 'n Duitse nedersetting in die distrik, gevestig het. Tydens die Tweede Anglo-Boereoorlog (1899–1902), met haar man op kommando, is sy en haar gesin deur die Britse magte na Pretoria gestuur, maar deur bemiddeling van mevv. Louis Botha en Lucas Meyer het sy toestemming gekry om haar kinders na Riebeek-Wes te stuur, waarheen sy hulle later gevolg het. In die 20ste eeu ---------------- Die eerste personeel van die Langlaagte-weeshuis. Geen name word by die foto aangegee nie, maar sittende is dit waarskynlik Theunis Stoffberg derde van links, dan ds. Abraham Kriel en Francina Stoffberg. Sy was die eerste huismoeder van die weeshuis. Ná die Driejarige Oorlog het haar man op haar aandrang die betrekking van superintendent-huisvader van die Langlaagte-weeshuis onder ds. A.P. Kriel aanvaar. Ten spyte van swak gesondheid en nege kinders van haar eie, het sy as moeder en verpleegster vir die oorlogswesies opgetree, tot 40 tande per dag getrek en selfs met sukses 'n afgesnyde vinger aangewerk. Sy het later hierdie jare beskryf as 'n "Hoër Skool of Universiteit van die Here" wat haar vir die latere lewe bekwaam het. Die Stoffbergs se vertrek van die kinderhuis was 'n gevoelige slag wat ds. Kriel diep ter harte gegaan het. In 'n verslag wat destyds opgestel het, skryf hy onder meer: "Veel het ons Kerk aan die huisvader en sy eggenote te dank vir die bloei en seën wat op die weeshuis rus." Van 1908 tot 1915, terwyl haar man inspekteur van skole was, het sy haar aan die Rand besig gehou met opheffingswerk onder oorlogsverarmdes. Stoffberg het deurgaans 'n besondere belangstelling in wêreldsake, die politiek en veral die Afrikanersaak gehad. Ná die Rebellie van 1914–‘15 het sy deelgeneem aan die vroueoptog na die Uniegebou om die vrylating van genl. Christiaan de Wet en ander rebelle te vra. Sy was ook ’n steunpilaar vir haar man in sy politieke loopbaan, eers as lid van die provinsiale raad van Transvaal van 1923 tot 1928 en van laasgenoemde jaar tot 1937 as senator. Politieke bewuswording ---------------------- Die onderskrif by dié foto in *Die Huisgenoot* van 12 Julie 1940 het gelui: "Die groot skare vroue wat op die Pretoriase Kerkplein byeengekom en daarna in optog na die Uniegebou gegaan het om 'n vredespetisie aan die Regering voor te lê." Oumatjie Stoffberg (links) en haar twee mede-"oorhandigsters" van die versoekskrif aan min. Jannie Hofmeyr tydens die vroueoptog na die Uniegebou op 22 Junie 1940. Sen. T.C. en mev. F.S.A. (Oumatjie) Stoffberg. Oumatjie Stoffberg onthul die herstelde gedenksteen in die Johannesburgse konsentrasiekampkerkhof tydens die Krugerdagviering (waarskynlik op 10 Oktober) 1957 nadat die oorspronklike, wat in 1941 onthul is, kwaadwillig vernietig is. Eers op 71 het Stoffberg in werklikheid aktief aan die openbare lewe begin deelneem. Sy het die Nasionale Party met daad en geld gesteun, erelid van die Vroueraad van die Herenigde Nasionale Party of Volksparty van Transvaal geword, haar by die Ossewa-Brandwag as voorbidder aangesluit en as beskermvrou van die Vroue-vryheidsbeweging opgetree. By talle geleenthede het sy voorspraak gemaak vir onderwys in Afrikaans, ruim steun aan sendingwerk verleen en nou gemoeid gebly met liefdadigheidswerk. In die Ossewa-Brandwag is die Cinie Stoffberg-kommando, wat spesifiek gewerk het aan die rehabilitasie van "minderbevoorregte" Afrikaners (die Armblankes) gewerk het, na haar genoem. Op Saterdag 22 Junie 1940 het Stoffberg deelgeneem aan ’n protesoptog deur vroue na die Uniegebou. Dit is binne vyf gereël om vroue kans te gee om hul stem te hoor in verset teen die Tweede Wêreldoorlog. Die Ossewa-Brandwag, waarvan dr. Hans van Rensburg die hoofleier was, het ’n belangrike rol in die reëlings gespeel. Sowat 6 000 uit alle dele van die land het van Kerkplein tot by die Uniegebou. Op pad het nog vroue aangesluit sodat amper 9 900 eindelik in gelid gestap het. Langs die pad was duisende toeskouers, meestal mans. 'n Deputasie van drie vroue, beskryf as "bejaarde volksmoeders", het die versoekskrif om neutraliteit by die Uniegebou aan die destydse eerste minister, genl. J.C. Smuts se adjunk, min. J.H. Hofmeyr, oorhandig. Dit was nadat Smuts se privaat sekretaris, J.D. Pohl, in antwoord op die vroue se versoek dat hy die versoekskrif ontvang, laat weet het "dat die Generaal nie bereid is om die afvaardiging te ontvang nie, daar hul versoek in stryd is met die beleid van die regering en die besluite van die Parlement. Die Eerste Minister het geen tyd vir party politieke propaganda (sic) in stryd met die aangenome landsbeleid nie". Die versoekskrif se presiese bewoording was: "Namens die Afrikaanse moeders, vroue en dogters en die tienduisende wat in die gees aanwesig is en ons versoekskrif steun, wens ek ons die Hoogedele Regering in alle beskeidenheid met die diepste erns waaroor ons beskik te versoek om, eerstens, nie langer toe te laat dat met dreigemente van ontslag, verplasing of watter vorm van behandeling ookal (sic), druk uitgeoefen word op die burgers van ons staat ten einde hulself beskikbaar te stel vir militêre diens buite die Unie nie – hetsy deur privaat werkgewers of deur die staat, en, tweedens, onmiddellik (sic) 'n eerbare en regverdige vrede met die lande met wie ons in oorlog verkeer, te sluit. Geteken, H. Armstrong" Stoffberg het in haar hoedanigheid as "bejaarde volksmoeder" haar rol as afgevaardigde en lidmaatskap van die OB in dieselfde asem verduidelik: "Toe die versoek kom: ‘Sal Oumatjie aan die Vroue-optog as één van die leidsters deelneem, sal sy saam met die afvaardiging gaan om genl. Smuts te ontmoet?’ was dit my ’n duidelike stem van my geliefde volk wat my roep. Toe 'n versoek kom wat reeds as 'n innige verlange in my hart gebrand het, om die vroue van Suid-Afrika op te roep tot gebed vir die Volksraadsitting en die vredesversoek van duisende wat voor die Parlement gelê moes word, was dit 'n nuwe roepstem van my volk. Toe kom daar 'n versoek van die Ossewabrandwag: ‘Sal Oumatjie nie by die beweging aansluit om op te tree as ons voorbidder nie?’ Hoe kon ek weier as my volk my nodig het?" Sy het, tydens die oorhandiging aan min. Hofmeyr by die Uniegebou, gesê dat sy met haar familie dit 'n saak van gebed gemaak het om te vra of dit die Here se wil was dat die vroue die Bedevaart moes onderneem, en sy is seker dat dit die Here is. Intussen het sy ontwikkel in ’n ywerige, onderhoudende briefskrywer met ’n mooi humorsin. Sy het gemiddeld 500 briewe per jaar geskryf, soms tot 30 per week. Dit was briewe van bemoediging, vermaning en bestraffing aan bekendes en onbekendes in Suid-Afrika en in die buiteland. Alle briewe het sy as "Oumatjie Stoffberg" onderteken en so dié erenaam verwerf. Onder haar wye vriendekring het dr. J.D. Kestell en ses van Suid-Afrika se eerste ministers getel. Dr. D.F. Malan het haar op ’n keer bestempel as ’n "onmisbare geestelike kragsentrale" wat deur haar briewe al die jare ’n skakel was tussen my en Jannie Smuts en myself". Genl. Smuts het na haar verwys as "my ou moedertjie", wie se voorbidding hy waardeer het en wie se liefde vir hom dierbaar was. Elke besoeker aan haar huis moes sy naam in ’n besoekersboek skryf om te verseker dat sy gereeld vir hom bid. Skrywer ------- Uit haar pen het bydraes in *Die Boerevrou*, *Die Burger*, die kinderafdeling van *Die Kerkbode* en *Die Vaderland* verskyn, asook vertellings, outobiografiese aantekeninge en ander pennevruggries. Verering -------- Voorblad van die eerste *Die Transvaler*, 1 Oktober 1937, waarop berig is oor hoe Oumatjie Stoffberg die rolpers aangeskakel het. Oumatjie Stoffberg was die model vir die figuur regs op die tweede van 27 panele in die historiese fries in die Voortrekkermonument. Dié paneel beeld die oorhandiging van 'n Bybel aan Jacobus Uys deur Grahamstad se vrederegter, Thomas Philipps, uit. Nasionaliste het alle dele van Transvaal en die land het op 30 September 1937 in die Voortrekkerpersgebou byeenkom om te aanskou hoe Stoffberg, 'n groot voorstander van die Afrikaanse taal en kultuur, die groot Vomag-rolpers aan die gang sit om *Die Transvaler*, wie se naam gekies is uit voorstelle soos *Boeretrots* en *Vastrapper*, te druk. Die volgende dag het die koerant op sy voorblad berig: "Die Transvaler is gistermiddag op gedenkwaardige wyse amptelik geopen in die gebou van die Voortrekkerpers toe mev. (sen.) T.C.B. Stoffberg ’n elektriese koppie gedruk en die groot rolpers in beweging gebring het. Dr. D.F. Malan, Hoofleier van die Nasionale Party, het later in die Wandererssaal voor ’n verteenwoordigende en geesdriftige gehoor in kragtige en besielende taal die feesrede gelewer. Etlike honderde Afrikaners, wat alle Afrikaanse organisasies aan die Witwatersrand verteenwoordig, Afrikaanse predikante, onderwysers en baie ander gaste uit alle dele van Transvaal, die Vrystaat en selfs uit Kaapland het om 2.30 nm. in die masjienkamer van Die Transvaler vir die openingsgeleentheid byeengekom. ’n Spontane en hartlike toejuiging het losgebreek toe dr. D.F. Malan vergesel deur die Hoofredakteur, dr. H.F. Verwoerd, op die tydelike verhogie verskyn, van waar mev. E.G. Jansen die skare kortliks toegespreek het. Nadat mev. Stoffberg die rolpers in bewering gebring het, is ’n keurige program van die verrigtinge afgedruk wat as aandenking aan die aanwesiges gegee is." Stoffberg het as model poseer vir die ou moeder in die tweede paneel (daar is 27) van die historiese fries in die heldesaal van die Voortrekkermonument waarop Grahamstad se vrederegter, Thomas Philipps, 'n Bybel aan die trekleier Jacobus Uys oorhandig. Al is modelle, onder wie Stoffberg, vir al die ander figure in die paneel gebruik, is die skenker 'n lewensgetroue voorstelling van William Rowland Thompson wat die rede by die plegtigheid gevoer het (maar nié die Bybel oorhandig het nie), danksy 'n portret van hom wat deur sy kleinseun, regter C. Newton Thompson, beskikbaar gestel is. Stoffberg wou aanvanklik nie vir 'n "gesnede beeld" poseer nie, maar het eindelik ingestem, solank sy 'n Bybel mag vashou, aldus die Erfenisstigting. Op haar 101ste verjaardag het die FAK ’n oorkonde aan haar toegeken as blyk van waardering vir haar onbaatsugtige liefde teenoor gesin, medemens, volk en taal. Haar dood --------- Sy is oorlede aan huis van haar skoondogter E. Otto op Alberton en begrawe in die Rebeccastraat-begraafplaas in Pretoria. Op haar grafsteen staan: "Jesus alleen." Die Argief vir Eietydse Aangeleenthede van die Universiteit van die Vrystaat bewaar Stoffberg se privaat dokumente wat die tydperk tussen 1887 en 1970 dek en 79 lêers beslaan. Bronne ------ * (af) Van der Walt, A.J.H. 1944. *’n Volk op trek: 'n Kort geskiedenis van die ontstaan en ontwikkeling van die Ossewa-Brandwag*: Johannesburg: Kultuur en Voorligtingsdiens van die Ossewa-Brandwag. * (af) "Goddank dis hoogverraad en nie laagverraad nie!": Die rol van vroue in die Ossewa-Brandwag se verset teen Suid-Afrika se deelname aan die Tweede Wêreldoorlog, deur Charl Blignaut. URL besoek op 2 September 2015. * (af) Beyers, C.J. 1981. *Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel IV*. Durban: Butterworth & Kie (SA (Edms) Bpk. * (af) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. *Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis*. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers. * (en) Cameron, Trewhella. 1994. *Jan Smuts An Illustrated Biography*. Cape Town, Johannesburg, Pretoria: Human & Rousseau. * (af) (en) Kruger, dr. D.F. 1963. *Wie is wie in Suid-Afrika*. Johannesburg: Vitae Uitgewers. Sien ook -------- * Mabel Malherbe

'n Paar Cassini ovale. Die brandpunte is (-1, 0) en (1, 0). Die krommes is gemerk met die waarde van *b*2. In wiskunde is 'n **Cassini ovaal** 'n versameling (of lokus) van punte in die vlak sodat elke punt *p* op die ovaal 'n spesiale verhouding het met twee ander vaste punte *q*1 en *q*2: die produk van die afstand van *p* na *q*1 en die afstand van *p* na *q*2 is konstant. Dit wil së as die funksie dist(*a*,*b*) gedefinieer word om die afstand van 'n punt *a* na 'n punt *b* te wees, dan bevredig al die punteop 'n Cassini ovaal die vergelyking {\displaystyle {\mbox{dist}}(q\_{1},p){\mbox{dist}}(q\_{2},p)=b^{2}\,} waar *b* 'n konstante is. Die punte *q*1 en *q*2 word die brandpunte van die ovaal genoem. Cassini ovale is vernoem na die sterrekundige Giovanni Domenico Cassini. Vergelykings en vorm -------------------- Veronderstel *q*1 is die punt (*a*,0), en *q*2 is die punt (-*a*,0). Dan bevredig die punte op die kromme die vergelyking {\displaystyle ((x-a)^{2}+y^{2})((x+a)^{2}+y^{2})=b^{4}} Ekwivalente vergelykings sluit in {\displaystyle (x^{2}+y^{2})^{2}-2a^{2}(x^{2}-y^{2})+a^{4}=b^{4}} en {\displaystyle (x^{2}+y^{2}+a^{2})^{2}-4a^{2}x^{2}=b^{4}} Die ekwivalente Poolvergelyking is {\displaystyle r^{4}-2a^{2}r^{2}\cos 2\theta =b^{4}-a^{4}} Die vorm van die ovaal hang af van die verhouding *b*/*a*. As *b*/*a* groter is as 1 is die lokus 'n enkele verbinde lus. As *b*/*a* kleiner is as 1 bestaan die lokus uit twee onverbinde lusse. As *b*/*a* gelyk is aan 1 is die lokus 'n lemniskaat. As *a* = *b* is dir kromme rasioneel, maar in die algemeen het die kromme 'n paar dubbele punte by oneindigheid in die kompleks afgebeelde vlak, by x = ±*i*, *y* = 1, *z* = 0 en geen ander singulariteite nie, en is dit 'n algebraïese vlakkromme van genus een, en daarom birasionaal ekwivalent aan 'n elliptiese kromme. As geherskalleer word deur *x* met *ax* te vervan en *y* met *ay* word 'n een-parameter familie verkry {\displaystyle (x^{2}+y^{2}+1)^{2}-4x^{2}=b^{4}\,} wat j-invariant het {\displaystyle j=16{\frac {(b^{8}-16b^{4}+16)^{3}}{b^{16}(1-b^{4})}}.} Let daarop dat die definisie van die kromme analoog is aan die van die ellips, waarin die **som** {\displaystyle {\mbox{dist}}(q\_{1},p)+{\mbox{dist}}(q\_{2},p)\,} eerder as die produk konstant is.

Tussen 350 en 400 miljoen jaar gelede het sekere vissoorte begin om die water te verlaat en hulle by die lewe op land aan te pas. Hierdie oervisse was die voorouers van al die landwerweldiere. Werweldiere word gekenmerk deur die besit van 'n werwelkolom of ruggraat. Amfibieë, reptiele, voëls en soogdiere, met inbegrip van die mens, is landwer­weldiere en haal asem deur middel van longe. Geeneen van hierdie vissoorte het in hulle oorspronklike vorm tot vandag bly leef nie, maar die beroemde selakantide, wat in 1938 aan die Suid-Afrikaanse kus vir die eerste keer ontdek is sowel as die *Dipnoi* of longvisse, is baie na aan hulle verwant. Soos die naam aandui, het die longvisse, wat in riviere van Afrika, Australië en Suid­Amerika aangetref word, behalwe kiewe ook longe, sodat hulle ook lug kan in-en uitasem. Hierdie toestand dui daarop dat die oervisse *(Crossopterygii)* in staat was om op die land aan die lewe te bly. Soos ander visse, het hierdie primitiewe visse ook twee paar vinne benewens die op die middellyn van die liggaam gehad. By die meeste visse word die vinne gesteun en versterk deur dun, tenger vinstrale, op so 'n manier dat die vin waaier-vormig is. Die vinne van die primitiewe visse (asook die van die selakantide) was kwasvormig en in die vlesige basis van die vin was 'n sterk, benige skelet. Uit hierdie benige vinskelet het al die verskillende bene van die ledemaatskelet van die landwerweldiere ontwikkel. Die bouplan van die landwerweldiere se ledemate is basies dieselfde en is tipies pentadaktiel (vyf vingers en vyf tone). Die menslike hand is 'n goeie voorbeeld hiervan, aangesien dit struktureel eenvoudig is. Normaalweg het geen diersoort meer as vyf vingers of tone aan die een ledemaat nie, maar baie van hulle het minder as vyf -gewoonlik as 'n aanpassing om vinniger te beweeg. By die hond, bv. raak die binneste toon of byklou glad nie aan die grond nie, terwyl slegs drie tone van die renoster aan die grond raak. In die geval van skape en beeste raak net twee tone aan die grond en vorm 'n gesplete hoef. 'n Perd se hoef bestaan uit slegs een toon ­die eerste en vyfde het heeltemal verdwyn, maar reste van die tweede en die vierde is nog aanwesig as die sg. griffelbene aan die skelet van die poot. Die aanpassing vir vinnige beweging is maar een soort aanpassing, maar daar is baie ander aanpassings. Uitbeelding van 'n voëlklou Voëls ----- Die pote van roofvoëls het sterk, skerp kloue waarmee hulle hul prooi kragtig kan vasgryp. Die pote is aangepas om die diertjies waarvan hierdie voëls leef te gryp en vas te hou. Die voor­ledemate van voëls is hul vlerke, wat uit­stekend aangepas is vir vlieg. Die meeste voëls wat in bome woon, het twee tone wat vorentoe en twee wat agtertoe strek sodat hulle ʼn stewige greep op die takke kan hê. Amfibië ------- Voete van 'n padda (Amfibië) Die boompadde leef in bome en bosse. Soos die ander paddasoorte, is sy agterbene aangepas om te spring, maar die pote verskil van die ander soorte s'n: die punte van die tone is afgeplat tot klein skyfies, wat soos suiers aan blare en takke kan vasklou. Soogdiere --------- 'n Olifant het pilaaragtige bene nodig om sy enorme gewig te dra, terwyl sy voete vir dieselfde doel aangepas is. Die bene van die tone is omhul deur ʼn uiters taai elastiese weefsel en die naels is vergroot om hoewe te vorm. Die vingerdier (aye-aye) van Madagaskar het lang middelvingers waarmee hy in gate en skeure rondkrap op soek na insekte. Die voorpote van die voëlbekdier is geweb, byna so os die van In eend, maar die vlies strek verby die punte van die tone. Wanneer die dier op land loop, word die vlies afwaarts en agter­toe gevou sodat die klou die grond raak. Die voorpoot van die mol is In volmaakte graafinstrument. Een van die polsbeentjies is sekelvormig verleng om In bykomende vinger te vorm om die "hand" nog breër en sterker te maak. Daarbenewens is die voorbene buitengewoon goed gespierd. Reptiele -------- Die verkleurmannetjie is In soort akkedis wat in bome woon. Sy pote is so aangepas dat die tone twee groepe vorm, een van twee tone en die ander van drie. Albei hierdie groepe tone is tot by die naels in vel gehul. Die verkleurmannetjie se pote werk dus soos knypers en stel hom in staat om maklik aan blare en takkies vas te klou. Spore ----- Elke dier het sy eie, kenmerkende spoor en hoewel diere van dieselfde familie, bv. honde, hiënas en wolwe, en veral die verskillende boksoorte se spore baie dieselfde Iyk, kan kenners van dierspore en grootwildjagters sommer dadelik die verskil sien. Sien ook -------- * Ewehoewiges Bronnelys --------- * Kennis, Volume 1, 1980, bl.94-95, ISBN 0-7981-0823-1 * Kennis, 1980, vol 4, bl. 650-651, ISBN 0 7981 0826 6

**Barnard Gilliland** (1938–1962) was ’n Afrikaanse digter en dramaturg. Lewe en werk ------------ Christoffel Johannes Gilliland (wat onder die naam Barnard Gilliland skryf) is in 1938 was in Pietersburg gebore as een van drie kinders en hy het ’n broer en ’n suster. Sy suster, Wilna, gee later onder haar getroude naam Wilna Meyer die digbundel "*Verskillende vensters*" uit. Albei sy ouers is oorlede terwyl hy nog jonk is. Sy peetpa is mnr. Bags Cilliers, wat ’n bekende figuur in Noord-Transvaalse rugbykringe was en getroud was met die kunstenares Bettie Cilliers-Barnard. Hy studeer aan die Universiteit van Pretoria en behaal in 1961 sy B.A.-graad. Hierna word hy in 1962 deeltydse dosent aan die Universiteit van Suid-Afrika, terwyl hy sy studies voortsit. Ten spyte van sy jeug het hy ’n goeie kennis van die geskiedenis en godsdienste van verskeie volkere uit die Midde-Oosterse oudheid en is hy goed op hoogte van die moderne Wes-Europese letterkundes. Hierdie kennis vind uiting in sy werk, waarin hy telkens soek na die lewenskern, ’n soeke na die essensie van die mensebestaan. Hy is op 24 Augustus 1962 op pad tussen Pretoria en Johannesburg in ’n motorongeluk oorlede toe sy motor se voorwiel bars. Skryfwerk --------- Sy digbundel "*Veelhoek*" bevat belowende werk wat Kannemeyer meen verstegnies en tematies "iets nuuts" in die Afrikaanse poësie bring Hoewel die gedigte merendeels slegs in onderdele deurgekomponeer is, ondersoek hy (ook in vorm) uitdagende temas. Hy skryf hoofsaaklik ’n tipe praatvers waarin hy die verderf van die lewe uitbeeld. "*Skipbreukelinge*" (geïnspireer deur die Gilgamesj-epos) beeld die wanhopige rondtas na ’n houvas om geestelike ekwilibrium te probeer herwin uit, met eindelik die herkenning van angs en pyn as die enigste sekerheid in die lewe. Na sy dood word die nagelate gedigte "*Brief*" en "*Nege persone*" in *Tydskrif vir Letterkunde* gepubliseer. ’n Aantal van sy nagelate gedigte word ook in *60* van Februarie 1963 gepubliseer. Die gedig "*Pelgrim se reis na die Inferno*" word in Gerrit Komrij se bloemlesing "*Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte*" opgeneem. "*Godeskemering*" is ’n moderne moraliteitspel wat soek na sin in hierdie siek eeu. Die hooffiguur Balloki Duringhämer is ’n geleerde wat die menslike wete verken en op aandrang van sy verloofde Frigga Siegel ’n aantal vriende uitnooi na sy jongste promosie. Sy hoop dat hy hierna tot rus sal kom sodat hulle ’n gevestigde bestaan kan voer. Die vriende verteenwoordig almal loopbaan- of bestaansrigtings in die wêreld. Balloki begin egter nou eers in alle erns soek na die sin van menswees en die insig in ’n hoër orde waar daar ’n verband bestaan tussen mens en God. Sy drang word om homself af te sonder om ook tot ander mense se voordeel die eensame ontdekkingstog te onderneem. So gebruik hy dan na die viering kokaïen om die grense te probeer oorskry, wat slegs vir homself en sy geliefde die gryse ryk van die dood verwerf. Die paradoks is dat hy wat wil uitstyg bo die siek eeu, self dodelik siek is en nie in staat is tot redding van homself nie, laat staan nog die mensdom. Gilliland bied die drama aan in opeenvolgende "moontlikhede", "transformasies" en "werklikhede", waardeur hy die ironie van die gebeure illustreer. Die drama is ryk aan idees, maar bevat te veel teenstrydighede om werklik suksesvol te wees. In 1978 behaal die bekende digter Lucas Malan ’n M.A.-graad aan die Universiteit van die Witwatersrand met ’n verhandeling oor Gilliland se bydrae tot die Afrikaanse letterkunde. Publikasies ----------- | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1962 | Veelhoek | | 1963 | Godeskemering | Bronnelys --------- ### Boeke * Antonissen, Rob "Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede" Nasou Beperk Derde hersiene  uitgawe Tweede druk 1964 * Antonissen, Rob "Spitsberaad" Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966 * Antonissen, Rob "Verkenning en kritiek" H.A.U.M. Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 1979 * Brink, André P. "Aspekte van die nuwe drama" Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene  uitgawe 1986 * Cloete, T.T. (red.) "Die Afrikaanse literatuur sedert sestig" Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980 * Grové, A.P. "Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans" Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988 * Kannemeyer, J.C. "Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2" Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983 * Kannemeyer, J.C. "Die Afrikaanse literatuur 1652-2004" Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Nienaber, P.J. et al "Perspektief en Profiel" Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969 ### Tydskrifte en koerante * Anoniem "Belowende skrywer in motorongeluk gedood" "Die Transvaler" 25 Augustus 1962 * Zietsman, Cynthia "Dwangskryfster gee op 66 eerste digbundel uit" "Die Burger" 16 Desember 2000 ### Internet * Esaach: * Worldcat: ### Ongepubliseerde dokumente * Van Heerden, Ernst "Huldebetuiging aan die nagedagtenis van Barnard Gilliland" Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein ### Resensies 1. 1 2 Antonissen, Rob "Spitsberaad" Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966 2. ↑ J.C. Kannemeyer se "Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2" 1983, bladsy 270 3. ↑ Antonissen, Rob "Standpunte" Nuwe reeks 51, Februarie 1964

Die term **outo-etnografie** bestaan uit drie woorddele: *outo* (self), *etno* (kultuur) en *grafie* (proses) wat die tekstuele voorstelling van 'n individu se persoonlike ervaringe in sy/haar sosiale, politieke, ekonomiese en kulturele konteks verduidelik. Outo-etnografie is eenders en terselfdertyd anders as etnografie, gebaseer op die proses, die kultuur en die self. Dit is navorsing weens die verhalende en verduidelikende aspekte, wat die konneksie tussen die persoonlike en die kulturele bied en blote selfnarratief oortref weens die analitiese en interpretatiewe aard daarvan. 'n Onderliggende bekommernis van navorsers in 'n opvoedkundige konteks is die vraag vir wie hierdie tesis waarde sou hê? Wie sou dit lees as die oorgrote meerderheid van sy lesers nie die woorde of konsepte verstaan nie, as gevolg van die trant waarin dit geskryf is? Elke ervaring bied die geleentheid vir die navorser om die navorsingsverhaal te vertel op so 'n wyse dat ander dit sal kan verstaan en gebruik. Elke leser lei die betekenis van hierdie tesis as teks af vanuit die verwysingsraamwerk, diskoersgemeenskap en kultuur, waaraan hy/sy behoort. Hierdie artikel bespreek die gebruik van outo-etnografie as navorsing en verslag in opvoedkundige konteks. Dit bespreek tersaaklike terminologie, naamlik etnografie en outo-etnografie. Verder voer dit argumente aan hoekom outo-etnografie gebruik sou kon word, wat die kritiek teen hierdie wyse van navorsingsverslag is, wat die slaggate in so 'n soort navorsing is, en wat die voordele van outo-etnografie is. Uiteindelik bespreek dit ook die narratiewe benadering wat ten grondslag van hierdie vorm van navorsing lê. Etnografie ---------- Etnografie – as 'n teoretiese oriëntasie en filosofiese paradigma binne die verwysingsraamwerk van antropologie – behels die nimmer-eindigende probeerslae om spesifieke gebeure, geleenthede en die verstaan daarvan in 'n voller, ryker en meer betekenisvolle konteks te plaas. Etnografie behels die wýse waarop informasie of data in geskrewe woord of teks verander kan word. Hierdie aspek is vir navorsers van belang, want hierdeur kon persoonlike ervaringe gekoppel word aan 'n kennisarea, wat akademiese rekenskap aan 'n navorsingsverslag gee. Etnografie maak staat op geleefde ervaringe, wat die lees van 'n verslag meer ontvanklik en leesbaar vir die meerderheid van die opgevoede publiek maak en navorsing gevolglik in 'n meer betekenisvolle konteks plaas. Hiervolgens word navorsers se eie navorsingstekste belangrike bronne Die navorser as etnograaf, net soos enige ander skrywer, het te make met bepaalde genres en style waaruit skryfwerk dus ontstaan. Outo-etnografie --------------- Outo-etnografie (volgens Ellis en Ellis en Bochner) soos wat dit gebruik word vir die afgelope twee dekades, sluit 'n wye reeks van skryfbenaderinge tot navorsing in, wat veral die persoonlike aspekte met die kulturele verbind. Ook volgens Richardson is outo-etnografie uiters persoonlike en onthullende tekste waarin die skrywer die storie vertel van eie geleefde ervaringe wat verband hou met die persoonlike tot die kulturele. Skryf was nog altyd 'n manier van weet, 'n manier om uit te vind oor die onderwerp van skrywe, maar ook oor die self. Outo-etnografiese skrywe vertoon die skryfproses, sowel as die skryfproduk as interverweef − op so 'n wyse dat dit mense se emosies en geleefde ervaringe uitlok om te verhoed dat hulle vervreem word van opregte verstaan van die proses. Die navorser se eie poging tot 'n geleefde verhaal plaas hom/haar in gesprek met sigself, maar ook in gesprek met die leser. Om in gesprek met die self te wees het beduidende waarde: "*In conversation with ourselves we expose our vulnerabilities, conflicts, choices, and values. We take measure of our uncertainties, our mixed emotions and the multiple layers of our experience. Our accounts seek to express the complexities and difficulties of coping and feeling resolved, showing how we changed over time as we struggled to make sense of our experience. Often our accounts of ourselves are unflattering and imperfect, but human and believable. The text is used, then, as an agent of self understanding and ethical discussion*". In outo-etnografie navorsing binne opvoedkundige konteks staan die wyse waarop die teks as 'n literêre reis geskryf word voorop, terwyl die navorser as skrywer en opvoeder reflekteer oor eie praktyke en hoe hy/sy die toekoms daaruit uitsien. Outo-etnografie "*...involves setting a scene, telling a story, weaving intricate connections among life and art, experience and theory, evocation and explanation… and then letting go, hoping for readers who will bring the same careful attention to our words in the context of their own lives.*" ### Hoekom outo-etnografie? > "…knowing if one can think differently than one thinks, and perceive differently that one sees, is absolutely necessary if one is to go on looking and reflecting at all." > > Die *self* is 'n sosiale individu wat leer om *ander* te verstaan deur te reflekteer oor die *self* in sosiale interaksie met ander. Elke individu leer hoe die wêreld gedefinieer word en hoe om hulself en hul verhoudinge met ander te herdefinieer deur refleksie van wat ander doen. Outo-etnografie laat *ander* se ervaringe toe om die moontlikheid van kritiese self-refleksie tot gevolg te hê. Goeie outo-etnografiese navorsing strek veel wyer as net die navorser se eie *self* *.* Hiervolgens is dit 'n werklikheid om te leer oor die algemeen deur te let op die spesifieke gebeure, insidente en ervaringe van 'n enkele navorser. Outo-etnografiese skrywe gee aanleiding tot self-refleksie, aksie en verdere refleksie wat die *self* en die lewe kan verander. So 'n studie kan die persoonlike met die kulturele kombineer en geleefde ervaringe met bestaande kennis verbind om navorsers op hierdie terrein toe te laat dat dit wat hulle hieruit geleer het, tot 'n nuwe kontekstuele verstaan van hulle eie persepsies en metodiek kon kom. ‘’n Outo-etnografiese teks het die potensiaal om lesers toe te laat om hul verbeelding te gebruik deurdat soortgelyke omstandighede of ervaringe hulle uitnooi om te identifiseer met hulle ervaringe en om te leer uit hulle gevolgtrekkinge. Dit is 'n pertinente wyse waarop navorser as skrywer sigself beter kan verstaan. Outo-etnografiese metodologie verskaf ook die konseptuele bewuswording van die navorser se groeimomente wat hom/haar, sowel as die lesers, lei tot insigte rakende die implikasies, voorstelle en oplossings oor kreatiewe skryf wat bestaan. As outo-etnograaf volg die navorser as opvoedkundige steeds 'n sistematiese navorsingsproses waar data ingesamel, geanaliseer en geïnterpreteer is. Dit is die soeke na verstaan van ander deur die self. Die *self* word 'n belangrike onderwerp om na te let en 'n baie spesifieke en bepaalde lens om deur te kyk na die konsep van *verstaan*. Die gebruik van persoonlike ervaringe as primêre data onderskei outo-etnografie in die veld van etnografiese studies, want hiervolgens word individuele stories geraam in die konteks van die groter storie en die groter konteks. As poststrukturele navorsing daag die navorser met behulp van outo-etnografie eenrigtingdenke uit wat soek na verandering op dieselfde wyse waarop hy/sy as navorser pleit vir verandering in die gekose konteks. ### Kritiek teen outo-etnografie > "Expert knowledge is socially sanctioned in a way that commonsense or personal knowledge is not." > > > "How knowledge is produced and who produces it are important in how status is attributed to knowledge." > > Outo-etnografiese navorsing kry sterk kritiek vanuit verskeie positivistiese, selfs kwalitatiewe akademiese navorsingskringe kan ontvang nie. Die meeste akademici is nie gereed om dit as navorsing te beskou nie. Delamont stel dit duidelik dat outo-etnografiese navorsing lui is – letterlik lui, selfs intellektueel lui. Hiervolgens is haar kritiek dat dit nooit objektief kan wees nie. Dit kan nie voldoen aan etiese standaarde nie en is hoogs eksperimenteel van aard. Outo-etnografie fokus op *the powerful and not the powerless en* dit maak navorsers lui vir data-insameling. Die navorser is volgens Delamont ook nie interessant genoeg om oor te skryf in akademiese joernale, om oor te onderrig, of om enige vorm van aandag te verwag van ander nie. Vanweë die klem op die *self* as 'n bron en verstaan eerder as bewyse, kan hierdie tipe navorsing volgens Atkinson as selfbehep, narsisties, introspektief en geïndividualiseerd gesien word. Die fokus op biografie eerder as formaliteite is vir sommige 'n bekommernis, omdat persoonlike ervaringe vervreem word van ander diskoerse in dieselfde konteks. Vir ander is die tekort aan 'n sistematiese en metodologiese roete 'n probleem. Duncan kritiseer die persoonlike skrywes wat op die direkte emosionele respons van die leser ingestel is, eerder as 'n analitiese, gegronde teorie en die metodologie daaragter. > "We live in a time of great posibility; let us proceed wisely." > > Vir elke argument téén outo-etnografie, is daar ook 'n argument ten gunste van outo-etnografie. Outo-etnografie is selfs meer en veel harder werk as wat buitestaanders besef. Dit hoef nie objektief te wees nie, juis omdat ons daaruit leer. > "Maybe the point is not to engage systematically but to engage personally". > > Outo-etnografie is meer outentiek as tradisionele navorsingsbenaderinge, juis as gevolg van 'n navorser se gebruik van die *self* as 'n binnestaander. Dit verskaf voller en ryker beskrywinge van gebeure en verhoudinge wat eerder *vertel* as *inmeng*. Dit is selfs meer omvattend as net die blote *self* as 'n onderwerp, aangesien geen individu apart vanuit 'n sosiale raamwerk funksioneer nie. 'n Duidelike skakel tussen die persoonlike en die kulturele aspekte bestaan. Outo-etnografie en persoonlike narratief erken juis die metodologiese en etiese kwessies van die studie en is meer versigtig in die interpretasie, veralgemenings en vooroordele wat bestaan, omdat dit selfrefleksie en/of poginge tot verbeteringe van een of ander aard tot gevolg het. Die keuse berus by elke navorser en elke leser om outo-etnografie te verwerp, te verdra, te aanvaar, te beskerm of selfs te omhels. Dit is in alle essensie 'n uitdagende *genre* van navorsing en skryf. ### Slaggate van outo-etnografie vir ’n opvoedkundige studie en moontlike oplossings daarvoor 1. Die ***eerste moontlike slagga**t*, is 'n oordrewe fokus op die *self* in isolasie van ander. Kultuur is 'n groep-georiënteerde konsep, waarvolgens kultuur en die mens in simbiose bestaan. Goeie outo-etnografie reflekteer 'n interafhanklike verhouding van die self met ander. Die slaggat op hierdie vlak, is die metodologiese fokus van die self wat misverstaan word as die lisensie om dieper te grawe in persoonlike ervaringe van 'n navorser, sonder om die kulturele konteks van die stories van ander in ag te neem. As oplossing kan die navorser as opvoedkundige 'n duidelike navorsingsagtergrond bied. Literatuur word interverweef om die navorsing in die narratiewe vorm te steun. 2. ***Tweedens*** is dit maklik om te verval in 'n oorverromatiseerde outo-etnografiese vertelling, wat die doel van die studie vervaag. Soos Coia en Taylor tereg sê: "It is not enough simply to tell the story or write a journal entry." Vir kulturele verstaan om te kan plaasvind, is alle vertellinge gebaseer op werklike gebeure en dagboekinskrywings, wat nie net die storie bied nie, maar ook die analise en interpretasie van die gebeure, sodat die doel van die studie te alle tye gefokus bly. 3. ***Derdens*** kan die eksklusiewe vertroue op herroeping as 'n databron een van die grootste slaggate wees. 'n Mens se geheue as outo-etnografiese navorser is 'n wonderlike bron wat toegang tot vorige ervaringe en persoonlike interpretasies bied, wat jy as navorser alleenlik weet. Wat jy kan herroep, vorm die basis vir die etnografiese data. Tog meen Muncey: "Memory is selective and shaped, and is retold in the continuum of one’s experience [although] this does not necessarily constitute lying." Meer as een wyse van data-insameling moet gebruik word in die navorsingsproses om hierdie slaggat te vermy. Daar kan gebruik gemaak word van waarnemers, evalueringsvorms, fokusgroepgesprekke, groepsrefleksie, dagboekinskrywings, bestaande literatuur en persoonlike refleksie. Die eksterne data ondersteun die innerlike data deur bewyse van die leerders se werk, evalueringsvorms, waarnemersverslae, dokumente en foto’s. Die veelvuldige bronne bied die basis vir triangulasie wat die betroubaarheid van die inhoud en geldigheid van die outo-etnografiese navorsingsverslag verhoog, deurdat dit etiese en goeie navorsingspraktyke ondersteun. 4. Die ***vierde slaggat*** behels die nalatigheid van etiese standaarde met spesifieke verwysing na ander in die outo-etnografiese studie. Clandinin en Connelly stel 'n uiters gepaste vraag: "Do they [autoethnographers] own a story because they tell it?" Outo-etnografiese stories is verbind aan dié van ander. Dit beteken nie dat vertroulikheid nie van toepassing is ten opsigte van outo-etnografiese navorsing nie. Om hierdie probleem aan te spreek, kan alle toestemming om die navorsing te begin van die betrokke instansies verkry word. Alle deelnemers aan die navorser behoort deeglik ingelig te word oor die navorsing en wat die prosesse behels. Toestemmingsbriewe vir vrywillige deelname met die opsie om onmiddellik te onttrek, moet onderteken word. Vir die narratiewe deel van die studie, word geen name bekend gemaak sonder die toestemming van die betrokke persone nie. Die onvanpaste gebruik van die term outo-etnografie, is die *vyfde slaggat.* Die term outo-etnografie word onkundig gebruik om te verwys na 'n wye verskeidenheid van definisies en narratiewe navraag in die akademie. Dit verwar navorsers sowel as lesers en maak dit moeilik om onderskeid tussen die verskeie terme te tref. In 'n poging om 'n moontlike oplossing vir die probleem te bied, word 'n duidelike definisie en beskrywing van die term verskaf om die navorser se verstaan van die konsep en die wyse waarop dit in hierdie studie gebruik word, aan die lesers oor te dra. ### Voordele van outo-etnografie in opvoedkundige konteks Die voordele behels volgens Chang vier dimensies: * Eerstens bied dit 'n gebruikersvriendelike metodologie aan navorsers en die lesers om met navorsing om te gaan. Die navorser het maklike toegang tot die primêre databron van die studie, aangesien dit grotendeels die navorser en sy/haar ervaringe inkorporeer. Terselfdertyd het die navorser te alle tye 'n holistiese en intieme perspektief op die studie, omdat die data bekend is. Vir die leser is outo-etnografie lesersvriendelik weens die persoonlike skryfstyle waarby die leser makliker aanklank vind, eerder as die konvensionele navorsingskryfstyl. Nash is van mening dat die persoonlike narratiewe selfs lesers bevry van abstrakte en onpersoonlike skrywes en lesers aanraak deur geleefde ervaringe. 'n Unieke stem word aan die studie verleen, een waarop die leser kan reageer. * Tweedens bied outo-etnografie kulturele verstaan van die self en van ander. Self-refleksie en self-ondersoek is die sleutels tot self-verstaan in opvoedkundige konteks. * Derdens kan die doen, deel en lees van outo-etnografie die navorser sowel as die lesers help groei, ontwikkel en transformeer in die proses. Die persoonlike interaksie met outo-etnografiese studies het dikwels en onwillekeurig self-refleksie tot gevolg. Gevolglik kan 'n individu se kulturele verstaan verbreed word. Spesifiek met verwysing na opvoeders, kan hul onderrigfilosofieë en praktyke meer inklusief en sensitief word. Sommige kan selfs meer reflektief in hul daaglikse praktyke word en 'n ander kulturele pedagogiek aan die dag begin lê vir die heel eerste keer. * Vierdens het hierdie navorsingsmetode die terapeutiese potensiaal om emosionele seerplekke en ou wonde te heel weens die analitiese en reflektiewe aard daarvan. 'n Bevryde navorser is die gevolg. Narratiewe benadering tot verslaggewing in outo-etnografie ---------------------------------------------------------- > "The narrative provides a more epistemologically adequate discourse form for reporting and assessing research within the context of a post positivistic understanding of knowledge generation." > > Namate die navorsingsgeleenthede gebeur, behoort die navorser dagboekinskrywings, sowel as fokusgroepgespreknotas byhou om te voldoen aan die vereistes van narratiewe etnografie, 'n hibried tussen etnografiese realisme en memoires. Hiervolgens bied navorsing 'n ruimte vir navorsers om akkuraat verslag te doen van gebeure en hul eie ervaringe te verwoord. Om te skryf oor wat gebeur het en hoe die navorser daaroor  gevoel het, gebeur volgens 'n vakwetenskaplike stem. Die kennis wat die navorser besig is om te konstrueer deur eie ervaringe, gebeure en interaksies, is veral in opvoedkundige kontekste geldig. Namate die navorser se verstaan van die narratief al meer ontwikkel, is die vertel van die eie storie gepas as 'n postpositivistiese benadering tot navorsing. Narratiewe metodologie en outo-etnografie is alternatiewe wyses van verslaggewing oor navorsing. Die klem val dus op etnografie en outo-etnografie as navorsingsparadigma en die narratiewe benadering as ondersteunede faktor van die paradigma. By tye word daardie grens soms oorsteek, waar die self van die navorser na vore tree in geskrewe gedeeltes oor eie ervarings. **Hoekom  narratiewe verslaggewing?** > "As all human beings, researchers use narrative to structure temporal complexity, only to find that this use contributes a complexity of its own." > > Na afloop van beide navorsingsgeleenthede en die begin van die optekening hiervan, kan die navorser in 'n opvoedkundige konteks stelselmatig bewus word van 'n mate van innerlike konflik. 'n Hibried-identiteit as aanbieder-navorser en navorser-opvoeder, selfs aanbieder-opvoeder by tye, kan die navorser laat wonder oor die waarde van die twee navorsingsgeleenthede en die impak van die rolle wat hy/sy vertolk het. Dit is moontlik dat navorsers in die meerderheid van die navorsingtyd verwyderd kan voel van hulle studies omdat dit lyk en voel of daar geen verband tussen hulle persoonlike lewe en professionele aktiwiteite is nie – daar is dus twee aparte entiteite. Conle verwys na spanning tussen die gekontekstualiseerde "ek" en die "ons". Goethe stel dit só: "To know yourself, see what others are doing; to know others, look into your own heart." Die navorser se eie stem speel 'n kardinale rol. Jones meen dat ervaringe onbewustelik self die onderwerp van die studie kan word. Die navorser se eie narratiewe skrywe in dagboeke kan help om te sien dat skryf 'n manier van weet is, 'n manier van dieper gesprek en denke volgens Jones, met die self. 'n Tipe wesensleer, ontologie kan deur hierdie proses ontstaan, wat die verkenning van die self in die gegewe tyd, ruimte en konteks tot gevolg kan hê. Die navorser is dus indirek besig met die vorming van 'n eie epistemologie. Jones verwys in haar navorsing na 'n "third space" as metafoor, waar sy van die narratiewe gebruik maak om haar ervaringe ryk te vertolk deur refleksie. Hiervolgens is die "third space" metafories, relatief geposisioneer, filosofies en persoonlik ten opsigte van verslagdoening. 'n Wisselwerking van in-en-uit bewegings dui op die verband tussen die navorser en die persoonlike, ruimtelike, sosiale en historiese aspekte, van skryf as 'n navorsingsverslag. Die konteks van 'n studie en die bogenoemde aspekte kan die navorser toerus om deur sy/haar ervaringe 'n hibried-identiteit wat aanvanklik konflik veroorsaak het, beter te verstaan. Elke ervaring en navorsingsgeleentheid bied 'n geleentheid om die navorsingsverhaal te vertel. Elke vertelling beteken groei en ontwikkeling vir die self en ook as navorser, deurdat nuwe betekenis uit ou ervaringe ontstaan en dit is veral in opvoedkundige konteks ter sprake. Die ontdekking van begrip en verstaan ontwikkel vanuit die konneksies tussen die navorser as kritiese reflekteerder en narrateur van eie ervaringe en vertellinge. Dit vorm die navorser se manier van weet en bied die konneksie tussen gedagtes rakende skryfervaringe en die kommunikering van hierdie gedagtes deur geskrewe woord in die vorm van 'n storie. Die gebruik van stories bied 'n medium vir kommunikasie wat die weet van die verteller met die weet van die leser of hoorder. Conle is van mening dat: "...understanding is not a subjective behavior, but always includes the history of those who understand and the history of what is being understood; that there are always, in the act of particular understandings, many aspects of which we are not conscious at that moment. In a hermeneutic encounter, we never simply understand what faces us, but we understand a "truth for us" that this encounter has helped us realize." Bogenoemde aanhaling is van kardinale belang, aangesien 'n tesis op die rak en 'n uitgebrande student wat teoreties 'n baie gespesialiseerde terrein aangeraak het, nie noodwendig 'n verskil in die praktyk of in enigeen se verstaan rakende die kreatiewe skryfproses sal maak nie. Die narratiewe benadering bied die geleentheid vir die navorser om gehoor te word op meer as net die akademiese vlak. Dit bied die geleentheid aan die leser om waarlik deel te word van die navorsingstorie. Doyle en Carter voer aan dat die mens 'n universele behoefte as basiese wyse van gedagtegang het "...to story their experience..." om 'n interpretasie van hul inligting en ervaringe te bied. Stories verduidelik hoe dinge werk en watter betekenis sekere gebeure het. Dit bevat bepaalde inligting oor bedoelinge en motiverings. Vanuit die narratiewe oogpunt, leef opvoeders geleefde stories wat deur rasionele denke, selfs verbeelding, hulle help om morele keuses te maak in ooreenstemming met narratiewe strukture. Van 'n baie jong ouderdom is ons besig om stories te skep en te vertel nog lank voordat ons die betekenis van gebeure of abstrakte konsepte daarvan snap. Die narratiewe benadering is 'n benadering wat die geleentheid aan leser en skrywer bied om die talle konneksies tussen die konteks van die studie te vind en dit met persoonlike sowel as kontekstuele kennis (van nie net die skrywer daarvan nie, maar ook die leser) te verbind. Dit word 'n reis. 'n Reis wat die navorser onderneem in die proses tot beter verstaan van die onderwerp van studie. Die narratief kan die navorsers help om te verstaan hoekom hulle navors wat hulle. Die narratief vorm die fundamentele manier van menslike weet en verstaan. Ten slotte ---------- "The result is not just a portrait of the people he is studying, but a portrait of himself." Etnografie, outo-etnografie en narratief verleen nie net 'n gepaste metodologie aan navorsing nie, dit kan ook ‘’n gepaste manier wees waarop die gebeure en geleenthede, ryk, betekenisvol en deurdag die navorser se geleefde ervaringe kan beskryf. Hierdie artikel is gebaseer op navorsing gedoen deur Le Roux Bronverwysings -------------- 1. ↑ Luitel, B.C. 2003. Narrative explorations of Nepali mathematics curriculum landscapes: An Epic Journey*.* Ongepubliseerde MS-verhandeling. Curtin: Curtin University of Technology. 2. ↑ Chang, H. 2008. *Autoethnography as method.* Walnut Creek CA: Left Coast Press, INC. 3. 1 2 3 4 Tedlock, 2000 in Denzin, N.K. & Lincoln, Y.S. (reds.). 2000. *Handbook of qualitative research.* London: Sage Publications. 4. ↑ Archetti, 1994:11-13; Rogers, 1997; Shryock, 1996, 1997; Terrio, 1998:27-28 5. ↑ Ellis, C. 2004. *The Ethnographic I: A methodological novel about autoethnography.* Walnut Creek CA: Altimira Press. 6. 1 2 Ellis, C. & Bochner, A. 2000. Autoethnography, Personal Narrative, Reflexivity. In N. Denzin and Y. Lincoln (reds.), *Handbook of Qualitative Research.* Thousand Oaks, CA: Sage. 733-68. 7. 1 2 Richardson, L. 2000(a). New writing practices in qualitative research. *Sociology of Sport Journal* 17:5-20. Richardson, L. 2000(b). Writing: a method of inquiry. In N. Denzin and Y. Lincoln (reds.). *Handbook of Qualitative Research.* Thousand Oaks, CA: Sage. 516-29. 8. 1 2 Jones, S.H. 2005. Autoethnography: Making the personal political. In Denzin and Lincoln (reds.). *Handbook of Qualitative Research* (3rd edition). 763-91. 9. ↑ Foucault, M. 1987. *The use of pleasure: The history of sexuality Volume II.* Hammondsworth: Penguin. 10. 1 2 3 4 5 6 Wall, S. 2006. An Autoethnography on Learning about Autoethnography. *International Journal of Qualitative Methods* 5(2):1-11. 11. ↑ Sparkes, A. C. 2002. Autoethnography: Self indulgence or something more? In Bochner, A. P. & Ellis, C. (reds.). 2002. *Ethnographically speaking. Autoethnography, literature, and aesthetics*. New York: Rowman & Littlefield. 209-32. 12. 1 2 (a) Reed-Danahay, D. E. 1997. *Leaving home: Schooling stories and the ethnography of auto ethnography in rural France.* Oxford: Oxford University Press. (b) Reed-Danahay, D.E. 1997. *Auto/Ethnography: Rewriting the self and the social.* Oxford, UK: Berg. 13. ↑ Crawford, L. 1996. Personal Ethnography. *Communication Monographs* 63(2):158 –68. 14. ↑ Church, K. 1995. *Forbidden narratives.* Londen: Gordon and Breach Publishers. 15. ↑ Smith, L. M. 1998. Biographical method. In Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S. (reds.). *Strategies of qualitative inquiry*. Thousand Oaks: Sage Publications. 16. 1 2 Clandinin, J.D. & Connelly, F.M. 2000. *Narrative inquiry: Experience and story in qualitative research.* San Francisco: Jossey-Bass. 17. 1 2 3 4 5 6 7 8 Chang, H. 2008. *Autoethnography as method.* Walnut Creek CA: Left Coast Press, INC. 18. 1 2 3 Muncey, T. 2005. Doing autoethnography. *International Journal of Qualitative Methods* 4(1):1-12. 19. ↑ Delamont, S. 2007. Arguments against Auto-Ethnography. *Qualitative Researcher* (4):2-4. 20. ↑ Atkinson, P. 1997. Narrative turn or blind alley? *Qualitative Health Researcher* (7):325-44. 21. ↑ Duncan, M. 2004. Autoethnography: Critical appreciation of an emerging art. *International Journal of Qualitative Methods* 3(4):1-14. 22. ↑ Frank, A.W. 2000. The standpoint of storyteller. *Qualitative Health Researcher* 10(3):354-65. 23. ↑ Laslett, B. 1999. Personal narratives as sociology. *Contemporary Sociology* 28(4):391-401. 24. ↑ Coia, L. & Taylor, M. 2006. From the inside out and the outside in: Co-autoethnography as a means of professional renewal. In C. Kosnik *et al.* (reds.). *Making a difference in teacher education through self-study.* Amsterdam: Springer. 25. ↑ Nash, J.N. 2004. *Liberating scholarly writing. The power of personal narrative.* New York: Teachers College Press. 26. ↑ Nieto, S. 2003. *What keeps teachers going?* New York: Teachers College. 27. ↑ Dyson, M. 2007. My story in a profession of stories: Auto ethnography – an empowering methodology for educators. *Australian Journal of Teacher Education* 32(1):36-46. 28. 1 2 Hanekom, A. 2005. Om tot beter verstaan van die leesproses te kom – 'n Outobiografiese narratief. Ongepubliseerde M.Ed. verhandeling. Stellenbosch: Universiteit Stellenbosch. 29. ↑ Dyson, M. 2007. My story in a profession of stories: auto ethnography – Nn empowering methodology for educators. *Australian Journal of Teacher Education* 32(1):36-46. 30. 1 2 3 4 Conle, C. 1999. Why narrative? Which narrative? Struggling with time and place in life and research. *Curriculum Inquiry* 29(1):7-28. 31. 1 2 Bolatagici, T. 2004. Claiming the (n)either/(n)or of ‘third space’: (re)presenting hybrid identity and the embodiment of mixed race. *Journal of Intercultural Studies,* 25(1):75-85. 32. ↑ (a) Bhabha, H. K. 1993. Culture’s in between. *Artforum International* 32(1):167. (b) Bhabha, H. K. 1997. Life at the border: Hybrid identities of the present. *NPQ: New Perspective Quarterly* 14(1):30. 33. ↑ Van Halen-Faber, C. 1997. Encouraging critical reflection in preservice teacher education: A narrative of a personal learning journey. *New Directions for Adult and Continuing Education,* (74):51. 34. ↑ Doyle, W. en K. Carter. 2003. Narrative and learning to teach: implications for teacher-education curriculum. *Journal of Curriculum Studies*, 35(2):129-34. 35. ↑ Auster, P. 1998. Translator’s note. In P. Clastres. *Chronicle of the Guayaki Indians.* New York: Zone. 36. ↑ Le Roux, A. 2010.Die kreatiewe skryfonderrigproses  - 'n Outo-etnografiese studie. Ongepubliseerde M.Ed-verhandeling. Stellenbosch: Universiteit van Stellenbosch.

Die Arc de Triomphe Die **Arc de Triomphe** (Frans: [aʁk də tʁijɔ̃f də letwal] luister (hulp·inligting), letterlik: *triomfboog* of *boog van oorwinning*) is 'n monument in Parys, Frankryk. Die monument staan in die middel van die Place Charles de Gaulle, 'n plein met druk verkeer aan die westelike punt van die Avenue des Champs-Élysées, waar twaalf paaie bymekaarkom. Die triomfboog is deur Jean-François Chalgrin ontwerp en het ongeveer 300 trappe wat na die bokant lei. Dit is 50 meter hoog, 45 meter breed en 22 meter diep. Langs die kante is vier groot beelde en ses reliëfs. Onder die boog is die Graf van die Onbekende Soldaat. Die name van die Franse generaals en veldslae is op die mure gegraveer. Bouwerk aan die monument het in 1806 begin. Dit is ter nagedagtenis aan Napoleon Bonaparte se oorwinnings by Austerlitz opgerig. Die struktuur is in ongeveer 1836, onder koning Lodewyk Filips I van Frankryk voltooi. Naas die Triomfboog in Pjongjang in Noord-Korea is dit die grootste van sy soort ter wêreld en die bekendste.

| **Adelboden** | | --- | | **Kaart** | **Wapen** | | | | | | | | **Vlag** | | | | | |  **Land** |  Switserland | |  **Kanton** | Bern | |  **Koördinate** | 46°29′N 7°33′O / 46.483°N 7.550°O / 46.483; 7.550 | |  **Stigting (eerste verwysing)** | 1409 | |  **Oppervlakte:** |   | |  - Totaal | 88,2 vk km | |  **Hoogte bo seevlak** | 1 350 m | | | |  **Bevolking:** |   | |  - Totaal (31 Desember 2009) | 3 586 | |  - Bevolkingsdigtheid | 40,7 /vk km | |  **Tydsone** | CET (UTC+1) | |  - Somertyd | CEST (UTC+2) | |  **Amptelike Webwerf** | *Adelboden* | | **Adelboden** is 'n munisipaliteit in die administratiewe distrik Frutigen-Niedersimmental van die Switserse kanton Bern. Geografie --------- Adelboden is in die weste van die Berner Oberland-streek aan die einde van die Engstligen-vallei geleë. Die dorp lê 1 350 meter bo seevlak, met die bergpiek Grossstrubel (3 242 m) as sy hoogste en die Engstligen-vallei (1 045 m) as sy laagste punt. Die plaaslike flora sluit Alpynse en sub-Alpynse spesies in. Berghange is dikwels bebos, terwyl die plato's en terrasse as weivelde dien. Die grootste deel van Adelboden is op 'n suidelike terras bo-oor die Engstligen-vallei geleë. Daarnaas maak ook kleiner *Bäuerten* ('n soort historiese boerdery-koöperasies) soos Ausserschwand, Boden, Gilbach, Hirzboden en Stigelschwand deel uit van die munisipaliteit. Die hoogste bergpieke is Lohner (3 048 m bo seevlak), Tschingellochtighorn (2 735 m), Steghorn (3 146 m), Wildstrubel (3 242 m), Fitzer (2 458 m), Tschenten (2 025 m) en Gsür (2 708 m). Geskiedenis ----------- Die huidige dorpsnaam verskyn in 'n historiese dokument van 1409 en is heel waarskynlik van 'n plantnaam, Adelgras (of Alpenrispengras, Poa alpina) afgelei. Hierdie eerste woorddeel van die saamgestelde naam is gekombineer met -boden as tweede komponent - letterlik "'n laer geleë plek, dal, bergterras". Die dorpskerk dateer uit 1433 Teen die middel van die 19de eeu het misoeste en diersiektes die plaaslike landbougemeenskap ernstig benadeel, en baie bewoners het geëmigreer. Eers met die opkoms van toerisme vanaf die 1870's het Adelboden 'n nuwe ekonomiese opswaai beleef. In hierdie tydperk is die eerste hotelle en 'n pad langs die Engstlige-rivier gebou. Die bevolking het in die volgende dekades vinnig gegroei. Die plaaslike *Grandhotel* het in 1901 vir die eerste keer 'n winterseisoen ingevoer, en in die 1930's is die kabelkar gebou wat Adelboden met die Engstligenalp verbind. Bevolking --------- | Bevolkingsontwikkeling | | --- | | **Jaar** | 1764 | 1850 | 1900 | 1910 | 1930 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | | **Inwoners** | 1051 | 1513 | 1564 | 2163 | 2417 | 2873 | 2881 | 3326 | 3276 | 3347 | 3634 | Taal ---- Die plaaslike Alemanniese omgangstaal, genoem *Adelbodetütsch*, is 'n baie besonderse Hoogste-Alemanniese dialek van die *Berner Oberland* wat enkele kenmerke met die oorspronklike dialek van Wallis deel. Toerisme -------- Adelboden in die winter Die plaaslike toerismebedryf is veral met die oog op gesinsvakansies, sport en ontspanning ontwikkel. Daar is 24 hotelle met altesaam 1 291 beddens, 800 vakansiehuise met 10 000 beddens, drie kampeerplekke en veertig restaurante. Gedurende die somerseisoen is daar 300 km se wandelroetes wat van maklike stap- tot Alpynse klimroetes. Ander moontlikhede sluit fietsry, die bou van modelvliegtuie, valskermspring en tennis in. Op 9 Julie 2005 is Adelboden as eerste Alpynse ontspanningsoord in Switserland gesertifiseer. Die skigebied van Adelboden-Frutigen-Lenk beskik oor 56 vervoerfasiliteite met meer as 170 km se ski-lopies in verskillende moeilikheidsgrade. Daarnaas is daar 23 km se oorland-skiroetes, 74 km se winterwandelpaaie en 'n binnenshuise ysskaatsbaan.

**Outjo** (Herero: *klein koppe*) is 'n dorp met 6 000 inwoners in die Kunene-distrik van Namibië. Dit is die setel van die Outjo-kiesafdeling in die distrik. Die dorp is bekend as 'n belangrike poort na die Etosha Nasionale Park. Die Gereformeerde kerk Outjo. Dié gemeente was die eerste Afrikaanse kerk op die dorp. Outjo is in 1897 deur die Duitsers onder bevel van kol. Theodor von Leutwein as 'n militêre basis gestig. Die doel hieragter was om die noordelike gebied van Duitswes-Afrika verder te verken. Die plaaslike historiese museum (Franke Haus Museum) dokumenteer die veldtog van majoor Victor Franke deur Ovamboland. Die "Impalila-monument" gedenk die strafekspedisie van majoor Victor Franke in Oktober 1914 teen die Portugese fort van Impalila in Angola. Dit volg nadat 'n Duitse afvaardiging wat gestuur is om 'n verdrag van nie-aggressie te onderhandel vermoor is. Die dorp lê naby die Gamkarab-grot, wat bekend is vir sy stalaktiete, stalagmiete en sy pietersiet (stormsteen). Die grotte is op privaat grond en dus nie oop vir die publiek nie. Sien ook -------- * NG gemeente Outjo * Gereformeerde kerk Outjo * Privaatskool Moria

**Archelaos I** (Grieks: Ἀρχέλαος Α), uit die Argeïese Dinastie, was van 413 tot 399 v.C. koning van Masedonië. Hy was die seun van Perdikkas II by ’n slavin. Hy het ná sy pa se dood sy oom, neef en halfbroer, wat toe die regmatige opvolger was, vermoor om koning te word. Hy was egter ’n goeie heerser wat groot en voordelige veranderings aangebring het aan die staatsadministrasie, weermag en handel. Bewind ------ Feitlik dadelik ná sy troonbestyging het hy ’n verandering teweeggebring aan die betrekkinge met Athene wat in die halfeeu vantevore baie gespanne was. Ná ’n groot nederlaag waarin feitlik al Athene se skepe verwoes is, het hulle dringend hout nodig gehad om nuwe skepe te bou. Archelaos het hulle van hout voorsien en hy en sy kinders is deur die Atheners vereer met eretitels. Archelaos het ook gesorg vir baie binnelandse hervormings. Hy het munte van goeie gehalte laat slaan, versterkings gebou, reguit paaie laat bou (wat die weermag beweegliker gemaak het) en die weermag self verbeter. Hy het ook in kultuur belanggestel en het kulturele en kunsbande met Suid-Griekeland aangeknoop. Hy het bekende digters, skrywers, musikante en skilders in sy paleis onthaal, waaronder die digter Euripides. Hy het die Olimpië, 'n godsdiensfees met musiek- en atletiekkompetisies ter ere van die god Zeus en die Muses in Dion, Masedonië, gereorganiseer. Dit het die beste atlete en kunstenaars van Griekeland na Masedonië gelok. Dood ---- Volgens Aelian is Archelaos in 399 v.C. tydens ’n jagtog dood. Teen dié tyd was Masedonië ’n baie sterker mag as voor sy bewind.

Die **Arbeidersparty** was 'n politieke party vir Kleurlinge wat van 1969 tot 1994 in Suid-Afrika bestaan het en jare lank deur Allan Hendrickse gelei is. Hoewel hulle uitgesproke teen apartheid gekant was, het hulle aan die Verteenwoordigende Kleurlingraad deelgeneem. Hulle was egter teen Umkhonto we Sizwe se guerrillastryd en die oproep om internasionale sanksies teen Suid-Afrika gekant. Die party het later die Raad van Verteenwoordigers in die Driekamerparlement (sedert die stigting daarvan in 1984 tot in 1992) oorheers. Hulle wen 76 van die 80 setels tydens die Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1984 en 69 setels tydens die Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1989. Toe die Nasionale Party onder leiding van F. W. de Klerk besluit om nie-Wit lede te aanvaar, het talle Arbeiders oorgeloop en by die Nasionaliste aangesluit. In 1992 het 'n groep van 36 oudlede, gelei deur Jac Rabie, 'n mosie van wantroue teen Hendrickse uitgebring. Met dalende peilings kom Hendrickse tot die gevolgtrekking dat die Arbeidersparty se doel uitgedien is, en ontbind hy die party in 1994. Hendrickse en sy volgelinge het daarna by die ANC aangesluit. Verkiesingsresultate -------------------- | Jaar |  % | Setels | | --- | --- | --- | | 1969 | | 26 (van 40 setels) | | 1975 | | 31 (van 40 setels) | | 1984 | | 76 (van 80 setels) | | 1989 | 65% | 69 (van 80 setels) | Partyleiers ----------- * M.D. Arendse * Sonny Leon * Eerwaarde Allan Hendrickse

**Tristão da Cunha** (ca. 1460 - 1540), ook bekend as *Tristan da Cunha* of *Tristão d'Acunha*, was 'n Portugese seevaarder en soldaat. Hy ontdek 'n klomp eilande in die suid Atlantiese Oseaan wat nog sy naam dra: Tristan da Cunha. Hy doen ook aan by Madagaskar en in Mosambiek verwoes hy die dorpe Oja en Brava. In 1514 dien hy as ambassadeur van koning Manuel I van Portugal by pous Leo X, en lei hy 'n luukse ambassade wat die nuwe verowerings van Portugal in Rome aanbied. Hy word later lid van die Portugese privaatraad. 1506 reis --------- Da Cunha is in Portugal gebore, ca. 1460. Hy is in 1504 aangewys as die eerste afgevaardigde van Portugees-Indië, maar kon nie hierdie pos beklee nie weens tydelike blindheid In 1506 word hy aangestel as bevelvoerder van 'n vloot van 15 skepe wat na die ooskus van Afrika en buite Indië gestuur is. Sy neef, Alfonso d' Albuquerque, was in beheer van 'n eskader van vyf vaartuie in hierdie vloot wat daarna op hul eie gegaan het. Hulle missie was om Sokotra-eiland te verower en 'n vesting daar te bou in die hoop om die handel in die Rooi See te beheer. Hulle vaar saam totdat hulle Mosambiek bereik het. In die Mosambiekkanaal vind hulle sy vriend kaptein João da Nova wat daar gestrand was na sy terugkeer uit Indië. Hulle het hom en die skip *Frol de la mar* gered, wat albei by die vloot aangesluit het. Na 'n reeks suksesvolle aanvalle op Arabiese stede aan die ooskus van Afrika, is hulle na Sokotra. Ontdekking van Tristan da Cunha-argipel --------------------------------------- Op hierdie reis ontdek Tristão da Cunha 'n groep afgeleë eilande in die suide van die Atlantiese Oseaan, 2 816 km van Suid-Afrika. Alhoewel rowwe seë destyds 'n landing belemmer het, noem hy die hoofeiland na homself, Ilha de Tristão da Cunha, wat later verengels is na Tristan da Cunha. Slag van Barawa --------------- Daarna stel hy belang in die gebied van Ajuran-ryk, waar die Slag van Barawa geveg is. Na 'n lang periode van gevegte het die Portugese soldate die stad verbrand en geplunder. Sterk weerstand van die plaaslike bevolking en soldate het egter tot gevolg gehad dat die Portugese nie die stad permanent kon beset nie en uiteindelik sou die Portugese deur die Somaliërs uit die Ajuran-ryk beslis verslaan word, en die inwoners wat na die binneland gevlug het, sou uiteindelik terugkeer en die stad herbou. Tristão da Cunha is later ernstig gewond en het op Sokotra-eilande skuiling gesoek nadat hy sy manskappe en skepe verloor het. Mogadishu veldtog ----------------- Nadat hy die oorlog met die Ajuran-ryk verloor het oor die mislukte poging om Barawa te beset, het hy besluit om sy manskappe op die Sokotra-eilande te hergroepeer en na Mogadishu te vaar, wat die rykste stad in Afrika was. Maar daar is 'n woord versprei oor wat in Barawa gebeur het, en 'n groot mobilisering van die troepe het plaasgevind. Baie ruiters, soldate en oorlogskepe in verdedigingsposisies het nou die stad bewaak. Nietemin het Tristão steeds gekies om na die stad te gaan en te probeer verower, hoewel verskeie offisiere en soldate in sy leër dit teengestaan het, uit vrees vir 'n nederlaag. Hy het wel uiteindelik besluit om die Somaliërs in vrede te laat nadat hy besef het dat hulle buitengewoon moeilik sal wees om te onderdruk en dat dit 'n groter mobilisasie sou verg, wat toe die Ajuran-ryk onafhanklik sou gelaat het. Indië-aksies ------------ Na 'n ruk onderskei hy hom in Indië in verskillende militêre aksies, soos die beleg van Cannanore: die Portugese garnisoen was op die punt om oorweldig te word, toe die vloot van 11 skepe onder Tristão da Cunha van Socotra op 27 Augustus verskyn en hul red met 300 man. Ambassade aan die hof van pous Leo X ------------------------------------ Olifant Hanno en sy mahout, pen and ink, 1575, Museum vir Kuns in Angers. Na sy terugkeer na Europa, is Tristão da Cunha in 1514 as ambassadeur van koning Manuel I na pous Leo X gestuur om die nuwe verowerings van die Portugese Ryk bekend te stel, met Garcia de Resende as sy sekretaris. Die groot, luukse diplomatieke sending van honderd-en-veertig persone het sy weg deur Alicante en Majorka gemaak en in Februarie by die buitewyke van Rome aangekom. Hulle het op 12 Maart 1514 die strate van Rome geloop in 'n buitengewone optog van eksotiese natuurlewe en rykdom van Indië, met baie geklee in 'Indiese styl'. Die optog bevat 'n olifant met die naam Hanno, 'n geskenk aan die pous, en twee en veertig ander diere, waaronder twee luiperde, 'n panter, 'n paar papegaaie, kalkoene en skaars Indiese perde. Hanno het 'n silwerplatform op die rug gedra, gevorm as 'n kasteel met 'n kluis met koninklike geskenke, insluitend baadjies geborduur met pêrels en edelstene, en goue muntstukke vir die geleentheid. Die pous het die optog in die Castel Sant'Angelo ontvang. Die olifant het drie keer in eerbied neergekniel en dan, na 'n teken van sy Indiese mahout (bewaarder), sy slurp gebruik om water uit 'n emmer te suig en dit oor die skare en die kardinale te spuit. Teen 29 April 1514 het die Portugese hul geld uitgeput, maar hulle het 'n onderneming gesoek wat deur die pous onderteken is, wat ryk geskenke aan koning Manuel teruggestuur het. Die koning het geantwoord met 'n skip vol speserye en later 'n Indiese renoster van die sultan Muzaffar Shah II van Gujarat na hom gestuur. Die boot wat dit vervoer het, is vroeg in Februarie 1516 by Genua verwoes, en die Renoster is in 1515 deur Albrecht Dürer in sy baie beroemde renosterhoutuitsneewerk uitgebeeld. Alhoewel Tristan da Cunha nooit die pos van Verteenwoordiger van Portugees Indië aangeneem het nie, was sy seun Nuno da Cunha in 1529 die 9de goewerneur van Portugees Indië. Die graf van Tristan da Cunha is geleë by die Kerk van Sra da Encarnação in Olhalvo (naby Alenquer). Bron ---- * *Ensiklopedie van Suidelike Afrika*, Eric Rosenthal, 1967 | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * ISNI: 0000 0001 2270 0911 * LCCN: no2011107242 * NTA: 118920413 * SNAC: w65b2157 * SUDOC: 10898138X * VIAF: 172597589 * WorldCat Identities: lccn-no2011107242 |

Die **Romandie** is die westelike, Franstalige gebied van Switserland, met die kantons Genève, Vaud, Neuchâtel, Jura en die franssprekende dele van die tweetalige kantons Wallis, Fribourg en Bern. Die term word in 'n suiwer kulturele opsig gebruik en verwys eintlik net na die gemeenskaplike taal van hierdie streke. Die Franstalige Switsers, wat sowat negentien persent van die Switserse bevolking uitmaak, verwys na hulleself as Romands; 'n benaming wat hulle kulturele selfstandigheid tussen die Duits-Alemanniese Sentraal- en Oos-Switserland en Frankryk beklemtoon. Taal ---- Die kantons van die Romandie het hulle taamlik laat by die Switserse konfederasie aangesluit, op 'n tydstip toe die algemene omgangstaal as gevolg van 'n aantal interne en eksterne invloede, soos onder meer die reformasie en Franse Rewolusie, reeds van die streekdialekte wegbeweeg het. Die Franse standaardtaal het die plaaslike dialekte (*Patois*) eers in die stedelike gebiede en later ook op die platteland verdring. In die jaar 1990 het die aantal sprekers, wat 'n dialek as hulle huistaal praat, tot twee persent gedaal. Ondanks die uitbreiding van 'n Franse standaardtaal is daar besonderhede in die uitspraak en die woordeskat. Ouderwetse idiome en veral langs die Romaans-Germaanse taalgrens ook germanismes is kenmerkend vir die Switserse Frans, maar andersins kom dit ooreen met die taal van Frankryk. Kulturele identiteit -------------------- Die Romands het in vergelyking met die Alemanniese Switsers nouer bande met Frankryk, en in Switserland word dikwels na die *Röstigraben* verwys wat die Frans- en Duitstalige Switsers op kulturele en soms politieke gebied van mekaar sou skei. Franstalige Switsers beskou Switserland egter as hulle tuisland.

Die silindervormige bom, gemonteer in die kajuit waar dit later ontplof is Ontploffing van Castle Bravo met die gevolglike paddastoelwolk Mediese ondersoek van eilandbewoners wat stralingsiekte opgedoen het **Castle Bravo** is die kodenaam van die eerste waterstofbom van die Verenigde State wat op 1 Maart 1954 op Bikini-ringeiland in die Marshalleilande getoets is. Castle Bravo was die kragtigste kernwapen wat die VSA ooit gedetoneer het en 15 megaton se energie is daardeur vrygestel. Dit was aansienlik sterker as die vooraf verwagte 4 tot 6 megaton. Die bom het groot skade aan die omgewing veroorsaak en is die ergste voorval van radioaktiewe besoedeling wat die VSA tot op hede veroorsaak het. Ligging en voorbereiding ------------------------ Die ploftoestel was 'n enorme silinder met 'n gewig van 10,7 ton. Dit was 4,56 meter lank en 1,37 meter breed. Die silinder is in 'n beskutte kajuit op 'n kunsmatige eiland op 'n rif van Namu-eiland in die Bikini-ringeiland gemonteer. Die ontploffing --------------- Die atoombom is op 1 Maart 1954 om 06:45 (plaaslike tyd) gedetoneer. Die ontploffing het binne 'n sekonde 'n reuse vuurbal van 7 kilometer in deursnee veroorsaak. Dit was so groot dat die ontploffing duidelik vanaf Kwajalein-atol, 450 kilometer daarvandaan, sigbaar was. Die skokgolf het oor die hele atol (en verder) versprei en alle plantegroei op die atol en 'n paar omliggende atolle vernietig. Weens die skokgolf het die ontploffing uiteindelik 'n gebied van meer as 7 000 km² in die Stille Oseaan gekontamineer. Die gevolglike paddastoelwolk het binne 1 minuut 'n hoogte van 14 kilometer en 'n deursnee van 11 kilometer bereik. Uiteindelik het die wolk 'n hoogte van 40 kilometer en 'n deursnee van 100 kilometer in minder as 10 minute bereik, en teen 'n snelheid van 360 km/h verder uitgebrei. Die ontploffing het 'n krater van 2 kilometer in deursnee met 'n diepte van 75 meter agtergelaat. Die krater is steeds as 'n groot keep in die noordwestelike hoek van die atol sigbaar. Radioaktiewe neerslag --------------------- Radioaktiewe neerslag van die ontploffing het op die inwoners van die Rongelap- en Utirik-atolle neergesif en uiteindelik wêreldwyd versprei. Die inwoners is na drie dae ontruim en het stralingsiekte opgedoen. Hulle het na drie jaar teruggekeer, maar is weer verwyder nadat bevind is dat die eilande steeds onveilig is. Die bemanning van die Japannese vissersboot, *Daigo Fukuryū Maru* ("Gelukkige Draak No. 5"), is ook deur die neerslag gekontamineer en een bemanningslid is daaraan oorlede. Alhoewel dit as 'n geheime kerntoets beoog is, sou die nagevolge internasionale veroordeling van die toetsing van atmosferiese termokernbomme uitlok.

**Tetiaroa** is ’n atol in private besit in die Bowindse Eilande van die Geselskapseilande in Frans-Polinesië, ’n Franse oorsese gebied in die Stille Oseaan. Dit was eens die speelplek van die koninklikes van Tahiti en het later veral bekend geword nadat Marlon Brando dit in die 1960's gekoop het. Geografie --------- Ligging in die Geselskapseilande. Onetahi. Tetiaroa is 53 km noord van Tahiti. Die atol strek oor ’n gebied van 6 km2 en betaan uit sowat 12 koraalrifeilandjies wat in grootte wissel. Die strandmeer is sowat 7,2 km breed en 30 m diep. Daar is geen opening na die see nie en dit is amper onmoontlik om per boot te bereik. Die eilande (kloksgewys van die suidwestelike hoek af) sluit in: * Onetahi (met ’n vliegveld en die Brando-oord) * Honuea * Tiaruanu * Motu Tauvini (Tauini) * Motu Ahurea (Auroa) * Hiraanae * Horoatera (Oroatera) * Motu Aie * Tahuna Iti (onderwater, feitlik onsigbaar) * Tahuna Rahi * Reiono * Motu One * Rimatuu (met ’n voëlreservaat) Eienaarskap en geskiedenis -------------------------- In historiese tye het Tetiaroa aan die Pomare-dinastie van Tahiti behoort. Hulle het dit as ’n rusplek gebruik. Volgens oorlewering was William Bligh in 1789 die eerste Europeër wat die atol besoek het terwyl hy op soek was na vroeë muiters – dit was voor die vertek van die HMS *Bounty* van Tahiti af en die legendariese muitery daarna. In 1904 het die koninklike familie die atol aan Johnston Walter Williams, die enigste tandarts op Tahiti, gegee. Williams was later, van 1916 tot 1935, die Britse konsul. Hy het Tetiaroa as woonplek gebruik en ’n klapperplantasie aangelê. Marlon Brando het die eiland in 1960 "ontdek" toe gesoek is na plekke waar die rolprent *Mutiny on the Bounty* geskiet kon word. Ná die verfilming op Tahiti en die naburige Moorea het Brando ’n plaaslike visserman gehuur om hom na die eiland te neem. Hy het eindelik van die eilandjies gekoop by een van Williams se afstammelinge. Die koraalrif en strandmeer behoort aan Frans-Polinesië. Brando het die grootste deel van die atol in 1966 vir $200 000 gekoop en die res in 1967 vir $70 000. Hy moes egter eers politieke inmengery en plaaslike weerstand oorkom. Baie belangrike argeologiese terreine is op Tetiaroa geïdentifiseer en word daar bestudeer. Die historiese belangrikheid van die atol maak dus toekomstige ontwikkeling en/of wisseling van eienaarskap betwyfelbaar. Brando het in 1970 ’n dorpie op Motu Onetahi gebou om daar te kan woon. Dit het bestaan uit ’n vliegveld sodat mense op die eiland kon kom sonder om die koraalrif te beskadig, 12 eenvoudige hutte, ’n kombuishut, eetsaal en kroeg. Familie en vriende het op die dorpie gekuier en wetenskaplikes het daar gebly terwyl hulle die eiland se ekologie en argeologie bestudeer het. Die dorpie het eindelik ’n beskeie hotel geword onder bestuur van Brando se Tahitiaanse vrou, Tarita Teriipaia, wat ook in *Mutiny on the Bounty* te sien was. Die hotel het langer as 25 jaar bestaan. In 2002, twee jaar voor die akteur se dood, het Brando ’n nuwe testament opgestel sonder enige instruksies oor Tetiaroa. Ná sy dood in 2004 het die boedeladministrateurs ontwikkelingsregte toegeken aan Pacific Beachcomber SC, ’n Tahitiaanse maatskappy wat hotelle deur die hele Frans-Polinesië besit. Die maatskappy het die ekovriendelike Brando-oord op die atol ontwikkel wat ’n kombinasie gebruik van sonkrag en elektrisiteitsopwekkers wat op klapperolie loop. Seewater word vir die lugversorgers aangewend. Die oord is in 2014 ingewy. Wetenskaplike navorsing word ook steeds op die atol gedoen.

Voorblad van die eerste Engelse uitgawe van Benjamin Franklin se outobiografie,1793 'n **Outobiografie** (van die Griekse, αὐτός-*autos* self + βίος-*bios* lewe + γράφειν-*graphein* om te skryf) is a selfgeskrewe vertelling van 'n persoon se lewe. Die woord "autobiography" is in 1797 aanvanklik op neerhalende wyse deur William Taylor in die Engelse koerant, *The Monthly Review*, gebruik toe hy dit as 'n basterwoord uitgemaak het, maar dit as "pedanties" veroordeel het. Die volgende aangetekende gebruik daarvan in 1809 deur Robert Southey, was egter in die hedendaagse sin van die woord. Alhoewel die term eers in die vroeë negentiende eeu aangeneem is, het eerstepersoon outobiografiese geskrifte reeds in die Antieke tyd ontstaan. Roy Pascal onderskei outobiografie van die periodiese selfondersoekende manier van dagboekinskrywings deur op te merk dat 'n "[outobiografie] 'n oorsig van 'n lewe op 'n bepaalde tydstip is terwyl die dagboek, hoe selfondersoekend ook al, deur 'n reeks tydstipte beweeg". In 'n outobiografie word die outobiograaf se lewe dus op 'n spesifieke tydstip in oënskou geneem. Waar biograwe gewoonlik van 'n groot verskeidenheid dokumente en sienings gebruik maak, is 'n outobiografie dikwels volledig op die skrywer se geheue gebaseer. Ondanks die noue assosiasie tussen memoires en outobiografieë, beweer Pascal dat eersgenoemde geneig is om minder op die self en meer op ander persone gedurende die outobiograaf se oorsig van sy of haar lewe te fokus. Definiëring van die genre ------------------------- In 'n klassieke opstel oor Amerikaanse outobiografieë, verskaf James M. Cox 'n "alledaagse" definisie van die genre as "'n vertelling van 'n persoon se lewe wat deur die persoon self geskryf is" voordat hy die verhouding tussen die fiktiewe en historiese aspekte van die vertelling kompliseer. ### Aard van outobiografie Outobiografiese werke is van nature subjektief. Die onvermoë—of onwilligheid—van die outeur om herinneringe akkuraat te onthou, het in sekere gevalle misleidende of verkeerde inligting tot gevolg gehad. Sommige sosioloë en sielkundiges merk op dat 'n outobiografie die outeur in staat stel om die geskiedenis te herskep. ### Spirituele outobiografie Spirituele outobiografie is 'n vertelling van 'n outeur se stryd of pad na God, gevolg deur 'n bekering, en dikwels onderbreek deur oomblikke van agteruitgang. Die outeur herformuleer sy of haar lewe as 'n demonstrasie van goddelike voorneme deur ontmoetings met God. Die vroegste voorbeeld van 'n geestelike outobiografie is Augustinus se "Belydenisse". Die tradisie het later ander godsdienstige tradisies ingesluit soos Mohandas Gandhi se "An Autobiography" en "Black Elk Speaks". Die geestelike outobiografie dien as 'n onderskrywing van die outobiograaf se godsdiens. ### Memoires Die aard van memoires verskil effens van dié van outobiografieë. Waar 'n outobiografie gewoonlik op die "lewe en tyd" van die skrywer fokus, het 'n memoire 'n nouer, meer intieme fokus op sy of haar eie herinneringe, gevoelens en emosies. Verskeie politici en militêre leiers het memoires geskryf as 'n manier om hulle openbare prestasies aan te teken en te publiseer. Een vroeë voorbeeld hiervan is Julius Caesar se *Commentarii de Bello Gallico*, ook bekend as *Commentaries on the Gallic Wars*. In hierdie werk beskryf Caesar die veldslae gedurende die nege jaar toe hy in die Galliese oorloë teen plaaslike leërs geveg het. Sy tweede memoire, *Commentarii de Bello Civili* (of *Commentary on the Civil War*) is 'n vertelling van die gebeure wat tussen 49 en 48 n.C. in die burgeroorlog teen Gnaeus Pompeius en die Senaat plaasgevind het. Leonor López de Córdoba (1362–1420) het volgens oorlewering die eerste Spaanse outobiografie geskryf. Die Engelse burgeroorlog (1642–1651) het tot die skryf van 'n aantal voorbeelde van hierdie genre aanleiding gegee, insluitend werke deur sir Edmund Ludlow en sir John Reresby. Franse voorbeelde uit dieselfde tydperk sluit die memoires van Cardinal de Retz (1614–1679) en die Duc de Saint-Simon in. ### Fiktiewe outobiografie Die term "fiktiewe outobiografie" verwys na verhale oor 'n fiktiewe karakter wat geskryf is asof die karakter sy of haar eie outobiografie skryf, menende dat die karakter die eersteperoonverteller is en dat die verhaal die interne sowel as eksterne ervarings van die karakter deel. Daniel Defoe se *Moll Flanders* is 'n vroeë voorbeeld. Charles Dickens se *David Copperfield* is nog so 'n klassieke verhaal, en J.D. Salinger se *The Catcher in the Rye* is 'n bekende moderne voorbeeld van 'n fiktiewe outobiografie. Charlotte Brontë se *Jane Eyre* is nog 'n voorbeeld van 'n fiktiewe outobiografie, soos aangetoon op die voorblad van die oorspronklike weergawe. Die term is ook van toepassing op fiktiewe werke wat as die outobiografieë van werklike persone voorgehou word, bv. Robert Nye se *Memoirs of Lord Byron*. Outobiografie deur die eeue --------------------------- ### Die klassieke tydperk: Apologia, orasie, belydenis In die Antieke wêreld is sulke werke dikwels *apologia* genoem, en het dit eerder as 'n selfregverdiging as selfdokumentering gedien. John Henry Newman het sy Christelike belydeniswerk (oorspronklik in 1864 gepubliseer) volgens hierdie tradisie *Apologia Pro Vita Sua*genoem*.* Die Joodse historikus Flavius Josephus het sy outobiografie (*Josephi Vita*, c. 99) met selfverheerliking begin, geovolg deur 'n regverdiging van sy dade as 'n Joodse rebelleleier van Galilea. Die heidense redenaar Libanius (c. 314–394) het sy memoire (*Oration I,* in 374 begin) as een van sy toesprake aangebied, nie as openbare rede nie, maar 'n literêre rede vir privaatgebruik. Augustinus (354–430) het sy outobiografiese werk *Belydenisse* genoem, en Jean-Jacques Rousseau het dieselfde titel in die 18de eeu gebruik, die eerste van 'n reeks belydende en soms gewaagde en hoogs selfkritiserende outobiografieë van die Romantiese tydperk en daarna. In die gees van Augustinus se *Belydenisse* is die 12de-eeuse *Historia Calamitatum* van Peter Abelard 'n uitstaande voorbeeld van 'n outobiografiese dokument uit daardie tydperk. ### Vroeë outobiografieë 'n Toneel uit die *Baburnama* Zāhir ud-Dīn Mohammad Bābur, wat die Mogolryk van Suid-Asië gevestig het, het 'n dagboek *Bāburnāma* (Chagatai/Persies: *بابر نامہ*; letterlik: *"Boek van Babur"* of *"Briewe van Babur"*) gehou wat tussen 1493 en 1529 geskryf is. Een van die eerste groot outobiografieë van die Renaissance is dié van die beeldhouer en goudsmid Benvenuto Cellini (1500–1571). Die werk is tussen 1556 en 1558 geskryf en hy het dit eenvoudig *Vita* (Italiaans: *Lewe*) getitel. Hy skryf aan die begin: "Enigiemand … wat groot of oënskynlik groot prestasies behaal het, behoort, indien waarheid en deug vir hom belangrik is, die verhaal van sy eie lewe in sy eie handskrif neer te skryf; maar niemand behoort so 'n grootse onderneming voor die ouderdom van veertig aan te pak nie." Dié kriteria vir outobiografieë is oor die algemeen tot taamlik onlangs voorgehou, en die meeste ernstige outobiografieë van die volgende driehonderd jaar sou daaraan voldoen. Nog 'n outobiografie uit dié tyd is *De vita propria*, deur die Italiaanse wiskundige, dokter en astroloog, Gerolamo Cardano (1574). Die vroegste bekende outobiografie in Engels is die *Book of Margery Kempe*uit die vroeë 15de eeu wat onder andere Kempe se pelgrimstog na die Heilige Land en sy besoek aan Rome beskryf. Die boek het in manuskripvorm gebly en is eers in 1936 gepubliseer. Belangrike Engelse outobiografieë van die 17de eeu sluit in dié van Lord Herbert van Cherbury (1643, gepubliseer 1764) en John Bunyan (*Grace Abounding to the Chief of Sinners*, 1666). ### 18de en 19de eeu In navolging van die Romantiese neiging, waar die rol en die aard van die individu beklemtoon is, en in die voetspore van Jean-Jacques Rousseau se *Confessions*, het 'n meer intieme vorm van outobiografie, waar die subjek se emosies ondersoek word, algemeen geraak. Stendhal se outobiografiese werke in die 1830's, *The Life of Henry Brulard* en *Memoirs of an Egotist*, is albei volgens die skrywer self deur Rousseau beïnvloed. 'n Engelse voorbeeld is William Hazlitt se *Liber Amoris* (1823), 'n pynlike ondersoek van die skrywer se liefdeslewe. Met die opkoms van onderwys, goedkoop koerante en goedkoop drukkerswerk, het die moderne konsepte van roem en bekendheid begin ontwikkel, en die begunstigdes hiervan het vinnig hieruit munt geslaan deur outobiografieë te skryf. Dit was later eerder die verwagting as die uitsondering dat bekendes oor hulleself sou skryf—nie net skrywers soos Charles Dickens (wie se verhale outobiografiese elemente bevat het) en Anthony Trollope nie, maar ook politici (bv. Henry Brooks Adams), filosowe (bv. John Stuart Mill), kerkfigure soos kardinaal Newman en vermaaklikheidskunstenaars soos P. T. Barnum. In ooreenstemming met die Romantiese smaak, het hierdie vertellings ook toenemend op onder andere aspekte van kinderjare en opvoeding gefokus—ver verwyderd van Cellini se kriteria vir outobiografieë. ### 20ste en 21ste eeu Sedert die 17de eeu is "skandalige memoires" deur sogenaamde losbandiges, ter bevrediging van die openbare begeerte na prikkelende leesstof, gereeld gepubliseer. Hulle is dikwels onder skuilname geskryf en was (en is) meestal fiktiewe werke deur spookskrywers. Sogenaamde "outobiografieë" van moderne professionele atlete en mediasterre (en in 'n mindere mate politici),gewoonlik die werk van 'n spookskrywer, word gereeld gepubliseer. Sommige sterre soos Naomi Campbell erken openlik dat hulle nie hulle "outobiografie" gelees het nie. By party sensasiewekkende outobiografieë soos James Frey se *A Million Little Pieces*het dit aan die lig gekom dat belangrike besonderhede van die outeur se lewens oordryf of gefabriseer is. Outobiografie het 'n toenemend gewilde en algemeen toeganklike genre geword. *A Fortunate Life* deur Albert Facey (1979) het 'n Australiese literêre klassieke werk geword. Met die kommersiële en kritiese sukses van memoires soos *Angela’s Ashes* en *The Color of Water* in die Verenigde State is daar al hoe meer mense wat hulle hand aan hierdie genre waag. Aantekeninge en verwysings -------------------------- 1. ↑ Oxford English Dictionary, *Autobiography* 2. ↑ Pascal, Roy (1960). *Design and Truth in Autobiography*. Cambridge: Harvard University Press. 3. ↑ Cox, James M. (1971). "Autobiography and America". **47** (2): 252–277. Cite journal requires `|journal=` (hulp) 4. ↑ Steve Mason, Flavius Josephus: Translation and Commentary. 5. ↑ Benvenuto Cellini, tr. 6. ↑ Wood, Michael (1971). *Stendhal*. Ithaca, NY: Cornell University Press. p. 97. ISBN 978-0-8014-9124-5. 7. ↑ about-australia.com.au, 2010 Bibliografie ------------ * Barros, Carolyn (1998). *Autobiography: Narrative of Transformation*. Ann Arbor: University of Michigan Press. * Buckley, Jerome Hamilton (1994). *The Turning Key: Autobiography and the Subjective Impulse Since 1800*. Cambridge: Harvard University Press. * Lejeune, Philippe (1989). *On Autobiography*. Minneapolis: University of Minnesota Press. * Olney, James (1998). *Memory & Narrative: The Weave of Life-Writing*. Chicago: The University of Chicago Press. * Pascal, Roy (1960). *Design and Truth in Autobiography*. Cambridge: Harvard University Press. * *Interpreting the Self: Autobiography in the Arabic Literary Tradition*. Berkeley: University of California Press. 2001. * Wu, Pey-Yi (1990). *The Confucian's Progress: Autobiographical Writings in Traditional China*. Princeton: Princeton University Press. * Ferrieux, Robert (2001). *L'Autobiographie en Grande-Bretagne et en Irlande*. Paris: Ellipses. p. 384. ISBN 9782729800215.

Boktestikels op 'n mark in Spanje. 'n Bredie van hoendertestikels (*kakashere pörkölt*) in Hongarye. Bultestikelbredie (regs) in Oostenryk. Die **testikels** van kalwers, lammers, hoenders, kalkoene en ander diere word in baie dele van die wêreld geëet, dikwels onder eufemistiese name. Testikels is 'n neweproduk van die kastrasie van jong diere wat vir hulle vleis grootgemaak word en was dus 'n spesialiteit vir die laat lente, hoewel hulle deesdae gevries word en heeljaar beskikbaar is. Geregte ------- Testikels word op talle verskillende maniere gekook: pangebraai, gesous, gestoof, geposjeer, in diepvet gebraai in 'n deeg, in pasteie, ensovoorts. Voordat hulle gekook word, word hulle gewoonlik geblansjeer, ontvel en in koue water laat week. Name ---- In Engels is testikels onder baie name bekend, insluitende *stones*, *Rocky Mountain oysters* en *prairie oysters*. Lamstestikels word dikwels *lamb fries* genoem. Eufemismes word in baie tale gebruik. In Arabiese lande soos Libanon, Sirië en Irak is hulle bekend as *baid ghanam* en in Turkye as *koç yumurtası*, wat in albei tale "skaapeiers' beteken. In sommige Spaanssprekende lande in Latyns-Amerika is hulle bekend as *criadillas* of *huevos de toro*, "buleiers"; in Chinees, as 牛宝 (Pinyin: *niú bǎo*), "osskatte" en in Grieks as *αμελέτητα*, "onnoembares". Die Franse *animelles* ("ingewande") en Italiaanse *granelli* ("korrels") was eers eufemismes, maar het die standaardname van geregte geword. Skakels ------- * Wikimedia Commons logo Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Testikels as kos. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

*Wandelaar bo die see van mis* deur Caspar David Friedrich Eugène Delacroix se *Dood van Sardanapalus* van 1827 neem sy Oosterse onderwerp van 'n toneelstuk deur *Byron* Philipp Otto Runge, *Die Daeraad*, 1808 Die **Romantiek** is 'n kuns- en intellektuele beweging wat in die laat 18de eeu in Wes-Europa ontstaan het. Deels 'n opstand teen aristokratiese, maatskaplike en politiese norme van die Verligting en 'n reaksie teen die rasionalisering van die natuur, in kuns en letterkunde, het dit klem gelê op sterk emosie as 'n bron van estetiese ondervinding, en is nuwe klem gelê op emosies soos angs, afsku, en die ontsag waarmee mens vervul word wanneer die sublieme van die natuur ondervind word. Dit het volkskuns, die natuur en tradisionele gebruike verhef, en betoog vir 'n epistemologie gegrond op gebruik en gewoonte. Dit is beïnvloed deur idees uit die Verligting en verhewe middeleeuse gees en elemente na kuns en verhaal aangesien as middeleeus. Die naam "Romantiek" self kom van die term "romanse" wat verwys na 'n prosa of poëtiese verhaal met oorsprong in middeleeuse letterkunde en letterkunde uit die Romantiek. Daar word geglo dat die ideologieë en gebeure van die Franse Revolusie die beweging beïnvloed het. Die Romantiek het die prestasies van wat gesien is as heroïese misverstane individue en kunstenaars wat die samelewing verander het, opgehef. Dit het ook die individuele verbeelding erken as 'n kritiese outoriteit wat vryheid van klassieke gedagtes oor vorm in kuns. Daar is sterk beroep gemaak op historiese en natuurlike onvermydelikheid in die voorstel van die idees daarvan. Eienskappe ---------- In die algemene sin verwys die Romantiek na na verskeie onderskeibare groepe kunstenaars, digters, skrywers, en musici sowel as politieke, filosofiese en sosiale denkers en neigings van die laat 18de eeu en vroeë 19de eeue in Europa. Die presiese karakterisering en spesifieke beskrywing van die Romantiek was egter die onderwerp van intellektuele geskiedenis en letterkundige geskiedenis vir die hele 20ste eeu sonder dat 'n groot mate van ooreenstemming bereik is. Arthur Lovejoy het gepoog om die moeilikheid van die probleem te demonstreer in sy artikel "On The Discrimination of Romanticisms" in sy *Essays in the History of Ideas* (1948); sommige vakkundiges sien die romantiek as geheel en al kontinu met die hede, sommige sien dit as die openingsmoment van modernisme, sommige sien dit as die begin van 'n tradisie van weerstand tot die Verligting, en nog andere dateer dit streng tot die direkte nagevolge van die Franse Revolusie. Nog 'n definisie kom van Charles Baudelaire: "Romantiek is presies geleë nog in onderwerpskeuse, nog eksakte waarheid, maar in 'n manier van voel." Baie intellektuele historici sien die Romantiek as 'n sleutelmoment in die Teen-Verligting se reaksie op die Verligting. Terwyl die denkers van die Verligting die voorrang van deduktiewe rede beklemtoon het, het die Romantiek intuïsie, verbeelding en gevoel beklemtoon, tot so 'n mate dat dit daartoe gelei het dat sommige denkers uit die Romantiek van irrasionalisme beskuldig is. Romantiek en musiek ------------------- Skildery van Beethoven deur Joseph Karl Stieler (1820) In die algemeen beteken die term "Romantiek" wanneer dit op musiek toegepas word musiek uit die periode rofweg van die 1820's tot 1910. Teen die vroeë 20ste eeu was die gevoel dat 'n besliste breuk met die musiek van die verlede gemaak is en is musiek uit die 19de eeu beskou as uit die Romantiek. Die tradisionele moderne bespreking van die musiek van die Romantiek sluit elemente soos die gebruik van volksmusiek in, wat ook in verband staan met die Romantieke Nasionalisme. Sommige aspekte van die Romantiek is reeds teenwoordig in agtiende-eeuse musiek. Die verhoogde kontras en emosies van *Storm en Drang* lyk na 'n voorloper van Gotiese in letterkunde, so ook die hartstogtelike elemente van sommige van die operas van die periode van die Franse Revolusie. Die libretto's van Lorenzo da Ponte vir Mozart, en die veelseggende musiek wat laasgenoemde daarvoor geskryf het, dra 'n nuwe sin van individualiteit en vryheid oor. In Beethoven, die Romantiek generasie se ideaal van die kunstenaar as held, het die konsep van die Romantiek musikant begin te voorskyn kom— die man wat die Keiser Napoleon self moreel uitgedaag het deur hom te skrap uit die toewyding van die Eroica Simfonie. In Beethoven se *Fidelio* skep hy die apoteosis van die 'reddingsoperas', wat 'n ander kenmerk van Franse musikale kultuur was gedurende die revolusionêre periode, om 'n gesang op te dra tot tot die vryheid wat die denke van al die radikale kunstenaars in die jare van hoop na die Kongres van Wene ondersteun het. Die romantieke musikant het 'n openbare loopbaan gevolg en was meer sensitief tot middel-klas gehore as die adellike weldoener. Openbare persoonlikhede het 'n nuwe generasie van virtuose gekenmerk wat opgang gemaak het as soliste, verpersoonlik in die loopbane van Paganini en Liszt. Beethoven se gebruik van tonale argitektuur wat 'n beduidende uitbreiding van musikale vorme en strukture moontlik gemaak het, is onmiddellik raakgesien vir die nuwe dimensie wat dit aan musiek verleen. Die latere klaviermusiek en strykkwartette het veral die weg gebaan vir geheel en al 'n onverkende musikale heelal. Die skrywer, kritikus, en komponis, Hoffmann, kon vir die eerste keer skryf oor die verhewenheid van instrumentale musiek oor vokale musiek in uitdrukkingsvermoë, 'n konsep wat te vore as absurd beskou sou wees. Hoffmann self, as 'n beoefenaar van beide musiek en literatuur, het die gedagte van musiek as 'programmaties' of verhalend aangemoedig, 'n idee wat nuwe gehore aantreklik gevind het, hoe irriterend dit ook al vir sommige komponiste was (b.v.. Felix Mendelssohn). Nuwe ontwikkelings in instrumentale tegnologie in die vroeë negentiende eeu—ysterrame vir klaviere, metaalsnare vir strykinstrumente—het harder dinamika, meer gevarieerde toonkleure, en die potensiaal vir sensasionele virtuositeit teweeg gebring. Sulke ontwikkelings het die lengte van musiekstukke laat swel, nuwe programmatiese titels ingevoer, en het nuwe genres geskep soos die vrystaande overture of toon-gedig, die klavierfantasie, nokturne en rapsodie, en die virtuose konsert, wat sentraal geword het tot musikale romantiek. In opera is 'n nuwe Romantieke atmosfeer bereik wat bonatuurlike vrees en melodramatiese verhaal in 'n volkskunskonteks kombineer, en is mees geslaagd deur Weber se *Der Freischütz* (1817, 1821) bereik. Verrykte timbre en kleur het die vroeë orkestrasie van Hector Berlioz in Frankryk en die groot operas van Meyerbeer gekenmerk. Onder die radikale randgroep wat spottenderwys as "kunstenaars van die toekoms" beskryf is, het Liszt en Wagner elkeen die Romantieke kultus van die vrye, geïnspireerde, charismatiese, moontlik onverskrokke, onkonvensionele, individuele, kunstige persoonlikheid beliggaam. Visuele kuns en letterkunde --------------------------- John Constable se skildery van die katedraal van Salisbury soos gesien vanuit die tuin van die biskop In visuele kuns en letterkunde verwys die woord 'Romantiek' tipies na die laat 18de eeu en die 19de eeu. Die Skotse digter James Macpherson het die vroeë ontwikkeling van die Romantiek beïnvloed met die internasionale sukses van sy Ossian digsiklus wat in 1762 voltooi is en het beide Goethe en die jong Walter Scott geïnspireer. 'n Vroeë Duitse invloed het van Johann Wolfgang von Goethe gekom wie se roman in 1774 *Die Leiden des jungen Werthers* daartoe gelei het dat mans in die hele Europa die protagonis, 'n jong kunstenaar met 'n sensitiewe en vurige temperament, geëmuleer het. Op daardie stadium was Duitsland 'n menigte van klein aparte state en Goethe se werk sou 'n enorme invloed hê in die ontwikkeling van 'n verenigde sin van nasionalisme. Belangrike skrywers van vroeë Duitse romantisisme was Ludwig Tieck, Novalis (*Heinrich von Ofterdingen*, 1799) en Friedrich Hölderlin. Heidelberg het later 'n sentrum van Duitse Romantiek geword, waar skrywers en digters soos Clemens Brentano, Achim von Arnim en Joseph von Eichendorff gereeld in literêre kringe ontmoet het. Aangesien die Romantisiste die Verligting teëgestaan het, het hulle baie keer gefokus op emosies en drome (teenoor rasionalisme) in hulle werk. Ander belangrike motiewe in Duitse Romantiek is reis, die natuur en antieke mites. Die laat Duitse Romantiek was effens donkerder in die motiewe wat dit gehad het en het sommige gotiese elemente. *Romantisisme* in Britse letterkunde het effens later in 'n ander vorm ontwikkel. Dit word meestal geassosieer met die digters William Wordsworth en Samuel Taylor Coleridge, wie se medegeskryfde boek "Lyrical Ballads" (1798) gepoog het om Augustiaanse digkuns te verwerp ten gunste van meer direkte spraak afgelei van volkstradisies. Beide digters was ook betrokke in utopiese anti-sosiale denke wat op die Franse Revolusie gevolg het. Die digter en skilder William Blake is die mees ekstreme voorbeeld van die Romantieke denkwyse in Brittanje, verpersoonlik in sy stelling dat "I must create a system or be enslaved by another man's". Blake se kunstige werk is ook sterk beïnvloed deur die Middeleeuse versierde manuskripte. Die skilders J.M.W. Turner en John Constable word ook in die algemeen met die Romantiek geassosieer. Lord Byron, Percy Bysshe Shelley, Mary Shelley en John Keats verteenwoordig nog 'n fase van die Romantiek in Brittanje. Die historikus Thomas Carlyle en die Pre-Rafaelietiese Broederskap verteenwoordig die laaste fase van transformasie na die Victoriaanse kultuur. William Butler Yeats, wat in 1865 gebore is, het na sy generasie verwys as "die laaste romantiekes." In hoofsaaklik Rooms-Katolieke lande was Romantisisme minder opmerklik as in Duitsland en Brittanje, en het dit geneig om later te ontwikkel, na die opkoms van Napoleon. François-René de Chateaubriand word baie keer die "Vader van die Franse Romantiek" genoem. In Frankryk word die beweging geassosieer met die 19de eeu, veral in die skilderye van Théodore Géricault en Eugène Delacroix, die dramas en gedigte, en romans van Victor Hugo (soos *Les Misérables*), en die romans van Stendhal. Die komponis Hector Berlioz word ook as belangrik geag. In Rusland was die hooffiguur van die Romantiek Aleksander Poesjkin. Michail Lermontof het gepoog om die diepste redes vir die idees van metafisiese ontevredenheid met die samelewing en die self van die Romantiek te analiseer, is sterk beïnvloed deur Lord Byron. Die digter Fyodor Tyutchev was ook 'n belangrike figuur van die beweging in Rusland en is sterk beïnvloed deur die Duitse Romantiekes. Die Romantiek het 'n belangrike rol gespeel in die nasionale ontwaking van baie Sentraal-Europese volke wat nie hulle eie nasionale state gehad het nie. 'n Voorbeeld is Pole wat sy onafhanklikheid kort te vore aan Rusland verloor het toe die Russiese weermag die Poolse Rebellie onderdruk het. Die herlewing van antieke mites, gebruike en tradisies deur Romantiese digters en skilders het gehelp om hulle inheemse kulture van die van die dominante nasies (Russe, Duitsers, Oostenrykers, Turke, ens.). Patriotisme, nasionalisme, revolusie en gewapende stryd vir onafhanklikheid het ook gewilde temas in die kuns van die periode. Moontlik was Adam Mickiewicz die mees vername Romantiese digter uit dié deel van Europa. Hy het 'n idee ontwikkel dat Pole die Messias van Nasies was wat vooruit bestem was om soos Jesus van Nasaret te ly.

Castle Lager **Castle Lager** is 'n Suid-Afrikaanse bleek lager vervaardig deur SABMiller. Dit is die vlagskipproduk van die Castle Brouery en is onder andere beskryf as Suid-Afrika se nasionale bier, wat verwant is aan Carling in die Verenigde Koninkryk en Budweiser in die Verenigde State van Amerika. Castle Lager is bekroon in die "Wêreld se Beste Gebottelde Lager"-kategorie by die Brewing Industry International Awards in 2000, en is die amptelike borg van baie sportverenigings in Suid-Afrika, insluitend die Suid-Afrikaanse Sokkerspan en die Suid-Afrikaanse Krieketspan. Geskiedenis ----------- Castle Lager se oorsprong kan teruggevoer word na die Johannesburgse goudstormloop van 1886. Charles Glas, stigter van die Castle Brewery, begin om bier te verkoop aan die mynwerkers nadat hy 'n geleentheid in die mark opgemerk het. Die nuwe bier het gou gewild geword onder die goudprospekteerders, en in 1889 het een van Johannesburg se vroeë koerante, die Digger's News, verklaar dat dit "'n reuse sukses" is. In 1895, deels weens die sukses van Castle Lager, is die Suid-Afrikaanse Brouerye (SAB) gestig, met sy hoofkantoor by die Castle Brewery. Twee jaar later word SAB die eerste industriële maatskappy om op die Johannesburgse Aandelebeurs genoteer te word. Vandag word Castle Lager in nege lande gebrou en is in meer as 40 lande wêreldwyd beskikbaar. In 2000 het Castle Lager 'n toekenning in die "Wêreld se Beste Gebottelde Lager" kategorie by die *Brewing Industry International Awards* ontvang. Verwante Produkte ----------------- Castle Milk Stout * **Castle Lite** – sedert 1994 is Castle Lite 'n verlaagde alkohol en laekalorie variant van Castle Lager. Dit word verkoop in 'n groen bottel (in teenstelling met Castle Lager se bruin bottel) en is ook beskikbaar in blikkies en draught. Castle Lite word gebrou by -2.5 °C en verpak met Suid-Afrika se eerste termochromatiese temperatuuraanwyser. Dit het 'n alkoholinhoud van 4%. + **Castle Lite Lime** – 'n Lemmetjiegegeurde variant van Castle Lite vrygestel in 2014. * **Castle Milk Stout** – 'n melkstout (let wel – nie melkskommel nie!) wat geadverteer word as "Suid-Afrika se Voorste Stout". Castle Milk Stout is die enigste bier wat gebruik maak van 'n donker geroosterde mout om 'n ryk brousel te onttrek. Die toevoeging van karamel balanseer die bitterheid in 'n poging om 'n meer gebalanseerde smaak te lewer. Dit het 'n alkoholinhoud van 6%. + **Castle Milk Stout Chocolate Infused** – 'n sjokoladeverweefde variant van Castle Milk Stout.

William Wilberforce deur Karl Anton Hickel, rondom 1794. **William Wilberforce** (24 Augustus 1759 – 29 Julie 1833) was 'n Britse politikus, filantroop en leier van die beweging om slawehandel af te skaf. Hy was 'n boorling van Kingston upon Hull, Yorkshire. Hy begin sy politieke loopbaan in 1780 en word uiteindelik 'n onafhanklike Parlementslid (LP) vir Yorkshire (1784–1812). In 1785 het hy 'n evangeliese Christen geword, wat gelei het tot groot veranderinge aan sy lewenstyl en 'n lewenslange besorgdheid oor hervorming. In 1787 het hy in aanraking gekom met Thomas Clarkson en 'n groep aktiviste teen slawehandel, insluitend Granville Sharp, Hannah More en Charles Middleton. Hulle het Wilberforce oorreed om die saak van die afskaffing van slawehandel aan te pak. Hy het gou die voorste Engelse afskaffingslid geword. Hy was aan die hoof van die parlementêre veldtog teen die Britse slawehandel vir 20 jaar tot die aanneming van die Slawehandelwet van 1807. Wilberforce was oortuig van die belangrikheid van godsdiens, moraliteit en opvoeding. Hy het hom vir sake en veldtogte soos die Society for the Suppression of Vice, Britse sendingwerk in Indië, die skepping van 'n vrye kolonie in Sierra Leone, die stigting van die Church Mission Society en die Society for the Prevention of Cruelty to Animals, beywer. Sy onderliggende konserwatisme het daartoe gelei dat hy polities en sosiaal omstrede wetgewing ondersteun het, wat gelei het tot kritiek dat hy onregte tuis ignoreer terwyl hy hom vir verslaafdes in die buiteland beywer het. In latere jare het Wilberforce die veldtog vir die algehele afskaffing van slawerny ondersteun en sy betrokkenheid voortgesit na 1826, toe hy uit die Parlement bedank het weens sy swak gesondheid. Daardie veldtog het gelei tot die Slawery Abolition Act van 1833, wat slawerny in die grootste deel van die Britse Ryk afgeskaf het. Wilberforce is dood net drie dae nadat hy gehoor het dat die deurgang van die wet in die parlement verseker is. Hy is begrawe in Westminster Abbey, naby sy vriend William Pitt die Jongere. Bronne ------ * Wilberforce, William (1797), *A Practical View of the Prevailing Religious System of Professed Christians, in the Middle and Higher Classes in this Country, Contrasted with Real Christianity*, London: T. Caddell, * Wilberforce, William (1807), *A Letter on the Abolition of the Slave Trade, Addressed to the Freeholders of Yorkshire*, London: T. Cadell and W. Davies, J. Hatchard, * Wilberforce, William (1823), *An Appeal to the Religion, Justice, and Humanity of the Inhabitants of the British Empire in behalf of the Negro slaves in the West Indies*, London: J. Hatchard and Son, | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNE: XX1731960 * BNF: cb11929182w (data) * GND: 118771728 * ISNI: 0000 0001 2278 3569 * LCCN: n50015673 * NKC: jx20110321023 * NLA: 35607407 * NLP: A12698507 * NTA: 070549826 * SELIBR: 274013 * SNAC: w6nc65d7 * SUDOC: 027196895 * Trove: 1013001 * VIAF: 36925883 * WorldCat Identities: lccn-n50015673 |

Willie Hofmeyr omstreeks 1917 **William (Willie) Angus Hofmeyr** (Montagu 16 Maart 1869 – Stellenbosch 18 Oktober 1953) was 'n Afrikaanse kultuurleier en sakeman. Willie Hofmeyr was die derde seun van ds. Servaas Hofmeyr. Sy oom was prof. Nicolaas Hofmeyr, hoogleraar aan die Teologiese Kweekskool op Stellenbosch. Sy oudste broer was Henry John Hofmeyr, die Randse pionier, prokureur, opvoedkundige en vooraanstaande figuur in die openbare lewe. Nadat Willie Hofmeyr sy BA-graad in 1889 op Stellenbosch verwerf het, praktiseer hy in die regte in Johannesburg en ná die Anglo-Boereoorlog word hy vennoot in die firma Bisset en Hofmeyr in Kaapstad. Hy was medestigter en eerste sekretaris van die Afrikaanse Taalvereniging (A.T.V.) en ook een van die stigters van die Zuid-Afrikaanse Akademie voor Taal, Letteren en Kunste (nou die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns) en die Hoërskool Jan van Riebeeck in Kaapstad. In 1914 was hy een van die 14 manne wat besluit het om 'n Afrikaanse dagblad, *Die Burger* in Kaapstad te stig. Hy bly voorsitter van Naspers, die uitgewersmaatskappy van die koerant, tot en met sy dood in die ouderdom van 84. Hy word in 1915 aangestel as organiseerder van die pasgestigte Nasionale Party in Kaapland en in 1929 word hy senator. Hy het egter in veel meer as net die politiek belanggestel en hom veral die verarming van Afrikaanssprekendes vanweë die Anglo-Boereoorlog en die Rebellie van 1914 ter harte geneem. Hofmeyr het besef iets sou aan die lewensomstandighede van sy volksgenote gedoen moes word en so speel hy 'n leiersrol in die stigting van die lewensversekeringsmaatskappy Sanlam in 1918 en in dieselfde jaar 'n filiaal, die korttermynassuransiemaatskappy Santam. Van albei dié instellings was hy die eerste voorsitter, poste wat hy lewenslank sou beklee. Hy was ook tot en met sy dood voorsitter van African Homes Trust, vir wie Santam uitgekoop het, en Bonuskor. Die Universiteit van Stellenbosch het hom in 1947 vereer met 'n eredoktorsgraad D.Com. Ná sy dood stel die Nasionale Pers die W.A. Hofmeyr-prys vir letterkunde tot sy nagedagtenis in. Bronne ------ * Potgieter, D.J. (ed.). 1971. *Standard Encyclopaedia of Southern Africa*. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Bpk.

**Outremont** is 'n arrondissement (stadswyk) van die Kanadese metropool Montreal (Quebec) wat uit die gelyknamige voormalige stad bestaan. Dit is die tradisionele woonbuurt van Franssprekende welgesteldes (net soos Westmount 'n gunstelingkwartier van die Engelssprekende hoërklas is) en van 'n groot deel van die plaaslike Hasidiese Joodse gemeenskap. Outremont is die kleinste arrondissement van Montreal met 'n oppervlakte van 3,84 vierkante kilometer en 'n bevolking van 23 566 (in 2011). Geografie --------- Outremont was oorspronklik 'n selfstandige stad wat eers in 2002 saam met ander stede by Montreal ingesluit is. Die buurt lê noord van Montreal se middestad en aan die noordelike kant van die Mont-Royal (die buurt se naam beteken in Frans letterlik "anderkant die berg"). Die bergspits vorm ook Outremont se noordwestelike grens, terwyl dit in die noordooste deur Villeray-Saint-Michel-Parc-Extension en Rosemont-La Petite Prairie, in die ooste deur Le Plateau-Mont-Royal en die Mile-End-distrik, in die suide deur Ville-Marie en in die weste deur Côte-des-Neiges-Notre-Dame-de-Grâce begrens word. Die Mont-Royal-begraafplaas lê in die suidooste van Outremont.

Die Daintree-reënwoud in Queensland, Australië Algemene verspreiding van tropiese reënwoude Algemene verspreiding van gematigde reënwoude **Reënwoude** is woude wat gekenmerk word deur 'n hoë reënval met gedefinieerde minimum normale jaarlikse reënval van tussen 1 750 en 2 000 mm. Reënwoude is die tuiste van twee derdes van alle lewende dier- en plantspesies op Aarde. Daar word geraam dat daar baie honderde spesies plante, insekte en mikro-organismes daarin voorkom wat steeds nie ontdek is nie. Die ruigtes onder die uitgebreide blaredak in grotendeels beperk deur die gebrekkige sonlig wat op die grond val. Daar word onderskei tussen twee soorte reënwoude: * Tropiese reënwoude is woude wat in die trope voorkom, naby aan die ewenaar (tussen die Kreefskeerkring en die Steenbokskeerkring). * Gematigde reënwoude is woude wat in gematigde streke voorkom. Grond ----- Ten spyte van die digte plantegroei is die grondgehalte dikwels baie swak. Vinnige verval deur bakterië voorkom die opeenhoping van humus. Die konsentrasie van yster en aluminiumoksied deur die lateriseringsproses verskaf aan die oxisole 'n helderrooi kleur en produseer ontginbare neerslae soos bauxiet. Op jonger substrate, veral van vulkaniese oorsprong kan die grond betreklik vrugbaar wees. Invloed op die wêreldwye klimaat -------------------------------- Groot hoeveelhede koolstofdioksied word deur 'n natuurlike reënwoud afgeskei en geabsorbeer. Op 'n wêreldwye skaal is die vloeie gebalanseerd, wat beteken dat 'n reënwoud 'n klein impak op die vlakke van koolstofdioksied in die atmosfeer sal hê al mag dit dalk ander beduidende klimaatsinvloede hê soos die hersirkulasie van waterdamp en wolkvorming. Daar bestaan vandag nie 'n enkele reënwoud wat as ongeskonde beskou kan word nie. Mensgedrewe ontbossing speel 'n beduidende rol in die vrystelling van koolstofdioksied vanuit reënwoude na die atmosfeer, maar ook natuurlike prosesse soos droogte wat boomsterftes ten gevolg het. Daar word geglo dat hierdie droogtes opsigself 'n groot bydrae gemaak het tot klimaatsverandering. Sommige klimaatmodelle neem interaksie met plantegroei in ag en voorspel 'n groot verlies van Amasone-reënwoude weens droogte rondom 2050 met die gevolglike versnelde verhoging in koolstofdioksiedvlakke. Ontbossing ---------- Die Daintree-reënwoud naby Cairns, in Queensland, Australië Ontbossing van die Amasone-reënwoud soos deur 'n satelliet waargeneem Tropiese- en gematigde reënwoude is deur die loop van die 20ste eeu blootgestel aan grootskaalse houtkappery en ontbossing vir landboudoeleindes. Hierdie praktyke veroorsaak dat die oppervlakte van die aarde wat met reënwoude bedek is, steeds vinnig afneem. Bioloë beraam dat 'n groot aantal spesies elke jaar tot uitwissing gedryf word vanweë habitatsverwydering. Beskerming en hergenerasie van die reënwoude is 'n sleuteldoelwit van baie omgewingsorganisasies. 'n Ander faktor wat lei tot die verlies van reënwoude is die uitbreiding van menslike nedersettings. Kusstrook reënwoude van oostelike Australië is deesdae baie skaars vanweë ontwikkelinge langs die kusgebiede om aan die groot aanvraag te voldoen. Omtrent die helfte van die wêreld se tropiese reënwoude, sowat 750 tot 800 miljoen hektaar van die oorspronklike 1,5 tot 1,6 miljard hektaar wat die aarde eens bedek het is reeds vernietig.

**Arcachon** (in Gaskoniese Oksitaans **Arcaishon**) is 'n dorp en strandoord in die Suidwes-Franse département Gironde (région Akwitanië) met 'n oppervlak van 7,56 vierkante kilometer en 11 441 inwoners (2009). Die dorp in die historiese gewes Gascogne maak deel uit van die arrondissement Bordeaux en vorm sy eie kanton. Sy inwoners word in Frans *les Arcachonnais* genoem. Geografie --------- Die sanndduin Dune du Pyla Arcachon lê teen die suidelike oewer van die Bassin d'Arcachon, in die bosgebied van Landes. Die dorp staan onder meer bekend vir sy oesterteelt. Suid van die luukse voorstede Pilat-Plage en Pyla lê die Dune du Pyla (dikwels ook Dune du Pilat genoem), die grootste sandduin in Europa met 'n hoogte van sowat 110 meter, 'n lengte van meer as twee kilometer en 'n voetwydte van sowat 500 meter. Die sandduin bevat sowat sestig miljoen kubieke meter sand en beweeg tussen een en vyf meter per jaar landinwaarts. Arcachon bestaan uit 'n aantal dorpswyke, waaronder vier sogenaamde "Villes" (Ville d'Hiver of Winterdorp, Ville de Printemps of Lentedorp, Ville d'Été of Somerdorp, en Ville d'Automne of Herfsdorp), en Les Abatilles en Le Moulleau. Demografie ---------- Teenoor die sensus van 1990 (47 141 inwoners) het die bevolking van die agglomerasie van Arcachon volgens die sensus van 1999 met 15 persent gegroei tot 54 204. Naas Arcachon is La Teste de Buch met 22 970, Gujan-Mestras met 14 958 en Le Teich met 4 822 inwoners die grootste dorpe in die agglomerasie. Terwyl Arcachon se inwonertal weens die gebrek aan beskikbare erwe in die laaste jare gekrimp het, het die ander dorpe sterk gegroei.

Die uitwerking van 'n reënskadu. Die Hoogland van Tibet (middel) is dalk die beste voorbeeld van 'n reënskadu. Reënval uit die suide vorder nie oor die Himalaja nie en dit lei tot 'n droë klimaat aan die (noordelike) lykant van die bergreeks. 'n **Reënskadu** is 'n gebied aan die agterkant van 'n bergagtige streek waar die reënval aansienlik afneem omdat dit weggekeer word van die heersende wind wat reën bring. Dit is bekend as die lykant. Verdampte vogtigheid van waterliggame (soos oseane of groot mere) word deur die heersende kuswinde gewaai na die droër en warmer binnelandse gebiede. Wanneer dit by hoë landvorme kom, word die vogtige lug boontoe gewaai na die piek, waar dit versprei, afkoel en die vogtigheid kondenseer. Dit begin dan reën. As die landvorme hoog en breed genoeg is, sal die meeste van die humiditeit verlore gaan in reën oor die loefkant, of windkant, voordat dit verby die piek beweeg. Wanneer die lug aan die lykant van die landvorm afbeweeg, word dit saamgepers en verhit, en dit skep föhnwinde (warm, droë bergwinde) wat vogtigheid "absorbeer" en 'n breë "skadu" van droë lug agter die bergpiek vorm. Die klimaat het gewoonlik struiklande of selfs woestyne tot gevolg. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

As die perde 'n konstante krag F uitoefen oor 'n afstand s is die **arbeid** wat verrig word gelyk aan F·s In fisika is **arbeid** soos die naam aandui die kwantifisering van die werk wat gedoen word, of die inspanning wat deur 'n kragbron gelewer word om 'n voorwerp te verplaas. As die kragbron 'n konstante krag *F* lewer om 'n voorwerp oor 'n afstand *s* te verplaas in die rigting van die krag, dan is die arbeid *W* die produk van die krag en die afgelegde afstand: *W* = *F·s*. In die fisika, meganika en ingenieurswese word die term arbeid gebruik omdat dit 'n noue verbintenis met die gebruik van die woord in die alledaagse lewe het. Wanneer ʼn sekere krag aangewend word om ʼn sekere voorwerp oor 'n sekere afstand te beweeg, word arbeid verrig. Die voorwerp kan omtrent enigiets wees en die krag kan byvoorbeeld spierkrag, swaartekrag of elektriese krag wees. Arbeid word gedefinieer as die grootte van die krag (in die bewegingsrigting) vermenigvuldig met die afstand waardeur die voorwerp beweeg word. Die eenheid van krag is newton (N) en die van afstand is meter (m). As die twee nou met mekaar vermenigvuldig word, word newton-meter verkry. Een newton-meter word ook 'n joule (J) genoem. Dus 1 N.m. = 1 J. Een newton is die krag wat nodig is om aan 'n massa van 1 kg 'n versnelling van 1 meter per sekonde te gee. As ʼn mens 'n massa van een kilogram aan 'n tou vasmaak, het jy 'n krag van ongeveer 1 0 newton nodig om dit vas te hou. As 'n mens nou die massa een meter oplig, is die arbeid verrig 10 X 1 N.m, wat 10 joules is. Meer Breedvoerig ---------------- As die krag nie in die rigting van die verplasing werk nie, dan geld die formule vir die komponent van die krag in die rigting van die verplasing. As die krag {\displaystyle {\vec {F}}} nie konstant is nie en die pad langs 'n kromme loop, geld die formule vir 'n (infinitesimaal) klein deeltjie {\displaystyle d{\vec {s}}} van die pad. Die bydrae *dW* tot die totale arbeid verrig is dan die skalaarproduk van krag en padlengte. {\displaystyle dW={\vec {F}}\cdot d{\vec {s}}}. Dit lei daartoe dat **arbeid** gedefinieer word as die integraal van hierdie bydrae oor die totale pad *C*: {\displaystyle W=\int \_{C}{\vec {F}}\cdot d{\vec {s}}}. Arbeid is 'n skalare grootheid en kan positief of negatief wees en word in joule uitgedruk. Arbeid gaan altyd gepaard met 'n verandering in energie en het ook dieselfde eenheid, maar daar bestaan egter ook energie-omsettings waar geen arbeid verrig word nie. As 'n krag teen 'n ander inwerk word daar negatiewe arbeid verrig en as die krag 'n voorwerp beweeg dan word die verrigte arbeid as positief beskou. Die indruk van die veer op 'n balpuntpen is 'n goeie voorbeeld hiervan. Die krag wat verrig word deur die veer in te druk is positief (die spierkrag maal die afstand), maar die veer self verrig negatiewe arbeid. As daar geen beweging plaasvind of as die beweging loodreg op die krag gerig is, is die arbeid nul. ### Arbeidstempo Arbeidstempo - 'n baie belangrike begrip- is die tyd wat dit neem om arbeid te verrig. Die eenheid, hiervan is watt. Een watt is eenvoudig een joule per sekonde. As 'n mens ʼn massa van een kilogram aan die tou in presies een sekonde een meter oplig, is die arbeidstempo ongeveer 10 watt (W).   ### Energie As 'n liggaam nou 'n krag ondervind wat dit laat beweeg, kry dit energie by. Die eenhede van energie is ook joules. As 'n liggaam na 'n hoër posisie gelig word, neem die potensiële energie daarvan toe. Dit kan as volg voorgestel word: Gestel ʼn massa van een kilogram, wat een meter opgelig is, word nou gelos en toegelaat om vry te val, dan oefen die aarde 'n krag (swaartekrag) daarop uit wat dit grond toe laat val. Hier word arbeid verrig, en hierdie arbeid is dieselfde as wat verrig is om die massa op te lig. Die potensiële energie wat daaraan gegee is, het dit in beweging gestel. Namate die liggaam grond toe val, word die potensiële energie minder. Volgens die wet van behoud van energie kan energie nooit vernietig word nie. Wat het dan van die potensiële energie geword? Dit is nou omgesit in bewegingsenergie (kinetiese energie). (Die energie in die hawermout wat mens soggens vir ontbyt eet, word byvoorbeeld omgesit in kinetiese energie). Die potensiële energie is dus afhanklik van die hoogte van 'n voorwerp bokant die grond, terwyl die kinetiese energie afhanklik is van die snelheid waarmee die liggaam beweeg. As mens 'n klip vertikaal in die lug opgooi, sal mens sien dat dit al hoe stadiger trek hoe hoër dit beweeg. Hoe hoër dit beweeg, hoe meer word die potensiële energie, en hoe stadiger dit beweeg, hoe kleiner word die kinetiese energie. Omdat energie nie vernietig kan word nie, sal die twee soorte energieë hier altyd konstant wees. Kyk ook ------- | | | | --- | --- | | | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***Mechanical work***. | | | | | --- | --- | | | Sien ***arbeid*** in Wiktionary, die vrye woordeboek. | * Energie

Ronél Gill **Ronél Gill** is 'n Suid-Afrikaanse fantasieskrywer. Sy skryf onder die pennaam **Petronel**. Agtergrond en opvoeding ----------------------- Ronél Gill is op 9 Oktober 1969 gebore as die oudste van drie kinders in Krugersdorp. Sy was twee jaar oud toe haar ouers, Ernest en Ronel Combrink, Johannesburg toe verplaas is waar Ernest verbonde was aan die SAP se blitspatrollie-eenheid in Hillbrow. Dit is in Johannesburg waar haar broer Ernest jr. en haar suster Rina gebore word. Op vyfjarige ouderdom stuur haar ouers Ronél na haar ouma toe nadat haar suster met 'n niersiekte gediagnoseer word wat haar meer in die hospitaal as by die huis het. Dit is by ouma Nellie waar Ronél haar skoolloopbaan afskop aan die Laerskool Cluver in Witbank en dit is ook hier waar haar hartseer en verlange haar die eerste keer na 'n pen en skryfblok laat gryp het. Met haar hoërskoolloopbaan trek Ronél terug na haar ouers wat intussen Pretoria toe verhuis het. Sy voltooi haar skool loopbaan aan die Hoërskool Pretoria-Wes. Die volgende jaar sterf haar pa skielik en Ronél moet haar laaste jaar noodgedwonge kortknip. Op negentienjarige ouderdom trou sy met Francois. Die huwelik hou egter net 'n jaar. Kort daarna word haar pragtige bruin-oog dogter Shené gebore. Drie jaar na Shené se geboorte ontmoet Ronél vir Cyril Gill. Hulle trou in dieselfde jaar. Twee jaar later gee sy geboorte aan Cyril jr. Die Gill-gesin verhuis na Port Elizabeth en vir die volgende twaalf jaar raak Ronél baie nou betrokke by Port Elizabeth se gemeenskap. Sy lewer onder andere vrywillige diens aan die Afrikaanse Christelike Vrouevereniging en gee ook lewensvaardigheidsklasse aan straatkinders by die Marhanatha-gemeenskapsentrum. In 2008 verloor Ronél se suster Rina uiteindelik haar lange stryd teen haar niersiekte en kort daarna verhuis die Gill-gesin na Bronkhorstspruit sodat Ronél naby haar broer kan wees. Ná drie jaar in Bronkhorstspruit word Cyril verplaas na Nelspruit. Dit is ook hier waar Ronél en Cyril se lewenspaaie na 29 jaar se huwelikslewe finaal skei en sy haar loopbaan as skrywer vir eers opsy plaas. Werk ---- Ronél Gill is 'n voltydse Afrikaanse fantasieskrywer. Skryfwerk --------- Ronél Gill het drie fantasieboeke vir volwassenes geskryf: Man...of die Monster?, Wanneer die middernagson weer skyn en Jou lewe...vir my liefde. In 2014 tree Ronél op as beoordelaar vir Thompson Boeke se jaarlikse kortverhaalwedstryd, in die afdeling Fantasie. Toekennings en vermeldings -------------------------- Ronél Gill is in 2013 deur die bekende Afrikaanse skrywer François Bloemhof as die wenner van die Afrikaanse wetenskapfiksie- en fantasiekortverhaalskryfkompetisie se Volwasse Fantasie-afdeling aangewys met haar kortverhaal getiteld: *Die ánder noodlot*. François Bloemhof het die volgende oor haar verhaal geskryf: *"Die skrywer trek die leser se aandag met ’n ek-verteller wat jou persoonlik aanspreek, soos iemand wat ’n geheim deel. Natuurlik is dit ’n tegniek wat nie dikwels gebruik kan word nie, maar hier is dit besonder effektief. Nog beter is dat dit eers na ’n paar paragrawe duidelik word dat die verteller ’n "ek" is én dat, nadat hy op die onderskeid tussen gewone dagmense en die sinistere nagmense gewys het, hy aandui dat hy deel is van die tweede groep. Tot op daardie punt het die aanslag te verduidelikend gevoel, maar uit die mond van ’n betrokkene maak so ’n aanbiedingswyse sin. Dit voel vars en oorspronklik. Die stukkie met al die vrae na aan die einde kan korter wees, want die punt is gemaak en dit voel na variasies op ’n tema. Beletseltekens is ook net ’n goeie idee as dit spaarsamig voorkom. Die skryfstyl is glad. Die titel nooi die leser om te wonder watter noodlot dit kan wees, dan is die verhaal ’n grieselrige, maar informeel vertelde antwoord wat boonop stof tot nadenke bied."* Romans ------ * Man...of die Monster? (2011) ISBN 978-986-89335-2-1 * Wanneer die middernagson weer skyn (2013) ISBN 978-986-89335-4-5 * Jou lewe...vir my Liefde (2013) ISBN 978-986-89335-6-9 Kortverhale ----------- * Die ander noodlot (2013) Artikels -------- * Afrifiksie – Fantasie en Afrikaans * Afrifiksie – Die Afrikaanse fantasie kortverhaal: Hoe beoordeel mens dit? Geargiveer 5 Maart 2016 op Wayback Machine

**William Wallace** was 'n Skotse ridder wat in die Middeleeue teen die koning van Engeland, Eduard I, geveg het. Hy is in ongeveer 1272 gebore en is op 23 Augustus 1305 deur die Engelse tereggestel. Skotland is deur Eduard opgeëis, maar Wallace het geweier om trou aan Engeland te sweer. Oorsprong --------- Daar is min oor Wallace se geboorte en kinderjare bekend, en dit is nie duidelik waar en wanneer hy gebore is nie. Sommige bronne gee sy geboorte as ongeveer 1272 aan, maar 'n boek wat in die 16de eeu gedruk is, genaamd *History of William Wallace and Scottish Affairs*, beweer dat hy in 1276 gebore is. Volgens oorlewering is Wallace in Elderslie, naby Paisley in Renfrewshire gebore. Stryd teen Engelse oorheersing ------------------------------ Standbeeld van William Wallace in Aberdeen Koning Eduard het aan Skotland 'n ooreenkoms gebied wat hulle sou toelaat om 'n ondergeskikte Skotse koning te hê. Volgens die ooreenkoms moes die Skotse edelmanne voor hom kniel en trou aan hom sweer. Wallace het egter geweier en militêre weerstand hierteen gebied. Op 11 September 1297 wen Wallace die slag van Stirling Bridge teen 'n veel groter Engelse mag. Die ses maande daarna lei hy 'n klopjag in die noorde van Engeland. Hy wou die stryd na Engelse grondgebied neem, om aan Eduard te wys dat Skotland dieselfde skade as wat hy aangerig het, suid van die grens kan aanrig. Die slag van Falkirk volg op 1 April 1298, wat Eduard met behulp van sy swaar gewapende leër wen. Wallace vlug na die berge om die stryd van daar af voort te sit. Gevangenskap en teregstelling ----------------------------- Wallace se verhoor. Wallace ontduik gevangenskap tot 5 Augustus 1305, waarna John de Menteith, 'n Skotse ridder wat lojaal aan Eduard was, hom op Robroyston naby Glasgow aan Engelse soldate uitlewer. Wallace is na Westminster in Londen geneem, waar hy weens hoogverraad aangekla is. Hy antwoord die aanklag met die woorde: "Ek kan nie verraad teenoor Eduard pleeg nie, omdat ek nie een van sy onderdane is nie". Wallace is egter skuldig bevind. Ná die verhoor is Wallace op 23 Augustus 1305 uit die saal geneem, kaal uitgetrek, en agter 'n perd deur die stad na Smithfield gesleep. Hy is daarna gehang en gevierdeel (in 4 dele gekap of uitmekaargetrek), die wreedste teregstelling volgens die destydse Engelse reg. Dit beteken dat hy gehang is om te wurg, maar afgehaal is terwyl hy nog gelewe het. Sy liggaam is daarna oopgesny en sy ingewande is voor hom verbrand. Daarna is hy onthoof en sy liggaam in vier dele gekap. Sy hoof is in teer gedoop en bo London Bridge geplaas. Die koppe van die broers John en Simon Fraser, wat kollegas van Wallace was, is later langs syne uitgestal. Wallace se ledemate is afsonderlik in Newcastle upon Tyne, Berwick-upon-Tweed, Stirling en Aberdeen tentoongestel. In fiksie --------- Standbeeld van Wallace by die ingang na die Edinburgh-kasteel. In die rolprent Braveheart (1995), oor die brutale onafhanklikheidsoorlog van die Skotte in die 13de eeu teen die Engelse, vertolk Mel Gibson die rol van William Wallace. Hy was die regisseur en vervaardiger van die rolprent gewees. Die film bied 'n geromantiseerde weergawe van die gedig *The Acts and Deeds of Sir William Wallace, Knight of Elderslie*, geskryf deur die 15de-eeuse musikant Blind Harry. Die gedig is op sy beurt gebaseer op die lewensverhaal van William Wallace. Sir William Wallace was nie, soos in die film beweer word, 'n boer van lae stand nie, maar was van adellike afkoms. Bibliografie ------------ * Barrow, G.W.S. (1989), Kingship and Unity: Scotland 1000–1306, The New History of Scotland 2 (2nd ed.) Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-0104-X, 4th edition (2005) * Brown, Michael (2004), The Wars of Scotland 1214–1371, The New Edinburgh History of Scotland 4, Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-1238-6

Kaart van Tripolitanië in die huidige Libië **Tripolitanië** of **Tripolitana** (Grieks: *Tripolis*; "driestad" of "drie stede", Arabies: طرابلس; *Taraboeloes*) is 'n landstreek in die noorde van Afrika, wat rofweg met die noordweste van die huidige Libië ooreenkom. Die gebied is oorspronklik **Tripolitana** genoem; die naam **Tripolitan*i*a** is modern. De drie stede waarna dié naam verwys, is * Sabratha * Oea (die huidige Tripoli) * Lepcis Magna, wat ook -eintlik inkorrek- *Leptis Magna* genoem word. Klimaat ------- Libië is oorwegend woestyn, maar oor die Middellandse See waai dikwels 'n wind uit die noorde, wat in die winter reënwolke aanvoer oor die Nafusagebergte. Die reënwater stroom deur die wadi's na die kus. Dit het die gebied baie vrugbaar gemaak en die drie stede wat deur die Fenisiërs gestig is, het baie ryk geword. Geskiedenis ----------- Die teater van Sabratha Die gebied het deel uitgemaak van die Kartaagse ryk en die Numidiese koninkryk van Massinissa. Ná ongeveer 110 v.C. het dit deel van 'n Romeinse pronvinsie geword, wat Afrika Proconsularis genoem word. Later het dit 'n eie pronvinsie gevorm. Aanvalle van die woestynbewoners, die Garamante het eise gestel aan die Derde legioen Augusta van die Romeine. Keiser Septimius Severus (193-211) het dit probleem opgelos deur die Limes Tripolitanus te bou wat bestaan het uit drie forte in Ghadames, Gheriat el-Garbia en Bu Njem. Dit is die begin van die ontginning van die halfwoestyn in hierdie gebied. Die forte is 'n eeu later opgegee, maar die versterkte plase, die centenaria het nog eeue in gebruik gebly. Die Limes Tripolitanus het nog baie lank bestaan. Dit het die Vandale, Bisantyne en die koms van die Islam oorleef. Al-Idrisi dateer die vernietiging van die waterwerke in die elfde eeu. In 1551 het Tripolitanië 'n provinsie van die Ottomaase ryk geword en dit het so gebly tot 1911. Daarna het dit 'n deel geword van die Italiaanse kolonie. Op 24 Desember 1951 is Tripolitanië verenig met Sirenaika en Fezaan in die onafkanklike koninkryk Libië Literatuur ---------- * Graeme Barker e.a. *Farming the Desert. The UNESCO Libyan Valleys Archaeological Survey* (1996) * Jona Lendering, "Het Rijk naar buiten vergroot. De veldtochten van Septimius Severus", in: *Oorlogsmist. Veldslagen en propaganda uit de Oudheid* (2006) blz.346-354. * D.J. Mattingly, *Tripolitania* (1995)

Die **roofarend** (*Aquila rapax*) is 'n groot roofvoël wat, nes alle ander arende, tot die familie *Accipitridae* behoort. In die verlede is gedink dat die voël nou verwant is aan die Steppe-arend, *Aquila nipalensis*, en die twee was voorheen as dieselfde spesie beskou. Later is 'n skeiding gemaak, gebaseer op duidelike verskille in die twee arende se morfologie en anatomie (Clark, 1992; Olson, 1994; Sangster et al. 2002). In Engels staan die arend bekend as die *Tawny eagle*. Identifikasie ------------- 'n Roofarend is ongeveer 62–72 cm in lengte en het 'n vlerkspan van 165–185 cm. Dit is 'n groot arend met 'n geelbruin bolyf en donkerbruin tot amper swart vere op sy vlerke en stert. Die laerug is bleek in vergelyking met die res van die voël. Onvolwasse voëls het nie dieselfde kontras in kleur as die volwassenes nie. Habitat ------- Roofarende verkies 'n droë habitat, soos woestyne of savannas, waar hulle hul neste meestal in bome bou, maar ook op steil rotse of op die grond as dit moet. Verspreiding ------------ Die voël kom in die meeste dele van Afrika voor, beide noord en suid van die Sahara-woestyn en ook in die tropiese gebied van Suidwes-Asië tot en met Indië. Voortplanting ------------- Die wyfie lê 1 tot 3 eiers in 'n nes wat met stokkies gebou is. Dieet ----- 'n Roofarend Die roofarend se dieet bestaan hoofsaaklik uit enige soort vars aas. Die roofvoël sal ook klein soogdiere vang (nie groter as 'n haas nie), of klein reptiele of voëls (nie groter as 'n tarentaal nie). Die voël steel ook graag ander roofvoëls se kos. *Aquila rapax* Roep ---- Alhoewel die roofarend oor die algemeen 'n stil voël is, is hy wel in staat tot 'n kraai-agtige geblaf. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls * Lys van Suid-Afrikaanse voëls (gegroepeer) * Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name Bronnelys --------- * *IUCN Red List of Threatened Species* Geargiveer 21 September 2011 op Wayback Machine, inskrywing vir *Aquila rapax*. * Clark, W. S. (1992): *The taxonomy of Steppe and Tawny Eagles, with criteria for separation of museum specimens and live eagles*. *Bulletin of the British Ornithologists' Club* **112**: p. 150–157. * Olson, Storrs L. (1994): *Cranial osteology of Tawny and Steppe Eagles Aquila rapax and A. nipalensis. Bulletin of the British Ornithologists' Club* **114**: p. 264–267. * Sangster, George; Knox, Alan G.; Helbig, Andreas J. & Parkin, David T. (2002): *Taxonomic recommendations for European birds. (Ibis)* **144**(1): p. 153–159, in PDF-formaat | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q374141 * ADW: Aquila\_rapax * ARKive: aquila-rapax * Avibase: 335F0D557C2031A1 * BioLib: 8532 * eBird: taweag1 * Fauna Europaea: 96730 * GBIF: 2480514 * iNaturalist: 5079 * ITIS: 175415 * IUCN: 22696033 * NCBI: 252781 * Species+: 5393 * Xeno-canto: Aquila-rapax |

Die **Rooi-ghieliemientjie** (*Barbus fasciolatus*) is 'n varswatervis wat voorkom in die Kunenerivier, die Okavangorivier, die boonste en middelste gedeelte van die Zambezirivier, die Kafuerivier en die Zambiese gedeelte van die Kongorivier. In Engels staan die vis bekend as *Red barb*. Voorkoms -------- Die vis is ligrooskleurig aan die bokant en silwerwit aan die onderkant. Daar is 10-15 vertikale strepe op die lyf. Die tweede of derde streep is breër as die res terwyl die laaste streep meestal 'n kol op die basis van die stertvin is. Die lyf is slank en daar is twee pare baarde om die bek en die vis word tot 60 mm lank. Habitat ------- Die vis leef in suurstofryke water vol plantegroei soos in strome op vloedvlaktes en permanente mere. Die vis is sku en meer aktief in die oggend en laatmiddag. Hulle vreet klein organismes, partykeer van plantoppervlaktes af. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van visse * Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name * Lys van varswater visfamilies * Lys van visfamilies Bron ---- * *A Complete Guide to the FRESHWATER FISHES of Southern Africa.* Paul Skelton. 2001. ISBN 978-1-86872-643-1

Die diagram wys waar die tydperk van reïonisasie inpas in die geskiedenis van die heelal. In die Oerknal-teorie is **reïonisasie** die proses waardeur materie in die heelal gereïoniseer is ná die kosmiese "donkereeue" en voordat die heelal deursigtig vir sigbare lig geword het. Dit is die tweede van twee groot faseveranderings van gas in die heelal. Omdat die grootste deel van die barioniese materie in die vorm van waterstof is, verwys reïonisasie gewoonlik na die reïonisasie van waterstof. Die aanvanklike helium in die heelal het dieselfde veranderings ondergaan, maar op verskillende tye in die geskiedenis van die heelal, en daar word gewoonlik daarna verwys as **helium-reïonisasie**. Faseveranderings van waterstof ------------------------------ Die eerste faseverandering van waterstof in die heelal was rekombinasie, wat plaasgevind het by rooiverskuiwing *z* = 1089 (379 000 jaar ná die Oerknal), vanweë die afkoeling van die heelal tot by ’n punt waar die tempo van rekombinasie van elektrone en protone om neutrale waterstof te vorm, hoër was as die reïonisasietempo. Die heelal was ondeursigtig voor die rekombinasie vanweë die verstrooiing van fotone (van alle golflengtes) vanaf die elektrone en protone, maar dit het toenemend deursigtig geword namate meer elektrone en protone gekombineer het om neutrale waterstofatome te vorm. Hoewel elektrone in neutrale waterstof fotone van sekere golflengtes kan absorbeer deur na ’n opgewekte toestand te gaan, sal ’n heelal vol neutrale waterstof relatief ondeursigtig wees net by daardie geabsorbeerde golflengtes, maar deursigtig deur die grootste deel van die spektrum. Die kosmiese "donkereeue" het op dié tydstip begin, want daar was geen ligbronne nie buiten die geleidelik donker wordende kosmiese agtergrondbestraling. Die tweede fase het begin toe voorwerpe in die vroeë heelal wat energiek genoeg was om neutrale waterstof te ioniseer, begin toeneem het. Namate hierdie voorwerpe gevorm en energie uitgestraal het, het die heelal terugverander van neutraal na ’n geïoniseerde plasma. Dit het gebeur sowat 150 miljoen tot 1 miljard jaar ná die Oerknal (by ’n rooiverskuiwing 6 < *z* < 20). Teen daardie tyd was materie egter verstrooi deur die uitdying van die heelal, en die verstrooiingswisselwerkings van fotone en elektrone was baie minder gereeld as voor elektron-proton-rekombinasie. ’n Heelal vol geïoniseerde waterstof met ’n lae digtheid sal deursigtig bly, soos die geval vandag is. Energiebronne ------------- Dit is nog onseker watter voorwerpe die fotone verskaf het wat die intergalaktiese medium (IGM) gereïoniseer het. Om neutrale waterstof te ioniseer is ’n energie van groter as 13,6 eV nodig, en dit stem ooreen met fotone met ’n golflengte van 91,2 nanometer of korter. Dit is in die ultraviolet-deel van die elektromagnetiese spektrum, wat beteken die primêre kandidate is almal bronne wat ’n aansienlike hoeveelheid energie in die ultraviolet of hoër vervaardig. Hoeveel van die bron daar is, moet ook in ag geneem word, asook die duur daarvan, aangesien protone en elektrone sal rekombineer as energie nie deurlopend verskaf word om hulle uitmekaar te hou nie. Alles in ag genome, kan die kritieke parameter vir enige bron wat oorweeg word, opgesom word as sy "emissietempo van waterstof-ioniserende fotone per eenheid kosmologiese volume." Met hierdie beperkings word verwag dat kwasars en eerstegenerasie-sterre en -sterrestelsels die hoofbronne van energie was. ### Kwasars Kwasars, ’n klas aktiewe sterrestelselkerns (ASK), is as ’n goeie kandidaatbron beskou omdat hulle uiters doeltreffend is in die omskakeling van massa in energie, en omdat hulle ’n groot hoeveelheid lig uitstraal bo die drempel vir die ionisering van waterstof. Dit is egter onbekend hoeveel kwasars voor reïonisasie bestaan het. Net die helderste kwasars teenwoordig tydens reïonisasie kan waargeneem word, wat beteken daar is geen direkte inligting oor dowwer kwasars wat toe bestaan het nie. Deur na die makliker waarneembare kwasars in die nabye heelal te kyk en aan te neem die ligsterktefunksie (aantal kwasars as ’n faktor van ligsterkte) tydens reïonisasie was dieselfde as wat dit vandag is, is dit egter moontlik om te raam hoeveel kwasars daar vroeër was. Volgens sulke studies was daar nie genoeg kwasars om alleen die IGM te reïoniseer nie en kon die kwasarligsterktefunksie net genoeg ioniseringsfotone daargestel het "as die ioniserende agtergrond oorheers is deur ASK's met ’n lae ligsterkte". ### Populasie III-sterre Gesimuleerde foto van die eerste sterre, 400 miljoen jaar ná die Oerknal. Populasie III-sterre is sterre wat geen elemente swaarder as waterstof en helium bevat nie. Die enigste element naas waterstof en helium wat ná die Oerknal bestaan het, was klein hoeveelhede litium. Tog het kwasarspektrums getoon daar was vroeg al swaar elemente in die IGM. Supernovas stel sulke swaar elemente vry, en daarom was warm, groot Populasie III-sterre wat supernovas gevorm het, ’n moontlike meganisme vir reïonisasie. Hoewel hulle nog nie regstreeks waargeneem is nie, het hulle wel bestaan volgens simulasiemodelle. Sterrestelsels wat deur ’n gravitasielens beïnvloed word, verskaf ook onregstreekse bewyse van Populasie III-sterre. Dié sterre is doeltreffender ioniseerders as Populasie II-sterre omdat hulle meer ioniserende fotone uitstraal, en hulle kan volgens sekere modelle op hul eie waterstof ioniseer. Populasie III-sterre word dus tans beskou as die mees waarskynlike energiebron wat die reïonisasie van die heelal begin het. Ander bronne het egter waarskynlik die reïonisasie voortgesit en voltooi.

Olifante drink by die Hapoor-dam Die **Addo-olifant- Nasionale Park** is 'n wildreservaat wat naby Gqeberha in Suid-Afrika geleë is. Die park is een van Suid-Afrika se twintig nasionale parke. Die oorspronklike gedeelte van die park is in 1931 gestig om 'n veilige hawe vir die oorblywende elf olifante in die area te bied. Die park huisves tans meer as 600 olifante, 400 buffels, meer as 48 bedreigde swartrenosters, asook 'n verskeidenheid boksoorte. Leeus en hiënas is ook onlangs weer in die gebied hervestig. 'n Unieke spesie in die gebied is die miskruierspesie *Circellium bacchus* wat nie kan vlieg nie. Die diertjie het die reg-van-weg op paaie voor motors. Die oorspronklike park is uitgebrei om die Woody Cape-natuurreservaat wat van die Sondagsrivier tot Alexandria strek in te sluit, asook 'n marienereservaat wat St. Croixeiland en Voëleiland in Algoabaai insluit. Die gebied is 'n belangrike broeihabitat vir pikkewyne en ander marienespesies. Die uitbreiding is deel van 'n plan om die park van 1 480 km² uit te brei tot 3 600 km² – die Groter Addo-olifant- Nasionale Park. Die uitbreiding beteken dat die park vyf van Suid-Afrika se sewe biome insluit. Die park is ook waarskynlik die enigste ter wêreld wat die sogenaamde "Groot Sewe" in hul natuurlike habitat huisves (olifant, renoster, leeu, buffel, luiperd, walvis en witdoodshaai). Die park ontvang jaarliks ongeveer 120 000 besoekers. Sowat 54% is internasionale besoekers, hoofsaaklik uit Duitsland, Nederland en die Verenigde Koninkryk. Die park het vyf ruskampe asook vier ander kampe wat as konsessies bedryf word. Die hoofingang asook twee wildkykpaaie in die park is geteer, terwyl ander grondpaaie is. Die park kan ook vanaf die N2-snelweg naby Colchester bereik word.

**Elandsfontein** is een van die plase waarop woonbuurte aanvanklik op die Witwatersrand aangelê is, naamlik die suidoostelike uithoek van Johannesburg, heelparty voorstede van Alberton en enkele suidelike dele van Germiston. Elandsfontein het teen 1886 toe goud ontdek is en die Sentrale Rand sy landelike karakter begin verloor het, in werklikheid uit twee dele bestaan: Elandsfontein No. 142 in die suide en Elandsfontein No. 147 in die noorde. Op die noordelike plaas is Bedfordview aanvanklik as kleinhoewes aangelê en Geldenhuis Estate-kleinhoewes genoem. Die naam is op 4 Februarie 1926 na Bedfordview verander na aanleiding van Bedford Farm, sir George Farrar se plaas wat van die voorstad af sigbaar is. Blykbaar is ’n groot deel van Germiston ook op die noordelike Elandsfontein aangelê, en wel in 1887. Die ontluikende stad het tot 1904 as Elandsfontein bekendgestaan, toe die naam amptelik na Germiston verander is, na aanleiding van die geboorteplaas van die goudmynpionier John Jack naby Glasgow in Skotland. Die naam leef voort in verskeie dele van die plaas wat nog nie ontwikkel is nie. Agtergrond ---------- Tydens die aanvanklike vestiging van Voortrekkers uit die Kaapkolonie in Transvaal is mans bo 16 toegelaat om by die owerheid om twee plase van hul keuse aansoek te doen. Die baie spruite en vrugbare grond het die aanlê van plase op die Witwatersrand aanloklik gemaak vir dié nedersetters, maar weens die koue winters waartydens die gras doodgeryp het, het die gebruik bestaan om ’n tweede plaas in die warmer streke uit te soek. So het die meeste Boere teen die 1880's elk twee plase besit: ’n somerplaas op die hoëveld (Witwatersrand) en ’n winterplaas in die laeveld. Met die uitsoek van plase op die Rand het die Boere net belang gestel in die landbouwaarde van die grond aangesien hulle onbewus was van die enorme ondergrondse rykdom. Volgens oorlewering was daar gevalle dat plase op die Rand voor 1886 vir ’n span osse of ’n ossewa verruil is. Tog het die waarde van die grond vanaf omstreeks 1883 vermeerder, waarskynlik omdat die gemeenskap op die Witwatersrand toe reeds sterk bewus was van die moontlike aanwesigheid van goudrykdomme. Weens onderverdeling van die plase en die groot families wat daarop gewoon het, is die Rand reeds etlike jare voor die ontdekking van die dagsoom betreklik dig bewoon. In Julie 1875 was daar byvoorbeeld 281 burgers in die wyk Witwatersrand (distrik Pretoria) en minstens 200 in die wyk Kliprivier (distrik Heidelberg); dus sowat 500 burgers en hul afhanklikes in ’n tyd toe gesinne dikwels uit agt of meer kinders bestaan het en in sommige gevalle bejaarde ouers ook op die plaas gewoon het in 'n tyd toe ouetehuise ongekend was. Elandsfontein ------------- Jan Meyer was die eienaar van drie aangrensende plase in die suidooste van die huidige Johannesburg, waaronder Elandsfontein. Die ou stadsaal in Alberton-Noord. Alberton is in 1904 op die plaas Elandsfontein aangelê, maar het eers in 1939 munisipale status verkry. Twee beskikbare bronne vertel uiteenlopende verhale oor die geskiedenis van Elandsfontein, moontlik omdat na verskillende dele van die plaas verwys word. Die een weergawe is dat Org Meyer, die vader van die Volksraadslid en veldkornet Jan Meyer (1842–1919) in 1844 uit die Karoo na die Rand teruggekeer en drie plase ontvang het: Elandsfontein (die familie se woonplaas), Klipriviersberg en Alwynsfontein. Volgens dié weergawe is die Albertonse voorstede op die plaas aangelê. Dit het dus betrekking op die suidelike deel, Elandsfontein 142. Volgens die ander weergawe is die plaas Elandsfontein op 17 Junie 1867 aan Gerhardus Philippus Leonardus van der Linde uitgereik. In 1869 het hy 'n gedeelte van Elandsfontein (1 284 morg) aan Johannes Alwyn van der Linde verkoop. Aangesien daar ’n Van der Lindeweg in Bedfordview is, kan aanvaar word dat die Van der Lindes se grond was. Die orige 2 280 morg het hy op 21 April 1885 aan sy twee seuns, Hendrik Stephanus van der Linde en Daniël Michiel van der Linde, geskenk teen betaling van £50 en op voorwaarde dat die twee seuns "zich verbinden hunnen vader en zijne huisvrou (hunne moeder) gedurende hunne leeftijd vrij en ongestoord woning te verschaffen op dit gemelde eiendom en voor hun goed te zorgen zooals 't kinderen betaamt, beloven zij verder hunne ouders op te passen tot hunne ouderen dood " Johannes Alwyn van der Linde is in die vroeë 1870's oorlede en op 3 Oktober 1873 is sy gedeelte van die plaas oorgedra op die naam van sy weduwee, Maria Magdalena van der Linde. Sy is later in gemeenskap van goedere met Schalk Willem Jacobus Meyer getroud. Meyer het ná die ontdekking van goud op bekwame wyse groot finansiële voordele behaal uit die verkoop van gedeeltes van hierdie plaas, maar op die vooraand van die goudontdekking het hy byna 'n groot verlies gely deur sy plaas vir twee jaar aan P.C. van der Walt te verhuur. Gelukkig vir hom het die kontrak wat hulle op 9 Januarie 1886 opgestel het, deur die mat geval, anders sou Meyer slegs 20 mud koring, 20 rolle tabak en een mud droë vrugte vir sy plaas ontvang het, soos die huurkontrak bepaal het. In 1904 is Alberton op die plaas Elandsfontein aangelê en in 1939 het dit munisipale status verkry. Dis genoem na genl. Hendrik Abraham Alberts, voorsitter van die sindikaat wat die grond in 1904 aangekoop het. Bronne ------ * (af) Beyers, C.J. 1987. *Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel V*. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing. * (en) Raper, Peter Edmund. 2004. *New Dictionary of South African Place Names*. Johannesburg & Cape Town: Jonathan Ball Publishers. * (af) Stals, prof. dr. E.L.P (red.). 1978. *Afrikaners in die Goudstad. Deel 1. 1886 - 1924*. Kaapstad en Pretoria: HAUM.

Rooi-en-blou stoel Die **Rooi-en-blou stoel** is 'n stoel wat in 1917 deur die Nederlandse argitek en meubelontwerper Gerrit Rietveld ontwerp is. Dit verteenwoordig een van die eerste verkennings van die De Stijl-kunsbeweging in drie dimensies. Geskiedenis ----------- Die oorspronklike stoel is van ongebeitste beukenhout gemaak en dit is nie voor die vroeë 1920's vir die eerste keer geverf nie. Bart van der Leck, 'n argitek en medelid van De Stijl het die oorspronklike model gesien en voorgestel dat helder kleure bygevoeg kan word. Rietveld het die nuwe model van dunner hout gemaak en dit heeltemal swart geverf, met sekere areas wat met primêre kleure, wat aan die De Stijl-beweging toegeskryf is, geverf is. Die effek van hierdie kleurskema het tot gevolg gehad dat die stoel so te sê verdwyn het teen die swart mure en vloer van die Schröder-huis waar dit later geplaas is. Dit lyk asof die kleurareas sweef, wat 'n byna deursigtige struktuur daaraan verleen. 'n Oorspronklike voorbeeld van die stoel word in die Brooklyn-museum in New York uitgestal. In Rietveld se instruksies oor die bou van die stoel, gee hy aan die ambagsman opdrag om die volgende vers uit *Der Aesthet* deur Christian Morgenstern onder die stoel te druk: *Wenn Ich sitze, möchte Ich nicht* *sitzen, wie Mein Sitzfleisch möchte* *sondern wie Mein Sitzgeist sich,* *Sagte er, den Stuhl sich flöchte.* "As ek sit, wil ek nie / sit soos my sitvlees wil nie, / maar eerder soos my sitplekgees, / as hy sit, weef die stoel vir homself." Die stoel, wat deur Philip Johnson geskenk is, is deel van die permanente uitstalling van die Museum of Modern Art. Volgens MoMa is die rooi, blou en geel kleure teen omstreeks 1923 bygevoeg. 'n Weergawe van die stoel word ook by die High Museum of Art, Atlanta uitgestal. Dit toon verskeie van Rietveld se voeë. Die Rooi-en-blou stoel is aan die Delft Universiteit vir Tegnologie se Argitektuurfakulteit geleen om deel te vorm van 'n uitstalling. Op 13 Mei 2008 het 'n brand die hele gebou vernietig, maar die Rooi-en-blou stoel is deur brandbestryders gered. 'n Weergawe van die stoel is in 2011 deur Christies vir € 10 625 verkoop. Sien ook -------- * Sigsagstoel

**Ronald Joseph Radke**(gebore 15 Desember 1983),beter bekend onder haar verhoognaam **Ronnie Radke**, is 'n Amerikaanse sanger-liedjieskryfster en musikant. Hy is die stigter en hoofsanger van die group Falling in Reverse, en ook voormalige hoofsanger en stigter van die group Escape The Fate. Lewe en loopbaan ---------------- ### Kinderjare en jeug Ronald Joseph Radke is in 1983 in Las Vegas, Nevada van Verenigde State. Sy moeder verlaat familie die toe hy nog jonk was om onbekende redes, en sy vader was 'n dwelmverslaafde. Hy het sy jeug soos met sy vader, ouma en broer. Hy het baie musiek groepe gevorm terwyl hy in die hoërskool was en geleer om klavier en kitaar. Sy eerste musiek groep was die "3,0." met sy vriend Mitch. Radke later was daar 'n nuwe musiek groep genaamd "Lefty" saam met Robert Ortiz. Later saam met Max Green, het hy die musiek groep gevorm het "True Story". ### 2004-2008:Escape The Fate Ronnie gestig Escape The Fate in 2004. In net een maand, was reeds suksesvolle plaaslike radio stasies in die stad en so vinnig suksesvol in die land geword het. Die band opgeneem om 'n demo EP, met sy musiek uitgebrei en gou bereik die bewondering van baie plate etikette, hulle onderteken Epitaph Records. Net vrygestel hul eerste EP album van vyf liedjies getiteld There's No Sympathy for the Dead". Op September 26, 2006, het die groep hul eerste album "Dying Is Your Latest Fashion", die album bereik die Billboard kaarte op # 12. Radke is belas met die moord in September 2006 en in hegtenis geneem in 2008, was hy ook 'n dwelmverslaafde. Vir hierdie gebeurtenis is uitgeskop van sy band Escape The Fate In die middel-2008. Hy is gekenmerk as die Šhoof liedjieskrywer van die bands wat was.Om hierdie rede, sy vertrek uit Escape The Fate het gegenereer baie omstrede besprekings gemaak deur fans. ### 2008-huidige:Falling in Reverse Hy het kort nadat hy geskors uit sy ou band, die band gevorm Falling in Reverse. Na die gee van die nuus van 'n nuwe band, was Radke gevonnis om in die tronk te bly, maar as hy het kontak met verskeie musikante buite steeds bereik rekord in 2009 'n demo. Hy het net gekom het om die tronk te verlaat net in Desember 2010. Dan is dit aangekondig dat die begin van die nuwe opnames met sy nuwe band, voor te berei vir sy debuut album. Dan vrygestel van die album "The Drug in Me Is You" op 26 Julie 2011, bereik nommer # 19 op die Billboard, die verkoop van 18.000 kopieë in die eerste week van verkope. Invloede en musikale styl ------------------------- Radke begin met sy passie vir musiek op die ouderdom van 15, hy is lief om te sing en speel klavier. Hy sê sy liedjies is 'n versameling van verskillende genres, styl en musikale style. Sy styl word hoofsaaklik geklassifiseer as post-hardcore, terwyl soms punk en metaal invloede, insluitend. Screamo is 'n funksie wat in baie van die liedjies. Tekstueel, volgens Radke, moet sommige van die klanke van die band "arrogant, dit is iets soos rappers doen meestal." Nie om te noem dat Ronnie Radke aangehaal Eminem as een van sy grootste invloede. Die liriese inhoud van die liedere van hulle bande word hoofsaaklik geïnspireer is deur persoonlike ervarings van Ronnie Radke, met inbegrip van sy moeder, korrupsie van Las Vegas, en sy aanhouding en vrylating uit die tronk as gevolg van verskeie teenstrydighede met die wet met betrekking tot dwelms en battery kostewat verband hou met die dood van Michael Cook. Tot dusver is daar geen liedjies oor die liefde met sy huidige band Falling in omgekeerde, want Radke het gesê, "... Ek sal nie lieg nie ... probeer om liedjies te skryf oor hoe baie ek lief is vir iemand. Ek is lief vir, maar eers moet ek maak 'n baie van die liedjies oor wat ek deurgemaak het". Radke sê in 'n onderhoud dat die album "The Drug in Me Is You" is 'n musikale outobiografie. Hy het al die liedjies geskryf terwyl hy in die tronk, oor sy verlede hede en toekoms.

**Roofvoëls** verwys meestal na twee nie-verwante ordes van voëls, naamlik: die Accipitriformes en die Falconiformes. Hulle is oor die algemeen vleisetende voëls wat vir hulle prooi jag. Hulle vang gewoonlik hulle prooi op die grond, in die lug of in die water. Sommige spesies vreet die karkasse van ander diere. As gevolg van hulle predatoriese gedrag is hulle gewoonlik aan die bokant van die voedselketting. Hierdie voëls is meestal groot en het skerp sintuie (soos goeie visie) wat hulle hul prooi help opspoor. Hulle het ook sterk kloue met skerp naels. Hulle snawels is groot en skerp sodat dit vleis kan skeur. Roofvoëls is nie al voëls wat gewerwelde diere vreet nie. Meeue, uile, kraaie en verskeie ander spesies maak ook op gewerwelde diere jag. Algemene kenmerke ----------------- Alle roofvoëls (orde *Falconiformes*) word gekenmerk deur 'n skerp, stewige snawel met 'n haak aan die voorpunt van die bo-snawel. Oor die basis van die snawel is daar ʼn wasagtige vlies (keroma) waarin die neusgate open. Die pote is oor die algemeen sterk en het 4 tone met krom kloue. Van die kloue wys 3 vorentoe en een agtertoe. Alle roofdiere is karnivore of vleiseters. Die meeste van hulle maak aktief jag op hul prooi, terwyl 'n paar spesies slegs van aas leef. Die gehaakte snawel en pole met kloue word ook by uile aangetref, maar verder is daar geen taksonomiese verwantskap tussen roofvoëls en uile nie. Ekologies gesproke is uile egter wel roofvoëls. Die meeste roofvoëls het breë vlerke en hulle is sterk vlieërs. Veral die groter soorte sweef dikwels op opgaande lugstrome, maar ook die kleiner, sterker vlieërs kan goed sweef. By die meeste roofvoëls is die wyfies ongeveer 20 tot 100 % grater as die mannetjies, maar by aasvoëls (familie *Aegypiidae*) is die mannetjies ongeveer 10 tot 15 % groter as die wyfies. Die standvoëls (die meeste roofvoëls) vorm gewoonlik vaste pare, terwyl die migrerende roofvoëls meestal jaarliks nuwe pare vorm. Die oë van roofvoëls is baie goed ontwikkel en hul gesigsvermoë is uitstekend. Dit word onder meer teweeggebring deur 'n relatief groot beeld wat op die retina gewerp word en deur 'n hoë konsentrasie keëltjies en stafies. Ook die gehoorvermoë is betreklik goed ontwikkel (behalwe by die Amerikaanse kondors en aasvoëls (familie *Cathartidae*), maar die reuksin is swak ontwikkel. Alle roofvoëls is daglewend, maar sommige is net voor sonop of net na sononder meer aktief, terwyl 'n paar Indiese aasvoëls ook soms snags, wanneer die maan skyn, die oorblyfsels van tiervangste eet. Roofvoëls se massas wissel van ongeveer 35 gram in die geval van *Microhierax* tot 10 tot 14 kg in die geval van die Andiese kondor. Laasgenoemde het 'n vlerkspan van ongeveer 3,4 m. Die meeste roofvoëls leef alleen of in pare en vlieg daagliks oor groot gebiede. 'n Tipiese digtheid vir roofvoëls is een paar per 15 km2. 'n Paar van die kleiner roofvoëlspesies vorm ook swerms. Algemene biologie ----------------- ### Voeding Verreweg die meeste roofvoëls maak jag op ander diere, wat wissel van insekte tot klein bokkies. Dit gebeur egter selde dat die massa van die prooi, selfs van die groter roofvoëls, 6 kg oorskry. Die prooi word met die kloue gevang nadat die roofvoël skielik op die prooi afgeduik het. Die snawel word dan meestal gebruik om die prooi mee dood te maak en te verskeur. Veral die kloue is baie goed aangepas by die tipe prooi wat 'n roofvoël vang. Die wat hoofsaaklik van ander voëls leef, het byvoorbeeld lang en dun tone met dun en skerp kloue. Slangarende het kort, dik tone, waarmee hulle slange goed kan vasgryp, terwyl visetende roofvoëls skerppuntige uitsteeksels op hul voetsole het wat die hantering van gladde visse vergemaklik. Die spesies wat hoofsaaklik op klein soogdiere leef, het groot tone met dik, sterk kloue. Omdat aasvoëls selde hul eie prooi vang, het hulle nie sulke goed ontwikkelde kloue nodig nie, en oor die algemeen is hul kloue relatief swak ontwikkel. Ook die struktuur van die snawel wissel na gelang van die voel se jaggewoontes. Die tandvormige struktuur wat op die snawels van valke aangetref word, word dikwels gebruik om die prooi se nek mee te breek. Sommige aasvoëls het betreklik sterk snawels nodig om deur die vel van 'n dooie dier te dring, terwyl ander aasvoëls wag tot die growwe dele klaar geëet is en dan van die sagter, binneste vleis eet. Sulke spesies het meestal ʼn dunner, langer bek wat allerhande openings kan binnedring sodat hulle die sagte vleis kan bykom. Die meeste roofvoëls het groot gebiede waarin hulle jag en in die meeste gevalle is daar baie meer kos as wat die voëls nodig het. Die grootte van hul territoriums word skynbaar eerder deur hul territoriale gedrag as deur die beskikbare hoeveelheid voedsel bepaal. Aasvoëls is oor die algemeen nie territoriaal geneig nie en verdedig slegs hul nes en onmiddellike omgewing. ### Voortplanting Paring by roofvoëls word dikwels voorafgegaan deur uitgebreide baltsvertonings wat verskillende vorme kan aanneem. Die voëls kan byvoorbeeld van hul sitplek af skree of vanuit die lug. Soms bestaan die vertoning uit golwende vlugte waartydens hulle afduik en weer opswiep, en dit gaan dikwels met 'n lang skree gepaard. In ander gevalle nader die mannetjie en die wyfie mekaar met uitgestrekte kloue, gryp mekaar vas en slaan in die lug bollemakiesie. Baltsvertonings kom meer by woudlewende spesies voor as by spesies wat in oop gebiede hou. Roofvoëls lê nooit baie eiers nie; die kleiner spesies le die meeste eiers. Oor die algemeen le die roofvoëls in die trope ook minder eiers as die in gematigde wêrelddele. Die broeityd van die eiers duur tussen 28 en 55 dae, terwyl die totale broeityd van 3 (die kleiner roofvoëls) tot 15 maande (die kondors en kroonarend) in beslag neem. Die Amerikaanse aasvoëls (familie *Cathartidae*) en die meeste valke (familie *Falconidae*) maak nie hul eie neste nie, maar gebruik holtes in bome, kranse, ander voëls se neste, ensovoorts, om hul eiers in te lê. Baie van die arende gebruik jaar na jaar dieselfde nes en daar is gevalle bekend waar verskillende geslagte van dieselfde voëlspesie ʼn nes 50 jaar lank aaneen gebruik het. Wanneer die kuikens uitbroei, vang die mannetjie meestal vir homself, vir sy wyfie en vir die kuikens kos. Sodra die kleintjies in staat is om self vleis te kan skeur, begin die wyfie ook kos vang. ### Ontwikkelingstadia Tydens die lewensloop van 'n roofvoël kan daar stadia onderskei word: Die kuikenstadium duur van die kuiken uit die eier broei totdat hy die nes verlaat - 'n tydperk wat wissel van 23 dae by sommige sperwers, tot 150 dae by die kondors. In die trope duur die stadium oor die algemeen langer as in die gematigde dele. Die afhanklike stadium, met ander woorde van die kuiken die nes verlaat totdat dit heeltemal onafhanklik van sy ouers is, duur ongeveer 1 tot 11 maande. Wanneer die kuiken die nes verlaat, leer hy om te vlieg; die leerproses duur ongeveer 3 tot 8 weke. Nadal die kuiken geleer het om te vlieg, word hy steeds deur die ouers gevoed. Die onvolwasse stadium, van ʼn klein voël onafhanklik van sy ouers word totdat dit geslagsryp is, duur in die geval van die kleiner roofvoëlspesies slegs 9 maande. Hulle word binne een jaar volwasse. By die groter roofvoëls, soos die kondors en die berghaan, kan die onvolwasse stadium tot 7 jaar duur. Die sterftesyfer van roofvoëls is gedurende hierdie stadium die hoogste en 50 tot 75 % van roofvoëls bereik nooit volwassenheid nie. Tydens die onvolwasse stadium kan roofvoëls verskillende veredragte hê. Die veredrag van 'n onvolwasse roofvoël van een spesie lyk dikwels baie soos die van die volwasse of onvolwasse voël van 'n ander spesie. Die volwasse stadium word gekenmerk deur 'n tipiese, permanente veredrag en die bereiking van geslagsrypheid. Mannetjies en wyfies paar nou en bly dikwels lewenslank bymekaar. Paring, nesmaak, broei en die grootmaak van kleintjies is 'n tipiese bedrywigheid van volwasse roofvoëls. Die lewensduur van roofvoëls in die natuur wissel van minder as 3 jaar in die geval van ʼn paar kleiner spesies tot ongeveer 26 jaar. In gevangenskap leef hulle oor die algemeen langer en daar is een geval bekend waar 'n berghaan 55 jaar in gevangenskap geleef het. Klassifikasie ------------- Afgesien daarvan dat die aasvoëls van die Ou Wêreld deur sommige deskundiges in dieselfde familie as die arende ingedeel word, en deur ander as 'n afsonderlike familie beskou word, is daar oor die algemeen eenstemmigheid oor die klassifikasie van roofvoëls. Hulle word meestal in 5 families ingedeel. Die familie *Cathartidae*, algemeen bekend as die kondors en aasvoëls van die Nuwe Wêreld, bestaan uit 6 spesies wat tot die Amerikaanse kontinente beperk is. Hul tone is relatief swak ontwikkel en aangepas vir loop en hard loop, en die 3 voorste tone is effens geweb. Hulle is grotendeels aaseters en het daarom relatief swak ontwikkelde snawels. Soms eet hulle egter ook eiers, klein voëltjies, vrugte, ensovoorts. Die kondors is van die grootste roofvoëls. Die Andiese kondor (*Vultur gryphys*) is byvoorbeeld meer as 1 m lank en het ʼn vlerkspan van ongeveer 3,4 m. Die voël word in die Andesgebergte en ander berge in die weste van Suid-Amerika aangetref. Die Kaliforniese kondor (*Gymnogyps californianus*) was vroeër algemeen in die VSA, maar vandag is daar slegs ongeveer 40 voëls in die suide van Kalifornië oor. Die familie *Sagittariidae* bevat slegs een spesie, naamlik die sekretarisvoël (*Sagittarius serpentarius*). Die kop van 'n sekretarisvoël lyk baie soos die van 'n arend, maar met sy lang pote is dit uitstekend by 'n landlewende leefwyse aangepas. Sekretarisvoëls kan egter ook goed vlieg, en hulle slaap en maak nes in lae bome. Die familie *Accipitridae* om vat ongeveer 205 spesies uiteenlopende roofvoëls soos arende, woue, jakkalsvalke, sperwers en aasvoëls. Tipiese kenmerke van die familie is sterk kloue, 'n bo-snawel sonder die "tand" wat by egte valke aangetref word, en breë vlerke wat gewoonlik gerond is. Die familie word veral deur Suid-Afrikaanse deskundiges in 2 afsonderlike families ingedeel, naamlik die *Aquilidae* (arende, ensovoorts) en die *Aegypiidae* (aasvoëls). Die familie *Aegypiidae* is tot die Ou Wêreld beperk en staan daarom as die aasvoëls van die Ou Wêreld bekend. Altesaam 7 spesies kom in Suid-Afrika voor en een van die bekendstes is die koloniale kransaasvoëls (*Gyps coprotheres*), waarvan kolonies onder meer in die Magaliesberg en naby Bredasdorp aangetref word. Die aasvoëls is, soos hul naam aandui, byna uitsluitlik aaseters en vervul daarom 'n belangrike funksie in die natuur. Die familie *Aquilidae* is die grootste roofvoëlfamilie en het ʼn wêreldwye verspreiding. Sommige van hulle migreer, maar die meeste is standvoëls. Hoewel hulle gewoonlik lewende diere as voedsel vang, eet die meeste lede van hierdie familie ook aas. Die woue, waarvan daar 2 spesies in Suid-Afrika voorkom, het lang vlerke, meestal 'n mikstert en relatief swak ontwikkelde pote. Hulle bestee baie van hul tyd deur in die lug te sweet. Die geelbekwou (*Milvus aegyptius*) is die volopste van die 2 en word onder meer oral in Suider-Afrika aangetref. Van die arende is daar in Suid-Afrika 14 spesies standvoëls en 3 migrante. Die arende is saam met die Amerikaanse kondors die grootste roofvoëls. 'n Tipiese kenmerk van die egte arende is dat die hele poot met vere bedek is, maar by die slangarende is die tarsus (onderste deel van die poot) nie met vere bedek nie. Arende is gewoonlik na 6 jaar geslagsryp, en die wyfies is meestal groter as die mannetjies. Hulle verkies oor die algemeen bergagtige en minder dig begroeide gebiede. Die 2 spesies jakkalsvalke in Suid-Afrika is van middelmatige grootte en het kaal pole en 'n kort stert, waarvan die punt nie gerond is nie. Hulle het hul naam gekry vanweë die tipiese jakkalsagtige geluide wat hulle voortbring. Sowel die gewone jakkalsvalk (*Buteo rufofuscus*) as die bruin jakkalsvalk (*Buteo buteo*) is volop in Suider-Afrika, eersgenoemde veral in bergagtige dele. Die sperwers en witvalke het breë, geronde vlerke en 'n lang stert en pole. Hulle is baie rats en beweeglik en leef hoofsaaklik van ander voëls. Altesaam 9 spesies word in Suider-Afrika in 'n verskeidenheid habitatte aangetref, maar die sperwers verkies oor die algemeen woude en beboste gebiede. Die vleivalke het skraal, lang vlerke en 'n lang stert. Hulle vlieg stadig en laag oor die grond en wanneer hulle 'n prooi gewaar, draai hulle blitsig om en duik na benede. In Suider-Afrika word 3 spesies aangetref, en hulle staan soms ook as paddavreters bekend. Die kaalwangvalk (*Polyboroides radiatus*), die vlermuisvalk (*Macheiramphus alcinus*) en die visvalk (*Pandion haliaetus*) is 3 spesies wat ook tot die familie *Aquilidae* behoort, maar nie heeltemal by een van bogenoemde groepe in pas nie. Die visvalk word soms as ʼn afsonderlike familie, die *Pandionidae*, beskou. Die vlermuisvalk is anders as ander roofvoëls deurdat hy feitlik al sy kos binne ʼn halfuur na sononder vang. Sy prooi bestaan uit vlermuise en voëls soos windswaels wat gedurende daardie tyd van die dag aktief is. Die prooi word tydens die vlug heel ingesluk. Die grootste arende is die breëkoparend (*Polemaetus* *bellicosus*), die kroonarend (*Polemaetus coronatus*), die witkruisarend (*Aquila verreauxii*) en die lammergeier (*Gypaetus* *barbatus*). Die witkruisarend word oral in Suider-Afrika in veral bergagtige of heuwelagtige gebiede aangetref, en in die Matoposgebied in Zimbabwe is die voorkomsdigtheid tot een paar per 11,4 km2. Die roofvoël leef byna uitsluitlik van dassies en kan tot 400 dassies per jaar verorber. Ondanks die nut wat hulle sodoende vir die landbou inhou, word hulle soos baie ander roofvoëls nog dikwels geskiet of vergiftig omdat hulle na bewering vee vang. Witkruisarende le meestal 2 eiers op 'n keer, die een 'n rukkie na die ander, maar die oudste kuiken byt die kleiner kuiken na ʼn rukkie dood. Dieselfde verskynsel word by die kroonarend, die grootbruinarend (*Aquila rapax*) en die grootjagarend (*Aquila fasciata*) aangetref. Ook die breëkoparend leef grotendeels van dassies, maar eet ook 'n verskeidenheid ander diersoorte soos hase, ape en slange. Hoewel die voël oorspronklik oral in Suider-Afrika voorgekom het, is die roofvoël reeds in baie dele van die land uitgeroei omdat hy na bewering lammers vang. Die nuttige rol van hierdie en ander roofvoëls in die bestryding van plae word al hoe meer beset en dit is moontlik dat die voël sy verspreidingsgebied weer sal vergroot. In onversteurde gebiede soos die Nasionale Krugerwildtuin is hulle nog betreklik volop. Die kroonarend kom slegs in woude voor en die grootste bedreiging vir hierdie voël is die vernietiging van woude. Die voël eet 'n verskeidenheid diersoorte soos dassies, klein bokkies en ape en is veral vir sy indrukwekkende vertoonvlugte tydens die balts bekend. Die lammergeier is 'n aasvoëlagtige arend met 'n baie wye verspreiding in Afrika en Asië, maar oral waar hy voorkom, is hy betreklik skaars. In Suider-Afrika is die voël tot die Drakensberge in Lesotho en KwaZulu-Natal en Oos-Kaap beperk. Lammergeiers eet veral aas en hulle laat bene van groot hoogtes af neerval om oop te breek sodat hulle die murg kan bykom. Die slangarende eet, soos hul naam aandui, hoofsaaklik slange. Hulle kan dus beskou word as "neutrale" roofvoëls, omdat hulle regstreeks geen nut vir die mens het nie, maar ook geen skade aanrig nie. Wanneer die volwasse voëls slange vir hul kleintjies aandra, sluk hulle die slange half pad in en laat die kleintjies dit dan weer uit hul keel trek. Slangarende is nie immuun teen slanggif nie, maar die vere en skubbe op hul pote beskerm hulle sodanig dat die byt van ʼn slang geen uitwerking op hulle het nie. Die grootte van die slange wat hulle vang, wissel baie en daar is een geval bekend waar 'n bruin slangarend (*Circaetus cinereus*) ʼn mamba van 3 m na 'n hewige geveg baasgeraak het. Die visarend (*Haliaetus vocifer*) het skubberige pote met skerppuntige uitsteeksels op die skubbe, wat hom in staat stel om gladde visse met gemak vas te hou. Benewens vis - wat visarende slegs kan vang as hul le naby die oppervlak swem - eet hulle ook aas en watervoëls, en dikwels roof hulle ook die prooi van ander voëls. Visarende word oral in Afrika suid van die Sahara naby water aangetref en hulle jag ook dikwels langs die kus. Die visvalk (*Pandion* *haliaetus*) is, hoewel dit wêreldwyd versprei is, in Suid-Afrika skaarser as die visarend. In teenstelling met die visarend duik die visvalk onder water wanneer hy sy prooi vang. Visvalke word dikwels deur visarende van hul prooi beroof. Die berghaan (*Terathopius* *ecaudatus*) is wydverspreid oor die savannes van Afrika suid van die Sahara, en is onder meer vir sy sierlike vlugvertonings bekend. Hierdie arend se Engelse naam, Bataleur Eagle, kom dan ook van die Franse woord *bataleur*, wat "akrobaat" beteken. Hierdie arende vlieg normaalweg betreklik laag en vinnig en kantel heen en weer terwyl hulle vlieg. Van tyd tot tyd voer hulle pronkvlugte uit waartydens hulle allerhande toertjies doen. Die berghaan is vroeër as ʼn aasvreter beskou, maar  hulle vang ook voëls so groot soos tarentale ook heelwat voëls wat selfs so groot soos tarentale is, vang. Hulle bou ʼn betreklike klein nes, maar hulle neem dikwels eenvoudig die neste van ander roofvoëls oor om hul kleintjies in groot te maak. Die broeityd van 55 dae is die langste van alle Afrikaanse arende. Die kuiken bly 110 dae in die nes. Nadat hy die nes verlaat het, duur dit nog 7 jaar voordat die voel volwassenheid bereik en sy tipiese helderkleurige vere kry. Seker een van die bekendste en nuttigste roofvoëls in Suid-Afrika is die blouvalk (*Elanus caeruleus*), wat in werklikheid nie 'n valk is nie, maar 'n arend. Wat minder bekend is, is dat hierdie voël dikwels na sononder jag. Blouvalkies vreet hoofsaaklik insekte en muise en roei groot hoeveelhede daarvan uit. Hoewel baie van die arende ook as valke bekend staan (byvoorbeeld die blouvalk), is die uitsonderlikste kenmerk van die egte valke (familie *Falconidae*) 'n tandagtige uitsteeksel aan weerskante van die boonste deel van die snawel net agter die haak. Voorts het hulle lang, gepunte vlerke en gespierde pole met stewige, geboë kloue. Van die 58 spesies wat wêreldwyd aangetref word, kom 10 in Suider-Afrika voor. Daar is 2 duidelike metodes waarvolgens valke jag. Een groep valke vang hul prooi deur vinnig daarop af te duik en dit met die kloue te gryp, terwyl die ander groep in die lug bokant hul prooi rondfladder. Wanneer hulle iets gewaar, val hulle op die prooi neer. Die kleiner valke leef hoofsaaklik van insekte, terwyl die groteres 'n verskeidenheid prooie soos knaagdiere en klein voëls vang. Valke leef meestal in pare saam, maar 'n paar spesies vorm groot swerms, veral wanneer hulle migreer. Fotogalery ---------- Foto's van 'n paar roofvoëls: * WitrugaasvoëlWitrugaasvoël * GeelbekwouGeelbekwou * TaanaasvoëlTaanaasvoël * SekretarisvoëlSekretarisvoël Sien ook -------- * Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls * Lys van Suid-Afrikaanse voëls (Groepeer) * Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name Bronnelys --------- * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 10 - 113 | | | | --- | --- | | | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***Falconiformes***. | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNE: XX531898 * BNF: cb11932892n (data) * LCCN: sh85014346 * NDL: 00567772 * NKC: ph114358 |

Die ArcelorMittal Orbit. Die **ArcelorMittal Orbit** is 'n oriëntasiepunt en 'n 114,5 m hoë uitkyktoring in die Olimpiese Park in Stratford, Londen. Die toring is op 11 Mei 2012 ingehuldig, voor die aanvang van die Londense Olimpiese Spele in 2012. Die staalstruktuur is die grootste kunswerk in 'n openbare ruimte van die Verenigde Koninkryk. Dit is ontwerp as permanente en blywende herinnering aan die ligging van Londen as gasheer van die Olimpiese Spele. Die toring is geleë tussen die Olimpiese Stadion en die London Aquatics Centre. Die toring is deur Anish Kapoor en Cecil Balmond ontwerp. Die idee vir die konstruksie is op 31 Maart 2010 aan die publiek bekendgemaak na seleksie deur 'n nege stuk adviserende wedstryd-paneel. Dit volg nadat die burgemeester van Londen, Boris Johnson en die *Olimpiese Minister*, Tessa Jowell in 2008 besluit het dat die park ietsie ekstra kort en ontwerpers versoek het om voorstelle vir 'n oriëntasiepunt in te dien. Die toring beskik oor twee uitkykplatforms, elk met 'n kapasiteit van 150 persone van waar die publiek oor die hele park en tot 30 km oor Londen kan uitkyk. Twee hysbakke verleen toegang tot die platforms, elk met 'n kapasiteit van 21 persone. Daarnewens is toegang ook moontlik met 'n wenteltrap van 455 treë. Die konstruksie is gebou uit 2 000 ton staal, waarvan 63% herwonne skrootstaal is. Verder is 35 000 boute en 19 000 liter verf gebruik. As die struktuur *uitgerol* kon word, sou dit 'n totale lengte van 560 m hê. Die toring het 22,7 miljoen Britse pond gekos, waarvan die metaalmagnaat Lakshmi Mittal 19,6 miljoen pond gefinansier het. Hiermee het hy die maatskappy waarvan hy die voorsitter is, ArcelorMittal, se naam aan die toring gekoppel. Tydens die Olimpiese Spele was die toring, teen 'n toegangsprys van 15 pond, vir die publiek toeganklik gewees. Na die omskakeling van die park is die toring vanaf 2014 permanent vir besoekers oopgestel. Die London Aquatics Centre (links), ArcelorMittal Orbit (middel), Olimpiese Stadion (regs agter) en die Waterpolo-arena (regs voor).

**Erich Seligmann Fromm** (23 Maart 1900 – 18 Maart 1980) was ’n internasionaal bekende Duits-Amerikaanse sielkundige, psigoanalis, sosioloog, filosoof en demokratiese-sosialis. Lewensloop ---------- Hoewel hy grootgeword het in 'n ortodokse-joodse gesin, huldig hy later 'n humanistiese lewensbeskouing. Fromm begin sy loopbaan as 'n psigoanalis in Berlyn. As gevolg van die opkoms van nasionaal-sosialisme in Duitsland, emigreer hy in Mei 1934 na die Verenigde State van Amerika. Hy word op 25 Mei 1940 'n Amerikaanse burger. Fromm woon en werk in die Verenigde State tot hy in 1950 verhuis na Cuernavaca in Meksiko, waar hy die grootste deel van die res van sy lewe deurbring. Hy verhuis die laatste keer in 1974 na Muralto in Switserland, waar hy vyf dae voor sy tagtigste verjaardag sterf. Konsepte -------- ### Karakter Erich Fromm definieer karakter as die wyse waarop menslike energie gekanaliseer word in 'n proses ter verkryging van materiële goedere sowel as in die omgaan met ander mense. Volgens Fromm is 'n mate van spontaniteit noodsaaklik om geestelik gesond en gelukkig te wees. Spontaniteit is die vermoë van iemand om vry en onafhanklik sy vermoëns te kan gebruik om sy inherente potensiaal te verwesenlik, sonder om kroniese angs te ervaar of dwang deur 'n gesagsfiguur. Deur die optrede moet nie alleen die doel bereik word nie, maar die proses self moet ook waardeer word. Fromm formuleer die begrip "sosiale karakter" om die maatskaplike proses te analiseer. Sosiale karakter bestaan uit die dominante gemeenskaplike karaktertrekke van 'n groep wat die wesenlike kern van die karakteropbou by die meeste groepslede beskryf. Karaktertrekke word ontwikkel op grond van die gemeenskaplike ervarings en lewenswyse van die betrokke groep. ### Opkoms van die fascisme Fromm ondersoek in die boek *Die Furcht vor der Freiheit*, (Die Vrees vir Vryheid) in 1941, die redes waarom mense hulleself ondergeskik stel aan diktators. Die verklaring volgens Fromm is dat mense probeer om weg te kom van 'n gevoel van onbeduidendheid. Dit ontstaan uit gevoelens van magteloosheid, eensaamheid, onsekerheid en angs. Die Duitse middelklas het hul gevoel van onbeduidendheid bekom van onder andere die beursineenstorting van 1929 en hoë inflasie in Duitsland. Volgens hom kies die Duitse bevolking om Adolf Hitler te steun ten einde die gevoel van onbeduidendheid te verdring deur hulself te vereenselwig met 'n outoritêre leier en sodoende onderdeel word van 'n groot en magtige geheel. Die fascisme word populêr, omdat die ekonomiese omstandighede sorg vir die groei van 'n aantal persone met 'n outoritêre karakter. 'n Persoon met 'n outoritêre karakter het 'n behoefte aan 'n sterk leier wat twyfel en eensaamheid wegneem.'n Ander term vir 'n outoritêre karakter is 'n sado-masogistiese karakter. Op die eerste oogopslag lyk dit of sadisme en masogisme teenpole is, maar volgens Fromm leen beide neigings hulself tot die "opheffing" van die individu deur homself/haarself te vereenselwig met 'n ander persoon. Volgens Fromm is sowel masogiste as sadiste afhanklik van 'n ander persoon. Die sadis benodig 'n ander persoon as middel om sy eie onsekerheid te bekamp. Sadisme laat die gevoel van eensaamheid en magteloosheid verdwyn, omdat die sadis die mag het oor 'n ander persoon. Die masogistiese behoeftes word voorsien deur die wete dat 'n "sterker" persoon leiding neem en alle besluite neem.'n Persoon met 'n outoritêre karakter wil self mag oor ander mense uitoefen, maar wil terselfdertyd ondergeskik voel aan 'n hoë mag. Mense met 'n outoritêre karakter voel aangetrokke tot fascisme, omdat die lewe georganiseer word in die vorm van 'n hiërargie, wat beide die sadistiese en masogistiese neiginge vervul. Fromm beskou die karakter van Hitler as 'n voorbeeld van die outoritêre karakter wat 'n drang het vir die oorheersing van andere, maar tegelykertyd homself onderwerp aan 'n hoë mag (Ariese meerwaardigheid). ### Etiek Fromm tref 'n onderskeid tussen outoritêre etiek en humanistiese etiek. Hy was 'n voorstander van humanistiese etiek. Volgens Fromm is die gewete 'n essensieële onderdeel van etiek. Die term gewete verwys na twee sake. Die gewete is enersyds die binnestem wat ons eie handelinge en keuses veroordeel of verdedig met betrekking tot moraliteit. Andersyds kan die term gewete verwys na die bewussyn van morele beginsels. Volgens die outoritêre etiek is die normvoorsiener iets buiten die mens self. Outoritêre etiek is nie gebaseer op rede nie, maar op ondergeskiktheid, ontsag, eerbied en vrees vir die betrokke outoriteit. Met outoritêre etiek is die grootste deug gehoorsaamheid aan die outoriteit, ongeag diens, terwyl ongehoorsaamheid as grootste sonde beskou word. Die outoritêre gewete is die internaliseering van die (verwagte) wil van 'n eksterne outoriteit. Voorbeelde van eksterne outoriteit is vader, moeder, owerheid, leraar of God. Normaalweg heers 'n outoriteit ekstern deur sy wil op te lê deur middel van dwang of deur die skep van angs in die individu. Deur die outoritêre gewete word die norme van die outoriteit opgeneem deur die mens. As mens dade teen die outoritêre gewete pleeg, dan lei dit tot spyt en 'n gevoel van ongehoorsaamheid aan die outoriteit. Outoritêre etiek loop die gevaar dat die belange van die outoriteit gesien word as regverdig, waardeur die humanistiese etiek geskend word. Humanistiese etiek is gebaseer op die beginsel dat die mens – individu en die samelewing – beslis wat die kriteria is vir goed en sleg is. Die humanistiese gewete is 'n beskermer van die integriteit van die individu. Die Goue Reël – "Doen nie aan ander, wat jy nie sou wou hê dat mense aan jou sou doen nie" – vorm 'n onderdeel van die humanistiese gewete. Bibliografie ------------ ### Vroeë werk in Duits * *Das jüdische Gesetz. Ein Beitrag zur Soziologie des Diaspora-Judentums*. 1922. ISBN 3-453-09896-X * *Über Methode und Aufgaben einer analytischen Sozialpsychologie. Zeitschrift für Sozialforschung*, Bd. 1, 1932, S. 28–54. * *Die psychoanalytische Charakterologie und ihre Bedeutung für die Sozialpsychologie. Zeitschrift für Sozialforschung*, Bd. 1, 1932, S. 253–277. * *Sozialpsychologischer Teil. In: Studien über Autorität und Familie. Forschungsberichte aus dem Institut für Sozialforschung*. Alcan, Parys 1936, S. 77–135. * *Zweite Abteilung: Erhebungen (Erich Fromm u.a.). In: Studien über Autorität und Familie. Forschungsberichte aus dem Institut für Sozialforschung*. Alcan, Parys 1936, S. 229–469. * *Die Furcht vor der Freiheit,* 1941 (In Engels, "*Fear/Dread of Freedom*"). ISBN 3-423-35024-5 * *Psychoanalyse & Ethik*, 1946. ISBN 3-423-35011-3 * *Psychoanalyse & Religion*, 1949. ISBN 3-423-34105-X (Die Dwight H. Terry Lesings 1949/1950) ### Latere werke in Engels * *Escape from Freedom* (VSA), *The Fear of Freedom* (VK) (1941) ISBN 978-0-8050-3149-2 * *Man for himself, an inquiry into the psychology of ethics* (1947) ISBN 978-0-8050-1403-7 * *Psychoanalysis and Religion* (1950) ISBN 978-0-300-00089-4 * *The Forgotten Language; an introduction to the understanding of dreams, fairy tales, and myths* (1951) ISBN 978-0-03-018436-9 * *The Sane Society* (1955) ISBN 978-0-415-60586-1 * *The Art of Loving* (1956) ISBN 978-0-06-112973-5 * *Sigmund Freud's mission; an analysis of his personality and influence* (1959) * *Zen Buddhism and Psychoanalysis* (1960) ISBN 978-0-285-64747-3 * *May Man Prevail? An inquiry into the facts and fictions of foreign policy* (1961) ISBN 978-0-385-00035-2 * *Marx's Concept of Man* (1961) ISBN 978-0-8264-7791-0 * *Beyond the Chains of Illusion: my encounter with Marx and Freud* (1962) ISBN 978-0-8264-1897-5 * *The Dogma of Christ and Other Essays on Religion, Psychology and Culture* (1963) ISBN 978-0-415-28999-3 * *The Heart of Man, its genius for good and evil* (1964) ISBN 978-0-06-090795-2 * *Socialist Humanism* (1965) * *You Shall Be as Gods: a radical interpretation of the Old Testament and its tradition* (1966) ISBN 978-0-8050-1605-5 * *The Revolution of Hope, toward a humanized technology* (1968) ISBN 978-1-59056-183-6 * *The Nature of Man* (1968) ISBN 978-0-86562-082-7 * *The Crisis of Psychoanalysis* (1970) ISBN 978-0-449-30792-2 * *Social character in a Mexican village; a sociopsychoanalytic study* (Fromm & Maccoby) (1970) ISBN 978-1-56000-876-7 * *The Anatomy of Human Destructiveness* (1973) ISBN 978-0-8050-1604-8 * *To Have or to Be?* (1976) ISBN 978-0-8050-1604-8 * *Greatness and Limitation of Freud's Thought* (1979) ISBN 978-0-06-011389-6 * *On Disobedience and other essays* (1981) ISBN 978-0-8164-0500-8 * *For the Love of Life* (1986) ISBN 0-02-910930-2 * *The Art of Being* (1993) ISBN 978-0-8264-0673-6 * *The Art of Listening* (1994) ISBN 978-0-8264-1132-7 * *On Being Human* (1997) ISBN 978-0-8264-1005-4

**Arata Isozaki** **Japannese argitek** --- **Gebore** 23 Julie 1931 in Ōita, Kyushu, Japan --- **Skool** *Verskeie invloede*: Brutalisme Metabolisme Postmodernisme --- **Beduidende projekte** Museum of Contemporary Art (MOCA), Los Angeles (1986) --- **Toekennings en pryse** * *Pritzker-prys* (VSA) in 2019 * *Leone d'Oro | Goue Leeu*, Argitektoniese Biënnale van Venesië in 1996 * *RIBA Goue medalje vir argitektuur* (VK) in 1986 **Arata Isozaki** (Japannees: 磯崎 新, *Isozaki Arata*; \* 23 Julie 1931 in Ōita, prefektuur Ōita, Japan) is 'n Japannese argitek, argitektuurteoretikus en stadsbeplanner van internasionale formaat. Sy lewenswerk is in 2019 met die gesiene Pritzker-prys vir argitektuur bekroon. Isozaki is die agste boorling van Japan aan wie die prys, waarna dikwels as die "Nobelprys vir argitektuur" verwys word, toegeken is. Arata Isozaki het sy jeugjare in die na-oorlogse Japan deurgebring waar hy onder die indruk van oorlogsverwoestinge - net 'n smal waterliggaam het sy geboortestad op die eiland Kyushu geskei van Hirosjima waar 'n enkele kernwapen binne minute 'n hele nedersetting in puin gelê het - en die ambisieuse heropbouprogram gestaan het. Sy ervarings met totale verwoesting as die volledige afwesigheid van enige vorm van argitektuur het sy fassinasie gewek vir die verskillende maniere waarmee mense iets heropbou. Sy loopbaan as argitek strek oor meer as ses dekades, met 'n portefeulje wat meer as honderd projekte in Asië, Europa, Noord-Amerika, die Midde-Ooste en Australië insluit.

**Erich Hoepner** (14 September 1886 - 8 Augustus 1944) was 'n Duitse generaal tydens die Tweede Wêreldoorlog. Hy was 'n vroeë voorstander van meganisasie en gepantserde oorlogvoering. Hy was 'n Wehrmacht-leërskorps aan die begin van die oorlog en het sy troepe gelei tydens die inval in Pole en die Slag van Frankryk. Hoepner was tydens die Operasie Barbarossa, die inval in die Sowjetunie in 1944, in bevel van die 4de Pantser-groep aan die oostelike front. Eenhede onder sy bevel het nou saamgewerk met die *Einsatzgruppen* en die uitvoering van die kommissarisbevel wat Wehrmacht-troepe opdrag gegee het om onmiddellik politieke kommissarisse van die Rooi Leër tereg te stel na gevangenisneming. Hoepner se Pantser-groep, saam met die 3de Pantser-groep, was aan die voorpunt van die aanval op Moskou tydens Operasie Typhoon, die mislukte poging om die Sowjet-hoofstad in te neem. Na die mislukking van die 1941-veldtog, is hy uit die Wehrmacht ontslaan, en hy het sy pensioenregte deur 'n regsgeding herstel. Hy is by die mislukte komplot op 20 Julie teen Adolf Hitler betrek en in 1944 tereggestel.

**Erik Chisholm** (1904–1965) was ’n Skotsgebore pianis, dirigent en komponis. Hy staan as "Skotland se verlore komponis" bekend en het ’n belangrike en verrykende invloed op Suid-Afrikaanse klassieke musiek gehad. Van 1946 tot met sy dood was hy musiekdirekteur van die Kollege vir Musiek aan die Universiteit van Kaapstad. Chisholm het veral Skotse musiek in sy komposisies verwerk en kan in die opsig met Béla Bartók vergelyk word, wat Hongaarse volksmusiek in sy komposisies verwerk het. Lewensloop ---------- Erik William Chisholm is op 4 Januarie 1904 in Glasgow, Skotland gebore. Sy ouers was John Chrisholm en Elizabeth McGeachy Macleod. Hy het van jongs af gesondheidsprobleme gehad en verlaat skool op 13. Teen daai tyd was sy (klein) komposisies reeds gewaardeer en uitgegee. Later neem hy klavierlesse by die Royal Scottish Academy of Music and Drama en studeer orrel aan die Katedraal van Glasgow. Ná lesse by Leff Pouishnoff vertrek Chisholm na Kanada, Nova Scotia, New Glasgow, waar hy 'n orrelis en koorleier in die Westminster Presbiteriaanse Kerk word. 'n Jaar later is Chisholm weer terug na Glasgow om die orrel in die Barony Kerk te speel en privaat lesse te gee. Omdat hy nie 'n skooldiploma gehad het, nie kon hy nie aan 'n universiteit studeer nie. Met steun van sy toekomstige vrou, Diana Brodie, en haar musikale vriende kry hy uiteindelik in 1928 vrystelling om aan die Universiteit van Edinburgh te studeer. Hy gradueer daar in 1934 onder Donald Tovey. Ondertussen het hy die Vereniging vir Skotse Ballet gestig en ook resensies vir twee twee koerante, die Glasgow Weekly Herald en Scottish Daily Express, gedoen. In 1930 word hy 'n dirigent by die Glasgow Grand Opera. In die 1930's kom sy Skotse agtergrond na vore in die titels wat hy aan sy werke gee: *Pibroch Pianoconcert* (1930); *Straloch*, suite vir orkes (1933) en die sonate *An Riobhan Dearg* (1939). In 1933 was hy die solis in sy eie *pianoconcert nr. 1*, waarvan die première in Amsterdam plaasgevind het. Sy Britse premières sluit in die van *Idomeneo* van Mozart (1934); *Les Troyens* van Hector Berlioz (1935) en *Béatrice et Benedict* (Berlioz) in 1936. Hy was by talle musikale organisasies betrokke en was onder andere die musikale direkteur van die *Celtic Ballett*, waarvoor hy ook ballette gekomponeer het (byvoorbeeld: *The Forsaken Mermaid*). Vanweë sy swak gesondheid (oë en verbuigde arm) kon hy nie gedurende die Tweede Wêreldoorlog diens doen nie, maar hy het wel uitvoerings vir die troepe gelewer. So beland hy in Italië en Suidoos-Asië (1943–1945). Gedurende dié tyd het hy 'n multikulturele orkes in Indië gestig en die Simfonie-orkes van Singapoer tot stand gebring. Intussen is hy 'n tweede keer getroud – met Lillias, die dogter van komponis Francis George Scott. In 1946 arriveer hy in Suid-Afrika, waar hy as 'n professor in musiek aan die Universiteit van Kaapstad aangestel is. Chisholm is op 8 Junie 1965 in Kaapstad oorlede. Hy het meer as honderd werke oor sy lewe gekomponeer.

Verspreiding van onderafdelings van die Rooi Kruis: ██ Lande met die Rooi Kruis ██ Lande met die Rooi Halfmaan ██ Lande met die Rooi Kristal - Israel, Magen David Adom, saam met die Rooi Davidster ██ Lande met die Rooi Leeu met Son - vroeër in die Iran Die **Rooi Kruis** is 'n wêreldwye hulpverleningsorganisasie waarvan die werking op sewe basisbeginsels gegrond is: mensliewendheid, neutraliteit, onpartydigheid, onafhanklikheid, vrywilligheid, eenheid en algemeenheid (ook universaliteit genoem). Hierdie beginsels vorm die grondslag vir alles wat die Rooi Kruis doen en word weerspieël in alle aksies van die vrywilligers van die Rooi Kruis. Die Rooi Kruis is met ongeveer 97 miljoen vrywilligers in 186 lande die grootste humanitêre organisasie ter wêreld. Die gedagte aan 'n beweging soos die Rooi Kruis het op 24 Junie 1859 tydens die rumoer van die Slag van Solferino ontstaan. In hierdie slag het 400 000 soldate teenoor mekaar gestaan - Italianers, Sardiniërs en Franse aan die een kant, en Oostenrykers aan die ander kant. Destyds was die Geneefse sakeman Henri Dunant op reis deur Italië, en hy het 'n verbysterde getuie geword van die lyding van die gewondes aan weerskante. Dunant het spontaan ingegryp. Hy het die lydendes vertroos, die gewondes verbind en ʼn laaste sluk water aan die sterwendes gegee. Bowenal het hy helpers uit die dorp Solferino gehaal, en aan hulle opdrag gegee om die gewonde vyand net soos hul eie gewondes te behandel. Die ongekunstelde Lombardiese vroue het hierdie boodskap van menslikheid begryp en geantwoord: *"Siamo tutti fratelli"* (Ons is almal broers). Nadat hy in Genève teruggekeer het, het Dunant *Un souvenir de Solférino* ('n Herinnering aan Solferino) geskryf en dit aan alle Europese regerings gestuur. Hierdie boek het die beskaafde wêreld geskok en die mensdom tot nadenke aangespoor. Die meeste regerings het die betekenis van hierdie boodskap gesnap, en afgevaardigdes gestuur na 'n konferensie wat op 8 Augustus 1863 in Genève, Switserland, plaasgevind het. Die konferensie is deur 26 afgevaardigdes uit 16 lande bygewoon. Reeds voor die sameroeping van die eerste Geneefse Konferensie het Dunant geesgenote gevind in vier Geneefse medeburgers: die regsgeleerde dr. Moynier, genl. Dufour en twee geneeshere, drr. Appia en Maunoir. Hulle het die "Komitee van Vyf" gestig, ʼn "komitee vir hulp aan gewondes" – die voorloper van die Internasionale Rooi Kruiskomitee. Organisasie ----------- Parade van vrywilligers in Rome. Die Internasionale Rooikruisbeweging bestaan uit drie afdelings: * Nasionale Rooi-Kruis- en Rooi-Halfmaanverenigings (slegs een per land) * Internasionale Komitee van die Rooi Kruis (ICRC) * Internasionale Federasie van Rooi-Kruis- en Rooi-Halfmaanverenigings (IFRC) Binne elke land kan een nasionale Rooi-Kruis- of Rooi-Halfmaanvereniging gestig word. Hierdie vereniging vervul humanitêre take. Embleme ------- * Embleem van die Internasionale Federasie van die Rooi-Kruis en die Rooi-HalfmaanEmbleem van die Internasionale Federasie van die Rooi-Kruis en die Rooi-Halfmaan * Embleem van die Internasionale Komitee van die Rooi-KruisEmbleem van die Internasionale Komitee van die Rooi-Kruis * Vlag van die Rooi-KruisVlag van die Rooi-Kruis * Vlag van die Rooi-HalfmaanVlag van die Rooi-Halfmaan * Vlag van die Rooi KristalVlag van die Rooi Kristal * Vlag van die Rooi Leeu met Son - vroeër in Iran gebruikVlag van die Rooi Leeu met Son - vroeër in Iran gebruik * Vlag van die Rooi Davidster - IsraelVlag van die Rooi Davidster - Israel Grondbeginsels -------------- Die Rooi Kruis put sy krag uit die gelykenis van die barmhartige Samaritaan. Dit is liefde wat in die daad omgesit word oral waar die mensdom hulpeloos, swak, bedreig, beseer en gevange of verontreg is. Die Rooi Kruis se werk is gegrond op agting vir menswaardigheid, en berus op vyf grondbeginsels: dit moet neutraal en onpartydig, in die diepste sin van die woord mensliewend wees, en ook vrywillig en onafhanklik verrig word. Waar een van hierdie grondbeginsels ontbreek, kan daar nie meer sprake wees van Rooi Kruis-werk in die ware sin van die woord nie. Dit is besonder belangrik dat krygsgewondes of gevangenes wat die wapen neerlê, nie meer as vyande beskou word nie; voorts, dat by die behandeling van gewondes en gevangenes geen onderskeid gemaak word op grond van nasionaliteit, godsdienstige oortuiging of ras nie. Die grondbeginsels is in 1866 vir die eerste maal toegepas in die Pruisies-Oostenrykse oorlog. Voorbeelde ---------- Tydens die Eerste Wêreldoorlog het die grootste adressentrale in die wêreld in Genève ontstaan, met 7 miljoen kaarte waarop die naam, rang en kamp van die krygsgevangenes aangedui was. Slegs op hierdie manier was dit moontlik om hul naasbestaandes te verwittig van hul verblyf, pakkies aan hulle te besorg, en hulle later met die tuiskeer by te staan. Gedurende die Eerste Wêreldoorlog het honderde Rooi Kruis-treine met swaar gewondes snags oor die grense gestoom om gevangenes uit te ruil. Treine het ook uit die noorde na die suide gestoom om ondervoede kinders uit Duitsland na Switserland te vervoer, en uit Switserland weer noordooswaarts met lewensmiddele vir die hongerlydendes in Wenen. Die bond van Rooi Kruis-Verenigings ----------------------------------- Stap vir stap is die aantal take van die Rooi Kruis - wat aanvanklik net gemoeid was met die "verbetering van die lot van gewondes en siekes in oorlog op land" - uitgebrei deur nuwe konvensies. Ander soorte oorlogvoering en die beskerming van die burgerlike bevolking is in die verdrae opgeneem. Gewondes en siekes moet versorg word, skipbreukelinge gered, krygsgevangenes en geïnterneerdes mensliewend behandel en die burgerlike bevolking beskerm word. 'n Mylpaal was die verbod op gas- en bakteriologiese oorlogvoering. Die Bond van Rooi Kruis-Verenigings is op 5 Mei 1919 in Parys gestig deur afgevaardigdes van 26 nasionale Rooi Kruis-Verenigings. Die oprigting van hierdie wêreldbond van Rooi Kruis-Verenigings is te danke aan die versterking van die Rooi Kruis-gedagte tydens die Eerste Wêreldoorlog. Die Suid-Afrikaanse Rooi Kruis-Vereniging ----------------------------------------- Die eerste Rooi Kruis-Vereniging in Suid-Afrika is in 1896 deur die Volksraad van die Zuid-Afrikaansche Republiek ingestel, en die volgende jaar het die organisasie in die destydse Oranje-Vrystaat tot stand gekom. Die S.A. Rooi Kruis-Vereniging word deur die Internasionale Rooi Kruis-Komitee erken as die Nasionale Rooi Kruis-Vereniging wat in Suid-Afrika en Nambië funksioneer. Hy is lid van die Bond van Rooi Kruis-Verenigings in Genève. Die hoofdoelstellings van die S.A. Rooi Kruis-Vereniging is die aanmoediging en bevordering van beter gesondheid, die voorkoming van siekte en die versagting van lyding. Die Vereniging verlig nood in geval van landswye en ander ernstige rampe, bevorder noodhulpvoorligting, tuisverpleging en ambulanswerk en maak voorsiening vir gesondheidsonderwys, -onderrig en -dienste. Die Rooi Kruis-Vereniging organiseer en lei 'n vrywillige hulpkorps op met ambulans- en verpleeg afdelings van mans en vrouens, en het 'n verpligting teenoor die Regering om 200 opgeleide mans en 200 opgeleide vrouens te lewer indien nodig; ook word Junior Rooi Kruis-skakels onder skoolkinders georganiseer. Hulp aan Angoliese vlugtelinge ------------------------------ Die vlugtelingprobleem wat in 1975 in die noorde van Namibië ontstaan het na die onafhanklikwording van Angola, het die Suid-Afrikaanse Rooi Kruis-Vereniging voor een van die grootste uitdaginge in sy geskiedenis te staan gebring. Duisende vlugtelinge, blank en swart, het as gevolg van die burgeroorlog in Angola na Nambië gevlug, waar die owerheid inderhaas noodkampe moes inrig om die mense te huisves. Met die volle steun van die owerheid het die Rooi Kruis ingespring om die nood van hierdie mense te help verlig. ʼn Groot insamelingsveldtog is in die land en Namibië van stapel gestuur, waartoe alle bevolkingsgroepe mildelik bygedra het. Danksy hierdie insameling en hulp van onder meer die Internasionale Komitee van die Rooi Kruis kon hulp ter waarde van minstens R 500 000 aan die vlugtelinge verskaf word. Vrywillige Hulpkorps -------------------- Die Vrywillige Hulpkorps is nog 'n vername onderafdeling van die Rooi Kruis. Tesame met die ambulansafdeling, wat uit mans bestaan, vorm die Rooi Kruis-Verplegingsdiens in Suid-Afrika die Vrywillige Hulpkorps. 'n Rooi Kruis-verpleegster moet ten volle opgelei wees in Rooi Kruis-metodes en -beginsels. Kragtens die Verdedigingswet het die S.A. Rooi Kruis 'n ooreenkoms met die Regering om opgeleide personeel in noodhulp en tuisverpleging in stand te hou, wat in enige noodtoestand beskikbaar sal wees om die militêre geneeskundige dienste aan te vul. Bronnelys --------- * KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 2, bl. 368, 369 | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 1465468306125 * BNF: cb118683491 (data) * CiNii: DA11076977 * GND: 138093-X * HDS: 025812 * ISNI: 0000 0001 1941 4682 * LCCN: n2001131185 * NKC: ko2009518538 * NLA: 35444802 * SUDOC: 028180585 * Trove: 955165 * VIAF: 145680594 * WorldCat Identities: lccn-nr91029304 |

**Bariloche** (amptelik: **San Carlos de Bariloche**) is 'n gewilde vakansieoord met 108 000 inwoners in die provinsie Río Negro (Argentinië), in die hart van die Nasionale Nahuel Huapi-park en aan die oewer van die Nahuel Huapi-meer. Die stad het 'n sterk Sentraal-Europese voorkoms, aangesien die voorvaders van baie inwoners van Duitsland, Switserland en Noord-Italië afkomstig is. Sowel die stedelike argitektuur met sy Switserse *chalets* asook die ekonomie, wat sterk op die toerisme, sjokolade- en keramieknywerheid steun, getuig van hierdie invloed. Die sjokoladebedryf is nog steeds in die hande van 'n aantal Italiaanse families; hul ondernemings in die binnestad van Bariloche staan oop vir besoekers. Geskiedenis ----------- Die Nahuel Huapi-meer Die gebied van die Nahuel Huapi-meer is ná die woestynveldtog van generaal Julio A. Roca teen die einde van die 19de eeu deur setlaars gekoloniseer. Die Texaanse *cowboy* Jarred Jones en die Duitse immigrant Carlos Wiederholt het onafhanklik van mekar twee nedersettings gestig. San Carlos de Bariloche is amptelik in 1902 gestig en het aanvanklik as 'n sentrum vir die handel met Suid-Chili gedien. Die gebied het reeds in hierdie periode buitelandse toeriste gelok soos onder meer die Amerikaanse president Theodore Roosevelt en die Prins van Wallis. Danksy die bou van 'n spoorwegverbinding in 1932 het Bariloche se gewildheid as 'n toeristebestemming vinnig toegeneem, veral ná die Tweede Wêreldoorlog. Besienswaardighede ------------------ Centro Cívico * Die **Patagonia-museum** in die Burgersentrum is - naas die sjokoladefabrieke - die belangrikste besienswaardigheid in die stad self. Dit behandel die geologiese geskiedenis van die omgewing en sy fauna. Daarbenewens word ook Indiaanse kuns en artefakte vertoon. * Die natuurskoon van die reusagtige **Nahuel Huapi-meer** en die gebergtes in sy omgewing is een van die mooiste in Argentinië. * **El Bolsón**, sowat 80 myl van Bariloche, is 'n klein dorp in 'n rustige vallei. In die sestigerjare is dit die hoofstad van die Argentynse hippie-beweging, en daar is nog enkeles wat hier steeds 'n alternatiewe lewensstyl soek. Sport en ekskursies ------------------- Bootvaarte, allerlei soorte watersport, jag, perdry, gholf, bergklim en skisport in die winter is beskikbaar. Die Catedral Skisentrum sowat 11 myl van Bariloche is een van die grootstes in die Suidelike Halfrond. Kookkuns en hotelle ------------------- Die plaaslike kookkuns sluit natuurlik Switserse fondue in; maar ook forelle, wildsvleis en wildevark staan bo-op die spyskaart. Die hotelle is soos die restourante eersterangs; Bariloche is 'n gewilde Argentynse bestemming vir wittebroodsvakansies en skooltoere. Buitelandse toeriste moet besprekings vooraf maak. Die nuwe vyfsterhotel *Panamericano Bariloche* maak van Bariloche nou ook 'n geskikte plek vir sakevergaderings in Suid-Amerika. Plaaslike produkte ------------------ Sjokolade, keramiek, konfyt en truie, wat plaaslik vervaardig word, is van hoë gehalte en gewilde aandenkings. * * * | | | | --- | --- | | | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***San Carlos de Bariloche***. | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * GND: 4118321-6 * LCCN: n85147221 * MusicBrainz: b5d7e34b-3ab5-49e2-9816-13d554722fed * NKC: ge391308 * SUDOC: 144259451 * VIAF: 148989062 * WorldCat Identities: lccn-n85147221 |

Die **Graafskap Kildare** (Iers: ***Contae Chill Dara***, Engels: ***County Kildare***) is een van die 32 graafskappe waarin die Republiek van Ierland (Éire) vir administratiewe doeleindes verdeel word. Die naamgewende nedersetting is Kildare, alhoewel Naas as die graafskapsraad (*county council*) se administratiewe setel dien. Die geografiese nabyheid aan die Ierse hoofstad Dublin, sy natuurskoon en rustige landelike karakter maak van die graafskap 'n gewilde vestigingsgebied vir hoofstadbewoners. Kildare, wat in die historiese Ierse provinsie Leinster geleë is, is tans een van die welvarendste en mees digbevolkte streke van Ierland. Volgens die sensus van 2016 het Kildare 'n bevolking van 222 130. Die 12de eeuse Normandiese Maynooth-kasteel, setel van die Fitzgeralds Castletown House in Celbridge Royal Canal met historiese trekpad naby Leixlip Histories is Kildare sedert die Middeleeue deur die Fitzgerald-familie vanuit hul kasteel in Maynooth oorheers. Die Fitzgeralds het die gebied in 1176 ná die Normandiese inval in Ierland uit die hand van die Engelse koning se hoofminister in Ierland (Lord Chief Justice of Ireland) Richard de Clare, 2de graaf van Pembroke (genoem Strongbow of Arc-Fort, 1130–1176), ontvang. In die tyd van die Protestantse Hervorming het die Fitzgeralds die nuwe geloof aanvaar en sodoende hul politieke invloed ook onder Protestantse Engelse bewind gehandhaaf. Die Maynooth-kasteel is nou net 'n bouval, maar danksy die nabyheid van Dublin het 'n groot verskeidenheid herehuise in Kildare ontstaan wat bewaar gebly het. Castletown House, 'n statige herewoning in die Georgiaanse styl in Celbridge, word as die mees gesofistikeerde voorbeeld van dié familiesetels beskou. Voordat dit in 1994 staatsbesit geword het, was dié herehuis die grootste privaat woning in die Ierse Republiek. Ander belangrike historiese besienswaardighede sluit twee historiese 18de eeuse kanale, Grand Canal en Royal Canal, in wat voor die koms van spoorweë en motorpaaie die vernaamste vervoerroetes na die Ierse binneland was en Dublin in die ooste met die Shannonrivier in die weste van Ierland verbind het. Die kanale is vir sport- en ontspanningsdoeleindes herstel en heropen, met wandelpaaie langs hul oewers.

**Grace Beverly Jones** OJ (gebore 19 Mei 1948) is 'n model, sanger en aktrise. Sy is in Jamaika gebore en sy en haar gesin het na Syracuse, New York, verhuis toe sy 'n tiener was. Model ----- Jones het haar loopbaan as model in die deelstaat New York begin en daarna in Parys voortgesit waar sy vir modehuise soos Yves Saint Laurent en Kenzo gewerk het. Sy het op die voorblaaie van onder meer *Elle* en *Vogue* verskyn. Van die bekende fotograwe saam met wie sy gewerk het, is Jean-Paul Goude, Helmut Newton, Guy Bourdin en Hans Feurer. Sy het bekend geword vir haar uitsonderlike androginiese voorkoms en sterk gelaatstrekke. Grace Jones tydens 'n optrede in 2015. Sangeres -------- In 1977 het Jones 'n musiekloopbaan begin volg en 'n bekende figuur op New York se Studio 54-gesentreerde diskotoneel geword. In die vroeë 1980's het sy in die rigting van 'n new wave-styl beweeg en swaar geleun op reggae, funk, post-punk en popmusiek. Sy het die Top-40 gehaal op die UK Singles Chart met "Private Life", "Pull Up to the Bumper", "I've Seen That Face Before" en "Slave to the Rhythm". In 1982 het sy die musiekvideoversameling *A One Man Show* uitgereik wat deur Goude geregisseer is, en daarvoor is sy benoem op die 26ste Grammy-prysuitdeling vir die beste videoalbum. Haar gewildste albums sluit in *Warm Leatherette* (1980), *Nightclubbing* (1981) en *Slave to the Rhythm* (1985). Jones in 1984. Aktrise ------- As aktrise het Jones in verskeie indie-rolprente verskyn voordat sy haar eerste groot hoofstroomrol losgeslaan het as Zula in die fantasie-aksieprent *Conan the Destroyer* (1984), saam met Arnold Schwarzenegger en Sarah Douglas. Sy het daarna in die James Bond-fliek *A View to a Kill* (1985) verskyn as May Day, en toe as 'n vampier in *Vamp* (1986). Sy is vir almal vir 'n Saturn-prys vir beste byspeelster benoem. In 1992 het sy in die Eddie Murphy-prent *Boomerang* gespeel en tot die klankbaan bygedra. Sy het ook in 2001 saam met Tim Curry in *Wolf Girl* gespeel. Toekennings ----------- Jones het in 1999 die 82ste plek behaal op VH1 se *100 Greatest Women of Rock and Roll*. In 2008 het sy die Q Idol Award ontvang. Sy het die fopdosserbeweging van die 1980's beïnvloed en is deur verskeie kunstenaars genoem as inspirasie, insluitende Annie Lennox, Lady Gaga, Rihanna, Solange, Lorde, Róisín Murphy, Brazilian Girls, Nile Rodgers, Santigold en Basement Jaxx. In 2016 het die tydskrif *Billboard* haar gelys as die 40ste grootste dansklubkunstenaar van alle tye. Skakels ------- * Wikimedia Commons logo Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Grace Jones. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BIBSYS: 15014052 * BNE: XX894388 * BNF: cb138957228 (data) * GND: 133276570 * IMDb: nm0005063 * ISNI: 0000 0001 1530 0688 * LCCN: n91070818 * MusicBrainz: b1c124b3-cf60-41a6-8699-92728c8a3fe0 * NKC: xx0082742 * NLA: 35325987 * NSK: 000068038 * NTA: 071981144 * RERO: 02-A005796689 * The SBN id UBOV506636 is not valid. * SNAC: w6tx4b7c * SUDOC: 086232606 * Trove: 912404 * ULAN: 500472147 * VIAF: 168232254 * WorldCat Identities: lccn-n91070818 |

Leinsdorf in 1967. Leinsdorf dirigeer die Tsjeggiese Filharmoniese Orkes, Dvořáksaal, Praag, Tsjeggië, 23 Junie 1988 **Erich Leinsdorf** (gebore **Erich Landauer**; 4 Februarie 1912 - 11 September 1993) was 'n Oostenryks-gebore Amerikaanse dirigent. Hy het saam met van die voorste orkeste en operageselskappe in die Verenigde State en Europa opgetree en 'n reputasie gehad vir sy presiese standaarde en sy opvlieënde humeur. Hy het ook boeke en essays oor musikale onderwerpe geskryf. Biografie --------- Leinsdorf is gebore uit 'n Joodse gesin in Wene, en het teen 5-jarige ouderdom musiek aan 'n plaaslike skool begin studeer. Hy het tjello en komposisie studeer. In sy tienerjare het Leinsdorf as klavierbegeleier vir sangers gewerk. Hy het dirigeerstudies aan die Mozarteum in Salzburg onderneem, en later aan die Universiteit van Wene en die Weense Akademie vir Musiek. Van 1934 tot 1937 het hy gewerk as assistent van die bekende dirigente Bruno Walter en Arturo Toscanini tydens die Salzburg-fees. In November 1937 het Leinsdorf na die Verenigde State gereis ten einde 'n pos as assistent-dirigent by die Metropolitan Opera in New York City te neem, welke slegs 'n paar maande voor die Anschluss van Maart 1938, toe Oostenryk deur Nazi-Duitsland oorgeneem is, plaasgevind het. Hy kon met die hulp van 'n jong verteenwoordiger uit Texas, die toekomstige president Lyndon B. Johnson, in die Verenigde State bly, en het in 1942 'n genaturaliseerde Amerikaanse burger geword. Terwyl hy by die Met betrokke was, was Leinsdorf veral bekend vir sy opvoerings van Wagner se musiek; na die skielike dood van Artur Bodanzky in 1939 is hy aangewys as die Met se "hoof van Duitse repertorium". Teen die lente van 1943 was die kandidate wat beskou is as potensiële opvolgers vir Artur Rodzinski as musiekdirekteur van Cleveland Simfonieorkes Vladimir Golschmann van die St. Louis Simfonieorkes, Albert Stoessel van die Juilliard Skool en die New York Oratorio Society, George Szell van die Metropolitan Operageselskap, en Leinsdorf, ook van die Met. Gegewe Leinsdorf se jeugdige ouderdom (31) en beperkte ervaring met uitvoerings buite die opera, het vrae ontstaan oor sy kapasiteit vir die werk. Leinsdorf is egter aangewys deur 'n stemming wat deur die orkes se direksie geneem is en het in 1943 sodoende die ensemble se derde musiekdirekteur geword. Van die belangrikste verwikkelinge tydens Leinsdorf se eerste jaar in Cleveland was sy voorneme om die hele seisoen vooraf te beplan sodat die orkes sy konserte voor die tyd kon adverteer en daardeur sodoende 'n breër gehoor bereik; sy begeerte dat die orkes die hele jaar deur speel - alhoewel die gevolge van die Tweede Wêreldoorlog uitvoering van die moontlikheid bemoeilik het; en laastens, die suksesvolle onderhandeling van 'n weeklikse radio-uitsending op Sondagaande - waardeur die Cleveland-orkes regdeur die Verenigde State, dele van Mexiko en deur middel van 'n kort golf-uitsending in Europa, Suid-Amerika en die Suidelike Stille Oseaan gehoor kon word. Dalk nog belangriker, gegewe Amerikaanse betrokkenheid by die oorlog, was dat konserte opgeneem kon word en in oorsese Amerikaanse militêre sones uitgesaai kon word. Ongelukkig was Leinsdorf se termyn as musiekdirekteur van korte duur. In Oktober 1943 het hy 'n brief ontvang waarin hy in kennis gestel is dat sy oproep-status verander het - hoewel hy twyfelagtig gebly het of hy opgeroep sou word weens sy menigte gesondheidsprobleme. Later in die maand het hy egter sy oproepkennisgewing ontvang en aan die pers gesê: "Ek is van voorneme om die opdragte van my regering te gehoorsaam." Leinsdorf se naderende vertrek het die Musical Arts Association met 'n groot probleem gelaat: Die Cleveland-orkes het 'n nuwe musiekdirekteur nodig gehad. Alhoewel Leinsdorf se tyd in die weermag kort was - hy is eervol ontslaan in September 1944 - het die orkes reeds sy plaasvervanger in die oog gehad. In November 1944 het George Szell, wat saam met Leinsdorf by die Met was, sy debuut by die Severance-saal gemaak tot kritiese lof. Leinsdorf was nog steeds onder kontrak, maar hy het baie van sy mag as musiekdirekteur verloor - en het kompromieë aangegaan oor 'n hele aantal kwessies soos bv. die inhoud van uitvoerings. Hy het na die podium by die Severance-saal teruggekeer vir die laaste opvoering van die seisoen. Terwyl die openbare mening ten gunste van Szell verskuif het, het Leinsdorf sy bedanking ingedien. Na Szell se dood in 1970 het Leinsdorf egter gereeld in die 1980's die Cleveland-orkes as gasdirigent gelei. Leinsdorf was van 1947 tot 1955 die hoofdirigent van die Rochester Filharmoniese Orkes. Hy het wanhopig geraak oor wat hy beskou het as Rochester se ingekeerde musiekkultuur, en het opgemerk dat "Rochester die beste vermomde doodloopstraat ter wêreld is!" Vervolgens was hy kortstondig hoof van die New York City Opera, voordat hy weer sy verbintenis met die Met hervat het. In 1962 is hy benoem as musiekdirekteur van die Boston Simfonieorkes. Sy tyd in Boston het baie opnames vir RCA opgelewer, maar is ook gekenmerk deur kontroversie, aangesien hy af en toe met musici en administrateurs slaags geraak het. Op 22 November 1963, tydens 'n konsert met die Boston Simfonieorkes, moes Leinsdorf die sluipmoord van President John F. Kennedy in Dallas, Texas aan 'n geskokte gehoor bekend maak. Hy en die orkes het die nuus opgevolg met 'n uitvoering van die *Dodemars* uit Beethoven se Derde simfonie. In 1969 het Leinsdorf Boston verlaat. Hy het die volgende twee dekades voortgegaan om as gasdirigent van operas en orkeste op te tree, veral saam met die Metropolitan Opera en die New York Filharmoniese Orkes. Hy was ook van 1978 tot 1980 hoofdirigent van die Deutsches Symphonie-Orchester Berlin (Berlynse Radio-simfonieorkes). Hy het op 81-jarige ouderdom aan kanker beswyk in Zürich, Switserland. Leinsdorf is ook bekend vir sy verwerkings van orkestrale konsertsuites van musiek uit die groot operas. Dit sluit Claude Debussy se *Pelléas et Mélisande*, Richard Wagner se *Parsifal* en Richard Strauss se *Die Frau ohne Schatten* in. Opnames ------- Leinsdorf het gedurende sy loopbaan verskeie opnames gemaak, insluitende 78-opm plate vir Columbia Records saam met die Cleveland Simfonieorkes. Hy het 'n aantal opnames saam met die Los Angeles Filharmoniese Orkes vir Capitol Records en later vir Sheffield Labs gemaak. Hy het in the 1950's 'n reeks stereofoniese opera opnames in Rome gemaak, beginnende met Puccini se *Tosca* met Zinka Milanov, Jussi Björling, en Leonard Warren vir RCA Victor. Hy het voortgegaan om opnames vir RCA Victor te maak as musiekdirekteur van die Boston Simfonieorkes. Hy het later bykomende opera opnames gemaak, insluitende die volledige stereo opname van Erich Wolfgang Korngold se *Die tote Stadt* met Carol Neblett en René Kollo. Leinsdorf het die BSO gedirigeer tydens die pianis Arthur Rubinstein se tweede volledige opname van Beethoven se klavierconcertos, Brahms se Eerste klavierconcerto, en Tsjaikofski se Eerste Klavierconcerto. ### DVD Leinsdorf dirigeer op video die Weense Simfonieorkes in *Johann Strauß: Famous Works*. Dit is beskikbaar op Silverline Classics in Dolby Digital, 2003. Televisie --------- Leinsdorf het gereeld saam met die BSO verskyn op plaaslike uitsendings van WGBH-TV. Op 17 Augustus 1967 het Leinsdorf die Boston Simfonieorkes gelei in 'n spesiale televisie-uitsending in kleur op NBC, in die dae toe 'n kommersiële netwerk periodiek 'n vollengte klassieke opvoering sou uitsaai. Die program, getiteld *An Evening at Tanglewood*, het die violis Itzhak Perlman as solis ingesluit. Aanhalings ---------- > Drie werke wat dirigeer die moeite werd maak is Wagner se opera Siegfried, die [Beethoven] Negende, en Die Rite van Lente > > Ladies and gentlemen, we have a press report over the wires – we hope that it is unconfirmed, but we have to doubt it – that the President of the United States has been the victim of an assassination. [gasps from audience] We will play the Funeral March from Beethoven's Third Symphony. > Bibliografie ------------ * Leinsdorf, Erich (1976). *Cadenza: A Musical Career*. Boston: Houghton Mifflin. ISBN 0-395-24401-3. * Leinsdorf, Erich (1981). *The Composer's Advocate: A Radical Orthodoxy for Musicians*. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-02427-4. * Leinsdorf, Erich (1997). *Erich Leinsdorf on Music*. Portland, OR: Amadeus Press. ISBN 1-57467-028-X. * Rosenberg, Donald. *The Cleveland Orchestra Story: Second to None.* Cleveland, Gray & Company, 2000.

**Tristan da Cunha** is 'n groep afgeleë eilande in die Suid-Atlantiese Oseaan, 2816 km van Suid-Afrika en 3360 km van Suid-Amerika. Tristan da Cunha vorm saam met Ascension en Sint Helena die Britse oorsese gebied Sint Helena, Ascension en Tristan da Cunha. Tristan da Cunha is 2 161 km suid van Sint Helena geleë. Die gebied bestaan uit die hoofeiland, Tristan da Cunha (98 km²); sowel as verskeie onbewoonde eilande: Inaccessible-eiland en die Nagtegaaleilande. Gougheiland, 395 km suidoos van die hoofeiland, is ook deel van die gebied. Die gebied word as een van die mees afgeleë nedersettings ter wêreld beskou. Geskiedenis ----------- Die Portugese ontdekkingsreisiger en conquistador Tristão da Cunha is beide die naamgewer van Tristan da Cunha en die eerste persoon wat die eiland in 1506 gesien het Die eilande is vir die eerste keer waargeneem in 1506 deur 'n Portugese seevaarder, Tristão da Cunha, alhoewel hy nie voet aan wal gesit het nie. Hy doop die hoofeiland na homself, *Ilha de Tristão da Cunha*, wat later geangliseer is na Tristan da Cunha eiland. Die eerste landmeetkundige opname van die argipel is deur die Franse fregat *L'Heure du Berger* in 1767 gemaak. Dieptepeilings is geneem en 'n rowwe opname van die kuslyn gemaak. Die teenwoordigheid van water by die groot waterval, Big Watron en in die meer aan die noordkus is aangeteken, en die resultate van die opname is deur die koninklike vloot hidrograaf gepubliseer in 1781. Die eerste permanente settlaar was Jonathan Lambert, van Salem (Massachusetts) wat in 1810 by die eilande aangekom het. Hy verklaar die eilande sy eiendom en noem dit die Eilande van Verkwikking (Engels: *Islands of Refreshment*). Sy heerskappy was kortstondig aangesien hy in 1812 in 'n bootongeluk omgekom het. In 1815 annekseer die Verenigde Koninkryk die eilande formeel en regeer dit uit die Kaapkolonie in Suid-Afrika. Dit is na bewering hoofsaaklik gedoen om te verhoed dat die Franse nie die eilande sou kon gebruik as 'n basis vir 'n reddingsoperasie om Napoleon Bonaparte van sy tronk op Sint Helena te bevry nie. Die besetting het ook verhoed dat die VSA Tristan as 'n basis kon gebruik soos hulle in die Oorlog van 1812 gedoen het. Pogings om Inaccessible-eiland te koloniseer het misluk. Die eilande is deur 'n Britse militêre garnisoen beset en 'n burgerlike bevolking is geleidelik gevestig. Walvisjagters het ook 'n basis vir hulle bedrywighede in die suidelike Atlantiese Oseaan opgerig. Die opening van die Suezkanaal in 1869, te same met die omskakeling van seilskepe na steenkoolaangedrewe stoomskepe, het egter tot die verdere isolasie van die eilande gelei, aangesien dit nie meer benodig was as 'n aandoenhawe vir reise van Europa na die Verre Ooste nie. In 1867 besoek Prins Alfred, Hertog van Edinburgh, tweede seun van Koningin Victoria die eiland. Die hoofnedersetting, Edinburgh of the Seven Seas is ter ere van sy besoek gedoop. 'n Tweede Hertog van Edinburgh, die eggenoot van Koningin Elizabeth II, het die eiland in 1957 besoek as deel van 'n wêreldtoer aanboord die koninklike jag *Britannia*. In 1938 is die eilande 'n afhanklikheid van Sint Helena verklaar. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die eilande as 'n Koninklike Vlootstasie gebruik, HMS *Atlantic Isle* is gevestig om Duitse skeepvaart in die Suid-Atlantiese Oseaan dop te hou. Die eerste administrateur is op die tydstip deur die Britse Regering aangestel. In 1961 het 'n vulkaanuitbarsting die ontruiming van die hele bevolking terug na die VK genoodsaak. Hulle keer weer in 1963 terug. In 2005 is 'n VK poskode (TDCU 1ZZ) aan die eiland toegeken om dit vir inwoners makliker te maak om produkte oor die internet te bestel. Politiek en reg --------------- Uitvoerende gesag is gesetel in die Die Koningin, wat verteenwoordig word deur die Goewerneur van Sint Helena. Aangesien die Goewerneur permanent in Sint Helena woon, word 'n administrateur aangestel om die Goewerneur in die eilande te verteenwoordig. Die Administrateur tree op as hoof van die plaaslike regering, en neem advies van die Eilandraad (Engels: *Island Council*) wat bestaan uit 8 verkose en 3 aangestelde lede. Tristan da Cunha het sy eie wetgewing, maar die wette van Sint Helena is van toepassing in so verre dit nie teenstrydig is met die plaaslik wette nie, tot die mate wat dit toepaslik is vir plaaslike omstandighede en onderworpe aan aanpassings soos vereis deur plaaslike omstandighede. Geografie --------- Satellietbeeld van Tristan da Cunha Kaart van Tristan da Cunha Die naam "Tristan da Cunha" word ook gebruik vir die argipel, wat uit die volgende eilande bestaan (oppervlak in km2): Argipel van Tristan da Cunha (Tristan da Cunha en sy mede-eilande) * die hoofeiland (Tristan da Cunha) en sy omliggende eilande + Tristan da Cunha, die betreklik groot hoofeiland (37°6′44″S 12°16′56″W / 37.11222°S 12.28222°W / -37.11222; -12.28222) (98 km2) + Inaccessible-eiland (37°19′00″S 012°44′00″W / 37.31667°S 12.73333°W / -37.31667; -12.73333) (10 km2) + Nagtegaaleilande (2 km2) - Nagtegaaleiland (37°25′58″S 12°28′31″W / 37.43278°S 12.47528°W / -37.43278; -12.47528) (1.8 km2) - Middeleiland (0.1 km2) - Stoltenhoffeiland (0.1 km2) * Gougheiland (40°20′S 10°0′W / 40.333°S 10.000°W / -40.333; -10.000) (*Diego Alvarez*) (91 km2) Inaccessible-eiland en die Nagtegaaleilande is 35 km suidwes van die hoofeiland geleë, terwyl Gougheiland 395 km suid-suidoos geleë is. Die hoofeiland is redelik bergagtig; die enigste plat gebied die omgewing van die hoofstad, Edinburgh aan die Noordwestelike kus (soms bekend as "Edinburgh-op-die-Sewe-Seë"). Die hoogste punt, Koningin Mary se Piek (2010 m), is in die winter met sneeu bedek. Die ander eilande in die groep is onbewoon, behalwe vir die **Gougheilandweerstasie** op die gelyknamige eiland, wat sedert 1956 deur Suid-Afrika bedryf word (sedert 1963 by die huidige ligging by Transvaalbaai aan die Suidooskus), met 'n personeeltal van 4. Fauna ----- Tristan da Cunha is 'n broeiplek van grootmalmokke (swerweralbatrosse) en ook breëbekwalvisvoëls. Ekonomie -------- Die eilande se hoofbron van buitelandse inkomste is die verkoop van posseëls aan oorsese versamelaars. Landbou is die vernaamste nywerheid op die eiland, meeste mense het egter twee beroepe en werk baie keer vir die plaaslike regering en volg ander nerings soos vissery en jag. Die 1961 vulkaanuitbarsting het die eiland se geblikte visfabriek, wat nie weer herbou is nie, vernietig. Toerisme is beperk as gevolg van die afgeleë ligging van die eilande. Sommige toerskepe doen by die eilande aan maar baie laat nie hulle passsiers aan wal kom nie. Demografie ---------- Edinburgh of the Seven Seas is die hoofstad en grootste stad van Tristan da Cunha Die eilandbevolking is ongeveer 300. Die hoofnedersetting is *Edinburgh of the Seven Seas* (plaaslik bekend as "The Settlement"). Die hoofgodsdiens is Christendom, met Anglikaanse en Rooms-Katolieke denominasies. Daar is voorkoms van gesondheidsprobleme as gevolg van endogamie (ondertrouery), insluitend asma en gloukoom, hoofsaaklik weens die onvermydelike huwelike tussen verlangs verwante paartjies. Toestemming moet van die administrateur verkry word voor in Tristan geland kan word. Die afgeleë ligging van die eilande bemoeilik vervoer na die buitewêreld. Daar is geen lughawe nie, en die eilande kan slegs per boot bereik word. Vissersbote uit Suid-Afrika doen gereeld by die eilande aan en die RMS *Saint Helena* verbind die eilande met Sint Helena en Ascensioneiland. Bronne ------ * (en) "Tristan da Cunha". Encyclopædia Britannica. Besoek op 23 Augustus 2020.

**Erik III** of **Erik Lam** (Deens: Erik III Håkonssøn Lam; omstreeks 1100–1105 – 27 Augustus 1146) was van 1137 koning van Denemarke tot in 1146 toe hy geabdikeer het. Hy was die kleinseun van koning Erik I. Bewind ------ Erik was die broerskind van Erik II en het hom ná sy dood opgevolg. Sy bewind was oor die algemeen vreedsaam, hoewel hy ’n paar jaar teen sy neef Oluf, soms Oluf II genoem, geveg het wat van 1139 probeer het om die troon oor te neem tot hy in 1141 naby Helsingborg verslaan is. Erik III was waarskynlik die eerste Deense koning wat sterk deur die Duitse kultuur beïnvloed is. Hy het sy vroeë jeug onder Duitse ridders deurgebring wat sy latere lewe beïnvloed het. Hy het ook met ’n Duitse vrou, Lutgard van Salzwedel, getrou. Hedendaagse historici verskil grootlik oor dié koning, wat soms uitgebeeld word as passief en besluiteloos en soms as ywerig en dapper. Dit lyk egter of Denemarke stabiel was tydens sy bewind. Dit is onduidelik hoekom hy geabdikeer het (die enigste Deense koning wat dit gedoen het). Hy het in 1146 in ’n klooster gaan bly en is op 27 Augustus dieselfde jaar in Odense dood.

**Eienskappe**| **Algemeen** | | --- | | Naam | Tritium  | |   | | Protone | 1  | | Neutrone | 2  | | Kernspin | ½  | | Massa-oorskot | +14949,8060 keV  | | **Status** | | Status | kunsmatig radioaktief  | | Halfleeftyd | 12,323 j  | | Vervalvorm | β-  | | Relatiewe voorkoms | 'n Spoor in die atmosfeer.   | | **Navigasie** | | | | | | | --- | --- | --- | | 10n | 21H | 32He | | | {\displaystyle \nwarrow }{\displaystyle \uparrow }{\displaystyle \nearrow } | | | | {\displaystyle \leftarrow }**31H**{\displaystyle \rightarrow } | 42He | | | {\displaystyle \swarrow }{\displaystyle \downarrow }{\displaystyle \searrow } | | | | | | | | Lys van isotope | **Tritium** of **waterstof-3** is 'n isotoop van waterstof wat 3 nukleone bevat – 1 proton en 2 neutrone. Dit word ook soos volg geskryf: **31H** of slegs **3H** of **T**. Sy kern word 'n **triton** genoem. Aanwesigheid ------------ Tritium kan in die atmosfeer kosmogeen vervaardig word en daar was voor 1945 'n uiters klein natuurlike aanwesigheid in die atmosfeer. Wat nou in die atmosfeer aangetref word is egter die produk van proewe met kernwapens wat in die atmosfeer gehou is of uitstoot uit kernreaktors. Die kosmogene vorming is hoofsaaklik die gevolg van reaksie van stikstof en neutrone met hoë energie: {\displaystyle ^{14}N+n\to \ ^{12}C+\ ^{3}H-4,3\ MeV} {\displaystyle ^{14}N+n\to 3\ ^{4}He+\ ^{3}H-11,5\ MeV} Sedert die Verdrag vir 'n Verbod op Kerntoetse in 1963 het die konsentrasie tritium begin afneem. Die totale aanwesigheid op aarde is nou sowat 3\*1018 Bq (ongeveer 50 kg.) Elke kernreaktor stel ongeveer 1014 Bq per jaar vry. Kernreaktore waar kernsplyting plaasvind lewer tritium deur twee soorte prosesse. 1. Reaksie van die gelewerde neutrone met ligte isotope soos deuterium, litium-6, berillium-9, boor-11 wat in die reaktor aanwesig is. 2. Ternêrne splyting Die meeste splyting van isotope soos uraan-235 is binêr: die kern splyt in twee ongelyke dele en 'n paar neutrone. Splyting kan soms ook drie dele oplewer en een daarvan kan tritium wees. Byvoorbeeld: {\displaystyle {\ce {^{235}\_{92}U\ +\_{0}^{1}n\_{th}\to \_{54}^{140}Xe\ +\_{37}^{91}Rb\ +\_{1}^{3}H\ +2\_{0}^{1}n\ +Q}}} | Isotoop | Neutrone | T per 104 splytings | | --- | --- | --- | | Uraan-235 | Termies (0,025 eV) | 0,85 0,92 | | Plutonium-239 | Termies | 1,85 1,64 | | Plutonium-241 | Termies | 2,6 | | Uraan-235 | Vinnig (1,0 MeV) | 2,2 | | Uraan-238 | Vinnig | 1,4 2,3 | Kernfusie --------- Tritium word as 'n moontlike bron van brandstof vir kernfusie beskou. Die gewenste reaksie is: {\displaystyle ^{2}H+\ ^{3}H\to \ ^{4}He(3,5\ MeV)+n(14,1\ MeV)} Verval ------ Verval Tritium is radioaktief en vertoon betaverval. {\displaystyle ^{3}H\to {^{3}He}+e^{-}} Dit beteken dat dit elektrone vrystel. Hulle het 'n maksimum-energie van 18,54 keV wat die laagste waarde van alle betastralers verteenwoordig. Hierdie 'sagte' straling dring net 0,5 – 6 mm deur in lug en in water is dit net 6 μm. Daar word geen gammastraling vrygestel nie. Dit wil sê dat tritiumstraling maklik afgeskerm kan word. Tritium word net gevaarlik indien dit ingesluk of ingeasem word. Ongelukkig word tritium opgeneem in die biologiese kringlope omdat dit chemies net waterstof is. Fukushima --------- Tritium is 'n groot probleem vir die Japanse Fukushima-Daiichi-kernaanleg wat deur 'n tsoenami getref is in Maart 2011. Daar is amper 'n miljoen ton radioaktief besoedelde water. Die meeste radionukliede is daaruit deur ioonuitwisseling verwyder, maar tritium kan nie uit die water gehaal word nie. Kyk ook ------- * Waterstof, Protium (11H) * Deuterium (21H).

Die **graatjiemeerkat** (*Suricata suricatta*), ook soms bekend as die **stokstertmeerkat** of slegs **meerkat**, is 'n soogdier wat in Suider-Afrika voorkom. Drie graatjiemeerkatte in Suid-Afrika Drie graatjiemeerkatte in Namibië Video Graatjiemeerkatte is klein muishonde: 'n volwasse mannetjie weeg gemiddeld 731 g en 'n wyfie 720 g. Die totale lengte van 'n volwasse meerkat is gemiddeld 550 mm. Die liggaam is lank en slank, met 'n lengte van 250 tot 350 mm. Anders as baie ander muishondspesies het die graatjiemeerkat nie 'n pluimstert nie: die dun, geelbruin stert wissel van 175 tot 250 mm in lengte en word geleidelik dunner tot by die swart punt. Die graatjiemeerkat het 'n gepunte gesig, met klein, halfmaanvormige ore. Die kleur van sy pels hang van sy woongebied af: in die suidelike deel van die verspreidingsgebied het hulle 'n donkerder pels, terwyl dié in die noorde 'n ligter pels het. Oor die algemeen het hulle 'n grys, ligbruin of bruin pels, met 'n silwer tint. Die kloue is groot en aangepas om te grawe. Die oë word deur kenmerkende donker vlekke omring en daar is ook horisontale strepe wat oor die rug strek. Die graatjiemeerkat se habitat beslaan dele van Namibië, Suid-Afrika, Botswana, Zimbabwe en Mosambiek. Van al die muishondspesies, bewoon graatjiemeerkatte die oopste en dorste dele. Hulle word in grasvelde aangetref en hul verspreiding hang ook af van die grondsoort: hulle kom meestal voor in gebiede met ferm of harde grond. Meerkatte eet hoofsaaklik insekte, maar sal ook klein gewerweldes, eiers en plantreste eet. Hulle soek kos deur in die grond en gras te grawe en klippe om te keer. Wanneer hulle 24 maande oud is begin 'n wyfie gewoonlik paar. Alhoewel meerkatte dwarsdeur die jaar kan paar, vind geboortes dikwels tydens die reënerige, warmer dele van die jaar van Augustus tot Maart plaas; dus wag meerkatte gewoonlik vir gunstige omstandighede voor hulle paar. 'n Wyfie is elf weke lank dragtig, waarna sy geboorte gee aan 3 kleintjies. Wyfies kan tot drie maal per jaar kleintjies hê. Die kleintjies se oë en ore is toe met geboorte en hulle kan nie urineer of ontlas sonder stimulasie van hul ma nie. Die ore gaan na 10 dae oop en die oë na 10-14 dae. Hulle soog tot 'n ouderdom van 49 tot 63 dae. 'n Graatjiemeerkat is geslagsryp op 1 jaar en het 'n moontlike lewensduur van 12 tot 13 jaar. Die vader neem soms 'n aktiewe rol in die versorging van die kleintjies. Aangesien meerkatte 'n sosiale karakter het, help nie-parende meerkatte dikwels ook om die kleintjies te versorg en van kos te voorsien. Sien ook -------- * Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere * Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere volgens wetenskaplike name * Suider-Afrikaanse soogdiere en hul ordes Bronnelys --------- * *Soogdiere van die Krugerwildtuin en ander Nasionale Parke* (1979). Saamgestel deur Die Nasionale Parkeraad. 'n Publikasie van die Raad van Kuratore vir Nasionale Parke van die Republiek van Suid-Afrika. ISBN 0-86953-027-5. * Fuehrer, T. 2003. *"Suricata suricatta"*, Animal Diversity Web. * Rothmann, Anna: Klaasneus-hulle. Kaapstad: Tafelberg, 1975. ISBN 0-624-00479-1

Ingang en toring van die NG kerkgebou op Grabouw. Historiese geboue in Grabouw **Grabouw** is 'n dorp in die munisipaliteit Theewaterskloof van die Overberg-distrik (provinsie Wes-Kaap, Suid-Afrika), met sowat 16 000 inwoners. Grabouw is genoem na die Duitse dorp Grabow, die geboortedorp van sy stigter. Dit lê in die Groenlandvallei en is die handelsentrum van die bekende Elgin-appelstreek, wat meer as 'n derde van die jaarlikse appelproduksie in Suid-Afrika oplewer. 65 persent van alle Suid-Afrikaanse appels, wat uitgevoer word, word in Grabouw en sy omgewing geoes. Grabouw het nou ook bekendheid vir sy wynplase verwerf. Die N2 nasionale pad gaan by Grabouw verby. Geskiedenis ----------- Die Duitse immigrant Wilhelm Langschmidt het op 22 November 1856 die plaas Grietjiesgat gekoop, wat ook oor 'n winkel oorkant die Palmietrivier beskik het. Die dorp het vanuit hierdie plaas begin ontwikkel, en Wilhelm Langschmidt het met sy 23 kinders 'n belangrike bydrae tot die groei van Grabouw gelewer. Grabouw het in 1956 'n munisipaliteit geword. Die plaaslike bewoners van die gebied verwys na die dorp dikwels as Elgin-Grabouw, aangesien Elgin, Grabouw se spoorwegstasie, steeds meer bekend was as die dorp. Wapen ----- Die munisipale raad het in 1959 'n wapen by die Kaapse Provinsiale Administrasie geregistreer : *In blou, 'n klimmende leeu vergesel van drie appels alles goud; 'n skildhoof geskaak van rooi en goud*. Die helmteken was 'n dennebol en die wapenspreuk "Fructus laboris". Ivan Mitford-Barberton het die wapen ontwerp. Ekonomie -------- Grabouw is die ekonomiese sentrum van die plaaslike vrugtebedryf, en die Elginvallei staan bekend as die grootste uitvoergerigte landbougebied vir sagtevrugte in Suid-Afrika. NG gemeente ----------- Grabouw was vroeër deel van die gemeente Somerset-Wes, hoewel die dorp in die distrik Caledon geval het. Die gebied is jare lank onder moeilike omstandighede deur leraars van Somerset-Wes bearbei. In 1933 is prop. G.C. van Schalkwyk as hulpprediker vir Somerset-Wes met standplaas Grabouw aangestel en in 1934 is tot afstigting oorgegaan. Die broeders van die ring het aanbeveel dat Grabouw 'n hulpbehoewende gemeente word omdat hulle nie kon insien hoe 460 lidmate, van wie min selfstandig was, sonder hulp van buite die mas sou kon opkom nie. Die lede van die nuutgestigte gemeentetjie het egter geweier en hulle geloof het hulle ook nog nooit beskaam nie. In 1979 het die getal belydende (volwasse) lidmate tot 834 aangegroei, in 1990 tot 1 008, maar in 2007 het die getal afgeneem tot net 655. Die plaaslike sendinggemeente (tans VGK) is in 1955 gestig. Besienswaardighede ------------------ * Die plaaslike **Appelmuseum** behandel die geskiedenis van die appelbedryf in die gebied. * Die **Kathleen Murray-natuurbewaringsgebied** lê naby Grabouw. Sien ook -------- * Lys van dorpe in Suid-Afrika Bron ---- * Olivier, ds. P.L. (samesteller), *Ons gemeentelike feesalbum*. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.

Barnsteen-oopmyn (*Karrjer Jantarna*) in Jantarnii (Russies "uit barnsteen", vroeër *Palmnicken*), Oblast Kaliningrad. Die plaaslike mynbou is in 2002 gestaak Die **Barnsteenkus** is 'n kusstrook aan die Oossee noordwes van Kaliningrad (Koningsberg in die voormalige Oos-Pruise, tans in die Russiese eksklawe Oblast Kaliningrad geleë) wat vanweë sy beduidende barnsteen-voorkomste só vernoem is. Barnsteen word hier in dagmynbou ontgin. Die gebied het reeds in die antieke tydperk as 'n belangrike verskaffer van barngesteen bekend gestaan – die Romeinse skrywer Tacitus verwys in een van sy hoofwerke, *Germania*, na die *Aesti*, 'n inheemse volk wat met barnsteen (Latyns: *glesum*) handel gedryf het. In Duitsland kom barnsteen veral in die Mark Brandenburg, byvoorbeeld in die gebied tussen Berlyn en Szczecin naby die huidige Natuurpark Barnim en naby die stad Eberswalde voor. In teenstelling met Oos-Pruise is hierdie barnsteen-voorkomste toevallig ontdek toe in die plaaslike geologiese Oerstroomvallei, wat miljoene jare gelede suid van die Duitse Oosseekus tot by die huidige Poolse stad Toruń geloop het, damme en kanale aangelê is. Argeoloë neem aan dat naby die huidige grens met Pole 'n handelsplek vir barnsteen ontstaan het. Die edelstene is vermoedelik as gevolg van tektoniese prosesse uit die noorde na hierdie gebied verskuif. Die handelsroetes vir barnsteen, wat as sieraad, wierook en geneesmiddel gewild was, staan as Barnsteenroete bekend en het vanuit Noordoos-Europa deur Oostenryk tot in die Mediterreense lande, veral die Adriatiese kus, geloop. 'n Westelike vertakking het vanuit Hamburg na Marseille gelei. By die kruispunte van hierdie roetes met beduidende handelspaaie (byvoorbeeld naby die Weichsel- en Donou-riviere) het al vroeg handelsplekke ontstaan. Die Romeine het sommige van die geskiedkundige roetes in die gebied van die huidige Neder-Oostenryk sowat 2 000 jaar gelede tot vaste paaie uitgebou. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * GND: 7641728-1 * VIAF: 235714872 * WorldCat Identities (via VIAF): 235714872 |

Die munisipale kantoor, waarin ook die stadsaal is. Die Old Mill Inn Restaurant & Pub word gehuisves in die meer as 'n eeu oue gebou wat oorspronklik die graanmeule was. Die landdroskantoor op Barkly-Oos, ingewy op 17 Junie 1896 en vandag nog as sodanig in gebruik. **Barkly-Oos** is 'n dorp in die provinsie Oos-Kaap sowat 116 km suidoos van Aliwal-Noord. Dit is in 1874 aangelê op die plaas Rockey Park en genoem na sir Henry Barkly, goewerneur van die Kaap van 1870 tot 1877. Munisipale status is in 1881 verwerf. Op 1 813 meter bo seevlak is dit een van die hoogsliggende plekke in Suid-Afrika. Tiffendell, Suid-Afrika se enigste ski-oord, lê naby die dorp. Barkly-Oos is die sentrum van die belangrike wolproduserende distrik New England. Die bevolking in 1978 was 13 176, waarvan 1 637 wit was. Museum ------ Die gebou waarin die Barkly-Oos-museum gehuisves word, is in 1891 opgerig as biblioteek en munisipale kantoor. In die middel van die 20ste eeu het mev. Freda Hattingh stukke van geskiedkundige belang begin versamel en toe voorgestel dat die dorp ’n museum kry. Die dorpsraad, wat kort vantevore 'n moderne nuwe gebou en stadsaal in die middedorp betrek het, het die gebou beskikbaar gestel en die museum is op 6 Augustus 1972 ingewy. Die museum dek die geskiedenis van Barkly-Oos se dorp en distrik van die vroegste tye af met ’n uitstalling oor die San. Die wel en wee van die blanke nedersetters in die gebied word uitgebeeld deur middel van meubels en implemente wat gebruik is in skaap- en beesboerdery, die oorheersende bedryf van die plaaslike ekonomie. Tradisionele Xhosa-kralewerk, moderne Xhosakuns en Zulukrale en -wapens is ook te sien. ’n Versameling kleding en uniforms herinner aan die Anglo-Boereoorlog, die Eerste en die Tweede Wêreldoorlog. NG gemeente ----------- *Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: NG gemeente Barkly-Oos.* Die kerkgebou van die NG gemeente Barkly-Oos se hoeksteen is op 15 Desember 1906 deur ds FWR Gie gelê. Die gemeente is die naweek van 19 en 20 April 1873 plegtig gestig toe hy van die gemeentes Lady Grey en Dordrecht afgestig is, onderskeidelik die 19de en 17de gemeentes wat in die teenswoordige Sinode van Oos-Kaapland gestig is. Tussen Lady Grey en Barkly-Oos het ook nog Greykerk (bestaan nie meer nie), Alice (bestaan nie meer nie), Tarkastad en Willowmore gevolg. Die eerste kerkgebou is in 1877 ingewy en in 1893 is die wyk Rhodes as 'n afsonderlike gemeente onder die naam Rossville afgestig. Dié dogtergemeente is genoem na ds. David Ross, een van die 25 Skotse predikante wat deur die loop van die 19de eeu die tekort aan predikante in die NG Kerk moes kom aanvul en later ook die liberale ingesteldheid van die teologiese skole in Nederland moes teenwerk. Hy was sowat 45 jaar lank tot 1908 die eerste leraar van die NG gemeente Lady Grey. Toe Rossville in die middel van die dekade ná 1970 nie meer op sy eie kon voortbestaan nie weens die ontvolking van die platteland, is die gemeente by Barkly-Oos ingelyf. Rossville het in 1973 nog net 103 lidmate oorgehad. Gedurende die jare 1899 tot 1902 is die gemeente Barkly-Oos weens die Anglo-Boereoorlog in skuld gedompel en verskeie lede het in die gevangenis verkeer op aanklag van hoogverraad. Selfs ds. Ross van die moedergemeente Lady Grey is weens sy openlike simpatie met die Boere in hegtenis geneem en van dié misdaad teen die Britse koloniale bewind aangekla. Ná 24 dae in die tronk is hy egter op 4 Mei 1901, 20 dae voor sy 70ste verjaardag, van die aanklag vrygespreek en vrygelaat. Die destydse leraar van Barkly-Oos, ds. Gie, het selfs aangebied om van die kerkraad skape, koring en groente te ontvang as deel van sy salaris omdat die gemeente dit nie kon bekostig nie. Op 14 Desember 1907 is die teenswoordige kerkgebou, met sitplek vir sowat duisend kerkgangers, teen 'n koste van slegs £10 000 ingewy. Neem 'n mens in ag dat die NG gemeente Beaufort-Wes drie jaar vroeër 'n baie ruim pastorie teen 'n koste van £2 390 (waarskynlik sowat R1,2 miljoen in hedendaagse geldwaarde) in gebruik geneem het, kom die koste van Barkly-Oos se kerkgebou in hedendaagse geldwaarde op meer as R5 miljoen te staan. Die argitek was Hermann Kallenbach. Hy het NG kerke oral in Suid-Afrika ontwerp, onder meer vir die NG gemeente Jeppestown, wat as een van die mooiste kerke in Johannesburg beskou word, op Laingsburg, Hanover en Riversdal. Ander geboue wat hy ontwerp het, sluit die Joodse sinagoge in Benoni en die Lewis & Marks-gebou (1937) in Johannesburg se middestad in. Die susters van die gemeente het gesorg vir die aankoop van 'n gepaste en doelmatige pyporrel wat destyds, alles ingesluit, slegs £650 (sowat R300 000 in hedendaagse geldwaarde) gekos het. Die sendingkerk in die swart woonbuurt is in 1926 aangebou. In 1930 is 'n ruim en doelmatige kerksaal, wat ongeveer £3 000 gekos het, ingewy. In 1941 word van 'n sendingwerkkring oorgegaan tot die stigting van 'n sendinggemeente. Die volwasse lidmate het in 1978 486 getel en in 2006 344. Teen 2011 het dit verder afgeneem, tot 299. Gereformeerde kerk ------------------ *Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Gereformeerde kerk Barkly-Oos.* Die Gereformeerde kerk Barkly-Oos het in Julie of Augustus 1871 van Dordrecht afgestig. Op 15 November 1884 is die hoeksteen van die nuwe kerk gelê, waarna dit op 15 Augustus 1895 in gebruik geneem is. Die koste was sowat £1 500. Dit is opgerig nadat die tydelike kerk verkoop is. Soos in dié geweste ook met die Gereformeerde kerk Sterkstroom die geval was, is die plaaslike Gereformeerde gemeente voor die NG gemeente gestig en wel in 1871 met sowat 110 belydende lidmate. In die middel van die 20ste eeu was daar 'n opbloei in die lidmaattal, maar teen die tyd dat die gemeente 'n eeu oud was, het dit teruggesak tot weer net 110. 'n Verdere afname het daartoe gely dat die Gereformeerde kerk hier 'n leraar deel met die gemeente Maclear-Elliot. In 2012 was dit ds. Wilhan Jobse. In 1997 het die lidmaattal gestaan op 58 belydende lidmate en 30 dooplidmate en in 2013 op 28 en sewe. Die Gereformeerde kerk Barkly-Oos is gestig op 4 Augustus 1871 op die plaas Strydfontein, ongeveer 8  van die plek waar die dorp Barkly-Oos later aangelê sou word. In 1869 is die Gereformeerde kerk Dordrecht gestig, maar reeds in 1870 moes die kerkraad aandag skenk aan lidmate wat in die gebied "over Waschbank-rivier" gewoon het. Daar is toe besluit om op 19 Junie 1870 'n diens in die Waschbank gebied te hou. Maar hierdie "over-Waschbank-gebied" van die gemeente Dordrecht het spoedig sodanig uitgebrei as gevolg van intrekkers, meesal vanuit Burgersdorp en Middelburg, dat daar in die Langkloof-gebied, later bekend as Barkly-Oos, 'n aparte wyk gestig moes word. So is die grond-gebied van die gemeente Dordrecht dus so uitgebrei dat dit die hele gebied, bekend as Wodehouse en, wat toe nog die grootste gedeelte van die latere distrik Barkly-Oos ingesluit het, omvat het. Aangesien die afstand van die Langkloof-gebied na Dordrecht so groot is en die bergagtigheid van die deel die padverbinding so moeilik gemaak het, is dit geen wonder nie dat reeds vroeg in 1871 die gedagte by die lidmate van die Langkloof-gebied ontstaan het om as 'n aparte gemeente te bestaan. Hierdie ernstige begeertes van die lidmate van Langkloof is op die vergadering van die kerkraad op Dordrecht, gehou op 12 Mei 1871, ter sprake gebring. Die redes wat hierdie lidmate van wyk Langkloof aangevoer het vir hulle versoek was die groot afstand na Dordrecht en die moeilike begaanbare paaie daarheen, maar veral dat dit beter sou wees vir hulle geestelike belange as hulle 'n aparte gemeente sou wees. Hierdie versoek is deur die Kerkraad bespreek en dit is toegestaan, deels omdat in daardie geweste 'n goewernementsdorp gestig sou word met name Barkly-Oos, ter aandenking aan die goewerneur van destyds, sir Henry Barkly, en dat met die totstandkoming van die dorp, die gemeente daar sy eie belange beter sou kon behartig as wanneer die kerkraad van Dordrecht daaroor besluite sou moes neem. Om hierdie besluit uit te voer, is 'n kommissie benoem, bestaande uit die konsulent, ds. Dirk Postma, ouderlinge P.H. Kruger en I.S.C. Buys en teologiese student L.J. du Plessis as scriba ad hoc. Ds. Postma is vergesel van die volgende studente van die Teologiese Skool op Burgersdorp: L. du Plessis, J.S. Venter, M. Pelser (latere leraar van Barkly-Oos), W.J. Snijman en M.P.A. Coetsee jr. wat almal leraars van die Gereformeerde Kerk sou word. So het die gemeente van Barkly-Oos dan tot stand gekom, 'n geloofsdaad waaraan daar op daardie tydstip in daardie bepaalde gebied 'n groot behoefte was, want, in 'n naskrif by die notule van die stigtingsgeleentheid, staan vermeld dat die gemeente 110 kommunikante (Nagmaalgangers) en 'n sieletal van 284 getel het. Dan staan daar nog by: "Zij is de eerste Christen gemeente die in dit oord is gesticht." Die meeste van die eerste lidmate was intrekkers uit die omgewing van Burgersdorp en Middelburg, Kaap en vir wie die afstand na die kerk op Dordrecht te groot was om hul kerklike voorregte daar te gaan geniet. Sien ook -------- * Barklypas, 'n bergpas tussen Barkly-Oos en Elliot. * Lys van dorpe in Suid-Afrika * Spoorweg Aliwal-Noord–Barkly-Oos Ligging ------- | | Wartrail, New England | Koninkryk van LesothoTiffindell Ski-oord | Rhodes | | | Aliwal-Noord, Lady Grey | | Ugie, Maclear | |    **Barkly-Oos**     | | | | Dordrecht, Indwe | Elliot, Cala, Ngcobo | Mthatha | Fotogalery van Barkly-Oos ------------------------- * Een van die aantreklikste huise op Barkly-Oos.Een van die aantreklikste huise op Barkly-Oos. * Namate die mense wegtrek wat eers huise soos dié bewoon het, raak die huise dikwels verwaarloos. Die huis regs is trouens erg beskadig in 'n brand, maar net so laat staan.Namate die mense wegtrek wat eers huise soos dié bewoon het, raak die huise dikwels verwaarloos. Die huis regs is trouens erg beskadig in 'n brand, maar net so laat staan. * Die AGS-kerk op Barkly-Oos.Die AGS-kerk op Barkly-Oos. * Die sneeu val gereeld in die winter op en om Barkly-Oos, soos hier te sien langs die pad van Lady Grey af.Die sneeu val gereeld in die winter op en om Barkly-Oos, soos hier te sien langs die pad van Lady Grey af. * Kleurryke laekostebehuising by die ingang na Barkly-Oos uit Lady Grey se rigting.Kleurryke laekostebehuising by die ingang na Barkly-Oos uit Lady Grey se rigting. * Die Metodistekerkie op Barkly-Oos.Die Metodistekerkie op Barkly-Oos. Bronne ------ * Olivier, ds. P.L. (samesteller), *Ons gemeentelike feesalbum*. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952. * Rosenthal, Eric, *Encyclopaedia of Southern Africa*, Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978. * Raper, P.E. *Dictionary of South African Place Names*, Lowry Publishers, Johannesburg, 1987. * World Gazetteer

Die eerste fase van die Tetisoseaan se vorming: Die (eerste) Tetisoseaan begin Pangaea verdeel in twee superkontinente, Laurasië en Gondwana. Die **Tetisoseaan**, **Tetissee** of **Neo-Tetis** (ook **Tethis** gespel), was ’n oseaan gedurende ’n groot deel van die Mesosoïese Era. Dit was tussen die antieke kontinente Gondwana en Laurasië geleë voor die opening van die Indiese en Atlantiese Oseaan tydens die Krytperiode. Die naam kom van die Griekse godin Tetis, die suster en lewensmaat van Okeanos; sy was die moeder van die groot riviere, mere en fonteine en van die Okeaniede (seenimfe). Terminologie en verdelings -------------------------- Die oostelike deel van die oseaan word soms die Oos-Tetis genoem. Die westelike deel is ook bekend as die Tetissee, Wes-Tetis, Paratetis of Alpynse Tetis. Die Swartsee, Kaspiese See en Aralmeer is vermoedelik sy korsoorblyfsels, hoewel die Swartsee ook ’n oorblyfsel kan wees van die ouer Paleo-Tetisoseaan. Die Wes-Tetis was nie net een, oop oseaan nie. Dit het baie klein plate, eilandboë en mikrokontinente bedek. Namate teorieë verbeter het, het wetenskaplikes begin om die naam Tetis vir drie soortgelyke oseane te gebruik wat dit voorafgegaan en die kontinente verdeel het: In Asië word die Paleo-Tetis (Devoon-Trias), Meso-Tetis (Siluur-Kryt) en Seno-Tetis (Trias-Senosoïkum) erken. Die destydse landmassa noord van die Tetis word Angaraland genoem en suid daarvan Gondwanaland. Moderne teorie -------------- Van die Ediacarium (600 miljoen jaar gelede) tot in die Devoon (360 miljoen jaar gelede) het die Proto-Tetisoseaan bestaan tussen Baltica en Laurentia in die noorde en Gondwana in die suide. Van die Siluur (440 miljoen jaar gelede) deur die Jura het die Paleo-Tetisoseaan tussen die Hunterreine en Gondwana bestaan. Oor ’n tydperk van 400 miljoen jaar het kontinentale terreine met tussenposes van Gondwana in die Suidelike Halfrond geskei geraak en noordwaarts geskuif om Asië in die Noordelike Halfrond te vorm. ### Triasperiode Rekonstruksie van tektoniese plate in die Tetisgebied 249 miljoen jaar gelede. Sowat 250 miljoen jaar gelede, tydens die Trias, het ’n nuwe oseaan aan die suidpunt van die Paleo-Tetis begin vorm. ’n Skeur het met die noordelike vastelandsplat van Suid-Pangaea (Gondwana) langs begin vorm. Oor die volgende 60 miljoen jaar het daardie deel van die plat, bekend as Kimmerië, noordwaarts geskuif en die bodem van die Paleo-Tetis onder die oostelike rand van Noord-Pangaea ingeskuif. Die Neo-Tetis het tussen Kimmerië en Gondwana gevorm, reg oor waar die Paleo-Tetis voorheen was. ### Juraperiode Tydens die Jura sowat 150 miljoen jaar gelede het Kimmerië teen Laurasië gebots. Die oseaanbodem daaragter het ondertoe gebuig en die Tetistrog gevorm. Watervlakke het gestyg en die Wes-Tetis het groot dele van Europa bedek, en so is die eerste Tetissee gevorm. In omtrent dieselfde tyd het Laurasië en Gondwana van mekaar af begin wegdryf en so is ’n uitbreiding van die Tetissee tussen hulle geskep wat vandag deel van die Atlantiese Oseaan tussen die Middellandse en Karibiese See is. Omdat Noord- en Suid-Amerika steeds onderskeidelik aan die res van Laurasië en Gondwana vas was, was die Tetisoseaan op sy breedste deel van ’n aaneenlopende oseaangordel wat tussen 30°N en die ewenaar om die aarde geloop het. ### Laat Kryt Rekonstruksie van tektoniese plate in die Tetisgebied 100 miljoen jaar gelede. Tussen die Jura en die laat Kryt, wat sowat 100 miljoen jaar gelede begin het, het Gondwana begin opbreek. Afrika en Indië is noordwaarts oor die Tetis gestoot en die Indiese Oseaan is geopen. ### Senosoïkum Regdeur die Senosoïkum (66 miljoen jaar gelede tot die begin van die Neogeen, 23 miljoen jaar gelede), het ’n kombinasie van Afrika wat noord geskuif het en globale seevlakke wat gedaal het, eindelik daartoe gelei dat die verbindings tussen die Atlantiese en Indiese Oseaan tydens die Mioseen oor die Tetis afgesny is deur wat nou die Midde-Ooste is. Tydens die Oligoseen (33,9 tot 23 miljoen jaar gelede), was groot dele van Sentraal- en Oos-Europa bedek deur ’n noordelike vertakking van die Tetisoseaan, wat die Paratetis genoem is. Dit is van die Tetis geskei met die vorming van die Alpe, Karpate, Dinariese Alpe, Taurus en Elboers-berge. Tydens die laat Mioseen het die Paratetis geleidelik verdwyn en ’n geïsoleerde binnesee geword. Skakels ------- * Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tetisoseaan. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * LCCN: sh85134174 * NDL: 00576239 * VIAF: 254773842 * WorldCat Identities (via VIAF): 254773842 |

*Hierdie artikel handel oor die plato en landskap in Berlyn en Brandenburg. Vir die administratiewe distrik, sien Barnim.* Barnim: die Tegeler Fließ-vallei tussen die Berlynse stadsdeel Lübars en Schildow in Brandenburg Die raadsaal van Biesenthal **Barnim** is 'n plato wat gedurende die laaste ystydperk in sentrale en noordoostelike dele van die huidige Duitse deelstaat Brandenburg en die noordooste van Berlyn gevorm is. Die term word daarnaas ook gebruik om na die gebied as historiese landskap te verwys. Die plato maak deel uit van 'n wyer geografiese streek van plato's en oerstroomvalleie in Brandenburg en bestaan uit grondmorenes, 'n eindmorene en afsettings van glasiale spoelwater tussen die Berlynse Oerstroomvallei in die suide en die Eberswalde-oerstroomvallei in die noorde. Barnim strek tans oor vier landelike distrikte in die deelstaat Brandenburg (Oberhavel, Barnim, Märkisch-Oderland en Oder-Spree) en groot dele van die Berlynse distrikte Reinickendorf, Pankow, Lichtenberg en Marzahn-Hellersdorf.

Die **tetradragme** is 'n silwermuntstuk uit antieke Griekeland wat gelyk was aan vier dragme. Dit was van 510 tot 38 v.C. in algemene omloop. Geskiedenis ----------- Baie tetradragme wat nou nog bestaan, is gemunt deur die polis Athene vanaf omtrent die middel van die 5de eeu v.C.; die gewilde muntstuk is algemeen gebruik in transaksies deur die hele antieke Griekse wêreld, ook in stede wat Athene polities teëgestaan het. Baie tetradragme bestaan vandag nog, aangesien dit meestal in groepe van tien tetradragme vasgemaak is en tussen skepe geruil is. Athene het silwermyne gehad wat deur die staat beheer is, wat die silwer voorsien het. Die Atheense tetradragme is gestempel met die kop van Athena op die voorkant, en op die agterkant 'n uil, die simbool van Athene, met 'n olyftakkie en 'n sekelmaan. Die ontwerp is vir meer as twee eeue grotendeels onveranderd gehou, teen watter tyd dit stilisties verouderd was. Om hulle geld te onderskei van hulle mededinger Egina, het Athene die tetradragme gemunt volgens die "Attiese" standaard van 4,3 gram per dragme. Die gebruik van die tetradragme as geldeenheid is deur die leër van Alexander die Grote versprei deur die Hellenistiese gebiede van die hedendaagse Iran en Indië. Beelde ------ * Die voor- en agterkant van 'n Atheense tetradragme van ná 499 v.C.Die voor- en agterkant van 'n Atheense tetradragme van ná 499 v.C. Bron ---- Vertaal uit die ooreenstemmende artikel in die Engelse Wikipedia.

**Erik Anundsson** of **Eymundsson** was volgens Noorse sagas 'n legendariese Sweedse koning wat in die 9de eeu sou regeer het. Hy was 'n magtige koning en het sy ryk oor die Oossee uitgebrei, maar was minder suksesvol in die weste. Daar is geen bronne uit dié tyd oor sy bestaan nie; die meeste dateer uit die 12de of 13de eeu en kan dus nie as betroubaar beskou word vir die gebeure van die 9de eeu nie. In die sagas ------------ Volgens die *Hervarar saga* uit die 13de eeu is Erik die seun van Anund Uppsale; hy "het sy pa by Uppsala opgevolg; hy was 'n ryk koning. In sy tyd het Harald Skoonhaar koning van Noorweë geword. Hy was die eerste een wat die hele land verenig het." Snorri Sturluson noem egter die Erik wat 'n tydgenoot van Harald Skoonhaar was "Eymundsson". Aangesien die vorige koning Anund dikwels gëdentifiseer word as 'n Anund wat in die 840 floreer het en in ander bronne ook voorkom, is "Anundsson" waarskynlik die regte vorm van die patroniem. Die name Eymund en Anund was naby genoeg aan mekaar dat die latere koning Anund Jakob soms ook "Eymund" genoem is. Volgens die *Hervarar saga* is Erik deur sy pa, Anund Uppsale, en oom Björn at Haugi voorafgegaan en later opgevolg deur Björn (die vader van Erik die Oorwinnaar en Olof Björnsson). Erik word ook op verskeie plekke in die *Heimskringla* genoem. In *Landnámabók* word vertel Erik en sy seun Björn het in die tyd van pous Adrianus II en pous Johannes VIII regeer, dus van omstreeks 867 tot 883, die tyd toe die eerste mense in Ysland gaan woon het. *Harald Skoonhaar se saga* lui dat Erik dood is toe Harald Skoonhaar 10 jaar lank koning van Noorweë was. Tradisioneel sou dit beteken het 882, maar daar word nou geglo Harald het die Noorweegse troon eers later bestyg, in die 880s' of die jaar 900. Skakels ------- * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | | --- | --- | --- | | Voorganger**← Björn at Haugi en Anund Uppsale** | **Legendariese Sweedse koning** | Opvolger**Björn Eriksson →** |