text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Тимур Русланұлы Турлов (1987 жылы 13 қарашада туған, Мәскеу) — қазақстандық кәсіпкер және қаржыгер, Freedom Holding компаниясының негізін қалаушы және иесі.
## Өмірбаяны
Тимур Турлов 1987 жылы 13 қарашада Мәскеуде дүниеге келген.
### Білімі
Мектепті 2003 жылы бітірді.
2009 жылы Циолковский атындағы Ресей мемлекеттік технологиялық университетінің (МАТИ) экономика және менеджмент факультетінде экономист-менеджер мамандығы бойынша жоғары білім алды.
Федералдық қаржы нарығы қызметінің біліктілік сертификаты бар.
### Мансаптың басы
Турлов алғаш рет мектепте оқығанда қор нарығындағы инвестицияларға қызығушылық танытты.
2003 жылы мектепті бітірген соң, бірден ол World Capital Investments (WCI) американдық инвестициялық компаниясының мәскеулік филиалында жұмыс істей бастады. Ол трейдер болып жұмыс істеді.
2005 жылы Турлов американдық қор нарығында жұмыс істеу үшін «Юниаструм Банктің» еншілес құрылымы (Мәскеу) «Ютрейд.ру» компаниясына жалданды. Ол жетістікке жетіп, бөлімшенің американдық биржаларға қолжетімділігін қамтамасыз ететін инфрақұрылым құрды. 2008 жылғы әлемдік қаржы дағдарысы кезінде «Юниаструм Банкін» Bank of Cyprus-ты сатты, ал Турлов жұмыс істейтін сауда-саттық бөлімшесі жабылып қалды. Тимур мен әріптестері білімдері мен тәжірибелерін өз компанияларын басқару үшін пайдалануға шешім қабылдады.
### Freedom Holding Corporation
2008 жылы Тимур Турлов американдық қор нарығына және брокерлік қызметтерге рұқсат беретін Freedom Finance компаниясының негізін қалады.
Турлов американдық бағалы қағаздарды белсенді сату арқылы бөлшек инвесторларды тарту есебінен бизнесті дамытқан.
2011 жылы Турлов отбасымен Қазақстанға көшіп келіп, екі жылдан кейін «Фридом Финанс» АҚ компаниясын ашты. 2024 жылғы жағдай бойынша бұл компания Қазақстан қор биржасындағы ең белсенді сауда-саттық қатысушысы болды.
2015 жылы Турлов Freedom Holding Corp-тың негізгі акционері болды. Осы брендпен ол Freedom Finance Investment Company, Freedom Finance JSC, Freedom24 және Freedom Finance Bank компанияларын біріктірді.
2015-2018 жылдары Freedom Holding еншілес компаниялары Украина, Қырғызстан, Өзбекстан, Германия және Кипрде ашылды. 2019 жылы Тимур Турлов акцияларды америкалық Nasdaq технологиялық биржасына орналастыру арқылы холдингті жария етті. Осылайша, Freedom Holding Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының Nasdaq қор нарығында листинг алған алғашқы қаржы ұйымы болды.
2022 жылы Турлов Reuters агенттігіне берген сұхбатында Freedom Holding Corp. Ресей нарығынан кететінін мәлімдеді. Компания сол жылдың қазан айында Ресейден кетті.Сол жылы Турлов Қазақстанда өзінің Freedom экожүйесін іске қосатынын жариялады. Оған қаржы секторының компаниялары (брокерлер мен банк), сондай-ақ сақтандыру және тұтыну сегменттерінің өкілдері кірді.
Турлов Холдингі сондай-ақ Еуроодақ елдерінде және АҚШ-та брокерлік бизнесті белсенді дамытуда. 2024 жылғы жағдай бойынша Freedom Holding Corp. еншілес компаниялары әлемнің жиырма елінде бар.
### Жағдайы
2024 жылы Турлов Forbes Global 2000 тізімінде 972-ші орында тұр. Оның жағдайы $3,4 млрд. жетті. Forbes нұсқасы бойынша Қазақстанның ең бай адамдарының тізімінде 5-орынды иеленеді.
### Басқалары
Турлов Forbes журналының американдық нұсқасының шолушысы болып табылады.
Турлов 2023 жылдың қаңтарынан бері Қазақстан шахмат федерациясын басқарады.
2023 жылдың желтоқсанында Туризм және спорт министрлігі Тимур Турловты «Аккредиттелген спорт федерациясының үздік президенті» деп атап, оны мүсінмен марапаттады.
2024 жылғы мамырда Турлов су, экология, аштық және кедейшілік, инфрақұрылым, энергетикалық және азық-түлік қауіпсіздігіне қатысты трансшекаралық мәселелерді тиімді шешу үшін құрылған БҰҰ-ның Орталық Азиядағы Жаһандық шартының Кеңес беру комитетінің төрағасы қызметіне кірісті.
### Жеке өмірі
Үйленген. Алты баланың әкесі.
2010 жылдары ол отбасымен Қазақстанға көшіп келді және қазір Алматыда тұрады. 2022 жылы Ресей мен Кариб теңізіндегі Сент-Китс және Невис төлқұжатынан бас тартып, Қазақстан азаматтығын алды.
## Дереккөздер |
Ахмет немесе Ахмат, Еуропада Ahmed bin Küchük атымен белгілі (Urdu;Persian;Араб тілі: احمد خان بن کوچک) (туған жылы белгісіз — 6.1.1481) — Ұлы Орда ханы (1459 — 1481). Кіші Мұхаммед ханның ұлы.
Ахмет — Бату хан құрған ұлы мемл-тің тұтастығын сақтап, оның ыдырауына жол бермеуге, орыс кінәздіктерін бағынышта ұстауға көп күш салған. 1460 жылы Алтын Ордаға тәуелділіктен құтылуға ұмтылып, салық төлеуден бас тартқан Мәскеу кінәздігіне жорық жасады. Дешті Қыпшақтағы “көшпелі өзбектер” мемл-нің соңғы ханы Шейх Хайдарды Ноғай мырзалары мен Сібір хандығының көмегіне сүйене отырып талқандады. 1471 жылы Литва кінәздігінің Керей есімді елшісін қабылдап, Иван ІІІ-ке қарсы одақ құрады. 1472 жылы Ахмет ханның әскері Мәскеудің Алексин қақпасына жетіп, қаланы өртеді. 1477 жылы Мәскеумен одақтасқан Қырым хандығын жеңіп, оның тағына Жәнібек ханды отырғызды. 1480 жылы қазан айында Ахмет ханның әскері Ока өзенінің сағасы Уграға келіп тоқтады. А. хан алғашында өзеннің қатқан кезінде мұздан өтіп, шабуыл жасауға әзірленгенімен, қараша айының ортасында әскерін кері қайтарады. Осы оқиғадан кейін Мәскеу Алтын Ордаға тәуелділіктерін мойындамады. Ахмет хан Сібір ханы Ибақпен соғыста ұрыс даласында қаза тапты. Оның ұлдары хан тағына отырғанымен, Алтын Орданың құлдырауын тоқтата алмады.
## Дереккөздер |
Елшат Жүнісұлы Расулов (өзб. Rasulov Elshod Yunusovich; 7 наурыз 1986, Қоқан, Ферғана облысы, Өзбек КСР) — Өзбек боксшысы, әлем чемпионатының үш дүркін жүлдегері. Орта салмақта өнер көрсетеді. Ол жаттықтырушы Нәби Байматовтың жетекшілігімен жаттығады.
2012 жылы Лондонда өткен жазғы Олимпиада ойындарының ашылуында Өзбекстан құрамасының ту ұстаушысы болып сайланды.
## Жетістіктері
* 2004 жылы — жастар арасындағы әлем чемпионы.
* 2006 жылы — әскери қызметкерлер арасындағы чемпион.
* 2007 жылғы әлем чемпионатында Нунеске нокаутпен ұтылып, жүлдеге қол жеткізе алмады.
* Азия ойындары мен құрлық біріншілігінің екі дүркін чемпионы.
* 2009 жылы Миланда (Италия) өткен бокстан әлем чемпионаты – күміс медаль. Финалда ресейлік Артур Бетербиевке есе жіберіп алды.
* 2011 жылы Бакуде (Әзербайжан) өткен бокстан әлем чемпионаты – қола медаль. Жартылай финалда қазақстандық боксшы Әділбек Ниязымбетовтен жеңіліп қалды.
## Марапаттары
* Өзбекстан Республикасының еңбек сіңірген спортшысы (2007)
* «Мехнат Шухрати» ордені (2009)
* Өзбекстан Республикасының еңбек сіңірген жаттықтырушысы (2021).
## Дереккөздер |
Барақ Шүрекұлы, Көкжал Барақ (т.-ө.ж.б.) – батыр. Аңырақай, Бұланты, Шыңғыстау, Шаған, Шорға, Сібе шайқастарына қатысқан. Қабанбай қолының бір қанатын басқарған. Аягөз жазығы, Алакөл жағалауы, Шыңғыстау, Тарбағатай баурайында жоңғарларға қарсы ұрыстарда ерлігімен көзге түскен.
## Дереккөздер |
Дайыр(т.ж.б. – 1786) – Орта жүз сұлтаны, Барақ ханның үшінші ұлы. 18 ғ-дың 70-жылдарының ортасында Орта жүздегі найманның төртуыл, арғынның қаракерей, қоңыраттың кейбір руларының старшындары Д-ды хан етіп сайлаған. |
Мұртаза хан (туған және қайтыс болған жылдары белгісіз) – Шибан әулетінен шыққан сұлтан. Сібір ханы Көшімнің әкесі. Атасы Ибақ хан Әбілхайыр әулетімен жауласып, Сібірге кеткен. М. баласы – Көшім 1563 ж. Едігер Тайбұғыны өлтіріп, Сібірде билікке келді.
## Әдебиет
* Парунин А.В. Политическая история Тюменского ханства в 1430-1508 гг.: монография / А. В. Парунин. - Челябинск : Фонд содействия сохранению культурного наследия «Общественный фонд "Южный Урал"», 2023. - 247 с.
* Тюменское и Сибирское ханства / под ред. Д. Н. Маслюженко, А. Г. Ситдикова, Р. Р. Хайрутдинова. — Казань: Издательство Казанского университета, 2018. — 560 с. — ISBN 978-5-00130-021-2. |
Мәмбетқазиев Айдар Ережепұлы (орыс. Мамбеткази́ев, Айда́р Ереже́пович; 1965 жылы 7 қаңтарда Қазақ КСР Алматы қаласында туған) — Қазақстан-Американдық еркін университетінің – Халықаралық әріптестік университетінің ректоры. Білім және ғылымды ұйымдастырушы. PhD докторы. |
Абылай Уәлибақыулы , қанішер Абылай (т. - ө.ж.б.) - 17 ғасырдыңдың басында Сауран мен Түркістанды билеген қазақ сұлтаны, батыр. Үргеніш өңірінде туған. Абылай (Әбілмансұр) ханның туған атасы, Жәдік әулетінен. «Батырлығымен, батылдығымен аты шығып, сол үшін де қанішер деген қаһарлы да құрметті атаққа ие болған кісі» (Ш.Уәлиханов). Абылай Уәлибақыұлы кейбір деректерге қарағанда, Кіші жүз бен Орта жүздегі қазақ руларының бір бөлігіне билік жүргізген. Ресей империясы қазақ хандығындағы саяси жағдайға барлау жасау мақсатымен және экономикалық байланыстар орнатуды көздеп, 1616 ж. Тобылдың дуан басы И.С.Куракинге Абылай Уәлибақыұлымен келіссөз жүргізуді тапсырды. Абылай Уәлибақыұлыға Сібірдегі орыс қамалдарына шабуыл жасаған қалмақтарға қарсы соғыс одағын кұру, оның есесіне қазақтарға Сібір қалаларындағы сауда-саттыққа емін-еркін қатысуға рұқсат берілетіндігі ұсынылады. Бірақ Ресей екінші жағынан қалмақтармен де астыртын келіссөздер жүргізіп, қазақтар жөнінде арандатушылық саясат ұстанды. Осы себепті және Бұхар ханы Имамкулидің 1612 ж. Түркістанга жасаған тонаушылық жорығы нәтижесінде Абылай Уәлибақыұлы мен орыстар арасындаты бұл кездегі қарым- қатынас нәтижелі болмаған. Абылай Уәлибақыұлы әкесі Уәлибақы, атасы Жәңгір хан, баласы Көркем Уәли сияқты қан майданда қаза тапты.
## Дереккөздер |
Мадиярлар — Орта жүздің арғын, қыпшақ тайпасының құрамындағы ру. Тоқал арғын жауғашты ұрпағынан — алдияр, мадияр, құдияр тарайды. Мадиярлар
* ақбар
* айтқұл
* боз
* абыз
* шеру
* қаламбет деген 6 атаға бөлінеді.
1843 ж. Орынбор ведомоствосының дерегі бойынша құрамында 375 шаңырақ бар арғын-мадиярлар Торғай өзен бойын мекендеген. Ы.Алтынсариннің дерегі бойынша Сарықопа болысында 1869 ж. 277 мадияр отбасы болған. Ал қыпшақ-мадиярлар Ақмола округінде (55 отбасы) тұрғандығы архив деректерінде сақталған. Қыпшақ-Мадиярлар:
* сүлімалып
* көбікқалық (ақ көбік),
* мүйізді сарыабыз
* құлан қыпшақ
* бұлтың
* орыс
* төбет болып таралады.
Мадиярлардың дені Торғай өңірін, Ертіс бойын (Омбы, Кереку) және Ақмола аймағын мекендеген.
## Дереккөздер
* Қазақ энциклопедиясы
* Аристов Н.А., Заметки об этническом составе тюркских племен и народностей и сведение об их численностей, СПб., 1897;
* Арғынбаев Х., Мұқанов М., Востров В., Қазақ шежіресі хақында, А., 2000. |
Ұлттық телерадио хабарларын тарату корпорациясы (ҰТРК) — Қырғыз Республикасындағы телерадио хабарларын тарататын ең ірі корпорация. Ұйым «Улуттук биринчи канал», «УТРК Музыка», «Баластан», «УТРК Маданият», «УТРК Спорт», «Ала-Тоо 24» телеарналары, «Биринчи Радио», «Кыргыз Радиосу», «Миң Кыял FM» радиостанцияларын және 7 облыстық телерадиокомпанияны біріктіреді. Сонымен бірге корпорация құрамына Республикалық телерадиоорталық пен «Қырғызтелефильм» студиясы кіреді.
## Тарихы
Корпорация тарихы 1931 жылдан басталады. Сол жылы 20 қаңтарда Қырғыз радиосы ресми түрде ашылды. 1933 жылы Қырғыз АКСР Халық комиссарлар кеңесінің жанынан Радиофикация және радио хабарларын тарату жөніндегі комитет құрылды.
1957 жылы Қырғыз КСР Министрлер Кеңесі жанынан Теледидар және радио хабарларын тарату жөніндегі комитет құрылып, 1958 жылы Фрунзе телестудиясы жұмысын бастады.
1991 жылы комитет орнына Қырғыз Республикасының Мемлекеттік телерадиокомпаниясы құрылды. 1993 жылы ол Мемлекеттік ұлттық телерадио хабарларын тарату компаниясына, 1998 жылы Мемлекеттік телерадиокорпорацияға айналды.
Кейін 2003 жылы Ұлттық телерадиокорпорация, 2006 жылы Мемлекеттік телерадиокомпания, 2007 жылы қайтадан Ұлттық телерадиокорпорация болып өзгерді.
2010 жылы Сәуір революциясынан кейін Қырғыз Республикасының Қоғамдық телерадио хабарларын тарату корпорациясы болып өзгертілді.
2022 жылы Президент жарлығымен қайтадан Ұлттық телерадио хабарларын тарату корпорациясына айналды.
## Дереккөздер |
Қаңлы — Ұлы жүз құрамына кіретін ежелгі түріктің руы (тайпасы) болып есептеледі.
Бұл рудың (тайпаның) этногенезі мен тарихы туралы жазба деректер аз емес. Олардың ішінде аумақты тұтас зерттеу орыс шығыстанушысы Н. Аристовтың еңбегі болып табылады. Онда аталмыш автор былай деп жазады: «Қаңлылар дулаттар тәрізді ежелгі түрік руы. Бәлкім, Авеста пен Махабхаратада Қаңқа деп еске алынатындар солар шығар.
Қытайлар біздің жыл санауымызға дейінгі бір жарым ғасыр бұрын Сырдариядағы, Зеравшан мен Әмударияның төменгі ағысындағы ұсақ отырықшы аймақтар бағынатын Кангюйдың ұлан-байтақ иелігіне кез болады. Кіші хандар дәуірінде (25-221 ж.ж.) Кангюй мен Қаңлылар Арал мен Каспий теңіздерінің аралығындағы аландарды биледі. 568 жылы Византия елшісі Земарх Дзивул түрік ханына келіп, бұл кезде Холиат аталатын түрік қаңлыларының жерін басып өтеді. XI ғасырда Мауараннахр мен Батыс Азияны жаулап алған селжұқтардың өздері қаңлы болмаса да, Рашид ад-Дин атап көрсеткендей, олардың әскерінің негізгі сүйегі қаңлылардан тұрды. Баласағұндағы соңғы қарлұқ билеушісі XII ғасырдың екінші ширегінде өзін қаңлы шабуылынан қорғау үшін Қарақиданның Гурханын шақырды.
Сұлтан Мұхаммед Хорезмшахтың қосынында Таластан келіп он мыңдаған Қаңлы қызмет етті. 1200 жылы Гинь елшісі Буксин Шыңғысханға келе жатқан жолында Мауараннахрда кездескен Қаңлы руының санын айтады. Плано Карпини құмандардан (қыпшақтардан) кейін Қаңлы елімен жүріп өтті. Рубрук та 1258 жылы бұл көшпелілердің (саngle) ата-жұртын басып, сапар шекті. Ақсақ Темірдің кезінде қаңлылар Сырдың оң жағасын жайлады, бірақ саны көп емес еді. Ғасырлар бойы ортасынан оңтүстік пен батысқа басым көпшілікті аттандырып отырды, өйткені Европаға құйындай тиген ғұндар мен қыпшақтардың жауынгерлері өздерімен бірге қаңлыларды ілестіре кетіп, барған сайын олар азайып, өз ата-жұрттарында билігі әлсіреп, шығыстан дулаттар мен солтүстіктен қыпшақтар қыспағына ұшырап, Сырдарияның орта ағысындағы жағалауларға ығысты. Қазақ-қырғыз одағына қаңлылар аз ру болып қосылады, себебі олардың көпшілігі Шайбани әулетімен Мауаранахрға кетіп қалған еді. Қырғыз-қайсақ хандары мен сұлтандарына жеке, сарай күзетшілері мен қосындардың басты құрамын (төлеңгіттерді) бере отырып, қаңлылар бүкіл қазақ даласына таран кетіп, қазіргі кезде жекелеген рулық топ ретінде тек Ташкент уезінде ғана кездеседі. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында, Н. Аристов көрсеткендей, қаңлылардың рулық тобы Ташкент төңірегінде ғана емес, сонымен бірге Жетісу уәлаятының Қапал мен Верный уездерінде де қоныстанды.
Қаңлы руының тегі туралы орыс этнографы А. Харузин өз еңбегінде ғажайып аңыз мәлімет береді. «Қаңлы тайпасы...» бір кездерде Жалайырлар сияқты жеке ру болып өмір сүрді. Қаңлы атын, Рашид әд-Диннің айтуынша, Оғыз ханның (түріктердің атасы) өз туыстарымен күресінде оның жағына шыққан түрік рулары алды: олар «малды жегіп, өз қал-қадірінше арба жасады және түріктер арбаны қаңлы дейді» деп жазды ол. Қаңлылардың шығу тегі туралы Әбілғазы төмендегідей аңызды келтіреді: «Оғыз хан барып, татарларға тиді. Татар ханы сан мың әскерімен оған қарсы шықты; олар шайқасып, Оғыз хан кенет шабуыл жасап, оның (татар ханының) қолын быт-шыт қылды. Оғыз ханның қолына көп олжа түсті, оларды тиеп алып кетуге лау жетпейді. Олардың қасында қолы епсекті бір шебер кісі болып, ол ойланып-толғанып арба жасады. Оған қарап, бәрі де арба құрастырып, оған олжаны тиеп, бәрі үйіне қайтып келді. Арбаны «қаңлы» деп атады. Бұған дейін оның (арба) аты да, заты да болған емес, ол қозғалғанда қаңқ деп дыбыс шығаратын себепті оны «қаңқ» атады. Оны жасаған адамды «қаңқылы» деді. Бүкіл Қаңлы елі сол адамның үрім-бұтағы». Академик В. В. Бартольд те қаңлылар туралы құнды мағлұмат беріп кетеді: «Құмандар мен қыпшақтардың түйісуі, соңғылардың қаңлылармен жақын туыстығы күмән туғызбайды. XII ғасыр мен XIII ғасырдағы мұсылман жылнамашылары қаңлы мен қыпшақ сөздерін синоним ретінде қолданады. Егер кангюй мен қаңлы атауларын өзара жақындастыру мүмкіндігі болса, онда бір кезде түрік халқының ең батысын жайлаған ежелгі тайпа қаңлылар болып табылады».
Одан әрі оқымысты: «Бәлкім, қаңлылардың өнері шығар, қара қырғыздардың сөз саптауы қырғыз-қайсақтарға Енесай түріктерінің тіліне қарағанда әлдеқайда жақын тұрады». Қара қырғыз халқының құрамына енген қаңлы мен қыпшақтар туралы Аристов жазды, одан басқа Қаңлы жұртының мекені бір кезде қиыр шығысқа қарай созылып жатқаны жайында бірқатар тарихи деректер келтіруге болады. XII ғасыр басында қаңлылар қарлұқтармен бірге Баласағұнға қатер төндірді (Джувейни); XIII ғасырдағы Алмалықта құрылған түрік иелігін қаңлылар құруы да ғажап емес, ең ақырында Рашид ад-Дин қаңлылар Наймандар жерінде, Ертістің жоғары жағында тұрды деп көрсетеді. Қалай болғанда да, деп жазады С. Аманжолов, М. Қашқари (XI ғасыр) өзінің әйгілі еңбегінде қаңлыларды ру ретінде еске алмайды. Ол: «Қаңлы қыпшақтардың ұлы адамдарының бірі» деп жазады. Бұл тұжырым қыпшақтар мен қаңлылардың бірлігі туралы академик Бартольдтің ойына жан бітіреді, сондықтан қаңлылар хақында арнайы айтылмайтын шығар. Алайда, бұндай бірлік уақытша да болуы кәдік. XI ғасырдан кейін қыпшақтар мен қаңлылардың жеке өмір сүруі көп жайды аңғартады. Басқа қырынан қарағанда, М. Қашқари дәуірінде қаңлылардың көбісі Кіші Азияда болғаны себеп шығар дейтін ой келеді. Соңғы ұйғарым академик Гордлевскийдің зерттеулерімен пысықтала түседі, ол «оғыздан көп бұрын, елді түріктендіру жүрді. Қалаш, Қарлұқ, Қаңлы, Қыпшақтар көптен бері елдің түз тұрғындарын бағындырып жатты» деп жазады. Қаңлылардың мүлде жоғалып кетуі туралы әңгіме туыидамайтыны айқын. Махмұд Қашқари XI ғасырда ғұмыр кешкен қаңлылардан басқа, Қазақстанмен қоса, Орта Азияда өмір сүрген көптеген руларды суреттеп, қамти алған жоң. Дегенмен, басқа деректер бойынша қаңлылардың дені Қазақстан мен Орта Азияны өте ертеден мекендеп келеді. Бұл, біріншіден, Монғол шапқыншылары (XIII ғасырдың басы) Самарқанға тигенде бұл шаћарда 40 000 қаңлы мен парсы сарбаздары бар еді. Одан әрі Темір жорықтарында айтылғандай, олар Жошы Ұлысында Сырдария мен Талас арасында (Әбілғазы Баћадүр хан) ұшырасады. Қазақтардан басқа түркі халықтарының арасында қаңлылардың бар екенімен есептеспеуге болмайды. Мәселен, Алтай мен Енесай түріктерінің ішіндегі, сонымен қатар сақалар арасындағы кангаластарды өз қандастарынан өте ертеде бөлініп кеткен ежелгі қаңлылар деп қабылдамай отыра алмаймыз. М. Тынышбаев өзінің «Қырғыз-қазақ халқының тарихына қосымшалар» деген құнды, шағын еңбегінде қысқаша, бірақ толық қисынымен Қаңлы тарихын зерттейді.
Ол «Қаңлы қытайларға кангюй атымен б. д. дейінгі II ғасырда мәлім болды» деп жазды. Дау жоқ, Қаңлы Сырдария өзенін мекендеген түрік руы. Самарқан, Бұхара мен Хорезм өңірі де қаңлыларға бағынып отырды. Б. д. алғашқы жылдарында қаңлылар ғұндармен бірігіп, үйсіндер және қытайларға қарсы шайқасты. VI ғасырда қаңлыларда төрт дөңғалақты арба болды. X ғасырда қаңлылар арасынан Селжұқ әулетінің негізін салған Селжұқ деген әлдекім қара үзіп шығып, XII ғасырдың екінші жартысы мен XIII ғасырдың бірінші жартысына дейін Сырдарияның жоғары жағы мен Кіші Азияда билік құрды. XI ғасырдың басында бұл рудың халарлы атты бір бөлшегі Арменияға қоныс аударды, соның негізінде XIII ғасырда болашаң Осман империясының ұйытқысы құрылды. XII ғасырда қаңлылар Шу өзенінің бойында ұшырасады. X ғасырда Мауараннахрды баса-көктеген түріктердің ең көбі қаңлылар еді. Содан бастап, Мауараннахр Түркістан деп аталады. Хорезмшах (Мұхаммед Хорезмшах) дәуірлеп тұрғанда, Түркістанда қаңлылардың дегені жүріп тұрды; Хорезмшахтың анасы Түркен-қатын қаңлыдан шыққан болатын. Отырар қамалының әміршісі Қайыр хан оның жиені. Хорезмшахтың Шыңғыс-ханға қарсы қойған басты күші қаңлылар болыпты. XIII ғасырда Плано Карпини мен Рубрук қаңлылар жерімен өтіп, олардың ңонысын Сырдарияның төменгі ағысы мен Қарақұмда кездестірсе, Темір жорықтарынан біз олардың XIV ғасырдың аяғында Жошы ұлысының бір бөлігін құрап, Сырдария мен Талас арасында көшіп жүргенін түсінеміз. XVII ғасырдың басында Ташкент уезінде тұратын қаңлылар мен қатағандарды Тұрсын хан жеке билеп-төстеді. 1629 жылы «Еңсегей Бойлы Ер Есім» оңтүстік өңірдегі қазақтарды тонағаны үшін Тұрсын ханды өлтіріп, қаңлы мен қатағандарды қуғындады. Олардың бір бөлігі Сырдың арғы бетіне бас сауғ алап, қалғандары «Шанышқылы» атымен қаңлыларға қосылды. В. Востров өз еңбегінде қаңлылардың ежелгі тайпа және олардың түркі тілдес екенін үзілді-кесілді мойындап, көрсетілген деректер негізінде рудың қысқаша тарихын шолып, ол не себептен екені белгісіз, Қаңлы руының аталық құрамы жөнінде ешқандай мәлімет бермейтіндігі рас.
Қаңлы руының этногенезі мен этникалық тарихы, тайпалық құрылымы мен ерекшеліктері туралы академик Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаровтың Қазақ энциклопедиясында мақаласы жарияланған. Бұл мақаланы жазу үстінде ол жоғарыда көрсетілген және көрсетілмеген лингвистикалық деректерді мұқият зерттеген. Ә.Қайдаров Н.Аристов және басқалардың ізін алып, басқа мағлұматтарда кездеспейтін Қаңлы руының тайпалық құрылымын беріп, қысқаша тарихына тоқталып, олардың ежелгі түркі тілдес екенін салмақты дәлелдейді. Ә. Қайдаровтың тектану кестесінде қаңлылардың атасы Майқы би болып саналады. Қаңлы руы Сары-қаңлы мен Қара қаңлы болып екіге бөлінеді, оның үстіне Сырдария мен Жетісу қаңлылары да осылай жіктеледі. Ұлы жүз Төбейден таратсақ, одан Байтерек, одан Қаңлы, одан Қанқөжек, Келдібек. Келдібектің бірінші әйелі Сары бәйбішеден Сары қаңлы ұрпақтары, ал екінші әйелінен Қара қаңлы ұрпақтары өрбиді. Сырдария қаңлылары Сары қаңлы (олар бес ата: Ақбота, Ақынқожа, Телқожа, Омыртқа, Миям) мен Қара қаңлы (олар 6 ата: Тоғызбай, Оңбай, Тоғанай, Бақа, Батырақ, Қара). Жетісу қаңлылары да Сары-қаңлы (бес ата: Әлсейіт, Түрке, Шоқпар, Құйысқансыз және Шанышқылы) мен Қара қңаңлы (6 ата: Ерезен, Қаспан, Еңке, Танта, Оразымбет, Бақа) болып тарайды. Бұл ата-текті салыстырып, Ә. Қайдаров Жетісу қаңлыларының атасы Сырдария қаңлылары болып табылады деген дұрыс қорытындыға келеді. Біздің зерттеулеріміз де соған сәйкес. Жетісуда қоныстанған қаңлының кейбір рулық тобы «Ақ қаңлы» және «Қызыл қаңлы» деп те бөлінеді, соңғылары Сары қаңлының бір тармағы Телқожа атасының ұрпақтары болып есептеледі. Сонымен қатар Ә. Қайдаровтың «Сары-қаңлы», «Қара-қаңлы», «Аққаңлы», «Қызыл-қаңлы» этнонимдерінің бірігу салдары туралы пікірі де орынды. Ол әлгілер ата-бабаларының өз есімдері түр-түсі мен киіміне байланысты емес деп санайды. Бәрінен бұрын бұл қырғыздағыдай кейбір рулардың «сол қанат» пен «оң қанат» аталатын бір-бірімен қатысты географиялың орнын анықтайды. Жоғарыдағы деректерге сүйеніп, Қаңлы руының этногенезі мәселелерін қозғап, оларды ежелгі кангюй-түріктердің тікелей тұқымы деп санаймыз.
Қаңлы руының шығу тегі туралы әлгі авторлар пікіріне қарама-қарсы тұжырым да айтылып қалады. Мәселен, белгілі этнограф, Т. А. Жданко біздің дәуірімізге дейінгі II ғасырдағы кангюларды XIXII ғасырдан кейін пайда бөлған қаңлылармен түйістіру дұрыс емес деп есептейді. Одан әрі ол кангюлер «тек қана қаңлылар ғана емес, ертедегі этникалық қабат» деп түсіндіреді. Қаңлылардың тілдік тәуелділігіне тоқтап, «Арал маңындағы тұрғындар қыпшақтар этногенезінің негізіне жатады «оларды түркілендіру тек біздің дәуіріміздің IV-VIII ғасырында жүрді, сондыңтан ежелгі кантюлерді түркі деп атауға негіз жоқ» деп түйеді. Бұл автордың көзқарасын толық сыйлай отырып, деп жазады В. Востров, ежелгі кангюлер мен қаңлылардың этникалық астасуын көрмеу дұрыс емес деп есептейміз. Ондай ұласулар сөз жоқ болды. Шьш мәнінде біз қаңлылардың Орта Азия мен Қазақстанның қазақ, өзбек, қарақалпақ халықтарының саяси және этникалық тағдырында маңызы ерекше екенін білеміз. Т. А. Жданко пікірінше, XI-XII ғасырдан бұрын пайда болған аздаған қаңлы ру-тайпалың бірлестігінің қолынан ондай әлеуетті тіршілік келер ме екен? Оның үстіне Әбілғазы көрсеткендей, бұл қаңлылардың басым көпшілігін Шу мен Талас өңірінде монгол басқыншылары талқандап жіберген болатын. Бұл жерде біз кейінгі уақыттағы қаңлылардың этникалық негізін құрайтын ежелгі әрі саны көп (20 мың шаңырақ) кангюй халқымен тоқайласып отырмыз. Біз В. Востровтың ежелгі кангюйлер мен қаз іргіқаңлылардың терең жалғастығы бар деген толық дәлелі бар дәйектемесін құптаймыз. Әдеби деректерден тыс Қаңлы руының ата-тегінің кестесін жасауға өзіміздің зерттеуіміз көмектесті. Қаңлылардың шығу тегі туралы бізге мәлімет берушілеріміз де құнды мағлұматтар берді, олар: Талдықорған облысы, Қоғалы ауылының тұрғыны, 1906 жылы туған (Жалайыр) Әбілқасым Жантайлақов; Алматы облысы, Шелек ауданы Қызылжиде кеңшарының тұрғыны 1905 жылы туған (Қаңлы) Нұрыш Нүсіпов; сол кеңшардың тұрғыны 1938 жылы туған (Қаңлы) Стан Мұқашев; Алматы облысы, Шелек ауданы Ащысай кеңшарының тұрғыны 1924 жылы туған (Найман) Файзолла Балмағанбетов; Алматы облысы, Шелек ауданы, Жарсу кеңшарының тұрғыны 1928 жылы туған (Шапырашты), Қожахмет Кәрібаев аз көмектескен жоқ.
Бұлардың ішінде қолында жазба шежіресі бар білгірлер, әрине, болған жоқ, соған қарамастаи олардың әрқайсысы есте қалғандарымен Қаңлы туралы едәуір мәліметтер берді. Әйтсе де, көптеген рулар, аталар мен топтар туралы толық тектану кестесін бере алған жоқпыз (№ 11 ңосымшаны қараңыз). Ұлы жүздің Төбей деп басталатын шежіресінде, қайталап айтамыз, Төбейден Бәйтерек, одан Қаңлы, одан Қанкөжек, одан екі әйел алған Келдібек аталады. Бірінші қосағы Сары бәйбішеден Сары қаңлы ұрпақтары, ал екінші әйелінен (әлде бір хан қызынан) Қара қаңлы аталары өніп-өсті. Бұл әрбір төп тіршілік ету аясына байланысты екіге бөлінеді. Мәселен, Сары қаңлылар да, Қара қаңлылар да Сырдария және Жетісуда екі атадан тұрады. Сырдарияның Сары қаңлылары бес ата: Ақбота, Ақынқожа, Телқожа, Омыртқа, Миям; Жетісудың Сары қаңлылары 6 ата: Әлсейіт, Ақбарақ, Құйысқансыз, Бозым, Ешкілі, Шанышқылы. Сырдарияыың Қара қаңлысы 6 ата: Тоғызбай, Онбай, Тоған бай, Бақа, Бадырақ, Қара; Жетісудағылар да 6 ата: Ерезен, Қоспан, Еңке, Танта, Оразымбет, Бақа. Бұл тізімнен Қызыл қаңлы мен Қаңлы рулық құрылымын қоспағанда, жоғарыда көрсетілген төрт топтан 23 ата тарайтынының өзі бұл тайпалардың бұрын көптігін көрсетеді. Ә. Қайдаров та алғашқы бірінші буындағы аталар 22-ге жетеді. Ә. Қайдаров деректері мен біздің зерттеуіміздің айырмашылығы тек Жетісу Сары қаңлыларының этникалық жағдайына саяды. Оның Жетісу Сары қаңлылары бес атадан: Әлсейіт, Шоңпар, Түрке, Құйысқансыз, Шанышқылыдан тұрса, біздіңше олар 6 атадан құралыпты: Әлсейіт, Ақбарақ, Құйысқансыз, Бозым, Ешкілі, Шанышқылы. Біздің дерегіміз бойынша, Ақбарақтан Шоқпар, одан Түрке, демек, бұнда айрықша қайшылық жоқ. Қаңлының бұл 23 атасы туралы түтел ата-тегінің кестесін жасадық. Кестеден көрінгендей, біз онда Шанышқылы, Онбай, Ерезен, Қоспан аталары, әсіресе, бүгінге дейінгі Жетісу Сары қаңлыларына кіретін Ақбарақ руының таралу тегін мәлімет беруші 1938 жылы туған Стан Мұқашевтан жазып алып, толық келтіріп отырмыз. Оның айтуынша, оны түпкі атасынан 12 ұрпақ бөліп тұр.
Біздің басқа бір мәлімет берушіміз 1905 жылы туған Нұрыш Нүсіпов өз атасы Ерезеннен бастап, тікелей тұқым қуалап, өз баласына дейін жеті ата өтті деп есептейді, біздіңше, бұл жеткіліксіз болып көрінеді, өйткені Ерезен Ақбарақпен бірдей бірінші ата, одан бері 12 ұрпақ ауысқан. Сонымен, біздің Қаңлы руының тегі туралы жасаған кестеміз мүлде толық болмаса да, ол айқын суретті көз алдыңа келтіреді. Көне түріктен бір кездегі қуатты Қаңлы руы ғасырлар бойында көптеген тарихи оқиғаларды бастан кешіріп, бізге дейін бірсыпыра түрік халықтары: қазақ, өзбек, қарақалпақ, қырғыз, башқұрт және басқалардың құрамында жеке этникалық топ болып жетіп отыр. Қаңлылардың жауынгерлік ұраны «Бәйтерек», «Айрылмас» (Аристов, Аманжолов, Тынышбаев, Қайдаров бойынша), ал рулық таңбасы жоғарғы деректерде I (көсеу таңба). XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында Қаңлы руының аталары Жетісу уәлаяты Қапал мен Верный уездерінде, Сырдария уәлаяты Әулиеата, Шымкент пен Ташкент уездерінде қоныстанып жүрді. XIX ғасырдың аяғында Н. Аристов Қаңлының шағын тобы Верный уезінде (300 үй) кездесетінін хабарлайды (Қайдаров). Әулиеатада 350 үй (Мұқашев), Шымкентте 478 үй (Гродеков), Ташкент уездерінде 1650 үй (Мұқашев) мекендеді. Ол тағы бір тұста қаңлылар мен шанышқылардың жалпы саны 10 000 үй болды деп көрсетеді. Ә. Қайдаров Қазақ энциклопедиясында 1885 жылы Ташкент уезінде құрамалардың 24 400 түтіні болып, олардың ішінде қаңлылар мен шанышқылылар 14 мың түтін екенін айтады. М. Тынышбаев өз еңбегінде қаңлылар мен шанышқылардың 1917 жылғы жалпы санын уездер бойынша береді. Мәселен, Ташкент уезінде 160 мың жан, Әулиеатада 20 мың жан, Верный уезінде 10 мың жан өмір сүрген. Жоғарыдағы үш уезде барлығы 190 мың жан тұрып жатты.
Жетісу уәлаятындағы каңлылар Қапал мен Верный уездерінде қоныстанды. Сойтіп, Қаңлы руының үш атасы Қапал уезінің жерінде Алтынемел тауларын қыстады. Қызыл қаңлы руының қауымы Арқарлы, Қоғалы, Байжанбастау, Мамырханбастау мен Дөненбайбастау шатқалдарында қоныс тепті. Қапсан қаңлы руы Қарабастау, Қасқажол, Құмалақты мен Майбұлақ қойнауларын жерсінді. Бадырақ қаңлы Құрөзек, Пішен сай, Шөладыр, Қоянкөз, Ұзынбұлақ, Майтөбе мен Манас маңайын жайлады. Бұл аталардың көктеуі мен күзеулері өздері жеке пайдаланатын жердің төңірегінде жатты. Ол мекенге жаңын тұста Шетенсай, Үшбұлақ, Қарағайлыбасы мен Доланалы шатқалдарында жайлауы орналасты. Жетісудың өзге қаңлылары Верный уезінің шығыс жағындағы Албан руы Сегізсарылармен, батыста Іле өзенінің сол жағасындағы Шапырашты руының Шыбыл аталарымен қоян-қолтық тұрып жатты. Сырдария қаңлыларының аздаған тобы Әулиеата уезінің Талас өзенінің алқабында, Шымкент уезінің Арыс және Келес өзенінің құйылыстарында қоныстанды. Бұл өлке қаңлыларының көпшілігі Сырдың орта ағысындағы Ташкент уезінде орналасты. Сырдария қаңлыларының негізгі шаруашылығы суармалы егіншілік болды, ал жетісулықтар егін салса да төрт түлік өсірумен шұғылданды.
## Тұлғалар |
Сұлтанхан Аққұлұлы Жүсіп (1 тамыз 1962, Түркістан) — әлихантанушы-ғалым, халықаралық журналист, филология ғылымдарының кандидаты, "Алаш" ғылыми-зерттеу институтының директоры.
## Қызметі
1990 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университернінің филология факультетін бітірген.
Ауғанстанда әскери борышын өтеген.
Алматыда өрт сөндіру қызметінде, Политехникалық институттың зертханасында, Ақтауда кәсіптік-техникалық училищеде жұмыс істеген.
1990-1995 жылдары ҚР Ұлттық Ғылым Академиясының М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында ғылыми қызметкер.
1995-1996 жылдары Темірбек Жүргенов атындағы қазақ ұлттық өнер академиясында кафедра меңгерушісі, аға ғылыми қызметкер.
1995 жылдан бастап Прагадағы "Азаттық" радиосының тілшісі.
1997-2000 жылдары "Азаттық" радиосының Астанадағы бюро директоры.
2000-2001 жылдары Астана қаласы әкімінің пресс-хатшысы.
2001-2002 жылдары "Қазақстан-Заман" газетінің Астанадағы корреспонденті.
2002 жылдан бастап Прагадағы "Азаттық" радиосының тілшісі.
1991- 1994 жылдары Сұлтанхан Ресей мұрағаттарынан Ә.Бөкейханға қатысты мол мұра тапты. Осыдан әлихантанудың жаңа беті басталып, зерттеулер жаңа дем алады. Кейіннен Сұлтанхан Аққұлұлының бастамасымен Әлихан Бөкейханның 15 томдық жинағы жарық көрді.
1995 жылы қазақтың көсемі - Әлихан Бөкейханның шығармашылығы мен қайраткерлік еңбегі бойынша кандидаттық диссертация қорғады. Ғылыми жұмысының толық мәтіні «Жұлдыз» журналында 1996 жылы жарияланды.
## Дереккөздер |
Қаракөз Ақжігітқызы Ақдәулетова (3.3. 1956, Сырдария ауданы Иіркөл а. - 03 шілде 2020) – әнші, ұстаз. Қазақстанның еңбек сіңірген артисті (1996).
## Өмірбаяны
* Қызылорда педагогикалық институтын (1977) бітірген.
* Алматы мемлекеттік консерваториясын (профессор Б.Төлегенованың класы бойынша) бітірген (1985).
* 1985 жылдан Қызылорда музыка училищесінде «Ән салу» бөлімінің меңгерушісі.
## Шәкірттері
Ақәулетова тәжірибелі ұстаз. Ол басқаратын балалар студиясының шәкірттері дүниежүзінің Эстония (1996), Түркия (1997), Франция (1998), Армения (2000), Болгария (2000, 2005), Қырғызстан (2001), Ресей (2001), Америка (2003), т.б. елдерінде еткен өнер сайыстарында жүлделі орындарға ие болды.
* «Super Star KZ» мегапроектісінің алғашқы жеңімпазы А. Кішкенбаев та Ақәулетованың шәкірті.
## Марапаттары
* Білім және ғылым министірлігінің Құрмет грамотасы (1997)
* Президенттің алғысхаты (2001).
## Дереккөздер |
Серік Оспанов:
* Серік Кәрібайұлы Оспанов (1957 жылы туған) — ҚР еңбек сіңірген әртісі;
* Серік Жәмекұлы Оспанов (1964 жылы туған) — инженер-механик, Ақтау қаласының əкімі;
* Серік Рәпілбекұлы Оспанов (1949 жылы туған) — ғалым, ауыл шаруашылығы ғылым докторы;
* Серік Сәрсенғалиұлы Оспанов (1939 жылы туған) — физика-математикалық ғылым докторы (1997), профессор (1998). |
Асу Абайұлы Алмабаев (25 қаңтар 1994, Жаңаталап ауылы, Сарысу ауданы, Жамбыл облысы, Қазақстан) — қазақ аралас жекпе-жек жауынгері UFC демеушілігімен аса жеңіл салмақ дәрежесінде өнер көрсетеді. М-1 аса жеңіл салмақтағы бұрынғы чемпионы. Сондай-ақ Absolute Championship Akhmat, AMC Fight Nights Global, BRAVE Combat Federation, M-1 Global және т.б. жауынгерлік ұйымдардың турнирлеріне қатысуымен танымал.
## Өмірбаяны
Асу Алмабаев 1994 жылы 25 қаңтарда Жамбыл облысы, Сарысу ауданы, Жаңаталап ауылында дүниеге келген. Ұлы жүздің Ысты руынан шыққан.
Жастайынан ұлттық күрес — қазақ күресімен айналыса бастады. Асу бесінші сыныпта оқып жүргенде, оның отбасы Алматы қаласына көшіп, сол жерде Асу басқа спорт түрлерімен — бокс, каратэ, қоян-қолтық ұрыс және джиу-джитсумен айналыса бастады. Көптеген жаттығулардың арқасында ол өзінің қолынан ережесіз ұрыс (ММА) жақсы келетінін түсінді.
Он жасар Асу Алматыға көшіп келгеннен бері ата-анасының шағын сауда нүктесі болған «Алтын Орда» базарында жұмыс істеді. Асу 23 жасына дейін базарда жұмыс істеп, кейін спортты таңдап, кәсіби түрде өнер көрсете бастады.
### Лақап аты
Өзінің мансабының басында Асудың досы әзілдеп ойлап тапқан «Братан» деген лақап аты болды. Алмабаевты «Торнадо» деп те атаған. Кейінірек Асу кітап оқып, оған Мұхаммед пайғамбардың қылышы — Зұлпықар (семсер) туралы әңгімесі ұнап, жауынгер осыны алуды шешіп, тек осы лақап атпен өнер көрсетуді жалғастырады.
### Кәсіби мансабының басы
22 жасында Асу жеңіл салмақта (61 келі) «Alash Pride Selection» халықаралық бас жүлдесінің жеңімпазы атанды. 2013 жылдың 1 маусымында Алмабаев Мәскеуде кәсіпқой аралас жекпе-жектен Rod Fighting – Shield and Sword 4: Russia vs. Kazakhstan турнирінде дебют жасады. Ресейлік Вадим Бусеевпен жекпе-жек қазақстандық үшін оңай болған жоқ, бірақ төрешілердің бірауыздан дауыс беруімен жеңіске жетті.
2016 жылы қазақстандық Краснодарда өткен «Оңтүстік майдан-3» турнирінде мерзімінен бұрын жеңіске жетті. 57 келіге дейінгі салмақта Асу Олег Эрикпен кездесті. Жекпе-жек бірінші раундта аяқталды.
Бір айдан кейін тағы бір қызықты жекпе-жек болды. Енді бұл кәсіпқой мансабындағы дебюттік кездесуі болған Ғаламырза Айвазов Үфіде қазақстандыққа қарсы шықты. Ол қарсыласының шабуылын сабырмен қарсы алып, жауап беруді ұмытпады. Бірінші раундтың аяқталуына бір минуттан астам уақыт қалғанда Айвазов қарсыласының аяғын бас салып, оны жерге жатқызып үлгерді. Алайда ресейлік өзіне ең тиімді жағдайды орнатуға тырысып жатқанда, Алмабаев оны ауырту тәсілінде ұстап алып, бірінші раундтың шамамен 3 минут 41 секундында жекпе-жекті лезде аяқтады.
Осы жекпе-жектердің арқасында Асу Алмабаев болашағынан үміт күттіретін жауынгерге айтылды. Көп ұзамай ресейлік Fight Nights ұйымы спортшыға әріптестікті ұсынды. Бұл қазақстандық үшін аралас жекпе-жек әлемінде жаңа мүмкіндіктерді ашты.
2017 жылы күрескер ақыры базардағы жұмысын тастап, тек жаттығуға көңіл бөлді. 2018 жылдың желтоқсанында Асу М-1 лигасында өнер көрсете бастап, Шавкат Рахмонов пен Хадис Ибраһимовпен бір картада жекпе-жек өткізді.
2019 жылы M-1 Challenge 105 турнирінде Асу канадалық Крис Келадесті жеңіп, аса жеңіл салмақта уақытша чемпион атанды.
2020 жылы Алматыда өткен Naiza Fighter Championship 27 турнирінде Асу Абайұлы қазақстандық Дархан Сқақовқа қарсы ұрыста NFC аса жеңіл салмақтағы белбеуін жеңіп алды. Ол тұншықтырғыш тәсілімен жеңді.
### Brave CF мансабы
2021 жылы Алмабаев Таяу Шығыстағы ең ірі MMA промоушені BRAVE Combat Federation келісімшартқа отырды. 15 айда Асу Brave CF турнирінде төрт жекпе-жекте жеңіске жетіп, ең жақсы нәтиже көрсетті. 2022 жылы қазақстандық Brave CF турнирінде жыл күрескері болып танылды. Көп ұзамай спортшыға титулдық жекпе-жек пен жаңа келісім-шарт ұсынылды, бірақ Асу келіспеді, өйткені алда одан да қызықты келешек — UFC-ге қатысу күтіп тұрды.
### UFC мансабы
2023 жылдың сәуір айында Асу Алмабаев ресми түрде UFC-мен келісімшартқа отырды. Қазақстандықтың әлемдегі ең үздік промоушендегі алғашқы қарсыласы ямайкалық Оди Осборн болды. Қарсыластар 2023 жылдың 5 тамызында UFC on ESPN 50 турнирінде жекпе-жек өткізді. Бұл жекпе-жек Нашвиллдегі жекпе-жек кешінің кардын ашты. Раундтың бірінші минутында қазақстандық тамаша оң жақ оверхенд (бокс) көрсетті, кейіннен сәтті тейкдаун жасап, гардта белсенді жұмыс істей бастады. Бес минуттық кезеңнің соңында «Зұлпықар» тұншықтыру әдісін жасады, бірақ гонг Алмабаевқа ісін аяқтауға мүмкіндік бермеді.
Асу екінші раундты дәл тиген оң жақ хай-киктен бастап, тұрыстан қарсыласынан басым түсті. Қазақстандықтың қысымы өз жемісін беріп, қарсыласын қайтадан төсенішке жатқызып, ямайкалықтың арқасын ұстап, тұншықтыру әдісін жасады. Үшінші минуттың соңында Осборн Алмабаевтың қысымынан берілуге мәжбүр болды.
Турнир соңында бес жауынгер кештің ең жақсы өнер көрсеткен үшін $50 000 бонус алды. Олардың қатарында Асу Абайұлы та болды.
## Титулдары мен жетістіктері
Джиу-джитсу
*
Джиу-джитсудан әлем чемпионы
*
Combat Jiu-Jitsu Азия чемпионатының алтын жүлдегері
*
Combat Jiu-Jitsu Қазақстан чемпионыAlash Pride Selection
* Жеңіл салмақтағы халықаралық Бас жүлде жеңімпазы (2017 жылы)
M-1 Global
* Аса жеңіл салмақтағы уақытша чемпионы (2019 жылы)
Naiza Fighter Championship (NFC)
* NFC аса жеңіл салмақтағы чемпионы (2020 жылы)
BRAVE Combat Federation
* Жылдың үздік сабмишены (2021 жылы)
* Жылдың үздік күрескері (2022 жылы)
Ultimate Fighting Championship
* ESPN 50-де UFC-де Оди Осборнға қарсы (2023) ұрыста «Кештің ең жақсы нәтижесі үшін» бонус
## Кәсіби ММА бойынша статистикасы
## Дереккөздер |
Марат Даңғылұлы Ильясов ("1959 жылы Жамбыл облысы Шу ауданы Балуан Шолақ ауылында туған") – Композитор-Әнші, Професор, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген артисі, Кавалер ордена «ҚҰРМЕТ» РК, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік «Дарын» сыйлығының лауреаты, Қазақстан Жастар Одағы сыйлығының лауреаты, Халықаралық Республикалық композиторлар конкурстарының лауреаты, Қазақстан Композиторлар одағы басқармасының мүшесі, Қазақстан авторлар қоғамы басқармасының мүшесі.
## Өмірбаяны
Шыққан тегі Ұлы жүздің Дулат тайпасы Шымыр руынан.
* Өнер институты (Композитор-Әнші) Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы.
* «Мемлекеттік басқару» мамандығы бойынша. Біліктілігі: мемлекеттік қызмет менеджері.
* Еңбек жолын Қазақ теледидарында редактор болудан бастаған.
* Қазақ радиостудиясының директоры ретінде жалғастырды.
## Шығармашылығы
М.Ильясов ең алғашқы әнін Мұзафар Әлімбаевтың «Айнұр құсты аяйды» деген өлеңіне 11 жасында шығарды. Мұнан кейін балалық шақтың әсерінен туындаған:
* «Кең мекенім»
* «Құстар келді»
* «Егеменді елім-ай»
* «Ана тіл - Дана тіл»
* «Шілде»
* «Кел көктемім» атты әндерін дүниеге келтірді.
Лирикалық сазды әуендер санатына жататын:
* «Мен саған өкпелемеймін»
* «Құштарым сен»
* «Сүйіктім»
* «Арманға бірге барайық»
* «Аққуымды аяла»
* «Сені ойладым»
* «Мерекем сен»
* «Бір өкініш, бір үміт»
* «Қимас қалқам»
* «Ақ ботам»
* «Алтынай»
* «Сұлуым»
* «Сезім»
* «Казақы дастарқаным»
* «Мен - қазақпын»
* «Анама»
* «Әкеме» сияқты әндері М.Ильясовті кең танымал композитор санатына жеткізді.
* «Ерлікке ескерткіш»
* «Балуан Шолақ туралы терме - толғауы» сазгердің философиялық, азаматтық үлгіге кеңінен құлаш сермегендігін көрсетеді.
## Кітаптары мен әндер жинағы
* 1988 ж. «Мерекем сен» деген атпен әндер жинағы мен жеке күйтабағы шыкты.
* 1990 ж. «Өнер» баспасынан «Аққуыңды аяла» атты әндер жинағы жарық көрді.
* 1994 ж. «Марат Ильясовтын әндері».
* 1996 ж. «Марат Ильясовтын әндері».
* 2000 ж. «Сұлуым» әндер жинағы.
* 2002 ж. «Алтынай» әндер жинағы.
* 2011 ж. «Достарым» әндер жинағы.
## Дереккөздер |
Айвалық мармелады — айва жемістерінің целлюлозасынан жасалған тәтті, өте қою масса. Португал тілінде оны жай ғана «marmelada» («marmelo» — «айва») деп атайды. Дәл осы өнім орыс тіліндегі барлық басқа мармеладтарға атау берді.
## Тарихы
Рецепт ежелгі шыққан болуы мүмкін; көзқарасы бар, оған сәйкес ол бұрыннан римдіктерге белгілі болды және римдік Сирия провинциясында өндірілді. Рим империясы құлағаннан кейін Пиреней түбегі – Испания мен Португалия айва мармеладын өндіру мен тұтыну орталығына айналды. Англиямен ұзақ және тығыз байланыста болған Португалиядан «мармелад» сөзі осы елге келді, онда ол цитрустық джемнің ерекше түрін білдіреді (және әлі де білдіреді). Орыс тілінде «мармелад» сөзі басқа тілдерге қатысы жоқ бірнеше өнім түрлеріне тарады.
Испания мен Португалиядан айвалық мармелады отарланған Латын Америкасына келді, онда ол Аргентина мен Уругвай сияқты елдерде кеңінен танымал болды. Климаты айва өсіруге аз қолайлы елдерде испандар мен португалдар гуава жемістерінен сүйікті айвалық мармеладының аналогын жасады — гоябада.
## Дайындық
Айвалық мармелады айва жемістерінен жасалады. Жемістер қабығынан тазартылып, өзегі аршылады, айва целлюлозасының килограммына 500-1000 г қант мөлшерінде аз мөлшерде су мен қант қосып қайнатады. Бүгінгі күні бұл үшін үйде қысымды пеш жиі қолданылады. Қысымды пеште мармелад ашық кірпіш түсіне ие болады, ал кәдімгі кастрюльде ұзақ пісіргеннен кейін ол қара кірпішке айналады. Осыдан кейін мармелад бірнеше күн бойы сақталады, содан кейін ол өзінің пішінін ұстап тұру үшін салыстырмалы түрде қатты және тығыз болады. Мармеладтың дәмі тәтті, бірақ аздап тұтқыр.
Айвалық мармелады көбінесе төртбұрышты блоктарда сатылады, содан кейін олар жұқа тілімдерге кесіліп, тосттар немесе бутербродтардың үстіне қойылады. Айва мармеладын таңғы асқа нанмен, сондай-ақ түскі ас кезінде, жеңіл тамақ немесе десерт ретінде әр аймаққа тән ірімшіктің белгілі бір түрлерімен (мысалы, тетиля ірімшігі және Бургос ірімшігімен ) бірге жеу танымал. Айвалық мармелады әртүрлі пісірілген тағамдарға толтыру ретінде де жиі қолданылады. Осылайша, пасафрола, Аргентина, Уругвай және Парагвайда кең таралған тәтті бәліш, кростатаға ұқсас, әдетте айвалық мармеладымен толтырылады.
## Аймақтық варианттар
Айвалық мармелады испан және португал тілдерінде сөйлейтін елдерде ең маңызды болғанымен, ол ең танымал тағамдардың бірі болып табылады, ол олардың шекарасынан тыс жерлерде кеңінен таралған.
Осылайша, Провансте айвалық мармелады (pâte de coing) Рождествода дәстүрлі түрде ұсынылатын 13 десерттің бірі болып табылады.
Сербияда, әсіресе Воеводинада, сонымен қатар континенттік Хорватияда, яғни Славонияда айвалық мармелады да кеңінен танымал. Мұнда ол «kitn(i)kes» — немісше «Quittenkäse» деп аталады. Воеводинада айвалық мармелады кейде ұсақ үгітілген грек жаңғағы, фундук немесе асқабақ тұқымын қосып дайындалады. Кейде бұл жерде қант бірдей мөлшерде линден балымен ауыстырылады.
Мажарстанда айва мармелады «биршалмашайт» (сөзбе-сөз «айвалық ірімшігі») деп аталады және аз мөлшерде лимон қабығынан, даршыннан немесе қалампырдан дайындалады және оған жаңғақ жиі қосылады. Венгр ботанигі Питер Мелиус Юхаш 1578 жылы айва ірімшігін (мармелад) емдік қасиеті бар жеміс-жидек препараты ретінде атаған.
Молдова мен Румынияда айвалық мармелады китоноагэ деп аталады.
Айвалық мармелады Италияда («cotognata» деген атпен) бар, бірақ Испаниядағыдай маңызды емес.
Айвалық ірімшігі, 18 ғасырдағы Жаңа Англияның ерекшелігі, француз котиньякуна ұқсас қатайтылған күйге жету үшін күні бойы қайнатуды қажет етті.
Айвалық мармеладының ең жақын ресейлік аналогы — пластикалық алмалық мармелады. Балтық елдерінде алмалық ірімшігі деп аталатын ірімшік кең таралған: қатты дерлік алма мармелады, көбінесе грек жаңғағы қосылған, Венгрия мен Воеводина айвалық мармеладына өте ұқсас.
Айвалық мармелады еуропалық асханадағы ең көне тағамдардың бірі, бәлкім, Закавказьеде, Пәкістанда және Таяу Шығыста кең таралған айвалық джемінен шыққан болуы мүмкін. Рим делдалдығы арқылы ол Жерорта теңізіне тарады.
Айвалық мармелады еуропалық аспаздық дәстүрлер мен тілдерге айтарлықтай әсер етті. Алайда, ол бірте-бірте Пиреней түбегінен тыс көптеген еуропалық елдердің асханасында өз орнын жоғалтып, испан және португал тіліндегі мәдениеттің белгісіне айналды.
## Әдебиеттер
* Inés Butrón Parra, (2009), Ruta gastronómica por Andalucía, primera edición, Ed. Сальса.
* Росс, Марджори (2001). Entre el comal y la olla: гастрономияның негізгі тағамдары. Сан-Хосе, Коста-Рика: UNED. бет. 46, 55, 88, 91 ж 105. ISBN 9789968311281.
## Тағы қараңыз
* Айвалық наны |
Ақсай (2024 жылға дейін — Междуреченское) — Алматы облысы Іле ауданындағы ауыл, Ақсай ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы — Өтеген батыр ауылынан батысқа қарай 25 км-дей жерде.
## Халқы
## Тарихы
1954 — 97 жылдары Қаскелең (қазіргі Қарасай ауданы) ауданындағы кеңшардың орталығы болды. Оның негізінде 1996 — 97 жылдары Междуреченскоеде және округке қарасты Екпінді, Жауғашты ауылдарында “Тауарлы сүт фермасы”, Қаскелең Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі, “Бекон” серіктестігі және 38 шаруа қожалығы құрылды.
## Дереккөздер |
Қайрақтар – 19 ғасырдың аяғында Жетісу мен Шығыс Түркістанда табылған эпиграфиялық ескерткіштер. Ерте 20-ші ғасыр мұнда несториандық, исламдық және буддалық жазулар мен символизмі бар құлпытастар бар. Қайрақтар тау өзені ағып жатқан тастардан жасалған, оларға таңбалар мен эпитафиялар қашалған.
Кейбір зерттеушілер қайрақтарды тек несториандық крест және түркі-сирия жазулары бар құлпытас деп атайды.
Олар осы бөліктерде христиан дінінің пайда болуынан 14 ғасырдың аяғына дейінгі кезеңдегі Орталық Азия христиан түріктерінің көрнекті діни өнері мен діни символика туындыларына жатады.
## Дереккөздер |
Қалмаққырылған, Белеуітті, Білеу – Шалқартеңіз алабындағы өзен.
## Географиялық орны
Ұлытау облысы Ұлытау ауданы жерімен ағып өтеді. Ұзындығы 325 км, су жиналатын алабы 10,1 мың км².
## Бастауы
Ұлытау тауының оңтүстік-шығыс бөлігіндегі Қарамола тауының оңтүстігінен басталып, Ботамола бейітінің оңтүстік-шығысында 5,2 км жерде, Нарөлген ауылынан 5 км, Шұбартеңіз сайы (бұрынғы көлге) 28 км жетпей тартылып қалады.
## Гидрологиясы
Жылдық орташа су ағымы 1,05 м³/с. Аңғары кең (0,5 – 4 км), бүйірлік жырауылысайлармен тілімденген, жоғарғы ағысында жағалау беткейлері тік, биіктігі 10 – 40 м. Төменгі ағысының жағалауы жайпақ. Жер асты және жауын-шашын суларымен толығады. Су ағыны көктемде болып, жазда қарасуларға бөлініп қалады. Қалмаққырылғанға ұзындығы 10-нан 48 км-ге жететін көптеген салалар құяды. Оң салалары: Шауыпкелсай, Алшынбайсай, Керегетассай, Күнтоғай, Сарыбұлақ, Аманжолсай, Дүйсембай, Шолақсай, Жиде, Бозінген; сол салалары: Қарсақпай, Талсай, Қаратөбесай, Ащылысай, Ақкиіксай, Тұрған, т.б. Алабы – мал жайылымы, жайылмасы шабындық ретінде пайдаланылады. 1723 жылы осы өзеннің бойында қазақ сарбаздары қалмақтарды ойсырата жеңгеннен кейін бұрынғы Белеуітті өзен сол жеңістің құрметіне Қалмаққырылған болып аталған.
## Дереккөздер |
Qazaqstan дауысы — «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасында шығатын әлемнің 180 елінде көрсетілген әйгілі «The Voice» телешоуының қазақстандық нұсқасы. Түпнұсқасы 2010 жылы голландиялық RTL4 телеарнасында The Voice of Holland атауымен жарық көрген.
## Ережелер
Қатысушылар тек дауысқа ғана сүйеніп бақ сынасады. Жүзден аса қатысушылардың ішінен 4 тәлімгер өз командасын жинайтын болады. Тыңдау сынағы кезінде жұлдызды әділ қазылар алқасының мүшелері қатысушылырдың өздерін көрмей-ақ оларға баға береді. Қорытындысында төрт топ алға суырылып шығатын болады. Ал финалға солардың ішінен тек төртеуі ғана өтеді. Жобаның жеңімпазы халықтың онлайн дауыс беруі арқылы анықталады.
Үміткерлер "көрмей таңдау", "жекпе-жек", "жарға жығу" кезеңі бойынша сайысқа түседі.
## Тәлімгерлер
## Маусымдар
## Сыртқы сілтемелер
* Жобаның сайты |
Жамбыл облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізімі Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 6 сәуірдегі "Құқықтық актілер туралы» Заңының 27-бабына және Қазақстан Республикасының 2019 жылғы 26 желтоқсандағы "Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы" Заңының 21-бабына сәйкес, Жамбыл облысы әкімдігінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі №90 қаулысымен бекітілген. 2020 жылы 1 шілде айында Жамбыл облысы әкімдігінің №148 қаулысымен тізімге өзгерістер мен толықтырулар енгізілген.
## Байзақ ауданы
## Жамбыл ауданы
## Жуалы ауданы
## Қордай ауданы
## Меркі ауданы
## Мойынқұм ауданы
## Тұрар Рысқұлов ауданы
## Сарысу ауданы
## Талас ауданы
## Шу ауданы
## Тараз қаласы
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасының ордендері, құрмет атақтары мен медальдар жүйесі «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік наградалары туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 12 желтоқсандағы № 2676 заңынан бастау алады. Марапаттар уақыт өте келе өзгертіліп, толықтырылды.
## Медальдар
## Мерекелік медальдар
## Сыртқы сілтемелер
* Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі |
Тәттібибі Тұрсынбаева (қыр. Таттыбүбү Турсунбаева) — КСРО кино және театр актрисасы, Қырғыз КСР-ның еңбек сіңірген актрисасы және КСРО кинематографистер одағының мүшесі.
## Өмірбаяны
1944 жылы Тянь-Шань (Қазіргі Жұмағұл ауданы) ауданында дүниеге келген. 1966 жылы Ташкенттегі театр институтын тәмамдады. Сол жылы Қырғыз мемлекеттік драма театрына жұмысқа орналасты. Жұмыс істей жүріп бірнеше рет кино саласында да жұмыс жасады.
"Қырғызфильм" киностудисында бірнеше киноға түсті. Алғаш сомдаған рөлі — 1960 жылы түсірілген "Сәлиманың әні" фильміндегі оқушы қыз.
1981 жылы 21 желтоқсан күні туберкулезден қайтыс болды.
## Фильмографиясы
* 1960 — «Сәлиманың әні», реж. Б. Новиков — Салима
* 1965 — «Тіл алғыш қыз», реж. Л. Гуревич и Б. Абдылдаев — Айзада
* 1967 — «Саманшының жолы» реж. Г. Базаров — Толгонай
* 1969 — «Ак Мёёр» реж. М. Убукеев — Ак Мёёр
* 1971 — «Отқа табын» реж. Т. Океев — Уркуя Салиева
* «Аққулар қонған айдын көл» реж. Ю. Борецкий
* 1972 — «Солдат» реж. Э. Уразбаев
* 1974 — «Махаббат жаңғырығы» реж. Б. Шамшиев — Асия Бежанова
* 1975 — «Қызыл алма» реж. Т. Океев — Бейтаныс қыз
* «Арман» реж. Д. Садырбаев
* 1977 — «Күн астында» — эпизод
* 1978 — «Шілдедегі үш тәулік» реж. К. Акматалиев
* 1979 — «Процесс» реж. Дж. Соданбек — Зулайка
* 1980 — «ХХ ғасыр пираттары» — эпизод
## Әдебиет
* Жусупова Ракыя. ТАТТЫБҮБҮ: Макалалар, маектер, эскерүүлөр. - Б.: "Турар", 2015
* Чынар Калыбекова. ТАГДЫР романы. (Соң- Көл чүрөгү баяны), - Б.: Кыргызпатент, 2015, - 246 б.
## Сілтемелер
* Қырғыз жерінің қыздары |
Парвин Баби, толық аты-жөні — Парвин Вали Мохаммад Хан Баби (ағылш. Parveen Wali Mohammad Khan Babi; 4 сәуір, 1954 — 20 қаңтар, 2005) — үнді актрисасы және фотомодель. Өзінің мансабында ол 60-қа жуық көркем фильмге түсті. Time журналының мұқабасына шыққан алғашқы үнді актрисасы. Ол 1984 жылы шизофренияның дамуына байланысты актерлік өнерін тоқтатты.
## Өмірбаяны
Парвин Гуджарат штатының Джунагадх қаласында мұсылман отбасында дүниеге келген. Ол ата-анасы Вали Мохаммад Баби (1959 ж.) мен Джамала Бахте Бабидің (2001 ж.) жалғыз баласы болды. Әкесі Джуганадханың әкімшісі және кінезі болды және сүйікті қызын тәрбиелеу үшін күш пен ресурстарды аямады. Парвин Ахмедабадта мектепте оқыды, ал мектептен кейін ол сол жердегі Әулие Ксаверий колледжіне оқуға түсті.
## Мансап
Барби қуыршағының көзі бар Парвин Баби режиссерлерді бір көргеннен-ақ таң қалдырды. Оның мансабы 1972 жылы модель ретінде басталды. 1973 жылы ол «Чаритра» фильмінде өзінің дебютін жасады, содан кейін он үш жыл бойы Парвин күміс экранда жарқырады. Ол Амитабх Баччан, Шаши Капур, Дхармендра және Джитендра сияқты танымал актерлермен бірге ойнады. Өзінің мансабында Парвин Болливудтың ең керемет дивасы және өз дәуірінің стилі мен сұлулығының белгішесі болып саналды. Болливуд аспанында ол Зинат Аманмен бір орынды иеленді — екеуі де фильмдердегі үнді кейіпкерлерінің бейнесін өзгертуге тырысты. Парвин барлық дерлік сән журналдарының мұқабасында болды және TIME журналының мұқабасына шыққан алғашқы Болливуд актрисасы болды (1976 шілдесі).
1983 жылы Парвин «Сұлтанның қызы» қымбат тарихи қойылымында Хема Малинимен бірге лесбияндық көріністердегі қоғамды қатты таң қалдырды. Ол әлі де суда, бірақ оны жиі истерикада түсіруден алып тастайды. Парвин Мина Кумари сияқты көп іше бастайды. 1983 жылы 30 шілдеде өзінің мансабының шыңында Парвин Баби Үндістан мен киноиндустрияны тастап кетті.
## Ауру
1979 жылдың қыркүйегінде Парвин паранойяның алғашқы белгілерін көрсете бастады. 1984 жылы ол Лондонға ұшады, онда ол шизофрениядан емделеді. 1984 жылы 7 сәуірде Парвин Нью-Йоркке Джон Кеннеди халықаралық әуежайында ұшты. Құжаттарды көрсетуді сұрағанда, актриса жүйке ауруымен әрекет етеді: сөмкелер жан-жақта ұшады, турникеттер бұзылады, әуе компаниясы қызметкерлерінің басына таңдауды қиянат жасайды. Төрт полиция қызметкері бұрап, қолына кісен салған Болливуд супержұлдызын психиатриялық клиникаға апарады.
1998 жылы Парвин Баби Үндістанға қайтып оралды, бірақ бір кездері сүйкімді актриса «Lady Hairpin» «Lady Plump» болды. Болливудтың «Барбиі» адам танымастай салмақ қосып алды. Парвин өзінің шизофрениямен ауыратынын жоққа шығарды және бұл киноиндустрия мен БАҚ олардың қылмыстарын жасыру үшін оның беделіне нұқсан келтіру үшін жасалған қастандық деп санады.
Ол көптеген шетелдік қонақтарды және үнді киносының әртістерін оны өлтірмекші болды деп айыптады (бұл тізімге Амитабх Баччан, Билл Клинтон, Роберт Редфорд, ханзада Чарльз, Аль Гор, ЦРУ, КГБ, Моссад кіреді). 2002 жылы ол Санджай Даттты 1993 жылы 12 наурызда Бомбейде жасалған терактілерге қатысы бар деп айыптап, сотқа берді.
## Өлім
Парвин Баби 2005 жылы 20 қаңтарда Мумбаидағы жеке пәтерінде жалғыз қайтыс болды. Оның мәйіті сауыншы екі күн бойы пәтерінен сүт немесе газет жинамағаны туралы полицияға арызданғаннан кейін табылған. Өлімнің себебі қант диабетінің ауыр түрі, одан оң аяғының табанының гангренасы дамыған. Соңғы күндері актриса жүре алмай, мүгедектер арбасын пайдаланып пәтерді аралап жүрді. Сараптама нәтижесінде Парвин Бабидің аштықтан өлгені анықталды.
Парвин Баби 2005 жылы 23 қаңтарда анасының қасына жерленді. Оның жерлеуіне оны шынайы өмірде жақсы көретін екі адам қатысты: Кабир Беди және Махеш Бхатт.
## Фильмография
* 1974 — Мәжбүрлі жағдайлар — Нилу
* 1974 — Ұятсыз
* 1975 — Қабырға — Анита
* 1976 — Мектеп махаббаты — Рупа
* 1976 — Оқ — Сапна
* 1977 — Амар, Акбар, Энтони — Дженни
* 1978 — Күйеуі, әйелі және — Нита
* 1978 — Ерекше ұсыныс — Рекха
* 1979 — Қара тас — Анита
* 1979 — Ұры және солдат — Бхарти Хан
* 1979 — Отбасы бақыты — Ану
* 1980 — Екі есе екі — бес — Анжу Шарма
* 1980 — Жанып тұрған пойыз — Миссис Шантал Винод Варма
* 1980 — Абдулла
* 1981 — Жылы жүрек — Сурели
* 1981 — Жаза — Рита
* 1981 — Бірте-бірте
* 1981 — Даусымды тыңда — Рита
* 1981 — Калия — Шалина
* 1981 — Қорғау — Чандра
* 1982 — Патриот — Прити
* 1982 — Мазасыздық — Санти
* 1982 — Адал қызметші — Ниша
* 1982 — Үш ағайынды — Мари
* 1983 — Терең жара — Рену
* 1983 — Барлығы махаббат үшін — Сона
* 1983 — Қоздырушы — Нирмала Шарма
* 1985 — Ситамгар — Шейла
* 1986 — Жеңілмейтін — Ниша
өзі ойнайды:
* 1981 — Ladies Tailor
* 1985 — Karmyudh
## Тағы қараңыз
* Зинат Аман
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Үнді фильмдерінің әлемі Мұрағатталған 4 наурыздың 2016 жылы.
* Форум Үндістан теледидары үнді киносының аңыздары
* YouTube тақырыбы – Парвин Баби |
Текей Райымбердіұлы (шамамен 1680 – 1700 жылдар аралығында туған, өлген жылдары белгісіз) — Байұлы тайпасы Адай руының Бәйімбет бөлімінен шыққан қазақ бай. Текей туыстарымен қатар қоян-қолтық жауға аттанып ерлік істерімен тұлға болғандығын шежірелер айқындай түседі. Үлкендерден жеткен әңгімелерде, Текей барға қанағат ететін, сабырлы, сол пейіліне өзіндік дөңгеленген шаруасы бар болған адам сыңайлы.
2021 жылы 2–3 қазан аралығында Текейдің бес баласының ұрпақтары жиналып Қарағашты қорымында үлкен ұлы ас берілді.
## Шежіресі
Адай Батыр — Келімберді — Мұңал Батыр — Бәйімбет — Алдаберді — Райымберді — Текей.
Текейден 5 бала, олар: Әтембек Би, Байшағыр, Мамыртай, Жақау Батыр, Әнет Би.
Текейдің екі әйелінен туған Әтембек, Байшағыр, Мамыртай, Жақау, Әнеттер ұрпақ дүретіп, соңғылығында «Бес Текей» деген атқа ие болады.
Әтембектен: Қаратоқа, Қалқаман, Шомақ, Қапан, Қазыбай, Абыз би, Абыл, Қабыл, Шалта.
Байшағырдан: Мырзатай, Бөрітай, Итемген, Бәйтерек.
Мамыртайдан: Қарамолда, Қарағасқа, Құлшық, Бақтыгелді, Барақ, Маймақ, Төретай, Айнажан.
Жақаудан: Әжібай, Арал, Алтай, Шомақ, Қарабұлақ, Түнғатар батыр.
Әнеттен: Бабақұл батыр, Мая би, Қыдырша, Қырымқұл би, Төлеп батыр, Қоштан батыр.
## Аңыз
Текей қыс көзі, ақ шұнақ алай-дүлей күннің бірінде көшіп келе жатып бәйбішесіне: «Жақын маңда, анау қырдың астында қара жұрт бар еді. Мен барып, көңді жарып үй тігетін орын дайындай тұрайын. Сендер менің ізіммен келерсіздер», – деп көштен озып кетеді. Осы сәтте қасында 13–14 жасар қыз бала еріткен ақсақалды қария тап болып, аман-саулықтан кейін бәйбішеге: «Мына қызды Текейге тапсыр», – деп өзі кетуге ыңғай білдіріпті. Бәйбіше қонағын құр жібере алмай, көшке бос еріп келе жатқан ақ тайлақ атанып кеткен өзінің сүйікті ақ інгенін қарияға мінгізіп жібереді. Сонымен Текейдің бәйбішесінен Әтембек пен Байшағыр туады да, жаңағы қыдыр сыйлаған екінші әйелден Мамыртай, Жақау, Әнет атты үш бала туады. Соңғы үшеуінің ақтайлақ кемпірдің ұрпағы, нағашымыз “Қыдыр” дейтіні осы аңызға сүйеніп айтылған әңгіме.
## Жыры
Сүгір Бегендікұлының Қосниязға арнауы:
1927 жылдың «жұт қояны», осыған жалғаса белең алып, қасірет-қайғыны үсті-үстіне ала келген «зобалаң-аласапыран» жылдар Маңғыстау елінің берекесін кетіргені мәлім. «Балапан — басына, тұрымтай — тұсына» кеткен нәубет болды ғой. Дос достан, ағайын туыстан айырылды. Жан-жаққа тарыдай шашылып кетті. Жыр сүлейі Сүкең де сол кездерде Хиуа жаққа бас сауғалағаны белгілі. Тағдырдың тәлкегімен бала кезден бір ауылда туып-өсіп, бірін-бірі қимай өскен замандасы қарт Қоснияз Қауиұлымен кездесу сәті 1968 жылдың жаз айында түсті. Қоснияз қарт Красноводск (қазіргі Түрікменстан) қаласы төңірегіндегі Қошоба селосында тұратынды. «Жырау Сүгір Қошобаға келетін болды», – деген хабарды естіген бұрынғы замандастары, жырын естіген, атағына сырттай таныстар асыға күтті. «Елу жылда ел жаңа» дегендей, Қоснияз қарт ел-жұртты тегіс хабарлап, замандас, ағасына сағынышты қонағасын берді. Қарт жырау сағыныш сезімін жырмен білдірді. Қарт жырау Қосниязға арнаған жырынан үзінді:
Келімберді, Мұңалдан,
Талабың оңға оралған.
Одан бері сөйлесем,
Бәйімбет деген ауылсың,
Үстінде халық құралған.
Райымберді Текейсің,
Сасқандар ақыл сұраған.
Талайды тордан шығарған,
Әруақты атаң Текейді,
Ешкім орта демейді.
Бес Текейдің баласы,
Әтембек пен Байшағыр,
Мамыртай, Жақау, Ер Әнет,
Толтырар айтсам көмейді.
Халық аузына ілінген,
Атағы көпке білінген,
Жақсылар өтті ішіңнен,
Сабырлық еткен шүкірмен.
Қасиетті пір де өтті,
Тасбих айтып, зікірмен.
Әруақты ер де өтті,
Суырып қылыш береннен,
Таймаған өңі береннен.
Дұшпанын алған жеделмен,
Ұстасқан жауын шегерген.
Би де шықты ішіңнен,
Кеңес тапқан тереңнен,
Сөйлескен дұшпан бөгелген.
Байлар да өтті ішіңнен,
Ұстаған дәулет кемелмен,
Ортаймаған кемерден,
Тарқатып қайыр шуленнен.
Шеберлер болды ішіңнен.
Айтқыштар да көп өтті,
Үлгі берген өнермен.
Сөз лазымын кезенген,
Алқалаған шаршыда,
Қызыл тілін безенген.
Алдын тосқан кезеңнен,
Атқыш мерген көп өтті,
Киік пенен құланның,
Алын тосқан кезеңнен,
Не жақсылар өткен жоқ,
Астана халық, көп елден!
## Дереккөздер |
Карл Уиман (ағылш. Carl Wieman; 26 наурыз 1951, Корваллис, Орегон, АҚШ) — американдық физик, 2001 жылғы «Босе — Эйнштейн конденсация процестерін және сирек газдардағы газдарды зерттеудегі жетістіктері үшін конденсат сипаттамаларының бастапқы іргелі зерттеулері» үшін физика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты (Эрик Корнелл және Вольфганг Кеттерлемен бірлесіп). Теолог Генри Нельсон Уиманның немересі.
## Өмірбаяны
Карл Уиман Н. Орра Уиман мен Элисон Уиманның бес баланың төртіншісі. Балалық шағы АҚШ-тың Орегон қаласында өтті. Уиман жетінші сыныпқа барар алдында, отбасы балаларға жақсырақ мектептерге баруға мүмкіндік беру үшін Корваллиске көшті. Корваллистің небәрі 25 мың тұрғыны болғанына қарамастан, онда Орегон мемлекеттік университеті орналасқан.
Орта мектептен кейін ол Массачусетс технологиялық институтының студенті атанады. Дәрістердің жалпы курсын аяқтағаннан кейін ол Стэнфорд университетінің Теодор Хенш кафедрасына ауысып, онда 1977 жылы диссертация қорғады. Осыдан кейін ол Анн Арбордағы Мичиган университетінде жұмыс істеді және 1979 жылы сол жерде ассистент профессор болды. Мұнда ол студент кезінде бірге жұмыс істеген Сара Гилбертпен танысады. 1984 жылы Боулдердегі Колорадо университетіне көшіп, сол кезде диссертациясын қорғаған Сара Гилбертке үйленді. 1987 жылдан бастап Колорадо Боулдер университетінің физика профессоры.
## Жетістіктер
Хенш тобында Уиман сутегінің спектрлік сызықтарының толқын ұзындығын дәл өлшеумен жұмыс істеді. Оның диссертациясының тақырыбы поляризациялық спектроскопияның көмегімен 1s деңгейіндегі лэмбтік ығысуын және 1s-2s ауысуының изотоптық ығысуын өлшеу болды. Дәлдік спектроскопиядағы тәжірибесіне сүйене отырып, ол Мичиган университетінде, электроәлсіз әрекеттесу теориясымен болжанған атомдардағы жұптылықтың бұзылуын өлшеумен жұмыс істегісі келді. Ол бұл мақсаттарға сутегіден гөрі цезийдің қолайлы екенін тез түсінді. 1985 жылы сәтті өлшеулер оны ғылыми қоғамдастықтан тануға әкелді.
Осы дәл эксперименттерге байланысты 1984 жылы Уиман лазерлік салқындату және лазерлік тұзақтармен жұмыс істеді. Алғашында оны тек өлшеу әдісін жетілдірумен байланысты ғана қызықтырды. Алайда ол көп ұзамай осылайша өте төмен температурада атомдардың әрекетін зерттеуге және Бозе-Эйнштейн конденсатын шығаруға болатынын түсінді. 1995 жылы Эрик Корнеллмен бірге ол жетістікке жетті. Осы жетістігі үшін оған 2001 жылы физика бойынша Нобель сыйлығы берілді (Эрик Корнелл және Вольфганг Кеттерле бөлісті).
## Марапаттар мен құрметтер
* 1990 — Гуггенхайм стипендиясы
* 1993 — Физика бойынша Эрнест Лоуренс сыйлығы
* 1994 — Американдық физикалық қоғамының Дэвиссон-Гермер сыйлығы
* 1995 — АҚШ Ұлттық ғылым академиясына сайланды
* 1995 — Оптикалық және кванттық электроника қоғамының лазерлік ғылым үшін Эйнштейн медалі
* 1996 — Американдық физика мұғалімдері қауымдастығының Рихтмайер мемориалдық сыйлығы
* 1996 — Халықаралық таза және қолданбалы физика одағының төмен температуралық физика бойынша Фриц Лондон сыйлығы
* 1996 — Америкалық ғылымды дамыту қауымдастығының Ньюкомб Кливленд сыйлығы
* 1997 — Король Фейсал халықаралық сыйлығы
* 1997 — Бонфилс-Стэнтон қорының ғылыми сыйлығы
* 1998 — Америка өнер және ғылым академиясына сайланды
* 1998 — Голландияның Корольдік өнер және ғылым академиясының Лоренц медалі
* 1999 — Оптикалық қоғамының Вуд сыйлығы
* 1999 — Американдық физика қоғамының лазерлік ғылым бойынша Шоулоу сыйлығы
* 2000 — Франклин институтының физикадан Бенджамин Франклин медалі
* 2001 — Физика бойынша Нобель сыйлығы
* 2004 — Карнеги қорының білім беруді дамыту және қолдау жөніндегі кеңесімен жыл ұлттық профессоры
* 2007 — Эрстед медалі
* 2009 — Ховард Воллум сыйлығы
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Е. А.Корнелл, К.Е. Уиман. «Сиректелген газдағы Бозе-Эйнштейн конденсациясы. Алғашқы 70 жыл және соңғы бірнеше тәжірибе». Нобель дәрісі // Физика ғылымдарының жетістіктері, 173 том, 12 шығарылым, желтоқсан 2003
* Нобель комитетінің сайтынан алынған ақпарат (ағыл.)
* Карл Уиманның ScientificBlogging.com сайтындағы блогы (ағыл.)
* Уиманның Колорадо университетіндегі басты беті (ағыл.) |
Шолаққарғалы — Күрті алабындағы өзен. Алматы облысы, Жамбыл ауданы жерімен ағады.
## Сипаттамасы
Қарғалы ауылы жанында Ұзынқарғалы өзенінен бөлініп шығып, солтүстік шығысқа қарай ағады. Алматы-Бішкек жолына жақын жерде тоған орналасқан. Балғабек Қыдырбекұлы ауылы жанындағы Қарасу өзенінің бойына орналасқан Таран су қоймасына құяды. Осы жерден ары қарай Ақсеңгір аталады.
Ірілі-ұсақты бірнеше саласы бар.
Өзен суы ауылшаруашылығын суландыруға пайдаланады.
Жағалауында Шолаққарғалы, Үмбетәлі Кәрібаев ауылдары бар.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Тарихи шолу. Шолаққарғалы ауылының тарихы |
Нұрбанк — қазақстандық бөлшек банкі.
2018 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 17 аймақтық филиалы және 89 әмбебап банктік қызмет көрсету орталығы бар.
## Меншік иелері және басшылық
2018 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша 84,4% қатысу үлесі бар ірі акционер «JP Finance Group» ЖШС болды. Соңғы акционері Эльдар Сәрсенов.
Директорлар кеңесінің төрайымы — Раушан Зейноллақызы Ержанова. Басқарма төрайымы — Гүлнара Абайқызы Мұсатаева.
## Тарихы
1992 жылы 3 тамызда Нұрбанк Атырауда қаржылық қызметін бастады және сол қалада 2003 жылға дейін қызмет етті. 11 жылдан кейін бас филиал Алматыға көшті.
2007 жылы 4 қыркүйекте басқарманың жаңа төрағасы болып Нұрмұхамед Бектемісов сайланды.
2007 жылдың 22 қаңтарында басқарманың жаңа төрайымы болып Гүлмира Джумадиллаева сайланды.
2007 жылдың қаңтар айының соңында Нұрбанк топ-менеджерлері Жолдас Тимралиев пен Айбар Хасенов жоғалып кетті. Нұрбанк ірі акционері Рахат Әлиев мүлікті бопсалау мақсатында ұрлау ісі бойынша күдікке ілінді. 2007 жылы 9 қарашада сот басталды, нәтижесінде Рахат Әлиев сырттай 20 жылға бас бостандығынан айырылды. Бірнеше жылдан кейін Тимралиев пен Хасеновтің мәйіттері табылды.
2009 жылдың 2 наурызында басқарманың жаңа төрағасы болып Марат Заиров сайланды.
2012 жылдың 13 ақпанында Нұрбанк басқарма төрағасы болып Мұхтар Ыдырысов сайланды.
2013 жылдың 20 наурызында Нұрбанк басқарма төрағасы болып Қаңтар Бекаралұлы Орынбаев сайланды.
2015 жылғы 4 тамызда банктің басқарма төрағасының міндетін атқарушы Сәкен Ахметовке жүктелді.
2015 жылдың 30 қарашасында Эльдар Сәрсенов Нұрбанк басқарма төрағасы болып сайланды.
2021 жылдың соңында банкті Гүлнар Мұсатаева басқарды. Ол банктің ірі акционері мәртебесін алуына байланысты қызметінен кеткен Эльдар Сәрсеновті ауыстырды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* nurbank.kz Нұрбанк — ресми сайты
* Нұрбанк Қазақстан қор биржасында |
«Еңбек Даңқы» ордені — еңбек жетістіктері үшін берілетін Қазақстан Республикасының мемлекеттік марапаты.
## Тарихы
2014 жылғы сәуірде Мәжілісте «Ақ жол» фракциясының депутаттары экономика және әлеуметтік салада мемлекеттік, жеке немесе қоғам секторларында 40 және одан да көп жыл еңбек еткен азаматтарға «Еңбек ардагері» атағын, тиісті төсбелгіні – медалді табыстаумен қайта жаңғыртуды ұсынды. 2014 жылдың мамырында Үкіметтен «Еңбек» ордені мен «Еңбек ардагері» медалін тағайындау жоспарланып отырғаны туралы жауап алынды.
«Еңбек ардагері» құрметті атағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 31 шілдедегі № 855 қаулысымен тиісті медаль табыс етілді.
Үш дәрежелі «Еңбек Даңқы» орденін белгілеу идеясын 2014 жылғы желтоқсанда «Қазақстанның жаңа индустрияландыруы: 2014 жылдың қорытындылары және бірінші бесжылдық» жалпыұлттық телекөпірінде Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев айтқан болатын.
Мемлекет басшысы 2015 жылғы 17 наурызда жаңа мемлекеттік марапат – «Еңбек Даңқы» орденін тағайындағаны үшін «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әлеуметтік-еңбек саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді оңтайландыру және автоматтандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды.
Мемлекет басшысы 2020 жылғы 9 қарашада «Еңбек Даңқы» орденмен марапатталған тұлғалардың тізімін кеңейтетін «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне энергетика, көлік және мемлекеттік марапаттар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды.
## Ережесі
«Еңбек даңқы» орденімен өнеркәсіп, көлік, құрылыс, ауыл шаруашылығы, білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру және басқа да салалардың жұмысшылары мен қызметкерлері кәсіпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда жемісті ұзақ жұмыс істегені үшін, сондай-ақ өндірістегі жоғары көрсеткіштері, еңбек өнімділігінің өсуіне және өнім сапасын жақсартуға, ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал еткені үшін марапатталады.
Үш дәрежелі «Еңбек даңқы» орденінің иегерлері мәртебесі бойынша «Қазақстанның Еңбек Ері» атағын алған тұлғаларға тең.
## Дәрежелері
«Еңбек даңқы» ордені үш дәрежеден тұрады:
* I дәрежелі «Еңбек даңқы»;
* II дәрежелі «Еңбек даңқы»;
* III дәрежелі «Еңбек даңқы»;
Орденнің ең жоғары дәрежесі — I дәреже. Марапаттау III дәреже, II дәреже және I дәреже ретімен жүргізіледі.
## Сипаттамасы
### I дәрежелі
1-дәрежелі «Еңбек даңқы» орденінің төс белгісі кәдімгі бесбұрышты стильдендірілген жұлдыздан тұрады. Жұлдыз сәулелерінің жиегі фигуралы шығыңқы жиекпен безендірілген. Жұлдыздың сәулелерінің орталықтары мөлдір лағыл эмальмен жабылған, оның астында ромб тәрізді кедір-бұдырлы өрнек көрінеді. Жұлдыз сәулелерінің арасында ұлттық ою-өрнегі бар жатаған беде пішінді жапырақшалар орналасқан.
Бесбұрышты жұлдыздың ортасында диаметрі 14 мм дөңгелек қалқан түріндегі бастырма бар. Қалқанның ортасында мөлдір лағыл эмаль аясында — «Еңбек Даңқы» деген жазу жазылған. Қалқанның асты көк эмальмен қапталған таспамен және гералдикалық қалқанмен жабылған. Гералдикалық қалқанда мөлдір лағыл эмалдің аясында тәртіп дәрежесін білдіретін — рим цифры «I» орналасқан.
Орден белгісінің диаметрі 45 мм, алтын жалатылған күмістен жасалған.
Орденнің белгісі құлақша мен екі шынжыр арқылы тікбұрышты тағанға бекітіледі. Тағанның биіктігі — 22 мм, белгіні бекітуге арналған екі сақинасын қосқанда ені — 37 мм. Тағанның өрісі екі қызыл диагоналды жолағы бар көк эмальмен толтырылған.
Тағанның артқы жағында бұйым киімге бекітілетін қалқалы бекітпесі бар түйреуіш орналасқан.
Бұйымдағы барлық кескіндер мен жазулар шығыңқы әрі жылтыр.
Жұлдыздың артқы жағында реттік нөмірі ойып жазылады.
### II дәрежелі
2-дәрежелі «Еңбек даңқы» орденінің төс белгісі кәдімгі бесбұрышты стильдендірілген жұлдыздан тұрады. Жұлдыз сәулелерінің арасында ұлттық ою-өрнегі бар алтын түсті жатаған беде пішінді жапырақшалар орналасқан. Бесбұрышты жұлдыздың ортасында диаметрі 14 мм дөңгелек қалқан түріндегі алтын түсті бастырма бар. Қалқанның ортасында мөлдір лағыл эмаль аясында — «Еңбек Даңқы» деген жазу жазылған. Қалқанның асты көк эмальмен қапталған таспамен және гералдикалық қалқанмен жабылған. Гералдикалық қалқанда мөлдір лағыл эмалдің аясында тәртіп дәрежесін білдіретін — рим цифры «II» орналасқан.
Орден белгісінің диаметрі 45 мм, жартылай алтын жалатылған күмістен жасалған.
Орденнің белгісі құлақша мен екі шынжыр арқылы тікбұрышты тағанға бекітіледі. Тағанның биіктігі — 22 мм, белгіні бекітуге арналған екі сақинасын қосқанда ені — 37 мм. Тағанның өрісі төрт қызыл диагоналды жолағы бар көк эмальмен толтырылған.
Тағанның артқы жағында бұйым киімге бекітілетін қалқалы бекітпесі бар түйреуіш орналасқан.
Бұйымдағы барлық кескіндер мен жазулар шығыңқы әрі жылтыр.
Жұлдыздың артқы жағында реттік нөмірі ойып жазылады.
### III дәрежелі
3-дәрежелі «Еңбек даңқы» орденінің төс белгісі кәдімгі бесбұрышты стильдендірілген жұлдыздан тұрады. Бесбұрышты жұлдыздың ортасында диаметрі 14 мм дөңгелек қалқан түріндегі бастырма бар. Қалқанның ортасында мөлдір лағыл эмаль аясында — «Еңбек Даңқы» деген жазу жазылған. Қалқанның асты көк эмальмен қапталған таспамен және гералдикалық қалқанмен жабылған. Гералдикалық қалқанда мөлдір лағыл эмалдің аясында тәртіп дәрежесін білдіретін — рим цифры «III» орналасқан.
Орден белгісінің диаметрі 45 мм, күмістен жасалған.
Орденнің белгісі құлақша мен екі шынжыр арқылы тікбұрышты тағанға бекітіледі. Тағанның биіктігі — 22 мм, белгіні бекітуге арналған екі сақинасын қосқанда ені — 37 мм. Тағанның өрісі алты қызыл диагоналды жолағы бар көк эмальмен толтырылған.
Тағанның артқы жағында бұйым киімге бекітілетін қалқалы бекітпесі бар түйреуіш орналасқан.
Бұйымдағы барлық кескіндер мен жазулар шығыңқы әрі жылтыр.
Жұлдыздың артқы жағында реттік нөмірі ойып жазылады.
## Дереккөздер |
Бақыт Шүкіроллаұлы Кенжеев (2 тамыз 1950, Шымкент, Қазақ КСР — 26 маусым 2024, Нью-Йорк, АҚШ) — орыс тілінде шығармалар жазатын қазақ ақыны. 1982 жылы Канада мемлекетіне көшіп, 2006 жылдан бастап Нью-Йорк қаласында тұрды.
## Өмірбаяны
1950 жылы 2 тамызда Шымкентте дүниеге келді. 3 жасынан бастап Мәскеу қаласында тұрған (кей деректерде – Мәскеу қаласында туылды деп жазылған). Қазақ. Әкесі ағылшын тілінің мұғалімі, ал анасы кітапханашы болған. Мәскеу мемлекеттік университетінің химиялық факультетін бітірген. 1977 жылы «Ленинские горы: Стихи поэтов МГУ» атты кітап ұжымында алғашқы рет ақын болып атанған. Оның бірінші өлеңдер жинағы 1984 жылы Америкада басылған болсада жастық шағында мерзімдік баспасөзде жарияланған («Комсомольская правда», «Юность», «Московский комсомолец», «Простор»). Жетпісінші жылдардың басында Кенжеев (Алексей Цветковпен, Александр Сопровскиймен, Сергей Гандилевскимен бірге) «Мәскеу уақыты» поэтикалық тобының негізін қалаушылардың бірі болып саналған. 1982 жылы ақын Канадаға көшіп, 2008 жылы Америкадағы Нью-Йорк қаласына көшіп кеткен. ПЕН-клубының мүшесі. 2000 жылы «Дебют» премиясының Қазылар алқасының бірі болып саналған. Одан басқа, ол «Ак торна» (2011), «русская премия» премиясының, «Кубок мира», «волошинский конкурс» түрік поэзиясының аудармасының, халықаралық байқауының қазылар алқасының бір мүшесі болған. Қазақ, ағылшын, француз, неміс, испан, голландиялық, итальян, украин, қытай және швед тілінде аудармалары жарияланған.
## Шығармашылығы
### Өлеңдер жинағы
* Избранная лирика 1970—1981. — Ann Arbor, 1984.
* Осень в Америке. — Тенафлай, 1988.
* Стихотворения последних лет. — М., 1992.
* Из книги AMO ERGO SUM. — М., 1993.
* Стихотворения. — М.: PAN, 1995.
* Возвращение. — Алматы: Жибек жолы, 1996.
* Сочинитель звезд: Книга новых стихотворений. — СПб.: Пушкинский фонд, 1997. ISBN 5-85767-091-8
* Снящаяся под утро: Книга стихотворений. — М.: Клуб «Проект ОГИ», 2000. ISBN 5-900241-09-2
* Из семи книг: Стихотворения. — М.: Независимая газета, 2000. ISBN 5-86712-027-9
* Невидимые: Стихи. — М.: ОГИ, 2004. ISBN 5-94282-229-8
* Названия нет: книга стихотворений. — Алматы: «Искандер», 2005.
* Вдали мерцает город Галич: Стихи мальчика Теодора. — М.: АРГО-РИСК; Тверь: Колонна, 2006. ISBN 5-94128-126-9
* Крепостной остывающих мест. Владивосток: Рубеж, 2008 (переиздание: М.: Время, 2011).
* Послания. — М.: Время, 2011. ISBN 978-5-9691-0514-0
* Сообщение. — М.: Эксмо, 2012.
* Странствия и 87 стихотворений. К.: Laurus, 2013.
* Ремонт Приборов. Гражданская лирика и другие сочинения. 1969—2013. — М.: ОГИ, 2014. ISBN 978-5-94282-735-9
* Довоенное: Стихи 2010—2013 годов. — М.: ОГИ, 2014. — 144 с. ISBN 978-5-94282-745-8
### Романдары
* Плато (1992).
* Иван Безуглов. Мещанский роман (1993).
* Золото гоблинов: Романы («Младший брат», «Золото гоблинов»). — М.: Независимая газета, 2000. ISBN 5-86712-101-1
* Обрезание пасынков. М.: Астрель. 2009.
## Марапаттары мен сыйақылары
* «Октябрь» журналының Премиясы (1992)
* Қазақстан Жастар Одағы сыйлығы (1996)
* «Снящаяся под утро» өлеңдер жинағына «Антибукер» Премиясы (2000)
* «Москва-транзит» (Үлкен премия), (2003)
* «Крепостной остывающих мест» өлеңдер жинағына «Русская премия» (2008)
* «Новый мир» журналының Премиясы
* «Антология» Премиясы (2006)
* «Киевские лавры» атты фестивалінің Лауреаты (2006)
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер |
Қазақстандағы алғашқы атом электр станциясының құрылатынын шешетін референдум 2024 жылғы 6 қазанда өтеді деп жоспарланған.
Референдумде ұсынылған ойды дауыс берушілердің көпшілігі қолдап дауыс беріп жатса, елдегі тұңғыш атом электр станциясы Алматы облысының Үлкен ауылында салынатын болады. Тоқаев елде тұрақты электр қуатын орнату үшін қажетті шара ретінде сипаттаған бұл идеяны жергілікті экологтар қауіпті бола алатын бастама ретінде көреді де, оған қарсы жергілікті тұрғындардың бір бөлігі наразылық білдіреді. Экологтардың ұсынысқа деген күмәні Балқаштағы онсыз да төмен су деңгейіне байланысты.
## Алғышарттары
Референдум өткізуді тұңғыш рет Тоқаевтың өзі 2019 жылы ұсынған еді. Бұл бастама қазбалы отын қолданысы мен Көшетхана эффектісінің салдарын азайту және мемлекеттегі тоқ өшіп қалу мәселесін шешу үшін электр қуатының бір жаңа көзін табу мақсатынан шыққан еді. Бұл идея Семей полигонында кеңестік ядролық қаруды сынаудан шыққан экологиялық және денсаулық сақтау мәселелерінен және станция құрылысына Ресейдің әлеуетті қатысуына қарсылықтан байланысты туындаған қоғамдық наразылық жағдайында пайда болды.
2023 жылғы қыркүйекте елде стансаның салыну-салынбауы жайлы референдумның шынында да өтетіні шешілді, Тоқаев осыны Қазақстанның уран қорын қолдануының керектігі жайлы сөйлеп жатқанында айтты.
2024 жылғы 27 маусымда болған наградтау рәсімі кезінде сөйлеген сөзінде Тоқаев референдумның сол жылғы күзде өтетінін жариялады. Сенат кулуарында энергетика вице-министрі Сұңғат Есімханов референдумда сұралатын сұрақтар жайлы айтып берді. Оның сөзінше, халық тек бір сұраққа, АЭС салынуының қолдайтын, не қолдамайтыны жайлы ғана жауап беріп жатады. Алайда ол бұл ақпараттың «өз ойы» екенін және егжей-тегжейді үкімет кейін өзі жариялап жататынын айтты.
АЭС салынуына кімнің көмек көрсететіні әлі анықталмаған. Алайда ресейлік (Росатом), оңтүстік кореялық, қытайлық, не франциялық компаниялардың кандидатуралары жайлы белгілі.
2024 жылғы 2 қыркүйектегі Халыққа жолдауы кезінде Тоқаев референдумның 6 қазанда өтетінін жариялады. Келесі күні ол сәйкесінше болған жарлыққа қой қойды. Жарлықта, оған қоса, референдумда болатын басты сұрақ та жазылған:
## Қосымша ақпарат
## Дереккөздер |
Жетісу облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізімі Алматы облысы әкімдігінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 498 қаулысымен бекітілген
## Ақсу ауданы
## Алакөл ауданы
## Ескелді ауданы
## Кербұлақ ауданы
## Көксу ауданы
## Қаратал ауданы
## Панфилов ауданы
## Сарқан ауданы
## Талдықорған қаласы
## Текелі қаласы
## Дереккөздер |
«Бәйтерек» — 2013 жылы ұлттық даму институттарын, қаржы ұйымдарын басқару және ұлттық экономиканы дамыту жүйесін оңтайландыру үшін құрылған холдинг.
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның жалғыз акционері Қазақстан Республикасының Үкіметі болып табылады.
2021 жылдың наурызында Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ «Бәйтерек» холдингімен біріктірілді. Сондай-ақ «Қазақстандық ипотекалық компания» АҚ негізінде тұрғын үй құрылысының бірыңғай операторы (қазіргі «Қазақстандық тұрғын үй компаниясы» АҚ) құрылды.
## Еншілес ұйымдары
«Бәйтерек» холдингі құрамына 9 еншілес компания кіреді:
## Үкімет бағдарламаларындағы рөлі
«Бәйтерек» холдингі келесі мемлекеттік және Үкіметтік бағдарламаларды жүзеге асырудағы негізгі оператор болып табылады:
* Ұлт Жоспары - «100 нақты қадам»
* Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2020 - 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
* "Бизнестің жол картасы-2025" бизнесті қолдау мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы
* Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған "Еңбек" мемлекеттік бағдарламасы
* Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017 - 2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
* Қарапайым заттар экономикасы
* «Қазақстан Республикасының ұлттық экспорттық стратегия» бағдарламасы
* Тұрғын үй-коммуналдық дамудың «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы
## Стратегиялық бағыттары
* Кәсіпкерлікті қолдау
* Үлестік қаржыландырудың экожүйесін дамыту
* Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету
## Директорлар кеңесінің құрамы
* Олжас Абайұлы Бектенов — Қазақстан Премьер-министрі, директорлар кеңесінің төрағасы
* Роман Васильевич Скляр — Қазақстан Премьер-министрінің бірінші орынбасары
* Нұрлан Серікұлы Байбазаров — Қазақстан Премьер-министрінің орынбасары — Ұлттық экономика министрі
* Мәди Төкешұлы Такиев — Қазақстан Қаржы министрі
* Қанат Бисимбайұлы Шарлапаев — Қазақстан Өнеркәсіп және құрылыс министрі
* Ерұлан Кенжебекұлы Жамаубаев — Қазақстан Президентінің кеңесшісі
* Рустам Тимурұлы Қарағойшин — холдингтің басқарма төрағасы
* Мари-Элен Берар — тәуелсіз директор
* Дэниел Алан Витт — тәуелсіз директор
* Норберт Манфред Грундке — тәуелсіз директор
## Басқарма төрағалары
* Қуандық Бишімбаев (05.2013 — 05.2016)
* Ерболат Досаев (05.2016 — 08.2017)
* Айдар Әріпханов (12.2017 — 02.2022)
* Қанат Шарлапаев (02.2022 — 09.2023)
* Нұрлан Байбазаров (10.2023 — 02.2024)
* Рустам Қарағойшин (02.2024 жылдан бастап)
## Жалғыз акционері
2014 жылғы 27 қарашада Холдинг акцияларының мемлекеттік пакетін иелену және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігіне берілді.
«Қазақстан Республикасының Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 26 желтоқсандағы № 806 Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі таратылған министрліктің құқықтық мирасқоры болып табылатын Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне қайта құру жолымен қайта ұйымдастырылды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 30 наурыздағы № 175 қаулысымен Холдинг акцияларының мемлекеттік пакетін иелену және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігіне берілді.
## Даму тарихы
2013 жыл
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ даму институттарын, қаржы ұйымдарын басқару жүйесін оңтайландыру және ұлттық экономиканы дамыту мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 22 мамырдағы № 571 Жарлығымен құрылды.
Холдингтің негізгі міндеті – ұлттық даму институттарының, ұлттық компаниялардың және басқа да заңды тұлғалардың өзіне меншік құқығымен тиесілі және сенімгерлік басқаруға берілген акциялар пакеттерін (қатысу үлестерін) басқару.
Холдинг құрамына бұрын мемлекеттік органдардың және «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ басқаруында болған 10 даму институты кірді.
2014 жыл
Холдинг 2015-2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» инфрақұрылымдық даму мемлекеттік бағдарламасының операторы болды. Холдинг құрамында 2013 және 2014 жылдары республикалық бюджеттен бөлінген 20 млрд теңге капиталдандырумен Kazakhstan Infrastructure Fund инфрақұрылымдық қоры құрылды.
Елдің инфрақұрылымдық дамуына жәрдемдесу үшін Холдинг пен «Қазақстандық МЖӘ орталығы» АҚ бірлесіп «Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік жобаларын сүйемелдеу орталығы» ЖШС құрды.
Холдингтің құрылымында экономиканың басым секторларына инвестиция салу үшін Baiterek Venture Fund венчурлік қоры құрылды.
2015 жыл
«Ұлт жоспары - 100 нақты қадам» 62-ші қадам аясында Еуразиялық экономикалық одақта бәсекеге қабілетті көшбасшы бола алатын қатысушы компаниялардың серпінді өсуіне жәрдемдесу мақсатында «Бәсекеге қабілеттілік көшбасшылары – ұлттық чемпиондар» бағдарламасы қолға алынды.
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ Тұрғын үй құрылысын іске асыру бөлігінде Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы операторларының бірі болып белгіленді.
2016 жыл
Холдинг «Нұрлы жол», 2015-2019 жылдарға арналған индустриялық-инновациялық даму, «Бизнестің жол картасы – 2020», Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы секілді мемлекеттік және үкіметтік бағдарламаларды іске асыруды жалғастырды.
Ипотекалық несиелерге кепілдік беру қоры «ТҚКҚ» АҚ болып қайта құрылды.
2016 жылдың қыркүйегінде «МЖӘ жобаларын сүйемелдеу орталығы» ЖШС мандатын кеңейтіп, «Kazakhstan Project Preparation Fund» ЖШС индустриялық және инфрақұрылымдық жобалардың жобалық құжаттамасын қаржыландыру және әзірлеу жөніндегі қоры деп атау туралы шешім қабылданды.
2017 жыл
1 қаңтардан бастап «Нұрлы жер» тұрғын үй құрылысының мемлекеттік бағдарламасы іске қосылды, оның аясында «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның тұрғын үй блогы оны іске асырудың бірыңғай операторы болып белгіленді.
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның 2014-2023 жылдарға арналған Даму стратегиясы өзектендірілді. «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ Корпоративтік басқару кодексі жаңа редакцияда бекітілді.
Басқарма «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ 2018-2023 жылдарға цифрландыру стратегиясын бекітті. Бизнесті кешенді және клиентке бағытталған етіп қолдауды қамтамасыз ететін «Digital Baiterek кәсіпкерлікті қолдаудың бірыңғай порталы» ақпараттық жүйесі тұрақты (өнеркәсіптік) пайдалануға енгізілді.
Холдингтің еншілес ұйымдары, «ҚДБ» АҚ және «ҚКМ» АҚ-мен «ҚДБ» АҚ жобаларын капиталдандыру мақсатында 100 млн АҚШ доллары көлемінде DBK EquityFund тікелей инвестициялар қоры құрылды.
Холдингпен құрылымды оңтайландыру бойынша процедуралар жүргізілді, атап айтқанда, «ҚИҚ» АҚ бойынша жалпы сомасы 337 млн теңгеге 4 жоба бойынша қатысу үлесін жүзеге асырды. «ТДҰА» АҚ бойынша «Қ. И. Сәтпаев атындағы ҚазҰТУ Технопаркі» ЖШС-не қатысу үлесі іске асырылды.
2018 жыл
Директорлар Кеңесі елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпал ететін экономиканың жеке секторының жобаларына шоғырланатын Холдингтің инвестициялық саясатын жаңа редакцияда бекітті.
2018 жылғы желтоқсанда «Қазақстан қор биржасы» АҚ-да 15 жыл айналым мерзімімен 77,7 млрд теңге сомасына теңгелік облигациялардың дебютті шығарылымы жарияланды.
2019 жыл
«KazakhExport» ЭСК» АҚ жарғылық капиталын толықтыруға 34 млрд теңге бөлінді.
«Технологиялық даму жөніндегі ұлттық агенттік» АҚ қызметін трансформациялау және оны «QazTech Ventures» АҚ деп қайта атау аяқталды, оның қызметі венчурлік нарықты, бизнес-инкубациялауды және технологиялық кәсіпкерлікті дамытуға шоғырландырылатын болады.
Холдинг «Қазақстан қор биржасы» АҚ-ға 10 жылдық айналым мерзімімен: 40 млрд теңге сомасына және жылдық 9,5% мөлшерлемесімен; және жылдық 9,75% мөлшерлемесімен 25 млрд теңге сомасына теңгелік облигациялардың екі шығарылымын жариялады.
2020 жыл
Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ Тұрғын үй блогын оңтайландыру жүргізілді, нәтижесінде «ҚИК» ИҰ» АҚ-ға «Бәйтерек девелопмент» АҚ (2020 жылғы қазан) және «Тұрғын үй құрылысына кепілдік беру қоры» АҚ (2020 жылғы қараша) қосылды. Сонымен қатар, «ҚИК» ИҰ »АҚ« Даму Қоры »АҚ арқылы ұсынылатын әзірлеушілерді субсидиялау құралына көшіріледі. «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ еншілес ұйымы – «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ атауы «Отбасы банк» Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ (қысқаша «Отбасы банк» АҚ) болып өзгертілді.
2020 жылғы 11 қарашада Қазақстан қор биржасында айналыс мерзімі 10 жыл, жылдық 11,3 % мөлшерлеме бойынша 50 млрд теңге сомаға теңгелік облигациялар орналастырылды; 2020 жылғы 9 желтоқсанда – айналым мерзімі тиісінше 7 және 10 жыл, жылдық 11,3 % мөлшерлеме бойынша жалпы сомасы 100 млрд теңгеге теңгелік облигациялардың екі шығарылымы болды.
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ «Нұрлы жер» және 2020–2021 жылдарға арналған Жұмыспен қамту жол картасы бағдарламаларын іске асыру аясында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің еншілес құрылымы «Қазақстандық тұрақтылық қоры» АҚ-нан жалпы көлемі 970 млрд теңге облигациялық қарыздар тартылды.
2020 жылы «KazakhExport» ЭСК» АҚ 29 млрд теңге сомасына капиталдандыруды жүзеге асырды.
2021 жыл
2021 жылғы 26 қаңтарда «Қазақстан Ипотекалық компаниясы» ипотекалық ұйымы» АҚ «Қазақстан Тұрғын үй компаниясы» АҚ болып атауын өзгертті.
Мемлекет басшысы Қ. Тоқаевтың 2020 жылғы 1 қыркүйектегі «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Қазақстан Республикасына жолдау шеңберінде берген тапсырмасына сәйкес «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ мен «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ қосу жұмысы аяқталды.
2021 жылдың наурыз айында Қазақстан қор биржасында 10 жылдық айналым мерзімімен 50млрд теңге сомаға теңгелік облигациялар шығарылымы орналастырылды.
2021 жылдың мамыр айында «QazTech Ventures» АҚ мен «Kazakhstan Project Preparation Fund» ЖШС еншілес ұйымдарының функционалы мен активтерін жеке қор ретінде «Қазына Капи[1]тал Менеджмент» АҚ басқаруына табыстау шаралары аяқталды.
2021–2025 жылдарға Кешенді жекешелендіру жоспарын орындау үшін 2021 жылдың тамыз айында «Қазақстан Инвестиция қоры» АҚ акциялары 100 % өткізілді.
2021 жылдың тамыз айында Nur Otan партиясының «Өзгерістер жолы: Әр азаматқа лайықты өмір!» сайлау алдындағы бағдарламасын орындау жөніндегі Жол картасын жүзеге асыру шеңберінде «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ жанында Қоғамдық кеңес құрылды.
2021 жылдың қараша айында 2014–2023 жылдарға арналған «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ дамыту жоспары өзекті сипатқа ие болды.
2021 жылдың желтоқсан айында «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» «Аграрлық кредит корпорациясы» АҚ-на қосу жолымен қайта ұйымдастырылды.
2021 жылдың желтоқсан айында Қазақстан қор биржасында 10 жылдық айналым мерзімімен 55 млрд теңге сомаға теңгелік облигациялар шығарылымы орналастырылды.
«Бәйтерек» ҰБХ» АҚ «Нұрлы жер» бағдарламасы мен 2020–2021 жылдарға арналған Жұмыспен қамтудың жол картасын жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің еншілес құрылымы – «Қазақстан орнықтылық қоры» АҚ жалпы көлемі 220млрд теңгені құрайтын облигациялық қарыздары тартылды.
2021 жылы «KazakhExport» ЭСК» АҚ 5 млрд теңгені құрайтын сомаға капиталдандыруды жүзеге асырды.
2022 жыл
Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау шеңберінде Холдинг «ҚазАгроқаржы» АҚ («ҚАҚ» АҚ) акцияларының 100%-ын «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ-на берді. «ҚАҚ» АҚ ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтарын лизингке беру бойынша негізгі қызметін жалғастырды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің тапсырмасын орындау мақсатында 2022 жылғы 1 қыркүйекте Холдинг «Сбербанк России» ЖАҚ-дан «Сбербанк» АҚ еншілес банкіндегі 99,99% қатысу үлесін сатып алды. Сатып алғаннан кейін «Сбербанк» АҚ ЕБ қайта тіркеліп, «Береке банк» АҚ болып қайта аталды. 2022 жылдың қараша айында Холдинг өз талабын орындап, «Береке Банк» АҚ миноритарлық акционерлерінен оларға тиесілі 248 дауыс беретін акциясын сатып алды.
## Дереккөздер |
Азаматхан Сайлауұлы Әміртай 1978 жылы Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы – қазақстандық саяси қайраткер, «Байтақ» партиясы төрағасы.
## Өмірбаяны
1978 жылы Жамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданы, Жақсылық ауылында туған.
2000 жылы Алматы энергетика және байланыс институтын үздік аяқтаған, 2005 жылы Қазақ ұлттық аграрлық университетін ұздік аяқтаған, Executive MBA, «СКОЛКОВО» Мәскеу басқару мектебі
Мамандығы: компьютерлік телекоммуникация инженері, жергілікті мемлекеттік басқару
1995-2000 ж. – жеке компьютерлер мен техника сату саласында жеке кәсіпкерлік қызмет;
1999-2000 ж. — «Пейджинг компаниясының» Алматыдағы филиалы, директор;
2001-2005 ж. — «Kaznewtech Ltd» и «Kaz Com Net» ЖШС, директор;
2005-2006 ж. — «Қазақстан Темір Жолы» ҰК» АҚ, ақпараттандыру бойынша бірінші вице-президенттің кеңесшісі;
2007-2008 ж. -«Қазақстан Темір Жолы» ҰК» АҚ, ақпараттандыру бойынша президенттің кеңесшісі;
2005-2008 ж. — софтверлік компаниялар бірлестігі, вице-президент;
2008-2014 ж. – «Қазақстандық софтверлік компания ассоциациясы» заңды тұлғалар бірлестігі, президент;
2014- 2016 ж. — «Инвесторлер альянсы» жергілікті қоғамдық бірлестік, президент;
2016 – әлі күнге дейін — «Байтақ болашақ» экологиялық альянсы» Республикалық қоғамдық бірлестігі, президент;
2017 – –Алматы энергетика және байланыс университетінің директорлар кеңесінде төраға кеңесшісі.
2022 – «Байтақ болашақ» партиясы төрағасы.
Отбасылық жағдайы: отбасы құрған, төрт баласы бар
Екі рет Меккеге қажылық өтеді
Марапаттары: «Жыл меценаты» номинациясында «Халық сүйіктісі-2014» ұлттық премиясы
Хобби: шахмат, велоспорт, жүзу.
## Дереккөз |
Қыдырәлі Исалыұлы Қойтай (19.10.1951 ж. Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы Көкдөнен ауылында туған. Журналист, ҚР Мәдениет қайраткері.
## Өмірбаяны
Қыдырәлі Исалыұлы Қойтай 1951 жылы 19 қазанда Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы (бұрынғы Луговой ауданы) Көкдөнен ауылында дүниеге келген. ҚазМУ-дің журналистика факультетін тәмамдаған.Еңбек жолын аудандық газеттен бастап, кейін әр жылдары республикалық қоғамдық-саяси «Халық кеңесі» газетінде жауапты хатшы орынбасары, жауапты хатшы болып қызмет істеді. 1996 жылы «Ақиқат» ұлттық қоғамдық-саяси журналына ауысып бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы, бас редактордың орынбасары болды. Сонымен қатар балаларға арналған «Алақай-Балақай» журналының және «Бас қатырғыш» газетінің бас редакторы болды.
## Дереккөз |
Гүлнұр Шәкенқызы Өмірбаева - 1975 жылы Жамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданындағы Көкдөнен ауылында туған. ҚР Мәдениет қайраткері, педагог-ғалым, педагогика ғылымдарының кандидаты, әнші, композитор.
## Өмірбаяны
Гүлнұр Шәкенқызы 1992 жылы орта мектепті бітірген соң, 1997 жылы Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институтының Музыка педагогика факультетін тәмәмдаған. 1997 жылы осы институттың Музыкалық оқыту теориясы мен әдістемесі кафедрасының ізденуші–стажеры болып қабылданды. 1998 жылы өндірістен қол үзіп, аспирантураға қабылданды. 2002 жылдан бастап еңбек жолын вокал және хор дирижерлау кафедрасының оқытушысы қызметінен бастады. 2008 жылы Мәдени бұқаралық жұмыстардың теориясы мен әдістемесі кафедрасының доцент міндетін атқарушы қызметіне ауыстырылды. 2009 жылы осы кафедраның уақытша кафедра меңгерушісі қызметін атқарды. 2009 жылдан бастап Музыкалық білім және мәдениет факультетінің деканы қызметін атқарып келеді. 2010 жылы ғылыми диссертациясын сәтті қорғап, педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін иеленді.
### Ғылыми еңбектері
* «Ән салу өнері» оқу құралы (2007 ж.);
* «Мектеп оқушыларының сыныптан тыс жұмыс барысында қазақ әндері арқылы патриоттық құндылықтарын қалыптастыру» оқу құралы (2010 ж.); -
* «Патриоттық әндер» хрестоматия (2013 ж.).
### Жетістігі, марапаты
* 2000 жылы Республикалық «Жаңа ғасырға – жаңа ән» әндер байқауының лауреаты;
* 2002 жылы халықаралық «Азия даусы» фестивалі аясында өткен Қазақстан әндері байқауында Елбасы тағайындаған «Алтын домбыра» жүлдесінің иегері;
* 2007 жылы «Арман» продюсерлік орталығынан «Ән еркесі» және «Қыздар, қыздар...» атты әндер жинағы жарыққа шықты;
* 2009 жылы «ҚР Мәдениет қайраткері» атағы;
* 2010 жылы Республикалық «Елім менің!» патриоттық әндер байқауының лауреаты;
* 2014 жылы ҚР Білім және ғылым министрілігінің «Ы. Алтынсарин» төсбелгісі.
## Дереккөз |
Жаңбыршы Үсейінов - 1947 жылы 9 мамырда Жамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданындағы Көкдөнен ауылында туған. Өнер қайраткері, композитор.
## Өмірбаян
Жаңбыршы (Жаңбырбай) Үсейінұлы 1947 жылы 9 мамырда Жамбыл облысы, Т.Рысқұлов ауданы Көкдөнен ауылында дүниеге келген. 20 жылға жуық өзі білім алған Ахмет Байтұрсынов атындағы орта мектеп оқушыларына бастапқыда математикадан, кейіннен ән-күй пәнінен сабақ берді. Көз жанары нашарлап, І топтағы мүгедектігі бойынша зейнетке шығып, 25 жыл үйде отырды.
Жаңбыршы Үсейінов алғашқы «Жігіт сыры» әнін 17 жасында жазды. Бірқатар әндерінің сөзі – автордікі. Патриоттық әндер – Байзақ Датқа Мәмбетұлына арнаған «Батыр бабам», «Әбілқайыр», «Соғыстан қайтқан әкелер», «Боксшы», «Сені іздеймін», «Жан сәулем», «Жігіт сыры», «Қайдасың, Қарлығашым» әндерінің сөзі – ақын Кәріпжан Нүсіптікі. «Немерем – балам» әнінің сөзін ақын Бердіш Шахаров жазған. «Қайдасың, армандастарым», «Құдаша», «Сағыныш» (өлеңі Жаңбыршы Үсейіновтікі) және басқа лирикалық әндерін әнсүйер қауым жылы қабылдады. 40-қа жуық әндердің авторы."Соғыстан қайтқан әкелер" әні Қазақ радосында беріліп тұрады. Радионың Алтын қорына енген. "Сағыныш" атты ән жинағы жарық көрген.
## Дереккөз |
Хуанбай Әскерхан (Әскерхан Ақтай) (1974 жылы 22 қарашада Моңғолияның Баян-Өлгий аймағы Қызылқайың өлкесінде туған) — ақын, драматург, Қазақстан жазушылар одағының мүшесі, мәдениет саласының үздігі, Қызылқайың өлкесінің құрметті азаматы.
## Өмірбаяны
1983-1993 жылдары М. Зайсанов атындағы Қызылқайың орта мектебін бітірген. Қазақстан және Моңғолияның жоғарғы оқу орындарында білім алған. Орта мектепте оқып жүргенде әдебиетке құштар болды. Оның туындылары «Егемен Қазақстан», «Қазақ әдебиеті» газеттерінде, «Айтұмар», «Ақжүніс», «Дарабоз», «Иман», «Отыкен» журналдарында жарияланған. Сонымен қатар республикалық «БАҚ кз», «Абай кз», «Ұлт порталы», «Қамшы», «Күлтөбе» және басқада сайттарда жарық көріп, оқырмандардан лайықты бағасын алды.
## Шығармалары
* «Зүбаржаттың жарқылы» (2016),
* «Сүмбіле» (2017),
* «Жүрегіңді аяла» (2023);
* «Отың өшпейді», «Әке», «Жылқышы бидің аманаты», «Жатбауыр», «Көшім хан-Сүзге сұлу» т.б. драмалардың авторы:
## Марапаттары
* 2012 жылы «Ер жеңісі — Ел жеңісі» республикалық жыр сайысының бас жүлдегері;
* 2013 жылы Шәкәрім Құдайбердіұлының туғанына 155 жыл толуына арналған жыр сайысының жеңімпазы;
* 2014 жылы Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы Қостанай облыстық «Марал Ишан» мешіті өткізген республикалық «Дінім-діңгегім» жыр мүшәйрасының бас жүлдегері;
* 2015 жылы Ер Жәнібектің туғанына 300 жыл толуына арналған халықаралық «Ел қорғаны — Ер Жәнібек» жыр бәйгесінің үшінші жүлде жеңімпазы;
* 2015 жылы Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған «Қамшы» қоры ұйымдастырған республикалық шығармашылық бәйгесінің «Үздік поэзия» номинациясының 2-орын иегері;
* 2015 жылы «Дарабоз» байқауының арнайы сыйлығынның иегері;
* 2015 жылы Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған республикалық «Ұлытау ұлағаты — ұлт мұраты» бас жыр мүшәйрасының бас жүлдегері;
* 2015 жылы Қызылқайың өлкесінің мәртебелі азаматы;
* 2015 жылы Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған медальмен марапатталған;
* 2016 жылы Зуқа батырдың туғанына 150 жылдығына арналған республикалық мүшәйра жүлдесіннің иегері;
* 2016 жылы Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Өскемен өкілдігі жариялаған «Бағытым — Ислам, Бақытым — Тәуелсіздік» жыр бәйгесінің бас жүлдесін жеңіп алған;
* 2021 жылы Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі;
* 2021 жылы Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. |
Сайранбай Әліқұлұлы Дөненбаев (3.3.1965 ж. Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы Жарлысу ауылында туған, Қазақстанның Еңбек Ері.
## Өмірбаяны
Сайранбай Әліқұлұлы – 1965 жылы шаруа отбасында дүниеге келген. Білімі жоғары, зоотехник, экономист-менеджер. Еңбек жолын 1987 жылдан бастап «Алғабас» қой савхозында шопан, ферма және бөлімше меңгерушісінен бастаған. 1996 жылы Жарлысу ауылында «Шәушен» шаруа қожалығын құрады. Сайранбай Дөненбаев осы мерзімге дейін шаруа қожалықтың төрағасы. Республикаға белгілі «Шәушен» шаруа қожалығы 3000 бас қой, 500 бас жылқы және 200 бас мүйізді ірі қара малын бордақылау кешенін іске қосып, бұл табысты саланы дамытуда өзгелерге үлгі-өнеге көрсетіп отыр. Қожалық асыл тұқымды «Еділбай» қойын өсірумен, текті тұяқты тұлпарлар өсірумен және элита тұқымды егін шаруашылығымен тұрақты түрде айналысып келеді. Егіншілікті ғылыми негізде жүргізе білген қожалық өрендері жыл өткен сайын табысқа кенелуде. Асыл тұқымды мал өсіретін шаруашылыққа мемлекет тарапынан да үлкен қолдау көрсетіліп жатыр. Шаруа қожалықтың техникалық паркі де жыл сайын кеңейіп, жаңа техникалармен толығып келеді.Бүгінгі таңда шаруа қожалығының иелігінде сүт бағытындағы 200-ге таяу, ет бағытындағы «Алатау» тұқымды 500-дей ірі қара, 857 бас жылқы және «Еділбай» тұқымды 15 мыңға жуық қой бар.Сонымен бірге, 4000 гектар жерге дәнді-дақылдар өсіруде.Қожалық бүгінгі таңда 110 адамды тұрақты түрде жұмыспен қамтамасыз етіп отыр. Олардың орташа жалақысы 45 000 теңгені құрайды. «Шәушен» шаруа қожалығының басшысы Сайранбай Дөненбаев ауылын дамытып, көркейтуді де назарынан тыс қалдырған емес. Жарлысу ауылы осыдан он жыл бұрыңғы ауылмен салыстыруға келмейді. Алыстан көз тартатын еңселі де әсем мешіт, жұмыртқадай тізілген екі пәтерлік жаңа үлгідегі он тұрғын үй, 40 орындық интернат үйі және осы интернат алдында ҰОС-ның ардагерлері және Ашаршылық құрбандарына арналып соғылған саябақ, 100 балалық балабақша. Осы көз тартар ғимараттар ауыл көркін ерекше ажарландыра түсуде. Сайранбай Дөненбаев Жарлысу ауылының тауынан қымызбен емдейтін шипажай орнын ашты. Осының барлығы да шаруа қожалықтың жеке қаражатына салынып, ел игілігіне берілген бүгінгі күннің зәулім ғимараттары. Кәсіпкер Сайранбай Әліқұлұлы Дөненбаевтің еселі еңбегі елеусіз емес. Ол «Құрмет» орденімен, Елордамыз – Астана қаласында өткен «Алтын сапа» республикалық конкурсында ІІ орынды жеңіп алып, күміс медальмен марапатталды. «Жыл патриоты» атағы, «Тәуелсіздікке 10 жыл» медалі, «Тәуелсіздікке 20 жыл» медалі, «Еңбек даңқы 2012» медалі», «Парыз 2012» медалі берілді. «Жомарт жүрек» сыйлығының лаураты «Жыл тұлғасы» аталымының иегері атынды. Тәуелсіздіктің 27 жылдығы қарсаңында Қазақстанның Еңбек Ері атағын иеленді.
## Дереккөз |
Қыдырәлі Исалыұлы Қойтай (19.10.1951 ж. Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы Көкдөнен ауылында туған. Журналист, ҚР Мәдениет қайраткері.
## Өмірбаяны
Қыдырәлі Исалыұлы Қойтай 1951 жылы 19 қазанда Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы (бұрынғы Луговой ауданы) Көкдөнен ауылында дүниеге келген. ҚазМУ-дің журналистика факультетін тәмамдаған.Еңбек жолын аудандық газеттен бастап, кейін әр жылдары республикалық қоғамдық-саяси «Халық кеңесі» газетінде жауапты хатшы орынбасары, жауапты хатшы болып қызмет істеді. 1996 жылы «Ақиқат» ұлттық қоғамдық-саяси журналына ауысып бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы, бас редактордың орынбасары болды. Сонымен қатар балаларға арналған «Алақай-Балақай» журналының және «Бас қатырғыш» газетінің бас редакторы болды.
## Дереккөз |
Азаматхан Сайлауұлы Әміртай 1978 жылы Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы – қазақстандық саяси қайраткер, «Байтақ» партиясы төрағасы.
## Өмірбаяны
1978 жылы Жамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданы, Жақсылық ауылында туған.
2000 жылы Алматы энергетика және байланыс институтын үздік аяқтаған, 2005 жылы Қазақ ұлттық аграрлық университетін ұздік аяқтаған, Executive MBA, «СКОЛКОВО» Мәскеу басқару мектебі
Мамандығы: компьютерлік телекоммуникация инженері, жергілікті мемлекеттік басқару
1995-2000 ж. – жеке компьютерлер мен техника сату саласында жеке кәсіпкерлік қызмет;
1999-2000 ж. — «Пейджинг компаниясының» Алматыдағы филиалы, директор;
2001-2005 ж. — «Kaznewtech Ltd» и «Kaz Com Net» ЖШС, директор;
2005-2006 ж. — «Қазақстан Темір Жолы» ҰК» АҚ, ақпараттандыру бойынша бірінші вице-президенттің кеңесшісі;
2007-2008 ж. -«Қазақстан Темір Жолы» ҰК» АҚ, ақпараттандыру бойынша президенттің кеңесшісі;
2005-2008 ж. — софтверлік компаниялар бірлестігі, вице-президент;
2008-2014 ж. – «Қазақстандық софтверлік компания ассоциациясы» заңды тұлғалар бірлестігі, президент;
2014- 2016 ж. — «Инвесторлер альянсы» жергілікті қоғамдық бірлестік, президент;
2016 – әлі күнге дейін — «Байтақ болашақ» экологиялық альянсы» Республикалық қоғамдық бірлестігі, президент;
2017 – –Алматы энергетика және байланыс университетінің директорлар кеңесінде төраға кеңесшісі.
2022 – «Байтақ болашақ» партиясы төрағасы.
Отбасылық жағдайы: отбасы құрған, төрт баласы бар
Екі рет Меккеге қажылық өтеді
Марапаттары: «Жыл меценаты» номинациясында «Халық сүйіктісі-2014» ұлттық премиясы
Хобби: шахмат, велоспорт, жүзу.
## Дереккөз |
Дүйсеналы Дыбысалыұлы - 1957 жылы 2 қыркүйекте Жамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданындағы Қорағаты ауылында туған. Мәдениет және өнер қайраткері, композитор.
## Өмірбаян
Дүйсеналы Дыбысалыұлы 1983 жылы Жамбыл мәдени-ағарту училищесінің ұлт-аспаптар бөлімін, 1987 жылы С.М.Киров атындағы Мемлекеттік Қазақ университетінің тарих және қоғамтану факультетін бітірген. 1976-1983 жылдары Луговой аудандық мәдениет бөлімінің киномеханигі, автоклуб меңгерушісі, 1983-1986 жылдар аралығында Жамбыл облыстық атқару комитетінің Меркі және Луговой ауданаралық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау қоғамының жауапты хатшысы, 1986-1987 жылдары аудандық мәдениет үйінің директоры, 1987-1996 жылдары Меркі, Луговой ауданддарының мәдениет бөлімдерінің бастығы, 1996-2000 жылдары Т.Рысқұлов ауданы әкімінің орынбасары, 2000 жылы Т.Рысқұлов аудандық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің бастығы, 2012 жылы Т.Рысқұлов ауданы әкімі аппаратының жетекшісі, 2013 жылы Жамбыл облысы әкімдігінің мәдениет, архивтер және құжаттама басқарма басшысының орынбасары, 2014-2020 жж. Жамбыл облысы әкімдігінің мәдениет, архивтер және құжаттама басқарманың басшысы қызметін атқарды.
Дүйсеналы Дыбысалыұлы басқармаға бағынысты мәдениет және архив мекемелерінің заманауи талаптарына сәйкес қызмет көрсетуіне ерекше назар аударады. Меркі және Тұрар Рысқұлов аудандарында мәдениет бөлімдерін басқарған кезінде қалыптасқан оң тәжірибелерді облыс көлемінде кең түрде жүргізді. Ең алдымен, мәдениет және архив мекемелерінің материалдық-техникалық базасын нығайтуға, кадрлардың біліктілігі мен жауапкершілігін көтеруге бағытталған жұмысты ұтымды жүргізуде. Соның нәтижесінде облыс кітапханаларының барлығына дерлігі интернетке қосылды. «Электронды Үкімет» желісін тиімді пайдалану арқылы барлық мәдениет мекемелерінде бұл жұмыс үйлесім тапты. Мұрағаттарда тарихи құжаттарды электронды-сандық түрге көшіру жұмысы жанданды. Ең бастысы – соңғы жылдары тарихымыздың темірқазығы Тараз және оның айналасындағы ортағасырлық қалаларда қазба жұмыстарын жүргізу арқылы тарихымыз бен мәдениетімізді әлемге таныту бағыты үрдіс алды. Жаңа археологиялық қазба жұмыстарын жүргізе отырып, ашық аспан астында музей жасақтау бағытында жұмыс жанданды. Кітапхан алар мен клубтардың көпшілікке қызмет көрсетуін жаңа сатыға көтерді. Дүйсеналы Дыбысалыұлының бастамасымен ғалымдармен, жоғары оқу орындарымен мәдениет және архив мекемелерінің байланысы нығайды. Қазақстан Ғылым Академиясының Ш.Уалиханов атындағы ғылыми-зерттеу әдебиет институтымен және Тараз мемлекеттік педагогикалық институтымен өзара ынтымақтастықты дамыту бағытында меморандумға қол қоюы осыған дәлел.
Д.Д.Бықыбаевтың бастамасымен жергілікті сазгерлердің, суырып-салма және жас ақындардың шығармашылығын арттыру, оларды ынталандыру жұмысы қолға алынды. Сазгерлердің әндері жазылған үнтаспалар шығарылып, жас ақындар арасында айтыс, мүшайра ұйымдастыру дәстүрі қалыптасты. Ол жас дарын иелерінің өнер өлкесіне есік ашып, өнерлерін дамытуға ықпал жасауда да талант иелерінің алғысына бөленіп жүр. Ол тәрбиелеген, баулыған, қазір өнерлерімен бүкіл елімізге танылған таланттар – Досымжан Таңатаров, Тахмина Әшімбекова, Оңал Азаматова, Жалғас Толғанбай тағы да басқа таланттар халықаралық, республикалық байқаулардың лауреаттары.
Халық шығармашылығын көтеру бағытында аудандарда көркем өнерпаздардың ансамбльдерін ұйымдастыру, халық театрлары мен үздік мәдениет ошақтарының жұмыстарын жандандыру бағытында жүргізілген жұмыстар өз нәтижесін беруде. Кәсіби және көркемөнерпаздар ұжымдары арасында байқаулардың, конкурстардың, өнер фестивальдарының мазмұны артып, мәні көтерілді. Қазір Жамбыл жерінде өтетін халықаралық ән конкурстарына, байқауларына, фестивальдарына танымал өнер шеберлері қуана қатысады. Ол таланттардың танылуына бағытталған жұмысты да үйлесімді жүргізуде. Кезінде халықтың сүйіспеншілігіне бөленген сазгер Мэлс Өзбековтың кең танылуына бағытталған бір ғана жұмыс осыған дәлел. Тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарында мәдениет саласында болған қиыншылықтарды қызметкерлердің жеңе білуіне, мәдени-әлеуметтік ғимараттарды сақтап қалуына күш-жігерін жұмсай білуі бүгінгі күні оны мәдениет қызметкерлерінің құрметіне бөледі.
Д.Д.Бықыбаев іскер басшы болуымен бірге елге танылған өнер иесі. 2002 жылы Қазақ радиосының ұйымдастыруымен өткен «Жаңа ән тыңдайық» бағдарламасында «Біз екеуміз» әні үздік деп танылып, «жыл әні» атанды. Сондай-ақ Ш.Әбішевтің сөзіне жазылған «Анашым», «Жазығым не?», Ш.Мамасерікованың «Әже әлдиі», «Сағыныш», М.Ысқақтың сөзіне жазылған «Нәзігім», «Гүл көктем», Ғани Әлімбековтың сөзіне жазылған «Тағы да келді бір көктем», «Жеттің бе көктемім», «Келерсің сен», Жаңыл Асылбекованың сөзіне жазылған «Тұманда», Арғынбай Бекбосынның сөзіне жазылған «Мэлстің соңғы әні», С.Қожекенің сөзіне жазылған «Киелі менің Құланым», «Ақкөл» осылар сияқты 50-ден астам әндері көптеген тыңдарманның жүрегіне жол тапты. «Шал тауында ауылым» атты ән жинағы шықты.
Дүйсеналы Дыбысалыұлы халық рухын көтеруде, ұлттық құндылықтардың салтанат құруына бағытталған жұмыстарды жүргізуде өзінің ұлтжанды азамат екенін көпшілік жақсы біледі. 1991 жылы халық батыры Сыпатай Әлібекұлының кесенесін салудағы және 2015 жылы Қазақ хандығының 550 жылдығының Таразда тойлану кезінде ұйымдастырушылық және үйлестірушілік қабілеті ерекше жарқырап көрінді. Ұлық той қарсаңында оның ұйымдастырған «Қазақ хандығы ту тіккен өлке» атты тарихи-мәдени экспедиция облыс халқының рухын көтеруге ерекше ықпал жасады. Облыстың зиялы топ өкілдерінен, тарихшылардан, өлкетанушылардан және мәдениет қызметкерлерінен, ақын-жыршылардан құрылған экспедиция халқымыздың тарихы мен мәдениеті, өнері туралы әңгімелері баршаның көңіліне нұр құйды, осы игі істің басы-қасында Д.Д.Бықыбаев жүрді.
Ұзақ жылдардағы еселі еңбегі ескеріліп, аудандық мәдениет бөлімдерінің дамуына айрықша қосқан үлесі үшін 2001 жылы Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінің «Мәдениет қайраткері» төсбелгісімен марапатталып, 2005 жылы Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және спорт министрлігінің ұйымдастыруымен өткізілген «Үздік ауылдық клуб, Мәдениет үйі», «Үздік ауылдық кітапхана» республикалық байқауына белсене қатысып, ауыл мәдениетінің дамуына қосқан үлесі үшін алғыс жарияланған. 2011 жылы «ҚР Тәуелсіздігіне 20 жыл» мерекелік медалі, 2015 жылы «Қазақстан Халықтары Ассамблеясына 20 жыл» мерекелік медалімен, Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған медалімен, халықаралық мұражайлар кеңесінің комитеті заңды тұлғалар бірлестігі ИКОМ «Музей саласын дамытуға қосқан үлесі үшін» төсбелгісімен марапатталды.Облыс мәдениеті мен өнерін дамытуға қосқан ерен еңбегі облыс әкімі, облыстық мәслихат хатшысы, «Нұр Отан» партиясы, министрлік пен аудан әкімдіктерінің тарапынан жоғары бағаланып, Құрмет грамоталарымен, Алғыс хаттармен марапатталды. 2016 жылы Елбасы Жарлығымен «Құрмет» орденімен наградталды.Ұл-қыз тәрбиелеп, немере сүйген ата.
## Дереккөз |
Гүлмира Ақүрпекова - 1965 жылы 20 қаңтарда Жамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданындағы Әбжаппар ауылында туған. ҚР Мәдениет қайраткері, эстрада әншісі. |
Айдос Жандосұлы Садықов (9 желтоқсан 1968 жыл, Әйтеке би ауданы, Ақтөбе облысы – 2 шілде 2024 жыл, Киев) — қазақстандық журналист, оппозицияшы саясаткер, «БӘСЕ» онлайн ақпарат көзінің авторы.
Садықов өзінің бұрынғы президент Нұрсұлтан Назарбаевқа мен ресейшіл ұстанымы бар деген қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа оппозициялығы үшін белгілі болатын.
## Өмірбаяны
Әлімұлы тайпасы Төртқара руынан шыққан. Айдос Садықов 1968 жылғы 9 желтоқсанда Ақтөбе облысындағы Қарабұтақ ауылында дүниеге келген. Орыстілді мектепте оқыса да, үйінде қазақша сөйлейтін. Ақтөбе педагогикалық институтының тарихтану факультетін бітіргеннен кейін ол бизнес, сауда мен мұнай салаларында жұмыс істейтін болды.
Қазақстанда Садықов белгілі оппозиционер болған. Ол президент Нұрсұлтан Назарбаевқа қарсы болып, Азат социал-демократиялық партиясының өңірлік филиалына төрағалық етті. «Гастат» азаматтық қозғалысы негізін қалаушыларының бірі болған ол тағы CNPC-Ақтөбемұнайгаз мұнай компаниясында тәуелсіз кәсіподақтар құрды. Кейін ол, оған қоса, «Жусан» социал-либералдық партиясы көшбасшыларының бірі еді.
2005 жылы Садықов Мәжілісте мандат жеңіп алуды көздеп жүрген оппозициялық Нағыз Ақ Жол партиясының Ақтөбе өңірлік филиалын басқарып кеткенде өз саяси мансабын бастаған еді. 2010 жылы ол партия құрамынан шығып кетті; көшбасшылары оның ұстанымын тым радикалды көрді. Сол жылы ол Назарбаевтың отставкасын, саяси тұтқындардың азаттығын, жер сатылуының тоқтауын талап еткен наразылық шараларына қатысты. Садықовқа қатысты бірнеше қылмыстық іс қозғалды, оның ішінде жалған ақша жасады, шабуыл жасады және полицияға қарсылық көрсетті деген айыптар тағылды. Ол бір ай мәжбүрлі психиатриялық тексеруден өтті. 2010 жылы ол бұзақылық жасағаны үшін екі жылға бас бостандығынан айырылды да, бұл кезде Қазақстанның арнайы қызметі оны өз қатарына алуға тырысты, бірақ Садықов бас тартты.
2014 жылдың басына қарай Қазақстан билігі Садықовтың журналист әйеліне қарсы іс қозғады. 2014 жылғы сәуірде ол отбасымен бірге Қазақстаннан Украинаға көшіп, Киевке қоныстанды, екеуі сол жерде оппозициялық қызметін жалғастырды. Сол жылы Садықов Украина Қарулы Күштері құрамында халықаралық батальон құрылғанын жариялады. 7 мамырда олар БӘСЕ YouTube арнасын құрды.
2020 жылғы 14 қазанда Киевтің Шевченковский аудандық соты «АБС-Мұнай» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің Айдос пен Наталья Садықоваға қатысты компанияның беделін қорғау және жалған ақпаратты жоққа шығару туралы талап-арызына қатысты іс қозғады.
2022 жылғы қаңтарда Садықов елде болған ірі наразылық шараларын қолдады. 2022 жылғы 24 ақпаннан бері БӘСЕ арнасы Ресейдің Украинаға басып кіруіне ашық түрде қарсылығын білдіріп келеді. Арна Украина Қарулы Күштеріндегі Орталық Азия мен Кавказдан сарбаз алатын «Тұран» батальонының құрылуын жария еткен бірінші ақпарат көздерінің бірі болды.
2023 жылғы күзде Айдос пен Наталья Садықоваға Қазақстанда «араздықты қоздырды» деген айыппен іздеу жарияланған болатын.
## Өлімі
2024 жылғы 18 маусымда Киевтің Віктор Ярмола көшесінде болған Садықовтардың үйлері маңында Айдос Садықовқа қарсы қастандық жасалды. Қылмыскер Садықов пен әйелі отырған көлікке жақындап, Садықовқа атып жіберді. Жағдайы ауыр болған Садықов бірден аурухананың жансақтау бөліміне жатты.
Адам өлтіруге оқталу фактісі бойынша сотқа дейінгі тергеу басталды. Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның құқық қорғау органдары «шындықты анықтау» әрекетін тексеруге дайын екенін мәлімдеді. Садықовтың әйелі Наталья Тоқаевты күйеуіне жасалған қастандықтың «негізгі бенефициары» деп атады. Садықов терең комаға түсіп, 2 шілдеде, сағат таңғы 3-те қайтыс болды.
3 шілдеде Айдос Садықовтың Киевте жерленетіні белгілі болды.
### Тергеу барысы
21 маусымда Украина полициясы қастандықты 2 маусымда Польшадан Киевке келген екі қазақстандықтың жасағанын анықтады. Алтай Мамашұлы Жақанбаев (1988 жылғы 9 ақпанда туған) мен Қостанай облысы полиция басқармасының қызметкері Мейрам Мұратұлы Қаратаевқа (1991 жылғы 9 мамырда туған) сырттай айып тағылып, халықаралық іздеу жарияланды. Екеуі де шабуыл жасалған күні Украинадан Молдоваға кеткен.
Алтай Жақанбаев Қазақстан билігіне тапсырылды, ол жерде ұсталып, тергелді. 27 маусымда Қазақстан күдіктілерді Украинаға экстрадициялаудан бас тартқанын мәлімдеді.
## Отбасы
Айдос Садықов Наталья Садықоваға үйленген еді, олардың үш баласы бар.
## Дереккөздер |
Тахмина Талғатқызы Әшімбекова - 1979 жылы 11 қарашада Жамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданындағы Жаңатұрмыс ауылында туған. ҚР Мәдениет қайраткері, эстрада әншісі, халықаралық ән байқаулары лауреаты. |
Қайрат Әшірәліұлы Бисембаев (22.04.1965 ж. Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы Бірлес ауылында (қазіргі Сәлімбай Пірманов ауылы) туған. Мемлекет және қоғам қайраткері, ақын, композитор.
## Өмірбаяны
Қайрат Әшірәліұлы 1965 жылы 22 сәуірде ұстаздар отбасында дүниеге келді. 1972 жылы Бірлес орта мектебіне барып, 1982 жылы Алғабас орта мектебін «Алтын медальмен» бітірген. Сол жылы Жамбыл гидромелиорациялық-құрылыс институтына түсіп, 1987 жылы құрылыс инженері маманыдығы бойынша бітірген. 2003 жылы «Тұран» университетін «Заңгер» мамандығы бойынша, 2004 жылы «Құрылыс және бағалау» академиясын «Бағалаушы" мамандығы бойынша оқып, бітірген.
Еңбек жолын 1987 жылы Торғай қаласында «Тургай-селхозводопровод» АҚБ-де шебер, аға инженер болып бастаған. 1988-1993 жылдар аралығында Өрнек ауылдық кулубының меңгерушісі, Алғабас совхозының комсомол ұйымының жетекшісі болған. 1993-1997 жылдары Өрнек ауылдық Кеңес төрағасы және әкім болды. 1997-1999 жылдары комбикорм зауыт директоры, «Подгорный» агрокорпорациясы президентінің көмекшісі болды. 1999 - 2000 жылдары Жамбыл облысы әкімдігінде бас маман, 2000-2005 РГП «Мемлекеттік құрылыс лицензия» мемлекеттік мекеменің Алматы облысы филиалының директоры болды.
2005 - 2009 жылдары Алматы облысының Қаратал ауданы әкімінің орынбасары, 2009 - 2015 жылдары ҚР Құрылыс агенттігінің Мемлекеттік сәулет - құрылыс бақылау басқармасының басшысы, Астана қаласы мемлекеттік сәулет - құрылыс бақылау департаментінің басшысы болып еңбек етті.2015-2018 жылдары Алматы облысы Қаратал ауданының әкімі,Алматы облысы жер басқармасының басшысы, «Nur Otan» партиясының Алматы қалалық филиалы төрағасының орынбасары болды.Қазірде Жамбыл облысы бойынша мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау басқармасы басшысы.
### Кітаптары
* «Әкені аңсау» ән жинағы;
* «Берекелі бірлес» кітабы.
### Отбасы
Екі қыз, екі ұлдың әкесі.
### Марапаты
* «Құрмет» ордені;
* ҚР Құрметті құрылысшысы;
* ҚР Архитекторлар одағының, қала құрылысшылары одағының мүшесі;
* Қаратал ауданының құрметті азаматы,
* Мәскеуде өткен «Бүкілдүниежүзілік жастар мен студенттердің ХІІ-фестивалінің диплом анты;
* Ауған соғысының ардагерлерінің республикалық штабының «Сауап» және ҚР Контитутциясына, Тәуелсіздігіне байланысты бірнеше юбилейлік медальдар иегері;
* Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті - Елбасының Алғыс хатымен жәнем 5 - рет Алматы облысы әкімінің «Құрмет грамотасымен" марапатталған.
## Дереккөз |
Нұрлан Мұханұлы Темірбеков (20.08.1960 ж. Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы Луговой стансасында туған. Физика-математика ғылымдарының докторы, профессор. ҚР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі. ҚР Ұлттық инженерлік академиясының академигі.
## Өмірбаяны
Темірбеков Нұрлан Мұқанұлы 1960 жылы 20 тамызда Жамбыл облысының Луговой стансасында теміржолшылар отбасында дүниеге келді.
Ол бай дәстүрі бар мейірімді үлкен отбасында өсті. Әжесі, әкесі мен анасы қарапайым, еңбекқор адамдар болды. Олар еңбекке, туыстарына деген адалдығымен, балаларының болашақ дүниетанымының негізін қалады.
Темірбеков Нұрлан Мұқанұлы 1977 жылы Алматы қаласындағы Республикалық физика-математика мектебін бітіріп, сол жылы С.М. Киров атындағы ҚазҰУ механика және қолданбалы математика факультетіне оқуға түсті. Жақсы және үздік оқып, белсенді болды, университеттің жастар (комсомол) ұйымының жұмысына қатысты. 1982 жылдан 1986 жылға дейін "материалдар мен механика кедергісі", "жоғары математика" кафедраларының ассистенті болып жұмыс істеді. Оқытушылық қызметінің алғашқы күнінен бастап математика және механика саласындағы өзінің тамаша білімін көрсетті, сондықтан 1984 жылдың желтоқсанында Алматы қ. С.М. Киров атындағы ҚазҰУ зерттеуші-стажер болып ауыстырылды. 1986 жылы осы университеттің күндізгі аспирантурасына түсті. Қолданбалы талдау кафедрасында белгілі қазақстандық математиктер Ш. Смағұловтың және Н.Т. Данаевтың жетекшілігімен есептеуіш математика және есептеуіш аэрогидродинамика саласында ғылыми зерттеулер жүргізді. Навье-Стокс теңдеулерін табиғи айнымалылар және еркін қисық сызықты координаттарда жуықтап шешу бойынша жаңа ғылыми нәтижелер алынды. Сызықтық емес Навье-Стокс теңеулері үшін сызықтық емес мүшелердің айырымдық аналогының қасиеттері туралы лемма және айырымдық схемалардың тұрақтылығы мен жинақтылығы туралы теоремалар дәлелденген. 1990 жылы физика-математика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғады. 2001 жылы докторлық диссертациясын қорғаған.
Ғылыми зерттеу нәтижелері бойынша екі монография және 100-ден астам ғылыми мақалалар жарияланды.
Н.М. Темірбековтың ғылыми қызметінің негізгі саласы – Навье-Стокс теңеулерін сандық шешу мәселелері болып табылады. Күрделі салалардағы гидродинамика
есептерін компьютерлік модельдеудің тиімді алгоритмдері ұсынылды. Өнеркәсіптік қаланың атмосфералық ауасының сапасына ластанудың антропогендік көздерінің әсерін бағалау үшін геоақпараттық жүйе (ГАЖ) құрылды. ЖОО-да кредиттік оқыту жүйесін ұйымдастырудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің авторы.
1986 жылдан 2002 жылға дейін күндізгі аспирантура мен докторантурада оқыды, ассистент, аға оқытушы, доцент, әл-Фараби атындағы қазҰУ механика-математика
факультеті деканының орынбасары болып жұмыс істеді. Оқу сабақтарын жоғары ғылыми-әдістемелік деңгейде өткізді, дипломдық жұмыстар мен аспирант диссертацияларына жетекшілік жасады. Н.М. Темірбековтың жетекшілігімен 10 кандидаттық және PhD диссертация қорғалды.
2002 жылдың қаңтар айынан 2006 жылға дейін С. Аманжолов атындағы ШҚМУ оқу-әдістемелік жұмыс жөніндегі проректоры, ғылыми жұмыс және жаңа
технологиялар жөніндегі проректоры болып жұмыс істеді. Сол уақыт аралығында жаңа оқу-ғылыми-зерттеу зертханалары құрылды, «математика» және «есептеу техникасын қолдану, математикалық модельдеу және ғылыми зерттеулерде математикалық әдістерді қолдану» мамандықтары бойынша магистратура мен аспирантура ашылды.
2004-2005 ж.ж. республикалық конкурстың нәтижесі бойынша ғылым мен техниканың дамуына зор үлес қосқан ғалымдар мен мамандарға ҚР БҒМ Мемлекеттік
ғылыми стипендиясы берілді.
2006 жылдан 2008 жылға дейін ШҚМТУ Ғылым және халықаралық ынтымақтастық жөніндегі проректоры болып жұмыс істеді.
«Іргетас» инженерлік бейіндегі зертханасын құруға, Со РАН «Есептеу технологиялары» институтының ғалымдарымен бірге «Ақпараттық жүйелер» мамандығы
бойынша кандидаттық диссертацияларды қорғау бойынша Қазақстанда алғашқы диссертациялық кеңестің ашылуына белсене қатысты.
2008 жылы Алматы қаласына көшіп, 2010 жылға дейін әл-Фараби атындағы қазҰУ механика-математика факультетінің деканы, ғылыми жұмыс жөніндегі
проректоры болып жұмыс істеді. Механика-математика факультеті мен университеттің ғылыми-зерттеу институттарының дамуына елеулі үлес қосты. Алматы қаласында Түркі тілдес елдердің Бүкіләлемдік математикалық қоғамының III Конгресін ұйымдастырды.
2010 жылдың қараша айынан 2015 жылға дейін Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ ректоры болып жұмыс істеді.
Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ ректоры лауазымында оқу үрдісінің, ғылыми-зерттеу қызметінің, тәрбие жұмысының және университеттегі халықаралық
ынтымақтастықтың сапасын арттыруға ықпал етті. Университетте студенттерді көптілді оқытуды, студенттер мен ОПҚ академиялық ұтқырлығын белсенді дамытып отырды. Соңғы жылдары Н.М. Темірбековтың басшылығымен магистратура мен PhD докторантураның жаңа мамандықтары ашылды, 2011 жылы басталған «Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындарына шетелдік ғалымдар мен кеңесшілерді тарту» бағдарламалары табысты іске асырылды. Осы бағдарлама аясында университетке әлемнің 12 елінен 197 профессор келді.
2014 жылы ЖОО аккредиттеу және рейтингтің тәуелсіз агенттігінде (АРТА) институционалдық аккредиттеуден өтті. 13 білім беру бағдарламасы ASIIN (Германия)
халықаралық мамандандырылған аккредиттеуден өтті. 2014 ж. ШҚМТУ ұлттық рейтингтер қорытындысы бойынша жетекші орынға ие болып, Қазақстанның үздік 30 ЖОО-ға кірді. 2014 жылдың ортасынан бастап ЖОО ГПИИР-2 үшін мамандар даярлау аясында жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесінде бірыңғай қайта құру бағдарламасын әзірлеу және іске асыру бойынша жобаға қатысушы болды. ШҚМТУ осы жобасы аясында металлургия, тау-кен ісі, машина жасау білім беру бағдарламалары бойынша даярланды.
Н.М. Темірбеков ректор қызметін атқарған жылдары ғылыми гранттардың саны, базалық және бағдарламалық-мақсатты қаржыландырудың ғылыми зерттеулерінің
көлемі айтарлықтай артты. 2009-2013 жылдардағы Д. Серікбаев атындағы ШҚМТУ WEB of Science жарияланымдар саны бойынша Қазақстанның 32 жетекші ЖОО-ның (13.05.2014 ж. 52 мақала) ішінен 12 орынды иеленді. Университет халықаралық ғылыми-білім беру бағдарламаларына, жобалар мен гранттарға белсене қатысты. ШҚМТУ Н.М. Темірбеков басшылық жасаған кезеңдерде бес еуропалық ТЕМПУС және бір Еразмус Мундус жобасы бойынша консорциумдардың мүшесі болды.
Н.М. Темірбеков студент жастардың барлық бастамаларын жан-жақты қолдады. ШҚМТУ студенттік командасы алғаш рет Enactus Kazakhstan конкурсының
қатысушылары арасында республикалық чемпионатты жеңіп алып, Мексиканың Канкун қаласында республика намысын қорғады. . Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ студенттері Семей қаласында облыс ЖОО арасында "Студенттік көктемде" 1 орынға ие болды, көптеген жылдар бойы олар жазғы және қысқы универсиадаларда жүлделі орындарды иемденді. Соңғы жылдары университеттегі материалдық-техникалық база айтарлықтай жақсарды. 2014 жылы «Іргетас» инженерлік бейіндегі зертханасында сәулеленумен материалдарды модификациялаудың автоматтандырылған технологиясына ықпал еткен жоғары дәлдікті позициялы "Kawasaki" фирмасының өнеркәсіптік роботы орнатылды. 2015 жылдың қаңтар айында минералды және техногендік шикізатты реагентсіз қайта өңдеу бойынша жылжымалы мобильді кешен орнатылды.
Бекітілген кестеге сәйкес университет ректор Н.М. Темірбековтың басшылығымен Өскемен қаласындағы студенттік қалашық маңында студенттер, магистранттар
және PhD докторанттарға арналған 500 орындық жатақхана құрылысын аяқтады.
Университет тәжірибесіне ғылыми кеңес, қамқоршылық кеңес, ректорат және т.б. алқалық органдардың жұмыс істеуі арқылы университетте корпоративтік басқару
принципін енгізді. Осылайша, университетті корпоративті басқару жетілдіріліп, оқу-тәрбие және ғылыми-инновациялық инфрақұрылым жақсарды.
2014 жылдың шілде айында Н.М. Темірбеков Назарбаев Университетінің Жоғары білім беру мектебінде, жоғары білім берудегі көшбасшылық Қорының
(Ұлыбритания) және Калифорния университетінің Берклеев жоғары білім беру институтында жоғары оқу орындары басшыларының (топ-менеджерлерінің) біліктілігін арттыру курсынан өтті.
Білім мен ғылымды дамытуға қосқан көпжылдық үлесі, жемісті қоғамдық-саяси жұмысы үшін ҚР БҒМ марапаттары мен Құрмет грамоталарымен және ШҚО әкімінің
«студенттік жастардың барлық бастамаларын қолдайтын үздік ректор – басшы» дипломымен марапатталды.
Нұрлан Мұханұлы Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы ЖҒТК (жоғары ғылыми-техникалық комиссия) жұмыс тобының мүшесі, Қазақстан Республикасы
«Қазғарыш» Ұлттық ғарыш агенттігінің ғылыми-техникалық кеңесінің мүшесі болды.
Үлкен қоғамдық-саяси жұмыстар атқарды. Қазақстан Республикасының Шығыс өңірі ректорлары кеңесінің төрағасы, «Шығыс Қазақстан облысының өңірлік
мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» Акционерлік қоғамының директорлар кеңесінің мүшесі, «Ертіс» әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациясы Ұлттық Компаниясы Акционерлік қоғамының Директорлар кеңесінің мүшесі, түркі тілдес елдердің дүниежүзілік математикалық қоғамының басқарма мүшесі, Шығыс Қазақстан облысы мәслихатының депутаты және облыстық мәслихаттың бюджет, экономикалық реформалар және өңірлік даму мәселелері жөніндегі тұрақты комиссиясының төрағасы болды., "Нұр Отан" партиясының Шығыс Қазақстан облыстық филиалы саяси кеңесінің мүшесі болды.
2011 жылы Н.М. Темірбеков Өскемен қаласы бойынша «Нұр Отан» партиясы штабы төрағасының орынбасары ретінде Президенттік сайлауға қатысты, 2015 жылы
«Нұр Отан» партиясы облыстық штабы төрағасының орынбасары ретінде Қазақстан Республикасы Президентін таңдау бойынша сайлау алдындағы компанияда белсенді жұмыс жүргізді.
2016 жылдың ақпан айынан бастап 2018 жылдың қазан айына дейін Қазақстан инженерлік-технологиялық университетінің ректоры болып жұмыс істеді. 2016 жылы
университет ректордың басшылығымен институционалдық және мамандандырылған аккредиттеуден өтті. Университет тәжірибесіне ғылыми кеңес, бақылау кеңесі, ректорат және т. б. алқалық органдардың жұмыс істеуі арқылы университетте корпоративтік басқару принципін енгізді. ҚР Тұңғыш Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» үндеуі аясында 2018 жылы ҚазИТУ студенттері үшін Алматы қаласында 200 орындық жатақхана салынды.
2018 жылдың желтоқсанынан қазіргі уақытқа дейін Ұлттық Инженерлік академиясының вице-президенті болып жұмыс істейді. Темірбеков Н.М. қызмет етіп келе
жатқан жылдар бойы өзін креативті ойлы басшы ретінде көрсетті. Ол академияның басты мақсаты саналатын ғылым мен тәжірибе арасындағы «көпір» болу, өндіріске ғылыми жетістіктерді әзірлеу мен енгізуге жүйелі түрде жәрдемдесу, елдің ғылыми-технологиялық саясатын қалыптастыру мен іске асыруға тікелей қатысу үшін үлкен жұмыстар жүргізіп жатыр. |
Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Қарағанды облысының әкімдігінің 2020 жылғы 17 қарашадағы № 73/01 қаулысымен бекітілген.
## Абай ауданы
## Ақтоғай ауданы
## Бұқар жырау ауданы
## Қарқаралы ауданы
## Нұра ауданы
## Осакаров ауданы
## Шет ауданы
## Балқаш қаласы
## Қарағанды қаласы
## Саран қаласы
## Теміртау қаласы
## Шахтинск қаласы
## Дереккөздер |
Бақаты — Қазақстандағы өзен. Жамбыл облысы, Жуалы ауданы аумағымен ағады. Теріс өзенінің сол жақ саласы.
## Сипаттамасы
Қаратаудың батысындағы Қоңыртөбе жоталарынан бастау алып, Теріс-Ащыбұлақ су қоймасына құяды.
Шымкент - Тараз тас жолына дейін Үлкен Бақаты және Кіші Бақаты боп екі бөлініп ағып келеді. Арнасы үнемі толып аға бермейді, құрғақшылық жылдары суы мүлде азайып кетеді.
Қар және жаңбыр суларымен, жер астынан шыққан қайнарлармен толығады. Жағасында бірнеше мал жайылымы аумақтары бар.
Өзен суы мал және егін шаруашылығына пайдаланылады. Өзен бойында бөгеттер орналасқан.
## Дереккөздер |
Арбат — Қазақстанның Алматы қаласындағы жаяу жүргіншілер аймағы. Абылай хан және Назарбаев даңғылдарының аралығында Жібек жолы көшесінің бойында орналасқан. Бұл аймақта ЦУМ сауда орталығы мен дүңгіршектер сияқты көптеген дүкендер бар.
## Тарихы
1980 жылдардың аяғында құрылған Арбат Алматыда жаяу жүргіншілер аймағына айналған алғашқы көше болды. Бұл атау Мәскеудегі Арбат көшесінен алынған. Аймақ 2017 жылы қайта құрылды, қазір субұрқақтар бар және Панфилов көшесімен қиылысады. Жаяу жүргіншілер аймағын Сейфуллин даңғылына дейін кеңейту жоспарда бар.
## Дереккөздер |
Астана алаңы — Алматы қаласында Алмалы ауданы Төле би көшесінде орналасқан. Қазақстандағы Республика алаңынан кейінгі екінші үлкен алаң. Онда көптеген қоғамдық іс-шаралар, концерттер мен салтанатты шаралар өтеді. Алаң Қазақстан-Британ техникалық университетінің, Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Мәметова ескерткішінің алдында және Панфилов көшесінің сол жағында орналасқан. Алаң бұрын Владимир Лениннің есімімен аталған. Оның мүсіні алаңның ортасында 1991 жылға дейін тұрды.
## Тарихы
1921 жылы бұл аймақ Қызыл алаң деп аталды. Кеңес үкіметі империялық дәуірдегі ғимараттарды бұзудан кейін алаңда жаңа үкіметтік ғимараттар бой көтерді. 1937 жылы алаңға алғаш рет тас төселді. 1955 жылы Панфилов көшесінің қиылысында Қазтұтынуодағының әкімшілік ғимараты салынды. 1957 жылы 7 қарашада Қазан төңкерісі күні Кеңес мемлекет қайраткері Владимир Ленинге ескерткіш орнатылды. Сол жылы Қазақ КСР үкіметінің жаңа ғимаратының құрылысы аяқталды, ол қазіргі ҚБТУ ғимараты болып табылады. Сонымен қатар, алаң Ленин алаңы болып өзгертілді.
1980 жылы қалада Брежнев алаңы ашылғаннан кейін бұл аумақ «ескі алаң» деп аталды. 1987 жылы Қазан төңкерісінің 70 жылдығына орай алаңда «Бюсттер аллеясы» мемориалдық кешені құрылды. Ленин ескерткіші 1991 жылы басқа жерге көшірілді. 1997 жылы алаң Қазақстанның жаңадан құрылған астанасы Астананың құрметіне қайта аталды. 2017 жылдың қыркүйегінде алаңды қайта құру жұмыстары аяқталды, соның нәтижесінде жолақтар қысқартылды және велосипед жолдары жасалды.
Алаңды қалпына келтіру жұмыстары 2017 жылдың қыркүйегінде аяқталды. Жолдың жүру бөлігінің жолақтары қысқартылды, көлік ағындары бар жаяу жүргіншілер бағандармен бөлінген. Босатылған аумақта велосипед жолдары мен гранит брусчаткалар төселді, шым және лаванда төсеніштерімен абаттандыру жұмыстары жүргізілді. Баспалдақ эспланадасы жаңартылды, онда ашық амфитеатр жабдықталған, оның алдында түнде жарықтандырылған екі құрғақ субұрқақтар бар.
## Дереккөздер |
Нұрлан Мұханұлы Темірбеков (20.08.1960 ж. Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы Луговой стансасында туған. Физика-математика ғылымдарының докторы, профессор. ҚР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі. ҚР Ұлттық инженерлік академиясының академигі.
## Өмірбаяны
Темірбеков Нұрлан Мұқанұлы 1960 жылы 20 тамызда Жамбыл облысының Луговой стансасында теміржолшылар отбасында дүниеге келді.
Ол бай дәстүрі бар мейірімді үлкен отбасында өсті. Әжесі, әкесі мен анасы қарапайым, еңбекқор адамдар болды. Олар еңбекке, туыстарына деген адалдығымен, балаларының болашақ дүниетанымының негізін қалады.
Темірбеков Нұрлан Мұқанұлы 1977 жылы Алматы қаласындағы Республикалық физика-математика мектебін бітіріп, сол жылы С.М. Киров атындағы ҚазҰУ механика және қолданбалы математика факультетіне оқуға түсті. Жақсы және үздік оқып, белсенді болды, университеттің жастар (комсомол) ұйымының жұмысына қатысты. 1982 жылдан 1986 жылға дейін "материалдар мен механика кедергісі", "жоғары математика" кафедраларының ассистенті болып жұмыс істеді. Оқытушылық қызметінің алғашқы күнінен бастап математика және механика саласындағы өзінің тамаша білімін көрсетті, сондықтан 1984 жылдың желтоқсанында Алматы қ. С.М. Киров атындағы ҚазҰУ зерттеуші-стажер болып ауыстырылды. 1986 жылы осы университеттің күндізгі аспирантурасына түсті. Қолданбалы талдау кафедрасында белгілі қазақстандық математиктер Ш. Смағұловтың және Н.Т. Данаевтың жетекшілігімен есептеуіш математика және есептеуіш аэрогидродинамика саласында ғылыми зерттеулер жүргізді. Навье-Стокс теңдеулерін табиғи айнымалылар және еркін қисық сызықты координаттарда жуықтап шешу бойынша жаңа ғылыми нәтижелер алынды. Сызықтық емес Навье-Стокс теңеулері үшін сызықтық емес мүшелердің айырымдық аналогының қасиеттері туралы лемма және айырымдық схемалардың тұрақтылығы мен жинақтылығы туралы теоремалар дәлелденген. 1990 жылы физика-математика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғады. 2001 жылы докторлық диссертациясын қорғаған.
Ғылыми зерттеу нәтижелері бойынша екі монография және 100-ден астам ғылыми мақалалар жарияланды.
Н.М. Темірбековтың ғылыми қызметінің негізгі саласы – Навье-Стокс теңеулерін сандық шешу мәселелері болып табылады. Күрделі салалардағы гидродинамика
есептерін компьютерлік модельдеудің тиімді алгоритмдері ұсынылды. Өнеркәсіптік қаланың атмосфералық ауасының сапасына ластанудың антропогендік көздерінің әсерін бағалау үшін геоақпараттық жүйе (ГАЖ) құрылды. ЖОО-да кредиттік оқыту жүйесін ұйымдастырудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің авторы.
1986 жылдан 2002 жылға дейін күндізгі аспирантура мен докторантурада оқыды, ассистент, аға оқытушы, доцент, әл-Фараби атындағы қазҰУ механика-математика
факультеті деканының орынбасары болып жұмыс істеді. Оқу сабақтарын жоғары ғылыми-әдістемелік деңгейде өткізді, дипломдық жұмыстар мен аспирант диссертацияларына жетекшілік жасады. Н.М. Темірбековтың жетекшілігімен 10 кандидаттық және PhD диссертация қорғалды.
2002 жылдың қаңтар айынан 2006 жылға дейін С. Аманжолов атындағы ШҚМУ оқу-әдістемелік жұмыс жөніндегі проректоры, ғылыми жұмыс және жаңа
технологиялар жөніндегі проректоры болып жұмыс істеді. Сол уақыт аралығында жаңа оқу-ғылыми-зерттеу зертханалары құрылды, «математика» және «есептеу техникасын қолдану, математикалық модельдеу және ғылыми зерттеулерде математикалық әдістерді қолдану» мамандықтары бойынша магистратура мен аспирантура ашылды.
2004-2005 ж.ж. республикалық конкурстың нәтижесі бойынша ғылым мен техниканың дамуына зор үлес қосқан ғалымдар мен мамандарға ҚР БҒМ Мемлекеттік
ғылыми стипендиясы берілді.
2006 жылдан 2008 жылға дейін ШҚМТУ Ғылым және халықаралық ынтымақтастық жөніндегі проректоры болып жұмыс істеді.
«Іргетас» инженерлік бейіндегі зертханасын құруға, Со РАН «Есептеу технологиялары» институтының ғалымдарымен бірге «Ақпараттық жүйелер» мамандығы
бойынша кандидаттық диссертацияларды қорғау бойынша Қазақстанда алғашқы диссертациялық кеңестің ашылуына белсене қатысты.
2008 жылы Алматы қаласына көшіп, 2010 жылға дейін әл-Фараби атындағы қазҰУ механика-математика факультетінің деканы, ғылыми жұмыс жөніндегі
проректоры болып жұмыс істеді. Механика-математика факультеті мен университеттің ғылыми-зерттеу институттарының дамуына елеулі үлес қосты. Алматы қаласында Түркі тілдес елдердің Бүкіләлемдік математикалық қоғамының III Конгресін ұйымдастырды.
2010 жылдың қараша айынан 2015 жылға дейін Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ ректоры болып жұмыс істеді.
Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ ректоры лауазымында оқу үрдісінің, ғылыми-зерттеу қызметінің, тәрбие жұмысының және университеттегі халықаралық
ынтымақтастықтың сапасын арттыруға ықпал етті. Университетте студенттерді көптілді оқытуды, студенттер мен ОПҚ академиялық ұтқырлығын белсенді дамытып отырды. Соңғы жылдары Н.М. Темірбековтың басшылығымен магистратура мен PhD докторантураның жаңа мамандықтары ашылды, 2011 жылы басталған «Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындарына шетелдік ғалымдар мен кеңесшілерді тарту» бағдарламалары табысты іске асырылды. Осы бағдарлама аясында университетке әлемнің 12 елінен 197 профессор келді.
2014 жылы ЖОО аккредиттеу және рейтингтің тәуелсіз агенттігінде (АРТА) институционалдық аккредиттеуден өтті. 13 білім беру бағдарламасы ASIIN (Германия)
халықаралық мамандандырылған аккредиттеуден өтті. 2014 ж. ШҚМТУ ұлттық рейтингтер қорытындысы бойынша жетекші орынға ие болып, Қазақстанның үздік 30 ЖОО-ға кірді. 2014 жылдың ортасынан бастап ЖОО ГПИИР-2 үшін мамандар даярлау аясында жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесінде бірыңғай қайта құру бағдарламасын әзірлеу және іске асыру бойынша жобаға қатысушы болды. ШҚМТУ осы жобасы аясында металлургия, тау-кен ісі, машина жасау білім беру бағдарламалары бойынша даярланды.
Н.М. Темірбеков ректор қызметін атқарған жылдары ғылыми гранттардың саны, базалық және бағдарламалық-мақсатты қаржыландырудың ғылыми зерттеулерінің
көлемі айтарлықтай артты. 2009-2013 жылдардағы Д. Серікбаев атындағы ШҚМТУ WEB of Science жарияланымдар саны бойынша Қазақстанның 32 жетекші ЖОО-ның (13.05.2014 ж. 52 мақала) ішінен 12 орынды иеленді. Университет халықаралық ғылыми-білім беру бағдарламаларына, жобалар мен гранттарға белсене қатысты. ШҚМТУ Н.М. Темірбеков басшылық жасаған кезеңдерде бес еуропалық ТЕМПУС және бір Еразмус Мундус жобасы бойынша консорциумдардың мүшесі болды.
Н.М. Темірбеков студент жастардың барлық бастамаларын жан-жақты қолдады. ШҚМТУ студенттік командасы алғаш рет Enactus Kazakhstan конкурсының
қатысушылары арасында республикалық чемпионатты жеңіп алып, Мексиканың Канкун қаласында республика намысын қорғады. . Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ студенттері Семей қаласында облыс ЖОО арасында "Студенттік көктемде" 1 орынға ие болды, көптеген жылдар бойы олар жазғы және қысқы универсиадаларда жүлделі орындарды иемденді. Соңғы жылдары университеттегі материалдық-техникалық база айтарлықтай жақсарды. 2014 жылы «Іргетас» инженерлік бейіндегі зертханасында сәулеленумен материалдарды модификациялаудың автоматтандырылған технологиясына ықпал еткен жоғары дәлдікті позициялы "Kawasaki" фирмасының өнеркәсіптік роботы орнатылды. 2015 жылдың қаңтар айында минералды және техногендік шикізатты реагентсіз қайта өңдеу бойынша жылжымалы мобильді кешен орнатылды.
Бекітілген кестеге сәйкес университет ректор Н.М. Темірбековтың басшылығымен Өскемен қаласындағы студенттік қалашық маңында студенттер, магистранттар
және PhD докторанттарға арналған 500 орындық жатақхана құрылысын аяқтады.
Университет тәжірибесіне ғылыми кеңес, қамқоршылық кеңес, ректорат және т.б. алқалық органдардың жұмыс істеуі арқылы университетте корпоративтік басқару
принципін енгізді. Осылайша, университетті корпоративті басқару жетілдіріліп, оқу-тәрбие және ғылыми-инновациялық инфрақұрылым жақсарды.
2014 жылдың шілде айында Н.М. Темірбеков Назарбаев Университетінің Жоғары білім беру мектебінде, жоғары білім берудегі көшбасшылық Қорының
(Ұлыбритания) және Калифорния университетінің Берклеев жоғары білім беру институтында жоғары оқу орындары басшыларының (топ-менеджерлерінің) біліктілігін арттыру курсынан өтті.
Білім мен ғылымды дамытуға қосқан көпжылдық үлесі, жемісті қоғамдық-саяси жұмысы үшін ҚР БҒМ марапаттары мен Құрмет грамоталарымен және ШҚО әкімінің
«студенттік жастардың барлық бастамаларын қолдайтын үздік ректор – басшы» дипломымен марапатталды.
Нұрлан Мұханұлы Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы ЖҒТК (жоғары ғылыми-техникалық комиссия) жұмыс тобының мүшесі, Қазақстан Республикасы
«Қазғарыш» Ұлттық ғарыш агенттігінің ғылыми-техникалық кеңесінің мүшесі болды.
Үлкен қоғамдық-саяси жұмыстар атқарды. Қазақстан Республикасының Шығыс өңірі ректорлары кеңесінің төрағасы, «Шығыс Қазақстан облысының өңірлік
мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» Акционерлік қоғамының директорлар кеңесінің мүшесі, «Ертіс» әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациясы Ұлттық Компаниясы Акционерлік қоғамының Директорлар кеңесінің мүшесі, түркі тілдес елдердің дүниежүзілік математикалық қоғамының басқарма мүшесі, Шығыс Қазақстан облысы мәслихатының депутаты және облыстық мәслихаттың бюджет, экономикалық реформалар және өңірлік даму мәселелері жөніндегі тұрақты комиссиясының төрағасы болды., "Нұр Отан" партиясының Шығыс Қазақстан облыстық филиалы саяси кеңесінің мүшесі болды.
2011 жылы Н.М. Темірбеков Өскемен қаласы бойынша «Нұр Отан» партиясы штабы төрағасының орынбасары ретінде Президенттік сайлауға қатысты, 2015 жылы
«Нұр Отан» партиясы облыстық штабы төрағасының орынбасары ретінде Қазақстан Республикасы Президентін таңдау бойынша сайлау алдындағы компанияда белсенді жұмыс жүргізді.
2016 жылдың ақпан айынан бастап 2018 жылдың қазан айына дейін Қазақстан инженерлік-технологиялық университетінің ректоры болып жұмыс істеді. 2016 жылы
университет ректордың басшылығымен институционалдық және мамандандырылған аккредиттеуден өтті. Университет тәжірибесіне ғылыми кеңес, бақылау кеңесі, ректорат және т. б. алқалық органдардың жұмыс істеуі арқылы университетте корпоративтік басқару принципін енгізді. ҚР Тұңғыш Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» үндеуі аясында 2018 жылы ҚазИТУ студенттері үшін Алматы қаласында 200 орындық жатақхана салынды.
2018 жылдың желтоқсанынан қазіргі уақытқа дейін Ұлттық Инженерлік академиясының вице-президенті болып жұмыс істейді. Темірбеков Н.М. қызмет етіп келе
жатқан жылдар бойы өзін креативті ойлы басшы ретінде көрсетті. Ол академияның басты мақсаты саналатын ғылым мен тәжірибе арасындағы «көпір» болу, өндіріске ғылыми жетістіктерді әзірлеу мен енгізуге жүйелі түрде жәрдемдесу, елдің ғылыми-технологиялық саясатын қалыптастыру мен іске асыруға тікелей қатысу үшін үлкен жұмыстар жүргізіп жатыр. |
ЦУМ (Орталық әмбебап дүкен) — Алматы қаласының орталығындағы сауда орталығы, Абылай хан даңғылы мен Жібек жолы көшесінің қиылысында орналасқан, мекенжайы Абылай хан, 62 үй. 1961 жылы орталық әмбебап дүкен ретінде ашылған. Кейін “Заңғар” сауда орталығы болып қайта құрылды. 1994 жылдан “Заңғар” акционерлік қоғамы болып аталады. Сауда алаңы 10128 м², көмекші бөлмелерінің аум. 5830 м². 3 қабатта орналасқан 5 тұтыну кешені бар. Дүкен сатып алушыларға қосымша қызмет түрлерін көрсетеді, тігулі бұйымдарды шақтайды, несиеге берілетін тауарларды ресімдейді. Сатып алу сұранымын зерттеу үшін киім, аяқ киім, бас киім үлгілерінің сату көрмелері өткізіледі. Дүкен осы заманғы технология жабдықтармен жарақтандырылған.
## Дереккөздер |
Сейсен (Сейсенбай) Шәмінұлы Қожеке (28.12.1951 ж. Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы Жаңатұрмыс ауылында туған. Журналист, жазушы, аудармашы, ақын. ҚазМУ-дің журналистика факультетін 1978 жылы бітірген. «Құлан тарихы», «Қожай қызыр, береке», «Темірқұл. Теміржол. Темірқанат», «Аты аңызға айналған», «Екі майданның жауынгері» атты әр жылдарда жарық көрген тарихи-шежіре кітаптардың, повесть, әңгімелердің және «Айкөл» өлең жинағының авторы.
43 жыл бойы аудандық, облыстық газеттерде қызмет істеп, облыстық «Ақ жол» газетінде жүріп зейнетке шықты. Қарымды журналистің қаламынан туған очерктер мен публицистикалық мақалалар, әңгімелер мен фельетондар республикалық, облыстық баспасөзде жиі жарияланады. |
Басқарбек Әлтайұлы Битанов (01.01.1959 ж. Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы Көкдөнен ауылында туған. Журналист, жазушы, сатирик.
Басқарбек (Басқар) Әлтайұлы Битанов 1959 жылы 1 қаңтарда Т.Рысқұлов ауданы, Көкдөнен ауылында туған.Мектепті бітірген соң ауылдық клуб меңгерушісі, ауыл көркемөнерпаздары жетекшісі болып жұмыс істеді.
1977 жылы ҚАЗҰУ-дің журналистика факультетіне оқуға түсті.Алматы облыстық «Жетісу» газетінде еңбек жолын бастаған.1986 жылы «Құнсыз адам» атты сатиралық романы Баубек Бұлқышев атындағы сыйлыққа ие болды.
1986 жылы қазіргі «Егемен Қазақстан» газетіне ауысып, аға тілші болып еңбек етті. Газетте «Мүйіз тұмсық» сатиралық мүйісін жүргізді.
1990 жылы «Халық газетінде» жауапты хатшы қызметін атқарды. «Қандауыр» сатиралық бетін ұйымдастырып, шығарып отырған.
«Ауыл» газеті редакторының орынбасары, «Тамаша» ойын-сауық отауының жетекші маманы, сценаристі болды.
1994 жылы 1 қаңтарда дүниеден озды.
2015 жылдан бері Тұрар Рысқұлов ауданы орталығы Құлан ауылындағы Мэлс Өзбеков мәдениет үйі жанынан ашылған Басқар Битанов театры жұмыс істейді.
## Дереккөз |
Биғайша Медеуова (1952 жылы 14 желтоқсанда Алматы облысы, Нарынқол ауданы (қазіргі Райымбек ауданы), Қаратоған ауылында дүниеге келген) — ақын, айтыс ақыны, ұстаз. Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі.
1976 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің тарих факультетін тамамдаған.
Еңбек жолын Қаратоған ауылында тарих, музыка пәнінің оқытушылығынан бастаған. Нарынқол, Талғар, Іле аудандарындағы мектептерде оқутәрбие жұмысы жөніндегі директордың орынбасары болып қызмет істеді.
Педагогика саласында "Мәтінді алгоритммен мазмұндау, жұптық баяндау арқылы ҰБТ-ға дайындау", "ҰБТ-ға дайындаудың он амалы" көмекші құралы, "Қазақ этногенезі" плакаттар сериясының, электронды оқулықтың авторы.
## Шығармашылық
Биғайша Медеуова еліміздің мəдениет саласының, оның ішінде əдебиеттің дамуына айрықша үлес қосып, соңғы 50 жыл көлемінде еңбек етіп келеді. Жазба поэзия мен айтыс жанрларында өзіндік орны қалыптасты:
Республикалық деңгейдегі айтыстарға қатысқан. 1987 жылы «Жалын» баспасынан шыққан «Жанымның жапырақтары» атты ұжымдық жинаққа өлеңдері енген. 2003 жылы «Үш қиян» баспасынан «Ұларсарын» жыр жинағы жарық көрген
1970-2000 ж.ж аралығында облыстық жəне республикалық 30-дан астам айтысқа қатысып, жүлделі орындарға ие болған. Атап айтсақ, ақиық ақын М.Мақатаевтың 50, 60, 70, 80 жылдық мерейтойына, Қ. Жұбановтың 90 жылдығына, Ж.Жабаевтың 150 жылдығына, С. Аронұлының мерейтойына т.б арналған республикалық айтыстардың жүлдегері атанған;
«Жанымның жапырақтары», «Ұларсарын», “Ақ боз атты арулар”, “Күнге қолын созған қалалар”, “Тұрпанға шапқан ту ұстап” жыр кітаптарының авторы. Өлеңдері “Алматы антологиясына” жəне “Қазақ поэзиясының антологиясына” енген. Соңғы жылдары “Аламан қыздардың ақырғы шайқасы", "Тіршіліктің майданы" кітаптарын жазды.
Соңғы елу жыл аралығында өлең топтамалары “Жалын”. “Қазақ əдебиеті”, “Жұлдыз”, “Ана тілі”. “Таңшолпан” т.б республикалық мерзімді баспасөзде, газет-журналдарда тұрақты жарияланып келеді.
2012 жылы Қазақстан Жазушылар Одағында 60 жылдық мерейтойына орай ауқымды түрде əдеби шығармашылық кеші өтті.
Қазақстан Тəуелсіздігінің 20 жылдығына арналған Республикалық мүшəйрада II орын иеленген.
## Марапаттары
* 1976 жылы Қазақстан ЛКСМ Орталық комитетінің Құрмет грамотасымен марапатталған.
* 2000 жылы білім беру саласындағы ерекше еңбегі үшін «Қазақстан Республикасы білім беру ісінің үздігі» белгісімен марапатталған
* 2008 жылы жас ұрпақты оқыту жəне тəрбиелеу ісіндегі елеулі табыстары үшін Ы. Алтынсарин белгісімен марапатталған
* 2011 жылы Райымбек ауданының қоғамдық-мəдени өмірін дамытуға қосқан ұзақжылдық үлесі үшін “Райымбек ауданының құрметті азаматы” атанған.
* 2021 жылы Халықаралық Алаш сыйлығының лауреаты (Күнге қолын созған қалалар кітабы үшін)
* 2021 жылы Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 30 жыл мерекелік медалімен наградталды.
## Дереккөздер |
Мұхамеджан Тынышбаев атындағы ALT Университеті — Қазақстандағы жекеменшік жоғарғы оқу орны. ALT Университеті қазіргі таңда көлік, коммуникация және экономика саласында бәсекеге қабілетті мамандар дайындайды. ALT Университетінде оқу мен ғылым үрдісін 65%-тан астамы ғылым докторлары мен кандидаттары дәрежелі жоғары білікті профессорлар, доценттер мен оқытушылар іске асырады.Академияның Астана, Алматы, Ақтау, Ақтөбе және Шымкент қалаларында орналасқан колледждері бар.
## Тарихы
Жоғары оқу орнының тарихы 1931 жылдан, Ташкент қаласында орналасқан Орта Азия темір жол көлігі инженерлері институтының механикалық, пайдаланушы және жолшы мамандықтары филиалы ретінде Алматыда ашылған оқу орнынан бастау алады.
1957 жылы жоғарыда аталған филиал – Оқу-консультациялық пункт болып өзгертілді.
Жоғарыда көрсетілген оқу-консультациялық пункт 1967 жылдың 1 қазанынан бастап ТашИИТ-тің Алматы филиалы болып қайта құрылды.
1976 жылдың 20 мамырында аталмыш филиал – Алматы Темір жол көлігі инженерлер институты болып құрылады (АлТЖИИ).
1991 жылы 1 қаңтарда Өскемен құрылыс жол институтының Алматы филиалының базасында – Алматы автокөлік-жол институты құрылды (ААЖИ).
1996 жылы 7 мамырда, Алматы Темір жол көлігі инженерлері институты мен Алматы автокөлік-жол институты оқу орындарының базасында – көлік саласының мамандарын дайындайтын ірілендірілген жоғары оқу орны – Көлік және коммуникациялар академиясы құрылды (ҚазККА).
2000 жылы 23 мамырда Қазақ көлік және коммуникация академиясына, ірі қоғам және саяси қайраткер, Түркістан-Сібір магистралі жобасын жасаушы және құрушы, қазақтан шыққан алғашқы қатынас жолдары инженері – Мұхамеджан Тынышбаев есімі берілді.
2021 жылдан бастап Логистика және көлік академиясының жаңа дәуірі басталды.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер |
Ұзыншор — Түрікменстанның Дашоғыз уәлаятындағы, Қарақұм шөлінде орналасқан көл.
Көл XXI ғасырдың басында Әмудария суымен толтырылған Ілиялы айналма арнасының салынуы нәтижесінде қалыптасты.
Бұрын көл орнында Ұзыншор шатқалы — сусызданған сортаң болған.
Көлдің солтүстік-батыс бөлігінде судың көршілес сортаңды ойпатқа ағып кетуіне жол бермеу үшін бөгет салынды.
Батысқа қарай бірнеше шақырым жерде Каспий теңізіне қарай апаратын құрғақ Өзбой өзенінің арнасы басталады. Ұзыншор ағынды суға толып кеткенде оңтүстік жақтан ағын су ағып, Өзбойға жетеді. Одан әрі Өзбойды бойлай су жаңадан пайда болған Тұзшор көліне құяды. Одан әрі оңтүстік-батысқа қарай ағып жатқан су Өзбойдағы бөгеттен пайда болған жасанды суқоймасына түседі. Түрікмен үкіметі алдағы уақытта арнаны Қарашор сортаңының ойпатына дейін созып, Алтын Асыр көлін толтыруды жоспарлап отыр.
## Дереккөздер |
Ақсақатасай (өзб. Oqsoqotasoy, Оқсоқотасой) — Ташкент облысындағы тау өзені (сай), Шыршық өзенінің ең үлкен сол жақ саласы.
## Атауы
Сайдың аты Ақсақата туралы аңыздарға барып тіреледі. Жергілікті құрметті әулие осы атпен белгілі, оның арқасында өзен пайда болған іспетті.
## Гидрологиялық сипаттамалары
Ақсақатасайдың ұзындығы 48 км, Өзбекстан ұлттық энциклопедиясының мәліметі бойынша, су алабының ауданы 453 км², В.Е.Чубтың еңбегінде сағасындағы Қарамазар ауылынан жоғарыда су алабы 456 км² деп көрсетілген. Қарамазар ауылынан су жинағыштығының орташа биіктігі 1840 м. Өзен негізінен қар мен жаңбырдан қоректенеді, сол себепті су деңгейі күрт маусымдық ауытқуға тән. Өзеннің суы сәуірден маусымға дейін (әсіресе мамырда) мол болып келеді, су шығыны 72,1 м³/с жетеді, ал шілдеден қазанға дейін суы аз болып, 1,1 м³/с дейін төмендейді. Қарамазар ауылының маңында өлшенген орташа жылдық су шығыны 6,14 м³/с, жылдық ағын көлемі 193 млн м³, орташа ағын модулі — 13,6 л/с км², ағын қабаты — 427 мм/жыл, 18 жылдық бақылау (1941–1987 жылдары) деректеріне сәйкес, ағынның өзгергіштік коэффициенті 0,380 құрайды. Сол жағындағы Ақсақатасай мен оң жағындағы Өгем – Шыршықтың екі ірі саласы және жыл бойы кеуіп кетпейтін бірден-бір саласы болып келеді.
## Өзен ағысы
Ақсақатасай Текташ тауының маңындағы Шатқал жотасының оңтүстік-батыс бөлігінде бастау су ағындарының қосылуынан басталады. Ақсақата бастауы мен Реваште өзенін дала өсімдіктері бар адырлы үстірт – Ақтақта шатқалы айырады. Бастауында жіңішке әрі терең жартасты аңғардан өтетін бұлақ болып келеді. Әуелі ағын батыс бағытта, содан соң Шарықтау тауынан асып, бірте-бірте солтүстік-батысқа бұрылады. Сағасында, Шыршыққа құяр алдында жартасты-қиыршық тасты кең алқапты құрайды.
Ғазалкент қаласы ауданында Паркент бас арнасымен қиылысады. Ғазалкент су торабының төменгі бьефінде Шыршыққа құяды (Шыршықтың оң жағалауында Барраж теміржол станциясы орналасқан). Ақсақатасайдың ысырынды конусында инертті (кенсіз) материалдарды игеру және алу жұмыстары жүргізілуде.
Өзеннің жағасында Тутамғалы, Қоңыртек, Шуылдақ, Алшалы, Үшбау, Қыржал, Чехчим, Қарамазар елді мекендері орналасқан. Ғалуасай мен Ақсақатасай өзендерінің аралығындағы тау беткейіндегі жазықта Ғазалкент қаласы салынған.
## Жайластырушылық
2010 жылы сел және жойқын су тасқынына қарсы күрес аясында бетон және тастарды пайдалана отырып, Ақсақатасай жағалауын нығайту жұмыстары жүргізілді. Өзен арқылы өтетін көпірлер де жөнделді.
## Археологиялық ескерткіштер
Орта ғасырларда Ақсақатасайдың сағасында, қазіргі Ғазалкенттің орнында цитаделі, шаһристаны (орталық бекініс бөлігі) және рабадты (қала маңы) бар үлкен қала болған. X ғасырдағы тарихи деректерде Ғазақ немесе Ғазал деген атпен аталады.
## Палеонтологиялық олжа
2013 жылы Ақсақатасайдың оң жағалауының неогендік шөгінділерінен акула тістері табылды (неоген кезеңінде бұл аумақты теңіз суы басқан). Табынданы Өзбекстан Ұлттық университетінің геология факультетінің студенттері тапты.
## Ақсақатасай тармақтары
Ақсақатасайдың кейбір салалары (құю ретімен берілген): Қараүңгір (оң), Текелі (оң), Арпатақты (оң), Қашқасу (сол), Қоспа (сол), Қызылбастау (сол), Нұрекатасай (оң), Арқыт, (сол), Қазақсай (оң), Белдерсай (оң), Опашақсай (оң), Шымсасай (оң), Сымшасай (оң), Пошталысай (сол). Ең ірі салалары — Белдерсай және Нұреката (Нұрекатасай) болып келеді.
## Дереккөздер |
Райымбек батыр кесенесі — қазақтардың бостандығы үшін жоңғар басқыншыларына қарсы күрескен қазақ батыры Райымбектің кесенесі, ол Алматыда аттас Райымбек даңғылының бойында орналасқан.
## Құрылыс тарихы
1918–1922 жылдардағы азаматтық соғыс кезінде Райымбектің қабірі қирады.
1981 жылы батыр жерленген жерге гранит стела орнатылды.
1992 жылы сәулетшілер Б. Ыбыраев, Ш. Өтепбаев және С. Ағытаевтың жобасы бойынша қабірге кесене тұрғызылды.
1994 жылы «Райымбек» тарихи-этнографиялық бірлестігінің бастамасымен әйгілі батырдың басына үлкен мазар тұрғызылды. Кесене республикалық маңызы бар тарихи, архитектуралық және монументалдық өнер ескерткішіне жатады.
Ескерткіш шыңына жаңа туған ай орнатылған үшкір шатырға ұқсас. Бұл шатырдың ішінде батыр сүйегі салынған саркофаг бар.
2005 жылы кесене жанында қара мәрмәрдан соғылған Құран кітабы орнатылды.
2017 жылы Алматы қаласы әкімдігінің қаулысымен Райымбек кесенесі Алматы қаласының коммуналдық меншігіне қабылданды. Кесене «Рухани жаңғыру» бағдарламасының Қазақстанның киелі географиясы объектілерінің тізіміне кіреді.
## Кесене туралы аңыздар
### Түйе
Биік кесененің алдында киелі түйенің шөгіп жатқан мүсіні бар. Райымбек батыр қайтыс болар алдында жолдастары мен жақындарын жинап: «Сүйегімді ақ киізге орап, түйеге артып қоя беріңдер. Қайда шөксе, сол жерге жерлеңдер» деп, аманат етіпті. Түйе бірнеше күн жүріп келіп, осы жерге шөккен екен.
### Бейіт
Райымбек батырдың денесі жатқан жерде жаңа құрылыс салу жұмыстары қызып жатады. Дәл осы күмбездің орнын да қырып, ғимарат салу жоспарда болған екен. Әйтсе де, көзкөргендер мен қарттар Райымбек батырдың сүйегі жатқанын ескертіп, бұл бейітті бұзуға қарсылықтарын білідіреді. Жұмысшылар үлкен кісілердің өтінішін басшылыққа жеткізгенімен, олар құлақ аспаған. Амалсыздан жұмысшылар жерді тегістеуге кіріседі. Бейітті қыруға келген техника Райымбек басына таяғанда өшіп қала беріпті. Райымбек батыр бейітінен кейін шегінсе, оталып кетеді екен. Қанша бұзуға ұмтылыс жасалғанымен, еш нәтиже бермейді. Осылайша, бұл жер халық арасында киелі болып саналады.
## Дереккөздер |
Футзалдан Қазақстан чемпионаты 2024-2025 — қазақстандық кәсіби футзал клубтары арасындағы ең жоғарғы лига. Чемпионат 2024 жылдың 23 қыркүйегінен бастап 2025 жылдың 25 наурыз аралығында өтеді. Чемпионатқа Қазақстанның 11 қаласынан 12 команда қатысты. Осы маусымнан бастап чемпионатқа өарағандылық Тұлпар футзал клубы қосылды.
## Клубтар
2024-25 жылғы маусымда ақтөбелік клуб Рахмет Жоғарғы лигадағы ойындарын жалғастыра алмайтындығы белгілі болды. Рахмет орнынан жаңа маусымда қарағандылық Биосфера клубы қатысады деп күтілді.
Сонымен бірге 2023-24 жылғы маусыда Бірінші лиганың жеңімпазы қарағандылық Тұлпар клубы Жоғарғы лиганың жаңа мүшесі ретінде жарысқа қатысады. Егер Қарағанды облысынан екі команда қатысатын болса футзалға жұмсалатын бюджет екіге бқлінуі ықтимал.
## Трансферлер
### Қайрат
Келді
* Алишер Сарсебаевтың «Кайрат» командасының ойыншысы болғаны туралы хабарлады. Сарсенбаев - Ақтөбенің футзал мектебінің түлегі. «Ақтөбе», «Рахмет» және соңғы маусымды «Байтеректе» өткізді. Соңғы екі маусымда 83 матчта 43 гол соққан.
* Альберт Ақбалықовтың «Газпром-Югра» командасында арендасы аяқталып "Қайратқа" қайта оралды. ол «Газпром-Югра» сапында Ресей чемпионы атанды.
* Ерасыл Шарапиденов «Атыраудан» АФК «Кайратқа» ауысты. Келісімшарт 2+1 форматында жасалды.
Кетті
* :Дуглас Жуниор Сауд Арабиясының "Аль-Ула" клубына ауысты.
* Рикардинью испандық Эль-Посо клубына ауысты. «Кайрат» сапында Рикардиньо 22 матч өткізіп, 15 гол соқты.
* 24 жастағы семейлік Мадияр Тұрлыбеков пен 20 жастағы «Қайрат» түлегі Данияр Тынысбеков келісімшарттары аяқталды.
* Игита Семей клубына ауысты.
* Арнольд Кнауб келісімшартың аяқталуына байланысты клубтан кетті.
* Команданың қақпашылар бапкері Луизиньо Крус клубтағы мансабын аяқтады.
### Семей
* Бауыржан Өмірбаев рсейелік "Ухта" клубына ауысты. Семейге әлемнің үш дүркін үздік ойыншысы Феррао Барселонадан ауысты. Феррао Семейде айына 30 мың АҚШ долллары көлменіде айлық алатын болады.Данияр Тынысбеков, Мадияр Турлубеков келісімшарты аяқталды. Батырхан Кенжеғали клубтағы арендалық мерзімі аяқталуына байланысты шығарылды.Игита Семей клубына ауысты. Жаңа клубта қақпашы 22 номермен ойнайтын болды.Жомарт Тоқаев та маусым соңында Семей клубымен қоштасты.
Бауыржан Өмірбаев рсейелік "Ухта" клубына ауысты. Семейге әлемнің үш дүркін үздік ойыншысы Феррао Барселонадан ауысты. Феррао Семейде айына 30 мың АҚШ долллары көлменіде айлық алатын болады.Данияр Тынысбеков, Мадияр Турлубеков келісімшарты аяқталды. Батырхан Кенжеғали клубтағы арендалық мерзімі аяқталуына байланысты шығарылды.Игита Семей клубына ауысты. Жаңа клубта қақпашы 22 номермен ойнайтын болды.Жомарт Тоқаев та маусым соңында Семей клубымен қоштасты.
* Белорус Руслан Лазюк және бразиялық Гильерма Тейшейра, ресейлік Ришат Котляров келісімшарты аяқталды.
Белорус Руслан Лазюк және бразиялық Гильерма Тейшейра, ресейлік Ришат Котляров келісімшарты аяқталды.
### Ақтөбе
* «Ақтөбе» шабуылшысы Владимир Жигалконы шығарып салды. Ол соңғы екі маусым бойы «қызыл-ақтардың» намысын қорғап, осы маусымда команданың екінші үздік бомбардирі болып, 22 гол соқты.
* 19 жастағы Батырхан Кенжеғали бір жылдық арендадан кейін «Ақтөбе» командасына оралды.
### Астана
* Ровшан Гусейли «Астана» ойыншысы болды. Гусейнли 2022/23 маусымынан бастап «Атырау» командасының қақпасын қорғап, осы жылдың наурыз айында команданы тастап кеткен.
* Олжас Тайбасаров, Тимур Балтабаев және голкипер Андрей Голубничий командадан шыққандарын мәлімдеді.
### Аят
* Қақпашы Лео Сильва «Аят» командасын тастап кеткенін хабарлады, оның Рудный клубының жейдесінде 89 матчы бар.
* 21 жастағы «Аят» түлегі Қанат Әуезов еркін агент атанды. Маусымның бірінші бөлігін «Ордабасыда», кейін «Астанада» өткізді.
### Каспи
* Каспий футзал командасының бас бапкері болып Бразилия құрамында футзалдан әлем чеспионы болған Сержиу Бенатти тағайындалды.
### Жетісу
Әзірбайжандық клуб "Араз-Нахчыван" жетісулық ойыншы Кайке Аледес Де Оливера қосылды.
## УЕФА Чемпиондар лигасы
Футзалдан 2025 жылғы УЕФА Чепмиондар лигасына барлығы 56 команда қатысады. 2023 жылдың сәуіріндегі рейтиг бойынша Еуропадағы ең үздік 4 ұлттық ассоциация екі команда қатыстыра алады (Қазақстан, Португалия, Испания және Хорватия). Өткен маусымның жеңімпазы мен аталған елдің 8 командасы негізгі раундқа қатысатын 24 команданың тізіміне бірден кіреді. Қалған 32 команда бірігші раундтан бастайды.
Қазақстан атынан алматылық Қайрат пен семейлік Семей футзал клубтары қатысады. Қазақстан командалары бірден негізгі раундтан бастайды.
Іріктеу себеті
Себет 10: алаң иелері
* "Пальма" (ESP, чемпион, 1)
* "Спортинг-Андерлехт" (BEL, 2)
* "Кайрат" (KAZ, 2)
* "Приштина" (KOS, 4)
Корзина 11: позиция посева 4
* "Рекорд" (POL)
* "Семей" (KAZ)
* "Юнайтед Галац" (ROU)
Корзина 12: позиция посева 3
* "Халадаш" (HUN)
* "Пльзень" (CZE)
* "Хит" (UKR)
* "Динамо" Загреб (CRO)
Корзина 13: позиция посева 2
* "Олмиссум" (CRO)
* "Добовец" (SVN)
Корзина 14: позиция посева 1
* "Спортинг" (POR)
* "Картахена" (ESP)
* "Брага" (POR)
Группа 4: "Спортинг" (POR), "Кайрат" (KAZ, үй иелері), "Халадаш" (HUN), "Семей" (KAZ). Төрт топтың 3 үздік командасы элиталық раундқа жолдама алады.
### Турнир кестесі
* Бірінші және негізгі раунд жеребесі: 4 шілде
* Бірінші раунд: 20-25 тамыз
* Негізгі раунд: 22-27 қазан
* Элиталық раунд жеребесі: 31 қазан
* Элиталық раунд: 26 қараша - 1 желтоқсан
* Финал жеребесі: анықталады
* Финал: 2025 жылғы мамыр
* Футзалдан УЕФА ТОП-10 клубтары:
* Футзалдан УЕФА ТОП-10 клубтары:
* 1. "Спортинг" (Португалия) - 68 168 балл;
* 2. "Пальма" (Испания) - 64 500;
* 3. "Картахена" (Испания) - 34 500;
* 4. "Андерлехт" (Бельгия) - 24 000;
* 5. "Кайрат" (Қазақстан) - 20 333;
* 6. "Олмиссум" (Хорватия) - 15 500;
* 7. "Добовец" (Словения) - 14 000;
* 8. "Халадаш" (Венгрия) - 13 000;
* 9. "Пльзень" (Чехия) - 11 000;
* 10. "Хит" (Укрина") - 11 000;
* ...17. "Семей" (Казақстан) - 8 000.
## Тағы қарағыз
## Дереккөздер |
Ғалуасай не Ғалыбасай (өзб. G‘alvasoy, Ғалвасой — «шулы, сарнаған өзен», G‘olibasoy, Ғолибасой) — Ташкент облысы Бостандық ауданындағы тау өзені (сай), Шыршық өзенінің сол саласы.
## Гидрологиялық сипаттамалары
Ғалуасай – Қараңкөлсай, Ақсақатасай, Паркентсай, Қызылсаймен қатар Шыршықтың сол жағындағы ең ірі салаларының бірі саналады. Ғалуасай ауылынан жоғарыда өзен су алабының ауданы — 56,7 км², орташа су жинағыштығының биіктігі — 1260 м. Ғалуасай ауылының маңында өлшенген орташа жылдық су шығыны — 0,334 м³/с, жылдық ағынның көлемі — 10,5 млн м³, орташа ағын модулі — 5,89 л/с км², ағын қабаты — 186 см/жыл, 20 жылдық бақылау бойынша (1980-1999 жылдары), ағынның өзгергіштік коэффициенті 0,522 құрайды.
## Өзен ағысы
Өзеннің бастауы Үлкен Шымған тауының шығысындағы терең шатқалда (одан автожол арқылы бөлінген) жатыр. Ғалуасай жалпы солтүстік-батыс бағытта солтүстікке қарай ұлғайған еңіспен ағып жатыр. Өзен арнасы көркем тік беткейлері бар аңғар арқылы өтеді.
Төмен қарай өзен аңғары кеңейіп, жағаларының беткейлері аласарап, тегістеледі. Сайдың жағасында Үштерек, Келтас, Ақмасат, Ғалуасай елді мекендері бар, Ғалуасай мен Ақсақатасай өзендерінің аралығындағы тау бөктеріндегі жазықта Ғазалкент қаласы салынған. Сай аңғарының бойымен Р-6 автотрасса төселген, сол үшін өзен арқылы екі көпір салынды (Ақмасат пен Ғалуасай елді мекендері арасындағы аумақта). Ғазалкенттен солтүстік-шығысқа қарай сай Р-12 автожолы мен Ташкент-Қожакент теміржолын кесіп өтеді. Теміржол қиылысынан ары қарай Ғалуасай 700 м биіктіктегі Газалкент СЭС су қоймасына құяды. Сағасы жыра арқылы өтеді.
Ғалуасайдың аңғарында бұлақтар бар. Бастауының кей жерлерде арша, Ғалуасай ауылынан жоғары қарай шоқ жаңғақ өседі.
## Дереккөздер |
Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (ҚазҰАЗУ) — Қазақстанда тұңғыш ашылған ауыл шаруашылық жоғары оқу орны.
1929 жылы шаңырақ көтерген Алматы зоотехникалық-малдәрігерлік институты мен 1930 жылы ашылған Қазақ ауыл шаруашылық институты негізінде 1996 жылы сәуірде Қазақ мемлекеттік аграрлық университеті болып құрылды. 2001 жылы 5 шілдеде оған Ұлттық мәртебе беріліп, Қазақ ұлттық аграрлық университеті болып атауы өзгертілді .
Ол агроөндірістік кешен үшін білікті мамандар, аграрлы жоғары оқу орындары үшін ғалым-педагог кадрлар даярлайды. Университеттің қызмет ету жылдарында еліміздің аграрлық секторына 140 мыңнан аса білікті мамандар даярлап шығарды және осы саланың дамуына олар қомақты үлесін үзбей қосып келе жатыр. Соның ішінде 2 Кеңес Одағының Батыры мен 25 Социалистік еңбек ері, 70 Жоғары Кеңес пен Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, көптеген көрнекті академиктер, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаттары, мемлекет және қоғам қайраткерлері, ғылым және агроөндіріс кешенінің басшылары, 11 мыңнан астам докторлар мен ғылым кандидаттары және бүкіл Қазақстанды әлемге танытқан айтулы да абыройлы азаматтар бар .Университетте қазіргі таңда 6 факультетке қарасты 21 кафедра қызмет етеді.
Университет ғалымдары ауыл шаруашылығының дақылдары мен өсімдіктердің 47 сортын, жануарлардың 15 жаңа тұқымын, вакциналардың, тағамдық және емдік өнімдердің 30 түрін шығарды, 500-ден астам доктор және кандидат диссертация қорғалып, 200 авторлық патент пен куәлік алынды, 800-ден астам өндірістік ұсыныс жасалды, 10 мыңнан астам ғылыми еңбек жарияланған. Университет 30-дан астам таяу және алыс шет елдердің жоғары оқу орындарымен, ғылыми-зертханалық институттарымен тығыз байланыс орнатқан, 200 аграрлық жоғары оқу орнын біріктіретін Әлемдік Консорциумға мүше.
## Университет құрамындағы факульттеттер мен білім-тәрбие беру институттары
### Білім-тәрбие беру институттары
О.Сүлейменов атындағы әлеуметтік-гуманитарлық білім беру және тәрбие институтыБіліктілікті арттыру институтыКөп тілді білім беру институтыЖоғары оқу орнынан кейінгі білім беру институтыОқушылар контингентін қалыптастыру институты
### Факульттері
Университет құрамындағы факульттеттер мен білім-тәрбие беру институттары:
* Агробиология және фитосанитария факультеті
* Технология және биоресурстар факультеті
* Ветеринария факультеті
* Орман, жер ресурстары және жеміс-көкөніс шаруашылығы факультеті
* Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
* Инженерлік факультеті
Университет бакалавриат бойынша 52 білім беру , 90 магистрлік бағдарламаны және 21 докторантураны ұсынады.
## Ғылыми-зерттеу институттары мен орталықтары
### Ғылыми-зерттеу институттары
Агроинновация және экология ғылыми-зерттеу институтыАнималогия мәселелері ғылыми-зерттеу институтыКонсалтинг және агробизнес ғылыми-зерттеу институтыАгроинженерлік мәселелер және жаңа технологиялар ғылыми-зерттеу институтыОрман ғылыми-инновациялық институтыСу проблемалары және жерді мелиорациялау ғылыми-зерттеу институты
### Ғылыми орталықтары
Қазақстан-Жапон инновациялық орталығыҚазақ-Корей инновациялық орталығыТұрақты егін шаруашылығы орталығы
## Дереккөздер |
КИМЭП университеті (ағылш. The KIMEP University) — Алматыдағы жоғары оқу орны. 1992 жылы 14 қаңтарда құрылған. Алғашқы кезде тек магистрлер даярлады. 1999 жылдан бакалаврлар бөліміне студенттер қабылдана бастады. Бакалаврлар даярлау мен магистратура бөлімдері: «Іскерлік әкімшілік және бухгалтерлік есеп», «Экономика», «Мемлекеттік басқару», «Саясаттану», «Халықаралық қатынастар», «Журналистика және БАҚ» салаларының мамандарын даярлайды. Өндірістен қол үзбей оқу үшін үздіксіз білім беру (кешкі) департаменті құрылған. Сабақтар ағылшын тілінде жүргізіледі. Еуропа, АҚШ, Канада, Азия елдерінен шақырылған көрнекті профессорлар мен Қазақстанның ғалым-ұстаздары дәріс береді.
## Білімдік қызмет
* ҚМЭБИ білімдік бағдарламаларды беруге Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің лицензиясына ие болған. Өзінің соңғы келген сапарында, яғни 2008 жылдың 14-16 сәуірінде Министрліктің аттестаттау комиссиясы ҚМЭБИ-дің барлық бағдарламаларын бес жыл мерзімге аттестаттаудан өткізді.
* ҚМЭБИ Жаңа Англияның колледждер мен мектептер қауымдастығы жоғары оқу орындарының Комиссиясынан (АШКНА) аккредитация алуға жұмысын жалғастыруда.
* Бүгінгі таңда ҚМЭБИ он бес бағдарлама ұсынып отыр. Оған кіретіндер: іскер әкімшілдік, экономика, саясаттану, мемлекеттік басқару және журналистика салаларындағы бакалавриат бағдарламалары; іскер әкімшілдік, экономика, құқық және ағылшын тілін оқыту салаларындағы магистратура бағдарламалары; сонымен қатар іскер әкімшілдік саласындағы докторлық бағдарлама. ұдан басқа, ҚМЭБИ басшыларға арналған МВА бағдарламасын және сертификатталған бағдарламалар мен қысқа мерзімді курстардың кең ауқымын ұсынады.
* Барлық академиялық бағдарламалар ағылшын тілінде оқытылады.
* ҚМЭБИ-дің оқытушылық құрамы қазақстандық және шетелдік оқытушылардан тұрады, олардың көпшілігі өздерінің магистрлік және докторлық дәрежелерін Еуропа мен Солтүстік Американың жоғары оқу орындарынан алған. ҚМЭБИ ТМД елдерінің арасында батыстық жоғары оқу орындарында алған Ph.D дәрежелі оқытушылардың басым санына ие болған.
### Оқыту бағдарламалары
Студенттер 4 бакалавриат бағдарламасымен оқытылады. — BSS (ағылш. Bachelor of Social Sciences), BSВ (ағылш. Bachelor of Sciences in Business Administration and Accounting), BAE (ағылш. Bachelor of Arts in Economics), BAIJ (ағылш. Bachelor of Arts in International Journalism), LLB. магистратура — MBA, MPA, LLM және MaIJ .
### ҚМЭБИ бакалавриатының бағдарламаларында оқу
ҚМЭБИ бакалавриатының бағдарламалары мектеп бітірушілерге арналған. Оның негізінде кредиттік жүйе қолданылады, оның басты артықшылығы икемділік болып табылады, соның нәтижесінде студенттер өздерінің айрықша мүдделері мен мансаптық амбицияларын есепке ала отырып, өзінің сабақ кестесін өзі құрастыруына болады. Сонымен қатар кредиттік жүйе өзіңізге қолайлы қарқында оқуыңызға мүмкіндік береді. Мәселен, бакалавриат бағдарламасы әдетте төрт жылдың ішінде аяқталатынына қарамастан қажет болған жағдайда оқу мерзімін ұзартуға болады.
Бакалавриат бағдарламасының оқу жоспары аясы өте кең. Дәреже алу үшін қажетті 129 кредиттің 48 кредиті математика, жаратылыс тану ғылымдары, сындарлы ойлау бойынша білім беріп, сонымен қатар табысты мансаптық даму үшін қажетті жазу дағдыларына үйретеді. Бұдан басқа студенттер таңдап алған мамандандыруда ауқымды білім алып, өзінің мүдделеріне сәйкес кез келген пәнді таңдау мүмкіндігіне ие болады.
Бакалавриат студенттерінің көпшілігі өзінің кафедрасынан қосарлы мамандандыруды алуына немесе өз білімін одан әрі кеңейту үшін факультеттің басқа кафедрасынан қосымша мамандандыруды алуына болады. Көптеген бағдарламаларда сіз мамандандырусыз оқуды таңдауыңызға болады, ол сізге элективтік пәндерді таңдауыңызға үлкен еркіндік беріп, бітіргеннен кейін жұмысқа орналасудың анағұрлым кең мүмкіндіктерін ұсынатын болады.
ҚМЭБИ бакалавриатының көптеген бағдарламаларының ажырамас бөлігі студенттік практика болып табылады. Практика студенттерге нақты жағдайларда теориялық білімдерін қолдануларына мүмкіндік беріп, соның нәтижесінде студенттер институтты бітірмей тұрып ақ құнды практикалық тәжірибе алатын болады. Бұдан басқа практика студенттерге болашақта әлеуетті жұмыс берушілермен байланыстарын жөнге салып, олардан қол үзбеуге мүмкіндік береді.
ҚМЭБИ бакалавриат бағдарламаларының барлық студенттеріне арнаулы кеңес беру орталықтарының қолдауын көрсетеді, орталық қызметкерлері студенттерге оқу бағдарламасы мен болашақ мансаптық қызметті таңдауына қатысты маңызды шешімдер қабылдауына көмектеседі.
## Институт тарихы
ҚМЭБИ Орталық Азиядағы солтүстік американдық үлгі бойынша жұмыс істейтін ірі университет болып табылады.
* ҚМЭБИ 1992 жылы 14 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың қаулысымен құрылды. Сол жылдың тамызында сабақ басталды.
* 1994 жылы маусымда Іскер Әкімшілдік магистратурасы бағдарламасы студенттерінің алғашқы бітіру рәсімі болды.
* ҚМЭБИ – әр түрлі мәдениет пен ұлт студенттерін оқытатын тәуелсіз, коммерциялық емес білім беру мекемесі.
* ҚМЭБИ Қазақстанда, Орталық Азияның қаржылық астанасы - Алматының орталығында, қазіргі заманғы үлгідегі студенттер қалашығында орналасқан. ҚМЭБИ-дің материалдық-техникалық базасы – аталмыш аймақтағы университеттердің арасындағы бірден-бір таңдаулы оқу базасы болып табылады.
### Тарихы
* 1992ҚМЭБИ Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен құрылып, доктор Бэнг алғашқы Атқарушы Директоры болып тағайындалды.Іскер Әкімшілдік Магистратурасы (MBA) және Экономика саласындағы Магистратура (МA) Бағдарламалары ашылды.
* ҚМЭБИ Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен құрылып, доктор Бэнг алғашқы Атқарушы Директоры болып тағайындалды.
* Іскер Әкімшілдік Магистратурасы (MBA) және Экономика саласындағы Магистратура (МA) Бағдарламалары ашылды.
* 1993Мемлекеттік Басқару саласындағы Магистратура Бағдарламасы ашылды
* Мемлекеттік Басқару саласындағы Магистратура Бағдарламасы ашылды
* 1994ҚМЭБИ алғашқы түлектері– MBA және MA Бағдарламаларының 81 студенті
* ҚМЭБИ алғашқы түлектері– MBA және MA Бағдарламаларының 81 студенті
* 1998Монреалдан МакГилл Университетінің көмегімен Халықаралық Басқару Кадрларының Орталығы құрылды.
* Монреалдан МакГилл Университетінің көмегімен Халықаралық Басқару Кадрларының Орталығы құрылды.
* 1999ҚМЭБИ-де Іскер Әкімшілдік және Әлеуметтік Ғылымдар саласындағы бакалавариаттың төрт жылдық бағдарламалары ашылды. Аталмыш бағдарламаларда алғаш рет 424 студент сабақтарын бастады.
* ҚМЭБИ-де Іскер Әкімшілдік және Әлеуметтік Ғылымдар саласындағы бакалавариаттың төрт жылдық бағдарламалары ашылды. Аталмыш бағдарламаларда алғаш рет 424 студент сабақтарын бастады.
* 2000ҚР Білім және Ғылым Министрлігі ҚМЭБИ-ге жоғары және жоғары оқудан кейінгі білім беру саласында білімдік жұмыстарды жүргізуге тұрақты лицензия берді.ҚМЭБИ-де экономика саласы бойынша бакалавриат бағдарламасы ашылды.
* ҚР Білім және Ғылым Министрлігі ҚМЭБИ-ге жоғары және жоғары оқудан кейінгі білім беру саласында білімдік жұмыстарды жүргізуге тұрақты лицензия берді.
* ҚМЭБИ-де экономика саласы бойынша бакалавриат бағдарламасы ашылды.
* 2001ҚМЭБИ барлық өзінің академиялық бағдарламаларына АҚШ үлгісі бойынша кредиттік жүйені енгізген Орталық Азиядағы тұңғыш жоғары оқу орыны болды.Он-лайн режимінде тіркеу жүйесі енгізілді.
* ҚМЭБИ барлық өзінің академиялық бағдарламаларына АҚШ үлгісі бойынша кредиттік жүйені енгізген Орталық Азиядағы тұңғыш жоғары оқу орыны болды.
* Он-лайн режимінде тіркеу жүйесі енгізілді.
* 2002Оқу Корпусын жөндеу жұмыстары аяқталып, қазіргі заманғы үлгідегі Институт Қалашығы жасалды.Академиялық бағдарламаларын ҚР Білім және Ғылым Министрлігі аттестаттаудан өткізді.Алдыңғы қатарлы Американдық, Еуропалық және Корей Университеттерімен ынтымақтастық және алмасу бағдарламалары ашылды.ҚМЭБИ-де Халықаралық Қатынастар саласындағы Магистратура, Халықаралық Журналистика және БАҚ саласындағы Магистратура Бағдарламалары ашылды.
* Оқу Корпусын жөндеу жұмыстары аяқталып, қазіргі заманғы үлгідегі Институт Қалашығы жасалды.
* Академиялық бағдарламаларын ҚР Білім және Ғылым Министрлігі аттестаттаудан өткізді.
* Алдыңғы қатарлы Американдық, Еуропалық және Корей Университеттерімен ынтымақтастық және алмасу бағдарламалары ашылды.
* ҚМЭБИ-де Халықаралық Қатынастар саласындағы Магистратура, Халықаралық Журналистика және БАҚ саласындағы Магистратура Бағдарламалары ашылды.
* 2003Халықаралық Журналистика саласындағы Бакалавриат Бағдарламасы ашылды.Академиялық кафедралар үш факультет болып құрылды: Бэнг атындағы Бизнес Факультеті, Әлеуметтік Ғылымдар Факультеті және Үздіксіз Білім Беру Факультеті
* Халықаралық Журналистика саласындағы Бакалавриат Бағдарламасы ашылды.
* Академиялық кафедралар үш факультет болып құрылды: Бэнг атындағы Бизнес Факультеті, Әлеуметтік Ғылымдар Факультеті және Үздіксіз Білім Беру Факультеті
* 2004ҚМЭБИ «Ағарту» категориясы бойынша «Платиналық Тарлан» сыйлығын алды. ҚМЭБИ Қазақстанда тағайындалған аса жоғары тәуелсіз сыйлықты алған жалғыз жоғары оқу орыны болып табылады.Бэнг атындағы Бизнес Факультеті AACSB Халықаралық Қауымдастық мүшесі болды.Сан-Франциско Университетімен бірлесіп Экономика саласындағы Магистратура Бағдарламасы ашылды.
* ҚМЭБИ «Ағарту» категориясы бойынша «Платиналық Тарлан» сыйлығын алды. ҚМЭБИ Қазақстанда тағайындалған аса жоғары тәуелсіз сыйлықты алған жалғыз жоғары оқу орыны болып табылады.
* Бэнг атындағы Бизнес Факультеті AACSB Халықаралық Қауымдастық мүшесі болды.
* Сан-Франциско Университетімен бірлесіп Экономика саласындағы Магистратура Бағдарламасы ашылды.
* 2006Іскер Әкімшілдік Докторантурасы Бағдарламасы ашылды.Институтқа құны 3 миллион АҚШ долларына түскен Жаңа Ғылыми-Зерттеу Кітапханасының құрылысы аяқталды.
* Іскер Әкімшілдік Докторантурасы Бағдарламасы ашылды.
* Институтқа құны 3 миллион АҚШ долларына түскен Жаңа Ғылыми-Зерттеу Кітапханасының құрылысы аяқталды.
* 2007ҚМЭБИ Басқа Тілдер Тасымалдаушыларына Ағылшын Тілін Оқыту Магистратурасы Бағдарламасын ашты.
* ҚМЭБИ Басқа Тілдер Тасымалдаушыларына Ағылшын Тілін Оқыту Магистратурасы Бағдарламасын ашты.
* 2008ҚМЭБИ құны 10 миллион АҚШ доллары тұратын Жаңа Оқу Корпусын ашты.Президент Назарбаев Институтқа келіп, жаңа оқу корпусы мен кітапхананы көрді, студенттермен, оқытушылармен және әкімшілікпен кездесті.ҚМЭБИ тағы жұмысқа докторлық дәрежесі бар 29 жаңа оқытушыны қабылдады.Құқық Мектебі бакалавриат студенттеріне құқықтану бойынша қосымша мамандандыруларды ұсынады.
* ҚМЭБИ құны 10 миллион АҚШ доллары тұратын Жаңа Оқу Корпусын ашты.
* Президент Назарбаев Институтқа келіп, жаңа оқу корпусы мен кітапхананы көрді, студенттермен, оқытушылармен және әкімшілікпен кездесті.
* ҚМЭБИ тағы жұмысқа докторлық дәрежесі бар 29 жаңа оқытушыны қабылдады.
* Құқық Мектебі бакалавриат студенттеріне құқықтану бойынша қосымша мамандандыруларды ұсынады.
## Факультеттер
* Бэнг атындағы бизнес факультеті
* Әлеуметтік ғылымдар факультеті
* Білім беру және гуманитарлық ғылымдар факультеті
* Информатика және математика факультеті
* Құқық мектебі
## Дереккөздер |
«Көрнекті қайраткерлер аллеясы» мемориалдық кешені — Алматыдағы ҚБТУ ғимараты жанындағы бюсттер аллеясы. Жетісу жерінде Кеңес үкіметін орнату қозғалысына қатысқандарға 1987 жылы орнатылған.
## Тарихы
«Көрнекті қайраткерлер аллеясы» мемориалдық кешені 1987 жылы Қазан төңкерісінің 70 жылдығына орай Ленин алаңында Жетісуда кеңес үкіметін орнату қозғалысының қатысушыларына, партия және кеңес қайраткерлеріне орнатылды.
Мүсіндердің авторлары атақты қазақстандық мүсіншілер: Т.С. Досмағамбетов, А.А. Исаев, Х.И. Наурызбаев, В.Ю. Рахманов, М.В. Раппопорт, А.Б. Татаринов и Ю.В. Хуммель; архитекторлар: А.К. Қапанов, К.Ж. Монтахаев, Ш.Е. Уәлиханов, В.Н. Ким, Ш. Өтепбаев и С. Фазылов.
Әр қайраткерге граниттен жасалған призмалық тұғырға жеке қола бюст орнатылды. Барлық ескерткіштер жеке орналасқан. Тұғырлардың алдыңғы бөліктерінде ойып жазылған қолтаңбалары бар.
Кешен Алматыдағы мәдени іс-шараларының негізгі орындарының бірі Астана алаңының құрамдас бөлігі болып табылады.
## Бюсттер тізімі
* Әліби Жангелдин — Қазақстан Кеңестерінің құрылтай съезін ұйымдастырушылардың бірі және қатысушысы;
* Ораз Жандосов — 3-ші Түркістан дивизиясының саяси бөлімін басқарды және Жетісу облысы ревкомының құрамына кірді;
* Михаил Фрунзе — Шығыс майданының әскери комиссары;
* Амангелді Иманов — 1916 жылғы Орта Азия көтерілісінің қатысушысы;
* Тұрар Рысқұлов — Түркістан коммунистік партиясы мұсылман бюросының төрағасы;
* Мағазы Масанчи — Түркістан коммунистік жастар одағының мүшесі;
* Абдолла Розыбакиев — Ресей Коммунистік партиясы (большевиктер) Верный секциясының төрағасы;
* Валериан Куйбышев — Жұмысшы-шаруа қызыл әскері Шығыс майданының оңтүстік тобының Реввоенсовет (РВС) мүшесі;
* Сәкен Сейфуллин — РКФСР Қырғыз АКСР Халық Комиссарлары кеңесінің төрағасы (Үкімет басшысы);
* Дмитрий Фурманов — Верный көтерілісін басуға қатысты.
## Тарих және мәдениет ескерткіші
2010 жылғы 10 қарашада Алматы қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі бекітілді, онымен қоса бұрынғы мәселе бойынша барлық алдыңғы шешімдердің күші жойылды деп танылды. Бұл қаулыда Бюсттер аллеясының жергілікті маңызы бар ескерткіш мәртебесі сақталды. Күзет аймақтарының шекаралары 2014 жылы бекітілді.
## Дереккөздер |
Надежда Прокофьевна Сусловна (1 қыркүйек 1843 ж. – 20 сәуір 1918 ж.) Ресейдегі алғашқы әйел дәрігер және Полина Суслованың сіңілісі. Ол Төменгі Новгородта гинеколог болып жұмыс істеді және көптеген қайырымдылық шараларына қатысты.
## Ерте өмірі
Надежда Төменгі Новгород губерниясының Панино ауылында дүниеге келген, үш баланың екіншісі. Оның әкесі Прокофий мен анасы Анна Шереметевтер отбасының қызметшілері болды, бірақ Прокофий саудагер және өндіруші ретінде табысқа жете алды. Ол қыздарына, Полинаға (Аполлинария есімінің қысқартылған түрі) және Надеждаға тиісті білім бергісі келді. Үйде олардың тәрбиешісі мен би мұғалімі болды. Кейін Надежда Мәскеудегі Пеничкау мектеп-интернатына түсіп, бірнеше шет тілдерін үйренді. Сол кездегі басқа жастар сияқты Надежда да кітап оқуды жақсы көретін, Николай Чернышевский мен Добролюбовтың шығармаларын ұнататын, революцияшыл демократтармен дос болған. 1859 жылы апалы-сіңлілі Сусловтар Санкт-Петербургке көшеді. 1861 жылы оның «Рассказ в письмах» және «Фантазёрка» атты әңгімелері «Современник» газетінде жарияланды. Бұл әңгімелер феминисттік, нигилисттік философияны қолдады, сол үшін ол саяси қиындықтарға тап болды. 1860 жылдары Надежда Суслова «Жер және бостандық» революциялық ұйымына қосылды.
## Білімі
Иван Сеченов пен Сергей Боткин Императорлық әскери-медициналық академияда Сусловаға мектепте танысқан революциялық жанашыр тағы бір жас әйел Мария Обручевамен (Бокова) бірге сабаққа қатысуға рұқсат береді. Осыдан кейін Суслованың «Электрлік ынталандырудың әсерінен тері түйсіктерінің өзгеруі» атты бірінші мақаласы 1862 жылы «Медицинский вестник» газетінде жарияланады. 1865 жылы әйелдерге университеттерде оқуға ресми түрде тыйым салынғаннан кейін, ол Швейцарияға көшеді, оған оның ағалары мен әпкелерінің және Боковамен оның күйеуінің саяси қызметі үшін тұтқындалуы ішінара әсер еткен болатын. Швейцарияда ол екі жыл бойы Цюрих университетінде медициналық сабақтарға қатысып жүрді, содан кейін университет әйелдерге ашылған кезде ресми студент болды. Ол докторлық зерттеу үшін Парижде акушер мамандығы бойынша білім алуға ниетті еді, бірақ оның орнына Санкт-Петербургке көшті. Диссертациясы үшін ол Грац медициналық университетінде Сеченов зертханасында бақалардың бұлшықет рефлекстерін және олардың лимфа жүректерінің қызметімен байланысын зерттеді. Надежда Суслова 1867 жылы оқуын бітірді. Суслова өз зерттеулері мен білімін үлкен аудитория мен медициналық факультеттің алдында қорғап медицина ғылымдарының докторы дәрежесіне ие болған алғашқы ресейлік әйел болды.
## Мансабы және зерттеулері
1868 жылы Германияда Суслова докторлық дәрежесін алғаннан кейінгі алғашқы басылымы диссертациялық зерттеуінің қысқаша мазмұнын жариялады. Ресейде дәрігерлік қызметпен айналысуға рұқсат алу үшін Суслова (ол кезде Эрисманн) 1868 жылы арнайы емтихан тапсыруы керек еді. Содан кейін ол барлық әлеуметтік-экономикалық топтардағы науқастармен бірге Санкт-Петербургте гинекология және педиатриямен айналыса бастады. Келесі жылы Фридрих Эрисманн Санкт-Петербургке көшті және ерлі-зайыптылар медициналық тәжірибеде және қаланың қараңғы аудандарына әсер ететін қоғамдық денсаулық мәселелерін зерттеуде бірге жұмыс істеді. Ажырасқаннан кейін және полицияның тағы бір бақылау кезеңінен кейін ол өз тәжірибесін жалғастыру үшін Төменгі Новгородқа көшеді. Біраз уақыттан кейін екінші күйеуі – Александр Голубевпен Алуштаға көшіп, жергілікті кедей татар халқына тегін медициналық көмек көрсетті. Ол өмірінің осы кезеңінде қайырымдылықпен және жергілікті халыққа қызмет көрсету үшін өз меншігінде кітапхана мен мектеп салуымен танымал болды.
## Жеке өмірі
1868 жылы 16 сәуірде Суслова Аустрияның Вена қаласында Фридрих Эрисманға тұрмысқа шықты. Олар Цюрих университетінде студент кезінде танысқан. Ерлі-зайыптылар 1883 жылы 18 тамызда ажырасып кетті. 1885 жылы Суслова гистология профессоры және дәрігер Александр Голубевпен отбасын құрды.
## Дереккөздер |
Тот белдеуі (ағылш. Rust Belt, кейде Фабрика белдеуі) — Америка Құрама Штаттарының солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан аймағы. Құрамына батыс Нью-Йорк, Пенсильвания, Огайо, Батыс Вирджиния, Индиана, Иллинойс, Мичиганның төменгі түбегі, оңтүстік-шығыс Висконсин және Кентуккидің, Нью-Джерсидің, Сент-Луистың кішкене бөліктері жатқызылады. Тот белдеуіне жататын қалалар арасында Буффало, Чикаго, Кливленд, Детройт, Гэри, Милуоки, Филадельфия, Питтсбург, Рочестер, Толедо, Трэнтон, Янгстаун және тағы басқалары бар.
«Тот белдеуі» термині — «тот басқан» өнеркәсіпті сипаттайтын дисфемизм. Болат құю, машина жасау және көмір өндеу өнеркәсібі сияқты салалардың бұл аймақтан кетуі себебінен орын алған деиндустриализация, экономика құлдырауы, депопуляция мен қалалар ыдырауынан шыққан. Бұл терминді АҚШ халқы 1980 жылдардан бастап пайдаланып келеді.
## Тарихы
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін Тот белдеуі аймағындағы қалалар Америка Құрама Штаттарындағы ең ірі қалалардың бірі болды. Дегенмен, XX ғасырдың аяғында олардың халқы елдегі ең көп төмендеді.
Тот белдеуі индустрияның құлдырауына 1950 жылдардан бастап тап болды. АҚШ өндіріс саласының АҚШ ЖІӨ-сіне үлесі 1953 жылы шыңына жетті де, содан бері азайып бара жатыр. АҚШ экономикасы үшін өндіріс маңыздылығының төмендеуі XX ғасырдың соңынан бері бар Тот белдеуіндегі өндіріс кәсіпорындарының азаюына әкелді.
АҚШ президенттігіне үміткерлер 1980 жылдардан бері аймақтағы экономикалық жағдайға біраз назар аударып жүр. Осыған әсер еткен себептердің бірі — Тот аймағына кіретін Мичиган, Огайо, Пенсильвания мен Висконсин сияқты ауытқымалы штаттар. Бұл штаттар Дональд Трамптың 2016 жылғы президенттік сайлаудағы жеңісі, оның 2020 жылы демократ Джо Байденнен жеңілуі және алдағы 2024 жылғы президенттік сайлауы үшін маңызды болды.
## Дереккөздер |
Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық филармониясы — Алматы қаласындағы концерттік-сақыналық мәдени мекеме. Ол 1935 жылғы 14 қаңтарда Қазақ КСР Халық Комиссарлары Кеңесінің Қаулысына сәйкес құрылған. Бастапқыда қазақ музыкатанушысы, академик Ахмет Жұбанов өлкелік көркемдік-концерттік ұйым ретінде ұйымдастырған. 1938 жылы мекемеге жыр алыбы Жамбыл Жабаевтың есімі берілген.
## Тарихы мен құрылымы
Алғышында филармония құрамына 14 музыканттан құралған домбырашылар ансамблі, кейін халық аспаптар оркестрі (1944 жылдан бастап Құрманғазы Сағырбайұлының есімі берілді), Ұлттық хор (1939 жылы Мемлекеттік хор капелласы болып қайта құрылған), Б. Лебедев құрған ішекті аспаптар квартеті, "Жетісу" қазақ-орыс ән-би ансамблі кірді.
1939 жылы М.М. Иванов-Соколовский мен Л. М. Шаргородский басқарған симфониялық оркестр ұйымдастырылды.
Филармонияның дамуына Дина Нұрпейісова, Жаппас Қаламбаев, Мәлік Жаппасбаев, Жүсіпбек Елебеков, Қосымжан Бабақов, Манарбек Ержанов, Шара Жиенқұлова сынды өнер адамдары үлес қосқан.
1970-1980 жылдары Қазақ филармониясының сақынасында Гүлжәмилә Қадырбекова, Жәния Әубәкірова, Айман Мұсақожаева, Гаухар Мырзабекова, Ғалия Молдакәрімова және т. б. өнер көрсеткен.
1982 жылы Қазақстан және КСРО халық әртісі, Мемлекеттік сыйлық лауреаты, Халық қаһарманы, күйші-сазгер, дирижер Нұрғиса Атабайұлы Тілендиев бастама жасаған «Отырар сазы» фольклорлық-этнографиялық оркестрі құрылды. 1999 жылы оркестрге Н.Тілендиевтің есімі беріліп, 2000 жылы "академия" деген мәртебе алды.
2023 жылғы 6 желтоқсан Қазақстан Республикасы Үкіметінің №1085 қаулысына сәйкес Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы «Академия» мәртебесіне ие болды.Қазіргі уақытта филармонияның құрамында 7 ұжым және жеке солисттер бар:
* Н. Тілендиев атындағы Академиялық фольклорлы-этнографиялық «Отырар сазы» оркестрі.;
* Б. Байқадамов атындағы Мемлекеттік хор капелласы;
* Т. Әбдірашев атындағы ҚР Мемлекеттік академиялық симфониялық оркестрі;
* Қазақстан Республикасының Мемлекеттік үрмелі аспаптар оркестрі;
* Мемлекеттік қарағайлы үрмелі аспаптар квинтеті;
* Ғ. Жұбанова атындағы Мемлекеттік ішекті аспаптар квартеті.
* Мемлекеттік классикалық гитаристтер квинтеті.
Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық филармониясы жыл сайын “Өнеріміз саған - Қазақстан” Республикалық фестивальін, Ә.Қашаубаев атындағы Республикалық дәстүрлі ән орындаушыларының конкурсын, Н. Тілендиев атындағы Республикалық дирижерлер конкурсын, Үрмелі аспаптарға арналған Халықаралық академия, "Гүл Алматы - Flower city" балалар мен жасөспірімдер хорларының фестиваль-концертін, Жылдық абонементтік және балаларға арналған абонементтік концерттер топтамасын, ұлттық және симфониялық музкалық концерттер, дәрістер мен басқа да іс-шараларды өткізіп келеді.
## Филармония ғимараты
Филармония ғимаратын 1933-1936 жылдары Ленинград сәулетшілері Д. Фомин, Е. Цейтлин, дизайнер В. Райлян мәдениет сарайы ретінде салған. Жобаға суретшілер Е. Сидоркин мен О. Мантис қатысты. Осы уақытқа дейін сыртқы дизайннан Иван Вахектің екі арыстан маскароны тұр. 1967 жылы Спорт сарайының құрылысына дейін ғимарат республикадағы ең үлкен концерт алаңы болды.
Ұлы Отан соғысы жылдарында Кеңес үкіметінің жетекші киностудияларын біріктірген Орталық Біріккен киностудия (ОБКС) орналасқан, онда көрнекті кинематографистер С. Эйзенштейн, ағайынды Васильевтер, Н. Черкасов, Б. Бабочкин, М. Бернес, И. Пырьев, М. Жаров, Г. Козинцев, В. Марецкая және басқалар жұмыс істеді. Сонымен қатар "Екі жауынгер", "Иван Грозный" фильмдері түсірілген.
1983-1985 жылдары сәулетшілер Ю.Ратушный, Т. Ералиев, о. Балықбаев, конструктор ж. Сыздықовтың жобасы бойынша қайта құру жүргізілді, содан кейін мұнда "Қазақконцерт"орналастырылды. Қазақ музыкасының негізін қалаушылардың портреттік галереясымен безендірілген көрермендер залы айрықша акустикамен ерекшеленеді.
2018 жылы ғимарат Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік академиядық филармониясына берілді.
## Сәулет
Ғимарат "жеңілдетілген классиканың" стильдік сипаттамаларында салынған ХХ ғасырдың 30-жылдарындағы сәулет ескерткіші. Театр ғимараты классицизмнен функционализмге өтпелі тенденцияларда салынған. Стилобаттағы үш қабатты, тікбұрышты ғимарат көлемі батысқа қарай негізгі қасбетке бағытталған. Сәулет ескерткішінің орталық осьінде орналасқан негізгі кіреберіс стильдендірілген Портико түріндегі терең лоджиялармен ерекшеленеді. Ғимараттың педименті қазақ музыкалық фольклоры тақырыбына арналған бедерлі панномен безендірілген. Құрылымның іргетасы қоқыс, қабырғалары кірпішпен толтырылған темірбетон қаңқасы. Ғимараттың жоспарлау жүйесі — бөлменің орталық осьі бойынша дәйекті орналасқан.
## Ескерткіш мәртебесі
1984 жылы 26 қаңтарда Алматы қалалық халық депутаттары Кеңесінің атқару комитетінің "жергілікті маңызы бар Алматы тарихы мен мәдениетінің ескерткіштері туралы" № 2/35 шешімі қабылданды, онда Қазақконцерт ғимараты көрсетілген. Шешіммен күзет міндеттемесін ресімдеу және ескерткіштерді қалпына келтіру жобаларын әзірлеу көзделген.
2010 жылғы 10 қарашада Алматы қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің жаңа мемлекеттік тізімі бекітілді, онымен бір мезгілде осы мәселе бойынша барлық алдыңғы шешімдердің күші жойылды деп танылды. Бұл қаулыда филармония ғимаратының жергілікті маңызы бар ескерткіш мәртебесі сақталды. Күзет аймақтарының шекаралары 2014 жылы бекітілді.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Ресми торбеті |
Айбар Қайнарұлы Олжаев (1 тамыз 1983, Алматы) – белгілі PR маманы, журналист, публицист, қазақша коммуникация бойынша ОБСЕ ұлттық кеңесшісі, "PR-шы" клубының экс вице-президенті.
## Өмірбаяны
Айбар Олжай 1983 жылдың 1 тамыз күні Алматы қаласының Медеу ауданында журналистер отбасында дүниеге келген. Орта жүздің Найман руынан шыққан.
Үш жасында әкесінің қызмет бабымен Қарағанды қаласына көшеді. 1988 жылы Алматыға қайтып оралады. 1990 жылы Алматыдағы №123 мектепке оқуға барады. 1994 жылы №141 орта мектепке ауысып, 2000 жылы сол мектепті аяқтап, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне "теле/радио журналистика" кафедрасына түседі. 2004 жылы оқуын тәмамдайды.
### Қызметі
Студент кезінде 2003 жылы "Оңтүстік астана" телеарнасында жұмыс істей бастайды. 2007 жылы "Астана" телеарнасының Алматы қаласындағы меншікті тілшісі қызметіне ауысады. 2009 жылы "Жетінші арнаның" Алматыдағы бюросында сарапшы қызметіне кірісіп, артынан бюро басшысы болып тағайындалады. 2012 жылы "Алматы" телеарнасына Бас директордың орынбасары қызметіне шақырту алады. Ол қызметінде Айбар Олжаев ішкі телеөндіріс, шығармашылық жұмыс және жарнама тарту бағыттарына жауапты болады. 2014 жылы оны Алматы қаласы әкімі Ахметжан Есімов өзінің баспасөз-хатшысы/баспасөз-қызметінің жетекшісі қызметіне жұмысқа шақырады.
2015 жылы Алматы әкімі ауысқаннан кейін, "Қазақстанның Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі" АҚ баспасөз-хатшысы қызметіне шақырту алады. Ал 2017 жылы банктің акционері болып табылатын "Бәйтерек" Ұлттық басқарушы холдингінің баспасөз-қызметі Айбар Олжаевты бас кеңсеге, Астана қаласына шақыртады.
2018 жылдың наурыз айында Қазақстанның тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «7-20-25» ипотекасы туралы жариялап, оны іске асыруды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне тапсырды. Ұлттық банк ол үшін шұғыл түрде «Баспана» еншілес ұйымын құрды. 2018 жылдың маусым айында «Баспана» ипотекалық ұйымының басшылығы Айбар Олжаевты жаңа ипотеканы насихаттау мен коммуникациясын жүргізу мақсатында қызметке шақырады. 2018 жылдың 5 шілдесінде алғашқы ипотекалық несиенің берілуімен «7-20-25» бағдарламасы ресми түрде өз жұмысын бастады. Айбар Олжаев қазіргі таңда ең танымал «7-20-25» ипотекасының коммуникациялық қызметін әу бастан, үздіксіз жүргізіп келеді.
«Баспана» ипотекалық ұйымы 2019 жылдың соңында тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру мақсатында қолданыста болған үйлерге несие беретін коммерциялық ипотеканы іске қосты. Сол кезде Айбар Олжаев оған «Баспана Хит» деген ат ойлап тапты. «Баспана Хит» толық циклін сәтті өткеріп, 600 миллиард теңге ипотека берді және жоспарлы түрде 2021 жылдың 31 желтоқсанында аяқталды.
2020 жылы «Баспана» Ұлттық банктің басқа еншілес ұйымы – Қазақстанның орнықтылық қорымен біріктірілді. Айбар Олжаев "Баспана" командасымен бірге біріккен компанияға ауысты.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде "ЮНЕСКО және коммуникация" кафедрасында лектор. AlmaU университетінің медиа және кино мектебінде сыртқы лектор.
### Отбасы
Әкесі Қайнар Қалиақпарұлы Олжай – қаламгер, журналистика майталманы, "Қазақстан РТРК" АҚ Басқарма төрағасының орынбасары. "Жер мен аспан арасындағы дастан", "Қой баққан қиын" кітаптарының авторы.
Анасы Гүлжанат Шаймерденқызы Құстанова – журналист, "Мектептегі психология. Психология в школе", "Білім кілті – Ключ знаний", "Педагог", "Мектептегі мерекелер" журналдарының бас редакторы.
Айбар Олжаев Алмагүл Олжаевамен 2005 жылдан бері шаңырақ көтерген. Үш баласы бар. Қызы - Олжаева Адел Түркиядағы Эгей университетінде акушер-гинеколог мамандығы бойынша білім алады. Ұлдары Данияр мен Санжар Олжаевтар 2024 жылғы жағдай бойынша орта мектептің жоғарғы сыныптарында оқиды.
## Дереккөздер |
Құрама жотасы (өзб. Qurama tizmasi, Қурама тизмаси) — Батыс Тәңір тауындағы таулы жота, Шатқал жотасының оңтүстік-батыс сілемі.
## Сипаттамасы
Құрама жотасы солтүстік-батыстан Ферғана аңғарын шектеп, Өзбекстан мен Тәжікстан шекарасында орналасқан. Құрама жотасының солтүстік-батыс беткейлері Өзбекстандағы Ташкент облысының аумағында орналасқан. Оның ұзындығы шамамен 170 км және жеке шыңдардың биіктігі 3769 метрге дейін (Бабайаб тауы) жетеді.
Орта таулы жер бедері басым. 2300 метр биіктікте қылтанақты-қылқан жапырақты ормандар, арша селдір тоғайлары, солтүстік беткейлерінде грек жаңғағы, альпі шалғындары мен бетегелі далалар, ал төменгі беткейлерде — далалар мен ксерофильді бұталар кездеседі.
Жота — Ангрен және Сырдария өзендері алаптарының су айырығы болып келеді.
Құрама жотасының оңтүстік-батыс бөлігінде мыс (Қарамазар) және флюорит (Науғарзан) кен орындары бар.
## Әдебиет
* Кураминский хребет. Географический энциклопедический словарь: Географические названия /Гл. редактор А. Ф. Трёшников. М.: «Советская энциклопедия», 1986, — 528 с. С. 240. |
Ғалым Қуанышұлы Айтбаев (20 тамыз 1983, Оймауыт, Сайрам ауданы) — Қазақстанның құрметті азаматы. Ел жанашыры, меценат, қоғам қайраткері .
Шымкентте спорт мектеп интернатында оқыған. Карағанды Болашақ университетінен заңгер мамандығын игерген. Үйленген, 5 баласы бар.
Қазақстан Республикасы "Жаппай Көкпар" федерациясының вице-Президенті. Ең алғаш Қазақстанда көкпардың ережесін шығарған ұлт жанашыры. Ауыл шаруашылық қожайыны.
Қазақстанның спорттық ойындарына демеушілік жасап жүрген Меценат. Қазақстанның өнімдерін экспортқа, Шет елге таратушы.
## Марапаттары
* Бауыржан Момышұлы атындағы, "Батыр Шапағаты", "Құрмет Халық" төс белгілерінің иегері
* Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлының алғыс хатымен марапатталған.
* Қайырымдылық істері үшін, "Алтын Жүрек" номинациясымен марапатталған.
* Елдің нығаюына, Қазақстанның дамуына қосқан үлесі үшін, "Ел Жанашыры" деген медалімен және Аманат партиясының Алғыс хатымен марапатталған |
Айбар Қайнарұлы Олжаев (1 тамыз 1983, Алматы) – белгілі PR маманы, журналист, публицист, қазақша коммуникация бойынша ОБСЕ ұлттық кеңесшісі, "PR-шы" клубының экс вице-президенті.
## Өмірбаяны
Айбар Олжай 1983 жылдың 1 тамыз күні Алматы қаласының Медеу ауданында журналистер отбасында дүниеге келген. Орта жүздің Найман руынан шыққан.
Үш жасында әкесінің қызмет бабымен Қарағанды қаласына көшеді. 1988 жылы Алматыға қайтып оралады. 1990 жылы Алматыдағы №123 мектепке оқуға барады. 1994 жылы №141 орта мектепке ауысып, 2000 жылы сол мектепті аяқтап, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне "теле/радио журналистика" кафедрасына түседі. 2004 жылы оқуын тәмамдайды.
### Қызметі
Студент кезінде 2003 жылы "Оңтүстік астана" телеарнасында жұмыс істей бастайды. 2007 жылы "Астана" телеарнасының Алматы қаласындағы меншікті тілшісі қызметіне ауысады. 2009 жылы "Жетінші арнаның" Алматыдағы бюросында сарапшы қызметіне кірісіп, артынан бюро басшысы болып тағайындалады. 2012 жылы "Алматы" телеарнасына Бас директордың орынбасары қызметіне шақырту алады. Ол қызметінде Айбар Олжаев ішкі телеөндіріс, шығармашылық жұмыс және жарнама тарту бағыттарына жауапты болады. 2014 жылы оны Алматы қаласы әкімі Ахметжан Есімов өзінің баспасөз-хатшысы/баспасөз-қызметінің жетекшісі қызметіне жұмысқа шақырады.
2015 жылы Алматы әкімі ауысқаннан кейін, "Қазақстанның Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі" АҚ баспасөз-хатшысы қызметіне шақырту алады. Ал 2017 жылы банктің акционері болып табылатын "Бәйтерек" Ұлттық басқарушы холдингінің баспасөз-қызметі Айбар Олжаевты бас кеңсеге, Астана қаласына шақыртады.
2018 жылдың наурыз айында Қазақстанның тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «7-20-25» ипотекасы туралы жариялап, оны іске асыруды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне тапсырды. Ұлттық банк ол үшін шұғыл түрде «Баспана» еншілес ұйымын құрды. 2018 жылдың маусым айында «Баспана» ипотекалық ұйымының басшылығы Айбар Олжаевты жаңа ипотеканы насихаттау мен коммуникациясын жүргізу мақсатында қызметке шақырады. 2018 жылдың 5 шілдесінде алғашқы ипотекалық несиенің берілуімен «7-20-25» бағдарламасы ресми түрде өз жұмысын бастады. Айбар Олжаев қазіргі таңда ең танымал «7-20-25» ипотекасының коммуникациялық қызметін әу бастан, үздіксіз жүргізіп келеді.
«Баспана» ипотекалық ұйымы 2019 жылдың соңында тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру мақсатында қолданыста болған үйлерге несие беретін коммерциялық ипотеканы іске қосты. Сол кезде Айбар Олжаев оған «Баспана Хит» деген ат ойлап тапты. «Баспана Хит» толық циклін сәтті өткеріп, 600 миллиард теңге ипотека берді және жоспарлы түрде 2021 жылдың 31 желтоқсанында аяқталды.
2020 жылы «Баспана» Ұлттық банктің басқа еншілес ұйымы – Қазақстанның орнықтылық қорымен біріктірілді. Айбар Олжаев "Баспана" командасымен бірге біріккен компанияға ауысты.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде "ЮНЕСКО және коммуникация" кафедрасында лектор. AlmaU университетінің медиа және кино мектебінде сыртқы лектор.
### Отбасы
Әкесі Қайнар Қалиақпарұлы Олжай – қаламгер, журналистика майталманы, "Қазақстан РТРК" АҚ Басқарма төрағасының орынбасары. "Жер мен аспан арасындағы дастан", "Қой баққан қиын" кітаптарының авторы.
Анасы Гүлжанат Шаймерденқызы Құстанова – журналист, "Мектептегі психология. Психология в школе", "Білім кілті – Ключ знаний", "Педагог", "Мектептегі мерекелер" журналдарының бас редакторы.
Айбар Олжаев Алмагүл Олжаевамен 2005 жылдан бері шаңырақ көтерген. Үш баласы бар. Қызы - Олжаева Адел Түркиядағы Эгей университетінде акушер-гинеколог мамандығы бойынша білім алады. Ұлдары Данияр мен Санжар Олжаевтар 2024 жылғы жағдай бойынша орта мектептің жоғарғы сыныптарында оқиды.
## Дереккөздер |
Қостанай облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Қостанай облысының әкімдігінің 2020 жылғы 31 наурыздағы№ 125 қаулысымен бекітілген. Мемлекеттік тізімге Қостанай облысы әкімдігінің 11.10.2022 № 443; 04.05.2024 № 184 қаулыларымен өзгерістер енгізілді.
## Алтынсарин ауданы
## Амангелді ауданы
## Әулиекөл ауданы
## Денисов ауданы
## Жангелді ауданы
## Жітіқара ауданы
## Қамысты ауданы
## Қарабалық ауданы
## Қарасу ауданы
## Қостанай ауданы
## Меңдіқара ауданы
## Науырзым ауданы
## Сарыкөл ауданы
## Бейімбет Майлин ауданы
## Ұзынкөл ауданы
## Федоров ауданы
## Арқалық қаласы
## Лисаковск қаласы
## Рудный қаласы
## Қостанай қаласы
## Дереккөздер |
Бердіғали Қуанышқалиұлы Қуанышқали (24 мамыр 1996, Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы, Шайыр ауылы) — Қоғам Қайраткері, Ел Жанашыры.
## Өмірбаяны
* 2001-2012ж.ж. Шайыр орта орта мектебін аяқтады
* 2012-2016ж.ж. Маңғыстау өнер колледжін "Домбыра" және "Халық аспаптарының жетекшісі" мамандығын аяқтады
* 2016-2020ж.ж. Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық консерваториясынан "Дәстүрлі музыка өнері" вакалавры атағы берілді.
## Еңбек жолы
* 2013-2016 ж.ж. Маңғыстау облыстық филармониясы "А.Тарақұлы" ұлт аспаптар оркестрінің аспапшысы
* 2020-2022 ж.ж. Маңғыстау облыстық филармониясы "А.Тарақұлы" ұлт аспаптар оркестрінің солисті, "Ақшағыл" этно-фольклорлық ансамблінің негізін қалаушысы және жетекшісі
* 2020-2022ж.ж. Маңғыстау өнер колледжінің домбыра және қылқобыз арнайы пән оқытушысы
* 2020ж.ж. бастап Абай атындағы мәдени демалыс кешені, "Е.Айшуақұлы" атындағы ұлт аспаптар оркестрі солисті
* 2021ж.ж. "Шабыт" музыка мектебінің басшысы
## Марапаттары
* Б.Момышұлы атындағы “Намыс” төс белгісінің иегері
* "Ел Жанашыры" медалының иегері
* ҚР Президенті Қ.К.Тоқаевтың “Алғыс хатының” иегері
* “Аманат” партиясы Жетісу аудандық филиалының төрағасы Е.Давовтың “Алғыс хатымен” марапатталған
* "Алтын Адам" номинациясының иегері
* "Алтын Жүрек" номинациясының иегері
* ҚР Мәдениет және Спорт министрлігі, "Қазақстанның 100 Жаңа есімі"
## Жеке өмірі
* Үйленген, 2 баласы бар
## Шығармашылығы
### Мақалалар:
* 2022 ж. наурыз, ҚР Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігі, Республикалық «Білім бағы» ғылыми-педагогикалық журналы, «Қылқобыз күйлерін орындау барысындағы дыбыстық және техникалық мүмкіндіктер»;
* 2022 ж. мамыр, ҚР Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігі, Республикалық «Білім бағы» ғылыми-педагогикалық журналы, «Ұлы тұлғалардың домбыра аспаптары және домбыра аспабының жасаудағы шеберлердің ерекшеліктері»;
* 2022 ж. маусым, ҚР Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігі, Республикалық «Білім бағы» ғылыми-педагогикалық журналы, «Сазсырнай аспабы және оның заманауи музыка мәдениетіндегі қолданылу аясы»;
* 2023 ж. наурыз, ҚР Ақпарат және коммуникация министрлігі, Республикалық «Мәртебелі ustaz.kz» ғылыми-әдістемелік журналы, «Маңғыстау күйшілік өнерінің қалыптасуы»;
* 2023 ж. желтоқсан, ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі, Ақпарат комитеті, Halyqaralyq Orley-Orkendey журналы,
«ХХ ғасырдағы Маңғыстау күйшілік мектебінің орындаушы, дәулескер күйшілері»;
• 2023 ж. желтоқсан, ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі, Ақпарат комитеті, «Жарқын» Республикалық ғылыми-ақпараттық, танымдық-тәрбиелік журналы,
«Күйші Бастұстаұлы Есбайдың шығармашылығы мен күйлерінің ерекшеліктері»;
## Мастер класстар:
* 2021 ж. Республикалық конкурстардың лауреаты, күйші Б.Қуанышқалиевтың «Авторлық» онлайн курсы;
* 2022 ж. Маңғыстау гуманитарлық колледжі, «Күй және тарих»;
* 2022 ж. наурыз, Маңғыстау өнер колледжі, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Маңғыстау күйлерінің ерекшеліктері»;
* Концерттер:
* 2020 ж. 15 қаңтар, Ақтау қаласы, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Туған елге тағзым»;
* 2020 ж. 20 желтоқсан, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Тұсаукесер»;
* 2021 ж. 16 наурыз, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Амал келді -жыл келді»;
• 2021 ж. 2 қазан, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Ғасырлар пернесі»;
• 2021ж. 1 желтоқсан, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі,
«Тұғыры биік - Тәуелсіздік»;
* 2021ж. 9 ақпан, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, А.Тарақұлы ат. қазақ оркестінің концерті. Дирижері: Республикалық конкурстардың лауреаты Б.Қуанышқалиев. Концерт «Отпан тау»
* 2022 ж. 29 сәуір, Маңғыстау өнер колледжі, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Амалдан басталар Әз-Наурыз»;
* 2023 ж. 1 маусым, Ақтау қаласы Маңғыстау облысы әкімдігінің Маңғыстау облысының білім басқармасының "Облыстық отбасылық үлгідегі балалар ауылы" мемлекеттік мекемесіне «Шабыт» музыка мектебінің «1 маусым – Балаларды қорғау» күніне орай қайырымдылық концерті; |
Рысбаев — қазақта және қырғызда кең таралған фамилия.
* Әбдікерім Рысбаев
* Тілеуберді Рысбаев
* Елмұрат Есенғазыұлы Рысбаев
* Василий Несіпқазыұлы Рысбаев
* Жеңіс Қайыржанұлы Рысбаев
* Көкіш Рысбаев |
Шолпан Серікқалиқызы Аққаю (29 сәуір 1989, Маңғыстау облысы) — ел жанашыры, қоғам қайраткері
## Өмірбаян
1996 жылы Маңғыстау облысының N1 Абай атындағы жалпы орта мектептің 1- ші сыныбына барып, 2007 жылы осы аталған мектептің 11 ші сыныбын аяқтады.
2007-2011 жылы Тынышпаев атындағы КазАТК академиясында «Организация перевозок движение и эксплутация транспорта» мамандығы бойынша оқуды аяқтады.
009-2011 жылдары Үстірт орта мектебінде іс-қағаздарын жүргізуші қызметін атқарды
2011-2014 жылдары N2 қалалық емханада іс қағаздарын жүргізуші қызметін атқарды
2013 жылы Бухгалтерия оқуын оқып «есеп және аудит» мамандығын алып шықты
2014 – 2016 жылы ТОО КАРЛСБЕРГ компаниясында Оператор бухгалтер қызметі бойынша жұмыс атқарды
2016-2019 жылдары ТОО PRAGMA компаниясында бухгалтер бойынша қызмет атқардым
2019-2021 жыл ТОО КРАН СЕРВИС компаниясында аға есепші бойынша қызметін атқарды
2020 жылдан бері желілік бизнесті жәнеде заманауи білімді үйрету бойынша кәсібімді бастады
## Марапаттары
* 2020 жылы "Жүз Ұлт Жанашыры" кітабы и төсбелгі
* 2021 жылы "Алтын жүрек" төс белгісі
* 2022 жылы "Жыл Алтын Адамы" номинациясы
* 2023 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы "Батыр Шапағаты", номинациясы |
Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің Су ресурстарын реттеу, қорғау және пайдалану комитеті — су қорын пайдалану және қорғау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* мемлекеттік саясатты іске асыру мәселелері бойынша үйлестіруді қамтамасыз ету, су ресурстарын басқару саласындағы стратегиялық, реттеуші, іске асыру және бақылау-қадағалау функцияларын орындау
## Қарамағындағы ұйымдар
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Арал-Сырдария бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Балқаш-Алакөл бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Ертіс бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Есіл бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Нұра-Сарысу бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Тобыл-Торғай бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Жайық-Каспий бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Шу-Талас бассейндік инспекциясы» РММ
## Дереккөздер |
Ұлттық пантеон — аса көрнекті мемлекет, ғылым, мәдениет қайраткерлерін, сондай-ақ Қазақстанның дамуына үлес қосқан адамдарды мәңгі есте сақтау мақсатында салынған, мемориалдық маңызы бар сәулет объектісі болып табылатын, қайтыс болған (қаза тапқан) адамдарды жерлеуге арналған орын. Пантеон Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Қабанбай батыр ауылы маңында, Астана қаласынан оңтүстікке қарай 17 шақырым жерде орналасқан.
## Тарихы
Пантеон Қабанбай батыр кесенесінің айналасында құрылған. Пантеон құру туралы шешім 2014 жылы қабылданған, ал құрылыс 2015 жылы басталды. Пантеон ресми 2020 жылғы маусым айынан бастап жұмыс істей бастады. Оның қызметін Астана қаласы Есіл ауданының әкімшілігі реттейді.
## Ережесі
Пантеонға келесі санаттарға кіретін қайтыс болған адамдар жерлене алады:
* Қазақстан Президенттері;
* Қазақстан премьер-министрлері мен орынбасарлары; Парламент палаталарының төрағалары мен орынбасарлары; мемлекеттік кеңесшілер; Президент Әкімшілігінің басшылары; Конституциялық соттың, Жоғарғы Соттың және Ұлттық Банктің төрағалары;
* Қазақстан Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік орган басшылары; министрлер; республикалық маңызы бар қала, елорда және облыс әкімдері;
* Қазақстанның Халық қаһарманы мен Еңбек ері атағына ие болған тұлғалар;
* "Алтын қыран" ордені, Отан ордені, "Еңбек Даңқы" орденінің үш дәрежесімен марапатталған азаматтар;
* "Кеңес Одағының Батыры", "Социалистік Еңбек Ері" атақтарына ие болған азаматтар;
* "Қазақстанның ғарышкер-ұшқышы" құрметті атағына ие болған азаматтар;
* Қазақстан Президентінің жеке шешімі бойынша басқа да азаматтар.
## Ерекшеліктері
Барлық құлпытастар бірдей жасалған. Кәдімгі дәстүрлі қазақ зираттарынан айырмашылығы - пантеондағы зиратта қайтыс болғанның руы жазылмайды.
## Жерленгендер тізімі және фотосуреттері
Билік пантеон құру туралы хабарды жарияламас бұрын бұл жерде бірнеше зират болған.. 2024 жылғы 16 мамырдағы тізім:
* Әбіш Кекілбаев (6 желтоқсан 1939 — 11 желтоқсан 2015) - қазақстандық қоғам және саяси қайраткер, Қазақстанның Еңбек Ері (2009), Қазақстанның Халық жазушысы (1992), Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1995), Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, филолог, әлеуметтік ғылымдар Академиясының академигі, әл-Фараби және Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті;
* Фариза Оңғарсынова (25 желтоқсан 1939-23 Қаңтар 2014) - ақын, Қазақстан Республикасының Халық жазушысы (1996), Абай атындағы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1979), қоғам қайраткері, бірқатар поэтикалық кітаптар мен жарияланымдардың авторы;
* Орал Мұхамеджанов (11 қараша 1948 — 15 Қазан 2013) — Парламент Мәжілісінің бұрынғы спикері;
* Мақсұт Нәрікбаев (30 наурыз 1940 — 12 Қазан 2015) — Жоғарғы Соттың бұрынғы төрағасы;
* Қонысбай Әбіл (21 мамыр 1954 — 3 желтоқсан 2022) — Қазақстанның халық ақыны, айтыскер және сатирик;
* Қосман Айтмұхаметов (29 тамыз 1963 — 15 шілде 2020) — Мемлекет және қоғам қайраткері, Түркістан облысы әкімінің бұрынғы бірінші орынбасары;
* Гүлбану Алтынбаева (1946-2016) — бұрынғы Қорғаныс министрі, армия генералы Мұхтар Алтынбаевтың әйелі;
* Кенжеғали Сағадиев (18 ақпан 1938-25 шілде 2020) - Қазақстан Республикасының мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстан РеспубликасыҰлттық Ғылым Академиясының академигі;
* Клара Жұмабаева (1941-2020) — халық жазушысы Әбіш Кекілбаевтың жұбайы;
* Саяхат Қонақай (3 маусым 1955 — 21 қыркүйек 2014) — Сара Назарбаеваның ағасы;
* Сергей Дьяченко (18 қыркүйек 1952 — 26 қазан 2016) — Ақмола облысының бұрынғы әкімі;
* Қозы-Көрпеш Жанбурчин (02 шілде 1960 — 12 Ақпан 2017) — Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің бұрынғы төрағасы;
* Зейнолла Шайдаров (14 қараша 1933 — 25 маусым 2020) — қоғам қайраткері;
* Ибрагим Жанғоразов (1937 жылғы 19 шілде — 2020 жылғы 15 қаңтар) — ауыл шаруашылығы қайраткері, Социалистік Еңбек Геро (1981 жыл);
* Әнес Сарай (21 қараша 1937 — 2 ақпан 2021) — қазақ жазушысы, драматург, журналист. Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері;
* Баян Сисенқызы Жақыпова (18 желтоқсан 1949 — 24 сәуір 2021) — Парламент Мәжілісінің бұрынғы спикері Қабиболла Жақыповтың әйелі;
* Қирабай, Серік Смайылұлы (23 наурыз 1927 – 26 қазан 2021) – кеңестік, қазақстандық көрнекті әдебиеттанушы ғалымдардың бірі, сыншы, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі, ҚазКСР мен Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері, КСРО Педагогика Ғылымдары Академиясының корреспондент-мүшесі;
* Қожахмет Балахметов (26 маусым 1926 — 6 қараша 2021) — Еңбек ардагері және Қазақ КСР бұрынғы Білім министрі;
* Мнаура Әбиқызы Сағындықова (Қорғұлова) (28 қаңтар 1951 — 19 маусым 2022) — Ақтөбе облысының бұрынғы әкімі Елеусін Сағындықовтың жұбайы;
* Қажымұрат Нағманов (1 маусым 1948-2 шілде 2022) - мемлекет қайраткері, 2002-2005 жылдары Қазақстанның көлік және коммуникация министрі;
* Мария Ғабдуллина (15 шілде 1938 — шілде 2022) — мемлекет және қоғам қайраткері Мырзатай Жолдасбековтың;
* Бази, Клара Қайсарқызы (24 шілде 1939 – 15 сәуір 2023) – Ибрагим Байгораздың әйелі.
* Айт, Несіпбек Тұрысбекұлы (22 қыркүйек 1950 – 16 қазан 2023) – қазақ ақыны, аудармашы, журналист;
* Жайылғанқызы, Анар Нұралықызы (10 шілде 1969 – 12 ақпан 2024) – қазақстандық мемлекеттік, саяси қайраткер;
* Құттықадам, Сейдахмет Рысқожаұлы (9 мамыр 1946 – 2 наурыз 2024) - көрнекті қазақстандық саясаттанушы, публицист, қоғам қайраткері;
* Байгелді, Өмірбек (15 сәуір 1939 — 3 сәуір 2024) — Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы (30 қаңтар 1996 — 1 желтоқсан 1999).
## Дереккөздер |
Айып Орашұлы Орашев (9 қаңтар 1914, Орал облысы, Ресей империясы — 4 маусым 1979) — кеңестік партия және мемлекет қайраткері, Қазақстан К(б)П Көкшетау облыстық комитетінің бірінші хатшысы (1949-1952).
## Өмірбаяны
### Білімі
1931 жылы — Орал педагогикалық техникумын, 1934 жылы — Орал жоғары ауылшаруашылық мектебін, 1955 жылы — БК(б)П–КОКП ОК қарамағындағы Жоғары партия мектебін бітірген.
### Еңбек жолы
* 1931-1933 жылдары — мектеп мұғалімі, БЛКЖО кеңшары комитетінің хатшысы болды,
* 1934-1935 жылдары — Ілбішін аудандық БЛКЖО комитеті хатшысының орынбасары (Батыс Қазақстан облысы) болып жұмыс істеді,
* 1935-1938 жылдары — Тайпақ аудандық БЛКЖО комитетінің хатшысы (Батыс Қазақстан облысы), Қазақстан ЛКЖО Теректі аудандық комитетінің хатшысы (Батыс Қазақстан облысы) болды,
* 1939 жылы — Қазақстан К(б)П Теректі аудандық комитетінің (Батыс Қазақстан облысы) бөлім меңгерушісі болып тағайындалды,
* 1939-1942 жылдары — Қазақстан К(б)П ОК ұйымдастыру-нұсқау бөлімінің нұсқаушысы, меңгерушінің орынбасары міндетін атқарды,
* 1942-1943 жылдары — Қазақстан К(б)П Қостанай облыстық комитетінің екінші хатшысы болды,
* 1943 жылы — Қазақстан К(б)П Алматы облыстық комитетінің мал шаруашылығы жөніндегі хатшысы болды,
* 1943-1944 жылдары — Қазақстан К(б)П ОК кеңшар бөлімі меңгерушісінің орынбасары болды,
* 1944-1946 жылдары — Қазақстан К(б)П Қарағанды облыстық комитетінің екінші хатшысы болды,
* 1946 жылы — Қазақстан К(б)П ОК сауда және қоғамдық тамақтандыру бөлімінің меңгерушісі болды,
* 1946 жылы — Қазақстан К(б)П ОК хатшысының орынбасары қызметін атқарды,
* 1946—1949 жылдары — Қазақ КСР Орман өнеркәсібі министрі жұмысын істеді,
* 1949—1952 жылдары — Қазақстан К(б)П Көкшетау облыстық комитетінің бірінші хатшысы болды,
* 1955-1958 жылдары — Қазақстан КП Шығыс Қазақстан облыстық комитетінің хатшысы атанды,
* 1958—1979 жылдары — КСРО Министрлер Кеңесінің халық шаруашылығын материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комитетінің Қазақ аумақтық басқарма басшысы болды.
1979 жылдан бастап зейнеткерлікте болды.
## Дереккөздер
* Ашимбаев Д. Р. Кто есть кто в Казахстане. Биографическая энциклопедия. — Алматы, 2008. |
Омар Жәлелұлы Темірбеков (12 желтоқсан 1966, Қарағанды облысы, Нұра ауданы, Маржанкөл ауылы) — филология ғылымдарының кандидаты, ұстаз, ғалым, абайтанушы, жазушы, аудармашы, XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басында қазақ әдебиетіндегі еңбек құндылығының Абай, Шәкәрім, Мәшһүр Жүсіп шығармашылығын зерделеуші.
## Өмірбаяны
Арғын тайпасы Қуандық руы Тоқа бөлімінен шыққан. 1966 жылы 12 желтоқсанда Қарағанды облысы Нұра ауданы Маржанкөл ауылында көпбалалы отбасында дүниеге келген. Әкесі Жәлел Темірбекұлы және анасы Орынтай Мұқашқызы оқыған, сауаты бар кісілер болған, әкесі Жәлел аңшы, әнші, сөзге шешен, домбырашы күйші болған. Үйінде алты баланың кенжесінің алды. Әпкелері: Биғайша, Ажар. Ағалары: Асқар, Ақан. Қарындасы: Ләйлә.
## Шығармалары
Kәсіби біліктілігі, жүргізетін пәндері, осы ұйымда жұмыс істеген мерзімі:«Әдебиеттануға кіріспе», «Халық ауыз әдебиеті», «Әлемдік әдебиет тарихы», «Абайтану». 2008 жылдан бастап істейді.Академиялық тәжірибе:Осыған дейінгі өзге білім беру ұйымдарындағы жұмысы, жүргізген пәндері, кафедрасы, т.б., толық немесе жартылай жұмыс күні. 1992-2008 жылдар аралығынада Е.А. Букетов ат. ҚарМу-де философия, мәдениеттану кафедраларында жұмыс істеген (толық).Соңғы бес жылдағы аса маңызды жарияланымдар мен презентациялар – атауы, қосалқы автор (егер болса), жарияланымның немесе презентацияның жарияланған жері, жылы: «Фрасуа де Ларошфуко, Блез Паскаль, Жан де Лабрюер: Максималар, Ойлар, Мінездер». Әлем әдебиетінің кітапханасы. Қазақша аудармасы Омар Жәллұлы, Ғ. Ештанаев. «Адарма баспасы», 2011 жыл. – 552 бет. «Қазақ әдебиетіндегі Абай ұлағаты». Презентация. «Өрлеу». Алматы, 2013, 10-26 мамыр. «XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басында қазақ әдебиетіндегі еңбек құндылығының зерделенуі (Абай, Шәкәрім, Мәшһүр Жүсіп шығармашылығының негізінде). Филология ғылымдарының кандидаты ғылыми атағын алу үшін жазылған диссертацияның авторефереты. Астана, ЕҰУ баспасы, 2011 жыл, 17 желтоқсан.
## Дереккөздер |
Шұбарсу — Арыс алабындағы өзен. Түркістан облысы, Сайрам және Ордабасы ауданы жерімен ағады.
## Сипаттамасы
Ұзындығы 27 шақырым. Өзеннің шығыны шамамен 0,7-1,3м 3 /с құрайды. Жер асты суларымен қоректенеді.
Бастауын Қайнарбұлақ ауылының солтүстігінен алады да, Шұбар ауылына жақын жерде Арыс өзеніне құяды.
Өзен бойында бірнеше су бөгеті және "Ертегі" демалыс аймағы орналасқан.
## Жағасындағы елді мекендер
* Қайнарбұлақ аулы
* Шұбарсу аулы
* Тоқсанбай аулы
* Шұбар аулы
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Том 14. Орта Азия өзендері. 1.шығарылым. Сырдария су алабы/ ред. В. М. Федотова. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 354.
* Топографиялық карта-42-055 |
Абылай хан ескерткіші — қазақ мемлекет қайраткері, Қазақ хандығының ханы Абылай ханға арналған Алматы қаласындағы ескерткіш. 2000 жылы орнатылған.
## Сипаттамасы
Ескерткіш 2000 жылы қоладан құйылып тұрғызылды. Абылай хан ат үстінде әшекейленген киіммен және жауынгерлік құрал-жабдықтармен отыр. Оң қолында хан билігінің символы болып табылатын таяқшаны ұстаған.
## Жоба авторлары
* Авторлық ұжымның жетекшісі — С. К. Баймағамбетов
* Мүсінші — К. К. Сатыбалдин
* Сәулетшілер — Т. Е. Ералиев, З. С. Баймағамбетов, В. И. Сидоров
* Конструктор — М. Е. Еркін
* Құю жұмыстары — А. В. Волков
## Тағы қараңыз
* Абылай хан ескерткіші (Көкшетау)
* Абылай хан ескерткіші (Мойынқұм)
## Дереккөздер |
Ахмет Дәкішұлы Дауылбаев (30 қараша 1903, Ілбішін уезі, Орал облысы, Ресей империясы — 28 қаңтар 1954, Алматы, Қазақ КСР) — мемлекеттік қайраткер, Қазақ КСР ауыл шаруашылығы министрі, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 3-шақырылым депутаты.
## Өмірбаяны
1903 жылы 30 қарашада Орал облысы, Ілбішін уезі (қазіргі — Батыс Қазақстан облысы, Жаңақала ауданы) жерінде дүниеге келген. Шаруа отбасынан шыққан, әкесі – Дәкіш Дауылбаев.
1937 жылдың күзінде Алматыға келіп, жалған жаламен тұтқынға алынған Қаржы халық комиссарының үйіне орналасады. Көп ұзамай Ахметтің бөлесі Қазақстан халық ағарту комиссары — С.Меңдешев тұтқынға алынды.
1938 жылдан бастап — Қаржы халық комиссары, 1940 жылдан бастап — Егіншілік халық комиссары, ауыл шаруашылығы министрі болды. 1952 жылдан бастап — Су шаруашылығы министрі, 1954 жылдан бастап — ЛАБАШҒА Қазақ филиалы төралқасының төрағасы болды.
Ахмет ЛАБАШҒА төралқасының төрағасы ретінде астықтың жаңа сорттарын енгізуге, сондай-ақ ірі қара, жылқы және қой тұқымдарын шығаруға үлес қосты. Оның кезінде оннан астам тұқым, оның ішінде қазақтың атақты етті ақбас сиыр тұқымы пайда болды.
Қазақстан К(б)П ОК Бюро мүшесі, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 1-3-шақырылым депутаты, Мәскеуде КСРО Министрлер Кеңесінде әрдайым Одақ халқын қабылдаған КСРО-ның жалғыз республикалық министрі болып келеді.
КСРО ауыл шаруашылығы министрлігінің жетекшісі И.Бенедиктов Ахмет Дәкішұлын өзінің бірінші орынбасарының орнына бірнеше рет шақырды. Бірақ ол өз елінде жұмыс істеу керек деген желеумен бас тартты.
Дәкішұлының басшылығымен Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында майдан мен тылды азық-түлікпен және жылқымен сәтті қамтамасыз етті.
Ахметтің жеке бастамасымен орта буын мамандарына арналған Талғар ауылшаруашылық техникумы ұйымдастырылып, Жамбыл су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты құрылды.
Қызылорда облыстық партия комитетінің бұрынғы хатшысы және Қазақстан КП ОК бөлім меңгерушісі Ғ.Ілиясовтың естеліктеріне сәйкес, Дауылбаев ғылыми ізденістермен, одан кейін Шу өзенінің жайылмасындағы – бұрын шетелден сатып алынған арқандар мен торлар жасау үшін қажетті тінті дақыл - кендірді өсіруді енгізумен жеке айналысқан.
Екі Ленин, Еңбек Қызыл Ту (екі рет), «Құрмет Белгісі» ордендерімен, медальдармен марапатталған.
1954 жылы 28 қаңтарда қайтыс болып, Алматының Орталық зиратында жерленген.
## Естелік
Орал қаласы әкімінің 2009 жылғы 20 тамыздағы № 2131 қаулысымен және Орал қалалық мәслихатының 2009 жылғы 24 желтоқсандағы шешімімен «Жақсы ауыл» шағын ауданындағы жаңа көшеге А.Д.Дауылбаевтың есімі берілді. Ахмет Дауылбаев көшесі Алматыдағы «Таугүл-3» шағын ауданында да орналасқан.
Алматы қаласында Қазыбек би, 50 көшесінде А.Дауылбаевқа «Бұл ғимаратта 1940-1951 жылдар аралығында көрнекті мемлекет қайраткері, белгілі ғалым Ахмет Дәкішұлы Дауылбаев жұмыс істеген» деген жазуы бар ескерткіш тақта орнатылды.
Р.А.Дауылбаеваның «Болашақ туралы естеліктер» кітабы А.Д.Дауылбаевтың қызметіне арналған.
## Сілтеме
* Ашимбаев Д. Р. Елибаев Абдуразак Алпысбаевич // Кто есть кто в Казахстане: Биографическая энциклопедия. — 6-е изд., доп.. — Алматы: Credo, 2002. — С. 157. — 516 с. — ISBN 9965-9164-3-8.
* Ахмет Дакишевич Даулбаев (Некролог) // Сельское хозяйство Казахстана — 1954. — № 8. — С. 63.
## Дереккөздер |
Ұлттық пантеон — аса көрнекті мемлекет, ғылым, мәдениет қайраткерлерін, сондай-ақ Қазақстанның дамуына үлес қосқан адамдарды мәңгі есте сақтау мақсатында салынған, мемориалдық маңызы бар сәулет объектісі болып табылатын, қайтыс болған (қаза тапқан) адамдарды жерлеуге арналған орын. Пантеон Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Қабанбай батыр ауылы маңында, Астана қаласынан оңтүстікке қарай 17 шақырым жерде орналасқан.
## Тарихы
Пантеон Қабанбай батыр кесенесінің айналасында құрылған. Пантеон құру туралы шешім 2014 жылы қабылданған, ал құрылыс 2015 жылы басталды. Пантеон ресми 2020 жылғы маусым айынан бастап жұмыс істей бастады. Оның қызметін Астана қаласы Есіл ауданының әкімшілігі реттейді.
## Ережесі
Пантеонға келесі санаттарға кіретін қайтыс болған адамдар жерлене алады:
* Қазақстан Президенттері;
* Қазақстан премьер-министрлері мен орынбасарлары; Парламент палаталарының төрағалары мен орынбасарлары; мемлекеттік кеңесшілер; Президент Әкімшілігінің басшылары; Конституциялық соттың, Жоғарғы Соттың және Ұлттық Банктің төрағалары;
* Қазақстан Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік орган басшылары; министрлер; республикалық маңызы бар қала, елорда және облыс әкімдері;
* Қазақстанның Халық қаһарманы мен Еңбек ері атағына ие болған тұлғалар;
* "Алтын қыран" ордені, Отан ордені, "Еңбек Даңқы" орденінің үш дәрежесімен марапатталған азаматтар;
* "Кеңес Одағының Батыры", "Социалистік Еңбек Ері" атақтарына ие болған азаматтар;
* "Қазақстанның ғарышкер-ұшқышы" құрметті атағына ие болған азаматтар;
* Қазақстан Президентінің жеке шешімі бойынша басқа да азаматтар.
## Ерекшеліктері
Барлық құлпытастар бірдей жасалған. Кәдімгі дәстүрлі қазақ зираттарынан айырмашылығы - пантеондағы зиратта қайтыс болғанның руы жазылмайды.
## Жерленгендер тізімі және фотосуреттері
Билік пантеон құру туралы хабарды жарияламас бұрын бұл жерде бірнеше зират болған.. 2024 жылғы 16 мамырдағы тізім:
* Әбіш Кекілбаев (6 желтоқсан 1939 — 11 желтоқсан 2015) - қазақстандық қоғам және саяси қайраткер, Қазақстанның Еңбек Ері (2009), Қазақстанның Халық жазушысы (1992), Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1995), Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, филолог, әлеуметтік ғылымдар Академиясының академигі, әл-Фараби және Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті;
* Фариза Оңғарсынова (25 желтоқсан 1939-23 Қаңтар 2014) - ақын, Қазақстан Республикасының Халық жазушысы (1996), Абай атындағы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1979), қоғам қайраткері, бірқатар поэтикалық кітаптар мен жарияланымдардың авторы;
* Орал Мұхамеджанов (11 қараша 1948 — 15 Қазан 2013) — Парламент Мәжілісінің бұрынғы спикері;
* Мақсұт Нәрікбаев (30 наурыз 1940 — 12 Қазан 2015) — Жоғарғы Соттың бұрынғы төрағасы;
* Қонысбай Әбіл (21 мамыр 1954 — 3 желтоқсан 2022) — Қазақстанның халық ақыны, айтыскер және сатирик;
* Қосман Айтмұхаметов (29 тамыз 1963 — 15 шілде 2020) — Мемлекет және қоғам қайраткері, Түркістан облысы әкімінің бұрынғы бірінші орынбасары;
* Гүлбану Алтынбаева (1946-2016) — бұрынғы Қорғаныс министрі, армия генералы Мұхтар Алтынбаевтың әйелі;
* Кенжеғали Сағадиев (18 ақпан 1938-25 шілде 2020) - Қазақстан Республикасының мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстан РеспубликасыҰлттық Ғылым Академиясының академигі;
* Клара Жұмабаева (1941-2020) — халық жазушысы Әбіш Кекілбаевтың жұбайы;
* Саяхат Қонақай (3 маусым 1955 — 21 қыркүйек 2014) — Сара Назарбаеваның ағасы;
* Сергей Дьяченко (18 қыркүйек 1952 — 26 қазан 2016) — Ақмола облысының бұрынғы әкімі;
* Қозы-Көрпеш Жанбурчин (02 шілде 1960 — 12 Ақпан 2017) — Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің бұрынғы төрағасы;
* Зейнолла Шайдаров (14 қараша 1933 — 25 маусым 2020) — қоғам қайраткері;
* Ибрагим Жанғоразов (1937 жылғы 19 шілде — 2020 жылғы 15 қаңтар) — ауыл шаруашылығы қайраткері, Социалистік Еңбек Геро (1981 жыл);
* Әнес Сарай (21 қараша 1937 — 2 ақпан 2021) — қазақ жазушысы, драматург, журналист. Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері;
* Баян Сисенқызы Жақыпова (18 желтоқсан 1949 — 24 сәуір 2021) — Парламент Мәжілісінің бұрынғы спикері Қабиболла Жақыповтың әйелі;
* Қирабай, Серік Смайылұлы (23 наурыз 1927 – 26 қазан 2021) – кеңестік, қазақстандық көрнекті әдебиеттанушы ғалымдардың бірі, сыншы, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі, ҚазКСР мен Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері, КСРО Педагогика Ғылымдары Академиясының корреспондент-мүшесі;
* Қожахмет Балахметов (26 маусым 1926 — 6 қараша 2021) — Еңбек ардагері және Қазақ КСР бұрынғы Білім министрі;
* Мнаура Әбиқызы Сағындықова (Қорғұлова) (28 қаңтар 1951 — 19 маусым 2022) — Ақтөбе облысының бұрынғы әкімі Елеусін Сағындықовтың жұбайы;
* Қажымұрат Нағманов (1 маусым 1948-2 шілде 2022) - мемлекет қайраткері, 2002-2005 жылдары Қазақстанның көлік және коммуникация министрі;
* Мария Ғабдуллина (15 шілде 1938 — шілде 2022) — мемлекет және қоғам қайраткері Мырзатай Жолдасбековтың;
* Бази, Клара Қайсарқызы (24 шілде 1939 – 15 сәуір 2023) – Ибрагим Байгораздың әйелі.
* Айт, Несіпбек Тұрысбекұлы (22 қыркүйек 1950 – 16 қазан 2023) – қазақ ақыны, аудармашы, журналист;
* Жайылғанқызы, Анар Нұралықызы (10 шілде 1969 – 12 ақпан 2024) – қазақстандық мемлекеттік, саяси қайраткер;
* Құттықадам, Сейдахмет Рысқожаұлы (9 мамыр 1946 – 2 наурыз 2024) - көрнекті қазақстандық саясаттанушы, публицист, қоғам қайраткері;
* Байгелді, Өмірбек (15 сәуір 1939 — 3 сәуір 2024) — Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы (30 қаңтар 1996 — 1 желтоқсан 1999).
## Дереккөздер |
Қара ағартушылық (ағылш. Dark Enlightment), көбіне неокертартпа қозғалысы (ағылш. neoreactionary movement, NRx) — демократияға және эгалитаризмге қарсы кертартпа қозғалыс, саяси философия және идеология.
Идеология әлемнің ерте ме, кеш пе либералды демократия мен конституциялық монархияға айналуын және осылайша азаттыққа қол жеткізуін жоққа шығарады, оған қарсы шығады. Идеология биліктің және қоғамның дәстүрлі түрлеріне, соның ішінде абсолюттік монархияға және камерализм сияқты авторитарлық билік жүйелеріне оралуды жөн көреді.
## Тарихы
Неокертартпашылар — 2000 жылдардан бері белсенді блоггерлер мен саяси теорияшылардың бейресми тобы. Идеологияны аса көп таратқан тұлғалардың бірі — блоггер және жазушы Стив Сайлер, ол Томас Карлейль мен Юлиус Эвола сияқты жазушылардан шабыт алған еді.
2007 және 2008 жылдары инженер-бағдарламашы Кёртис Ярвин Менсиус Молдбаг есімінен жаза отырып, қара ағартушылық ойлауын түсіндірген жазба шығарды. Ярвиннің теорияларын философ Ник Ланд әзірлеп, кеңейтті де, аттас эссесінде «Қара ағартушылық» терминін енгізді.
## Идеологиясы
Ник Ландтың идеялары бостандықтың демократиямен үйлеспейтіндігіне негізделген. Ланд өзінің «Қара ағартушылық» эссесінде Питер Тиль сияқты либертаристерден шабыт алғанын айтты. Журналистер мен сарапшылар Неокертартпа қозғалысын альт-оңшыл және неофашистік деген. 2016 жылы жазылған New York Magazine журналының мақаласында неокертартпа қозғалысының демократияға қарсылығы және авторитаризмді жақтауы айтылған.
Ланд «Фашизм, негізінен, — антикапиталистік қозғалыс» деп, оның идеялары мен фашизм арасындағы ұқсастықты жоққа шығарып, өз идеологиясын «[капиталистік] корпоративтік билікті» қалауым деп сипаттайды.
The Guardian журналына жазған тарихшы Джо Мулхолл Ник Ландты «өте оңшыл идеяларды насихаттайтын» деп сипаттады. Неокертартпашылықтың шектеулі онлайн аудиториясына қарамастан, Мулхолл идеологияны «альтернативті оңшылдықтың негізгі түрі» деп те атады.
## Тағы қараңыз
## Дереккөздер |
Надежда Давыдовна Тоқаева (ивр. נאדז'דה טוקאיבה, орыс. Надежда Давыдовна Токаева, Орысша айтылуы: [nɐˈdʲeʐdə dɐˈvɨdəfnə tɐˈka(ɪ̯)ɪva]; 27 қыркүйек 1957 жыл, Төменгі Тагил, Свердловск облысы) — қазақстандық қоғам қайраткері, Қазақстанның екінші Бірінші ханымы (2019–2020), Қасым-Жомарт Тоқаевтың бұрынғы жұбайы.
## Ерте жылдары және білімі
Надежда Тоқаева 1957 жылғы 27 қыркүйекте, Кеңестік Ресейдің Свердловск облысындағы Төменгі Тагил қаласында, ашкеназ еврейлер отбасында дүниеге келген. Ол оқуын Мәскеу тарих және мұрағат институтында бітірген.
## Мансабы
2011 және 2012 жылдары аралығында Тоқаева Біріккен Ұлттар Ұйымы Әйелдер гильдиясының құрметті президенті болды.
2019 жылғы наурызда Тоқаева күйеуінің ізашары, Нұрсұлтан Назарбаевтың 29 жылдық билігінен кейін орын алған отставкасынан бастап Қазақстанның бірінші ханымы болды.
## Өз өмірі
Тоқаева Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевпен ажырасқан. Күйеуімен бірге оның бір Тимур (1984 жылғы 15 ақпанда туған) есімді ұлы бар.
1998 жылы ол саяси тұрғыдан әшкереленген тұлға ретінде танылмағанына қарамастан ұлы Тимурмен бірге Credit Suisse банктік шотын ашты. 2005 жылы ол 1.5 миллион АҚШ долларын құрап, шыңына жетті. Күйеуі Біріккен Ұлттар Ұйымының Женевадағы кеңсесінің бас директоры болғаннан кейін 2012 жылы есепшот жабылып, отбасы Британдық Вирджин аралдарында 5 миллион доллар активтерімен бірге Женева мен Мәскеудегі 7.7 миллион долларлық мүліктері бар оффшорлық компаниялар ашты.
2005 жылы Тоқаева Мәскеуде тұрғын үйді жалға беретін жеке кәсіпкер ретінде тіркелген. Тоқаеваның Қасым-Жомарт Тоқаевпен ажырасуына оның Ресей азаматтығы себеп болуы мүмкін деген болжамдар бар.
## Қосымша ақпарат
## Дереккөздер |
Аһангаран (өзб. Ohangaron/Оҳангарон) — Өзбекстанның Наманған және Ташкент облыстарындағы өзен, Сырдарияның оң саласы. Ангрен, Көлтышқан деген атаулар да пайдаланылады. Аһангаран мен Шыршық – Ташкент шұратының негізгі өзендері болып келеді.
## Жалпы ақпараты
Аһангаран Шатқал жотасының оңтүстік беткейінен ағатын Ақтассай мен Орталықсайдың түйіскен жеріндегі Басрабат асуы (басқа аты — Жырдан) астынан бастау алады.
Өзеннің Ақташсаймен бірге ұзындығы — 236 км, су алабының ауданы — 7710 км². Орташа су шығыны — 22,8 м³/с. Бастауының биіктігі теңіз деңгейінен — 2710 м. Сағаның биіктігі теңіз деңгейінен — 260 м.
Өзенде Аһангаран суқоймасы және Ташкент теңізі (Түйебұғаз суқоймасы) орналасқан. Аһангаран суы арналар арқылы Ташкент облысының Аһангаран, Орташыршық, Пакент, Бұқа аудандарындағы жерлерді суаруға пайдаланылады.
Өзен бойында — ірі елді мекендер Ангрен және Аһангаран қалалары орналасқан. Сырдарияға құятын жерде ежелгі Бенакент ірі қаласы орналасқан.
Орташа ұзақ мерзімді жылдық ағыны — 0,72 км³. Қар мен жаңбыр арқылы қоректенеді. Ең жоғары деңгейі сәуір-мамыр айларында болады. Барлық дерлік өзендердегі ең аз су ағындары (саба) — қазан-наурыз айларында болады. Суы мол кезеңі — сәуірден маусымға дейін орташа жылдық ағынның 51% құрайды. Ең көп су шығыны — мамыр айында болады.
М.Е.Массон орта ғасырларда Аһангаран ойпатында жер үсті су ресурстары айтарлықтай көп болғаны туралы бірқатар дәлелдер келтіреді. Бұл мәселені зерттемеу (1953 жыл) және басқа факторлардың ықтимал әсері туралы түсінік бере отырып, зиянды гидрологиялық өзгерістерді орман жамылғысының жойылуымен байланыстырады.
## Аһангаран аңғары
Бастауы мен орта ағысы Ангрен үстіртімен терең шатқалда ағып жатыр. Аханғаран шатқалының жоғарғы ағысы үстірт шегінде тереңдігі 400 метрден аспайды және ені 100 метрге дейін жететін жалпақ жайылма бар, оның бойында өзен тіпті кей жерлерінде бұрылыстар түзеді. Аһангаран шатқалынан төменірек Жақаршасай деген жердің маңында тереңдігі 800 метрге жететін әдеттегі шатқалдың кейпіне енеді. Аһангаран аңғары бойлық кескінді ойыс пішінімен сипатталады. Арашана құйылысында соңғысынан көп мөлшерде ірі сынықты материалдың түсуі өзен арнасының серіппеленуіне және еңістің жергілікті ұлғаюына әкеледі.
Орта ағысында өзен табаны аллювийден құралған және салыстырмалы түрде көлбеулеу еңіске ие. Аһангаран қаласынан төмен, өзен 8 шақырымға жететін кең алқап арқылы ағып өтеді.
## Салалары
Өзен жүйесінің өрнегі — ағаш тәрізді, пішіні ұзартылған келеді.
Өзенге Бақсуықсай, Тоғанбассай, Шабазсай, Арашансай, Дүкентсай, Қарабаусай, Ақшасай, Науғарзансай, Жығырыстансай, Қайырағашсай, Бессай, Нишбас, Күссай, Жертас, Сауықбұлақ және басқалары құяды. Сағасында Шамалақ су торабында Шыршық өзенінен судың бір бөлігін алып келетін Қарасу арнасы өзенге құяды.
## Су энергетикасы
2020 жылы қуаттылығы 26,5 МВт Қамшық шағын СЭС іске қосылды.
## Дереккөздер |
Ислам Назарқожаұлы Сәтбаев (21 қыркүйек 1998, Алматы) — қазақстандық нысана көздеуші, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері (аралас жұпта Александра Ле екеуі).
2022 жылғы Азия ойындарында қола жүлдегер атанды.
## Өмірбаяны
Ислам Сәтбаев 1998 жылы Алматы қаласында дүниеге келген. Нысана көздеумен айналысуды 7-сыныптан бастады. Сәтбаев балалар-жасөспірімдер спорт мектебінде бес жыл жаттыққаннан кейін мамандандырылған жоғары спорт шеберлігі мектебіне ауысып, Қазақстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Геннадий Романович Насоновпен бірге жаттығып, күні бүгінге дейін бірге қызмет етіп келеді.
### Карьерасы
2021 жылы оқ атудан Азия чемпионатының жеңімпазы атанды
2023 жылы Бакуде өткен әлем чемпионатында спортшы 10 метрлік пневматикалық мылтықтан атуда төртінші орын алып, 2024 жылы Парижде өтетін жазғы Олимпиада ойындарына қатысуға квота алды.
2022 жылы Қытайда өткен Жазғы Азия ойындарында қола жүлдегер атанды.
2024 жылы 27 шілдеде Парижде өткен Олимпиада ойындарында пневматикалық винтовкадан атудан (Александра Лемен бірге) аралас жұпта қола жүлдегер атанды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Қызылорда облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Қызылорда облысы әкімдігінің 2020 жылғы 4 мамырдағы № 28 қаулысымен бекітілген.
## Арал ауданы
## Жалағаш ауданы
## Жаңақорған ауданы
## Қазалы ауданы
## Қармақшы ауданы
## Сырдария ауданы
## Шиелі ауданы
## Қызылорда қаласы
## Дереккөздер |
Ислам Назарқожаұлы Сәтбаев (21 қыркүйек 1998, Алматы) — қазақстандық нысана көздеуші, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері (аралас жұпта Александра Ле екеуі).
2022 жылғы Азия ойындарында қола жүлдегер атанды.
## Өмірбаяны
Ислам Сәтбаев 1998 жылы Алматы қаласында дүниеге келген. Нысана көздеумен айналысуды 7-сыныптан бастады. Сәтбаев балалар-жасөспірімдер спорт мектебінде бес жыл жаттыққаннан кейін мамандандырылған жоғары спорт шеберлігі мектебіне ауысып, Қазақстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Геннадий Романович Насоновпен бірге жаттығып, күні бүгінге дейін бірге қызмет етіп келеді.
### Карьерасы
2021 жылы оқ атудан Азия чемпионатының жеңімпазы атанды
2023 жылы Бакуде өткен әлем чемпионатында спортшы 10 метрлік пневматикалық мылтықтан атуда төртінші орын алып, 2024 жылы Парижде өтетін жазғы Олимпиада ойындарына қатысуға квота алды.
2022 жылы Қытайда өткен Жазғы Азия ойындарында қола жүлдегер атанды.
2024 жылы 27 шілдеде Парижде өткен Олимпиада ойындарында пневматикалық винтовкадан атудан (Александра Лемен бірге) аралас жұпта қола жүлдегер атанды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Елдос Бақтыбайұлы Сметов (9 қыркүйек 1992, Каменка, Тұрар Рысқұлов ауданы, Жамбыл облысы) — қазақстандық дзюдошы, халықаралық дәрежедегі спорт шебері. Париж Олимпиадасының жеңімпазы, Рио-де-Жанейрода өткен ХХХІ жазғы Олимпиадасының күміс жүлдегері, Токиода өткен ХХХІІ жазғы Олимпиадасының қола жүлдегері. Әлем чемпионы (Астана, 2015 жыл), Жастар арасындағы Әлем Чемпионы (2010 жыл), Азия Чемпионы (Ташкент, 2016 жыл), Халықаралық «Grand Prix» турнирінің үш дүркін жеңімпазы, Жастар арасындағы Азия чемпионатының қола жүлдегері (Бангкок, 2013 жыл), Азия ойындарының жеңімпазы (Инчхон, 2014 жыл). Ол Франциядағы Париж қаласында өткен 2024 жылғы Жазғы Олимпияда ойындарында алтын медаль жеңіп алды.
Елдос Париж 2024 олимпиада ойындарында дзюдо бойынша Қазақстан тарихындағы тұңғыш алтын медальды еншіледі. Париждегі ойындардың финалында ол Лука Мхеидземен (Франция) күресіп, қарсыласынан басым түсті.
## Жеке өмірі
Елдос Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде биология және биотехнология факультетінде оқиды. Әкесі-жеке кәсіпкер, анасы-үй шаруасымен айналысады. Елдос Сметов өзінің дзюдомен кәсіпқой дзюдошы ағасы Жандос Сметовтан үлгі алып, 5 жасынан спортқа белсене араласып келеді. 1998 жылы 6 жасында Алматыда өткізілген республикалық турнирдан өзінің алғашқы жеңісіне ие болды. Кейін Елдос Сметов Астанадағы және Алматыдағы спорт интернаттарында оқыған.
Рио-де-Жанейродағы жазғы Олимпиада ойындарында алғашқы жеңіс Еддос Сметов қарсыласы Иппонды жеңіп, ливиялық Мұхаммед Елқависті жеңді. Сметовтың екінші жеңісі дзюдодағы көптеген әлем чемпионаттарының жүлдегері болып табылатын британдық Эшли Маккензиге қарсы күрес жүргізді. Қарсыластың теориялық тұрғыдан күшті болғанына қарамастан, қазақ жоғары қолды алды. Содан кейін Сметов Өзбекстаннан келген дзюдошы Дюрбек Урозбевты шалқасынан құлатқан болатын. Финалда дзюдошылар Әзірбайжан балуаны Орхан Ильхамлы Сафаровты жеңді. Бұл шайқас қатал болды, бірақ қалыпты уақыт аяқталғанға дейін 20 секунд өткенде қазақ қарсыласын жеңді. Финалда Елдос Сметов ресейлік дзюдошы Беслан Мудрановты қосымша уақытқа жоғалтып, «күміс» алды. Риодағы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегерінің алғашқы жаттықтырушысы - Ахмет Жұмағұлов. Ұлттық құраманың құрамында Елдос Сметов Ермек Иманбековтың басшылығымен жаттығады. Бразилиядан Қазақстанға сәлем жолдаған Елдос Сметов болашақта алтын медаль үшін қуанышқа бөленетін отандастарға уәде етті.
Рио-де-Жанейродағы Олимпиада ойындарында Елдос Сметов финалда Беслан Мудрановты ұтқан болатын. Алайда ресейлік жаңартылған IJF рейтингінде алтыншы орында қалды.
Елдос Сметов халықаралық дзюдо федерациясының ресми сайтында 2017 жылдың қаңтарында жаңартылған дзюдо рейтингісіне қатарына кіреді. Ерлер ішіндегі 60 кг дейінгі салмақ санатына Қазақстаннан келген Елдос Сметов жетекшілік етті, ол өткен жылдың желтоқсан айында татами шеберлерінің тізімінде үшінші орынға ие болды. Оның үстінде Азербайжанның Орхан Сафаров (екінші орын) және корейлік Ким Вон Джин (бірінші орын) болды. Қазір жеңіл салмақта жаңа көшбасшы болып келеді.Сонымен қатар, дзюдошының танымалдығы жоғары деңгейде. Әлеуметтік желілерде Елдос Сметовтың 60-тан астам жалған парақшалары бар.
## Жетістіктері
Осы жылдар аралығында Елдос Сметов 2010 жылы Мороккода өткен жастар арасындағы жарыстан чемпион атанды, 2011 жылы Оңтүстік Африка Республикасында жастар арасында өткізілген жарыста қола медаль, 2011 жылы Қытайда әлемдік қола гран-при жүлдесін алды. 2011 жылы Өзбекстанда өткізілген жарыста әлем кубогының жүлдегері атанды,2013 жылы Польшада өткізілген Еуропа кубыгын, 2013 жылы Грузияда Еуропа кубыгының күміс жүлдегері атанды. Сонымен қатар, 2013 жылғы Турциядағы күміс жүлдегері, 2013 жылы Таиландта өткізілген Азия чемпионатының күміс жүлдегері, 2013 жылы Алматыда өткізілген әлемдік гран-придың бас жүлдегері атанды. «TAK Astana Club» құрамында болып, 2013 жылы Астанада болған халықаралық жарыста 1-орынды иеленді. 2013 жылы болған Бразилиядағы әлемдік чемпионатта белсенді қатысқан. Париж 2024 олимпиада ойындарында мықты қарсыластарын артқа тастап, алтыннан алқа тақты.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Елдостың Facebook.com-дағы жеке беті
* Қазақстан дзюдо федерациясы Мұрағатталған 8 тамыздың 2016 жылы.
* Халықаралық дзюдо федерациясы
* Биографиясы(қолжетпейтін сілтеме) |
Ботбай – қазақ халқының құрамындағы ру. Шежіре бойынша, Ұлы жүз құрамындағы дулат тайпасынан тарайды. Ботбайдан төрт ұл туады. Бірінші ұлы Құдайқұлдан Әлімжан, Есбер, Бесторсық, Сиыршы туып, төрт ата ел болған және алты арыс Шағай аталығы (Есенбай, Ақша, Қожай, Асан, Жанқойлық, Тайлақ) мен он екі ата Қоралас (Есен, Ырыс, Мәметай, Бекшора, Қауғаяқ, Шауқар, Итім, Сарым, Мырза, Бура, Томай, Қосан), Бұйдас сияқты аталар да Ботбайға кіреді. Кейбір шежірелерде бұл аталарды қыздан тараған делінген. Алты арыс Шағай әулетінен қол бастаған Өлмес, Сәмен батырлар шығып, кейіннен Сәмен батырдың аты Ботбай руының ұранына айналған. Ұраны — Ботбай, Сәмен. Таңбасы — дөңгелек.
Ботбай Дулат руының төрт атасының бірі (№ 3, За қосымш аларды қараңыз). Қазақ шежіресі бойынша Ботбай бес атаға бөлінеді: 1. Құдайқұл өз кезегінде төрт арысқа тарайды, төрт ұлдың ұрпақтары төрт арыс аталады: Әлімжан. Бесторсық, Сиыршы, Есбер (Байтүгел, Байкісі (Байшат) Жиенбай мен Бұқар); 2. Шагай келе-ке ле алты арысқа ажырайды, Шағайдың үш ұлы Байкүшік, Есенгелді мен Кішкентай бар. Алғашқы екеуінің ұрпақтарын ел аузында «Кішкентай ботбай», ал кейінгісін «Шоң ботбай» дейді. Олардың әрқайсысынан екі ұл өрбіді, Шағайдың бүкіл алты немересінен тараған көптеген ұр пақтарды «Алты арыс шагай» дейді. Байкүшіктен екі ұл: Асан мен Тайлақ, Тайлақтан Жауыр, Мұрат; Мұраттан Қанат. Есенгелдіден екі ұл: Ақша мен Қожай; Қожайдан Жақсылық, Әлібек, Жазық, Қыдыр; Қыдырдан Жарас, Өтеп, Малғар, Мамыр, Өтеулі; Өтеуліден Өмірбек, Әлібек; Әлібектен Өлмес батыр, одан Сыпатай батыр. Кішкентайдың (Күшпентай) екі ұлы бар: Жанқойлық пен Есенбай; Есенбайдан Алатау, Сарман, Жәнібек. Алатаудан Кешу, Тілеуғабыл рулары, Дода, Сарманнан Шағатай руы өрбіді; Шағатайдан Ауан, одан Сәмен батыр; Сәменнен Қапселем батыр. Өлмес пен Сәмен батырлар Ботбай руының азаткерлеріне бас болып, 1798 жылы ташкенттіктерге қарсы шайқасқа қатысты. Сәмен батыр ботбайлықтардың жауынгерлік ұранына айналды. Ал, Сыпатай батыр болса Кенесары Қасымовты мойындаудан бас тартты, оның зираты Меркіден шығысқа қарай 15 шақырым үлкен жол бойында жатыр . 3. Бидас (кірме). Өкінішке қарай, оның тегі туралы бізде де, әдебиетте де деректер жоқ. 4. Қоралас (кірме, 12 арысқа бөлінеді) одан Жанат; Жанаттан Қалыбай; Қалыбайдан Қарақойлы мен Қарақосай; Қарақойлыдан алты ұл бар: Есен, Ырыс, Мәмбетай, Бекшора, Қауғаяқ пен Шауқар; Қарақосайдан алты ұл бар: Итім, Сарым, Мырза, Бура, Тамай мен Қосан. Міне, олар Қораластан кейін 12 атаға бөлініп, «Қораластың он екі арысы» деп аталады. Тынышбаевтың айтуынша Қоралас кірме, монгол тектес. СанонСисен бойынша, ол жеке ру болып есептеледі, аңызда одан атақты Алангова шығады, одан Шыңғыс-ханның ата бабалары тарайды. 5. Көкірек (кірменің есімі Текежан).
Көкіректен төрт ата ажырайды: Қара, Бұлантай, Бесбала (Бестерек деп атамайды),Туаш. Бұл жерде Бесбала жетім қ алып, оны Көкірек асырап алып, Қазақ шежіресінде Бесбаланы бес баласы бар (Теріскей, Әйтек, Жоламан, Шақабай және бесіншісі белгісіз) кейінгі атасы дейді. Текежанды неліктен Көкірек деп атағанын біз де, әдеби деректер де таратып бере алмадық. Ботбайлардың өзінің жауынгерлік ұраны «Ботбай» атасының а тымен аталады, бәйге кезінде өз руының өмірінде маңызды орын алатын атақты батыр «Сәмен» есімі қолданылады. Бір ғажабы, олардың таңбасының бірнеше түрі бар. Сонымен, Ботбай руының таңбасы ( ) (Гродеков бойынша), (Аманжолов бойынша), (Тынышбаев бойынша). Бұның барлық түрі Дулаттардың негізгі рулық таңбасы дөңгелектен тарап, кейбір жекелеген сипаттармен толыңтырылып отырғаны байқалады.
## Тұлғалар
* Жауғаш Қырбасұлы
* Диқанбай Қапсәлемұлы
* Арқабай Өтеғұлұлы
* Оразалы Қожамжарұлы Батыр
* Асанбай Асқарұлы Асқаров
* Елдос Бақытбайұлы Сметов
## Дереккөздер |
Ғұсман Даниярұлы Қырғызбаев (28 қыркүйек 1992, Ордабасы ауданы, Түркістан облысы) — қазақстандық дзюдошы, 66 келі салмақта 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері. 2021 жылғы әлем чемпионатының қола жүлдегері, Азия чемпионатының екі дүркін қола жүлдегері (2019, 2021) атанды.
## Өмірбаяны
12 жасында спортқа келіп, ағасымен бірге ұлттық күреспен айналыса бастайды. 2010 жылы ағайындылар мектепті бітіріп, Қазақ спорт және туризм академиясына оқуға түсті. Алматы қаласы біріншілігінің іріктеу жарыстарына кездейсоқ қатысып, финалға өтті
### Карьерасы
Дзюдошының алғашқы жаттықтырушысы Е.Отызбаев болды. 2014 жылы Ғұсман Қазақ спорт және туризм академиясын бітіріп, сертификатталған жаттықтырушы-оқытушы атанды. 2016-2018 жылдар аралығында ҚазҰУ-да құқықтану мамандығы бойынша білім алған.
2024 жылы Парижде өткен Жазғы Олимпиада ойындарында 66 келіге дейінгі салмақта қола жүлдеге қол жеткізіп, үшінші орын үшін белдесуде серб спортшысы Страхиня Бунчичті жеңді.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
Профилі |
Елдос Бақтыбайұлы Сметов (9 қыркүйек 1992, Каменка, Тұрар Рысқұлов ауданы, Жамбыл облысы) — қазақстандық дзюдошы, халықаралық дәрежедегі спорт шебері. Париж Олимпиадасының жеңімпазы, Рио-де-Жанейрода өткен ХХХІ жазғы Олимпиадасының күміс жүлдегері, Токиода өткен ХХХІІ жазғы Олимпиадасының қола жүлдегері. Әлем чемпионы (Астана, 2015 жыл), Жастар арасындағы Әлем Чемпионы (2010 жыл), Азия Чемпионы (Ташкент, 2016 жыл), Халықаралық «Grand Prix» турнирінің үш дүркін жеңімпазы, Жастар арасындағы Азия чемпионатының қола жүлдегері (Бангкок, 2013 жыл), Азия ойындарының жеңімпазы (Инчхон, 2014 жыл). Ол Франциядағы Париж қаласында өткен 2024 жылғы Жазғы Олимпияда ойындарында алтын медаль жеңіп алды.
Елдос Париж 2024 олимпиада ойындарында дзюдо бойынша Қазақстан тарихындағы тұңғыш алтын медальды еншіледі. Париждегі ойындардың финалында ол Лука Мхеидземен (Франция) күресіп, қарсыласынан басым түсті.
## Жеке өмірі
Елдос Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде биология және биотехнология факультетінде оқиды. Әкесі-жеке кәсіпкер, анасы-үй шаруасымен айналысады. Елдос Сметов өзінің дзюдомен кәсіпқой дзюдошы ағасы Жандос Сметовтан үлгі алып, 5 жасынан спортқа белсене араласып келеді. 1998 жылы 6 жасында Алматыда өткізілген республикалық турнирдан өзінің алғашқы жеңісіне ие болды. Кейін Елдос Сметов Астанадағы және Алматыдағы спорт интернаттарында оқыған.
Рио-де-Жанейродағы жазғы Олимпиада ойындарында алғашқы жеңіс Еддос Сметов қарсыласы Иппонды жеңіп, ливиялық Мұхаммед Елқависті жеңді. Сметовтың екінші жеңісі дзюдодағы көптеген әлем чемпионаттарының жүлдегері болып табылатын британдық Эшли Маккензиге қарсы күрес жүргізді. Қарсыластың теориялық тұрғыдан күшті болғанына қарамастан, қазақ жоғары қолды алды. Содан кейін Сметов Өзбекстаннан келген дзюдошы Дюрбек Урозбевты шалқасынан құлатқан болатын. Финалда дзюдошылар Әзірбайжан балуаны Орхан Ильхамлы Сафаровты жеңді. Бұл шайқас қатал болды, бірақ қалыпты уақыт аяқталғанға дейін 20 секунд өткенде қазақ қарсыласын жеңді. Финалда Елдос Сметов ресейлік дзюдошы Беслан Мудрановты қосымша уақытқа жоғалтып, «күміс» алды. Риодағы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегерінің алғашқы жаттықтырушысы - Ахмет Жұмағұлов. Ұлттық құраманың құрамында Елдос Сметов Ермек Иманбековтың басшылығымен жаттығады. Бразилиядан Қазақстанға сәлем жолдаған Елдос Сметов болашақта алтын медаль үшін қуанышқа бөленетін отандастарға уәде етті.
Рио-де-Жанейродағы Олимпиада ойындарында Елдос Сметов финалда Беслан Мудрановты ұтқан болатын. Алайда ресейлік жаңартылған IJF рейтингінде алтыншы орында қалды.
Елдос Сметов халықаралық дзюдо федерациясының ресми сайтында 2017 жылдың қаңтарында жаңартылған дзюдо рейтингісіне қатарына кіреді. Ерлер ішіндегі 60 кг дейінгі салмақ санатына Қазақстаннан келген Елдос Сметов жетекшілік етті, ол өткен жылдың желтоқсан айында татами шеберлерінің тізімінде үшінші орынға ие болды. Оның үстінде Азербайжанның Орхан Сафаров (екінші орын) және корейлік Ким Вон Джин (бірінші орын) болды. Қазір жеңіл салмақта жаңа көшбасшы болып келеді.Сонымен қатар, дзюдошының танымалдығы жоғары деңгейде. Әлеуметтік желілерде Елдос Сметовтың 60-тан астам жалған парақшалары бар.
## Жетістіктері
Осы жылдар аралығында Елдос Сметов 2010 жылы Мороккода өткен жастар арасындағы жарыстан чемпион атанды, 2011 жылы Оңтүстік Африка Республикасында жастар арасында өткізілген жарыста қола медаль, 2011 жылы Қытайда әлемдік қола гран-при жүлдесін алды. 2011 жылы Өзбекстанда өткізілген жарыста әлем кубогының жүлдегері атанды,2013 жылы Польшада өткізілген Еуропа кубыгын, 2013 жылы Грузияда Еуропа кубыгының күміс жүлдегері атанды. Сонымен қатар, 2013 жылғы Турциядағы күміс жүлдегері, 2013 жылы Таиландта өткізілген Азия чемпионатының күміс жүлдегері, 2013 жылы Алматыда өткізілген әлемдік гран-придың бас жүлдегері атанды. «TAK Astana Club» құрамында болып, 2013 жылы Астанада болған халықаралық жарыста 1-орынды иеленді. 2013 жылы болған Бразилиядағы әлемдік чемпионатта белсенді қатысқан. Париж 2024 олимпиада ойындарында мықты қарсыластарын артқа тастап, алтыннан алқа тақты.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Елдостың Facebook.com-дағы жеке беті
* Қазақстан дзюдо федерациясы Мұрағатталған 8 тамыздың 2016 жылы.
* Халықаралық дзюдо федерациясы
* Биографиясы(қолжетпейтін сілтеме) |
КСРО МҚК екінші бас басқармасы (орыс. Второе главное управление КГБ СССР) — КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің қарсы барлауға жауапты құрылымдық бөлімшесі.
1941 жылы ІІХК 2-басқармасы қарсы барлау жұмыстарына жауапты болды. Ақырында ІІХК және МҚХК болып екіге бөлінгенде, қарсы барлау МҚХК 2-басқармасына айналды. Бұған қоса, МҚХК 2-басқармасының құрамына тек 2-басқармасы (қарсы барлау) ғана емес, ІІХК 3-басқармасы (құпия саяси) да кірді. Бұл 1943 жылы болды. 1946 жылы 2-басқарма МҚХК 2-бас басқармасы болып қайта құрылды, сол кезде МҚМ, халық комиссариатының орнына министрлік деп аталды.
1953 жылы МҚМ-нің 1-ші және 2-бас басқармалары КСРО МҚМ бірыңғай Бас барлау басқармасына (БББ) біріктірілді. Бірақ көп ұзамай барлау және қарсы барлау сияқты құрылымдарды біріктіру мұндай аппараттың тым ауырлығына байланысты тиімсіз екені белгілі болды. Олар бөлініп кетті, бірақ одан да үлкен құрылымдар – ІІМ мен МҚМ бір ортақ ІІМ біріктірілді. Қарсы барлау бірінші рет барлаумен орын ауыстырып, 1-бас басқарма атанды. Бір жылдан соң МҚК құрылып, бөлектелген қарсы барлау 2-бас басқармаға айналды.
## Құрылымы
* 1-бөлім (АҚШ)
* 2-бөлім (Ұлыбритания)
* 3-бөлім (ГФР)
* 4-бөлім (Шығыс)
* 5-бөлім
* 6-бөлім (эмигранттық ұйымдар)
* 7-бөлім (лаңкестікке қарсы күрес)
* 8-бөлім (КСРО-дағы шетелдіктер)
* 9-бөлім (тергеу)
* 10-бөлім (дипломатиялық корпустың қауіпсіздігі мен бақылауы)
* 11-бөлім (агент-парашютисттерді іздеу және ұстау)
* 12-бөлім (биологиялық зерттемелер)
1955 жылы 10-бөлім Дипломатиялық корпустың сыртқы бақылауы және күзет қызметі басқармасы болып қайта құрылды.
Шелепин реформасынан кейін МҚК 4-ші, 5-ші және 6-басқармалары екінші бас басқарманың құрамына кіріп, бөлімдерге реформа жүргізілді. МҚК-ның 1960 жылғы 15 ақпандағы № 0032 бұйрығымен Бас басқарманың жаңа құрылымы жарияланды.
Бастапқы алты бөлім өзгеріссіз қалды, бірақ қалғандары келесідей кейіпке айналды:
* 8-бөлім (антикеңестік парақшалар мен анонимді хаттар)
* 9-бөлім (өнеркәсіп)
* 10-бөлім (жоғары оқу орындарында оқу үшін ғылыми және мәдени мекемелер арқылы КСРО-ға келген шетелдіктер; шетелдіктермен қылмыстық байланыс орнатқан және антикеңестік іс-әрекет жолына түскен адамдарды агентуралық тергеуі)
* 11-бөлім (діни басылар мен буржуазиялық ұлтшылдар)
* 12-бөлім (өнеркәсіп)
* 13-бөлім (атом өнеркәсібі)
* 14-бөлім (көлік)
* 16-бөлім (контрабанда және заңсыз валюталық операциялар)
Кейіннен Бас басқарманың құрылымында мынадай өзгерістер болды, ол бірнеше рет реформаланды, атап айтқанда, кейбір бөлімдер жойылды, алайда, содан соң басқа мақсатқа көзделіп, сол атаулармен қалпына келтірілді, кейбір бөлімдердің негізінде 5-басқарма құрылды. Реформалардың нәтижесінде 80-жылдарға қарай 2-Бас басқарма келесі қалыпқа ие болды:
* «А» басқармасы (аналитикалық)
* «Н» басқармасы (ғылыми-жедел)
* «Р» қызметі (радио қарсы барлау)
* «З» қызметі (радио қарсы барлау)
* 1-бөлім (АҚШ)
* 2-бөлім (Ұлыбритания, Канада, скандинав елдері)
* 3-бөлім (ГФР)
* 4-бөлім (Жапония, Оңтүстік-Шығыс Азия)
* 5-бөлім (Азия, Африка, Таяу Шығыс)
* 6-бөлім (шетелдіктердің КСРО-да қысқа мерзімді болуының арнасы бойынша қарсы барлау)
* 7-бөлім (шетелдік баспасөз)
* 8-бөлім (Латын Америкасы)
* 9-бөлім (Батыс Еуропа)
* 10-бөлім (контрабанда және заңсыз валюталық операциялар)
* 11-бөлім (лаңкестікке қарсы күрес)
* 12-бөлім (СІМ, ДКқБ, ММХҚИ)
* 13-бөлім (шетелде жүрген кеңес азаматтарының арнасында сатқындыққа қарсы күрес)
* 14-бөлім (операциялық ойындар)
* 15-бөлім (операциялық техника)
* 16-бөлім (Қытай)
* 17-бөлім (шетелдегі дұшпандық байланыстар)
* 18-бөлім (аумақтық органдарындағы 2-бөлімшелерінің жұмысын басқару)
* 19-бөлім (капиталистік елдердің елшіліктерін бақылау)
* 20-бөлім (социалистік елдеріндегі қауіпсіздік органдарының қарсы барлау жұмысын үйлестіру)
* 21-бөлім
* Кадрлар бөлімі
* «Болжау» ҒЗИ (ақпараттық мәселелер)
## Жетекшілері
* Петр Васильевич Федотов (1954—1956)
* Олег Михайлович Грибанов (1956—1964)
* Сергей Григорьевич Банников (1964—1967)
* Георгий Карпович Цинев (1967—1970)
* Григорий Федорович Григоренко (1970—1983)
* Иван Алексеевич Маркелов (1983—1989)
* Виктор Федорович Грушко (1989—1991)
* Геннадий Федорович Титов (1991)
* Федор Алексеевич Мясников (1991)
Жетекшілердің бірінші орынбасарлары:
* Сергей Григорьевич Банников
* Федор Алексеевич Щербак
* Сергей Васильевич Толкунов
* Григорий Федорович Григоренко
* Виталий Константинович Бояров
* Вадим Николаевич Удилов
* Николай Андреевич Савенков
## Әдебиет
* Зданович А. А. Отечественная контрразведка. (1914-1920): Организационное строительство. — М.: Крафт+, 2004.
* Войтиков С. С. Зарождение советской военной контрразведки. // Военно-исторический журнал. — 2010. — № 3. — С.43-48.
* Хлобустов О. М. «Советское люди вправе знать … о деятельности органов КГБ». // Военно-исторический журнал. — 2005. — № 9, 11.
## Сілтеме
* Олег Мозохин 2-е Главное управление КГБ СССР (орыс.). История отечественных спецслужб и правоохранительных органов. Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 қаңтар 2023. |
Диёра Бахтиёровна Келдиёрова (өзб. Diyora Baxtiyor qizi Keldiyorova; 13 шілде 1998, Самарқан облысы) — өзбекстандық дзюдошы, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада чемпионы. Әлем чемпионатының күміс (2023, 2024) және қола (2021), Азия чемпионатының алтын жүлдегері (2018, 2022).
## Карьерасы
### Бастапқы жылдар
2013 жылы Нанкин қаласында (Қытай) өткен жасөспірімдер арасындағы Азия ойындарында 44 келіге дейінгі салмақ дәрежесінде қола жүлдегер атанды. 2016 және 2018 жылдары дзюдодан жастар арасындағы Азия чемпионатында қола жүлдегер атанды. 2018 жылы Индонезияның Джакарта қаласында өткен жазғы Азия ойындарында ол 48 келі салмақта екінші айналымда жапондық Олимпиада жүлдегері Ами Кондодан 10:0 есебімен жеңіліп, кейін турнирдің финалына өтті. Қайталау раундында ол кореялық дзюдошы Джон Ю Сунмен кездесті, бірақ 1:10 есебімен жеңіліп, турнирді аяқтады.
### Париж-2024
2024 жылы 28 шілдеде Парижде өткен Олимпиадада 1/16 сында таза ниппонмен 10:1 есебімен 2023 жылғы әлем чемпионатының финалында жапондық спортшы Ута Абеден жеңілгені үшін кек қайтарды. Ал финалда косоволық спортшы Дистрия Красничини жеңіп, Олимпиада чемпионы атанды. Диёра Келдиёрова Өзбекстан тарихында Олимпиада ойындарында дзюдодан алтын алған тұңғыш спортшы. Және Өзбекстан әйелдері арасында жазғы Олимпиада ойындарында алтын медаль алған алғашқы спортшы.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Диера Келдиерова Олимпиада чемпионы атанды |
Қазақстан қазақтарының 2021 жылға ең көп аттас-тектестер тізімі. Есімдер құжаттағы жазылуы бойынша берілген. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша.
## Тізім
## Тағы қараңыз
* Қазақ есімдері
## Дереккөздер |
Қазақстан орыстарының 2021 жылға ең көп аттас-тектестер тізімі. Есімдер құжаттағы жазылуы бойынша берілген. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша.
## Тізім
## Тағы қараңыз
* Қазақ есімдері
## Дереккөздер |
Қазақстан қазақтарының туған жылдар бойынша есімдер тізімі. Есімдер құжаттағы жазылуы бойынша берілген. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша.
## Ерлер
## Әйелдер
## Тағы қараңыз
* Қазақ есімдері
## Дереккөздер |
Subsets and Splits
No saved queries yet
Save your SQL queries to embed, download, and access them later. Queries will appear here once saved.