Datasets:

recursal

/

SuperWikiNEXT-32B

like 2

Die algemeenste tipologiese indeling van inheemse Australiese tale: Pama-Nyungan-tale (taankleur) en nie-Pama-Nyungan-tale (mosterd en grys) Moedertaalsprekers van inheemse Australiese tale per persentasie en statistieke plaaslike gebiede volgens die 2011-sensus Die inheemse **Australiese tale** bevat tussen 290 en 363 tale wat aan 'n geskatte 28 taalfamilies en geïsoleerde tale behoort, en deur Aborigines van die vastelandse Australië en 'n aantal nabygeleë eilande gebesig word. Die verwantskap tussen hierdie tale is vandag nie duidelik nie. Ondanks die onduidelikheid word die inheemse Australiese tale almal onder die sambreelterme "Australiese tale" of "Australiese taalfamilie" saamgevat. Die term kan ook beide die Tasmaanse tale en die Westelike Straat van Torres-tale insluit, maar die genetiese verwantskap van die eersgenoemde met die vastelandse Australiese tale is onbekend, terwyl die laasgenoemdes aan die Pama-Nyungan-tale behoort, alhoewel dit gemeensame kenmerke met die aangrensende Papoeas se Oostelike Trans-Fly-tale, veral Meriam Mir, maar ook met die Austronesiese tale van die Papoease Skiereiland ("Voëlstert") deel. Die meeste van die inheemse Australiese tale behoort aan die Pama-Nyungan-tale, terwyl die oorblywende tale as "nie-Pama-Nyungan-tale"geklassifiseer word, wat 'n term van gemak is en nie 'n genealogiese verhouding impliseer nie. In die laat 18de eeu was daar meer as 250 verskeie inheemse sosiale groeperings en 'n soortgelyke aantal tale of variëteite. Aan die begin van die 21ste eeu word minder as 150 inheemse Australiese tale in die alledaagse lewe gebruik, en met uitsondering van 13 tale, wat steeds aan kinders oorgedra word, is almal van uitsterwe bedreig. Die oorblywende tale word veral in die mees geïsoleerde gebiede gebesig. Van die vyf minder bedreigde Westelike Australiese tale behoort vier aan die Ngaanyatjarra-tale van die sentrale en Groot Victoriawoestyn. Die Yolŋu-tale van die noordoostelike Arnhemland word tans ook deur kinders aangeleer. Tweetalige onderwys word in 'n aantal gemeenskappe suksesvol ingespan. Sewe van die mees gebruikte Australiese tale soos Warlpiri, Murrinh-patha en Tiwi het tussen 1 000 en 3 000 sprekers. 'n Aantal inheemse gemeenskappe en taalkundiges ondersteun leerprogramme pleks van behoorlike herlewing van tale of net "na-omgangstaal onderhoud" (aanleer van enkele woorde en konsepte wat verband hou met die verlore taal vir inheemse Australiërs).

**Grace Patricia Kelly** (12 November 1929 - 14 September 1982), later bekend as **prinses Grace van Monaco**, was 'n Amerikaanse rolprentaktrise en Oscar-wenner wat later die vrou van prins Rainier III van Monaco geword het. Sy is in Philadelphia (Pennsilvanië) gebore; haar Ierse Katolieke familie was nuwe, maar prominente figure in Philadelphia se sosiale gemeenskap. Haar vader, John B. Kelly sr. was 'n selfgemaakte miljoenêr. Rolprentloopbaan ---------------- Alhoewel haar familie gekant was teen haar keuse om 'n aktrise te word, het Grace 'n modemodel geword en in haar eerste rolprent, *Fourteen Hours* (1951), verskyn toe sy 22 jaar oud was. Die volgende jaar was sy te sien in *High Noon* (1952), 'n omstrede rolprent met die akteur Gary Cooper. In Oktober 1953 het sy bekendheid verwerf danksy haar rol in die regisseur John Ford se prent *Mogambo* saam met Clark Gable en Ava Gardner. Sy het in 1954 ’n Golden Globe daarvoor gewen en is vir ’n Oscar benoem. Daarna het sy in vyf rolprente hoofrolle vertolk, insluitende *The Country Girl* (1954) saam met Bing Crosby, waarvoor sy die Oscar vir beste aktrise gewen het. Ander prente sluit in *High Society* (1956), saam met Bing Crosby en Frank Sinatra, en drie prente van Alfred Hitchcock: *Dial M for Murder* (1954), *Rear Window* (1954) en *To Catch a Thief* (1955). Prinses van Monaco ------------------ Kelly was in April 1955 aan die hoof van die Amerikaanse afvaardiging by die Cannes-rolprentfees. Terwyl sy daar was, is sy genooi om deel te neem aan ’n fotosessie saam met prins Rainier III, die prins van Monaco, in die Prins se Paleis sowat 55 km van Cannes af. Sy het hom op 6 Mei 1955 ontmoet. Sy het in dié tyd met die Franse akteur Jean-Pierre Aumont uitgegaan. Die prins en prinses van Monaco in 1961 in die Withuis. Ná ’n jaar lange hofmakery is prins Rainier in 1956 met Kelly getroud. Daar was ’n burgerlike en godsdienstige seremonie. Sowat 30 miljoen kykers het na raming die troue op televisie gesien. Dit is deur die biograaf Robert Lacey beskryf as "the first modern event to generate media overkill". Die 700 gaste het verskeie beroemdes ingesluit, soos Aristoteles Onassis, Cary Grant, David Niven, Gloria Swanson, Ava Gardner, Aga Khan III, Gloria Guinness, ens. Frank Sinatra was genooi, maar het nie die troue bygewoon nie. Ná die troue is Kelly en Rainier op ’n wittebrood van sewe weke op sy jag op die Middellandse See. Kelly het op 26 jaar uit die rolprentbedryf getree om met haar pligte as die prinses van Monaco te begin. Hulle het drie kinders gehad: Caroline, Albert en Stéphanie. Kelly het haar bande met Amerika behou met ’n dubbele burgerskap van die VSA en Monaco. Prinses Grace is op 14 September 1982 oorlede ná ’n motorongeluk die vorige dag. Ná haar dood het die Franse dokters wat haar behandel het, bekend gemaak dat sy volgens ’n CT-skandering twee breinbloedings gehad het: die eerste voor die ongeluk (dit was waarskynlik die rede vir die ongeluk) en die tweede terwyl sy in die hospitaal was (vermoedelik weens die fisieke trauma van die ongeluk). Sy was 52 jaar oud toe sy dood is. Sy is 13de op die lys van die American Film Institute se 25 grootste vroulike sterre van die klassieke Hollywood-rolprentbedryf.

Golwe van valskermsoldate land in Nederland. **Operasie Market Garden** was 'n Geallieerde offensief teen Nazi-Duitsland in September 1944 wat agt maande voor die einde van die Tweede Wêreldoorlog in Europa plaasgevind het. Die operasie, gekenmerk deur 'n massiewe ontplooiing van valskermtroepe om strategiese brûe op Nederlandse grondgebied te verower, was egter uiteindelik 'n mislukking omdat die belangrike brug by Arnhem nie behou kon word nie. Die Britse veldmaarskalk Bernard Montgomery pleit tydens die opmars vanuit Normandië, waar die Geallieerdes in die besette Frankryk geland het, om die hele Duitse hooffront, wat hy reeds as verslaan beskou het, uit die noorde te benader deur die groot riviere in Nederland oor te steek. Ná aanvanklike twyfel het die opperbevelvoerder Dwight D. Eisenhower op 10 September tot hierdie gewaagde plan ingestem. *Market Garden* het 'n grootskaalse luglandingsoperasie (*Market*) en 'n grondoffensief vanuit België (*Garden*) behels. Britse, Poolse en Amerikaanse luglandingstroepe sou belangrike brûe oor die Nederlandse riviere neem, waarna grondtroepe oor hierdie brûe vinnig na die Ysselmeer sou kon vorder. Dit sou die Duitse troepe in die weste van Nederland afsny, waarna hulle na die ooste sou opruk tot in die Ruhrgebied, die industriële hart van Duitsland. Op hierdie manier is die gevreesde Westwall, die versterkingsgordel tussen Frankryk en Duitsland, omseil. Die plan was baie ambisieus en vinnige implementering was noodsaaklik vir sukses. Die Britse 30ste Leërkorps, onder leiding van luitenant-generaal Brian Horrocks, moes van die noorde van België na drie dae na Arnhem opruk, waartydens alle tussenbrûe onbeskadig in Geallieerde hande moes val. Die Amerikaanse 101ste luglanding-divisie, onder bevel van majoor-generaal Maxwell D. Taylor, het die taak gehad om die brûe tussen Eindhoven en Veghel te beveilig. Die ander Amerikaanse lugafdeling, die 82ste luglanding-divisie onder leiding van die brigadier-generaal James Gavin, is opdrag gegee om die brûe tussen Grave en Nijmegen te verower. Die Britse eerste luglanding-divisie, onder bevel van majoor-generaal Roy Urquhart, moes die brûe oor die Neder-Ryn naby Arnhem inneem. Die Poolse 1ste onafhanklike valskermbrigade, gelei deur majoor-generaal Stanisław Sosabowski, het die Britte uiteindelik ondersteun by Oosterbeek, van die suidelike oewer van die Neder-Ryn. Op 17 September het die eerste landing uit die lug sonder probleme verloop. Daar was egter onmiddellik 'n aantal terugslae. Die Britse landingsone was ver wes van Arnhem en slegs een bataljon het die brug bereik. Die Amerikaners, wat by Groesbeek geland het, kon nie dadelik die brug by Nijmegen verower nie. Die brug by Son is opgeblaas. Die XXXste Leërkorps het die aand by Valkenswaard gestop. Die nuwe brug by Son is eers op die oggend van 19 September gebou. 'n Britse pantserdivisie het onmiddellik na Nijmegen opgeruk, maar dit het geblyk dat die brug steeds nie verower is nie. Op dieselfde dag het die Britte, versterk deur nuwe landings, probeer om deur die rivier na die brug van Arnhem deur te breek, maar hulle is vernietigend afgeweer deur 'n aantal klein Duitse eenhede. Die landingsones is verloor en die oorblyfsels van die eerste luglanding-divisie is in Oosterbeek verskans. Op 20 September het die Amerikaners die Waalrivier in bote oorgesteek en die brug van Nijmegen verower. Dit het egter geblyk te laat te wees; daardie dag moes die omringde bataljon in Arnhem die brug weer prysgee. Die Poolse brigade het op 21 September in Driel geland, maar die hoop om Oosterbeek as 'n alternatiewe brughoof oor die Neder-Ryn te gebruik, was onrealisties. Die Britse offensief aldaar was besig om in duie te stort, en die toevoer via die korridor was steeds deur die Duitse flankaanvalle ontwrig. Die operasie is op 24 September gekanselleer. Gedurende die nag van 25 tot 26 September is die laaste tweeduisend soldate uit Oosterbeek oor die rivier ontruim. As gevolg van Operasie *Market Garden* is Montgomery gedwing om Zeeland vinnig te beset sodat hul toegang na die noodsaaklike hawe van Antwerpen tydens die moeilike Slag van die Scheldt verseker kon word. Die Duitsers het tyd gewen om vir die Ardenne-offensief voor te berei. Dus het die mislukking uiteindelik tot 'n vertraging van ses maande gelei wat die Geallieerde opmars in die Weste betref het. Die noorde en weste van Nederland is nie in 1944 bevry nie, en sou derhalwe deurloop onder die sogenaamde *Hongerwinter*. Bronne ------ * *A Bridge Too Far* (Cornelius Ryan, 1974) * *No Surrender at Arnhem* (Robert Peatling, 2004) * *Arnhem: Nine Days of Battle* (Chris Brown, 2014) * *De slag om Arnhem* (Antony Beevor, 2018) * *Arnhem 1944: The Airborne Battle* (Martin Middlebrook, 1994) * *All Men Are Brothers - the Polish Roll of Honour, The Battle Of Arnhem, 1944* (Andries Hoekstra, 2005)

Twee grawe: die kleiner graaf word vir kleigrond gebruik en die groter graaf vir meer sanderige grond of leemgrond. 'n **Graaf** is 'n werktuig wat ontwerp is vir om in die aarde te grawe. Die eerste grawe was uit gekerfde hout vervaardig. In die tydperk van die Sumeriërs is ystererts gebruik om 'n skerper en meer doeltreffender punt te maak. Voor die vervaardiging van metaalgrawe was die gebruik van 'n graaf nie 'n uiters doeltreffende manier om aarde te verskuif nie, maar met die koms van die ystergraaf het grootskaalse konstruksie (gepaard met die nodige aantal werkers) 'n moontlikheid geword. Die graaf se naam dui op die funksie van die graaf: om in die aarde te grawe. Die woord kan ook gebruik word om 'n hoeveelheid aan te dui ("twee grawe sand") of verwys na die lengte van 'n graafblad ("hy spit twee grawe diep"). Graafontwerpe ------------- Grawe word in verskillende groottes en vorms vervaardig, afhangende van die spesifieke funksie wat verlang word. Die algemene tuingraaf het tipies 'n lang handvatsel met 'n breë blad en het 'n vastrapplek vir die voete bo-aan (waarmee die graaf in die grond gedryf word). 'n Ierse graaf se ontwerp is baie dieselfde, maar dit het 'n minder brëeblad en dus 'n meer reghoekige vorm. Bronnelys en verwysings ----------------------- | | | | --- | --- | | | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***Shovels and spades***. | * *Hierdie artikel maak gebruik van feite en teks uit die Encyclopædia Britannica van 1911. Die bron is in die publieke domein.*

Die **Seilvintang** (*Zebrasoma desjardinii*) is 'n vis wat voorkom in die Indiese Oseaan, die Rooisee en aan die ooskus van Afrika suidwaarts tot by die noorde van KwaZulu-Natal. In Engels staan die vis bekend as die *Sailfin tang*. Identifikasie ------------- Die vis word tot 40 cm lank. Hierdie spesie het goed ontwikkelde seiltipe dorsale- en analevinne. Die volwasse vis is bruin tot grys met 'n patroon van afwissellende lig en geel strepe en kolletjies op die kante van die lyf en kop. Die dorsale- en analevinne is bedek met ligte strepe en die stertvin is donker met blou kolletjies. Die onvolwasse visse is gelerig met afwissellende donker en ligte strepe terwyl die dorsale- en analevinne vergroot is met streepmerke op. Die vis leef in tropiese strandmere en beskutte aflandige riwwe in water wat 1 tot 30 m diep is. Hulle verkies areas in die riwwe waar die koraalgroei meer welig is. Volwasse visse is alleenlopers of kom in pare voor terwyl onvolwasse visse alleenlopers en sku is. Hulle skuil in die takke van korale. Die vis vreet alge en detritus. Die spesie is seldsaam. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van visse * Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name * Lys van varswater visfamilies * Lys van visfamilies Bron ---- * *The Reef Guide: Fishes, corals, nudibranchs & other invertebrates: East & South Coasts of Southern Africa.* Dennis King & Valda Fraser. Struik Nature. 2014 ISBN 978-1-77584-018-3 | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q1661589 * ADW: Zebrasoma\_desjardinii * FishBase: 58791 * GBIF: 2379874 * iNaturalist: 180388 * ITIS: 623253 * IUCN: 178024 * NCBI: 1146995 * WoRMS: 277555 |

**Franklin Larey** word as een van Suid-Afrika se mees bekwame en luisterryke pianiste beskou. Larey is bekend om sy uitvoerings van die werke van Brahms, Mozart, Skriabin en Ravel. Larey speel dikwels solo stukke, en verskyn ook dikwels as begeleier. Hy het saam met dirigente soos Isaiah Jackson, Gabriel Chmura, Bernard Gueller, Victor Yampolsky, Christopher Dowdesville en Lesley Dunner verskyn. Die *San Jose Mercury News* het soos volg oor sy uitvoerings saam met die *San Jose Simfonieorkes* geskryf, "Toe Franklin (Larey) hom na sy sag-verweefde poësie gewend het, het die tyd stil gestaan, en die gehoor het vir wat gevoel het soos 'n ewigheid, hul asems in gewyde verwagting ingehou. Sy stadige beweging was loutere ekstase, vol selfversekerheid, en liries." Sy onderwysers sluit Gideon Slingers, Bruce Gardiner, Laura Searle, Frank Weinstock en Richard Fields in. Franklin Larey het reeds verskeie pryse gewen, insluitende eerste prys tydens die 1991 *Young Chang Internasionale Klavierkompetisie*, en derde prys tydens die 1996 *New Orleans Internasionale Klavierkompetisie*. In 2003 is 'n gesogte Fulbright Navorsingstoegif aan hom toegeken en het hy ses maande aan sy alma mater, die Universiteit van Cincinnati in-residensie spandeer. Larey het verskeie eerbewyse vir sy werk as konsertpianis ontvang, asook vir sy bydrae tot musiek in Suid-Afrika. Die Universiteit van Cincinatti se Kollege-Konservatoria van Musiek het hom geëer met die instansie se Uitgelese Alumnus Toekenning. In Suid-Afrika het hy op die Nasionale Kunsteraad gedien, 'n dokumentêre prent oor sy lewe was op televisie uitgesaai en hy het verskyn in Suid-Afrika se Menslike Wetenskappe Navorsingsraad se gepubliseerde reeks, *Living Treasure*. In 2005 was hy aangestel tot die Fakulteit van die Adamant Musiekskool in Vermont (VSA). Larey gee onderrig aan die Universiteit van Kaapstad waar hy van 2002 tot 2007 gedien het as Direkteur van die Suid-Afrikaanse Musiekkollege.

Ds. **Louis Stephanus Kruger** (distrik Bethal, 28 April 1922 – 11 Januarie 2006) was tussen 1951 en 1962 predikant in drie gemeentes van die GKSA. In sy lewensberig in die *Almanak* vir die jaar 2007 skryf ds. L.S.D. du Plessis: "Oor die werk van die Here in en deur Louis Stephanus Kruger kan ons as mense vanuit ons sondige eenvoud en beperkte begripsvermoë dalk baie vrae vra, waarvan die vernaamste sekerlik is: Waarom het die Here so 'n briljante en absoluut toegewyde dienskneg van Hom so 'n feitlik lewenslange beproewingspad laat loop?" Herkoms en opleiding -------------------- Professore en studente van die Teologiese Skool Potchefstroom, 1947. Eerste ry: B. Duvenage, G.P. Scheepers, M.J. Booyens, prof. S. du Toit, prof. W.J. Snyman, prof. J.D. du Toit, prof. J.P. Jooste, P.W. Buys, C. Hattingh, F.W. Buytendach. Tweede ry: I.J. van der Walt, J.J. van der Walt, L.S. Kruger, P.J. Opperman, J.M. Opperman, E.J.G. Norval, P.G. Geertsema, C.H. Smit, H.J. Kruger, P. Snyman, H. Pelser, P.C. Rule, M.W. van der Walt. Derde ry: Z.C. Grobler, G.L. van der Walt, A.P. Malan, B. Spoelstra, H.A. Louw, H.J. Boshoff, L.J. Buys, A.J. Pelser, W. Venter, G.H.J Kruger. Vierdejaars aan die Teologiese Skool Potchefstroom, 1950. Eerste ry: D.J. van der Walt, E.J.G. Norval, G.L. van der Walt, I.J. van der Walt, J.M. Opperman. Tweede ry: J.C. Lessing, P.J. Opperman, L.S. Kruger, C.H. Smit, H.J. Kruger. Van kleins af wat die besonderse intellek waarmee Louis Kruger ontvang het, duidelik sigbaar. Hoewel die nagevolge van polio reeds op jong ouderdom lastig begin raak het, het hy deurentyd blymoedig opgetree, was hy 'n bron van onnutsigheid in sy skoolklasse, en het hy nooit gehuiwer om ten spyte van sy verswakkende spierfunksies ouer mense te help met moeilike take nie. Ds. Du Plessis skryf van die keer toe ds. Kruger op pad êrens heen was, 'n bejaarde man 'n dak sien verf het, die dak opgeklim, die bejaarde se kwas uit sy hand geneem en die dak eers kant en klaar geverf het, voor hy verder gegaan het. Nadat hy tot die oortuiging gekom het om predikant te word, is sy begeerte hiertoe byna verydel toe medici bevind dat hy waarskynlik nie ouer as 30 jaar sou word nie, en dat die baie jare se studie hierdie prognose verder sou laat verswak. Die destydse Kuratorium het hom as gevolg hiervan ernstig afgeraai om die teologiese studie aan te pak. Gelei deur sy innerlike oortuiging, en ondersteun deur sy jeugvriendin, Nonnie Swart, het hy egter die studie met oorgawe aangepak en met groot sukses voltooi. Sy besonderse begaafdheid was so opmerklik dat hy reeds 'n beroep na die NG Kerk in Malawi ontvang het nog voor hy klaar studeer het. Gemeentebediening ----------------- Nadat hy in 1950 sy studie voltooi het, het hy vele beroepe ontvang, en is hy begin 1951 bevestig in die Gereformeerde kerk Groblersdal, as die eerste predikant in sy eerste gemeente. Kort daarna is hy en Martha Hendrina Magdalena (Nonnie) Swart getroud. Van 1954 af het hy Benoni bedien, en van 1958 tot 1962 was hy werksaam te Odendaalsrus. Weens steeds verswakkende gesondheid en ten spyte van selfs operasies en behandeling in Londen, moes hy in 1962 emeriteer. Tot in daardie stadium was hy nie net met gemeentelike werk besig nie, maar het hy ook akademies besig gebly. Skrywer ------- Sy boek *Waarom is u lid van die Gereformeerde Kerk?* was 'n blitsverkoper met heelwat herdrukke. Sy grootste bydrae tot die Gereformeerde Kerke, volgens ds. Du Plessis, was sy aandeel in die boek *Handleiding by die Gereformeerde Kerke*, "'n boek wat oor baie jare, en selfs oor kerkgrense heen, steeds deur die ernstige soeker na God se orde vir sy kerk, bestudeer word". Ná sy emeritering ----------------- Ds. Louis Kruger, sy vrou, Nonnie (gebore Swart), hul eie kinders, Theunis en Maggie, en grootmaakdogter, Esther (regs). Die Kruger-egpaar het twee begaafde kinders gekry, naamlik Maggie en Theunis, asook, terwyl hulle die Paul Kruger-kinderhuis te Linmeyer uitgebou het (naasaan die Gereformeerde kerk Klipriviersberg), Esther, wat hulle kon grootmaak soos hulle eie. Eindelik, ook weens verdere verswakkende gesondheid, moes hy ook die werk by die kinderhuis, asook enige verdere werk staak. Tog het hy op uitnodiging, al kon hy later nie meer behoorlik loop nie, steeds gepreek. Ds. Du Plessis skryf: "En wat 'n begaafde prediker was hy nie! Enigeen wat (Iees) deur die twee preekbundels van hom wat gepubliseer is, kom gou agter dat die eksegese besonder deeglik en verantwoord is, en die gedagte-opbou suiwer en boeiend. Sy preke was gevul met geestelike energie, hoewel sy liggaam vinnig agteruitgegaan het." Sy vrou, Nonnie, het op 14 Junie 1993 in 'n motorongeluk gesterf. Sy hartseer was baie groot en volgens ds. Du Plessis het hy eintlik nooit ophou rou oor haar nie. Intussen het ds. Kruger se eie gesondheid so agteruitgegaan dat hy later 24 uur per dag versorg moes word. Sy versorgers, Miena en Pienkes, "het hierdie werk blymoedig en deeglik gedoen", skryf ds. Du Plessis, "terwyl hy hulle, met sy goeie verstand wat hom tot die einde bygebly het, in die Gereformeerde leer ingelei het. Waardering ---------- Ds. Du Plessis skryf: "Waarom die Here so 'n begenadigde dienskneg van Hom so 'n onverstaanbaar moeilike lewenspad laat loop het? Ons weet nie. Maar vir wyle ds. LS Kruger, wat alles gegee en opgeoffer het in diens van die Here en sy ewige evangelie, was dit wat die Here sê in 2 Korintiërs 4:16-18 die vreugde waaraan hy deurentyd vasgehou het." Bronne ------ * (af) Du Plessis, ds. L.S.D. in Vogel, ds. W. et al. 2006. *Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 20074.* Potchefstroom: Administratiewe Buro.

***Opera buffa*** (Italiaanse uitspraak:ˈɔːpera ˈbufːa; "komiese opera", meervoud: *opere buffe*) is 'n tipe operagenre. Dit is aanvanklik gebruik as 'n informele beskrywing van Italiaanse komiese operas; wat wisselend deur hul outeurs geklassifiseer is as *commedia in musica*, *commedia per musica*, *dramma bernesco*, *dramma comico* en *divertimento giocoso*. Derhalwe het die genre verskeie benamings verkry. Dit word veral geassosieer met gebeure en ontwikkelinge in Napels in die eerste helfte van die 18de eeu, toe dit gewild geword het in Rome en Noord-Italië; *buffa* is aanvanklik gekenmerk deur alledaagsheid, plaaslike dialekte en eenvoudige vokale skryfwerk (die *basso buffo* is die geassosieerde stemtipe). Die hoof vereiste is 'n duidelike uitspraak en frasering. *The New Grove Dictionary of Opera* beskou *La Cilla* (musiek deur Michelangelo Faggioli, teks deur Francesco Antonio Tullio, 1706) en die komponiste Luigi Ricci en Federico Ricci se *Crispino e la comare* (1850) as onderskeidelik die eerste en laaste verskyning van die genre, hoewel die term soms ook op nuwer werk toegepas word (byvoorbeeld Ernst Krenek se *Zeitoper* *Schwergewicht*). Hoogtepunte in die geskiedenis daarvan is die ongeveer 80 libretti deur Carlindo Grolo, Loran Glodici, Sogol Cardoni en verskeie ander anagramme van Carlo Goldoni, die drie Mozart/Lorenzo Da Ponte werke, en die komedies van Gioachino Rossini en Gaetano Donizetti. Soortgelyke vreemde genres soos *opéra comique* of *Singspiel* verskil daarvan, met gesproke dialoog in die plek van *recitativo secco*, alhoewel een van die die mees invloedryke voorbeelde; Pergolesi se *La serva padrona,* (wat 'n intermezzo en nie *opera buffa* is nie) aanleiding gegee het tot die *querelle des bouffons* in Parys as synde 'n aanpassing daarvan sonder resitatiewe. Opéra bouffon ------------- Opéra bouffon is die Franse term vir die Italiaanse genre van opera buffa (komiese opera) wat in die 18de-eeuse Frankryk opgevoer is, hetsy in die oorspronklike taal of in die Franse vertaling. Dit is ook toegepas op oorspronklike Franse opéras comiques met Italiaanse of ietwat klugtige storielyne. Die term is later ook gebruik deur Jacques Offenbach vir vyf van sy operettes (*Orphée aux enfers*, *Le pont des soupirs*, *Geneviève de Brabant*, *Le roman comique* en *Le voyage de MM. Dunanan père et fils*), en is somtyds verwar met die Franse opéra comique en opéra bouffe. Geskiedenis ----------- Alessandro Scarlatti, een van die eerste belangrike komponiste van *opera buffa* Strokiesprent karakters was tot die vroeë 18de eeu deel gewees van opera, toe *opera buffa* begin verskyn het as 'n aparte genre. 'n Vroeë voorloper daarvan was die opera-komedie *Il Trespolo tutore* uit 1679 deur Alessandro Stradella. *Opera buffa* was 'n parallelle ontwikkeling tot *opera seria*, en het ontstaan in reaksie op die sogenaamde eerste hervorming van Apostolo Zeno en Metastasio. Dit was deels bedoel as 'n genre waarmee die gewone man homself makliker kon vereenselwig. Terwyl *opera seria* vermaak was wat vir beide konings en adel bedoel was, was *opera buffa* gemaak vir gewone mense met meer algemene belangstellings en probleme. Hoogdrawende en gekunstelde taal is oor die algemeen vermy ten gunste van dialoog waarmee die laer klasse hulle kon vereenselwig, dikwels in die plaaslike dialek of volkstaal, en die gebruiklike karakters is dikwels afgelei van dié van die Italiaanse *commedia dell'arte*. In die vroeë 18de eeu het strokiesprent-opera's as kort, eenbedryf tussenspele bekend as intermezzi verskyn wat uitgevoer is tussen die optredes van *opera seria*. Daar bestaan egter ook selfstandige operatiese komedies. *La serva padrona* (1733) van Giovanni Battista Pergolesi (1710–1736), is die enigste intermezzo wat vandag nog met enige reëlmaat uitgevoer word, en is 'n uitstekende voorbeeld van die styl. *Lo frate 'nnamorato*(1732) en *Il Flaminio*(1735), ook van Pergolesi, is voorbeelde van die' drie-bedryf *commedia per musica*. Behalwe vir Pergolesi, was die eerste groot komponiste van *opera buffa* Alessandro Scarlatti, Nicola Logroscino en Baldassare Galuppi, wat almal in Napels of Venesië gebaseer was. Die belang van *opera buffa* het gedurende die Romantiese era verminder. In die era was die vorms vryer en minder uitgebrei as in die ernstige genre en was die stelgetalle gekoppel deur *recitativo secco*, die uitsondering daarop synde Donizetti se *Don Pasquale* van 1843 te wees. Met Rossini is 'n standaard verspreiding van vier karakters bereik: 'n prima donna-soubrette (sopraan of mezzo); 'n ligte, liefdevolle tenoor; 'n basso-cantante of bariton wat liriese, meestal ironiese uitdrukkings gehad het; en 'n basso buffo wie se vokale vaardighede, wat grotendeels beperk is tot duidelike artikulasie of uitspraak, ook moes uitbrei na die bariton vir doeleindes van die komiese duette in die werk. Die soort komedie kon wissel, en die omvang was groot: van Rossini se *Barbier van Sevilla* van 1816, wat suiwer komies is, tot Mozart se *Die huwelik van Figaro* van 1786 wat drama en patos bygevoeg het. Nog 'n voorbeeld van wat romantiese 'opera buffa' genoem kan word, is Donizetti se *L'elisir d'amore* van 1832. Verhouding tot en verskille van *opera seria* --------------------------------------------- Terwyl *opera seria* oor gode en antieke helde handel, en slegs af en toe komiese tonele bevat, bevat *opera buffa* 'n groot aantal komiese tonele, karakters en storielyne wat afspeel in 'n kontemporêre omgewing. Die tradisionele model vir *opera seria* het drie bedrywe gehad, met ernstige onderwerpe in mitiese omgewings, soos hierbo vermeld, en met gebruikmaking van hoë stemme (beide sopraan en *castrati*) vir die hoofkarakters, en dikwels selfs vir monarge. In teenstelling daarmee was die model wat gewoonlik vir *opera buffa* gegeld het twee bedrywe (soos die *Barbier van Sevilla*), met komiese tonele en situasies soos vroeër vermeld en gebruikmaking van die laer manlike stemme tot uitsluiting van die *castrati*. Dit het gevolglik gelei tot die skepping van die kenmerkende *basso buffo*, te wete 'n spesialis wat die middelpunt was van die grootste deel van die komiese aksie. ('n Bekende *basso buffo*-rol is die karakter *Leporello* uit Mozart se *Don Giovanni*).

Foto van Ferron **Louis Ferron** (gebore as **Karl Heinz Beckering**; 4 Februarie 1942 – 26 Augustus 2005) was 'n Nederlandse romansier en digter. Biografie --------- Beckering was die buite-egtelike kind van 'n Duitse soldaat en 'n kelnerin van Haarlem. Sy vader het die seun na Duitsland geneem, en toe die vader kort voor die einde van die Tweede Wêreldoorlog sneuwel, is Beckering in Bremen grootgemaak as die stiefkind van sy vader se weduwee. Na die oorlog het hy teruggekeer na Nederland, waar hy hernoem is na Aloysius (Louis) Ferron. Hy is grootgemaak deur sy moeder se ouers, maar het ook by aanneemouers en in kinderhuise gewoon. Aanvanklik wou hy graag 'n skilder word; op 18 jaar is hy getroud (met 'n dogter van die skryfster Lizzy Sara May). Sy vrou het hom aangemoedig om 'n skrywer te word. Ferron se literêre buiging was 'n stel gedigte getiteld "Kleine Krijgskunde" wat verskyn het in die Mei 1962 uitgawe van die literêre tydskrifjoernaal *Maatstaf*. Die tydskrifjoernaal het ook in Augustus 1965 sy kortverhaal "Ergens bij de grens." gepubliseer. Sy eerste boeklengte publikasie was die poësiebundel *Zeg nu zelf, is dit ontroerend?*, wat gepubliseer is in 1967. In 1974 het hy 'n tweede bundel poësie gepubliseer getiteld *Grand Guignol*. Na hierdie publikasie het hy hoofsaaklik prosawerk gepubliseer—waarvoor hy die bekendste is. Ferron het ook James Baldwin en Vladimir Nabokov se werke vertaal. Ferron is aan dermkanker dood, drie dae nadat hy die eerste afskrif van sy laaste roman, *Niemandsbruid,* ontvang het. Temas ----- Ferron se werk bevat onderwerpe wat ook gevind kan word in die werke van Friedrich Nietzsche en Sigmund Freud; hy is beïnvloed deur Thomas Bernhard en veral deur Louis-Ferdinand Céline. In sy romans ontmasker Ferron ideologieë en romantiese verbeeldings ten einde die chaos van begeerte en geheime formele gebruike te ontsyfer. 'n Aantal kritici het sy werk as postmodernisties getipeer, inaggenome sy voorstelling van die realiteit as onbegrypbaar. In *Turkenvespers* (1977) weet die protagonis ('n onbetroubare verteller om mee te begin) byvoorbeeld nie meer of hy by homself op onafhanklike wyse bestaan nie, en of hy maar slegs 'n akteur is in die verbeelding van 'n perverse rolprentregisseur. In sy behandeling van geskiedkundige onderwerpe tematiseer Ferron ook 'n ietwat onduidelike realiteit. Veral die Duitse historiografie het hom gefassineer. Die romans Gekkenschemer, Het stierenoffer en De keisnijder van Fichtenwald word dikwels beskou as sy "Teutoniese trilogie," en is in 'n enkelvolume gepubliseer in 2002. Pryse ----- * Multatuli-prys, 1977, *De Keisnijder van Fichtenwald of de Metamorfose van een Bultenaar* * AKO Literatuur-prys, 1990, *Karelische nachten* * Ferdinand Bordewijk-prys, 1994, *De walsenkoning* * Constantijn Huygens-prys, 2001, vir sy volledige oeuvre

Novi Sad nadat dit in 1999 deur NAVO gebombardeer is. **Operasie Allied Force** was 'n NAVO militêre operasie teen die Federale Republiek Joego-Slawië tydens die Kosovo-oorlog. Dit het geduur van 23 Maart tot 10 Junie 1999 waartydens beide militêre en burgerlike teikens soos brûe en geboue gebombardeer is. Trosbomme is onder meer hiervoor gebruik. In totaal was daar tussen 500 en 570 burgerlike ongevalle. Agtergrond ---------- Na die verbrokkeling van die Sosialistiese Federale Republiek Joego-Slawië vroeër in die 1990's, het spanning in Kosovo tussen etniese Albanese en die Serwiese weermag van die oorblywende Federale Republiek Joego-Slawië vinnig toegeneem in 1998. Serwiese soldate het betogings gewelddadig opgebreek en burgerlikes toenemend geïntimideer. In reaksie hierop het die Kosovo Bevrydingsleër (UÇK) die militêre personeel met guerrilla-aksies aangeval. Die Verenigde Nasies het met 'n formele oplossing vorendag gekom. Resolusie 1160 het die beëindiging van alle vyandelikhede en die begin van 'n politieke proses om geskille en eise tussen die partye te besleg, geëis. Dit is deur die betrokke partye geïgnoreer. Die Serwiërs en die UÇK het hul onderlinge stryd verskerp. Binne 'n paar maande is honderde burgerlikes dood en meer as 300 000 verplaas. Op 23 September 1998 het die VN resolusie 1199 aangeneem. Dit het 'n beroep op die partye gedoen om alle gevegte te staak en het gepaardgegaan met die aankondiging van moontlike sanksies. Daar was geen reaksie hierop nie. Terselfdertyd het die Noord-Atlantiese Raad  ingestem om Operation Determined Force (ODF) te aktiveer om Europese standvastigheid in die afwesigheid van VN-besluitneming te demonstreer. ODF het beperkte lugaanvalle op militêre teikens toegelaat en ook moontlike uitbreiding van aksies toegelaat as daar geen reaksie was nie. Daar is vinnig opgetree; vliegtuie van 12 NAVO-lande was rondom die Balkan gestasioneer en 14 lande het logistieke ondersteuning verskaf. Op 27 Oktober 1998 is meer as 300 vliegtuie by basisse in Frankryk, Duitsland, Griekeland, Italië en Engeland ontplooi, asook op vliegdekskepe in die Adriatiese See. Onder hierdie druk het Serwië en Montenegro president Milosevic op 15 Oktober 1998 ingestem tot 'n wapenstilstand, onttrekking van die weermag uit Kosovo en die internasionale verifikasie hiervan. NAVO en die Organisasie vir Veiligheid en Samewerking in Europa (OVSE) het daarna 'n ooreenkoms met Serwië en Montenegro onderteken. Bronne ------ * Bacevich, Andrew J.; Cohen, Eliot A. (2002). *War Over Kosovo: Politics and Strategy in a Global Age*. Columbia University Press. ISBN 978-0-23150-052-4. * Cox, Sebastian; Gray, Peter (2002). *Air Power History: Turning Points from Kitty Hawk to Kosovo*. Psychology Press. ISBN 978-0-7146-8257-0. * Daalder, Ivo H.; O'Hanlon, Michel E. *Winning Ugly: NATO's War to Save Kosovo* (Brookings Institution Press, 2000). online * Hosmer, Stephen T. (2 Julie 2001). *The Conflict Over Kosovo: Why Milosevic Decided to Settle When He Did*. Rand Corporation. ISBN 978-0-8330-3238-6. * Krieger, Heike (2001). *The Kosovo Conflict and International Law: An Analytical Documentation 1974–1999*. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80071-6. * Lambeth, Benjamin S. (2001). NATO's Air War for Kosovo: A Strategic and Operational Assessment (Report). Santa Monica, CA: RAND Corporation. ISBN 0-8330-3050-7. . * Macdonald, Scott (2007). *Propaganda and Information Warfare in the Twenty-First Century: Altered Images and Deception Operations*. Routledge. ISBN 9781135983512. * McCormack, Timothy (2006). McDonald, Avril; McCormack, Timothy (reds.). *Yearbook of International Humanitarian Law – 2003*. The Hague: T.M.C. Asser Press. ISBN 978-90-6704-203-1. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * LCCN: sh00005293 * NARA: 10666432 |

Ds. **Francois (Frans) Maritz** (13 April 1946 in Harare – 23 Februarie 2003 tussen Beatrice en Harare) was leraar in die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Hy was 'n leier in die Sinode van Midde-Afrika en ’n sleutelfiguur in laasgenoemde se inskakeling in 2003 by die Sinode van Noord-Transvaal (nou Noordelike Sinode). Ook was hy ’n steunpilaar vir al die lidmate in Zimbabwe in die moeilike tye wat hulle in die jare voor sy dood beleef het. Dat hy so skielik deur ’n motorongeluk weggeruk is, was ’n uiters gevoelige slag vir die kerk. Kinderjare ---------- Maritz is op 13 April 1946 in Harare gebore, een van die min leraars in Midde-Afrika wat binne die sinodale gebied gebore is. Sy vader was Solomon Ignatius Maritz, ’n telefooningenieur, en sy moeder Johanna Sophia van der Walt, ’n onderwyseres. Hy ontvang sy skoolopleiding aan die Laerskool Hillside Bulawayo (1952-1956), Fort Victoria (1956-1959) en die Hamiltonskool in Bulawayo (1959-1964). Op skool het hy in debat en drama uitgeblink en was redakteur van die skoolblad in sy laaste jaar. Opleiding --------- Vir sy teologiese studie gaan hy van 1965 tot 1972 na die Kweekskool op Stellenbosch. Hy behaal die grade B.A. (1967), B.A. (Hons.) (in Klassieke Tale (1969), B.Th. (1971) en ’n Lisensiaat Teologie (1972). In 1985 voltooi hy die M.Th.-graad. Sy verhandeling het gegaan oor "Die boodskap van die Hebreërs". As student het hy opgetree as tydelike dosent in Klassieke Tale aan Universiteit Stellenbosch (1968) en Wes-Kaapland (1969-'71) en later by die Universiteit van Fort Hare (1976), Predikant --------- Maritz is in 1973 gelegitimeer en sy eerste gemeente was Cradock waar hy in 1973 georden en bevestig is. Hier het hy die gevolge van die Visriviervloed van Maart 1974 beleef (hy was met verlof in Zimbabwe toe dit gebeur het) en moes hy die pastorie ontruim. Twee maande later is sy medeleraar, ds. J.L. Nel, oorlede en moes hy vir meer as 'n jaar die groot gemeente alleen bedien. Op 30 Desember 1971 tree hy in die huwelik met Jessie Anne Yeld, wat dosent in Latyn en Klassieke Kultuur aan die Universiteit van Stellenbosch was. Hulle het tussen 1973 en 1982 drie dogters en twee seuns gehad. Vanaf 1984 tot 2006 was sy dosent aan die Universiteit van Zimbabwe waar sy in 2000 haar D.Phil. verwerf het. In Zimbabwe ----------- In 1976 keer Maritz met sy vrou en drie dogters na Zimbabwe terug toe hy leraar word van die pasgestigte Que Que. Hier beleef hy die uittig van lidmate in die aanloop tot die land se onafhanklikwording in 1980. In 1982 word hy benoem as saakgelastigde van die Sinode van Midde-Afrika en was hy ook die Sinode se ex officio skriba. In dié amp is hy by talle sinode-kommissies betrek, byvoorbeeld die Kerkkantoorkommissie, skriba van die Moderatuur en die Sinodale Kommissie, Beheerraad van Huis Vergesig (enigste NG tehuis vir bejaardes in Midde-Afrika), Argiefkommissie van Transvaal en Midde-Afrika, lid en tesourier van die Raad van die Bybelgenootskap van Zimbabwe, dagbestuur van die Zimbabwiese Raad van Kerke, lid van die Subkommissie vir Geregtigheid, Vrede en Versoening en lid van die Algemene Fondsekommissie en Algemene Sinodale Kommissie van die Algemene Sinode. Hy was ook ’n flukse medewerkers van die *Kerkbode*, o.a. by die Wereld Raad van Kerke se vergadering in Harare, en het oral in Zimbabwe preekbeurte waargeneem. Afsterwe -------- Dit was juis in Februarie 2003 op pad terug van ’n diens op Beatrice (suid van Harare) saam met sy vrou ná hy ’n nagmaaldiens daar waargeneem het dat ’n bus van voor gekom het, ’n ander bus wou verbysteek en hulle motor getref het. Hy is op slag dood. Jessie het ernstige harsingskudding opgedoen, maar oorleef. Sy het genoegsaam herstel om sy begrafnis by te woon, waaraan die hele gesin deelgeneem het. Hy is in die Pioneer Cemetery in Remembrance Drive in Harare begrawe. Die diens is waargeneem deur ds. Dion van Dyk, moderator van Midde-Afrika, en deelnemingsboodskappe is van die hele ekumeniese gemeenskap in die land oorgedra. Van Dyk het daarop gewys dat Maritz, buiten sy praktiese dienslewering as saakgelastigde, die Here met sy hele lewe verheerlik het. Hy het steeds probeer om horisonne te verbreed en deur grense te breek, omdat hy geglo het dat almal een is in God. Hy het ’n oop hart vir andere gehad. Bron ---- * Gaum, Frits, 2003. *Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerk 2004*. Wellington: Tydskriftemaatskappy van die Nederduitse Gereformeerde Kerke.

'n Diagram met die plooidal en -rug aangedui. 'n **Plooirug** of **antiklien** (Engels: *anticline*) is in struktuurgeologie ’n plooi met die oudste lae nader aan die plooi-as, of middel van die struktuur, terwyl die plooidal die omgekeerde van die plooirug is. Struktuurgeologie ----------------- In geologie is daar selde eenvoudige gevalle, en talle moontlike variasies. In gevalle waar die relatiewe ouderdom van die verskillende lae onbekend is, of die jonger lae in 'n sinkdal na onder lê en die ouer lae na bo, word die struktuur 'n antivorm genoem. Dit vind gewoonlik plaas waar die gelaagdheid vanweë tektoniese kragte omgekeer word. Ekonomiese belang ----------------- Antikliene en antivorme is van groot belang in veral die olie en gasbedryf. In hierdie bedryf is daar twee goed nodig om olie en gasafsettings te vorm: * bron van die olie/gas * 'n ondeurdringbare geologiese struktuur om hierdie olie en/of gas vas te vang. Dit is in die tweede gedeelte waar antikliene / antivorms van groot belang is, aangesien antikliene wat uit ondeurdringbare gesteentes bestaan, die gas en olie verhoed om te ontsnap, en dus teikens van eksplorasie word. Voorbeelde ---------- Van die beste voorbeelde van plooirûe en -dalle in Suid-Afrika kan in die Kaapse Plooiberge waargeneem word, wat vanaf die verre weste van die land tot in die Oos-Kaap strek. Plooiing in die Kaapse Plooiberge gesien in 'n padsnit in die Oos-Kaap. Sien ook -------- * Monoklien * Plooidal * Geologiese plooiing

’n Franse plakkaat oor die oorlog. Die **Frans-Hova-oorloë** of **Frans-Malgassiese Oorloë** is twee Franse militêre ingrypings in Madagaskar tussen 1883 en 1896 waartydens die regerende monargie van die Koninkryk Imerina omvergewerp is. Dit het gelei tot die kolonisering van die eiland. Hova verwys na ’n klas in die Merina se sosiale struktuur. Agtergrond ---------- Europese koloniale magte, veral Brittanje en Frankryk, het ambisies gehad om beheer te verkry oor Madagaskar, ’n ryk eiland van strategiese belang met betrekking tot die deurgangsroete per see na Indië. Die Koninkryk Imerina het verskeie pogings deur albei Europese magte gefnuik om in die 19de eeu beheer oor die gebied te kry. Die verdediging van die eiland is vergemaklik deur sy grootte en die afwisseling van die terrein, die nasie se georganiseerde militêre en regeringstrukture en die voorkoms van tropiese siektes. Die eerste belangrike Europese invloed was met die aankoms van ’n paar sendelinge van die Londense Sendinggenootskap in 1820 in die hoofstad, Antananarivo, tydens die bewind van Radama I. Hy het hulle genooi om skole te vestig en die vrye Merina-bevolking te leer lees en skryf. Ná ’n paar jaar nadat koningin Ranavalona I die troon in 1828 bestyg het, het die groeiende Christelike bevolking al hoe ongewilder geraak. Sy het die Christelike geloof verbied, verskeie Franse aanvalle afgeweer en dit reggekry om die Europese teenwoordigheid op die eiland te verminder. Ná Ranavalona se dood het haar seun haar in 1861 opgevolg as koning Radama II. As prins het hy reeds ’n ooreenkoms, die Lambert-charter, met die Fransman Joseph-François Lambert aangegaan vir die ontginning van die eiland se hulpbronne. Die Franse regering het ook ’n brief gekry waarin die prins glo militêre hulp gevra het om sy ma van die troon af te sit. Die oorsprong van die brief word betwis, en die Britte het beweer dit is geskryf deur ’n ander Fransman op die eiland, Jean Laborde, om Franse militêre aksie op die eiland te steun, veral omdat dit in Frans geskryf is, ’n taal waarin Radama nie kon skryf nie. Ná ’n kort bewind is Radama in 1863 in ’n staatsgreep verwurg. Sy weduwee, Rasoherina, is deur eerste minister Rainivoninahitriniony op die troon geplaas op voorwaarde dat die absolute mag van die monarg eindig en die grootste deel van die mag na die eerste minister gaan. Rainivoninahitriniony se despotimse het daartoe gelei dat hy met sy jonger broer, Rainilaiarivony, vervang is totdat Frankryk Antananarivo 30 jaar later verower het. Rainilaiarivony en die daaropvolgende koninginne, Ranavalona II en Ranavalona III, wou die soewereiniteit van die eiland beskerm. Die Merina-monargie het die Lambert-charter nietig verklaar op grond daarvan dat die prins nie die reg gehad het om die koninkryk weg te gee terwyl Ranavalona nog regeer het nie. Met die hulp van Brittanje en die VSA het die Merina-monargie hard probeer om met die Franse te onderhandel, maar Frankryk het aangedring op die volle voorwaardes van die charter. Dit het hulle die nodige dekmantel gegee om militêr in te gryp. Dit het tussen 1883 en 1895 in vlae gebeur. Eerste Frans-Hova-oorlog ------------------------ Frankryk het Madagaskar in 1883 binnegeval in ’n poging om die gekanselleerde konsessies te herstel. Die oorlog het geëndig met die ondertekening van die Verdrag van Tamatave in Januarie 1886. Madagaskar het Antsiranana aan die noordkus aan Frankryk afgestaan en ’n groot boete betaal. Dit het Frankryk mag oor die Malgassiese buitelandse beleid gegee en hulle het al hoe groter beheer oor die gebied uitgeoefen. Tweede Frans-Hova-oorlog ------------------------ Die Franse land by Majunga, Mei 1895. Die voorwaardes is nie heeltemal deur Rainilaiarivony erken nie. Die situasie het verander toe die Britte in September 1890 ’n Franse protektoraat op Madagaskar erken in ruil vir eindelike Britse beheer oor Zanzibar en ’n algemene definisie van invloedsfere in Afrika. Met die opening van die Suezkanaal het die strategiese belangrikheid van Madagaskar afgeneem. Frankryk was egter vasbeslote om ’n volle protektoraat te vestig en op 12 Desember 1894 het hulle besit van Tamatave geneem. In die laaste week van September 1895 is ’n aanval op die hoofstad geloods. Merina-soldate in 1896. Die Franse het die stad op 1 Oktober verower en koningin Ranavalona III het ’n verdrag onderteken wat Madagaskar in 1896 ’n volle protektoraat van Frankryk gemaak het. Einde van die Merina-monargie ----------------------------- Ranavalona en haar kabinet is aanvanklik toegelaat om op die eiland te bly as seremoniële leiers. ’n Opstand, die Menalamba-rebellie, het egter feitlik dadelik uitgebreek. Dit is ’n jaar later onderdruk. Frankryk het die koningin in 1897 van die troon gesit en na Réunion verban. Hulle het die 103 jaar oue Koninkryk Imerina afgeskaf en ’n militêre regering ingestel. Bronne ------ * The Quarterly Review, Vol. 184, pp. 246-269

**Frans-Guyana** (Frans: *Guyane française* [ɡɥijan fʁɑ̃sɛz] of *La Guyane*, Frans-Guyana Kreool: *laGwiyann*) is 'n oorsese département (Frans: *département d'outre-mer, of DOM*) van Frankryk geleë aan die noordelike kus van Suid-Amerika. As deel van Frankryk is Frans-Guyana ook deel van die Europese Unie se grondgebied, word die euro as geldeenheid gebruik en geniet inwoners dieselfde regte as alle ander Franse burgers. Frans-Guyana verkies twee *députés* en een senator tot die *Assemblée Nationale* in Parys en word in die Europese parlement in Straatsburg verteenwoordig. Geskiedenis ----------- Historiese kaart van Frans-Guyana deur Jacques-Nicolas Bellin (1703–1772) in 1763 Skets uit die begin van die 19de eeu van die hawe by îles du Salut aan die kus van Frans-Guyana naby Kourou 'n 18de eeuse skets van Kourou Frans-Guyana is oorspronklik deur 'n aantal inheemse Amerikaanse volke bewoon. In die 17de eeu is die gebied deur Frankryk gekoloniseer. Die eerste Franse ekspedisie na Guyana het in 1604 plaasgevind. Dit sou egter 'n aantal dekades neem voor Franse beheer oor die gebied gevestig is. Franse vestiging was aanvanklik op die eiland Cayenne toegespits. Cayenne is van die res van die vasteland geskei deur 'n aantal riviere en riviermondings. In 1664 het 'n Franse maatskappy daarin geslaag om Cayenne van Nederlandse setlaars te buit. Die Franse sou die eiland egter weer drie jaar later aan 'n Engelse mag verloor. Eers in 1676 slaag Frankryk daarin om volledig van Cayenne en die omliggende kus besit te neem. Die hoof vestigingsmeganisme in Frans-Guyana was die aanlê van plantasies wat arbeidsintensief was. Om die rede is slawe uit Afrika ingevoer. Die slawebevolking het gou die grootste deel van die bevolking uitgemaak. In 1763 is 'n poging deur die Franse regering aangewend om grootskaalse Europese migrasie na Kourou te bewerkstellig. Sowat 12 000 Europeërs is binne 'n paar maande na die kolonie gestuur. 7 000 sou egter aan malaria en geelkoors omkom en die res moes gerepatrieer word. Ná die Franse Rewolusie is die slawe in 1794 vrygestel. Dit sou egter 'n kortstondige vryheid wees aangesien hulle weer in 1802 *verslaaf* is. In 1809 beset Portugal, met Engelse ondersteuning, Frans-Guyana. Franse beheer is vyf jaar later in terme van die Verdrag van Parys herstel. In 1842 is slawerny finaal in die Franse Ryk beëindig. Voormalige slawe het die plantasies verlaat om bestaansboerdery te bedryf en die plantasiestelsel het in duie gestort. Plantasie-eienaars en koloniale amptenare het sonder veel sukses gepoog om huurarbeiders uit Afrika, Indië, China en Madeira te lok. In 1852 is 'n strafkolonie gestig wat tot in tot 1951 diens sou doen. Beroemde gevangenes wat hier aangehou is sluit Alfred Dreyfus en *Papillon* in. Baie gevangenes sou sterf insluitend 7 600 van die 18 000 wat in die eerste vyftien jaar na die kolonie verban is. Die teenwoordigheid van die strafkolonie het afbreuk gedoen aan die beeld wat die kolonie gehad het en te same met die reputasie dat dit nie geskik is vir Europese bewoning nie soos deur die mislukte Kourou vestiging poging beklemtoon, het verhoed dat noemenswaardige immigrasie plaasgevind het. In die 1850's en 1860's het die ontdekking van goud tot 'n goudstormloop gelei wat wel duisende immigrante uit naburige gebiede gelok het. In die laat 19de eeu het 'n grensgeskil met Brasilië ontstaan oor 'n groot stuk woudgebied. Die voorval het gelei tot die kortstondige bestaan van die pro-Franse onafhanklike staat Counani in die bestrede gebied en gevegte tussen setlaars voordat die geskil hoofsaaklik in Brasilië se guns besleg is ná bemiddeling deur die Switserse regering. Tydens die Tweede Wêreldoorlog het die plaaslike administrateurs ná die val van Frankryk, ten spyte van sterk plaaslike gevoel ten gunste van die Vrye Franse beweging onder Generaal Charles de Gaulle, besluit om getrouheid aan die pro-Duitse Vichy regering van Maarskalk Henri Pétain te sweer. Op 18 Maart 1943 is die Vichy-georiënteerde owerheid egter uitgeset deur 'n pro-Geallieerde komitee wat deur die Franse militêre magte en die meerderheid van die bevolking ondersteun is. Op 19 Maart 1946 het Frans-Guyana 'n oorsese departement van Frankryk geword waarmee die koloniale status van die gebied opgehef is. In die 1970's het Hmong-vlugtelinge uit Laos hulle in die gebied gevestig. Die eerste groep van 45 Hmong het in 1977 in Cayenne aangekom waarna hulle na 'n nuwe stuk grond in die Amazonewoud geneem is wat hulle Cacao genoem het. Byna 2 000 Hmong het hulle mettertyd in Frans-Guyana gevestig. Alhoewel die Hmong steeds slegs ongeveer 1% van die bevolking uitmaak, beheer hulle vandag ongeveer 70% van die gebied se landbou. In die 1970's en 1980's het 'n onafhanklikheidsbeweging momentum gekry. Betogings deur onafhanklikheidsgesindes het mettertyd al hoe meer luidrugtig geraak. Betogings in 1996, 1997 en 2000 het almal op geweld uitgeloop. Die land se ligging in Suid-Amerika maak dit geskik as basis vir Franse troepe sou die land ooit 'n behoefte aan so 'n basis hê. Regering, Administrasie en politiek ----------------------------------- Die stadsaal in Cayenne Frans-Guyana is as deel van Frankryk ook deel van die Europese Unie, die grootste deel buite Europa, met een van die langste EU eksterne grens. Te same met die Spaanse enklaves in Afrika, Ceuta en Melilla, is dit een van slegs drie EU gebiede buite Europa wat nie 'n eiland is nie. Die staatshoof van Frans-Guyana is die President van die Franse Republiek wat 'n Prefek (Frans: *Préfet*) as sy verteenwoordiger aan stel. Daar is twee wetgewende liggame: die 19-lid *Conseil Général* en die 34-lid *Conseil régional de Guyane*, beide verkose. Frans-Guyana het twee députés en een senator in die *Assemblée Nationale* in Parys en word in die Europese parlement in Straatsburg verteenwoordig. Frans-Guyana is tradisioneel polities konserwatief maar die sosialiste party het onlangs veld gewen. Hoewel baie inwoners ten gunste van groeter outonomie is, is baie mins mense ten gunste van algehele afhanklikheid. 'n Chroniese aangeleentheid waarmee Frans-Guyana belas is, is die instroming van onwettige immigrante en klandestiene gouddelwers uit Brasilië en Suriname. Die grens tussen die département en Suriname wat die onderwerp van 'n grensgeskil met Suriname is, word gevorm deur die Maronirivier wat deur digte reënwoude vloei en moeilik is om deur die *Gendarmerie nationale* en die Franse Vreemdelegioen te patrolleer. Kwik wat in die delwery gebruik word in die rivier gestort wat tot geweldige ekologiese skade lei insluitend die vergiftiging van vis wat 'n stapelvoedsel van die inheemse Indiaanse bevolking is. Die gouddelwery het ook gelei tot malaria en VIGS, smokkelary, en moorde wat plaasvind as deel van gevegte tussen wedywerende bendes. Frans-Guyana word verdeel in 2 departmentele arrondissements, 19 kantons en 22 communes: | | | | | | --- | --- | --- | --- | | Arrondissement vanSaint-Laurent-du-Maroni | Arrondissement vanCayenne | 1. Awala-Yalimapo 2. Mana 3. Saint-Laurent-du-Maroni 4. Apatou 5. Grand-Santi 6. Papaïchton 7. Saül 8. Maripasoula | 9. Camopi 10. Saint-Georges 11. Ouanary 12. Régina 13. Roura 14. Saint-Élie 15. Iracoubo 16. Sinnamary 17. Kourou 18. Macouria 19. Montsinéry-Tonnegrande 20. Matoury 21. Cayenne 22. Remire-Montjoly | Geografie --------- Die Maripa-waterval in die Oyapockrivier soos gesien uit Frans-Guyana. Brasilië is oorkant die rivier. Kaart van Frans-Guyana Alhoewel Frans-Guyana kultureel verwant is aan die Frans-sprekende gebiede van die Karibiese gebied word Frans-Guyana nie as deel daarvan beskou nie aangesien die Karibiese See heelwat verder Wes geleë is. Frans-Guyana is in die ekwatoriale woud gedeelte van Suid-Amerika geleë. Frans-Guyana bestaan uit drie hoof geografiese gebiede: 'n plat moerassige kusstrook, die *terres basses* waar die meeste mense woon, 'n breë sentrale plato wat bedek is met digte byna ontoeganklike reënwoud, en die *terres hautes*, of hoogland, wat geleidelik tot by die beskeie Tumac-Humac berge aan die Brasiliaanse grens styg. Frans-Guyana se hoogste piek is Bellevue de l'Inini (851 m). Ander berge sluit in Mont Machalou (782 m), Pic Coudreau (711 m) en Mont St Marcel (635 m), Mont Favard (200 m) en Montagne du Mahury (156 m). Verskeie klein eilandjies word langs die kus aangetref insluitende die drie Iles du Salut eilande wat Devil's Island en die afgeleë Ile de Connetable insluit. Frans-Guyana word van Brasilië geskei deur die Tumuc-Humac bergreeks in die suide en die Oyapockrivier in die ooste. Die Maroni-, Litani, en Lawariviere dui die grens met Suriname in die weste aan. Die Barrage de Petit-Saut hidroëlektriese dam in die noorde van Frans-Guyana vorm 'n mensgemaakte meer en verskaf elektrisiteit. Die klimaat van Frans-Guyana is tropies met 'n gemiddelde jaarlikse temperatuur van 26,7° C. Koel seebriese het 'n matigende invloed in die kusgebied. Die droë seisoen duur van Junie tot November en word gevolg deur stortreën wat die swaarste uitsak in April en Mei. Die gemiddelde reenval in Cayenne is omtrent 3200 mm. Ekonomie -------- Ariane 42P vuurpyl met TOPEX/Poseidon satelliet (Kourou, 10 Augustus 1992) Frans-Guyana is sterk afhanklik van Frankryk vir subsidies en goedere. Die hoof nywerhede is vissery, wat verantwoordelik is vir driekwart van die gebied se uitvoere, goudmynbou en bosbou. Verder dra die Guiana Ruimtesentrum (Frans: *Centre Spatial Guyanais*) by Kourou ongeveer 25% tot die BBP by en verskaf werk aan sowat 1700 mense. Die sentrum is in 1964 net buite Kourou opgerig. Die ligging is gekies as gevolg van die gunstige breedtegraad naby die ewenaar. Dit is in 1968 in bedryf gestel en van 1979 dien dit veral as lanseerterrein vir die Europese Ruimteagentskap se Ariane-vuurpyle wat nou meer as die helfte van die wêreld se satelliete in wentelbane plaas. Daar is weinig vervaardiging in Frans-Guyana en landbou is onderontwikkeld. Toerisme, veral eko-toerisme is aan die groei. Werkloosheid is 'n groot probleem teen ongeveer 20% tot 30%. In 2004 was die BBP per capita van Frans-Guyana 12 887 euro, wat ongeveer 60% van die van die Europese Unie gemiddeld is en die hoogste in Suid-Amerika. Vervoer ------- Frans-Guyana se hooflughawe is Cayenne-Rochambeau geleë in die Matoury commune, 'n suidelike woonbuurt van Cayenne. Daar is een vlug per dag na Parys (Orly Lughawe), en een vlug per dag wat van Parys af arriveer. Ander roetes sluit in dié na Fort-de-France, Pointe-à-Pitre, Port-au-Prince, Miami, Macapá, Belém, en Fortaleza. Frans-Guyana se hoof seehawe is Dégrad des Cannes, geleë in die rviermonding van die Mahuryrivier, in die commune Remire-Montjoly, 'n suidoostelike woonbuurt van Cayenne. Byna al Frans-Guyana se in- en uitvoere word deur die hawe behartig. Die hawe is in 1969 gebou en het die ou hawe van Cayenne vervang wat nie die moderne verkeerslas kon hanteer nie. 'n Teerpad van Régina na Saint-Georges de l'Oyapock, by die Brasiliaanse grens, is in 2004 oopgestel wat die pad van Cayenne na die Brasiliaanse grens voltooi het. Dit is nou moontlik om per teerpad van Saint-Laurent-du-Maroni aan die Surinaamse grens tot by Saint-Georges de l'Oyapock langs Brasilië te ry. Na 'n verdrag wat in Julie 2005 geteken is word 'n brug tans oor die Oyapockrivier gebou wat in 2008 geopen behoort te word. Die brug sal die eerste oorlandkruising tussen Frankryk en Brasilië in plek stel en dit sal inderdaad die eerste keer wees dat Frans-Guyana met die res van die wêreld verbind word. Na die oopstel van die brug sal dit moontlik wees om tot by Macapá, die hoofstad van die Amapá deelstaat in Brasilië te ry. Demografie ---------- Lugbeeld van die hoofstad Cayenne Frans-Guyana se bevolkingsgroei (1961–2003) Frans-Guyana se bevolking van 202 000 (Januarie 2006 geskat.), wat meestal langs die kus woon, is etnies baie divers. Volgens die 1999 is slegs 54,4% van Frans-Guyana in Frans-Guyana gebore, 11,8% is in Metropolitaanse Frankryk, 5.2% in die Franse karribiese départements (Guadeloupe en Martinique), en 28,6% ander lande gebore (vernaamlik Brasilië, Suriname, en Haïti). **Guianese Kreole**, mense van hoofsaaklik Afrikaherkoms gemeng met Franse herkoms, is die grootste etniese groep. Skattings oor die presiese persentasie wissel afhangende daarvan of die groot Haïtiese gemeenskap ook ingesluit word, maar word gereken op ongeveer 60% tot 70% as Haïtiane ingesluit word en 30% tot 50% andersins. Ongeveer 14% is Europeërs waarvan meeste Franse is. Die hoof Asiese gemeenskap is die Hmong uit Laos (1,5%) en Chinese (3,2%, hoofsaaklik uit Hongkong en Zhejiang provinsie). Daar is ook klein groepe uit verskeie Karibiese eilande, hoofsaaklik Sint Lucia. Die hoofgroepe wat in die binneland woon is Marrone en Indiane. Die Marrone is afstammelinge van ontsnapte slawe uit Afrika wat hoofsaaklik langs die Maronirivier woonagtig is. Die hoof Marongroepe is die Paramacca, Aucan (wat beide ook in Suriname voorkom) en die Boni (Aluku). Die hoof Indiaanse groepe, wat ongeveer 3%-4% van die bevolking uitmaak, is die Arawak, Emerillon, Galibi (nou die Kaliña genoem), Palikour, Wayampi (ook beklend as die Oyampi) en Wayana. Die hoof godsdiens in die gebied is Rooms-Katolisisme. Die Marrone en sommige Indiaanse gemeenskappe bedryf egter steeds hulle eie gelowe. Die Hmong is ook hoofsaaklik Katoliek as gevolg van die invloed van die Katolieke sendelinge wat gehelp het om hulle na Frans-Guyana te bring. Historiese bevolking| 1790skatting | 1839skatting | 1857skatting | 1891 skatting | 1946sensus | 1954sensus | 1961sensus | 1967sensus | 1974sensus | 1982sensus | 1990sensus | 1999sensus | 2006skatting | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | 14 520 | 20 940 | 25 561 | 33 500 | 25 499 | 27 863 | 33 505 | 44 392 | 55 125 | 73 022 | 114 678 | 157 213 | 202 000 | | Amptelike syfers van sensuse en INSEE skattings. |

Die obelisk van die Nasionale Vrouemonument Binne die Nasionale Vrouemonument Die **Nasionale Vrouemonument** in Bloemfontein is 'n monument ter herinnering aan die tragedie van ontbering wat vroue en kinders getref het tydens die Tweede Vryheidsoorlog. Ongeveer 27 000 Boere vroue en -kinders het tydens die oorlog in Britse konsentrasiekampe gesterf. Die ontwerp van die monument is gedoen deur Frans Soff en die beeldhouwerk deur Anton van Wouw. Emily Hobhouse het die sentrale beeldegroep geskets. Hierdie beeldegroep verleen uiting aan die persoonlike belewenis van Emily Hobhouse op 15 Mei 1901, verbonde aan 'n toneel van gebroke vroue en 'n sterwende kind in Springfontein se konsentrasiekamp. Die beeld is onthul op 16 Desember 1913, tydens 'n geleentheid waar sowat 20 000 mense vanoor die hele Suid-Afrika saamgetrek het om die verrigtinge te volg. Ontstaan -------- Foto van die Nasionale Vrouemonument tussen 1920 en 1930 Die gedagte om 'n monument op te rig, is uitgespreek deur M.T. Steyn, destydse president van die Vrystaatse Republiek, tydens mediese behandeling in Europa na afloop van die Tweede Vryheidsoorlog. Sy vrou, Tibbie Steyn, het hierin gedeel, veral omdat sy 'n aantal familie en vriende wat in konsentrasiekampe aangehou is, aan die dood afgestaan het. Sy had ook 'n noue verbintenis met Emily Hobhouse. ### Loodskomitee Terug in Suid-Afrika het Steyn die gedagte verder gevoer. Sy loodskomitee het 'n praktiese alternatief bedink, naamlik om 'n skool of hospitaal op te rig. Steyn se standpunt was dat die hoë koste van bedryf van so 'n alternatief die monumentmotief moontlik sal stroop van die element van inspirasie wat eerstens tot die oprigting daarvan aanleiding moes gee. Verdere konsultasie met verskeie Afrikanerorganisasies lei tot die besluit om 'n monument op te rig ter herdenking aan vroue, moeders en kinders wat gedurende die oorlog gesterf het. ### Befondsing Nadat Steyn se loodswerk suksesvol verloop en deur sy komitee aanvaar is, het die koste met 'n teikenbedrag van £10 000 prioriteit geniet. Die komitee het die openbare belangstelling geprikkel en kollektelyste ingestel. Versoeke tot bydraes is gerig aan kerke, kulturele en vroue-organisasies. Bydraes is ontvang van alle lae van die Afrikanerbevolking en Steyn het persoonlik ontvangs van elke bydrae erken. Na verloop van 4 jaar tot 1911 is die bedrag byeengebring en kon uitvoering aan die werk begin. ### Teenstand In 1912 is oprigting van die monument langdurig voorafgegaan deur uitgesproke bedenkinge onder oorwegend Engelssprekende lede van die Bloemfontein stadsraad, naamlik dat dit negatief sou reflekteer op Groot-Brittanje en by implikasie op plaaslike inwoners van die Vrystaatse hoofstad, wat die Britse oorlogpoging teen Suid-Afrika gesteun het. Nadat heftige debat oor hierdie gevoeligheid gevoer is, is toestemming uiteindelik tog verleen en kon oprigting voortgaan. Hierdie gebeure is gevolg deur tweespalt in Afrikanergeledere, vroeg in 1913, die jaar waarin die monument onthul sou word. Eerste minister Louis Botha het 'n sentrale rol vervul in die poging om verskeie groepering na die oorlog in versoening te bring met Brittanje. Botha het ook reeds in 1907 in destydse Transvaal teenstand uitgespreek dat die saak ter oprigting van 'n Vrouemonument tydens politieke byeenkomste bevorder is. Hy was begaan oor die skadelike uitwerking wat gedenkwaardighede verbonde aan konsentrasiekampe op versoeningspolitiek sou hê. Hierdie verwikkelinge is merkwaardig met inagneming van die uitwerking wat dit gehad het op die oprigting, onthulling en status van die monument. Wat aanvanklik as 'n nasionale gebeurtenis bestempel is, is skielik gehul in omstredenheid op plaaslike vlak, maar met uitwerking op die nasionale front. Selfs Emily Hobhouse moes toetree met 'n pleidooi dat die strydbyl onder die 'Vrouwe-Monument' begrawe moes word. Ligging ------- Ligging van Nasionale Vrouemonument op 'n kaart (Suid-Afrika) Nasionale VrouemonumentNasionale VrouemonumentLigging van die Nasionale Vrouemonument Die monument is sowat 3 kilometer suid van sentrale Bloemfontein opgerig. Teen die agtergrond van omliggende heuwels smelt die konstruksie goed saam met 'n landelikheid wat onderliggend is tot die tuiste en bedrywighede van die destydse boere-samelewing. Die monument het oor die plat Vrystaatse omgewing en omliggende koppies gewaak. Uit 'n liriese oogpunt sou gesê kon word dat die monument 'n veelseggende boodskap aan sy omgewing uitstuur. Sedertdien het uitbreiding die omgewing van die monument verstedelik, maar is 'n oopte behou waarbinne die infrastruktuur van die terrein 'n landelikheid verteenwoordig. Die terrein word begrens deur Monumentweg en Curielaan. Uitleg van die monument ----------------------- Die Beeldegroep 'n Sirkelvormige beskutting (skermmuur) omring die monument wat aan die voet van 'n gedenknaald, wat 35 meter hoog strek, aangebring is. ### Beeldegroep Die beeldegroep bestaan uit 'n vrou sonder kappie, met haar uitgeteerde sterwende kind op haar skoot. 'n Tweede vrou tuur na die verte, terwyl sy die Here aanroep om die tragedie te aanskou. Die inspirasie vir hierdie toneel is op aangrypende wyse deur Emily Hobhouse beskryf, deur te verwys na die toneel in Springfontein waar die moeder nie na haar sterwende kind kyk nie, maar 'n smart beleef wat verder was as alle trane. 'n Tweede boodskap spreek uit hierdie vrou se oë: haar kind is dood, maar sy sal nie geheel en al uitsterwe nie, haar volk sal nie uitgeroei word nie. Hobhouse ('n vrou van vele talente en bekwaamhede) het Van Wouw as beeldhouer nie hoog geag nie en kritiek uitgespreek op die eindproduk. Die beelde het volgens haar nie reg laat geskied aan die jammerlike toneel wat dit bedoel was om te verbeeld nie. Sy verwys na die kinderbeeld wat slaap, eerder as om dodelik siek te wees. ### Betekenis Die Vrouemonument het groot aftrek geniet, maar is uiteindelik oorskadu deur die aanskoulike Voortrekkermonument wat as nasionale simbool 36 jaar later op 16 Desember 1949 te Pretoria onthul is. Die Voortrekkermonument is onthul in die jaar nadat die Nasionale Party in 1948 triomfantlik politieke beheer in Suid-Afrika verwerf het en het saamgeval met die eeufeesherdenking van die Groot Trek. Daarteenoor is die voorafgaande omstredenheid verbonde aan die oprigting en onthulling van die Vrouemonument deels rede vir die traagheid waarmee dit as nasionale monument erken word. Gebruike by die monument ------------------------ Gedenkplaket by die Vrouemonument Die leerlinge van die C & N Meisieskool Oranje in Bloemfontein besoek jaarliks die monument om die nagedagtenis van president M.T. Steyn en historiese gebeure in herinnering te roep. Die besoek is per staptog vanaf die skool en strek oor 'n afstand van 10 kilometer. 'n Kranslegging by die graf van M. T .Steyn word gehou, en verskeie verrigtinge volg om die leerlinge bewus te maak van hul potensiaal om met deursettingsvermoë die tradisies van hul Afrikanervoorsate voort te sit as Christengelowiges en toekomstige leiers in die samelewing. Grafte by die monument ---------------------- * Pres M.T. Steyn 1916 * Emily Hobhouse 1926 * Generaal Christiaan de Wet 1922 * Eerwaarde J.D. Kestell 1941 * Tibbie Steyn 1955 Latere verwikkeling ------------------- Die Bittereinder-standbeeld Die estetiese aard van die monument het met verloop van tyd verbreed. Aanvanklik is die manlike geslag uitgesluit, maar met die begrafnis van M.T. Steyn aan die voet van die suil, is 'n nuwe tydvak van herdenking ingelui en is selfs ten dele 'n oorlogsherdenking aan die monument gekoppel. Tibbie Steyn het haar bekommernis uitgespreek oor die moontlikheid dat die gebied rondom die monument as begraafplaas vir Afrikanerhelde sou dien, omdat so 'n neiging die aanvanklike fokus op leed en sterftes van vroue en kinders sou verwater. In weerwil van haar eie wense, is Tibbie Steyn in 1955 op aandrang van dr D.F. Malan, destydse Eerste Minister tot 1954, in 'n graf langs haar man begrawe. Malan het sy aandrang gebaseer op die standpunt dat mev Steyn die laaste skakel was met die destydse Boererepublieke. Sedert die jare 1960 is verskeie aandenkings uit die Tweede Vryheidsoorlog op die terrein van die Vrouemonument aangebring. Dit het die indruk verder gevestig dat die monument 'n oorlogsherdenkingsterrein verteenwoordig. Kulturele instansies se bronne is aangewend om die omringende terrein in te rig met standbeelde wat burgers, wat opruk na die oorlog, krygsgevangenes en bittereinders, uitbeeld. Uit die aard van die saak is hierdie toevoegsels komplementerend tot die wesensontstaan van 'n Vrouemonument, maar inderwaarheid bevestiging van die feit dat die fokus verskuif het. Falliese simbool ---------------- Teenoor die beeldegroep met veelseggende simbole wat verwys na die lydsame vrou, sterwende kind en met spesifieke geskiedkundige ondertone, het moderne uitsprake ook onlangs in 2006 geneig om die monument tot falliese simbool te diskrediteer. * Volgens hierdie denkwyse is die estetiese aspek verbonde aan 'n historiese tragedie wat moet dien as inspirasie tot idealisme onder die nasate van 'n verslane boerevolk, ondergeskik gestel aan manlike chauvinisme wat aan die monument toegeskryf word. * Uiteindelik is enige denkrigting onder hierdie betrokke opskrif daaraan onderworpe dat 'n vrou in die persoon van Emily Hobhouse 'n prominente rol vervul het in die ontwerp van die monument. Hierdie feit slaan enige, veral simplistiese, stelling dat manlike oorlegpleging met beweerde ondergeskikstellende motiewe tot die ontstaan van die monument aanleiding gegee het, in die wind. Ander instellings ----------------- Die Anglo-Boereoorlogmuseum Die Anglo-Boereoorlogmuseum is permanent gevestig op dieselfde perseel. Literatuur ---------- * (en) Albert Grundlingh: *The National Women's Monument. The Making and Mutation of Meaning in Afrikaner Memory of the South African War*. In: Gregor Cuthbertson, Albert M. Grundlingh u. Mary-Lynn Suttie (Hrsg.): *Writing a Wider War. Rethinking Gender, Race, and Identity in the South African War, 1899–1902*. Ohio University Press, Athens, OH 2002, bl. 18–36. * (en) Sabine Marschall: *Serving Male Agendas. Two National Women's Monuments in South Africa*. In: *Women's Studies* 33 (2004), bl. 1009–1033. Bronne en eksterne skakels -------------------------- | | | | --- | --- | | | Wikimedia Commons bevat media in verband met ***Women's Memorial, Bloemfontein***. | * Albert Grundlingh, UNISA: The Making and Mutation of Meaning In Afrikaner Memory of the South African War Geargiveer 24 Oktober 2008 op Wayback Machine * decampcourant.arkpark.net Geargiveer 6 Oktober 2006 op Wayback Machine Koördinate: 29°08′30″S 26°12′30″O / 29.1416°S 26.2083°O / -29.1416; 26.2083

Die makrokosmos met die elementêre sfere aarde, water, lug en vuur (Robert Fludd, 1617). Die term **klassieke elemente** verwys gewoonlik na die begrippe in antieke Griekeland van aarde, water, lug, vuur en ’n vyfde element, eter, wat veronderstel was om die aard en kompleksiteit van alle materie te verduidelik in terme van eenvoudiger stowwe. Antieke kulture in Egipte, Babilonië, Japan, Tibet en Indië het soortgelyke lyste gehad. Soms is na lug in die plaaslike taal as "wind" en na die vyfde element as "leemte" verwys. In China se Wu Xing-stelsel is hout, vuur, aarde, metaal en water genoem. Geskiedenis ----------- Verskillende kulture en selfs filosowe het verskillende verduidelikings gehad oor die elemente se eienskappe en hoe hulle verband hou met waarneembare verskynsels en kosmologie. Soms het hierdie teorieë oorvleuel met mitologie en is die elemente as gode verpersoonlik. Terwyl die klassifikasie van die materiële wêreld deur die antieke Indiërs en Grieke in lug, aarde, vuur en water meer filosofies van aard was, het wetenskaplikes in die Islamitiese goue tydperk praktiese, eksperimentele waarnemings gebruik om materiale te klassifiseer. In Europa het die antieke Griekse stelsel van Aristoteles ontwikkel in die Middeleeuse stelsel, wat in die 1600's tydens die Wetenskaplike Revolusie vir die eerste keer in Europa onderwerp is aan eksperimentele stawing. Eeue se ervaring en ondersoeke het bewys dat al die antieke stelsels verkeerd was in die verduidelik van die fisiese wêreld. Dit is nou bekend dat atoommodelle die regte verduideliking is en dat atome geklassifiseer kan word in meer as honderd chemiese elemente soos suurstof, yster en kwik. Hierdie elemente vorm chemiese verbindings en mengsels, en onder verskillende temperature en druk kan hierdie stowwe verskillende toestande van materie aanneem. Die mees algemeen waargenome toestande van vastestof, vloeistof, gas en plasma het baie van die eienskappe van die klassieke elemente van onderskeidelik aarde, water, lug en vuur, maar dit is nou bekend dat hierdie toestande voorkom vanweë die soortgelyke gedrag van verskillende soorte atome by soortgelyke energievlakke, en nie omdat hulle ’n sekere soort atoom of stof bevat nie.

*Moet nie verwar word met Klassisme nie.* *L'Inspiration du poète* (1629) - deur Nicolas Poussin. Met die term **Klassisisme** word ʼn stroming in die beeldende kunste en die literatuur aangedui wat die kunsvorme van die Klassieke Oudheid as ideaal beskou het. In 'n enger sin is dit ʼn 17de-eeuse stroming met Frankryk as die bakermat. Die belangrikste verteenwoordigers was die Franse skilder Poussin, die Nederlandse argitek Jacob van Campen en die Franse toneelskrywers Racine en Molière. Algemene oorsig --------------- Die Klassisisme is 'n stroming wat reëlmatig in die geskiedenis van die kuns voorkom. Oor die algemeen dui dit elke styl aan wat vanweë die suiwerheid van vorm en harmoniese samehang van elemente aan die Klassieke Oudheid herinner. Die 17de-eeuse klassisisme was by uitstek 'n Franse beweging wat tydens die bewind van Lodewyk XIV ontstaan het. Die beweging was egter nie tot Frankryk beperk nie, maar het ook die beeldende kunste en letterkunde in ander dele van Europa beïnvloed. Kunstenaars en skrywers wat tot die beweging behoort het, het gestreef na ʼn skoonheidsideaal wat uit die Klassieke Oudheid ontleen is. Harmonie en perfektheid was die sentrale kenmerke, en orde, maat en strakke komposisie was die voorwaardes waaraan die kunswerke moes voldoen. In die tweede helfte van die 17de eeu is die ideaal deur ʼn paar teoretici, naamlik die Italiaanse beeldende kunstenaar Bellori en die Franse letterkundige Boileau, op skrif gestel. Die belangrikste klassisistiese werke was toe reeds voltooi. In die beeldende kuns word die Klassisisme gesien as 'n onderstroming van die Barok, wat toe die heersende styl was. Dit het aan die begin van die 17de eeu eerste in Italië posgevat en daarna na Frankryk versprei. Die belangrikste skilder was Nicolas Poussin (1593/ 94-1665), terwyl die Nederlander Jacob van Campen een van die mees vooraanstaande klassisistiese argitekte was. Die Klassisisme het aan die begin van die 17de eeu ook sy verskyning in die letterkunde gemaak, maar in teenstelling met die beeldende kunste was dit tot Frankryk beperk en is dit as 'n reaksie op die Barok beskou. Die belangrikste Franse skrywers was Racine (1639- 1699) en Molière (1622- 1673). Die Klassisisme het in die 18e eeu in die Engelse letterkunde posgevat in die werke van onder andere Alexander Pope en Samuel Johnson, wat hulleself die "Augustyne" genoem het. In Duitsland het die Franse Klassisisme weer die werk van die 18de-eeuse letterkundiges Lessin en Wieland beïnvloed. Die Duitse klassisistiese letterkunde het 'n hoogtepunt bereik in die werk van Goethe en Schiller. In Nederland is die Franse voorbeeld deur veral die sogenaamde diggenootskappe (*Nil volentibus arduum*, 1669) nagevolg. Die streng reglementering wat die Klassisisme in die digkuns gebring het, was 'n voorloper van die rasionalistiese gees van die Verligting. Gedurende die tydperk 1760 tot 1840 het die beeldende kunste opnuut sterk klassisistiese tendense getoon. Die tydvak is vroeër eweneens die Klassisisme genoem, maar om verwarring te voorkom, word dit vandag die Neo-Klassisisme genoem. Net soos tydens die Klassisisme van die 17de eeu is die kunswerke van ou Rome en Griekeland as voorbeeld geneem vir die Neo-Klassisisme. Daarnaas het die Egiptiese Oudheid ook as bron van inspirasie gedien. Letterkunde ----------- Die leer van die Klassisisme was gegrond op die navolging van die klassieke, met die klem op die rede en die menslike natuur. Die reëls van die klassisistiese letterkunde is deur Boileau op skrif gestel nadat die belangrikste klassisistiese werke reeds geskryf was. Die tydperk wat die Klassisisme voorafgegaan het, word die Pre-Klassisisme genoem. Francois de Malherbe (1555-1628) kan beskou word as die grondlegger van die klassisistiese digkuns. Hy het die skryftegniek vooropgestel en ʼn gedig moes logies en suiwer opgebou wees. Die taal moes duidelik en suiwer wees en die rym en metrum moes aan vasgestelde reëls beantwoord. Malherbe het die "misbruik" van retoriese beelde en enjambement veroordeel, want hy het gemeen dat dit in stryd was met die harmoniese geheel wat 'n gedig veronderstel is om te wees. In sy eie werk kan die oorgang van die Barok na die Klassisisme duidelik gesien word. Die Paryse salonne was die belangrikste sentrums van die letterkunde. Dit is hier waar die "préciosité", 'n afsonderlike stroming, na 1650 ontwikkel het. Hoewel die skrywers wat tot die beweging behoort het, 'n voorkeur getoon het vir die bizarre en die gekunstelde, het hulle die klassieke norme vir maat en komposisie in hulle werk toegepas. Aanvanklik was die "préciosité" 'n sosiale verskynsel. In die salonne het daar ʼn toenemende gevoel van verset gekom teen die ondergeskikte rol wat die vrou in die huwelik gespeel het en dit het gepaard gegaan met ʼn hernieude idealisering van die liefde en die strewe na uiters verfynde omgangsvorme. Hierdie verfyning kon ook in die literatuur waargeneem word. Die werklike Klassisisme het veral in die tydperk tussen 1660 en 1680 ontwikkel. In die tyd het die belangrikste tragedies van Jean Racine, die belangrikste komedies van Molière en die fabels van Jean de La Fontaine verskyn. Die skrywers stem ooreen in hul bewondering vir die Klassieke, waaruit baie van hulle beginsels geneem is. 'n Literêre kunswerk moes die menslike natuur, die enigste waarheid wat die publiek kon behaag, weergee. Bowendien moes 'n werk ook algemeen moralisties wees. Volgens Boileau was daar 'n "absolute skoonheid" wat net die klassieke skrywers reg benader het. Om dieselfde ideaal te kon bereik, moes die digter hom in alle opregtheid laat lei deur die voorbeeld van die Klassieke Oudheid en sy eie gevoelens ondergeskik stel aan die werking van die rede. Dit was die taak van die digter om die mens weer te gee soos hy in wese is, sonder om 'n abstrakte model van hom te maak. Alle literêre genres wat die Klassieke nagevolg het, moes hulle na die wil van die publiek skik, want dié het slegs die waarheid aanvaar indien die onderwerp ook waarskynlik was. Dan moes die aanbieding daarvan ook aan die eise van welvoeglikheid voldoen. Dit was byvoorbeeld ongehoord dat gevegte of tweegevegte in die opvoering van 'n tragedie op die verhoog plaasvind. Die genres moes ook wat taal, styl en versvorm betref, aan vaste reëls voldoen wat hoofsaaklik aan Aristoteles en Horatius ontleen is. Die tragedie moes hom streng hou by die drie eenhede van plek, tyd en handeling. Die eenheid van die stuk moes tot uiting kom in 'n duidelike uiteensetting van die probleem in die eerste reëls, 'n handeling wat waar en waarskynlik was, en ʼn vinnige ontknoping. Die ontknoping moes 'n onverwagte wending gee aan die intrige, en boonop uit die intrige self spruit. Beeldende kuns -------------- Die term Klassisisme word in die beeldende kunste nie net in ʼn algemene sin gebruik nie, maar ook vir 'n stroming in die Barok van die 17de eeu wat veral in Rome en Frankryk en soms in die Noordelike Nederlande voorgekom het. Die 17de-eeuse Klassisisme het grotendeels ontstaan as reaksie op twee verskynsels in die Italiaanse kuns: die 16de-eeuse maniërisme, wat na die buitensporige en die ongewone geneig het en die vroeë 17de-eeuse naturalisme van Caravaggio en sy volgelinge. Caravaggio is daarvan beskuldig dat hy die werklikheid direk wou voorstel sonder om hom te hou by die reëls wat deur die kunsteoretici neergelê is. Volgens een van die kunsteoretici, die Italianer Giovanni Pietro Bellori (1615-1696), moes die kunstenaar nie net die natuur as voorbeeld neem nie, maar ook die prysenswaardige kwaliteite van sy voorgangers, sowel van die antieke skilders (wat geen werke nagelaat het nie maar oor wie geskryf is) as van die beroemde Renaissanceskilders Raphael, Correggio en Titiaan. Bellori het die teorie ontwikkel uit sy bewondering vir die werk van Annibale Carracci (1560-1609), 'n Barokskilder. Die Klassisisme het van Rome na Frankryk versprei, veral deur die toedoen van die beroemde Franse skilder Nicolas Poussin (1593/94-1665), wat hoolsaaklik in Rome gewerk het. In 1663 is hy as direkteur van die Paryse kunsakademie aangestel, van waar hy die Klassisisme as die enigste amptelike styl gepropageer het. As gevolg hiervan is die onderwys streng gereglementeer. Die belangrikste deel van die onderrig was om van antieke beelde en werke van Renaissance-kunstenaars af te werk. Dit het daartoe bygedra dat Frankryk die land was met die meeste aanhangers van die Klassisisme. Beeldhouers in die klassisistiese styl was Francois Girardon (1628-1715) en Antoina Coisevoix (1640-1720). Hulle was albei werksaam aan die hof van Versailles. Voorbeelde van die klassisistiese boukuns is die oosvleuel van die Louvre in Parys, wat in 1665 deur Claude Perrault (1613-1688) ontwerp is, en dele van die paleis wat deur Hardouin-Mansart (1646-1708) ontwerp is. Die boustyl word ook elders in Europa aangetref, byvoorbeeld in Nederland in die stadhuis-op-die-Dam (Amsterdam), wat deur Jacob van Campen (1595-1657) ontwerp is. Die teorieë van die Klassisisme het eeue later die grondslag vir die Neo-Klassisisme gevorm, wat net so sterk op die Oudheid en op Raphael gebaseer was en opnuut in Parys opgang gemaak het. Die Rococo stylperiode het die skeiding tussen die Klassisisme en die Neo-Klassisisme gevorm. Bronne ------ * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409559 band | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * GND: 4030967-8 |

Internasionale erkenning van die Kerk van Sciëntologie:    Lande waar Sciëntologie as 'n godsdiens erken word.    Lande waar Sciëntologie belastingvry is.    Lande waar Sciëntologie huwelike mag voltrek.    Lande waar Sciëntologie as 'n kultus beskou word.    Lande waar die situasie onbekend is. **Sciëntologie** (afgelei van die Latynse *scire* «weet» en die Griekse *logos* «die studie van iets; die woord») is 'n filosofies-religieuse beweging wat deur die Amerikaanse filosoof, ontdekkingsreisiger en wetenskapsfiksieskrywer L. Ron Hubbard (1911–1986) ontwikkel is en vir sy volgelinge na bewering 'n presiese pad wys wat hulle in staat stel om hul ware natuur as geestelike wesens en hul verhouding tot hulself, hul familie, ander groepe mense, die mensheid in sy geheel, alle lewensvorme, die materiële heelal, die spirituele heelal en die Opperste Wese of Oneindigheid te ontsleutel. Sciëntologie stel kerklede in staat om langs die sogenaamde Brug na Totale Vryheid te beweeg en sodoende geestelike verligting en die status van 'n sogenaamde *Operating Thetan* met hoër vlakke van bewussyn te bereik. Die publiek kom met Sciëntologie onder meer deur sogenaamde persoonlikheids- en strestoetse met E-meters in aanraking wat - soos hier in Berlyn - dikwels gratis op straat aangebied word om belangstelling vir Sciëntologiese dienste, media en die Kerk van Sciëntologie as religieuse organisasie te wek 'n *Scientology Volunteer Minister* verskaf in 2010 mediese behandeling aan 'n Haitiaan wat tydens 'n aardbewing beserings opgedoen het. Honderde geneeskundiges is na die eilandstaat ontbied en geneesmiddels en ander benodigde goedere vanuit die VSA na Haiti vervoer. Die VM-program is danksy 'n inisiatief van L. Ron Hubbard gestig. Honderde Sciëntoloë het die slagoffers van die terreuraanval op die Wêreldhandelsentrum in New York in 2001 bygestaan of omgesien na die slagoffers van aardbewings, tsoenami's, orkane en oorstromings Die beweging het in 1950 in die Verenigde State met die publikasie van L. Ron Hubbard se boek *Dianetics: The Modern Science of Mental Health* ontstaan, waarin Hubbard Dianetiek as 'n alternatief tot tradisionele terapieë voorgestel het. Dianetiek het op nuwe meganismes vir die oorlewing van die individu en nuwe vorme van selfuitdrukking gekonsentreer. Baie van die leerstellings is uit die moderne psigologie oorgeneem. Hubbard het onder meer beweer dat traumatiese ervarings uit die verlede as sogenaamde *engramme* gestoor word en die oorsaak van irrasionele en afwykende gedrag kan wees. Deur die sogenaamde proses van *auditing* het aanhangers die moontlikheid gekry om hulle engramme onder die toesig van 'n praktisyn en met behulp van die sogenaamde e-meter op te spoor en uit te wis. Hubbard het ná sy sukses met *Dianetics* (Dianetika), waarvan miljoene eksemplare verkoop is en wat ook vyf jaar ná sy afsterwe (of, soos die Kerk dit gestel het, nadat Hubbard van sy liggaam ontslae geraak het om sy navorsing op 'n ander vlak voort te sit) weer sy verskyning op Amerikaanse blitsverkoperlyste gemaak het, meer navorsing oor die wese en die sin van die menslike lewe gedoen, en so is Dianetiek geleidelik uitgebrei totdat dit 'n religieuse dimensie gekry het – *Scientology*. Die resultaat van Hubbard se navorsing en Kerkaanhangers se geloofsoortuiging is dat elke mens naas sy liggaam en gees ook uit 'n onsterflike spirituele wese, die sogenaamde *Thetan*, bestaan, wat oor talle menslike lewens strek en die mag het om die basiese elemente van die bestaan soos materie, energie, ruimte en tyd self te skep. Sodoende beweeg die leerstellings van Sciëntologie, net soos dié van tradisionele godsdienste en religieus-filosofiesxe stelsels, buite alle limiete van wetenskaplike ervaring en kennis. Die leerstellings van Sciëntologie baseer op en word uiteengesit in die uiters omvangryke materiaal wat deur Hubbard gepubliseer is - agttien grondleggende geskrewe werke en 280 begeleidende toesprake en lesings, soos toeganklik vir die publiek in elke Sciëntologiese kerk en sending. 'n Klein deel geskrifte bly beperk tot die hoogste vlakke van spirituele bewussyn. Van hierdie tekste, onder meer Hubbard se kosmologie of ontstaansmite van die menslike lewe op aarde, is deur internet-randgroepe gepubliseer met die doelwit om Sciëntologie te diskrediteer. Die outentisiteit daarvan kan deur buitestaanders nie beoordeel word nie. In sy georganiseerde vorm, die Kerk van Sciëntologie, wat in 1954 in Los Angeles gestig is en vinnig na ander lande uitgebrei het, het die nuwe geloof tot een van die welvarendste en invloedrykste Nuwe Religieuse Bewegings van die 20ste en 21ste eeue gegroei. Die kerk beywer hom met sy verskillende instellings in meer as eenhonderd lande vir religieuse vryheid, die opleiding van praktisyns en maatskaplike en politieke hervorming. Van die Kerk se publikasies en oudiovisuele media word in Afrikaans aangebied. Deur sy invloed op welbekende persoonlikhede uit die vermaaklikheidsbedryf het Sciëntologie baie aandag in die media gekry – tot 'n punt waar die meeste publikasies daaroor kommersieel van aard, sensasiegedrewe en onakkuraat is. Tot dusver is daar min serieuse wetenskaplike navorsing oor Sciëntologie gedoen sodat net 'n beperkte aantal neutrale verslae en werke oor Sciëntologie beskikbaar is. Nie alle bydraes was serieus nie, terwyl die Kerk aanvanklik druk op navorsers geplaas en met regtelike stappe gedreig het wanneer omstrede materiaal gepubliseer is. Akademiese bydraes fokus onder meer op een van die opvallendste aspekte in die persepsie van Sciëntologie - die bogenoemde invloed van media, veral die sensasiepers en sensasietelevisie, op die openbare waarneming van nuwe religieuse bewegings. Geskiedenis ----------- Die Kerk van Sciëntologie se internasionale hoofkwartier in East Hollywood, Los Angeles Die E-meter In 1950 het L. Ron Hubbard in sy werk *Dianetics* (Afrikaans: "Dianetiek") 'n stelsel van psigoterapeutiese selfhulp-tegnieke ontwikkel wat hy twee jaar later in *Scientology 8-80* tot 'n algemene lewens- en wêreldbeskouing uitgebou het. Sciëntologie het nou ook aanspraak daarop gemaak om 'n religieuse beweging te wees. In die periode tussen 1950 en 1954 was daar 'n aantal verskillende groepe – waarvan sommige ook as formele organisasies bestaan het – wat pogings onderneem het om Hubbard se leerstellings in die praktyk toe te pas. Hubbard het die Kerk van Sciëntologie (*Church of Scientology*) as 'n handelsmerk laat registreer en in Februarie 1954 die eerste filiaal in Kalifornië gestig (*Church of Scientology of California*). Hubbard het die sciëntologiese geloofstelsel vervolgens verder uitgebou met kosmologiese en metafisiese elemente, die religieuse ideologie stelselmatig ontwikkel en 'n hiërargiese organisasiestruktuur aan die beweging gegee. In die periode tot 1967 het Hubbard van sy Kerk van Sciëntologie die eksklusiewe verteenwoordiger van Sciëntologie as 'n religieuse filosofie gemaak en naas die VSA ook in oorsese lande soos die Verenigde Koninkryk, Australië, Nieu-Seeland, Suid-Afrika en die destydse Rhodesië gevestig. In die laat 1960's het die uitbreiding van Sciëntologie sy voorlopige hoogtepunt bereik. In die volgende dekade het dié groei begin verstadig; in die Deense hoofstad Kopenhagen is 'n filiaal vir kontinentale Europa gestig, terwyl die Kerk van Sciëntologie ook probeer het om meer aanhangers in Skandinawië, Duitsland en die Benelux-lande te wen. Terwyl die aantal filiale 'n stewige groei getoon het (in die Verenigde State en in die Verenigde Koninkryk is in die periode tussen 1971 en 1977 honderd sendingstasies geopen, en 'n verdere dertig het in kontinentale Europa ontstaan), het Hubbard se *Sea Organization*, wat in 1967 gestig is en tot die magsentrum van Sciëntologie ontwikkel het, steeds verder wegbeweeg van die basis van ander sciëntologiese organisasies. Die *Sea Organization* was tot 1975 op 'n skip in die Stille Oseaan gesetel. Tegelykertyd het Hubbard se leierstyl steeds meer outokraties geword. 'n Aantal leidende lede van die Kerk van Sciëntologie het die organisasie en Hubbard se leierstyl uiteindelik as té outoritêr beskou en van die kerk weggebreek om vanaf 1982 onafhanklike groepe, waaronder die "Vrye Sone" (*Free Zone*), te stig. Tussen 1982 en 1984 het 'n groter aantal lede die kerk verlaat. Ná Hubbard se afsterwe in 1986 het die organisasie onder die leiding van die *Religious Technology Center*, wat deur David Miscavige in die lewe geroep en bestuur is, begin stabiliseer. Onder die leierskap van Miscavige het Sciëntologie sy produkte en dienste gedifferensieer en 'n aantal nuwe suborganisasies gestig. Die beweging het ook pogings onderneem om in geografiese opsig uit te brei. Met die val van die Ystergordyn het Sciëntologie die postkommunistiese Oos-Europa by sy sendinggebied ingesluit, tog het hierdie pogings gemengde resultate opgelewer. In Rusland het Sciëntologie wél daarin geslaag om 'n groter aantal aanhangers te wen, tog het die plaaslike owerhede ferm opgetree teen die kerk. In die nuwe Oos-Duitse deelstate was Sciëntologie se sukses minder as wat verwag is. Die Agt Dinamieke ----------------- Die Sciëntologiekruis: die agt punte van die kruis verteenwoordig die Agt Dinamieke van Sciëntologie Die grondbeginsels vir enige lewensvorm baseer volgens Sciëntologie op sy oorlewensdrang. Hierdie grondbeginsels word onderverdeel in agt dinamieke waarvan die eerste vier deur Dianetiek en die ander vier deur Sciëntologie gedek word. ### Die Eerste Dinamiek: Self Die Eerste Dinamiek is die oorlewensdrang as 'n individu. Dit sluit liggaam en gees in en beskryf die drang om vir jouself die hoogste vlak van oorlewing vir die langste moontlike tydperk te bereik. Hierdie dinamiek het betrekking tot die individu en sy onmiddellike besittings, maar sluit geen ander mense in nie. Dit is die drang om as jouself te oorleef en volle uitdrukking aan jou individualiteit te gee. ### Die Tweede Dinamiek: Kreatiwiteit Kreatiwiteit beteken om dinge en werke vir die toekoms te skep. Sodoende behels die tweede dinamiek enige vorm van kreatiwiteit. Dit sluit die familie of lewensgemeenskap in, die grootmaak van kinders en enige ander aktiwiteit in hierdie verband. Ook geslagsomgang mag hierby ingesluit word as 'n meganisme waardeur oorlewing vir toekomstige generasies moontlik gemaak word. Alhoewel die Kerk van Sciëntologie in sommige van sy publikasies tans huwelike as "die unie tussen 'n man en 'n vrou" definieer, diskrimineer dit nie teen LGBT nie. Anti-Sciëntologiese propaganda, wat die Kerk van Sciëntologie van homofobie beskuldig, haal dikwels tekste aan wat deur L. Ron Hubbard in 'n tydperk geskryf is toe homoseksualiteit in wetenskaplike dissiplines soos sielkunde as siekte beskryf en in die meeste westerse lande geslagsomgang tussen persone van dieselfde geslag as onwettig behandel is. In 1967 het Hubbard amptelik verklaar: ``` "It has never been any part of my plans to regulate or to attempt to regulate the private lives of individuals. Whenever this has occurred, it has not resulted in any improved condition.... Therefore all former rules, regulations and policies relating to the sexual activities of Scientologists are cancelled." ``` Tommy Davis, 'n woordvoerder van die Kerk van Sciëntologie, het in 2009 op die bewerings van regisseur Paul Haggis gereageer wat die Kerk openlik as "anti-gay" bestempel het: ``` "I don’t want any misunderstanding. The church supports civil rights for everybody, regardless of sexual orientation, race, color or creed. We are a minority, too; we understand what it’s like to be persecuted, so to the extent that anything prohibits or inhibits on civil rights, we don’t agree with it." ``` ### Die Derde Dinamiek: Groepsoorlewing Hierdie dinamiek behels die drang om oorlewing as 'n groep van individue of as 'n groep te verseker. Hierby voer die groep 'n bestaan volgens sy eie reëls. 'n Groep kan enige gemeenskap, vriende, 'n onderneming, 'n maatskaplike groep, 'n staat, 'n nasie. 'n etniese of enige ander groep wees. Hoe groot of klein die groep ook al mag wees, dit strewe daarna om as 'n groep te oorleef. ### Die Vierde Dinamiek: Mensheid Die Vierde Dinamiek behels die oorlewensdrang as mensheid in en deur sy geheel. Die Afrikanernasie kan as die Derde Dinamiek vir alle Afrikaners beskryf word, terwyl die oorlewensdrang van alle nasionaliteite op aarde sy uitdrukking in die Vierde Dinamiek vind. Alle vroue en mans strewe daarna, omdat hulle vroue en mans is, om as vroue en mans en vir vroue en mans te oorleef. ### Die Vyfde Dinamiek: Lewensvorme Die Vyfde Dinamiek behels die oorlewensdrang as lewensvorm en deur middel van lewensvorme soos soogdiere, voëls, insekte, visse en plante, net soos die belangstelle in die lewe as sulks. ### Die Sesde Dinamiek: Die fisiese heelal Die fisiese heelal vorm die Sesde Dinamiek met sy vier komponente – materie, energie, ruimte en tyd. Die Sesde Dinamiek behels die oorlewensdrang van die fisiese heelal, oorlewing deur middel van die fisiese heelal en elkeen van sy komponente. ### Die Sewende Dinamiek: Spirituele Dinamiek Die Sewende Dinamiek behels die oorlewensdrang as spirituele wesen of die oorlewensdrang van die Lewe as sulks. Enige vorm van spirituele bestaan, met of sonder identiteit, val onder die Sewende Dinamiek. Dit sluit die self of eie persoonlikheid in asook die vermoë om iets te skep; die vermoë om oorlewing te bewerkstellig of te oorleef; die vermoë om te vernietig of om voor te gee om vernietig te wees. Gedagtes en konsepte en die strewe om hierdeur te oorleef maak deel uit van hierdie Dinamiek. Die Sewende Dinamiek is die oorsprong van lewe, geskei en apart van die fisiese heelal. Die oorsprong van lewe het sy eie drang om te oorleef. ### Die Agtste Dinamiek: Oneindigheid Algemeen mag na die Agtste Dianmiek verwys word as God, die Hoogste Wesen of Skepper, maar die korrekte definisie daarvan is oneindigheid. Dit behels die hele spektrum van bestaan en alles wat bestaan. Die ontdekking van die Agtste Dinamiek bly beperk tot Sciëntoloë wat die Sewende Dinamiek in sy volle omvang bereik het. In teenstelling met godsdienste van Joods-Christelike oorsprong is daar in Sciëntologie geen dogma met betrekking tot God wat aan lede voorgeskryf word nie. So word van lede ook nie verwag om iets as blote geloofsaak te aanvaar nie. Kerklede bring hul bewuswording stapsgewys op elke dinamiek teweeg hoe meer hul eie bewussyn deur ouditing en opleiding ontwikkel. Oneindigheid of die Hoogste Wesen word net vir diegene ontsluit wat die Sewende of Spirituele Dinamiek volledig bereik het. Openbare mening en persepsie ---------------------------- Anonymous-ondersteuner in San Francisco betoog teen Sciëntologie se beweerde homofobie. L. Ron Hubbard se seun Quentin is in 1976 onder verdagte omstandighede dood aangetref, die selfmoordteorie nooit bewese nie (amptelike dokumente beperk hulle tot *possible suicide*). Gay kerklidmate ontken diskriminasie oor seksuele oriëntasie Navorsers wys daarop dat die verhouding tussen L. Ron Hubbard se literêre werke op die gebied van wetenskapsfiksie en die geloofsbeginsels en -praktyke van Sciëntologie in populêre media (en die populêre kultuur in die algemeen) in 'n sterk vereenvoudigde vorm uitgebeeld word (en soms as *UFO cult* beskryf - waarby die terme *cult* en *kultus* sedert die tragiese massaselfmoord van aanhangers van Jim Joners se *People's Temple* in 1978 in Jonestown, Guyana 'n uiters negatiewe konnotasie het): *A number of popular culture products have rather crudely taken elements of Hubbard's science fiction inspired narratives and oversimplified the connections between them and Scientology's beliefs and practices.* *Cult wars* tussen beweerde aanhangers en teenstanders van die Kerk van Sciëntologie vind onder meer op internet-platforme soos Wikipedia en YouTube plaas. Vanuit die Kerk se netwerke is kritiese gedeeltes uit Wikipedia-artikels verwyder, terwyl 'n groep teenstanders negatiewe inhoud bygevoeg het waarin hulle slegs na mekaar se eie publikasies as bronmateriaal verwys het. Albei groepe is in 2009 uit die Engelsmedium-projek van Wikipedia verban. IP-adresse, wat as deel van Sciëntologie se eie netwerke geïdentifiseer is, is deur die Wikimedia-stigting summier geblokkeer, net soos skakels tot aanlyn-publikasies. Aan enkle bydraers met 'n sodanige IP-adres word nogtans die kans gegee om haar-/homself te registreer en volgens die vasgestelde beleid by te dra. Omvattende inligting word egter buite die projek in 'n eie wiki, *Scientolipedia*, verskaf wat deur vrywilligers saamgestel word. Duitse owerhede se optrede teen die Kerk van Sciëntologie weens sy beweerde, maar nooit bewese onkonstitusionele optrede het reeds tot diplomatieke geskille tussen die Verenigde State en die Bondsrepubliek Duitsland gelei. Die saak is deur die Amerikaanse minister van buitelandse sake, Madeleine Albright, aangespreek. Histerie en vervolgingswaan van Kerk-teenstanders het spottende kommentare uitgelok. Een van die mees prominente teenstanders van die Kerk in Duitsland en voorsitter van 'n werkgroep het uiteindelik so histeries en verkramp oor die onderwerp geraak dat sy vir haar politieke vennote ondraagbaar geword het. Vir buitestaanders met 'n wetenskaplike belangstelling en fokus toon die Kerk se religieuse leerstellings sterk sciëntistiese en psigoterapeutiese invloede wat met transendente elemente aangevul is. Vir Kalifornië se historiograaf Kevin Starr, wat in sy omvattende boekreeks oor die deelstaat se geskiedenis een sin aan die beweging wy, is Sciëntologie 'n moderne religie wat uit Kaliforniërs se belangstelling in en geesdrif oor wetenskapsfiksie voortgespruit het. As 'n religie en toegepaste filosofie dek Sciëntologie 'n wye verskeidenheid onderwerpe, waaronder geestelike gesondheid, moraal, etiek, ontgiftiging van toksiese stowwe en radioaktiwiteit, opvoeding en bestuur. Sciëntologie beywer hom na eie bewering vir *"a civilization without insanity, without criminals and without war, where the able can prosper and honest beings can have rights, and where man is free to rise to greater heights"*. Twee Duitse wetenskaplikes, wat 'n bydrae oor Sciëntologie in die *Blätter für deutsche und internationale Politik* gepubliseer het, het Sciëntologie as "twak en bedrog" beskryf - maar gelyktydig openlik beken dat dieselfde vir baie ander gelowe geld.

Nasionale snelweë van Japan pad| Subklas van | national road in JapanWysig | | Land | JapanWysig | | Vervang | Eerste klas nasionale snelweg, Sekondêre nasionale padWysig | | Begindatum | 1 April 1965Wysig | | Gewettig deur | Road ActWysig | | Het lys | Lys van nasionale snelweë van JapanWysig | | Onderhou deur | Ministerie van Grond, Infrastruktuur, Vervoer en Toerisme, Prefekture van Japan, city designated by government ordinance, Ministry of Construction, Okinawa General BureauWysig | | Road number formatter | 国道$1号Wysig | | Category for maps | Category:Maps of National highways in JapanWysig | Japan het 'n landwye stelsel van **national highways** (一般国道, *Ippan Kokudō*?) (一般国道, *Ippan Kokudō*) wat verskillend is as hulle *expressways*. Die Ministerie van Grond, Infrastruktuur, Vervoer en Toerisme en ander regeringsagentskappe administreer die nasionale snelweë. Vanaf 1952 het Japan hierdie geklassifiseer as Klas 1 of Klas 2. Klas 1 snelweë het een - of twee-syfer getalle, terwyl Klas 2 snelweë het drie-syfergetalle. Byvoorbeeld, Roetes 1 en 58 was Klas 1 paaie terwyl 507 (die een met die hoogste getal) 'n Klas 2 snelweg was. Lys van nasionale snelweë ------------------------- ### 1 tot 59 *Aanvanklik gestig as "Klas 1 paaie", behalwe Roete 58* 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 ### 101 tot 200 101 102 103 104 105 106 107 108 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 ### 201 tot 300 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213                      217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 ### 301 tot 400 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 ### 401 tot 507 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507

MA-9 begin lig... **Mercury-Atlas 9** (MA-9) was die finale bemande ruimtevlug van NASA se Mercury-program. Dit is op 15 Mei 1963 vanaf lanseerkompleks 14 by Kaap Canaveral, Florida gelanseer. Die Mercury-ruimtetuig is ***Faith 7*** genoem en was beman deur die ruimtevaarder Gordon Cooper, destyds 'n majoor in die Amerikaanse Lugmag. Die ruimtetuig het 22 keer om die Aarde gewentel alvorens dit veilig in die Stille Oseaan neergeplons het. Die reeksnommer van die Atlas LV-3B vuurpyl was 130-D en die Mercury ruimtetuig was nr. 20. Hierdie was die laaste sending waar 'n Amerikaanse ruimteman alleen die ruimte ingestuur is. Die sending is opgevolg met die Gemini-program met twee ruimtevaarders in elke tuig. Vlugdirekteure -------------- * Chris Kraft — Rooi span * John Hodge — Blou span Sendingparameters ----------------- * **Massa:** 1 400 kg * **Perigeum:** 161 km * **Apogee:** 267 km * **Baanhelling:** 32,5° * **Periode:** 88,5 min Sendingagtergrond ----------------- ### Debat oor Mercury-projekvoortsetting Die Mercury-Atlas 8-vlug van Wally Schirra op 3 Oktober 1962 was so naby aan perfek dat sommige by NASA geglo het dat die Verenigde State moet ophou terwyl hulle voor was en MA-8 die laaste Mercury-sending maak eerder as om 'n toekomstige ramp te waag. Daar is gemeen dat NASA die eerstegenerasie Mercury-hardeware ver genoeg beproef het en dat 'n gewaagde langer sending nie geregverdig was nie; in plaas daarvan moet NASA aanskuif na die Gemini-program. Amptenare van die Bemande Ruimtetuigsentrum het egter geglo dat die Mercury-span die kans moet kry om 'n mens vir 'n volle dag in die ruimte te toets. Daarbenewens het al die Sowjet-enkelsitplek-Vostok-ruimtetuie wat na Vostok 1 gelanseer is, vir meer as 'n dag geduur; dus moes die Mercury 9-vlug die Mercury-ruimtetuig op dieselfde vlak as dié van die Sowjette bring. ### Sendingbeplanning In September 1962 het NASA onderhandelinge met McDonnell beklink om vier Mercury-ruimtetuie (#12, #15, #17 en #20) te modifiseer na 'n konfigurasie wat 'n eendagsending ondersteun het. Sulke veranderinge aan die ruimtetuig het die verwydering van die periskoop en 'n oortollige stel stuwers en die byvoeging van ekstra batterye en suurstoftenks behels. In November 1962 is Gordon Cooper gekies om die MA-9-sending te loods en Alan Shepard is as rugsteun gekies. Op 22 April 1963 is Atlas-aanjaer 130-D en Mercury-ruimtetuig #20 op die lanseerplatform by Lanseerkompleks 14 gestapel. Aangesien MA-9 oor byna elke wêrelddeel van 32,5 grade noord tot 32,5 grade suid sou wentel, is altesaam 28 skepe, 171 vliegtuie en 18 000 dienspligtiges aangewys om die sending te ondersteun. Die Atlas-aanjaer wat vir MA-9 gebruik is, het verskeie tegniese verbeterings gehad, veral 'n verbeterde aandrywingstelsel met 'n hipergoliese ontsteker wat die behoefte aan houtyd by lansering sou uitskakel om growwe ontbranding te voorkom. Met sewe suksesvolle Mercury-lanserings in 'n ry, het die mislukkings van die vroeë dae in 1963 soos 'n verre herinnering gelyk en NASA-amptenare het 'n hoë mate van vertroue gehad in die Atlas wat sy bevlekte lanseerrekord oorskadu het. Cooper se vlug kon egter vertraag word, aangesien daar gedurende die sewe maande tussen Schirra en Cooper se vlugte, vyf mislukkings van Atlas D-voertuie was. ### Uitrol Toe Atlas 130D sy fabrieksuitrol op 30 Januarie ontvang, is gevind dat dit beskadigde bedrading het en moes teruggestuur word vir herstelwerk. Gordon Cooper het op sy eerste perskonferensie op 8 Februarie erken dat hy nie veel van die aanjaerprobleme geweet het nie en eerder gefokus op die verbeterings wat aan sy Mercury-kapsule gemaak is. Die talle bygevoegde toerusting en verbruiksgoedere vir die daglange missie het die massa van MA-8 aansienlik verhoog; dit het nou meer as 1 400 kg geweeg. Op 15 Maart is die Atlas 'n tweede keer uit die fabriek gerol en het sy toetse met vlieënde vaandels geslaag; Convair-ingenieurs het hul vertroue uitgespreek dat dit "hul beste voël nog was." Die aanjaer-aktueerders is effens verstel om 'n herhaling van die lanseerrol-oorgang wat op Mercury-Atlas 8 voorgekom het, te verhoed. Die opgegradeerde MA-2-enjins het inspuitkoppe met skotte (*baffles*) en 'n hipergoliese ontsteker gehad, wat enige bekommernisse van growwe verbranding of die behoefte aan houtyd voor lansering sou uitskakel. Die dryfmiddel wat bespaar word deur nie die drie sekondes houtyd uit te voer nie, sou 'n langer aanjaerontbranding moontlik maak. Op Mercury-Atlas 8 is 112 liter brandstof verwyder voor die lansering en dus was 'n verlengde ontbranding nie moontlik nie, maar op hierdie vlug sou daar genoeg dryfmiddel wees om die ontbrandtyd te verleng. Cooper se besluit om sy kapsule Faith 7 te noem, was gebaseer in sy geloof dat die Atlas-booster en Mercury-kapsule die sending suksesvol sou uitvoer. | * l * b * w Mercury-projek | | --- | | Beman | * Sub-orbitaal: Freedom 7 * Liberty Bell 7 * Aardbaan: Friendship 7 * Aurora 7 * Sigma 7 * Faith 7 * Gekanselleer: Freedom 7 II | Mercury program-kapsuleMercury program-kapsule | | Onbeman | * Little Joe 1 * Big Joe 1 * LJ-6 * LJ-1A * LJ-2 * LJ-1B * MA-1 * Little Joe 5 * MR-1 * MR-1A * MR-2 * MA-2 * LJ-5A * MR-BD * MA-3 * LJ-5B * MA-4 * MS-1 * MA-5 |

Die **Mercedes-Benz W120** was 'n Inlynviersilinder sedan wat in 1953 deur Mercedes-Benz vrygestel is. Dit is aanvanklik aangedryf deur die maatskappy se bestaande M136-enjin van 1,8 liter, en is as die **Mercedes-Benz 180** verkoop tot in 1962. Die **Mercedes-Benz W121** is in 1956 bekendgestel, aangedryf deur 'n 1,9 liter M121-enjin. Dit was tot 1961 as die **Mercedes-Benz 190** op die mark. Die 41 kW (55 pk) M136-enjin uit die Mercedes-Benz 170 Sb is tot 1957 vir die 180 gebruik, toe dit 'n makker weergawe van die 190 se M121-enjin ontvang het. Verskeie dieselenjin-180s is van 1953 tot 1962 vervaardig. Die paar is dikwels na verwys as die "Pontons" van Mercedes se reeks tydens hul produksie. Tesame met die meer luukse en ietwat groter 2,2-liter-sessilinder Mercedes-Benz W128 220, vorm hulle tussen 1953 en 1959 80% van Mercedes-Benz se produksie. In werklikheid was dit die eerste voorganger van die mediumgrootte Mercedes-Benz E-klas sedanreeks. Geskiedenis ----------- Die 180-190- en W128/W180 220-220S *Ponton*-modelle het baie dieselfde gelyk van die voorruit af agtertoe, as die ietwat langer 220- 220S-220SE-inlynsessilindermodelle. Van agteraf sou 'n mens nie eens die top-220SE (E vir Einspritzung, of brandstofinspuiting) maklik van 'n 180 kon onderskei nie, maar die langer enjinkap (en wielbasis) en chroomafwerking het dit as 'n luukse sessilindermodel geïdentifiseer. Die vlagskip van die Adenauer-onderneming, die Mercedes-Benz 300 W186 van 1951 tot 1957 het 'n veel groter raam en bakwerk gebruik en was 'n heeltemal ander motor. Die 180-190 viersilinders is wyd gebruik as Duitse taxi's. Slegs hierdie korter *Pontons* het parkeerliggies met 'n lae wattuur aan die voor- en agterbuffer gehad. 'n Eenvoudige links-regs-skakelaar bo die knie van die bestuurder het gekies watter kant verlig sou word, om nie die battery onnodig in die winter te laat afloop nie, 'n wesentlike probleem vir die aansit van diesels. Die luginnames van die verwarmer was slegs by die 120/121 aan weerskante van die verkoelerrooster. ### Sedert 1957 Die bakvorm van die motor het min verander tydens sy produksieloop. Maar in 1957, 'n jaar na die bekendstelling van die 190-*saloon*, is die Mercedes-ster bo-op die fopverkoelerdop veerbelaai om mee te gee as aan dit gestamp word: dit óf was om aan die vereistes van sekere uitvoermarkte, veral Switserland, te voldoen of om die risiko van voetgangerbeserings te verminder in die geval van 'n ongeluk. Teen 1959 word die ster op 'n veerbelaaide balbasis regop gehou. 'n Verwante roadster-variant, die 190SL, is van 1955 tot 1963 vervaardig. Mercedes-Benz 180 (W120) Vir die 1960-modeljaar het die motor 'n groter sierrooster ontvang. Modelle ------- | Model | Onderstelkode | Jaar | Tipe | Enjin | Aantal gebou | | --- | --- | --- | --- | --- | --- | | W120 sedan | W120.010 | 1953–1957 | 180 | 1.8 L *M136* I4 | 52 186 | | 1957–1959 | 180a | 1.9 L *M121* I4 | 27 353 | | 1959–1961 | 180b | 29 415 | | 1961–1962 | 180c | 9 280 | | W120.110 | 1953–1959 | 180D | 1.8 L *OM636* Diesel I4 | 116 485 | | 1959–1961 | 180Db | 24 676 | | 1961–1962 | 180Dc | 1.8 L *OM621* Diesel I4 | 11 822 | | W121 sedan | W121.010 | 1956–1959 | 190 | 1.9 L *M121* I4 | 61 345 | | 1959–1961 | 190b | 1.9 L *M121* I4 | 28 463 | | W121.110 | 1958–1959 | 190D | 1.9 L Diesel I4 | 20 629 | | 1959–1961 | 190Db | 1.9 L *OM621* Diesel I4 | 61 309 |

Reën vertraag 'n wedstryd op The Oval, Londen In krieket is die **Duckworth-Lewis-Stern-metode** (DLS-metode) 'n wiskundige manier om die teikentelling te bepaal vir die span wat tweede kolf in 'n Internasionale eendagwedstryd wat deur die weer of ander omstandigheid onderbreek is. Dit word algemeen aanvaar as 'n regverdige en akkurate metode om 'n teikentelling te bereken, maar is egter nie sonder omstredenheid nie. Die metode word nie in toetskrieketwedstryde gebruik nie. Geskiedenis ----------- Die DLS-metode is oorspronklik ontwikkel deur die twee Engelse statistici, Frank Duckworth en Tony Lewis. Die metode is vir die eerste keer gebruik in internasionale krieket tydens die tweede wedstryd tussen Zimbabwe en Engeland in die reeks van 1996/7 seisoen en wat Zimbabwe met 7 lopies gewen het. In 2001 is dit amptelik deur die Internasionale Krieketraad aanvaar as die standaardmetode vir die berekening van teikentellings in eendagwedstryde wat deur reën-onderbrekings verkort is. Vorige metodes wat gebruik is vir dieselfde doel het onder ander ingesluit: lopietempoverhoudings, die gebruik van die telling wat die vorige span tydens dieselfde boulbeurt behaal het en die gebruik van teikens wat afgelei is deur die beste boulbeurte saam te tel in die eerste kolfbeurt behaal is. Hierdie ouer metodes het tekortkominge wat maklik uitgebuit kan word. Lopietempo verhoudings maak nie voorsiening vir die aantal paaltjies wat die span wat tweede kolf verloor nie en weerspieël bloot die telling op die tydstip toe die wedstryd onderbreek is. Dus as 'n span vermoed dat 'n reënonderbreking waarskynlik was kon hulle die lopietempo jaag sonder om hul te bekommer oor die gevolglike verlies aan paaltjies en het sodoende 'n verdraaiïng in die vergelykende tellings teweeg gebring. Die beste telling boulbeurtmetode wat tydens die Krieketwêreldbeker in 1992 gebruik is het die Suid-Afrikaanse span gelaat met 'n vereiste 21 lopies vanaf slegs een bal– terwyl die maksimum telling gewoonlik slegs 6 lopies van 'n enkele bal is– dit nadat hulle voor die kort reënonderbreking 'n teiken van 22 lopies vanaf 13 balle gehad het, 'n teiken wat alhoewel dit moeilik is, ten minste haalbaar is en 'n opwindende einde kon bewerkstellig het. Dit het egter tot niet gegaan toe die span dieselfde teiken na die onderbreking met 12 balle minder gegun is. Hierdie gebreke word grootliks aangespreek deur die DLS-metode. Toepassing ---------- Die DLS-metode is betreklik maklik om toe te pas maar vereis 'n gepubliseerde verwysingstabel en 'n eenvoudige wiskundige berekening (of die gebruik van 'n rekenaar). Die aankondiging van die afgeleide teiken gee dikwels aanleiding tot baie bespreking onder die skares by 'n krieketwedstryd. Dit word as een van die metode se suksesse beskou deurdat dit 'n stadige wedstryd wat deur reën beïnvloed word meer interessant maak. Moontlike tellings as 'n funksie van paaltjies en boulbeurteMoontlike tellings as 'n funksie van paaltjies en boulbeurte Teorie ------ In wese maak die DLS-metode staat op "hulpbronne". Elke span word geag twee "hulpbronne" te hê wat hulle kan gebruik om soveel lopies moontlik aan te teken: die aantal boulbeurte wat hulle moet ontvang en die aantal paaltjies wat hulle beskikbaar het. Op enige tydstip tydens die kolfbeurt hang die span se vermoë om meer lopies aan te teken van 'n kombinasie van hierdie twee hulpbronne af. Geskiedkundige tellings toon dat daar 'n baie noue verband tussen die beskikbaarheid van hierdie hulpbronne en 'n span se finale telling, 'n verband wat die DLS-metode benut. Deur gebruik te maak van 'n gepubliseerde tabel wat die oorblywende persentasie van hierdie twee gekombineerde hulpbronne aangee vir enige hoeveelheid boulbeurte wat oor is en paaltjies wat verloor is, kan die teikentelling aangepas word om die verlies aan hierdie hulpbronne te verteenwoordig as 'n wedstryd een of meer kere onderbreek word. Hierdie persentasie word dan gebruik om 'n teiken te bereken. As die span wat tweede kolf die teiken verbysteek word die span geag om die wedstryd te gewen het; as die teikentelling bereik is maar nie verbygesteek is nie word dit as 'n gelykopuitslag beskou. Opdaterings ----------- Die gepubliseerde tabel wat die grondslag vorm van die DLS-metode word gereeld op datum gebring en is so onlangs as 2004 opgedateer, toe dit duidelik word dat daar deesdae heelwat hoër tellings behaal word in eendagwedstryde as in vorige dekades. Saam met hierdie wysiging is die DLS-metode ook geskei in 'n Professionele Uitgawe en 'n Standaard-uitgawe. Die hoof verskil tussen hierdie tabelle is dat die Standaard-uitgawe slegs 'n enkele tabel en eenvoudige berekening behels wat dit geskik maak vir enige eendagwedstryd op enige vlak terwyl die Professionele uitgawe meer gesofistikeerde statistiese modelering inspan en die gebruik van 'n rekenaar vereis. Die Professionele uitgawe is gebruik vir alle internasionale krieketwedstryde sedert vroeg in 2004. Voorbeeld --------- 'n Eenvoudige voorbeeld van die toepassing van die DLS-metode was die eendagwedstryd tussen Indië en Pakistan tydens hulle 2006 eendagreeks. Indië het eerste gekolf en is almal uitgeboul in die 49ste boulbeurt vir 328 lopies. Pakistan, wat tweede gekolf het, het 7 paaltjies verloor met 311 lopies toe die spel gestaak is weens swak lig na die 47ste boulbeurt. Hierdie is 'n voorbeeld met min omstredenheid omdat die meeste ondersteuners sou saamstem dat met drie boulbeurte oor (18 balle) en drie paaltjies beskikbaar dat Pakistan verseker die 17 lopie gaping sou kon toemaak. Die toepassing van die DLS-metode het aangedui dat teen die einde van die 47ste boulbeurt die teiken 304 sou wees en daarom is die uitslag van dié wedstryd in Pakistan se guns beklink en is hulle geag om die wedstryd met 7 lopies te gewen het. Kritiek ------- Sekere waarnemers meen dat die DLS-metodetode nie sekere opmerkbare neigings in die lopietempos tydens 'n kolfbeurt in ag neem nie, soos byvoorbeeld die feit dat dit baie moeiliker word om lopies aan te teken as die aantal vereiste lopies baie hoog is, of die neiging vir lopietempos om toe te neem aan die einde van 'n kolfbeurt. So 'n neiging wat 'n statistiese werklikheid is vir eendagwedstryde word egter outomaties in berekening gebring deur die feit dat die DLS tabelle 'n geskiedkundige korrelasie van wedstryd-data gebruik om die verhouding tussen hulpbronne en lopietempos te bereken. Meer in diepte kritiek is gebaseer op die feit dat paaltjies noodwendig 'n swaarder geweegde hulpbron as boulbeurte is wat daartoe aanleiding gee dat spanne wat groot tellings jaag met die moontlikheid van reën sal neig om versigtig te wees om paaltjies te verloor en dan net effe bo die gemiddelde lopietempo te kolf. As die gevraagde lopietempo byvoorbeeld 6.1 is, is dit dikwels voldoende om net 4.75 of 5 'n lopies per boulbeurt aan te teken tydens die eerste 20-25 boulbeurte. 'n Ander kritiek op die DLS-metode is dat dit nie die veranderinge in lopietempos as gevolg van veldwerkbeperkinge in ag neem nie. Bronne ------ * Duckworth, F "A Role for Statistics in International Cricket" *Teaching Statistics*, (June 2001) Volume 23, No. 2 pp 38-44 * Duckworth, FC & Lewis, AJ "A fair method of resetting the target in interrupted one-day cricket matches" *Journal of the Operational Research Society*, (Mar 1998) Volume 49, No. 3 pp 220-227

**Seilbootjies** of ***Spathiphyllum wallisii*** is ’n baie gewilde huisplant in die aronskelkfamilie, Araceae. Die genusnaam beteken "blomskedeblaar" en verwys na die blomskede wat in die begin soos ’n blaar lyk. Eienskappe ---------- die blare is in die vorm van spiespunte. Dit is ’n kruidagtige, meerjarige plant met ’n seilvormige skutblaar en grasieuse, spiespuntvormige blare. Die bloeiwyse, wat ’n "bloeikolf" genoem word, het een groot skutblaar, wat ’n "blomskede" genoem word. Daar is soms twee blomskedes, en dan is die boonste een kleiner. Die bloeikolf is gewoonlik room- of ivoorkleurig wanneer die plant jonk is en word mettertyd groen. Die blare is bodemstandig en blink en het dieperige are. *Spathiphyllum wallisii* is een van sowat 40 spesies in ’n genus van tropiese immergroen plante. Dit is in die laat 19de eeu in Sentraal-Amerika ontdek waar dit wild gegroei het. ’n Paar kultivars, waarvan baie van hibridiese oorsprong is, is beskikbaar soos die groter hibriede "Mauna Loa", wat na die Hawaise vulkaan genoem is en tot ’n meter hoog kan word, en die selfs groter "Sensation", wat albei gewilde huisplante is. Probleme -------- As die plant nie blom nie, moet dit bemes word. Geel blare dui op te veel direkte sonlig. Rooimyte en plantluise kan ook voorkom.

| **Schönefeld** | | --- | | **Kaart** | **Wapen** | | | | | | | | **Vlag** | | | | | |  **Land** |  Duitsland | |  **Deelstaat** | Brandenburg | |  **Distrik** | Dahme-Spreewald | |  **Koördinate** | 52°23′18″N 13°30′17″O / 52.38833°N 13.50472°O / 52.38833; 13.50472 | |  **Stigting** | 1242 (eerste verwysing) | |  **Oppervlakte:** |   | |  - Totaal | 81,57 vk km | |  **Hoogte bo seevlak** | 44 m | | | |  **Bevolking:** |   | |  - Totaal (31 Desember 2018) | 15 472 | |  - Bevolkingsdigtheid | 190/vk km | |  **Tydsone** | UTC+01:00 (MET) | |  - Somertyd | UTC+02:00 | |  **Klimaat** |   | |  - Tipe | Gematigde klimaat | |  **Burgemeester** | Dr. Udo Haase (AFE) | |  **Amptelike Webwerf** | Schönefeld | | **Schönefeld** is 'n munisipaliteit in die administratiewe distrik Dahme-Spreewald van die Duitse deelstaat Brandenburg, bestaande uit ses stadsdele met sewe bewoonde stadsbuurte en twee gehuggies. Die Berlyn-Brandenburg Internasionale Lughawe, wat op 31 Oktober 2020 geopen is, en die voormalige Lughawe Berlyn-Schönefeld is binne die munisipaliteit se grense geleë. In die stadsdeel Waltersdorf het 'n uitgestrekte kleinhandelsentrum ontstaan wat onder meer op meubels fokus. Die teikengroep is klante uit Dahme-Spreewald en aangrensende Brandenburgse administratiewe distrikte, maar ook uit die nabygeleë uitgestrekte woongebiede van Suidoos-Berlyn met enkelgesinshuise soos Bohnsdorf Die snelwegwisselaar *Schönefelder Kreuz* maak deel uit van die kringpad-snelweg om Berlyn. Hier kruis die snelweë (A) en Europa-roetes (E) A10, A13, A113, E30, E36 en E55 Die munisipaliteit het sy naam aan die lughawe Berlyn-Schönefeld verleen. Dit sal teen 2020 deur die nuwe moderne lughawe Berlyn-Brandenburg (BER) vervang word Die nuwe BER-lughawe in 2019. BER fungeer as streekslughawe vir die Duitse hoofstad en die omliggende deelstaat Brandenburg. Die grootste en belangrikste spilpunt vir oorsese aankomste en vertrekke, insluitende roetes vanaf en na Suid-Afrika en Namibië, is Frankfurt am Main Naas die lughawe is sakegebiede en kleinhandelsentra die belangrikste bron van inkomste vir die munisipaliteit. Hier het 'n nuwe sorteersentrum vir die aanlyn-winkelreus Amazon, Inc. se Duitse filiaal in Schönefeld ontstaan. In die aanleg met 100 werkgeleenthede, wat digby die nuwe lughawe geleë is en in Mei 2020 ingewy is, word pakkette uit die Europese logistiek-netwerk van Amazon gesorteer en van hier na die distribusiesentra vervoer.

Dr. **Frans Vredenrijk Engelenburg** (Arnhem, Nederland, 17 Maart 1863 – Pretoria, Suid-Afrika, 21 Augustus 1938) was 'n Suid-Afrikaanse joernalis en koerantredakteur en twee maal voorsitter van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Herkoms en agtergrond --------------------- Engelenburg het uit 'n welgestelde Nederlandse familie gekom. Sy vader was Frans Thomas Vredenrijk Engelenburg en sy moeder Anna Maria Koopmans. Hy behaal sy doktorsgraad in die regte in 1889 met lof aan die Universiteit van Leiden, waarna hy hom as advokaat vestig in Den Haag. Hy was 'n ruk lank 'n medewerker van die *Dagblad van Zuid-Holland en 's-Gravenhage* in Den Haag asook talle ander Europese koerante. Hy besoek die Kaap in 1889 as gas van sy aangetroude tante Marie Koopmans-De Wet, wat vir hom 'n voorstellingsbrief aan pres. Paul Kruger gee. Hulle het die eerste keer in 1881 ontmoet toe sy haar eerste reis na Europa onderneem het en het gou heg bevriend geraak omdat albei in kuns belanggestel het. Engelenburg het op sy eerste besoek aan die Kaap besluit om hom as advokaat in Transvaal te vestig, maar word dieselfde jaar nog redakteur van *De Volksstem* teen 'n vergoeding van £25 per jaar. Hy sou later 'n tyd lank mede-eienaar van die koerant word. Redakteur van *De Volksstem* ---------------------------- *Die Volkstem* het in 1925, toe dit daagliks verskyn het, in twee dae agtereenvolgende uitgawes (Vrydag 9 en Maandag 13 Oktober) 'n spesiale bylae oor pres. Paul Kruger uitgegee ter herdenking van sy geboorte 'n eeu vantevore. Engelenburg soos uitgebeeld in 'n spotprent deur Boonzaier in *Die Burger*. *Die Volkstem* was die eerste Afrikaans-Hollandse dagblad noord van die Oranjerivier. Dit het die eerste keer as weekblad verskyn in Pretoria op 8 Augustus 1873 en later tweeweekliks onder die naam *De Volksstem, Nieuws- en Advertentieblad*. Pres. Burgers het met Jan F. Celliers, assitent-redakteur van *Het Volksblad* in Kaapstad, onderhandel om 'n regeringsgesinde koerant in die Transvaalse hoofstad op te rig. N.J.R. Swart, staatsekretaris, James Buchanan, prokureur-generaal, H.C. Bergsma en Fred Jeppe het elkeen £80 belowe as aanvangskapitaal. Met sy aankoms in Transvaal word Cilliers die koerant se eienaar en bestuurder en hy bly ook aan as redakteur tot 1888. Tydens die eerste anneksasie van Transvaal het die Britse administrasie die uitgee van die koerant van 1 tot 23 Oktober 1878 verbied toe beslag op die drukpers gelê is en weer van 20 Desember 1880 tot 2 April 1881, nadat Cilliers en sy assistent, W.E. Bok (later staatsekretaris en die man na wie Boksburg vernoem is), in hegtenis geneem is op 'n klag van hoogverraad. Engelenburg op 'n vroeë leeftyd. Cilliers verkoop die drukpers in 1888 aan die Transvaalse regering, maar enkele dae later neem Wichert Jonker van die Vrystaat die koerant oor, terwyl die regering 'n gedeelte van die toerusting gehou het om die grondslag te vorm van die Staatsdrukkery. Jonker bly slegs 'n jaar as redakteur aan voor hy selfmoord pleeg. In 1890 is De Volksstem Maatschappij Beperkt opgerig met 'n kapitaal van £15 000, waarvan aandele ter waarde van £1 125 aan die regering van die Zuid-Afrikaansche Republiek behoort het. Sewe jaar later is die maatskappy egter gelikwideer. Engelenburg besoek sy vaderland waar hy geruime tyd vertoef om reëlings te tref om *De Volksstem* te koop. Hy bekom sodoende al die bates, waarvan die helfte die volgende jaar oorgeneem is deur die drukker Izaak Wallach. Die naderende oorlog het Engelenburg intussen genoop om die koerant daagliks te begin uitgee nadat dit jare lank tweeweekliks verskyn het. Die middagkoerant maak sy verskyning in 1895 en, soos die geval was met 'n weeklikse uitgawe in Frans, *La Semaine* (*Die Week*), was die doel daarvan om die Z.A.R. te verdedig teen binnelandse sowel as buitelandse aanslae. In 1889 kom ook 'n weeklikse uitgawe in Engels by. Toe die Anglo-Boereoorlog uitbreek, vertrek Engelenburg na die front waar hy 'n veld-uitgawe die lig laat sien. Die eerste uitgawe verskyn op 27 Oktober 1899 op Glencoe in Natal, wat gedruk is op 'n trap-pers in 'n treinwa van die Nederlandsch-Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij (NZASM). Engelenburg het in die veld ook opgetree as oorlogskorrespondent vir 'n aantal nuusblaaie in Europa terwyl hy bydraes aan sy eie koerant in Pretoria gestuur het. In 1900 haas hy hom terug na die Transvaalse hoofstad, waar die Britse owerheid hom in hegtenis neem, beboet en die land uitstuur. Hy gaan na Stellenbosch, waarna hy twee jaar lank deur Europa reis. Daar het hy dr. Willem Johannes Leyds met 'n inligtingsdiens rakende die oorlog bygestaan. Weens die rampspoedige verloop van die oorlog is die publikasie van *De Volksstem* gestaak van Junie 1900 tot Maart 1903. Ná die Anglo-Boereoorlog ------------------------ Engelenburg keer in Februarie 1903 terug na Pretoria. In dié tyd het genls. Louis Botha en Jan Smuts die leiding geneem om die koerant weer te laat verskyn, nou as tweeweeklikse blad. In Mei 1904 is 'n vergadering op die perseel van die koerant gehou waar die afgevaardigdes, onder wie Engelenburg, besluit het om Het Volk as 'n politieke party vir die Afrikaners in Transvaal te stig. Net soos die koerant die spreekbuis van pres. Paul Kruger en die regering van die Z.A.R. voor die oorlog was, word dit nou die spreekbuis van genls. Botha en Smuts. Ná Uniewording was die koerant 'n ywerige ondersteuner van die Suid-Afrikaanse Party. Toe die skeuring in Afrikaanse geledere in 1912 plaasvind, wat die stigting van die Nasionale Party onder genl. J.B.M. Hertzog voorafgegaan het, bly Engelenburg en sy koerant getrou aan Botha en Smuts se beleid tot aan die einde, selfs nadat die Nasionale Party die hoofstroom van die Afrikaners se politieke denke begin verteenwoordig het. Aan die begin van die 20ste eeu het Engelenburg en sy koerant hulle vir Uniewording beywer. Die naam is vereenvoudig tot *De Volksstem* op 1 Januarie 1905. In daardie jaar is 'n nuwe onderneming, Wallach's Printing and Publishing Company Ltd. opgerig met 'n groter kapitaal ten einde die koerant voort te sit. Tot aan die einde was dié maatskappy *Die Volkstem* se eienaar en uitgewer en selfs ná die koerant se ondergang, het dit as drukkery bly voortbestaan. In 1919 vergesel Engelenburg genl. Louis Botha na die Versailles-vredesonderhandelinge in Frankryk. Van 1923 tot 1925 was C. Louis Leipoldt assistentredakteur van *De Volksstem*. Met Engelenburg se bedanking in 1924 het Gustav Preller redakteur geword, maar bly net 'n jaar in die pos toe hy in 1925 redakteur van *Ons Vaderland* word, die mondstuk van die Nasionale Party, wat pas die vorige jaar die bewind in die sogenaamde Pakt-regering met behulp van die Arbeidersparty oorgeneem het by die Suid-Afrikaanse Party van genl. Smuts. Die Suid-Afrikaanse Poskantoor het in 1959 'n posseël uitgebring ter viering van die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns se 50ste bestaansjaar. Die embleem van die Akademie is deur Engelenburg ontwerp. Engelenburg, toe 'n 61-jarige oujongkêrel, het ná sy bedanking op 2 Junie 1924 in die huwelik getree met Amalia Marguerite Halliday (gebore in Londen op 22 Augustus 1883) en 'n wêreldreis onderneem, maar in 1925 keer hy terug as redakteur, met Nathan Levi as waarnemende redakteur. Sy opvolgers was C.S. Coetzee van 1929 tot 1942 en Hubertus C. de Kock van 1942 tot 1950, wat later lid van die Volksraad sou word vir Pretoria-Oos van 1950 tot 1958 en vir Pretoria-Rissik van 1958 tot 1966. Op 1 Januarie 1927 ondergaan die koerant dan ook sy laaste naamsverandering toe dit *Die Volkstem* word, hoewel Afrikaans al dikwels lank voor dié tyd in die koerant gebruik is en dit 'n groot voorstander van die Tweede Afrikaanse Taalbeweging was. Die Afrikaanse Taalgenootskap is trouens in die Volkstem-gebou gestig. Die Engelenburg-skool het 'n belangrike bydrae gelewer tot die skoling van 'n geslag joernaliste wat elders baanbrekers van die pers sou wees. J.M.H. Viljoen het later bekendgeraak as redakteur van die *Huisgenoot*, L.W. Hiemstra het assistentredakteur van *Die Volksblad* en later taalredakteur van die Nasionale Pers geword en E.A. Malga politieke medewerker vir dieselfde maatskappy. Hulle en ander verslaggewers is deur Frederik Rompel na *Die Burger* oorgebring. Hy was die Nasionale Pers se eerste tegniese redakteur in 1921. Geaardheid en werkswyse ----------------------- Die reëlingskomitee vir die begrafnis van pres. Paul Kruger op 16 Desember 1904, hier afgeneem die dag vantevore, 15 Desember. Voor (van links): A.D.W. Wolmarans, S.W. Burger, Louis Botha (voorsitter), J.H. de la Rey, J.C. Smuts en C.F. Beyers. Middel: S. Meintjes, H. Visser, J. Joubert, I.N. van Alphen, G.W.S. Lingbeek, T.W. Beckett, **F.V. Engelenburg** en L.L. Steen (sekretaris). Agter: P.L.A. Goldman, N.J. de Wet, P. van der Byl, Watermeyer, P.G.W. Grobler, D. Liebenberg, I.S. Ferreira en Hans Minnaar. Engelenburg was 'n besonder welbelese man in verskeie moderne tale. Al sy joernalistieke werk getuig van sy kennis en sy belesenheid. Hy het objektiewe beriggewing beskou as die toetssteen van goeie joernalistiek. Sy hoofartikels het getoon dat hy meer as opgewasse was vir die taak en ook dat hy die vermoë gehad het om openbare aangeleenthede kalm en sonder onnodige vooroordeel weer te gee. Sy skryfstyl was hoogs individueel. Hoewel hy Hollands van geboorte was, het hy later jare ook Afrikaans gebruik en was 'n vurige ondersteuner van die ontluikende taal, net soos hy vroeër ook 'n ondersteuner van die vereenvoudigde Hollandse spelling was. Dit was veronderstel om Hollands se kans op oorlewing in Suid-Afrika te verbeter. Hy was 'n kultuurmens by uitstek. Toe Onze Taal op 1 Februarie 1891 in Pretoria gestig is as rederykerskamer ('n voordrag- en toneelklub en letterkundige vereniging vir die beoefening van die digkuns en welsprekendheid, veral in die 15de en 16de eeu in Holland) om die welsprekendheid van die Hollandse taal te beoefen en ter bevordering van gesellige verkeer in kleine kring, was Engelenburg van die eerste lede. Die genotvolle aande het 'n groot bydrae tot die kultuurlewe van Pretoria in die 1890's gelewer. In 1893 ontvang Engelenburg van die Taalfeeskommissie 'n silwerpenning namens Onze Taal. Die vereniging staak sy werksaamhede tydens die Anglo-Boereoorlog en herleef in Maart 1904, maar sy ondergang was onvermydelik weens die opkoms van Afrikaans as kultuurtaal Sy biografie oor pres. Paul Kruger het in 1925 in Afrikaans verskyn en oor genl. Botha in Engels in 1928 en in Afrikaans die jaar daarop. Engelenburg se dood ------------------- Engelenburg se vrou is op 20 Januarie 1932, skaars agt jaar ná hul huwelik, in die ouderdom van 48 jaar oorlede. Hy was by. Dit was vir hom 'n groot slag en hy kry kort daarna 'n ligte beroerte-aanval. Hy reis per boot na die V.S.A. waar hy ses weke behandeling kry in die Johns Hopkins-hospitaal in Baltimore. Terug in die Kaap vra sy goeie vriend dr. C. Louis Leipoldt vir sr. L.G. Liesching om hom te vergesel op die treinreis Pretoria toe. Sy sou hom die volgende ses jaar tot sy aan sy dood verpleeg, want hy het nooit werklik herstel van die beroerte-aanval nie. Hy onttrek hom aan alle openbare verpligtinge en lewe stil tussen sy boeke, kunsvoorwerpe en oudhede, hoewel goeie vriende hom nog gereeld besoek het. Vroeg in 1938 het hy weer 'n ligte beroerte-aanval gehad en hy sterf op 21 Augustus 1938, die dag voor sy vrou 55 jaar oud sou geword het, in sy slaap in die ouderdom van 75 jaar. Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ---------------------------------------------- 'n Aantal van die stigterslede van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns in Bloemfontein in Julie 1909. Agter: prof. N.J. Brümmer, adv. N.J. de Wet (later minister van justisie), adv. E.G. Jansen, ds. J.D. Kestell, Gustav Preller, genl. J.B.M. Hertzog, dr. Frans Engelenburg, Jan F.E. Cilliers, prof. A. Francken, adv. F.S. Malan. Middel: prof. G. Knothe, oudpres. M.T. Steyn, ds. D.S. Botha. Voor: dr. D.F. Malan, ds. H.D. van Broekhuizen, dr. N.M. Hoogenhout, J.S.M. Rabie. "Die jaar 1909 het in Suid-Afrika op politieke gebied sterk gestaan in die teken van unifikasie en het in samehang daarmee 'n gees van verwydering van verskille geopenbaar, gepaard met samewerking waar moontlik," skryf dr. F.C.L. Bosman oor in sy "Geskiedkundige Oorsig van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns" "In die staatshuishoudkunde lei dit tot die Unie van Suid-Afrika, op die gebied van die Hollandse en Afrikaanse tale en kultuurrigtings tot die stigting van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns." Dié stigting was 'n bewuste poging om die stryd van destyds tussen Hoog-Hollands en Afrikaans te beëindig en om die samewerking van die twee groepe te verkry vir die handhawing en uitbouing van Hollands en om die Hollands-Afrikaanse kultuur te steun in sy bestaanstryd teen die oppermagtige Engelse taal en kultuur, soveel te meer nadat die Engelse pas sewe jaar vantevore die Anglo-Boereoorlog gewen het. Die strydende faksies was saamgetrek in die Hollandsgesinde Taalbond en die Afrikaans Taalvereniging in die Suide en die Afrikaanse Taalgenootskap in die Noorde, waar Gustav Preller die voortou geneem het in *De Volksstem*. Die ATV was egter die groot teenvoeter van die Taalbond. Toe die twee partye moeg gestry was en in die gees van samehorigheid, samesnoering en verdraagsaamheid wat die tydperk gekenmerk het, het sekere persone en liggame hulle begin beywer vir 'n Akademie wat kon optree in gemeenskaplike belang van Hollands en Afrikaans. Dit moes 'n sentrale, gesaghebbende en erkende liggaam wees wat die nodige leiding kon gee om die verhouding te bepaal waarin Hollands, wat sommiges gevoel het geleidelik in Afrikaans sou oorgaan, tot Engels sou staan in die nuwe, verenigde staat. So word 'n verteenwoordigende vergadering op 5 Januarie 1909 gehou wat bygewoon is deur 17 persone, onder meer lede van die Nasionale Konvensie (wat in Bloemfontein was om die Suid-Afrika-wet op te stel, Suid-Afrika se voorgestelde Grondwet), verteenwoordigers van die ATV en van die Taalbond. Genl. J.B.M. Hertzog het die voorstel gedoen dat 'n liggaam in die lewe geroep moet word ter bevordering van die Hollandse taal en letterkunde in Suid-Afrika, 'n sterk sentrale liggaam wat die hele land sal verteenwoordig, wat albei vorme van Hollands simpatiek sal behandel, wat met deskundigheid sal kan besluit oor taal- en letterkundige verskille en wat 'n algemeen erkende gesag sal hê waar hy met die universiteit of die regering moet onderhandel. Engelenburg het nie gedien in die breë kommissie van 21 persone wat benoem is uit Kaapland, Transvaal en die Vrystaat om 'n grondwet op te stel en die nodige stappe te doen vir die stigting van die organisasie nie. Gustav Preller, assistent-hoofredakteur van *De Volksstem* was wel lid van die kommissie. Die datum vir die stigtingskongres is bepaal vir 1 en 2 Julie 1909 in Bloemfontein, waar die Nasionale Konvensie ook sitting had. Uitnodigings om die kongres by te woon, is gerig aan al die bekende taalorganisasies, Hollandse onderwysersvereniginge, kerke, redakteurs van Hollandse koerante, bekende figure op taalgebied ens. Daar was groot belangstelling en die opkoms was dan ook groot, volgens Bosman 'n volkskongres in die ware sin van die woord. Hierdie huis teen Meintjeskop in Pretoria het dr. Engelenburg in 1903 laat bou en in sy testament bemaak aan die regering. Dit huisves nou die SA Akademie en 'n kosbare kunsversameling en sy hoofkantoor nadat die Akademie die huis bekom het. Op dieselfde terrein is twee kantoorgeboue op grond wat die Akademie verkoop het namate sy bedrywighede afgeskaal is. Die Kaapse breë kommissie benoem vir die uitvoering van sy besluite en vir sy verteenwoordigers op die kongres 'n voorlopige komitee van 12 lede. Ook hierin dien Preller, maar nie Engelenburg nie. Die voorlopige komitee het op 30 Junie in Bloemfontein byeengekom en onder meer besluit dat die liggaam moet begin met 30 stigterslede. Ná die behandeling van allerlei beskrywingspunte in verband met die onderwys, taal geskiedenis ens. het die ontwerpstatute van die Akademie aan die beurt gekom en is dit aanvaar, behalwe dat, op aandrang van seker behoudende predikante, "het bevorderen van de opvoering van dramatiese stukken" weer, soos tydens die vergaderings vooraf, in die slag gebly het. 'n Groslys van persone is aanvaar waaruit die voorlopige kommissie 30 stigterslede vir die Akademie kon kies. Ná die sluiting van die kongres op die aand van 2 Julie 1909 het die voorlopige komitee van 12 bymekaargekom om die 30 stigterslede te kies. Die 30 lede is gekies in dieselfde getalverhouding as dié vir die verteenwoordigers van die provinsies in die voorgestelde Wetgewende Vergadering van die Unie, naamlik 12 vir die Kaapkolonie, nege vir Transvaal, sewe vir die Oranje-Vrystaat en twee vir Natal. Dr. Engelenburg was een van die Transvaalse lede. Hy dien ook in die eerste raad van die Akademie, wat bestaan het uit 12 lede, waarvan vier jaarliks vervangbaar was en slegs 'n jaar later herkiesbaar. Engelenburg bly dan ook net vir die eerste jaar 'n raadslid, maar in 1912 keer hy terug na die raad en bly aan tot hy in 1915 vervang word deur ds. J.D. Kestell. Intussen is die raad in 1914 verklein tot ses lede, waarvan Engelenburg een was. Van 1923 tot 1942 is die raad elke twee jaar provinsiaalgewys saamgestel. In Februarie 1923 (toe die Transvaalse Kring die raad moes saamstel) word Engelenburg tot voorsitter verkies en bly aan in dié amp tot Oktober 1923. Gustav Preller was vir dieselfde tydperk sekretaris. Van 1925 tot 1927 is die raad gekies uit die geledere van die Natal-Vrystaatse Kring en van 1927 tot 1929 uit die Kaaplandse Kring, hoewel die hele raad van 1927 in 1929 herkies is om tot 1930 te dien. In Oktober 1930 kom die Transvaalse Kring weer aan die beurt en weer word Engelenburg die voorsitter. Hy bly aan in die amp tot Oktober 1932. Engelenburg het die embleem van die Akademie sowel as die destydse wapen van Pretoria ontwerp, wat wys hoe veelsydig hy was. Sy biblioteek en dokumente het hy aan die Staatsbiblioteek in Pretoria bemaak. Engelenburghuis --------------- Engelenburg het sy Kaaps-Hollandse huis in Arcadia, Pretoria, ontwerp deur sir Herbert Baker, in 1903 laat bou. Vandag staan dit bekend as Engelenburghuis. Destyds het dit buite die dorp gestaan en daarom bekendgeraak as "Engelenburg's Folly" (Engelenburg se gekheid). Eers heelwat later het dit as "De Witte Huis" bekendgestaan omdat die voorkoms daarvan merkbaar van die omliggende huise verskil het. Die uiteenlopende kunsversameling in die huis weerspieël Engelenburg se kosmopolitiese geaardheid. 'n Deel van die versameling bestaan uit erfstukke wat uit Nederland verskeep en na die binneland vervoer is. Die meeste van die stukke in die versameling het Engelenburg aangekoop tydens sy buitelandse reise. Enkele het hy aangekoop op veilings. Die versameling bestaan uit onder meer porselein, glasware, skilderye, silwer, meubels, tapisserieë en beeldhouwerke. In sy testament het hy die grond, geboue en verbeteringe aan die regering van die Unie van Suid-Afrika nagelaat, uit dankbaarheid vir wat Suid-Afrika vir hom beteken het. Deur die beywering van die latere goewerneur-generaal dr. E.G. Jansen, wat saam met sy vrou, Mabel, ook 'n ywerige versamelaar van kuns en oudhede was, het die regering die waardevolle inhoud van die woning teen £2 000 van die boedel gekoop en is ’n gedeelte van die huis as ’n museum ingerig. Die onkoste vir die instandhouding en uitstal van die versameling sou vir die rekening van die Regering wees. Die museum is onder die kuratorskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns geplaas. Later het die huis en sy inhoud die eiendom van die S.A. Akademie geword. Die Akademie het in 1948 na die Engelenburghuis verhuis en later moes 'n tydelike gebou op die terrein opgerig word vir bykomende ruimte. Dit het later ook te klein geword sodat die organisasie in 1985 die Akademiegebou betrek het. Weens geldelike druk het die Akademie die deel van die oorspronklike erf aan Hamiltonstraat later verkoop en toe die poort in Edmondstraat na sy huidige plek verskuif. In 1998 verkoop die Akademie die Akademiegebou aan die Zambiese regering, wat dit as ambassade ingerig het. Die oostelike deel van Engelenburghuis is weer in kantoorruimte omskep en in Mei 2000 verhuis die verkleinde personeel daarheen. Bewaring van Koopmans-De Wet-huis --------------------------------- Die Koopmans-De Wet-huis in 1920 nadat dit die eerste keer gerestoureer is. Marie Koopmans-De Wet (1834–1906), die dogter van Johannes de Wet, ’n geleerde, gekultiveerde man, groot boekliefhebber, ondersteuner van Hollandse onderwys en later ’n lid en president van die eerste Kaapse Wetgewende Vergadering, het saam met haar suster grootgeword by Strandstraat 23 (nou 35), Kaapstad. Sy is in 1864 getroud met Johan Christoffel Koopmans, ’n Nederlander wat hom aan die Kaap kom vestig het, aanvanklik as offisier in die Brits-Duitse legioen op die Oosgrens, later as buitelandse korrespondent van die poskantoor en uiteindelik as ampswag van die Wetgewende Vergadering. Met die dood van Marie se ouers en haar man het haar suster, Margaretha, by haar kom woon. Marie Koopmans-De Wet. In 1881 het sy die eerste keer ’n reis na Europa onderneem, waar die Koopmans-familie haar hartlik ontvang en sy haar suster se agttienjarige seun, Frans Engelenburg, ontmoet het. Hy was dadelik baie beïndruk met sy tante, en by haar tweede besoek vergesel hy haar op ’n meer uitgebreide Europese reis waartydens hulle belangrike kunsmuseums besoek en indringend oor vele sake van openbare belang gesels. Hulle raak besonder geheg aan mekaar. Die twee sou lewenslank saamwerk en korrespondeer. Haar begrafnis in Kaapstad in 1906 was ’n besonderse gebeurtenis. Oud-president M.T. Steyn het die huldigingsrede gelewer by die begrafnisdiens, gelei deur prof. Adriaan Moorrees van die Kweekskool op Stellenbosch, terwyl die rede by die graf deur prof. J.I. Marais gelewer is. Nog 'n persoonlike vriend van Koopmans-De Wet, F.S. Malan, redakteur van *De Zuid-Afrikaan Verenigd met Ons Land*, was in 1906 saam met Engelenburg gereelde besoekers by die bedlêende Marie. Op 25 Junie daardie jaar het sy die behartiging van al haar persoonlike sake aan dié twee opgedra. In 1909 het Engelenburg en Malan met ’n openbare veldtog begin om die Kaapse stadsraad of die staat te oorreed om die Koopmans-De Wet-huis met sy inhoud aan te koop. Malan het sy invloed in die Kaap laat geld en Engelenburg syne by genl. Louis Botha in Pretoria. Botha het ’n openbare vergadering van alle belangstellendes op 17 Januarie 1913 belê waarop ’n komitee aangewys is om die saak van die aankoop en bewaring van die huis en sy inhoud verder te voer. Botha was die voorsitter van die komitee wees, en Malan en Engelenburg is ingesluit in die lys van vooraanstaande Kapenaars wat die saak verder sou voer. In ’n ontmoeting met Botha op 10 Februarie 1913 het die regering ingestem om £3 000 by te dra om die aankoop te bevorder. ’n Bydraelys is geopen wat ’n bedrag van £2 366 13s. 10d. opgelewer het. Die huis is op 8 April 1913 op ’n openbare veiling vir ’n bedrag van £2 800 aangekoop. Die eiendom is aan die Suid-Afrikaanse Museum oorgedra wat dit moes bestuur en beheer. ’n Komitee is aangewys om uit die 2 089 items in die boedel dit uit te soek wat van werklike geskiedkundige en kuns-waarde was. Uit hierdie groep is 356 items uitgesoek en later nog 18 bygevoeg wat nie op die veilingslys voorgekom het nie. Die getal het 188 stukke erdewerk, 69 meubelstukke en vyf plaaslik vervaardigde klerekaste van verskillende style en van verskillende Suid-Afrikaanse houtsoorte, ingesluit. Daarbenewens is ook 13 dak- en muur-kroonkandelare van geelkoper en 26 ander glas- en koper- ware, asook 28 Sheffield-borde, 41 stukke silwerware, 110 items van glas en 147 Chinese en Japannese porseleinstukke by die versameling ingesluit. Die Koopmans-De Wet-huis is op 10 Maart 1914 geopen as National Collection of Domestic & Local Antiquities. Die Nasionale Monumentekommissie het die huis in 1940 tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar. Tans is dit 'n satelliet van die Iziko-museums. Bronne ------ * Albertyn, dr. C.F. Albertyn. 1962. *Die Afrikaanse Kinderensiklopedie*. Kaapstad, Bloemfontein, Johannesburg: Nasionale Boekhandel Bpk. * Potgieter, D.J. (hoofred.) 1971. *Standard Encyclopaedia of Southern Africa*. Cape Town: Nasou Limited. * Schumann, dr. T.E.W. (voorsitter redaksiekomitee). *Feesalbum 1909–1959*. Pretoria: J.L. van Schaik, Bpk. * Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. *Afrikaanse kultuuralmanak*. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.

Dr. **Francois (Frans) Nicholas Lion-Cachet** (Nigel, Suid-Afrika, 23 Mei 1931 – Hartenbos, 14 Junie 2018) was van 1956 tot 1970 predikant in drie gemeentes van die Gereformeerde Kerk en daarna tot sy aftrede in 1996 professor aan dié kerkverband se Teologiese Skool op Potchefstroom. Herkoms en opleiding -------------------- Vierdejaarstudente aan die Teologiese Skool Potchefstroom, 1955. Frans Lion-Cachet sit tweede van regs. Sy medestudente is voor: P.C. Snyman, P.J. Pelser, J.L.J. Snyman en L.S. van der Vyver. Agter: F.R.P. de Bruyn, A.S.L. Minnaar, J. Visser en T. Steyn. Professore en studente aan die Teologiese Skool Potchefstroom, 1955. Agter: P.B. de Klerk, G.H. Buys, onbekend, A.Z. Pelser, G. du Plessis, P.J. Steyn, onbekend, onbekend, onbekend, A. Van der Walt, onbekend, Gert Bester, drie onebekend, H.A. Van Dalsen, onbekend. Middel: Onbekend, Abraham Coetsee, J.T.C. Snyman, J.H. Coetzee, J.A.H. van der Vinne, F.J. Labuschagne, J.J. Venter, J. van V. du Plessis, A.J. du Plessis, onbekend, Koos van Rooy, onbekend, A.J.R. Vermeulen, vier onbekend, L.H. Stavast. Voor: W.J.J. du Plessis, Willie Maritz, P.J. Pelser, J. Visser, P.C. Snyman, L.S. van der Vyver, proff. Sarel van der Walt, Willem Snyman, Stephanus du Toit, S.J. du Plessis, P.J.S. de Klerk, J.L.J. Snyman, F.N. Lion-Cachet, F.R.P. de Bruyn, A.S.L. Minnaar, T. Steyn. Lion-Cachet se vader, Francois Nicolaas (Steynsburg, 18 Februarie 1881 – onbekend, 15 Mei 1961), wie se naam hy gekry het, was ’n seun van prof. Jan Lion Cachet (1838–1912), Gereformeerde predikant en daarna jare lange hoogleraar eers aan die Teologiese Skool Burgersdorp en ná sy verskuiwing na Potchefstroom begin 1905 ook aan die Teologiese Skool aldaar. F.N. Lion-Cachet sr. is uit prof. Lion Cachet se derde huwelik, met Martha Sophia Viljoen (plaas Uitkomstfontein, Colesberg, 29 Julie 1859 – Potchefstroom, 1938), gebore. Frans Lion-Cachet se moeder was ’n nooi Ferreira. Sy vader is ná sy moeder getroud met ’n weduwee Marsch. Hy het self later gesê sy "tweede moeder" het hom "met die grootste liefde en toegewydheid" opgevoed. Sy laerskoolopleiding het hy op Nigel ontvang en daarna is hy na Heidelberg, Tvl. waar hy sy hoërskoolopleiding aan die Hoër Volkskool ontvang het. In 1949 het hy aan die Universiteit van die Witwatersrand as ingenieurstudent ingeskryf, maar die drang om die Woord te bedien het hom nooit losgelaat nie en so het hy op 4 Mei 1949 besluit om Wits te verlaat en ’n paar dae later in te skryf as student aan die PUK vir CHO. Hy het goed gevaar in sy studie en is einde 1955 in die Gereformeerde Kerk beroepbaar gestel. Gemeentebediening ----------------- Die nuwe Gereformeerde kerk Pietersburg, ontwerp deur Johan de Ridder, kort nadat dit in 1961 in ds. Lion-Cachet se dienstyd in gebruik geneem is. Ds. Lion-Cachet is einde 1956 met Wiida Geertsema getroud. Ds. Frans Lion-Cachet is op 15 Januarie 1956 in die Gereformeerde kerk Pietersburg bevestig as opvolger van ds. David Kotzé, wat die gemeente bedien het van 1911 tot 1955 en toe ’n beroep aangeneem het na sy laaste gemeente, Ventersdorp. Tot met prop. Lion-Cachet se koms, was Pietersburg net mooi ’n jaar lank vakant. Intussen het die kerkraad die pastorie in Pleinstraat verkoop en 'n nuwe stuk grond op die hoek van Voortrekker- en Devenishstraat gekoop. 'n Sierlike pastorie sou op dié stukkie grond verrys waarin die jong predikant alleen sou woon tot sy troue einde 1956. Finansieel het die gemeente toe die swaar tye agter die rug gehad en kon self die hand uitsteek om die nood op ander plekke te help verlig. Die planne vir die bou van 'n nuwe kerk het ál meer werklikheid geword. Die boufonds het tot 'n kragtige belegging gegroei. Die getalle het intussen geweldig toegeneem. 'n Ooreenkoms is met Louis Trichardt getref dat die wyk Soekmekaar in die toekoms deur Louis Trichardt bedien sou word. Hierdie reëling dateer vanaf 13 Oktober 1956. By dié geleentheid is die attestate (bewys van lidmaatskap) oorgestuur na Louis Trichardt. In die Gereformeerde Kerk se eeufeesjaar (1959) het die wyke wat 10 jaar tevore reeds ’n versoek om afstigting gerig het, die Gereformeerde kerk Dendron geword. Die statistiek was destyds 600 belydende lidmate met meer as 400 kinders. Daar was toe reeds sprake van ’n verdeling van die gemeente, wat sewe jaar later gebeur het met die afstigting van Pietersburg-Noord. Nog tien jaar later (1976) het die Pietersburg-Suid ook aan die beurt gekom. In 1959 kon ds. Lion-Cachet rapporteer: "Die gemeentelike arbeid vorder ook vinnig. Daar is 'n evangelisasiekommissie wat gereeld aan die werk is, asook 'n sendingkommissie. Op die 8ste Junie 1958 is aan br. J.J. Venter die reg gegee om met sending te begin op sy plaas, Marsfontein, en dit met die steun van die kerkraad. Vanaf Augustus 1957 het die gemeenteblad weer sy verskyning gemaak. Deur dit alles heen sien ons net die goedheid van die Here onse God wat die kerk nog self gelei en bewaar het." Die ou kerk, waarvan die hoeksteen op 8 November 1890 gelê is en nadat dit vergroot is volgens die plan van die Gereformeerde argitek Pieter Dykstra opnuut op 12 April 1937 in gebruik geneem is, het die gemeente gedien tot ’n nuwe in 1960 opgerig is. Die nuwe kerk is ontwerp deur die Gereformeerde argitek Johan de Ridder en, luidens aantekeninge van dié firma, op 25 Maart 1961 ingewy, dieselfde dag as die Gereformeerde kerk Thabazimbi, ook 'n ontwerp van De Ridder (tensy die aantekeninge verkeerd is). Die gebou se totale sitplekke tel 562, waarvan 353 in die kerk, 20 in die konsistorie en 149 in die saal. Die oppervlak van die hele gebou is 568 m2. Die kerkraad het sewe tenders oorweeg wat teen die keerdatum van 15 September 1959 ontvang is, en dié van die Vorster Broers vir R52 640 aanvaar. Eindelik was die koste, professionele gelde, tuin en orrel uitgesluit, R49 244. In 1963 het dr. Lion-Cachet ’n beroep aangeneem na Eendracht, gesetel op die dorpie Eendracht naasaan Leandra in die destydse Oos-Transvaal, nagenoeg halfpad tussen Springs en Bethal. In 1967 is dr. Lion-Cachet in sy laaste gemeente, Heidelberg, bevestig. Net drie jaar later het 26-jarige dienstyd as hoogleraar aan die Potchefstroomse Teologiese Skool begin waar hy sy emeritaat in 1996 aanvaar het. Huwelikslewe ------------ Prof. Lion-Cachet is op 11 Desember 1956 met Wiida Geertsema getroud. Ná sy aftrede het hulle op Hartenbos in die Suid-Kaap gaan woon. Dr. Lion-Cachet is oorleef deur vyf kinders: Daleen Kruger, Jan Lion-Cachet (ten tyde van sy dood predikant van die Gereformeerde Kerk Klerksdorp), Linette Bisschoff, Kerneels Lion-Cachet en Lydia Sander. Bronne ------ * (af) Venter, ds. H.J. 1959. *Eeufees-gedenkalbum* van die Gereformeerde kerke in die Klassis Waterberg 1859–1959*. Potgietersrus: Deputaatskap vir die Eeufees en Gedenkalbum.*

Die "Prosessie van die Goue Praalwa" Die **Ducasse de Mons** is 'n fees wat op ou tradisies baseer en elke jaar in die Belgiese stad Mons (Hainaut, Wallonië) plaasvind. Dikwels word na die fees ook as ***le Doudou*** verwys - hierdie naam is van 'n tradisionele wysie afgelei wat gedurende die fees gespeel word. Die oorspronge van die Ducasse de Mons strek meer as 650 jaar terug. Die feesvierings begin soggens by die kapittelkerk Sainte-Waudru met 'n groot prosessie deur die strate van Mons. Die prosessie word sedert 'n groot pesepidemie gehou - destyds het die inwoners van Mons die heilige Waudru om bystand aangeroep. Die epidemie is inderdaad ingeperk, en as dankbetuiging het die bevolking sedertdien jaarliks 'n prosessie gehou. Intussen het dit eerder 'n historiese as 'n religieuse betekenis. Maar die Goue Praalwa, waarop 'n skryn met Waudru se relikwieë vervoer word, ry steeds agter die prosessie van gelowiges. Ná die prosessie word orals die wysie *Doudou* gespeel, en op die Grand-Place of Groot Markplein van Mons word 'n Middeleeuse toneelstuk opgevoer - die verhaal van Sint Joris en die draak. Die berede heilige se oorwinning oor die draak versinnebeeld die oorwinning van goed oor kwaad. UNESCO het die Ducasse de Mons in November 2005 as een van die Meesterwerke van die Mondelinge en Immateriële Erfenis van die Mensdom erken.

**Emmarentiadam** is 'n reeks damme in Emmarentia, 'n voorstad van Johannesburg, Suid-Afrika. Ten spyte van die enkelvoudige naam, bestaan Emmarentiadam uit drie damme. Die hoofdam is tussen Olifantsstraat en Louw Geldenhuysrylaan geleë, met twee kleiner damme in die Johannesburgse Botaniese Tuin. Die hoofdam bestaan uit 'n groot watermassa wat vir kano's en seilbote gebruik word. Geskiedenis ----------- Emmarentiadam lê op die voormalige Braamfonteinplaas, een van talle groot plase waarop Johannesburg en sy voorstede uitgelê is. Die plaas is in 1886 deur Louw Geldenhuys vir sy mynregte gekoop. Hy het gehoop dat die goudrif tot op die plaas sou loop, maar dit was nie die geval nie. Die plaas is in 1891 tussen sy twee seuns, Frans en Louw, verdeel waar hulle hul huise gebou het. Hierdie huise bestaan vandag nog. Ná die Tweede Vryheidsoorlog, waartydens Louw Geldenhuys en sy broer in die Krugersdorpkommando gedien het, besluit hy om grondlose en werklose Boere-oorlogsveterane te help. Hy gebruik hulle om 'n klip- en gronddam uit blokke klip vanuit die heuwels agter die plaas teen 'n koste van £12 000 op te rig. Die dam is in die Westdenespruit, 'n sytak van die groter Braamfonteinspruit, gebou. Hy het die dam na sy vrou, Emmarentia Botha, genoem. 'n Honderd werkers is toe op 14 besproeide kleinhoewes van 145 morg gevestig wat tans die voorstede van Emmarentia, Linden en Greenside beslaan. Hierdie boere het groente en vrugte verbou en 'n derde van hulle wins aan die huur van die grond afstaan. Louw is in 1929 oorlede en sy vrou het dele van die plaas begin verkoop, later die voorstede Greenside in 1931, Emmarentia in 1937 (na haar genoem) en Emmarentia-uitbreiding in 1941. In 1933 is 13 hektaar van die plaas aan die Stad Johannesburg geskenk vir parke en ontspanningsgeriewe, wat nadat verdere land aangekoop is, ontwikkel is tot die Jan van Riebeeck-park (1952), Johannesburg Botaniese Tuin (1964), Emmarentiadam (1939), die Marks Parksportklub (1951) en Wespark-begraafplaas (1942). Sien ook -------- * Lys van grootste damme in Suid-Afrika

**Frans Jozef de Cort** (21 Junie 1834, Antwerpen – 18 Januarie 1878, Elsene) was 'n Vlaamse skrywer. Lewe ---- De Cort is gebore en getoë in Antwerpen, waar hy 'n skeepsklerk geword het. In 1861 verhuis hy na Brussel as 'n klerk van die militêre hof. Saam met Jan Theodoor van Rijswijck publiseer hy vanaf 1857 tot 1858 die tydskrif *De Grondwet*. Van 1858 tot 1861 was hy redakteur van die tydskrif *De Schelde*. Vanaf 1861 was hy hoofredakteur van *De Toekomst*, 'n geïllustreerde opvoedkundige tydskrif wat deur sy skoonpa Johan Michiel Dautzenberg gestig is. Hy was 'n oortuigde Vlaamse-liberale digter en het liedjies geskryf soos die deur Jan Theodoor van Rijswijck en ook meer romantiese liedjies, soos *Moeder en kind*, wat uitblink deur hul eenvoud. Hy wy hom aan die meer tegniese kant van poësie en vertaal liedere deur Robert Burns ( *De schoonste liederen van R. Burns*, 1862) en die *Odes* deur Horatius. Bibliografie ------------ * *Liederen, eerste reeks* (Antwerpen, 1857) * *Liederen, tweede reeks* (Antwerpen, 1859) * *De schoonste Liederen van Robert Burns* (Brussel, 1862) * *Het gebruik der talen in België*, onder die pennaam Frans Reynen (Brussel, 1864) * *Zingzang* (Brussel, 1866) * *Liederen* (Groningen, 1868) Sien ook -------- * Vlaamse literatuur

Die **seevonk** (*Noctiluca scintillans* (Macartney) Kofoid & Swezy) is 'n eensellige organisme uit die dinoflagellate wat bekend is omdat dit bioluminessensie veroorsaak. Hierdie spookagtige ligskynsel is ook as die "die ligte van die see" bekend. Die sel van hierdie spesie is baie groot (omtrent 200 - 2000 μm in deursnee) en soos 'n ballon opgeblaas en amper bolvormig. Sy buikgroef is breed en wyd en bevat een sweepagtige *flagellum*, een tand en een tentakel. Die seevonk is nie fotosinteties nie. Dit is heterotroof en fagotroof en vreet diatome en ander dinoflagellate. Daar kan fotosintetiese simbionte aanwesig wees wat die sitoplasma pienk of groen sal kleur. Die spesie kan aseksueel deur seldeling voortplant maar ook deur seksuele voortplanting en vorming van isogamete. Die seevonk dryf in die seewater van die neritiese en kusgebiede van die wêreld. Dit kan rooigetye veroorsaak en die see die kleur van tamatiesoep gee en die dood van baie vis veroorsaak. Bioluminessensie ---------------- Die luminessensie in *N. scintillans* word soos in baie ander dinoflagellaatspesies vervaardig in spesiale organelle wat *scintillons* genoem word. Hulle bevat die lusiferiensubstraat, die ensiem lusiferase en 'n lusiferienbindingsproteïen (LBP) wat die liggewende reaksie veroorsaak. Die gene wat hierdie eiwitte se sintese moontlik maak is bekend, maar hulle interpretasie is omstrede. Die organisme kan as 'n primitiewe verteenwoordiger van die dinoflagellate gesien word. In ander noctilucoïede dinoflagellate ontbreek nogtant die bioluminessensie en *N. scintillans* se gene kan dus ook horisontaal van 'n ander dinoflagellaatspesie oorgeneem wees. Fotogalery ---------- * een organismeeen organisme * beeldbeeld * 'ligte van die see''ligte van die see' * ligte van die see in Kamakura, Japanligte van die see in Kamakura, Japan *

Vlootadmiraal Louis Francis Albert Victor Nicholas Mountbatten, **1ste graaf Mountbatten van Birma** (gebore as **prins Louis van Battenberg**; 25 Junie 1900 – 27 Augustus 1979), informeel bekend as **lord Mountbatten**, was ’n Britse staatsman en vlootoffisier, ’n oom van prins Philip, Hertog van Edinburg, en agterkleinneef van Elizabeth II. Hy was die laaste onderkoning van Indië (1947) en die eerste goewerneur-generaal van die Unie van Indië, waaruit die moderne Republiek Indië in 1950 sou ontstaan. Hoogtepunte uit sy lewe ----------------------- Lord en lady Mountbatten by Mahatma Gandhi. Tydens die Tweede Wêreldoorlog, in Augustus 1943, het Winston Churchill Mountbatten aangestel as bevelvoerder van die Suidoos-Asiatiese Kommandement (SEAC) met die rang admiraal. In dié tyd het sy kommandement toesig gehou oor die herowering van Birma van Japan. Op 27 Augustus 1946 het hy die titel burggraaf Mountbatten van Birma gekry en op 28 Oktober 1947 die titel graaf Mountbatten van Birma. Op 20 Februarie 1974 is hy aangestel as onderkoning (*viceroy*) van Indië om toesig te hou oor die oorgang van Brits-Indië na onafhanklikheid nie later as 1948 nie. Indië en Pakistan het die nag van 14-15 Augustus 1947 onafhanklik geword en Mountbatten het vir nog 10 maande in Nieu-Delhi gebly as Indië se eerste goewerneur-generaal tot in Junie 1948. Van 1954 tot 1959 was hy *First Sea Lord*, ’n pos wat 40 jaar vroeër deur sy pa beklee is. Daarna was hy hoof van die verdedigingstaf tot in 1965 – dit maak hom die langs dienende professionele hoof nog van die Britse weermag. In 1979 is Mountbatten, sy kleinseun Nicholas en twee ander mense deur die Ierse Republikeinse Leër (IRL) vermoor met ’n bom wat hulle in Mullaghmore, Ierland, in sy vissersboot geplant het.

**Sefardiese Jode** (Hebreeus: סְפָרַדִּים‬, Moderne Hebreeus: *Sefaraddim*, Tiberies: *Səp̄āraddîm*; ook יְהוּדֵי סְפָרַד‬, *Jehoedéj Sefarad*, letterlik: "Jode van Spanje") is 'n Joodse etniese deelgroep. Die naam is afgelei van die plek of landskap Sefarad (ספרד) in die boek Obadja van die Hebreeuse Bybel. Tydens die Middeleeue het Sefarad die algemene Hebreeuse naam vir Spanje geword, *Jehoedéj Sefarad* (יְהוּדֵי סְפָרַד‬) verwys daarom na die Jode van Spanje. Hulle het hulle gemeenskappe in alle dele van die moderne Spanje en Portugal gevestig en hul kenmerkende eienskappe en diaspora-identiteit ontwikkel, wat hulle in ballingskap uit Iberië saamgeneem het, beginnende in die laat 15de eeu na Noord-Afrika, Anatolië, die Levant, Suidoos- en Suid-Europa, sowel as die Amerikas, en alle ander plekke van hul verbanning, óf langs die bestaande mede-godsdienstiges óf alleen as die eerste Jode in nuwe grense. Hul duisendjarige verblyf as 'n oop en georganiseerde Joodse gemeenskap in Iberië het met die Reconquista begin daal, en is tot 'n einde gebring met die Alhambra-besluit deur die Spaanse Rooms-Katolieke monarge in 1492, en toe deur die edik van uitsetting van Jode en Moslems deur die Portugese koning Manuel I in 1496, wat gelei het tot 'n kombinasie van interne en eksterne migrasies, massa-bekerings en teregstellings. Binneruimte van die Portugese sinagoge in Amsterdam, skildery deur Emanuel de Witte, ca. 1680 Sefardies-Joodse egpaar uit Sarajevo in tradisionele klere, ca. 1900 Onakkurate verteenwoordiging van beweerde blygebiede van die Joodse diaspora rondom 1490: Europa:    Asjkenasiese Jode    Sefardiese Jode    Italiaanse Jode (Italkim, Sefaraddim, Asjkenasim en ander groepe)    Romaniote Jode    Karaïete-Jode Afrika:    Berber-Jode    Jode van Bilad el-Sudan (Wes-Afrika, Timboektoe)    Beta Israel Midde-Ooste/Kaukasus (gewoonlik saam met Mizrachi-Jode gegroepeer):    Palestynse Jode    Babiloniese/Irakse Jode    Koerdiese Jode    Jemense Jode    Georgiese Jode    Bergjode    Persiese/Buchara-Jode Indië en China (vir latere tydperke: Bagdadse Jode):    Bene Israel    Cochin-Jode    Kaifeng-Jode Sefardiese Jode vorm die derde grootste en tweede oudste groep binne die Joodse diaspora (Jode buite Israel) met 'n geskiedenis van meer as 2000 jaar. Dit is onduidelik of Jode reeds vóór die Romeinse verowering op die Iberiese Skiereiland hulle gevestig het of daarná. Volgens die Romeinse keiser Titus het Jode hulle reeds in die eerste eeu n.C. in die hele Middellandse Seegebied gevestig. Na die onderdrukking van die Joodse opstand en die vernietiging van die tweede Tempel van Jerusalem het Jode hulle in ander dele van die Romeinse Ryk gevestig, insluitende die Iberiese Skiereiland. Volgens 'n ander teorie het Jode hulle reeds saam met Fenisiese handelaars uit die Levant op die Iberiese Skiereiland gevestig, reeds voor die koms van die Romeine. Vandag verwys die term "Sefardiese Jode" ook soms na tradisioneel Oos-Joodse gemeenskappe in Wes-Asië en verder; alhoewel hulle nie genealogiese wortels in die Joodse gemeenskappe van Iberië het nie, het hulle 'n liturgiese styl, wette en gebruike gemeen met die Sefardiese Joodse ballinge van Iberië. Die tradisionele tale van Sefardiese Jode en hul afstammelinge was histories sowel Spaans as Portugees, alhoewel ook ander tale oor die eeue heen aangeneem en aangepas is. Die historiese vorme van Spaans of Portugees wat in verskillende Sefardiese gemeenskappe gepraat is, is algemeen bepaal deur die datum van hul vertrek vanaf Iberië en hulle toestand van vertrek as Jode of nuwe Christene. Sefardiese Jode het hulle veral in die destydse gebied van die Ottomaanse Ryk met provinsies soos Thrakië, Masedonië, Bosnië en die Heilige Land asook Noord-Afrika (Maghreb) gevestig. 'n Kleiner aantal het hulle in Noord-Europa gevestig, veral in die hawestede van Nederland (Amsterdam) en Noord-Duitsland (Hamburg), maar ook in Frankryk (Bordeaux, Bayonne), in Italië (Livorno, Ferrara), in die Amerikas, Indië en Afrika. Die Griekse stad Thessaloniki het tot die besetting deur Duitse troepe in 1941 waarskynlik die grootste Europese Sefardiese gemeenskap gehuisves; dié stad is dus ook "Jerusalem van die Balkan" genoem. Ladino, soms "Ladino Oriental" (Oostelike Ladino) genoem, is 'n Romaanse taal afgelei van Oud-Spaans, insluitend elemente van al die ou Romaanse tale van die Iberiese Skiereiland, asook Hebreeus en Aramees, en is gepraat deur die Oos-Sefardiese Jode, wat hulle na die uitsetting uit Spanje in 1492 in die Oostelike Middellandse See gevestig het. Hierdie dialek was ook beïnvloed deur Ottomaanse Turkse, Arabiese, Griekse, Bulgaarse en Serwo-Kroatiese woordeskat in die verskillende lande van hul ballingskap. Haketia (in Algerië ook "Tetouani" genoem) is 'n deur Arabies beïnvloede Judeo-Spaanse variëteit wat ook uit Oud-Spaans ontwikkel het met talle Hebreeuse en Aramese leenwoorde en deur Sefardiese Jode in Noord-Afrika na hul uitsetting uit Spanje in 1492 gepraat is. Die hoofkenmerk van hierdie dialek is die sterk invloed van die Jebli-Arabiese dialek van Noord-Marokko. Vroeë Moderne Spaans en Vroeë Moderne Portugees, insluitende 'n mengsel van dié twee is tradisioneel gepraat of liturgies gebruik deur die eens bekeerde Westelike Sefardiese Jode en saamgeneem tydens hul latere migrasie uit Iberië tussen die 16de en 18de eeu as bekeerdes, waarna hulle teruggekeer het na Judaïsme. Moderne Spaanse en Moderne Portugese variëteite word tradisioneel deur die Sefardiese Bnei Anusim van Iberië en Ibero-Amerika gepraat, ook na die onlangse terugkeer deur sommige na Judaïsme in die laat 20ste en vroeë 21ste eeu. By laasgenoemde het hierdie variëteite leenwoorde uit die inheemse tale van die Amerikas na die Spaanse verowering oorgeneem. Van die 2,2 miljoen Sefardiese Jode wêreldwyd lewe sowat 1,4 miljoen in Israel, gevolg deur tussen 300 000 en 400 000 in Frankryk en 200 000 tot 300 000 in die Verenigde State. Sefardiese Jode (met hul tradisionele taal Ladino) word onderskei van Asjkenasiese Jode (met hul tradisionele taal Jiddisj), wat afstam van Jode uit Sentraal- en Oos-Europa, en Mizrachi-Jode (met tradisionele tale soos Aramees, Arabies en Persies), wat afstam van Jode wat in die Midde-Ooste gebly het. Die belangrikste verbindende elemente is die gemeenskaplike geloof, Judaïsme, en die gebruik van Hebreeus as liturgiese taal.

Die **Natal Society Library** in Pietermaritzburg is op drie biblioteke na die oudste in die land. Hierdie biblioteek beskik oor unieke Africana (en veral Nataliana). Sedert 1916 is dit ‘n pligleweringsbiblioteek. Geskiedenis ----------- Die biblioteek het sy oorsprong in die Natal Book Society wat in Februarie 1846 begin het. Dit lei tot die stigting op 9 Mei 1851 tot ’n kultuur- en natuurwetenskaplike vereniging bekend as die Natal and East African Society. Maar die klem in die vereniging het eerder gelê op navorsing as op lees vir ontspanning. In 1888 publiseer die bibilioteek die *Annals of Natal, 1487-1843* deur John Bird en sedert 1971 die tydskrif *Natalia*. Van 1865 tot 1900 was Alexander Neale die bibliotekaris. Teenswoordig ------------ In April 2004 het die eienaarskap van die biblioteek van die Natal Society oorgegaan na die Msunduzi-munisipalitiet en staan dit bekend as die Msunduzi Munisipale Biblioteekdiens. Die hooftak van die diens heet sedert 2007 die Bessie Head-biblioteek. Bibliografie ------------ * Judd,U.E.M.: Natal’s Oldest Cultural Society. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 23, nr. 3, Maart 1974. * Leverton, B.J.: The Natal Society. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 15, nr. 4, Junie 1966.

Die **Seine** (Frans: *la Seine*, uitgespreek: [la sɛːn]) is die tweede langste rivier in Frankryk na die Loire. Dit ontspring sowat 30 kilometer noordwes van Dijon by Seine-Source ("Bron van die Seine"), 'n klein dorpie op die Noordoos-Franse Langres-plato, vloei in noordwestelike rigting deur Parys en mond in Le Havre in die Engelse Kanaal uit. Die Seine het 'n lengte van 776 kilometer en dreineer saam met sy syriviere 'n stroomgebied van sowat 78 700 km². Die Seine word as een van Europa se groot historiese riviere gereken, maar veral word dit verbind met die Franse hoofstad Parys wat sy oorsprong op twee riviereilande, Île de la Cité en Île Saint-Louis, het. Hier kon die Seine maklik oorgesteek word. Die hoër geleë terrein aan die regteroewer is net soos die gebied by die Montagne Sainte-Geneviève, een van die Paryse heuwels in die huidige Quartier Latin aan die suidelike oewer, nie deur oorstromings geraak nie. Aan die suidelike linkeroewer van die Seine het die Romeinse nedersetting Lutetia, voorloper van die moderne Parys, ontstaan, terwyl die regteroewer noord van die Seine vanaf die middeleeue die middelpunt van Parys se seehandel geword het. Hier het skepe uit die hele Europa aangedoen. Die vrugbare hartland van sy rivierbekken in die Île-de-France was die bakermat van die Franse monargie en die kerngebied van waar later Frankryk as een van die groot Europese nasiestate sou uitbrei. Vandag is die streek steeds die politieke, ekonomiese en kulturele spilpunt van Frankryk. Ekonomie -------- Die Seinemonding in Le Havre op 'n reënerige dag Die Seine vorm saam met sy syriviere 'n belangrike stelsel van kommersiële waterweë wat die grootste deel van die land se binnelandse waterverkeer hanteer. Die Seine se benedeloop is bevaarbaar deur seevarende skepe so ver as Rouen, 120 km van die see af. Die rivier verbind die Paryse rivierhawe in Gennevilliers sodoende met Le Havre, een van Frankryk se belangrikste seehawens. Meer as sestig persent van sy lengte, so ver as Boergondië, is bevaarbaar deur kommersiële plesierbote en byna sy hele lengte is geskik vir ontspanningsvaarte; uitstappiebote bied besigtigingstoere van die *Rive Droite* (regteroewer) en *Rive Gauche* (linkeroewer) binne die Paryse stadsgebied. Die Seine se oewerpromenade in Parys is deur Unesco tot wêrelderfenis verklaar. Daar is 37 brûe in Parys wat oor die rivier strek, en dosyne meer buite die stad. Voorbeelde in Parys sluit in *Pont Louis-Philippe* en *Pont Neuf*, waarvan die laasgenoemde terugdateer tot 1607. Buite die stad sluit voorbeelde die *Pont de Normandie* in, een van die langste kabelhangbrûe in die wêreld wat Le Havre met Honfleur verbind. Net buite Parys vloei die Marne- en Oiseriviere met die Seine saam. Die eersgenoemde syrivier verbind die Seine-rivierstelsel met die Ryn, terwyl die Oise toegang tot waterweë in België bied. Ander verbindings, soos dié met die Loire-waterweë en die Saône-Rhône-rivierstelsel wat in die 17de en 18de eeu deur die bou van kanale geskep is, speel vandag 'n ondergeskikte rol. Danksy die Seinerivier was Rouen, ondanks sy ligging in die binneland, nog in die 16de eeu die grootste seehawe van Frankryk. Eers in die 19de eeu het die vrag, wat in Le Havre gehanteer is, dié van Rouen oortref. Die belangrikste goedere, wat tans as skeepsvrag vanuit Le Havre na Parys vervoer word, sluit petroleumprodukte en boumateriale in. Met 22 miljoen ton vrag, wat hier gehanteer is, was die Port de Paris in 2011 die tweede grootste binnehawe in Europa na Duisburg-Ruhrort in Duitsland. Die rivier voorsien daarnaas 'n reeks kernkrag- en termiese kragsentrales langs sy oewers van koelwater, terwyl ook die helfte van alle water, wat in die metropolitaanse gebied van Parys deur huishoudings en nywerhede verbruik word, uit die Seine afkomstig is. Die streek tussen Rouen en Le Havre haal selfs driekwart van sy drinkwater uit die Seine.

**Robert Selden Duvall** (gebore op 5 Januarie 1931) is ’n Amerikaanse akteur en regisseur. Hy is vir sewe Oscars benoem (waarvan hy die een vir sy spel in *Tender Mercies* gewen het), sewe Golden Globes (waarvan hy vier gewen het) en verskeie Baftas, Screen Actors Guild Awards en Emmys (waarvan hy een elk gewen het). Hy het ook in 2005 die Amerikaanse Medalje vir die Kunste ontvang. Duvall het in van die hoogs aangeskrewe en gewildste rolprente en televisiereekse van alle tye gespeel, insluitende *To Kill a Mockingbird* (1962), *The Twilight Zone* (1963), *The Outer Limits* (1964), *Bullitt* (1968), *True Grit* (1969), *MASH* (1970), *THX 1138* (1971), *Joe Kidd* (1972), *The Godfather* (1972), *The Godfather Part II* (1974), *The Conversation* (1974), *Network* (1976), *Apocalypse Now* (1979), *The Handmaid's Tale* (1990) en *Falling Down* (1993). Loopbaan -------- Hy het in die laat 1950's op die verhoog begin verskyn en in die vroeë 1960's oorgeslaan na televisie en rolprente; hy was Boo Radley in *To Kill a Mockingbird* (1962) en in *Captain Newman, M.D.* (1963). Hy het van sy bekendste rolle in die 1970's gekry: majoor Frank Burns in die trefferkomedie *MASH* (1970), die hoofrol in *THX 1138* (1971) en Jackson Fentry in *Tomorrow* (1972). Dit is opgevolg deur ’n reeks rolle in hoog aangeskrewe en kommersieel suksesvolle prente. Van die 1980's af het Duvall beide TV- en rolprentrolle vertolk, soos in *Tender Mercies* (1983), *The Natural* (1984), *Colors* (1988), *Lonesome Dove* (1989), *Stalin* (1992), *The Man Who Captured Eichmann* (1996), *A Family Thing* (1996), *The Apostle* (1997), *A Civil Action* (1998), *Gods and Generals* (2003), *Secondhand Lions* (2003), *Broken Trail* (2006), *Get Low* (2010) en *The Judge* (2014).

Dr. **Robert Broom** (30 November 1866, Paisley – 6 April 1951) was 'n Suid-Afrikaanse wetenskaplike, dokter en paleontoloog. Sy werk op vroeë soogdieragtige reptiele en hul plek in die evolusionêre ontwikkeling het aan hom internasionale erkenning besorg. Hy het selfs meer bekend geword vir sy ontdekkings van die eerste stewige australopithesene aapmens-skedel in 1938 in die grot by Kromdraai, 1,6 km vanaf Sterkfontein, en in 1947 vir die 2,5 miljoen jaar-oue Mev. Ples. Toe Raymond Dart in 1925 besef het dat die Taung-skedel kenmerke vertoon wat tussen dié van mense en ape was, en dus gewys het dat dit 'n vroeë hominide was, het argeologiese instellings sy bewerings geminag. Broom, wat die eerste besoeker was wat die skedel gesien het, het egter 'n stoere ondersteuner van Dart geword en gehelp om sy teorie van Afrika as die bakermat van die mensdom te bewys deur sy ontdekking van 'n aantal australopithesene oorblyfsels. Hy is in 1920 'n genoot van die Royal Society van Londen gemaak, het 'n Royal Medalje (1928) ontvang, asook verskeie eredoktorate van oorsese en Suid-Afrikaanse universiteite. Hy was die ontvanger van medaljes van die Nasionale Akademie van Wetenskappe van Washington en die Geologiese Vereniging van Londen. Die Unieregering het 'n bronsborsbeeld in die ingang van die Transvaal Museum opgerig wat op 31 Oktober 1949 deur genl. Jan Smuts in sy teenwoordigheid onthul is. Presies 100 jaar na sy geboorte is die Robert Broom Museum by Sterkfontein geopen. By die ingang van die Sterkfontein-grotte staan 'n borsbeeld van Broom met 'n replika van die sogenaamde mev. Ples, die amper perfek behoude volwasse Australopithecus africanus-skedel, wat hy in 1947 by Sterkfontein gekry het. Lewensgeskiedenis ----------------- Borsbeeld van Robert Broom en Mev. Ples Plaket by die Sterkfontein-grotte Robert Broom is in 1866 in Paisley, Skotland gebore as die seun van John Broom en sy vrou, Agnes Hunter Shearer. Hy het sy mediese studies by Glasgow Universiteit voltooi en as intern by Glasgow Kraaminrigting gewerk. Hy het groot geword te midde die opgewondenheid van die Darwinistiese polemiek en het sy mediese praktyk bloot gebruik as 'n inkomste terwyl hy op soek was na feite wat met evolusie verband hou. In 1892 het hy na Australië vertrek om primitiewe lewende soogdiere te bestudeer, maar na sy huwelik met Mary Baird Baillie het hy in 1896 na Brittanje teruggekeer. Die volgende jaar het hy na Suid-Afrika vertrek aangesien die versamelings deur Andrew Geddes Bain en later deur prof H.G. Seeley getoon het dat die soogdieragtige reptiele van die Karoo meer lig op evolusie sou werp. As 'n entoesiastiese fossieljagter, het hy hom in 1900 in Pearston gevestig, maar die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) was ongunstig vir 'n mediese praktyk en fossieljag en daarom het hy professor van dierkunde en geologie by die Victoria Kollege (nou die Universiteit van Stellenbosch) geword. Gedurende sy ses jaar vanaf 1903, het hy ongeveer 'n derde van die 300 referate en monografieë geskryf wat hy deur die eerste helfte van die eeu gepubliseer het. Dit het gehandel oor elke soogdieragtige reptiel wat hy en ander in Suid-Afrika ingesamel het. Sy Croonian-lesings aan die Royal Vereniging van Londen oor die oorsprong van soogdiere in 1913 het getoon dat hierdie groot groep fossielreptiele wat baie amper verwant is, feitlik die hele denkbare anatomiese gaping tussen die vroegste oerreptiele en die vroegste soogdiere volgestaan het. Hy het volgehou met fossielreptielstudies toe hy distriksgeneesheer by Douglas was (1916–17) en later by Bothaville (OVS) en Leeudoringstad (Tvl) gepraktiseer het tot die regering in 1934 'n spesiale pos vir hom by die Transvaal Museum in Pretoria geskep het. In 1936, op die ouderdom van 70, naby Krugersdorp en daarna by Kromdraai en Swartkrans ook aan die Witwatersrand, het hy fossieloorblyfsels van honderde australopitesene wesens gevind wat nou, saam met Australopithecus, algemeen erken word as die mees primitiewe mens bekend. Hierdie ontdekkings, asook die werk wat deur die Leakeys in Oos-Afrika gedoen is, het gehelp om Europese en Noord-Amerikaanse wetenskaplikes te oortuig dat die oorsprong van die mens inderdaad in Afrika gevind kon word. Met Schepers en later Robinson se hulp het Broom uitstekende boeke oor die fossielaapmense van Suid-Afrika gepubliseer. Robert Broom is op 6 April 1951 in Pretoria oorlede. Jan Smuts se opmerking in 1948 het die waarde van Broom se bydrae tot paleontologie in Suid-Afrika opgesom: "*Elke Suid-Afrikaanse wetenskaplike voel meer trots deur Robert Broom. Elke Suid-Afrikaner voel belangriker deur sy toedoen.*" Bronne ------ * Rosenthal, Eric. (1966). Southern African Dictionary of National Biography. London: Frederick Warne & Co. bls. 45.

**Frans David Oerder** (7 April 1867 - 15 Julie 1944) is in Rotterdam, Nederland, gebore. Hy het op 'n vroeë ouderdom reeds 'n belangstelling in kuns getoon en het op 13-jarige ouderdom tekenlesse begin neem. Toe hy 18 was, het hy 'n silwermedalje vir figuurtekening gewen en 'n studiebeurs na Italië is deur koning Willem II aan hom toegeken. Hy het 2 jaar lank in Italië en daarna onder M. Blanc-Garin in Brussel gestudeer. In 1890 het hy vir die eerste keer na Suid-Afrika gekom. In Pretoria, waar Oerder hom aanvanklik wou vestig, was daar min waardering vir kuns en hy kon beswaarlik 'n bestaan maak. Hy het by die destydse Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij in diens getree en sy opdrag was om die pale en brûe langs die spoorlyn tussen Komatiepoort en Krokodilpoort (in die Oos-Transvaalse Laeveld) te verf. Hy het later na Pretoria teruggekeer en 'n ateljee in Kerkstraat bekom. Hier het hy met die beeldhouer Anton van Wouw en die skrywers Gustav Preller en Jan Celliers bevriend geraak. Frans Oerder as jong immigrant in die ZAR. Oerder se kunsloopbaan in Suid-Afrika het toe in alle erns begin: Hy het kunslesse by 'n meisieskool gegee en het onder andere ook J.H. Pierneef, een van die bekendste Suid-Afrikaanse kunstenaars, as private kunsstudent gehad. Oerder het verskeie opdragte vir portretstudies ontvang en ook 'n uitgebreide skilderreis na Zoeloeland onderneem, waar hy 18 maande lank gewerk het. Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog in 1899 is Oerderdeur die Zuid-Afrikaansche Republiek tot oorlogskunstenaar benoem. Hy was die eerste Suid-Afrikaner wat die amp beklee het. Oerder het die Boeremagte oral vergesel en skilderye en sketse van die gebeure aan die front gemaak. ('n Groot aantal van die werke word vandag in die Oorlogsmuseum in Bloemfontein gehuisves, terwyl sommige werke in die besit van die Universiteit van Pretoria is.) Oerder het egter malaria opgedoen en moes na Pretoria terugkeer. Hier het hy weer eens opdragte ontvang om portrette van vooraanstaande mense te maak, onder andere van dr. Frans Engelenburg, die redakteur van *De Volkstem*, en generaal Louis Botha. Hy het in die tyd (met die viering van die 50-jarige bestaan van Pretoria) ook opdrag ontvang om 2 skilderye van die stad te maak. Kort na die oorlog het Oerder besoek gebring aan lande aan die ooskus van Afrika, onder meer Zanzibar. Daarna is hy na Italië, waar hy 18 maande lank gewerk het voordat hy weer in Nederland gaan woon het. Hy het aanvanklik in Brabant gewoon, maar hom later in Amsterdam gevestig. Hy het in verskeie Europese lande uitgestal en bekendheid verwerf, veral met sy kinderportrette. Oerder het in 1938 na Suid-Afrika teruggekeer. Pas na sy terugkeer het hy 'n reis deur die Kaapprovinsie, Natal en Noord-Transvaal onderneem, maar met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog het hy hom in Pretoria gevestig, waar hy op 15 Julie 1944 oorlede is. Frans Oerder se werk is realisties-impressionisties. Hoewel sy skilderye kleurvol is, was kleurgebruik nooit een van die belangrikste elemente van sy werk nie en het hy baie meer aandag aan komposisie gegee. In vergelyking met sy tydgenote in Nederland (onder andere Vincent van Gogh) was Oerder baie konserwatief, maar in Suid-Afrika was sy styl heeltemal aanvaarbaar. Veral sy blomstudies was baie gewild. Die landskappe wat Oerder in Europa geskilder het (hulle was ook baie gewild), toon ʼn groter spontaneïteit as sy Suid-Afrikaanse landskappe. Laasgenoemde getuig van groot tegniese vaardigheid en 'n meer beheerste tegniek, wat deels toegeskryf kan word aan die eise wat die kleure en fel lig van Afrika aan die skilder stel. Vroeë lewe ---------- Hy is in Rotterdam gebore. Hy toon van vroeg reeds kunstalent en begin op 13-jarige ouderdom met sy opleiding. Dit sluit onder meer studies in in Italië en België. Hy arriveer in Transvaal op 23-jarige ouderdom waar hy by die Nederlands-Suid-Afrikaanse Spoorwegmaatskappy werk. Hier skilder hy onder meer uithangborde. Hy kry later 'n betrekking as 'n kunsonderwyser. Tydens die Tweede Vryheidsoorlog was hy die amptelike kunstenaar en het die Boere oral vergesel. Hy het veral sketse van gevegstonele gemaak. Werke ----- Hy verwerf roem met sy sin vir kleur en skoonheid in sy landskap- en blomskildery-werke. Sy bekendste werke is uitstekend uitgevoerde stillewes en vase met blomme, maar hy het ook goeie persoonstudies en portrette geskilder. Laaste jare ----------- Hy woon van 1908 tot 1938 in Nederland. Sy laaste jare het hy weer in Pretoria deurgebring. Hy is 1944 in Pretoria oorlede. Galery ------ * MagnoliasMagnolias * NaakfiguurNaakfiguur * Krismisrose in glasvaasKrismisrose in glasvaas Bronnelys --------- * Ploeger, Jan: Frans Oerder in die Laeveld. In: Lantern. Tydskrif vir Kuns, Kennis en Kultuur. Jaargang 29, nr. 2, April 1980. * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840962, volume 21, bl. 78 * *Ensiklopedie van Suidelike Afrika*, Eric Rosenthal, 1967. * KENNIS,  vol 14, 1980, bl. 2900-2904,  ISBN 0 7981 0836 3 | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BPN: 93048042 * GND: 1153782324 * ISNI: 0000 0000 6923 3962 * LCCN: no2018009882 * NTA: 394239164 * RKD: 60296 * ULAN: 500018887 * VIAF: 95797246 * WorldCat Identities: lccn-no2018009882 |

**Robert Browning** (7 Mei 1812 – 12 Desember 1889) was 'n Engelse digter en toneelskrywer wie se meesterskap van versdrama, veral dramatiese monoloë, hom een van die voorste Victoriaanse digters gemaak het. Werke soos *The Ring and the Book* en *Home Thoughts from Abroad* het uit sy pen verskyn. Hy was met die digter Elizabeth Barrett Browning getroud. Vername werke ------------- 1882 spotprent uit *Punch Magazine* wat lees: "*The Ring and Bookmaker from Red Cotton Nightcap country"* Waarskynlik vroeg in 1853, in Florence, het Browning begin werk aan die gedigte wat in 1855 die twee bundels van *Men and Women* sou uitmaak, waarvoor hy goed bekend sou word, maar wat tydens publikasie betreklik min impak gehad het. Toe sy vrou Elizabeth in 1861 te sterwe kom, het Robert die volgende jaar na Londen teruggekeer met sy seun Pen, wat toe reeds 12 jaar oud was, en ingetrek by 17 Warwick Crescent, Maida Vale. Dit was eers toe hy na Engeland teruggekeer het, en deel van die Londense literêre gemeenskap geword het — en ten spyte van gereelde besoeke aan Italië (maar nooit weer aan Florence nie) — dat sy reputasie begin opbloei het. In 1868, na vyf jaar se werk, het hy die lang blankversgedig, *The Ring and the Book*, voltooi en gepubliseer. Dit is gebaseer op 'n verwikkelde moordsaak in Rome van die 1690's, en is in twaalf boekdele onderverdeel, effektief tien omvangryke dramatiese monoloë wat voorgedra word deur die verskillende karakters in die storie, wat hulle indiwiduele perspektiewe op gebeure uitwys, afgerond deur 'n inleiding en gevolgtrekking deur Browning self. Met meer as twintig duisend lyne is *The Ring and the Book* baie lank, selfs gemeet teen Browning se eie standaarde, en sou dit die digter se mees ambisieuse en wellig sy grootste werk wees; dit is al gehuldig as 'n *tour de force* in versdrama. Die gedig wat in vier bundels verskyn het, elk met sy eie publikasiedatum van November 1868 tot Februarie 1869, was 'n kommersiële en kritiese sukses, en het eindelik aan Browning die roem besorg wat hom vir bykans veertig jaar ontglip het. Die Robert Browning Society is in 1881 gestig en sy werk is erken as na regte behorend tot die Britse literêre kanon. Laaste jare en dood ------------------- Browning na sy oorlye In die oorblywende jare van sy lewe het Browning uitgebreide reise onderneem. Na 'n reeks lang gedigte wat in die vroeë 1870's gepubliseer is, waarvan *Balaustion's Adventure* en *Red Cotton Night-Cap Country* die beste ontvangs geniet het, het die bundel *Pacchiarotto, and How He Worked in Distemper* 'n aanval op Browning se kritici ingesluit, veral Alfred Austin, wat later 'n Britse laureaatdigter sou word. Volgens sekere verslae was Browning romanties betrokke by Louisa, Lady Ashburton, maar het hy haar huweliksaanbod van die hand gewys, en nie weer getrou nie. In 1878, het hy Italië vir die eerste keer in sewentien jaar besoek sedert Elizabeth se dood, en by verskillende geleenthede daarheen teruggekeer. In 1887 het Browning die vername werk van sy latere jare gelewer, *Parleyings with Certain People of Importance in Their Day*. Dit het oplaas die digter weergegee waar hy in sy eie spraak en stem sou meedoen aan 'n reeks tweegesprekke met langvergete figure van literêre, artistieke en filosofiese geskiedenis. Die Victoriaanse publiek is egter onkant gevang hierdeur, en Browning het teruggekeer na die kort en bondige liriek van sy laaste bundel, *Asolando* (1889), wat op die dag van sy dood gepubliseer is. Browning is oorlede in sy seun se woning *Ca' Rezzonico* in Venesië op 12 Desember 1889. Hy is begrawe in Poets' Corner in Westminster-abdy, en sy graf is nou direk langs dié van Alfred Tennyson. Browning het baie toekennings ontvang. Hy is 'n LL.D. van Edinburgh toegeken, asook lewenslange goewerneurskap van Londen Universiteit, en is die Lord Rektorskap van Glasgow aangebied. Hy het egter enige aanbieding weggewys wat publieke redenaarskap sou behels. Poëtiese styl ------------- Browning is gewild vir sy korter gedigte soos *Porphyria's Lover*, *My Last Duchess*, *Rabbi Ben Ezra*, *How They Brought the Good News from Ghent to Aix*, en *The Pied Piper of Hamelin*. Sy roem berus vandag hoofsaaklik op sy dramatiese monoloë, waarin die woorde nie net die milieu en aksie oordra nie, maar ook baie onthul van die spreker se karakter. Anders as by 'n alleenspraak, lê die betekenis in 'n dramatiese monoloog van Browning nie by wat die spreker direk onthul nie, maar wat hy per abuis "weggee" omtrent homself in die proses van rasionalisering van sy vorige dade, of die "spesiale pleit" van sy saak by 'n stille aanhoorder van die gedig. *The Ring and the Book* is 'n gedig van epiese lengte waarin hy die weë van God jeens die mensdom regverdig (d.i. theodisee) deur twaalf uitgebreide blankvers-monoloë wat gelewer word deur die hooffigure in 'n moordverhoor. Hierdie monoloë het latere digters grootliks beïnvloed, insluitend T.S. Eliot en Ezra Pound. Die werk was 'n topverkoper op sy dag, maar 'n latere kritikus, Anthony Burgess, het geskerts, "Ons wil almal graag van Browning hou, maar vind dit baie moeilik." Werke ----- Poësie: * *Pauline: A Fragment of a Confession*, 1833 * *Paracelsus*, 1835 * *Sordello*, 1840 * *Bells and Pomegranates, No. I: Pippa Passes,* 1841 * *Bells and Pomegranates, No. III: Dramatic Lyrics*, 1842 * *Bells and Pomegranates, No. VII: Dramatic Romances and Lyrics*, 1845 * *Christmas-Eve and Easter-Day*, 1850 * *Men and Women*, 1855 * *Dramatis Personae*, 1864 * *The Ring and the Book*, 1868-1869 * *Balaustion's Adventure, including a transcript from Euripides*, 1871 * *Prince Hohenstiel-Schwangau, Saviour Of Society*, 1871 * *Fifine At The Fair*, 1872 * *Red Cotton Night-Cap Country, or Turf And Towers*, 1873 * *Aristophanes' Apology, including a transcript from Euripides, being the Last Adventure Of Balaustion*,1875 * *The Inn Album*, 1875 * *Pachiarotto and How He Worked in a Distemper*, 1876 * *La Saisiaz* and *The Two Poets Of Croisic*, 1878 * *Dramatic Idyls*, 1879 * *Dramatic Idyls, Second Series*, 1880 * *Jocoseria*, 1883 * *Ferishtah's Fancies*, 1884 * *Parleyings With Certain People Of Importance In Their Day*, 1887 * *Asolando*, 1889 Toneel: * *Strafford*, 1837 * *Bells and Pomegranates, No. II: King Victor And King Charles*, 1842 * *Bells and Pomegranates, No. IV: The Return Of The Druses*, 1843 * *Bells and Pomegranates, No. V: A Blot In The Scutcheon*, 1843 * *Bells and Pomegranates, No. VI: Colombe's Birthday*, 1844 * *Bells and Pomegranates, No. VIII: Luria* and *A Soul's Tragedy*, 1846 Vertaling: * *The Agamemnon of Aeschylus*, 1877

**Louis Lodewickus Barend Esterhuizen** (1955-) is 'n bekroonde Afrikaanse digter en boekwinkelbestuurder vir Protea Boekhuis op Stellenbosch. Saam met sy vrou, die digter Marlise Joubert, is hy die stigterslid van die webblad Versindaba. Hy is ook verantwoordelik vir die gewilde 'Bekgevegte', waar digters met mekaar meeding met impromptu verse. Lewe en werk ------------ ### Vroeë lewe en opleiding Louis Lodewickus Barend Esterhuizen is op 30 Augustus 1955 op Welkom in die Vrystaat gebore, waar sy pa na vele omswerwinge ’n mynwerker op die goudvelde was. Kort na sy geboorte verhuis sy ouers na Rhodesië, waar sy pa ’n tabakboer word. Hy bring sy eerste skooljare by sy ouma in Philippolis in die Suid-Vrystaat deur en gaan dan na Bothashof, ’n N.G. Kerkskool in Salisbury. In 1966 keer sy ouers terug na die Vrystaatse Goudvelde en hy voltooi sy laerskoolopleiding aan die Volkskool Virginia en matrikuleer dan in 1973 aan die Hoërskool Hentie Cilliers op Virginia. Hierna studeer hy vanaf 1974 verder aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat in Bloemfontein en behaal in 1976 die B.A.-graad en in 1978 die Hoër Onderwysdiploma. ### Loopbaan Esterhuizen is in 2001 met die digter Marlise Joubert getroud. In die 70's gee hy ook onderrig aan die Dr. Blok Kleurlinghoërskool en later aan Hoërskool Sentraal in Bloemfontein. Hy trou in hierdie tyd met Erna en twee seuns, Sarel en Eben, word uit die huwelik gebore. In 1981 verhuis hulle na Bethlehem, waar hy tot 1990 as onderwyser verbonde is aan Bethlehem se Hoërskool Voortrekker. Intussen studeer hy deeltyds verder en in 1982 behaal hy die B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlands aan die Universiteit van Suid-Afrika. Hy verhuis in die jare negentig na Pretoria waar hy as onderwyser betrokke is by die Pretoria Boys High School en ook adjunk-hoof word. Wanneer hy van sy vrou skei verhuis hy na Kaapstad en word in 1999 vakhoof vir Afrikaans aan Rondebosch Boys High in Kaapstad en ook Hoof van Sport by Bridge House School. Hierna verhuis hy na Stellenbosch en aanvaar in Junie 2002 ’n betrekking as bestuurder van Protea Boekhuis op die dorp. In hierdie hoedanigheid verryk hy die kultuurlewe deur sy gereelde boekpraatjies, waar skrywers hulle nuwe boeke in die boekwinkel bekendstel en vrae beantwoord. Hy is weer getroud, hierdie keer in 2001 met die digteres Marlise Joubert, wat tot haar aftrede saam met hom in die boekwinkel werk. Aan die einde van 2016 tree hy uit die diens van Protea Boekhuis se boekwinkel, en vestig hom as vryskut teksredigeerder. Hy bied ook skryfkursusse aan en teksbegeleiding vir manuskripte in Afrikaanse poësie en prosa. ### Bekgevegte en Versindaba Saam met die digter H.J. Pieterse stig hy die bekende Bekgevegte waar digters met mekaar meeding met impromptu verse – hierdie bekgevegte is veral besonder gewild by kunstefeeste. Hy tree ook per geleentheid op as mentor by die Sanlam/LitNet Skryfskole, waar gevestigde skrywers debutante in die skryfproses begelei. Sedert 2005 is hy die organiseerder van die gewilde jaarlikse Versindaba, waar digters (hoofsaaklik diegene wat in die afgelope jaar gepubliseer het en belowende nuwelinge) van hulle eie gedigte voorlees en besprekings gehou word. ’n Versamelbundel van gedigte word elke jaar saamgestel en die Protea-prys vir die beste digbundel van die vorige jaar word ook hier aangekondig en oorhandig. Self lees hy meermale van sy gedigte voor by hierdie fees en by ander geleenthede, soos die Woordfees wat ook op Stellenbosch gehou word. Later is hy die breinkrag agter en saam met Marlise Joubert stigter van die Versindaba webwerf, wat die Afrikaanse digkuns bevorder. Saam met Marlise is hy ook die dryfveer agter die vertaling van bekende Afrikaanse digters se werk in Engels deur bekende vertalers soos Charl F. Cilliers, Michiel Heyns, Leon de Kock, Tony en Gisela Ulyatt, Heilna du Plooy en Marcelle Olivier, wat as "*n a burning sea – contemporary Afrikaans poetry in translation* op die Versindaba webwerf gepubliseer word. Skryfwerk --------- Hy skryf sy eerste gedig as skoolkind in Virginia. Die Sandrivier vloei deur die dorp en hy skryf na aanleiding hiervan ’n gedig met die titel *Die rivier*. Dit is egter eers heelwat later wat hy ernstig begin skryf. Sy verse verskyn sedert 1978 in letterkundige tydskrifte soos *Contrast*, *Tydskrif vir Letterkunde*, *Standpunte*, *Graffier*, *The bloody horse* en *Ensovoort*. In 1979 word van sy gedigte in Frans vertaal en na publikasie in die tydskrif *L’Alphee* voorgelees oor Radio Parys. *Stilstuipe* is sy debuutbundel. Hierin skryf hy veral verse van elegiese aard wat seisoenswisselinge, liefde en smart en die verganklikheid ondersoek, met die titel wat ook die eensaamheid, stilte en gebrek aan kommunikasie reflekteer. *Stilstuipe* haal in 1986 die kortlys vir die Rapportprys en is in 1987 op die kortlys vir die toekenning van die Ingrid Jonker-prys. *Op die oog af* se titel verwys na dit wat slegs oppervlakkig waargeneem word, wat moontlik bedrieglik is, indrukke wat gevorm word, met die suggestie dat daar agter alles iets meer skuil. Daar is dan ook ’n aantal motto’s en aanhalings uit die werk van ander om sodoende addisionele en intertekstuele betekenis te verleen aan die gedigte. Indrukwekkend is die gebruik van die metafoor om sodoende betekenis te verhewig, asook die gebruik van die simboliese oog om deur diverse temas beter bundeleenheid te bewerkstellig. *Die onderwaterweg* is ’n versroman, waarin ’n voorspel, drie "hoofstukke" en ’n naskrif die verhaal vertel van iemand wat na ’n selfmoordpoging geleidelik in die hospitaal herstel en bestek opneem van sy lewe en veral sy mislukte en kinderlose huwelik. Die herstel geskied deur die skryf van gedigte en oorgawe aan die nuwe liefde. *Patzers* is ’n algemeen erkende skaakterm vir ’n swak skaakspeler. Hierdie bundel staan dan ook geheel en al binne die raamwerk van ’n skaakspel, hoewel dit die mens en sy lewensstryd eerder as skaak is waarom die gedigte draai. Die bundel sien die totale lewe as ’n skaakspel, met die oog op die begin en verloop, waar veral die einde in die vooruitsig gestel en beplan word. In sy latere bundels skryf hy dikwels oor die tema van ’n nuwe liefdesverhouding en die slopingsproses wat op fisiese en emosionele vlak voltrek word. *Opslagsomer* is ’n bundel wat opgedra word aan Marlise Joubert en hoofsaaklik liefdesverse en verse oor die erotiek bevat (en dan ook in gesprek tree met Marlise se bundel *Lyfsange*, wat feitlik tegelykertyd verskyn). Die bundeltitel is ’n vertaling van die Engelse "Indian summer", wat dui op ’n paar onverwagse somerdae in die winter of die herontdek van liefde en vreugde. Die gedigte vertel ’n liefdesgeskiedenis vanaf die verbrokkeling van ’n huwelik en daaropvolgende egskeiding (*Takelwerk*, die eerste afdeling); ontmoeting met ’n nuwe geliefde met die opwinding en onstuimigheid van wedersydse ontdekking (*Opslagsomer*, die tweede afdeling) tot met die vaar in kalmer waters (*Ligte bedryf*, die derde afdeling). *Liefland* sit die tema van liefdesverse voort, maar behandel ook die sosiaal-politieke probleme binne in die land, veral geweld. By hierdie gedigte is die gevoel van verlies van en binne die vaderland oorheersend. Die titel van die bundel verwys na liefde vir en van die land, terwyl dit ook die naam is van ’n bekende wynplaas buite Stellenbosch. Wyn en liefde word dan ook op ’n sensuele manier in die verse gekombineer. Die bundel sluit af met ’n reeks verse oor die liefde. *Sloper* behandel die aspekte wat liefde en geluk (gesimboliseer deur ’n huis of tuiste) kan aftakel. Waar die voorafgaande bundels die ekstase van die liefde gevier het, tree hier ’n versobering in waarin benewens die dankbaarheid daar ook die beklemmende besef is van die verwagte en onvermydelike uiteindelike verlies van die liefde. In *Wat die water onthou* is water in al sy vorme die oorheersende tema, hetsy ’n rivier, ’n waterval, die see, waterverf of mense met betrekking tot water. Die gedigte is opvallend gestroop, sodat onnodige oordaad uitgespoel is en die woorde ’n direktheid verkry wat nie altyd in vorige bundels aanwesig was nie. Die temas van die gedigte sluit aan by deurlopende temas in sy werk, soos jeugherinneringe, die digterskap en digkuns, intertekstuele gesprek met ander digters en die liefde. In ’n outobiografiese gesprek met die vrou as skilder word ook die skilderkuns as ’n belangrike tema ontgin. Die gedigte in die reeks *die geduld van water* is geskoei op skilderye van sy vrou, die digter Marlise Joubert. *Wat die water onthou* is in 2011 op die kortlys vir die toekenning van die Universiteit van Johannesburg-prys en die toekenning van die ATKV-prys vir poësie. Dit verower in 2011 die Protea-prys vir poësie vir die beste digbundel van die voorafgaande jaar. *Amper elders* is ’n reisjoernaal, waar ’n verslag van ’n reis deur Europa (onder meer stede soos Cambridge, Antwerpen, Brugge, Amsterdam en Praag) terselfdertyd ’n reis deur die psige en die pad na die dood is. Die bundel open en eindig met die gedigte *VlugBA58* en *VlugBA59*, wat die sikliese aard van reis illustreer en impliseer dat alle reis ook siklies is, want dit begin en eindig by die self. Hierdie begrip vind ook weerklank in die titel, waar die persoon fisies elders kan wees, maar die "amper" daarop dui dat die self orals teenwoordig is. Die geskiedenis en merkwaardige gebeurtenisse van die plekke wat die skrywer besoek, word telkens gekombineer met die persoonlike belewenis van die reisiger en ’n beskrywing van die mense daar en hulle lewens. So word die gedigte baie meer as ’n oppervlakkige reisbeskrywing met weergawe van toeriste aantreklikhede. In die reis word ook gereeld oor verhoudings besin, spesifiek met die geliefde. Die bundel word verdeel in ses afdelings, waar die middelste vier die fisiese reis beskryf en dit omraam word deur afdelings 1 en 6, wat die reisgenote se verhouding, ingesteldheid en emosie verwoord, waardeur ook die struktuur die oorwegende tema ondersteun. *Die afwesigheid van berge* bestaan hoofsaaklik uit drie lang gedigte wat aangebied word as ’n bedevaartlied, ’n hooglied en ’n danklied. Hierdie gedigte word voorafgegaan deur drie kort gedigte en gevolg deur twee kort gedigte. Hierdie struktuur word deur die digter self vergelyk met dié van ’n fuga met drie voorspele, drie hoofbewegings en twee kodas. Die vormgewing is egter hoogs eksperimenteel aangesien die fragmentariese en terselfdertyd aaneenlopende aard van die hoofgedigte beteken dat die gedigte verder verdeel en saamgevoeg kan word om telkens ander aksente en betekenisgroeperings te verkry. So word die konsep van ’n digbundel terselfdertyd nuut aangepak in ’n eksperiment wat uniek is in Afrikaans. Die bundeltitel verwys na Psalm 121 en is ’n poging van die digter om ’n Nederlandse vriend se vraag te beantwoord oor hoe dit is om in tydgenootlike Suid-Afrika te woon. Die Psalm verwys na die opkyk na berge as toevlug en die implikasie is dat waar berge afwesig is, hulp ook afwesig sal wees en die mens dus weerloos en uitgelewer sal wees. Die antwoord op die vraag van die Nederlandse vriend is dan dat dit skrikwekkend is om hedendaagse Suid-Afrika te woon met sy geweld, misdaad en korrupsie. Hierdie gevoel word versterk deur die deurlopende figuur van die vreemdeling wat gereeld sy verskyning maak en die bedreiging en ook die dood simboliseer. ### Versamelbundels Sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder *Groot verseboek*, *Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte*, *Nuwe verset*, *Die dye trek die dye aan*, *Honderd jaar later* en die *Versindaba* bundels wat jaarliks na hierdie fees uitgegee word. Sy gedigte word ook op die Internet gepubliseer op die webwerwe van *Meander*, *De Salon*, *De gekooide roos* en *LitNet*. In 1998 neem hy deel aan twee internetpoësiekompetisies in Nederland. Twee van sy verse word onder die top tien geplaas met Meanderkrant se poësiekompetisie en hy word as wenner van die Pamon-prys aangewys. Sy gedigte word in Engels en Nederlands vertaal. ### Samesteller Hy is samesteller van *Versindaba 2005*, die versamelbundel wat na die Versindaba-fees uitgegee word. ### Kortverhale Hy skryf ook kortverhale wat in *Standpunte* en *Tydskrif vir Letterkunde* gepubliseer word. Eerbewyse --------- In 2010 word hy by die Versindaba vereer met ’n medalje vir sy jare lange onbaatsugtige bydrae tot hierdie fees. Toekennings ----------- * Protea Poësieprys, 2011. (Wat die water onthou) Publikasies ----------- Werke uit sy pen sluit in: * Stilstuipe (Human & Rousseau 1986) * Op die oog af (Human & Rousseau 1988) * Die onderwaterweg (Human & Rousseau 1996) * Patzers (Human & Rousseau 1997) * Opslagsomer (Protea Boekhuis 2002) * Liefland (Protea Boekhuis, 2004) * Sloper (Protea Boekhuis, 2007) * Wat die water onthou (Protea Boekhuis, 2010) * Amper elders (Protea Boekhuis, 2012) * Die afwesigheid van berge (Human & Rousseau, 2014) * Die gladde stiltes in glas (Protea Boekhuis, 2020) ### Samesteller * Versindaba 2005, 2005 Sien ook -------- * Marlise Joubert Bronnelys --------- ### Boeke * Kannemeyer, J.C. *Verse vir die vraestel.* Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998 * Kannemeyer, J.C. *Die Afrikaanse literatuur 1652–2004*. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Van Coller, H.P. (red.) *Perspektief en Profiel Deel 3.* Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006 ### Tydskrifte en koerante * Engelbrecht, Theunis. Digter-onderwyser wil nou hygpoësie aandurf. Plus, 1 Oktober 1997 * Parker, Elize. Die liefde is ’n gedig. Sarie, 19 September 2001 * Wasserman, Herman. Poësie ‘kan Afrikaans uit kettings loswikkel. Die Burger, 21 Mei 2001 ### Internet * Britz, Elretha *Volksblad* * Engelbrecht, Theunis *Beeld**[dooie skakel]* * La Vita, Murray *Die Burger* Geargiveer 15 Mei 2013 op Wayback Machine * Rautenbach, Elmari *Volksblad* ### Ongepubliseerde dokumente * Esterhuizen, Louis. *Biografiese skets*. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein

**Louis Maqhubela** (gebore 1939) is 'n Suid-Afrikaanse skilder wat in Durban gebore is. Hy het sy skoolopleiding aan die Orlando High School ontvang en het daarna 'n tyd lank aan die Polly Street Kunssentrum onder Cecil Skotnes, en later ook onder Guiseppe Cattaneo gestudeer. In 1966 het hy die eerste prys in die Artists of Fame and Promise Exhibition verower. Hy het sowel in Suid-Afrika as in die buiteland uitgestal en het die Cambridge Shirt-toekenning op die Art South Africa Today-uitstalling ontvang. Hy het sedert die sewentigerjare in Ibiza, Spanje gewoon. In 1975 het hy aan 'n tentoonstelling van die Londense tak van die Johannesburgse Galery 21 deelgeneem. Sedert sy eerste eenmanstentoonstelling in 1967 het Maqhubela se werk ontwikkel van 'n amateuragtige, naïewe benadering tot ’n professionele vaardigheid. Sy werk is abstrak en simbolies met 'n unieke poëtiese krag. Sy besondere gevoel vir kleur is 'n voortreflike kenmerk van Maqhubela se kuns. Werke ----- * Zebra (1962) * Untitled * Composition * Pondo Forms (1996) * Trellis (1997) * Inyoka II (2002) Bronnelys --------- * *Wêreldspektrum*, 1982, ISBN 0-908409-59-1, volume 18, bl. 41

Sir Walter Hely-Hutchinson het die hoeksteen van dié eksamenlokaal en kantoor van die universiteit in Koningin Victoriastraat, Kaapstad, op 24 Februarie 1906 gelê. Dit was later die Kaapse Argief se tuiste en huisves tans (2021) 'n uitbreiding van die Suid-Afrikaanse Openbare Biblioteek. Sir Thomas Muir was van 1897 tot 1901 vise-kanselier van die universiteit. Die **Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop** was Suid-Afrika se eerste universiteit en is geskep ná die aanvaarding van Wet No. 16 van 1873 deur die regering van eerste minister John Molteno. Die instelling was geskoei op die Universiteit van Londen en het nie lesings aangebied nie, maar slegs studente geëksamineer. Dit was met sy stigting die enigste onderwysinstelling wat grade in Suid-Afrika kon toeken nadat studente onderrig ontvang het aan die konstituerende kolleges, soos die Gill-kollege, St. Andrew-kollege (voorloper van die Rhodes-universiteit), Hugenote-kollege en Suid-Afrikaanse Kollege. In 1916 het die universiteit die Universiteit van Suid-Afrika geword, maar die eksaminerende funksie bestaan wel nog in die departement van musiek, wat al meer as 100 jaar lank musiekstudente eksamineer. Bronne ------ * (en) Die geskiedenis van Unisa. URL besoek op 18 Mei 2016. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * GND: 5031708-8 * VIAF: 137918071 * WorldCat Identities: viaf-137918071 |

Die vlag van Denemarke, Dannebrog, is die oudste staatsvlag wat steeds in gebruik is ’n Wêreldkaart met al die nasionale vlae *Johnson's new chart of national emblems* (Johnson se nuwe oorsig van nasionale embleme), uitgegewe rondom 1868. Die groot vlae in die hoeke van die oorsig is die 37 sterre tellende vlag van die Verenigde State (gebruik van 1867 tot 1877), die Koninklike Standaard van die Verenigde Koninkryk, die Russiese Keiserlike Standaard, en die Franse driekleur met een Franse Keiserlike Arend op. Kanada se seevlag Nepal se vlag is die enigste nasionale vlag wat nie reghoekig of vierkantig is nie Switserland se vierkantige vlag Die vlag van die Verenigde Koninkryk, algemeen bekend as die "Union Jack" gebruik drie vlae in een ’n **Nasionale vlag** is ’n vlag wat ’n land verteenwoordig. Die vlag word amptelik deur die regering gebruik maar kan ook deur landsburgers gebruik word. Van die nasionale vlae is die vernaamste kentekens wat ’n land kan verteenwoordig. Openbare en privaatgeboue soos skole, polisiekantore en landdroshowe het gewoonlik ’n vlagpaal waaraan die nasionale vlag hang. In sommige lande mag die nasionale vlag slegs op sekere vlagdae by nie-militêre geboue vertoon word. Geskiedenis ----------- Vlae is oorspronklik vir militêre redes ingespan. Die gebruik om vlae buite oorlogskonteks te laat wapper het algemeen geword met die gebruik van die seevlag wat in die vroeë 17de eeu hoogty gevier het. Met die ontluiking van nasionale sentiment vanaf die laat 18de eeu is nasionale vlae ook binne burgerlike kontekste gebruik. Die nasionale vlag word gewoonlik, maar nie altyd nie, in ’n land se grondwet genoem of beskryf. Die besonderhede kan na ’n vlagwet wat deur die wetgewer goedgekeur word, gedelegeer word. Klein veranderinge aan ’n nasionale vlag word dikwels op ’n wetgewende of uitvoerende vlak aangebring, terwyl groot veranderinge op grondwetlike vlak plaasvind. ’n Nuwe nasionale vlag word dikwels ontwerp wanneer ’n nuwe regime aan bewind kom, veral na afloop van ’n burgeroorlog of rewolusie. Wanneer die militêre oorsprong van ’n vlag ’n politieke ideologie verteenwoordig, verkry die vlag die status van ’n politieke simbool. Gebruik ------- Daar is drie spesifieke soorte nasionale vlae vir gebruik op land, en drie vir gebruik op see, hoewel talle lande identiese ontwerpe vir verskeie (en soms al) van hierdie soorte vlae gebruik. Op land word daar onderskei tussen burgerlike vlae, staatsvlae en oorlogs- of militêre vlae. Burgerlike vlae kan deur enige burger gewapper word, terwyl staatsvlae amptelik deur staatsagentskappe gebruik word. Oorlogsvlae word deur militêre organisasies soos die leër, vloot en lugmag gebruik. In praktyk gebruik baie lande identiese vlae vir hierdie drie doeleindes. Maar ’n aantal lande, veral in Latyns-Amerika, onderskei duidelik tussen die burgerlike en staatsvlae. In die meeste gevalle is die burgerlike vlag ’n vereenvoudigde weergawe van die staatsvlag, met die verskil dat daar ’n heraldiese wapen op die staatsvlag verskyn en nie op die burgerlike vlag nie. Baie min lande gebruik ’n oorlogsvlag wat van die staatsvlag verskil. Noemenswaardige voorbeelde van dié uitsondering is die Volksrepubliek China, Republiek China en Japan. Die vlag wat die nasionaliteit van ’n skip aandui word ’n vaandel genoem. Soos met nasionale vlae, is daar drie soorte: die burgerlike vaandel, wat op private vaartuie pryk; staatsvaandels, wat op regeringskepe wapper; en oorlogvaandels, op oorlogskepe. Nasionale vlae kan ook op vliegtuie en die motorvoertuie van belangrike amptenare verskyn. Vlae word gewoonlik op vliegtuie geverf, asof dit in die wind wapper. Protokol -------- Daar is heelwat protokol betrokke by die behoorlike vertoon van nasionale vlae. ’n Algemene reël is dat die nasionale vlag in die ereposisie moet verskyn en nie ondergeskik in posisie tot enige ander vlag nie. Die volgende reëls is tipiese konvensies wanneer vlae op land gehys word: * Wanneer ’n nasionale vlag saam met ander vlae verskyn, moet dit eerste gehys word en laaste gestryk word. * Wanneer ’n nasionale vlag saam met die nasionale vlae van ander lande verskyn, moet al die vlae basies dieselfde grootte wees en tot dieselfde hoogte gehys word, hoewel die vlag van die gasheerland die ereposisie moet inneem, in die middel van ’n ongelyke getal vlagpale of aan die heel regterkant – links van ’n toeskouer se oogpunt, van ’n gelyke getal vlagpale. * Wanneer ’n nasionale vlag saam met ander nasionale vlae ten toon gestel word, moet dit op ’n aparte vlagpaal en ’n bietjie hoër as die ander verskyn, of in die ereposisie. * Wanneer ’n nasionale vlag saam met enige ander vlae op dieselfde vlagpaal verskyn, moet dit heel bo wees, hoewel aparte vlagpale die voorkeur is. * Wanneer ’n nasionale vlag saam met enige ander vlag aan gekruisde vlagpale verskyn, moet die nasionale vlag aan die toeskouer se linkerkant wees en sy vlagpaal moet voor die ander vlag se vlagpaal wees. * Wanneer ’n nasionale vlag as deel van ’n prosessie saam met ander vlae verskyn, moet die nasionale vlag aan die marsjerende regterkant verskyn. As daar ’n ry vlae is, moet dit die ereposisie beklee. * Wanneer ’n nasionale vlag (met ’n paar uitsonderings) onderstebo wapper, dui dit nood aan. Dit is egter bloot tradisie en nie ’n erkende noodteken nie. ’n Omgekeerde vlag kan ook ’n teken van protes of vyandigheid teenoor die betrokke land wees. Ontwerp ------- Alle nasionale vlae is reghoekig, behalwe Nepal se vlag. Die spesifikasies van hoogte en breedte verskil tussen nasionale vlae, maar geeneen is langer as wat dit wyd is nie, weereens met die uitsondering van Nepal. Die vlae van Switserland en die Vatikaanstad is die enigste twee nasionale vlae wat presies vierkantig is. Van 2011 af bestaan alle nasionale vlae uit minstens twee verskillende kleure. In talle gevalle verskyn die verskillende kleure in óf horisontale óf vertikale stroke of bande. Dit is veral algemeen dat kleure in bande van drie verskyn. Dit is ook algemeen vir nasionale simbole soos ’n heraldiese wapen om op die nasionale vlag te verskyn. Die gewildste kleure in nasionale vlae is rooi, wit, groen, donkerblou, geel, ligblou en swart. Ligbruin, donkerbruin en grys verskyn in baie min vlae en dan net in die simbole op die vlag, soos die Spaanse vlag. Nasionale vlag van Suid-Afrika ------------------------------ *Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Vlag van Suid-Afrika.* Sien ook -------- | | | | --- | --- | | | ***Vlae en wapensportaal*** | * Wapen (heraldiek)

**Plunder**y is die daad van diefstal, of die neem van goedere met geweld, te midde van 'n militêre, politieke of ander sosiale krisis, soos oorlog, natuurrampe (waar wet en burgerlike handhawing tydelik ondoeltreffend is), of oproer. Die opbrengs van al hierdie aktiwiteite kan beskryf word as buit, of plunderware. Tydens hedendaagse gewapende konflikte is plundery deur die internasionale reg verbied, en dit is 'n oorlogsmisdaad. Plundery volgens tipe --------------------- ### Plundery na rampe Tydens 'n ramp kan polisie- en militêre magte soms nie plundering voorkom nie as hulle oorweldig word deur humanitêre of gevegskwessies nie, of as gevolg van beskadigde kommunikasie-infrastruktuur nie ontbied kan word nie. Veral tydens natuurrampe kan baie burgers gedwing word om te neem wat nie aan hulle behoort nie, om te oorleef. Hoe om hierop te reageer, en waar die grens tussen onnodige "plundering" en "noodsaaklike" opruiming lê, is dikwels 'n dilemma vir regerings. In ander gevalle kan plundering om politieke of ander redes geduld of selfs aangemoedig word, insluitende godsdienstige, sosiale of ekonomiese redes. ### In gewapende konflik Die oormame en plundering van Mechelen deur Spaanse troepe gelei deur die hertog van Alba, 2 Oktober 1572. Plundery deur 'n oorwinnende leër tydens oorlog was 'n algemene gebruik in die geskiedenis. Voetsoldate beskou plundering as 'n manier om 'n dikwels skamele inkomste aan te vul en oordrag van rykdom word deel van die viering van die oorwinning. In die nasleep van die Napoleontiese oorloë, en in die besonder na die Tweede Wêreldoorlog, het norme teen oorlogsbuit algemeen aanvaar geword. In die leierskapstrukture het die trotse uitstalling van die geplunderde buit 'n integrale deel gewees van die tipiese Romeinse triomf, en vir Djengis Khan was dit nie ongewoon om te verkondig dat die grootste geluk was "om jou vyande te oorwin ... om hulle van hul rykdom te beroof". In oorlogvoering in antieke tye het die buit van oorlog die verslaande bevolking ingesluit, wat dikwels slawe gemaak het. Vroue en kinders kon opgeneem word in die oorwinnende land se bevolking, as byvroue, eunugs en slawe. In ander pre-moderne samelewings was voorwerpe gemaak van edelmetale die voorkeur teiken vir oorlogsplundering, hoofsaaklik vanweë die gemaklikheid om dit te vervoer. In baie gevalle het plundering die geleentheid gebied om skatte te bekom wat andersins nie verkrygbaar sou wees nie. Sedert die 18de eeu het kunswerke toenemend 'n gewilde teiken geword. In die dertigerjare, en nog meer tydens die Tweede Wêreldoorlog, het Nazi-Duitsland grootskaalse en georganiseerde plundering van kuns en eiendom beoefen, veral in die Nazi-besette Pole. Plundery, gekombineer met swak militêre dissipline, was soms 'n leër se ondergang - troepe wat versprei het om 'n gebied te plunder, kan kwesbaar raak vir teenaanvalle. In ander gevalle, byvoorbeeld die Wahhabi-plundering van Karbala in 1801 of 1802, het buit bygedra tot verdere oorwinnings vir 'n leër. Nie alle plunderaars in oorlogstyd is oorwinnaars nie; die plundering van Vistula-gebied deur die terugtrekkende keiserlike Russiese leër in 1915 was een van die faktore wat die lojaliteit van die Pole aan die Russiese keiser laat afneem het. Plaaslike burgers kan ook gebruik maak van die gebrek van die orde om openbare en private eiendom te buit, soos in gebeure wat in die Nasionale Museum van Irak in die loop van die oorlog in Irak in 2003 plaasgevind het. Leo Tolstoi se roman *Oorlog en Vrede* beskryf wydverspreide plundering deur burgers van Moskou voordat Napoleon se troepe die stad in 1812 binnegekom het, saam met plundering deur Franse troepe elders. In 1990 en 1991, tydens die Golfoorlog, het Saddam Hussein se soldate Koeweitse en Saoedi-infrastruktuur aansienlike skade aangerig. Hulle het ook van private ondernemings en huise gesteel. In April 2003 het plunderaars by die Nasionale Museum van Irak ingebreek en duisende voorwerpe word vermis. Siriese bewaringsgebiede en museums word tydens die Siriese burgeroorlog geplunder, met items wat op die internasionale swart mark verkoop word. Verslae van 2012 het voorgestel dat hierdie oudhede vir verskillende wapens verhandel word. ### Verbod kragtens internasionale reg Beide die internasionale reg en internasionale verdrae verbied plundery in gewapende konflik. Die verbod op plundering word deur die Lieber-kode, die Brussel-verklaring (1874) en Oxford Handves erken. Die Haagse konvensies van 1899 en 1907 (aangepas in 1954) verplig militêre magte nie net om vernietiging van vyandelike eiendom te vermy nie, maar om beskerming daaraan te bied. Artikel 8 van die Statuut van die Internasionale Strafhof bepaal dat in 'n internasionale oorlogvoering die "plundering van 'n stad of plek, selfs as dit deur aanval geneem word", as 'n oorlogsmisdaad geld. In die nasleep van die Tweede Wêreldoorlog is 'n aantal oorlogsmisdadigers vervolg vir plundering. Die Internasionale Strafhof vir die voormalige Joego-Slawië (vanaf 1993 tot 2017) het verskeie vervolgings vir plundering geïnstigeer. Die vierde Genève-konvensie van 1949 verbied eksplisiet plundering van burgerlike eiendom gedurende oorlogstyd. ### Argeologiese verwyderings Die term "plundering" word soms ook gebruik om te verwys na oudhede wat deur ongemagtigde mense uit lande verwyder word, of private individue wat die wet oortree en vir geldelike gewin, of deur buitelandse nasies, wat gewoonlik meer belangstel in aansien of voorheen 'wetenskaplike ontdekking'. 'n Voorbeeld hiervan is die verwydering van die inhoud van Egiptiese grafte wat na museums regoor die Weste versprei is. Of dit 'plundering' is, is 'n besprekingspunt, terwyl ander partye daarop wys dat die Europeërs gewoonlik toestemming van die een of ander aard gekry het, en dat baie van die skatte glad nie ontdek sou word as die Europeërs nie die ekspedisies of opgrawings gefinansier en georganiseer het wat dit gevind het nie. Baie van hierdie oudhede is egter reeds vrywillig teruggestuur na hul land van herkoms. ### Plundery van nywerhede In die nasleep van die Tweede Wêreldoorlog het Sowjetmagte stelselmatig die Sowjet-besettingsone van Duitsland geplunder, insluitend die herstelde gebiede wat na Pole oorgedra sou word. Hulle het waardevolle industriële toerusting, infrastruktuur en hele fabrieke na die Sowjetunie gestuur. Die Geallieerdes, sonder spoorvervoer en deur die see geblokkeer, was beperk tot plundering van hoë Duitse wetenskaplike en industriële tegnologieë soos vuurpyle- en straalvliegtuie. Baie fabrieke in die rebellegebied van Aleppo tydens die Siriese burgeroorlog is berig dat hulle geplunder is en dat hul bates na die buiteland oorgeplaas is. Landbouproduksie en elektriese kragstasies is ook geneem om elders verkoop te word. ### Herverdeling van welvaart In die radikale politiek kan die herverdeling van inkomste en welvaart plundering insluit as 'n manier om ongelykheid in welvaart aan te spreek. Notas ----- | | | | --- | --- | | Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. | Klik vir info oor hierdie sjabloon. | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb11978316f (data) * GND: 4201732-4 * LCCN: sh85102139 |

Eggenotes van dr. H.F. Verwoerd se kabinet nadat veranderinge in Oktober 1958 aangebring is. Mev. Mabel Jansen, as die eggenote van die goewerneur-generaal, sit voor in die middel. Links van haar is mev. Betsie Verwoerd. Staande is van links die eggenotes van ministers Albert Hertzog, W.A. Maree, Jan de Klerk (Corrie), P.K. le Roux en M.D.C. De Wet Nel. Corrie de Klerk. Kabinetsvroue van Suid-Afrika, 1967. Corrie de Klerk sit derde van links. Corrie de Klerk se grafsteen in die Sterkfontein-begraafplaas, Krugersdorp. **Corrie de Klerk** (gebore Hendrina Cornelia Coetzer, Reddersburg, Oranje-Vrystaat, 3 Junie 1904 – Pretoria, 18 Augustus 2001) was die eggenote van minister Jan de Klerk en die moeder van die Gereformeerde predikant, professor en koerantredakteur dr. Willem de Klerk en die laaste staatspresident van die ou Suid-Afrika, FW de Klerk. Corrie Coetzer is op Reddersburg gebore as een van vyf kinders uit Frederik Willem Coetzer (Bloemfontein, 21 September 1860 – Reddersburg, 11 Augustus 1938), provinsiale raadslid vir Edenburg, se tweede huwelik, met Anna Cecilia Fouché (omstreeks 1883 – 11 Januarie 1931). F.W. Coetzer het altesaam vyf kinders uit sy drie huwelike gehad. Die latere staatspresident is na hom genoem, terwyl Corrie se ander seun Willem Johannes genoem is na haar skoonvader, ds. W.J. de Klerk, wat nes sy F.W. Coetzer, Jan, Willem (Wimpie) en FW de Klerk in die politiek belanggestel het. Haar skoonsuster Susan Strijdom was met Suid-Afrika se vyfde premier, adv. Hans Strijdom, getroud en dit was hy wat Corrie se man in 1958 as senator en later as minister in sy kabinet aangestel het. Corrie het haar opleiding in huishoudkunde, kuns, huis- en tuinversiering op Reddersburg en Bethlehem ontvang. Voor haar huwelik het sy die Unie deurreis. Op 11 April 1927 is sy met Jan de Klerk getroud waarna die opvoeding van haar twee seuns en die aktiewe medewerking met haar eggenoot in die uitvoering van sy pligte haar lewe gevul het. Gedurende hulle verblyf in Johannesburg, Germiston en Krugersdorp het sy 'n lewende belangstelling in die sustersaksie van haar kerk openbaar en was jare lank komiteelid in die gemeente van Germiston. Sy het 'n wye belangstelling gehad en was veral 'n kenner van tuinuitleg en modeontwerp waarin sy wyd belese was. Hulle tuiste was 'n sierlike plaas in die omgewing van Krugersdorp waar sy haar belangstelling in tuinversiering kon toepas, maar ook by die ministerswoning in Pretoria (Bryntirion 19) en by soveel van hul vriende moontlik. Haar eie sibbes was: Jacob Erasmus; Emily Hobhouse Hoppe; Paul Fouché en Vivia Perpetua. Haar halfbroers en –susters was: Susanna Maria Margaretha; Jacob Erasmus; Arnoldus Jacobus; Frederik Willem en Elizabeth Catharina Jacoba Johanna van der Linde. Bronne ------ * (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. *Gedenkboek: Die Gereformeerde vrou 1859-1959*. Potchefstroom: Potchefstroom Herald. * (en) Genealogiese besonderhede op geni.com. URL besoek op 25 Augustus 2016. * (af) (en) Kruger, dr. D.F. 1963. *Wie is wie in Suid-Afrika*. Johannesburg: Vitae Uitgewers.

Studente aan die Universiteit van Zambië Die **Universiteit van Zambië** (Engels: *University of Zambia*) is Zambië se oudste openbare universiteit en, saam met die Koperstreek-universiteit (Kitwe) en Mulungushi-universiteit (Kabwe) een van net drie universiteite onder staatsbeheer. Die land beskik ook oor vyf privaat universiteite met 'n sesde, Katolieke wat in die vooruitsig gestel word. Geskiedenis ----------- Reeds vroeg in die jare vyftig het die stigting van 'n universiteit in die destydse Noord-Rhodesië ter sprake gekom, maar ná die Sentraal-Afrikaanse Federasie in 1953 tot stand gekom het, is die idee laat vaar ten gunste van 'n veelrassige universiteit in Salisbury. Eers tien jaar later, toe die federasie ontbind en 'n meerderheidsregering aan die bewind gekom het, het die voorstel ernstige aandag gekry. Die regering het sir John Lockwood, voormalige vise-kanselier van die Universiteit van Londen, aangestel as voorsitter van 'n kommissie wat die idee moes ondersoek. In sy voorlegging in November 1963 beveel die kommissie eenparig aan dat 'n universiteit in Lusaka wenslik is. Vier maande later is 'n voorlopige raad vir die te stigte universiteit aangewys wat moes toesien dat dit tot stand gebring word. In Julie 1964 het die regering die navorsingsinstituut Rhodes-Livingstone, wat sedert 1938 waardevolle werk op die gebied van sosiale antropologie gedoen het, onder die raad se beheer gebring. Dertien maande later is die Oppenheimer College of Social Service ook ingelyf, toe groot uitbreidings aan die kollege se kampus in John Mbita Road, Ridgeway, Lusaka, reeds onder weg was. In Oktober 1965 onderteken president Kenneth Kaunda Wet No. 66 van 1965 en toe dit op 12 November 1965 in werking tree, kom die Universiteit van Zambië amptelik tot stand. Die eerste studente is op 17 Maart 1966 geregistreer, toe die eerste klasse op die Ridgeway-kampus begin het. Kaunda is op 12 Julie 1966 ingehuldig as eerste kanselier en die volgende dag lê hy die hoeksteen gelê vir die kampus in die Great East Road. Die universiteit het met drie fakulteite begin: opvoeding, lettere en sosiale wetenskappe, en natuurwetenskappe. Mettertyd het agt gevolg: regte, ingenieurswese, geneeskunde, landbouwetenskap, mynbou, sake-en-nywerheidstudies, (in Ndola), omgewingstudie, (in Ndola) en veeartsenykunde. Die universiteit het met 312 studente begin en daar is verwag dat die getal studente op sowat 8 000 sou afplat. Toe die Lusaka-kampus uit sy nate bars, is in 1975 besluit Unza sou federaal ontwikkel met die eerste fakulteit wat in 1978 in Ndola open. 'n Afdeling op Solwezi is ook in die vooruitsig gestel. Die nuwe samestellende instelling van Unza is gehuisves op die kampus van die Zambia Institute of Technology in Kitwe, die ander groot stad in die Koperstreek. Die verwagting was dat die instelling nie lank daar sou bly nie en uiteindelik na Ndola, daardie provinsie se hoofstad, sou verskuif. Die regering het egter op 1 Desember 1987 'n wet uitgevaardig wat die instelling op Ndola omskep het in die Koperstreek-universiteit (Copperbelt University) wat sedertdien onafhanklik is en in sy geheel in Kitwe gesetel is.

| **Nassau** | | --- | | **Kaart** | **Wapen** | | | | | | | | **Vlag** | | | | | |  **Land** | Vlag van die Bahamas Bahamas | |  **Provinsie** | New Providence | |  **Koördinate** | 25°04′N 77°20′W / 25.067°N 77.333°W / 25.067; -77.333 | |  **Stigting** | 1695 | |  **Oppervlakte:** |   | |  - Totaal | 207 vk km | |  **Hoogte bo seevlak** | 10 m | | | |  **Bevolking:** |   | |  - Totaal (2013) | 259 300 | |  - Bevolkingsdigtheid | 1 300/vk km | |  **Tydsone** | UTC −5 | |  - Somertyd | UTC −4 | |  **Burgemeester** | | **Nassau** is die hoofstad en grootste stad van die Bahamas, 'n eilandnasie in die Atlantiese Oseaan. Die stad is aan die noordoostelike kus van die eiland New Providence geleë. Die stad het in 2016 'n bevolking van 274 400 gehad, of net meer as 70% van die hele bevolking van die Bahamas, word Nassau algemeen gedefinieer as 'n primaatstad wat alle ander dorpe in die land verdwerg. Dit is die middelpunt van handel, onderwys, regte, administrasie en media van die land. Die stad het 'n oppervlakte van 207 km² en is in 1695 gestig en na Willem III van Engeland, prins van Oranje-Nassau vernoem. Lynden Pindling Internasionale Lughawe, die belangrikste lughawe vir die Bahamas, is ongeveer 16 km wes van die middestad van Nassau geleë en het daaglikse vlugte na groot stede in Kanada, die Karibiese eilande, die Verenigde Koninkryk en die Verenigde State. Die stad is geleë op die eiland New Providence. Nassau is die tuiste van die Volksraad en verskillende regterlike departemente en word histories beskou as 'n vesting van seerowers. Nassau se moderne groei het aan die einde van die agtiende eeu begin, met die toestroming van duisende lojaliste en hul slawe na die Bahamas na die Amerikaanse Onafhanklikheidsoorlog. Baie van hulle het hulle in Nassau gevestig en uiteindelik meer as die oorspronklike inwoners geword. Namate die bevolking van Nassau gegroei het, het sy bevolkte gebiede ook toegeneem. Vandag oorheers die stad die hele eiland en sy satelliet, Paradise Island. Tot die era ná die Tweede Wêreldoorlog het die buitenste voorstede egter skaars bestaan. Die grootste deel van New Providence was onbewerkte bos totdat lojaliste daar hervestig is na die Amerikaanse Onafhanklikheidsoorlog; hulle het verskeie plantasies gevestig, soos Clifton en Tusculum. Slawe is as arbeid ingevoer. Nadat die Britte die internasionale slawehandel in 1807 afgeskaf het, hervestig hulle duisende Afrikane wat deur die Britse Vloot op New Providence (in Adelaide Village en Gambier Village) van slaweskepe bevry is, saam met ander eilande soos Grand Bahama, Exuma, Abaco en Inagua. Daarbenewens is slawe wat van Amerikaanse skepe bevry is, soos die Kreoolse Saak in 1841, toegelaat om hulle daar te vestig. Die grootste konsentrasie Afrikane het histories in die "Over-the-Hill" voorstede van Grants Town en Bain Town in die suide van die stad Nassau gewoon, terwyl die meeste inwoners van Europese afkoms op die eiland se noordelike kusrante gewoon het. Geografie --------- Prins George Wharf in die Nassau-hawe. Skepe van links na regs is *Carnival Fascination*, *Disney Magic*, *Carnival Sensation* en *Majesty of the Seas*. Geleë op New Providence eiland, het Nassau se hawe 'n mengsel van ouwêreldse en koloniale argitektuur, en 'n besige hawe. Die tropiese klimaat en natuurlike omgewing van die Bahamas het Nassau 'n aantreklike toeristebestemming gemaak. Satellietuitsig oor Nassau en Paradise Island Nassau het direk agter die hawegebied ontwikkel. New Providence bied 200 km2 relatief plat en laagliggende grond wat deur lae rante gekruis word (waarvan nie een nedersetting beperk het nie). In die middel van die eiland is daar verskeie vlak mere wat getygewys verbind word. Die stad se nabyheid aan die Verenigde State (290 km oos-suidoos van Miami, Florida) het bygedra tot sy gewildheid as vakansieoord, veral nadat die Verenigde State in 1963 'n verbod op reis na Kuba ingestel het. Die Atlantis-oord op die nabygeleë Paradise Island is verantwoordelik vir meer toeriste-aankomste na die stad as enige ander hoteleiendom van Nassau. Die mega-oord het meer as 6 000 Bahamiërs in diens en is die grootste werkgewer buite die regering. Klimaat ------- Nassau het 'n tropiese savanneklimaat (Köppen: Aw), wat grens aan 'n tropiese moessonklimaat (Köppen: Am), met warm nat somers en gematigde droë winters. Temperature is relatief konsekwent deur die loop van die jaar. Gedurende die nat seisoen van Mei tot Oktober is die gemiddelde daghoë temperature 30-32 °C, terwyl die dagtemperature gedurende die droë seisoen van November tot April tussen 25 en 27 °C is, wat selde onder 15 °C val.

'n Wielploeg getrek deur 'n dubbelspan 'n Ploegvoor Die **ploeg** is 'n landbouwerktuig wat in die akkerbou gebruik word om die grond waarin 'n gewas gesaai of geplant word om te keer, te verbrokkel en voor te berei. Die ploeg is 'n verdere ontwikkeling van die skoffel en die haakploeg, en is oorspronklik deur mense of lasdiere soos osse en perde getrek. Die haakploeg skeur deur die grond en maak slegs 'n oop gleuf. 'n Volgende ontwikkeling was die montering van 'n rysterplaat onder die ploegboom wat verder voorsien word van twee wiele aan die voorkant. So is die rysterplaatploeg gebore. Dié plaat keer die grond om, sodat die ondergrond bo kom en die oppervlak met onkruid, wortels en reste van 'n vorige oes ondergeploeg word. Die basiese onderdele van 'n ploeg is: 'n skaar, ploegmes, rysterplaat, stelbeuel en stut. Daar is verskillende soorte ploeë: volgens grondsoort; byvoorbeeld sand, leem of klei, of volgens die bouwerk; een- of meerskarig of wentelend. Ploeë is noodsaaklik om die grond losser te maak, waardeur hulle die bodemstruktuur en afwatering verbeter en die saai en ontkieming van gewasse vergemaklik. Met 'n ploeg word die oorskot van die reeds geoeste gewas met sy wortels sowel as onkruid ondergeploeg, waardeur dit as bemesting dien. Sien ook. --------- * Grondbewerking

Die **Airco DH.2** was 'n Britse enkelsitplek, dubbeldekker vegvliegtuig wat in die tweede jaar van die Eerste Wêreldoorlog diens gedoen het. Die vliegtuig is ontwerp deur Geoffrey de Havilland wat later sy eie vliegtuie vervaardig het. De Havilland het in Junie 1914 diens by Airco aanvaar. Die *DH.2* was Airco se tweede projek, die eerste was die *DH.1*, trouens die *DH.2* was 'n kleiner, enkelsitplekweergawe van die *DH.1*. Die *DH.2* was toegerus met 'n lugverkoelde stermotor in 'n stootformaat; die skroef was agter die kajuit. Die vliegtuig was so ontwerp omrede gesinchroniseerde masjiengeweervuur deur die skroef nog nie bestaan het nie. Die vliegtuig se bewapening was ietwat ongewoon; dit het bestaan uit 'n Lewis-masjiengeweer wat weerskante van die kajuit gemonteer kon word. Die vlieënier kon in die vlug die masjiengeweer van een kant na die ander kant verskuif, terwyl hy ook nog die vliegtuig moes beheer. Later is die masjiengeweer bo-op die neus gemonteer. Die vlieëniers het die vliegtuig geloof, dit was beweeglik, kon goed klim en het aan die begin van 1916 daarin geslaag om beheer oor die lugruim oor die front te herwin. Daar is ongeveer 450 van die *Airco DH.2* gebou, maar teen die einde van 1916 oorskadu deur die nuwe geslag Duitse vliegtuie. Dit is eindelik in Maart 1917 onttrek aan die front nadat 29 Eskader vyf uit ses vliegtuie verloor het teen Duitse Albatros D.III's op 20 Desember 1916. Tegniese besonderhede --------------------- Besonderhede van die Airco DH.2 :| Item | Statistiek | | --- | --- | | Aantal motors | 1 | | Tipe motor | Skroef | | Vervaardiger | Gnome Monosoupape negesilinder stermotor | | Kraglewering per motor | 100 perdekrag | | Vlerkspan | 8,61 m | | Lengte | 7,68 m | | Hoogte | 2,91 m | | Vlerkoppervlakte | 23,13 m2 | | Maksimum opstygmassa | 654 kg | | Maksimum snelheid | 150 km/h | | Operasionele hoogte | 4 265 m | | Uithouvermoë | 2 uur en 45 minute | | Klimvermoë | 1 830 m in 11 minute | | Bewapening | Een 7,7 mm Lewis-masjiengeweer | Sien ook -------- * Lys van vegvliegtuie Bron ---- * Crosby, Francis: *THE WORLD ENCYCLOPEDIA OF FIGHTERS & BOMBERS*. 2015. ISBN 978-1-84476-917-9

’n Paar van die eerste plutino's wat ontdek is, met ’n vergelyking tussen hul grootte, albedo en kleur. **Plutino's** is ’n dinamiese groep trans-Neptunus-voorwerpe (TNV's) in die buitenste streek van die Sonnestelsel wat in ’n 2:3-resonansie met Neptunus om die Son wentel. Dit beteken vir elke twee omwentelings van ’n plutino voltooi Neptunus drie omwentelings. Die dwergplaneet Pluto is die grootste lid van die groep en die een na wie dit genoem is. Individuele plutino's word genoem na mitologiese wesens wat met die onderwêreld verbind word. Plutino's maak die binneste deel van die Kuipergordel uit en bevat sowat ’n kwart van die bekende Kuipergordelvoorwerpe (KGV's). Hulle is die grootste groep TNV's. Die eerste plutino naas Pluto self, (385185) 1993 RO, is op 16 September 1993 ontdek. Wentelbane ---------- ### Oorsprong Voorwerpe wat tans in ’n middelbarebeweging-resonansie met Neptunus is, het vermoedelik aanvanklik onafhanklik om die Son gewentel. Terwyl Neptunus vroeg in die Sonnestelsel se geskiedenis na buite migreer het, is die liggame wat hy teengekom het, verstrooi. Tydens dié proses is van hulle in resonansies vasgevang. Die 3:2-resonansie is die sterkste en stabielste van al die resonansies en bevat die meeste KGV's. ### Wenteleienskappe Terwyl die meeste plutino's klein baanhellings het, het ’n aansienlike aantal van hulle wentelbane soortgelyk aan dié van Pluto, met ’n helling van tussen 10° en 25°, en ’n eksentrisiteit van omtrent 0,2–0,25. Dit veroorsaak ’n perihelium binne of naby die wentelbaan van Neptunus en ’n afelium naby die buitekant van die klassieke Kuipergordel (waar voorwerpe in ’n 1:2-resonansie met Neptunus is). Die wentelperiode van plutino's is gemiddeld sowat 247,3 jaar (1,5 keer Neptunus s’n), met verskille van hoogstens ’n paar jaar. Ongewone plutino's sluit in: * 2005 TV189, wat die grootste baanhelling het (34,5°); * (15875) 1996 TP66, wat die mees elliptiese wentelbaan het (sy eksentrisiteit is 0,33) en sy perihelium halfpad tussen Uranus en Neptunus; * (470308) 2007 JH43, met ’n kwasisirkulêre wentelbaan; en * 2002 VX130, waarvan die wentelbaan feitlik heeltemal op die sonnebaan lê (met ’n hellingshoek van kleinder as 1,5°). ### Langtermynstabiliteit Pluto se swaartekraginvloed word gewoonlik buite rekening gelaat omdat die dwergplaneet so ’n klein massa het. Die breedte van die resonansie (die omvang van die semi-asse wat versoenbaar is met die resonansie) is egter baie smal en net ’n paar keer groter as Pluto se Hill-sfeer (swaartekraginvloed). Sommige plutino's sal dus uit die resonansie gedryf word deur wisselwerkings met Pluto. Simulasies wys die wentelbaan van plutino's met ’n eksentrisiteit van 10% tot 30% kleiner of groter as dié van Pluto is nie stabiel oor tydskale van miljarde jare nie. Ekstra bronne ------------- * D. Jewitt, A. Delsanti *The Solar System Beyond The Planets* in *Solar System Update : Topical and Timely Reviews in Solar System Sciences* , Springer-Praxis Ed. ISBN 3-540-26056-0 (2006). pdf * Bernstein G.M. Trilling D.E. Allen R.L. Brown K.E, Holman M. Malhotra R. *The size Distribution of transneptunian bodies.* The Astronomical Journal, **128**, 1364–1390. preprint on arXiv * Minor Planet Center Orbit database (MPCORB) as of 2008-10-05. * Minor Planet Circular 2008-S05 (October 2008) Distant Minor planets was used for orbit classification.

| **Airlink Vlug 8911** | | --- | | **Datum**: | 24 September 2009 | | **Oorsaak**: | Enjinfaling lei tot vlieënierfout | | **Plek van ramp**: | Durban, Suid-Afrika | | **Sterftes**: | 1 | | **Beserings**: | 3 | | **Vliegtuig Tipe**: | BAe Jetstream 41 | | **Vliegtuig Stertnommer**: | ZS-NRM | | **Oorsprong**: | Durban Internasionale Lughawe | | **Bestemming**: | Pietermaritzburg-lughawe | | **Passasiers**: | Geen | | **Bemanning**: | 3 | | **Oorlewendes**: | 3 (2 bemanningslede en 1 persoon op die grond) | **Airlink Vlug 8911** was 'n posisioneringsvlug vanaf Durban Internasionale Lughawe na Pietermaritzburg-lughawe wat op 24 September 2009, kort nadat dit opgestyg het, op die terrein van die Merebank Sekondêre Skool neergestort het. Drie insittendes en een persoon op die grond het beserings opgedoen. Die kaptein van die vlug het egter op 7 Oktober 2009 aan sy wonde beswyk. Vlug ---- Die vlug was 'n posisioneringsvlug vanaf Durban na Pietermaritzburg. Daar was geen passasiers ten tyde van die ongeluk aan boord nie. Die drie bemanningslede wat aan boord was, is die kaptein, Alistair Freeman, die mede-vlieënier, Sonja Bierman en die lugwaardin, Rodelle Oosthuizen. Die vliegtuig, 'n BAe Jetstream 41 met registrasie ZS-NRM, het slegs 50 uur gevlieg sedert sy laaste diens. Die vliegtuig is die vorige aand weens gure weer na Durban herlei. Ongeluk ------- Omstreeks 07:55 plaaslike tyd op 24 September 2009, het die vlug vanaf Durban Internasionale Lughawe opgestyg. Kort daarna het die bemanning enjinprobleme en rook uit die agterkant van die vliegtuig gerapporteer en 'n noodtoestand verklaar. Ooggetuies het gemeld dat die vliegtuig kort voor die ongeluk buitengewoon laag gevlieg het. Die vliegtuig het op die sportgronde van die Merebank Sekondêre Skool neergestort en sodoende residensiële eiendomme rakelings gemis. Die skool was gelukkig gesluit as gevolg van 'n openbare vakansiedag, Erfenisdag. Die vliegtuig het tydens impak in drie dele gebreek. Reddingsoperasie ---------------- Reddingswerkers het kort ná die ongeluk op die toneel opgedaag en die drie bemanningslede is uit die wrak met behulp van hidrouliese gereedskap gevry. Die kaptein is om 11:00 in 'n kritieke toestand per helikopter na die St. Augustine-hospitaal vervoer terwyl die krities-beseerde mede-vlieënier en ernstig-beseerde lugwaardin na nabygeleë hospitale geneem is. 'n Straatskoonmaker in die omtrek van die skool, Abraham Mthethwa is deur die vliegtuig getref en is ook na die hospitaal geneem. Die kaptein het egter op 7 Oktober 2009 aan sy beserings beswyk. Ondersoek --------- Ondersoekbeamptes van die Suid-Afrikaanse Burgerlugvaartowerheid (BLO) was na die ongelukstoneel ontbied. Die BLO het die moontlike oorsaak van die ongeluk ondersoek. Die vlugdata-opnemer en die kajuitstemopnemer is opgespoor en gebruik in die ondersoek. British Aerospace, die vervaardiger van die vliegtuig, het 'n span tegniese kundiges gestuur om te help met die ondersoek, soos deur die BLO vereis. Op 9 Oktober 2009 het die BLO 'n persverklaring uitgereik en die publiek se hulp gevra met die vind van 'n laerdeksel van een van die enjins. Die deksel het moontlik losgekom van die enjin tydens die opstyging en kon nie by die ongelukstoneel of die lughawe gevind word nie. Op 23 Desember 2009 het die BLO die volgende persverklaring uitgereik: > *"In die geval van die Merebank-ongeluk blyk die aanvanklike oorsaak te wees dat 'n enjin gestaak het tydens opstyging, wat uiteindelik gelei het tot 'n ongeluk nadat menslike betrokkenheid veroorsaak het dat die verkeerde enjin afgeskakel is. Hierdie tipe enjinprobleme het reeds voorheen op die BAe Jetstream 41 voorgekom en die oorsaak daarvan is aan die vervaardiger bekend."* >

Po'boys word dikwels met *french fries* (slaptjips) en slaai bedien *Oak Alley Restaurant, Vacherie, LA* 'n *Shrimp po' boy* (po' boy met garnale) *Crawfish po' boy* (kreef-po' boy) *Crawfish Shack Seafood, Atlanta, GA* 'n **Po' boy** (ook gespel as *po-boy* of *po boy*, 'n afkorting van *poor boy*) is 'n tradisionele toebroodjie (gewoonlik Franse stokbrood of *baguette* uit New Orleans) in die kookkuns van Louisiana en New Orleans wat in die helfte oopgesny en met gebraaide hoender- of beesvleis of seekos (dikwels garnale, vis, oesters of krappe) gevul word. Volgens 'n stedelike legende uit New Orleans het die po' boy-toebroodjie sy oorsprong in 'n tremwerker-staking in 1929. Destyds het 'n plaaslike restaurant, *Martin Brothers Restaurant*, belowe om aan die sowat 1 800 stakende trembestuurders en -meganici gratis kos te bedien. 'n Bakker, John Gendusa, is gevra om 'n smullekker toebroodjie te bak wat teen 'n lae prys aan hulle verskaf kon word. Toe die stakende mans hul toebroodjies by die restaurant se agterdeur kom haal het, is die kombuis luidkeels van die bestelling laat weet: *"Here comes another poor boy!"* Ander bronne vermeld dat *po' boys* al vroeër bekend was; Louis Armstrong het van hierdie soort toebroodjie al 'n dekade vroeër gehou.

Die geologiese term **felsies** verwys na stollingsgesteentes wat silikaatryk is (SiO2 > 63% van die gewig). Wanneer die silikaat inhoud van die stollingsgesteentes laer raak, is die gesteentes mafies, terwyl gesteentes wat 'n baie lae silikaat inhoud het ultra-mafies is. Hierdie gesteentes is gewoonlik ryker aan Si, O, Al,Na en K, terwyl mafiese gesteentes ryker is aan Mg en Fe. Felsiese gesteentes is gewoonlik ligter van kleur, met 'n soortlike gewig van minder as 3. Naby foto van Graniet. Die pienkerig mineraal is Veldspaat, die grys-wit mineraal is kwarts, terwyl die donker mineraal waarskynlik Biotiet is. Voorbeelde van algemene felsiese minerale is Kwarts en Veldspaat, en Graniet is 'n felsiese gesteente. Felsiese minerale soos Kwarts en Veldspaat kan nie in 'n ultra-mafiese stollingsgesteente voorkom nie, aangesien die SiO2 eers opgebruik sal word om minerale te vorm, voordat dit as laer temperatuur felsiese minerale kan kristalliseer. Dus kan ultramafiese minerale soos Olivien nie in 'n silikaatryke magma vorm nie.

**Air California**, later herdoop na **AirCal**, was 'n Amerikaanse lugredery gestig deur William E. Myers en Bill Perrera, 'n sakevennootskap van Orange County. Dit het begin as 'n intrastaatlugredery, uitsluitlik bedryf binne Kalifornië. Air California se hoofkwartier was in Newport Beach, Kalifornië. Die lugredery se tuislughawe was Orange County Lughawe, nou bekend as John Wayne Lughawe. Geskeduleerde passasiersvlugte het op 16 Januarie 1967 begin. Air California se aanvanklike roete was 'n ononderbroke vlug tussen Orange County Lughawe (SNA) en die San Francisco Internasionale Lughawe (SFO), 'n voorheen onbediende roete. Twee Lockheed L-188 Electra turboskroewe is gebruik vir die vyf daaglikse retoervlugte. Die lugdiens is herdoop na AirCal in 1981, en het in 1987 saamgesmelt met **American Airlines**. Geskiedenis ----------- Air California 737-200 in 1980 Teen die laat 1970's het Air California se vloot hoofsaaklik uit Boeing 737-200-stralers bestaan. Twee Boeing 737-100's is in 1977-78 bygevoeg. Air California het ook met twee gehuurde Douglas DC-9-10s gevlieg in 1968, terwyl daar vir sy nuwe 737s gewag is. Na die aankondiging van die Federale Lugrederydereguleringswet van 1978, het Air California ook na Las Vegas en Reno begin vlieg, sy eerste roetes buite die staat. Vlugte is ook begin na Portland, Oregon en daarna na Seattle en Phoenix, Arizona. Die groeiende lugredery het hierna 'n oorname teiken geword vir die groter, nasionale lugrederye. AirCal BAe 146-200 by Orange County lughawe in 1986 AirCal is in 1987 verkry deur AMR Corp, die moedermaatskappy van American Airlines. American het voortgegaan om met baie voormalige AirCal Boeing 737s sowel as die BAE 146s te vlieg, wat op daardie tydstip beide nuwe modelle in American Airlines se vloot was. Vloot voor die samesmelting met American Airlines ------------------------------------------------- * Boeing 737-100 * Boeing 737-200 * Boeing 737-300 * British Aerospace BAe 146-200 * McDonnell Douglas MD-80

**Plutarchus**, gebore **Plutarchos** (Grieks: **Πλούταρχος**), met verkryging van sy Romeinse burgerskap, **Lucius Mestrius Plutarchus** (Μέστριος Πλούταρχος), *c.* 46 – 120 n.C. was 'n Griekse historikus, biograaf, opstelskrywer en middelplatonis, mees bekend om sy *Parallelle Lewens* en *Moralia*. Hy het afgestam van 'n vername familie in Chaironeia, Boiotië, 'n dorp sowat twintig myl oos van Delphi. Vroeë lewe ---------- *Moralia*, 1531 Plutarchus is gebore in 46 n.C. in die klein dorp Chaironeia, in die Griekse landstreek bekend as Boiotië. Sy familie was welgesteld. Die naam van Plutarchus se vader het nie behoue gebly nie, maar was miskien Nikarchos, te oordeel aan die algemene gebruik onder Griekse families om 'n naam in alternatiewe geslagte te herhaal. Die naam van Plutarchus se oupa was Lamprias, soos hy in *Moralia* te kenne gee, asook in sy *Lewe van Antonius*. Sy broers, Timon en Lamprias, word dikwels genoem in sy opstelle en dialoë, waar Timon in die mees toegeneënde terme aangehaal word. Rualdus, in sy werk van 1624, *Lewe van Plutarchus*, het die naam van Plutarchus se gade, Timoxena, uit interne getuienis van sy geskrifte verkry. 'n Brief is steeds bekend, van Plutarchus aan sy vrou, waar hy haar vra om nie toe te gee aan oormatige smart by die dood van hul tweejarige dogter Timoxena nie, lg. vernoem na haar moeder. Interessant genoeg, sinspeel hy op 'n geloof in reïnkarnasie in die vertrosingsbrief. Bouval van die tempel van Apollo te Delphi, waar Plutarchus diensgedoen het as een van die aangewese priesters vir die uitleg van die orakel se voorspellings Sy presiese getal seuns is onseker, alhoewel twee van hulle, Autobulus en Plutarchus, dikwels vermeld word. Plutarchus se verhandeling oor die *Timaios van Plato* is opgedra aan een van hulle, en die huwelik van sy seun Autobulus is die geleëntheid vir een van die dinees aangeteken in 'Tafelgesprek.' 'n Ander persoon, Soklarus, word genoem in terme wat sou voorgee dat hy Plutarchus se seun was, maar dit word nêrens uitdruklik gestel nie. Sy verhandeling oor Huweliksvrae, gerig aan Eurydike en Pollianos, blyk haar te beskryf as 'n huisgenoot, maar sonder dat 'n mening gevorm kan word dat sy Plutarchus se dogter was. Plutarchus het wiskunde en filosofie studeer by die Akademie van Athene onder Ammonios van 66 tot 67 n.C.. Hy het 'n aantal invloedryke vriende gehad, insluitend Quintus Sosius Senecio en Fundanus, beide gesaghebbende senatore, aan wie enige van sy latere geskrifte opgedra is. Plutarchus het wyd gereis in die Mediterreense wêreld, insluitend sentraal-Griekeland, Sparta, Korinthe, Patrai (d.i. Patras), Sardes en Alexandria, benewens twee reise na Rome. By 'n sekere geleentheid het Plutarchus Romeinse burgerskap opgeneem. Soos aangedui deur sy nuwe naam, **Lucius Mestrius Plutarchus**, was die borg vir sy burgerskap Lucius Mestrius Florus, 'n Romein met konsulêre status, wat ook vir Plutarchus tot hulp was as 'n bron van historiese inligting rakende die *Lewe van Otho*. | | | --- | | "Die siel, in wese onsterflik, is na die dood soos 'n vroeër ingehokte voël wat vrygelaat is. Indien dit 'n lang verblyf in liggaam gehad het, en getem is deur vele gewerskaf en langdurige gewoonte, sal die siel onverwyld 'n ander liggaam in besit neem, om opnuut by wêreldse sorgsaamhede betrokke te raak. Die ergste omtrent bejaardheid is dat die siel se herinnering aan die ander wêreld vervaag, terwyl gelyketyd die hunkering na die wêreldse sodanig versterk is, dat die siel neig om die vorm te behou waaroor dit in die liggaam beskik het. Maar daardie siel wat slegs 'n kort wyle in die liggaam vertoef, voordat dit deur hoër kragte bevry word, verkwik gou sy vlam om hoër sake aan te durf." | | Plutarchus (*Die vertroosting*, *Moralia*) | Hy het die oorgrote deel van sy lewe in Chaironeia gewoon, en is ingewy in die misteriekultus van die Griekse god Apollo. Blykbaar het sy pligte as die meer gesaghebbende van twee priesters van Apollo by die Orakel van Delphi (waar hy verantwoordelik was vir uitleg van die waarsêers van die Pythia) min van sy tyd in beslag geneem. Hy het 'n aktiewe sosiale en burgerlike lewe gelei en gelyketyd 'n ontsaglike opus van geskrifte die lig laat sien, waarvan heelwat behoue gebly het. Vir baie jare het Plutarchus waargeneem as een van twee priesters by die tempel van Apollo te Delphi (die ligging van die roemryke Delphiese orakel) twintig myl van sy tuiste. Deur sy geskrifte en lesings het Plutarchus roem verwerf in die Romeinse ryk, maar het nietemin in sy geboorteplek bly woon, waar hy aktief deelgeneem het aan plaaslike sake, deur persoonlik waar te neem as burgemeester. By sy plattelandse landgoed het gaste van oor die ryk besoek afgelê vir diepe gesprek, onder toesig van Plutarchus in sy marmerstoel. Baie van hierdie dialoë is opgeteken en gepubliseer, en die 78 opstelle en ander werke wat behoue gebly het, staan nou bekend as die *Moralia*. Ampte as magistraat en ambassadeur ---------------------------------- Benewens sy pligte as priester van die Delphiese tempel, was Plutarchus ook magistraat in Chaironeia en het hy sy tuiste verteenwoordig op verskeie sendings in die buiteland in sy vroeë volwassenheid. Plutarchus het die archonskap beklee in sy tuismunisipaliteit, maar moontlik net as jaarlikse aanstelling, waarin hy meer as een keer waargeneem het. Hy het hom besorg oor selfs die onbenulligste sake van die dorp en het die geringste van pligte uitgevoer. Die Suda, 'n middeleeuse Griekse ensiklopedie, meld dat keiser Trajanus vir Plutarchus aangestel het as prokurator van Illyrië. Nietemin beskou meeste historici dit as onwaarskynlik, aangesien Illyrië nie 'n prokuratoriale provinsie was nie, en Plutarchus waarskynlik nie Illyries magtig was nie.[*verwysing benodig*] Volgens die 10de eeuse historikus George Syncellus, het keiser Hadrianus, Plutarchus laat in sy lewe nominaal aangestel as prokurator van Achaea – 'n amp wat hom gemagtig het om die ampsparamente en -ornamente van 'n konsul te dra. Plutarchus is tussen die jare 119 en 127 n.C. oorlede. Notas ----- **a.** **^** Plutarchus is waarskynlik tydens die bewind van die Romeinse keiser Claudius tussen 45 en 50 n.C. gebore. Die presiese datum word gedebatteer.

Diagram van die rotssiklus. Legende: 1 = magma ; 2 = kristallisasie (vries van rots) 3 = stollingsrots ; 4 = erosie ; 5 = sedimentasie ; 6 = sedimente & sedimentêre gesteentes ; 7 = tektoniese begrafnis en metamorfose ; 8 = metamorfe gesteentes ; 9 = smelt . Die rotssiklus en plaattektonika Hierdie diamant is 'n mineraal van binne 'n stollings- of metamorfe gesteente wat by hoë temperatuur en druk gevorm het. Die **rotssiklus** is 'n basiese konsep in geologie wat die oorgange deur geologiese tyd tussen die drie hoofgesteentes beskryf word: sedimentêr, metamorfies en stollingsvormig. Elke rotstipe word verander wanneer dit uit sy ewewigstoestande gedwing word. Byvoorbeeld, 'n stollingsgesteente soos basalt kan afbreek en oplos wanneer dit aan die atmosfeer blootgestel word, of 'n stollingsgesteente kan smelt as dit onder 'n kontinent afgetrek en onderdruk word. As gevolg van die dryfkragte van die rotssiklus, plaattektoniese siklus en die watersiklus, bly gesteentes nie in ewewig nie en verander soos hulle in nuwe omgewings inbeweeg. Die rotssiklus verduidelik hoe die drie rotstipes met mekaar verband hou en hoe prosesse oor tyd van die een tipe na ‘n ander verander. Die aspeke van die siklusse maak rotsveranderinge 'n geologiese siklus, en op planete wat lewe bevat, 'n biogeochemiese siklus. Strukture van stollingsgesteentes. Legende: A = magma kamer (batholith); B = dyk C = laccolith ; D = pegmatiet ; E = vensterbank ; F = stratovulkaan ; **prosesse** : 1 = nuwer indringing wat deur ouer een sny; 2 = xenoliet of dakhanger; 3 = kontakmetamorfose; 4 = opheffing as gevolg van laccolith-plasing. ### Oorgang na stollingsgesteente. Wanneer rotse diep onder die aarde se oppervlak onderdruk word, kan dit in magma in smelt. As die omstandighede nie meer bestaan ​​vir die magma om in 'n vloeibare toestand te bly nie, verkoel en verhard dit tot 'n stollingsgesteente. 'n Rots wat binne die aarde afkoel word indringend of plutonies genoem. Dit verkoel baie stadig, wat veroorsaak dat dit in 'n growwe korreltekstuur soos rotsgraniet verander. As gevolg van vulkaniese aktiwiteite kan magma (wat lawa genoem word wanneer dit die aarde se oppervlak bereik) baie vinnig afkoel as dit aan die aarde se atmosfeer blootgestel word. Hierdie gesteentes word ekstrusiewe of vulkaniese gesteentes genoem. Hierdie gesteentes is fyn en korrelrig en koel soms so vinnig af dat geen kristalle kan vorm nie. Dit verander dan in 'n natuurlike glas, soos obsidian. Alhoewel die mees algemene fyn en korrelrige rots as basalt bekend staan. Enige van die drie hooftipes gesteentes (stollingsgesteentes, sedimentêre en metamorfiese gesteentes) kan tot magma smelt en in ‘n stollingsgesteente afkoel.. #### Sekondêre veranderinge Epigenetiese veranderinge (sekondêre prosesse wat by lae temperature en druk plaasvind) kan onder 'n aantal verskillende tipes rotse gerangskik word, elk van wat tipies is van 'n groep rots- of rotsvormende minerale, hoewel gewoonlik meer as een van hierdie veranderinge in dieselfde rots aan die gang is. Silifisering: die vervanging van die minerale deur kristallyne of kriptokristallyne silika, is die mees algemene in felsiese rots, soos rhioliet, maar word ook in serpentyn gevind, ens. Kaolinisasie is die ontbinding van die veldspate, wat die mees algemene minerale in magmiese gesteentes is, in kaolien (saam met kwarts en ander kleiminerale) en word die beste in graniet en syeniete getoon. Serpentinisering is die verandering van olivien na serpentyn (met magnetiet); dit is tipies van peridotiete, maar kom in die meeste mafiese gesteentes voor. In uralitisering vervang sekondêre hornblende augiet; chloritisering is die verandering van augiet (biotiet of hornblende) na chloriet en word in baie diabase, dioriets en groenstene gesien. Epidotisering kom ook voor in rotse van hierdie spesifieke groep, en behels die ontwikkeling van die epidoot uit biotiet, hornblende, augiet of plagioklaasveldspaat. ### Oorgang na metamorfiese rots Rotse wat aan hoë temperature en druk blootgestel word, kan fisies of chemies verander word om 'n ander tipe rots te vorm, wat metamorfiese rotse genoem word. Regionale metamorfose verwys na die effekte op groot massa's rotse oor 'n wye gebied, tipies geassosieer met bergbou-gebeure binne orogeniese gordels. Hierdie rotse vertoon dikwels onderskeie bande van verskillende mineralogie en kleure, wat foliasie genoem word. 'n Ander belangrike tipe metamorfose word veroorsaak wanneer 'n liggaam van rots in kontak kom met 'n magmaliggaam wat die omliggende rots verhit. Hierdie kontakmetamorfose lei tot 'n rots wat deur die uiterste  hitte van die magma en/of die byvoeging van vloeistowwe vanuit die magma wat chemikalieë aan die omliggende rots toevoeg, verander en geherkristalliseer is (metasomatisme). Enige vooraf bestaande tipe rots kan deur die prosesse van metamorfose gewysig word. ### Oorgang na sedimentêre rots Rotse wat blootgestel word aan die atmosfeer is veranderlik onstabiel en afhanklik aan die prosesse van verwering en erosie. Verwering en erosie breek die oorspronklike rots af in kleiner fragmente en dra opgesloste materiaal weg. Hierdie gefragmenteerde materiaal word versamel en begrawe deur addisionele materiaal. Terwyl n individuele sandkorrel nogsteeds ʼn lid van die rotsklas waaruit dit gevrom was is, is n rots wat opgemaak is uit sulke korrels en saamgesmelt is sedimentêr. Sedimentêre rotse kan gevorm word uit die litifikasie van hierdie begrawe kleiner fragmente (klastiese sedimentêre rots), die akkumulasie en litifikasie van materiaal wat deur lewende organismes gegenereer word (biogenies sedimentêre rots - fossiele), of litifikasie van chemies neergeslaan materiaal uit 'n mineraaldraende oplossing as gevolg van verdamping (neerslag sedimentêre gesteente).Klastiese rotse kan gevorm word uit fragmente wat uitmekaar gebreek is van groter rotse van enige aard, as gevolg van prosesse soos erosie of van organiese materiaal, soos plantreste. Biogene en neerslaggesteentes vorm uit die afsetting van minerale uit chemikalieë wat uit alle ander rotstipes opgelos is. Kragte wat die rotssiklus dryf ------------------------------ ### Plaattektoniek Hoofartikel: *Plate Tectonics* In 1967 publiseer J. Tuzo Wilson 'n artikel in Nature waarin die herhaalde opening en sluiting van oseaanbekkens beskryf word, veral met die fokus op die huidige Atlantiese Oseaan gebied.Hierdie konsep, 'n deel van die plaattektoniekrevolusie, het bekend geword as die *Wilson cycle*. Die Wilson cycle het diepgaande gevolge gehad vir die moderne interpretasie van die rotssiklus, aangesien plaattektoniek erken word as die dryfkrag vir die rotssiklus. #### Spreirante By die divergerende grense van die middel-oseaan word nuwe magma geproduseer deur mantelopwelling en 'n vlak smeltsone. Hierdie jong basaltmagma is 'n vroeë fase van die stollingsgedeelte van die siklus. Soos die tektoniese plate aan weerskante van die rant uitmekaar beweeg, word die nuwe rots van die rant weggedra, die interaksie van verhitte sirkulerende seewater deur breuke begin die retrograde metamorfose van die nuwe rots. #### Subduksiesones Die nuwe basaltiese oseaniese kors ontmoet uiteindelik 'n subduksie sone soos dit wegbeweeg van die spreidende rif. Soos hierdie kors in die mantel teruggetrek word, veroorsaak die toenemende druk- en temperatuur toestande 'n herstrukturering van die mineralogie van die rots, hierdie metamorfose verander die rots om eklogiet te vorm. Soos die plaat basaltkors en sommige ingeslote sedimente dieper gesleep word, word water en ander meer vlugtige materiale verdryf en styg in die oorliggende wig van rots bo die subduksiesone, wat teen 'n laer druk is. Die laer druk, hoë temperatuur en nou vlugtige ryk materiaal in hierdie wig smelt en die gevolglike dryfmagma styg deur die bo-oorliggende rots om eilandboog- of kontinentale marge-vulkanisme te produseer. Hierdie vulkanisme sluit meer silisiese lawas in hoe verder van die rand van die eilandboog of kontinentale marge is, wat 'n dieper bron en 'n meer gedifferensieerde magma aandui.Soms kan sommige van die gemetamorfoseerde afgaande plaat opstoot of op die kontinentale marge versper word. Hierdie blokke mantelperidotiet en die metamorfiese eklogiete word as ofiolietkomplekse blootgestel. Die nuut uitgebarste vulkaniese materiaal is onderhewig aan vinnige erosie afhangende van die klimaatstoestande. Hierdie sedimente versamel binne die komme aan weerskante van 'n eilandboog. Soos die sedimente dieper begrawe raak, begin litifikasie en sedimentêre gesteentes ontstaan. #### Kontinentale botsing Op die slotfase van die klassieke Wilson-siklus, twee kontinentale of kleiner terranes ontmoet by 'n konvergente sone. As die twee massas van kontinentale kors ontmoet, kan nie een onderdruk word nie want albei is *lae digtheid* silicium klip. As die twee massas bots word geweldige drukkragte verdraai en verander die betrokke rots. Die resultate is streeks metamorfose binne die binnekant van die opvolgende orogenie of bergbougeleentheid. As die twee massas saamgepers, gevou en foutief in ń bergreeks deur die kontinentale botsing die hele suite van voorafbestaande stollings en sedimentêre en vroeër metamorfiese rots eenhede aan hierdie nuwe metamorfiese gebeurtenis onderwerp. #### Versnelde erosie Die hoë bergreekse geproduseer by kontinentale botsings is onmiddellik onderworpe aan die kragte van erosie. Erosie verslyt die berge en massiewe hope sediment word ontwikkel in aangrensende oseaan marges, vlak see, en as kontinentale afsettings. Wanneer hierdie sediment hope dieper begrawe is word hulle verligt in sedimentêre rots. Die metamorfiese, stollings, en sedimentêre rotse van die berge word die nuwe hope van sedimente in die aangrensende wasbakke en uiteindelik sedimentêre rots.                    #### 'n Proses van ontwikkelling Die plaattektoniek rotssiklus sluit ‘n proses van ontwikkeling in. Die generasies van magma, beide in die verspreiding van rigagtige omgewings en binne in die wig bo die subduksiesone, bevorder die uitbarsting van ‘n meer silika-ryk en vlugtige material in die kors of boonste mantel. Die digtigheid van die materiaal word verlaag en veroorsaak dat die materiaal neig om binne-in die kors te bly, in plaas van om terug in die mantel onderdruk te word. Die magmatiese aspekte van die plaattektoniek neig na geleidelikke segregasie tussen-in of binne-in die mantel en kors. Soos magma form, bestaan die oorspronklike smelting uit meer silisiese fases met laer smeltpunte. Die proses lei na gedeeltelike smelting en nog segregasie van die litosfeer. Daarby, word die silisiese kontinentale kors se dryfvermoë, as relatief beskou en word normaalweg nie terug in die mantel gesubduseer nie. Soos die tyd vorder, groei die kontinentale massas. ### Die rol van water Die teenwoordigheid van ‘n oormate van water op die Aarde, speel ‘n belangrike rol in die rotssiklus. Beide die erosieproses en die verweringsproses is afhanklik van water. Water, in die vorm van neerslag en suur grondwater is redelik effektief om minerale en gesteentes op te los – veral stollingsgesteente, metamorfiese gesteente en mariene sedimentêre gesteente wat as onstabiel onder naby-ondervlak en atmosferiese toestande beskou word. Die water vervoer ione wat in ‘n oplossing en afgebreekte fragmente: produkte van verwering, opgelos is. Lopende water vervoer ‘n groot aantal sediment van riviere terug in die oseaan en binnelandse komme in. Die opgehoopte en begrawe sedimente word weer in rots omskep. ‘n Minder ooglopende rol van water is die metamorfiese proses wat in die vars volkaniese rots op die vars seebodem wanneer seewater, soms verhit, deur die frakture en krake van klip vloei. Die metamorfiese prosesse word deur serpentinisering geïllustreer en speel ‘n belangrike rol in die vernietiging van vulkaniese gesteentes. ‘n Belangrike deel can die rossiklus, sluit die rol van water in, asook ander vlugtige stowwe in die smelting van bestaande rots in die aardse kors binne-in die wig bo 'n subduksiesone. Water, asook die teenwoordigheid van koolstofdioksied en ander koolstofverbindings van oorvloedige mariene kalksteen binne die sedimente bo-op die afgaande plaat is bronne van die smelting van smelt-induserende vlugtige stowwe. Dus, is die koolstofsiklus ‘n deel van die rotssiklus. * Migmatite – Mengsel van metamorfiese gesteente en stollingsgesteente. Bronne ------ * Fichter, Lynn S. (2000), *The Wilson Cycle and a Plate Tectonic Rock Cycle*, James Madison University, Department of Geology and Environmental Science. Retrieved 18 Aug. 2005. * Die ses fundamentele konsepte oor die aarde se geologie - NASA * Wilson-siklus - 'n gedetailleerde plaattektoniese rotssiklus * Modelleer die rotssiklus met STELLA * Wilson siklus * ’n Sirkelvormige Wilson-siklus? Archived

Die **Feniciërs** het in die Oudheid gewoon in 'n gebied wat ruweg ooreenkom met die huidige Libanon. Tussen ongeveer 1200 v.C. en die begin van die Christelike jaartelling het Fenicië een van die eerste stadskulture van die vroeë geskiedenis gevorm. Die politieke en staatkundige betekenis van die Feniciese beskawing was nie besonder groot nie, maar hul kulturele prestasies, wat saamgehang het met hul intensiewe en wye handelsbedrywighede, was van veel groter en blywender belang. Die Feniciërs se bekendste bydrae tot die kultuurgeskiedenis was hul alfabet, wat later die basis van die huidige Romeinse alfabet sou vorm. Die gebied Fenicië ------------------ Die gebied waarin die Feniciërs gewoon het, het geen duidelike grense gehad nie omdat 'n goed omlynde invloedsfeer of 'n Feniciese staat grootliks ontbreek het. Die gebied het sowat 300 km langs die ooskus van die Middellandse See en in die binneland tot noord van die berg Karmel en die stad Akko gestrek. Daar was 'n paar belangrike stede in die gebied geleë wat tegelykertyd die sentra van die Feniciese handel en kultuur was. Van die suide tot die noorde was die stede Akko, Sidon, Tirus, Beritos (Beiroet), Biblos, Tripoli en Arwad (tans Roead, ʼn kuseiland). Verder noord was Oegarit wat, hoewel dit sterk verwantskap met die Feniciese stadkultuur getoon het, nietemin eenkant gestaan het. Vroegste geskiedenis -------------------- Biblos en Oegarit Oor die oorsprong van die Feniciërs en hul geskiedenis is daar afgesien van vae legendes maar min bekend. Die volk het hulle waarskynlik tussen 3000 en 2000 v.C. hier gevestig. Oorblyfsels van die voor-Feniciese beskawing is veral in die stad Biblos opgegrawe. Dit getuig van 'n hoë kulturele bloei en intensiewe handelsbetrekkinge, veral via die kus met Egipte. Omsfreek 2000 v.C. het die Amoriete Fenicië en onder andere Biblos en Oegarit oorgeneem. 'n Rukkie later het die Egiptiese invloed van die sogenaamde Middelryk sterk toegeneem. Die invloed is veral in Biblos opgemerk, in beeldhouwerk, kunsvoorwerpe en inskripsies wat hier gevind is. Uit hierdie periode dateer die bekende obelisktempel en talle pragtige graftombes van vorste, asook die tempels van Dagon en Baal in Oegarit. Na ʼn verwarrende oorgangsperiode het die Egiptenare hul posisie in Fenicië gedurende die Nuwe Ryk (die 18e dinastie, omstreeks 1600-1300) nog verder versterk. Die hele gebied - later die land Kanaän genoem - was toe gekenmerk deur 'n gelykvormige, hoogs ontwikkelde kultuur wat soms die Kanaänitiese kultuur genoem word. Dit was die resultaat van 'n langdurige ontwikkeling en van baie invloede van buite af (behalwe die van die Egiptenare byvoorbeeld ook die van die Hoeriete uit die Ooste). Oor die politieke situasie in Kanaän omstreeks 1350 v.C. is daar redelik baie bekend danksy die Amarnabriewe, diplomatieke briefwisseling tussen Egiptiese farao's en hul Siries-Palestynse vasalle in Babilonië, veral die in Biblos. Die briefwisseling is by Amarna, die bestuursentrum van die Egiptenare, gevind.Ook die argiewe van Oegarit is van belang vir kennis oor hierdie periode. In hierdie tyd het die mag van die Hetiete, 'n volk uit Klein-Asië, vanuit die noorde ten koste van Egipte uitgebrei. Oegarit het tot die Hetitiese invloedsfeer behoort en die eintlike Fenicië het toe min of meer 'n buffersone geword, hoewel dit nog formeel onder die Egiptiese gesag was. Oegarit ------- Terwyl daar byna niks in die Feniciese stede self gevind is wat uit die kritieke eeue dateer nie (hulle was klaarblyklik nie van belang nie), het die opgrawings by Oegarit (die ruüineheuwel Ras Shamra word sedert 1929 deeglik deur die Franse gefynkam) wei ʼn duidelike beeld van die Kanaänitiese kultuur getoon. Hulle moes ʼn monumentale argitektuur (paleise) gehad het, tesame met 'n bloeiende godsdiens en letterkunde wat op ʼn wydvertakte handel gebaseer was. Baie literêre en wetenskaplike manuskripte in spykerskrif is gevind. Tekste in die Oegaritiese spykerskrifalfabet uit omstreeks 1400 is ook gevind. Die mitologiese verhale oor die Kanaänitiese gode soos EI, Baal, Anat, Asjera, Jammu (die see) en Motu (die dood) en legendariese vorste soos Danel, Aqhat en Kirta is veral van belang. Die manuskripte is die oudste oorspronklike bronne oor die Kanaänitiese mitologie en daarom van groot belang vir die godsdiens- en literatuurwetenskap, veral met betrekking tot die studie van die Ou Testament. Baie van die religieuse denkbeelde wat in die manuskripte voorkom, kom later weer by die Feniciers self voor . Die Feniciese stadstate ----------------------- Omstreeks 1200 v.C. is Fenicië se sentrale gebied geteister deur invalle van die sogenaamde seevolke wat ook ander plekke, byvoorbeeld die Egiptiese kus, onveilig gemaak het. Die eintlike beskawing van die Feniciërs het na die onregeerbare Wikingtyd begin. Sommige geleerdes beskou die term Fenicië en Feniciërs nie as ter sake tot omstreeks 1200 v.C. nie. Letterlik beteken hierdie terme waarskynlik "purperland" en "purpervolk", na aanleiding van 'n beroemde handelsproduk uit hierdie periode. Die agtergrond van die skielike opbloei was dat die groot moondhede (Egipte en die ryk van die Hetiete) hul magsposisie in hierdie tyd verloor het. Dit het die klein staatjies en handelstede tussen die twee lande die geleentheid gegee om vinnig te ontwikkel. Daar was egter in hierdie stadium geen sprake van 'n eenheidstaat Fenicië nie. Die bloeiende stede het onafhanklik van mekaar gestaan, elkeen onder sy eie vorste, selfs al was daar tye dat een van hulle die magtigste was. Kennis oor Fenicië in die eerste eeue berus op onvoldoende inskripsies, gegewens uit die Ou Testament, uit Babilonies-Assiriese tekste en uit fragmente van die annale van die konings van Tirus. Eers was Biblos onder die dinastie van Ahiram (omstreeks 1000v.C.) die belangrikste stad en later was Tirus dit. Tirus se bekendste konings was Hiram I (969- 936), 'n bondgenoot van die Israelitiese konings Dawid en Salomo; Itto-Baäl (887-836), vader van Isebel en die skoonvader van koning Agab; en sy opvolgers Badezor (855-850), Mattan (829-821) en Pigmalion (820-774). In die periode het die Feniciërs die handel in die Middellandse See begin oorheers en tot in Spanje kolonies gestig. ʼn Suster van Pigmalion, Elissa, sou volgens oorlewering in 1814 die stad Carthago gestig het. Tussen omstreeks 870 en 630 het die Feniciese stede vir die eerste keer te doen gekry met aanvalle uit die ooste deur die Assiriërs. Die bloeiende stede se vaste taktiek was om hulle gou oor te gee en om daarna in ruil vir groot bedrae geld hul ekonomiese posisie te handhaaf. Tirus, wat verskeie kere beleër is, het hom die meeste verset. Die Assiriërs het hul meestal beperk tot die invordering van geld en die aanstelling van pro-Assiriese vorste oor die stede. Na 630 is die groot Assiriese Ryk omvergewerp deur die Babiloniërs, wat die Nuwe Babiloniese Ryk (626 – 539) in Mesopotamië gestig het. Dit het tot bloedige botsings tussen die Babiloniërs en die Feniciërs gelei. Die grootste wapenfeit was die beleëring van Tirus deur Nebukadnesar, wat 13 jaar geduur het (586 – 573). Onder die Perse, wat op hul beurt die Babiloniërs verslaan het, het ʼn nuwe bloeitydperk (539- 332) gevolg vir Fenicië, wat saam met Sirië en die eiland Ciprus die vyfde satraap (ʼn soort provinsie) van die Persiese Ryk gevorm het. Sidon is weens ʼn opstand teen koning Artaxerxes in omstreeks 350 verwoes. Gedurende die Grieks-Persiese oorloë het die Feniciërs gereeld ʼn sterk vloot aan die Perse verskaf. In 332 v.C. het die Grieke in die persoon van Alexander die Grote wraak geneem; na ʼn beleg van 7 maande moes die laaste vesting, die eilandstad Tirus, wat as onaantasbaar beskou is, hom oorgee. Die eiland is daarna deur ʼn straatweg met die vasteland verbind. Die opvolgers van Alexander die Grote het sy ryk verdeel en Fenicië het afwisselend in die invloedsfeer van die Seleucides (305-64) en die Ptolemeë (305-30) gekom, maar tussen hierdie twee dinastieë het Fenicië tog daarin geslaag om min of meer selfstandig te bly. Nadat die stede as onderdeel van die provinsie Sirië by die Romeinse Ryk ingelyf is, het Fenicië as kulturele eenheid verdwyn. Die Feniciese beskawing ----------------------- Fenicië was klein, maar strategies geleë en het ʼn belangrike rol in die kultuurgeskiedenis gespeel. Die Feniciese beskawing was ʼn tipiese mengsel van allerlei buitelandse invloede en inheemse bydraes. Hierdie beskawing het met sy handel en kolonisasie oor die hele destydse "wêreld" van die Middellandse See-gebied uitgebrei. Gedurende die oudste fase (3000-2000) was Biblos die belangrikste, veral as oordraer van die Egiptiese kultuur. Na 2000 het Oegarit naas Biblos opgekom. In hierdie eeu het vaste ooreenkomste reeds met Mesopotamië, Egipte, Ciprus, Klein-Asië, die Griekse wêreld en 'n bietjie later ook met die kus van Afrika bestaan. Hulle het hout (waaronder die beroemde Feniciese sederhout) en fyn tekstielprodukte, veral linne wat met 'n ekstrak van die murex- of purperslak geverf was, uitgevoer. Daarbenewens was die produkte van die hoogs ontwikkelde metaalnywerheid (onder andere borde met reliëfs in edelmetale) en ivoorsnywerk van belang. Die invoer het hoofsaaklik bestaan uit grondstowwe vir hul nywerhede: Egiptiese papier en linne, koper uit Ciprus en silwer, lasuriet en ander kosbare steensoorte. Feniciese skeepsbouers en seevaarders was in die algemeen hoog aangeprys en is sowel in Egipte as in Assirië, Babilonië en Israel met ope arms ontvang. Kolonisasie ----------- Die groot kulturele invloed van die Feniciese stede vanaf ongeveer 1200 v.C. het veral op die handel en die kolonies gesteun. Die kolonies het ontstaan nadat handelsooreenkomste meer permanent van aard geword het. Die Feniciërs het kolonies gestig op plekke waar belangrike markte was (byvoorbeeld in Egipte), by strategiese punte langs die handelsroetes en op die toevoerroetes van grondstowwe. Die kolonialisasie het waarskynlik eers teen die einde van die 9e eeu op dreef gekom en nie in die 12e eeu, soos die legende dit wil hê nie. Die eerste nedersettings was die op Ciprus (onder andere Kition) en Kreta. In die 8e eeu het die Feniciërs hulle ook op Sardinië, Malta, in Wes- en Oos-Spanje en in Noord-Afrika gevestig. Die grootste uitbreiding het in die 7e eeu gekom toe die Feniciërs (maar nou in kwaai wedywering met die Grieke) oral nuwe kolonies gestig het. Die kolonie Carthago (Ietterlik "nuwe stad"), wat in omstreeks 800 in die omgewing van die huidige Tunis gestig is, het op sy beurt na 500 v.C. tot 'n koloniserende moondheid ontwikkel. Sedertdien word onderskei tussen die Feniciese kolonisasie met die moederland as wegspringplek, en die Puniese kolonisasie met Carthago as beginpunt. Carthago het veral in Spanje kolonies gestig en was ʼn groot seemoondheid tot in die 3e eeu v.C. toe dit deur die Romeine in die sogenaamde Puniese oorlog verdring is. Godsdiens --------- Die inskripsies uit die periode voor 1200 maak al melding van 'n aantal belangrike Feniciese gode waarvan sommige op muntstukke voorgekom het. Die Feniciese skrywer Philo Byblus, wat moontlik materiaal uit die werk van die priester Sanchoenjaton uit Biblos (11e eeu) gebruik het, het die gode soms met Griekse gode geïdentifiseer. Bekende Feniciese gode was die "Vrou van Biblos", die "Heer (Baal) van die Hemele" (‘n songod); Melqart, die stadgod van Tirus (later gelykgestel met die Griekse halfgod Herakles), Astarte, die belangrikste godin uit die godewêreld, en die meer spesifieke gode Esjmoen (geneeskunde), Resjef (god van die pes en die dood) en Sjadrafa. In die Puniese kolonies is veral ook Baal-Hammon en Tanit aanbid. Meestal het die verering van gode in die tempels plaasgevind, maar soms ook in die ope lug en op offerplekke met grafsuile en stene waarop tekste en afbeeldings gegraveer is. In die Feniciese godsdiens is die kinderoffers gebring op 'n spesiale offerplek (Tofet) om die guns van die gode te wen. Hierdie afskuwelike diens het moontlik ook tydelik na Israel oorgewaai en is as "Mologdiens" skerp veroordeel deur die profete. In Carthago is die Tofet van Salammbô wat aan Tanit gewy is, gevind. Origens het daar min oorspronklike tekste oor die Feniciese godsdiens bewaar gebly. Die meeste teorieë oor die godsdiens bly dus spekulasie. Die alfabet ----------- Die belangrikste bydrae van die Feniciërs tot die kultuurgeskiedenis is hul skrif, wat via die Griekse en Romeinse skrif steeds in die meeste lande van die wêreld gebruik word. Die Feniciese taal het tot die sogenaamde Kanaänitiese groep tale behoort en is nou verwant aan Hebreeus. Die oudste teks wat gevind is, is die op die sarkofaag van Ahiram (omstreeks 1 000 v.C.). Tot die 5e eeu het die tekste beskeie in getal gebly, al is die Feniciese skryftaal reeds vanaf die 9e en 8e eeu v.C. deur ander volke gebruik. Dit was waarskynlik as gevolg van die dominerende rol wat die Feniciërs in die handel gespeel het. Na die 5e eeu het die aantal tekste veral in die gebied van Carthago toegeneem. Enkele tweetalige tekste - Fenicies- Hetities (uit Karatepe), Fenicies- Etruries (uit Pyrgi) en Punies Numidies (Noord-Afrika) is baie belangrik vir die vergelykende taalwetenskap. AI hierdie tekste is geskryf in die Feniciese alfabet, die eindresultaat van die ontwikkeling van fonetiese skrif wat tussen 1200 en 1000 v.C. begin het. 'n Belangrike fase in hierdie ontwikkeling was die Oegaritiese spykerskrifalfabet in omstreeks 1400 v.C. In die 12e eeu het die oud- Feniciese alfabet met 22 konsonante of medeklinkers ontstaan. Die alfabet is spoedig algemeen gebruik. In die 10e en 9e eeu het die Israeliete en die Arameërs dit oorgeneem, gevolg deur die Grieke en Etruskers. Hulle het dit by die fonetiese behoeftes van hul taal aangepas, waardeur sekere konsonante moes verval, terwyl sommige klinkers bygevoeg is. 'n Interessante bykomstigheid is die tradisionele volgorde van die letters (a,b,c. .. ), wat reeds in die 15e eeu gevestig is, soos blyk uit die abecedaria (spelboeke en leesplanke) wat in Oegarit gevind is. Finale verlies van selfstandigheid ---------------------------------- In 538 v.C. is die Babiloniese ryk deur die Persiese koning Cyrus (die Bybelse Kores) onderwerp; en so het ook Fenicië onder Persiese heerskappy beland. Die Feniciërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die Perse 'n oorlogsvloot gelewer – vanselfsprekend teen betaling. Tweehonderd jaar later, in die 4de eeu v.C. het die Feniciërs onder 'n nuwe heerser gekom: Alexander die Grote, wat die Persiese ryk verower het. Daarmee was dit finaal gedaan met die Feniciese onafhanklikheid; die land het in alle opsigte afhanklik geword. Alexander se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenicië, wat in 63 v.C. deur die Romeine verower is. Die Feniciërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as seevaarders en koopliede doenig. Maar onder die invloed van die Grieks-Latynse kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die rassechaos wat in die Nabye Ooste geheers het. Bronne ------ * KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 449 * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409486 band

**Rotrude** 775 – 6 Junie 810 was 'n Karolingiese prinses. Sy was die dogter van Karel die Grote en Hildegard van Savoie (758 – 783). Sy is veral bekend omdat in 781 keiserin Irene van Bisantium en haar pa ooreengekom het dat sy met Irene se seun sou trou. Sy was toe net 6 jaar oud. Die Griekse eunug Elissaeus is na Karel se hof gestuur om haar op haar toekomstige rol as keiserin voor te bereid. Hierdie toenadering tussen die twee groot ryke het nogtans probleme vir die pous beteken vanweë die Griekse ikonoklasme. Pous Adrianus I het egter in 784 en 785 geprobeer hieroor ooreenstemming te bereik. In 787 ontmoet Karel Bisantynse gesante in Capua waar hy probeer sy gesag oor die hertogdom Benevento te versterk. Die pous waarsku dat die Bisantyne 'n inval voorbereid om Adelchis op die Beneventynse troon terug te sit. Die Griekse hof wil dat Rotrud na Konstantinopel gestuur word, maar Karel weier en die betrekkings word verbreek. Einhard beweer dat die rede is dat Karel te lief is vir sy dogter en haar nie wil afstaan nie, maar die volgende jaar vind 'n Bisantynse inval plaas, saam met aanvalle van die Beiere en die Avare. Rotrude het omtrent 794 met graaf Gauzelin van Neustrasië (~775-839) getrou en drie kinders gekry: 1. Lodewyk van Poitou (796 – 867) 2. Graaf Gauzelin van Maine (~800 - ?) 3. Rorican van Arengua (808 - ?)

NASA-satellietfoto van die Rotsgebergte Kaart wat die eintlike Rotsgebergte vertoon Die Moraine-meer en die vallei van die tien pieke in die Nasionale park Banff, Kanada Die **Rotsgebergte** (Engels: *Rocky Mountains*, Frans: *Montagnes Rocheuses*, Spaans: *Montañas Rocosas*) is 'n uitgebreide bergreeks in Noord-Amerika wat van Alaska dwarsdeur Kanada en die Verenigde State tot by Meksiko strek. Dit bestaan eintlik uit 'n aantal ewewydige reekse wat deur komme en plato's van mekaar geskei word. Die bergreeks dien as 'n afbakening van verskillende klimaatgebiede tussen die weste en ooste, maar aangesien dit langs die weskus strek laat dit koue fronte van die arktiese gebiede tot ver in die suide van die vasteland voorkom. Die noorde van die reeks kry gereeld sneeu en is met ysvelde bedek, terwyl die suidelike gedeelte baie droog en woestynagtig is. Die totale lengte van die bergreeks is sowat 5 100 km, en die grootste enkele bergspits is die 4 399 m (14 433 vt) hoë piek Mount Elbert in Colorado, Verenigde State. Belangrike riviere wat in die Rotsgebergte ontspring sluit in die Coloradorivier, die Missouririvier, die Rio Grande en die Yukonrivier. Die gebied is yl bevolk, met toerisme in die talle nasionale parke en waterkragsentrales as belangrikste ekonomiese basis. Franse ontdekkers - sogenaamde *voyageurs* - baan hulle weg in die 17de eeu vanuit Montreal tot teenaan die Rotsgebergte: die bergreeks bly egter tot in die 19de eeu 'n groot natuurlike hindernis vir die setlaars wat weswaarts trek. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNE: XX456909 * GND: 4050243-0 * LCCN: sh85114790 * NARA: 10045934 * NDL: 00629471 * NKC: ge130817 * NLI: 000742135 * NSK: 000432464 * SELIBR: 150385 * VIAF: 248967808 * WorldCat Identities: viaf-248967808 |

**Woolworths** is 'n Suid-Afrikaanse winkelgroep wat op die Johannesburgse Effektebeurs genoteer is. Die winkelgroep is deur Max Sonnenberg saam met sy seun Richard en Fred Kossuth gestig. Die eerste Woolworthswinkel is in Oktober 1931 in die Ou Royal Hotel in Kaapstad geopen. In 2012 het die groep landwyd 20 000 permanente werknemers in hul 400 winkels gehad. Omstredenheid ------------- Woolworths in Somerset Mall 'n Woolworths in Johannesburg #### Bemarking Die winkelgroep het in 2010 opslae gemaak nadat hulle besluit het om Christelike tydskrifte van hulle rakke te verwyder. Na die publieke ophef en 'n dreigende boikot het hulle aangedui dat die besluit of dalende verkope gebaseer is. Die vyf tydskrifte is later weer op die rakke geplaas. Hulle weier ook om enige Afrikaans in hulle winkels te gebruik. #### Rasherrie In September 2012 het hulle 'n rasherrie ontketen omdat hulle advertensies vir poste wit applikante uitgesluit het. Volgens Solidariteit maak die Wet op Gelyke Indiensneming nie voorsiening vir die uitsluiting van enige ras tydens die aansoekproses nie, en het dan geëis dat dit vir alle rasse oopgestel word. Volgens hul advertensie se herbewoording sou Woolworths "voorkeur gee aan kandidate uit aangewese groepe, in oorleg met ons indiensneming-ekwiteitbenadering". #### Bevordering van LGBT onder jeug In Junie 2023 het Woolworths sowel lof as hewige kritiek van ondermeer Christen- en Moslem-groepe ontvang vir bemarking van klerasie met LGBTQIA+-ontwerpe aan jong klante. In reaksie het Woolworths 'n verklaring uitgeryk waarvolgens hulle weier om hulle van die kampanje as 'n integrale bydrae tot Pride-maand te distansieer. Woolworths het hulself verder aangedui as 'n verskaffer van goedere in plaas van 'n morele of maatskaplike kompas. Deur kritici is Woolworths ondermeer verwyt dat hulle 'n "bose generasie in 'n Christenland" sou bevorder, terwyl ander die "Be an Ally"-kampanje en -slagspreuk lof toegeswaai het. #### Marks and Spencer Woolworths Suid-Afrika skoei hul handelsmerk openlik op die Britse Marks and Spencer kleinhandelkonsep. Marks and Spencer word tipies binne die Woolworths-organisasie aangewend as 'n riglyn wat modernisering van winkeltemas en -handelsmerke betref, benewens die uitleg van winkels.

Die **Hoër Meisieskool La Rochelle** in die Paarl is een van die oudste meisieskole in die land. Dit is reeds in 1860 met 40 meisies as seminarium vir jonge dames geopen vir die dogters van die burgers en boere in die Paarlse distrik. In 1872 word prof. Jan de Villiers (Jan Orrelis) hoof van die skool, wat hy die Paarlse Meisieseminarium noem. Hy beklee die pos tot en met sy aftrede in 1890. Dr. Andrew Murray, 'n groot voorstander van Afrikaans as onderrigmedium, word toe niedoserende hoof. Die skool word snaaks genoeg hernoem tot die Hugenote-Hoërskool, in wese 'n uitbreiding van Murray se Hugenote-kollege op Wellington. 'n Amerikaner, mej. Virginia Lee Pryde, word aangestel om die skool te bestuur en onder haar leierskap styg die leerdertal van 80 tot 240 in 1899. Die laerskool is later jare in die oorspronklike gebou van die hoërskool gehuisves. Die hoërskool, wat 'n groot terrein in die middel van die dorp in Faurestraat gekry het, se leerdertal in 2009 was 537 en die skoolhoof mev. A. Lochner. Die skool is parallelmedium met ietwat meer Afrikaanse as Engelse leerders. Hoewel die skool se skoolfonds in 2014 teen R17 000 goedkoper as talle ander staatskole was, handhaaf die skool 'n besonder wye vakkeuse met byvoorbeeld twee derde tale, te wete Duits (een van net 32 skole in die Wes-Kaap) en Frans (een van net 42), maar Latyn is onlangs afgeskaf. Bronne ------ * Schirmer, Peter. *Die beknopte geïllustreerde ensiklopedie van Suid-Afrika*, Sentrale Nuusagentskap (Edms.) Bpk. Johannesburg, 1981 * Die Wes-Kaap se skoolinligtingsdiens Geargiveer 16 April 2009 op Wayback Machine

***WordWorld*** is 'n Amerikaanse-Brits-Kanadese-Indiese-Iers CGI-animasie-televisiereeks wat op PBS Kids, CBeebies, TVOKids, Star Utsav, en TG4 debuteer het en geskep is deur Don Moody, Jacqueline Moody, Peter Schneider en Gary Friedman, gebaseer op die boeke met dieselfde houtraaisels. WordWorld is vervaardig deur Taffy Entertainment, Mike Young Productions, HOT Animation, HIT Entertainment, Nelvana Limited, Chilco Productions, Bardel Entertainment, Mercury Filmworks, EKA Productions, DQ Entertainment, Crest Animation Studios, en Telegael Teoranta. Die reeks se première was op 8 September 2007 en het op 29 Januarie 2011 geëindig na 45 episodes en 3 seisoene. Uitgangspunt ------------ As deel van *ABC Monsters* toon die reeks die avonture van 'n groep diere waarvan die liggame lyk soos die naam van hul spesie, byvoorbeeld: 'Dog' het 'n 'D' vir sy kop en 'n 'O' 'G' vir sy liggaam. Die meeste voorwerpe en plekke word ook uit woorde gemaak, waaronder 'Barn', 'Log', 'Drum', 'House', 'Jungle', 'Sub', 'Boots' en 'Pie'. Soms kom 'n "S" by 'n woord, en die voorwerp begin vermeerder, 'n voorbeeld sluit "Pies, Pies, Pies" in, en die hond probeer die vark vertel van meervoud 's'. Vark wat dink dat daar geen 'S' in 'Pie' is nie, probeer om daarvan ontslae te raak totdat dit bots met die woord 'Lepel' en lepels begin vermeerder. Ander voorwerpe, insluitend wolke, water van 'n afstand af en diverse voorwerpe, soos koeverte en emmers, word nie met letters gemaak nie. Rolverdeling ------------ * H.D. Quinn as die verteller, hond, vlieg, eend en mier * Lenore Zann as kangaroe, uil en tier * George Bailey as gogga, aap en vark * Daryl Ekroth as padda, monster en jakkals * Mirm Krigel as beer en olifant * Veronica Taylor as skaap, koei, kat en voël * Marc Thompson as robot, by, haai en skilpad * Meredith Zeitlin as 'n vis en walvis

Woordeskat in Afrikaans is die totale aantal woorde in dié taal (HAT, 2013:1401). Volgens Fourie (1970:1) beheer die mens die milieu met ‘n taal. "Die woord is die middel waarin die mens se denke, sy logos, sy beheersing van die wêreld waarin hy lewe, uitreik na gestalte en verwesenliking," (Fourie, 1970:1). Mense moet dikwels by nuwe omgewings en omstandighede aanpas. Gevolglik word nuwe woorde geskep om hulle te help aanpas. Woorde soos *elektrisiteit,* *duikboot* en *satelliet* en segswyses soos "op iemand se knoppie druk" of "die atmosfeer is elektries gelaai" was vroeër nie algemeen gebruik nie (Fourie, 1970:5). Woordeskatuitbreiding word in morfologiese konstruksie gemeet en uitgebeeld. ‘n Morfologiese konstruksie bestaan uit komponentstrukture, die wyse van komposisie en die uiteindelike komposisiestruktuur. Dit moet minstens twee of meer morfeme en/of groter uitdrukkings hê om as ‘n morfologiese konstruksie te kwalifiseer (Carstens & Bosman, 2014:175-176). In die morfologie gebruik ons konstruksieskemas om produktiewe prosesse en grammatikale patrone in taaldata te beskryf – konstruksieskemas is beskrywende hulpmiddels. Reëlmatighede in die data wissel van teorie tot teorie en verskillende teorieë het verskillende reëls. In konstruksiemorfologie en kognitiewe grammatika word die term konstruksieskema egter gebruik (Carstens & Bosman, 2014:177). Komplekse staan bekend as resulterende komposisiestrukture (Carstens & Bosman, 2014:177). 'n Morfeem is altyd betekenisvol: van konkrete, omskryfbare betekenisse, soos in die geval van *hart* en *hardloop,* tot abstrakthede wat slegs grammatikaal betekenisvol is, soos in die geval van die attributiewe -e (Carstens & Bosman, 2014:178). Komposisiestrukture, waarvan woordeskatuitbreiding bo is, word in 'n sisteem voorgestel wat 'n taksonomie genoem word. ‘n Taksonomie is ‘n sisteem van rangskikking; ‘n klassifikasie, en die beginsels en wette van so ‘n klassifikasie (HAT, 2013:1160). Volgens Carstens en Bosman (2014:189) moet dié komposisiestrukture eerder op ‘n kontinuum as in ‘n taksonomie voorgestel word, weens die vae grense tussen taalverskynsels. Daar is baie maniere om ‘n taal se woordeskat uit te brei, onder meer woordvorming, nuutskepping en wysiging. Woordvormingsprosesse is egter die grootste nut vir die uitbreiding van Afrikaans. Onder dié sambreelterm val kleiner prosesse soos omskakeling, reduksie, versmelting en kombinasie (Van der Westhuizen, Schutte & Van Huyssteen, 2014:46). Die prosesse van nuutskepping of wysiging staan nie sentraal in die bestudering van ‘n taal nie, maar ‘n mens moet bewus wees van sulke prosesse om uitleg te gee aan moontlike historiese prosesse of om foutiewe analises te voorkom (Carstens & Bosman, 2014:190). Woordvorming ------------ ‘n Woord is promisku omdat dit saam met ‘n groot verskeidenheid ander woorde kan voorkom – in komposita of in frases (Carstens & Bosman, 2014:180). Daar is drie hoofsoorte morfeme: onafhanklike eenhede, afhanklike eenhede en affiksoïede (morfeme wat iewers tussen die twee eersgenoemdes lê) (Carstens & Bosman, 2014:180). Morfologie is meer geïnteresseerd in woordvormingsprosesse as ander prosesse waardeur die woordeskat uitgebrei word (Carstens & Bosman, 2014:189). Woordvormingsprosesse kom algemeen en produktief in Afrikaans voor om komposisiestrukture (komplekse) te skep (Carstens & Bosman, 2014:190). Die grenslyne tussen die kategorieë is meestal vaag en dinamies gesien en die lidmaatskap word nie bepaal deur alles-of-nikswaardes nie (Carstens & Bosman, 2014:190). Volgens Potgieter (1930:175) word nuwe woorde gewoonlik weens die volgende twee redes gevorm: (1) Deur gebruik te maak van reeds bestaande woorde, (2) Deur splinternuwe woorde te skep wat nie voorheen in die taal bestaan het nie, soos *Janpiedewiet* (Potgieter, 1930:175). ### Kombinasie Komposisiestrukture (kompleks) word gevorm as komponentstrukture (morfeme) met mekaar kombineer. Dit sluit affiksering, samestelling, vloekwoordinlywing en reduplikasie in (Carstens & Bosman, 2014:190). #### Affiksering Alle afhanklike komponente wat verpligtend aan ‘n stam verbind maar nooit die meeste semantiese gewig in ‘n kompleks dra nie (Carstens & Bosman, 2014:183). Dit is die mees produktiewe woordvormingsproses in Afrikaans (Carstens & Bosman, 2014:190). Dit is minder promisku as ‘n woord, omdat dit slegs aan bepaalde tipes konkrete nomina verbind (Carstens & Bosman, 2014:180). Affiksering kan plaasvind deur middel van prefikse, suffikse of ambifikse om afgeleide of geflekteerde vorme te skep (Carstens & Bosman, 2014:190). Prefikse kom aan die linkerkant van ‘n stam, suffikse aan die regterkant en ambifikse gelyktydig aan die linker- en regterkant (Carstens & Bosman, 2014:183). Volgens Potgieter (1930:176) was baie van die pre- en suffikse oorspronklik woorde met ‘n eie betekenis, "maar met verloop van tyd het hulle selfstandigheid verloor om alleen te fungeer as onskeidbare dele van ander woorde". Dus het dié woorde hul vrye stamkwaliteite verloor en hul belangrikste funksie is nou om betekenis aan ander woorde te verleen. Baie simplekse begin al hoe meer soos affikse lyk as hulle in komposita gespesialiseerde betekenis begin kry en word daarom as affiksoïede beskou (Carstens & Bosman, 2014:188). "Hoe maklik dit is vir gewone woorde om voorvoegsels te word blyk uit gevalle soos **dood**bedaard, **dood**moeg, **dood**eenvoudig, **dood**gewoon, **dood**onskuldig," meen Potgieter (1930:176). Hier is **dood-** bloot ‘n prefiks wat *baie* beteken (Potgieter, 1930:176). "Dit is ook die geval met **stok-** (baie) in b.v. **stok**oud, **stok**doof, **stok**blind, **stok**moeg, **stok**alleen; en met **brand-** (baie) in b.v. **brand**maer, **brand**arm; ens. (Potgieter, 1930:176)." Fleksie is nie ‘n woordvormingsproses nie, maar skep verskillende grammatikale woordvorme (Carstens & Bosman, 2014:190). Geflekteerde vorme is wel komplekse komposisiestrukture (Carstens & Bosman, 2014:190). Onder fleksie val supplesie: die woord hou nie eintlik met die grondwoord verband nie en tree op as die woord se meervoud, verlede tydsvorm, komparatief- en superlatiefvorme, ensovoorts (Carstens & Bosman, 2014:190). Byvoorbeeld *beter* en *beste* wat die komparatief- en superlatiefvorme van *goed* is, of *ambagslui* die meervoud van *ambagsman* (Carstens & Bosman, 2014:190). Soms is afleidings supplesievorme, byvoorbeeld ‘n inwoner van *Madrid* wat ‘n *Madrileen* genoem word (Carstens & Bosman, 2014:190). Allomorfie val ook onder affiksering. Byvoorbeeld is **-iew-** ‘n allomorf van **-ief** in administr-at-**iew-**e, of **im-** ‘n allomorf van **in-** in **im-**mor-eel (Carstens & Bosman, 2014:184). Ons kry allomorf plus in **-inn-** soos in held**-inn-**e, of **-skapp-** soos in agent**-skapp-**e, en allomorf minus in **-nar-** soos in ampt-e**-nar-**e, of **-sam-** soos in buig**-sam-**e (Carstens & Bosman, 2014:184). #### Samestelling Die proses waardeur ‘n kompleks gevorm word wat uit ten minste twee stamme bestaan (Carstens & Bosman, 2014:192). Dié stamme kan vrye, afhanklike of gereduseerde stamme wees (Carstens & Bosman, 2014:192). **Verbinding van vrye stamme:** boom + huis **Verbinding van afhanklike stamme:** bio + logie (Carstens & Bosman, 2014:192) **Verbinding van ‘n vrye- en afhanklike stam:** tele + drukker **Verbinding van ‘n vrye- en gereduseerde stam:** DA + lid #### Vloekwoordinlywing "Vloekwoordinlywing is die proses waartydens ‘n bisillabiese, adjektiwiese vloekwoord tussen twee lettergrepe (gewoonlik vóór die lettergreep wat hoofklem dra) in ‘n woord gevoeg word, meestal sonder inagneming van die morfologiese struktuur van die woord" (Carstens & Bosman, 2014:197). Dit is die uitsondering op die reël dat ‘n woord fonologiese integriteit het en nie opgebreek kan word nie (Carstens & Bosman, 2014:180). Ons kan byvoorbeeld na *flambojant* as flambo**-blêddie-**jant verwys, maar die woord ter sprake is eintlik steeds flambojant (Carstens & Bosman, 2014:180). ‘n Hedendaagse voorbeeld en toepassing (ook toepaslik by Nuutskepping) is die vier Afrikaanse bands, aKING, Van Coke Kartel, Fokofpolisiekar en Die Heuwels Fantasties wat saam optree as **VANFOKKINGTASTIES** . #### Reduplikasie Hier word twee identiese komponentstrukture met mekaar gekombineer om ‘n nuwe vorm met ‘n nuwe betekenis te vorm, byvoorbeeld *lag-lag* wat "maklik" beteken (Carstens & Bosman, 2014:197). Dit kan ook as neweskikkende komposita (beide komponente word gelyk gestel om na ‘n enkele referent te verwys) ontleed word. Daar is drie soorte reduplikasies: **Egte reduplikasie**, byvoorbeeld *gou-gou* (Carstens & Bosman, 2014:197) Die woord word letterlik geredupliseer. **Eggowoordreduplikasie**, byvoorbeeld *woer-war* (Carstens & Bosman, 2014:197) Hier klink die tweede woord amper soos die eerste een dis amper of dit die eerste woord eggo. **Onomatopeïese reduplikasie**, byvoorbeeld *tjoef-tjoef* (Carstens & Bosman, 2014:197) Dit klink amper soos klanknabootsing en dié soort reduplikasie kan dus ook ‘n nuutskepping wees. Volgens Conradie (2004:1) word daar in die letterkunde beweer dat reduplikasie ikonies van aard is. Van Huyssteen (soos aangehaal deur Conradie, 2004:2) meen egter dié ikonisiteit kan slegs met ‘n sentrale semantiese waarde in verband gebring word. ### Versmelting Twee vrye morfeme word met mekaar verbind deur gedeeltes van elk te reduseer voordat dié dele gekombineer word, byvoorbeeld **motel** vir *motor* + *hotel* en **klong** vir *klein* + *jong* (Carstens & Bosman, 2014:200). ### Reduksie Dit is die proses waar woorde gevorm word deur middel van weglating van morfeme of woorddele (Carstens & Bosman, 2014:198). As gevolg van reduksieprosesse kry ons afkortings in Afrikaans, soos a.g.v. vir as gevolg van (Carstens & Bosman, 2014:181), akronieme soos ATKV vir Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging (Carstens & Bosman, 2014:182) en knipsels soos avo vir avokadopeer (Carstens & Bosman, 2014:182). Dié woorde staan op hul eie en is semanties onafhanklike eenhede. Daar word nie eintlik in morfologie op die reduksieproses gekonsentreer nie, omdat mense verkorte of gereduseerde woordvorme nie as die resultaat van wordvormingsprosesse beskou nie (Carstens & Bosman, 2014:198). SMS- en internettaal bring egter meer van die reduksieproses te voorskyn en dit is meer algemeen as wat ons sou dink. Selfoon- en internetgebruikers kort woorde af om tyd of plek te spaar, byvoorbeeld *d* in die plek van *die*, of *biqi* vir *bietjie*, *LMGA* vir *lag my gat af*, ensovoorts. '**n Praktiese voorbeeld:** Iemand plaas 'n foto op Facebook waar hulle uit 'n beker met 'n prentjie van Elvis Presley drink. 'n Facebook-gebruiker lewer die volgende kommentaar op 'n foto: "Dis daai bra opi beker se stem" In hierdie voorbeeld gebruik die Facebook-gebruiker *dis* vir *"dit is,"* *daai* vir *"daardie,"* *opi* vir *"op die"* en *bra* (wat kort is vir die Engelse term *"brother,"* maar intussen ‘n Afrikaanse volksmond-term geword het). (Facebook-tuisblad). **Drie ander prosesse val onder reduksievorming:** **Afkorting:** ‘n Nuwe woord word gevorm op basis van die beginletters van ‘n woord of woordgroep (Carstens & Bosman, 2014:198). Daar is **egte afkortings** soos *prok.* vir *prokureur* en *a.g.v.* vir *as gevolg van*, en **akronieme** soos *VSA* vir *Verenigde State van Amerika* (Carstens & Bosman, 2014:198). **Truvorming:** In Engels is dit *"back-formation"* en Combrink (soos aangehaal deur Carstens & Bosman, 2014:199) verwys daarna as volksetimologiese ontleding. Dis die proses waar ‘n eenvoudiger woord uit ‘n meer komplekse woord geskep word deur middel van weglating, op basis van ‘n verbeelde morfologiese struktuur van die grondwoord (Carstens & Bosman, 2014:199). **Inkorting:** Stel iets korter en vinniger met of sonder die inagneming van die grondwoord se morfologiese struktuur. Inkorting met inagneming van morfologiese struktuur kom egter die meeste voor. Dit kan aan die linkerkant, regterkant of in die middel van die woord plaasvind (Carstens & Bosman, 2014:198). ### Omskakeling ‘n Woord verander van een woordsoort na 'n ander sonder enige eksplisiete morfologiese verandering – dit word dus omgeskakel van een woordsoort na ‘n ander (Carstens & Bosman, 2014:200). #### Byvoorbeeld Hy gaan **bank** sy geld by die naaste **bank**. Die eerste bank is ‘n *verbum* en die tweede bank is ‘n *nomen* (Carstens & Bosman, 2014:200). Nuutskepping ------------ ‘n Nuutskepping skep ook nuwe woorde (neologismes). Dit is die kombinasie van klanke wat meestal ‘n simpleks tot gevolg het, daarom het ons in morfologie nie so ‘n groot belangstelling in dié vorm van woordeskatuitbreiding nie (Carstens & Bosman, 2014:189). Die studie van morfologie bestudeer eerder die ontstaan van komplekse woorde (Carstens & Bosman, 2014:189). Nuutskeppings word baie maal geassosieer met klanknabootsings (onomatopee), byvoorbeeld *ghoef*, *boggom* en *doef-doef* (musiek) (Carstens & Bosman, 2014:189). Dit is in sommige gevalle die produk van ‘n bemarkingsveldtog, soos **Ayoba**, wat geen ekwivalent in enige taal het nie (Carstens & Bosman, 2014:189). ‘n Hedendaagse voorbeeld en toepassing (ook toepaslik by Vloekwoordinlywing, onder Woordvormingsprosesse) is die vier Afrikaanse bands, aKING, Van Coke Kartel, Fokofpolisiekar en Die Heuwels Fantasties wat saam optree as **VANFOKKINGTASTIES**. Morfologie konsentreer nie regtig op die proses van nuutskepping nie, tog is dit belangrik om daarvan bewus te wees om moontlike historiese prosesse te kan verstaan of om foutiewe analises te voorkom (Carstens & Bosman, 2014:190). Bronnelys --------- * Carstens, W.A.M. & Bosman, N. 2014. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. 1ste uitg. Pretoria: Van Schaik Uitgewers. * Facebook-tuisblad. 19 Augustus 2014.. Datum van gebruik: 19 Augustus 2014. (Sosiale media: Facebook) * Fourie, A. 1970. Die invloed van die moderne samelewing op die Afrikaanse woordeskat en uitdrukkinge.. Datum van toegang: 18 Augustus. * HAT:Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal. 2013. 5de uitg. Kaapstad: Pearson Education. * Potgieter, D.J. 1930. Hoofstuk Agtien: Woordvorming.. Datum van toegang: 21 Augustus 2014. * Van der Westhuizen, E.S. Schutte, J.W. & Van Huyssteen, G.B. 2014. Afrikaans en Nederlands: Taal- en Literêre Handelinge. Potchefstroom: NWU, Potchefstroomkampus. (Studiegids AFLL 222 PAC). * VANFOKKINGTASTIES se Facebook-blad. 19 Augustus 2014.. Datum van gebruik: 19 Augustus 2014. (Sosiale media: Facebook)

**"Nikolaus" Storzenbecher** of **"Klaus" Störtebeker** (1360 – dalk 20 Oktober 1401) was na berig word die leier van ’n groep kaapvaarders bekend as die *Vitalienbrüder* ("Proviandbroers") wat aanvanklik tydens ’n oorlog tussen Denemarke en Swede gehuur is om teen die Dene te veg en die beleërde Sweedse hoofstad, Stockholm, van proviand te voorsien. Ná die oorlog het die Proviandbroers voortgegaan om handelskepe aan te val en het hulle hulleself die "Likedeelers" (letterlik: "gelykdelers") genoem. Onlangse navorsing dui daarop dat Störtebeker se naam nie "Klaus" was nie, maar "Johann". Lewe ---- ’n Skedel wat na bewering Störtebeker s’n is; ontdek in 1878. Baie mites omgeef Störtebeker se lewe. Sy naam is ’n bynaam sowel as ’n van wat in Nederduits beteken "ledig die beker met een sluk". Die bynaam verwys na die seerower se veronderstelde vermoë om ’n beker met vier liter bier in een sluk te drink. In dié tyd het seerowers en ander vlugtelinge dikwels ’n kleurvolle "skuilnaam" aangeneem. Störtebeker se naam het in 1398 die eerste keer bekend geraak ná die verbanning van die Proviandbroers van die Oossee-eiland Gotland af, waar hulle ’n hoofkwartier opgerig het. In die volgende paar jaar het Störtebeker en ’n paar van sy medekapteins skepe van die Hanseverbond aangeval, ongeag hulle oorsprong. Volgens legende het ’n vloot van Hamburg Störtebeker se mag in 1401 naby Helgoland ingehaal. Störtebeker en sy bemanning is gevang en na Hamburg gebring, waar hulle op aanklag van seerowery tereggestaan het. Hy en al 73 sy manne is tot dood veroordeel en onthoof. Die bekendste legende van Störtebeker gaan juis oor die teregstelling. Hy het glo die burgemeester van Hamburg gevra om soveel van sy manne vry te laat as waarby hy kon verbyloop nadat hy onthoof is. Die versoek is toegestaan en ná sy onthoofding het Störtebeker se liggaam by 11 van sy manne verbygeloop voordat die laksman hom gepootjie het. Die 11 mans is egter saam met die ander tereggestel. Die Hamburgse senaat het die laksman daarna gevra of hy nie moeg is ná dit alles nie, maar hy het geantwoord hy kon nog die hele senaat ook teregstel. Daarvoor is hy ook tot die dood veroordeel en deur die jongste lid van die senaat tereggestel. Toe Störtebeker se skip gevind is, is ontdek een mas is van goud, een van silwer en een van brons. Dit is gebruik om die toring van ’n kerk in Hamburg te maak. Sy bekende drinkbeker is in Hamburg se stadsaal gebêre, waar dit in die groot brand van 1842 vernietig is. Onlangse gebeure dui daarop dat Störtebeker en sy bemanning meer waarskynlik in 1400 dood is. ’n Rekening vir die grawe van grafte vir 30 Proviandbroers is in Hamburgse rekords ontdek. Dit beteken die feit dat hy saam met 70 ander kaapvaarders tereggestel is, is ook verkeerd. Ook die skip wat Störtebeker aangeval het, is eers in 1401 gebou en kon dus nie by die gebeure van 1400 betrokke gewees het nie. Skakels ------- * (de) Die Störtebeker Story (Hambury de) Geargiveer 9 Julie 2020 op Wayback Machine * (de) Offizieller Webauftritt der Störtebeker Festspiele * (de) *Die Likedeeler, Klaus Störtebeker und Godeke Michels* (kriegsreisende.de) * Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Klaus Störtebeker. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNE: XX5311226 * GND: 118755501 * ISNI: 0000 0000 8500 9258 * LCCN: n80136293 * LNB: 000067183 * NLP: A26386252 * SELIBR: 264670 * VIAF: 18532101 * WorldCat Identities: lccn-n80136293 |

Eben Dönges was LV vir Worcester van 1948 tot 1967. **Worcester** was van 1910 tot 1994 'n kiesafdeling vir die Suid-Afrikaanse Volksraad. 1910-1920 --------- In die eerste verkiesing kort ná Uniewording in 1910 word die Regerende Party se Charles Beeton Heatlie onbestrede verkies. In 1915 staan die Nasionale Party se A.P.N. du Toit teen hom, maar Heatlie, nou vir die Suid-Afrikaanse Party, wen met 'n meerderheid van 938 toe hy amper tweederdes van die stemme kry. In 1920 sê die N.P. se Albert Jacobus Stals, latere kabinetsminister en LV vir Hopetown van 1924 tot 1933 en vir Ceres van 1943 tot 1951, vir Heatlie die stryd aan, maar klop hom met 'n meerderheid van 432. 1921-1933 --------- Stals staan ook in 1921 as N.P.-kandidaat, maar verloor dié keer met 486 stemme minder as Heatlie. In 1924 kom die N.P.-kandidaat G. van Z. Wolfaard teen die dienende LV te staan, maar verloor met 200 stemme. (Wolfaard was LV vir Swellendam van 1929 tot 1933.) Heatlie se meerderheid krimp in 1929 tot net 120 stemme teen die N.P. se J.H. Conradie. Hy bly LV tot 7 April 1933 en in die algemene verkiesing daardie jaar, ná die S.A.P. en N.P. 'n koalisie gevorm het, word Jacobus Edmond Joubert Krige onbestrede as S.A.P.-Koalisie-kandidaat verkies. 1939-1953 --------- Wolfaard, wat in 1924 met 200 stemme verloor het, wen Worcester in 1938 die eerste keer vir die N.P. toe hy Krige met 'n meerderheid van 108 stemme verslaan. Ruim 90,8% van die 7 729 geregistreerde kiesers het gestem. Teen 1938 styg die getal geregistreerde kiesers tot 9 739 en nou stem 87% in die stryd tussen die N.P. se dienende LV, Wolfaard, wat 4 092 stemme kry en die V.P. se P.J. de Wet, wat die setel terugwen met 4 493 stemme, 'n meerderheid van 401. Op 26 Mei 1948 verloor De Wet in Worcester, soos sy party landswyd, toe die Herenigde Nasionale Party se Eben Dönges, LV vir Fauresmith van 1941 tot 1948, hom klop met 'n meerderheid van 718. In 1953 skuif Dönges die N.P. se meerderheid op na 1 136 teen die V.P. se J.G. Carinus. 1958-1966 --------- Die V.P.-kandidaat in 1958, G.H. Heatlie, kry 3 340 stemme vergeleke met Dönges se 6 287 vir 'n meerderheid van 2 947. In die volkstemming oor republiekwording twee jaar later bring die Worcesteriete dan ook 6 793 ja-stemme uit en net 3 402 nee-stemme. In die algemene verkiesing die volgende jaar kry Dönges 3 657 stemme meer as die V.P. se J. Dommisse en in 1966 word hy onbestrede verkies. Hy dien net tot 24 Januarie 1967 as LV en sterf die volgende jaar op 10 Januarie. 1967 en later ------------- In die tussenverkiesing op 19 April 1967 behaal die N.P. se Louis Stofberg 'n meerderheid van 3 383 stemme toe hy 6 516 stemme op hom verenig. Stofberg, wat in 1985 die Herstigte Nasionale Party se enigste verkose LV sou word in 'n tussenverkiesing in Sasolburg, staan in 1970 in Worcester as H.N.P.-kandidaat en kry net 514 stemme. Pieter Daniël Palm wen Worcester terug vir die N.P. met 7 462 stemme en die V.P. se W.L. Siddle kom tweede met 2 975 stemme. Palm word in 1974 onbestrede vir die N.P. verkies en in 1977, 1981, 1987 en 1989 bly Worcester veilig in die N.P. se hande. Sien ook -------- Bredasdorp, Caledon, Ceres, Clanwilliam, Helderberg, Hottentots-Holland, Malmesbury, Moorreesburg, Paarl, Piketberg, Riversdal, Stellenbosch, Swellendam, Valsbaai, Wellington, Bronne ------ * Potgieter, D.J. (ed.) 1972. *Standard Encyclopaedia of Southern Africa*. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou). * Schoeman, B.M. 1977. *Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910-1976*. Pretoria: Aktuele Publikasies.

Die **Hoër Meisieskool Kingsridge** (tot Oktober 2004 die Hoër Meisieskool Kaffrarië of amptelik Kaffrarian High School for Girls) is ’n meisieskool op King William’s Town in die Oos-Kaap, Suid-Afrika. Stigting -------- 'n Poskaart van die ou gebou. In November het 1873 het siviele kommissaris I. Rose-Innes aan die Kaapse regering geskryf en toestemming gevra vir die oprigting van ’n Seminarie vir Vroulike Opvoeding van die hoogste rang. Hy het gehoop dat die "Eersteklas- Niesektariese Meisieskool" wat so gestig sou word "openbare steun sou kry en voordele sou inhou wat onmoontlik was om te bepaal". Gevolglik is die Hoër Meisieskool Kaffrarië in 1875 gestig en het dit ’n integrale deel geword van die opvoedkundige, sosiale en kulturele lewe van die hoofstad van Kaffrarië, King William’s Town. Tydens die Victoriaanse tydperk is nie van vroue verwag om te leer sodat hulle hul eie brood kon verdien nie. As sy nie getrou en ’n huishouding moes versorg nie, het sy deel geword van ’n manlike familielid se huishouding. Die onderwys en verpleegkunde was amper al moontlike loopbaanrigtings. Dr. Egan het in die *Kaffrarian Watchmen*, ’n plaaslike nuusblad van destyds, geskryf: "(T)o raise a body of cultivated, well-instructed young women, is a task worthy of the efforts of any ladies, and is one of the greatest social value," en die hoop uitgespreek dat die skool baie studente na die Kaapse Universiteit (die Suid-Afrikaanse Kollege) sou stuur. Destyds was die vakke aan die skool letterkunde, matesis, kuns, musiek, Duits, Frans, naaldwerk, skrif, harmonie en driloefeninge. In die 20ste eeu ---------------- Die hoeksteen van die destydse Hoër Meisieskool Kaffrarië se hoofgebou is in 1905 gelê, maar dié gebou het afgebrand op 24 Julie 1962. Walter Hely-Hutchinson, Kaapse goewerneur van 1901 tot 1910, het die nuwe skoolgebou se hoeksteen in 1905 gelê. Mettertyd het die vakke en buitemuurse aktiwiteite geweldig uitgebrei en in 1905 is die hoeksteen van die nuwe skoolgebou, op die hoek van Queen- en Alexanderweg deur die Kaapse goewerneur, Walter Hely-Hutchinson, gelê. John X. Merriman, die Kaapkolonie se laaste premier,, het die gebou vier jaar later amptelik ingewy. In 1930 was daar 35 meisies in die matriekklas en is die huisstelsel begin. Op hierdie tydstip was dit algemene gebruik om ’n skooluniform te dra en het ál meer meisies hul studie ná skool voortgesit sodat minstens vyf reeds ’n meestersgraad gehad het. Mej. Rowe, skoolhoof van 1923–’45, het veel gedoen om die skoolgees op te bou. Eers toe het die skool, wat bekendgestaan het as die Hoër Meisieskool, King William’s Town, die naam "Kaffrarian Girls High School, gekry. Rowe het die woorde van die skoollied geskryf en trots op hul uniform, die skoolkleure, skoolwapen en leuse by hulle aangewakker. In 1936 is die hoeksteen van die Clarendon-koshuis gelê. Ná die Tweede Wêreldoorlog (1939–’45) is skoolplig tot st. 8 of 16 jaar ingestel en dit, saam met die groei van die dorp, het tot ’n groot toename in die leerdertal gelei. Nuwe skoolgebou en daarna ------------------------- Op 24 Julie 1962, toe mej. R.M. Slater prinsipale was, het ’n brand die ou skoolgebou in puin gelê. Binne 40 minute het van dié geliefde gebou net bouvalle en as oorgebly. Die skool is vir twee dae gesluit terwyl die personeel en skoolkomitee lokale en toerusting gesoek het. ’n Noodfonds is opgerig en talle mense het saamgewerk sodat die nuwe skool op 28 Oktober 1968 deur die administrateur, Nico Malan, geopen kon word. G.J.J. Smit, Kaapland se superintendent-generaal van onderwys, het die hoeksteen op 28 April 1965 gelê. In 2004 is alle belanghebbendes genooi om betrokke te raak by die naamsverandering en in Oktober 2004 is die skool se nuwe naam bekendgemaak. vandag bestaan die skoolkampus uit vier geboue: preprimêr met sowat 80 leerders, grondslagfase met sowat 220, senior primêr met sowat 280 en die senior skool met sowat 440, vir ’n totaal van nagenoeg 1020. Van 2012 tot 2014 het die skool net 2 druipelinge gehad, vergeleke met Dale-kollege, die plaaslike seunskool, se 26. Bronne ------ * (en) Die skool se webtuiste Geargiveer 8 Oktober 2016 op Wayback Machine

Die **Frans-Nederlandse Oorlog** (1672–1678) was 'n oorlog tussen die Koninkryk van Frankryk, die Bisdom van Münster, die Bisdom van Keulen en Engeland teen die Nederlandse Republiek. Die Heilige Romeinse Ryk en Spanje het later by Nederland aangesluit om 'n viervoudige alliansie te vorm. Die oorlog is beëindig met die Verdrag van Nijmegen (1678). Die verdrag het Frankryk beheer van die Franche-Comté gegee wat te vore aan Spanje behoort het. Frankryk het 'n koalisie gelei wat die Bisdom van Münster, die Bisdom van Keulen en Engeland ingesluit het. Die koalisie het deur die Verdrag van Dover, 'n geheime verdrag wat in 1670 tussen Karel II van Engeland en Lodewyk XIV van Frankryk gesluit is, ontstaan. Lodewyk XIV was vies oor die Nederlanders se weiering om saam te werk ter vernietiging en verdeling van die Spaanse Nederlande. Aangesien die Nederlandse weermag sedert 1648 verwaarloos is, het die Franse geen probleme ondervind nadat hulle onverwags by die fort van Maastricht verbygemarsjeer en Utrecht oorgeneem het nie. Daar word aangeneem dat Prins Willem III van Oranje die leidende Nederlandse politikus Johan de Witt afgeset en vermoor het en as stadhouer verklaar is. Aangesien die Franse die belangrikste stede in Nederland aan die Engelse belowe het, was hulle nie te gretig om dié in te neem nie en het hulle probeer om sestien miljoen gulde van die Nederlanders te kry vir 'n aparte vrede. Die buitensporige eis het die Nederlandse weerstand verstewig en onderhandelinge het die Republiek tyd gegee om die platteland te oorstroom deur opsetlike vloede, wat die Franse opmars gestuit het. Die biskop van Münster het Groningen probeer beleër, maar was onsuksesvol. 'n Poging is aangewend om die Republiek van die see af in te val maar dit is gefnuik deur admiraal Michiel de Ruyter in vier strategiese oorwinnings teen die gekombineerde Engels-Franse vloot (die gebeure staan algemeen bekend as die Derde Engels-Nederlandse Oorlog). Engeland het toe in 1674 kragtens die Vrede van Westminster uit die oorlog getree. Bondgenote het intussen by Nederland aangesluit, naamlik die Keurvors van Brandenburg, die Keiser van die Heilige Romeinse Ryk en Karel II van Spanje. Frankryk se Lodewyk XIV moes ondanks die suksesvolle beleëring van Maastricht in 1673 sy planne om die Nederlanders te verslaan, laat vaar en terugkeer na 'n oorlog aan die Franse grense. Teen 1678 het hy daarin geslaag om sy opponente se koalisie op te breek en het hy aansienlike grondgebied gewen in die bepalings van die Verdrag van Nijmegen. Frankryk het naamlik die Franche-Comté en verskeie gebiede in die Suidelike Nederlande van Spanje bekom. Die Nederlanders het nogtans daarin geslaag om die ambisies van twee van die belangrikste koningshuise van die tyd: die Stuarts en die Bourbons, in die wiele te ry. Die oorlog dui die begin van die nimmereindigende wedywering tussen die twee magtigste mans in Europa aan. Willem III (wat later ook die troon van Engeland sou oorwin) en Lodewyk XIV en hulle onderskeie leërs sou mekaar in die daaropvolgende jare in 'n lang reeks oorloë teëstaan.

**Woordlengte** is 'n term waarmee die grootte van 'n masjienwoord in bisse in 'n rekenaar aangegee word. Meestal word by die woordlengte gepraat oor die woordlengte wat die mikroverwerker intern gebruik om sy berekeninge uit te voer, so word gepraat van 4-, 8-, 16-, 32- en 64-bisverwerkers. Woordlengte ----------- Die woordlengte van 'n verwerker bepaal op hoeveel data die verwerker per klokpuls bewerkinge kan uitvoer. 'n Verwerker met 'n grotere woordlengte kan dus per klokpuls bewerkinge op meer data uitvoer. As die verwerker besig is data te verplaas is kan 'n 32-bisverwerker byvoorbeeld twee keer soveel data per klokpuls verplaas as 'n 16-bisverwerker. Indien getalle opgetel word kan een 32-bisverwerker getalle van 0 tot en met 4 294 967 295 optel (232 - 1) terwyl 'n 16-bisverwerker getalle van 0 tot en met 65 535 (216 - 1) kan optel. In hierdie geval sal die 32-bisverwerker alleen vinniger wees as getalle groter as 65 535 voorkom, naamlik die 32-bisverwerker kan hierdie getalle met 1 optelinstruksie optel, terwyl die 16-bisverwerker geen instruksies het om sulke groot getalle op te tel nie; hy sal die bewerking met losse, afsonderlike instruksies moet simuleer. Uit die bogenoemde blyk dat die vergroting van die woordlengte in 'n verwerker 'n voordeel oplewer wat nogal afhanklik is van die toepassing: * By verplasing van data verdubbel die snelheid * By optelling van klein getalle bly die snelheid onveranderd * By optelling van groot getalle neem die snelheid baie keer toe (baie afsonderlike instruksies word vervang deur 1 instruksie). Vergroting van die woordlengte het ook nadele vir die snelheid, naamlik daar moet grotere blokke data na die verwerker gevoer word. Omdat die snelheid van geheue eindig is, is 'n verwerker met 'n grotere woordlengte hier in die nadeel. 'n Grotere woordlengte het gewoonlik ook tot gevolg dat die programkode meer plek in neem. 'n Laaste effek is dat sommige instruksies traer word by 'n grotere woordlengte. Voer u maar eens 'n vermenigvuldiging uit op papier onder mekaar soos as u dit op skool geleer het. Indien u grotere getalle gebruik, het u meer werk. Die rekenaar voer die vermenigvuldiging op presies dieselfde wyse uit. By 'n optelbewerking word die opteleenheid twee keer so breed gemaak sodat daar geen ekstra werk is nie. By vermenigvuldiging werk dit nie, omdat u papiertjie by grotere getalle nie alleen breër word nie, maar ook langer word. In die algemeen het 'n verdubbeling van die woordlengte in die rekenaargeskiedenis 'n voordelige effek gehad. Elke vergroting van die woordlengte het egter telkens 'n kleiner effek gehad. Gevolglik sal daar vermoedelik nog wel 128-bisverwerkers kom, maar of ons ooit 1024-bisverwerkers sal gebruik is ernstig te betwyfel. Adresseerbare geheue -------------------- In die eenvoudigste ontwerp van 'n verwerker vir sowel die programmeerder as die verwerkerontwerper bestaan 'n wyser uit die nommer van een van die grepe in die geheue. As 'n verwerker dan 'n woordlengte van 32 bisse het dan kan jy maksimaal 2^32 = 4294967296 verskillende grepe aanwys. Dit is dan die maksimale hoeveelheid geheue wat so 'n verwerker kan aanspreek, in hierdie geval dus 4 gigagreep. By 'n 16-bisverwerker is dit 64 kilogreep, by 'n 8-bisverwerker is dit 256 grepe. Hierdie is kleinere hoeveelhede as veelal gewens is en daarom gebruik verwerker met kleine woordlengtes gewoonlik 'n ingewikkelder stelsel. Die 6502, 'n 8-bisverwerker, gebruik die eerste 256 grepe van die geheue voor die sogenoemde "zeropage". Op 'n willekeurige plek in die zeropage kan dan 'n 16-bis getal geplaas word en die verwerker beskik oor 'n spesiale zeropageadresseermodus sodat wysers wat in hierdie zeropage geplaas word doeltreffend gebruik kan word. Hiermee kan die 6502 64-kilogreep geheue aanspreek. Die 8086, 'n 16-bisverwerker, gebruik die roemrugte segment/offset-stelsel. By hierdie verwerker bestaan 'n wyser uit twee 16-biswaardes, 'n "segment" en 'n "offset". Die eintlike geheueposisie word bereken as volg: geheue-adres = 16 \* segment + offset Hiermee kan die 8086 maksimaal 1 megagreep geheue aanspreek. Deur 'n ontwerpbeslissing van IBM is dit in die IBM PC verder teruggebring tot 640 kilogrepe. Waarom het verwerkers by 4-bis begin? ------------------------------------- Die redes waarom daar in die sewentigerjare nie met groter woordlengtes begin is nie, het te doen met die beskikbare konstruksietegnieke van destyds. Destyds kon maar net enkele duisende transistors op 'n vlokkie geplaas word, met die gevolg dat 'n enorm suinige transistorbeleid by die ontwerp gehandhaaf moes word. Deurdat 'n grotere woordlengte meer transistors vereis (die ekstra bisse het tog ook logika nodig wat dit verwerk), is ontwerpers genoop om suinig te wees met woordlengte. In die begin van die tagtigerjare het die aantal transistors 'n minder groot probleem geword, en in 32-bisverwerkers het dit moontlik geblyk om ontwerpvereenvoudiginge deur te voer waarmee hierdie verwerkers nie baie meer transistors vereis as 16-bisverwerkers nie. (Een van die redes hiervoor was dat maksimum van 4 gigagreep voldoende geheue was en die komplekse stelsels vir geheue-adressering soos hierbo beskryf is oorbodig geword het.) 16-bisverwerkers is egter steeds verkies weens beperkinge wat printplaatontwerpe teweeggebring het. Weens die streng vereistes vir tydreëling wat vir geheues van destyds nodig was, was daar baie min vryheid by die ontwerp van gedrukte stroombane en was dit baie lastig om voldoende stroombane vir 'n 32-bisverwerker op die gedrukte stroombaan te kry. In daardie tyd het die tuisrekenaarrevolusie losgebars en was daar ekstra druk op rekenaarvervaardigers om hulle gedrukte stroombane eenvoudig te hou. Gevolglik moes die segetog van die 32-bisverwerker wag tot die tweede helfte van die tagtigerjare. Tans is die ontwerp van die stroombane op 'n moederbord steeds geen eenvoudige kwessie nie. 'n Aantal tegnieke het dit moontlik gemaak dat ons op die huidige stand van tegniek gekom het. Een belangrike ontwikkeling is die moderne geheues wat met 'n bepaalde vertragingstyd rekening kan hou. Moderne moederborde bestaan verder uit baie lae stroombane watter bo-op mekaar geplak is, waarmee die stroombane in goeie bane geleid.

***regnum Francorum* *imperium Francorum*** **Frankiese Ryk**| | | | | | --- | --- | --- | | ← | **481 – 843** | | | | | | Ligging of FranciaLigging of FranciaDie veranderende strekking van die Frankiese Ryk van 481 tot 814 | | **Hoofstad** | Doornik (431-508)Parys (508-768) | | **Taal/Tale** | Latyn | | **Godsdiens** | Rooms-Katolieke Kerk | | **Regering** | Monargie | | **Koning (481-800)Keiser (800-843)** | | |  - 457–481 | Childeric I | |  - 481–511 | Clovis I | |  - 561–592 | Guntram van Boergondië | |  - 751–768 | Pepyn die Korte | |  - 768–814 | Karel die Grote | | **Historiese tydperk** | Middeleeue | |  - Romulus Augustus verlaat die troon van die Wes-Romeinse Ryk | 4 September 476 | |  - Stigting | 481 | |  - Clovis word Koning van die Franke | 496 | |  - Oplossing van die Merowingers deur die Karolingers | 751 | |  - Karel die Grote word Koning van die Franke | 768 | |  - Pous Leo III kroon Karel die Grote tot Keiser | 25 Desember 800 | |  - Verdrag van Verdun | 10 Augustus 843 | |  - Stigting van die Heilige Romeinse Ryk | 2 Februarie 962 | Die **Frankiese Ryk** (Latyn: *Francia* en later *imperium Francorum*) was in historiese opsig die belangrikste ryk wat ná die ondergang van die Wes-Romeinse Ryk in die 5de eeu ontstaan het en die Wes- en Sentraal-Europese geskiedenis tussen die 5de en 9de eeu oorheers het. Die etnies-kulturele basis daarvan was oorspronklik Wes-Germaanse volke uit die tyd van die Volksverhuising, veral 'n bond van Frankiese stamme, wat reeds sowat eenhonderd jaar voor die begin van die Volksverhuising deur die Romeinse kultuur beïnvloed is. Die Frankiese elite het ná die verowering van Gallië met die plaaslike Galloromeinse adel versmelt en sodoende saam met die destyds invloedryke Rooms-Katolieke Kerk as bewaarder van die kultureel-godsdienstige Romeinse erfenis die magsbasis vir die nuwe Frankiese monargie geskep. Binne drie eeue het die Frankiese Ryk tot 'n Europese groot moondheid ontwikkel wat deur die Merovingiese en Karolingiese dinastieë geregeer is. Die Karolingiese veldheer Karel Martel het in 732 met sy oorwinning in die Slag naby Tours en Poitiers aan die Loire-rivier die uitbreiding van die Islamitiese More na Sentraal-Europa verhinder. Onder Karel die Grote was die Frankiese Ryk op sy hoogtepunt en het sy grootste uitbreiding bereik. Die Frankiese domein is as 'n politieke eenheid regeer wat in verskillende *regna* (koninkryke of onderkoninkryke) verdeel is; 'n reling wat die geskiedenis nog vir eeue sou oorheers. Die geografie en aantal subkoninkryke het oor die bestaan van die ryk gewissel. Die verdeling van die enorme ryk na die dood van die heerser daarvan het egter nog ingrypender gevolge gehad en die resultate daarvan kan tot vandag toe nog in die geografie van Europa gesien kan word. Die Frankiese Ryk is in 843, na die dood van Lodewyk die Vrome, volgens die Verdrag van Verdun verdeel onder sy drie seuns. Hieruit sou in die weste Frankryk ontstaan en in die ooste die Heilige Romeinse Ryk wat uiteindelik Duitsland sou word. Deels as gevolg van die twee groter ryke, het die Middelryk wat van die Noordsee tot by die Middellandse See gestrek het gesukkel om volledig te ontwikkel. Met die Verdrag van Meerssen van 870 is die Middelryk verdeel onder die Westelike en Oostelike dele. Dit sou egter nooit heeltemal daarby behoort nie en uit die gebied het uiteindelik Nederland, België, Luxemburg, Switserland en Italië ontstaan. Geskiedenis ----------- ### Oorsprong van die Frankiese Ryk Die uitbreiding van die Frankiese magsgebied Die Romeine was reeds sedert die middel van die eerste millennium v.C. bewus van die bestaan van die Germane. Dit was egter eers in die 3de eeu, toe probleme binne die Romeinse Ryk daartoe gelei het dat troepe aan die grens by die Ryn- en Donou onttrek moes word, wat betekenisvolle interaksie tussen die twee groepe begin plaasvind het. Die vroegste verwysing na die Franke dateer uit die 3de eeu. Die Franke was 'n versameling Germaanse stamme wat net oos van die Benede-Ryn gewoon het. Dit het oënskynlik die Ampsivare, Chasuarii, en Chatii, en moontlik ook die Chamave, ingesluit. Vanaf die 260's het die Franke deelgeneem aan die *Barbaarse invalle* van Romeinse grondgebied. Die strooptogte het die Franke tot diep in Romeinse grondgebied geneem en van hulle het so ver as die Pireneë gevorder voor Romeinse magte hulle weer oor die Ryn teruggedryf het. Geen groot groepe Franke het hulle op die stadium in die Romeinse Ryk gevestig nie. Individue en kleiner groepe is egter wel in die Ryk toegelaat, hoofsaaklik om die militêre probleme van die Ryk te help verlig. In die 4de eeu het individuele Franke soos Ricimer en Abrogast opgang gemaak in die Romeinse hiërargie. Teen die middel van die 4de eeu het betrekkinge tussen die Romeinse Ryk en die Franke gespanne geraak soos al hoe meer Franke hulle op Romeinse grondgebied gevestig het. In 357 het die Saliese Franke daarin geslaag om 'n permanente Frankiese teenwoordigheid binne die Romeinse Ryk te bekom deur 'n verdrag met Julianus Apostata aan te gaan. 'n Frankiese stam het hiermee die eerste *Barbare* geword om as 'n groep in die Romeinse Ryk toegelaat te word. Volgens die verdrag kon die Saliese Franke hulle as *dediticii* (belasting betalende landbouers) in die Skeldevallei en tussen die groot riviere, veral in Toxandrië, vestig. Die verdrag het die Franke se teenwoordigheid binne die Romeinse Ryk gewettig. In praktyk was die Romeine egter nouliks in staat daartoe om te bepaal waar die Franke hulle kon vestig. Die Romeine se aandag was gevestig op probleme met die Gote aan die Donou; nog Franke het oor die Ryn migreer en dié wat reeds op Romeinse grond was het wes en effens suid migreer. Romeine en geromaniseerde bewoners het op die vlug geslaan of die hulle onderwerp aan die nuwe Frankiese elite.[*verwysing benodig*] Ter selfde tyd is die Germaanse Franke ongetwyfeld ook beïnvloed deur die Romeinse kultuur en gebruike. Die Frankiese magsentrum is in die stad Doornik gevestig.[*verwysing benodig*] Vandaar het hulle spoedig die hele provinsie Germania Inferior (die huidige Nederland benede die riviere, België en die huidige Rynland)[*verwysing benodig*] beset en die meerderheid in die gebied geword. In ongeveer 428 het die Saliese koning Chlodio, wie se koninkryk Toxandrië ingesluit het en die *civitatus Tungrorum* (Tongeren) Romeinse gebied binnegeval en sy domein so ver as *Camaracum* (Kameryk) en die Somme uitgebrei. Die koninkryk van Chlodio het die grense verander en vir altyd nuwe betekenis aan die woord "Francia" verleen. Francia was nie meer *barbaricum trans Rhenum* (barbare anderkant die Ryn) nie, maar hereboere met politieke mag aan beide kante van die rivier wat nou betrokke was by Romeinse politiek. Chlodio se familie, die Merovinge, het Francia selfs verder suid uitgebrei. As gevolg van druk wat deur die Sakse uitgeoefen is, is die noordoostelike grense van Francia suidweswaarts gedwing wat daartoe gelei het dat meeste van die oorspronklike Franke meer suidwestelike gaan woon het, rofweg tussen die Somme en Munster.[*verwysing benodig*] Hoewel Sidonius Apollinaris geskryf het dat hy die Franke beveg het en hulle tydelik teruggedryf het (c. 431), het dié periode die begin van 'n situasie aangedui het wat vir baie eeue sou voortduur: die Germaanse Franke het oor 'n al hoe groter aantal of Gallo-Romaanse onderdane geheers. Teen 451 het die Franke saam met ander Germaanse federate (die Boergondiërs en Wesgote) as bondgenote van die Romeine onder Flavius Aëtius gehelp om die Hunne in die Slag van Chalons in die ooste van Frankryk te verslaan. Na die slag het die keiserlike mag in Gallië vinnig begin kwyn met slegs 'n onafhanklike Romeinse eenheid in Soissons naby Letitia (Parys) wat die Franke moes weerstaan. Die Franke se uitbreidingsdrang is vervolgens gerig op die nog welvarende gebied in die suide, en so het die Merovingiese konings geleidelik dele van Gallië tot aan die Seine verower.[*verwysing benodig*] ### Die Merowingiese Ryk #### Clovis en die Vereniging van die Franke Die politieke onderafdelings van Gallië aan die begin van Clovis se loopbaan. Slegs die Boergondiese koninkryk en die provinsie Septimania was teen sy afsterwe nog nie oorwin nie. 'n Honderd jaar na die verdrag met Julianus Apostata was die Franke steeds nie as 'n enkele groep verenig nie en was hulle verdeel in groepe onder verskillende krygsleiers. Geleidelik het twee hoofgroepe egter begin vorm: die Saliese Franke in die weste en die Ripaurariërs verder oos en hoër op teen die Ryn. Groot getalle Franke het ook steeds oos van die Ryn gebly. Chlodio en sy seun Merovech was halflegendariese Konings van die Saliese Franke en min is oor hulle bekend. Wat wel bekend is, is dat Childeric I, moontlik Chlodio se kleinseun, oor 'n Saliese koninkryk uit Doornik as 'n *foederatus* van die Romeine regeer het. Childeric I was 'n bondgenoot van Aegidius wat oor die oorblywende Romeinse enklave in die noordweste van Gallië, die Domein van Soissons, regeer. Hulle het die Wes-Gote saam in 463 by Orléans verslaan. Na Aegidius se dood in 464 het sy seun, Syagrius hom opgevolg as *dux* van Soissons, 'n amp wat hy selfs na die val van die Westelike Ryk in 476 instand gehou het. in 481 het Clovis Childeric I opgevolg as koning van die Saliese Franke. Clovis het sy outoriteit oor die ander Frankiese stamme uitgebrei het en hulle *territorium* suid en wes in Gallië in uitgebrei het. Clovis het hom tot Rooms Katolisisme bekeer wat gehelp het om goeie verhoudinge met die magtige Kerk en sy Gallo-Romaanse onderdane te vestig. In 'n dertigerjare lange bewind (481–511) het hy as die eerste Koning van die nou verenigde Franke die Romeinse generaal Syagrius verslaan om die Romeinse enklave Soissons te oorwin, die Alemanne in die Slag van Tolbiac verslaan in 504 en Frankiese hegemonie oor hulle gevestig. Hy het ook die Wesgote (Vouillé, 507) verslaan en hulle hele koninkryk (behalwe Septimania) met sy hoofstad by Toulouse verower. Volgens Gregorius van Tours het hy ook die Bretons verslaan en hulle vasalle van Francia gemaak. Clovis het meeste of al die naburige Frankiese stamme langs die Ryn oorwin en hulle in sy Koninkryk opgeneem. Hy het ook verskeie Romeinse militêre nedersettings (*laeti*) wat oor Gallië versprei was verower: die Sakse van Bayeux, die Alane van Armorika, en die Taifale van Poitou om maar net 'n paar van die belangrikes te noem. Teen die einde van sy lewe het hy oor die hele Gallië regeer behalwe die Gotiese provinsie Septimania en die Boergondiese Koninkryk in die suidooste.[*verwysing benodig*] Die Merowinge was die eerste Frankiese dinastie en het 'n oorerflike monargiestelsel gebruik. Die Frankiese konings het 'n stelsel aangehang waarvolgens hulle gebied onder hulle seuns verdeel is as deel van 'n enkele ryk wat gesamentlik deur verskeie konings regeer is. Gebeur kon daartoe lei dat die onderdele weer verenig is onder 'n enkele koning. Met Clovis se afsterwe in 511 is sy ryk verdeel en toegeken aan sy vier volwasse seuns op so wyse dat elke seun 'n vergelykbare fiskale grondgebied toegeken is. #### Verdeling van die Ryk onder Clovis se seuns Die verdeling van Francia na Clovis se dood (511):    Theuderic    Chlodomer    Childebert    Chlothar Clovis se seuns het hulle hoofstede naby die Frankiese hartland in noordoostelike Gallië gevestig. Theuderic I se hoofstad was by Reims, Chlodomer s'n by Orléans, Childebert I s'n by Parys, en Chlothar I s'n by Soissons. Tydens hulle heerskappy is die Thuringii (532), Boergondiërs (534), Sakse en Friese (c. 560) in die Frankiese Ryk opgeneem. Die afgeleë trans-Rynse stamme was losweg vebind met Frankiese soewereiniteit, en hoewel hulle gedwing kon word om by te dra tot Frankies militêre pogings, was hulle in tye van swak leierskap onbeheerbaar en geneig om geheel en al onafhanklik op te tree. Die geromaniseerde Boergondiese koninkryk is deur die Franke in stand gehou en as een van die hoofonderverdelings omskep wat 'n deel van die sentrale Galliese gebied van Chlodomerse koninkryk ingesluit het met sy hoofstad by Orléans. Die koningbroers was egter net met tussenposes mekaar goedgesind het gereeld met mekaar gewedywer. Toe Chlodomer vroeg te sterwe kom het sy broer Chlothar sy jong seuns laat vermoor om sy deel van die koninkryk oor te kan neem, wat volgens Frankiese gebruik tussen die oorlewende broers verdeel is. Theuderic is in 534 dood, maar sy volwasse seun Theudebert I was in staat daartoe om sy erflating te verdedig. Dit het die grootste deel van die Frankiese sub-koninkryke gevorm en was die kern waarom die latere koninkryk van Austrasië sou vorm. Theudebert was die eerste Frankiese koning om formeel bande met die Bisantynse Ryk op te sê deur goue munte met sy eie beeld te laat slaan en homself *magnus rex* (groot koning) te noem gegrond op sy veronderstelde susereiniteit oor volke so ver as Pannonië. Theudebert het tussenbeide getree in die Gotiese oorlog en aan die kant van die Gepids en Lombarde teen die Oosgote geveg wat hom die provinsies Rhaetia, Noricum, en deel van Venetia besorg het. Sy seun en opvolger, Theudebald, was met sy dood nie in staat daartoe om die te behou nie en sy uitgestrekte koninkryk het in Chlothar se hande beland. In 558, met die dood van Childebert, was die hele Frankiese Ryk weer verenig; onder die heerskappy van Chlothar. #### Verdere Verdeling van die Ryk Die verdeling van Gallië met Chlothar I se dood (561).    Sigebert I    Charibert    Childeperic I    Boergondië (Guntram) In 561 is Chlothar dood en is sy ryk verdeel, amper soos vyftig jaar te vore, weer tussen vier seuns met die hoofstede wat dieselfde gebly het. Sy oudste seun, Charibert I, het die koninkryk met sy hoofstad by Parys geërf en het oor die hele westelike Gallië geheers. Die tweede oudste, Guntram, het die ou Koninkryk van die Boergondiërs geërf, aangevul deur die gebied in sentraal-Frankryk om die ou hoofstad Orléans, wat sy hoofstad geword het, en die meeste van Provence. Die res van Provence, die Auvergne, en oostelike Akwitanië is toegeken aan sy derde seun, Sigebert I, wat ook Austrasië met sy belangrike stede Reims en Metz ingesluit het. Die kleinste koninkryk was die van Soissons, wat aan sy jongste seun, Chilperic I, toegeken is. Die koninkryk wat Chilperic teen sy afsterwe (584) regeer het, het die kern van die latere Neustrië geword. Die tweede viervoudige verdeling is spoedig deur brodermoordoorloë geruïneer, grootliks gevoer oor die moord op Galswintha, Chilperic se vrou, na bewering deur sy minnares (en tweede vrou) Fredegunda. Galswintha se suster, Sigebert se vrou, Brunhilda, het haar man tot oorlog aangehits en die konflik tussen die twee koninginne het verhoudinge tot die volgende eeu aanhou vertroebel. Guntram het probeer om die vrede te bewaar, al het hy twee keer (585 en 589) onsuksesvolle pogings aangewend om Septimania van die Gote te oorwin. Al die oorlewende broers het gebaat by die dood van Charibert, maar Chilperic het daarin geslaag om sy heerskappy in die tydperk uit te brei deur die Bretons weer onder bedwang te bring. Na sy dood moes Guntram die Bretons weer tot gehoorsaamheid dwing. In 587 het die Verdrag van Andelot — waarvan die teks eksplisiet na die hele Frankiese ryk as *Francia* verwys— tussen Brunhilda en Guntram sy beskerming verseker vir haar jong seun Childebert II, wat Sigebert (575) opgevolg het na 'n sluipmoord aanval op hom. Die gesamentlike grondgebied van Guntram en Childebert was heelwat meer as twee keer so groot as die klein gebied van Chilperic se opvolger, Chlothar II. In die tydperk het Francia 'n drieledige karakter aangeneem, bestaande uit Neustrië, Austrasië, en Boergondië, wat tot 'n sekere mate vir die res van die geskiedenis sou behoue bly. Gallië na die Verdrag van of Andelot (587). Die verdrag het gevolg op die verdeling van Charibert se koninkryk tussen die drie oorlewende broers. Dit het Guntram se gedeelte toegeken met Poitou en Touraine aan Childebert toegeken in ruil vir uitgebreide grondgebied in suidelike en sentraal Akwitanië.    Childebert II    Guntram    Clothar II Toe Guntram in 592 dood is het Boergondië in sy geheel na Childebert oorgegaan, maar hy is in 595 oorlede. Sy twee seuns het die koninkryk verdeel met die ouere Theudebert II wat Austrasië plus Childebert se gedeelte van Akwitanië geneem het en sy jonger broer Theuderic II wat Boergondië en Guntram se gedeelte van Akwitanië geërf het. Die twee broers het in 'n verenigde front gepoog om hulle neef Chlothar van mag te onthef en het daarin geslaag om die grootste gedeelte van sy koninkryk te oorwin en hom tot 'n paar stede te beperk. Hulle kon hom egter nooit gevangene neem nie. In 599 het hulle sy magte by Dormelles vernietig en die Dentelin beset, maar hulle het uitgeval en die res van hulle bewind is gekenmerk deur struwelinge wat baie keer aangehits is deur hulle grootmoeder Brunhilda, wat uit woede oor haar verbanning uit Theudebert se hof Theuderic oortuig het om hom te ontsetel en dood te maak. In 612 het hy daarin geslaag en is die hele ryk van sy vader Childebert weer deur een man regeer. Dit was egter kortstondig aangesien hy gesterf het op die vooraand van 'n veldtog teen Chlothar in 613. #### Opkoms van Neustrië Childebert het 'n jong seun genaam Sigebert II agter gelaat. Tydens hulle bewinde het Theudebert en Theuderic suksesvolle veldtogte in Gaskonje gevoer waar hulle die Hertogdom van Vaskonje gevestig het en die Baske onderwerp het (602). Die oorspronklike Gaskonse oorwinning het grondgebied suid van die Pireneë, naamlik Biscay en Guipúzcoa, ingesluit, die is egter aan die Wesgote afgestaan in 612. Aan die ander uiterste van sy ryk het die Alemanni Theuderic in a rebellie verslaan en het die Franke hulle houvas op die trans-Rynse stamme begin verloor. In 610 het Theudebert die Hertogdom van Elsas van Theuderic afgedwing wat die begin van 'n lang tydperk van konflik oor watter koninkryk die Elsas, Boergondië of Austrasië streek sou besit ingelui het, wat eers in die laat 7de eeu beëindig is. Tydens die kort periode van die nog nie mondige Sigebert II se bewind, het die kantoor van die *maiores domus* (hofmeier), wat reeds vir geruime tyd betrokke was by die koninkryke van die Franke, na vore getree in die interne politiek van die Ryk. 'n Faksie adellikes het om Warnachar, Rado, en Pepin van Landen verenig om die koninkryk aan Chlothar oor te gee om Brunhilda, die jong koning se regent, uit die weg te ruim. Warnachar self was reeds die hofmeier van Austrasië, terwyl Rado en Pepin meierampte toegeken is na Chlothar se stryd om die bewind suksesvol was en Brunhilda en die toe tien jaar oue koning vermoor is. Onmiddellik na sy oorwinning het Chlothar II die Edik van Parys (614) uitgevaardig. Die Edik het gestreef om geregtigheid te waarborg en om korrupsie in die regering stop te sit. Dit het ook die streeksverskille tussen die drie koninkryke van Francia verskans. Teen 623 het die Austrasiërs oproepe om 'n eie koning begin maakaangesien Chlothar so gereeld van sy koninkryk afwesig was, en omdat hy as gevolg van sy opvoeding en vorige heerskappy in die Seinebekken so te sê 'n buitestaander was. Chlothar het dus toegelaat dat sy seun Dagobert I hulle koning word wat na behore deur die Austrasiese soldate as sodanig aanvaar en ingelyf is. Dagobert het ware outoriteit in sy koninkryk uitgeoefn, maar Chlothar het nogtans die finale sê gehad in die hele Frankiese Ryk. Die Frankiese Koninkryk van Akwitanië (628). Die hoofstad van Akwitanië was Toulouse. Dit het Gaskonje ingesluit en was die grondsalg vir die latere Hertogdom van Akwitanië. Tydens die gesamentlike bewind van Chlothar en Dagobert, wat soms "die laaste heersende Merowinge" genoem is, het die Sakse, wat reeds sedert die laat 550's losweg aan Francia verbind was onder Hertog Berthoald gerebelleer. Hulle is egter verslaan en in die koninkryk heropgeneem deur 'n gesamentlike aksie van vader en seun. Toe Chlothar in 628 dood is, het Dagobert, in gevolge sy vader se wense, 'n sub-koninkryk aan sy jonger broer Charibert II toegestaan. Die sub-koninkryk, wat algemeen as Akwitanië bekend gestaan het, was 'n nuwe skepping. Dit het ooreengekom met die suidelike helfte van die ou Romeinse Akwitaniprovinsie en die hoofstad daarvan was Toulouse. Ander stede in sy koninkryk was Cahors, Agen, Perigueux, Bordeaux, en Saintes; die Hertogdom van Vaskonje was ook deel van die toekenning. Charibert het 'n suksesvolle veldtog teen die Baske uitgevoer, maar hulle het weer gerebelleer na sy dood in 632. Ter selfde tyd het die Bretons teen Frankiese susereiniteit in opstand gekom. Die Bretonse leier, Judicael ap Hoel, het ingegee en vrede gesluit met die Franke en hulle skatpligtigheid nagekom toe Dagobert gedreig het om 'n leër teen hulle te lei in 635. Daardie selfde jaar het leër gestuur om die Baske suksesvol te onderwerp. Intussen het Dagobert Charibert se jong kind opvolger Chilperic laat teregstel en hele Frankiese Ryk in 632 weer verenig. Hy is egter wel deur die magtige Austrasiese aristokrasie gedwing om sy eie suen Sigebert III aan hulle toe te ken as 'n onderkoning in 633. Die optrede is grootliks ontketen deur die Austrasiërs se strewe om selfregering op 'n stadium toe Neustriane die koninklike hof oorheers het. Chlothar was reeds vir dekades die koning by Parys voor hy ook die koning by Metz geword het. Die Merowingiese monargie was na hom vir altyd in die eerste plek 'n Neustriese monargie. Die Austrasiërs is reeds sedert die tyd van Gregorius van Tours as 'n aparte volk gesien. Dagobert het al die volke aan die verre oosterse grens van die Ryk, soos die Sakse, Alemane en Thuringiërs, onderhorig tot die hof van Neustrië gemaak en nie die van Austrasië nie. Dit het die Austrasiërs aangespoor om hulle eie kon ing te versoek uit hulle eie koninklike huis. Die jong Sigebert is voor hy mondig geword het oorheers deur die meier Grimoald I, wat die kinderlose koning oortuig het om sy eie Merowingies-genaamde seun Childebert as sy seun en erfgenaam aan te neem. Na Dagobert se dood in 639 het die Hertog van Thuringië, Radulf, gerebelleer en gepoog om homself koning te maak. Hy het Sigebert verslaan in wat 'n ernstige terugslag vir die heersende dinastie was (640). Die koning het die ondersteuning van baie magnate verloor terwyl hy aan die veldtog deel geneem het en die swak toestand van die monargiese instellings was teen hierdie tyd duidelik. Clovis II, Dagobert se opvolger in Neustrië en Boergondië, wat daarna verbind was maar apart regeer is, was nie mondig nie vir omtrent sy hele bewind. Hy is deur sy moder Nanthild en die meier van die Neustrië paleis, Erchinoald, gedomineer. Erchinoald se opvolger Ebroin, her die koninkryk vir die volgende vyftien jaar van byna volgehoue burgeroorlog oorheers. Met sy dood in 656 is Sigbert se seun na Ierland verskeep terwyl Grimoald se seun Childebert in Austrasië regeer het. Ebroin het uiteindelik die hele Frankiese Ryk vir Clovis se opvolger Chlothar III verenig deur Grimoald dood te maak en Childebert in 661 af te set. Die Austrasiërs het egter weer op hulle eie koning aangedring en Chlothar het sy jonger broer Childeric II geïnstalleer. Tydens Chlothar se bewind het die Franke 'n aanval op noordwes Italië uitgevoer, maar is deur die Lombardiese koning Grimoald naby Rivoli afgeweer. #### Hofmeier leierskap onder Pepyn Gallië teen die dood van Pepyn van Herstal (714). Op hierdie stadium was die reuse Hertogdom van Akwitanië (geel) nie deel van die Frankiese Ryk nie. In 673 is Chlothar III dood en het van die Neustriese en Boergondiese magnate Childeric genooi om koning van die hele Ryk te word. Hy het egter gou sommige van die Neustriese magnate ontstel en is in 'n sluipmoordaanval vermoor (675). Die bewind van Theuderic III sou die einde van die Merowingiese dinastie se mag beteken. Hy was ten volle Neustries in sy uitkyk op die lewe en in bondgenootskap met sy meier Berthar het hy oorlog gevoer teen Austrasië wat Dagobert II, Sigebert III se seun, as koning geïnstalleer het (kortliks in opposisie tot Clovis III). In 687 is hy verslaan deur Pepyn van Herstal, die Arnulfing meier van Austrasië, wat die ware mag in die koninkryk gehou het, by die Slag van Tertry en is gedwing om Pepin as enigste meier en *dux et princeps Francorum* (Hertog en Prins van die Franke) te aanvaar; 'n titel wat vir die outeur van *Liber Historiae Francorum*, die begin van Pepyn se "bewind" aandui. Daarna het die Merovingiese monarge volgens rekords wat behoue gebly het slegs sporadies enige aktiwiteite onderneem wat nie bloot simbolies was nie en wat uit hulle eie wil gemotiveerd was. In die periode van verwarring in die 670's en 680's is pogings aangewend om Frankiese soewereiniteit oor die Friese te hervestig; dit was egter te vergeefs. In 689 het Pepin egter 'n groot oorwinningsveldtog in Wes-Friesland (*Frisia Citerior*) van stapel gestuur en die Fries koning Radbod naby Dorestad, 'n belangrike handelsentrum, verslaan. Al die grondgebied tussen die Skelde en die Vlie is in Francië opgeneem. Daarna het Pepin in c. 690 Sentraal-Friesland aangeval en Utrecht oorwin. In 695 kon Pepyn selfs die stigting van die Aartsbisdom van Utrecht ondersteun en daarmee die bekering van die Friese tot Christenskap onder Willibrord inisieer. Oos-Friesland (*Frisia Ulterior*) het egter buite Frankiese soesereiniteit gebly. Na sy sukses oor die Friese, het Pepyn hom op die Alemanne toegespits. In 709 het hy 'n oorlog teen Willehari, Hertog van die Ortenau, begin; waarskynlik as 'n poging om die opvolging van die jongs seuns van die gestorwe Gotfrid op die hertoglike troon te bewerkstellig. Die inmenging van buite het tot nog 'n oorlog in 712 gelei en die Alemanne is vir 'n tydlank tot Frankiese heerskappy teruggewen. In suidelike Gallië, wat nie onder Arnulfing invloed was nie, het die streke van die koninklike hof begin weg beweeg onder leiers soos Savaric van Auxerre, Antenor van Provence, en Odo van Akwitanië. Die bewindskappe van Clovis IV en Childebert III van 691 tot 711 het al die kenmerke van *rois fainéants* (doen niks konings) gehad. Childebert is wel betrap dat hy koninklike uitsprake in weerwil van die belange van sy veronderstelde meesters, die Arnulfinge, gemaak het. #### Die bewind van Karel Martel Toe Pepyn in 714 dood is, is die Frankiese Ryk in burgeroorlog gedompel en het die hertoë van die afgeleë provinsies *de facto* onafhanklik geword. Pepyn se aangestelde opvolger, Theudoald, onder sy weduwee, Plectrude, was aanvanklik gekant teen 'n poging deur die koning, Dagobert III, om Ragenfrid as meier van die paleis in al die ryke aan te stel. Daar was egter gou 'n derde kandidaat vir die meierskap van Austrasië in die vorm van Pepyn se onegte volwasse seun, Karel Martel. Na die oorwinnings oor Plectrude en Theudoald deur die koning (nou Chilperic II) en Ragenfrid, het Karel vir 'n kort tydjie sy eie koning, Chlothar IV, in opposisie tot Chilperic, daargestel. Uiteindelik het Karel sy mededingers by 'n slag naby Soisson verslaan. Karel het sy mededingers oortuigend geklop en hulle op die vlug laat slaan. Hy het die koning later terug aanvaar op voorwaarde dat hy sy vader se posisies terugkry (718). Daar was hierna nie weer 'n aktiewe Merowingiese koning nie en Karel en sy Karolingiese erfgename het oor die Franke geheers. Na 718 het Karel Martel 'n reeks oorloë geloods wat daarop gemik was om die Franke se hegemonie in westelike Europa te vestig. In 718 het hy die opstandige Sakse verslaan, in 719 het hy Wes-Friesland oorrompel, in 723 het hy die Sakse weer onder bedwang gebring, en in 724 het hy Ragenfrid en die rebelse Neustriërs verslaan om 'n einde te bring aan die burgeroorlogfase van sy bewind. In 720, toe Chilperic II dood is, het hy Theuderic IV as koning aangestel, maar dit was die laaste koning van hom was 'n blote marjonet. In 724 het hy sy keuse van Hugbert vir die hertoglike opvolging in Beiere afgedwing en die Alemanne gedwing om hom te help met veldtogte in Beiere (725 en 726), waar wette in Theuderic se naam uitgevaardig is. In 730 moes Alemannië met die swaard onderwerp word en is die gebied se hertog, Lantfrid doodgemaak. In 734 het Karel teen Oos-Friesland geveg en het hy die gebied uiteindelik onderwerp. In die 730's het die Moorse veroweraars van Spanje, wat ook Septimanië onderwerp het, noordwaarts in sentraal Francië in en die Loirevallei begin opmars. Op daardie stadium (circa 736) het Maurontus, die *dux* van Provence, 'n beroep op die Arabiere gemaak om hom te ondersteun om die uitbreidingsdrang van die Franke te stuit. Karel het egter die Rhonevallei ingeval met die hulp van sy broer Childebrand en 'n Lombardiese leër. Dit was die bondgenootskap teen die Arabiere wat Karel verhoed het om Pous Gregorius III teen die Lombarde te ondersteun. In 732 of 737 het Karel teen 'n Arabierse leër tussen Poitiers en Tours opgemars en dit verslaan in 'n deurslaggewende slag wat die golf van Arabiese uitbreiding noord van die Pireneë gedraai het. Kort voor sy dood in October 741 het Karel sy ryk onder sy twee seuns en vrou verdeel asof hy die koning was; in die proses het hy sy jonger seun Grifo gemarginaliseer deur die toekenning van slegs 'n klein stuk grond. Alhoewel daar sedert Theuderic se dood in 737 geen koning was nie, was Karel se seuns Pepyn die Korte en Karloman steeds slegs meiers van die paleise. Die Karolinge het die koninklike status en praktyk, dog nie die titel, van die Merowinge aangeneem. Die verdeling van die koninkryk het Austrasië, Alemannië, en Thuringië aan Karloman besorg en Neustrië, Provence, en Boergondië aan Pepin. Dit was aanduidend van die *de facto* outonomie van die hertogdomme van Akwitanië (onder Hunoald) en Beiere (onder Odilo) wat nie ingesluit is in die verdeling van die *regnum* nie. #### Die einde van die Merowingiese Dinastie en Hofmeierleierskap Ná Karel Martel begrawe is, in die Abdy van Saint-Denis langs die Merowingiese konings, het konflik tussen Pepyn en Karloman aan die een kant en Grifo, hulle jonger broer, aan die anderkant uitgebars. Alhoewel Karloman Grifo gevang en in die tronk gestop het, het vyandskap tussen die ouers broers moontlik daartoe gelei dat Pepyn Grifo vrygelaat het terwyl Karloman op 'n pelgrimsreis na Rome onderweg was. Moontlik in 'n poging om sy broer se ambisies te neutraliseer het Karloman die aanstelling van 'n nuwe koning, Childeric III, uit 'n klooster, geïnisieer in 743. In 743 het Pepyn teen Odilo oorlog gevoer en hom gedwing om Frankiese soesereiniteit te aanvaar. Karloman het ook teen die Sakse geveg en saam het die twee 'n rebellie gelei deur Hunoald aan die hoof van die Baske en 'n ander gelei deur die Alemanne onderdruk. In 746 was die Frankiese leërs stil terwyl Karloman hom voorberei het om uit die politiek te tree en die klooster by Monte Soratte te gaan woon. Pepyn se posisie is verder gestabiliseer en die weg is gebaan vir sy troonbestyging in 751. ### Karolingiese Ryk Die groei van Frankiese mag, 481–814, toon Francia soos dit oorspronklik gelyk het na die verbrokkeling van die Wesromeinse Ryk. Dit was noordoos geleë van die beslag in die tyd van Konstantyn die Grote. Pous Sagarias sou Merowingers die finale nekslag toedien toe hy verklaar het "dat dit wenslik sou wees dat dié wat hoogste outoriteit het as koning benoem sou word". In November 751 het die magnate van die Ryk Pepyn as koning verkies. Pepyn het hiermee die eerste Karolingiese koning van die Franke geword en die laaste Merovingiese koning Childeric III is afgeset en saam met sy seun Theuderik V in die klooster van Saint-Bertin gevang gehou waar hy enkele jare later gesterf het. Pepyn het as 'n verkose koning regeer. Alhoewel verkiesings seldsaam was, was Germaanse konings volgens tradisie en volgens die Germaanse wet van die ondersteuning van hulle hoofmanne afhanklik. Hierdie hoofmanne het dan ook die reg behou om 'n nuwe koning te kies indien hulle ontevrede met die huidige een was. Terwyl die koningskap in die latere Frankryk oorerflik geword het, was die konings van die Heilige Romeinse Ryk nooit daartoe in staat om hierdie gebruik af te skaf nie, en was hulle tot aan die einde van die ryk in 1806 verkose konings gewees.

Die Franse deel van Baskeland **Frans-Baskeland** (Frans: *Pays Basque Français*; Baskies: *Iparralde*, letterlik: Noordekant) is die deel van Baskeland wat in Frankryk lê. Die maak deel uit van die département Pyrénées-Atlantiques. 'n Ander benaming vir die gebied is **Noord-Baskeland**. Sedert 1 Januarie 2017 vorm dit die Baskiese Munisipale Gemeenskap (Frans: *Communauté d'Agglomeration du Pays Basque*), onder voorsitterskap van Jean-René Etchegaray. Die Baskiese Munisipale Gemeenskap sluit drie historiese Franse provinsies in die noord-ooste van tradisionele Baskeland in: Neder-Navarra (Frans: *Basse-Navarre*) - wat tot 1789 nominaal bekend gestaan het as die Koninkryk van Navarre, Labourd, en Soule. Die geskatte 309,723 inwoners van die Baskiese Munisipale Gemeenskap is versprei in 158 munisipaliteite. Indeling -------- Frans-Baskeland bestaan uit die volgende provinsies: * Labourd (Baskies: Lapurdi), hoofstad: Bayonne * Neder-Navarra (Baskies: Nafarroa beherea; Frans: Basse-Navarre), hoofstad: Saint-Jean-Pied-de-Port * Soule (Baskies: Zuberoa), hoofstad: Mauléon-Licharre Die indeling is nie amptelik nie: Frans-Baskeland beslaan die arrondissemente Bayonne (geheel) en Oloron-Sainte-Marie (die kantons Mauléon-Licharre en Tardets-Sorholus). Die indeling word egter algemeen gebruik deur die inwoners self. Geskiedenis ----------- Die gebied het aanvanklik deel uitgemaak van die koninkryk van die Navarrese koning Sancho die Grote. Na sy dood het die ryk egter ineengestort. Die provinsies Labourd en Soule het deel geword van Aquitaine, en saam met die res van hierdie hertogdom in 1154 Engelse besittings geword. Die Engelse bewind oor hierdie gebiede het geduur tot 1451, waarna dit in Franse hande oorgegaan het. Neder-Navarra, wat geleë is tussen Labourd en Soule, was oorspronklik deel van die ou koninkryk Navarra. Die grootste deel van hierdie ou koninkryk is nou geleë in Spanje, en vorm die provinsie en streek Navarra. Voor die verdeling van Navarra (1521) is daar na Neder-Navarra verwys as die "'merindad' Over-de-Passen". Neder-Navarra was van 1589 tot 1620 deel van 'n persoonlike unie met Frankryk, waarna dit formeel met Frankryk verenig is. In 1790 is al die ou Franse provinsies afgeskaf, en die drie Noord-Baskiese provinsies is saamgevoeg met die Béarn om die departement van Basses-Pyrénées (later herdoop tot Pyrénées-Atlantiques) te vorm. Taal ---- Behalwe vir Frans, die amptelike taal, word Baskies gepraat, met uitsluiting van 'n smal strook in die noorde. Baskies word ook gepraat in 'n klein aangrensende deel van Béarn (rondom die dorpie Esquiule). Verder word daar in 'n klein deel van Frans-Baskeland Gaskons ('n dialek van Oksitaans) gepraat. Die Baskiese dialek van Soule, genaamd Souletyns, wyk sterk af van die standaardtaal. Anders as in Spanje word Baskies, soortgelyk aan ander streekstale in Frankryk, nie erken nie. Daar is egter wel 'n aantal Baskies- en tweetalige laer en hoërskole. Ook is die rigtingwysers steeds dikwels tweetalig. Sien ook -------- * Baskeland

Die **Hoër Seunskool Jeppe** (amptelik ***Jeppe High School for Boys***) is die oudste staatskool in Johannesburg en bied onderrig aan seuns van gr. 8 tot 12 deur die medium van Engels. Die skoolterrein is geleë aan Robertslaan in Kensington, Johannesburg, maar dit grens ook aan die voorstede Malvern en Jeppestown. Volgens die skool se webtuiste was dit nog nooit ’n eliteskool nie, ten spyte van sy roemryke verlede. Die leerlingkorps het nog altyd uit uiteenlopende dele van die samelewing gekom. Ontstaansgeskiedenis -------------------- Die Hoër Seunskool Jeppe se hoofgebou, afgeneem omstreeks 1910. Dis opgerig in 1909 en sedert 1986 'n nasionale gedenkwaardigheid. Die argitek was John Ralston. Die geskiedenis van die Jeppe-skole is nou verweef met dié van Johannesburg. In 1890, net vier jaar ná die ontdekking van goud, het die Anglikaanse Kerke onder die besef van die groot behoefte aan onderwys vir die mynwerkers se kinders, die Sint Michael-kollege in Troyeville begin. Die gebou was geleë op die hoek van Crown en Commissionerstraat, waar die Junior School Fairview vandag nog staan, langs die pastorie, saal en kerkgebou van die NG gemeente Jeppestown, wat in 1897 gestig maar in 1992 ontbind is. In 1897 het die Witwatersrandse onderwysraad die skoolgeboue gekoop en is die skool tot die Jeppestown Grammar School herdoop. Weens geldelike probleme moet die ouers self in 1898 verantwoordelikheid vir die skool aanvaar. Die skool was gedurende die Tweede Vryheidsoorlog gesluit en het in 1902 heropen. In 1903 het dit ’n staatskool geword, een van die sogenaamde "Milner-skole", en is herdoop tot die Jeppestown High School for Boys and Girls. Altesaam 170 personeellede en oudleerders het hul lewe in die twee Wêreldoorloë en die Grensoorlog verloor. Skoolpersele ------------ Sir Julius Jeppe se woning Friedenheim in Robinsonstraat, Belgravia, wat vanaf 1916 'n skoolkoshuis gehuisves het, maar in die vroeë 1960's onveilig verklaar en gesloop is. Sir Julius Jeppe het die grond geskenk waarop die skoolgebou in 1909 opgerig is. Die manjifieke klipgeboue wat die seunskool huisves, is in 1909 op grond gebou wat deur sir Julius Jeppe geskenk is. Dit is ontwerp deur die Skotse argitek John Ralston (1878–1955), ’n leerling van sir Herbert Baker. Die Voorbereidende Skool (Prep School) was ook eers ’n privaatskool en het die hoërskool se gebou in Troyeville betrek nadat die hoërskool na die nuwe perseel verhuis het. Bouwerk aan die nuwe Voorbereidende Skool het in 1916 begin op grond wat ook deur die Jeppe-familie geskenk is. Met Johannesburg se eeufeesviering in 1986 is die seunskool se hoofgebou en die Eerste Wêreldoorlog-gedenkteken met sy koepeldak, wat veldmaarskalk Jan Smuts in 1926 onthul het, tot nasionale gedenkwaardighede verklaar. Die oudste koshuis, Oribi House, is in 1912 gebou en vanaf 1916 is Tsessebe House gehuisves in Friedenheim, sir Julius se statige woning. Friedenheim, opgerig in 1895, het later aan sir Abe Bailey behoort en tydens die Tweede Vryheidsoorlog as Britse hoofkwartier gedien. Vroeg in die 1960’s is dit onveilig verklaar en gesloop. Die oudste geboue op die perseel, benewens die Friendenheim-stalle, wat nou as kleedkamers dien, is Roan House, voorheen Keith Hall, en Thabana of Sable House, wat in 1902 vir die Marx-familie gebou is. Dit het ’n indrukwekkende houttrap met gebrandskilderde glas. Meisieskool ----------- In 1919, ’n jaar ná die Tweede Vryheidsoorlog, is die meisieskool verskuif na sy nuwe perseel verder oos in Robertslaan en het die seunskool die Hoër Seunskool Jeppe (Jeppe High School for Boys) geword. Skoolkleure en –wapen --------------------- Die skoolhoof James Humphrey Allen Payne (1905–1917) het die swart-en-wit skoolkleure voorgestel na aanleiding van sy alma mater, Trinity College, Cambridge. Die skoolwapen beeld ’n goudstaaf uit met wit strepe wat die Witwatersrand se erts voorstel. Julius Jeppe ------------ Sir Julius Jeppe was die skool se eerste vername weldoener en so is dit dan ook na hom genoem. Sy familie se van is verewig in die voorstad Jeppestown, wat hul sindikaat aangelê het, terwyl 'n kiesafdeling, Jeppes, ook na hulle genoem is. Hy is verkies tot die eerste beheerliggaam en het as voorsitter gedien van 1918 tot sy afsterwe in 1929. Hy is in 1922 tot ridder geslaan vir sy bydrae tot die gemeenskap nadat hy nie net betrokke was by die stigting van die drie Jeppe-skole nie, maar ook die stigting van die perdewedrenklub, die Randse Klub en die Johannesburgse Kinderhuis. Hoofde ------ Hoofgebou van die Hoër Seunskool Jeppe met aandbeligting. Gedenkteken vir die Eerste Wêreldoorlog * **St. Michael’s College** 1. 1890 – 1891, eerw. H.B. Sidwell 2. 1891 – 1896, eerw. G. Perry 3. 1896 – 1897, J. Rossouw (waarnemend) * **Jeppestown Grammar School** 1. 1897 – 1899, J.H. Hardwick 2. 1899, A. Muller (waarnemend) 3. 1899 – 1902 (gesluit vir die duur van die Driejarige Oorlog) * **Jeppestown High School for Boys and Girls (TOD)** 1. 1902 – 1905, C.D. Hope 2. 1905 – 1917, J.H.A. Payne * **Jeppe High School for Boys** 1. 1919 – 1936, M.D. Manduell 2. 1937 – 1942, A.H. Childe 3. 1943 – 1962, A.J. Grant 4. 1963 – 1966, H.N. Beckwith 5. 1967 – 1978, H.P.A. Hofmeyr 6. 1978 – 1997, D.L. Quail 7. 1997 – 2007, K.J. Tait 8. 2007 – hede, A. Dempsey Bronne ------ * (en) Die skool se geskiedenis op sy webtuiste. URL besoek op 30 Oktober 2017. * (en) Johannesburg 1912: Jeppestown en Belgravia. URL besoek op 3 November 2017.

**Emma Huismans** is 'n Suid-Afrikaanse skrywer, joernalis en anti-apartheid-aktivis. Sy was op 10 Julie 1946 in Nederland gebore. Op die ouderdom van vyf het haar familie na Suid-Afrika gekom en het sy Afrikaans aangeleer. Lewe en werk ------------ Emma Huismans het in 1985 en 1986 as 'n verslaggeefster vir *Crisis News* in Kaapstad gewerk. Sy het haar vir die afskaffing van die beleid van rasseskeiding in Suid-Afrika beywer, alhoewel sy vanweë haar wit velkleur, die gebruik van Afrikaans vir haar literêre werke en die feit dat sy haar seksuele identiteit as lesbiese vrou tot uitdrukking gebring het baie moeilikhede ondervind het. Emma Dieuwke Rosalina Huismans is op 10 Julie 1947op Bennekom in Nederland gebore as een van twee kinders. Sy het ’n broer. In 1952 verhuis die gesin na Suid-Afrika waar hulle gou verafrikaans. Reeds op skool is haar begeerte om joernalis te word en wanneer haar pa toestemming weier en besluit dat sy eerder universiteit toe moet gaan, loop sy weg. Haar pa kry die polisie om haar te soek en haar te laat besef dat sy totdat sy mondig is, onder ouerlike gesag verkeer. Sy studeer dan verder aan die Universiteit van Pretoria, waar sy in 1968 ’n B.A.-graad verwerf, maar  word tog later ’n joernalis.  Haar eerste joernalistieke pos is by ’n jeugtydskrif, waarna sy redakteur is van vrouetydskrifte. Sy werk vanaf 1984 tot 1989 as media-verteenwoordiger by die Westelike Provinsie se Raad van Kerke en as joernalis by hulle publikasie *Crisis News*. Die kerkgroep beywer hulle vir geweldloosheid en is aktief betrokke by die verset teen die apartheidsregering. Haar baas word gevange geneem en hy stuur uit die tronk ’n boodskap aan Emma om voorsorg te tref dat sy nie gearresteer word nie, omdat die polisie gevangenes teen mekaar afspeel. In 1990 raak die aanhoudende geweld te veel vir haar en keer sy terug na Nederland en werk weer as joernalis en radio-omroeper, onder andere vir die NCRV-netwerk. Sy besoek Suid-Afrika daarna enkele kere, onder andere in 1994 toe sy ’n reeks videoprogramme vir Nederlandse televisie maak onder die titel "*iKapa kunjani*". Die doel van die programme was om uit te vind wat verander het na die koms van demokrasie en wat het nie verander nie. In 1998 neem sy saam met ’n aantal skrywers van regoor die wêreld deel aan die Winternachten Letterkundefees in Den Haag in Nederland. Sy bly in die Schilderswijk in Den Haag.. Sy het haar vir die afskaffing van die beleid van rasseskeiding in Suid-Afrika beywer, alhoewel sy vanweë haar wit velkleur, die gebruik van Afrikaans vir haar literêre werke en die feit dat sy haar seksuele identiteit as lesbiese vrou tot uitdrukking gebring het baie moeilikhede ondervind het. Skryfwerk --------- Haar skryfloopbaan begin met kinderverhale. "*Die draak se verjaarsda*g" is die verhaal van Anton, ’n seuntjie wat baie van stories hou en sommer sy eie stories opmaak. Hy ontmoet vir Jacobzoon van het Rheede ten Bosch, ’n draak wat sy 400ste verjaarsdag vier maar ongelukkig is omdat hy laas ’n partytjie gehad het toe hy veertig geword het. Vir kinders verwerk sy ook "*Pinokkio*" van Carlo Collodi en "*Donker spore*" van C.J. Langenhoven, laasgenoemde wat as "*Prins se spook*" gepubliseer word. Hierna raak haar skryfwerk betrokke by die aktuele politieke gebeure van die tyd en publiseer sy haar eerste verhale in die tydskrifte *De Kat* en *Stet*. Haar werk kan getipeer word as literatuur met ’n boodskap, wat op die lang duur gevaar loop om afbreuk te doen aan die letterkundige waarde daarvan, want sodra die politieke boodskap nie meer relevant is nie, bly daar nie veel oor van die werk nie. Desondanks lewer sy werk wat in etlike gevalle bo die boodskap uitstyg, waarin werklik ontstellende werklikhede trompop geloop word en sonder omhaal van woorde reguit gekonfronteer word. Haar perspektief is altyd dié van die buitestaander, naamlik ’n witmens in ’n swart politieke struggle, ’n homoseksueel in ’n heteroseksuele samelewing, ’n Hollander in Suid-Afrika of ’n Afrikaner in Nederland. Dit maak ontheemding eindelik die belangrikste tema in haar werk. "*Berigte van weerstand*" is kortverhale met ’n sterk feitelike inhoud en fokus op die politieke struggle, vooroordele teenoor ras en taal en mense se verhoudings daartoe en met mekaar. Dit is veral politieke geweld in die Kaap gedurende die middel-tagtigerjare wat belig word, vanuit die perspektief van ’n bevoorregte blanke persoon wat na ’n dag se swerftogte in die armoede en onlus van die swart woonbuurte rondom Kaapstad weer kan terugkeer na haar bevoorregte woonplek. Die verteller is desondanks ’n persoonlike deelnemer aan die stryd en ’n genadelose waarnemer, wat die bloed, verraad en geweld sonder versagting beskryf. Die kontras tussen haar bevoorregte posisie en die posisie van die inwoners van die townships word sterk uitgebeeld, asook die wankommunikasie tussen mense en die magteloosheid om iets daadwerkliks aan so ’n groot strukturele probleem te doen. Die effek van die stryd op die verteller se lewe word ook ’n belangrike tema en sy poog om ontvlugting en troos te soek in die arms van ’n minnares wat nie werklik begryp of die nodige emosionele ondersteuning kan gee nie. So word die menslike teleurstelling in ’n ongenaakbare lewe uiteindelik die blywende wete. In "*Anale kanale*" is daar ook toespelings op literêre persoonlikhede. Hierdie bundel word in 1990 genomineer vir die Rapportprys. Die verhalebundel "*Sonate vir Wraak*" se titel is ironies van aard, want ’n sonate is nie musiek vir wraak of geweld nie. Die verhale kan dan ook getipeer word as oordenkings aan die gewelddadige gebeure, maar wanneer wraak bedink word is dit eerder versoening wat na vore tree. Die verhale word geskryf vanuit die standpunt van ’n verteller vanuit Nederland, met die eerste verhaal wat die vreemdheid van die nuwe aankomeling in Nederland verwoord, waarna die aanpassing geleidelik geskied. Daar is egter gedurige terugverwysing na die werklikhede van Suid-Afrika, wat eindelik tematies die bundel oorheers. Dit is die mees letterkundige van Huismans se werk, aangesien die woedende toonaard van vorige werke hierin ietwat versag en daar meer besinning kom oor die self en die rol van die mens in ’n samelewing sonder die een oorheersende doelwit om onreg af te breek. Die verhale is tematies goed deurweef binne die raamwerk van wit oorheersing, polisie brutaliteit, onverdraagsaamheid en die besef van die baie duur prys wat almal in Suid-Afrika nog lank daarvoor gaan betaal. Onderliggend hieraan is die letsels van ’n besmette maatskappy, waarin die mense mislei is deur leiers en die kerk en die magsmisbruik eindelik tot selfvernietiging lei. Soos die titel aandui is die onderliggende vraag watter vorm die wraak vir al hierdie onreg moet aanneem, maar die verteller kom tog mettertyd nader aan aanvaarding. Die novelle "*Requiem op ys*" handel oor die reis van ’n Suid-Afrikaanse lesbiese vrou deur Europa, wat benewens die fisiese ook ’n geestelike reis deurmaak. Die fisiese teenwoordigheid in ’n vreemde wêrelddeel onderskryf dus ook die psigiese elemente van die verhaal. Die verteller is die Suid-Afrikaanse uitgewersredakteur, Chris Bouman, wat op reis deur Europa is ná die voltooiing van ’n ensiklopedie. Vroeg reeds ontmoet sy vir Inger Jensen, ’n Deense bankamptenaar, en die res van die verhaal skets die pogings om hierdie verhouding te bestendig. Chris worstel ook met ’n ander probleem, naamlik om in Suid-Afrika te bly of na Europa te verhuis. Sy vrees die maklike besluit om die harde werklikheid in Suid-Afrika te ontvlug, wat soos ys op die gletser is wat sy vroeg in die reis besoek. Hierdie ys werk as metafoor deur die novelle en soos die gletser, bly koue dinge uit die verlede ook by Chris spook. Sonder om eksplisiet te wees, skep die verteller ’n verhouding waarin die seksuele sentraal staan, sonder dat dit ooit die fokus van die vertelling word. Die verhaal word knap gebind deur die integrasie van musikale ontdekkings (reeds in die titel gesuggereer) en die terugflitse na die Suid-Afrikaanse agtergrond. Herinneringe word intermezzo's waarmee die karakter van Chris toegelig word. Dit is slegs die tweede novelle in Afrikaans (na "*Klipkus*" van Marlise Joubert), waar die lesbiese liefdesverhouding sentraal staan in ’n roman of novelle, en die pogings om momentele geluk met duursaamheid te versoen vorm die kern van die verhaal. Hierdie boek word in 1993 genomineer vir die Rapportprys. Die Nederlandse verhalebundel "*Werken met werkelijkheid*" (wat sy saam met die joernalis Kees Neefjes skryf) beskryf die werklikheid na afskaffing van apartheid en toon aan dat nie veel op die grond verander het vir gewone mense nie. Al haar Afrikaanse geskrifte word ook in Nederlands vertaal en van haar verhale verskyn in tydskrifte soos *De Kat* en *Stet*. Benewens haar eie werk vertaal sy ook Henk Figee se "*Striep*" in Afrikaans. Haar kortverhaal "*Die hond*" word deur Abraham H. de Vries in "*Afrikaanse kortverhaalboek*" opgeneem en "*Die vinger van God*" verskyn in die versamelbundel "*Vrou: Mens*" onder redaksie van Corlia Fourie. Haar verhale word ook in ander versamelbundels soos "*Soort soek soort*" opgeneem. Publikasies ----------- | Jaar | Publikasies | | --- | --- | | 1979 | Pinokkio | | 1980 | Die draak se verjaarsdag | | 1984 | Prins se spook | | 1990 | Berigte van weerstand | | 1992 | Requiem op ys | | 1993 | Werken met werkelijkheid (saam met Kees Neefjes) | | 1994 | Sonate vir wraak | | | Vertaler | | 1993 | Striep – Henk Figee | Bronnelys --------- ### Boeke * Kannemeyer, J.C. "Die Afrikaanse literatuur 1652-2004" Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria  Eerste uitgawe 2005 * Van Coller, H.P. (red.) "Perspektief en Profiel Deel I" J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  1998 * Van Coller, H.P. (red.) "Perspektief en Profiel Deel 2" J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 ### Tydskrifte en koerante * Engelbrecht, Theunis "Huismans se boek in Nederlands" "Die Burger" 13 Januarie 1991 * Erasmus, Elfra "Ek het Afrikanerbeeste nodig" "Beeld" 27 Februarie 1992 * Murray, Jessica "‘As ek dáárdie nektar wil eet, dan moet ek steke verdra’: Stereotipering en vervreemding in die uitbeelding van lesbiese verhoudings in twee Afrikaanse romans" "Tydskrif vir  Letterkunde" Nuwe reeks 50 no. 1 Herfs 2013 * Stander, Christell "My hart en my guts is hier" "Die Suid-Afrikaan" Oktober 1994 ### Internet * Engelbrecht, Theunis Die Burger: * Erasmus, Elfra Beeld: * Esaach: * Huijsmans, Linda Trouw: * Leiden Universiteit: * LitNet ATKV-Skrywersalbum 14 Oktober 2014: * Wikiwand:

**Operasie Totalize** (ook gespel "**Operasie Totalise**" in meer onlangse Britse bronne) was 'n aanval van die Geallieerde magte van die *First Canadian Army* gedurende die laaste fases van Operasie Overlord van 8 tot 13 Augustus 1944. Die bedoeling was om deur die Duitse verdediging te breek suid van Caen op die oostelike flank van die Geallieerde posisie in Normandië en om die sukses te benut en suidwaarts te beweeg om die hoërliggende gebied te wen noord van die stad Falaise. Die algehele doel was om die ineenstorting van die hele Duitse front te bespoedig en om die retirerende Duitse magte af te sny wat verder wes teen die Amerikaanse en Britse magte geveg het. Die veldslag word beskou as die intree operasie van die Kanadese Weermag wat amptelik aktief geword het op 23 Julie. In die vroeë ure van 8 Augustus 1944 het *II Canadian Corps* 'n aanval geloods waarin hulle gemeganiseerde infanterie gebruik het. Hulle het deur die Duitse front linies gebreek en belangrike posisies ingeneem wat diep binne die Duitse verdediging was. Die bedoeling was dat twee nuwe gewapende afdelings die geveg sou voortsit maar die betreklik onervare afdelings het gehuiwer en die Duitsers se gewapende teenaanvalle het die offensief vertraag. Nadat hulle 9 myl (14 km) gevorder het, is die Geallieerdes 7 myl (11 km) noord van Falaise gestuit en gedwing om 'n nuwe aanval te beplan. Agtergrond ---------- Caen was 'n mikpunt van die Britse magte wat Sword strand op D-Dag aangeval het. Die Duitse verdediging was egter op sy sterkste in hierdie sektor en die meeste van die Duitse versterkings wat na Normandië  gestuur was, was verbind tot die verdediging van die stad. Die volgende ses weke was gekenmerk deur posisionele oorlogvoering. Verskeie pogings deur Britse en Kanadese magte om Caen te verower was onsuksesvol tot 9 Julie. Toe is die hele stad noord van die Ornerivier ingeneem tydens Operasie Charnwood. Tussen 18 Julie en  20 Julie het Britse magte Operasie Goodwood uitgevoer om die hele stad na die ooste en suide te omvleuel. Terselfdertyd het Kanadese magte Operasie Atlantic gereël om die Ornerivier oor te steek en die oorblywende dele van die stad op te ruim. Alhoewel Operasie Goodwood tot stilstand gekom het met swaar verlies aan tenks, het die twee operasies uiteindelik 'n vesting suid van Orne verseker van 6 myl (9.7 km) wyd en 3 myl (4.8 km) diep. Die Duitsers het steeds beheer gehad oor die terrein by Verrièresrif - 5 myl (8.0 km) suid van die stad. Die herhaalde Britse en Kanadese aanvalle rondom Caen (deels om die Duitsers weg te lei van die westelike gedeelte van die front waar die *First United States Army* gereed gemaak het om uit die Geallieerde skans te breek) het daartoe gelei dat die Duitsers Verrièresrif verdedig het met van hulle sterkste en mees vasberade formasies. Dit het ingesluit elemente van drie SS Pantserdivisies van die *I SS Panzer Corps*. Binne 48 uur na afloop van Operasie Goodwood het die *2nd Canadian Infantry Division* 'n aanval geloods teen die "formidabele" Duitse verdediging op Verrièresrif. Hulle het meer as 1,300 slagoffers gehad en gebiedsuitbreiding was minimaal. Van 25 Julie tot 27 Julie is nog 'n poging aangewend om die rif te wen as deel van Operasie Spring. Swak uitvoering het gelei tot omtrent 1,500 Kanadese verliese. Die Slag van Verrièresrif het in totaal meer as 2,800 Kanadese verliese opgelewer. Terwyl die rif steeds in Duitse besit was het die *2nd Canadian Infantry Division* 'n vastrapplek gekry op die rif tussen die dorp Verrières na St.Martin-de-Fontenay. Hier kon die troepe versamel ter voorbereiding van Totalize sonder dat die Duitsers hul kon waarneem. Op 25 Julie het die Amerikaners ook hul deurbreek offensief Operasie Cobra geloods. Dit het onmiddellike sukses bereik. Teen die einde van die derde dag van die operasie het die Amerikaanse magte 15 myl (24 km) vordering suid van die Cobra beginpunt gemaak. Op 30 Julie het Amerikaanse magte beheer geneem van Avranches aan die voet van die Cotentin-skiereiland. Die Duiste linkerflank was nou oop en binne 24 uur het eenhede van die *United States Third Army* Brittany ingeneem en verder suid en wes voortbeweeg deur die oop gebied sonder noemenswaardige weerstand. Drie Duitse Pantserafdelings — die 1ste SS, 9de SS en 116de SS — is weswaarts geskuif van Verrièresrif af om hierdie nuwe bedreiging te trotseer. Die Britse Generaal Bernard Montgomery (bevelvoerder van die grondtroepe in Normandië) wou nou 'n aanval loods op die oostelike flank van die front om Falaise te kon inneem- menende dat so 'n skuif die algehele Duitse ineenstorting kon bespoedig. Die *First Canadian Army* onder bevel van Luitenant-generaal Harry Crerar het die deel van die geallieerde front beheer. Dit het bestaan uit die *Britse I Corps* wat verantwoordelik was vir die verre oostelike flank van die geallieerde linies  - asook *II Canadian Corps* suid van Caen. Canadian II Corps, sou Operasie Totalize afskop en was onder bevel van Luitenant-generaal Guy Simonds. Dit het bestaan uit  die *2nd Canadian Infantry Division*, 3rd Canadian Infantry Division, 49th (West Riding) Infantry Division, 51st (Highland) Infantry Division, 4th Canadian (Armoured) Division, 1st Polish Armoured Division, 2nd Canadian Armoured Brigade  en die Britse 33rd Armoured Brigade. Aanvalsplan ----------- Die Duitse verdediging het baie sterk gebly op Verrièresrif. Die voorste infanterieposisies was goed ingegrawe en het 'n wye terrein gehad om in te kon skiet. Die grootste konsentrasie van eenhonderd 75 mm en 88 mm anti-tenk kanonne was ontplooi rondom die dorpe Cramesnil en Saint-Aignan-de-Cramesnil 3 myl (4.8 km) agter die voorste stellings sodat enige deurbrake met tenks gestuit kon word langs die Caen-Falaise pad. Die frontlinie en diepteverdediging was gehou deur die 89ste Infanterie Afdeling, 85ste Infanterie Afdeling (wat van Rouen arriveer het) en die oorblywende magte van die *272nd Grenadier Infantry Division* (wat uitgedun is deur die Kanadese tydens Operasie Atlantic). Die 12th SS Panzer Division Hitlerjugend, met 'n bygaande swaar tenk bataljon – met vyftig tenks in totaal - was 'n reserwe mag 'n verdere 3 myl (4.8 km) agtertoe. Sommige dele van die infanterie was onder aanvoering van die Duitse LXXXVI Korps, maar meeste van die sektor (en 12th SS Panzer Division) was onder die bevel van *I SS Panzer Corps* wat in die area aangekom het tydens Operasie Goodwood. Simonds het geweet dat infanterie-aanvalle wat gesteun word deur massa artillerie nie daarin kon slaag om die Duitse voorste linies te verslaan tydens Operasie Atlantic en Operasie Spring nie. Gedurende Operasie Goodwood het 'n bombardering deur vliegtuie van die *RAF Bomber Command* die Britte in staat gestel om deur die Duitse front te breek. Hulle het egter swaar verliese gely deur die ongeskonde Duitse diepteverdediging. Infanterie was nie in staat om vinnig te volg en die leidende tenks te steun of die grondgebied agter hulle te beveilig nie (die opvolgeenhede is dus ook vertraag). Ter oplossing van die uitdagings wat die terrein en die diepteverdediging meegebring het, het Simonds 'n radikale oplossing voorgestel wat in effek die wêreld se eerste, grootskaalse gemeganiseerde infanterie-aanval sou wees. Van die Kanadese en Britse infanterie-afdelings is tydelik toegerus met M7 Priest selfgedrewe kanonne vir die D-Dag landings. Hierdie wapens is daarna onttrek en vervang met gesleepte Ordnance QF 25 ponders. Simonds het die Priests laat omskep in Kangaroo gepantserde troepedraers wat die infanterie in staat gestel het om naby die tenks te volg oor enige terrein. Aangesien die M7s van die Amerikaners geleen is, moes toestemming eers by hulle verkry word om dit te omskep in troepedraers. Simonds het lugslaankrag 'n belangrike deel gemaak van sy plan om deur die Duitse taktiese gebied te breek. Die grondaanval sou voorafgegaan word deur 'n lugaanval en daarvoor was dit nodig dat die RAF bomwerpers die Duitse verdediging moes oorweldig – op beide flanke van 'n gebied wat vier myl wyd gestrek het al langs die Caen-Falaise pad – gedurende die nag van 7 Augustus. In die vroeë ure van 8 Augustus sou twee aanvalsmagte met tenks en gepantserde troepedraers opmars langs hierdie korridor. Wes van die pad was die Canadian 2nd Division, die 4th Canadian Infantry Brigade en *2nd Canadian Armoured Brigade*. Oos van die pad was die *British 51st Division,* die *154th (Highland) Brigade* en die *British 33rd Armoured Brigade*. Hierdie twee kolomme sou die voorste verdedigingslinie verbysteek en teen dagbreek die belangrikste Duitse anti-tenkmagte verower rondom Cramesnil en Saint-Aignan de Cramesnil. Die tweede fase sou onmiddellik volg. Die oorblywende vier infanteriebrigades van die 2nd Canadian en die 51st British sou die geïsoleerde voorste Duitse verdediging opruim terwyl die *3*rd Canadian Division en die  British 49th Divisio*n* (van die *B*ritish I Corps) met bykomende aanvalle sou begin. Die 4th Canadian Armoured Division*en*Polish 1st Armoured Division sou met die korridor langs beweeg na Cramesnil en voorberei om verder suid te beweeg. Ter voorbereiding vir hul aanval sou bomwerpers van die United States Eighth Air Force die Duitse reserwestellings bombardeer by Hautmesnil. Die uiteindelike doelwit was die hoë grond noord van Falaise, 15 myl (24 km) anderkant die beginpunt. Anglo-Kanadese aanval --------------------- Kaart van Operasie Totalize Gedurende die aand van 7 Augustus 1944 is die aanvalsmagte in ses kolomme opgestel – elk slegs 4 voertuie wyd – bestaande uit tenks, Kangaroo troepedraers, half-gerusperde voertuie; self-gedrewe anti-tenk kanonne en mynbestandetenks. Teen 23:00 het die swaar bomwerpers van die *RAF Bomber Command* begin met hul bombardering van Duitse stellings langs die hele Caen-front. Teen 23:30 het die gepantserde kolomme hul opmars begin agter golwende spervuur. Die vordering was aanvanklik stadig omdat talle bestuurders van die troepedraers gedisorieënteerd geraak het in die baie stof wat die voertuie veroorsaak het. Talle voertuie het vasgesit in bomkraters. Simonds het vele maniere gebruik om die kolomme te help om rigting te behou: sommige voertuie is toegerus met radiorigtingwysers; die artillerie het teikenmerkers afgevuur; Bofors 40 mm kanonne het opspoorders in sarsies afgevuur in die rigting van die opmars. Ten spyte van al hierdie maatreëls was daar steeds verwarring. Verskeie voertuie het gebots en ander is uit aksie gestel. Die aanval het egter beduidende gate in die Duitse verdediging geslaan. Teen dagbreek het die aanvalskolomme van die *British 51st Division* hul beoogde posisies bereik. Die infanterie het binne 200 treë (180 m) van hul doelwitte van hul Kangaroo troepedraers afgeklim by die dorpe van Cramensnil en Saint-Aignan de Cramesnil en het vinnig die verdedigers oorrompel. Die  kolomme van die Canadian 2nd Division is vertraag deur digte mis en onverwagse opposisie aan hul regterflank – maar teen die middag van 8 Augustus het die Geallieerdes die hele Verrières Rir oorgeneem. Die nuwe metodes wat Simonds gebruik het, het verseker dat die aanvallers veel minder verliese gelei het as wat andersins met 'n gewone aanval die gevolg sou wees. Die Geallieerdes was gereed om op te trek teen die goedbewaakte dorp Cintheaux wat 2 myl (3.2 km) suid was van hul verste deurdringing. Simonds het die opmars eers gehalt om sodoende die veldartillerie en die gepantserde afdelings (4th Canadian en 1st Polish) kans te gee om in posisie te kom vir die tweede fase van die operasie. Duitse teenaanvalle ------------------- SS Generaal Kurt Meyer, bevelvoerder van die 12th SS Panzer Division het infanterie van verskeie formasies saamgevoeg en hulle opdrag gegee om Cintheaux in te neem. Hy het ook twee gevegsgroepe van sy eie afdeling teenoor die Kanadese front opgestel. Hy het daardie selfde middag die twee gevegsgroepe opdrag gegee om 'n teenaanval te loods teen die voorste Geallieerde troepe. Op hierdie tydstip het die Geallieerde aanvalsplan 'n addissionele bombardering ingesluit deur die *USAAF Eighth Air Force*. Die *4th Canadian Armoured Division* en die *Polish 1st Armoured Division* kon daarna verder suid voortgaan na Falaise aan beide kante van die Caen-Falaise pad. Alhoewel die teenaanval van die *12th SS Panzer Division* onsuksesvol was, het dit Meyer se tenks noord van die teikengebied geplaas wat deur die  Eighth Air Force gebombardeer is ter voorbereiding van die tweede fase van die Geallieerde aanval. Hierdie tenks is nie deur die bombardering geaffekteer nie, en het die opmars van die Polish 1st Armoured Division vertraag, wat  'n deurbraak aan die oostekant van die pad verhinder het. Wes van die pad het Duitse infanterie by Cintheaux ook Kanadese formasies se vordering opgehou. Beide hierdie afdelings was vir die eerste keer deel van die geveg en het nie hul aanvalle so hard geloods soos deur Simonds vereis nie. Teen die aand het hulle in verdedigingsformasies laer opgeslaan terwyl troepe gerus en voertuie toegerus is. In 'n poging om die momentum van die aanval te herstel het Simonds opdrag gegee aan 'n kolom van die 4th Canadian Armoured Division om beslag te lê op Hill 195 – net wes van die hoofpad  tussen Cintheaux en Falaise. Die kolom was bekend as Worthington Force. Hulle het hul vasgeloop in die agterhoede van 'n ander kolom – 'Halfpenny Force'- wat in 'n stryd was met die SS in Bretteville-le-Rabet en in hul poging om rondom hierdie kolom te beweeg het hul verdwaal. Met dagbreek op 9 Augustus was Worthington Force vier en 'n half myl oos van Hill 195 by Hill 140- halfpad tussen Estrees-la-Campagne en Mazieres. Hulle het weerstand gebied teen herhaalde Duitse teenaanvalle  maar het swaar verliese gely wat ook meeste van hul tenks ingesluit het. Teen 17:00 was die oorblywende troepe van Worthington Force óf gevange geneem óf gedwing om terug te trek. Omdat die kolom so ver van hul doelwit af was, kon eenhede wat gestuur is om hulle te help, hulle nie opspoor nie. 'n Ander mag het Hill 195 verower in 'n model nagaanval op 10 Augustus. Die Duitsers het egter tyd gehad om te terug te val en 'n verdedigende linie te vorm aan die Laisonrivier. Teen 11 Augustus was die Anglo-Kanadese offensief tot stilstand gebring. Nagevolge --------- Kanadese troepe deursoek Duitse gevangenes tydens die vroeë fase van Operasie Totalize. Die vroeë fases van die aanval was 'n groot sukses ten spyte van die swaar verliese wat die twee Geallieerde gepantserde afdelings gely het in hul poging om na Falaise op te mars. Formasies van vier afdelings van die First Canadian Army het hul posisies gehou op Hill 195. Terselfdertyd het Geallieerde magte die Duitsers meer as 1,500 verliese toegedien. Majoor-generaal Rod Keller is onthef van sy  pos as bevelvoerder van die 3rd Canadian Infantry Division nadat hy swaar gewond is toe sy hoofkwartier getref is deur misplaaste bomme tydens 'n Amerikaanse lugaanval op Duitse stellings. Keller se swak prestasie in Totalize het veroorsaak dat Generaal Crerar vertroue in hom verloor het en geen verdere bevelsposte aan hom gegee is vir die res van die oorlog nie. Simonds en Crerar het 'n opvolgoffensief georganiseer - Operasie Tractable- wat tussen 14 Augustus en 21 Augustus plaasgevind het. Op 21 Augustus is die Falaise Pocket toegemaak met Kanadese en Poolse eenhede wat kontak gemaak het met Amerikaanse troepe na die suide toe. Dit beëindig Statebonddeelname aan die Slag van Normandië met 'n beslissende Geallieerde oorwinning.

Die Mercury-Atlas 2 lansering. **Mercury-Atlas 2** (**MA-2**) was 'n onbemande toetsvlug wat deel was van die Mercury-program en die Atlas LV-3B vuurpyl gebruik het vir die sending. Die ruimtetuig is op 21 Februarie 1961 vanaf Kaap Canaveral, Florida gelanseer. Die doelwit van die vlug was om die Mercurykapsule te toets wanneer dit die atmosfeer binnedring onder temperatuurkritiese- aborteerkondisies. Die vervaardiger, Convair, het belowe dat hulle Atlas-vuurpyle voortaan dikker bedekking sal hê, tog was missiel 67D die laaste van die dun bedekking vuurpyle en moes dus aangepas word vir die Mercury sending. Hulle het 'n vlekvrye staalband om die vuurpyl geplaas tussen stasies 502 en 510, daar was ook 'n dun laag asbes tussen die vlekvrye staal en die romp van die vuurpyl geplaas. Dit was gedoen om soortgelyke voorvalle te verhoed wat met die Mercury-Atlas 1-vlug ondervind is. Die vuurpyl se baan is ook aangepas en was ietwat platter as dié van Mercury-Atlas 1; dit het die aërodinamiese kragte wat op die vuurpyl inwerk verminder. Die vuurpyl is op 'n helder, sonskyndag in Februarie gelanseer, in teenstelling met die lansering van Mercury-Atlas 1. Almal het gespanne gewag vir die vuurpyl om die kritiese Maks Q sone verby te steek. Toe dit gebeur, was daar groot blydskap in die beheerkamer. Mercury-Atlas 2 het sy sub-orbitale vlug suksesvol voltooi gedurende 'n vlug wat 17 minute en 56 sekondes geduur het. Dit het 'n hoogte van 183 km bereik en 'n snelheid van 21 287 km/h behaal. Al die sending doelwitte was bereik. Die enigste probleem ondervind was met brandstof beweging in die tenks. Die kapsule was geberg 2305 km vanaf die lanseerplatform. Die grootste versnelling wat bereik is, was 15.9 *g* (156 m/s²) en die massa van die kapsule was 1 154 kg. Mercurykapsule met reeks nommer #6 en Atlas #67-D is gebruik vir die Mercury-Atlas 2-sending. Die kapsule word tans vertoon in die *Houston Museum vir Natuur Wetenskap* in Houston.

Lars Fredrik Svanberg mens| Geslag | ManlikWysig | | Land van burgerskap | SwedeWysig | | Gegewe naam | LarsWysig | | Familie naam | SvanbergWysig | | Geboortedatum | 13 Mei 1805Wysig | | Geboorteplek | Adolf Fredriks parishWysig | | Sterfdatum | 16 Julie 1878Wysig | | Sterfplek | Uppsala Cathedral AssemblyWysig | | Plek begrawe | Uppsala old cemeteryWysig | | Vader | Jöns SvanbergWysig | | Broer of suster | Adolf Ferdinand SvanbergWysig | | Beroep | chemikusWysig | | Werkgewer | Universiteit van UppsalaWysig | | Politieke amp | rektorWysig | | Lid van | Royal Swedish Academy of SciencesWysig | | Alma mater | Universiteit van UppsalaWysig | | Doktorale adviseur | Jöns Jacob BerzeliusWysig | | Doktorale student | Lars Fredrik NilsonWysig | | Student van | Jöns Jacob BerzeliusWysig | **Lars Fredrik Svanberg** (13 Mei 1805 – 16 Julie 1878) was 'n Sweedse chemikus en mineraloog. Lewe ---- Hy is op 13 Mei 1805 in Stockholm, Swede, gebore as die seun van Jöns Svanberg. Hy was twee keer getroud. In 1836 is hy getroud met Augusta Roth en in 1859 met Baroness Frederica Augusta Stiernstedt. Hy sterf op 16 Julie 1878 in Uppsala, Swede. Loopbaan -------- Hy was 'n student van Jöns Jacob Berzelius. Van 1853 tot 1874 was hy professor in chemie aan die Universiteit van Uppsala. In 1839 word hy lid van die Royal Swedish Academy of Sciences. Hy het ook 'n militêre loopbaan gehad, en is aangestel as onder-luitenant in die Sweedse vloot se meganiese korps. Sy pligte was die gehaltebeheer van kanonne en yster wat vir die Sweedse Vloot geproduseer was. Erkenning --------- Die mineraal svalbergiet is na hom vernoem.

Kenteken by Bosch se Hoofkantoor **Robert Bosch GmbH** is 'n gediversifiseerde tegnologiemaatskappy wat in 1886 deur Robert Bosch tot stand gebring is in Stuttgart, Duitsland. Robert Bosch GmbH is die wêreld se grootste verskaffer van voertuigonderdele en het besigheidsverhoudings met bykans alle motorvervaardigers ter wêreld. Bosch se hoofkantoor is in Gerlingen naby Stuttgart geleë. Franz Fehrenbach is op 1 Julie 2003 as voorsitter aangestel. Die Bosch-groep bestaan uit meer as 275 filiaalmaatskappye. Statistiek ---------- Die Bosch-groep wat bedrywig is op die gebied van motorvoertuig- en nywerheidstegnologie, verbruikersgoedere en boutegnologie het in die 2006-boekjaar verkope van € 43.7 miljard aangeteken. Die maatskappy se hoofmededingers in die mark vir motorvoertuigonderdele is: Delphi Corporation, Visteon, DENSO Corporation en Continental AG. In 2004 was Robert Bosch GmbH 17de op die lys van maatskappye waaraan die meeste patente toegeken is met 'n totaal van 907 patente. In 2003 was hulle in die 20ste plek met 758 patente en in 2002 was hulle 23ste met 683 patente.

**Louis Braille** (4 Januarie 1809 – 6 Januarie 1852) was ’n Franse opvoeder en die uitvinder van ’n lees-en-skryfstelsel vir gesiggestremdes. Sy stelsel het wêreldwyd bekend geword as braille. Braille het in albei oë blind geword ná ’n ongeluk in sy kinderdae. Hy het uitgeblink in sy opvoeding en ’n beurs gekry van die Franse Instituut vir die Blinde Jeug. Terwyl hy nog ’n student daar was, het hy ’n kodestelsel ontwikkel wat blinde mense in staat gestel het om vinnig en doeltreffend te lees en skryf. Hy het sy stelsel in 1824 vir die eerste keer voorgelê. As volwassene was Braille ’n professor aan die instituut en ook ’n musikant, maar hy het die grootste deel van sy latere lewe daaraan gewy om sy stelsel uit te brei en te verbeter. Dit is min gebruik tot ’n paar jaar ná sy dood, maar later is braille herken as ’n rewolusionêre uitvindsel, en dit is by tale oor die wêreld heen aangepas. Die braillestelsel ------------------ Die eerste weergawe van braille, geskoei op die Franse alfabet. Braille was vasbeslote om ’n stelsel uit te vind wat die kommunikasiegaping tussen die siendes en blindes kon oorbrug. In sy eie woorde: "Toegang tot kommunikasie in die breedste sin is toegang tot kennis, en dit is lewensbelangrik vir ons (die blindes) as ons nie wil hê mense wat kan sien, moet op ons neersien en ons uit die hoogte behandel nie. Ons het nie jammerte nodig nie en wil nie daaraan herinner word dat ons kwesbaar is nie. Ons moet as gelykes behandel word – en kommunikasie is die middel wat dit kan bewerkstellig." ### Oorsprong en ontwerp In 1821 het Braille gehoor van ’n stelsel wat deur kaptein Charles Barbier van die Franse leër ontwerp is. Dit het uit knoppies en strepies bestaan wat op dik papier afgedruk is. Dit kon dan met die vingers gelees word en dit het soldate in staat gestel om inligting in die donker te bekom sonder om te praat. Dit was op die ou end te ingewikkeld om in sy oorspronklike militêre vorm gebruik te word, maar dit het Braille geïnspireer om sy eie stelsel te ontwikkel. Hy het ywerig aan sy idees gewerk en het sy stelsel in 1824 in ’n groot mate voltooi, toe hy net 15 jaar oud was. Hy het Barbier se stelsel vereenvoudig en dit doeltreffender gemaak. Hy het eenvormige kolomme vir elke letter gemaak en die twaalf knoppies verminder tot ses. Hy het sy stelsel in 1829 gepubliseer, en met die tweede weergawe in 1837 het hy van die strepies ontslae geraak omdat hulle te moeilik was om te lees. Hy het ook kleiner selle gemaak wat met een druk van die vinger gelees kon word. Nalatenskap ----------- Braille se gedenkteken in die Panthéon in Parys. Op aandrang van sy blinde leerlinge is die braillestelsel in 1854, twee jaar ná sy dood, deur die instituut aanvaar. Dit het vinnig deur die Franssprekende wêreld versprei, maar stadiger deur die res van die wêreld. Op ’n konferensie vir onderwysers van blindes in 1873 is egter voorspraak vir braille gemaak en dit is daarna vinnig internasionaal aanvaar. In 1916 is braille amptelik deur skole vir blindes in die VSA aanvaar en ’n universele braillekode vir Engels is in 1932 in gebruik geneem. Danksy nuwe tegnologie bly braille ’n uiters bruikbare en volhoubare stelsel, selfs twee eeue ná die uitvinding daarvan.

Die **Mercedes-Benz W15** is 'n motor wat van 1931 tot 1936 deur Mercedes-Benz vervaardig is. Dit word vandag beskou as 'n mediumgrootte gesinsmotor. Dit het die onderstel-benaming W15 gekry en is verkoop as die **Typ 170** in vierdeur "Limousine" (sedan) en Cabriolet-vorms. Die Typ 170 het in Oktober 1931 sy debuut by die Parys-motorskou gemaak, waar dit beskou is as die belangrikste nuwe model wat daardie jaar bekendgestel is. Dit was ook die belangrikste skepping van Hans Nibel, die vervaardiger se hoëprofiel tegniese direkteur wat aan die begin van 1929 die pos by Ferdinand Porsche oorgeneem het.Alhoewel die Typ 170 in 1936 gestaak is na die bekendstelling van sy opvolger, die W136 170, is 'n paar transaksies steeds vroeg in 1937 afgehandel. 'n Kleiner Mercedes-Benz ------------------------ Terwyl die ekonomie steeds gesteier het ná die skokke wat die Wallstraattragedie, het Hans Nibel, die tegniese direkteur van die vervaardiger, die 170 as 'n kompakte liggewigmotor bedink. Mercedes-Benz het destyds bekend geword as 'n vervaardiger van groot duur motors wat geneig was om met elke opgradering groter en minder bekostigbaar te word: die 170 van 1931 was 'n bewuste strategie om die reeks af te brei, 'n patroon wat herhaal sou word met die 190 in 1982 en die A-klas in 1997. Onderstel --------- Die 170 was die eerste Mercedes met onafhanklike vering. Aan die voorkant was daar geen volle breedte-as nie, en die wiele is aan twee dwarsbladvere opgehang. Agter was daar twee halwe swaai-asse. Die veringuitleg, wat die ongeveerde massa tot 'n minimum beperk het en 'n hoë vlak van stabiliteit verseker het, is vervolgens oor die hele Mercedes-Benzreeks aangebring, wat die motors 'n kwaliteit van gemak en veiligheid gee wat mededingers se destyds algemeen-gebruikte lewendige aste nie kon ewenaar nie. Die remme, wat via oliedruk beheer is, het op al vier die wiele gewerk. Die stuurwiel-aansitterslot was 'n diefweerder wat as 'n standaardfunksie ingebou is. Alhoewel beide die innoverende vering en die kompakte onderstel in 1931 as 'n waagstuk beskou is, het hul betroubaarheid en gehalte weerspieël in die feit dat hulle onveranderd behou is gedurende die hele produksielewe van die motor. Die motor was aangedryf deur 'n inlynsessilinder 1 692 cc enjin met maksimumdrywing van 23,5 kW teen 3 200 opm. Die enjin beskik oor sentrale smering en 'n watergebaseerde verkoelingstelsel vir die enjin het 'n pomp sowel as 'n termostaat gebruik. Krag is na die agterwiele oorgedra via 'n viergang-handratkas, waarop die hoogste rat 'n vorm van oordrywing was. Derde rat het die 1:1-verhouding gebruik wat gewoonlik deur 'n toprat gebruik was, en daar was 'n vierde rat met 'n verhouding van 1:0,73. Brandstofekonomie is aangedui as 11 L/100 km, en topspoed van 90 km/h (56 mpu) wat 'n mededingende vlak van prestasie in die passasiersmotormark van daardie tyd verteenwoordig het. Die 170 is tot 1936 aangebied toe dit vervang is deur die viersilinder 170V. Dit bied ook 'n groot deel van die onderstel-argitektuur vir kragtiger daaropvolgende modelle soos die 200-model van 1933 en sy opvolgers.

Mercury-Redstone 2 word gelanseer **Mercury-Redstone 2** (MR-2) was 'n toetsvlug van die Mercury-Redstone Lanseervoertuig wat onderneem is net voor die eerste bemande Amerikaanse ruimtesending as deel van die Mercury-program. Daar was ook 'n sjimpansee, genaamd Ham, aanboord op die sub-orbitale vlug en die Mercury kapsule nr. 5 wat gebruik is. Lansering het op 31 Januarie 1961 om 16:55 UTC te Kaap Canaveral, Florida geskied. Die kapsule en Ham, die eerste groot aap in die ruimte, het veilig in die Atlantiese Oseaan neergeplons na 'n vlug van 16 minute en 39 sekondes. Die vorige Mercury-Redstone-sending, MR-1A, het 'n trajek gevlieg wat te steil was, en met te hoë versnellings vir 'n menslike passasier. MR-1A het tot sy geprogrammeerde apogeum van ongeveer 290 km (130 myl) geklim en het 378 km verder geland. Mercury-Redstone 2 sou 'n meer afgeplatte baan volg. Sy beplande vlugroete het 'n hoogtepunt van 185 km en 'n reikafstand van 467 km gehad. Sending ------- Ham voor die lanserng van Mercury-Redstone 2 Mercury-ruimtetuig nr. 5 het ses nuwe stelsels bevat wat nie op vorige vlugte was nie: omgewingsbeheerstelsel, houdingsstabiliseringsbeheerstelsel, lewendige truvuurpyke, stemkommunikasiestelsel, "geslote lus"-afbreekwaarnemingstelsel en 'n pneumatiese landingsak. Ses sjimpansees (vier vroulike en twee manlike) en 20 mediese spesialiste en dierehanteerders van Holloman Air Force Base, Nieu-Meksiko, waar die sjimpansees gewoon het en opgelei is, is op 2 Januarie 1961 na die kwartiere agter Hangar S by Kaap Canaveral, Florida verskuif. Die ses sjimpansees is vir drie weke in Mercury-simulators opgelei. Die dag voor die vlug is twee sjimpansees vir die sending gekies: een primêre, Ham, en een rugsteun, 'n vroulike sjimpansee genaamd Minnie. Die kompetisie was straf, maar Ham was vol energie en goeie humor. Ham is genoem ter ere van Holloman Aerospace Medical Center. Ham was van Kameroen, Afrika, en is op 9 Julie 1959 deur die USAF gekoop. Hy was 3 jaar 8 maande oud met lansering. Om 12:53 UTC, 31 Januarie 1961, is Ham in die ruimtetuig geplaas. Die aftelling is toe amper vier uur vertraag weens 'n warm omskakelaar en verskeie ander klein probleme. Om 16:55 UTC het die MR-2 gelig. Een minuut na die lansering het rekenaars gerapporteer dat die vlugbaanhoek minstens een graad te hoog en steeds stygend was. Op twee minute het die rekenaars 'n 17 *g* (167 m/s²) versnelling voorspel. Na 2 minute 17 sekondes in die vlug was die Redstone se vloeibare suurstof brandstof uitgeput. Die geslote lus-aborteerstelsel het 'n verandering in enjinkamerdruk bevind toe die suurstoftoevoer uitgeput was en die lanseerontsnapstelsel afgevuur. Die abortering het 'n noodroepboodskap aan die herwinningspanne gestuur. Die hoë vlieghoek, en die vroeë aborsie, het veroorsaak dat die maksimum snelheid van die ruimtetuig, relatief tot die Aarde se oppervlak, 2 298 m/s was in plaas van die beplande 1 970 m/s. Die truvuurpyle is tydens die aborsie mee weggedoen en kon dus nie gebruik word om die ruimtetuig te vertraag nie. Dit alles het bygedra tot 'n oorskiet van die beplande landingsgebied met 209 km en 'n hoogtepunt van 253 km in plaas van 185 km. Nog 'n probleem het op 2 minute en 18 sekondes in die vlug voorgekom, toe kajuitdruk van 38 tot 7 kPa geval het. Hierdie wanfunksie is later na die luginlaat-snorkelklep opgespoor. Vibrasies het 'n pen in die snorkelklep losgewerk en die klep laat oopgaan. Ham was veilig in sy eie ruimtepakstoeltjie en het geen nadelige gevolge van die verlies aan kajuitdruk gehad nie. Sy ruimtepakdruk het normaal gebly, met die temperatuur wel binne die 16 tot 26 °C optimum. As gevolg van oorversnelling van die lanseervoertuig en die hupstoot van die ontsnapvuurpyl, is 'n spoed van 8 270 km/h relatief tot die Aarde se oppervlak bereik in plaas van die 7 081 km/h wat beplan is. By apogeum was Ham se ruimtetuig 77 km verder weg as wat beplan is. Ham was gewigloos vir 6,6 minute in plaas van die 4,9 minute wat beplan is. Die ruimtetuig het 679 km afwaarts geland na 'n vlug van 16,5 minute. Hy het 14,7 *g* (144 m/s²) tydens binnekoms ondervind, amper 3 *g* (29 m/s²) meer as beplan. Ham het sy take goed uitgevoer en hefbome ongeveer 50 keer tydens die vlug gedruk. Kameras aan boord wat Ham se reaksie op gewigloosheid verfilm het, het 'n verrassende hoeveelheid stof en puin getoon wat in die kapsule ronddryf tydens apogeum. Landing ------- Die ruimtetuig het omstreeks 12:12 nm neergeplas. EST, buite sig van herwinningsmagte. Sowat 12 minute later is die eerste herwinningsein van die ruimtetuig ontvang. Nasporing het getoon dat dit ongeveer 60 myl (96 km) vanaf die naaste herwinningskip was. Sewe-en-twintig minute na die landing het 'n soekvliegtuig die kapsule gewaar waar dit regop in die Atlantiese Oseaan gedryf het. Die soekvliegtuig het versoek dat die vloot sy reddingshelikopters uitstuur vanaf die naaste skip. Herwinning ---------- Toe helikopters by die ruimtetuig aankom, was dit op sy sy gevind, besig om seewater in te stroom en te sink. Toe die helikopterbemanning uiteindelik om 18:52 UTC Ham se ruimtetuig vasgemaak en opgelig het, het hulle geskat daar was ongeveer 800 pond (360 kg) seewater aan boord. Die ruimtetuig is na die dek van USS *Donner* gevlieg en laat sak. Toe die ruimtetuig oopgemaak is, het Ham gelyk of hy in 'n goeie toestand was en het geredelik 'n appel en 'n halwe lemoen aanvaar. Gevolgtrekking -------------- Met die wanfunksies tydens die vlug, is die Mercury-Redstone geag om nie gereed te wees vir 'n menslike passasier wat vir MR-3 beplan is nie. Dit is uitgestel hangende 'n finale aanjaerontwikkelingsvlug, Mercury-Redstone BD. | * l * b * w Mercury-projek | | --- | | Beman | * Sub-orbitaal: Freedom 7 * Liberty Bell 7 * Aardbaan: Friendship 7 * Aurora 7 * Sigma 7 * Faith 7 * Gekanselleer: Freedom 7 II | Mercury program-kapsuleMercury program-kapsule | | Onbeman | * Little Joe 1 * Big Joe 1 * LJ-6 * LJ-1A * LJ-2 * LJ-1B * MA-1 * Little Joe 5 * MR-1 * MR-1A * MR-2 * MA-2 * LJ-5A * MR-BD * MA-3 * LJ-5B * MA-4 * MS-1 * MA-5 |

Larry King in 2010. **Larry King** (gebore **Lawrence Harvey Zeiger**; 19 November 1933 - 23 Januarie 2021) was 'n Amerikaanse televisie-gasheer, radio-gasheer en betaalde woordvoerder, wie se werk erkenning ontvang met toekennings waaronder twee Peabodys, 'n Emmy-toekenning en 10 CabelACE-toekennings. King was van Joodse afkoms. Hy het begin as 'n plaaslike Florida-joernalis en radio-onderhoudvoerder in die 1950's en 1960's, en het bekendheid verwerf en begin in 1978 as gasheer van *The Larry King Show*, 'n landwye inbel-radioprogram wat die hele nag deur die Mutual Broadcasting System uitgesaai was. Van 1985 tot 2010 was hy die gasheer van die televisieprogram *Larry King Live* in CNN. Van 2012 tot 2020 was hy gasheer vir *Larry King Now* wat in Hulu, OraTV en RT America uitgesaai is. Hy het aangehou om gasheer te wees vir *Politicking with Larry King*, 'n weeklikse politieke geselsprogram wat weekliks op dieselfde twee kanale uitgesaai is vanaf 2013 tot en met sy dood in 2021. King het gedurende sy lewe vele toekennings ontvang, waaronder verskeie Cable ACE-toekennings, Peabody-toekennings en ander lewenslangebydrae toekennings.

Alan Shepard aan boord die Freedom 7 **Mercury-Redstone 3**, ook bekend as ***Freedom 7***, was die eerste Amerikaanse bemande ruimtevaart. Dit ruimtetuig is op 5 Mei 1961 gelanseer met Alan Shepard as die enigste bemanningslid. Die Mercury-program se doelwit was om 'n ruimtevaarder in 'n wentelbaan om die aarde te plaas en hom veilig terug te bring. Shepard se vlug was 'n 15-minute sub-orbitale vlug met die hoofdoelwit om te bewys dat hy die swaartekrag van lansering en binnedring van die atmosfeer kan weerstaan. Shepard het sy tuig die *Freedom 7* genoem en 'n presedent geskep vir die ander ses Mercury-ruimtemanne wat hulle ruimtetuie ook name gegee het. Die nommer 7 was ingesluit in al die bemande Mercury-ruimtetuie in erkenning aan die Mercury Sewe as die eerste groep ruimtevaarders. Sy ruimtetuig het 'n hoogte van 187.5 km bereik en 'n direkte afstand oor aarde van 487.3 km afgelê. Dit was die vierde vlug wat met 'n Mercury-Redstone-vuurpyl van Kaap Canaveral in Florida gelanseer is. Gedurende die vaart kon Shepard die aarde sien en het die kapsule se posisiebeheerstelsel getoets. Hy het ook die kapsule omgekeer sodat die stompkant met die hitteskild vorentoe wys sodat hy gereed is wanneer hy weer die aarde se atmosfeer binnedring. Hy het ook die truvuurpyle getoets, dit sou later deur ander ruimtetuie gebruik word om uit 'n wentelbaan te beweeg en weer die atmosfeer binne te dring. Sy kapsule het nie oor genoegsame snelheid beskik om in 'n wentelbaan te bly nie. Nadat hy die atmosfeer binnegedring het, het sy kapsule met behulp van 'n valskerm veilig in die Atlantiese Oseaan naby die Bahamas geland. Hy en die kapsule is deur 'n helikopter uit die water gelig en na die Amerikaanse vliegdekskip, USS *Lake Champlain* oorgeplaas. Tegnies was die sending 'n sukses maar is oorskadu weens die feit dat die Sowjetunie reeds drie weke tevore vir Joeri Gagarin in 'n wentelbaan om die aarde geplaas het met Vostok 1. Die sending was kontroversieel omrede een van die regulasies van die *World Air Sports Federation* oorskry is. Die regulasie bepaal dat 'n vlieënier in sy kapsule moet bly, Gagarin het 'n uitskietfasiliteit gebruik en volgens die Federasie word 'n vaart as onvoltooid gesien indien die bemanning dit verlaat tydens die vlug. Op 5 Mei 2017 is die die eerste *Nasionale Ruimtemandag* in Amerika gehou ter ere aan hulle eerste bemande ruimtevlug. Nota ---- 1. ↑ Die vorige drie Mercury-Redstone ruimtevlugte was onbemande vlugte: Mercury-Redstone 1A, Mercury-Redstone 2 (met sjimpansees aan boord), en Mercury-Redstone BD, 'n onbemande vlug met 'n "boilerplate" (nie-produksie) Mercurykapsule. | * l * b * w Mercury-projek | | --- | | Beman | * Sub-orbitaal: Freedom 7 * Liberty Bell 7 * Aardbaan: Friendship 7 * Aurora 7 * Sigma 7 * Faith 7 * Gekanselleer: Freedom 7 II | Mercury program-kapsuleMercury program-kapsule | | Onbeman | * Little Joe 1 * Big Joe 1 * LJ-6 * LJ-1A * LJ-2 * LJ-1B * MA-1 * Little Joe 5 * MR-1 * MR-1A * MR-2 * MA-2 * LJ-5A * MR-BD * MA-3 * LJ-5B * MA-4 * MS-1 * MA-5 |

Howard Webster Byers mens| Geslag | ManlikWysig | | Land van burgerskap | Verenigde State van AmerikaWysig | | Gegewe naam | HowardWysig | | Geboortedatum | 25 Desember 1856Wysig | | Sterfdatum | 24 Maart 1928Wysig | | Beroep | politikusWysig | | Politieke amp | lid van die Iowa Huis van VerteenwoordigersWysig | | Lid van politieke party | Republikeinse PartyWysig | **Howard Webster Byers** (25 Desember 1856 – 24 Maart 1928) was 'n Amerikaanse prokureur en politikus. Hy is gebore in Woodstock, Richland County, Wisconsin, Byers het saam met sy ouers na Hancock County, Iowa verhuis. Byers het die publieke skole in Wisconsin en Iowa bygewoon. Byers het die regte gestudeer en is toegelaat tot die Iowa balie in 1888. Hy het 'n regspraktyk gehad in Harlan, Iowa. Vanaf 1894 tot 1898 en van 1900 tot 1902, het Byers in die Iowa Huis van Verteenwoordigers gedien en was 'n Republikein. Hy het ook gedien as spreker van die huis. Vanaf 1907 tot 1909, het Byers gedien as Iowa se Prokureur-Generaal. Hy het verhuis na Des Moines, Iowa. Byers het gesterf in 'n hospitaal in Des Moines, Iowa.

Dr. **Louis Luyt** (18 Junie 1932 – 1 Februarie 2013) was ’n Suid-Afrikaanse sakeman en voormalige politikus en rugbyadministrateur. Luyt het vir hom naam gemaak as ’n jong rugbyster; hy het daarna die maatskappye *Triomf Kunsmis* en *Luyt Brouerye* gestig; en het beheer oor die Ellispark-stadion in Johannesburg namens die TRVU (Transvaalse Rugby Voetbalunie) oorgeneem in 1984. Luyt het veral bekendheid verwerf deur sy betrokkenheid by die Inligtingsdebakel van 1978 en sy beweerde finansiering om The Citizen-tabletkoerant namens die regering op die been te bring. Biografie --------- Oswald Louis Petrus Poleÿ Luyt is op 18 Junie 1932 op Britstown, Noord-Kaap, Suid-Afrika gebore. Loopbaan as rugbyadministrateur ------------------------------- Luyt was president van die Suid-Afrikaanse Rugbyunie toe die Springbokke die Rugby Wêreldbeker 1995 gewen het. Tydens die amptelike funksie wat vir die Springbokke en Nieu-Seeland ná die eindwedstryd gereël was, verklaar hy dat as Suid-Afrika aan die vorige twee Wêreldbekers deelgeneem het, hulle óók sou gewen het – insluitend die 1987-toernooi wat deur die All Blacks gewen is. Die All Blacks het die funksie daarna uit protes verlaat. Dr. Luyt het die springbok-handelsmerk in 1996 vir S.A. Rugby geregistreer. Loopbaan as politikus --------------------- In 1998 bedank Luyt as rugbyunie-president nadat hy van rassisme en finansiële wanbestuur beskuldig is, en stig daarna ’n politieke party. Hy was vanaf 1999 lid van die Parlement van Suid-Afrika as leier van die Federale Alliansie. Die party het later met die Vryheidsfront saamgesmelt. Bibliografie ------------ * Du Preez, Max (2001). *Louis Luyt Unauthorised*. Zebra-uitgewers.

Die **Universiteit van Mpumalanga** is gesetel in Mbombela, Suid-Afrika. Dit is in 2013 deur President Jacob Zuma bekend gemaak en in 2014 was daar 'n beskeie inname van honderd-en-veertig studente. Die Universiteit sluit die infrastruktuur van drie destyds-bestaande instellings in, naamlik die Laeveld Kollege van Landbou, die gasvryheidskool by KaNyamazane en die Siyabuswa-onderwyskampus. Geskiedenis ----------- In 1996 het die Universiteitsopvoedingskomitee en die Universiteits Technikon-onderwyssamewerkingskomitee saamgesmelt, en het David Mabuza, voormalige Lid van die Uitvoerende Raad (LUR) vir Onderwys, die vestiging van 'n universiteit in die provinsie in die vooruitsig gestel. Die Nasionale Instituut vir Hoër Onderwys in Mpumalanga, wat in 2006 gestig is onder leiding van wyle prof. CC Mokadi, het die voorsiening van Hoër Onderwys in die provinsie gekoördineer. 'n Belangrike mylpaal was die besluit wat tydens die Nasionale Kongres se Nasionale Algemene Raadsvergadering in Durban geneem is, waar daar in 2010 besluit is om twee nuwe universiteite te stig. Hierdie besluit was instrumenteel in die vestiging van 'n universiteit in die provinsie Mpumalanga, wat tot dusver nie oor 'n openbare universiteit beskik het nie. In 2010 het die Minister van Hoër Onderwys en Opleiding, Blade Nzimande, twee taakspanne aangestel om die lewensvatbaarheid van nuwe universiteite in Mpumalanga en die Noord-Kaap te ondersoek. Die Mpumalanga-taakspan wat in September 2011 'n gunstige verslag voorgelê het, het die vestiging van 'n nuwe Universiteit in Mpumalanga aanbeveel, onder leiding van Prof. TZ Mthembu. In Julie 2013 het President Jacob Zuma die naam van die nuwe universiteit as die *Universiteit van Mpumalanga* bekend gemaak asook die name van die lede van die tussentydse raad om formele toesig te hou. Die Universiteit van Mpumalanga, 'n omvattende openbare universiteit, is op 22 Augustus 2013 formeel en wetlik afgekondig deur die publikasie van Staatskoerant-kennisgewing (Nr 36772). Kampusse -------- Die universiteit is verdeel in twee akademiese kampusse - die hoofkampus op Mbombela en die onderwysersopleidingkampus op Siyabuswa. Akademiese aanbiedinge ---------------------- Tans bied die universiteit die volgende kursusse aan: * Baccalaureus artium (BA-graad) * Baccalaureus Educationis (Grondslagfaseonderrig) BEd-graad * Baccalaureus in Landbou (Landbou-uitbreidinggraad) * Baccalaureus scientiae (BS-graad) * Baccalaureus in Ontwikkelingstudies * Baccalaureus Kommersieel Algemeen (BCom-graad) * Diploma in Gasvryheidsbestuur * Diploma in Landbou (Plantproduksie) * Diploma in Inligtingskommunikasietegnologie (Toepassingsontwikkeling) * Diploma in Natuurbewaring

Die sierlike geboue van die Hoërskool De Villiers Graaff is reeds meer as 'n eeu gelede opgerig met geld geskenk deur sir David Pieter de Villiers Graaff. Sir David Pieter de Villiers Graaff luister na 'n adres van die moeders van die skool wat hom bedank vir sy skenking van £100 000. Die **Hoërskool De Villiers Graaff** is 'n dubbelmediumhoërskool op die Bolandse dorp Villiersdorp en is genoem na sir David Pieter de Villiers Graaff, nyweraar, kabinetsminister en vader van die latere leier van die Verenigde Party, sir De Villiers Graaff. Die skool is in 1872 opgerig, maar in 1901 bewillig sir David die geld (£100 000) en grond vir die bou van 'n nuwe skool wat in 1907 sy huidige naam gekry het. Dit is ontwerp deur Alexander Forsyth en John Parker en opgerig deur mnr. AB Reid & Kie. Die plaaslike laerskool is ook na die weldoener vernoem. Huidige stand ------------- Die skool het in 2010 201 leerders van gr. 8 tot 12 gehad, van wie 112 meisies en 89 seuns was. Die skoolhoof was mnr. M.C. Botha en die jaarlikse skoolfonds R5 940,00. Die skoolhoof word bygestaan deur sowat 12 onderwysers vir 'n gunstige onderwyser-leerder-verhouding van minder as 1:15. Teen 2012 het die leerders afgeneem tot 193, waarvan 102 meisies en 91 seuns was, maar teen 2014 toegeneem tot 203, van wie 102 steeds meisies en 101 seuns was. Mev. Marietjie Freislich was die skoolhoof en die res van die personeel het bestaan uit 15 onderwysers. In 2015 was die leerdertal 231 en die skoolhoof me. G.G. Loubser. In 2021 het die skool 371 leerders gehad, 190 mesies en 181 seuns.

Voorblad van 'n Franse vertaling van *Syn en Tyd* **Syn en Tyd** (Duits: *Sein und Zeit* en Engelsː *Being and Time*) is in 1927 gepubliseer en is die *magnum opus* (groot werk) van die Duitse filosoof Martin Heidegger. Met hierdie boek open Heidegger die pad om in 1928 hoogleraar te word aan die Fakulteit Wysbegeerte van die Universiteit van Freiburg en vestig hy sy naam as 'n oorspronklike denker. Heidegger bied *Syn en Tyd* aan as 'n ondersoek na die 'vraag van die Syn'. Hierdie vraag is volgens Heidegger deur filosowe voor hom, onvoldoende hanteer. Hy neem stelling in teen René Descartes en Immanuel Kant wat die werklikheid beskryf as 'n versameling voorwerpe met welbekende eienskappe, wat deur 'n onderwerp waargeneem word. Volgens Heidegger ontbreek hierdie waarneming voldoende ervaringsgrond. Heidegger poog in *Syn en Tyd* om die hele menslike bestaan in sekere sin te verstaan. Waarheid is hier vir Heidegger "onverborgenheid" (*alètheia*). Die waarheid van iets kom tot stand omdat die "Syn" dit so laat wees soos dit is en die waarheid dus aanwesig maak, terwyl die "Syn" self afwesig bly. In die tradisie van die fenomenologie erken Heidegger alleen Syn, wat, mits dit 'ontsluit' is, 'ontdek' kan word. Of hierdie Syn daadwerkelik ontek kan word hang altyd saam met die manier waarop ons met ons handelinge in die wêreld omgaan (die 'sorg') en dit vind weer sy grond in die manier waarop ons onsself ervaar (eksistensialisme). Dit is waarop die bestaan betrekking het, word deur Heidegger *Dasein* genoem: 'n Syn wat vir ditself geslote is, wat ons altyd self is en dit wat "in-die-wêreld" is. Betroubare handelinge neem die Syn in beslag en skep daarmee die meeste individuele toestand van die Dasein. In oomblikke van krisis, wanneer betroubare handelinge probleme aanspreek, doen skielik weer ander Syn voor. By die verdere ondersoek van Dasein, ontdek Heidegger die fundamentele rol van die tydelikheid van die menslike bestaan. Hy laat onder andere sien hoe vanuit die onlosmaklike verbondenheid met syn bestaan (in-die-wêreld-wees en die geworpenheid) die mens uit die sorg om sy eie bestaan - hom rig op sy finale toekoms en vanuit die toekoms sy verlede interpreteer - sy huidige bestaan in sy moontlikhede vorm gee. Die gedagtes oor mens-wees as Dasein, as in-die-wêreld-wees, as medemens-wees, as syn-na-die-dood (*Sein-zum Tode)*, opvattinge oor niks, oor gespas en ongepaste lewe, oor angs en dood, oor geworpenheid en sorg is tot vandag basisbegrippe in die wysbegeerte. Literatuur ---------- * ELISABETH E. DEN HARTOG - DE HAAS (2005) 'Sein und Zeit' als reconstructie van de wending tot authenticiteit (Damon Budel), Dissertasie Notas ----- | | | | --- | --- | | Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. | | | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * BNF: cb11955783j (data) * GND: 4131103-6 * VIAF: 187114558 * WorldCat Identities (via VIAF): 187114558 |

Ds. **Louis Hugo** (Stellenbosch, 22 November 1846 – Robbeneiland, 21 Augustus 1907) was 'n predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk wat agtereenvolgens in die NG gemeente Ladybrand en NG gemeente Beaufort-Wes leraar was en toe, nadat 'n klagstaat teen hom op Beaufort-Wes ontstaan het, 10 jaar lank as 'n medeleraar van die Groote Kerk onder die melaatses op Robbeneiland gewerk het. Herkoms en opleiding -------------------- Ds. Hugo was van regstreekse Hugenote-afkoms. Die stamvader van die familie, wat so 'n betekenisvolle rol op kerklike sowel as maatskaplike gebied in Suid-Afrika gespeel het, was Daniel Hugo, oorspronklik Hugot of Hugod. Hy het voor 1690 voel aan wal in die Kaap gesit. Daar word gesê dat hy 'n smid van ambag was en niks hoër as vier voet vier duim (133 cm) in sy skoene gestaan het nie. Daniel was nietemin 'n begaafde man en hy, sowel as sy seuns, het kort daarna 'n belangrike rol in die kerklike lewe van die pasgestigte gemeente van Drakenstein (die latere NG gemeente Paarl) gespeel en hul in wynbou onderskei. Vryheidsliewend soos die Hugenote dan ook was, is dit geen wonder nie dat verskeie van hul afstammelinge (bv. Piet Retief, Sarel Cilliers en ander) hulle later met die Groot Trek vereenselwig het. Ook Hugo's het aan die trek deelgeneem, want onder die name van die manne wat saam met Piet Retief deur Dingaan laat vermoor is, was dié van Jacques Hugo. Ds. Hugo het sy voorbereidende sowel as sy teologiese onderwys op Stellenbosch ontvang. Daar is hy in die Kweekskool onderrig deur proff. Nicolaas Hofmeyr en John Murray, en is hy op 10 Maart 1871 tot die evangeliebediening toegelaat in sy 25ste lewensjaar. Predikant op Ladybrand ---------------------- Kort hierna is prop. Hugo na Ladybrand beroep. Hy aanvaar die beroep en word die eerste predikant van die jong gemeente wat pas die jaar vantevore gestig is op grondgebied wat die wapens van die Vrystaatse Boere kort tevore van die Basoeto's verower het. Hier het die jong predikant baanbrekerswerk gedoen en die grondslag vir die nuwe gemeente gelê. Toe hy daar aangeland het, was daar net 'n noodkerk, maar geen pastorie nie. Hy het later 'n doelmatige predikantshuis laat oprig. Na Beaufort-Wes --------------- Ná die swaar afskeid wat die NG gemeente Beaufort-Wes van ds. W.P. de Villiers in Augustus 1875 moes neem, was die gemeente sowat agt lank maande vakant en is ds. A.A. Louw van Murraysburg as konsulent aangestel in die plek van ds. W.A. Krige, wat die gemeente baie jare lank as konsulent gedurende meer as een lang vakature gedien het. Die derde beroep wat op 29 November dieselfde jaar uitgebring is op ds. Hugo, het geslaag. In die beroepsbrief is daar na die destydse ou pastorie verwys as "een wel ingerigte woning op een wel beplante water Erf gebouwd". Ds. Hugo sou egter eers in April die volgende jaar aankom. Die kerkraad moes reëlings tref vir sy vervoer uit die Vrystaat na die hart van die Groot-Karoo, 'n afstand van etlike honderde kilometer. Daar was toe nog geen treinspoor nie (die eerste trein sou Beaufort-Wes eers in 1880 bereik) en die kerkraad het 'n ruk lank kop gekrap. Toe daar geen vrywilligers uit die gemeente na vore tree nie, het hulle uiteindelik maar 'n span esels gehuur om die leraar en sy gesin op Ladybrand te gaan haal teen 'n koste van £100. (Toe ds. Hugo en ouderling J.F. Pienaar (oom Kootjie) 'n paar maande later na Kaapstad vervoer moes word vir die Sinodesitting, was die kerkraad verplig om 'n wa teen £50 te koop en ses esels te huur.) Op Saterdagmiddag 8 April 1876 het die gemeente met 'n menigte perdekarre uitgery om die nuwe leraar, wat deur oorvol riviere verhinder is om vroeër te kom, 'n hele ent buitekant die dorp te gaan ontmoet. Om vieruur is ds. Hugo by die pastorie verwelkom, waar oud-ouderling P.J. Weeber hom 'n adres namens die kerkraad en gemeente aangebied en die Sondagskoolkinders hom 'n welkomslied toegesing het. Dieselfde aand is hy bevestig. Behalwe die konsulent, ds. A.A. Louw, was net een ander predikant teenwoordig, ds. George Murray, die jongste van ds. Andrew Murray sr. se vyf seuns wat almal predikant geword het, van die naburige gemeente Willowmore. Die ander ringspredikante is waarskynlik deur die oorvol riviere ná die swaar reëns verhoed om teenwoordig te wees. Die volgende dag het die pasbevestigte leraar sy intreepreek gelewer. Predikantevergoeding -------------------- Al het die Kerk deur die Ordonnansie van 1843 vryheid van bestuur gekry, sou die gemeentes nog lank daarna toelaes uit die staatskas kry waaruit onder andere 'n gedeelte van die leraar se salaris betaal moes word. Staatstoelaes vir die salaris van voorlesers, kosters en orreliste is reeds in 1845 beëindig. Beaufort het jaarliks £200 predikantsalaris van die staat ontvang. Die gemeente het self sowat £50 bygedra. Dit het vir die leraar 'n bestaanbare traktement van £350 per jaar verseker. In 1875 het albei Huise van die Kaapse Parlement egter 'n wetsontwerp, die sogenaamde "Voluntary Bill", aangeneem ingevolge waarvan die staatstoelae in die nabye toekoms gestaak sou word. Die wet het groot teenstand in kerklike kringe ontlok en het bepaal dat net die salaristoelaag van diensdoenende predikante nog betaal sou word tot hul aftrede of dood. Daarna moes die verskillende gemeentes self instaan vir die salaris van hul predikante en hul eie huishouding se finansies. So is die laaste band wat die Kerk nog enigsins aan die staat gebind het, ook verbreek. Toe bogenoemde wetsontwerp aanvaar is, moes elke gemeente 'n fonds vir predikantsalaris stig. Beaufort het dit reeds in 1862 gedoen omdat dit geblyk het dat ds. Fraser se salaris ontoereikend was. So kon hulle sy salaris met £100 verhoog tot £350 per jaar. Met kollektes vir die fonds oral in die gemeente is so goed gevaar, dat met die beroep in April 1863 die salaris met 'n verder £50 verhoog kon word. Vanaf 1876 het die fonds bekendgestaan as die Predikants Sustentatie Fonds, wat toe reeds op byna £3 000 gestaan het. Ds. Hugo het hom uit die staanspoor beywer vir die stywing van die fonds sodat dit in 1880 reeds £4 000 bedra het. Teen 1945 was die fonds oor die £7 000 sterk. Kollektes en preekstoel ----------------------- Tydens ds. Hugo se dienstyd, in April 1879 en wel op voorstel van die diaken P.J. Weeber (latere ouderling en parlementslid), het die kerkraad besluit om nie meer die swart fluweelsakkies vir kollektes by die erediens te gebruik nie, maar met borde by die deure te kollekteer. In April 1892 besluit die kerkraad dat die gewone eredienskollekye nie meer by die deure ná die erediens sou wees nie, maar voor die sing van die slotgesang in die banke opgeneem sou word. 'n Ander ou gebruik, om Nagmaal op Kersdag uit te deel, is in Desember 1877 afgeskaf. Die nuwe kerk se hoeksteenlegging was in Oktober 1892. Op die agtergrond is die ou kerk, wat die gemeente 63 jaar gedien het. Twee galerye van die ou kerk is deel gemaak van die nuwe kerk en is vandag (2012) nog in gebruik, 183 jaar nadat dit opgerig is. Gebruik van Engels ------------------ Sedert die dae van lord Charles Somerset is talle Skotse predikante en Engelssprekende onderwysers na Suid-Afrika gestuur. So was die eerste twee predikante van Beaufort Skotte en die meeste van die onderwysers Engelssprekend. In die ou goewermentskole het Hollands so te sê geen plek gehad nie. By gebrek aan 'n plaaslike, Engelse of Skotse gemeente (voor 1850) het die plaaslike Engelssprekendes in baie gevalle oorgekom na die NG Kerk. Veral om hulle en ander ingesetenes tegemoet te kom, het ds. Fraser reeds begin met Engelse dienste een maal per maand (later meer male), meestal in saans wanneer daar nie Hollandse dienste was nie. So vroeg as April 1836 het die Engelse inwoners van die dorp reeds hul eie voorleser en koster aangestel vir hul dienste en vra hul die kerkraad om hul reglemente hiervoor goed te keer. Dié Engelse dienste is blykbaar nie in die kerkgebou gehou nie, want toe ds. Colin Fraser in Mei 1858 sy voorneme te kenne gee om Engels in die kerk te preek en die kerkraad om die gebruik van die kerk versoek, het die kerkraad egter besluit om die leraar die kerk vir dié doel te ontsê. Dis nie vandag duidelik waar die Engelse dienste toe wel gehou is nie. Die Sinode van die Kaapse Kerk het in 1834 al besluit dat, waar nodig, predikante in Engels mog preek, mits dit sonder nadeel van die Hollandse gemeente geskied en na voorafgaande verlof van die kerkraad vir die gebruik van die kerkgebou. Mettertyd het Engelse dienste posgevat in baie gemeente van die Hollandse kerk. Selfs nadat die Engelse (Anglikaanse kerk, 1848) en die Skotte (Presbiteriaanse kerk, 1862) op Beaufort hul eie kerk en gemeente gekry het, het dié gebruik i die Hollandse gemeente op Beaufort voortgeduur en is gereeld in die kerk in Engels gepreek. Tydens die dienstyd van ds. Hugo, omstreeks 1868, het daar skerp meningsverskil in die gemeente oor die gebruik van Engels in die kerk ontstaan. Die Eerste Vryheidsoorlog (1880-'81), die Afrikaanse Taalbeweging (van 1875 af) en die Afrikanerbond het 'n nasionaliteitsgevoel en taalbewustheid by die Hollandssprekendes begin aanwakker. Vandaar die groeiende meningsverskil in die plaaslike gemeente. In 1886 is daar nie net dienste in Engels gehou nie, maar selfs in die Sondagskool het sekere kinders in Engels onderrig ontvang en party voornemende lidmate is selfs in dié taal gekatkiseer. In 'n lang brief aan die kerkraad het die ouderling M.F. Erasmus, sedert 1877 katkisasiemeester, ernstig beswaar gemaak teen bogenoemde gebruik van Engels, wat syns insiens gedreig het om 'n skeuring in die gemeente te veroorsaak. Hy dreig dan ook om te bedank as die gemeente nie van sy taalbeleid afsien nie. Die gevoelens op die kerkraadsvergadering in Junie 1886 was skerp verdeel en na 'n lang bespreking het die raad met 'n meerderheid van stemme besluit dat daar nes voorheen in Engels aangeneem sal word, maar dat die leraar en twee kerkraadslede vooraf sal ondersoek instel na die redes van diegene wat daarom vra. Katkisasiemeester Erasmus het dan ook by wyse van protes kort daarna bedank en ds. Hugo moet self vir die katkisasieklas instaan. (Hoewel die gemeente se oppervlakte toe reeds aansienlik kleiner was as in die beginjare van ds. Fraser se dienstyd, danksy die afstigting van Prins Albert, Victoria-Wes, Fraserburg en Carnarvon tussen 1842 en 1875, was sy werk nie noodwendig minder nie omdat die dorp en distrik se bevolking toe nog gedurig toegeneem het.) Mettertyd kon die stroom ten gunste van Hollands nie meer gekeer word nie. Die kerkraadsnotule van Januarie 1889 maak melding van 'n lang bespreking in sake Engelse klasse in die Sondagskool en die besluit dat die gebruik van die Hollandse taal langsamerhand algemeen in die Sondagskool gemaak sou word. 'n Jaar later was daar nog net een Engelse klas in die Sondagskool en dit was vir die klein kinders. Die Engelse eredienste is ook mettertyd heeltemal afgeskaf, iets waarin die kerk op Beaufort-Wes die Bolandse en Kaapse gemeentes ver vooruit was. Die presiese datum is nie bekend nie, maar in die kerkraadsvergadering van Oktober 1900 (tydens die Anglo-Boereoorlog) is daar gedebatteer oor die herinvoer van Engelse dienste in die kerk. Die kerkraad het sonder besluit van die saak afgestap. In die daaropvolgende jare tot 1907 is daar meer as een maal versoekskrifte met tot 150 naamtekeninge ten gunste van Engelse dienste by die kerkraad ingedien, maar "met die oog op die wrywing wat daar bestaan", is dit telkens geweier. Genl. ds. Paul Roux was later jare gewillig om sodanige dienste te hou vir kerkgangers wat nie die Hollandse taal verstaan het nie, maar dan in 'n ander lokaal as die kerk. Hiervan het blykbaar ook niks tereggekom nie en nooit is Engels weer ingevoer nie. Op dié foto van 1884 is die NG Sendingkerk heel links en net langsaan (regs) die stadshuis, ingewy in 1865. Onmiddellik regs daarvan is die NG kerk met sy skilderagtige vleuels en frontgewels, deur ds. Colin Fraser laat bou en ingewy, toe reeds 53 jaar vantevore. Herstel van kerkgebou --------------------- In 1877 is die pastorie herstel en opgeknap. Teen dié tyd moes noodsaaklike opknapping van die kerkgebou gedoen word. Die gemeenskap het reeds noustrop getrek, maar 'n spesiale kollekte en buitengewone kerkbasaar het die kerkraad darem in staat gestel om die nodigste herstelwerk in 1880 aan die kerk te laat doen. Daar is ook ernstig daaraan gedink om 'n ystertraliewerk om die kerkgebou te bou sowel as lampe aan te koop om die slegte stand van die beligting in 'n sekere deel van die gebou te verbeter. Teen dié tyd het die kerk ook veels te klein vir die groot gemeente geword en so vroeg as 1879 is die vergroting van die kerkgebou in die vooruitsig gestel. Maar geeneen van dié planne kon vereers uitgevoer word nie. Die droogtes en die "drukkende tye" van die middel tagtiger jare was die vernaamste remskoen. Dit het in 'n stadium so swaar gegaan dat die salaris van die koster, orrelis en orredrukker dit weer moes ontgeld. Ds. Hugo was grootmoedig genoeg om 'n deel van sy salaris af te staan sodat dié van die koster op die ou peil gehou kon word. In Oktober 1886 teken die skriba aan "dat daar geen geld in die kerkkas voorhande is nie". Tog het die kerkraad die geloofsmoed gehad om 'n kerkboufonds in die lewe te roep in 1887. Aan die begin van 1889 word daar ewenwel nog gekla oor die steeds voortdurende skaarsheid van geld. Eers in die loop van die volgende jaar het die tye enigsins verbeter en van toe af aan is daar erns gemaak met die insameling vir die bou van 'n nuwe kerk, 'n saak waarvoor ds. Hugo alles in die stryd gewerp het. Die dienende ouderlinge lei in September 1894 die optog na die inwyding van Beaufort-Wes se nuwe NG kerkgebou. Beaufort se nuwe kerk --------------------- Die kerkraadsnotule stel dit ongelukkig nie duidelik presies wanneer met die bou van die nuwe en teenswoordige kerk begin is nie. Die notule van 29 Februarie 1892 meld net terloops dat die bouwerk reeds aan die gang was. Die hoeksteen is reeds is Oktober van daardie jaar plegtig gelê. Op 'n foto wat tydens dié geleentheid geneem is, blyk die fondament van die nuwe gebou duidelik op die voorgrond, maar op die agtergrond is twee gewels en 'n gedeelte van die strooidak van die ou kerk nog sigbaar. Dié kerk is ruim 63 jaar lank as godshuis gebruik. Eers ná die hoeksteenlegging is die ou kerkgebou afgebreek en ook maar net ten dele, want twee galerye (onder andere die orrelgalery) is gelaat en later deel gemaak van die nuwe gebou en as sodanig word dit vandag nog gebruik. Nadat met die afbreek van die ou kerk begin is, het die kerkraad besluit om die eredienste in die plaaslike sendingkerk te hou. Van die Wesleyaanse gemeente is verlof verkry om met die Nagmaalsdienste van hul kerk gebruik te maak. Teen 15 Januarie 1894 het die nuwe kerk voltooiing genader en dra die kerkraad dit aan ds. Hugo op om dr. Andrew Murray van Wellington te vra om die wydingsrede met die inwyding te kom hou. Drie maande daarna is die nuwe kerkgebou verseker vir £8 000. Die formele inwyding het eers op 22 September 1894 plaasgevind. *De Kerkbode* het op 28 September 1894 oor die inwyding van Beaufort se nuwe kerk berig: "Heden, 22 September, werd de nieuwe Kerk alhier ingewyd. Ds. A. Murray kwam reeds Dinsdag hier aan en had van Woensdagavond diensten. Later kwamen nog de predikanten van Victoria-West, Murraysburg en Prince Albert. Gisteren was een dag van groot gewoel, met het aankomen van al de leden der gemeente van buite, als mede van vele vreemdelingen. Heden te half tien ure werd de optocht gevormd van de deur van de pastorie, en trok men op naar de Kerk. Het gebouw met zyn toren van 150 voet hoog maakt een zeer aangenamen indruk, en is een sieraad voor het dorp. De deur werd ontsloten door Ds. A. Murray, die de Inwydingsrede hield. Eers werd het rapport der Bouw Commissie gelevert, waaruit bleek dat de kerk £13,500 gekost heeft en dat daarvan iets over de £5 000 werd afbetaald. Er rust dus een schuld van iets over £8 000 op het gebouw. Dit nog buiten £800 dat de zusters afsonderlyk besteed. De preekstoel en het orgel, die niet zoolang geleden geschonken werden aan de oude kerk, zyn in de nieuwe overgebracht en passen er zeer goed by. De Kerk bevat zowat 1 000 plaatsen, maar het getal menschen dat er in was, was zeker niet ver van 2 000. Er was een koor onder leiding van ds. Hugo, dat enige stukken van Prof. J. de Villiers uitvoerde." Dr. Andrew Murray het 'n treffende rede uitgespreek na aanleiding van Lev. 10:2, 3: "*Toen ging een vuur uit van het aangezicht des HEEREN, en verteerde hen; en zij stierven voor het aangezicht des HEEREN. En Mozes zeide tot Aäron: Dat is het, wat de HEERE gesproken heeft, zeggende: In degenen, die tot Mij naderen, zal Ik geheiligd worden, en voor het aangezicht van al het volk zal Ik verheerlijkt worden. Doch Aäron zweeg stil*" (Statebybel). Tydens sowel as na afloop van die diens het die gemeente die mooi bedrag van £736 aan dankoffers gegee. Die namiddag was toe voorbereidingsdiens en die volgende oggen is die heilige Nagmaal gevier. Dit was dan die einde van die luisterryke en geseënde naweek. 'n Jaar later het daar steeds 'n skuld van £7 500 op die gebou gerus. Die kerkraad het indertyd £5 500 opgeneem by mej. Hertzog van Kaapstad vir die bou van die kerk. Susanna Maria Johanna Hertzog het ook twee jaar vantevore op die hoek van Boom- en Buitekantstraat in Kaapstad 'n kompleks geboue – woonhuise, 'n skool, 'n tehuis vir bejaarde vroue en twee woonstelle – laat oprig en in 1895 nog 'n groot gebou. Van hierdie geboue was 'n sierlike kerk die middelpunt. Daarby het sy die kerk van al die nodige voorsien. Aan De Nieuwe Kerk (NG gemeente Tamboerskloof) het sy dit alles in trust gegee met die bepaling dat, wanneer daar in die buurt 'n selfstandige gemeente ontstaan, dit aan dié gemeente oorgemaak moes word. Aan die skenking het sy net twee voorwaardes verbind: Die hoeksteen moes met vrymesselaarseerbewyse gelê word en alle dienste in die kerk moes in Engels gehou word. Gelukkig het sy geen sodanige voorwaardes aan Beaufort-Wes gestel nie. Donkinstraat in 1905. Munisipale ordonnansies van destyds het boomplantpligte aan inwoners opgedra. Die peerbome aan die hoofstrate het veral in die lente 'n feestelike atmosfeer geskep. Enkele van die bome is tot nasionale gedenkwaardighede verklaar, maar 'n eeu ná die foto geneem is, is Donkinstraat redelik boomloos. Regs op die voorgrond is Beaufort-Wes se eerste "supermark", *T.A. Thwaits central dealer drapery groceries ironmongery buyer*. Voor sy veranda is 'n tentagtige bousel. Klagstaat teen ds. Hugo ----------------------- Aan die begin van 1896 het daar 'n klagstaat teen ds. Hugo ontbrand wat die gemeentelike lewe groot skade berokken en 'n pynlike indruk by baie gelaat het. Teen die einde van Maart van daardie jaar het die Ringskommissie plaaslik kom ondersoek instel na die ontevredenheid wat daar bestaan het by vooraanstaande manne van die gemeente teenoor hul leraar. Op 30 Maart, terwyl dié ondersoek nog aan die gang was, het ds. Hugo dit gerade geag om die tuig as leraar van Beaufort-Wes neer te lê. Nietemin het die kommissie, ná 'n ondersoek van nege dae, die leraar skuldig bevind en hom voorlopig geskors, hangende die uitspraak van die Ring. Intussen het die gevoelens in die gemeente baie hoog geloop. Daar was nie net groot bitterheid nie, maar 'n skeuring het gedreig aangesien "een grootte helfte" van die gemeente dit vir ds. Hugo opgeneem het. Boonop het daar op skuld van £7 000 op die nuwe kerk gerus. Onder dié onverkwiklike omstandighede het ds. en mev. Hugo Beaufort-Wes op 30 Junie 1896 verlaat. Die landdros het die egpaar 'n paar woorde op die stasie toegespreek. Dié ongelukkige toedrag van sake kon die waardering vir die groot werk wat ds. Hugo hier verrig het, nie uithou nie. By sy vertrek het hy 'n geskenk van sowat £300 ontvang en "tranen werden gestort aan beide kanten". Die medewerker van die *Kerkbode* het kort daarna geskryf: "Men zal zyn werk gedurende 20 jaar alhier niet ligt vergeten." Teen die middel van Julie het die storm begin bedaar en die geseënde spesiale dienste van ds. Johannes Rudolph Albertyn van Wellington het die gees van samewerking in die gemeente gelukkig laat herleef. Die Ring van Beaufort het in Oktober op Fraserburg byeengekom en het bevind dat ds. Hugo hom aan "onmatigheid" skuldig gemaak het. Hy het bogenoemde voorlopige skorsing van die beskuldigde deur die Ringskommissie bekragtig en besluit om hom onder kerklike sensuur te plaas vir 'n tydperk van nege maande. Ds. Hugo is later herstel en het homself beroepbaar gestel waarna hy sowat 10 jaar lank tot 1907 met seën onder melaatses op Robbeneiland gewerk het. Daar is hy op 21 Augustus 1907 oorlede en begrawe. Hy was 'n baie talentvolle man. Die *Kerkbode* het na sy dood van hom getuig: "Hy was een man van groote gaven en hy gaf daarvan veelvuldige blyken in zyne bediening." Bronne ------ Ds. Hugo se grafsteen op Robbeneiland. * (af) Smit, ds. A.P. 1945. *Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente Beaufort-Wes (1820–1945)*. Beaufort-Wes: N.G. Kerkraad. * (af) Stockenström, Andries. 1957. *Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde gemeente Ficksburg, 1869 tot 1957.* Die Kerkraad: Ficksburg.

Karikatuur van 'n opvoering van Händel se *Flavio*, wat drie van die bekendste *opera seria* sangers van die dag bevat: Senesino aan die linkerkant, diva Francesca Cuzzoni in die middel, en die castrato Gaetano Berenstadt aan die regterkant. ***Opera seria*** (Italiaanse uitspraak: ˈɔːpera ˈsɛːrja; meervoud: *opere serie*; gewoonlik genoem *dramma per musica* of *melodramma serio*) is 'n Italiaanse musikale term wat verwys na die edele en "ernstige" styl van Italiaanse opera wat Europa vanaf die 1710's tot ongeveer 1770 oorheers het. Die term self is destyds selde gebruik, en het eers in algemene gebruik geraak toe *opera seria* oudmodies begin word het en beskou is as ietwat van 'n historiese genre. Die gewilde mededinger tot *opera seria* was *opera buffa,* die 'komiese' opera wat uit commedia dell'arte ontstaan het. Italiaanse *opera seria* is nie slegs in Italië opgevoer nie, maar byna in die hele Europa. Onder die belangrikste sentra in Europa was die Koninklike hofoperas wat in Warskou (sedert 1628), München (Beierse Staatsopera, gestig in 1653), Londen (gestig in 1662), Wene (Theater am Kärntnertor) (gevestig in 1709; eerste opera opvoering: *Il pomo d'oro*, 1668), Dresden (Opernhaus am Zwinger) (sedert 1719) en as ander Duitse state van die Heilige Romeinse Ryk, die Bolshoi-teater, Sint Petersburg (Italiaanse opera bereik Rusland in 1731, eerste opera venues volg hierop [ongeveer 1742]), Madrid en Lissabon (*Teatro Nacional de São Carlos*) gebaseer was. *Opera seria* was minder gewild in Frankryk, waar die nasionale genre van Franse opera (of *tragédie en musique*) verkies is. Bekroonde komponiste van *opera seria* sluit Alessandro Scarlatti, Georg Friedrich Händel, Nicola Porpora, Leonardo Vinci, Johann Adolph Hasse, en in die tweede helfte van die 18de eeu, Christoph Willibald Gluck, Niccolò Jommelli, Josef Mysliveček, Tommaso Traetta, en Wolfgang Amadeus Mozart in. Verreweg die suksesvolste librettis van die era was Metastasio, ander was Apostolo Zeno, Ranieri de 'Calzabigi en Lorenzo Da Ponte. Struktuur --------- *Opera seria* het voortgebou op die konvensies van die Hoë Barok-era deur die ontwikkeling en ontginning van die *da capo* aria, met die vorm A-B-A. In die eerste deel is 'n tema aangebied, in die tweede deel 'n aanvullende tema, en in die derde deel 'n herhaling van die eerste tema, met ornamentasie en uitbreiding van die musiek deur die sanger. Namate die genre ontwikkel het en arias langer geword het, sou 'n tipiese *opera seria* hoogstens dertig musikale bewegings bevat. 'n Tipiese opera sou begin met 'n instrumentele ouverture van drie bewegings (vinnig-stadig-vinnig) en daarna 'n reeks resitatiewe wat dialoog bevat, afgewissel met arias wat die emosies van die karakter uitdruk; die patroon is slegs gebreek deur 'n duet vir die leidende paartjie. Die resitatief was tipies *secco*: d.i.: slegs vergesel deur *continuo* (klavesimbel en tjello, soms ondersteun deur verdere basinstrumente). In oomblikke van veral gewelddadige passie is *secco* vervang deur *stromentato* (of *accompagnato*) resitatief, waar die sanger vergesel word deur die hele reeks snaarinstrumente. Nadat 'n aria gesing is, begelei deur snaarinstrumente en hobo (en soms met horings of fluit), het die karakter gewoonlik die verhoog verlaat, en in die proses die gehoor aangemoedig om applous te lewer. Dit is voortgesit vir drie bedrywe voordat daar met 'n optimale refrein afgesluit is om die jubelende klimaks te vier. Die toonaangewende sangers het elkeen arias wat uiteenlopende gemoedstoestande uitbeeld opgevoer (hartseer, kwaad, heroïes of meditatief). Die dramaturgie van opera seria het grotendeels ontwikkel as 'n reaksie op Franse kritiek teenoor wat dikwels as onreine en korrupte librettos beskou is. As antwoord het die *Akademie van Arcadia* in Rome gepoog om Italiaanse opera terug te stuur na wat hulle as neoklassieke beginsels beskou het; wat die klassieke eenhede van drama, gedefinieer deur Aristoteles; eerbiedig het, en "immorele" storielyne soos die van Busenello se *L'incoronazione di Poppea* met morele verhale vervang het wat daarop gemik is om te onderrig sowel as om te vermaak. Die dikwels tragiese eindes van klassieke drama is egter verwerp vanweë 'n gevoel van dekorum: vroeë skrywers van *opera seria* librettos soos Apostolo Zeno was van mening dat deugde beloon moet word en triomfantelik vertoon moet word, terwyl die antagoniste in berou geplaas moes word. Die skouspel en ballet, wat so gebruiklik in Franse opera was, is verbied. Stemme ------ *Opera seria* se oorheersing stem ooreen met die toename in prominensie van die castrati, wat dikwels begaafde manlike sangers was wat voor puberteit kastrasie ondergaan het ten einde 'n hoë, kragtige sopraanstem of alto stem te behou, gerugsteun deur dekades van streng musikale opleiding. Hulle het in heldhaftige manlike rolle saam met 'n nuwe tipe operasanger, die prima donna, gespeel. Die opkoms van hierdie ster-sangers wat oor formidabele tegniese vaardighede beskik het, het komponiste aangespoor om toenemend ingewikkelde vokale musiek te skryf. Baie operas van die tyd is geskryf om spesifieke sangers se loopbane te bevorder. Van die bekendste is miskien Farinelli, wie se buiging in 1722 gelei is deur Nicola Porpora. Alhoewel Farinelli nie vir Handel gesing het nie, het sy belangrikste mededinger, Senesino, wel. 1720–1740 --------- Jacopo Amigoni: *Il cantante Farinelli con amici* (waaronder Metastasio), circa 1752 (Nasionale Galery van Victoria, Melbourne) Opera seria het vroeg in die 1720's 'n uitgekristalliseerde vorm begin aanneem. Terwyl Apostolo Zeno en Alessandro Scarlatti die weg daarvoor gebaan het, het die genre eers werklik ontstaan danksy Metastasio en latere komponiste. Metastasio se loopbaan het begin met die serenata *Gli Orti Esperidi* ("Die tuine van die Hesperides"). Nicola Porpora (wat heelwat later Haydn se leermeester sou wees) het die werk getoonset. Die sukses daarvan was so groot dat die beroemde *prima donna* van Rome, Marianna Bulgarelli, "La Romanina", Metastasio uitgesoek het en hom aangeneem as haar protégé. Onder haar het Metastasio libretto na libretto geskryf. Die werke is vinnig deur die grootste komponiste in Italië en Oostenryk getoonset. Daardeur is die transnasionale aard van *opera seria* daargestel, met werke soos *Didone abbandonata* , *Catone in Utica*, *Ezio* van Händel, *Alessandro nelle Indie* van Pacini, *Semiramide riconosciuta*, *Siroe* en laastens *Artaserse*. Na 1730 het Metastasio hom in Wene gevestig waar hy tot die middel van die 1740's verdere librettos vir die ryksteater geskryf het: *Adriano in Siria*, *Demetrio* (1773), *Issipile*, *Demofoonte*, *Olimpiade*, *La clemenza di Tito*, *Achille in Sciro*, *Temistocle*, *Il re pastore*; en wat hy beskou het as sy beste libretto; *Attilio Regolo*. Vir die librettos het Metastasio en sy nabootsers dramas gebruik met klassieke karakters uit die oudheid, wat toegerus is met sedelike waardes en moraliteit, en wat vasgevang is in die konflik tussen liefde, eer en plig in elegante en sierlike taal wat ewe goed uitgevoer kon word as nie-musikale drama of as opera. Aan die ander hand het Händel, wat buite die hoofstroom genre gewerk het, slegs 'n paar Metastasio libretti vir sy Londense gehore getoonset, omrede hy 'n groter verskeidenheid tekste verkies het. Op hierdie tydstip was die toonaangewende Metastasiaanse komponiste Hasse, Antonio Caldara, Vinci, Porpora en Pergolesi. Vinci se toonset van *Didone abbandonata* en *Artaserse* was geprys vir hul *stromento*-resitatief, en hy het 'n belangrike rol gespeel in die vestiging van die nuwe melodiese styl. Hasse, daarenteen, het sterker begeleiding verkies en is destyds beskou as meer avontuurlustig. Pergolesi is bekend vir sy liriek. Die grootste uitdaging vir al die komponiste was die voortbring van verskeidenheid, wat 'n breuk van die patroon van *recitativo secco* en *aria da capo* was. Die veranderlike stemmings van Metastasio se librettos het hiermee gehelp, asook innovasies wat deur die komponis gemaak is, soos *stromento* resitatiewe of ritornello. Tydens hierdie periode is die keuse van toonsoorte om sekere emosies te weerspieël gestandaardiseer: D mineur het die verkose sleutel geword vir 'n komponis se tipiese "woedende" aria, terwyl D majeur vir bravura gebruik is, G mineur vir 'n pastorale effek en E-mol vir 'n melancholiese effek. 1740–1770 --------- Anton Raaff, die Duitse tenoor wat die titelrol in Mozart se *Idomeneo* geskep het en wat hier gesien kan word in die heroïese rol, circa 1780 Na die hoogtepunt van die 1750's het die Metastasiaanse model minder gewild begin geword. Nuwe tendense, wat gepopulariseer is deur komponiste soos Niccolò Jommelli en Tommaso Traetta het deel begin word van *opera seria*. Die Italiaanse patroon van afwisselende, skerp gekontrasteerde resitatief en aria het plek gemaak vir idees uit die Franse operatradisie. Vanaf 1740 het die werke van Jommelli toenemend begeleide resitatiewe en groter dinamiese kontraste, sowel as 'n meer prominente rol vir die orkes, met beperking van die virtuose stem, vooropgestel. Traetta het die ballet weer in sy operas heringestel en die tragiese, melodramatiese eindes van klassieke dramas weer deel gemaak van sy werk. Sy operas, veral na 1760, het ook 'n groter rol aan die refrein laat toekom. Die hoogtepunt van hierdie hervormings het gekom in die operas van Christoph Willibald Gluck. Beginnende met *Orfeo ed Euridice*, het Gluck drasties die moontlikhede vir vokale virtuositeit wat aan sangers verleen is besnoei, die *secco* resitatief is afgeskaf (waardeur die afbakening tussen aria en resitatief heelwat verminder is). Hy het groot sorg gedra sodat drama, dans, musiek en teaterpraktyk in die sintese van Italiaanse en Franse tradisies verenig is. Hy het sy hervorming voortgesit met *Alceste* en *Paride ed Elena*. Gluck het baie aandag geskenk aan orkestrasie en die rol van die refrein aansienlik vergroot: hy het ook baie teruggesny op arias. Die ingewikkelde sub-verhale wat vroeër die barokopera gekniehalter het, is uit die weg geruim. In 1768, die jaar na Gluck se *Alceste*, het Jommelli en sy librettis Verazi *Fetonte* geproduseer. Vir die grootste deel het hierdie neigings egter eers in die 1790's hoofstroom geword, terwyl die Metastasiaanse model bly oorheers het. 1770–1800 --------- Die hervormings van Gluck het die meeste komponiste van *opera seria* van die vorige dekades irrelevant geraak. Die loopbane van Hasse, Jommelli, Galuppi en Traetta was effektiewelik afgehandel. 'n Nuwe golf komponiste soos Wolfgang Amadeus Mozart, Joseph Haydn, Antonio Salieri ('n dissipel van Gluck), Antonio Sacchini, Giuseppe Sarti, en Domenico Cimarosa het hul opgang gemaak. Die gewildheid van die *aria da capo* het begin afneem, vervang deur die rondò. Orkeste het groter geword, arias is verleng, ensembles het meer prominent geword, en obbligato resitatiewe het meer algemeen en uitgebreid geword. Terwyl die libretti van Metastasio in die 1780's steeds die repertorium oorheers het, het 'n nuwe groep Venesiaanse librettiste *opera seria* in 'n nuwe rigting gestuur. Die werk van Gaetano Sertor en die groep rondom hom het uiteindelik die absolute oorheersing van die sangers verbreek en 'n nuwe stukrag aan *opera seria* verleen, met as gevolg die skouspelagtige en dramatiese 19de-eeuse Romantiese opera. Tragiese eindes en verhoogsterftes het die norm eerder as die uitsondering geword. Teen die laaste dekade van die eeu was *opera seria*, soos dit tradisioneel gedefinieer is, in wese dood. Die politieke omwentelinge wat die Franse Revolusie geïnspireer het, het dit eens en vir altyd weggevee. Maatskaplike konteks -------------------- Met enkele uitsonderings was *opera seria* die opera van die koninklike howe, van die monargie en die adel. Die scenario is egter nie universeel nie: Händel het in Londen nie vir die hof gekomponeer nie, maar vir 'n veel meer maatskaplik diverse gehoor, en in die Venesiaanse republiek het komponiste hul operas aangepas om by die openbare smaak aan te pas en nie by die van die hof nie. Maar vir die grootste deel was *opera seria* sinoniem met hofopera. Dit het 'n aantal voorwaardes meegebring: die hof, en veral die monarg, het geëis dat hul eie adel op die verhoog gereflekteer moes word. *Opera seria* storielyne is sterk gevorm deur hierdie maatstaf: *Il re pastore* vertoon die glorie van Alexander die Grote, terwyl *La clemenza di Tito* dieselfde doen ten opsigte van die Romeinse keiser Titus. Die individu in die gehoor sou sy eweknieë uit die antieke wêreld dophou en hul welwillende outokrasie beskou as tot sy eie voordeel en krediet. Baie aspekte van die verhoogstukke het daartoe bygedra: beide die ouditorium en die verhoog is tydens optredes aangesteek, terwyl die stel bykans presies die argitektuur van die paleis wat die opera aangebied het weerspieël het. Soms was die bande tussen opera en gehoor selfs nouer: Gluck se serenata, *Il Parnasso Confuso,* is die eerste keer in Wene opgevoer met 'n rolverdeling bestaande uit lede van die koninklike familie. Met die Franse rewolusie het daar egter ernstige politieke omwentelings in Italië ontstaan, en namate nuwe, meer egalitêre republieke tot stand gekom het en ou outokrasieë weggeval het, het die Arcadiaanse ideale van *opera seria* al hoe meer irrelevant begin gelyk. Heersers was nie meer vry van gewelddadige sterftes nie, en onder nuwe maatskaplike ideale het die hiërargie van sangers verbrokkel. So 'n beduidende sosiopolitieke verandering het beteken dat *operaseria*, wat so nou verwant aan die regerende klas was, se tyd verby was.

   *Hierdie artikel behoort versmelt te word met Université de Montréal.* The Université de Montréal(UdeM; Franse uitspraak: ​[ynivɛʁsite də mɔ̃ʁeal]) is 'n Franssprekende navorsingsuniversiteit wat geleë is in Montreal, Quebec, Kanada. Die universiteit se hoofkampus is geleë op die noordelike hang van *Mount Royal* in die *Outremont* en *Côte-des-Neiges* buurte (administratiewe gemeentes/eenhede). Die institusie bestaan uit dertien fakulteite, meer as sestig departemente en twee geaffilieerde skole: naamlik die *Polytechnique Montréal* (Skool van Ingenieurswese, voorheen die *École Polytechnique de Montréal*) en *HEC Montréal* (Besigheidsskool). Dit bied meer as 650 voorgraadse en nagraadse programme aan, insluitende 71 doktorale programme. Die universiteit was in 1878 gestig as 'n satellietkampus van die *Université Laval*. Dit het egter 'n onafhanklike instelling geword toe dit uitgereik is met 'n Pouslike traktaat in 1919, en 'n provinsiale traktaat in 1920. Die *Université de Montréal* het in 1942 geskuif van Montreal se Latynse buurt na sy huidige of teenswoordige ligging te *Mount Royal*. Dit was in 1967 tot 'n sekulêre instansie verander by wyse van nog 'n provinsiale traktaat. Die skool is mede-opvoedkundig (beide geslagte), en het meer as 34,335 voorgraadse studente, en oor die 11,925 nagraadse studente (uitgesluit geaffilieerde skole). Alumni en voormalige studente is regoor [Kanada woonagtig, asook regoor die wêreld, met noemenswaardige alumni wat dien as regeringsamptenare, akademici, en sakeleiers. Die universiteit is al erken deur 'n aantal publikasies wat universitêre of tersiêre prestasie betref, insluitende die *Academic Ranking of World Universities*, die *Times Higher Education World University Rankings*, *QS World University Rankings*, en die *U.S. News & World Report Best Global University Ranking*. Notas ----- | | | | --- | --- | | Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. | | Bronne ------ 1. ↑ "2007 Annual Report. Université de Montréal. Toegang verkry op 20 Oktober 2008. 2. ↑ General overview of Université de Montréal

Diagramatiese voorstelling van 'n seestaraat wat *see* of *oseaan 1* met *see* of *oseaan 2* verbind tussen landmassas 1 en 2 'n **Seestraat** is 'n nou kanaal water wat twee groter waterliggame met mekaar verbind en dus tussen twee landmassas lê. Die terme *seestraat*, *kanaal*, *deurgang* en *see-arm* kan sinonieme van mekaar en omruilbaar wees. Kanaal en see-arm kan egter ook ander betekenisse hê. Baie seestrate is ekonomies belangrik. Seestrate kan op belangrike skeepsroetes lê en oorloës is al geveg ter wille van die beheer van hierdie seestrate. Talle kunsmatige kanale is opgerig om twee waterliggame oor land te verbind. Bekende seestrate in die wêreld sluit in die Straat van Dover, tussen Engeland en Frankryk, wat die Noordsee met die Engelse Kanaal verbind; die Straat van Gibraltar, die enigste natuurlike deurgang tussen die Atlantiese Oseaan en die Middellandse See; die Bosporus en die Dardanelle, wat die Middellandse- en Swartsee verbind; die Beringstraat tussen Alaska en Siberië wat die Stille- en Arktiese Oseane verbind; en die Straat van Malakka, wat tussen die Maleise Skiereiland en Sumatra lê en die Indiese Oseaan met die Suid-Chinese See verbind. Alhoewel riviere en kanale baie keer 'n brug tussen twee groot mere of 'n meer en 'n see vorm en dit lyk of hulle die formele definisie van seestrate bevredig, word gewoonlik nie na hulle as seetstrate of strate verwys nie. Seestrate is gewoonlik baie groter, wyer strukture waar water nie in 'n enkele rigting vloei nie, en verbind gewoonlik twee see's. Seestrate is die dualis van landengtes. Dit wil sê, terwyl seestrate tussen twee landmassas lê en twee groter waterliggame verbind, lê landengtes tussen twee waterliggame en verbind twee groter landmassas.

Toring van die voormalige Lughawe Entebbe **Operasie Entebbe** is 'n militêre maneuver wat deur die Israeli-weermag in 1976 uitgevoer is om 103 gekaapte vliegtuigpassasiers in Uganda van hul kapers te bevry. Die operasie het gedurende die nag van 3 Julie en die vroeë oggendure van 4 Julie 1976 plaasgevind. Oorspronklik is dit "Operasie Donderslag" deur die Israeli-beplanners gedoop, maar later amptelik herbenoem as "Operasie Jonatan", ter ere van die Israeli-bevelvoerder. Dié grondbevelvoerder, kolonel Jonatan "Jonie" Netanyahu is ook die enigste Israeliese soldaat wat in die aanval gesterf het. Drie gyselaars sterf en vyf Israeli-kommandolede is gewond. 'n Vierde gyselaar is deur Ugandese weermagoffisiere by 'n nabygeleë hospitaal vermoor. Aanloop tot Operasie Entebbe ---------------------------- Op 27 Junie 1976, sewe dae voor die maneuver, het Air France-vlug 139 in Athene, Griekeland opgestyg op pad na Parys, Frankryk. Teen ongeveer 12:30, minder as tien minute na vertrek, is die vlug gekaap en gedwing om na Benghazi, Libië te vlieg. Na sewe ure op die aanloopbaan in Benghazi, waartydens die vliegtuig met brandstof hervul is en een Britse vroulike gyselaar vrygelaat is nadat sy voorgegee het dat sy swanger was en besig was om 'n miskraam te kry, vertrek die Airbus weer. Om 03:15 die volgende oggend land die vliegtuig op die Entebbe Internasionale Lughawe in Uganda. Die kapers was agt lede van die Populêre Front vir die Bevryding van Palestina (PFLP) en twee lede van die Duitse Rewolusionêre Selle (*Revolutionäre Zellen*, *[RZ]*). Die kapers is klaarblyklik deur die Ugandese regering van die pro-Palestynse President Idi Amin gesteun. Die kapers word gelei deur Wilfried Böse (en nie soos somtyds verkeerdelik gerapporteer word deur Ilich Ramírez Sánchez ook bekend as "Carlos die Jakkals" nie). Hulle eis die vrylating van 40 Palestyne wat in Israel aangehou word en 13 ander gevangenes in Kenia, Frankryk, Switserland en Duitsland. Die passasiers word aangehou in die ou-terminaal oorgangsaal. Die terroriste het later die meeste passasiers vrygelaat en met opset slegs Israeli's en Jode aangehou. Terwyl die kapers met dié proses besig was, het 'n oorlewende van die *Holocaust* die kampregistrasienommer wat op sy arm getatoeëerd was aan Böse gewys, waarop Böse protesteer het "Ek's g'n Nazi nie!...Ek is 'n idealis." Volgens die kapers sou die gyselaars vermoor word indien die Palestynse gevangenes nie vrygelaat word nie. Nadat die kapers bekend gemaak het dat die vlugpersoneel en die nie-Joodse passasiers vrygelaat sou word en na Parys teruggestuur sou word, het Kaptein Michel Bacos dit aan die kapers gestel dat alle passasiers van Vlug 139 sy verantwoordelikheid is en dat hy geen passasiers sou agterlaat nie. Die vlugpersoneel het sy voorbeeld gevolg en geweier om die oorblywende passasiers agter te laat. (Na sy terugkeer in Parys was Bacos hieroor dissiplinêr aangespreek deur Air France en vir 'n tydperk geskors). 'n Franse non het ook geweier om te gaan, en aangedring daarop dat een van die gyselaars in haar plek vrygelaat moet word, maar sy is deur Ugandese soldate gedwing om op die Air France-vliegtuig te klim wat gestuur is om die vrygelate passasiers te gaan haal. Uiteindelik het 'n totaal van 83 Israeli's en Franse Jode as gyselaars agtergebly, sowel as twintig ander persone, waarvan die meeste die bemanning van die Air France-vliegtuig was. Nasionaliteite van die gyselaars -------------------------------- | Nasionaliteit | Passasiers | Bemanning | Totaal | | --- | --- | --- | --- | | Vlag van België België | 4 | 0 | 4 | | Vlag van Denemarke Denemarke | 2 | 0 | 2 | | Vlag van Frankryk Frankryk | 42 | 12 | 54 | | Vlag van Griekeland Griekeland | 25 | 0 | 25 | | Vlag van Duitsland Duitsland | 1 | 0 | 1 | | Vlag van Israel Israel | 84 | 0 | 84 | | Vlag van Italië Italië | 9 | 0 | 9 | | Vlag van Japan Japan | 1 | 0 | 1 | | Vlag van Suid-Korea Suid-Korea | 1 | 0 | 1 | | Vlag van Spanje Spanje | 5 | 0 | 5 | |  Verenigde Koninkryk | 30 | 0 | 30 | | Vlag van Verenigde State van Amerika VSA | 32 | 0 | 32 | | **Totaal** | **248** | **12** | **260** | Israeli-aanval -------------- Die regering van Israel het besluit om 'n militêre operasie te loods met die doel om die oorblywende passasiers te bevry. Aanvanklik het die kapers 'n sperdatum van 1 Julie gestel, maar die Israeli-regering het aangebied om met die kapers te onderhandel om die sperdatum na 4 Julie verskuif te kry. Hierdie uitstelling van die sperdatum was krities belangrik om genoeg tyd te verkry vir die Israeli's om Entebbe te bereik. Op 3 Julie, het die Israeli-kabinet die reddingsending goedgekeur en na dae van intelligensie-insameling en deeglike beplanning het vier C-130 Hercules-vragvliegtuie van die Israeliese Lugmag vanaf Israel gevlieg en sonder enige lugbeheerhulp in die nag op Entebbe-lughawe geland. Die vliegtuie is gevolg deur 'n straler met mediese toerusting wat na Jomo Kenyatta Internasionale Lughawe in Nairobi, Kenia gevlieg het. Oor 'n honderd Israeli-weermagtroepe, insluitende lede van die elite Sayeret Matkal-span het aan die aanval deelgeneem. Die Keniaanse regering het ook die operasie gesteun. Operasie Entebbe was onder die bevel van majoor-generaal Yekutiel "Kuti" Adam, met sy tweede-in-bevel Matan Vilnai. Die vlugpad was oor Sharm al-Sheikh, en af met die internasionale vlugpad oor die Rooisee. Hulle is suid van Djiboeti, noordoos van Nairobi, Kenia (waarskynlik oor Somalië en die Ogadenstreek van Ethiopië), wes deur die Skeurvallei en oor die Victoriameer. Generaal Yekutiel Adam was aan boord van die tweede Boeing wat tydens die aanslag bly sirkel het bokant Entebbe-lughawe. Die Israeliese magte het 'n uur voor middernag geland. 'n Swart Mercedes-Benz met 'n begeleiding van jeeps is saamgeneem, met die doel om voor te gee dat dit die normale kavelkade van Idi Amin is, wat van die vliegtuig na die hoofsaal van die terminaalgebou ry. Die Mercedes was die eiendom van 'n Israeli-burgerlike en was klaarblyklik geverf vir die operasie met die veronderstelling dat dit aan die eienaar teruggeggee sal word in die oorspronklike kleur. Die Israeli's het uit hul voertuie gespring, die terminaalgebou binnegebars en in Engels en Hebreeus geskree: "Val plat! Val plat!". 'n Negentienjarige Franse Jood by name Jean-Jacques Maimoni—hy het met die aanvang van die skaking homself aan die kapers identifiseer as 'n Israeli-Jood, eerder as 'n Franse Jood—het ongelukkig opgestaan. Die Israeli-kommando's het hom verwar met 'n kaper en hy is deur hulle geskiet. 'n Ander gyselaar, Pasco Cohen, 52, die bestuurder van 'n Israeli mediese versekeringsfonds is ook noodlottig verwond deur óf die kapers, óf per ongeluk deur die Israeli's. 'n Derde gyselaar, die 56-jaar oue Ida Borochovitch, 'n Russiese Jood wat na Israel toe immigreer het, het ook in die spervuur gesterf. Op 'n sekere oomblik het 'n Israeli-kommando in Hebreeus uitgeroep: "Waar is die res van hulle?", oënskynlik verwysende na die kapers. Die gyselaars het 'n deur in die lughawe se hoofsaal uitgewys waardeur die soldate toe verskeie handgranate gegooi het. Nadat hulle die kamer binnegegaan het, is die laaste drie gyselaars ook dood gemaak. Die aanval het ongeveer drie minute geduur en ses kapers is dood gemaak. Van die 103 gyselaars het altesaam drie gesterf. Daar word gespekuleer dat die Israeli's van die kapers gevang het, maar dit kon nooit bevestig word nie. Die Ugandese magte het ook op die Israeli's geskiet en het die grondbevelvoerder, kolonel Jonathan Netanyahu, noodlottig verwond. Hy was die enigste Israeli-ongeval in die aanval. (Hy was die ouer broer van Benjamin Netanyahu, Eerste Minister van Israel van 1996 tot 1999.) 'n Totaal van 45 Ugandese soldate is dood gemaak in die aanval en Ugandese vegvliegtuie op die lughawe is buite aksie gestel. Die bevryde gyselaars is teruggevlieg via Nairobi na Israel. Daar was ook nog 'n burgerlike ongeval naamlik Dora Bloch, 'n 75-jarige gyselaar. Sy was besig om te herstel van 'n verstikking in die Mulago-hospitaal in Kampala toe die Israeli's aangeval het. In April 1987, het Henry Kyemba, Ugandese Minister van Gesondheid in dié tyd, die Ugandese Menseregtekommissie vertel dat Dora Bloch uit haar hospitaalbed gesleep is en deur twee leëroffisiere vermoor is in opdrag van Idi Amin. Bloch se oorskot is in 1979 ontdek ná die Tanzanies-Ugandese oorlog wat tot die einde van Amin se bewind in Uganda gewoed het. Analise ------- Een van die redes waarom die aanval so goed beplan kon word, is omdat die gebou waarin die gyselaars aangehou was, deur Israeliese konstruksiefirmas gebou is. Dit was 'n algemene gebeurlikheid vir Israeliese konstruksiefirmas om betrokke te wees by bouprojekte in Afrika gedurende die 1960's en die 1970's. Die firma wat die lughawe gebou het, het steeds die bloudrukke gehad en dit aan die regering verskaf. Nog 'n voordeel was dat van die vroeër vrygelate gyselaars die binnekant van die gebou, die aantal kapers, die betrokkenheid van die Ugandese en ander belangrike detail kon verskaf. Gedurende die beplanning van die militêre operasie het die Israeliese weermag 'n gedeeltelike replika van die lughawe gebou. Hierdie replika is onder meer gebou deur die burgerlikes wat die oorspronklike gebou gebou het. Gedurende die operasie is uiters hoë standaarde van sekuriteit gehandhaaf. In die week voor die aanval het Israel politieke opsies om die vrylating van die gyselaars te bewerkstellig, ondersoek. Sommige bronne dui aan dat die Israeliese Kabinet bereid was om die Palestynse aangehoudenes vry te laat indien 'n militêre oplossing onprakties sou blyk te wees. 'n Afgetrede Israeli offisier, generaal Chaim Bar-Lev, het Idi Amin vir 'n lang tyd geken en het persoonlike vriendskapsbande met hom gehad. Op versoek van die Kabinet het hy verskeie kere met Amin per telefoon gepraat, meer kon geen vordering maak nie. Die regering van Uganda het later 'n vergadering van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad versoek met die doel om die aanval as 'n skending van Uganda se soewereiniteit te veroordeel. Die Veiligheidsraad het uiteindelik besluit om geen resolusie oor die aanval te aanvaar nie. Rolprentvoorstellings van die operasie -------------------------------------- Die voorval was die onderwerp van drie films – twee VSA-produksies en een Israeliese produksie. * *Victory At Entebbe* (1976) met Anthony Hopkins, Burt Lancaster, Elizabeth Taylor en Richard Dreyfuss as kol. Netanyahu. Regisseur: Marvin J. Chomsky * *Raid On Entebbe* (1977) met Peter Finch, Horst Buchholz, Charles Bronson, Yaphet Kotto. Regisseur: Irvin Kershner * *Mivtsa Yonatan* (Operasie Jonatan, 1977) Israeli Yehoram Gaon speel kol. Netanyahu. Oostenryker Sybil Danning en Duitser Klaus Kinski speel die kapers. Regisseur: Menahem Golan Bronne ------ * Hastings, Max. *Yoni, Hero of Entebbe*. Bantam Doubleday Dell Publ. 1979. ISBN 0-385-27127-1 * Netanyahu, Iddo. *Yoni's Last Battle: The Rescue at Entebbe*. 1976, Gefen Books. ISBN 9652292834 * Netanyahu, Iddo. *Entebbe: A Defining Moment in the War on Terrorism: The Jonathan Netanyahu Story*. New Leaf Press, 2003. ISBN 0-89221-553-4 * Netanyahu, Jonathan / Netanyahu, Benjamin / Netanyahu, Iddo. *Self-Portrait of a Hero: From the Letters of Jonathan Netanyahu*. 1963–1976, Warner Books, 1998. ISBN 0-446-67461-3 * Netanyahu, Jonathan. *The Letters of Jonathan Netanyahu*. Gefen Books, 2001. ISBN 9652292672 * Stevenson, William. *Ninety Minutes at Entebbe*. Bantam Books, 1976. ISBN 0-553-10482-9

Seeus **Seeus** of **Zeeus** (*Zeêuws* in Seeus, *Zeeuws* in Nederlands) is ’n streekstaal wat aan die Nederlandse Zeeland-provinsie en op die Zuid-Hollandse eiland, Goeree-Overflakkee, gepraat word. Alhoewel die taal soms bloot as 'n Nederlandse dialek beskou word, verskil Seeus opmerklik ten opsigte van uitspraak, grammatika en woordeskat van Standaard-Nederlands, wat dit onder die deursnit Nederlandstaliges moeilik verstaanbaar maak. Seeus word deur sommige waarnemers as 'n deel van Wes-Vlaams gereken. Oorsprong --------- Seeus is ’n oorgangstaal tussen Hollands en Wes-Vlaams. Gedurende die Middeleeue en die vroeë moderne era is Zeeland deur die Graaf van Holland sowel as die Graaf van Vlaandere beset. Gevolglik is die gebied vanuit beide grondgebiede beïnvloed. Die streekstaal toon duidelik ’n geleidelike toename van Hollandse elemente soos daar na die noordelike rigting beweeg word. Tog bly Seeus geredelik samehangend met die grense, wat maklik vasgestel kan word, omrede die breë omarmende see sterk isoglosse vorm. Kenmerke -------- Die vernaamste taalverskille tussen Seeus en standaard-Nederlands is soos volg: * Seeus het drie, eerder as twee, grammatiese woordgeslagte (genusse), omrede die sjwas waarmee vroulike naamwoorde eindig, behou word; * Seeus gebruik steeds die monoftonge [i] en [y] vir *ij* en *ui*, eerder as om dit na [ɛi] en [œy] (as diftonge) om te skakel; * Die meeste [aː]’s is na umlaut-[ɛː]’s verander; * Seeus gee die Oudgermaanse [ai] en [au] as vallende diftonge ([eə] en [ɔə]) weer, terwyl Nederlands dit met die etimologiese e's en o's saamgesmelt het; * Seeus laat ook die *h* weg. Die onderstaande tabel illustreer bogenoemde verskille (let wel: die Nederlandse ortografie word gebruik): | Seeus | Hollands | | --- | --- | | **d'n** boer | de boer | | de boerinn**e** | de boerin | | **uu**s | huis | | k**ie**ke(n) | kijken | | tw**eê** | twee | | **oô**d | hoofd | Dialekte -------- Die Zeelandprovinsie beslaan oor eilandjies wat tot in die 20ste eeu moeilik bereikbaar was. Gevolglik bestaan daar naastenby een dialek per eiland. Die onderskeie dialekte verskil duidelik maar tog ook gering van mekaar. Die Goerre-Overflakke-dialek, byvoorbeeld, sal nie die *h* weglaat nie, terwyl die Walcheren- en Zuid-Bevelanddialekte oor umlautwoorde beskik wat aan die noorde ontbreek (soos byvoorbeeld *beuter* [bøtər] teenoor *boter* [botər]). Selfs binne die eiland-dialekte bestaan daar ook streekstaalverskille: moedertaalsprekers kan dikwels aflei van watter dorp (altans op hul eie eiland) ’n persoon vandaan kom, deur op die spesifieke streekstaal wat hy of sy praat te let. Die dialekte in die Zeeland-Vlaandere-gebied sal soms heeltemal buite die Seeuse taal val, maar as Wes-Vlaams en Oos-Vlaams geïdentifiseer moet word. Die Wes-Vlaamse dialekte in hierdie gebied word egter heel dikwels as *Seeus* geklassifiseer. Verspreiding en maatskaplike aspekte ------------------------------------ Seeus word stereotipies ten sterkste met landelike gebiede vereenselwig, omrede dit hoofsaaklik op die platteland gebesig word. Die dorpstale van Middelburg en Vlissingen stem baie meer met Hollands ooreen as die ander landelike variante, wat die dorpstale dus op die randjie van uitsterwing laat verkeer. Opnames gedurende die 1990’s het getoon dat ten minste 60% van die Zeeland-bevolking nog Seeus as hul omgangstaal praat. Daar is na raming 250 000 mense wat dit as moedertaal praat (Wes-Zeeuse Vlaams is by hierdie opname ingesluit) en selfs al is daar ’n afname in gebruik, soos dit by enige ander streekstaal geld, loop dit nie die regstreekse gevaar om uit te sterf nie, omrede party dorpgemeenskappe baie afgesonderd leef en meer as 90% van die jongmense Seeus praat. Aan die anderkant is heelwat dorpies aan toenemende immigrasie onderhewig, slegs die ouer bevolking praat die plaaslike dialek, terwyl die kinders nie meer die taal geleer word nie. Sedert 2001 het drukgroepe hul tot die Europese Manifes gewend om Seeus as ’n minderheidstaal te erken. Tot dusver is hierdie status nie toegestaan nie. Invloed op Afrikaans -------------------- Alhoewel Afrikaans merendeels van Hollands afkomstig is, is dit ook deur Seeus beïnvloed. Dit kan onder andere gesien word in die gebruik van *ons* as subjeksvorm vir die eerste persoon meervoud, terwyl dit in Hollands *wij* is (*Ons gaen murge nae Goes* - *Ons gaan môre na Goes*).

Brood uit die hemel; 'n Amerikaanse B-17 los voedsel bo die verwoeste lughawe Schiphol **Operasie Manna en Cowhound** was 'n operasie van die Geallieerdes aan die einde van April 1945 om die honger bevolking van die provinsies Utrecht, Noord- en Suid-Holland wat steeds onder Duitse besetting was te hulp te kom. Die westelike provinsies van Nederland kon maklik van die res van die land geskei word deur 'n strook land met water te laat oorstroom. Hierdie verdediging is in 1672 met sukses gebruik om die inval van Lodewyk XIV te stuit, maar in die Tweede Wêreldoorlog het dit tot 'n groot humanitêre ramp gelei. Hitler het beveel om die 'Vesting Holland' tot die laaste te behou en die Geallieerdes het besluit om eers Duitsland self te onderwerp. Die Vesting Holland het daarom tot die oorgawe van 5 Mei 1945 afgeslote van die buitewêreld in hande van die Nazi's gebly. Dit het tot groot honger en gebrek aan talle materiale gelei, soos byvoorbeeld seep, leer, rubber, medisyne en brandstowwe. Talle mense het van honger, koue of siektes omgekom. Die aantal is nie presies bekend nie, maar dit word beraam op 22 000. In April het die Geallieerdes en ook die Neutrales soos Swede besef dat tyd om die mense te red min geraak het. Hulle het toestemming gevra om die bomwerpers brood en ander voedsel te laat los bo Nederland. Op 29 April het die eerste vlugte begin, 'n week voor die kapitulasie.

MA-3 begin te lig tydens lansering **Mercury-Atlas 3** (MA-3) was 'n onbemande ruimtevlug wat deel was van die Mercury-program. Dit is op 25 April 1961 om 16:165 UTC vanaf Kaap Canaveral, Florida gelanseer. Die Mercurykapsule het 'n *meganiese ruimteman* bevat. Mercurykapsule #8 en Atlasvuurpyl # 8 100-D is gebruik vir die sending. Die Atlasvuurpyl wat vir die vlug gebruik is (missiel 100D), het 'n paar verbeteringe gehad voor dit gebruik is, die bedekking van die vuurpyl is dikker gemaak om die massa van die Mercurykapsule te hanteer. Dit is gedoen om die probleem wat met die Mercury-Atlas 1 ondervind is, te oorkom. Dit het ook 'n nuwe verbeterde, telemetrie-eenheid (die vakuumbuise is met transistors vervang) aan boord gehad. Die voordele van die nuwe stelsel is dat dit minder krag gebruik het, kleiner en ligter was en die seinsterke was baie meer konstant, veral met lansering. Dié telemetriestelsel is oorspronklik vir die Atlas-Centaurvuurpyl ontwerp, en is gou aangepas vir die Mercury-program. Vlug MA-3 het egter bewys dat die Atlasvuurpyl nog nie gereed is vir gebruik om mense te vervoer nie. Die lansering het glad verloop tot T+20 sekondes toe die rol-en-rigtingprosedure nie gevolg is nie en die vuurpyl net reguit opwaarts gevlieg het. Die Mercury-vlugdirekteur, Gene Kranz, beskryf die oomblik as volg: *Seconds after the launch, a note of anxiety crept into the Welsh accent of Tec Roberts, the flight dynamics officer (FIDO) responsible for launch and orbital trajectory control, as he reported, "Flight, negative roll-and-pitch program."* Skielik het almal in die beheerkamer besef wat aangaan. Die rol-en-rigtingprogram verander die baan van die ruimtetuig na 'n meer horisontale baan wat die vuurpyl oor die Atlantiese Oseaan sou stuur. MA-3 was egter besig om steeds reguit op te vlieg en dit was 'n bedreiging vir die inwoners van Kaap Canaveral en omliggende plekke. Die grootste risiko was dat die ruimtetuig terug land toe sou val of ontplof. Hoe hoër dit gaan voordat dit ontplof hoe groter is die gebied waar al die wrakstukke sou val. Die veiligheidsbeampte wat die lansering dopgehou het, het die ruimtetuig se verontagsaming van die rol-en-rigtingprogram bevestig, en dit nog 'n kans gegee om te herstel en sy vlug oor die Atlantiese Oseaan te begin. Drie-en-veertig sekondes na lansering het die veiligheidsbeampte die *vernietig* instruksie gestuur omrede die ruimtetuig buite die aanvaarbare veilige beperkings was. Daar is gerapporteer dat die radar meer as een voorwerp wys, wat bevestig het dat die vuurpyl ontplof het. Lot --- Dus het die Mercury-Atlas 3 sending geëindig in 'n reën van wrakstukke wat teruggeval het na die Aarde. Die lanseerontsnapstelsel is geaktiveer die oomblik toe die *vernietig* instruksie gestuur is, en het die Mercurykapsule na veiligheid geskiet. Dit het 'n apogee van 7,2 km bereik en 1,8 km ver gevlieg. Die vlug van die Mercurykapsule was 7 minute en 19 sekondes lank; die meeste van die tyd het die kapsule aan sy valskerm gehang terwyl dit teruggedaal het Aarde toe. Die tuig is 20 minute na lansering geberg en hergebruik vir die Mercury-Atlas 4 vlug. Die een positiewe gevolg van die sending was dat dit bewys het dat die lanseerontsnapstelsel werk, en betroubaar is. Dit was ook die eerste Mercury-Atlasvlug met 'n aktiewe lanseerontsnapstelsel. Ondersoek --------- 'n Ondersoek van die telemetriedata het gou gewys dat die oorsaak van die afwyking iewers in die navigasiestelsel was, maar die presiese oorsprong kon nooit bepaal word nie. Dit blyk dat die vuurpyl se rekenaar òf afgeskakel het net na lansering òf 'n kragonderbreking ondervind het, homself weer aangeskakel het en toe nie die rol-en-rigtingprosedure uitgevoer het nie. Twee maande na die ongeluk is die Atlas se rekenaar in diep modder op 'n strand ontdek, nie ver van die lanseerplatform af nie, en deeglik ondersoek. Die presiese oorsaak kon nog nie vasgestel word nie maar verskeie moontlike oorsake is ondersoek. Dit sluit moontlike kontaminasie van pennetjies van die rekenaar in, of 'n oorgangspanning wat kon veroorsaak het dat die rekenaar homself afskakel. Daar was ook bevind dat die rekenaar verskeie ontwerpfoute gehad het wat reggestel moes word.

Die Mercury-Redstone BD lansering. **Mercury-Redstone BD** was 'n onbemande vuurpyl ontwikkelingsvlug wat deel was van die Amerikaanse Mercury-program. Die vuurpyl is op 24 Maart 1961 gelanseer vanaf lanseringsplatform 5 by Kaap Canaveral, Florida. Bo-op die Redstone-vuurpyl was 'n leë weergawe van die Mercury-ruimtetuig, net 'n dop. Na die probleme wat met die Mercury-Redstone 2 vlug ondervind was, wat die sjimpansee Ham aan boord gehad het, was dit duidelik dat die Mercury-Redstone-vuurpyl nog ontwikkelings werk nodig gehad alvorens dit 'n geskik was vir menslike gebruik. Wernher von Braun het die Mercury-Redstone BD vlug tussen Mercury-Redstone 2 en Mercury-Redstone 3 geskeduleer. Daar was protes teen sy besluit, ook vanaf ruimteman Alan Shepard. Hulle argument was dat die probleme met MR-2 gou geïdentifiseer en oplossings maklik gevind was. Von Braun het egter voet by stuk gehou dat die Redstone-vuurpyl nie geskik was vir gebruik deur mense nie en dat hy eers tevrede sal wees wanneer 'n perfekte toetsvlug voltooi is. Die oorsaak van vorige Redstone-vuurpyl se te veel versnellings was veroorsaak deur 'n servoklep wat nie die vloei van waterstofperoksied na die stoomgenerator korrek gereguleer het nie. Dit het veroorsaak dat die brandstofpompe te veel krag gekry het. Die stootkrag reguleerder en snelheid integreerder was gemodifiseer op die MR-BD en later Mercury-Redstone vuurpyle om hulle te verhoed om die snelheid beperking te oorskry. Daar was ook ander modifikasies gemaak om die enjin te verhoed om af te skakel wanneer die brandstoftoevoer swak is en dit eerder met 'n instruksie gedoen word; dit het gelei tot 'n onbeplande sendingstaaksituasie en het ook die lanseerontsnapstelsel geaktiveer met die Mercury-Redstone 2 sending. **Die vertaling van die res van hierdie artikel is steeds onvoltooid.** Voel vry om self die res aan te pak, en verwyder dan hierdie kennisgewing wanneer die werk voltooi is.

Victor Franke Kol. **Victor Franke** (21 Julie 1866 tot 7 September 1936) was die laaste Duitse militêre bevelvoerder in Duits-Suidwes-Afrika. Hy is in 1866 in Zuckmantel in Silesië, destyds deel van Duitsland, gebore. Hy het reeds as jong seun by die leër aangesluit en is in 1896 na Suidwes-Afrika gestuur en gou die aandag op hom gevestig deur sy dapperheid en bekwaamheid. Hy het veral beroemd geword tydens die Herero-oorlog toe hy die Duitse magte van 'n gewisse nederlaag by Grootberg gered het. Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog het Franke, na die onverwagte dood van die amptelike bevelvoerder, outomaties hoof geword van die Duitse magte wat teen die oormag Suid-Afrikaanse troepe onder die bevel van genl. Louis Botha gestuur is om die kolonie onder die Britse invloedsfeer te bring. Hy het op 15 Junie 1915 by Khorab oorgegee na 'n lang en dappere veldtog. Die Franke-toring op Omaruru is na hom vernoem om sy dapperheid tydens die Herero-oorlog te gedenk. Dit is vandag nog een van die dorpie se vername besienswaardighede. Franke het in 1936 in Hamburg, Duitsland, gesterf. Bronne ------ * Rosenthal, Eric; *Encyclopaedia of Southern Africa*; Juta and Company Limited, Cape Town & Johannesburg, 1980. | | | | --- | --- | | Normdata Edit this at Wikidata | * GND: 124436595 * ISNI: 0000 0000 5019 7578 * LCCN: no2004107671 * NTA: 070451451 * VIAF: 77248129 * WorldCat Identities: lccn-no2004107671 |

’n Ou kinemetriese seismograaf. Animasie van die Indonesiese tsoenami van 2004. **Seismologie** (van die Griekse σεισμός *seismós*, "aardbewing", en -λογία *-logía*, "studie van") is ’n wetenskaplike dissipline in geofisika wat handel oor die bestudering, beskrywing en meting van seismiese golwe by aardbewings. Daarbenewens word die omgewingsgevolge van aardbewings soos tsoenami's bestudeer, asook uiteenlopende seismiese bronne soos vulkaniese, tektoniese, oseaniese, atmosferiese en kunsmatige prosesse soos ontploffings. Insig in die Aarde se binnekant ------------------------------- Die netwerk seismograwe waarmee ’n groot deel van die Aarde bedek is, is die vernaamste bron van inligting oor die inwendige struktuur van die Aarde. Die straalbane van seismiese golwe word bepaal deur die verhoudings in seismiese snelhede tussen verskillende lae in die Aarde. Snelheidsverskille word veroorsaak deur die wisselende druk en temperatuur van die materiale waaruit die Aarde opgebou is. Met ’n aardbewing word verskillende soorte seismiese golwe opgewek. Uit die verskille in looptyd van die golwe na meetstasies wat ver uit mekaar geleë is, kan veranderings in seismiese snelhede tussen verskillende lae in die Aarde afgelei word. Weerkaatste of afgebuigde golwe volg verskillende straalbane deur die aardlae en lewer daarom tegelykertyd inligting oor verskillende dieptes. Deur by ’n groot aantal meetstasies gegewens te versamel kan verskille in seismiese snelhede deur die Aarde heen aangeteken word. Dit verskaf indirekte inligting oor die aanwesige materiale in die Aarde. Deur soveel moontlik gegewens te kombineer is modelle opgestel vir seismiese snelhede, en dit bied insig in die interne struktuur van die Aarde. Voorspelling van aardbewings ---------------------------- Hoewel die ontstaan van die teorie oor plaattektoniek ’n veel beter insig gegee het in die prosesse wat tot die ontstaan van aardskokke lei, is ’n noukeurig voorspelling nog grotendeels onmoontlik. Tog het die wetenskap daarin geslaag om gebiede te eien waar aardskokke die waarskynlikste sal voorkom, en al hoe meer kennis word byvoorbeeld in argitektuur toegepas om die gevolge van ’n aardbewing ten minste te verminder. ’n Belangrike instrument in seismologie is die seismometer, of seismograaf. Hiermee kan nie net natuurlike skokke waargeneem word nie, maar ook skokke wat deur die mens veroorsaak word, soos ’n atoomontploffing. Skakels ------- * Wikimedia Commons logo Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Seismologie. * Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Nederlandse Wikipedia vertaal.

OpenOffice.org Writer **OpenOffice.org** (**OOo**) (nie "Open Office" nie, vanweë 'n handelsmerkkonflik) is 'n kantoorpakket en is 'n belangrike voorbeeld van oopbronsagteware. Die lisensie waaronder die pakket versprei word is die LGPL. (Dit is vroeër ook onder die SISSL versprei.) Daar is weergawes beskikbaar vir GNU/Linux, Windows, Solaris (Sparc) en vir Mac OS X. Doelstelling ------------ OpenOffice.org is 'n oopbronprojek met die volgende doelstelling: *Om as 'n gemeenskap, die internasionaal toonaangewende kantoorpakket te skep, wat op al die vernaamste platforms loop en toegang tot alle funksionaliteit en data gee deur oop komponentgebaseerde API's en 'n XML-gebaseerde lêerformaat.* Verder is OpenOffice.org die produk wat in hierdie konteks ontwikkel word: 'n kantoorpakket wat vir iedereen gratis is met modules vir woordverwerking, sigblad, vektorgrafieke, HTML-bewerking, voorleggings en databasisse. Wat funksieomvang en bediening betref, is dit vergelykbaar met die bekende (nie vrye) kantoorpakkette en kan as alternatief daarvoor oorweeg word. Tuis, en in baie gevalle ook in die bedryf, kan dit uitstekend bruikbaar wees. Sommige rekenaarwinkels bied OpenOffice.org aan as opsie aan by aankoop van 'n rekenaar. Programmeerders mag die bronkode as beginpunt gebruik, aanpassings aanbring, en selfs kommersialiseer. Geskiedenis ----------- In 1984 word die duitse firma Star Division in Lüneburg/Duitsland opgerig deur die 16-jarige Marco Börries (die duitse Bill Gates), waarvan die kantoorpakket StarOffice die hoofproduk word. Nadat StarOffice meer as 25 000 000 verkoop is, word Star Division vir meer as 70 miljoen dollar oorgeneem deur Sun Microsystems waarna Sun StarOffice 5.2 vir kostelose aflaai aanbied. Op 19 Julie word die OpenOffice.org projek deur Sun Microsystems aangekondig en op 13 Oktober 2000 het die webwerf OpenOffice.org aanlyn gegaan, waarvan die bronkode van StarOffice 6.0 gelaai kon word. Hierdie was op daardie stadium ongeveer 400 megagrepe groot en het bestaan uit 35 000 lêers met gesamentlik sowat 7 000 000 reëls C++-kode. Komponente van derde partye gelisensieer is uit die kode verwyder. Build 638c – die eerste funksionerende weergawe – word in Oktober 2001 uitgebring. OpenOffice.org 1.0 is op 1 Mei 2002 en OpenOffice.org 1.1 op 2 September 2003 uitgebring. Op 20 Oktober 2005 het weergawe 2.0 gevolg. Die huidige weergawes van StarOffice is gebaseer op Openoffice.org en word deur Sun uitgebrei met die dele wat uit OpenOffice.org verwyderd is (bv. speltoetser, tesourus, databankmodule Adabas D, prente en Wordperfectlêerfilters). Daarnaas kry StarOffice-gebruikers toegang tot 'n professionele hulpburo. (OOo-gebruikers moet beroep doen op die gratis forums vir ondersteuning). Die gebruik van OpenOffice.org-kodes vir die nie oopbron StarOffice is moontlik, omdat Sun naas die GNU Lesser General Public License (LGPL) ook die Sun Industry Standards Source License (SISSL) hanteer. ### Ander *OO.o* Ontwikkelings OxygenOffice Professional: 'n uitgebreide uitgawe van OpenOffice.org 2.3.1, wat ekstra lettertipes en 'n groter illustrasiepakket insluit. (OxygenOffice Build 1) Modules ------- Outo-aanvulling in die Nederlandse weergawe van OpenOffice.org Writer. Die pakket bestaan uit die volgende programme: * ***Writer*** vir teksdokumente en HTML-dokumente * ***Calc*** vir sigblaaie (ontledingstate) * ***Draw*** vir tekeninge (vektorgrafieke) * ***Impress*** vir voorleggings (vergelykbaar met PowerPoint) * ***Math*** vir formules * ***Base*** vir databasiswerk Hierdie programme kan lêers in verskillende formate open en stoor. Hulle kan ook na PDF uitvoer. Lêerformaat ----------- Die lêerformaat van OpenOffice.org is deur die Organisasie vir die Bevording van Gestruktureerde Inligingstandaarde (OASIS) as basis vir die nuwe uitwisselingsformaat, OpenDocument, gebruik, wat ook die standaardformaat vanaf weergawe 2.0 van OpenOffice.org is. Die XML-lêers is saamgepers en gebruik hierdeur baie min hardeskyfruimte. Hierdeur kan mens hierdie ook uitpak en die teksinhoud met enige teksredigeerder bekyk of ook met ander programme verander. So is dit byvoorbeeld moontlik om programme te skryf wat outomaties vorms met inhoud van 'n databasis invul. Ook het gebruikers 'n redelike sekerheid dat hulle na baie jare nog sonder probleem lêers sal kan lees, wat vir digitale argiewe 'n belangrike voordeel is, en 'n oorwegende rol gespeel het in party organisasies se oorweging van OpenOffice.org. OpenOffice.org het in Europa 'n aantal belangrike suksesse behaal; tans skakel steeds meer openbare Europese instellings oor na OpenOffice.org. So het die Franse polisie byvoorbeeld aangekondig dat hulle 80 000 lessenaarrekenaars van Microsoft Office na OpenOffice.org gaan migreer. Die Europese Unie beplan om die OASIS-dokumentformaat as amptelike norm voor te skryf, waarna alle owerhede in Europa verplig sal wees om hulle dokumente in hierdie formaat te stoor. Die OpenDocument-lêerformate is nie identies aan die vorige OpenOffice.org-lêerformate nie. Lêers wat met weergawe 2.0 in OpenDocument-formaat gestoor is, kan nie met weergawe 1.1.4 geopen word nie. Met weergawe 1.1.5 is dit egter moontlik om hierdie nuwer lêers te open, te bewerk en in die formaat van weergawe 1.x te stoor. Omgekeerd kan weergawe 2.0 alle lêerformate van vroeëre weergawes verliesvry inlees en wegskryf. Of die beplande ISO-standaard 'n nuwe verandering van die formaat sal inhou, is nog nie duidelik nie. Prestasies in Suidelike Afrika ------------------------------ Deur die feit dat enigeen OpenOffice.org kan aanpas, uitbrei en vertaal, het OpenOffice.org die eerste kantoorpakket geword wat beskikbaar is in die endemiese tale van Suid-Afrika Geargiveer 14 April 2005 op Wayback Machine. Dit is sedert Augustus 2004 in Afrikaans beskikbaar. Sien ook -------- * LibreOffice

Diploïede selle het twee keer die getal chromosome as haploïede selle. **Ploïdie** is die getal chromosome in die kern van ’n biologiese sel. ’n Gameet (eier- of spermsel) bevat gewoonlik ’n volle stel chromosome wat ’n enkele kopie van elk van die chromosome insluit. Die gametiese of **haploïede** getal (*n*) is die getal chromosome in ’n gameet. Twee gamete vorm ’n **diploïede** sigoot met dubbel dié getal chromosome (2*n*), dus twee kopieë van elk van die chromosome. Vir die mens, ’n diploïede spesie, is *x* = *n* = 23. ’n Tipiese menslike somatiese of liggaamsel bevat dus 46 chromosome: 2 volle haploïede stelle, wat 23 pare chromosome uitmaak. Omdat die chromosoomgetal gewoonlik net deur meiose verminder word, erf en handhaaf die selle van die liggaam die chromosoomgetal van die sigoot. Selle word beskryf na aanleiding van die getal chromosoomstelle (die ploïede vlak) wat hulle bevat: **monoploïed** (1 stel), **diploïed** (2 stelle), **triploïed** (3 stelle), **tetraploïed** (4 stelle) ens.

Die **Mercedes-Benz W 113** is 'n tweesitplek-roadster/coupé, wat op die Geneefse Internasionale Motorskou in 1963 bekendgestel is en tot 1971 vervaardig is. Dit het beide die 300 SL (W198) en die 190 SL (W121 BII) vervang. Van die 48 912 W113 SL's wat vervaardig is, is 19 440 in die VSA verkoop. Die W113 SL is ontwikkel onder die toesig van Fritz Nallinger, tegniese direkteur van Mercedes-Benz, hoofingenieur Rudolf Uhlenhaut en die stileringshoof Friedrich Geiger. Die hoofontwerpers was Paul Bracq en Béla Barényi, wat die gepatenteerde, effens konkawe hardekap geskep het, wat die bynaam "Pagoda" geïnspireer het. Al die modelle was toegerus met 'n Inlynsessilinderenjin met multi-poort brandstofinspuiting. Die enjinkap, die bagasiebakdeksel, deurpanele en die tonneau-omhulsel was van aluminium gemaak om gewig te bespaar. Die relatief kort en breë onderstel, gekombineer met 'n uitstekende vering, kragtige remme en straallaagbande besorg die W113 uitstekende hantering vir sy tyd. Die ontwerp van die voorkant, met sy kenmerkende, regop Bosch- "fishbowl" kopligte en eenvoudige chroomrooster, wat oorheers word deur die groot driepuntster in die neuspaneel, het hulde gebring aan die 300 SL roadster. W113 SL's is tipies gekonfigureer as 'n "Coupe/Roadster" met 'n sagtekap en 'n opsionele verwyderbare hardekap. 'n 2+2 is bekendgestel as die 250 SL "California Coupe", met 'n opvoubare bankbank agter in plaas van die sagtekap. Geskiedenis ----------- Teen 1955 het Mercedes-Benz se tegniese direkteur prof. Fritz Nallinger en sy span geen illusies gehad oor die gebrek aan prestasie van die 190 SL nie, terwyl die hoë prysetiket van die legendariese 300 SL-supermotor dit ontwykend gehou het vir almal behalwe die mees welgestelde kopers. Dus het Mercedes-Benz die 190 SL begin ontwikkel op 'n nuwe platform, modelkode W127, met 'n M127- in-ses-enjin van 2,2 liter met brandstofinspuiting wat intern aangedui is as die 220SL. Aangemoedig deur positiewe toetsuitslae het Nallinger voorgestel dat die 220SL in die Mercedes-Benz-program geplaas word, en produksie het in Julie 1957 begin. Tegniese probleme het egter die produksie-aanvang van die W127 voortdurend uitgestel, maar die geheelnuwe S-klas W 112- platform het nuwe vervaardigingstegnologie ingestel. Dus het Nallinger in 1960 uiteindelik voorgestel om 'n heeltemal nuwe 220SL- ontwerp te ontwikkel, gebaseer op die "fintail" W 111 sedanplatform, slegs sy onderstel is met 30 cm verkort en tegnologie vanaf die W112 oorgeneem. Dit het gelei tot die W113-platform, met 'n verbeterde M127- inlynsesenjin van 2,3 liter met brandstofinspuiting en die kenmerkende 'pagoda' hardkap-dak, aangedui as 230 SL. Die 230 SL het sy debuut tydens die Genève-motorskou in Maart 1963 gemaak, waar Nallinger dit soos volg voorgestel het: "Dit was ons doel om 'n baie veilige en vinnige sportmotor met hoë werkverrigting te skep, wat ondanks sy sporteienskappe 'n baie hoë mate van reisgerief bied ". Veiligheidsingeslote ontwerp ---------------------------- Die W113 was die eerste sportmotor met 'n 'veiligheidsbak', gebaseer op Bela Barényi se uitgebreide werk aan voertuigveiligheid: dit het 'n stywe passasiersel en aangewese frommelsones met impakabsorberende voor- en agterafdelings wat in die voertuigstruktuur ingebou is. Die binneruim was "afgerond", met alle harde hoeke en rande verwyder, soos in die W111 sedan. * 10/1963: Eerste 230 SL met outomatiese ratkas. * 09/1964: Die spaarband is goed verwyder, die band is horisontaal gemonteer. * 11/1964: Opsioneel getinte / termiese glas en nuwe sagteblad met staalboë (word onderskei deur die chroomversiering aan die buitenste agterrand). * 04/1964: Amerikaanse modelle met die radio Becker Europa TR in plaas van Europa TG. * 08/1965: Sommige harmonisering met die nuwe W108/W109 sedans, inkl. nuwe vloerpanele, gekombineerde rem- en koppelingsvloeistofreservoir, liggies en binnenshuise veranderinge. Amerikaanse modelle met gevaarligte. * 03/1966: Montering van driepunt-veiligheidsgordels bygevoeg. * 05/1966: Opsionele ZF 5-ganghandratkas; skaars en nou baie gesog. 1967 Mercedes-Benz 250 SL met Europese spesifikasies 1967 Mercedes-Benz 250 SL, laat Amerikaanse model Mercedes-Benz 280 SL-binneruim 1969–1971 Mercedes-Benz 280 SL 1970 Mercedes-Benz 280 SL, Europese model Motorsport ---------- ### Spa-Sofia-Liège-tydren In 1963 wen Eugen Böhringer die Spa-Sofia-Liège-tydren van 6 600 kilometer (België tot Bulgarye) in 'n tydrengemodifiseerde 1963 230 SL. Hierdie voertuig is nou in die permanente versameling van die Mercedes-Benz-museum in Stuttgart Untertürkheim, Duitsland. Op 14 September 1963 het die Nederlandse Grand Prix-jaer Carel Godin de Beaufort 'n tweede plek in die klas in die Vaals-heuwelklim behaal in 'n standaard 230SL. ### Akropolis-tydren In 1965 skryf Dieter Glemser in vir die Akropolis-tydren in 'n ligte 230 SL soortgelyk aan die Spa-Sofia-Liège-motors. Sy ingestelde 2,3 liter-enjin het 112 kW (150 pk) gelewer, 'n verdere bewys dat 230 SL-produksiemotors selde aan hul kragspesifikasie voldoen het. Ongelukkig het die polisie verkeerde aanwysings aan Glemser gegee, wat hom sy gemaklike voorsprong gekos het en hom na die derde plek laat teruggeval het.

Die **glansende erdslangetjie** (*Leptotyphlops scutifrons*) is die algemeenste van die nege spesies erdslangetjies wat in Suider-Afrika voorkom. 'n Glansende erdslangetjie is 'n baie klein, baie dun slangetjie met 'n grys-swart kleur; daar word ook soms na die slangetjie as die "draadslang" verwys. Net soos die erdslange, het die glansende erdslangetjie onderontwikkelde oë, wat as swart vlekkies op sy stomp kop vertoon. Die slang het 'n glansende, silindriese lyf (vandaar die naam), wat met klein, gladde, oorvleulende skubbe aan die rug- en onderkant bedek is. Dit het 'n lang stert met 'n stekelpunt. Glansende erdslangetjies se lengte wissel van 18 tot 24 cm. Die glansende erdslangetjie word in die noordelike dele van Suider-Afrika aangetref, behalwe in die Namibwoestyn. Dit is 'n grawende slang, maar kan ook waargeneem word in termietneste of onder blaarafval en tussen verrottende plantmateriaal (insluitende verrotte boomstamme), waar dit klein insekte jag. Die slang se dieet bestaan hoofsaaklik uit mier- en termietlarwes, maar dit vreet ook ander klein insekte. Die wyfie lê telkens 3 tot 7 klein, langwerpige eiers. Sien ook -------- * Alfabetiese lys van slange Bronnelys --------- * *Slange* (1986), deur Rod Patterson. Eerste uitgawe. Struik uitgewers: Kaapstad. ISBN 0-86977-288-0 * *Die Natuurlewe van Suider-Afrika* (2000), deur Vincent Carruthers. Struik uitgewers. ISBN 1-86872-452-2 | | | | --- | --- | | Taksondatabasisse | * Wd: Q639852 * ADW: Leptotyphlops\_scutifrons * EoL: 1056133 * GBIF: 2448295 * iNaturalist: 32439 * ITIS: 634494 * IUCN: 44979898 * NCBI: 711071 |