text
stringlengths
1
2.05k
मुक्ख तौरा पर सपोलिया साह‌्ब दी कवता च रोमानियत दे जेह‌्के तत्व लभदे न ओ अठखेलियां करने आले कुसै गभरू द्वारा जुआन मुटेआर कन्नै छेड़-छाड़, प्रेमी-प्रेमका दा मिलन जां मिलने दी चाह् ते जां किश चिरै आस्तै उंदा बछोड़ा ते ब्याह् दे बंधन च बज्झने परैंत घ्रिस्त गड्डी गी अग्गें बधाने आले प्रेमियें दी क्हानियें दे प्रसंग न।
आऊं चाएं चाएं करनी शंगार कदें अंदर कदें बाह्‌र सालूं सुह्आ सुह्आ
सुखने बारै-मनै दी अतृम कामनाएं दे सुप्त अवस्था च जागने गी सुखना आक्खेआ जंदा ऐ। विश्वास ऐ जे भ्यागलै पैह्र औने आह्ला सुखना भविक्ख च होने आह्ले लाह् जां कुलाह् दा सूचक होंदा ऐ। बुरे प्रभाव आह्ला सुखना बच्छी गी सत्त बार जां घरै दे सारे जियें गी सुनाया जंदा ऐ। अनिश्ट टालने आस्तै केईं बारी अद्धे भित्त भेड़ियै ते उंदे च मूंह् देइयै संत्त बार बोलने परैंत्त झट्ट गै भित्त खोह्ली दित्ते जंदे न। एह् विश्वास कुमाऊ-गढ़वाल च बी प्रचलत ऐ।2 शुभ प्रभाव आह्ले सुखने गी कुसै फलदार बूटे हेठ खड़ोइयै सत्त बार बोल्लेआ जंदा ऐ। लोक मानस दा इ’ब्बी मन्नना ऐ जे अपना पछौंकरा दिक्खने, रातीं सुखना सुनदे मौकै ड्हूरा भरने, भूतें-प्रेतें दियां गल्लां सुनने, शतीरै थल्लै मंजा डाह्ने, मंजं हेठ कूड़ा, ब्हारी जां जूठ होने ते ओह्दे पर बेहियै रुट्टी खाने आदि कारण डरौने सुखने औंदे न। बचाऽ आस्तै सरैंदी पासै कोई संदर जां सेती स’रेआं ते परैंदी भुञां नुक्क पुट्ठी मारी जंदी ऐ।
’इन्दै परा घरोंदी धुप्प तरैह्टी-तरैह्टी जारदी ऐ।’ में आखेआ तां किरन नै गलाया--
अज्जै दे वातावरण मताबक डोगरी कवता गी बी नमेपनै दी बाऊ दे फण्डाके नैं आई झनकोरेआ ऐ। डोगरी दे किश कवि पराने शास्त्रीय सिद्वान्तें गी भलेआं बसारियै नमें तत्बें गी स्वीकार होई कवतां—रचा करदे न।
थड़े पर बौन्दे सार गै फी हट्टिया आसैं नजर पेई। हुन नमें गै गाहक सोदा लै दे हे ते कन्ने कदार शा ने गल्लां करादे हे। उन्दी बोली बी समझ नेईं ही आवा दी ते न गै कदार शा हुन्दी शक्ल लब्दी ही। छड़ा हत्थ गै सौदा दिन्दा लब्दा हा। मिगी बड़ा क्रोध चढ़ेआ। प्रतिज्ञा कीती जे हुन कदारनात होर मेरे जाने पर हट्टी बन्द करङ्ण तां अऊं उत्थें गै सेई जाङ। दिक्खुङ ओ फी दरवाजा कियां खोलदा ऐ। पर हट्टी पर पुजदे गै उत्थें कोई नेईं हा। दौं त्रै आले मारे पर कोई नेईं बोलेआ ! में हट्टी पर बेई गेआ ते थोड़े चिरें परैन्त अक्क लग्गी गेई।
बांबे टाकीज ने उस दौर इच केईं लाकारें, तकनीशियनें, निर्माता, निर्देशकें, क्हानी ते पटकथा लेखकें दी प्रतिभा गी सामने आनने इच कम्म कीता। निरंजन पाल, फ्रेंज आस्टिन, शशिधर मुखर्जी अशोक कुमार, लीला चिटनिस, दिलीप कुमार, मधुबाला, मुमजात शांति बगैरा कलाकार फिल्म जगत गी बांबे टाकीज दी गै देन न।
ए लैओ! बस आवा दी ऐ। नौ नम्बर दी गै सेई होंदी ऐ। बिन्द कोल आवै तां ठीक चाल्ली पढ़ोई जाग। आहो! नौ नम्बर गै। किश-किश खाली बी लगदी ऐ। थाह्र थ्होई जा तां खरा गै। बस रुकी ऐ। चल ओ मना, कर हिम्मत। शुकर ऐ जगह थोई गेई ऐ खड़ोने दी। पर नेईं, दरवाजे दे कोल ए जगह खाल्ली ऐ। बेई जां, नेईं ते होर कोई थाह्र मल्ली लैग।
रिआसत जम्मू-कश्मीर च औने आह्‌ले बाह्‌री रिआसतें दे पर्यटक जिसलै रिआसत दा प्रवेश द्वार लखनपुर पारर करदे न तां उत्थूआं गै उंदे लेई समस्या पैदा होई, जंदी ऐ, समस्या बी इन्नी गंभीर जे खीस्सा ढिल्ला करने दे बाद गै एह्‌दा कोई हल्ल निकली सकदा ऐ।
कुसै बी सूरत च वापस नेईं परतोना चांह्‌दे पलायनकर्ता
इन्ने चिरे चा सामने तला उप्पर मतियां सारियां कुड़ियां पानी भरने गी आइयां। कुड़ियां उत्थें न्हातियां-धोतियां ते फी पानी भरन लगियां इन्ने चिरे च उत्थें शाहूकारे दा कुड़ी बी पानी भरने गी आई।
हिन्दु धर्मशास्तरें दा फरमान ऐ जे मुनक्ख सोलहें संस्कारें राएं अपने जीवन गी पवित्तर करदा रवै। ए संस्कार जन्म शा लेइयै जीवन दी खीरली घड़ी तकर कीते जन्दे न। इन्दे चा प्रमुक्ख न जन्म, ब्याह् त मृत्य। जीवन दियां इयै त्रै महत्तव आलियां घटनां न। इनें सब्बनें श्रसोलहें) संस्कारें दे मौकै गाए जाने आले गीत संस्कार-गीत जां मांगलिक-गीत खुआंदे न। उ’आं ते सारे भारती समाजै च अज्ज बी इनें संस्कारें आस्तै थोड़ी-मती आस्था अजें बची दी ऐ, पर प्हाड़ी प्रान्त दा समाज होने दे कारण डुग्गर समाज च पराने रीति-रवाजें दे प्रति श्रद्ध किश दिक्खने गी मिलदी ऐ।
"सारा दिन के करदा रेआ उत्थें भुक्खा भाना?"
उनें सुआल कीता जे जेकर सरकार लोकें दा शराब पीना पसंद नेईं करदी ऐ तां फ्ही पब जां बार खोलने दा लाइसेस गै कीह् दिंदी ऐ। जिसलै इक बारी शराब परोसने दी अनुमति दित्ती गेई ऐ तां इस चाल्ली दे हमलें दी गुंजाइश कीह् ऐ। इस चाल्ली ते हमलावर अपनी गै सरकार दा मजाक बना रदे न।
प्यो: लाड़ी किश जाबर सेई होंदी ऐ। नेईं तां साढ़ा प्रकाश नेहा ते नेईं।
तिलोत्तमा : चलो जी।
शक्तिशाली रोम ?
महेन्द्र अपनै घर बापस गेआ ते आशा काशी पुज्जी गेई ऐ, इस गल्ला अन्नपूर्णा दे मनै च बड़ी सैंसा जागी पेई। सै, आशा गी उन्नै नेकां भांति दे केईं सुआल पुच्छना लाए--"की, कुड़िए चुन्नीं! तेरी उस ‘अक्खीं दी रड़कै’ दा के हाल ऐ जिदे नेह्मी, तेरे ख्यालै च, एडी गुणवती कुड़ी होर कोई नेईं?"
(ए आखियै लेखक अन्दर टुरी जन्दा ऐ)
समुन्दर च पौंदे गै पानी च परी दा मैह्ल हा, ओदा शीशा पकड़ेआ ते ओ ओदे अन्दर चली आ। उस बेलै परियां कुतै मार मारने आस्तै बाह्र चली गेदियां हियां। परियां शाम गी जिस बेल्लै अपने मैह्लें च आइयां तां राजे गी दिक्खियै पैह्ले मारन लगियां फी उंदे चा इक नै आखेआ जे हून ए कुतै जाई ते नेईं सकदा, इस आस्तै इसी इत्थों दी राखी आस्तै रौह्न दिन्ने आं। की जे उस मैह्ला दी ऐसी बनावट ही जे कोई इत्थें आई ते सकदा हा पर जाई निहा सकदा। उनें मैह्लै दियां सारियां चाबियां उसी देई ओड़ियां ते आखेआ जे बगैर रसोई दे तूं होर कुसै बी दरवाजे गी नेईं खोह्लना।
त्रकालें जिस बेलै महेन्द्र उस जमना दै कंडै जाइऐ बैठा, तां इंआं सेई होआ जे नुहाड़े अंदर घनोए दे हिरखा नैं जोश खाइऐ, नुहाड़ी नजरें, साह्-सुआसें, नसें-नाड़िएं अस्थिएं च, मतलब सारी जिंद-जानू च मोह्-रूपी गाढ़ा रस संजारी दित्ता होऐ। नुहाड़े मनै दी बेदना दे गासरै पर छाई दी मूर्च्छना च, ढलदे सूरजै दिएं किरणें दी सनैह्री वीणा गूंजी पेई ते इस लोकै थीं न्यारा संगीत छेड़ी दित्ता।
जगीरदारा ने इस्सै करी शामाचक्कै दे कोल अपने इक जाडा च अट्ठ कनालीं जमीन बाही-राही आस्तै जित्तो गी देने दी हामी भरी लेई ते कन्नै गै एह् रियात देने दा करार बी कीता जे जित्तो उस जमीना दी पैदावारा दा च्हारम (चौथा हिस्सा) गै जगीरदारा गी देग। घग्गी ते रुल्लो बगैरा दे सामनै मैह्‌ते ने आपूं इस गल्ला दी इक लिखत बी करी दित्ती । लोकगाथा बी इस गल्लै दा समर्थन करदी ऐ। बीरसिंहै ने जित्तो गी आखेआ :
हैंसनी एह् दिक्खियै घाबरी गेई। उन्न चतर्फी नजर फेरी ते दिक्खेआ जे कोई माह्‌नू दरेआ दै कण्ढे टल्ले तोआरियै ते कन्नै रतनें दी मालां टल्लें पर रक्खियै नौह्‌न लगा हा। हैंसनी नै ओह् माला चुक्की लैती ते झूरै गी दसदी अग्गें अग्गें उड्डरदी गेई। झीर बी मालां दै लालचें उसदे पिच्छै पिच्खै द्रौड़द गेआ। मती दूर हैंसनी नै इक प्हाड़ै दी टीह्‌सी पर ओह् मालां जाई टकाई। झीर बी उस प्हाड़ै पर चढ़न लगा। एह् दिक्खियै हैंसनी झटपट उत्थै जाई पुज्जी जित्थै जालै च हैंस फसे दा हा। कोल गै इक बूह्‌टे पर सुत्ते दे बान्दरै दी अक्खीं च उन्न ठुंग्गा मारेआ। बान्दर रोहें होआं दा उट्ठेया ते उन्न जल पुट्टी सुट्टेआ। सारे हैंस उड्डरी गै। हैंसे दी जोड़ी परतियै मिली बैठी ते खुशी खुशी रौह्‌न लगी पेई। रतने दी मालां लेइयै जिसलै झीर प्हाड़ै शा ख’ल्ल उतरी आया तां माला दा असली मालक उत्थै पुज्जी गेदा हा। झीर उसी दिक्खियै डरै ने कम्बी गेआ। मालां दे मालकै उसी ताड़ी लैत्ता ते उसशा मालां खोइयैं उसदा हत्थ कप्पी दित्ता।
रीता :(हस्सियै) केड़ी ज्होरा ने ए मेरा मूं बंद करी सकदे न ? में ते इन्दी इक-इक चाल जानी गेदी आं।
मनोज : ओ, इक बड़ा माड़ा कम्म होई गेआ!
इक चिमचा ते अपने अफसर दी इक कमजोरी गी इन्ने शैल तरीके कन्ने तुश्ट करदा हा जे अफसर र्‌हान रे’ई जंदा जे साढ़े दोनीं दे बचार ते पसंदां किस चाल्ली इक्कै नेहियां न। गर्मी होऐ भामें सर्दी, एह् चिमचा बिला-नाह्‌गा अखबारें दे स्टाल पर जाइयै पंज-छे अखबारां खड़ोते, खड़ोते दे पढ़दा, उन्दे चा ‘ऐंटी इंडियन’ खबरां कि‌टि्ठयां करियै दुए रोज उ’नें गी लून-मर्च लाइयै अफसर गी सनांदा। असली च, अफसर साह्‌ब जिस कुर्सी पर बराजमान हे, उत्थें थ्होने आह्‌ली तनखाह् दी मुट्‌टी रकम गी छोड़ियै, उ’नेंगी हर इक हिन्दुस्तानी चीजा कन्ने अलर्जी ही। शरीर उन्दा भारत च हा ते आत्मा गुआंढ़ी देसै च। पैह्‌लें ओह् बनिहाल दे इस पासै इक बोली बोलदे हे ते उस पासै दूई। पर जदूं उ’नें गी इस पार अपने द्रोही ख्यालें दा समर्थन करने आह्‌ले चिमचे थ्होई गे तां उ’नें निडरे होइयै इस पासै बी भारत निंदा दियां बांगां देनियां शुरू करी दित्तियां। उंदा खास चिमचा अखबारें चा इस्सै चाल्ली दी चूग उन्दे ताईं किट्‌ठी करदा हा। जेकर हिन्दुस्तानी टीम पाकिस्तान गी र्‌हा दी होऐ तां एह् मुंह् लमकाइयै इस चाल्ली अफसरा कोल जंदा अश्कै दौनीं दा सांझा बब्ब मरी गेदा होऐ। फ्ही मौका मिलदे गै सोग प्रकट करदा-“जनाव इंडियन टीम बड़ा रफ खेढ़दी ऐ। कन्नै इस बारी रैफरियें दी जजमैंट बी गल्त ही।”
पहला चटाल-आर्य चारुदत्त, अस लोक अपने स्वामी दी आज्ञा कन्ने गै ए पाप करन लगे आं। तुसें जिसी चेतै करना ऐ, करी लौ।
;ltb;gt लेखक ;lt/b;gt-होर कोई उपा नेईं सुझदा। चंगा जी इंया गै सेही।
उस्सै भीड़ै च परंज्योति ते महारानी अरुलमोली ते होर सब न्हौने गी पानियै च जाई उतरे। उस्सै बेल्लै सूरज ग्रैह्ण बी लग्गी पेया ते धुप्प बड़ी मद्धम होई गेई। लैह्रें दा रौला होर बधी गेया।
अंदर जाई में दिक्खेआ जे इक दलानै च दौं खरोड़ी खट्टां ढड़ी दियां हियां। इक फूड़ी बिछी दी ही, जिस उप्पर इक ऐसा हुक्का पेदा हा, जिसगी दिक्खियै गै मिगी क्यांक आई गेई। उत्थूं दा होर रक्ख-रखा दिक्खियै में घाबरी गेई। फैजअली ने गलाया, "अच्छा, औं बजारा किश खाने गी लेई औन्नां।" में हाम्मी भरी ते तकीद कीती, ‘पर तौल गै परतोयो।’
मनीम : (मूण्डी ल्हाइयै) जी।
उनें गलाया, ‘केह्‌ड़ी सीट थमां ओह् चुनांऽ मदान च उतरङन। इसी जानने लेई लोकें गी पार्टी दे फैसले दा इंतजार करना होग।’
जागत: गुरुदेव में भील-पुत्तर आं।
दूयै दिन बड्डै बेले कुक्कड़ा दी बांगा उट्‌ठेआ ते जट्टी गी आक्खन लग्गा अज्ज मेरे कपड़े लाइयै हल्ल लेइयै खेतरै गी तू जा ते औं तेरी न्हारी लेइयै औङ। जट्टी नै ऊप्रां गै कीता। मरदानें कपड़े च हल्ल ते बैले दी जोड़ी लेइयै ओ खेतरै गी चली गेई। दस बजे दे करीब कलवारा जट्टी दे कपड़े पाइयै जट्ट सिरै पर न्हारी चुक्कियै जनानी चाला मटकदा मटकदा खेतरै गी चली पेआ। जिस बेलै ग्रां थू इक्क मील दूर जाड़ै च पुज्जा तां ऊयै गिद्दड़ उदा रस्ता रोकियै खड़ोई गेआ। अक्खीं ग्वालियै ते दंद पलियाइयै आक्खन लग्गा-‘धर खां यारे दी खन्नी मन्नी ते कटोरा लस्सी दा’। जनानी दे भेसै च जट्ट बेई गेआ। न्हारी चा दो टिक्कर ते कटोरा लस्सी दा अग्गें रक्खियै बोलेआ “लै भ्रा खा”। गिद्दड़ै नै खाइयै डकार मारेआ ते दुम्ब जट्टौ पासै करियै आखेआ-“खिच्च दुम्ब यारें दी टुकड़े थै रैन”। जट्टौ नै गिद्दड़ै दी दुम्बा गी जड़ा थू घोट्टियै थम्मी लेआ ते कुर्तै दी बामां चा प्रैन कड्डियै गिद्दड़ै गी मार चाढ़ना शुरू करी दित्ती। गिद्दड़ै नै दुम्ब छुड़ाइयै नट्ठने दी कोशश कीती, पर जट्टौ दा जम्बूरी हत्थ पेदा कुत्थै छुड़कै। जट्टै नै मारी मारियै गिद्दड़ै गी बतेया करी दित्ता, आखर बचारा बेहोश होई गेआ। जट्ट उसी रस्सी कन्नें ध्रीड़दा ध्रीड़दा न्हारी लेइयै अपने खेतरै च आया। औदे गै जट्टौ गी आखन लग्ग दिक्ख खां आइयै ईयै बदामाश तुगी तंग करदा हा ते कन्नें खन्नी मन्नी खाइयै दुम्ब खचांदा हा। जट्टी बोला ईयै मोया मिगी रोज तंग करदा हा। दिक्खां कीयां हून मुड़दा बनियै लम्मां पैई रेदा ऐ। जट्टै नै गिद्दड़ै गी रस्सा लेइयै बोड़ा दे दूटे कन्नें बन्नी ओड़ेआ। सञां बेलै जट्ट जट्टी समेत बैलें दी जोड़ी लेइयै ग्रां आई गेआ। गिद्दड़ खेतरै च बज्जा रेआ।
खट्टी दित्ता धरती गी लोथें दे कन्ने
एहदे थमां पैहल्लै जे देश उप्पर शासन करने आहले जमीनी क्हीकतें गी भुल्लने दी बमारी कन्नै प्रभावत होन, एह समां ऐ उनेंगी एह चेत्ता करोआने दा जे भारत ओह देश ऐ जेहड़ा नां छड़ा कश्मीर सने उत्तरी-पूर्वी रिआसते च मानवाधिकारें दा हनन कीत्ता जंदा ऐ बल्के लोकें दे मूल अधिकारें ते उंदी समाजिक अजादी च बी कटौती कीत्ती जंदी ऐ। श्रीलंका गी इस गल्ला दा उपदेश देना टीह्‌‌ठपुना गै होग जे सत्ता हस्तांतरण दे कन्नै ओह किस चाल्ली तमिल आतंकवाद दे संकट थमां उब्भरने दा जतन करी सकदा ऐ। वीरवारें विदेश सचिव शिवशंकर मेनन पासेआ श्रीलंका दी सरकार गी सुझाव दित्ता गेआ ऐ जे ओह केहड़े तरीके कन्ने दाहकें लम्मे जातिय ववाद थमां उब्भरी ऐ बाहर आई सकदा ऐ जेहदे बगैर अल्पसंख्यकें लेई खतरा बने दा रौहग। एह गल्ल सुनने च खरी मति सार्थक सलाह सेई हुंदी ऐ ब भारत पासेआ अपनिएं ववादत रिआसतें च ईयै नीति कीऽ नेईं अपनाई जंदी ऐ? ते जिने रिआसतें च कोई ववाद नेईं ऐ तोआईं अल्पसंख्यकें बक्खी नफरत कैसी बधा करी ऐ? कश्मीर सनें उत्तर पूर्व च जेकर नमीं दिल्ली दी सत्ता ऐ तां फ्ही उत्थे सरकार खत्म कैस्सी होई चुकी दी ऐ ते उत्थे स्वायत्तता गी ब्हाल करने बक्खी धेआन कीऽ नेईं दित्ता जा करदा? एह गल्ल ते हर कोई जानदा ऐ जे इनें रिआसतें च मकामी सरकारें दी नियुक्ति सिद्धे तौर उप्पर नमीं दिल्ली दे आर्शीवाद कन्नै गै हुंदी ऐ। पिछले केईएं दहाकें थमां जम्मू-कश्मीर च सरकार दी गैर-लोकतांत्रिक तरीके कन्नै विदाई सने शेख-अब्दुल्ला जनेह नेता गी बंदी बनाए जाने दिएं गल्लें गी कुसा गी चेत्ता करोआने दी लोड़ नेई ऐ तां फ्हीं भारत सरकार दे विदेश सचिव पासेआ श्रीलंका दी सरकार गी सत्ता-हस्तांतरण दा सुझाव किस चाल्ली दित्ता जाई सकदा ऐ? मेनन दा एह सुझाव जे श्रीलंका सरकार पासेआ तमिल खेत्तरें दे पुर्नस्थापक ते पुणनिर्माण बक्खी राजनीतिक गैहीं चुक्के जाने दी लोड़ ऐ तां जे लोकें (तमिलें) गी ऐ सेई होऐ जे उंदे राजनीतिक भविक्ख उप्पर उंदा अधिकार ऐ, इक सराहना जोग गैंह ऐ ब ऐसा कोई जतन रियासत जम्मू कश्मीर च कीऽ नेईं कीत्ता गेआ?
प्रेमू ऐं दरड़ मारी--’देर कुत्ता केह् ऐ तुक्की भौंकने आला।’
दुखिया : (प्रसन्न) अज्ज में तुसें गी प्रसन्न करन आयां।
स्मैलपुरी होंदी रुजी जादैनर साहित्यक खेतरै पासै बधन लगी पेदी ही। इस करी ए खिच्ची-खुच्चियै मसुआं दसमीं तक गै पढ़ी सके। इंदे कवि जीवन दी साधना ते अगड़ी बधदी जा करदी ही पर घ्रिस्ती जीवन च ओ अजें तोड़ी अपने चाचा होंदे स्हारै गै जीवन-काटी करै करदे हे। इस बेले तक इंदा ब्याह् होई चुके दा हा। इस करी इनें गी अपनें पैरें पर खड़े होने दी जिम्मेदारी मजबूर करै करदी ही। इस्सै करी इनें अपने चाचा होंदा स्हारा छोड़ी दित्ता ते कराए दे इक मकानै च रौह्‌न लगी पे। नतीजा ए होआ जे घ्रिरती जीवन दी केईं किसम दियें परेशानियें इनें गी घेरी लेआ। पर हठी सभाς दे होने करी इनें हिम्मत नेईं हारी।
इन्ना गै नेईं उसी ते प्रजापति तक गलाया गेदा ऐ की जे ओह् अपनी इच्छा मताबक रचना करदा ऐ।
नागर होरें उधमपुर दी धरती गी गुणें दी खान गलांदे होई आक्खेआ जे असेंगी मिलिऐ डोगरी भाशा ते संस्कृति दे बकास बाद्धे लेई कम्म करना चाहिदा ऐ। प्रो.नीलम्बर देव शर्मा होरें अकादमी दी सराहना कीती जे उनें पैह्‌ली बारी इस चाल्ली दे कुसा सम्मेलन दा आयोजन जम्मू थमां बाह्‌र कीता ऐ। डिप्टी कमीश्नर उधमपुर अजय खजूरिया होरें आक्खेआ जे डोगरी भाशा गी बढ़ावा देने दी लोड़ ऐ ते डोगरी लेखकें गी समें-समें उप्पर सम्मानत करने उप्पर उंदा उत्साह बधग ते ओह् शैल साहित्य दी रचना करङन।
न्यूयार्क टाइम्स दे मताबक पाकिस्तान ते अफगानिस्तान मामलें उप्पर व्हाइट हाउस गी भेजी गेई हाल दी रपोर्टें च गलाया गेआ ऐ जे तालिबान दा खात्मा करने लेई पाकिस्तान दे दूए क्षेत्रें च बी इस अभियान गी बधाये जाने दी लोड़ ऐ, की जे तालिबान दे केईं शीर्ष आतंकवादी हुन पुराने क्षेत्रें गी छोड़ियै क्वेटा शैह्‌र दे पास्से चली गे न। अमरीकी माहिरें दा बी मन्नना ऐ जे अमरीका गी आतंकवाद उप्पर पाकिस्तान दे कन्नै होर सख्त रवैया अपनाना चाहिदा। ऐसा करना इस लेई जरूरी ऐ की जे अफगानिस्तान च अमरीकी नेतृत्व आह्ली अंतर्राश्ट्रीय सेनाएं गी सफलता नेईं थ्होई सका रदी ऐ।
भरथ: खन्दे पींदे के न?
इयै गल्ल साली, सालेहार ते भरजाई दे बारे च बी समझी लैनी लोड़चदी ऐ। ‘अंकल-संस्कृति’ दी किरपा कन्ने ए त्रै ‘सिस्टर-इन-लॉ’ खुआंदियां न।
कुड़ी टिकटिकी लाइयै मिगी दिक्खा करदी ही ते उसदे दिक्खने करी मिगी शरम आवा करदी ही। इ’यां बझोआ करदा हा जि’यां आक्खो बरछी दी चु’ञ्ज मेरी देहू च धसदी जा करदी होऐ। उ’नें अक्खियें दी गूढ़ी नीलतन च कोई चीज ही, जिसदे अग्गें मेरा सब किश स्पश्ट हा। नेही कुड़ी कन्नै गल्लां करां बी तां केह् ते कि’यां ? इस आस्तै में चुपाचाप खड़ोता रेहा ते मेरियां नजरां कन्धा पर लग्गी दियें दर्जेन, डार्विन ते गरिवाल्डी दियें तस्वीरें पर लग्गी दियां हियां।
श्रीअमरनाथ यात्रा संघर्श समिति दे संघ परोआर कन्नै सरबंध
‘कांगड़े दा लोक साहित्य’ ? ऐह सुआल उठणे पर इस नायें दी परंपरा, भूगोली स्थिति, कुदरती छलैपा, लोकजीवन, भाशा, व्यवसाय, धर्म, रीति-नीति, विश्वास-परम्परा कने जुड़ओ कई सुआल मने उतरदे न। पर विषय दी लाम-चौड़, उरांह-परांह नकचुबकियां लाणें ते सधोरां चल्ली कुसी मते पर पुजणे ताईं हाख मारदी ऐ। इतड़ी काह्‌ल होणे पर वि स्हाढ़ी कोस्त रैंह्‌गी जे ऐह जुड़िओं सुआल थोड़े मते पल्ला छुहांदे जाह्‌न। विषय जो सुखाला बणाणें ताईं असां इसजो इञा रखी करी जाच-परख करी सकदे न।
चारु.-(लम्मा साह भरयै) मित्र ! बड़ा दुक्ख ऐ :
सरकार इस परियोजना दे कन्नै अग्गे बधा ‘रदी ऐ जदके इस क्षेत्र दी जिमीं नेह् बड्डे-बड्डे प्रोजेक्ट लेई ठीक नेईं ऐ। इस परियोजना लेई ते पैह्‌ले गै मते क्षेत्र कब्जे च लेई लैता गेआ ऐ। उक्त शिड़क मार्ग बी उस्सै क्षेत्र च पौंदा ऐ जित्थुआं जमीन दबोआ’ रदी ऐ। शिड़क दा विकल्प तलाश करने जां फ्ही ओह्‌दी मरम्मत लेई अजें तक्कर कोई कदम नेईं चुक्के गे न ते ना गै कोई ऐसे प्रयास कीते गे न जिंदे कन्नै एह् सुनिश्‍चित होई सके जे क्षेत्र दे लोकें गी इस प्रोजेक्ट कन्नै कोई नसकान नेईं होग। एह् परियोजना स्हेई च दूर-दराज़ दे शैह्‌री प्रभावशाली तबके लेई गै ऐ जां फ्ही राजनीतिज्ञें लेई जेह्‌ड़े इस परियोजना गी अपने मुकट दा इक होर हीरा समझा ‘रदे न। डोडा दे किश हिस्से दे लोकें ते पैह्‌ले गै विस्थापित होई चुके दे न जां फ्ही उंदी कृषि जोग भूमि इस प्रोजेक्ट दी भेंट चडी दी ऐ। ते हुन एह् बड्ड-बड्डे चिट्टे हाथी संपर्क दे साधनें गी निगलने गी तैआरी करा’ रदा ऐ। ऐसे च बकास दी गल्ल करना कुत्थें तक्कर स्हेई ऐ की जो एह् बकास ते उनें लोकें दे कन्नै धोखा ऐ जिंदे प्रांत गी दूएं दे घरें दी लोऽ लेई न्हेरे च सुट्टेआ जा ‘रदा ऐ। जियां के नमें मुक्खमंत्री स्थिति दी गंभीरता गी दिक्खदे होई जागी गे नं ते उनें बटौत-डोडा जरनैली शिड़क लेई नमें मानचित्र दा मामला बी चुक्केआ ऐ फ्ही बी एह् तैह् नेईं ऐ जे एह् वैकलपिक मार्ग उस्सै चाल्ली कन्नै तैआर होग जां फ्ही एह्‌दे च बी आयोग दी आई-गई नीति अपनाई जाग जेह्‌ड़े आमतौर उप्पर राज्य दे बकास कम्मे च अपनाई जंदी ऐ। जां फ्ही प्हाड़ी क्षेत्र दी जिमीं गी बगलियार परियोजना दे खतरे गी दिक्खदे होई वैज्ञानिक ढंगै कन्नै कम्म कीता जाग? जेकर पर्यारवण सरबंधी इक उचित रपोर्ट ते ओह्दे सुझाएं गी लागू करने दी सख्त लोड़ ऐ तां जे खतरे गी घट्ट कीता जाई सके ते इस गल्ल गी सुनिर्श चत कीता जाई सके जे क्षेत्र दे लोकें गी जेकर एह्दा लाऽ नेईं थ्होई सकग तां घट्टोघट्ट ओह् विस्थापन दे शकार नेईं बनन ब एह्‌दे कन्नै गै इस गल्ल उप्पर बी फ्ही बचार करने दी लोड़ ऐ जे बड्डे-बड्डे बन्न गै राज्य च बिजली दी लोड़ गी पूरा करी सकदे न।
उन्न अज़ीज़ी गी आखेआ, "स्हाड़े कोल पंज ज्हार ते पैह्लें दा पेदा ऐ। थोड़े दिनें आस्तै निसार दे 50 कड्ढियै एह्दे च मलाई लैने आं। अजें निसार ने पता निं कदूं औना ऐ। में गोआ दा चक्कर लाई लैना। बारे न्यारे होई जाङण।" अज़ीज़ी ने मना कीता, पर गुल्ला नेईं मन्नेआ। उन्न पचुंजें ज्हारें दे कलीन खरीदे ते गोआ टुरी गेआ। ओह् कलीन उस्सै बपारी ने अस्सी ज्हार दे खरीदे। वापस आइयै उन्न फी 80 ज्हार दा माल खरीदेआ ते बम्बई जाइयै सवा लक्ख दा बेचेआ। इस आओ-जाई च ओह् भुल्ली गेआ जे 55 ज्हार निसार गी परताने न।
जैसप ने पत्रोस गी दोस दिन्दे आखेआ-“ने झगड़ालु आदमीं गी इत्थें कम्मा पर लाइऐ तूं बड़ी गल्ती कराई। में उस्सै दिन आखी दित्ता हा। भला मेरा स्हाब गलत ऐ?” सारे कोरन गी दोस देन लेग। उस्सी भलेखा ऐ। बझिऐ दा स्हाब ठीक ऐ। कोरन सोचदा उन्ने चिरुता गित्तै कपड़े लैने न, अपनी कुल्ली पानी ऐ, बब्बै गी होर नई तां इक म्हीने दा खर्च भेजना, ने किन्ने गै कम्म, पे दे न। इनें सारें गित्तै उस्सी धान थोग? उस्सी टपला कियां लग्गी सकदा! फी बी ओदा सच सारें झूठा करी दित्ता। अपने खून-पसीने कन्ने बनाए दे हक्का गी झूठ दस्सेया। इस बड़े धोखे च ओदे साथी बी उसगी गै दोस देन लगे! कोरन बे-बस हा। जैसप ने फी स्हाब जोड़न लाया। कोरन मनो-मन कुड़ा करदा हा। उसगी जोश बी आया ते क्लेश बी होआ। इक नमीं गै चाली दे बचार उठन लगे। नेइयां गल्लां....हलें बी होइयां पर उनें दिनें इस चाली दे बचार ते जोश नईं आए। बझिऐ दा बसा की कीता जा?... ए सारा धान अन्दर पाइऐ के करंगन?.... ए पैदा करने च उन्दी के जिन्द लगदी?
"निन्नी उस दे गलें लग्गी गेई। लाखी ने टोकेआ नेईं बोली, ‘सच सच दस्स, तेरी ते भापे दी कोई नेई-जनेई गल्ल-बात होई ही ना?’"
"सुनेआ बड़ा सयाना ऐ।"
उ’न्नै आक्खेआ “जेह्‌ड़ा पगड़ोई जा।”
अपूर्ब अचानक खडोई गेआ ते बोलेआ : "पर औं चिर नेईं लाई सकदा। तिवारी बचैरे दे चिंता मारे प्राणा निकला करदे होने न।"
हस्सियै बक्शी साब बोले-“इस कवता दा। दमाग खपी गेया पर तुक्क नईं मिली। रातीं जागियै ए कबता तयार कीती ऐ”। तुस विद्वावान ओ-“सुनो ते सेई।”
सोह्‌लमीं सदी च उत्तर भारत दे खास करियै प्हाड़ी रियास्तीं लौह्‌के लौह्‌के रजबाड़ें च बैशनो भक्ति धारा मति प्रचलत होई। गोपाल कृष्ण दा चरित्तर इनें भलोके लोकें गी बिंद बी ओपरा नेईं बझोआ। गौआं चारने आला नटखट गोआला, जेह्‌का जंगल जाड़ें खेढ़ा करदा। उस कृष्ण दी पूजा अराधना, प्यार शरधा ते भक्ति दे तौरे पर होन लगी। कलाकारें लेई गोपाल कृष्ण, इस स्त्रिश्टी गी चलाने आला कृष्ण प्रेरणा सुंभ बनी गेआ।
"हैं!" शाह्नी दे मूंहां दा जोरा कन्ने निकलेआ।
इनें बचपन च गै बसोह्ली दी चित्रकला दिक्खी, जय देव द्वारा रचित गीत गोविन्द दे दर्शन इनें बचपन च गै करी लैते हे। उस च बरते गेदे रंगें दी समझ इनेंगी भांएं उस बेलै नहीं पर उंदा प्रतिबिंब इंदी नजरी च म्हेशां रेहा ऐ। इयै कारण हा जे इनें मानकू ते मालनी संवाद, नैनसुख ते ओदी प्रेमिका दी कत्थें गी कविता दा रूप दित्ता ते अपनी प्रसिद्ध रचना, "हून में उत्थै नेईं रौंह्दा" लिखी।
त्रिड्डू : मड़ा असें गी एह् थोड़ा नेहा था’र टपाई आ। अस केढ़े तेरी फैमिली खुस्सन लगे आं।
दर्शक सायरा बानो दी फिल्में इच उंदी कशीदे आह्‌ली जेह्‌ड़ियां साड़ियां दिक्खदे न, ओह् नसीम बानो ने गै तेआर कीतियां हियां।
राम: तां ऊऐ दस्सो। उसगी हासल करने आस्तै तप ते बल साढ़े कोल हैन।
जमाता च मिगी पैह्‌ले दिन इयां बझोआ, जियां मनो गुर्लांग रथा दा मेला होयै ते भांत-भांत दियां भाखां लग्गी दियां होन। जागत भांत-भांत दियां रेआई लाइयै गणमत बाची जारदे हे, बो गोसाईं तुलसीदास हुन्दी ‘दादुर ध्वनि’ नेही। उन्दी रेआऽ पधराकी भाख जां त्रोड़कै लेखा, जियां--लामऽ, मीमऽ,नूनऽऽ,लामऽ, मीमऽ नूनऽऽ, ते किश चलंत-जन ही—लाम मीन नून, वाह् लाम मीन नून वाह्। किश जवान झुनकी-झुनकी आखादे हे—बे जब्र बे बब्ब, बे जेर बे बिब, बे पेश बे बुब्बऽ। किश सुक्का गै अरड़ार्दे हे ते किश बल्लैं पीपनी-जन बजांदे हे। थोड़ै-थोड़ै चिरै परैंत मास्टर होर इंयां हक्क मारदे, जियां चरवाल डंग्गर चारदै-लै हक्क मारदा, तां जे डंग्गरें गी उसदे बजूद दा इल्म होई जा ते मेरे सरतान ढली जन्दे हे। मेरी रींह्‌गा च जेकर कुसै गी फटैर बजदी तां मेरा-हां मत्रोन-जन लगदा ते अपना सलबारू परसिज्जलदा-जन बझोयै। बो. देई गल्ल नेही। इस च शरमा आली कोई गल्ल नेईं ; कीजे जमाता च रोजगै बाजै-बाजै जागतै बिच्चो-बिच्च सजेता होईंदा हा ते मार मनीटरें गी बजदी ही चे उनैं बचैरैं टाट धोना पौंदे हे। जागत खासे गै गंदे होंदे हे—नक्क बगांदे ते सुल्ड-सुल्ड लादा होंदा हा। बाल ते सिर उनै दिनें घट्‌ट गै होंदे हे ते सिर टोपी जां साफे लांदे होंदे हे। बो, गंदे जागतें दे टल्लां चा बी जूएं हुल-हुल होंदा हा। साफ जागत बड़े घट्‌ट होंदे ते असकर घीसियां नक्कैनै बनकी दियां होंदियां हियां। मिक्की इन्नी कैंह्‌क औंदी ही जे आऊँ अक्खीं मीटी छोड़दा हा। ते इक मनीटरै मेरी शकैत बी कीती ही, जे आऊं सवारना। मार-शार नीं पेईं, कीजे में मास्टर होरें गी सच्च-सच्च कारण सनाया हा। अद्धी-छुट्टी तगर मेरे भा-दे जुग बीती गेदे हे। मिगी हुकम होआ जे उड़दू दे थाह्‌र हिन्दी दा कायदा अंदा जा, कीजे अस ब्राह्मण आं, ते हिन्दू-संस्कृति दा ठेका बी साढ़ा गै।
लखनऊ, 21 अप्रैल। विकास, बेरोजगारी ते अशिक्षा जनेह् मसलें थमां हटियै क्षेत्रवाद ते जातिगत समीकरणें उप्पर अधारत राजनीति थमां जित्थै आम आदमी परेशान ऐ उत्थै गै युवा मतदाता इस गल्ल थमां रहान ऐ जे देश दी मूल समस्या जनसंख्या नियंत्रण ते भ्रश्टाचार उन्मूलन गी कुसै बी राजनीतिक दल ने अह्‌मियत निं दित्ती।
मां आक्खदी, "गणेश दे कोल हियां।" सुनियै गणेश तौले-तौले अपने बोज्जे तलोफन लगी पौंदा। तां जे सनोचदा, "बे गणेश, इन्नी तौले सेई गे ?"
भगवान शिवें कन्नै सरबन्धत तिहार ऐ। एह् फग्गनै दे न्हेरे पक्खै दी चौदेआ गी मनाया जन्दा ऐ. एह् तिहार बी दान-स्नान ते तप दा दिन ऐ ते शिवशम्भू दी अपार शक्ति दा प्रतीक ऐ। इस पर्वै पर सारे भारत च महादेव शिव हुन्दा बक्खो-बक्ख रूपें च पूजन होंदा ऐ-जियां "सौराश्ट्र च सोमनाथ शिव दा, श्रीशल दक्खन च मल्लिकार्जन शिव दा, उज्जैन च महाकालेश्वर शिव दा, हिमालाय (गद्वाब) च कैदारनाथ शिव दा, बनारस च विश्वनाथ दा, द्वारका च भुवनेश शिव दा, बिहार च वैध्यनाथ शिव दा, गंगासागरह संगम पर संगमेश्वर शिव दा, कौशिकी दे कच्छ सूतेश्वर शिव दा, गोमती11 नदी दे कंढ़ै गोला-गोर्कनाथ च ञ्यम्बेश्वर शिव दा, मध्य प्रदेश च ओंकारनाथ शिव दा, सेतुबंध च रामेश्वर शिव दा, प्रयाग च ब्रह्मेश्वर शिव दा, साकेत च नागेश्वर शिव दा, चित्रकूट च मत्तगजेन्द्र शिव दा, मद्रास च अरुणाचल शिव दा, देव प्रयाग च ललितेश्वर शिव दा, आबू च चन्द्रेश्वर शिव दा, कशमीर च अमरनाथ शिव दा ते नेपाल च पशुपति शिव दा पूजन कीता जन्दा ऐ।"
“जुल्म जोराबरी लेई भांडे मांजने आस्तै अन्दर ध्रींड़ी लेई औना।”
की जे इसदे कोला पैह्‌ले डोगरी च रचेआ गेदा साहित्य तकरीबन नेईं दे बरोबर हा, इस लेई डोगरी साहित्य दी शुरुआत इक तैह्‌रीक दे तौर उप्पर होई। एह् तैह्‌रीक अपने आप च आत्म-सम्मान पैदा करने दी अपनी धरती, अपनी मिट्टी कन्नै जुड़ने दी कोशश ही। ते अपनी मां-बोली गी सनमान देने ते दोआने दा जतन ही-जि’यां कुसै गरीब भलोकड़ी माऊ दे होनहार ते जोआन पुत्तर उसगी आदर-सत्कार कन्नै अपने बनाए दे नमे घरै च उच्चे आसना उप्पर बठान।
गजनसूह् दै कन्नै लगदे प्रसिद्ध ग्रां करलूप दे सरबधै च इस्सै चास्ली दी जानकारी किट्ठी करदे होई मिगी ए गल्ल स्पश्ट होई जे उत्थें गंढलगाल ब्राह्मणों दी बस्ती इक ‘बेदा बावे’ दी जगीरदारी दै समै गै होई ही। ए वेदी बावा पंजाब दे महाराजा रंजीत सिंह हुंदे गुरु हे ते ए ग्रां उनें गी जगीरा तौर थ्होए दा हा। महाराजा रंजीत सिंह हुंदे राज-काल दै परैत्त ए ग्रां पुछा आलें दी जगीर बनी गेआ हा। अनुमान लाया जंदा ऐ जे गंढलगालें दे जजमान झुन्न जट्टें तदूं गै ‘झुन्नेचक्क’ जाई बसाया होग ते फी पिच्छुआं ‘ओबड़’ जांति दे जट्टें दा कोई बडका बी इत्थें आइयै इंदे कन्नै राही-बाही करन लगी पेआ। ए पैह‌‌्लें ‘अलै’ नां दे ग्रां च रौह‌‌्दा हा। ए थाह‌‌्‌र इसलै तसील आर. एस. पुरा च ऐ। उत्थें गै एदा बाकी शरीका बी रौह‌्दा हा। इनें जट्टें गी दाता अरजो दी हत्या लग्गी दी ही ते ए अपनी जूही वटाना चाह‌्दे हे। इक जगह थमां लोकें दा दूई जगह जाई बस्सने च मता सारा कारण ए ‘जूही बटाना’ गै होंदा हा।
ए सच ऐ जे ओदे साक-सरबन्धी, ओदे मित्र ओदे दफ्तरा दे साथी, ओदे अफ्सर सब्बै ओदे कन्नै म्हेशा नराज गै रे बो कन्नै गै एबी सोचदे जे उन्दे सबने दे रोह-रोसें लेई बलदेव गी दोषी नई सा आक्खेआ जाई सकदा। ओदे अप्सर ते कलर्क साथी इस करी ओदे कन्ने नराज से जे ओ लोके दे कम्म बिना गुज्ज लेदे करी दिंदा हा ते दफ्तरा बिच हेरा-फेरी करने आलेंगी लोके बिच भंडदा फिरदा हा। ओदे मित्र इस लेई ओदे कन्नै नराज रैंह्‌दे जे ओ उन्दे कन्नै सिनमें चा लेआनीऐ। मुट्टियां-मुट्टियां कताबां पढ़दा रौह्‌दा हा। ओदी मां इस लेई ओदे कन्नै नराज कुड़ी कन्नै आर्य-समाज बिच जाइयै ब्याह करी लैत हा। ओदे साक-सरबन्धी इस लेई ओदे कन्नै नराज हे जे उन्न अपने जागता दे नां गै सूतरे पाए हे ते नां गै मुनण कीते हे, ते इक रोज नाई घर सद्‌दी ऐ पप्पू दे जरगाल लोआई छोड़े हे। गली-महल्ले दे लोक इस लेई उसी मुंह नईं सा लांदे जे ओ बिजली दी चोरी करने आले दियां, राशनकार्डं बिच जाली ना लखोआने आले दियां शकैतां करदा-फिरदा हा ते धरे चा गंद चुक्कने आले भंगिएं गी ते भांडे मांझने आलिऍ झीरिएं गी अपने म्हीनें दे पैसे बदानें लेई आखदा रौंह्‌दा हा। इन्हें सापिएं गल्लें दा नतीजा ए होआ सा जे ओदी दुनियां बल्लैं बल्लैं संगड़ोंदी गेई, संगड़ोंदी गेई ते स्वा इक कमला भाभी दे ते निक्के पप्पू दे होर नेहआ कोई बी नईं सा रेआ जिसी ओ अपना आक्खी सकदा।
"ए किश करने कशा पैलें ती मुरार कशा बी पुच्छेआ ऐ जां नेई ?"
जख्मी जुआन : (उट्ठने दी कोशश करदा ऐ) में ठीक आं, सर! में मरंग नेईं। में जीन्दा रौहना चाहनां। में लड़नां चाहनां। जित्त साढ़ी गै होग। ओदे बाद अस अपने अपने घर छुट्टी जागे। जागे ना, सर?
आतंकवाद गी बी बाबा ने इस्सै कन्नै जोड़दे होई गलाया जे सरकार दे लोक भाएं रोज दैह‌्‌शतगर्दें गी धूल चटाने दी गल्लां करन ब सच्चाई एह् ऐ जे सरकार चलाने आह्‌ले आपूं अदरां इन्ने डरे दे न जे ओह् रातदिन अपनी सुरक्षा बधाने च लग्गे दे रौंह्‌दे न। हालांके बाबा रामदेव दे मंच दे हेठ बी दर्जन भर एनएसजी दे गार्ड मुस्तैद हे जेह्‌ड़े उंदी दिनोंदिन-बधदी लोकप्रियता गी दिक्खदे होई सरकार ने मुहैया करोआई ऐ।
भेदक : तुस रोआ की करदे ओ?
“वीरेशवर दी खबर तूं दित्ती ही?”
उनें गलाया जे इस चुनांऽ च पैह्‌ली बारी जेह्‌ड़े नौजुआन वोट देङन ओह् गांधी दी बजह् कन्नै देङन की जे उनें मतदान दी उमी 21 ब’रे थमां घटाइयै 18 ब’रे करी दित्ता हा।
महाराजा रणजीतसिंह हुन्दे हमले कारण राजौरी दी किला-बन्दी चकानाचूर होई गेई ही। उसलै राजौरी दा राजा अग्गर खां हा जेड़ा इस लड़ाई बिच छप्पा-लुक्की करदा रेआ ते खीर नस्सी गेआ हा। फी राजा रहीम उल्ला खां ने महाराजा रणजीतसिंह तकर पौंहच बनाई ते राजौरी दा राज प्रापत कीता। इस्सै राजे दी मददी कन्ने महाराजा रणजीतसिंह ने कश्मीरा गी जितेआ हा। सिक्खें दे राज्जै बिच जिसलै जम्मू दे डोगरे भाइयें दा लाहौरा बिच जोर ते मान हा तां मियां गुलाबसिंहा गी राजा अग्गर खां दी गिरफतारी गितै नियुक्त कीता गेआ हा। उसने उसी पगड़ियै लाहौर पेश कीता हा।
संस्कृत विद्वान् भामह् होरें काव्य दी परिभाशा इ’नें शब्दें च दित्ती दी ऐ—‘शब्दार्थसहितं काव्यम्’, यानि अर्थपूर्ण शब्द गै काव्य न।
राजसिंहे दी बस कैम्पैं च रफूजियें गी ढोने गी लग्गी दी ही। जिस-जिस कैम्पे च बी ओ गेया उत्थैं गै ओस ने लब्बू ते रामी दा पता कीता हा पर ओ कुतै नेहे लब्बे।
माओवादी सरकार दे कदम गी जायज दस्सने गित्तै किश रटैर जनरलें दा इस्तेमाल करा करदे न ब स्थितियां अनुकूल नेई हैन। इक बक्खी सैन्य अधिकारियें गी बाह्‌रै दा रस्ता दस्सने दे बाद विजयी मुद्रा इच दस्सा करदे माओवादियें दियें मेदें गी अदालती फरमान दे बाद तगड़ा झटका लग्गेआ ऐ ते दूई बक्खी सेना गी समर्थन दे मुद्‌दे उप्पर आपसी मतभेद दे कारण नेपाल दी राजनीति इच बी डूंह्‌गी खाई पैदा होने दी अशंका ऐ।
डॉली ने नम्बर बोल्लेआ, रितु ने मलाया।
ब’रे 2002 दे परैंत आस्ट्रेलिया च पढ़ाई लेई पंजीकरण कराने आह्‌ले भारतीय छात्रें दी गिनतरी 41 फीसदी हर ब’रे दी दर कन्नै बधा रदी ऐ। ब’रे 2008 तक्कर आस्ट्रेलिया च पढ़ाई लेई करीब 97 ज्हार 35 छात्र पंजीकरण कराई चुके दे हे।
माधो फुल्लें दियें क्यारियें पासै ढली गेया। सेठ होर अजें अन्दरा नईं हे निकले। ओ फुल्ले दा इक गुलदस्ता बनान लगी पेया। ओ गुलदस्ता उसने कीरती गी दित्ता ते आखेया--
रामप्रकाश: बंद किसी करना ऐं, सगों दब्बियै खाओ, पर परदे कन्नै, नां कुत्ता दिक्खै ते नां गै घुरकै।
फिल्मी सितारें दा स्टार प्रचारक बनाए जाने दे बारे च इक कांग्रेस नेता दा गलावा ऐ जे फिल्मी सितारे छड़े भीड़ जुटाने लेई नेईं होंदे न बलके फिल्मी सितारे लोकें दे चहेते होंदे न ते किश लोकें लेई फिल्मी सितारे ‘रोल माडल’ बी होंदे न ते आम जनता उंदी गल्लें दा अनुसरण करदी ऐ।
(प्र.4)डोगरी कवता दा भविक्ख के ऐ ?
इस करी ‘श्हीद-गाथा’ ते ‘मज़लूम-गाथा’ दे रूप-सरूप गी बक्खरे-बक्खरे रूपें च स्पश्ट करने आस्तै ‘श्हीद’ ते ‘मज़लूम’ इनें दौनें शब्दें दा रूप-सरूप स्पश्ट गोना जरूरी ऐ। ए दोऐ शब्द समानार्थक नेईं हैन। दौनें कन्ने जेड़ियां मूरतां साढ़े ज़ैह्‌न च उब्भरदियां न ओ बिल्कुक बक्करियां-बक्खरियां न। ‘श्हीद’ आखचै तां मनै च इक गौरब-भावना, इक श्रद्धापूर्ण संवेदना जागी पौंदी ऐ। ‘शहीद’ अरबी भाशा दा शब्द ऐ जेदा अर्थ ऐ—कुसै महान आदर्श-अकीदे आस्तै शहादत अर्थात् आतम-बलिदान देने आला। साढ़े अपने मनें च शहीद शब्द दे जेड़े अनेकां भाव-चित्र जुड़े दे न उन्दे चा किज इंयां न :-
अनुच्छेद 46 भाग 4/22 मताबक नारीवर्ग गी।
अज्ज लोड़ ऐ असेंगी ध्याड़ा मनाने दे कन्नै-कन्नै जमीनी सतह् उप्पर कम्म कीता जा तां जे हर जन तक्कर एह् गल्ल पुज्जी सके जे पर्यावरण दा साढ़ी जिंदगी च केह् सरबंध ऐ ते पर्यावरण गी बचाने लेई असेंगी केह् कदम चुक्कने चाहिदे।
नेहा, कनेहा, बेही, कनेही, चूहा, सूहा, राहो, बेहा, जनेहा, रेही, जनेही, फलूहा, बाहो, उनेह, बतेहा, सेही, उनेही, पड़ूही गाहो, चूही, फतूही।
“जाना, दूर होऐ तां साढ्डे दस्स बजे टुरी पौंना चाहिदा। यानी काफी दै बाद मेरी छुट्टी।”
इयां गै दिन गुजरदे गे। नैन्तू ने बिशनी दा ब्याह नोआड़ी मात्रेयां दी सलाई कन्ने इक अदकड़ जने कन्ने करने दा निश्चा करी लैता। एक दिन बिशनी ने अपनी माऊ गी ए गलान्दे सुनेया "बर ते बड़ा गै छैल ऐ, तां के ऐ जे ओदी पैल्ली लाड़ी मरी गेदी ऐ। जागत ते चौधरिएं दा ऐ नां। माराजे दे बेल्ले दी उनें गी काफी (जमीन) बी थोई दी ऐ। जागतें आले सारे ग्रां च सिर कड्ढदे न। तसीलदार, गरदौर ते ओर बी जो जो ऐहलकार ग्रां च औन्दे न सब उन्दे गै रौन्दे न। 15-20 ते काम्मे गै होंगन। दुई गल्ला ए बी ऐ जे कड़माई दे मौके तुसें गी 3000 रपे बी दुआई ओड़ङ। उऐ रपे अस एदे ब्या पर लाई ओड़गे। इयां साढ़ा खर्च बी घट्ट होग"-बस एदे अग्गें बिशनी ओर किस नेईं सुनी सकी। ओ बड़ी मुश्कलें अपनी खट्टा उप्पर पुज्जी ते चादरी च मुंह पलेटियै रोन लगी पेई।
’मेरा ख्याल ऐ जे अग्गें दी गल्ल-बात बरमोन होर गै करन ते ठीक रौह्ग।’ शीवाल दी बाज आई।
"आई"! लच्छमो मुन-मुन करदी उठदी ऐ।... उस दिन ‘बीजक’ दी सगंध चुक्की ही ते अज्ज फी आले? हे सतगुर जी, कदूं सदगेओ मिगी? सतगुर जी सद्दी लैओ, इस दासी गी अपने चरणें च!
ओकड़ा बाग ते बाकी दा सब किंश दिक्खियै मिगी पैहलें गमान होआ हा जे औं कुसै परिस्तान इच आई गेई आं। ते हून ओ परी साम-धाम मेरै सामनै बराजमान ही। सिरै पर मांग निकली दी ते केसें दी चोटी लक्कै तोड़ी पुज्जी दी ही। चेहरे दी रंगत गोरी-गुलाबी ते मत्था छैल उच्चा! मुट्टियां-मुट्टियां अक्खीं, ढालमां नक्क, पतले-पतले नाजक ओठ ते निक्का सारा जात! इस कशा सुन्दर नख-पत्तर में कुतै नेहे दिक्खे दे। में सैकड़े सुन्दरियां दिक्खी दियां हिया, पर ऐसा बनकदा कद्द-बुत्त, ऐसी शकल-सूरत कुतै नजरी नेही आई। खुर्शीद दा किश झलाका जरूर दख दिंदा हा पर, कुजा राम-राम, कुजा टैं-टैं! खुर्शीद दी नोहार परा डूमटी झलक नजरी आए बिना नेही रौंह्दी। उस इच एकड़ा अमीरी ठाठ-बाठ, एकड़ा बांकपन कुत्थें? इंदे सामनै खुर्शीद किश भद्दी-भद्दी जचदी ही। इंदे जनेआ कामनी-रूप, नाजक-शटीक शरीर, खुर्शोद दे भागें कुत्थें! दूई गल्ल ए, जे अट्ठो पैहर, बजोगनी वाला लेखा, उसदी नोहारी पर दोआसी छाई दी रौंह्दी ही।
“मशीनें गी गै लेई लैओ—इस यंत्र कला गी, इस कन्नै केह् होग ? मनुक्ख होर बी फाही च फही जाह्‌ग ते शिकजा होर बी कसोई जाह्‌ग। असेंगी फजूल दी मेह्नत कोला बचना चाहिदा। मुनक्ख तुपदा ऐ द’ऊं घड़ियें दा सकून पर कारखाने ते विज्ञान मनुक्खै दा स्कून हड़प्प करी जाङन। इक्कलै मनुक्खै दियां जरूरतां गै किन्नियां न ? बिल्कुल गिनी-मिथी दियां। जिसलै साढ़ा कम्म इक निक्के जनेह् घरै कन्नै चली जंदा ऐ तां बड्डे-बड्डे शैह्‌र बसाने दी केह् लोड़ ऐ ? मनुक्ख जिसलै बस्तियां बनाइयै रौह्‌न लगदा ऐ तां गै उसी नमीं-नमीं सुविधाएं दी लोड़ पौन्दीं ऐ—नलके, बिजली, फ्लश दियां नालियां, ते, पता नेईं केह्-केह्। पर जेकर सब्भै अपने-अपने बलबूते पर गजारा करने दी कोशश शुरू करी करी देन तां इ’नें चीजें दी लोड़ नेईं पौग—जीवन भलेआं सैह्‌ल होई जाह्‌ग। एह्‌दे च शक्क नेईं जे असें लोकें खाह्‌मखाह् गै अपने-आपै गी ज्हारें चीजें दी बाड़ च घेरी रक्खे दा ऐ ते ओह् बुद्धिजीवियें दी देन ऐ। इस आस्तै में आक्खनां जे बुद्धिजीवियें दी जमात नुक्सान देह् ऐ। ”
शांति दी राह उप्पर गैंही चुक्कै बगैर मित्तरी दी गल्ल करना फजूल
तूं आपूं गै ते सुनाया हा जे मीम साहब ने अपने आपा गो तेरी धीऽ आखेया हा। फी ओदी सेवा करने दी मजूरी कनेई? भला धियें कोला बी कोई मजूरी लैन्दा ऐ। बापू, सेवादारियें दे मैह्नताने लैन्दे गै सारी उमर बीती गेई ऐ। समझी लै इक बारी मुख्त कम्म कीता। जिनें हत्थें कुसै गी देना सिक्खे दा गै नईं हा उनें हत्थें, बिना पुच्छे गै सब किश लटाई उड़ेया.... मन लौका नईं कर बापू ! सगुआं खुश हो, हस्सा, जे पैह्ली बारी जिन्दगिया च तूं कुसैगी किश दित्ता ऐ ते उसने अंगीकार करी लैता ऐ। मन लौका नईं कर बापू, खुश हो...।"
नन्दू : बस इयै संघर्श ते सृष्टि ऐ शिवदेइये ! इय अनन्त सघश ऐ। नां न्हेरे मुक्कने च औन्दे न ते नां किरणां हार मन्नदियां न। सेई होन्दा ऐ जे कप्तान बापसी पर जीप लेइयै ग्रां आले रस्तै गेया ऐ। ओ धूड़ उद्दरी ऐ उत्त कच्ची सिड़का पर।
उनें गलाया जे इस दिशा च मता किश कम्म कीता जाना बाकी ऐ।