Datasets:

codersan

/

Persian-Wikipedia-Corpus

like 2

ملا محسن فیض کاشانی

ملا محمدمحسن فیض کاشانی (۹۷۷–۱۰۵۸ هجری شمسی)، حکیم، محدث و عارف دوره صفوی و از بزرگترین دانشمندان شیعه است. نام او محمدمحسن مشهور به ملا محسن و تخلص وی فیض بوده‌است. ملا محمدمحسن داماد بزرگ ملاصدرای شیرازی بوده‌است. در فقه و اصول و فلسفه و کلام و حدیث و تفسیر قرآن و شعر و ادب توانا و در تمامی این‌ها و رشته‌های دیگر آثاری از خود به یادگار گذارده‌است. البته در پایان عمر، از آنچه به غیر از قرآن و کلام اهل‌بیت (ع) نقل و استفاده نموده، پشیمان گشته و آن را بر سبیل تمرین و نقل مطلب و تحری حقیقت معرفی نموده‌است. زندگی فیض کاشانی در شهر کاشان زاده شد. خاندان او عموما از علما و دانشمندان خوشنام کاشان بودند، به ویژه جدش شاه محمود، پدرش شاه مرتضی و برادرانش مولی محمد معروف به نورالدین و مولی عبدالغفور و فرزندان آنها محمدهادی بن نورالدین و محمد مومن عبدالغفور و فرزند خود فیض مولی محمد ملقب به علم‌الهدی همگی دارای مقام عالی دینی بودند که تالیفات و تصنیفات نفیسی داشته‌اند. فیض در قم زندگی می‌کرد اما وقتی که شنید سید ماجد بحرانی وارد شیراز شده به قصد کسب فیض به آنجا رفت و در آن شهر با دختر ملاصدرا معروف ازدواج نموده و لقب فیض را نیز از او گرفت. وفات فیض به سال ۱۰۹۰ هجری قمری اتفاق افتاده و مدفن او در کاشان در مقبره‌ای به نام کرامت یا کرامات واقع است. حیات علمی فیض فیض بخشی از عمر خود را به مطالعه، تحقیق، پژوهش و نگارش در حوزه فلسفه، کلام، عرفان، اصول و… صرف نمود، اما در سال ۱۰۸۳ در رساله الانصاف ضمن نگاهی نقد گونه بر برخی از نوشته‌های پیشین خود، به انتقاد از متکلمین، فلاسفه، متصوفه و من عندیین پرداخت. وی در آغاز رساله مذکور در این باره می‌گوید: «چنین می‌گوید مهتدی به شاهراه مصطفی محسن بن مرتضی که در عنفوان شباب چون از نفقه در دین و تحصیل بصیرت در اعتقادات و کیفیت عبادات به تعلیم ائمه معصومین (ع) آسودم، چنانچه (چنان‌که) در هیچ مسئله‌ای محتاج به تقلید غیر معصوم نبودم! به خاطر رسید که در تحصیل معرفت اسرار دین و علوم راسخین نیز سعی می‌نمایم، شاید نفس را کمال یابد. لیکن چون عقل را راهی به آن نبود، نفس را در آن پایه ایمان که بود، دری نمی‌گشود، و صبر بر جهالت هم نداشت، و علی‌الدوام مرا رنجه می‌داشت؛ بنابراین چندی در مطالعه مجادلات متکلمین خوض نمودم، و به آلت جهل در ازالت جهل ساعی بودم! طریق مکالمات متفلسفین (مدعیان فلسفه‌دانی) را نیز پیمودم، و یک یا چند بلندپروازی‌های متصوفه را در اقاویل ایشان دیدم، و یک چند در رعونت (حماقت)های «من عندیین» گردیدم! تا آنکه گاهی در تلخیص سخنان طوائف اربع (متکلمین، متفلسفین، متصوفه، من عندیین)، کتب و رسائل می‌نوشتم (چند سطر بعد عربی است که خلاصه آن چنین است): بدون این که همه را تصدیق کرده باشم، یا همه را تایید کنم، بلکه مطالب آنها را نقل کردم، و بر سبیل تمرین مطالبی نوشتم! از مجموع گفتار آنها چیزی که عطش مرا فرونشاند، یا بیماریم را درمان کند نیافتم، تا جایی که بر خویشتن ترسیدم! پس به خدا پناه بردم تا مرا به حقیقت نائل گرداند، و به گفته امیرمومنان (ع) که می‌فرماید: خدایا مرا از این که نظرم را در آنچه نهایت آن دیده نمی‌شود، و فکر به آن نمی‌رسد، نگاه دار به درگاه خداوند نالیدم و سرنوشت خود را به ذات مقدسش سپردم. خدای مهربان نیز به برکت دین پایدارش مرا رهنمون گردید تا در اسرار قرآن مجید و احادیث سرور انبیاء صلوات الله علیهم اجمعین، درست بیندیشم، و بقدر حوصله و درجه ایمانم از قرآن و حدیث چیزها به من آموخت. دلم اطمینان یافت، و وسوسه شیطان را از من دور کرد خدا را شکر که به حقیقت نائل گردیدم.» استادان ابوعلی جمال‌الدین بحرانی شاگردان فیض در طول زندگی خود شاگردان متعددی داشته که گروهی از آنان، خود از علما و دانشمندان بزرگ محسوب می‌شوند و از آن دست می‌توان مولی ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی نویسنده تفسیر مرآت الانوار و علامه مجلسی صاحب بحارالانوار و سید نعمت‌الله جزایری نویسنده انوارالنعمانیه را نام برد که از او اجازه روایت داشته‌اند. فهرست شاگردان وی در ذیل آمده‌است: محمدباقر مجلسی سید نعمت‌الله جزایری ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی محمدمحسن عرفان شیرازی قاضی سعید قمی ملا محمدصادق خضری شمس‌الدین قمی محمد علم‌الهدی (زاده ۱۰۲۹ درگذشته ۱۱۱۵ ق)، فرزند فیض که دارای آثار علمی از جمله «معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه» است. احمد معین‌الدین (زاده ۱۰۵۶ درگذشته ۱۱۰۷ ق)، فرزند دیگر فیض که او نیز در فقه و حدیث متبحر و دارای تالیفاتی است. محمد مومن، پسر برادر فیض از فقیهان و مدرسان دوران خود بوده‌است. شاه مرتضی دوم، پسر برادر فیض محمدهادی، فرزند شاه مرتضی دوم نورالدین محمد، فرزند دیگر شاه مرتضی دوم ضیاالدین محمد، فرزند حکیم نورالدین، دایی فیض (درگذشته ۱۰۴۷ ق) ملا شاه فضل‌الله، خواهرزاده فیض و فرزند ملامحمد شریف که حدود چهل تالیف در موضوعهای فقه، تفسیر و کلام داشته‌است. ملا علامی، خواهرزاده فیض و فرزند دیگر ملامحمد شریف آثار فیض از فیض ۱۱۶ عنوان کتاب و رساله به یادگار مانده‌است. البته برخی از این آثار، مربوط به فلسفه، تصوف، فقه، اصول، کلام و … می‌باشد و فیض از آنچه در این زمینه خوانده و نوشته، اظهار پشیمانی و برائت نموده و آن را بر سبیل تمرین و صرفا نقل مطلب معرفی نموده‌است. صافی تفسیر صافی شوق مهدی شوق مهدی اثری منظوم از فیض کاشانی و در خطاب به امام زمان است. خود می‌گوید: «چنین گوید مولف این کلمات و ناظم این ابیات محسن بن مرتضی الملقب به فیض که مرا در عنفوان شباب، شور محبت امام زمان و بقیه خلفای رحمان، قائم عترت و مهدی امت سلام الله علیه و علی آبائه در سر افتاد و شوقی عظیم به لقای کریم او در دل پدید آمد. نه تن را به مقصود راهی و نه جان را از صبر پناهی. به خاطر رسید که کاش کلمه‌ای چند موزون در وصف اشتیاق بودی و مضمونی چند منظوم در شرح فراق رو نمودی تا گاهی به انشاد{=خواندن آن زنگ غبار از دل زدودی.» دیوان «شوق مهدی» توسط انتشارات انصاریان قم به تصحیح علی دوانی چندین بار منتشر شده‌است. سفینه النجاه این کتاب یکی از مهمترین نوشته‌های فیض کاشانی است که توسط محمدرضا دورودیان تفرشی ترجمه شده‌است و موضوع آن در رد مجتهدان و اصولیین می‌باشد و با استدلال و با شواهد از روایت‌های اهل‌بیت اجتهاد و اجماع را بدعت و ضلالت و خلاف روش فکری شیعیان می‌داند. در بخش خطبه این کتاب می‌نویسد: «اجتهاد در احکام شرعیه یعنی استعمال اصول و امارات ظنیه در استنباط آنها و همچنین اخذ باتفاق آرا بدعت نهادن است در دین و از اختراعات اهل سنت است» و در فصل سوم کتاب می‌نویسد: «و لیت شعری ما حملهم علی ان ترکوا السبیل الذی هدیهم الیه ائمه الهدی و اخذوا سبلا شتی و اتبعوا الآراء و الاهواء کل یدعو الی طریقه و یذود عن الاخری» و کاش می‌دانستم من که چه چیز واداشت ایشان را (مجتهدین شیعه را) اینکه واگذارند راهی را که نموده بودند بایشان آنرا ائمه هدی و بگیرند راه‌های مختلف را و پیروی کنند رایها و خواهشها را، همگی ایشان (مجتهدین) می‌خواند مردم را بطریقه خود و بازمی‌دارد از طریقه دیگر. «ثم ما الذی حمل مقلدیهم علی تقلید هم فی الآراء دون تقلید الائمه علی الطریقه المثلی» سپس کاش می‌دانستم که چه چیز واداشت مقلدین ایشان را که تقلید ایشان کنند در رایهای ایشان و تقلید نکنند از امامان بر طریقه که درستترین طریقه است. علم الیقین عین الیقین دیوان اشعار (مجموعه اشعار) آثار دیگرش شافی، نخبه، ندبه، مکاتیب، مفاتیح، تفاسیر، سفینه البحار، منهاج النجاه، ابواب الجنان، علم الیقین، عین الیقین، حق‌الیقین، جلاء العیون، جلاء القلوب، قره الاصول، شراب طهور، اصول عقاید، اصول اصلیه، بشاره الشیعه، معتصم الشیعه، توحید، تنویر، تشریح، شرائط الایمان، خلاصه الاذکار، اخوان الصفا، دهر آشوب، دفع بلیات، رفع آفات، معیار ساعات، موارد مختلف، لب حسنات، وسیله ابتهال، منتخب فتوحات، منتخب غزلیات، منتخب اوراد، ترجمه طهاره، ترجمه صلاه، ترجمه زکوه، ترجمه حج…، شهاب ثاقب، فهرست علوم، معارف اصول، تعیین حقوق، حقایق و اسرار دین، ثنای معصومین، حقیقت علم و علما، شرح صحیفه سجادیه، رساله ثبوت ولایت، اختلاف مذاهب، تعیین حق، غزلیات، مسمیات، مثنویات، جبر و تفویض، جبر و اختیار، عوامل ملا محسن، اجوبه مسائل، لئآلی، حواشی و ده‌ها کتاب دیگر. یکی از اثار معروف او کتاب المهجته البیضاء است که به نوعی تطبیق کتاب احیا العلوم ابوحامد عزالی با عقاید شیعه است . نمونه شعر بیا تا مونس هم، یار هم، غمخوار هم باشیم انیس جان غم‌فرسوده بیمار هم باشیم شب آید، شمع هم گردیم و بهر یکدگر سوزیم شود چون روز، دست و پای هم، در کار هم باشیم یکی گردیم، در گفتار و در کردار و در رفتار زبان و دست و پا یک کرده، خدمتگار هم باشیم نمی‌بینم به‌جز تو همدمی، ای «فیض»، در عالم بیا، دمساز هم، گنجینه اسرار هم باشیم دیوان اشعار «ملامحسن فیض کاشانی» پس از پیروزی انقلاب اسلامی با نشر سروده‌های منتشر نشده وی توسط یکی از نوادگان خلفش «مصطفی فیضی» که ادیبی فرهیخته و محققی توانا بود به دوسه برابر قبل افزایش یافت. مرحوم مصطفی فیضی در سالهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی سالها ریاست اداره فرهنگ و هنر کاشان و همچنین مدیریت انجمن ادبی صبای این شهر را بر عهده داشت. در منزل ایشان کتابهایی مخطوط از ملاصدرا و ملا محسن فیض وجود داشت. همچنین عصایی آبنوس جزو عتیقه جات منزلش وجود داشت که از آن ملا محسن فیض بود. مصطفی فیضی در سال ۱۳۸۰ شمسی دیده از جهان فروبست و در جوار جدش در مقبره فیض به خاک سپرده شد. (عباس خوش عمل کاشانی).

دیوان غربی-شرقی

یادبود دیالوگ تلویحی گوته و حافظ در دیوان غربی-شرقی گوته، واقع در شهر وایمار آلمان دیوان غربی-شرقی (دیوان باختری-خاوری) کتاب شعری است از گوته —شاعر، فیلسوف و دانشمند آلمانی— که در سال ۱۸۱۹ منتشر شد. محتوا این کتاب که گفتارهای گوناگون آن از حافظ و فرهنگ ایرانی الهام گرفته، از یکسو بازتاباننده باورها و اندیشه‌های ایرانی و به ویژه حافظ، و از سوی دیگر بازتاب‌دهنده نگاه منتقدانه گوته به آن هاست. گفته‌ها و پندارها، اندیشه‌ها، شخصیت و نام حافظ در سراسر این دیوان مشاهده می‌شود؛ گویی، گوته برای سرودن بیشتر شعرهای دیوان غربی-شرقی از حافظ یاری جسته است. در این دیوان واژگان فارسی و عربی بسیاری یافت می‌شود که به همان وجه به کار رفته‌اند نظیر بلبل، ساقی، درویش، حوری، الله، مشک، میرزا، مفتی، فتوام‌پنبه وزیر، ترک و غیره. آشنایی گوته با حافظ و فرهنگ ایرانی را باید گونه‌ای خوش‌اختری معنوی-تاریخی برای هر دو فرهنگ مغرب و مشرق زمین تلقی کرد که خود به آفرینش تعداد بی‌شماری از آثار ادبی در سده‌های نوزده و بیست میلادی انجامید. دیوان غربی-شرقی جزء واپسین آفریده‌های گوته بشمار می‌رود، وی آن را در جایی به عنوان «برآیند زندگی خود» معرفی می‌کند. ترجمه به فارسی دیوان غربی-شرقی گوته برای بار اول از سوی شجاع‌الدین شفا به صورت آزاد و حتی با اقتباس ترجمه شد. برای بار دوم نیز کورش صفوی دست به ترجمه‌ی آن زد که توسط انتشارات هرمس منتشر شده است. ترجمه سوم از «دیوان شرقی غربی» را انتشارات کتاب پارسه با ترجمه محمود حدادی و با مقدمه‌ای از برند اربل سفیر آلمان منتشر کرد. گفتارها دیوان غربی-شرقی ۱۲ گفتار به نامهای زیر دارد: نواگر نامه (مغنی نامه) حافظ نامه مهرنامه اندیشه نامه رنج نامه اندرز نامه تیمور نامه زلیخانامه ساقی نامه زبانزد نامه پارسی نامه پردیس نامه گوته حافظ

نامه‌های ایرانی

جلد یک کتاب فرانسوی نامه‌های ایرانی، چاپ کلن در سال ۱۷۵۴. نامه‌های ایرانی (به فرانسوی Lettres persanes) یکی از آثار ادبی شارل دو مونتسکیو است و مضمون آن نامه‌هایی فرضی هستند که در اواخر سلطنت لوئی چهاردهم بین سالهای (۱۷۱۱ - ۱۷۲۰ میلادی)، نگارش یافته‌اند. مونتسکیو این نامه‌ها را از زبان دو ایرانی ثروتمند به‌نام‌های «ازبک» و «ریکا» که در مدت مسافرت خود به اروپا، برای مدتی طولانی در فرانسه اقامت گزیده‌اند، نوشته است. این کتاب پایه فکری اثر بعدی منتسکیو یعنی روح القوانین است. این رمان که در سال (۱۷۲۱ میلادی) در آمستردام با نام مستعار منتشر شد، دربرگیرنده استنباط این دو ایرانی از اروپا و به‌خصوص فرانسه می‌باشد. نامه‌های ارسالی از ایران، عموما از طرف خواجه و زنان حرمسرای ازبک است که حوادث روز مملکت و اتفاقات بدیمن مانند خودکشی سوگلی حرمسرای او، «روشنک» را به‌اطلاع ارباب می‌رسانند. سبک دلنشین نگارش نامه‌های ایرانی که خواننده را مجذوب می‌نماید، مستور در نحوه طنزآمیز گزارش از آداب و رسوم رایج در پاریس و اروپا است. نامه‌های «ریکا» که از دیدگاه یک شرقی نگارش یافته است، لوئی چهاردهم را جادوگری می‌پندارد که پول‌های خزانه شاهی را با یک حرکت دست دوبرابر می‌کند یا پاپ به‌مردم چنین القا کرده است که «سه» برابر با «یک» است (کنایه از اعتقاد به تثلیث) یا این که، نان، نان نیست و شراب، شراب نیست (کنایه از گوشت و خون عیسی مسیح). در احوال آرایش پاریسی‌ها می‌گوید: آنها موهای خود را به‌حدی به طرف بالا جمع می‌کنند که صورتشان درست در وسط بدنشان قرار می‌گیرد. لیکن در پشت این طنز هنرمندانه، مونتسکیو آموزگار جدی اخلاق پنهان شده‌است تا دستگاهی را نقد کند که هیئت حاکمه آن با قدرت نامحدود و تجاوزکارانه‌اش حق حیات را از ملت سلب نموده است. مونتسکیو با نوشتن نامه‌های ایرانی گامی بلند در راستای جنبش روشنگری اروپا و برای پی‌ریزی طرحی نو براساس آزادی، حقیقت و تفاهم، به‌میدان گذاشت. به‌طنز کشیدن فرانسه و داستان غم‌انگیز حرمسرای ایرانی دو روی یک سکه‌ای است که آزادی‌های فردی و قابلیت‌های عمومی را در غیاب نظم و قاعده و قانون به تصویر کشیده است. بخشی از این نامه‌ها به‌تشریح مذاهب و تشابه آن‌ها به یکدیگر یا تضاد موجود در ادیان از دیدگاه ازبک، پرداخته است. منتسکیو در قسمتی از این کتاب چنین می‌گوید که ایرانی نامبرده از سوی یکی از دوستان فرانسویش به یک نفر فرانسوی دیگر معرفی شد. هنگامی که آن شخص گفت: «این آقا ایرانی است» طرف با نهایت شگفتی اظهار داشت: «آقا ایرانی است، شگفتا! چطور می‌توان ایرانی بود؟» فکر کوچک آن مرد نمی‌توانست بپذیرد که غیر از فرانسویان کسان دیگری هم در گیتی هستند. منتسکیو «نامه‌های ایرانی» (Lettres Persanes) را در سال ۱۷۲۱ در ۳۲ سالگی نوشت و هفت سال بعد در سال ۱۷۲۸ میلادی به خاطر این کتاب به عضویت فرهنگستان فرانسه درآمد. این کتاب در ابتدا شصت و چند نامه بوده که پسین‌تر نویسندگانی دیگر نامه‌هایی به سبک منتسکیو بدان افزوده‌اند. «یوهان ولفگانگ گوته» درباره این کتاب می‌گوید: «منتسکیو در «نامه‌های ایرانی» با ترغیب شایسته‌ترین احساسات، ملت فرانسه را به مبرم‌ترین و خطرناک‌ترین وظایف خود آگاه ساخت.

به‌سوی اصفهان

کتاب به سوی اصفهان نوشته «پییر لوتی» (Pierre Loti) نویسنده و جهانگرد نامدار فرانسوی است، که در سال ۱۹۰۴ (میلادی) به رشته نگارش درآورده است. این کتاب توسط بدرالدین کتابی، به فارسی ترجمه شده‌است. لوتی در اواخر سده نوزدهم از سوی وزارت برون مرزی فرانسه مامور شده بود که به هند سفر کند تا مراتب دوستی فرانسه را به آگاهی مهاراجه هند برساند. وی آنگاه از هند به ایران وارد می‌شود و از اصفهان دیدار می‌کند. این کتاب که به صورت یک دفتر خاطرات نوشته شده، ماجرای این سفر را بیان می‌کند. نویسنده در کتاب به سوی اصفهان، با قلمی شیوا فقط به شرح سفر پنجاه روزه خود به ایران و توصیف مناظر سر راهش و ثبت مشاهدات و رخدادهای روزمره اکتفا کرده و از پرداختن به مسایل جدی تاریخی، سیاسی و مانند آن پرهیز نموده‌است. این کتاب بر خلاف بیشتر دیگر آثارش، به معنای واقعی یک سفرنامه است، زیرا فاقد دسیسه و شخصیتهای داستانی است. سفر کوتاه او که در دوره سلطنت مظفرالدین شاه صورت گرفت، در ۱۷ آوریل ۱۹۰۱ با ورود به بندر بوشهر آغاز شد و در ۷ ژوئن با خروج از بندر انزلی به پایان رسید.

اینانا

اینانا (DINGIRINANNA) ایزدبانوی سومری عشق ، باروری و جنگاوری بود. اکدی‌ها او را ایشتار می‌نامیدند. این الهه همچنین با عشتروت فنیقی‌ها و افرودیته یونانی‌ها نیز هویت‌یابی می‌شود. او نمادی از ستاره درخشان صبحگاهی و شامگاهی ناهید نیز بوده است. به واسطه فعالیت‌ها انهدوآنا شاعر و کاهن اعظم شهر اور و دختر سارگن بزرگ اینانا از صورت یک الهه گیاهی محلی سومری به مقام ایشتار و ملکه آسمان و نامدارترین الهه بین النهرین ترفیع رتبه یافت. سروده‌های انهدوآنا برای اینانا از باستانی‌ترین قطعات ادبی بشریت است. انهدوآنا از کاهنان بزرگ سومری بوده که سروده‌هایی برای اینانا، بانوی دل بزرگ سروده است. مهرداد بهار، افسانه شناس در کتاب «از اسطوره تا تاریخ» درباره «اینانا» می‌نویسد: «ایشتر یا اینانا خدای برکت بخشنده‌است. در کوه‌های لرستان روی کنده کاری‌های تیره‌های پیش از آریایی، نگاره‌های ایشتر چونان دارگونه (الهه) مادر و دارگونه جنگ موجود است. ارتش آشور وقتی به جنگ می‌رفت، «ایشتر» در برابر سپاهیان نمودار می‌شد و آنها را به جنگ بر می‌انگیخت.» همچنین در کتاب «اساطیر جهان _ داستان‌ها و حماسه‌ها» درباره اینانا آمده‌است: «اینانا: نخست دختر آنو و سپس سین؛ الهه بزرگ یا دارگونه مادر و دارگونه مهر و جنگ است

خازن

خازن‌های ریز ولتاژپایین در کنار یک خط‌کش خازن یا انباره وسیله‌ای الکتریکی است که می‌تواند بار الکتریکی و انرژی الکتریکی را در خود ذخیره کند. انواع مختلفی از خازن‌ها وجود دارد اما همه آن‌ها شامل حداقل دو هادی هستند که توسط یک عایق، از یکدیگر جدا شده‌اند. نام این هادی‌ها صفحات خازن است. صفحات خازن می‌توانند از جنس فلز یا الکترولیت باشند. عایق دی الکتریک نیز لایه‌ای عایق است که بین صفحات خازن قرار می‌گیرد و ظرفیت خازن را افزایش می‌دهد، و جنس آن می‌تواند از شیشه، آب، سرامیک، پلاستیک، میکا، کاغذ و … باشد. خازن‌ها کاربردهای وسیعی دارند. آن‌ها به همراه مقاومت‌ها، در مدارات تایمینگ استفاده می‌شوند. همچنین از خازن‌ها برای صاف کردن سطح تغییرات ولتاژ مستقیم استفاده می‌شود. از خازن‌ها در مدارات به‌عنوان فیلتر هم استفاده می‌شود. زیرا خازن‌ها به راحتی سیگنالهای متناوب را عبور می‌دهند ولی مانع عبور سیگنالهای مستقیم می‌شوند. خازن را با حرف C که ابتدای کلمه capacitor است نمایش می‌دهند. با توجه به اینکه بار الکتریکی در خازن ذخیره می‌شود، برای ایجاد میدان‌های الکتریکی یکنواخت می‌توان از خازن استفاده کرد. خازنها می‌توانند میدانهای الکتریکی را در حجم‌های کوچک نگه دارند؛ به علاوه می‌توان از آن‌ها برای ذخیره کردن انرژی استفاده کرد. ظرفیت خازن ظرفیت خازن معیاری برای اندازه‌گیری توانایی نگهداری انرژی الکتریکی است. هرچه ظرفیت یک خازن بیشتر باشد، خازن قادر به نگهداری انرژی الکتریکی بیشتری است. ظرفیت خازن‌ها یک کمیت فیزیکی‌ست و به ساختمان خازن وابسته است و به مدار و اختلاف پتانسیل بستگی ندارد. واحد اندازه‌گیری ظرفیت فاراد است. ۱ فاراد یکای بسیار بزرگی است و در عمل، ظرفیت اکثر خازن‌های متداول در محدوده میلی‌فاراد (mF)، میکروفاراد (F)، نانوفاراد (nF) و پیکوفاراد (pF) است. نسبت مقدار باری که روی صفحات خازن انباشته می‌شود ( ) بر اختلاف پتانسیل دو سر باتری ( ) را ظرفیت خازن ( ) گویند. یعنی . در خازن‌های تخت (که دو صفحه خازن، دو صفحه رسانای موازی با مساحت است که به فاصله از یکدیگر قرار گرفته‌اند) ظرفیت برابر است با . در این رابطه ضریب گذردهی الکتریکی خلا است و ثابت دی‌الکتریک است که متناسب با جنس دی‌الکتریک استفاده شده در خازن است. تقریبا برای هوا و خلا است و برای محیطهای دیگر مانند آب و … آزمایش نشان می‌دهد که ظرفیت یک خازن تنها به اندازه بار ( ) یا به اختلاف پتانسیل دو سر خازن ( ) بستگی ندارد بلکه به بستگی دارد. انرژی خازن وقتی صفحه‌های خازن دارای بار الکتریکی می‌شوند، در خازن انرژی نیز ذخیره می‌شود. مثلا در هنگام شارژ شدن خازن توسط باتری، دائما باری جزئی از یک صفحه خازن جدا و به همان اندازه به صفحه دیگر منتقل می‌شود؛ بنابراین طی این فرایند، باتری روی خازن کار انجام می‌دهد و این کار به صورت انرژی درون خازن ذخیره می‌شود؛ بنابراین . به عبارت ساده انرژی ذخیره شده در یک خازن یک فارادی ۲۲۰ ولتی می‌تواند یک مصرف‌کننده ۶،۷۲۲ وات را به مدت یک ساعت روشن کند. \mbox{24200 W.s \,\mathrm \frac{1{2 ^2 و یا انرژی ذخیره شده در یک خازن یک فارادی ۱۲ ولتی می‌تواند یک مصرف‌کننده ۰،۰۲ وات را به مدت یک ساعت روشن کند (مثلا یک LED لامپ ۲۰ میلی وات). \mbox{72 W.s \,\mathrm \frac{1{2 ^2 ساختمان خازن یک نمایش ساده از خازنی با صفحه‌های موازی ساختمان داخلی خازن از دو قسمت اصلی تشکیل می‌شود: صفحات هادی عایق بین هادیها (دی‌الکتریک) هرگاه دو هادی در مقابل هم قرار گرفته و در بین آن‌ها عایقی قرار داده شود، تشکیل خازن می‌دهند. معمولا صفحات هادی خازن از جنس آلومینیوم، روی و نقره با سطح نسبتا زیاد بوده و در بین آن‌ها عایقی (دی‌الکتریک) از جنس هوا، کاغذ، میکا، پلاستیک، سرامیک، اکسید آلومینیوم و اکسید تانتالیوم استفاده می‌شود. هر چه ضریب دی‌الکتریک یک ماده عایق بزرگ‌تر باشد آن دی‌الکتریک دارای خاصیت عایقی بهتر است. به عنوان مثال، ضریب دی‌الکتریک هوا ۱ و ضریب دی‌الکتریک اکسید آلومینیوم ۷ می‌باشد؛ بنابراین خاصیت عایقی اکسید آلومینیوم ۷ برابر خاصیت عایقی هوا است. در واقع دی الکتریک با ایجاد میدانی در خلاف جهت میدان موجود دربین صفحات خازن به خازن اجازه ذخیره بار بیشتر بدون فروشکست را می‌دهد. انواع خازن خازنها بر حسب ثابت یا متغیر بودن ظرفیت به دو گروه کلی ثابت و متغیر تقسیم‌بندی می‌شوند. خازنها انواع مختلفی دارند و از لحاظ شکل و اندازه با یک دیگر متفاوتند. بعضی از خازنها از روغن پر شده و بسیار حجیمند. خازنهای ثابت این خازنها دارای ظرفیت معینی هستند که در وضعیت معمولی تغییر پیدا نمی‌کنند. خازنهای ثابت را بر اساس نوع ماده دی‌الکتریک به کار رفته در آن‌ها تقسیم‌بندی و نام‌گذاری می‌کنند و از آن‌ها در مصارف مختلف استفاده می‌شود. از جمله این خازنها می‌توان انواع سرامیکی، میکا، ورقه‌ای (کاغذی و پلاستیکی)، الکترولیتی، روغنی، گازی و نوع خاص فیلم (Film) را نام برد. اگر ماده دی‌الکتریک طی یک فعالیت شیمیایی تشکیل شده باشد آن را خازن الکترولیتی و در غیر این صورت آن را خازن خشک گویند. خازنهای روغنی و گازی در صنعت برق بیشتر در مدارهای الکتریکی برای راه اندازی یا اصلاح ضریب قدرت به کار می‌روند. بقیه خازنهای ثابت دارای ویژگی‌های خاصی هستند. خازنهای ثابت: سرامیکی خازنهای ورقه‌ای خازنهای میکا خازنهای الکترولیتی آلومینیومی تانتالیوم خازنهای سرامیکی خازن سرامیکی معمولترین خازن غیر الکترولیتی است که در آن دی‌الکتریک بکار رفته از جنس سرامیک است. ثابت دی‌الکتریک سرامیک بالا است، از این رو امکان ساخت خازنهای با ظرفیت زیاد در اندازه کوچک را در مقایسه با سایر خازنها بوجود آورده، در نتیجه ولتاژ کار آن‌ها بالا خواهد بود. ظرفیت خازنهای سرامیکی معمولا بین ۵ پیکوفاراد تا ۱/۰ میکروفاراد است. این نوع خازن به صورت دیسکی (عدسی) و استوانه‌ای تولید می‌شود و بسامد کار خازنهای سرامیکی بالای ۱۰۰ مگاهرتز است. عیب بزرگ این خازنها وابسته بودن ظرفیت آن‌ها به دمای محیط است، زیرا با تغییر دما ظرفیت خازن تغییر می‌کند. از این خازن در مدارهای الکترونیکی، مانند مدارهای مخابراتی و رادیویی استفاده می‌شود. خازنهای ورقه‌ای در خازنهای ورقه‌ای از کاغذ و مواد پلاستیکی به سبب انعطاف‌پذیری آنها، برای دی‌الکتریک استفاده می‌شود. این گروه از خازنها خود به دو صورت ساخته می‌شوند: خازنهای کاغذی دی‌الکتریک این نوع خازن از یک صفحه نازک کاغذ متخلخل تشکیل شده که یک دی‌الکتریک مناسب درون آن تزریق می‌گردد تا مانع از جذب رطوبت گردد. برای جلوگیری از تبخیر دی‌الکتریک درون کاغذ، خازن را درون یک قاب محکم و نفوذناپذیر قرار می‌دهند. خازنهای کاغذی به علت کوچک بودن ضریب دی‌الکتریک عایق آن‌ها دارای ابعاد فیزیکی بزرگ هستند، اما از مزایای این خازنها آن است که در ولتاژها و جریانهای زیاد می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. خازنهای پلاستیکی در این نوع خازن از ورقه‌های نازک پلاستیک برای دی‌الکتریک استفاده می‌شود. ورقه‌های پلاستیکی همراه با ورقه‌های نازک فلزی (آلومینیومی) به صورت لوله، در درون قاب پلاستیکی بسته‌بندی می‌شوند. امروزه این نوع خازنها به دلیل داشتن مشخصات خوب در مدارهای زیادی به کار می‌روند. این خازنها نسبت به تغییرات دما حساسیت چندانی ندارند، به همین سبب از آن‌ها در مدارهایی استفاده می‌کنند که احتیاج به خازنی با ظرفیت ثابت در مقابل حرارت باشد. یکی از انواع دی‌الکتریک‌هایی که در این خازنها به کار می‌رود پلی استایرن است، از این رو به این خازنها «پلی استر» گفته می‌شود که از جمله رایج‌ترین خازنهای پلاستیکی است. ماکزیمم بسامد کار خازنهای پلاستیکی حدود یک مگاهرتز است. خازنهای میکا در این نوع خازن از ورقه‌های نازک میکا در بین صفحات خازن (ورقه‌های فلزی – آلومینیوم) استفاده می‌شود و در پایان، مجموعه در یک محفظه قرار داده می‌شوند تا از اثر رطوبت جلوگیری شود. ظرفیت خازنهای میکا تقریبا بین ۰/۰۱ تا ۱ میکروفاراد است. از ویژگی‌های اصلی و مهم این خازنها می‌توان داشتن ولتاژ کار بالا، عمر طولانی و کاربرد در مدارات فرکانس بالا را نام برد. خازنهای الکترولیتی یک نمونه خازن الکترولیت رایج این نوع خازنها معمولا در رنج میکروفاراد هستند. خازنهای الکترولیتی همان خازنهای ثابت هستند، اما اندازه و ظرفیتشان از خازنهای ثابت بزرگتر است. نام دیگر این خازنها، خازن شیمیایی است. علت نامیدن آن‌ها به این نام این است که دی‌الکتریک این خازنها از یک واکنش شیمیایی بین یک الکترولیت رسانا و یکی از صفحات خازن ایجاد می‌شود. این واکنش در اولین بار شارژ شدن خازن در کارخانه اتفاق می‌افتد. در این واکنش یکی از صفحات خازن اکسید شده و این لایه اکسید وظیفه دی الکتریک را انجام می‌دهد. الکترود دیگر و الکترولیت رسانای بین الکترودها با همدیگر الکترود دیگر خازن را تشکیل می‌دهند. نازک بودن لایه اکسید باعث بالا رفتن ظرفیت خازن می‌شود. این خازنها دارای قطب یا پایه مثبت و منفی می‌باشند و اگر در مدار این قطبیت رعایت نشود لایه اکسید فلز دوباره احیا شده و دو الکترود خازن اتصال کوتاه شده و خازن رسانا می‌شود که می‌تواند باعث گرم شدن الکترولیت و سپس تبخیر آن شده که خود باعث انفجار خازن می‌شود. روی بدنه خازن کنار پایه منفی، علامت – نوشته شده‌است. مقدار واقعی ظرفیت و ولتاژ قابل تحمل آن‌ها نیز روی بدنه درج شده‌است. خازن‌های الکترولیتی در دو نوع آلومینیومی و تانتالیومی ساخته می‌شوند. یکی از کاربردهای گسترده این نوع خازن استفاده در مدار یکسوساز دیودی به عنوان فیلتر dc است. انفجار یک خازن الکترولیتی به دلیل اعمال ولتاژ زیاد خازن آلومینیومی این خازن همانند خازنهای ورقه‌ای از دو ورقه آلومینیومی تشکیل شده‌است. یکی از این ورقه‌ها که لایه اکسید بر روی آن ایجاد می‌شود «آند» نامیده می‌شود و ورقه آلومینیومی دیگر نقش کاتد را دارد. ساختمان داخلی آن بدین صورت است که دو ورقه آلومینیومی به همراه دو لایه کاغذ متخلخل که در بین آن‌ها قرار دارند هم‌زمان پیچیده شده و سیمهای اتصال نیز به انتهای ورقه‌های آلومینیومی متصل می‌شوند. پس از پیچیدن ورقه‌ها آن را درون یک الکترولیت مناسب که شکل‌گیری لایه اکسید را سرعت می‌بخشد غوطه‌ور می‌سازند تا دو لایه کاغذ متخلخل از الکترولیت پر شوند. سپس کل مجموعه را درون یک قاب فلزی قرار داده و با یک پولک پلاستیکی که سیمهای خازن از آن می‌گذرد محکم بسته می‌شود. خازن تنتلیوم نوشتار اصلی: خازن تانتالیوم خازن تانتالیوم در این نوع خازن به جای آلومینیوم از فلز تانتالیوم استفاده می‌شود. زیاد بودن ثابت دی‌الکتریک اکسید تانتالیوم نسبت به اکسید آلومینیوم (حدودا ۳ برابر) سبب می‌شود خازنهای تانتالیومی نسبت به نوع آلومینیومی در حجم مساوی دارای ظرفیت بیشتری باشند. محاسن خازن تانتالیومی نسبت به نوع آلومینیومی بدین قرار است: ابعاد کوچکتر جریان نشتی کمتر عمر کارکرد طولانی از جمله معایب این نوع خازن در مقایسه با خازنهای آلومینیومی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: خازنهای تانتالیوم گرانتر هستند نسبت به افزایش ولتاژ اعمال شده در مقابل ولتاژ مجاز آن، همچنین معکوس شدن پلاریته حساس ترند قابلیت تحمل جریانهای شارژ و دشارژ زیاد را ندارند خازنهای تانتالیوم دارای محدودیت ظرفیت هستند (حد اکثر تا ۳۳۰ میکرو فاراد ساخته می‌شوند) خازنهای متغیر به‌طور کلی با تغییر سه عامل می‌توان ظرفیت خازن را تغییر داد: «فاصله صفحات»، «سطح صفحات» و «نوع دی‌الکتریک». اساس کار خازن متغیر بر مبنای تغییر سطح مشترک صفحات خازن یا تغییر ضخامت دی‌الکتریک است، ظرفیت یک خازن نسبت مستقیم با سطح مشترک دو صفحه خازن دارد. خازنهای متغیر عموما از نوع عایق هوا یا پلاستیک هستند. نوعی که به وسیله دسته متحرک (محور) عمل تغییر ظرفیت انجام می‌شود «واریابل» نامند و در نوع دیگر این عمل به وسیله پیچ گوشتی صورت می‌گیرد که به آن «تریمر» گویند. محدوده ظرفیت خازنهای واریابل ۱۰ تا ۴۰۰ پیکو فاراد و در خازنهای تریمر از ۵ تا ۳۰ پیکو فاراد است. از این خازنها در گیرنده‌های رادیویی برای تنظیم فرکانس ایستگاه رادیویی استفاده می‌شود. در مدارات تیونینگ رادیویی از این خازن‌ها استفاده می‌شود و به همین دلیل به این خازنها گاهی خازن تیونینگ هم اطلاق می‌شود. ظرفیت این خازن‌ها خیلی کم و در حدود ۱۰۰ تا ۵۰۰ پیکوفاراد است و به دلیل ظرفیت پایین در مدارات تایمینگ مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، در مدارات تایمینگ از خازن‌های ثابت استفاده می‌شود و اگر نیاز باشد دوره تناوب را تغییر دهیم، این عمل به کمک مقاومت انجام می‌شود. خازنهای متغیر واریابل تریمر خازن‌های تریمر خازن‌های تریمر خازن‌های متغیر کوچک و با ظرفیت بسیار پایین هستند. ظرفیت این خازن‌ها از حدود ۱ تا ۱۰۰ پیکوفاراد است و بیشتر در تیونرهای مدارات با فرکانس بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند. این خازن‌ها معمولا دارای ۳ پایه هستند که نوع ۲ پایه عملا فرقی در مونتاژ ندارد. ابرخازنها: این نوع خازنها دارای ظرفیت بسیار زیاد از مرتبه KF(کیلو فاراد) می‌باشند و در ساخت آن‌ها از فناوری نانو استفاده شده‌است. از این خازنها در کاهش زمان شارژ باتریهای اتومبیل‌های برقی استفاده می‌شود (که اصلی‌ترین مشکل خودروهای برقی می‌باشد) انواع خازن بر اساس شکل ظاهری آن‌ها خازن مسطح (خازن تخت) خازن کروی خازن استوانه‌ای خازن مسطح خازنهای مسطح از دو صفحه هادی که بین آن‌ها عایق یا دی‌الکتریک قرار دارد تشکیل می‌شوند. صفحات هادی نسبتا بزرگ هستند و در فاصله‌ای بسیار نزدیک به هم قرار می‌گیرند. دی‌الکتریک این نوع خازن‌ها انواع مختلفی دارد و با ضریب مخصوصی که نسبت به هوا سنجیده می‌شود، معرفی می‌گردد. این ضریب را ضریب دی‌الکتریک می‌نامند. برخی دیگر بسیار کوچک و به اندازه یک‌دانه عدس می‌باشند. انواع خازن‌ها بر اساس دی‌الکتریک آن‌ها مواد به کار رفته در خازن. از چپ: سرامیک چندلایه، دیسک سرامیکی، فیلم پلی‌استر چندلایه، سرامیکی لوله‌ای، یونولیت، فیلم پلی‌استر متالیزه شده، الکترولیتی آلومینیوم. خازن کاغذی خازن الکترونیکی خازن سرامیکی خازن متغیر کاربرد خازنها در مدارات دیجیتال و آنالوگ در مدارهای دیجیتال از خازنها به عنوان عنصر ذخیره‌کننده انرژی استفاده می‌کنند که در یک لحظه شارژ و در لحظه دیگر دی شارژ می‌شود ولی در مدارات آنالوگ از خازن جهت ایزوله کردن (جدا ساختن) دو منبع متناوب و مستقیم استفاده می‌شود. خازن در برابر ولتاژ متناوب مثل اتصال کوتاه عمل می‌کند و اجازه ورود یا خروج می‌دهد ولی در مقابل ولتاژ مستقیم همانند سد عمل می‌کند و اجازه ورود یا خارج شدن ولتاژ مستقیم از مدار را به قسمت تحت ایزوله خود نمی‌دهد. شارژ یا پر کردن یک خازن thumb وقتی که یک خازن بی‌بار را به دو سر یک باتری وصل کنیم؛ الکترون‌ها در مدار جاری می‌شوند. بدین ترتیب یکی از صفحات بار مثبت و صفحه دیگر بار منفی پیدا می‌کند. آن صفحه‌ای که به قطب مثبت باتری وصل شده؛ بار مثبت و صفحه دیگر بار منفی پیدا می‌کند. خازن پس از ذخیره کردن مقدار معینی از بار الکتریکی پر می‌شود. یعنی وجود اینکه کلید همچنان بسته‌است، ولی جریانی از مدار عبور نمی‌کند و در واقع جریان به صفر می‌رسد. یعنی به محض اینکه یک خازن خالی بدون بار را در یک مدار به مولد متصل کردیم؛ پس از مدتی کوتاه عقربه گالوانومتر دوباره روی صفر بر می‌گردد. یعنی دیگر جریانی از مدار عبور نمی‌کند. در این حالت می‌گوییم خازن پرشده‌است. دشارژ یا تخلیه یک خازن ابتدا خازنی را که پر است در نظر می‌گیریم. دو سر خازن را توسط یک سیم به همدیگر وصل می‌کنیم. در این حالت برای مدت کوتاهی جریانی در مدار برقرار می‌شود و این جریان تا زمانی که بار روی صفحات خازن وجود دارد برقرار است. پس از مدت زمانی جریان صفر خواهد شد. یعنی دیگر باری بر روی صفحات خازن وجود ندارد و خازن تخلیه شده‌است. تاثیر ماده دی‌الکتریک وقتی که خازنی را به مولدی وصل می‌کنیم؛ یک میدان یکنواخت در داخل خازن بوجود می‌آید. این میدان الکتریکی بر توزیع بارهای الکتریکی اتم‌های عایقی که در بین صفحات قرار دارد اثر می‌گذارد و باعث می‌شود که دوقطبی‌های موجود در عایق طوری شکل‌گیری کنند؛ که در یک سمت عایق بارهای مثبت و در سمت دیگر آن بارهای منفی تجمع یابند. توزیع بارهایی که در لبه‌های عایق قرار دارند، بر بارهای روی صفحات خازن اثر می‌گذارد. یعنی بارهای منفی روی لبه‌های عایق، بارهای مثبت بیشتری را روی صفحات خازن جمع می‌کند؛ و همین‌طور بارهای مثبت روی لبه‌های عایق بارهای منفی بیشتری را روی صفحات خازن جمع می‌کند؛ بنابراین با افزایش ثابت دی‌الکتریک (K) می‌توان بارهای بیشتری را روی خازن جمع کرد و باعث افزایش ظرفیت یک خازن شد. با گذاشتن دی‌الکتریک در بین صفحات یک خازن ظرفیت آن افزایش می‌یابد. میدان الکتریکی درون خازن تخت در فضای بین صفحات خازن باردار میدان الکتریکی یکنواختی برقرار می‌شود که جهت آن همواره از صفحه مثبت خازن به سمت صفحه منفی خازن است. اندازه میدان همواره یک عدد ثابت می‌باشد و از فرمول زیر بدست می‌آید: که در آن: E: میدان الکتریکی V: اختلاف پتانسیل دو سر خازن d: فاصله بین دو صفحه خازن میدان الکتریکی با اختلاف پتانسیل دو سر خازن نسبت مستقیم و با فاصله بین صفحات خازن نسبت عکس دارد. به هم بستن خازنها خازنها در مدار به دو صورت بسته می‌شوند: موازی متوالی (سری) بستن خازنها به روش موازی خازن‌هایی که موازی به هم متصل شده‌اند. در بستن به روش موازی، بین خازنها دو نقطه اشتراک وجود دارد. در این روش: اختلاف پتانسیل برای همه خازنها یکی است. بار ذخیره شده در کل مدار برابر است با مجموع بارهای ذخیره شده در هریک از خازنها. (طرز تشخیص این نوع بستن خازن آنست که دو خازن را هنگامی متوالی گویند که فقط و فقط از یک طرف مستقیما بهم وصل باشند و انشعابی بین آن دو نباشد) تعریف انشعاب: هرگاه سه سیم یا بیشتر در یک نقطه بهم متصل باشند و به جاهای دیگر از مدار وصل باشند مثلا به یک خازن دیگر یا مقاومت دیگر یا سیم دیگری از مدار وصل باشند؛ آن گاه می‌گوییم انشعاب وجود دارد وگرنه سیمی که انشعاب گرفته شود و به جایی از مدار وصل نباشد دیگر انشعاب نیست. ظرفیت معادل در حالت موازی با فرض اینکه خازن به نام‌های در اختیار داشته باشیم: (Q:بار کل دو خازن است) یعنی ظریف معادل در حالت موازی، برابر با جمع ظرفیت خازن‌هاست. همچنین جریان کل: اندیسها مربوط به خازنهای است. بستن خازنها به صورت متوالی بستن خازن‌ها به صورت سری. در بستن به روش متوالی بین خازن‌ها یک نقطه اشتراک وجود دارد و تنها دو صفحه دو طرف مجموعه به مولد بسته شده و از مولد بار دریافت می‌کند؛ صفحات مقابل نیز از طریق القاء بار الکتریکی دریافت می‌کنند؛ بنابراین اندازه بار الکتریکی روی همه خازنها در این حالت باهم برابر است. (طرز تشخیص این نوع بستن خازن آنست که دو خازن را هنگامی متوالی گویند که فقط و فقط از یک طرف مستقیما بهم وصل باشند و انشعابی بین آن دو نباشد) در بستن خازنها به طریق متوالی: بارهای روی صفحات هر خازن یکی است. اختلاف پتانسیل دو سر مدار برابر است با مجموع اختلاف پتانسیل دو سر هر یک از خازن‌ها. ظرفیت معادل در حالت متوالی بار کل: اختلاف پتانسیل کل: جریان کل: بنابراین وارون ظرفیت معادل در حالت متوالی، برابر است با مجموع وارون ظرفیت هریک از خازن‌ها. انرژی ذخیره شده در خازن پر شدن یک خازن باعث بوجود آمدن بار ذخیره در روی آن می‌شود و این هم باعث می‌شود که انرژی روی صفحات ذخیره گردد. کاری که در فرایند پر شدن خازن (شارژ) انجام می‌شود را می‌توان محاسبه نمود. در واقع، انرژی ذخیره شده در خازن برابر با نصف حاصل ضرب بار الکتریکی در ولتاژ است. به عبارت دیگر، انرژی ذخیره شده در خازن برابر نصف حاصلضرب ظرفیت خازن در مجذور ولتاژ است. به فرمول‌های زیر دقت کنید: U = 1/2 q v = 1/2 c v 2 کد رنگی خازن‌ها در خازن‌های پلیستر برای سالهای زیادی از کدهای رنگی بر روی بدنه آن‌ها استفاده می‌شد. در این کدها سه رنگ اول ظرفیت را نشان می‌دهند و رنگ چهارم تولرانس (درصد خطا) را نشان می‌دهد. برای مثال قهوه‌ای - مشکی - نارنجی، به معنی ۱۰۰۰۰ پیکوفاراد یا ۱۰ نانوفاراد است. خازن‌های پلیستر امروزه به وفور در مدارات الکترونیک مورد استفاده قرار می‌گیرند. این خازنها در برابر حرارت زیاد معیوب می‌شوند و بنابراین هنگام لحیم‌کاری باید به این نکته توجه داشت. ترتیب رنگی خازن‌ها به ترتیب از ۰ تا ۹ به صورت زیر است: سیاه، قهوه‌ای، قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، بنفش، خاکستری، سفید خازن‌ها با هر ظرفیتی وجود ندارند. بطور مثال خازن‌های ۲۲ میکروفاراد یا ۴۷ میکروفاراد وجود دارند ولی خازن‌های ۲۵ میکروفاراد یا ۱۱۷ میکروفاراد وجود ندارند. دلیل اینکار چنین است: فرض کنیم بخواهیم خازن‌ها را با اختلاف ظرفیت ده تا ده تا بسازیم. مثلا ۱۰ و ۲۰ و ۳۰ و… در ابتدا خوب به‌نظر می‌رسد ولی وقتی که به ظرفیت مثلا ۱۰۰۰ برسیم چه رخ می‌دهد؟ مثلا ۱۰۰۰ و ۱۰۱۰ و ۱۰۲۰ و… که در اینصورت اختلاف بین خازن ۱۰۰۰ میکروفاراد با ۱۰۱۰ میکروفاراد بسیار کم است و فرقی با هم ندارند پس این مسئله معقول به‌نظر نمی‌رسد. برای ساختن یک رنج محسوس از ارزش خازن‌ها، می‌توان برای اندازه ظرفیت از مضارب استاندارد ۱۰ استفاده نمود. مثلا ۷/۴ - ۴۷ - ۴۷۰ و… یا ۲/۲ - ۲۲۰ - ۲۲۰۰ و… کد عددی خازن‌ها در خازن‌های الکترولیتی معمولا ظرفیت به صورت یک عدد مشخص با واحد مربوطه‌اش (pf,nf و…) در کنار ولتاژ ذخیره‌سازی (حداکثر ولتاژ که در خازن ذخیره می‌شود) نوشته شده‌است. اما در سایر خازن‌ها یک عدد ۳ رقمی به همراه یک حرف انگلیسی (k , j یا m)نوشته شده‌است. برای محاسبه ظرفیت این نوع خازن‌ها دو عدد اول را در ده به توان عدد سوم ضرب می‌کنیم که واحد را بر حسب پیکوفاراد به دست می‌دهد. برای مثال اگر روی خازنی عدد 684k نوشته شده باشد به این معنی است که ظرفیت این خازن برابر است با: ۱۰۰۰۰×۶۸ پیکوفاراد یعنی ۶۸۰ نانوفاراد یا ۰٫۶۸ میکروفاراد. حروف نیز به ترتیب بیانگر خطاهای پنج درصد برای j ده درصد برای k و بیست درصد برای m می‌باشند. خازن الکترولیتی خازن استوانه‌ای

شهرستان شمیرانات

شمیرانات یکی از شهرستان‌های استان تهران است که در دامنه‌های البرز جنوبی قرار گرفته‌است. این شهرستان از شهر شمیران (شامل تمامی منطقه ۱ شهرداری تهران، بخش اعظم از منطقه ۳ و شرق و شمال منطقه ۲) و بخش‌های لواسانات و رودبار قصران تشکیل می‌شود. شهر شمیران در مجاورت شهر تهران و در شمال و شمال شرق آن قرار دارد و به علت گسترش تدریجی شهر تهران، شمیران در شهر تهران ادغام شده و تحت نظارت مناطق ۱ و ۲ و ۳ شهرداری تهران اداره می‌شود. در گفتار عامیانه به شمیران، شمرون می‌گویند. در تاریخ ۲۴ دی ماه ۱۳۹۶ به پیشنهاد محمدحسین مقیمی استاندار تهران و با صدور حکم از سوی وزیر کشور، سیاوش شهریور به عنوان فرماندار شهرستان شمیرانات منصوب شد. جمعیت جمعیت شهرستان بر حسب سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ بدون احتساب جمعیت شهر تجریش برابر ۴۷،۲۷۹ نفر با تعداد ۱۶،۱۰۷ خانوار است. مکان نگاری تجریش: شهر تجریش (منطقه ۱ شهرداری تهران و بخش اعظم منطقه ۴) در دامنه رشته کوه البرز و در ارتفاع ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. ارتفاع در میدان تجریش (مرکز شهرستان) ۱۶۰۰ متر از سطح دریا است. لواسان: شهر لواسان در دامنه رشته کوه البرز و متوسط ارتفاع آن ۱۷۰۰ متر از سطح دریا است. اوشان، فشم، میگون: شهر رودبار قصران (اوشان، فشم، میگون) در ارتفاع ۱۸۵۰ تا ۲۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. شمشک: شهر شمشک در ارتفاع ۲۶۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. معنی واژه این نام از دو بخش «شمی» یا «سمی» یا «شم» به معنی «بلند»، و «ران» به معنی «جای» تشکیل شده‌است که روی هم، «بلندجای» را گویند. (در مقابل «تهران» (ته + ران) به معنی «پایین جا». در متون قدیمی این منطقه را قلعه شمیران گفته‌اند. در مقابل احمد کسروی ریشه لغوی نام این منطقه را چنین دانسته‌است: « «ران» به معنی جایگاه و سرزمین است، و «سمی» یا «شمی» به معنای سرد است و لذا شمیران (شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای جای سرد یا سردسیر است». نکته‌ای که بر مطلب بالا می‌توان افزود این است که این اسم به حالت جمع و به صورت شمیرانات که امروزه به کار می‌رود، غلط است زیرا شمیران نام عمومی این منطقه‌است که دارای چندین شهر و روستاست و از میان آن‌ها سی روستا در کوهستان قرار دارند و آب و هوای هفده قریه کاملا سردسیری است. به گفته ع. پاشایی، نام شمیرانان نتیجه فارسی‌سازی نام «شمرون» از گویش شمیرانی که با زبان مازندرانی اشتراکاتی دارد، است. هم چنین منطقه‌ای به نام شمیران با آب و هوای مشابه شمیران تهران در بیت‌المقدس وجود دارد. پیشینه شهرستان شمیران در سال ۱۳۳۶ تاسیس گردیده در سال ۱۳۳۵ بنا به تصمیم دولت وقت استان مرکزی به مرکزیت تهران منحل و ری و شمیران در تهران ادغام گردیده ازنو هم‌زمان با تشکیل استان تهران بار دیگر شهرستان شمیران در سال ۱۳۶۶ با مصوبه هیئت وزیران به عنوان شهرستان مستقل رسمیت یافت. پهناوری نمایی از برج‌های منطقه یک تهران از بزرگراه مدرس مساحت شهرستان به تقریب حدود ۱۱۱۱ کیلومتر مربع و ۹/۵ درصد مساحت استان است؛ و در بین ۱۴ شهرستان استان تهران، مقام پنجم را دارد. از این مساحت، حدود ۶۰ کیلومتر مربع مربوط به «شهر شمیران» شامل منطقه یک و غرب منطقه چهار شهرداری تهران بزرگ، حدود ۶۰۰ کیلومترمربع مساحت بخش لواسان، و حدود ۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت بخش رودبار قصران است. در آمارنامه استان تهران سال ۱۳۷۷ (سال انتشار: ۱۳۷۸) مساحت شهرستان شمیران ۱۱۱۱ کیلومتر مربع آمده‌است. آب و هوا دمای سالانه شمیران در ایستگاه هواشناسی سعدآباد طبق آمار ۲۰ ساله (۱۳۵۳–۱۳۷۳) ۱۲/۹ درجه سانتیگراد است. میزان بارندگی شمیران از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ به‌طور متوسط ۴۳۵/۸ میلیمتر بوده‌است. بیشترین دمای ثبت شده از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۷ دمای +۳۹/۸ درجه سانتیگراد بوده‌است. تعداد روزهای همراه با بارش برف شمیران نیز ۲۴ روز در سال ثبت شده‌است. شهرستان شمیرانات در تقسیمات کشوری ایران شهرستان شمیران از دو بخش و سه دهستان و چهار شهر تجریش، لواسان، اوشان، فشم، میگون و شمشک تشکیل شده‌است. بخش رودبار قصران دهستان رودبار قصران شهرها: تجریش، اوشان، فشم، میگون (شهر قصران) و شمشک (تاسیس در آبان ۱۳۹۱) بخش لواسانات دهستان لواسان بزرگ دهستان لواسان کوچک شهر: لواسان شمیران از دیدگاه تاریخی و غیررسمی شمیران روستاهای کهن و زیبای فراوانی داشته‌است. نام‌های بسیاری از این روستاها زیبا و گوشنوازند و بسیاری از این نام‌ها از ریشه لهجه شمیرانی زیر شاخه زبان تاتی که تا قبل از انقلاب سال ۵۷ زبان چیره در شمیران بوده‌است، گرفته شده‌اند. نام برخی از شهرک‌ها، شهرها و روستاهای شمیران که بیشترشان امروزه از محله‌های تهران بزرگ به‌شمار می‌روند از این قرارند: آب‌نیک آجودانیه (چاله باغ) آهار اختیاریه اراج ازگل ازگیل دره افجه اقدسیه انباج اوشان، فشم، میگون اوین باستی باغ شاطر برگ جهان بوجان پس قلعه (دربند علیا) تجریش تیغستان جعفرآباد جماران جمال‌آباد جمشیدآباد جوز درختک چالهرز چهارباغ چیذر حصاربوعلی خلازیل (خورآذین) دارآباد دربند دربندسر درکه دروس درویش نو (تخت معیر) دزاشیب دزآشوب ده نارمک رستم‌آباد زایگان زردبند زرگنده زعفرانیه سامیان سبو بزرگ سبو کوچک سربند سرنو سعادت آباد سعدآباد سوآدر سوهانک سینک شادآباد شمشک شنگ‌زار (شنکزار) شورکاب شیان صاحب‌قرانیه فرحزاد فرمانیه فشم قاسم‌آباد (محله) قلهک قنات کوثر قیطریه کاشانک کردیان کلاک گرمابدر گلابدره گلندوک لارک لتیان لزو لشکرک لواسان (روستا) لواسان (شهر) لویزان مجیدآباد (تهران) نخجوان محمودیه میگون ناران نودونک نوشانی نیاوران هنزک ولنجک استلک (اصطلک) تلو چاهک (امامیه) حسین‌آباد مبارک‌آباد حصارک گنج‌آباد (امانیه) لالون (لالان) جاذبه‌های گردشگری برخی مراکز دیدنی این شهرستان عبارت‌اند از: روستای زیبای دربندسر، دریاچه سد لتیان، پارک جنگلی لویزان، آبشار دوقلو، آبشار اسون، آبشار پسنگ، آبشار سوتک، آبشار منظریه، پیست توچال، پیست دربندسر، پیست شمشک، پیست دیزین از جاده بالا، دیواره یخی هملون میگون، امامزاده قاسم (شمیرانات)، بقعه سلطان، آرامگاه‌های خواجه احمد، موسی، سید میر سلیم و مکان‌های تاریخی و چون مسجد امام حسن عسگری، قلعه دختر ضحاک، قصر ضحاک، گورستان زرتشتیان، تپه کله قندی، قبر تاج‌الدین، سعادت آباد و تپه حصارک، پارک جنگلی تلو، پارک جنگلی لویزان، باغ پرندگان لویزان و غیره.

پیشوا (تهران)

پیشوا مرکز شهرستان پیشوا و یکی از شهرهای استان تهران در ایران است. شهر پیشوا در دامنه‌های طبیعی قرار دارد و در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی پایتخت واقع شده‌است. این شهر در مسیر کهن راه ابریشم و همچنین در مسیر خط راه‌آهن سراسری تهران-مشهد قرار دارد. پیشوا از معدود شهرهایی است که علی‌رغم نزدیکی به پایتخت، مهاجران کمی پذیرفته و بیشتر مردمان آن بومی همین منطقه هستند به همین دلیل از شهرهای کم جمعیت استان تهران محسوب می‌شود. طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران شهر، تعداد ۵۹۱۸۴ نفر جمعیت داشته‌است. پیشوا یکی از بندرهای کویر مرکزی ایران به‌شمار می‌رود از این رو به آن «سناردک» می‌گفتند که در زبان پهلوی به معنای ساحل خشکی است. به پیشوا لقب «مهد انقلاب ایران» نیز می‌دهند. در سفر ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی به این منطقه، پیشوا «نگین سبز استان تهران» نام گرفت و رهبر ایران نیز در سفرش، این شهر را «مرکز شهادت» نامید. علاوه بر این پیشوا شهری است گلخانه‌ای، که بیش از یک‌هشتم گلخانه‌های ایران را در خود جای داده‌است و یکی از قطب‌های تولید گل و گیاهان دارویی در ایران به‌شمار می‌رود. این شهر مدفن امامزاده جعفر الخواری فرزند موسی کاظم است و یکی از شهرهای زیارتی ایران محسوب می‌شود. این شهر زادگاه کیومرث نخستین پادشاه ایران است که برای مقابله با اهریمن نخستین بار از سامنات برخاست، همچنین قیام ۱۵ خرداد نیز از کنار مرقد جعفر بن موسی آغاز شد و در نهایت منجر به انقلاب اسلامی ایران و برچیده شدن شاهنشاهی ۲۵۰۰ ساله ایران گردید. نام سامنات در دستنویسی درباره تاریخ خوار (گرمسار امروزی) که رونویس آن هنوز باقی است حدود شهر امروزی پیشوا را سامنات نامیده‌اند. در فرهنگ دهخدا نیز دشت وسیع دامنه جنوبی کوه‌های البرز مابین تهران و سمنان، «سامنات» نامیده شده‌است. سامنات منتسب به سام، فرزند نوح و پدر کیومرث نخستین شاه یکتاپرست ایران است. دلیل این که چرا این نام به فراموشی سپرده شده‌است معلوم نیست. سناردک یکی از نام‌هایی که به پیشوا نسبت داده می‌شود سناردک است. سنارک در لغت از دو قسمت «سنار» و «دک» تشکیل شده که در زبان پارسی میانه، «سنار» به معنی ساحل و بندر است و «دک» هم‌معنی خشکی و کویری است. سنارک، اکنون یکی از محله‌های پیشوا در جنوب شرقی این شهر است. امامزاده جعفر پس از وقف زمین‌های اطراف آرامگاه امامزاده جعفر توسط شیخ خضرالدین جنید رازی در قرن نهم هجری قمری و رونق گرفتن بیشتر منطقه، این شهر با محوریت آرامگاه امامزاده جعفر رشد کرد و نام این شهر به امامزاده جعفر تبدیل شد. گفته می‌شود که شاید یکی از دلایل به فراموشی سپرده شدن سامنات مرکزیت امامزاده جعفر بر شهر بوده‌است. هم اکنون نوادگان شیخ خضرالدین جنید رازی ساکن در پیشوا می‌باشند که به طایفه مشایخ مشهورند و اکثرا با نام‌های اسدی و جنیدی شناخته می‌شوند. بزرگترین فرد از این خاندان در هر دوره‌ای متولی آرامگاه امامزاده جعفر می‌شود. پیشوا تا پایان روزگار قاجار این شهر به نام امامزاده جعفر نامیده می‌شد ولی با ساخت راه‌آهن سراسری ایران در سال ۱۳۱۷ و گذر آن از این سامان رضا شاه نام رسمی آن را از امامزاده جعفر به پیشوا تغییر داد که دو احتمال برای این تغییر نام گفته می‌شود، نخست به بزرگداشت جعفر بن موسی، پیشوایی که در این شهر مدفون است و احتمال دوم، به احترام هیتلر که در آن زمان پیشوا نامیده می‌شد. پیشینه دیرینگی باستان‌شناسی پیشوا با کشف سنگ‌های رتوش شده دو لبه، به دوره پارینه سنگی میانی بر می‌گردد. نسخه خطی شاهنامه: کیومرث، مردم را فرمان می‌دهد تا با دیوان نبرد کنند. پیش از میلاد حکومت کیومرث و فریدون و ایرج سامنات اولین نامی است که شهر به آن نامیده شده‌است و منتسب به اولاد سوم سام به‌نام کیومرث است که به باور بسیاری، از این شهر برای جهان‌گشایی برخاست چنان‌که فردوسی در مورد او می‌نویسد: نستعلیق او اولین پادشاه یکتاپرست ایرانی بود که نوروز را عید گرفت و از سامنات به شاطی فرات رفت و به مرور زمان شوش، بابل را گرفت و شهرهایی از جمله بلخ را بنا کرد. سال‌ها بعد فریدون در نزدیکی پیشوا تخت فریدون را بنا نهاد، شهر سامنات را آباد ساخت و بر ایران حکومت کرد. پس از او ایرج بر تخت نشست و دژی بلند بنا نهاد که همچنان بزرگترین قلعه خشت خام دنیا به حساب می‌آید. در مورد قلعه ایرج آورده‌اند که قدمت این قلعه بیش از پنج هزار سال است و آن را برای حفظ مملکت و محروس داشتن آن از تطاول و حمله‌های تورانیان ساخته‌اند. در دوره کیانیان، این منطقه یکی از مناطق مهم به‌شمار می‌رفته چرا که آمدوشد در این منطقه بسیار بوده‌است. وجود ایوانکی (ایوان کی خسرو و کی کاووس) در همسایگی پیشوا که از آن تنها نامش به‌جا مانده گواه بر این مدعاست. قلعه ایرج کشیده شده توسط ژان دیولافوا کاوشگری‌های باستان‌شناسی سامنات شهری کهن بوده و طی بررسی‌هایی که توسط هیئت باستان‌شناسی که در سال ۱۳۷۰ و ۱۳۶۳ انجام شد از عمق ۳۸۵ سانتی‌متری تپه شغالی آثار و بقایای سفالی به دست آمد. عناصر معماری در تپه مزبور خشت خام و چینه است که این آثار را متعلق به اواخر هزاره ششم و پنجم پیش از میلاد می‌دانند. همچنین خشت‌هایی به صورت جفت و طاق چیده شده‌اند که قدمت این آثار به سه‌هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. اهمیت دیگر تپه شغالی این است که تمدن موجود در تپه سیلک را یکجا و در یک تپه دارد. در سال ۱۳۶۳ هنگام احداث ساختمان کمیته انقلاب شهر پیشوا هنگام حفر چاه در عمق ۶ متری مقداری استخوان و سفال کشف شد که این آثار متعلق به دوران هزاره اول پیش از میلاد است، پس از کاوشگری‌های بعدی مشخص شد که این مکان همان گورستان باستانی گبری است و از یک دوره ۵۵۰ ساله از اواخر هزاره دوم پیش از میلاد حکایت دارد. محدوده این گورستان باستانی بسیار وسیع بوده که از انتهای شکستگی ناهمواری‌های پیشوا در مرکز فعلی شهر آغاز شده و تا ده پاچنار در شرق شهر در دامنه تپه ادامه دارد، معماری قبرها از شیوه خاصی پیروی نمی‌کند اما بطور محسوسی سنت اعتقادی ۳ در قبور تکرار شده‌است که کنار هر جسد سه ظرف بزرگ متوسط و کوچک گذاشته شده‌است که این ظروف قابل مقایسه با ظروف بدست آمده از تپه حصار در دامغان و تپه سیلک در کاشان است. با توجه به نتایج کاوش‌های صورت گرفته می‌توان گفت یک استقرار مستمر از هزاره ششم تا هزاره اول پیش از میلاد در این منطقه وجود داشته‌است. پس از میلاد از دوره میلاد مسیح تا کشته‌شدن جعفر الخواری فرزند موسی کاظم اطلاعات دقیق تاریخی در دست نیست اما برخی شواهد حکایت از استمرار حیات در شهر پیشوا دارد. اما به هر حال در این دورانها و پس از آن، این منطقه قسمتی از ملک ری محسوب می‌شده‌است. در کتاب ری باستان از احوالات مردم سناردک نقل شده که آن‌ها از شیعیان متعصب بوده‌اند و علاقه آن‌ها به خاندان اهل بیت باعث شده بود که امامزاده جعفر بن موسی الکاظم پس از درگیری و جراحت به این شهر پناه ببرد. زلزله ویران‌گر درسال ۷۸۴ هجری قمری (۱۳۸۴ میلادی) گسل پیشوا با شدت ۷٫۲ ریشتر فعال شد که در اثر حرکت گسل، سکونت‌گاه‌های روی دامنه تپه پیشوا مدفون و مسجد جامع ورامین تخریب شد و شهرهای پیشوا، ورامین و ری به کلی ویران گردید. در کتاب منم تیمور جهانگشا آمده‌است که: در سال ۷۸۴ قمری دو سال قبل از اینکه او به ری برسد زلزله مهیبی شهر را کاملا ویران کرده بود و فقط عده‌ای باقی مانده بودند که در خرابه‌های اطراف مسکن گزیدند. وقف جنید رازی نوشتار اصلی: وقف شیخ جنید رازی چندین سال پس از زلزله، شیخ جنید رازی که قصد سفر از ری به مشهد داشت با عبور از منطقه خالی از سکنه پیشوا، با مزار امامزاده جعفر برخورد کرد و بر آن شد تا اطلاعاتی در مورد امامزاده جعفر بدست آورد و هنگامی که با مقامات و کرامات امامزاده جعفر آشنا شد تصمیم گرفت خادم آن امامزاده شود، بنابراین ساکن این منطقه شد، دارایی‌هایش را فروخت و پنج قنات و یک میلیون و ۵۵۵ هزار متر مربع ملک را در اطراف آرامگاه خریداری کرد و آباد ساخت و در سال ۸۷۳ هجری قمری وقف نمود و فرزندانش را موظف نمود که خادم امامزاده و متولی موقوفات باشند. پس از این آبادانی و وقف، رونق به پیشوا بازگشت و این شهر تمدن جدیدی را آغاز نمود. رونق صفوی در عصر صفوی به فقه شیعه و هنر و معماری اسلامی و ایرانی بسیار بها داده می‌شد، شهر امامزاده جعفر نیز به دلیل وجود امامزاده رونق ویژه‌ای پیدا کرد. گنبد فیروزه‌ای امامزاده جعفر یادگار عهد صفوی است که به دستور شاه طهماسب صفوی ساخته شد. «حرم، بازار، چهارسو، کوچه‌ها، کوشک‌ها، رباط‌های اربابی، تکیه و آب‌انبار چاله خشتی»، از عناصر شهرسازی دوره صفوی هستند که هنوز در بافت قدیمی شهر پیشوا دیده می‌شوند و بعضا کاربری خود را حفظ نموده‌اند. معاصر وقایع مشروطه هنگامی که محمدعلی شاه قاجار در مقابل مشروطه خواهان شکست خورد، به سفارت روس پناهنده شد و به فکر باز پس گیری تاج و تخت خود افتاد. ارشدالدوله که از یاران وفادارش بود برای او تلاش‌های بسیاری کرد و در نقاط مختلفی جنگید. دریکی از درگیری‌هایش که به تپه‌های پیشوا و صحن امامزاده جعفر آمده بود، زخمی و دستگیر شد و در نهایت در بازار پیشوا تیرباران گردید. قیام ۱۵ خرداد پس از به مناسبت عاشورای حسینی در مدرسه فیضیه مردم تهران دست به تظاهرات جدی زدند. صبح روز پانزده خرداد آیت الله خمینی بازداشت و به تهران برده شد. ۱۵ خرداد سال ۴۲ مصادف با دوازدهم محرم و هم‌زمان با روز برگزاری آیین بنی اسد در پیشوا بود. بعد از برگزاری مراسم، حسن مقدس بلندگو به دست گرفت و گفت: سپس مردم از همان‌جا تصمیم به قیام علیه رژیم شاه می‌گیرند. لذا در ساعت ۱۴ همان روز از ایوان آرامگاه امامزاده جعفر کفن پوشان به سمت تهران حرکت کردند، در میان راه مردم ورامین نیز به کفن پوشان پیوستند. وقتی به پل باقرآباد رسیدند مورد هجوم نیروهای دولتی رژیم پهلوی قرار گرفتند و تعدادی کشته و چندین نفر زخمی شدند. بسیاری واقعه ۱۵ خرداد را مبدا تحولات انقلاب اسلامی ایران می‌دانند. از این رو پیشوا را مبدا قیام ۱۵ خرداد یا مهد انقلاب ایران نامیدند. انقلاب اسلامی و پس از آن بعد از سرکوب ۱۵ خرداد و در جریان انقلاب اسلامی ایران مردم پیشوا همانند سایر مردم ایران برای سرنگونی رژیم شاهنشاهی پهلوی و روی کار آمدن جمهوری اسلامی تلاش کردند و گروه‌های مختلف مردم در پیشوا و تهران برای انقلاب تلاش کردند. در جریان جنگ ایران و عراق نیز مردم پیشوا برای دفاع از خاک و حراست از مرزهای وطنشان کشته‌ها و جانبازان فراوانی دادند. سردار علی قمی، سردار حسین شیبانی کارخانه ،سرلشکر خلبان مصطفی اردستانی، سرلشکر خلبان یزدان سخایی ،سردار جلال جنیدی جعفری و سردار سعید مهتدی جعفری پنج تن از سردارانی بودند که در در جریان جنگ هشت ساله یا حوادث پس از جنگ جانشان را در راه وطن اهدا نمودند که به افتخار آن‌ها به پیشوا لقب «شهر سرداران شهید» را داده‌اند. همچنین آیت الله خامنه‌ای، رهبر ایران در ۲۲ خرداد ۱۳۸۲ به این شهر سفر کرد که طی آن، پیشوا را «مرکز شهادت» نامید. جغرافیا موقعیت پیشوا در نیمه شمالی ایران و ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی تهران قرار دارد. زمین‌شناسی پیشوا بر روی دامنه تپه‌های طبیعی و روی گسل قرار دارد، از شمال به کوه‌های البرز و از جنوب شرق به کویر مرکزی ایران متصل است به همین دلیل منطقه مناسبی برای کشت محسوب می‌شود. خاک دکتر پرویز کردوانی در خصوص خاک این منطقه می‌گوید: گسل شهر پیشوا بر روی گسل قرار دارد و ناهمواری این گسل به‌راحتی پیداست. گسل پیشوا در راستای E 130 N است، از مرکز این شهر آغاز شده و به درازای ۳۴ کیلومتری شرق آن ادامه دارد. این گسل فشاری با شیب به سمت شرق به روشنی رسوبات کوارتز را بریده و مرز میان کوه و دشت را در پیشوا تشکیل می‌دهد. طول شرقی جغرافیای ۴۵°۵۱ تا ۱۵°۵۲ درجه و عرض شمالی جغرافیای ۱۵°۳۵ تا ۲۳°۳۵ درجه محدوده این گسل را شامل می‌شود. آخرین فعالیت بزرگ این گسل ۷۸۵ ه‌.ق (۱۳۸۴ میلادی) هم‌زمان با حمله تیمور لنگ بوده و طی آن این شهر و محدوده ورامین و ری به کلی ویران گردیده‌است. آب و هوا پیشوا آب و هوای معتدل و نیمه‌خشک و در دشت‌ها آب و هوای صحرایی مختص خود را دارد، نسبت به گرمسار و ورامین معتدل‌تر است ولی شب‌های زمستانی سردتری دارد. درجه حرارت پیشوا بین ۱۴- درجه در زمستان و ۴۵+ درجه در تابستان در نوسان است. در بهار و پاییز به علت وجود درختان فراوان و مصونیت از آلودگی‌های تهران هوای فرح‌بخش و دلنشینی دارد. منابع آب زمین‌های زراعی و باغ‌های پیشوا توسط نهرها، چشمه‌ها (چشمه دریاچه قلعه‌کرد و…)، قنات‌ها (هرمین، سناردک و …) و رودخانه‌های جاری شده از رشته‌کوه البرز سیراب می‌گشت. در سال‌های گذشته با هدف تامین آب مطمئن برای کشاورزی منطقه پاکدشت، پیشوا و ورامین و همچنین تامین آب شرب بخش‌هایی از شرق و جنوب تهران سدهای لار، لتیان و ماملو احداث گردید، اما با افزایش جمعیت کلانشهر تهران و خشکسالی‌های پیاپی، تامین آب شرب تهران درصد بیشتری را سهم خود کرد و رودخانه پیشوا و نهرها و چشمه‌ها و قنات‌هایش یکی پس از دیگری خشک گردید و بسیاری از باغ‌های موقوفه که از درختان انار، انگور، انجیر، توت و گردو و… تشکیل می‌شد نیز از بین رفت. امروزه زمین‌های پیشوا با چاه‌هایی که بعدا حفر شد آبیاری می‌شود. بادها بادهای باران‌زا : مهم‌ترین منبع بارش در این منطقه بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی است که از سمت غرب می‌وزد. رشته کوه البرز همجون سدی به نحو موثری از نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند در نتیجه باعث شده‌است که هوای شهر از یک سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد. باد شهریاری : بادی خنک و دلربا است که از سمت شهریار می‌وزد و هوا را لطیف می‌کند و محدود به فصل خاصی نیست. در تابستان گرمای هوا را کاهش داده و موجب رشد بهتر درختان می‌شود. وزیدن باد شهریاری در تابستان برای مردم پیشوا خوشایند است. باد خشو : در اوج گرمای تابستان از سمت کویر می‌وزد و به خشکی و گرمای هوا شدت می‌بخشد و باعث ریزش گل‌ها و گرد گرفتن درختان می‌شود. این باد در روزهایی حد فاصل اواخر خرداد تا پنجم مرداد می‌وزد. باد قبله : این باد در بهار از سمت جنوب و جنوب غرب می‌وزد و همراه با دولخ (نوعی گرد و خاک محلی) است و معمولا با توده‌ای از ابر سیاه همراه است که به آن پایه می‌گویند و منجر به رعد و برق و باران و تگرگ می‌شود. باد احنمود : بادی است سردو خشک و سوزان که در اوج سرمای بهمن ماه از سوی کوه‌های شمال غربی می‌وزد، و هوا را از مناطق برف‌نشین هم سردتر می‌کند. هنوز وقتی این باد بوزد مردم می‌گویند: «معلوم نیست برفش کجا اومده که سوزش داره اینجا میاد». باد خاله‌پیرزن : معمولا سه روز مانده به عید نوروز می‌وزد و معتقد بودند که «خاله پیرزن در اثر خستگی، شب عید خواب می‌ماند و مدت ده روز باد نمی‌وزد و بعد از این مدت عمو نوروز می‌آید و خاله‌پیرزن بیدار می‌شود. اگر عمونوروز عصایش را به آب بزند خاله‌پیرزن می‌گوید باران ببارد و اگر به خاک بزند می‌گوید باد بوزد». ضرب‌المثلی پیشوایی می‌گوید: «خاله پیرزن گفته اگه پشتم به بهار نبود بچه رو توی گهواره‌اش (از سرما) خشک می‌کردم». ساختار شهری گسترش شهر بافت شهر پیشوا از نظر قدمت به ۳ قسمت تقسیم می‌شود. هسته اولیه شهر در محدوده قدیمی شهر پیشوا است و در گذشته داری سه دروازه بوده‌است. حرم، بازار و شهیدگاه از محله‌های شاخص و قدیمی این قسمت شهر است. با آنکه شهر قدمتی چند هزار ساله دارد ولی به جز سناردک، از قدمت قدیمی‌ترین محلات آن بیش پانصد نمی‌گذرد. بافت میانی شهر در نتیجه عدم کشش جمعیتی بافت قدیمی گسترش یافت که در قسمت غربی شهر و در آن سوی رودخانه مرکزی شهر پیشوا قرار دارد. این قسمت از شهر بیشتر حاصل ساخت و سازهای دهه ۳۰ تا ۸۰ خورشیدی است و معماری آن مشابه هسته مرکزی ولی با مصالح مدرن است. نشانه‌های خیابان‌بندی و کوچه‌های پهن‌تر از ویژگی‌های بافت میانی است. پس از احداث دانشگاه آزاد پیشوا و ایجاد شهرک صنعتی پیشوا در سوی شرقی شهر زمین‌های لم یزرع آن محدوده ارزش پیدا کرد و ساخت و ساز رواج یافت و در آن محدوده چندین شهرک احداث شد که بعضی از آن‌ها رو به توسعه است. قست‌های شهر نواحی پیشوا شامل کوی‌ها و محله‌های قدیمی شهر و شهرک‌های بعضا تازه تاسیس و در حال توسعه هستند که همگی در قالب یک منطقه شهرداری اداره می‌شود. بعضی از این محلات قبلا روستا بوده‌اند اما امروز جزء شهر پیشوا محسوب می‌شوند. نواحی مختلف شهر پیشوا عبارتند از: محله‌ها : باغ ناصر، پاچنار، پل حاجی، تپه حاج آقا جلال، تپه سلام، تپه میرزاکریم، چاله امید، سرچشمه، سناردک، شوش آباد، شهرداری قدیم، صفاییه، قلعه کرد، قلعه نو، کهنک، هاشم‌آباد، همت‌آباد کوی‌ها : ابوذر، بانک ملی قدیم، بهداری، بی‌بی‌هور، جهاد، حرم، رازی، سردار جنگل، سه‌جوبی، شهیدگاه، شیرازی‌ها، عطایی‌ها، فرهنگیان، کارخانه‌یخ، مبارز، میثم، نهضت، یاسر شهرک‌ها : پاسارگاد، پانزده خرداد، خورشیدهشتم، شهید اردستانی، طاق سپهر، فرهنگیان، کوثر، گلها، مارگارین، معلم، نقش جهان. مشکلات شهری حمل و نقل شهری این شهر فاقد شبکه مترو می‌باشد بهداشت و درمان ترابری مسیرهای دسترسی فاصله پیشوا تا تهران ۴۵ کیلومتر، تا قم ۱۱۵ کیلومتر و تا سمنان ۱۵۵ کیلومتر است. مسیرهای دسترسی به پیشوا عبارتند از: بزرگراه امام رضا: از سه راه شریف‌آباد به سمت جنوب به طول ۱۲ کیلومتر. بزرگراه ورامین: بعد از کمربندی ورامین به سمت شرق به طول ۱۲ کیلومتر. بزرگراه قم-گرمسار: از سه راه امامزاده عبدالله به سمت شمال‌غرب به طول ۱۵ کیلومتر. راه‌آهن ایستگاه راه‌آهن پیشوا یکی از ایستگاه‌های خط سراسری تهران - مشهد است که حد فاصل ایستگاه‌های ورامین و گرمسار است و در سال ۱۳۱۷ احداث گردید. علاوه بر این، ایستگاه راه‌آهن دیگری در داخل شهر پیشوا ایجاد شده و ایستگاه پایانی ریل باس تهران-پیشوا است. متروی تهران-پیشوا مردم زبان مردم پیشوا فارسی‌زبان هستند و لهجه تهرانی دارند و با اندک گویشی محلی سخن می‌گویند. اقوام جمعیت طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران جمعیت پیشوا ۴۷،۲۵۳ نفر بوده که از این تعداد ۲۳،۷۳۴ نفر مرد و ۲۳،۵۱۹ نفر زن بوده‌اند و این تعداد در ۱۳،۳۵۲ خانواده زندگی می‌کنند که اکثرا بومی همین منطقه‌اند. فرهنگ و هنر آداب و رسوم آیین ۵۰۰ ساله بنی‌اسد بنی اسد قومی از طوایف عرب و از ذریه اسدبن‌خزیمه بودند که دو روز پس از نبرد کربلا کشته شدگان واقعه را تشییع و دفن نمودند. مردم پیشوا همه ساله دو روز بعد از عاشورا در روز دوازدهم ماه محرم کسب و کار و بازار را رها می‌کنند و با پوشیدن لباسهایی عربی موسوم به بنی اسد طی مراسمی نمادین پیکرهای کشته شدگان نبرد کربلا را در سالروزش در صحن امامزاده جعفر تشییع می‌کنند و به عزاداری و سوگواری می‌پردازند. طی این مراسم ابتدا فردی در نقش زین العابدین (امام چهارم شیعیان)، کشته شدگان را برای حاضرین معرفی می‌کند و از دلاوری‌های آنان می‌گوید و سپس مرثیه آنان را می‌خواند و در پایان هر بخش این کشته شدگان از در ورودی اصلی صحن تا ایوان بر روی دست افراد پوشیده با لباس بنی اسد و مردم تشییع می‌شوند. معمولا حر بن یزید ریاحی، قاسم بن حسن ،علی اصغر، علی اکبر، زهیر بن قین، حبیب بن مظاهر، عباس بن علی و حسین بن علی (امام سوم شیعیان) در این مراسم تشییع می‌شوند. این مراسم حدود پانصد سال است که در پیشوا و در جوار آرامگاه امامزاده جعفر بن موسی الکاظم برگزار می‌شود. قیام خونین مردم در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ پس از این مراسم و از همین مکان آغاز شد. فرهنگ شهادت خانه هنر پیشوا خانه فرهنگ شیخ جنید اقتصاد کشاورزی پیشوا یکی از نواحی ملک ری کهن محسوب می‌شود. ملکی که عمر سعد، به سودای فرمانروایی بر آن، در کشتن امام سوم شیعیان شریک شد. برای درک حاصلخیزی این منطقه یک ضرب‌المثل معروف کافی است که: «هم از گندم ری افتاد هم خرمای بغداد». مردم پیشوا از دیرباز در این منطقه به کشاورزی مشغول بوده‌اند و امروز نیز کشاورزی، نقش پررنگی در میان آن‌ها دارد بطوری‌که طبق سرشماری‌ها حدود ۲۶درصد مردم پیشوا کشاورزند. بیش از ۸۵درصد زمین‌های کشاورزی پیشوا زیر کشت می‌رود و سالانه بیش از ۵۰۰هزار تن محصولات کشاورزی تولید می‌شود که ۳۰۰هزار تن از آن، محصولات گلخانه‌ای است و بخشی از آن، به خارج کشور صادر می‌شود. در سطح کشور، حدود ۸۰۰۰هکتار سطح گلخانه‌ای وجود دارد که بیش از ۱۰۰۰هکتار معادل یک‌هشتم آن در پیشواست، به‌همین‌دلیل این شهر یک قطب تولید محصولات گلخانه‌ای و گیاهان دارویی در سطح استان تهران و ایران به‌شمار می‌رود. پیشوا در آبان‌ماه ۱۳۹۳ به‌عنوان رتبه برتر ارائه محصولات کشاورزی و در پاییز ۱۳۹۴ به‌عنوان رتبه برتر علمی کردن کشاورزی در سطح ایران برگزیده شد. نیمی از محصولات کشاورزی پیشوا را غلات شامل ذرت، گندم و جو تشکیل می‌دهد. همچنین عمده محصولات گلخانه‌ای در پیشوا، خیار و گل و گیاهان دارویی است. در رتبه‌های بعدی، صیفی‌جاتی همچون بادمجان، گوجه فرنگی، کدو و نیز کاهو، کلم و آفتابگردان قرار دارد. در سال‌های اخیر کشت زرشک و زعفران رشد چشمگیری داشته‌است و پروش قارچ و آلوئه‌ورا مورد توجه قرارگرفته‌است. علاوه بر این در حوزه محصولات درختی، میوه‌های انار، انگور، انجیر، زیتون، گردو و خرمالو از محبوبیت و اهمیت بالایی در بین کشاورزان و باغبان‌های پیشوا برخوردار است. دامپروری زمین حاصلخیز و کشاورزی مناسب زمینه مناسبی برای دامپروی به‌حساب می‌آید که به‌خوبی در این منطقه مهیاست. در پیشوا ۶۱۵واحد دامداری پرواری، فرصت پرورش بیش از ۱۰۰۰۰راس دام را فراهم آورده‌است که از آن‌ها سالانه حدود ۵۱۳۷۰تن گوشت قرمز تولید می‌شود. بعلاوه ۱۲۷واحد دامداری شیری وجود دارد که در مجموعه‌های کاملا مکانیزه سالانه ۳۸۷۱۷تن معادل ۱۰۶تن در روز شیر تولید می‌کنند و همین باعث شده که پیشوا به عنوان دومین تولیدکننده شیر ایران شناخته شود. زنبورداری نیز در این شهر حاشیه‌کویری اهمیت ویژه‌ای دارد، در پیشوا سالانه بیش از ۳تن عسل کویری توسط زنبورداران نمونه کشوری تولید می‌شود. همچنین در واحدهای مرغداری پیشوا سالانه ۲۵۰۰۰قطعه مرغ تولید می‌شود که در خودکفایی تولید مرغ و اشتغال‌زایی مردم منطقه تاثیر زیادی داشته‌است. علاوه بر همه این‌ها در سال‌های گذشته پرورش شترمرغ رشد چشمگیری داشته و وجود بزرگترین مرکز پرورش شترمرغ ایران در پیشوا نمونه دیگری از ویژگی‌های ممتاز پیشوا در حوزه دامپروری است. صنعت دامپروری و در نتیجه آن تولید پشم، زمینه مناسبی برای تولید فرش و صنایع دستی به حساب می‌آید که این هم در پیشوا به خوبی فراهم است، به همین دلیل هنر فرش‌بافی در روستاهای اطراف پیشوا همچنان رایج است. همچنین شهرک صنعتی پیشوا در سال ۱۳۸۵ با مصوبه هیئت دولت فعالیتش را آغاز نمود، نزدیکی به تهران و همجواری با شهرهای پیشوا و شریف‌آباد، مجاورت با شبکه راه‌های سراسری از طریق محورهای تهران-مشهد و تهران-پیشوا، مجاورت با راه‌آهن سراسری و نزدیکی به ایستگاه راه‌آهن پیشوا از جمله امتیازهایی است که باعث جذب سرمایه‌گذار و پیشرفت در این شهرک شده‌است. هم اکنون در این شهرک صنعتی صنایع مختلفی مانند صنایع غذایی، دارویی، شیمیایی، سلولزی، نساجی، فلزی، کانی غیر فلزی و صنایع تبدیلی برای ایجاد واحدهای خود مشغول به فعالیت هستند. دانشگاه‌ها و مدارس علمیه دانشگاه‌ها دانشگاه آزاد اسلامی واحد پیشوا دانشگاه فرهنگیان پردیس زینبیه پیشوا دانشگاه علمی کاربردی شهرداری پیشوا دانشگاه پیام نور پیشوا مدارس علمیه مدرسه علمیه فاطمیه پیشوا (خوهران) مدرسه علمیه جعفریه پیشوا (برادران) گردشگری گردشگری در پیشوا با باغ‌ها و باغچه‌هایش معنی می‌شود که بیشتر خصوصی هستند. جمعه‌ها و ایام تعطیل مردم منطقه و تهران از شلوغی و آلودگی و روزمرگی شهر به آن پناه می‌آورند. اماکن زیارتی امامزاده جعفر بن موسی الکاظم آثار باستانی مکان‌های تاریخی مکان‌های تفریحی شهرهای باستانی و تاریخی ایران شهرستان پیشوا امامزاده جعفر قیام ۱۵ خرداد

دارآباد

نمایی از بالای کوه دارآباد دارآباد یکی از محله‌های شهر تهران است که در شمال این شهر قرار گرفته‌است. دارآباد پیش از این یکی از روستاهای پیرامون تهران به‌شمار می‌رفت. دارآباد از سوی شمال به رشته کوه توچال و از جنوب به زمین‌های اقدسیه و از سوی شرق به جایی به نام باقلی‌زار و از غرب به بازوی توچال و زمین‌های رحمن آباد مشرف است. پارک ساحلی‌دارآباد یکی از زیباترین پارکهای تهران است پیشینه مردم قدیم دارآباد پیشتر در جایی دیگر در جنوب ازگل و شرق سوهانک سکونت داشتند و نام آن محل کهنه دارآباد می‌باشد، ولی در پی خشکسالی آن زمین‌ها را واگذاشتند و به جای کنونی دارآباد کوچیدند. نام دارآباد پس از ساختن کاخی در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار در این آبادی، به شاه‌آباد دیگرگون شد ولی بعدها دوباره نام پیشین به آن بازگردانده شد. هنوز کاریز (قنات) این محل به نام شاه‌آباد معروف است. گفته می‌شود پزشکان فرانسوی به خاطر بیماری آسم مظفرالدین‌شاه قاجار دارآباد را برای درمان بیماری به واسطه آب وهوای خوبش مناسب دانستند. در ساختمان و زمین‌های کاخ، در زمان رضاشاه در سال ۱۳۱۲ هجری خورشیدی بیمارستان مسلولین ساخته شد. از دیگر عمارت‌های قاجاری که نزدیک به کاخ شاهی ساخته شده‌است عمارت فخرالدوله می‌باشد. بر پایه سرشماری سال ۱۳۳۵ هجری خورشیدی دهکده دارآباد ۲۰۴۱ تن جمعیت داشت که جمعیت آن در سال ۱۳۷۱ خ. سه هزار تن برآورد شده‌است. رشد جمعیت در سال ۱۳۷۱ بیشتر بخاطر مهاجرت غیربومیان از خلخال و اردبیل و استان لرستان و جوشقان) به دارآباد بوده‌است. جغرافیا در جنوب شرقی دارآباد تپه‌ای باستانی به نام سیمین قلعه قرار دارد که در آن کاوش‌های باستانشناختی نیز انجام گرفته‌است. دارآباد دو قنات داشت که یکی از آن‌ها را به اقدسیه اختصاص داده‌اند و آب قنات دیگر به نام «سید آبگوشتی» که در شرق روستاست به تهران می‌رود. کوه‌های دارآباد که دو سوی این دهکده را دربر گرفته‌اند رشته اصلی توچال است که از دامنه شرقی آن تا قوچک ادامه دارد. مرغزارها یا مراتع شمالی آن از توچال به این شرح است: شهربانوکشک - کمردگور - تخت شاه - الش‌گا - چپ‌دره - کل‌نو - توپز بلند - چال مگس - بند چلچلا - فراخ‌سینه - سیردورو - درازلش - میردلو - پهنه خرگوش‌نو؛ و در بخش جنوبی: پیازچال - دره وزوا - عرق‌چینک - خوش‌چال بالا - خوش‌چال پایین. دارآباد دو رودخانه دارد به نام‌های «دارآباد» و «کهنه دارآباد» که در جایی به نام «سیر دورود پایین» به هم می‌پیوندند و رودخانه دارآباد را تشکیل می‌دهند. میدان دارآباد تهران در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. موزه تاریخ طبیعی دارآباد که از موزه‌های خوب ایران است نیز در دارآباد واقع شده‌است.

سینه‌قلعه

سیمین قلعه یا «سینه‌قلعه» نام یکی از تپه‌های باستانی در جنوب شرقی دارآباد در شهر تهران است که بر آن آثار سازه‌ای قدیمی دیده می‌شود. در سال ۱۳۴۰ هجری خورشیدی اداره باستان‌شناسی ایران در این محل کاوش مختصری انجام داد که در آن وجود یک بنای کهن به اثبات رسید. ضمنا ابن نام تعدادی از قلعه‌ها در شهرها و روستاهای ایران نیزبه صورت عمومی می‌باشد برای مثال در روستایی به نام وسفونجرد در حوالی تفرش نیز قلعه‌ای به این نام وجود داشته است که در حال حاضر فقط نامی از آن باقی مانده است و محل آن تبدیل به پارکینگ عمومی و مکانی برای گپ زدنهای عصرگاهی روستاییان شده است .

امامزاده جعفر (پیشوا)

آرامگاه امامزاده جعفر الخواری فرزند بلافصل موسی کاظم (امام هفتم شیعیان) و برادر علی بن موسی الرضا (امام هشتم شیعیان) است و صحن وی در شهرستان پیشوا و ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی تهران قرار دارد. شخصیت و زندگی امام موسی کاظمنسبت به دیگر امامان شیعه فرزندان بیشنری داشت. بیشتر مورخان تاریخ تعداد فرزندان او را ۳۷ تن شمرده‌اند امام زاده جعفر بن موسی الکاظم که وی را «خواری» و اولاد او را «خواریون» نیز می‌خوانند، پس از رشد و نمو، به یاری برادرش علی بن موسی الرضا پرداخت. ازخداوندمتعال می‌طلبیدند. پس از آنکه رضا دعوت مامون الرشید را پذیرفت و از مدینه راهی شهر طوس شد، وی نیز با کاروانی به سرپرستی خود و با فرزندان و فرزندزادگان موسی کاظم همچون ابراهیم و ابوالجواد از بغداد به ولایت خراسان عزیمت کرد. در میانه راه به ناحیه «ساوجبلاغ» رسیدند و پس از درگیری با سپاهیان مامون، حسن بن موسی الکاظم کشته شده و برخی دیگر از همراهانش، زخمی شدند و پس از این پیکار با فرارسیدن شب، همگی در اطراف این منطقه پراکنده شدند. جعفر بن موسی الکاظم که در منطقه ساوجبلاغ در حین دفاع مجروح شده بود، در روستای «سناردک» شهرستان پیشوا، در منزل جلال‌الدین نام (شاید همین قتلگاه فعلی باشد) بر اثر شدت جراحات وارده در تاریخ ۱۵ جمادی‌الثانی سال ۲۱۷ هجری قمری درگذشت و در گورستان محل، دفن شد. نسب امامزاده جعفر شرح موقوفات و تولیت آستان آثار تاریخی و معماری بنای آستان بقعه امامزاده جعفر بن موسی الکاظم در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی ساخته شده و محراب داخلی حرم در قسمت جنوب بنای بقعه قرار دارد؛ ازاره داخلی مقبره تا ارتفاع ۱٫۵ متری با کاشی‌های معرق فیروزه‌ای، مشکی، زرد و سفید بر زمینه لاجوردی با نقوش تزیینی اسلامی تزئین شده و در اواخر دوران پهلوی، بالای ازاره داخل حرم و گنبد نیز به‌طور کامل، آینه‌کاری شده‌است. ضریح این مقبره در وسط گنبد خانه بر روی پایه‌ای ۳۰ سانتیمتری از سنگ مرمر سبز رنگ قرار دارد و ضریح از جنس طلا و نقره‌است که با میناکاری تزیین شده و کتیبه‌های آن با خط ثلث و نستعلیق نوشته و در سال ۱۳۷۱ هجری شمسی ساخته و نصب شده‌است؛ در پایان کتیبه‌ای که روی درب ضریح سابق مرقد مطهر موجود است، تاریخ سال ۹۴۴ هجری قمری حک شده و در پایین کتیبه داخل حرم که به خط ثلث است، نام شاه طهماسب صفوی و تاریخ ۹۵۶ هجری قمری ثبت شده‌است. گنبد این بنا که از جمله آثار ارزشمند معماری مذهبی ایران است، دارای ۲۱ متر ارتفاع و ۹٫۵ متر قطر است که به شیوه دو پوش ساخته شده و فاصله بین پوش اول و دوم آن هفت متر است و بر روی پایه شانزده ضلعی با هشت پنجره است که چهار پنجره آن دارای شیشه رنگی است. کاشی‌های فیروزه‌ای قسمت خارجی گنبد، با نقوش هندسی و کتیبه‌هایی به خط ثلث و نستعلیق و کوفی بنایی تزیین شده و علاوه بر جنبه تزیینی، دارای نقش عایق برای حفاظت از برف و باران است که در سال ۱۳۵۴ توسط سازمان ملی حفاظت آثار باستانی مرمت و تعمیر شده‌است. ایوان زیبای غربی صحن این بنا در سال ۱۲۲۷ هجری قمری با دستور فتحعلی شاه قاجار در هنگام تعمیرات بنا اضافه شد که ابعاد آن ۷× ۸٫۲۰ متر است و کف و ازاره آن تا ارتفاع ۱٫۵ متری، در سال‌های اخیر با سنگ مرمر پوشانده شده و پوشش سطح ایوان به وسیله گچ، سفیدکاری و در قسمت طاق، به صورت رسمی بندی تزیین شده‌است؛ طاق ایوان به شکل جناغی ساخته شده و از پاکار قوس طاق، کتیبه‌ای به خط نستعلیق سفید بر روی ۵۰ لوح و ۴۵۰ قطعه کاشی لاجوردی وجود دارد که مشتمل بر ۲۵ بیت شعر از فتحعلی‌خان صبا است و هر مصرع آن درون کادری مشخص نوشته شده و فواصل بین کادرها را با کاشی‌های زرد و سبز و طرح‌های گل و برگ پر کرده‌اند؛ بر روی آخرین کاشی از کاشی‌های مذکور که از نوع کاشی خشتی زمان قاجاریه‌است، تاریخ تعمیر بنا به سال ۱۲۲۷ هجری قمری حک شده‌است. در گذشته و حال، از صحن این مکان به عنوان قبرستان استفاده می‌شود ولی قبور به صورت همسطح ساماندهی شده و همانند حیاط صحن‌های سایر امامزادگان و مساجد مناطق مختلف ایران، در وسط سطح صحن، یک حوض زیبا و بزرگ قرار دارد. مکان‌های وابسته زائرسرا کتابخانه سالن تشریفات صحن امام رضا ایوان پانزده خرداد حسینیه شهدای ۷۲ تن موزه (درحال ساخت) دارالضیافه حضرتی دارالحفاظ امام جواد دارالقرآن شیخ جنید دارالصلوه آیت‌الله خامنه‌ای دارالشفای حاج علی حکیم (درحال ساخت) دارالتولیه شیخ خضر رازی نقاره‌خانه اخ الرضا (درحال ساخت) بازار سنتی جعفریه (درحال ساخت) بوستان زائر مدفونان مشهور شیخ خضر بن جنید رازی؛ عالم و عارف و واقف موقوفات امامزاده در قرن نهم هجری سرلشکر خلبان مصطفی اردستانی؛ فرمانده عملیاتی نیروهی هوای ارتش جمهوی اسلامی ایران شیخ احمد جنیدی جعفری؛ یار دیرین رهبر ایران، امام جمعه شهرستان رودسر و پدر چهار شهید دفاع مقدس

ناودانک

به زمینهای شمال سرپل تجریش، نودونک یا ناودانک می‌گویند. علت شهرت این زمین‌ها به این نام آنست که برای بردن آب قناتی که بر دست راست دره گلابدره آفتابی می‌شد، ناوی ساخته بودند که بر سر چارپایه چوبی درون دره اتکا داشت. آب قنات در آن ناو به سوی دیگر دره می‌رفت. ناودونک به رودخانه گلابدره و گورستان قدیم تجریش محدود می‌شد و از تجریش از کوچه محله بالا بدانجا می‌رفتند. باغی و زمین‌های کشتزاری و چند خانواری ساکن داشت. این زمینها اکنون بخشی از شهر تهران است. گل‌بهار افغانستان.

استان لرستان

استان لرستان از استان‌های غربی ایران است. این استان ۲۸۳۰۸ کیلومتر مربع مساحت و بیش از یک میلیون و ۷۶۰هزار نفر جمعیت دارد. نرخ بیکاری در لرستان با ۲۰٫۲ درصد بالاترین نرخ بیکاری در ایران است. این استان سیزدهمین استان کشور از نظر جمعیت می‌باشد و یکی از استان‌های پرجمعیت ایران به‌شمار می‌رود. خرم‌آباد مرکز استان است. طبق آمار سال ۱۳۸۵، خرم‌آباد بیستمین شهر بزرگ کشور است. لرستان سرزمینی کوهستانی است و غیر از چند دشت محدود، سراسر آن را کوه‌های زاگرس پوشانده‌است. اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع بلندترین نقطه استان واقع در حدفاصل شهرستان‌های دورود، ازنا و الیگودرز، و پست‌ترین نقطه آن در جنوبی‌ترین ناحیه استان واقع شده و حدود ۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی این منطقه یکی از نخستین سکونتگاه‌های قدیمی بشر است و مفرغ لرستان از شهرت باستان‌شناسی زیادی برخوردار است. لرستان تنها استان ایران است که به دلیل اهمیت فوق‌العاده تاریخی یکی از ۴ بخش اصلی موزه ملی ایران را به خود اختصاص داده‌است. این ۴ بخش اصلی عبارتند از پیش از تاریخ، تاریخی و لرستان، دوران اسلامی، مهر و سکه. استان لرستان سومین استان پرآب کشور است و ۱۲ درصد آبهای کشور را در اختیار دارد. این استان علی‌رغم غیرمرزی بودن خسارت‌های بسیاری در جریان جنگ ایران و عراق متحمل شده‌است. ریشه نام لرها مردمانی هستند که از نظر قومی جزئی از مردم کرد به‌شمار نمی‌آیند. واژه کرد در دوران تاریخی پس از حمله اعراب به ایران به معنای رمه‌گردانان و کوچ‌نشینان ایرانی‌تبار فلات ایران به کار رفته‌است و معنای قومی خاص نمی‌داده‌است. در برخی از منابع، لرها و دیلمیان و بلوچان و اقوام دیگر را جز کرد شمرده‌اند زیرا واژه «کرد» به معنی یک نوع شیوه زندگی و نه معنی زبانی بوده‌است. اما از لحاظ قومیت لرها گروهی جدا از کردها حساب می‌شوند. نام لر در متون تاریخی پس از حمله اعراب به ایران، اولین بار در قرن ۴ هجری قمری به شکل واژه‌های اللریه، لاریه، بلاد اللور و لوریه در متون بازمانده از آن دوران بروز می‌کند. در لغت‌نامه دهخدا آمده‌است: حمدالله مستوفی می‌گوید در زبده التواریخ آمده‌است: جغرافیای تاریخی لرستان شیردال، موزه خاور نزدیک باستان برلین پیش از رسیدن قوم ماد ساکنان لرستان اقوامی مانند کاسی‌ها، الیپی‌ها، لولوبیان و عیلامیها، بودند. لرستان به عنوان بخشی از سرزمین ایران شاهد مهاجرت قبایل آریایی بوده‌است. قوم ماد به غرب ایران کنونی از جمله مناطق لرستان کنونی کوچ کرده‌اند. مادها پس از ورود به زاگرس اقوام ساکن آنجا یعنی کاسی‌ها، الیپی‌ها، لولوبیان و عیلامیها و دیگر اقوام آسیایی را در خود حل کردند و زبان ایرانی خود را در منطقه رواج کامل دادند. منطقه لرستان پس از حمله اعراب به ایران، با نام‌های گوناگونی چون جبال، لر کوچک، پیشکوه و لرستان فیلی نیز شناخته می‌شده‌است. لرستان به معنی سکونتگاه مردم لر واژه‌ای است که به سرزمین‌های لرنشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. با این توضیح می‌توان حدود لرستان را از دشت‌های غرب خانقین و مندلی در عراق تا دشت ارژن در استان فارس در ایران و از شمال از استان همدان، تا سواحل خلیج فارس به صورت حدودی تعیین کرد. گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای بختیاری، لرهای کهگیلویه و لرهای بویراحمدی را هم شامل می‌شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نام‌گذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد. این منطقه نیز در حکومت قاجاریان به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد. در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده‌است. لغت‌نامه دهخدا در کنار توصیف استان لرستان به عنوان یکی از تقسیمات کشوری جدید، از لرستان به معنای سرزمین محل سکونت لرها نام می‌برد: . به این ترتیب ناحیه مورد نظر شامل نیمه غربی استان لرستان فعلی از حدود پل هرو در شرق تا مرز استان ایلام در غرب و از گاماسیاب در جنوب شهرستان نهاوند در شمال تا رود دز در شمال خوزستان در جنوب می‌شود. این منبع همچنین تنها مرکز شهری ناحیه لرستان را خرم‌آباد ذکر کرده‌است: . اتابکان لر اتابکان لرستان عنوان کلی دو سلسله مشهور به اتابکان لر بزرگ و اتابکان لر کوچک است که از اواخر عصر سلجوقیان بیش از چهار سده بر نواحی وسیعی فرمان راندند. شهرها و شهرستان‌ها دورو ازن خرم‌آبا کوهدش سلسل پلدخت الیگودر دور دلفا بروجر برابر با تقسیمات کشوری، استان لرستان ۱۱ شهرستان، ۲۹ بخش و ۸۵ دهستان دارد. استان لرستان هم‌اکنون دارای ۲۴ نقطه شهری و ۲۸۶۴ روستا دارای سکنه می‌باشد. شهرستان‌های این استان عبارت‌اند از: ازنا الیگودرز بروجرد پلدختر خرم‌آباد دورود دوره دلفان (نور آباد) رومشکان سلسله (الشتر) کوهدشت لرستان در ابتدای تقسیمات کشوری دوره پهلوی بخشی از فرمانداری کل خوزستان و لرستان بود که خیلی زود از خوزستان جدا و با عنوان فرمانداری کل لرستان مستقل شد. در ابتدای تشکیل، دارای دو شهرستان خرم‌آباد در غرب و بروجرد در شرق بود. در فاصله کوتاهی، الیگودرز از شهرستان گلپایگان جدا و سومین شهرستان استان شد. روند تشکیل شهرستان‌های جدید تا اواخر دهه ۱۳۶۰ متوقف شده بود اما در پایان جنگ ایران و عراق، دورود از بروجرد، و کوهدشت و دلفان هم از خرم‌آباد جدا و به شهرستان تبدیل شدند. در سالهای بعدالشتر و پلدختر از شهرستان خرم‌آباد و نیز ازنا از شهرستان الیگودرز جدا و تبدیل به شهرستان‌های مستقل شدند. شهرستان دوره در اواخر سال ۱۳۸۶ از شهرستان خرم‌آباد جدا و مستقل شد. جدیدترین شهرستان این استان شهرستان رومشکان است که در اواخر سال ۱۳۹۲ از شهرستان کوهدشت جدا و مستقل شد. مرکز این شهرستان، شهر چقابل است. استان لرستان هم‌اکنون دارای ۲۴ نقطه شهری است. بزرگترین شهرهای لرستان به ترتیب جمعیت عبارتند از: خرم‌آباد، بروجرد، دورود، کوهدشت، الیگودرز. بزرگترین شهر این استان از نظر وسعت شهری و جمعیت شهر خرم‌آباد و بزرگترین شهرستان استان شهرستان الیگودرز می‌باشد. استان زاگرس استان زاگرس طرح پیشنهادی برای تشکیل استانی جدید در شرق استان لرستان به مرکزیت بروجرد بود. این استان گاه با نامهای دیگر مانند استان بوستان، استان بروجرد یا استان لرستان شرقی هم نام برده شده‌است. طرح اولیه تشکیل این استان در سال ۱۳۷۵ به هنگام سفر رئیس‌جمهور وقت جمهوری اسلامی ایران، علی اکبر هاشمی رفسنجانی به بروجرد از سوی نمایندگان مردم بروجرد در مجلس شورای اسلامی ارائه شد. محدوده پیشنهادی برای استان زاگرس شامل تویسرکان، شازند، خنداب و ملایر را شامل می‌شود. پیشنهاد تشکیل استان زاگرس با یازده شهرستان انتقاداتی را دربرداشته‌است به گونه‌ای که برخی خبرگزاری‌ها مانند خبرگزاری فارس با انتشار یک خبر یکسان آن را «فتنه قومیتی» نامیدند. جمعیت بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت استان لرستان دوره در سال ۱۳۹۰ برابر با ۱،۷۵۴،۲۴۳ نفر بوده‌است که ۲٫۳ درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد. تراکم جمعیت استان لرستان در همین سال برابر با ۶۲ نفر در هر کیلومتر مربع بوده‌است. همچنین طی دوره پنج ساله ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰، متوسط نرخ رشد سالانه جمعیت استان لرستان ۰٫۴۴ درصد بوده‌است. در سرشماری سال سرشماری ۱۳۸۵، جمعیت لرستان ۱٫۷۱۶٫۵۲۷ نفر گزارش شده‌بود. تعداد خانوارهای استان لرستان در سال ۱۳۹۰ برابر با ۴۶۲،۵۲۸ نفر بوده‌است. تعداد خانوارهای لرستان در سال ۱۳۸۵ برابر ۳۸۴،۰۹۹ نفر بوده‌است. به این ترتیب طی یک دوره پنج ساله تعداد خانوارهای لرستانی بیش از ۲۰ درصد رشد کرده‌است. بر اساس همین سرشماری، جمعیت شهرنشین استان لرستان در سال ۱۳۹۰ برابر با ۱،۰۷۵،۹۵۱ نفر بوده‌است که نسبت به سال ۱۳۸۵ از رشدی برابر با ۵٫۵ درصد برخوردار بوده‌است. به این ترتیب ضریب شهرنشینی در استان لرستان ۶۱٫۳ درصد است. جغرافیا استان لرستان یکی از استانهای کوهستانی در غرب ایران است. بیشتر مناطق این استان را کوههای زاگرس پوشانده‌است. آب و هوای این استان متنوع است و تنوع آب و هوا در آن از شمال شرق به جنوب غرب کاملا مشهود است. لرستان از شمال با استان‌های همدان و مرکزی، از شرق با استان اصفهان، از جنوب با خوزستان و از غرب با استان‌های کرمانشاه و ایلام همسایه است. همچنین این استان از طریق باریکه‌ای در سمت جنوب شرقی دارای مرز بسیار کوتاهی با استان چهارمحال و بختیاری است. لرستان ۳۶۳٫۰۱ کیلومتر از تهران فاصله دارد. نمای اشترانکوه بلندترین نقطه لرستان از الیگودرز آب و هوا پریزکوه شهرستان دورود سراب‌دوره چپ اسپی دشت لاله‌های واژگون لرستان به لحاظ اقلیم و هواشناسی یک استان چهار فصل است و دارای آب وهوای متنوعی است، این تنوع از شمال به جنوب و از شرق به غرب کاملا محسوس است. زمستان هنگامی که در شمال لرستان برف و کولاک ادامه دارد قسمت‌های جنوبی آن دارای هوایی مطبوع و بارانی است. اختلاف ثبت شده در شهرهای استان لرستان بین حداکثر و حداقل مطلق دما بیش از ۸۰ درجه سانتیگراد است. حداکثر دمای ثبت شده ۴۷/۴ و حداقل دمای مطلق ثبت شده ۳۵- است. استان لرستان با بارش میانگین سالانه ۵۵۰ تا ۶۰۰ میلی‌متر بعد از استانهای گیلان و مازندران سومین، استان از نظر بارندگی در کشور است. بطور کلی در استان لرستان سه ناحیه مشخص آب و هوایی دیده می‌شود: سرد کوهستانی معتدل مرکزی گرم جنوبی جنگل‌ها حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از مساحت استان لرستان پوشیده از جنگل است که این جنگل‌های حوزه رویشی زاگرس از با ارزش‌ترین ذخایر جنگلی جهان است. مهم‌ترین گونه گیاهی در جنگل‌های لرستان بلوط است که این درختان نقش فوق‌العاده اکولوژیستی دارند و منابع مهمی برای حفظ آب و خاک محسوب می‌شوند. جنگل‌های لرستان از سال دچار بیماری و خسارت شده‌اند که بخشی از این بیماری متوجه عوامل انسانی و بخشی نیز به دلیل عوامل بیولوژیکی است و تاکنون تحقیقاتی در این زمینه انجام نشده‌است. تغییر اقلیم و وجود پدیده گرد و غبار، افزایش درجه حرارت، تغییر بارش‌ها از برف به باران و عدم تعادل در پراکنش بارندگی‌ها موجب تشدید خشکسالی و نابودی بلوط لرستان شده‌است. درصد علل بیماری خشکسالی تشخیص داده شده‌است. گونه‌های اندمیک غار ماهی کور غار ماهی کور تنها اثر طبیعی ملی استان لرستان است. این اثر در سال ۸۲ به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شده‌است. ماهی کور یکی از گونه‌های کمیاب و اندمیک ایران است که در دنیا گونه‌ای منحصر به فرد محسوب شده که در غاری واقع در استان لرستان زندگی می‌کند و اولین «غارماهی» حقیقی جهان است که اولین بار ژئولوژیست دانمارکی در سال ۱۹۳۷ ضمن مسافرتی که به ایران داشت آن را کشف کرد و مطالعاتی بر روی این گونه انجام داد. این گونه تنها در استان لرستان وجود دارد و به این لحاظ از ذخایر ارزشمند ایران زمین است. سمندر لرستانی سمندر لرستانی یکی دیگر از گونه‌های اندمیک لرستان است که در معرض خطر انقراض می‌باشد. بیشتر در نواحی جنوبی لرستان و شمال خوزستان یافت می‌شود. این گونه سرخ در فهرست سرخ قرارداد حمایت از گونه‌های طبیعی (سایتس) قرار دارد. وزغ بی‌گوش نیز یک گونه انحصاری زیست‌بوم لرستان می‌باشد. انتقال آب لرستان به قم پس از اجرای طرح انتقال آب از الیگودرز در شرق استان لرستان به قم که رسانه‌های ایران از آن با عنوان کلی و مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» نام می‌برند، شهرستان الیگودرز اکنون تامین‌کننده اصلی آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم می‌باشد. به گفته فتاح وزیر وقت نیرو این آب یکی از بهترین آبهای دنیا است. در مجموع ظرفیت انتقال و جمع‌آوری آب در این طرح ۲۳ متر مکعب بر ثانیه است در حالی که بیشترین میزان آبی که از سد کرج به تهران می‌آید ۱۱ متر مکعب بر ثانیه بوده و ظرفیت سامانه یادشده بیش از دو برابر آب انتقالی از سد کرج به تهران است . این سامانه سالیانه ۱۸۳ میلیون متر مکعب آب به پشت سد کوچری منتقل می‌کند. ظرفیت نهایی انتقال آب در این پروژه ۵۰۰۰ لیتر در ثانیه است. مقدار انتقال آب برای افق سال ۱۴۱۰ به ۲۴۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که مطالعات آن در حال انجام است. اعتراض‌ها و خسارت‌ها انتقال آب از شرق استان لرستان و شهرستان الیگودرز به شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم باعث پایین رفتن شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و در نهایت خشک شدن چاه‌های آب این منطقه شده‌است. بیش از ۶۰ حلقه چاه خشک شده و ۱۷۱ حلقه از چاه‌های منطقه نیز در آستانه خشکیدن قرار دارند، اما تاکنون حقابه یی برای این روستاها در نظر گرفته نشده‌است. این طرح درحالی برای استان‌های دیگر هدف‌گذاری شده‌است که ۸۹۲ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند و ۶۸ هزار جمعیت روستایی این استان به وسیله تانکر آب‌رسانی می‌شوند. از سوی دیگر نام‌گذاری این طرح به عنوان مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» و همچنین نام‌گذاری پروژه ساخت و اجرای این طرح با نام پروژه قمرود باعث واکنش‌هایی در میان مردم استان لرستان شد تا جایی که محمد تقی توکلی نماینده شهرستان الیگودرز هم نسبت به نام‌گذاری این طرح اعتراض کرد و آن را مجعول خواند. خشک شدن چاه‌ها و چشمههای شهرستان الیگودرز علاوه بر خسارات بسیاری که به بخش کشاورزی وارد کرده‌است باعث از بین رفتن مجتمع‌های پرورش ماهی در این شهرستان شده‌است. پرویز فتاح، وزیر نیروی پیشین دولت نهم مدعی شد که وی مدافع حقوق مردم الیگودرز است. این پروژه تنها پروژه ایران است که کلنگ آن برای آنکه باعث مطالبه‌ای از سوی مردم لرستان نشود به جای مبدا در مقصد طرح به زمین زده شده‌است . مکان‌های دیدنی لرستان قلعه فلک الافلاک خرم‌آباد نقاب‌های زرین - قدمت: نیمه نخست هزاره نخست پیش از میلاد - محل کشف: راست صفحه برنزی، هزاره اول قبل میلاد، موزه رایتبرگ زوریخ پل‌دختر، متعلق به دوره ساسانیان استان لرستان سرزمینی با آب و هوای معتدل و کوهستانی است که بین ۴۶ درجه و۵۱ دقیقه تا ۵۰ درجه و۲۲ دقیقه عرض شمالی در کوههای زاگرس میانی واقع شده‌است. اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع بلندترین نقطه استان لرستان است و پست‌ترین نقطه در جنوبی‌ترین منطقه استان واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا ۵۰۰ متر است. از دیگر کوه‌های بلند می‌توان به کوه گرین با ارتفاع ۳۷۰۰متر از سطح دریا در بروجرد نام برد. آثار باستانی و تاریخی ایوان جنوبی و گلدسته‌های مسجد جامع بروجرد لرستان جایگاه آثار باستانی و تاریخی فراوانی است که می‌توان آن‌ها را به سه دوره پیش از تاریخ، دوره ایران باستان و دوره اسلامی تقسیم کرد. یافته‌های پیش از تاریخ لرستان، بیشتر شامل نقاشی‌ها، کنده‌کاری‌های غارها، سفالینه‌ها و اشیای مفرغی هستند. به دلیل کوهستانی بودن منطقه، نخستین ساکنان در مناطق مرکزی و غربی لرستان سکونت یافتند. در این استان، بیش از ۲۵۰ غار و پناهگاه صخره‌ای وجود دارد که نیمی از آنان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند. از جلمه غارهای مهم می‌توان به غارهای منقوش پیش از تاریخ هومیان یک، هومیان دو و میر ملاس کوهدشت و دوشه بخش چگنی خرم‌آباد، غارهای مسکونی پیش از تاریخ دره خرم‌آباد مانند غارهای پاسنگر، قمری، کنجی، گرارجنه و یافته و غار باستانی و شگفت‌انگیز کلماکره پلدختر و غار تمندر، غار شاهرود و غار بزنوید الیگودرز اشاره کرد پل‌ها و دژها از دوره‌های هخامنشیان و ساسانیان، پل‌ها و دژهای ویران شده فراوانی به جای مانده‌است. پل گاومیشان، پل‌دختر، پل کشکان، پل شاپوری، پل کلهر، پل سی پله، پل معمولان و نیز قلعه نصیر، قلعه می‌شوند، کاروانسرای چمشک وقلعه فلک الافلاک از این دسته‌اند. گورستان‌ها و تپه‌های تاریخی فراوانی در بیشتر مناطق این استان وجود دارند که هنوز مورد کاوش باستان‌شناسی قرار نگرفته‌اند. فلک‌الافلاک یا دژ شاپورخواست قلعه‌ای تاریخی در مرکز شهر خرم‌آباد در استان لرستان است. فلک الافلاک با نام قلعه دوازده برجی هم شناخته می‌شود. قلعه فلک الافلاک بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه خرم‌آباد قرار گرفته و چشم گیرترین اثر تاریخی و گردشگری درون شهر خرم‌آباد است. قلعه باجول و قلعه مندیش در الیگودرز نیز نشان از قدمت تاریخی این منطقه دارد. مسجدها مسجدها و امامزاده‌ها نیز از مهم‌ترین آثار به جای مانده از دوره‌های پس از اسلام در این منطقه هستند که مسجد جامع، مسجد سلطانی بروجرد مسجد جامع خرم‌آباد، امامزاده پیرشمس الدین بن موسی، امامزاده جعفر بروجرد، شاهزاده احمد پلدختر، شاهزاده محمد کوهدشت، امامزاده ابراهیم نورآباد، شاهزاده عبدالله، امامزاده زیدبن علی و امامزادگان ابوالوفا واقع در شهر خرم‌آباد، امامزاده محمد بن حسن الیگودرزاز قدیمی‌ترین و مهم‌ترین این آثار به‌شمار می‌آیند. از جمله مهم‌ترین مساجد استان لرستان می‌توان به مسجد جامع بروجرد که به مسجد جمعه نیز شناخته می‌شود اشاره کرد که یکی از نخستین مسجدهای ساخته شده در ایران است که در قرن دوم تا سوم هجری در شهر بروجرد بنا نهاده شده‌است. این مسجد در دل یکی از محله‌های تاریخی شهر با نام دودانگه واقع شده و به لحاظ معماری و قدمت، از بناهای منحصر به فرد استان لرستان و شهر بروجرد است. سراسر نمایی از وسط گردشگاه‌ها و دیدنی‌های طبیعی استان لرستان به دلیل قرارگیری در رشته کوه‌های زاگرس و وجود منابع فراوان آب دارای موقعیت مناسب از لحاظ گردشگاه‌ها و دیدنی‌های طبیعی است. لرستان یک استان چهار فصل و دارای آب وهوای متنوع است و سه ناحیه مشخص آب و هوایی دارد. کوهستان‌های مرتفع، آبشارهای متعدد، دریاچه‌های طبیعی، جنگل‌های وسیع بلوط و چند دشت وسیع در لرستان وجود دارند که از ظرفیت‌های این استان برای جذب گردشگر هستند. از مهمترین گردشگاه‌ها و دیدنی‌های طبیعی لرستان می‌توان به این مکان‌ها اشاره کرد:سپیددشت دریاچه گهر گلدشت، بروجرد دریاچه گهر اشترانکوه لاله‌های واژگون دالانی الیگودرز پارک جنگلی شورآب منطقه گلدشت دریاچه کیو مجموعه تالاب‌های پلدختر آبشارها آبشارها منطقه نوژیان لرستان به دلیل قرار گرفتن در مناطق کوهستانی و همچنین به دلیل برخوردار بودن از منابع آب بسیار و چشمههای فراوان در موقعیت بسیار خوبی برای به وجود آمدن آبشارهای طبیعی است. در لرستان بالغ بر ۵۰ آبشار وجود دارد که هر ساله در فصل‌های مختلف علاقه‌مندان بسیاری را به خود جذب می‌کنند. آبشارهای شهرستان ازنا آبشار عروس آبشار کول جنو آبشار شن آبشار گل گل آبشار گردو آبشار مهر آبشار شن اسکی آبشار ازنادر آبشار دره دره آبشار جرجر آبشارهای شهرستان الیگودرز آبشار آب‌سفید آبشار چکان آبشار برنجه آبشار تیندر آبشار لوچ آبشار خورشید آبشارهای دورک آبشار وارگ آبشار چونگ شنه آبشار تاف آبشار دره ماهی آبشار مبارک‌آباد آبشارهای شهرستان پلدختر آبشار افرینه آبشار آبتاف آبشار دره گرگ آبشارهای شهرستان خرم‌آباد آبشار نوژیانبخش پاپی آبشار سرکانهبخش پاپی آبشار وارکدر بخش پاپی آبشار مخمل کوه آبشار بیشه در بخش پاپی خرم‌آباد آبشارهای شهرستان دلفان آبشارغسلگه آبشار سویله آبشارهای شهرستان دورود آبشار ازنادرو آبشار آب گرم آبشار تنگ عزیز آباد آبشار هشوید آبشارهای شهرستان سلسله آبشار گلهو دریاچه‌ها دریاچه گهر دریاچه گهر در میان رشته کوه اشترانکوه در استان لرستان و شهرستان دورود واقع است. این دریاچه در منطقه حفاظت شده اشترانکوه لرستان. این دریاچه که به «نگین اشترانکوه» معروف است یکی از زیباترین دریاچه‌های طبیعی ایران به‌شمار می‌رود و با ارتفاع ۲۳۶۰ متر از سطح دریا در میان منطقه حفاظت شده اشترانکوه لرستان واقع شده‌است. دسترسی به این دریاچه از طریق شهر دورود امکان‌پذیر است. دریاچه کیو دریاچه کیو در شمال غرب شهر خرم‌آباد قرار گرفته‌است. مساحت دریاچه هفت هکتار و عمق آن بین سه تا هفت متر است. این دریاچه از ارزشهای توریستی درون‌شهری برخوردار بوده و همچنین زیستگاهی مناسب برای جانوران آبزی و پرندگان بومی و مهاجر است. کیو در گویش لری مردمان خرم‌آباد به معنی کبود رنگ و آبی است و دلیل استفاده آن آب زلال و عمیق این دریاچه است که به رنگ آبی و نیلی دیده می‌شود. سراسرنما از دریاچه کیو در شمال شهر خرم‌آباد دریاچه شط تمی دریاچه تمی یکی از جاذبه‌های گردشگری الیگودرز است. دریاچه تمی یکی از زیباترین دریاچه‌های کوهستان لرستان به‌شمار می‌رود که در جنوب استان لرستان و شهرستان الیگودرز در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد. تمی در گویش محلی به مکانی صاف و هموار که در جایی بلند قرار گرفته گفته می‌شود. دریاچه خان‌آباد دریاچه سد خان‌آباد یکی از جاذبه‌های الیگودرز می‌باشد. این دریاچه در ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی الیگودرز قرار دارد که شامل امکانات تفریحی همچون قایق تفریحی، جت اسکی و اسکان شبانه می‌باشد. تالاب‌ها از مهم‌ترین تالاب‌های لرستان می‌توان به تالاب‌های پلدختر اشاره کرد. این تالاب‌ها در ۱۵ کیلومتری جنوب پلدختر قرار دارد و از طریق یک جاده خاکی فرعی کنار جاده پلدختر - اندیمشک قابل دسترس است. زندگی بسیاری از حیوانات آن منطقه به این تالاب‌ها بستگی دارد. به‌طوری‌که شکار در آن منطقه ممنوع است. تعداد تالاب‌های پلدختر به ۱۰ عدد می‌رسد. چشمه‌ها وسراب‌ها 250px ازجمله موارد طبیعی و اکوتوریستی در لرستان وجود چشمه هاوسراب‌های متعدد در سطح این استان است. این سراب‌ها و چشمه‌ها شرایط مناسبی را جهت جذب جمعیت توریستی داخل استان و خارج از استان را فراهم می‌نماید. سراب هنام و سراب کهمان در الشتر، سراب چگنی، کیو و چشمه‌های گلستان، گرداب سنگی در خرم‌آباد، سراب جانیزه، سراب زرشکه، سراب سفید، سراب زارم، سراب کرتول، و چشمه‌های ونایی، دره خونی، هفت چشمه و اسل در بروجرد و اشترینان، سراب غارتمندر و گردکانک، ماهی چال، فرسیان، گایکان، سر دره، رود آب در الیگودرز، سراب چشمه و رودک در دورود، و چشمه فلفلی در ازنا، اطراف برخی از این چشمه‌ها و سرابها از پوشش گیاهی نادری برخوردار بوده و در طول فصول مساعد شرایط مناسبی را جهت جذب گردشگران فراهم می‌نماید. مردم‌شناسی جمعیت استان را طایفه‌ها و تیره‌هایی از اقوام ایرانی لر و لک تشکیل می‌دهند. مردم لرستان به گویش لری خرم‌آبادی، لری ثلاثی، لری بالاگریوه‌ای و زبان لکی تکلم می‌کنند. محدوده سرزمین‌های لرنشین محدود به استان لرستان نیست و در استان‌های گیلان، قزوین، اصفهان، همدان و مرکزی نیز طایفه‌های گوناگون لر پراکنده‌اند. زبان ترکی آذربایجانی، ارمنی و گرجی با توجه به مطلبی از «عالم آرای شاه اسماعیل» می‌توان برداشت نمود که شمار گرجیانی که در سپاه شاه اسماعیل وارد شدند چنان فراوان بوده‌اند که محمدی سلطان ترکمان حاکم یاغیقراحمید که از سوی شاه اسماعیل منصوب شده بود، نامه‌ای به اسکندرخان کرد محمودی داده و در صورت یاری به او در جهت شکست دادن شاه اسماعیل، مژده به دست آوردن غنایم فراوان به همراه سربازان گرجی مرصع پوش را می‌دهد. اسرای وی اغلب از شریف زادگان ازنائوری بودند که به همراه آذری‌ها و ارامنه در منطقه قزوین و ازنا و روستاهای اقبلاغ، قشلاق و زرنان (ازنا) ساکن شدند. لکی برخی از مردم لرستان به زبان لکی تکلم می‌کنند. از جمله شهرهایی که مردمانشان به زبان لکی تکلم می‌کنند می‌توان الشتر (سلسله)، نورآباد (دلفان)، فیروزآباد، کوهدشت، بیرانشهر (چغلوندی) و شهرستان چگنی (بخش شاهیوند، دهستان تشکن و منطقه برآفتاب) را نام برد. این زبان به‌دلیل «وجود نداشتن یک رسم‌الخط کامل و جامع دلنشگاهی و بدون اشکالات آواشناسی، آوا نگاری و زبان‌شناسی» فعلا در دانشگاه‌ها یا مدارس تدریس نمی‌شود. زبان و گویش در لرستان توزیع جغرافیایی مناطقی که در آن‌ها به زبان لری سخن گفته می‌شود گویش‌های لری نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی به زبان فارسی هستند. زبان لری همانند زبان فارسی نواده‌ای از زبان پارسی میانه است و واژه‌های آن همانندی بسیاری با فارسی دارد. ریشه زبان‌های ایرانی لری-بختیار مانند زبان فارسی به پارسی میانه (پهلوی ساسانی) و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان (زبان هخامنشیان) برمی‌گردد . ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد که چیرگی زبان‌های ایرانی در منطقه کنونی لرستان در تاریخ باستان از سوی ناحیه پارس صورت گرفته و نه از سوی ناحیه ماد. زبان‌شناسانی دیگر لری را یک پیوستار زبانی از گویش‌های ایرانی جنوب غربی بین گونه‌های فارسی و کردی دانسته‌اند، که میان مردم لر در غرب و جنوب غرب ایران رایج است و خود از سه گویش جدا تشکیل می‌شود که عبارتند از گویش لری فیلی، لری بختیاری و لری جنوبی (کهگیلویه و ممسنی و بویراحمدی) و در دو سوی پیوستار با انواعی از زبان‌های کردی وفارسی شانه به شانه‌است. به عبارت دقیق‌تر این خانواده یک گروه جدا اما مرتبط از چند زیرگروه پیوسته از ایلات و طوایف است، شناخته شده‌ترین این گروه‌ها عبارتند از فیلی یا لر کوچک و بختیاری، بویراحمد، کهگیلویه و ممسنی (چهار گروه اخیر لر بزرگ را تشکیل می‌دهند). فیلی بیشتر به پیشکوه و پشتکوه تقسیم می‌شود، چند گروه کوچکتر دیگر هم هستند. نظرسنجی سال ۱۳۸۹ طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان لرستان به قرار زیر بود: ۴٫۶ فارس (۴٫۶٪ مرد، ۴٫۲٪ زن)، ۰٫۳ ترک (۰٫۵٪ مرد)، ۰٫۵ کرد (۱٫۱٪ زن)، ۰٫۵ عرب (۰٫۵٪ مرد)، ۹۱٫۵ لر (۹۱٫۸٪ مرد، ۹۲٫۱٪ زن)، ۰٫۳ شمالی شامل گیلک، مازنی، تات و تالش (۰٫۵٪ مرد)، ۱٫۸ سایر و ۰٫۵ بدون جواب بودند. موقعیت اقتصادی استان لرستان به سبب داشتن کوهستانهای پهناور و مراتع بسیار، از گذشته‌های دور زیستگاه مردمی بوده که دامپروری و کشاورزی پیشه اصلی آنان بوده‌است. به همین سبب ساختار طایفه‌ای در این استان از اهمیت بسیاری برخوردار بوده‌است. ایلات و طوایف لرستان گستردگی زیادی دارند اما در مجموع به دو گروه کوچ رو و ساکن تقسیم می‌شوند. طایفه‌هایی از لر بختیاری در شرق لرستان، در مناطق الیگودرز و ازنا ساکن هستند یا هر ساله به این منطقه کوچ می‌کنند. مراتع فراوان و بارندگی مناسب، امکان پرورش دام و کشاورزی را در این منطقه فراهم نموده‌است. از همین رو پیشه سنتی مردم لرستان دامپروری و کشاورزی بوده‌است. ساکنان مناطق شهری، پیشه‌ور، بازرگان یا صنعت‌گر بوده‌اند. امروزه درصد قابل توجهی از ساکنان شهرها را کارمندان ادارات دولتی، آموزشی و نظامی تشکیل می‌دهند. دامپروری از جمله فعالیت‌های مهم مردم این استان به‌شمار می‌رود. از لحاظ صنعتی نیز استان لرستان در حال توسعه می‌باشد که می‌توان به صنایع ساختمانی، سیمان، فلزی، سرامیک، غذایی، پوشاک، صنایع دستی و شیمیائی اشاره کرد. معادن این استان شامل سنگ تراورتن، مرمریت، فلدسپات، تالک، سنگ آهک، سرب و روی می‌باشد. بیش از چهل گونه از صنایع دستی در استان لرستان رواج دارند که مهمترین آنها عبارتند از: فرش بافی، ورشوسازی، گلیم بافی، قلمزنی روی ورشو، جاجیم بافی، خراطی چوب، نمد مالی، ساخت و قلم زنی مصنوعات ورشویی، سیاه چادر بافی، گیوه دوزی و گیوه بافی راه‌های ارتباطی جاده‌ها آزادراه شماره پنج در پی تاسیس وزارت طرق و شوارع در سال ۱۳۰۸ اداره طرق و شوارع خوزستان و لرستان در سال ۱۳۱۲ شروع به فعالیت کرد. در ابتدای فعالیت این وزارت حدود ۳۱۰ کیلومتر راه شوسه در محدوده استان لرستان قابل استفاده بود که این مقدار با تبدیل وزارت طرق و شوارع به وزارت راه به ۵۹۰ کیلومتر ارتقاء یافت. اداره کل راه و ترابری استان لرستان به‌طور مستقل در سال ۱۳۵۴ تشکیل و حوزه راه استان لرستان و خوزستان رسما از یکدیگر جدا شدند. تا پایان سال ۱۳۸۱ طول راه‌های برون‌شهری استان لرستان عبارتند از ۱۶۷۱ کیلومتر راه آسفالت اصلی و ۱۵۳۳ کیلومتر راه آسفالت روستایی و ۲۷۵۰ کیلومتر راه شوسه روستایی. آزادراه خرم زال آزادراه خرم‌زال که با نام آزادراه خرم‌آباد - پل زال نیز شناخته می‌شود و عملیات ساخت آن از سال ۱۳۸۴ آغاز شده بود در حد فاصل دو شهر خرم‌آباد و اندیمشک به طول ۱۰۴ کیلومتر قرار گرفته‌است. از جمله اهداف ساخت این آزادراه کاهش تصادفات، کاهش زمان سفر و همچنین صرفه جویی سالانه ۴۰۰ میلیارد ریال در مصرف سوخت، کاهش ۶۰ کیلومتری طول آزاد راه نسبت به مسیر قدیمی خرم‌آباد - پلدختر - اندیمشک، کاهش بار ترافیکی و افزایش سرعت مطمئن در این محور عنوان شده‌است. فرودگاه اولین هواپیما در سال ۱۳۰۴ در این فرودگاه به زمین نشست. پس از انقلاب ۱۳۵۷ هیچ‌گاه پروازهای منظمی در این فرودگاه صورت نگرفته و در برخی مواقع این فرودگاه به صورت کامل تعطیل شده‌است. خطوط هوایی فعال در فرودگاه خرم‌آباد، خط هوایی خرم‌آباد، فرودگاه مهرآباد و خط هوایی خرم‌آباد، فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مشهد است. راه‌آهن راه‌آهن استان لرستان به دلیل کوهستانی بودن مسیر یکی از مناطق پراهمیت شبکه ریلی ایران است. مسیر ریلی استان لرستان هم‌اکنون ۲۱۵ کیلومتر است که در طول این مسیر ۱۵ ایستگاه ایجاد شده‌است. مسیر راه‌آهن لرستان دارای ۱۳۳ تونل است، همچنین این مسیر در کنار رودخانه‌های دز و سزار می‌باشد. ساخت راه‌آهن سراسری شمال به جنوب از سال ۱۳۰۶ آغاز و در سال ۱۳۱۷ به بهره‌برداری رسید. راه‌آهن لرستان ابتدا جزء ناحیه جنوب بود و در اواخر سال ۱۳۲۴ و پس از خروج متفقین از مناطق کوهستانی راه‌آهن جنوب بین ایستگاه‌های دورود و اندیمشک بوجود آمد. انتقال اداره کل اداره کل راه‌آهن لرستان از ابتدای استقلال از بخش جنوب در شهر اندیمشک مستقر بود. در حال حاضر این اداره کل به شهر دورود در استان لرستان منتقل شده‌است. فرسودگی خطوط فرسودگی خطوط راه‌آهن منطقه لرستان همواره سبب ایجاد حوادث متعدد و مسدود شدن تنها خط ارتباط ریلی تهران به جنوب شده‌است. توسعه طی طرحی که در دولت محمود احمدی‌نژاد مطرح گردیده‌است با اختصاص بودجه‌ای ۱۳۰۰۰ میلیارد ریالی راه‌آهن سراسری از شهر دورود به شهر بروجرد و شهرهای خرم‌آباد، کوهدشت، پلدختر و اندیمشک متصل کند. معاون ساخت و توسعه راه‌ها و راه‌آهن وزارت راه و شهرسازی ایران سرعت ساخت در این طرح را ۱۰۰ کیلومتر در ساعت عنوان کرده‌است. افراد سرشناس ▪مظفرافشار - پدر بلوط ایران کریم‌خان زند پادشاه ایران لطفعلی‌خان زند شاهزاده و پادشاه ایران زهرا رهنورد مهدی کروبی (رئیس دوره سوم و دوره ششم مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم الیگودرز در دوره اول مجلس شورای اسلامی) احمد کروبی (از روحانیون سرشناس و پدر مهدی کروبی) سید حسین طباطبایی بروجردی علی عبده: بنیانگذار باشگاه ورزشی پرسپولیس عبدالحسین زرین‌کوب ادیب و تاریخ‌دان سید جعفر شهیدی مورخ و نویسنده مهرداد اوستا ادیب و شاعر باباطاهر عارف و چامه سرا ملا منوچهر کولیوند شاعر میرزاشفیع مصدق شاعر و عارف امیر حسین منظمی پیشکسوت والیبال ایران لوریس چکناواریان رهبر ارکستر امیرخان سپهوند پدر حقوق جزای ایران ربیعا اسکینی از حقوقدانان برجسته علی‌اکبر شکارچی موسیقیدان مسعود رایگان هنرمند شهره لرستانی هنرمند وحید امیری بازیکن تیم ملی هوشنگ اعظمی لرستانی پزشک لرستانی و از فعالان سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران سیامک اسدیان فرمانده نظامی و از اعضای کمیته مرکزی سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران سید فرید قاسمی معروف به آبروی حرفه روزنامه‌نگاری سینا سرلک (خواننده و شاگرد برجسته شجریان) مهدی غضنفری (وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران) محسن آرمین )سیاست‌مدار اصلاح‌طلب و پژوهشگر دینی ایرانی است. نماینده سابقتهران در دوره ششم مجلس شورای اسلامی عبدالمحمد آیتی استاد برجسته حکمت و فرهنگ مترجم قرآن حسین الماسیان استاد دانشگاه و بنیانگذار علم هیپنوتیزم در ایران جواد بختیاری از استادان برجسته خوشنویسی و خط نستعلیق معاصر ایران اسماعیل نژادفرد لرستانی استاد برجسته هنر خوشنویسی ایرج رحمانپور خواننده موسیقی لری نصیر شیرخانی نویسنده و تحلیلگر مسایل نفت و گاز همایون بهزادی بازیکن تیم ملی فوتبال و باشگاه پرسپولیس رضا سقایی خواننده موسیقی لری فاطمه گودرزی هنرپیشه مرتضی اعظمی لرستانی رضا مریدی دلفان نوازنده سرنا موسیقی لکی و لری درویش‌رضا منظمی استاد موسیقیدان و نوازنده کمانچه شاه‌میرزا مرادی نوازنده و خواننده موسیقی لری روح‌الله کمالوند نماینده روحانیون انقلابی در مذاکرات با حکومت پهلوی فرج علیپور آهنگساز، نوازنده کمانچه و خواننده موسیقی لری علیرضا دلیخون دروازه‌بان سابق تیم ملی غلام‌رضا محمدی سرمربی سابق تیم ملی کشتی آزاد علیرضا بیرانوند دروازه‌بان تیم ملی علی‌مردان‌خان متولد الیگودرز و از مبارزین عصر پهلوی اول آرش میراسماعیلی جودوکار حمید ایزدپناه نویسنده و پژوهشگر تاریخ و موسیقی علی خاکی صدیق استاد دانشگاه و رئیس سابق دانشگاه خواجه نصیر ابراهیم میرزاپور دروازه‌بان سابق تیم ملی علی دریکوندی معروف به گونگادین نویسنده رمان مشهور «برای گونگادین بهشت نیست» قدم خیر قلاوند شیرزن مبارز در مقابل استعمار انگلیس بیژن کوشکی فوتبالیست محمد بروجردی:از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شرکت‌کننده در جنگ ایران و عراق غضنفر آذرفر فرمانده لشکر ۶۴ ارومیه و فاتح عملیات کربلای ۷ (پس از پیروزی روح‌الله خمینی طی یک تماس بی‌سابقه از طریق بیسیم از حماسه آفرینی رزمندگان تقدیر کرده و این پیروزی را به امیر آذرفر تبریک گفت) آموزش و پرورش دبیرستان پهلوی، از مدارس اولیه ایران با طراحی اروپایی - ایرانی. نخستین مدرسه استان لرستان به سبک امروزی در سال ۱۳۱۷ هجری قمری با نام آمینه در شهر بروجرد و با الگوبرداری از دارالفنون ایجاد شد. نخستین مدرسه خرم‌آباد با نام دبستان سپه در بنایی به نام خانه رحیمی دبیرستان پهلوی که در سال ۱۳۱۵ خورشیدی در محوطه سربازخانه قدیمی بروجرد افتتاح شد، یکی از قدیمی‌ترین مدارس نوین ایران است که دارای طراحی ترکیبی ایرانی - اروپایی است. در زمان افتتاح این مجتمع بزرگ، طبقه اول بنا، به عنوان دبیرستان پهلوی فعالیت یافت و طبقه دوم نیز محل استقرار اولین اداره فرهنگ (آموزش و پرورش) غرب ایران شد که پیش‌تر با نام اداره معارف بروجرد در سال ۱۲۹۸ شروع به کار کرده بود. آموزش عالی دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی خرم‌آباد دانشگاه علوم پزشکی لرستان دانشگاه لرستان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خرم‌آباد دانشگاه آزاد اسلامی خرم‌آباد دانشگاه آزاد اسلامی کوهدشت دانشگاه آزاد اسلامی الیگودرز دانشگاه آزاد اسلامی واحد پلدختر دانشگاه آزاد ازنا دانشگاه آیت‌الله بروجردی دانشگاه آزاد اسلامی بروجرد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات بروجرد دانشگاه آزاد اسلامی دورود حوزه علمیه کمالیه رسانه‌ها لرستان دارای بیش از ۱۵۶ رسانه (شامل نشریات و پایگاه‌های خبری فعال و دارای مجوز، نمایندگی خبرگزاری سراسری، نمایندگی روزنامه سراسری و…) است. از آبان ۱۳۹۱ با صدور مجوز اولین پایگاه خبری رسمی در لرستان، مطبوعات این استان به صورت رسمی وارد فضای مجازی و برخط شدند و در سال ۱۳۹۴ رکورد تیراژ مطلب در مطبوعات لرستان شکسته شد. شبکه افلاک شبکه افلاک که با نام شبکه استانی سیمای مرکز لرستان نیز شناخته می‌شود. شبکه تلویزیونی استانی متعلق به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است که ویژه مردم استان لرستان برنامه پخش می‌کند. تلویزیون از سال ۱۳۵۱ با نصب چند ایستگاه فرستنده تلویزیونی بخشی از شهرستان‌های لرستان تحت پوشش قرار گرفت. برنامه‌های این مرکز پیش از ایجاد شبکه استانی از سال ۱۳۶۷ با افتتاح تلویزیونی محلی استان فعالیت خود را به‌طور منسجم در مر کز آغاز نمود. رادیو لرستان رادیو لرستان در سال ۱۳۳۷ آغاز به کار کرد. در آن زمان نیروی ارتش و لشکرمستقر در خرم‌آباد به وسیله بی‌سیم، هفته‌ای یک روز به مدت شصت دقیقه برنامه‌های مختلفی پخش می‌کرد. در سال ۱۳۵۱ یک فرستنده یک کیلوواتی با پخش روزانه ۹ ساعت برنامه در خرم‌آباد آغاز به کار کرد که از این مدت ۸ ساعت به تقویت شبکه سراسری رادیو و یک ساعت نیز اختصاص به پخش خبر و ترانه داشت. در سال ۱۳۵۲ در یکمین سالگرد تاسیس رادیو مرکز لرستان ساعات کار این مرکز به ۱۰ ساعت رسید که از این ده ساعت دو ساعت تولید محلی و بقیه آن تقویت شبکه بوده‌است. موسیقی لرستان شاه‌میرزا مرادی در حال نواختن سرنا موسیقی لرستان از تنوع و پیشینه‌ای کهن برخوردار است که به دو بخش کلی، موسیقی‌های آوازی (کلامی) و موسیقی‌های‌سازی تقسیم می‌شود. هم‌اکنون موسیقی لری در قالب ترانه به هفت بخش تقسیم می‌شود. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطق لرنشین، تصویری از رقص و پایکوبی بر قطعه‌ای سفالی به دست آمده که قدمت موسیقی در این منطقه را به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح رقم می‌زند. همچنین از آثار و شواهد به دست آمده در این مناطق تصاویری از آلات موسیقی دوران مانند شیپور و تنبور بر روی ظروف نقره وجود دارد که حاکی از رواج موسیقی نزد این قوم در عهد ساسانی است. امروزه نیز برخی از نغمه‌های باستانی در قالب مقامهای موسیقی قومی باقی مانده‌است. موسیقی و ترانه‌های مردم لر معمولا در میزانهای مرسوم۴/۲، ۸/۶، ۸/۷ اجرا می‌شوند. همان‌طور که مشاهده می‌شود این وزنها در موسیقی مردم کرد نیز وجود دارند. اما نکته قابل ملاحظه در این میان نحوه اجرای تاکیدها در هر قوم است که باعث تفاوت و ایجاد ویژگی برای هر قوم می‌گردد. گویش‌های لری اتابکان لرستان اتابکان لر کوچک فهرست طایفه‌های لرستان پوشاک مردم لرستان موسیقی لرستان بازیهای محلی لرستان فهرست آبادی‌های استان لرستان

زبان لکی

زبان لکی زبان طوایف لک ایران و از زبان‌های ایرانی شاخه شمال غربی رایج در مناطق غرب ایران است. حدود یک‌ونیم میلیون نفر شامل یک میلیون نفر با زبان مادری (۲۰۰۲) به این زبان سخن می‌گویند. زبان لکی به عنوان یک زبان مستقل ایرانی در مرداد ماه ۱۳۹۶ ثبت ملی شد تبارشناسی برخی از زبانشناسان لکی را در شاخه کردی جنوبی طبقه‌بندی کرده‌اند. اما به تازگی برخی از زبانشناسان رویکرد جدیدی را که آغاز کرده‌اند که درباره این‌گونه طبقه‌بندی ابهام دارد. دانشنامه زبان‌شناسی اتنولوگ لکی را نیز لهجه‌ای از زبان کردی نام می‌برد. فرامرز شهسواری زبان لکی را یک شاخه مستقل زبان‌های ایرانی در گروه شمال غربی و از کردی جدا می‌داند محمد دبیر مقدم در کتاب رده‌شناسی زبانهای ایرانی ، لکی را به عنوان زبانی مستقل و جدا از کردی طبقه بندی کرده‌است . گویش‌های جنوبی کردی یا (جنوب شرقی) شامل تعداد زیادی لهجه‌های منفرد و متفاوت نظیر (کرمانشاهی، کلهری، سنجابی، لکی فیلی ) در استانهای کرمانشاه، کردستان، ایلام و لرستان در غرب ایران و نیز در شرق عراق می‌باشند. برخی از منابع لکی را در شاخه زبان‌های کردی از شاخه زبان‌های ایرانی‌تبار غربی قرار داده‌اند. > در کتاب «دائرهالمعارف اسلام» آمده‌است که: در لرستان قدیم برخی اقوام کرد (قبایل لک در شمال و همچنین در بین فیلیها، ایل محکی) زندگی می‌کنند. ویلیام فرالی لکی را شاخه‌ای از زبان لری می‌داند. دهخدا در مورد لک‌ها و لهجه لکی می‌نویسد: کردهای لکی در لرستان ساکن و خوش هیکل و تنومندند. رنگ آن‌ها گندمی و مویشان سیاه یا خرمایی تیره‌است. لهجه لکی؛ لهجه‌ای از زبان کردی که مردم هرسین و توابع بدان سخن گویند. دائرهالمعارف بزرگ اسلامی نیز، لکی را لهجه‌ای از زبان کردی دانسته‌است. ویژگی‌ها برخی معتقدند ساختار اصلی دستوری و افعال لکی «همانند دیگر لهجه‌های کردی» در زمره زبان‌های شمال غربی ایرانی قرار می‌گیرد. این ارتباط همچنین با مشاهده بقایای ساختار کنایی (ارگاتیو) در لکی تصدیق می‌شود. در گویش لکی مانند سورانی و کرمانجی ویژگی ارگاتیو مشاهده می‌شود، بنابراین زبان لکی شبیه به کردی و از لری متفاوت است. حمید ایزد پناه محقق لر، درباره زبان لکی می‌گوید که این زبان از لری متفاوت است، لکی مربوط به پهلوی اشکانی است و لری مربوط به فارسی هخامنشی می‌باشد، و لکی را همان شعر پهلوی دانسته‌است. لکی در دسته شمال غربی زبان‌های ایرانی قرار دارد و چون لری در شاخه جنوبی زبان‌های ایرانی قرار دارد. می‌توان گفت لکی در دسته زبان لری قرار نمی‌گیرد و پیوند ۸۰ درصدی با لری خرم‌آبادی را می‌توان در حضور بیشینه طوایف لک ایران در شهر خرم‌آباد دانست. این که ۷۰ درصد واژه‌های لکی و زبان فارسی و ۶۹ درصد با لری شمالی و ۷۸ درصد با لری خرم‌آباد یکی است، به گفته فرامرز شهسواری دلیل صریحی است که زبان لکی کاملا از لری و کردی جداست و مشابهت‌ها به دلیل همجواری جغرافیایی است: «به‌طور تقریبی، انواعی که بین ۸۰–۹۰ درصد تشابه واژگانی دارند ممکن است به یک زبان واحد تعلق داشته باشند یا نه. زبان‌های با بیش از ۹۰ درصد تشابه واژگانی معمولا گویشهای یک زبان هستند.» تحقیقات اتنولوگ و آنونبی تحقیقات اتنولوگ و آنونبی درباره زبان لکی نشان می‌دهد ۷۰ درصد واژگان لکی با زبان فارسی مشترک است. ۷۸ درصد با لری خرم‌آبادی و ۶۹ درصد با لری شمالی. در لرستان جایگزینی زبانی به سوی لری در میان گویشوران لکی در جریان است و گویشوران لری نیز به نوبه خود گرایش به استفاده بیشتر از فارسی معیار دارند. محل زندگی گویشوران حوزه گسترش گویش لکی عبارت است از: بخش بیرانوند یا هرو در شرق لرستان با ایل بزرگ بیرانوند. شهرستان سلسله یا الشتر در شمال شرقی.و ایل سلسله شهرستان دلفان یا نورآباد لرستان در شمال غربی. شهرستان کوهدشت در غرب لرستان با طایفه‌هایی همچون آدینه وند، آزادبخت، اتیوند، اولادقباد، گراوند و شاهیوند و بخش رومشگان در جنوب کوهدشت با طوایف امرایی، پادروند. شرق استان‌های کرمانشاه و کردستان و ایلام مانند شهرهای هرسین، دینور و دره شهر و شیروان چرداول با طایفه‌هایی همچون دارابی -صحرابگی در بیجنوند و شهبازی در هلیلان جنوب استان همدان ۷- بخش‌هایی دیگر از طوایف لک در کردستان عراق، کرکوک و خانقین سکونت دارند. در کردستان عراق تعداد گویشوران لک بیشتر از ایران است. ۸- گروه‌های زیادی از لکها در طول تاریخ از مناطق خود کوچانده و تبعید شده‌اند از جمله گروهی که ساکن شمال ایران هستند و به کردهای تبعیدی معروفند و گروهی دیگر که توسط عثمانیها به اطراف آنکارا (شهر هایمانا یا هیمنا) کوچانده شدند به لکهای «شیخ بزینی» یا کردهای هیمنه‌ای معروفند که هنوز فرهنگ و هویت خود را کمابیش حفظ کرده‌اند. معمولا لک‌های جنوب استان همدان لر دانسته می‌شوند. در تاریخ‌های گذشتگان از جمله تاریخ گزیده نوشته حمدالله مستوفی از شانزده ولایت به عنوان کردستان یاد شده‌است. حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری نخستین کسی بود که اسم کردستان و شانزده ولایت آن را آورده‌است: کردستان و آن شانزده ولایت است و حدودش به ولایات عرب و خوزستان و عراق عجم و آذربایجان و دیاربکر پیوسته‌است. آلانی، الیشتر، بهار، خفتیان، دربند، تاج خاتون، دربند رنگی، دزبیل، دینور، سلطان آباد، چمچمال، شهر زور، کرمانشاه (قرمیسین) هرسین، وسطام. در اسناد تاریخی قرن شانزده میلادی نیز طوایف لک را بخشی از طوایف کرد می‌دانند نظیر کتاب شرفنامه شرف‌خان بدلیسی که به فارسی نوشته شده‌است. بخش‌هایی دیگر از مردم قوم لک در کرکوک و خانقین عراق سکونت دارند. در عراق تعداد گویشوران لک را بیشتر از ایران حدس زده‌اند. طوایف استان لرستان خود سه بخش اصلی هستند، لر بختیاری، لر بالا گریوه‌ای یا خرم‌آبادی، و لک. لک‌ها را پشتکوهی نیز می‌خوانند که ساکن بخش‌های شمالی لرستان هستند. با این حال دکتر پرویز ناتل خانلری زبان لری و بختیاری را هم‌خانواده با کردی می‌داند. در کوهستان بختیاری و قسمتی از مغرب استان فارس ایل‌های بختیاری و ممسنی و بویراحمدی به گویش‌هایی سخن می‌گویند که با کردی خویشاوندی دارد، اما با هیچ‌یک از شعبه‌های آن درست یکسان نیست، و میان خود آن‌ها نیز ویژگی‌ها و دگرگونی‌هایی وجود دارد که هنوز با دقت حدود و فواصل آن‌ها مشخص نشده‌است. اما معمول چنین است که همه گویش‌های بختیاری و لری را جزو یک گروه بشمارند. چالش‌ها یکی از مشکلات این زبان، تدریس نشدن آن در مراکز علمی است. گفته می‌شود وجود نداشتن یک رسم الخط کامل و جامع دلنشگاهی و بدون اشکالات آواشناسی، آوا نگاری و زبان‌شناسی مانع تدریس این زبان شده‌است و برای نوشتن لهجه‌های لکی درمناطق لک نشین رسم الخط کاملی وجود ندارد. یک سال پس از ثبت زبان لکی ، در جلسه‌ای که توسط تنی چند از زبانشناسان در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۹۷ در استان لرستان تشکیل شد ، قرار شد در آینده‌ای نزدیک رسم الخطی واحد برای زبان لکی معرفی شود . ثبت ملی زبان لکی لکی به عنوان زبانی قدیمی از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران در جلسه روز ۱۰ مرداد ۱۳۹۶ خورشیدی، به عنوان اثری ملی در حوزه میراث ناملموس ثبت شد. واکنش‌ها به ثبت ملی زبان لکی ثبت زبان لکی به عنوان یک زبان مستقل و جدای از زبان کردی واکنش منفی وتندی را از طرف کردهای سنی مذهب ایران و کردهای عراقی در پی داشت و باعث شد دانشجویان دانشگاه مهاباد طی نامه‌ای از سازمان میراث فرهنگی تقاضا کنند از این تصمیم صرف نظر کند. احزاب کرد اپوزسیون ایران هم آن را آسمیلاسیون و تفرقه افکنی دربین کردها قلمداد کردند. ولی بیشتر مردم لک ثبت زبان خود را جشن گرفتند که بیشتر گردهمایی و جشن‌ها در این رابطه در هرسین بود. آواها لکی a e ê i î o ó ô = ü u û فارسی آ (مثل آرام) ا (مثل اشک) ای کوتاه (در فارسی معادل ندارد) ا (مثل امروز) ا (مثل اردک) (در فارسی معادل ندارد) (در فارسی معادل ندارد) او کوتاه (در فارسی معادل ندارد) او (مثل دوست) مثال Agir (آتش) Esp (اسب) Sê (سیاه) Esir (اشک) Fîl (فیل) Non (نان) Sór (قرمز) Sôr (عروسی) Kurd (کرد) Dûs (دوست) ا (مثل اردک) از لری وارد لکی شده‌است و برخی از لک‌ها این آوا را ندارند (لرها معمولا «آ» را به «و» تبدیل می‌کنند). الفبای زبان لکی آموزش زبان لکی الفبای لکی با الفبای کردی جنوبی(کلهری) مشترک است وشامل: ی ا ب پ ت ج چ ح خ د ر ر ز ژ س ش ع غ ف ق ق ک گ ل ل م ن و وو و و ه ه ی دستور ضمایر شخصی مفرد مفرد فارسی جمع جمع فارسی م من ئیمه ما تو تو هومه شما ئو او ئه‌و، یه‌و ایشان، آنها ضمیر انعکاسی "خود " در لکی «ووژ» است. ضمایر اشاره حالت مفرد جمع نزدیک یه(-وه) یه‌وه نه نزدیک فارسی این اینها دور ئه‌وه ئه‌وانه دور فارسی آن آنها حالت مجهولی پسوند مجهول ساز در لکی "-ریا " است. فارسی لکی کشته شده کوشریا خورده شده هوه‌ریا خوانده شده خوه‌نریا افعال حال ساده فعل "خوردن": مفرد جمع مه‌رم مه‌ریمن مه‌رین مه‌رینان(-ون) مه‌ری مه‌رن مثال : ئاوه مه‌هوارد. (آب خوردم) ماضی ساده فعل "خوردن": مفرد جمع هواردم هواردمان(-ون) هواردت هواردتان(-ون) هواردی هواردان(-ون) مثال : ئاوت هوارد. (آب خوردی) ماضی استمراری فعل "خوردن": مفرد جمع مه‌هواردم مه‌وواردمان(-ون) مه‌هواردت مه‌هواردتان(-ون) مه‌هواردی مه‌هواردان(-ون) مثال : ئه‌وانه مه‌هووارد. (آب می‌خوردند) ماضی نقلی فعل "خوردن": مفرد جمع هواردمه هواردمانه(-ونه) هواردته هواردتانه(-ونه) هواردیه هواردیانه(-ونه) مثال : ئاومان هواردیه. (آب خورده‌ایم) ماضی بعید فعل "خوردن": مفرد جمع هواردویم هواردویمان(-ون) هواردویت هواردویتان(-ون) هواردویتی هواردویان(-ون) مثال : ئاوتان هواردوی. (آب خورده بودید) ویژگی‌های دستوری در گویش لکی مانند سورانی و کورمانجی ویژگی ارگاتیو مشاهده می‌شود: فارسی ملایری خرم‌آبادی کردی کلهری لکی کردی سورانی آب خورد م او خورد م او هه‌رد م ئاو خوارد م ئاو م هوارد ئاو م خوارد چی گفت ی ؟ شی گفت ی ؟ چی گوت ی ؟ چه وت ی ؟ چه ت وت؟ چی ت وت؟ اضافه کردن فتحه، "ه"، قبل از فعل در زمان‌های استمراری: فارسی بروجردی خرم‌آبادی کردیکلهری لکی کردی سورانی آب می‌خورم او مخورم او موهورم ئاو خوه‌م ئاو ه مه‌رم ئاو ده‌خوم کتاب می‌خواندم کتاو مخنم کتاو میهه‌نم کتاو خوه‌نیام کتاوم ه مه‌خوه‌ن کتاوم ده‌خویند واژگان ساختار و واژگان در تقسیم‌بندی زبان‌ها نقش مهمی ایفا می‌کنند. در زیر تعدادی از واژگان فارسی رایج به همراه معادل‌های آن‌ها در برخی گویش‌ها و زبان‌های رایج در غرب کشور آورده شده‌است. فارسی بروجردی خرم‌آبادی کردیکلهری لکی کردیسورانی کورمانجی هورامی آب او آو، او ئاو ئاو ئاو av باران بارو بارو، رفت، شوف واران قاران، قه‌شت باران، وه رشت baran واران چشم چش چش، تیئه چاو چه‌م چاو chav چه م اینجا اینجه، اینج ایچه ئیره ئیره ئیره li vê derê زیاد زیاد زیاد فره فره زور zor,pir,gelek,zaf فره داماد داماد دوما زاوا زوما زاوا zava, zaba رهگذر رهگذر رهگوذر ریویار ریووار ریبوار rêwî اتاق اتاق اتاق دی دی دی، ژوور jûr, oda, olî خانه خونه هونه مال مال مال، خانوو mal, xanî با وا، وارد وا گ رد گه‌رد گه ل gel بچه بچه بچه منال ئایل مندال zarok کلیه کلیه، گرداله گورداله گورداله گورداله، قلک گورداله gurchik سهم، بخش سهم بر به ش به‌ش، بیر به ش besh نمک نمک نمک نمه ک خووا خووا xo چیز شی، چی چی چیشت چی شتی tisht روز روز، رو رو روژ رووژ روژ roj روژ شب شو شو، شوگار شو شه‌و شو shev خوش خوش خوش خوش خوه‌ش خوش xwosh وه ش شما شما شوما ئیوه هومه ئیوه hûn شمه زن زن زن، زینه ژن ژه‌ن، ئافره‌ت ژن jin مرد مرد پیا پیا پیا، میرده پیا، میرد mêr پدر، بابا بابا، بویه بووه باوگ باووه باب bav مادر ننه، مامان دا، دایه دایک دا، دالکه دایک، دایه dayîk پسر پسر کر کر کور کر kur دختر دختر دختر دوت دت کچ، کنیشک kech, dot نفس نفس نفس، هناسه هناسیگ هه‌ناسی هناسی bêhn, henase غروب ایواره ایواره ئیوواره ئیوواره ئیوواره êvar افعال و مصدرها فارسی بروجردی (لری ثلاثی) کردی کلهری لکی کردی سورانی کردی کرمانجی کردی هورامی آب خورد م او خورد م ئاو خووارد م ئاوو م هووارد ئاو م خووارد min avê veduxard خودم خویم خوه م ووژم خوم ez bi xwe ویم رفتم رفتم چی م چم چووم، رویشتم ez chûm آمدم آمایم هاتم هه‌تم هاتم ez hatim برو برو بچو بچو بچو/ بروو bichû? خواستن خواسن خوازین گستن ویستن xwestin می‌کنم مکنم که م مه‌که‌م ده که م ez dikirim مه که رو انداختن اناختن خستن ئاشتن هاویشتن avêtin لازم بودن لازم بین لازم بین ئی گره‌ک بین له گره ک بوون le lazmatî (îhtiyac) bûn آمده بودم آمیه بی‌یم هاتویم هه‌تویم ها ته بووم ez hatibûm آمده‌ام آمی یم هاتومه هه‌تمه ها توومه ez hatim افتادن افتی ین ک فتن که‌تن که وتن ketin مقایسه لکی با برخی گویش‌های کردی و زبان انگلیسی لکی کردی کلهری کردی سورانی کردی کرمانجی کردی هورامی زازاکی انگلیسی wehar, vihar wehar behar, wehar bihar, behar wehar wesar, wisar spring tawsan tawsan hawîn, hamîn, tawsan havîn hamna, hamîn hamnan summer payîz-maləẑir payîz payîz pehîz, payîz payîz payîz fall varan, waran, veşt waran baran, waran, verişt baran varan rain çem çaw çaw çav çem çim eye dit, afiret dut kiç keç, dot kêna daughter kur kur kur kur, law laj boy gurdale gurdale gurdale gurçik velke, gurçike kidney rêvêar rêwêar rêbwar rêwî raywan stranger ayîl minal mindal zarok eyel child wijim xwem xom ez bi xwe wêm ez bi xo myself ketin keftin kewtin ketin kewten to fall aîtin, aîştin xistin hawêştin avêtin eşten to throw mi heti m mi hati m min hati m ez hati m ez amey a I came mi meri m /mexwi m mi xwe m /dixwe m min exwe m /dexo m ez dixwi m min meweru ez wen a I eat mi nani m hward mi nan xwardi m min nani m xward min nan xward mi nan werd I ate the meal mi nane meri m /mexwi m mi nan xwe m min nan dexwi m ez nanê dixwi m ez nan wen a I am eating the meal mi nan m e mehward mi na xwardêa m min nani m dexward min nan dixward mi nan werdêne I was eating the meal mi heti m e mi hati m e min hatû m e ez hati m e ez amey a I have come mi hetü m mi hatü m min hatibû m ez hatibû m ez ameybîy a I had come واژگان مشترک لکی با لری خرم‌آبادی و کردی جنوبی گویش لری خرم‌آبادی با لکی و کردی جنوبی به عنوان همسایگان قدیمی در عین تفاوت دارای قرابتهای زبانی زیادی هستند. در زیر تعداد محدودی از واژگان مشترک بسیار زیاد این گویش‌ها به همراه معادل‌های فارسی آن‌ها آورده شده‌است. فارسی لری خرم‌آبادی لکی کردی کلهری بلند کردن هیز هیز داین هیز سوگواری آذیتی ئازیه‌تی ئازیه‌تی گیج شیت شیت شیت چرخاندن لر، غر خر داین خر پوسته توژ تووژ تووژ عجیب بلاجی بلاجوی، ئلاجوی ئلاجهو زار (فقیر) ژار ژار ژار مغز مه زگ مه‌زگ مه‌ژگ پوست تووک تووک تووک خرچنگ کرژئن قژنگ، کژنگ قرژنگ سلامت ساق ساق، ئازا، رام ساق رشوه روشه ت روشه‌ت رشبه‌ت جلو نوها یا نووا نووا نوا بد گه ن پیس، گه ن گه‌ن سالم ئازا ئازا ئازا بار گل گل، جار گل، کهره‌ت، جار آغوش بالوش باووش باوش عده از افراد برمه بر بر لاغر اندام بل باریک به‌له‌باریک بهل باریک از هم پاشیده، دربدر ته فراتین ئی یه‌ک چویچیا/ئی یه‌کپشکیا/ئی یه‌ک شیویا ته‌فراوتوناو شکاف، درز تلیش دووژ، تلیش تلیش شکست خورد توزس تووزیا، تووزریا تووزیا شایعه، چو چاو چاوو چاو سیلی چه‌پاله چه‌پاله چه‌پاله حیله‌گر رنباز فه‌ن باز، گاوباز، چاپ چووله‌از، ره‌نگ باز رنباز ردیف، رج رزگ رزگ رزار سرازیری لیژ لیژی/سره وارکی لیژ رنگ سفید اسپی چهرمی/اسپی چهرمی/اسپی رنگ سیاه سیا/سی رهش/سی رهش/سی رنگ بلوند هیل هویل هویل برخی واژگان که در لکی شکل باستانی پ/ژ/گ/چ دارند و در فارسی امروزی و لری تعریب شده‌اند ردیف لکی لری فارسی ردیف لکی لری فارسی ۱ ژیر zhêr زیر زیر zir ۱۳ ئه‌سپ اسب ۲ ژه‌ن zhan زن زن zan ۱۴ ئسپی سفید ۳ روژ řuzh روز روز ruz ۱۵ ده‌ژین درد گرتن دردگرفتن ۴ ژوی zheoy زدی صمغ samq ۱۶ مانگ ماه ماه ۵ توژ tuzh توش سر شیر sar shir ۱۷ دریژ دراز ۶ کلاژدم koełãjdoem عقرب عقرب/کژدم aqrab ۱۸ دووژ درز ۷ گیژ gêzh گیج گیج gij ۱۹ گیان جون جان ۸ ژژوو zhezhu زوزو/ززو جوجه تیغی joje tiqi ۲۰ قیژن ویزن، غربال ۹ لیژی lêzhy سرو زیری سر پایینی / شیب دار ۲۱ ژار زار و خوار ۱۰ ئژ ezh ز از az ۲۲ ژه‌نین، ژه‌نن زدن ۱۱ تیژ têzh تئز تیز tiz ۲۳ ژیه‌ر، ژه‌ر زهر ۱۲ ژین zhin زنی زیستن zistan ۲۴ گل داین (گل و پل) غلتاندن لکی لری فارسی باخاوان باغبو باغبان مر/مرخ مو مرغ چه خو چه خو چاقو خاوه/خا/تم ترمو تخم مرخ ئیلاخ/سرده سیر ییلاق ییلاق مه‌زگ، مه‌قز مغز مغز ه / خ لکی کردی کلهری فارسی هوشک هشک خشک هوواردن خوواردن خوردن هوواس، گستن خووازین خواستن هوه‌تن خه‌فتن خوابیدن هوه‌ر خووه‌ر نور خورشید هووار خووار پایین هیز داین هیز داین بلند کردن یا بلند روند تغییر حروف در زبان‌های سامی و لکی نیز مشاهده می‌شود. مثلا واژه iška در لکی به واژه xašaq در عبری و واژه ašaq در عربی و عشق در فارسی تغییر یافته‌است.

لهجه گاپله‌ای

لهجه گاپله‌ای لهجه‌ای از گویش لری است که مردم منطقه جاپلق یعنی مردم بخش جاپلق ازنا و دهستان خمه الیگودرز و جنوب خمین در دشت جاپلق در استان لرستان به آن تکلم می‌کنند. این لهجه نزدیکی بسیاری با لری ثلاثی دارد اما در عین حال از لهجه اراکی نیز تاثیر گرفته است. گاپله

تناسخ

وازایش یا تناسخ یا باززایی یا زادمرد (به پارتی مانوی: 𐭆𐭀𐭃𐭌𐭅𐭓𐭕/ zādmurd به سغدی: / ztmwr /zmwrd) یا سنسار (به سغدی: snks r) یا آژی‌مرچ (به سغدی: zymrch ) یعنی زاییده شدن دوباره پس از مرگ، با اختلافاتی در مفهوم، از اعتقادات ادیانی مانند دائو، بوداگرایی، هندوگرایی، مانوی، برهمایی، جینیسم، سیکیسم، اهل حق (یارسان) و غلات شیعه است. برمبنای تناسخ هستی واقعی یکیست و تمام هستیها پرتوی از آن هستی است و آن هستی یگانه همان برهمن است که همان عالم کبیر و روح جهان است و هر چیز جز او سایه‌ای از هستی اوست بر این اساس روح انسان عالم صغیر است که خود نیز پرتوی از روح برهمن است و رستگاری انسان در رهایی از تولد دوباره یا تناسخ اوست برپایه این اصل روح انسان تا قبل از تزکیه و پاکی کامل بارها در بدنهای مختلف وارد شده و به این جهان بر می‌گردد و کیفیت زندگی کنونی او بسته به رفتار و کردار نیک انسان در زندگی گذشته‌اش دارد و راه نجات او مدد از شهود و درونگرایی و توجه به حقیقت است تا بتواند به حقیقت مطلق بپیوندد. برای انسان هیچ عذابی دردناکتر از این نیست که تا پشت دربروی ولی تورا راه نداده و برت گردانند. بطور کلی تناسخ یا انتقال روح انسان به موجودی دیگر ۴ نوع است: ۱- نسخ یا انتقال روح انسان به انسان دیگر۲- مسخ: انتقال روح به حیوان ۳- فسخ: انتقال روح به گیاه و ۴- رسخ: انتقال روح به جماد. واژگان و ریشه‌شناسی تناسخ در ادب ایرانی، به ویژه زبان‌های ایرانی خاوری که با زبان‌های سنسکریت، تبتی و چینی نزدیکی داشتند، به دیسه‌های زادمرد (به پارتی مانوی: 𐭆𐭀𐭃𐭌𐭅𐭓𐭕/ zādmurd به سغدی: / ztmwr /zmwrd) یا سنسار (به سغدی: snks r) یا آژی‌مرچ (به سغدی: zymrch ) دیده شده‌است. تحریف تناسخ تناسخ در طول تاریخ به دلیل تفاسیر به رای دچار تحریف شده‌است اما آنچه که درست به نظر می‌آید این است که آنچه بعد از مرگ به جهان دیگر منتقل می‌شود روح نیست بلکه نفس است و روح یکی است که متعلق به خداوند است و آنچه در ادیان آمده که خداوند از روح خود در انسان دمید به این معناست که خداوند از تمام ویژیگی‌های خود به جز یکی که ان کبر است به انسان اعطا نمود و در زمان مرگ فرشتگان روح را تحویل نمی‌گیرند بلکه نفس را تحویل می‌گیرند و کلمه فوت به معنای تحویل در وفاداری کامل است. نفس انسان پس از مرگ با توجه به شرایط آن نفس که تقدیر اوست و تقدیر به معنای اندازه یا همان اعمال پیشین به جهان خاک بازمی‌گردد. تناسخ در آینه هنر: نگاره فردی را نشان می‌دهد که در دنیا چندین زندگی گوناگون داشته. دین‌های معتقد به تناسخ شاید هیچ مذهب و اعتقادی به اندازه تناسخ در طول تاریخ دچار تغییر و دگرگونی نشده باشد. طبق اسناد به جا مانده و تحقیقات به عمل آمده، هر گروه و فرقه‌ای بنا برخواسته‌ها، امیال و انتظاراتش این باور را شخصی‌سازی می‌نموده‌است. هندوئیسم در هندوئیسم، روح (آتمن) جاودانه و نامیرا است، در حالی که جسم تولد و مرگ دارد. روح جسم را مانند لباس کهنه ترک می‌گوید و لباس نو می‌پوشد. برهمن‌ها به ایده وازایش (تناسخ) معتقد هستند؛ یعنی هر وقت موجودی از بین برود، روح آن از کالبد جدا شده و در همین دنیا به کالبد موجود دیگری درمی‌آید. بودایی به استناد کتب مقدس، بودا معتقد به نوعی از وازایش (تناسخ) بود. در آیین بودا، وازایش، مطلقا به معنای حرکت روح یا «نفس» از یک کالبد به کالبد دیگر نیست. این برداشت شبهه انگیز، از اخلاط اندیشه هندو و فلسفه بودایی ناشی شده، حال اینکه در آیین بودا، موجودات دارای «خود» یا بخش پایدار وجود، نبوده و بنابر این، انتقالی صورت نمی‌گیرد. تمثیل بودا در این باب چنین است که همانگونه که با آتش یک شمع روشن، می‌توان شمعی دیگر را روشن کرد (آتش شمع اول، علت روشنایی شمع دوم است)، آگاهی یک موجود، می‌تواند باعث پدیداری واحد (های) آگاهی دیگر شود. تائوئیسم در تائوئیسم افرادی را می‌بینیم که در قالب افراد متفاوت در زمان‌های مختلف زندگی کرده‌اند. در متن مقدس چانگ تزو آمده‌است: تولد آغاز نیست، مرگ پایان نیست، وجود داشتن بدون محدودیت است. ادامه یافتن بدون آغاز است. یارسان (اهل حق) «دونادون»، «دون به دون» یا «جامه به جامه» مفهومی در آیین یارسان یا اهل حق است که ارتباط نزدیکی با مفهوم تناسخ و حلول روح دارد. در دین یارسان یا اهل حق، تناسخ به این مفهوم که روح بی‌هدف از یک کالبد به کالبد دیگر منتقل شود کاملا نفی شده و از اساس رد می‌شود. اما مفهوم دیگری به نام دون به دون شدن (که در ظاهر به فلسفه تناسخ شباهت دارد) حقیقتی جدا نشدنی از جهان بینی یارسانی است. یارسان می‌گوید که هر روحی باید در زمانی محدود (۵۰ هزار سال) سیری را برای تکامل خود طی کند و آن را با دونادون می‌شناسند. معتقدان به یارسان آیه ۴ سوره معارج را دلیلی بر همین مدعای خود می‌دانند. روح باید جسم‌ها و جامه‌های مختلف از جمله مرحله جانوری، نباتی، جمادی و … را طی کند و در هر مرحله روح وارد عالم برزخ می‌شود و پس از رسیدگی به اعمال روح و سنجش اعمالی که روح با اختیار خود بدست آورده دوباره روح با توجه به اسحقاق خود به صورت نوزاد در خانواده مستحق خود (مثلا" در جامه انسانی) در خانواده ثروتمند یا فقیر و … مورد آزمایش قرار می‌گیرد؛ و بعد از طی هزار دون (دون هزار و یکم) روح انسان کامل می‌شود و ذات خدایی در آن روح نایل می‌شود. البته روح‌هایی وجود دارد که کمتر یا بیشتر از هزار دون را طی نمایند و این بستگی به دلایل مختلف از جمله ریاضت و لطف حق تعالی و … دارد. در تناسخ اعتقاد به حلول روح است ولی در دونادون اعتقاد بر تجلی و مظهریت ذات بر روح است و … غلات شیعه برخی شیعیان معروف به غلات شیعه نیز به باززایی اعتقاد دارند و آن را با رجعت یکی می‌دانند. دیدگاه‌های دیگر عده‌ای مانند شهرستانی و جان ناس معتقدند عقیده به تناسخ عقیده‌ای گسترده در سطح جهان است: شهرستانی می‌گوید: «فرقه‌ای نیست که در آن تناسخ جایگاه محکمی نداشته باشد. جان ناس می‌گوید: «عقیده به تناسخ منحصر به مردم هند نیست، بلکه تمام مذاهب عالم از بدویان وحشی گرفته تا مردم پیشرو که دارای فرهنگی متعالی می‌باشند همه کم و بیش قدمی در راه عقیده به تناسخ برداشته‌اند.» در مقابل عده‌ای معتقدند این عقیده در ادیان نبوده و بعدا به دلایلی وارد ادیان شده‌است. سید حسن ابطحی می‌گوید: «در کل جریاناتی که قائلین به تناسخ نقل کرده‌اند مانند … (اگر واقعیت داشته باشد) ممکن است ارواح خبیثه (شیاطین) برای انحراف مردم از حقیقت دخالت داشته و آن‌ها خود را به جای سوژه یا روح متوفا قرار داده و با طرف مقابل به گفتگو برخاسته‌اند.

هنر

از بالا چپ جهت عقربه ساعت: یک پرتره از خود توسط ونسان ونگوگ، یک مجسمه آفریقایی، نقاشی زایش ونوس اثر ساندرو بوتیچلی، شیر ژاپنی (شیشا) هنر مجموعه‌ای از آثار یا فرایندهای ساخت انسان است که در جهت اثرگذاری بر عواطف، احساسات و هوش انسانی یا به‌منظور انتقال یک معنا یا مفهوم خلق می‌شوند. همچنین می‌توان گفت هنر توان و مهارت خلق زیبایی است. از مهم‌ترین رشته‌های هنری می‌توان به هنرهای تجسمی (نقاشی، طراحی، تندیس‌گری، عکاسی و چاپ)، هنرهای نمایشی (تئاتر و رقص)، موسیقی، ادبیات (شعر، داستان)، سینما و معماری اشاره کرد. اشاواژه هنر در زبان سانسکریت، ترکیبی از دو کلمه «سو» به‌معنی نیک و «نر» یا «نره» به‌معنای زن و مرد است. در زبان اوستایی «س» به «ه» تبدیل شده و واژه «هونر» ایجاد گشته‌است که در زبان پهلوی یا فارسی میانه به شکل امروزی (هنر) درآمده‌است که به‌معنای انسان کامل و فرزانه است. دانشنامه بریتانیکا هنر را به‌عنوان «استفاده از توانایی و تخیل در خلق آثار زیبا، محیطی یا تجاربی که می‌توان با دیگران تقسیم شود» تعریف می‌کند. در ادبیات ایران در دوره اسلامی این معنا دوباره دگرگون شد و هنر به معنای دلیری، کمال، فضیلت، هوشیاری، فضل، تقوی، دانش و کیاست و… به کار رفت، که دارای بار معنایی عام بود: به دشمن نمایم هنر هرچه هست * ز مردی و پیروزی و زور دست چون غرض آمد هنر پوشیده شد * صد حجاب از دل به سوی دیده شد با دانش است فخر نه با ثروت و عقار * تنها هنر تفاوت انسان و چهار پاست از دیوان""پروین اعتصامی"" هنرهای تجسمی هنر زیبایی بدن، کیرکه جام را به ادیسه پیشکش می‌کند. اثر جان ویلیام واترهاوس هنرهای تجسمیمبانی هنرهای تجسمی دارای عناصری هستند که شامل: نقطه، خط، سطح، حجم، فرم (شکل)، رنگ، نور، بافت، ریتم، حرکت (فضا و زمان)، ترکیب (ترکیب بندی)، تناسب، تعادل (توازن) ، تباین (تضاد یا کنتراست) برج برادوی در ووسترشایر، انگلستان، نمونه‌ای کلاسیک از سازه تزئینی. تقسیم‌بندی‌های هنر متنوع است؛ یکی از آن‌ها در حالت کلی آثار هنری را به دو دسته هنرهای زیبا و هنرهای کاربردی تقسیم می‌کند: هنرهای کاربردی: منظور از هنرهای مفید هنرهایی است که نخست، کارکرد و سودمندی آن‌ها اهمیت دارد و هدف از خلقشان کاربردشان بوده‌است. مانند: طراحی خودرو، معماری، طراحی صنعتی. هنرهای زیبا: منظور از هنرهای زیبا هنرهایی است که تنها به دلیل زیبا بودنشان خلق شده‌اند. به عبارتی «نه به خاطر چیزی دیگر، بلکه به خاطر خودشان به وجود آمده‌اند». مانند: نقاشی، مجسمه‌سازی، موسیقی، رقص. واژه هنر امروزه در زبان فارسی در معنایی متفاوت از گذشته به کار می‌رود و بیشتر منظور از آن اشاره به نتیجه خلق انسان‌ها در زمینه هنرهای زیبا است. معنای این واژه امروز معادلی برای واژه هنرهای زیبا در زبان انگلیسی است. به‌طور سنتی مجموعه هنرهای زیبا به ۷ دسته تقسیم می‌شوند: موسیقی هنرهای دستی: مجسمه‌سازی، شیشه‌گری، و … هنرهای ترسیمی: نقاشی، خطاطی، عکاسی و … ادبیات: شعر، داستان، نمایشنامه، فیلمنامه و نثر معماری رقص و حرکات نمایشی هنرهای نمایشی: سینما، تئاتر و … نمونه دیگر تقسیم‌بندی هفت هنر به ترتیب زمان ایجاد یا توسعه عبارتند از: نقاشی هنرهای تجسمی (نقاشی، طراحی، تندیس‌گری، عکاسی و چاپ) معماری ادبیات موسیقی تئاتر سینما وجوه مشترک آثار هنری عبارت‌اند از: تخیل به عنوان مهم‌ترین عامل در شکل‌گیری اثر هنری است همه آثار هنری از عاطفه و احساس هنرمند سرچشمه می‌گیرند نه از تفکر منطقی و عقلانی او چندمعنایی بودن و منشور مانندی، وجه اشتراک سوم تمام آثار هنری است. این جنبه از خصایص آثار هنری، در واقع از دو ویژگی قبلی که برشمردیم، نتیجه می‌شود. بدین معنی که هر پدیده‌ای که عنصر اصلی سازنده آن تخیل و عاطفه باشد، بی‌شک نمی‌تواند معنایی منجمد و تک بعدی داشته باشد. از این روست که هر کس در برابر آثار هنری می‌ایستد؛ دریافت و استنباط خاصی دارد. آثار هنری به سادگی می‌توانند بیان‌کننده زیبایی حقیقی یا احساسات باشند. اثری که هنر بر روح انسان می‌گذارد، تغییری عمیق و ماندگار و طولانی است. در نتیجه هر گاه خواهان اثرگذاری ماندگار باشیم، می‌توانیم از هر یک از رشته‌های هنری به فراخور نیازمان بهره ببریم. همان‌طور که در روانشناسی این بحث به اثبات رسیده‌است، جهان از مجموعه‌ای از افراد تشکیل شده‌است، پس اگر بخواهیم در سریعترین حالت بر تعداد زیادی از افراد تاثیر بگذاریم، می‌توانیم از اسباب هنر استفاده کنیم. هنر موسیقی و هنرهای نمایشی چون از طریق حس شنوایی و حس بینایی به سرعت درک می‌شوند، می‌توانند توام با یکدیگر به سرعت، و در ابعادی جهانی تاثیری ژرف، عمیق، ماندگار و طولانی در جوامع به وجود آورند. هنرهای صناعی هنرهای صناعی یا سنتی، هنرها و صنایع ظریفه‌ای هستند که در طول سده‌های متمادی با حفظ ریشه‌ها و سنت‌های خود رشد کرده مراحل شکل‌گیری خود را گذرانده یا می‌گذرانند و نشان دهنده فرهنگ یک ملت است. هنرهای سنتی ایران را می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم کرد: شعر و ادبیات موسیقی معماری و هنرهای وابسته نمایش‌های سنتی و آیینی صنایع مستظرفه صنایع ظریف صنعت و صنایع ظریف مقیاسی برای سنجیدن درجه تکامل معنوی و روحی یک ملت است. در این جهان میان هزاران محسوسات که ما در زیر نفوذ حواس پنجگانه خود از وجود و چگونگی آن‌ها باخبر می‌شویم؛ بعضی چیزها هست که ما بی‌اختیار آن‌ها را بیشتر دوست می‌داریم. روح ما و قلب ما مجذوب آن‌ها می‌شود بدون آنکه از آن‌ها یک فایده عملی و آنی برای ما حاصل گردد. مثلا وقتی که در جلوی یک پرده نقاشی که ثمره قوای دماغی و روحی یک صنعتکار را نشان می‌دهد می‌ایستیم، ساعتها مشغول تماشای آن و غرق حیرت و تعجب می‌شویم. که بجز موارد بالا همه آثار هنری را شامل می‌شود. هنر مقدس همواره دو غایت بنیادی داشته‌است. اول زیبایی صورت عبادات و دوم نگهبانی و حفاظت از آن. دومین ممیزه هنر مقدس بدان حقیقت رجوع می‌کند که اسلام صرف زیبایی را مطلوب تلقی نکرده، بلکه زیبایی را با کمال مورد تامل قرار می‌دهد. آنچه منشا نقوش پراکنده و مایه پراکندگی خاطر است در قلمرو هنر اسلامی نفی می‌شود، از اینجا هرگونه آرایش زرین یا جامه‌های فاخر در عبادات طرد می‌گردند. به تعبیر بورکهارت آداب دینی هنر الهی است. از آنجا که گونه‌ای جلوه‌گری و سمبولیسم در سطحی از شکلها و حالتهای آدمی برای جستجوی راهی به ماورای همه مظاهر و اعیان وجود است. در مسیحیت این آداب نیایشی است -مانند عشای ربانی و آداب خاص مسیحی- متضمن هنر مقدس یعنی معماری و شمایل نگاری مسیحی که از برجسته‌ترین مظاهر هنر مسیحی هستند. با توجه به معنای ذاتی عبادات اسلامی، و هنری که به زیبا کردن آن متوجه است، در عالم اسلامی به گونه‌ای دیگر فیضان و انعکاس هنری آداب دینی را می‌بینیم، یعنی جدا از مفهوم شمایل نگاری در عبادات مسیحی که درضمن نوعی هنر تلقی می‌شود. معمولا از عبارت هنرهای صناعی برای بیان آن بخش از صنایع دستی که بیش از فن به هنر وابسته‌اند استفاده می‌شود.

تبعیض جنسیتی

تابلوی مخالفت با حق رای زنان بالای مرکز فرماندهی کل تبعیض جنسیتی ، جنسیت‌زدگی یا سکسیزم به‌معنی هرگونه پیش‌داوری یا تبعیض بر اساس جنسیت یا جنس فرد است. پیامد این امر، تبعیض منفی نسبت به انسان‌ها و بر پایه هویت واقعی یا فرضی جنسیتی ایشان است. این مفهوم همچنین می‌تواند در اشاره به نفرت یا بدگمانی نسبت به یک جنس –زن‌ستیزی یا مردستیزی– یا کلیشه‌ای کردن مردانگی در رابطه با مردان و زنانگی در رابطه با زنان باشد. تبعیض جنسی به‌طور تاریخی و فرهنگی بیشتر در جهت فرودست کردن زنان و دختران به‌کار رفته‌است . پیامد تبعیض جنسیتی می‌تواند به‌گونه‌های آزار جنسی، تجاوز جنسی یا انواع خشونت جنسی خود را در جامعه نشان دهد. تاکنون زنان و مردان بسیاری برای رسیدن به برابری جنسی بیشتر، از فمینیسم بهره برده‌اند. انواع جنسیت‌زدگی خصمانه جنسیت‌زدگی خصمانه به شکل سلطه‌جویی مردسالارانه و باورهای تحقیرآمیز خود را نشان می‌دهد و موضوع مرکزی آن صراحتا این است که مرد جنس برتر است و باید قدرت را در اختیار داشته باشد. به عبارت دیگر همان نگاهی که زن را «ضعیف» می‌بیند. جنسیت‌زدگی خیرخواهانه دستگیری یک سافراجت در لندن ۱۹۱۴. سافروجت‌ها برای بدست‌آوردن حق رای برای زنان بهم پیوسته بودند. جنسیت‌زدگی خیرخواهانه نگاهی ملایم‌تر نسبت به زن دارد و زن را موجودی زیبا و شکننده می‌بیند که باید از او حمایت کرد. با این حال، زنان باید همان نقش‌های محدود و کلیشه‌ای را بپذیرند و دنباله‌رو باشند. به عبارت دیگر؛ همان نگاهی که زن را «جنس لطیف» می‌بیند. بهترین نمونه برای جنسیت‌زدگی خیرخواهانه، تصویرکردن زن ایدئال به‌عنوان همسر و مادر و سوژه عشق رمانتیک است. افرادی که چنین نگاهی دارند به زنان زیاد کمک می‌کنند و با آنها روابط صمیمانه و دوستانه دارند. جنسیت‌زدگی خیرخواهانه نگاهی مثبت‌تر از جنسیت‌زدگی خصمانه به زنان دارد، اما در یک نکته با آن شریک است. اینکه زن موجودی «ضعیف‌تر» است و برای حفظ ساختار قدرت مردانه این نگاه را توجیهی مناسب می‌بیند برای اینکه زن بهتر است به وظایف خانگی رسیدگی کند. دو استاد روانشناسی، پیتر گلیک و پروفسور سوزان فیسک با پرسش‌نامه خود جنسیت‌زدگی را در ۱۹ کشور بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که در تمام آنها جنسیت‌زدگی خصمانه در مردان بیشتر از زنان است، اما در جنسیت زدگی خیرخواهانه اینطور نیست. روان‌شناسان فمینیست نگاهی بسیار منفی به جنسیت‌زدگی خیرخواهانه دارند. مثلا وقتی مردی زنی را غرق در عواطف می‌کند یا به او می‌گوید که نمی‌تواند بدون او زندگی کند، این رفتار را جنسیت‌زده می‌دانند. آنها معتقدند که این اعمال برای حفظ و دوام اجتماعی است که زنان در آن جنس آسیب‌پذیر باشند و در آن بی‌عدالتی و نابرابری برقرار باشد. مجمع جهانی اقتصاد: شکاف جنسیتی در زمینه‌های بهداشتی، آموزشی، اشتغال و سیاست تبعیض جنسی

مردبیزاری

مردبیزاری ( به انگلیسی : Misandry) به نفرت یا تعصب منفی نسبت به مردان یا پسرها اطلاق می‌شود. این نفرت را می‌توان نفرتی به موازات زن‌بیزاری درنظر گرفت. مردبیزاری به اشکال مختلف می‌توان بروز کند: از جمله تبعیض جنسیتی، کوچک انگاشتن مردان، خشونت علیه مردان، شی انگاری جنسی مرد یا به‌طور کلی‌تر به نفرت، ترس، خشم و تحقیر مردان. زن‌بیزاری مردم‌گریزی فمینیسم جنسیت جنسیت‌گرایی تراجنسیت

بازی ویدئویی

عمده‌فروشی بازی‌های ویدئویی در ژنو سوئیس بازی ویدئویی نوعی سرگرمی تعاملی است که توسط یک دستگاه الکترونیکی مجهز به پردازشگر یا میکرو کنترلر انجام می‌شود. تعداد مخاطبان بازی‌های ویدئویی در سال‌های گذشته افزایش چشمگیر داشته و این بازی‌ها به یکی از پر هوادارترین سرگرمی‌های موجود تبدیل شده‌اند. گونه‌های بازی‌های ویدئویی بازی‌های ویدئویی بر اساس شیوه انجام بازی و حالت گرافیکی به ژانرهای متفاوتی تعلق می‌گیرند: آموزشی تعلیمی Educational مسابقه‌ای Racing اتومبیل‌رانی Driving games راهبردStrategy راهبرد نوبتیTurn Based Strategy راهبرد بی‌درنگReal Time Strategy بازی اکشن-ماجرایی Action-Adventure مخفی کاری Stealth Action ترس و بقا Survival Horror اینترنتی Online games سکوییPlatformers تیراندازی Shooters یا Shootem Up تیراندازی سوم شخص Third Person Shooters تیراندازی اول شخص First-person shooters شبیه‌سازیSimulation شبیه‌سازی فضایی Space simulation ضرباهنگیRhythm games ماجراییAdventure مبارزه‌ای Beat em up/Fighting معمایی Puzzle نقش آفرینی Role-Playing Games نقش آفرینی غربی، آمریکایی یا کامپیوتری Computer RPG نقش آفرینی کنسولی یا ژاپنی Japanese RPG ورزشی Sports پیچراهه - هزارتو (لابیرینتی) Maze games اکشن action اهمیت بازی‌های ویدئویی تاثیر گذاری: تاثیرگذاری بالای این‌گونه بازی روی مخاطب، این بازی‌ها را به یک ابزار با استعداد بسیار بالا برای آموزش، آگهی، ترویج مذاهب، سوءاستفاده سیاسی، شستشوی مغزی و… تبدیل کرده‌است. بسیاری از دولت‌ها بعضی بازی‌های ویدئویی را به دلیل احتمال تحریک کودکان و نوجوانان و ترویج خشونت برای سنین زیر ۱۸ سال محدود کرده‌اند. سود آوری: امروزه صنعت بازی‌های ویدئویی به یک عرصه سودآور تبدیل شده‌است و شرکت‌های بزرگ تولیدکننده این‌گونه بازی‌ها هر سال سود هنگفتی به دست می‌آوردند، به گونه‌ای که در سال ۲۰۰۴ میزان سود خالص سالانه به دست آمده از صنعت بازی‌های ویدئویی به مرز ۱۰ میلیارد دلار رسید و سود حاصل سالانه به دست آمده از هالیوود (نه و نیم میلیارد دلار) را پشت سر گذاشت. سرگرم‌کننده بودن: بازی‌های ویدئویی بر خلاف بیشتر سرگرمی‌های دیگر، تعاملی بوده و از این رو جذاب‌تر هستند. اعتیاد: عده‌ای از محققین بازی‌های ویدئویی را اعتیادآور و خطرناک قلمداد می‌کنند. هر چند این مسئله ثابت نشده‌است؛ اما شواهد موجود نشان می‌دهد تعدادی از علاقمندان به بازی‌های ویدئویی به طرز غیرطبیعی به این سرگرمی وابسته شده و از زندگی عادی خود بازمی‌مانند. پیشگیری از بیماری: بر اساس پژوهش دانشگاه کینگز لندن، کسانی (به ویژه افراد بالای شصت سال) که دست کم پنج بار در هفته به بازی‌های «تقویت فکری» شامل استدلال و حل مشکلات می‌پردازند به‌طور چشمگیری، کمتر دچار بیماری آلزایمر می‌شوند. مرور بسترها اصطلاح «پلتفرم» به ترکیبی خاص از اجزای الکترونیکی یا سخت‌افزار کامپیوتر اشاره دارد که از راه ترکیب شدن با نرم‌افزار اجازه می‌دهد تا یک بازی ویدئویی اجرا و مدیریت شود. از اصطلاح «سیستم» نیز معمولا استفاده می‌شود. رایانه‌های شخصی رایانه‌های شخصی نیز برای بازی‌های ویدئویی به‌صورت گسترده استفاده می‌شوند؛ رایانه‌ها به دلیل تفاوت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری‌ای که با یکدیگر دارند، در اجرای بازی‌ها به‌صورت یکسان کار نمی‌کنند و ممکن است مشکلاتی برای اجرای آنلاین بازی‌ها به‌وجود آورند؛ با این‌حال خوبی آن‌ها این است که می‌توان بازی را بیشتر شخصی‌سازی کرد، مد به آن افزود، دستکاری کرد و …. کنسول‌ها پلی‌استیشن کنسول‌های بازی در واقع نوعی کامپیوتر هستند که توسط سیستم‌عامل و نرم‌افزار خاص، برای هدف مشخص و محدودی به‌کار می‌روند؛ کنسول‌های بازی در کنار محدودیت‌های بیشتری که نسبت به رایانه‌های شخصی دارند، امتیازاتی همانند بازی‌های ویژه که تنها برای آن‌ها ساخته شده، لوازم جانبی بیشتر و انحصاری و هزینه اولیه پایین را دارند. یک کنسول معمولا تنها بازی‌های توسعه داده‌شده برای خودش را اجرا می‌کند. معروف‌ترین کنسول‌های بازی جهان پلی‌استیشن، ایکس‌باکس و نینتندو هستند. دیگر بازی‌های ویدئویی همچنین از طریق گوشی‌های موبایل، وسایل واقعیت مجازی، مرورگر اینترنت و آرکید نیز اجرا و انجام می‌شوند. رده‌بندی و سانسور ای‌اس‌آربی ESRB ای‌اس‌آربی یکی از مهم‌ترین شرکت‌های رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای می‌باشد. این شرکت براساس کارهای انجام شده در بازی‌ها، تاثیرات و به‌صورت کلی محتویات آن‌ها رتبه‌بندی می‌کند. رعایت این رتبه‌بندی برای حفظ سلامت روان کاربر نیاز است. برای مثال هنگامی که یک بازی دارای خشونت یا اطلاعات غیراخلاقی باشد به آن رده "M" می‌دهد یعنی برای افراد زیر ۱۷ سال مناسب نیست؛ همچنین اگر این اطلاعات یا خشونت بیشتر شود ممکن است برچسب "تنها برای بزرگسالان (A/O)" را دریافت کند. بنیاد اروپایی اطلاعات بازی‌ها بنیاد اروپایی اطلاعات بازی‌ها که به صورت کوتاه شده به PEGI مشهور است، نام شرکتی در زمینه رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای است که از آوریل سال ۲۰۰۳ فعالیت خود را آغاز کرد. اسرا اسرا (که مخفف E ntertainment S oftware R ating A ssociation است) نظامی است برای رده‌بندی بازی‌های رایانه‌ای در ایران که توسط بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای ارائه شده‌است. اختراع‌ها در ایالات متحده (۱۹۴۶–۱۹۹۱) فهرست دسته‌بندی‌شده بازی‌های رایانه‌ای و ویدئویی ان‌ای‌اس نظام رده‌بندی سنی بازی‌های ویدئویی طراحی بازی ویدئویی

دگرجنس‌بیزاری

دگرجنس‌بیزاری زدگی بیمارگونه و افراطی از جنس مخالف است. بیزاری از جنس مرد را مردبیزاری و بیزاری از جنس زن را زن‌بیزاری می‌نامند.

فهرست دسته‌بندی‌شده بازی‌های رایانه‌ای و ویدئویی

این فهرستی است از بازی‌های رایانه‌ای رایج که بر حسب سبک دسته‌بندی شده‌اند. از آنجا که نام بسیاری از این بازی‌ها در بازار ایران هنوز ترجمه نشده، این فهرست با نام‌های انگلیسی بازی‌ها آورده می‌شود. هر کدام از کاربران که با نام فارسی هر کدام از بازی‌ها آشنایی دارد می‌تواند آن را به فهرست بیفزاید. هیجانی-ماجرایی در بازی‌های هیجانی-ماجرایی (Action-Adventure) هیجان و تحرک و همچنین حل معما، اکتشاف و تعامل با محیط اصلی‌ترین جنبه‌های بازی را تشکیل می‌دهد سرزمین ماجراجویی م مجموعه بازی‌های توم ریدر شاهزاده ایران (بازی ۲۰۰۸) شاهزاده پارس شاهزاده پارسی:دو سریر مجموعه بازیهای انچارتد ماجرایی در انگلیسی: (Adventure) ماجرای غار عظیم الجثه چوب سرهنگ Day of the Tentacle ساعت یازده مجموعه سایبریا Full Throttle اندیانا جونز و سرنوشت آتلانتیس ایندیانا جونز و آخرین جنگ صلیبی مجموعه بازی‌های Kings Quest مجموعه بازی‌های افسانه زلدا The Longest Journey دستگاه ریسندگی Maniac Mansion لبه آینه(Mirror s Edge) مجموعه بازی‌های جزیره میمون مجموعه بازی‌های Myst سام و مکس The ۷th Guest مجموعه بازی‌های Simon the Sorcerer Sentimental Graffiti The Dig Zak McKracken and the Alien Mindbenders مجموعه بازی‌های زورک (بازی ویدئویی) آموزشی در انگلیسی (Educational) مجموعه بازی‌های Carmen Sandiego Giraffe Hang Man مجموعه بازی‌های Mavis Beacon Teaches Typing Number Munchers مجموعه بازی‌های The Oregon Trail Robocode Star Wars DroidWorks The Typing of the Dead جنگی/بزن بکش در انگلیسی: (Beat em up/Fighting) Battletoads مجموعه بازی‌های Darkstalkers مجموعه بازی‌های Double Dragon Final Fight مجموعه بازی‌های د کینگ آو فایترز مجموعه بازی‌های نبرد کشنده (Mortal Kombat) مجموعه بازی‌های Power Stone مجموعه بازی‌های سول اج/سول کالیبر مجموعه بازی‌های مبارزان خیابانی (سری) مجموعه بازی‌های شورش در شهر (سری بازی ویدئویی) مجموعه بازی‌های Super Smash Bros. مجموعه بازی‌های تکن مجموعه بازی‌های ورچوئا فایتر (مجموعه بازی) The Way of the Exploding Fist مجموعه بازیهای بی‌عدالتی تیراندازی اول شخص در انگلیسی: (First-person shooters) در این نوع بازی شخصیت بازی شونده معلوم نیست .فقط اسلحه معلوم می‌باشد و در نهایت دستان بازی شونده. از جمله بازی‌های اول شخص می‌توان بازی (Call of duty)را نام برد که معروف‌ترین بازی در این سبک است. مجموعه بازی بتلفیلد مجموعه بازی counter strike مجموعه بازی ندای وظیفه محیط بازی -مدار در محیط بازی‌مدار (Game-controlled environment) دیدگاه بازیگر تغییر نمی‌کند و حرکات بازیکن (معمولا) بطور کامل توسط طراحی بازی مشخص می‌شود. نمونه این بازی‌ها: Area ۵۱ Duck Hunt مجموعه بازی‌های Time Crisis Virtua Cop The House Of The Dead ۱،۲and۳ محیط بازیکن‌مدار (اول شخص) در انگلیسی: (Player-controlled environment) Descent مجموعه بازی‌های رستاخیز (DOOM) دوک ناکم 3دی Enemy Territory Ethnic Cleansing مجموعه بازی‌های گوست ریکون GoldenEye مجموعه بازی‌های IGI مجموعه بازی‌های نیمه جان Hardwar بیچ هد ۲۰۰۲ Heavy Gear Global Operations Hired Guns Hidden - Dangerous مجموعه بازی‌های هیتمن مجموعه بازی‌های Magic Carpet مجموعه بازی‌های Marathon مجموعه بازی‌های MechWarrior متروید مجموعه بازی‌های کویک مجموعه بازی‌های Rainbow Six مجموعه بازی‌های سریوس سم مجموعه بازی‌های ولفنشتاین مجموعه بازی‌های آنریل کرایسیس کرایسیس ۲ کرایسیس ۳ بازی‌های رایانه‌ای نقش آفرینی در انگلیسی: (Computer role-playing game) مجموعه‌ی الدر اسکرول EverQuest Neverwinter Nights Ultima Online مجموعه بازی‌های دیابلو مجموعه بازی‌های جنگ ستارگان (دنباله‌دار) مجموعه بازی‌های فاینال فانتزی مسیح پلید عصر پهلوانان(ایرانی) مجموعه بازی‌های گاتیک تیراندازی در انگلیسی: (Shooters) آنریل تورنومنت چنگ جهانی روی اینترنت World War Online بازی‌های استراتژیک نوبتی در انگلیسی: (Turn-based game) BattleMaster جنگ‌های فانتزی مجموعه کینگ بونتی مجموعه disciples استراتژیک در انگلیسی: (Real-time strategy) هنر نبرد (Warcraft) عصر امپراتوران عصر افسانه‌ها قلعه وضعیت قرمز Time Of Defiance بولی (BULLY) World In Conflict سفید و سیاه مجموعه بازی‌های Close Combat مجموعه بازی‌های فرمان و تسخیر (Command and Conquer) مجموعه بازی‌های کاماندو The Corporate Machine Dark Reign Dune II مجموعه بازی‌های Dungeon Keeper مجموعه بازی‌های Europa Universalis مجموعه بازی‌های Ground Control مجموعه بازی‌های Myth محیط (هندسه) مجموعه بازی‌های Populous Railroad Tycoon سری استارکرفت و بازی تکمیلی آن مجموعه بازی‌های Syndicate Total Annihilation مجموعه بازی‌های جنگ تمام‌عیار بازی‌های پیچالی (هزارتو- لابیرینتی) در انگلیسی: (Maze games) Abashera Gauntlet پک-من Scarab of Ra بازیهای دید از کنار(بعد دوم) در انگلیسی: (Platformers) یا (side-scrollers) در این بازیها زمینه یا صحنه بازی از بغل یا بحالت برش داده شده دیده می‌شود و با حرکت بازیکن‌ها صحنه بازی هم آرام آرام از کنارشان می‌غلتد. این دسته از بازیها معمولا دوبعدی هستند ولی بتازگی برخی طراحان جلوه‌های سه‌بعدی هم در آنها بکار گرفته‌اند که خوب از آب درآمده است. بازی‌های کنارغلت بیشتر در میان سنین کمتر محبوبیت دارد.ولی انواع خاصی از آن‌ها مثل Prince of Persia و Sonic The Hedgehogو (Mega Man X (or Z حرفه‌ای است. Abuse آلکس کید مجموعه بازی‌های کسلوانیا Captain Claw مجموعه بازی‌های فرمانده کین مجموعه بازی‌های Contra/Probotector مجموعه بازی‌های کرش بندیکوت (مجموعه بازی) Dig Dug Donkey Kong Duke Nukem I و II Jak and Daxter مجموعه بازی‌های Kirby مجموعه بازی‌های Gex مجموعه بازی‌های Ghouls n Ghosts Lionheart Lode Runner مجموعه بازی‌های Metroid مجموعه بازی‌های مگامن (RockMan) Pitfall مجموعه بازی‌های شاهزاده پارس (Prince of Persia) رچت و کلنک مجموعه بازی‌های ریمن (شخصیت) مجموعه بازی‌های سونیک خارپشت (Sonic the Hedgehog) مجموعه بازی‌های برادران سوپر ماریو مجموعه بازی‌های Wario Land مجموعه بازی‌های Wonderboy چیستانی در بازیهای چیستانی (Puzzle games) موضوع اصلی حل معماهاست. مسابقه‌ای (Racing games) مجموعه بازی‌های نیاز به سرعت (Need For Speed) مجموعه بازی‌های GTR مجموعه بازی‌های road rash بازی سلطان جاده بازی midtownmadness سبک شبیه سازی‌شده مجموعه بازی‌های Colin McRae Rally مجموعه بازی‌های Gran Turismo Grand Prix Legends سبک سکه‌ای بازی‌های سکه‌ای (Arcade style) را می‌توان در دستهنگاه‌های بازی که در بازیخانه‌ها، قمارخانه‌ها یا اسنک‌بارها قرار داده می‌شود بازی کرد. Armagetron مجموعه بازی‌های فریادکش مجموعه بازی‌های کاراماگدون Final Lap مجموعه بازی‌های F-Zero مجموعه بازی‌های Grand Theft Auto عدد اکتان آوت ران Marble Madness مجموعه بازی‌های Mario Kart مجموعه بازی‌های Pole Position مجموعه بازی‌های Project Gotham Racing مجموعه بازی‌های Sega Rally The Simpsons Road Rage مجموعه بازی‌های Test Drive مجموعه بازی‌های WipEout بازیهای ریتمی (Rhythm games) ۳DDX Beatmania، Beatmania IIDX و انواع آن Britneys Dance Beat Bust a Groove (در ژاپن با نام Bust a Move) Crackin DJ Dance Aerobics Dance Dance Revolution و انواع دیگر آن Dance ManiaX Dance With Intensity Drummania EZ۲DJ EZ۲Dancer Frequency و دنباله‌هایش Amplitude Gitaroo Man Guitar Freaks Karaoke Revolution Keyboardmania NeoDrumX PaRappa the Rapper and sequel UmJammer Lammy Para Para Paradise Pop n Music Pump It Up Rez Samba de Amigo Space Channel ۵ و دنباله‌هایش Spice World StepMania Technomotion بازی‌های نقش آفرینی در انگلیسی: (Computer role-playing game) مجموعه بازی‌های Alternate Reality Ambermoon Amberstar Anachronox مجموعه بازی‌های Arc the Lad Arcanum Astonia بازی اینترنتی Bahamut Lagoon Baldurs Gate series مجموعه بازی‌های Bards Tale مجموعه بازی‌های Breath of Fire The Changeling کرونو کراس کرونو تریگر دیس اکس و مجموعه بازی‌های Diablo مجموعه بازی‌های Dot.Hack مجموعه بازی‌های Dragon Quest (ملقب به پویش اژدها (بازی ویدئویی)) Drakengard مجموعه بازی‌های Dungeon Master Dungeon Siege مجموعه بازی‌های Earthbound\مادر مجموعه بازی‌های الدر اسکورولز (Arena، ، ) مجموعه بازی‌های Exile (ملقب به Avernum) مجموعه بازی‌های Fallout مجموعه بازی‌های فاینال فانتزی مجموعه بازی‌های مدال آتش Forgotten Realms Unlimited Adventures Golden Sun کینگدام هارتس (سری) Lufia Magebane مجموعه بازی‌های Might and Magic مجموعه بازی‌های Neverwinter Nights The Palace Paper Mario مجموعه بازی‌های Phantasy Star Planescape Torment مجموعه بازی‌های پوکمون (Pokemon) مجموعه بازی‌های Quest for Glory (ملقب به Heros Quest) Radical Dreamers آرپی‌جی‌دی‌اکس (RPGDX) Rudora no Hihou (ملقب به Treasure of the Rudras) مجموعه بازی‌های ساگا (SaGa) مجموعه بازی‌های Seiken Densetsu (Secret Of Mana، Legend of Mana و غیره.) مجموعه بازی‌های Star Ocean (Star Wars: Knights of the Old Republic) مجموعه بازی‌های Suikoden Super Mario RPG: The Legend of the Seven Stars مجموعه بازی‌های Tales (Namcos Tales) Temple of Elemental Evil مجموعه بازی‌های the simes مجموعه بازی‌های Ultima Wasteland مجموعه بازی‌های Wild ARMs مجموعه بازی‌های Wizardry مجموعه بازی‌های Ys مجموعه بازی‌های یوگی‌اوه (Yu-Gi-Oh) Xenogears Xenosaga بازی‌های اینترنتی نقش آفرینی پر بازیکن در این بازی‌ها بازیکن‌ها از راه انتخاب نمادک (آواتار) با هم بازی می‌کنند. در انگلیسی: (Massive(ly) multiplayer online role-playing games) یا (MMORPGs) فهرست بازی‌های اینترنتی ایفای نقش پربازیکن بازی‌های سیاهچالی در انگلیسی: (Roguelikes) Ancient Domains Of Mystery Angband Castle of the Winds Hack Iter Vehemens Ad Necem Nethack Moria Rogue Tyrant شلیکی (Shooters) صدپایان Space Invaders Missile Command بزن و بکش (Shoot em up) ۱۹۴۲ (بازی) Abadox Agony Aero Blasters Alpha Mission Apidya سیارک Bangai-O Bio-ship Paladin مجموعه بازی‌های بازی داریوش (Darius game) Disposable Hero DonPachi DoDonPachi Dragon Breed Earth Defense Force Fantasy Zone مجموعه بازی‌های Gradius Ikaruga Lethal Xcess Mr Heli مجموعه بازی‌های Parodius Project-X مجموعه بازی‌های R-Type Radiant Silvergun مجموعه بازی‌های Raiden Raptor Return Fire Sinistar Smash TV Spacewar ۱۹۶۲ مسابقه کشته شدنی چندبازیکنه Spheres of Chaos SolarStriker مجموعه بازی‌های Stardust مجموعه بازی‌های Star Fox مجموعه بازی‌های Thunderforce Transbot مجموعه بازی‌های Twinbee Wings of Death مجموعه بازی‌های زنون XPilot Zaxxon Zero Wing سری ندای وظیفه سری شیطان هم می‌گرید شبیه‌سازی شبیه سازی ( ایجاد محیط مجازی ) یک محیط برای کاربر که که کاربر می‌تواند با توجه به اشیاء قابل استفاده، بازی را پیش ببرد، همچنین در این سبک، از عناصر و واکنش‌های واقعی اشیا، اجسام و محیط استفاده می‌شود. (Simulation) Ace combat فلایت‌گیر مجموعه بازی‌های شبیه‌ساز پرواز مایکروسافت Orbiter مجموعه بازی‌های Rollercoaster Tycoon سایلنت هانتر سیمز سیم‌آنت مجموعه بازی‌های سیم‌سیتی (سری) سیم‌ارت سیم‌فارم سیم پارک (Sim Park) Simutrans Stunt Island Virtual U اسپور ورزشی Activision Boxing Activision Tennis All Star Baseball ۲۰۰۳ Arch Rivals مجموعه بازی‌های Backyard Sports Championship Manager مجموعه بازی‌های لیگ ملی هاکی (NHL) از Electronic Arts مجموعه بازی‌های Hardball مجموعه بازی‌های John Madden Football Kick Off مجموعه بازی‌های Knockout Kings مجموعه بازی‌های Mutant League مجموعه بازی‌های NBA Jam مجموعه بازی‌های NBA ShootOut Rumble in the Rink مجموعه بازی‌های Tecmo Super Bowl مجموعه بازی‌های FIFA مجموعه بازی‌های Pro Evelection Soccer ۶ اکشن مخفی‌کاری (Stealth Action) متال گیر متال گیر سالید دزد (Thief) مجموعه بازی‌های اسپلینترسل مجموعه بازی‌های هیتمن کیش یک آدم‌کش راهبردی (Strategy) راهبردی عمومی اکت آف وار (Act of War: Direct Action) مدافع تاج Lords of Conquest Wargame Construction Set بازی‌های نوبتی Alpha Centauri مجموعه بازی‌های Battle Isle مجموعه بازی‌های Chaos،Lords Of Chaos،Rebelstar مجموعه بازی‌های تمدن Colonization Dominions II مجموعه بازی‌های مدال آتش Galactic Civilizations مجموعه بازی‌های Heroes of Might and Magic مجموعه بازی‌های Jagged Alliance Master of Magic مجموعه بازی‌های Master of Orion Stars! VGA-Planets (برای بازی با رایانامه (ایمیل)) مجموعه بازی‌های WarLords مجموعه بازی‌های کرم‌ها مجموعه بازی‌های X-COM (بشقاب پرنده) جنگ ژنرال‌ها (generals zero:hour ) جنگ پیشه (war craft۲) ترس و بقاء (Survival Horror) مجموعه بازی‌های تنها در تاریکی (سری) مجموعه بازی‌های Clock Tower مجموعه بازی‌های داینو کرایسیس مجموعه بازی‌های Fatal Frame (Project Zero) مجموعه بازی‌های رزیدنت ایول (Resident Evil) مجموعه بازی‌های تپه خاموش Sweet Home (نخستین بازی در گونه خود) مجموعه بازی‌های System Shock بازی بایوشاک بازی بایوشاک۲ بازی saw اره سری فیلم‌های اره و بازی شوتر سوم‌شخص خاندان قهرمانان مجموعه بازی‌های اتومبیل دزدی بزرگ (Grand Theft Auto) Heretic II مجموعه بازی‌های مافیا (Mafia) مجموعه بازی‌های مکس پین (Max Payne) Space Harrier مجموعه بازی‌های (Tomb Raider) فهرست بازی‌های ویدئویی

فهرست سده‌های میلادی

border="1" align="center" border=1 ۱۰۰٫۰۰۰–۱۰٫۰۰۰ هزاره دهم هزاره نهم هزاره هشتم هزاره هفتم هزاره ششم ۵۰۰۰-۴۵۰۰ (پیش از میلاد) ۴۵۰۰-۴۰۰۰ (پیش از میلاد) ۴۰۰۰-۳۵۰۰ (پیش از میلاد) ۳۵۰۰-۳۰۰۰ (پیش از میلاد) ۳۰۰۰–۲۹۰۰ (پیش از میلاد) ۲۹۰۰–۲۸۰۰ (پیش از میلاد) ۲۸۰۰–۲۷۰۰ (پیش از میلاد) ۲۷۰۰–۲۶۰۰ (پیش از میلاد) ۲۶۰۰–۲۵۰۰ (پیش از میلاد) ۲۵۰۰–۲۴۰۰ (پیش از میلاد) ۲۴۰۰–۲۳۰۰ (پیش از میلاد) ۲۳۰۰–۲۲۰۰ (پیش از میلاد) ۲۲۰۰–۲۱۰۰ (پیش از میلاد) ۲۱۰۰–۲۰۰۰ (پیش از میلاد) ۲۰۰۰–۱۹۰۰ (پیش از میلاد) ۱۹۰۰–۱۸۰۰ (پیش از میلاد) ۱۸۰۰–۱۷۰۰ (پیش از میلاد) ۱۷۰۰–۱۶۰۰ (پیش از میلاد) ۱۶۰۰–۱۵۰۰ (پیش از میلاد) ۱۵۰۰–۱۴۰۰ (پیش از میلاد) ۱۴۰۰–۱۳۰۰ (پیش از میلاد) ۱۳۰۰–۱۲۰۰ (پیش از میلاد) ۱۲۰۰–۱۱۰۰ (پیش از میلاد) ۱۱۰۰–۱۰۰۰ (پیش از میلاد) ۱۰۰۰–۹۰۰ (پیش از میلاد) ۹۰۰–۸۰۰ (پیش از میلاد) ۸۰۰–۷۰۰ (پیش از میلاد) ۷۰۰–۶۰۰ (پیش از میلاد) ۶۰۰–۵۰۰ (پیش از میلاد) ۵۰۰–۴۰۰ (پیش از میلاد) ۴۰۰–۳۰۰ (پیش از میلاد) ۳۰۰–۲۰۰ (پیش از میلاد) ۲۰۰–۱۰۰ (پیش از میلاد) سده یکم سده یکم سده دوم سده سوم سده چهارم سده پنجم سده ششم سده هفتم سده هشتم سده نهم سده دهم سده یازدهم سده دوازدهم سده سیزدهم سده چهاردهم سده پانزدهم سده شانزدهم سده هفدهم سده هجدهم سده نوزدهم سده بیستم سده بیست‌ویکم دوره‌های زمانی دیگر گذشته گاه‌شمار تاریخ طبیعی گاهشمار انسان پیش از تاریخ هزاره دهم (پیش از میلاد) | هزاره نهم (پیش از میلاد) | هزاره هشتم (پیش از میلاد) هزاره هفتم (پیش از میلاد) | هزاره ششم (پیش از میلاد) | هزاره پنجم (پیش از میلاد) آینده هزاره چهارم (میلادی) | هزاره پنجم (میلادی) | هزاره ششم (میلادی) | هزاره هفتم (میلادی) هزاره هشتم (میلادی) | هزاره نهم (میلادی) | هزاره دهم (میلادی) گاهشمار آینده دور فهرست هزاره فهرست دهه‌های میلادی فهرست زمانی وقایع گاه‌نگاری گاه‌شماری تاریخ گاه‌شمار مهبانگ مقیاس زمانی زمین‌شناسی

سده ۲۰ (پیش از میلاد)

(سده ۲۱ - سده ۲۰ پیش از میلاد - سده ۱۹ - سده‌های دیگر) رخدادها ۲۰۰۰-۱۰۰۰ (پیش از میلاد)؛ دودمان شانگ در چین، تمدن اولمک در آمریکای مرکزی. ۲۰۰۰؛ اسب رام شده و برای سوارکاری و آمدوشد به کار گرفته شد. ۲۰۶۴-۱۹۸۶ (پیش از میلاد)؛ جنگهای میان دو دودمان در مصر باستان ۱۹۹۱ (پیش از میلاد)؛ فرعون منتوهوتپ چهارم مرد و یازدهمین دودمان پادشاهی مصر باستان به پایان رسید، آغاز فرمانروایی فرعون آمنمهات یکم و دوازدهمین دودمان پادشاهی مصر باستان. ۱۹۹۱-۱۷۸۵ (پیش از میلاد)؛ نیایشگاه سنگی در بنی‌حسن ساخته شد، دودمان دوازدهم مصر ۱۹۶۲-۱۸۹۵ (پیش از میلاد)؛ تندیس کرگدن در نیایشگاه سنبی ساخته شد، دودمان دوازدهم. این تندیس اکنون در موزه هنر متروپولیتن در نیویورک نگاه داشته می‌شود. ۱۹۳۲ (پیش از میلاد)؛ اموری‌ها بر اور پیروز شدند. ۱۹۲۸-۱۸۹۵ (پیش از میلاد)؛ نمایش برداشت خرمن بر دیوار نیایشگاه خنومهوتپ کشیده شد، بنی‌حسن، دودمان دوازدهم مصر ۱۹۱۳-۱۹۰۳ (پیش از میلاد)؛ جنگ میان مصر باستان و نوبه ۱۹۰۰ (پیش از میلاد)؛ تازش پیشایونانیان به یونان. ۱۹۰۰ (پیش از میلاد)؛ برافتادن واپسین دودمان پادشاهی سومر. نوآوری‌ها، یافته‌ها، آشنایی‌ها ۱۹۵۰ (پیش از میلاد)؛ برپایه یک میله مسی ویژه برای اندازه‌گیری که در نیپور یافت شده، یک ذرع سومری برابر با ۵۱٫۷۲ سانتیمتر بوده‌است.

اقلیدس

نگاره هنری اقلیدس اسکندرانی اقلیدس (تلفظ یونانی: Eukleides) (حدود ۳۶۵–۲۷۵ پیش از میلاد)، ریاضی‌دانی یونانی بود که در قرن سوم پیش از میلاد در شهر اسکندریه می‌زیست. او نویسنده موفق‌ترین کتاب درسی تاریخ، اصول (Elements) یا اصول اقلیدس (کتاب) است که مدت دوهزار سال شالوده تمام آموزش هندسه در غرب بود. آمدن به اسکندریه پس از مرگ اسکندر مقدونی، امپراتوری بین عده‌ای از سران سپاه او تقسیم شد. در این میان فرمانروایی مصر و اسکندریه به دست بطلمیوس افتاد. او برای جذب دانشمندان آن زمان دانشگاهی با عظمت در اسکندریه ساخت و دانشمندان و افراد مستعد را از نقاط دور و نزدیک به آنجا دعوت کرد. برای ریاست بخش ریاضی این دانشگاه از اقلیدس که احتمالا در آتن می‌زیست، دعوت شد. او در دانشگاه اسکندریه استاد ریاضیات و ظاهرا موسس حوزه ریاضیات اسکندریه بود. اصول اقلیدس Ricci Guangqi کتاب اصول شامل ۱۳ مقاله و ۴۶۵ قضیه راجع به هندسه، نظریه اعداد و جبر مقدماتی (هندسی) است. در کتاب اصول، اقلیدس همه دستاوردهای پیشینیان در هندسه را گرد آورده و به شکلی نو نظم بخشیده و از خود نیز چیزهایی به آن افزوده است. این اثر به گونه‌ای بود که جای همه اصول قبلی را گرفت و هیچ اثری از پیش از خود بر جای نگذاشت و آن‌ها را به فراموشی سپرد. شاید هیچ اثری به جز کتب مقدس، در تاریخ آنچنان مورد توجه، مطالعه و ویرایش قرار نگرفته باشد. اقلیدس کارش را بر پایه مجموعه‌ای از اصول بدیهی یا آکسیوم‌ها قرار دارد که یکی از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها این است که دو خط موازی هرگز به هم نمی‌رسند. با گذشت زمان، ریاضی‌دان‌های دیگر، الگوها، نظم‌ها و رابطه‌هایی را که از این آکسیوم‌های «اختراعی» بیرون می‌آمد، بررسی کردند و این قضیه‌ها را اثبات کردند. هیچ نسخه‌ای از اصول اقلیدس که به زمان خود اقلیدس بازگردد وجود ندارد. تنها نسخه‌های موجود به زمان تئون باز می‌گردد. تئون اسکندرانی ۷۰۰ سال پس از اقلیدس در کتاب اصول بازنگری‌هایی انجام داده بود. این کتاب در قرن هشتم به زبان عربی ترجمه شد و بعدها ترجمه‌های لاتینی از روی ترجمه‌های عربی این کتاب انجام شد. اولین انتشار چاپی کتاب در سال ۱۴۸۲ در ونیز انجام شد و این اولین کتاب ریاضی مهمی بود که به چاپ می‌رسید. هندسه اقلیدسی بر چند اصل ساده و بدیهی استوار است و تمام قضایای هندسی از آن‌ها نتیجه گرفته می‌شود؛ به گونه‌ای که هر قضیه ثابت‌کننده قضیه پس از خود باشد. افزون بر هندسه مسطحه، فصل‌هایی از کتاب هم به جبر، نظریه اعداد و هندسه فضایی اختصاص یافته‌است. شیوه ابتکاری اقلیدس در تالیف «اصول» بسیار مورد توجه دیگر ریاضیدان‌ها قرار گرفت و پس از کوتاه مدتی، این کتاب به عنوان مرجع اصلی آموزش هندسه پذیرفته شد. اقلیدس یافته‌های پراکنده هندسه‌دانان پیشین را در چارچوبی چنان منطقی گرد آورده بود که تا قرن‌ها بعد کسی نتوانست چیزی بر آن بیفزاید. با اینحال دامنه تاثیر کتاب اصول از محدوده دانش هندسه فراتر می‌رود؛ روش استنتاجی اقلیدس در شکل‌دهی تفکر منطقی در غرب و پیدایش علوم جدید بسیار موثر افتاده است. دانشمندان بزرگی چون آیزاک نیوتن، گالیلئو گالیله و نیکلاس کوپرنیک شیوه او را سرمشق پژوهش‌های خود قرار دادند. نیوتن کتاب بزرگ «پرینسیپا» را با پیروی از الگوی «اصول» اقلیدس به نگارش درآورده است. حاکمیت مطلق نظریات اقلیدس بر علم هندسه تا اواسط قرن نوزدهم دوام داشت. در این زمان گروهی از ریاضیدانان پس از مطالعات بسیار به این نتیجه رسیدند که می‌توان در اصل پنجم اقلیدس (که می‌گوید دو خط موازی هیچگاه یکدیگر را قطع نمی‌کنند) گزاره‌ای دیگر را قرار داد (مثلا دو خط موازی در یک نقطه یکدیگر را قطع می‌کنند یا در دو نقطه یا در بینهایت نقطه و…)ودر عین حال سازگاری برقرار باشد و بر پایه این یافته ریاضی انواع هندسه‌های نااقلیدسی را پدید آوردند. علیرغم نام‌آوری اقلیدس جزئیات زندگی او معلوم نیست. از یادداشت‌های پروکلوس و پاپوس اسکندرانی دانسته‌ایم که اقلیدس از اعضای فعال کتابخانه بزرگ اسکندریه و احتمالا درس‌خوانده آکادمی افلاطون بوده‌است ولی از تاریخ دقیق تولد و مرگ او مطلع نیستیم و حتی نمی‌دانیم در کدامین شهر یا قاره جهان‌زاده شده‌است. نویسندگان قرون وسطا گاهی او را با اقلیدس مگارایی – فیلسوف سقراطی قرن چهارم پیش از میلاد- اشتباه گرفته‌اند. اقلیدس عکس قضیه فیثاغورث را مطرح کرده که اگر در یک مثلث مجذور یک ضلع برابر مجموع مجذورهای دو ضلع دیگر باشد، زاویه بین آن دو ضلع، زاویه قائمه است. قابل تذکر است که دانشمندانی همچون «سی کی راجو» که دانشمندی هندی می‌باشد بحث‌های زیادی را در مورد تفاوت‌هایی که بین اقلیدس تاریخی و نظریه اقلیدس که شهرت زیادی توسط کلیساهای کاتولیک یافته وارد آورده است. این دانشمند حتی گاهی وجود اقلیدس را هم زیر سوال برده زیرا به باور او هیج نسخه‌ای مبنی بر اینکه اقلیدس نویسنده کتاب اصول (elements) باشد وجود ندارد. الگوریتم اقلیدس هندسه اقلیدسی الگوریتم تعمیم‌یافته اقلیدساصول اقلیدس (کتاب) اصول اقلیدس (کتاب)

سیاره

سیاره یک جرم آسمانی است که در حرکتی مداری به دور یک ستاره یا بقایای ستاره‌ای می‌گردد و دارای شرایط زیر است: جرم آن به اندازه‌ای هست که تحت تاثیر نیروی گرانش خود گرد شود. جرم آن آنقدر زیاد نیست که سبب همجوشی هسته‌ای شود. همسایگی خود را از سیارک‌ها پاکسازی کرده‌باشد. می‌تواند گازی یا سنگی باشد. سیاره واژه‌ای کهن است که با تاریخ، علم، افسانه‌شناسی و دین گره خورده‌است. در آغاز، سیارات در بسیاری از فرهنگ‌ها، به عنوان موجودیت‌هایی خدایی یا فرستادگان خدایان پنداشته می‌شدند. با پیشرفت دانش علمی، درک انسان از سیارات دگرگون گشت. در سال ۲۰۰۶ اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی تعریف توافق‌شده‌ای برای سیاره اعلام نمود. این تعریف کمی بحث‌انگیز است زیرا بسیاری از اجسام با جرمی در حد سیاره را بر پایه داشتن یا نداشتن حرکت مداری، شامل نمی‌شود. اگر چه هشت تا از سیارات که پیش از سال ۱۹۵۰ کشف شده‌اند، همچنان در این تعریف جدید نیز سیاره محسوب می‌شوند، برخی از اجرام آسمانی همچون سرس، پالاس، جونو و پلوتون (نخستین جسم فرا نپتونی کشف‌شده) که زمانی توسط جامعه علمی به عنوان سیاره شناخته می‌شدند، دیگر سیاره محسوب نمی‌شوند. بطلمیوس گمان می‌کرد که سیارات در حرکت‌هایی در فلک‌های حامل و تدویر به دور زمین می‌گردند. اگرچه ایده گردش سیارات به دور خورشید بارها پیشنهاد شده‌بود، اما تا قرن هفدهم طول کشید تا این نظریه توسط مشاهدات نجومی تلسکوپی انجام‌شده توسط گالیلئو گالیله تایید شود. یوهانس کپلر با بررسی دقیق داده‌های مشاهدات، دریافت که مدار سیارات دایره‌ای نیستند، بلکه بیضوی هستند. با پیشرفت ابزارهای رصد، ستاره‌شناسان مشاهده نمودند که دیگر سیارات نیز مانند زمین دور محورهای مایلی می‌چرخند و دارای ویژگی‌هایی همچون کلاهک‌های یخی و فصول مختلف هستند. از زمان برآمدن عصر فضا، مشاهدات نزدیک توسط کاوشگرهای فضایی نشان داده‌است که زمین و سیارات دیگر در ویژگی‌هایی همچون آتشفشان‌ها، توفندها، زمین‌ساخت‌ها و حتی هیدرولوژی، مشترکند. سیارات عموما به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: غول‌های گازی پرچگالی و کم چگالی و سیاره‌های کوچکتر زمین‌سان سنگی. بنا بر تعاریف اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی، هشت سیاره در سامانه خورشیدی (منظومه شمسی) وجود دارند. به ترتیب افزایش فاصله از خورشید، چهار سیاره سنگی تیر، ناهید (آناهیتا)، زمین و بهرام قرارگرفته‌اند و پس از آن‌ها چهار غول گازی مشتری، کیوان، اورانوس و نپتون قرار گرفته‌اند. شش سیاره از این هشت سیاره، یک یا چند قمر طبیعی دارند که به دور آن‌ها می‌گردند. بیش از هزار سیاره در اطراف ستارگان (سیارات برون‌خورشیدی یا برون‌سیاره‌ها) دیگر در کهکشان راه شیری کشف شده‌اند: تا تاریخ اول مه ۲۰۱۴، ۱۷۸۶ سیاره برون‌خورشیدی در ۱۱۰۶ سامانه سیاره‌ای (که ۴۶۰ تا از آن‌ها سامانه‌های چندسیاره‌ای هستند) کشف شده که اندازه‌های آن‌ها از سیاراتی در اندازه زمین تا غول‌های گازی بزرگتر از مشتری متغیر است. در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۱ تیم تلسکوپ فضایی کپلر، کشف نخستین سیاره‌های زمین‌سان (سنگی) برون‌خورشیدی را گزارش داد، کپلر-۲۰ای و کپلر-۲۰اف که به دور ستاره خورشیدسان کپلر-۲۰ می‌گردند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۲، با بررسی ریزهمگرایی گرانشی تخمین زد که به ازای هر ستاره در کهکشان راه شیری تقریبا ۱٫۶ سیاره وجود دارند. گمان می‌رود که یکی از هر پنج ستاره خورشیدسان ، سیاره زمین‌سانی در ناحیه قابل سکونت خود دارد واژه‌شناسی سیاره در زبان انگلیسی Planet خوانده می‌شود که برگرفته از واژه ἀὴ (استر پلانتس) در یونان باستان می‌باشد. ریشه واژه ἀὴ(استر) معادل واژه «ستاره» در فارسی است و هر دو واژه ایرانی و یونانی برگرفته از واژه h2stḗr* در زبان نیا-هندواروپایی هستند. واژه (پلانتس) نیز به معنی «گردان» است و در نتیجه ἀὴ به معنی ستاره گردان می‌باشد. واژه سیاره نیز واژه‌ای با ریشه عربی و به معنی «راه‌پیما» می‌باشد که توسط ستاره‌شناسان اسلامی سده نخستین به‌کارگرفته شد و به نظر می‌رسد که ترجمه‌ای برای واژه (پلانتس) یونانی باشد. در واژه‌نامه‌های آنندراج، برهان قاطع و جهانگیری، از واژه کهن «هرپاسب» نیز به معنی سیاره یاد شده‌است. همچنین در متون زرتشتی کهن از واژه «اباختر» نیز برای اشاره به سیارات استفاده شده‌است. تاریخچه نسخه چاپی یک مدل کیهان‌شناسی زمین مرکزی از «کیهان‌نگاری» ، انتورپ، ۱۵۳۹ ایده سیارات در طول تاریخ تکامل یافته‌است، از ستارگان گردان الهی در عهد باستان تا اجسام زمین‌وار عصر دانش. مفهوم آن گسترش یافته تا دنیاهایی نه تنها در منظومه خورشیدی بلکه در صدها منظومه فراخورشیدی دیگر را نیز دربرگیرد. ابهامات نهفته در تعریف سیاره، بحثهای علمی بسیاری را برانگیخته است. پنج سیاره سنتی قابل دیدن با چشم غیر مسلح از دوران باستان شناخته‌شده بودند و تاثیرات برجسته‌ای بر افسانه‌شناسی، کیهان‌شناسی دینی و اخترشناسی باستانی گذارده‌اند. در دوران باستان اخترشناسان متوجه شدند که برخی از نورها نسبت به دیگر نورها در پهنه آسمان حرکت می‌کنند. یونانیان باستان این نورها را «ستاره گردان» یا به اختصار «گردان‌ها» نام نهادند که واژه معادل انگلیسی سیاره، یعنی Planet، از آن مشتق شده‌است. در یونان باستان، چین باستان، بابل و در واقع همه تمدنهای پیش-مدرن، این باور مورد پذیرش عمومی قرارگرفته بود که زمین مرکز جهان است و همه سیارات به دور زمین می‌گردند. دلیل این برداشت آن بود که مشاهده می‌شد ستارگان هر روز یکبار به دور زمین می‌چرخیدند و ظاهرا درک عمومی بر آن بوده‌است که زمین ثابت و پایدار است و همواره در سکون می‌ماند. تمدن بابل نخستین تمدن شناخته‌شده‌ای که نظریه‌ای کاربردی در مورد سیارات داشتند، بابلی‌ها بودند که در هزاره‌های نخست و دوم قبل از میلاد در منطقه میان‌رودان (بین‌النهرین) زندگی می‌کردند؛ کهن‌ترین متن اخترشناسی سیاره‌ای به جای مانده، لوحی بابلی به نام لوح ناهید آمی‌سادوکا است که امروزه یک کپی گرفته شده در قرن هفتم پیش از میلاد آن در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. این لوح شامل لیستی از مشاهدات مربوط به حرکت سیاره ناهید است که احتمالا تاریخ آن به هزاره دوم پیش از میلاد می‌رسد. مول آپین یک جفت لوح به خط میخی مربوط به قرن هفتم پیش از میلاد هستند که حرکات خورشید، ماه و سیارات را در یک دوره یک ساله ترسیم می‌کند. اختربین‌های بابلی نیز آنچه را که بعدها اختربینی غربی شد، پایه‌ریزی کردند. انیما آنو انلیل که در دوره نوآشوری در قرن هفتم پیش از میلاد نوشته شده‌است دربرگیرنده لیستی از طالع‌ها و روابط آن‌ها با پدیده‌های آسمانی مانند حرکت سیارات است. زهره، تیر و سه سیاره بیرونی بهرام، مشتری و کیوان توسط بابلی‌ها شناخته‌شده بودند. این سیارات تا پیش از اختراع تلسکوپ در اوایل دوران مدرن تنها سیاره‌های شناخته‌شده باقی ماندند. اخترشناسی یونانی-رومی + هفت کره سیاره‌ای بطلمیوس ۱ماه☾ ۲تیر☿ ۳زهره♀ ۴خورشید☉ ۵بهرام♂ ۶مشتری♃ ۷کیوان♄ یونانیان باستان در ابتدا به اندازه بابلیان به سیارات ارج ننهادند. فیثاغوری‌ها در قرن ششم و پنجم پیش از میلاد نظریه سیاره‌ای مجزایی برای خود داشتند، که متشکل از زمین، خورشید، ماه و سیاراتی بود که به دور یک آتش مرکزی واقع در مرکز جهان در گردش هستند. گفته می‌شود که فیثاغورث یا پارمنیدس نخستین فردی بود که دریافت ستاره عصر(هسپروس) و ستاره صبح(فسفروس) یکی هستند(آفرودیته که متناظری یونانی برای ونوس رومی است). در قرن سوم پیش از میلاد، آریستارخوس ساموسی یک سامانه خورشید مرکزی پیشنهاد نمود که مطابق آن، زمین و سایر سیارات به دور خورشید می‌گشتند، هرچند که نظریه زمین مرکزی همچنان تا قبل از انقلاب علمی، نظریه پیشتاز بود. در قرن نخست پیش از میلاد، در دوران هلنیستی، یونانی‌ها شروع به ایجاد طرحهای ریاضی خود برای پیش‌بینی موقعیت سیارات نمودند. این طرحها بر خلاف طرحهای محاسباتی بابلی‌ها بیشتر بر پایه هندسه بنا شده بودند در نهایت نظریات بابلی‌ها در سایه جامعیت و پیچیدگی این نظریات قرار گرفتند. این نظریات در قرن دوم عصر حاضر کتب المجسطی نوشته بطلمیوس به اوج می‌رسد. نفوذ مدل بطلمیوس به اندازه‌ای بود که جایگزین تمام نظریات پیشین شد و به مدت ۱۳ قرن به عنوان کتاب مرجع جامع اخترشناسی در دنیای غرب باقی ماند. برای یونانی‌ها و رومی‌ها هفت سیاره شناخته‌شده وجود داشت که همگی بر اساس قواعد پیچیده‌ای که بطلمیوس طراحی کرده بود، به دور زمین می‌چرخیدند. این سیارات به ترتیب فاصله از زمین (ترتیب بطلمیوسی) عبارت بودند از: ماه، تیر، زهره، خورشید، بهرام، مشتری و کیوان. هند در سال ۴۹۹ پس از میلاد، آریابهاتا یک مدل سیاره‌ای پیشنهاد نمود که صریحا به چرخش زمین به دور محورش اشاره داشت و توضیح داد که دلیل حرکت ظاهری از شرق به غرب ستارگان، همین چرخش زمین به دور خود است. او همچنین باور داشت که مدار سیارات بیضوی هستند. پیروان آریابهاتا به‌طور ویژه در جنوب هند قدرت داشتند و در آنجا اصل حرکت چرخشی زمین وی به همراه سایر اصولش پیروی می‌شد و کارهای ثانویه‌ای نیز بر پایه آن به انجام رسید. در سال ۱۵۰۰، نیکانتا سومایاجی از مدرسه ستاره‌شناسی و ریاضیات کرالا در رساله تنتراسامگراها مدل آریابهاتا را مورد بازبینی قرار داد. او در «آریابهاتیابهاسیا» که گزارشی در مورد «آریابهاتیا» ی آریابهاتا بود، مدلی پیشنهاد داد که در آن تیر، ناهید، بهرام، مشتری و کیوان به دور خورشید می‌گردند و خورشید به دور زمین می‌گردد، شبیه به مدل تیکونی که بعدها توسط تیکو براهه در اواخر قرن شانزدهم ارائه شد. بیشتر اخترشناسان مدرسه کرالا که از او پیروی می‌کردند نظریه او را پذیرفته بودند. اخترشناسی دوران اسلامی در قرن یازدهم، ابن سینا متوجه پدیده گذر ناهید شده‌بود و چنین نوشت که ناهید حداقل گاهی زیر خورشید قرار می‌گیرد. در قرن دوازدهم ابن باجه دو سیاره را به شکل دو لکه تیره روی خورشید مشاهده نمود که بعدها در قرن سیزدهم، اخترشناس رصدخانه مراغه، قطب‌الدین شیرازی، متوجه شد که آن‌ها گذر تیر و گذر ناهید هستند. هرچند که ابن باجه نمی‌توانسته گذر ناهید را دیده باشد زیرا در دوران زندگی وی اتفاق نیفتاده است. رنسانس اروپایی + سیارات رنسانس،حدود ۱۵۴۳ تا ۱۶۱۰ و حدود ۱۶۸۰ تا ۱۷۸۱ ۱تیر☿ ۲ناهید♀ ۳زمین⊕ ۴بهرام♂ ۵مشتری♃ ۶کیوان♄ پس از پیدایش انقلاب علمی، درک انسان از سیاره از چیزی که در پهنه آسمان حرکت می‌کند (نسبت به ستارگان ثابت) به جسمی که به دور زمین می‌گردد تغییر یافت، و در قرن هجدهم با قدرت گرفتن نظریه خورشید مرکزی کوپرنیک، گالیله و کپلر، این درک، به اجسامی که مستقیما به دور خورشید می‌گردند تغییر یافت. بنابراین زمین نیز در لیست سیارات قرارگرفت در حالیکه خورشید و ماه از این لیست خارج شدند. در آغاز، وقتی نخستین اقمار مشتری و کیوان در قرن هفدهم کشف شدند، واژه‌های قمر و سیاره به جای یکدیگر به‌کار می‌رفتند، اما در قرن بعدی بیشتر از واژه قمر برای این اجسام استفاده می‌شد. تا اواسط قرن نوزدهم تعداد سیارات به سرعت زیاد شد زیرا در آن زمان جامعه علمی هر جسم تازه کشف‌شده‌ای را که مستقیما به دور خورشید بگردد به عنوان سیاره قلمداد می‌نمود. قرن نوزدهم + سیارات جدید، ۱۸۰۷–۱۸۴۵ ۱تیر☿ ۲ناهید♀ ۳زمین⊕ ۴بهرام♂ ۵وستا⚶ ۶جونو⚵ ۷سرس⚳ ۸پالاس⚴ ۹مشتری♃ ۱۰کیوان♄ ۱۱اورانوس♅ در قرن نوزدهم اخترشناسان به تدریج متوجه شدند که اجسامی که به تازگی کشف شده بودند و برای تقریبا نیم قرن به عنوان سیاره طبقه‌بندی شده‌بودند (مانند سرس، پالاس و ۴ وستا)، با سیارات سنتی شناخته شده بسیار تفاوت داشتند. این اجسام همه در یک منطقه از فضا بین بهرام و مشتری(کمربند سیارک‌ها) پراکنده بودند و جرم آن‌ها نیز بسیار کمتر بود. در نتیجه آن‌ها در طبقه‌بندی جدید «سیارک‌ها» قرار گرفتند. در غیاب یک تعریف رسمی برای «سیاره»، هر جسم بزرگی که به دور خورشید می‌گشت سیاره قلمداد می‌شد. از آنجا که اختلاف اندازه سیاره و سیارک بسیار زیاد بود، و همچنین به این دلیل که نظر می‌رسید سیل اکتشافات جدید با اکتشاف نپتون در سال ۱۸۴۶ پایان یافته‌است، نیازی به یک تعریف رسمی احساس نمی‌شد. قرن بیستم + سیارات ۱۸۵۴–۱۹۳۰، سیارات خورشیدی ۲۰۰۶ تا کنون ۱تیر☿ ۲ناهید♀ ۳زمین⊕ ۴بهرام♂ ۵مشتری♃ ۶کیوان♄ ۷اورانوس♅ ۸نپتون♆ در قرن بیستم پلوتون کشف شد. برپایه مشاهدات اولیه این گمان به‌وجود آمد که از زمین بزرگتر است و به همین سبب به سرعت به عنوان نهمین سیاره به رسمیت شناخته شد. مشاهدات بعدی نشان داد که این جسم در واقع بسیار کوچکتر از آن است که تصور می‌شد. در سال ۱۹۳۶، ریموند لیتلتون پیشنهاد نمود که ممکن است پلوتون یکی از قمرهای گریخته نپتون باشد، و فرد لارنس ویپل در سال ۱۹۶۴ پیشنهاد داد که ممکن است پلوتون یک دنباله‌دار باشد، اما با این وجود، به دلیل اینکه هنوز از هر سیارک شناخته‌شده‌ای بزرگتر بود و به نظر نمی‌رسید که عضوی از یک جمعیت بزرگتر باشد، وضعیت خود را به عنوان سیاره تا سال ۲۰۰۶ حفظ نمود. + سیارات (خورشیدی) ۱۹۳۰–۲۰۰۶ ۱تیر☿ ۲ناهید♀ ۳زمین⊕ ۴بهرام♂ ۵مشتری♃ ۶کیوان♄ ۷اورانوس♅ ۸نپتون♆ ۹پلوتون♇ در سال ۱۹۹۲، اخترشناسان، الکساندر والشتان و دیل فریل کشف چند سیاره در اطراف یک تپ‌اختر به نام پی‌اس‌آر بی۱۲۵۷+۱۲ را اعلام نمودند. این اکتشاف عموما به عنوان نخستین سامانه سیاره‌ای کشف شده در اطراف یک ستاره دیگر شناخته‌می‌شود. پس از آن در ۶ اکتبر ۱۹۹۵، میشل مایر و دیدیه کیلوز از دانشگاه ژنو، نخستین برون‌سیاره در حال گردش به دور یک ستاره معمولی رشته اصلی(۵۱ پگاسوس) را کشف نمودند. کشف سیارات فراخورشیدی به ابهام دیگری در تعریف سیاره انجامید: نقطه‌ای که در آن سیاره تبدیل به ستاره می‌شود. بسیاری از سیارات فراخورشیدی شناخته‌شده جرمی چندین برابر مشتری دارند که نزدیک به جرم برخی از اجسام ستاره‌ای به نام کوتوله‌های قهوه‌ای است. کوتوله‌های قهوه‌ای عمومات به عنوان ستاره تلقی می‌شوند زیرا توانایی همجوشی دوتریم، که ایزوتوپ سنگین‌تر هیدروژن است، را دارا هستند. اگرچه اجرام آسمانی باید حداقل ۷۵ بار از مشتری سنگین‌تر باشند تا توانایی همجوشی هیدروژن را داشته‌باشند، اجسامی که تنها ۱۳ برابر از مشتری سنگین‌تر قادر به همجوشی دوتریم خواهند بود. هرچند که دوتریم بسیار نادر است و بیشتر کوتوله‌های قهوه‌ای فرایند همجوشی‌شان مدت‌ها پیش از کشف آنها، متوقف شده‌است و این در عمل آن‌ها را از سیارات بسیار بزرگ نامتمایز می‌سازد. قرن بیست و یکم با کشف اجسام بیشتر در منظومه شمسی و اجسام بزرگ در اطراف ستارگان دیگر که در خلال نیمه دوم قرن بیستم رخ داد، بحثهایی درباره اینکه چه چیزی را باید سیاره دانست، آغاز شد. اختلاف نظرهای در مورد اینکه آیا جسمی را که بخشی از یک جمعیت متمایز مانند یک کمربند سیارکی باشد، یا جسمی که آنقدر بزرگ باشد که از روش همجوشی گرمایی هسته‌ای دوتریم تولید انرژی کند، را می‌توان سیاره دانست، وجود داشت. شمار رو به افزایشی از اخترشناسان بر این باورند که می‌بایست پلوتون را از لیست سیاره‌ها خارج نمود، زیرا بسیاری از اجسام مشابه با اندازه‌های نزدیک به آن در همان منطقه از منظومه شمسی(کمربند کویپر) در خلال دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ یافت شده‌است. مشخص گشت که پلوتون تنها جسم کوچکی در میان جمعیتی از هزاران جسم دیگر است. رسانه‌ها در مورد برخی از این اجسام همچون کواوار، سدنا و اریس بشارت کشف سیاره دهم را می‌دادند، هرچند که هرگز مورد پذیرش گسترده جامعه علمی قرار نگرفتند. اعلام کشف اریس در سال ۲۰۰۵ به عنوان جسمی با جرم ۲۷٪ بیش از پلوتون، ضرورت و تمایل عمومی را برای ایجاد یک تعریف رسمی برای سیاره، ایجاد نمود. با پذیرش مشکل، اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی عزم ایجاد تعریفی برای سیاره نمود و یکی در سال ۲۰۰۶ ارائه داد. شمار سیارات به هشت سیارهای کاهش یافت که اجسامی با بزرگی قابل توجه هستند و مدارشان را پاکسازی کرده‌اند، و رده جدیدی نیز به نام «سیاره‌های کوتوله» بوجود آمد که در ابتدا شامل سه جسم بود(سرس، پلوتون و اریس). تعریف سیاره فراخورشیدی در سال ۲۰۰۳، گروه کاری سیارات فراخورشیدی اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی (IAU) یک بیانیه جایگاه در مورد تعریف سیاره ارائه دادند که تعریف ناتمام زیر را در بر می‌گرفت و عمدتا بر روی مرز میان سیارات و کوتوله‌های قهوه‌ای تمرکز داشت: اجسامی با جرم واقعی کمتر از حد جرمی برای همجوشی گرمایی هسته‌ای دوتریم (که در حال حاضر برای اجسامی با فراوانی ایزوتوپی همانند خورشید، این حد ۱۳ برابر جرم مشتری محاسبه شده‌است ) که حرکت مداری به دور ستارگان یا بقایای ستاره‌ای دارند، سیاره هستند (مستقل از اینکه چگونه ایجاد شده باشند). حداقل جرم مورد نیاز برای سیاره بودن یک جسم فراخورشیدی همان مقداری است که در مورد منظومه شمسی در نظر گرفته می‌شود. اجسام نیمه‌ستاره‌ای با جرم واقعی فراتر از حد جرمی برای همجوشی گرمایی هسته‌ای دوتریم، «کوتوله قهوه‌ای» محسوب می‌شوند واینکه چگونه ایجاد شده‌اند یا کجا قرار گرفته‌اند تفاوتی ایجاد نمی‌کند. اجسام شناور آزاد در خوشه‌های ستاره‌ای جوان با جرمی پایینتر از حد جرمی برای همجوشی گرمایی هسته‌ای دوتریم سیاره نیستند، بلکه کوتوله‌های نیمه‌قهوه‌ای هستند (و یا هر نام دیگری که مناسب‌تر باشد) این تعریف از آن زمان به بعد، در هنگام انتشار کشفیات برون‌سیاره‌ها در ژورنال‌های علمی به گستردگی مورد استفاده اخترشناسان قرارگرفته‌است. اگرچه موقتی است، اما تا پذیرفتن یک تعریف پایدارتر به عنوان تعریفی ناتمام اما موثر باقی می‌ماند. اگرچه بحثی در مورد حد پایین جرم نمی‌کند و بدین‌ترتیب از اختلاف نظرها درباره اجسام داخل منظومه شمسی دوری می‌گزیند. این تعریف همچنین توضیحی در مورد اجسامی مانند ۲ام۱۲۰۷بی که دور کوتوله‌های قهوه‌ای می‌گردند، نمی‌دهد. یک راه تعریف کوتوله نیمه‌قهوه‌ای عبارت است از جسمی با جرم سیاره‌ای که به جای برافزایش از روش فروریزی ابر بوجود آمده‌اند. این تمایز در چگونگی شکل‌گیری بین کوتوله نیمه-قهوه‌ای و سیاره مورد توافق جهانی قرار نگرفته‌است. اخترشناسان بر پایه پذیرش یا عدم پذیرش اینکه فرایند شکل‌گیری یک سیاره در رده‌بندی آن دخالت داده شود، به دو دسته تقسیم می‌شوند. یکی از دلایل مخالفت این است که اغلب تعیین فرایند شکل‌گیری امکان‌پذیر نمی‌باشد. مثلا سیاره‌ای که از روش برافزایش شکل‌گرفته‌است، ممکن است از منظومه به بیرون پرتاب شده و به شکل غوطه‌ور آزاد درآید، و به همین ترتیب یک کوتول نیمه قهوه‌ای که خودش از روش فروریزی ابر بوجود آمده، ممکن است در مداری به دور یک ستاره به دام بیفتد. مقدار حدی ۱۳ برابر جرم مشتری، بیشتر یک قانون مبتنی بر تجربه است تا یک قانون دقیق فیزیکی. پرسشی که برمی‌اید این است که منظور از سوزاندن دوتریوم چیست؟ این پرسش از آنجا برمی‌آید که اجسام بزرگ بیشتر دوتریم خود را می‌سوزانند و اجسام کوچک‌تر تنها اندکی از آن را می‌سوزانند و مقدار ۱۳ M Jup (جرم مشتری) بین این دو دسته قرار می‌گیرد. مقدار دوتریوم سوزانده شده نه تنها به جرم، بلکه به ترکیب سیاره، یعنی مقدار هلیم و دوتریوم موجود نیز بستگی دارد. دانشنامه سیارات فراخورشیدی که شامل اجسامی با جرمی تا ۲۵ برابر جرم مشتری است، این‌گونه بیان می‌کند که «این حقیقت که هیچ ویژگی خاصی در مورد مقدار ۱۳ M Jup طیف جرمی مشاهده شده وجود نداشته و ما را وادار می‌سازد که این حد جرم را فراموش کنیم» مرورگر داده‌های برون‌سیارات شامل اجسامی تا ۲۴ برابر جرم مشتری می‌باشد و این‌گونه توصیه می‌کند که «حد جرمی ۱۳ برابر جرم مشتری وضع شده توسط اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی در مورد سیاراتی با هسته‌های سنگی از نظر فیزیکی بی‌معنی می‌گردد.» بایگانی برون سیارات ناسا شامل اجسامی با جرم (یا حداقل جرم) کوچکتر یا مساوی ۳۰ برابر جرم مشتری است. معیار دیگری که به جز سوزاندن دوتریم، فرایند شکل‌گیری و مکان، برای جدا کردن سیاره‌ها و کوتوله‌های قهوه‌ای وجود دارد این است که فشار هسته ناشی از فشار کولنی است یا فشار تباهیدگی الکترون. تعریف ۲۰۰۶ موضوع حد پایین در جلسه مجمع عمومی اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی مورد بحث قرارگرفت. پس از بحث بسیار و یک پیشنهاد مردود، مجمع رای به وضع تعریفی به شکل زیر برای سیارات منظومه شمسی داد: طبق این تعریف، منظومه شمسی هشت سیاره دارد، اجسامی که شرط اول و دوم را دارا هستند اما در شرط سوم صدق نمی‌کنند (مانند سرس، پلوتون و اریس) به عنوان سیاره‌های کوتوله طبقه‌بندی می‌شوند، البته با این شرط که خود قمر سیاره دیگری نباشند. در آغاز IAU تعریفی را پیشنهاد داده بود که اجسام بسیاری را در بر می‌گرفت، زیرا شرط سوم در آن غایب بود. پس از بحث فراوان از طریق رای‌گیری تصمیم گرفته شد که این اجسام را به جای سیاره در رده سیاره‌های کوتوله طبقه‌بندی شوند. این تعریف بر پایه نظریات شکل‌گیری سیارات بنا شده که طبق این نظریات رویانهای سیاره‌ای در ابتدا همسایگی مداری خود را از اجسام کوچک دیگر پاکسازی می‌کنند. استیون سوتر اخترشناس این‌گونه توصیه می‌کند که پلوتون، با توجه به وضعیت سیاره بودنش و کشف آن در سال ۱۹۳۰، در ورای جامعه علمی، دارای اهمیت فرهنگی قابل توجهی برای عموم بود. کشف اریس در رسانه‌ها به گستردگی به عنوان سیاره دهم اعلام می‌شد و از این رو طبقه‌بندی دوباره هر سه جسم به عنوان سیاره کوتوله، توجه رسانه‌ها و عموم را نیز به خود جلب نمود. اجسامی که پیشتر سیاره پنداشته می‌شدند جدول زیر شامل اجسامی از سامانه خورشیدی است که زمانی سیاره قلمداد می‌شدند. جسم طبقه‌بندی کنونی توضیحات خورشید، ماه ستاره، قمر در دوران باستان سیاره پنداشته می‌شدند، طبق نظریه اکنون رد شده زمین مرکزی. آیو، اروپا، گانمید، و کالیستو قمر چهار قمر بزرگ نخستین مشتری، که به نام کاشف آن گالیله، قمرهای گالیله‌ای خوانده می‌شوند. او به احترام قیم‌هایش، خاندان مدیچی از این قمرها با نام «سیارات مدیچی» یاد می‌کند. تیتان، یاپتوس، رئا، تتیس، و دیونه قمر پنج قمر بزرگتر کیوان توسط کریستین هویگنس و جووانی دومنیکو کاسینی کشف شدند. سرس سیاره کوتوله و سیارک از زمان کشفشان در بین سالهای ۱۸۰۱ تا ۱۸۰۷ سیاره پنداشته می‌شدند، تا دهه ۱۸۵۰ که به عنوان سیارک طبقه‌بندی شدند. سرس متعاقبا در سال ۲۰۰۶ به عنوان سیاره کوتوله طبقه‌بندی شد. پالاس، جونو، و ۴ وستا سیارک آسترئا، هبه۶، آیریس، گیاگان، متیس، هایجیا، پارتنوپ، ویکتوریا، ایجیریه، آیرین، یونومیا سیارک سیارک‌های بیشتری بین سالهای ۱۸۴۵ تا ۱۸۵۱ کشف شدند. لیست به سرعت در حال گسترش اجسام میان بهرام و مشتری طبقه‌بندی مجدد آن‌ها به عنوان سیارک را برانگیخت، که در سال ۱۸۵۴ مورد پذیرش گسترده قرار گرفت. پلوتون سیاره کوتوله و جسم کمربند کویپر نخستین جسم فرانپتونی شناخته‌شده (یعنی ریزسیاره‌ای با یک نیم‌قطر بزرگ فراتر از نپتون). از زمان کشف آن در سال ۱۹۳۰ تا زمان طبقه‌بندی دوباره آن به عنوان سیاره کوتوله در سال ۲۰۰۶، سیاره محسوب می‌شد. اریس سیاره کوتوله و جسم دیسک پراکنده این جسم فرانپتونی که در سال ۲۰۰۳ کشف شد، در سال ۲۰۰۵ به عنوان سیاره شناخته شد. لیست به سرعت در حال گسترش پلوتوئیدها، طبقه‌بندی مجدد آن به سیاره کوتوله در سال ۲۰۰۶ را برانگیخت. شمار اندکی از اخترشناسان سیاره‌های کوتوله و برخی از قمرها را سیاره محسوب می‌کنند. افسانه‌شناسی و نام‌گذاری چرا سیارات از مدار خود بیرون نمی‌افتند آداب و رسوم مردم با سیارات خدایان المپ، که نام سیاره‌های منظومه شمسی برگرفته از آن‌هاست نامهای سیارات در دنیای غرب برگرفته از آداب رومی‌هاست که خود برآمده از آداب یونانی‌ها و بابلیان است. در یونان باستان دو روشنی‌بخش بزرگ، خورشید و ماه را هلیوس و سلنه می‌خواندند؛ دورترین سیاره (کیوان) فاینون به معنی «درخشنده» نام داشت که پس از آن فائتون (مشتری) به معنی «روشن» قرارداشت. سیاره سرخ (بهرام) با نام پیروئیس به معنی «آتشین» شناخته می‌شد. روشن‌ترین سیاره (ناهید)، فسفروس («نور آور») و سیاره گذارای آخری (تیر) با نام استیلبون («سوسو زن») شناخته می‌شدند. یونانی‌ها همچنین هر سیاره‌ای را به یکی از خدایان خود، یعنی دوازده ایزد المپ‌نشین نسبت می‌دادند: هلیوس و سلنه هم نام خدایان بودند و هم سیارات. فاینون به کرونوس، تیتانی که پدر المپ‌نشینان بود، تعلق داشت. فائتون نشان زئوس، پسر کرونوس که او را از پادشاهی خلع کرد، پیروئیس به آرس، پسر زئوس داده شده بود که خدای جنگ بود، و فسفروس توسط آفرودیت حکمرانی می‌شد که خدابانوی عشق بود. هرمس که پیام‌رسان خدایان و خدای آموزش و شعور بود، بر استیلبون حکم می‌راند. این رسم یونانی‌ها در بخشیدن نام خدایان خود به سیارات با احتمال نزدیک به یقین از بابلیان گرفته شده‌است. بابلی‌ها فسفروس را به نام خدابانوی عشق خود، ایشتار؛ پیروئیس را به نام خدای جنگ خود، نرگال؛ استیلبون را به نام خدای دانایی، نابو؛ و فائتون را به نام خدای اصلی، مردوخ نامیده بودند. هماهنگی میان روش‌های نام‌گذاری بابلی و یونانی بیش از آن است که تصور کنیم از ریشه‌های جداگانه‌ای برخاسته‌اند. این تطابق‌ها کامل نیست. مثلا نرگال خدای جنگ بابل بود و از این رو یونانی‌ها او را به نام آرس شناختند، هرچند که بر خلاف آرس، خدای کشتن و زمین خاکی نیز بود. مردم یونان امروزی همچنان نامهای باستانی را برای سیارات به‌کار می‌برند، اما سایر زبانهای اروپایی، تحت تاثیر امپراتوری روم و بعدها کلیسای کاتولیک از نام‌های رومی به جای نام‌های یونانی استفاده می‌کنند. رومی‌ها که همچون یونانی‌ها دین نیا-هند و اروپایی داشتند، خدایانی مانند یونانی‌ها با نام‌های متفاوت داشتند اما خبری از داستان‌سرایی‌های غنی یونانی‌ها که فرهنگ شاعرانه یونان به خدایانشان بخشیده بود، نبود. در اواخر دوران جمهوری روم، نویسندگان رومی بسیاری از داستانهای یونانی را قرض گرفته و در مورد خدایان خود به‌کاربردند، تا اندازه‌ای که تقریبا تفاوت آن‌ها قابل تشخیص نبود. وقتی رومی‌ها اخترشناسی یونانی را مطالعه کردند، نام خدایان خود را بر روی سیارات نهادند: مرکوریوس (به جای هرمس)، ونوس (آفرودیت)، مارس (آرس)، ژوپیتر (زئوس) و ساتورنوس (کرونوس). وقتی سیارات بعدی در قرون ۱۸ام و ۱۹ام کشف شدند نیز این روش نامگذاری در مورد نپتون (پوزئیدون) پابرجا ماند. اورانوس در این میان استثناست زیرا نام آن از یک خدابانوی یونانی گرفته‌شده‌است و نه از معادل رومی آن. برخی از رومیان در پی اعتقادی که احتمالا از بین‌النهرین سرچشمه گرفته و در مصر هلنیستی شکل گرفته، بر این باور بودند که خدایان هفت‌گانه‌ای که سیارات از روی آن‌ها نام‌گذاری شده‌اند در شیفت‌های ساعتی امور روی زمین را مراقبت می‌نمایند. ترتیب شیفت‌ها به صورت ساترن، ژوپیتر، مارس، خورشید(Sun)، ونوس، مرکوری و ماه بود. بنابراین نخستین روز با ساترن آغاز می‌شود (ساعت ۱ام)، دومین روز با خورشید (ساعت ۲۵ام)، روزهای بعدی با ماه (ساعت ۴۹ام)، مارس، مرکوری، ژوپیتر و ونوس. از آنجا که هر روز به نام خدایی که آن را آغاز می‌کند نامگذاری می‌شد، روزهای هفته در گاه‌شماری رومی نیز به همین ترتیبند و همچنان در بسیاری از زبانهای امروزی به همین ترتیب حفظ شده‌است. در زبان انگلیسی واژه‌های Saturday (شنبه)، Sunday (یکشنبه) و Monday (دوشنبه) ترجمه مستقیم این نام‌های رومی هستند. نام روزهای دیگر از خدایان انگلو-ساکسون گرفته شده‌است: Tuesday (سه‌شنبه) از Tiw (تیر (اساطیر))، Wednesday (چهارشنبه) از Wóden (ودن)، Thursay (پنجشنبه) از Thunor (ثور) و Friday (جمعه) از Fríge (فریج). این خدایان انگلوساکسون به ترتیب شبیه یا معادل مارس، مرکوری، ژوپیتر و ونوس هستند. زمین تنها سیاره‌ای است که نام آن در زبان انگلیسی از اساطیر یونانی-رومی گرفته نشده‌است. از آنجا که تنها در قرن هفدهم بود که زمین به‌طور عمومی به عنوان سیاره پذیرفته شد، نام آن برگرفته از نام هیچ خدایی نیست. واژه earth به معنی زمین برگرفته از واژه انگلو-ساکسون قرن هشتم، erda است که به معنی زمین یا خاک است و نخستین بار به صورت مکتوب به عنوان نام کره زمین در حدود سالهای ۱۳۰۰ به‌کار گرفته شد، و همانند زبان‌های ژرمنی دیگر در نهایت ا واژه نیا-ژرمنی ertho «زمین» گرفته شده‌است. مثلا در انگلیسی earth، آلمانی Erde، هلندی aarde و اسکاندیناوی jord. بسیاری از زبان‌های رومی‌تبار از واژه کهن ترا یا شکلی تغییریافته از آن استفاده می‌کنند که به معنی «زمین خشکی» در مقابل دریا استفاده می‌شد. اما زبانهای غیر رومی‌تبار از واژگان بومی خود استفاده می‌کنند. مثلا یونانی‌ها همچنان از واژه قدیمی (ژئو) استفاده می‌کنند. فرهنگ‌های غیر اروپایی از روش‌های نام‌گذاری دیگر استفاده کرده‌اند. هند از روشی بر پایه ناواگراها استفاده می‌کند که شامل هفت سیاره (سوریا برای خورشید، چاندرا برای ماه، و بودها، شوکرا، مانگالا، برهاسپاتی و شانی برای تیر، ناهید، بهرام، مشتری و کیوان) و دو گره مداری صعودی و نزولی ماه (راهو و کتو) می‌شود. چین و کشورهای آسیای شرقی که از لحاظ تاریخی در معرض تاثیر فرهنگی چین بوده‌اند (مانند ژاپن، کره و ویتنام)، برپایه عناصر پنجگانه چینی آب (تیر)، فلز (ونوس)، آتش (بهرام)، چوب (مشتری) و خاک (کیوان) نام‌گذاری کرده‌اند. پیدایش سیاره‌ها در مورد چگونگی پیدایش سیارات، هنوز اطلاع قطعی وجود ندارد. نظریه پیشتاز این است که سیارات در حین فروریختن یک سحابی و تبدیل آن به به قرص نازکی از گاز و غبار شکل می‌گیرند. در پی این فروریزی یک پیش‌ستاره در هسته تشکیل می‌شود که قرص پیش‌سیاره‌ای چرخانی آن را دربرگرفته‌است. از طریق برافزایش (یک فرایند برخورد چسبنده) ذرات غبار قرص به شکل پایداری در کنار هم انباشته می‌شوند تا اجسامی بزرگتر تشکیل دهند. تجمع‌های محلی جرم به نام سیارات خرد شکل می‌گیرند و با بهره‌گیری از جاذبه گرانشی فرایند برافزایش را تسریع می‌کنند. این تجمع‌ها مرتبا چگال‌تر می‌شوند تا اینکه سرانجام بر اثر گرانش به درون فرو ریخته و پیش‌سیاره‌ها را تشکیل می‌دهند. پس از آنکه قطر سیاره از ماه بزرگتر شد، شروع به انباشتن یک اتمسفر گسترده می‌کند و از طریق پدیده پسار اتمسفری، سرعت جذب سیارات خرد آن بسیار افزایش می‌یابد. برداشتی هنری از یک قرص پیش‌سیاره‌ای وقتی یک پیش‌ستاره به‌اندازه‌ای بزرگ می‌شود که شعله‌ور گردد و ستاره‌ای به‌وجود آید، قرص باقی‌مانده توسط پدیده‌های تبخیر فوتونی، بادهای خورشیدی و کشش پوینتینگ-رابرتسون از درون به خارج رانده می‌شود. پس از آن ممکن است که هنوز پیش‌سیاره‌های زیادی در حال گردش به دور ستاره یا یکدیگر باشند، اما به مرور زمان با هم برخورد کرده یا تشکیل یک سیاره بزرگتر یا اینکه مواد آن‌ها پراکنده می‌شود تا جذب پیش‌سیاره‌ها و سیاره‌های بزرگتر شود. آن اجسامی که به اندازه کافی پرجرم می‌شوند، بیشتر مواد موجود در همسایگی خود را جذب می‌کنند و تشکیل سیاره می‌دهند. در این میان، پیش‌سیاراتی که از برخوردها دوری کرده‌اند، یا از طریق جذب گرانشی به قمرهای طبیعی این سیارات تبدیل می‌شوند یا اینکه در کمربندهایی در کنار اجسام دیگر باقی‌مانده و تبدیل به سیاره کوتوله و اجرام کوچک می‌شوند. تاثیرات پرانرژی سیارات خرد (و همچنین واپاشی رادیواکتیو)، باعث گرم شدن سیارات در حال رشد و ذوب شدن حداقل بخشی از آن‌ها می‌شود، جرم بخش درونی سیاره تغییر کرده و چگالتر می‌شود. با کشف و مشاهده سامانه‌های سیاره‌ای پیرامون ستارگان دیگری به غیر از خورشید، رفته رفته امکان آن پدید می‌آید که این دیدگاه را شفاف‌سازی، تجدید نظر یا حتی عوض نمود. اکنون این باور به‌وجود آمده‌است که درجه فلزیگی - یک اصطلاح اخترشناسی که میزان فراوانی عناصر شیمیایی با عدد اتمی بزرگتر از ۲ (هلیم) را نشان می‌دهد - می‌تواند احتمال سیاره داشتن یک ستاره را تعیین کند. از این رو گمان می‌رود که یک ستاره پرفلز جمعیت یک از یک ستاره کم فلز جمعیت دو، شانس بیشتری برای داشتن یک سامانه سیاره‌ای دارد. منظومه شمسی سیارات منظومه شمسی(اندازه‌ها بر پایه مقیاس واقعی‌است اما فاصله‌ها و روشنایی‌ها در مقیاس واقعی نیستند) تیر، ناهید، زمین و بهرام -در رنگهای واقعی. (اندازه‌ها بر پایه مقیاس واقعی‌است اما فاصله‌ها در مقیاس واقعی نیستند) جهار غول گازی در برابر خورشید: مشتری، کیوان، اورانوس، نپتون (اندازه‌ها بر پایه مقیاس واقعی‌است اما فاصله‌ها در مقیاس واقعی نیستند) طبق تعریف اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی، هشت سیاره در منظومه شمسی (سامانه خورشیدی) وجود دارند. این سیارات به ترتیب فاصله از خورشید عبارتند از: ☿ تیر ♀ ناهید ⊕ زمین ♂ بهرام ♃ مشتری ♄ کیوان ♅ اورانوس ♆ نپتون مشتری با جرم ۳۱۸ برابر جرم زمین بزرگترین و تیر با ۰٫۰۵۵ جرم زمین کوچکترین سیاره‌ها هستند. سیارات سامانه خورشیدی را می‌توان بر اساس ترکیباتشان در رده‌هایی طبقه‌بندی نمود: سنگی : سیاراتی که شبیه به زمین هستند و بدنه آن‌ها عمدتا از سنگ تشکیل شده‌است: تیر، ناهید، زمین و بهرام. تیر با ۰٫۰۵۵ جرم زمین کوچکترین سیاره سنگی و زمین بزرگترین سیاره سنگی منظومه شمسی هستند. غول‌های گازی : سیاراتی که عمدتا از مواد گازی تشکیل شده‌اند و بسیار سنگین‌تر از سیارت سنگی هستند: مشتری، کیوان، اورانوس، نپتون. مشتری با ۳۱۸ برابر جرم زمین بزرگترین سیاره منظومه شمسی است در حالیکه کیوان یک سوم مشتری و ۹۵ برابر جرم زمین، جرم دارد. غول‌های یخی ، شامل اورانوس و نپتون زیررده‌ای از غول‌های گازی است که وجه تمایز آن‌ها با غول‌های گازی دیگر، جرم به مراتب کمتر آن‌ها (تنها ۱۴ تا ۱۷ برابر جرم زمین)، خالی بودن اتمسفرشان از هلیم و هیدروژن و مقادیر به مراتب بیشتر سنگ و یخ در آنهاست. ویژگی‌های سیاره‌ها نوع نام قطراستوایی جرم شعاع مداری (AU) تناوب مداری(سال) انحراف مداریسوی استوای خورشید (°) خروج از مرکزمداری دوره چرخش(روز) قمرهایتاییدشده دارای حلقه اتمسفر سنگی تیر ۰٫۳۸۲ ۰٫۰۶ ۰٫۳۱–۰٫۴۷ ۰٫۲۴ ۳٫۳۸ ۰٫۲۰۶ ۵۸٫۶۴ ۰ خیر کمینه ناهید ۰٫۹۴۹ ۰٫۸۲ ۰٫۷۲ ۰٫۶۲ ۳٫۸۶ ۰٫۰۰۷ ۲۴۳٫۰۲- ۰ خیر CO 2 , N 2 زمین ۱٫۰۰ ۱٫۰۰ ۱٫۰۰ ۱٫۰۰ ۷٫۲۵ ۰٫۰۱۷ ۱٫۰۰ ۱ خیر N 2 , O 2 , Ar بهرام ۰٫۵۳۲ ۰٫۱۱ ۱٫۵۲ ۱٫۸۸ ۵٫۶۵ ۰٫۰۹۳ ۱٫۰۳ ۲ خیر CO 2 , N 2 , Ar غول مشتری ۱۱٫۲۰۹ ۳۱۷٫۸ ۵٫۲۰ ۱۱٫۸۶ ۶٫۰۹ ۰٫۰۴۸ ۰٫۴۱ ۶۷ بله H 2 , He کیوان ۹٫۴۹۹ ۹۵٫۲ ۹٫۵۴ ۲۹٫۴۶ ۵٫۵۱ ۰٫۰۵۴ ۰٫۴۳ ۶۲ بله H 2 , He اورانوس ۴٫۰۰۷ ۱۴٫۶ ۱۹٫۲۲ ۸۴٫۰۱ ۶٫۴۸ ۰٫۰۴۷ ۰٫۷۲- ۲۷ بله H 2 , He نپتون ۳٫۸۸۳ ۱۷٫۲ ۳۰٫۰۶ ۱۶۴٫۸ ۶٫۴۳ ۰٫۰۰۹ ۰٫۶۷ ۱۴ بله H 2 , He سیارات فراخورشیدی برون‌سیارات بر پایه سال اکتشاف تا فوریه ۲۰۱۴. به سیاراتی که بیرون از منظومه شمسی قرار دارند، برون سیاره یا سیاره فراخورشیدی گفته می‌شود. نزدیک به ۱۸۰۰ نمونه از چنین سیاراتی کشف شده‌اند (تا تاریخ ۱۰ مه ۲۰۱۴ تعداد ۱۷۸۶ سیاره در ۱۱۰۶ سامانه سیاره‌ای شامل ۴۶۰ سامانه چندسیاره‌ای) در اوایل سال ۱۹۹۲، اخترشناسان، الکساندر والشتان و دیل فریل دو سیاره را در مدار تپ‌اختر پی‌اس‌آر بی۱۲۵۷+۱۲ کشف نمودند. این کشف تایید شد و به‌طور عمومی به عنوان نخستین کشف رسمی سیارات فراخورشیدی محسوب می‌شود. گمان می‌رود که دو سیاره این تپ‌اختر، یا در دور دوم پیدایش سیارات، از بقایای نامعمول ابرنواختری هستند که این تپ‌اختر را به‌وجود آورده‌است ویا اینکه بقایای هسته‌های سنگی غول‌های گازی هستند که از ابرنواختر جان سالم به‌در برده و سپس به مدارهای کنونی‌شان واپاشی شده‌اند اندازه‌های نامزدهای سیاره کپلر – برپایه ۲۷۴۰ نامزد که به دور ۲۰۳۶ ستاره می‌گردند. (ناسا). نخستین سیاره فراخورشیدی کشف شده پیرامون یک ستاره معمولی رشته اصلی در ۶ اکتبر ۱۹۹۵ رخ داد، زمانی که دیدیه کیلوز و میشل مایر از دانشگاه ژنو کشف یک سیاره را در اطراف ۵۱ پگاسوس اعلام نمودند. از آن زمان تا ماموریت کپلر بیشتر سیارات فراخورشیدی شناخته‌شده غول‌های گازی بودند که جرمشان قابل مقایسه با مشتری یا بزرگتر بود، زیرا به آسانی آشکارسازی می‌شدند، اما کاتالوگ کپلر بیشتر شامل سیاراتی در اندازه نپتون یا کوچکتر تا اندازه‌های کوچکتر از تیر، است. گونه‌هایی از سیارات هستند که در منظومه خورشیدی وجود ندارند: ابرزمین‌ها و مینی‌نپتون‌ها که می‌توانند مانند زمین سنگی باشند یا مانند نپتون مخلوطی از متغیرها و گازها باشند. (یکی از مرزهای ممکن جداکننده ین دو نوع سیارات، شعاع ۱٫۷۵ برابر شعاع زمین است) گونه‌هایی از سیارات به نام مشتری داغ وجود دارند که مدارشان بسیار نزدیک به ستاره‌شان است و ممکن است لایه‌های بیرونی آن‌ها به‌خاطر این نزدیکی تبخیر شود و سیاره فرولایه‌ای تشکیل دهند، یعنی از هسته باقی‌مانده آن‌ها سیاره‌ای زمین‌سان تشکیل شود. یکی دیگر از گونه‌های ممکن سیارات، سیاره کربنی است که در سامانه‌هایی با درصد کربن بیشتر از منظومه شمسی بوجود می‌آیند. تا سال ۲۰۱۲، طبق تحلیل داده‌های ریزهمگرایی گرانشی، تخمین زده‌شده‌است که به ازای هر ستاره در کهکشان راه شیری، ۱٫۶ سیاره وجود دارد. در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۱ تیم تلسکوپ فضایی کپلر کشف نخستین سیارات زمین‌سان فراخورشیدی با نامهای کپلر-۲۰ای و کپلر-۲۰اف را که به دوره ستاره‌ای خورشیدسان به نام کپلر-۲۰ می‌گردند را اعلام نمود. تقریبا یکی از هر پنج سیاره خورشیدسان یک سیاره زمین‌سان در منطقه قابل سکونت خود دارند، نزدیک‌ترین آن‌ها در حدود ۱۲ سال نوری از زمین فاصله دارد. فراوانی رخداد این سیاره‌های سنگی یکی از متغیرها در معادله دریک است که تعداد تمدنهای هوشمند قادر به ارتباط در کهکشان راه شیری را تخمین می‌زند. برون‌سیاره‌های (سیاره‌های فراخورشیدی) وجود دارند که از هر سیاره‌ای در منظومه شمسی به ستاره مربوطه خود نزدیک‌تر یا از آن دورتر هستند، تیر نزدیک‌ترین سیاره به خورشید است که در حدود ۰٫۴ واحد نجومی (AU) از خورشید فاصله دارد و مدارش را طی ۸۸ روز به‌طور کامل می‌پیماید، اما کوتاهترین مدارهای شناخته شده برای برون‌سیاره‌ها مانند کپلر-۷۰بی، پیمودنشان تنها چند ساعت طول می‌کشد. ۵ تا از سیاره‌های منظومه کپلر-۱۱، مدارهایی کوتاهتر از تیر دارند. نپتون ۳۰ واحد نجومی با خورشید فاصله دارد و پیمودن مدارش ۱۶۵ سال به طول می‌انجامد، اما برون‌سیاره‌هایی هستند که چند صد واحد نجومی با ستاره خود فاصله دارند و پیمودن کامل مدارشان بیش از ۱۰۰۰ سال طول می‌کشد، مانند ۱آرایکس‌اس جی۱۶۰۹۲۹٫۱−۲۱۰۵۲۴. چند تلسکوپ فضایی مورد انتظار بعدی برای مطالعه سیارات برون خورشیدی عبارتند از: گایا که در دسامبر ۲۰۱۳ پرتاب شد، چئوپس در ۲۰۱۷، تس در ۲۰۱۷ و تلسکوپ فضایی جیمز وب در ۲۰۱۸. اجسام سیاره-جرم جسم سیاره-جرم یا جسم سیاره‌ای یا سیاره‌نما ، شیئی آسمانی است که جرم آن در محدوده تعریف‌شده برای سیاره قرار می‌گیرد، جرم ان در حدی بزرگ هست که تعادل هیدرواستاتیکی برسد (بر اثر گرانش خود گرد شود) اما به اندازه‌ای نیست که مانند یک ستاره بتواند از طریق همجوشی تولید انرژی کند. طبق تعریف تمام سیارات جسم سیاره-جرم هستند، اما این واژه بیشتر به اجسامی اشاره دارد که ویژگی‌های معمول مورد انتظار در مورد یک سیاره را ندارند. این اجسام شامل سیاره‌های کوتوله، قمرهای بزرگتر، سیاره‌نماهای غوطه‌ور آزاد، که یا از منظومه‌ای به بیرون پرتاب شده یا اینکه به جای برافزایش، از طریق فروریزی ابر بوجود آمده‌اند. (گاهی به آن‌ها کوتوله قهوه‌ای گفته می‌شود) سیاره‌های سرگردان چندین شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای از شکل‌گیری و تکامل ستارگان و سیارات چنین پیشنهاد می‌کنند که برخی از اجسام سیاره‌جرم ممکن است به فضای میان‌ستاره‌ای پرتاب شوند. برخی از دانشمندان معتقدند که چنین اجسامی را باید سیاره دانست در حالیکه برخی دیگر بر این باورند که باید این اجسام را کوتوله قهوه‌ای کم‌جرم نامید. کوتوله‌های نیمه‌قهوه‌ای ستارگان در نتیجه رمبش گرانشی ابرهای گاز پدید می‌آیند، اما اجسام کوچکتری نیز ممکن است بر اثر رمبش ابر به وجود آید. گاهی اجسام سیاره‌جرمی را که از این روش به‌وجود می‌آیند کوتوله نیمه‌قهوه‌ای می‌نامند. کوتوله نیمه‌قهوه‌ای ممکن است مانند چا ۱۱۰۹۱۳-۷۷۳۴۴۴ در غوطه‌وری آزاد باشد یا مانند ۲مس جی۰۴۴۱۴۴۸۹+۲۳۰۱۵۱۳ در مدار جسم بزرگتری باشند. برای مدت کوتاهی در ۲۰۰۶، اخترشناسان گمان می‌کردند که یک منظومه دوتایی از این اجسام به نام اف ۱۶۲۲۲۵–۲۴۰۵۱۵ را یافته‌اند اما تحلیل‌های جدیدتر نشان داده که جرم این اجسام بیشتر از ۱۳ برابر جرم مشتری است و در نتیجه یک جفت کوتوله قهوه‌ای هستند. ستارگان پیشین در منظومه‌های ستارگان دوتایی نزدیک به هم، یکی از ستارگان ممکن است جرم خود را به ستاره بزرگتر بدهد و از جرم آن کاسته شود تا به حد اجسام سیاره‌جرم برسد. نمونه‌ای از این اجسام به دور تپ‌اختر پی‌اس‌آر جی۱۷۱۹-۱۴۳۸ می‌گردد. سیاره‌های قمری و سیاره‌های کمربندی برخی از قمرهای بزرگ هم‌اندازه یا حتی بزرگ‌تر از تیر هستند. به عنوان نمونه می‌توان به قمرهای گالیله‌ای مشتری و قمر تیتان اشاره نمود. آلن استرن براین نظر است که مکان نباید اهمیت داشته‌باشد و تنها ویژگی‌های ژئوفیزیکی باید در تعریف سیاره مهم باشند. او واژه سیاره قمری را برای اقمار با جرم در حد سیاره، پیشنهاد می‌کند. همچنین بنا بر نظر وی سیاره‌های کوتوله موجود در کمربند کویپر و کمربند سیارکی نیز می‌بایست سیاره محسوب گرددند. ویژگی‌ها اگرچه هر سیاره‌ای ویژگی‌های فیزیکی منحصر به فردی دارد اما شماری از مشترکات گسترده نیز در بین آن‌ها وجود دارد. برخی از این ویژگی‌ها مانند حلقه‌های سیاره‌ای یا قمرهای طبیعی، تاکنون تنها در میان سیارات منظومه شمسی مشاهده شده‌است در حالی‌که سایر ویژگی‌ها به‌طور عمومی در سیارات فراخورشیدی نیز مشاهده می‌شوند. ویژگی‌های پویا مدار مدار نپتون در مقایسه با مدار پلوتون. به کشیدگی مدار پلوتون نسبت به نپتون(خروج از مرکز)، و همچنین زاویه زیاد آن با صفحه دائرهالبروج (انحراف) توجه کنید. طبق تعاریف کنونی همه سیارات باید به دور ستارگان بگردند؛ بنابراین سیارات سرگردان را شامل نمی‌شوند. در منظومه شمسی تمام سیارات به دور خورشید در همان جهت چرخش خود خورشید (اگر از بالای قطب شمال خورشید نگاه کنیم جهت پادساعت‌گرد خواهد بود) می‌گردند. حداقل یک سیاره فراخورشیدی شناخته‌شده به نام وسپ-۱۷بی در جهت عکس چرخش ستاره خود به دور آن می‌گردد. دوره یک‌بار گردش سیاره در مدارش را تناوب مداری یا سال آن سیاره نام دارد. سال یک سیاره به فاصله آن از ستاره‌اش بستگی دارد، هرچه سیاره از ستاره‌اش دورتر باشد، هم مدارش بزرگتر می‌شود و فاصله بیشتری می‌پیماید و هم اینکه به دلیل کمتر شدن اثر گرانش، سرعت آن نیز کاهش می‌یابد. از آنجا که مدار هیچ سیاره‌ای دایره کامل نیست، فاصله سیاره با ستاره‌اش در طول سال سیاره متغیر است. نزدیکترین نقطه مدار سیاره به ستاره‌اش حضیض (در منظومه شمسی، حضیض خورشیدی) و دورترین فاصله سیاره از ستاره‌اش اوج (در منظومه شمسی، اوج خورشیدی) نامیده می‌شود. چنان‌که سیاره به به حضیض خود نزدیک می‌شود، سرعت آن افزایش می‌یابد زیرا انرژی پتانسیل گرانشی به جنبشی تبدیل می‌شود، همان‌طور که یک جسم در سقوط آزاد با نزدیک شدن به زمین سرعتش افزایش می‌یابد. وقتی که سیاره به اوج خود نزدیک می‌شود سرعت آن کاهش می‌یابد، دقیقا به همان دلیل که جسمی که به بالا پرتاب می‌شود سرعتش با نزدیک شدن به نقطه اوج مسیرش کاهش می‌یابد. مدار هر سیاره‌ای را با شماری از عناصر مشخص می‌شود: خروج از مرکز مداری مشخص‌کننده این است که مدار سیاره چقدر کشیده‌شده‌است. سیارات با خروج از مرکز مداری کوچکتر مدار گردتری دارند و سیارات با خروج از مرکز مداری بیشتر، شکل بیضی‌تری دارند. سیارات منظومه شمسی، خروج از مرکز مداری کمی دارند و به همین دلیل تقریبا گرد هستند. دنباله‌دارها و اجسام کمربند کویپر و همچنین چندین سیاره فراخورشیدی، خروج از مرکز مداری بالا و در نتیجه مدارهای بسیار بیضوی دارند. تصویر نیم‌قطر بزرگنیم‌قطر بزرگ عبارت است از فاصله سیاره با مرکز طولانی‌ترین قطر مدار بیضوی‌اش (شکل را ببینید). این نقطه با نقطه اوج یکی نیست زیرا ستاره هیچ سیاره‌ای دقیقا در مرکز مدارش قرار نمی‌گیرد. انحراف مداری به ما می‌گوید که مدار سیاره به چه میزان بالا یا پایین یک صفحه مرجع مشخص قرار می‌گیرد. در منظومه شمسی، صفحه مرجع صفحه مدار زمین است که دائرهالبروج خوانده می‌شود. برای سیارات فراخورشیدی، این صفحه که به نام صفحه آسمان شناخته می‌شود صفحه خط دید ناظر روی زمین است. هشت سیاره منظومه شمسی همگی مدارشان در صفحه‌ای بسیار نزدیک به دائرهالبروج قرار می‌گیرد. دنبال دارها و اجسام روی کمربند کویپر مانند پلوتون زاویه بسیار بیشتری باآن دارند. نقاطی را که در آن سیاره صفحه مرجع را قطع می‌کند، گره‌های مداری صعودی و نزولی می‌نامند. طول گره صعودی زاویه میان نقطه با طول جغرافیای صفر روی صفحه مرجع و نقطه گره صعودی مدار سیاره است. شناسه حضیض، زاویه بین گره صعودی مدار یک سیاره و نزدیک‌ترین نقطه آن به ستاره است. انحراف محوری انحراف محوری زمین در حدود °۲۳ است. سیارات همچنین درجات مختلفی از انحراف محوری دارند؛ یعنی نسبت به صفحه مرجع استوای ستاره خود، زاویه دارند. این موضوع سبب می‌شود که میزان نور دریافت شده توسط هر نیمکره در طول سال سیاره تغییر کند. وقتی که نیمکره شمالی به بیرون متمایل است، نیمکره جنوبی به درون متمایل است و بالعکس. از این رو هر سیاره‌ای دارای پدیده فصل خواهد بود؛ یعنی تغییرات آب‌وهوا در طول سال سیاره. زمانهایی را که که در آن هر نیمکره‌ای بیشترین و کمترین فاصله را با ستاره دارد، انقلابین می‌گویند. هر سیاره‌ای دو تا از این نقاط در مدار خود دارد؛ وقتی یک نیمکره در انقلاب تابستانی خود است و روزهایش طولانی‌ترند، نیمکره دیگر در انقلاب زمستانی خود است و روزهایش کوتاه‌ترند. مقادیر متغیر نور و گرمای دریافت شده توسط هر نیمکره در طول سال تغییرات سالانه‌ای در الگوهای آب و هوایی برای هر نیمکره ایجاد می‌کند. انحراف محوری مشتری بسیار اندک است و در نتیجه تغییرات فصلی آن کم است؛ از سوی دیگر، انحراف محوری اورانوس آنقدر زیاد است که تقریبا به یک طرف خوابیده‌است. این بدان معنی‌است که هر نیمکره آن در حول و حوش انقلابینش، یا کاملا در نور است یا کاملا در تاریکی. در میان سیارات فراخورشیدی مقادیر انحراف محوری با قطعیت دانسته شده نیست اگرچه گمان می‌رود که میزان انحراف محوری مشتری‌های داغ به دلیل نزدیکی‌شان به ستاره، ناچیز یا صفر است. چرخش سیارات به دور محورهای نامرئی که از مرکزشان می‌گذرد می‌چرخند. دوره چرخش یک سیاره، روز نام دارد. بیشتر سیارات در منظومه شمسی در همان جهتی که به دور خورشید می‌گردند، به دور خویش می‌چرخند، که اگر از بالای قطب شمال خورشید بنگریم این چرخش پادساعت‌گرد خواهد بود. ناهید و اورانوس استثناهایی هستند که در جهت ساعت‌گرد می‌چرخند، هرچند که انحراف محوری بسیار زیاد اورانوس سبب تفاوت نظر در تعیین قطب شمال و جنوب آن و اینکه آیا چرخش آن ساعت‌گرد یا پادساعت‌گرد است وجود دارد، هر چند جدای از اینکه کدام قطب شمال باشد، اورانوس نسبت به مدارش، حرکت چرخشی بازگشتی دارد. چرخش سیاره ممکن است بر اثر عوامل مختلفی در حین شکل‌گیری به‌وجود آمده باشد. از برآیند تکانه‌های زاویه‌ای تکه‌های ماده برافزوده‌شده ممکن است تکانه زاویه‌ای خالصی در کل سیاره بوجود آید. برافزایش گاز توسط غولهای گازی نیز می‌تواند عاملی برای تکانه زاویه‌ای باشد و سرانجام در مراحل پایانی پیدایش سیاره، یک فرایند تصادفی برافزایش پیش‌سیاره‌ای می‌تواند باعث تغییر تصادفی محور چرخش سیاره شود. طول روز در سیاره‌های مختلف بسیار متفاوت است. چرخش ناهید ۲۴۳ روز طول می‌کشد و غولهای گازی تنها چند ساعت. دوره چرخش سیارات فراخورشیدی دانسته نیست. هرچند که نزدیکی مشتری‌های داغ به ستاره‌شان بدین معنی است که این سیارات در قفل جزر و مدی هستند (مدارهایشان با چرخششان هماهنگ است) و این یعنی اینکه آن‌ها همواره یک سمتشان به سمت ستاره‌شان است، یعنی یک سمتشان همیشه روز و سمت دیگر همیشه شب است. پاکسازی مدار ویژگی پویای تعریف‌کننده سیاره این است که باید همسایگی‌اش را پاکسازی کرده‌باشد. سیاره‌ای که همسایگی‌اش را پاکسازی کرده‌باشد آنقدر جرم انباشته که همه سیارات خرد در مدارش را جمع‌آوری یا جارو کند. در واقع، سیاره به تنهایی به دور ستاره می‌گردد و مدارش را با مجموعه‌ای از اشیا هم‌اندازه خودش به اشتراک نمی‌گذارد. این ویژگی در تعریف سال ۲۰۰۶ اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی(IAU) از سیاره، الزامی شد. افزودن این معیار سبب می‌شود که اجسامی همچون پلوتون، اریس و سرس سیاره کامل محسوب نشوند و در رده سیاره‌های کوتوله طبقه‌بندی شوند. اگرچه تا امروز عملا این معیار تنها در مورد سیارات منظومه شمسی بکار رفته‌است و شماری از منظومه‌های فراخورشیدی جوان پیدا شده‌اند که شواهد حاکی است که پاکسازی مداری در قرص‌های پیرا ستاره‌ای(Circumstellar Disks) صورت می‌گیرد. ویژگی‌های فیزیکی جرم ویژگی فیزیکی تعریف‌کننده یک سیاره این است که باید آنقدر جرم داشته باشد که نیروی گرانش‌اش به اندازه‌ای قوی باشد که بر نیروهای الکترومغناطیسی که ساختار فیزیکی‌اش را پیوند می‌دهند غلبه کرده و به حالت تعادل هیدرواستاتیکی برسد. این در عمل بدین معنی است که تمام سیارات کروی یا کروی‌مانند هستند. تا حد خاصی از جرم، یک جسم ممکن است که شکلی بی‌قاعده داشته باشد اما در جرم‌های فراتر از این حد که به ساختار شیمیایی جسم بستگی دارد، گرانش جسم را به سمت مرکز جرم خود می‌کشد تا جسم در نهایت به کره‌ای فروریزد. ویژگی اصلی جداکننده ستاره‌ها و سیارات نیز جرم است. حد بالای جرم برای سیاره بودن، برای اجسامی با فراوانی ایزوتوپی شبیه خورشید، تقریبا ۱۳ برابر جرم مشتری است. فراتر از آن جسم شرایط مناسب برای همجوشی هسته‌ای را پیدا می‌کند. به جز خورشید، جسم دیگری با چنین جرمی در منظومه شمسی وجود ندارد، اما سیارات فراخورشیدی با این اندازه وجود دارند. حد جرمی ۱۳ برابر مشتری مورد توافق جهانی قرار نگرفته و دانشنامه سیاره‌های فراخورشیدی اجسامی با جرم‌های تا ۲۰ برابر مشتری معرفی می‌کند، و مرورگر داده‌های برون سیاره‌ها شامل اجسامی با ۲۴ برابر جرم مشتری است. کوچکترین سیاره شناخته‌شده پی‌اس‌آر بی۱۲۵۷+۱۲ای است که یکی از نخستین سیارات فراخورشیدی کشف‌شده در سال ۱۹۹۲ در مدار یک تپ‌اختر بود. جرم آن تقریبا نصف جرم سیاره تیر است. کوچکترین سیاره‌ای که به دور یک ستاره معمولی رشته اصلی به غیر از خورشید می‌گردد کپلر-۳۷بی که جرم (و شعاع) آن اندکی از ماه بیشتر است. ناهمگنی درونی تصویر درون مشتری، با یک هسته سنگی که توسط لایه ضخیمی از هیدروژن فلزی پوشیده شده‌است. هر سیاره‌ای در هنگام پیدایش در حال شاره است؛ در آغاز شکل‌گیری مواد چگالتر و سنگینتر به مرکز سیاره فرورفته و مواد سبک‌تر را نزدیک به سطح سیاره رها می‌کنند؛ بنابراین هر سیاره‌ای ساختار داخلی ناهمگنی متشکل از یک هسته سیاره‌ای چگال که با گوشته‌ای (جبه) پوشیده‌شده که یا شاره است یا شاره بوده‌است. سیارات سنگی در پوسته‌های سختی پوشیده شده‌اند، اما در غول‌های گازی، گوشته به سادگی در لایه‌های ابر بالایی حل می‌شود. سیارات سنگی هسته‌هایی از عناصری مانند آهن و نیکل، و گوشته‌هایی متشکل از سیلیکات‌ها دارند. این باور وجود دارد که مشتری و کیوان هسته‌های سنگی و فلزی دارند که در گوشته‌هایی از هیدروژن فلزی پیچیده شده‌اند. اورانوس و نپتون که کوچکتر هستند هسته‌های سنگی پوشیده از گوشته‌های آب، آمونیاک، متان و سایر یخ‌ها دارند. کنش شاره در درون هسته این سیارات یک ژئودینامو ایجاد می‌کند که باعث تولید یک میدان مغناطیسی می‌شود. اتمسفر اتمسفر زمین تمام سیارات منظومه شمسی به غیر از تیر اتمسفر دارند زیرا گرانش آن‌ها به اندازه کافی قوی هست که گازها را نزدیک سطح خود نگه دارد. غول‌های گازی به اندازه‌ای پر جرم هستند که بتوانند مقادیر عظیمی از گازهای سبک هیدروژن و هلیم را نزدیک خود نگه دارند، در حالی‌که سیارات کوچکتر این گازها را از دست می‌دهند. ترکیب اتمسفر زمین از سیارات دیگر متفاوت است، زیرا فرایندهای مختلف حیات که بر روی زمین جاری است باعث پیدایش اکسیژن مولکولی می‌شود. اتمسفر سیارات تحت تاثیر تغییرات تابش خورشیدی یا انرژی درونی قرار می‌گیرند که منجر به شکل‌گیری منطقه‌های کم‌فشار پویا مانند توفندها (روی زمین)، طوفان‌های شن تمام سیاره‌ای (روی بهرام)، یک طوفان واچرخندی به وسعت کل زمین روی مشتری (به نام لکه سرخ بزرگ) و سوراخهایی در اتمسفر (روی نپتون) می‌گردد. حداقل یک سیاره فراخورشیدی اچ‌دی ۱۸۹۷۳۳ بی‌وجود دارد که ادعا می‌شود سامانه آب‌وهوایی شبیه به لکه سرخ قرمز با وسعت دوبرابر آن را داراست. مشتری‌های داغ به دلیلی نزدیکی بیش از حد به ستاره‌های میزبانشان اتمسفر خود را مانند دم دنباله‌دارها بر اثر تابش ستاره‌ای از دست می‌دهند. در این دسته از سیارات ممکن است آنقدر اختلاف دما بین سمت روز و سمت شب خود داشته باشند که بادهای سوپرسونیک ایجاد کنند، اما اختلاف دمای سمت روز و شب اچ‌دی ۱۸۹۷۳۳ بی، کم است و نشان می‌دهد که اتمسفر به روش موثری انرژی را در سیاره توزیع مجدد می‌نماید. مگنتوسفر مگنتوسفر زمین یکی از ویژگی‌های بسیار پراهمیت سیاره‌ها گشتاورهای مغناطیسی ذاتی آنهاست که باعث پیدایش مگنتوسفر می‌شود. وجود یک میدان مغناطیسی نشان‌دهنده آن است که سیاره هنوز از نظر ژئولوژیکی زنده است. به عبارت دیگر، سیارات مغناطیسی جریانی از مواد رسانای الکتریکی در درون خود دارند که میدان مغناطیسی آن‌ها را بوجود می‌آورد. این میدان‌ها تاثیر زیادی روی برهم‌کنش میان سیاره و بادهای خورشیدی می‌گذارند. یک سیاره مغناطیسی حفره‌ای در باد خورشیدی در اطراف خود ایجاد می‌کند که مگنتوسفر نامیده می‌شود و باد خورشیدی نمی‌تواند به آن نفوذ کند. مگنتوسفر ممکن است از خود سیاره بسیار بزرگتر باشد. در مقابل، سیارات غیرمغناطیسی تنها مگنتوسفرهای کوچکی دارند که از برهم‌کنش یونوسفر با باد خورشیدی القا می‌شود و نمی‌تواند عملا سیاره را محافظت کند. از هشت سیاره منظومه شمسی تنها ناهید و بهرام میدان مغناطیسی ندارند. علاوه بر این ماه مشتری، گانمید نیز دارای میدان مغناطیسی است. از میان سیارات مغناطیسی میدان مغناطیسی تیر از همه کوچکتر است و به زحمت قادر به دفع بادهای خورشیدی خواهد بود. میدان مغناطیسی گانمید چندین برابر بزرگ‌تر است و مشتری قوی‌ترین میدان مغناطیسی را در منظومه شمسی دارد (به حدی قوی است که جان فضانوردان آتی که به ماموریت‌های انسانی روی قمرهایش می‌روند را به خطر می‌اندازد). قدرت مغناطیسی سایر غول‌های گازی کم و بیش مانند زمین است، اما گشتاورهای مغناطیسی آن‌ها کاملا بزرگ‌تر است. میدان‌های مغناطیسی اورانوس و نپتون اندکی از محور چرخش آن‌ها منحرف شده و از مرکز آن‌ها خارج شده‌است. در سال ۲۰۰۴، تیمی از اخترشناسان در هاوایی یک سیاره فراخورشیدی در اطراف اچ‌دی ۱۷۹۹۴۹ مشاهده نمودند که به نظر می‌رسید لکه روی سطح ستاره‌اش ایجاد نموده‌است. تیم این فرضیه را مطرح نمود که مگنتوسفر سیاره انرژی را به سطح ستاره منتقل می‌نمود و دمای داغ ۷۷۶۰ درجه‌ای آن را ۴۰۰ درجه افزایش داده‌است. ویژگی‌های ثانویه حلقه‌های کیوان چندین سیاره و سیاره کوتوله در منظومه شمسی (مانند نپتون و پلوتون) تناوب‌های مداری‌شان در رزونانس با یکدیگر یا با اجسام کوچکتر هستند. همه به جز تیر و ناهید قمرهای طبیعی دارند. زمین یکی دارد، بهرام دو قمر دارد و غول‌های گازی چندین قمر دارند. بسیاری از قمرهای غول‌های گازی ویژگی‌هایی شبیه به سیاره‌های سنگی و سیارات کوتوله دارند و برخی از آن‌ها برای امکان حیات احتمالی (بویژه اروپا) مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. چهار غول گازی همچنین چهار حلقه سیاره‌ای با اندازه و پیچیدگی‌های مختلف به دورشان می‌گردد، این حلقه‌ها بیشتر از غبار و مواد ذره‌ای تشکیل شده‌اند اما ممکن است حاوی ماهکهای ریزی باشند که گرانششان ساختار آن‌ها را شکل می‌دهد و نگاه می‌دارد. اگرچه منشا حلقه‌های سیاره‌ای به درستی شناخته‌شده نیست اما گمان می‌رود که نتیجه قمرهای طبیعی باشند که زیر حد روش (Roche Limit) سیاره‌شان قرار می‌گیرند و توسط نیروی کشندی از هم گسیخته می‌شوند. هیچ ویژگی ثانویه‌ای در مورد سیارات فراخورشیدی مشاهده نشده‌است. هرچند که کوتوله نیمه‌قهوه‌ای چا ۱۱۰۹۱۳-۷۷۳۴۴۴ که به عنوان سیاره سرگردان توصیف شده‌است، به نظر می‌رسد که در یک قرص پیش سیاره‌ای به دور آن می‌گردد. ریزسیاره – یک جرم آسمانی کوچکتر از سیاره زیست‌پذیری سیاره‌ای – مقیاس توانایی یک سیاره برای میزبانی حیات سیاره‌شناسی – مطالعه علمی سیارات

پوشاک مردم لرستان

پوشاک سنتی مردان عشایر لرستان نوع پوشش یک مرد لر، سال 1921 میلادی شال : پارچه بلند و سفیدی است به عرض ۶0 تا90 سانتیمتر و به طول ۶ تا 9 متر و از جنس چلوار، که آن را چند دور به کمر می‌پیچند و علاوه بر آن در مواقع ضروری ازآن به عنوان کفن یا پیچاندن جای زخم یا طناب نیز استفاده می‌شود. ستره : قبای مخصوصی است که اندازه آن تا زیر زانو بوده، بیشتر در مواقع رسمی از آن استفاده می‌شود و از قدیمی‌ترین نوع پوشاک ایران است. کلاه نمدی : کلاه گرد بدون لبه‌ای است که از نمد ساخته شده است. کپنک (فرجی) : یک نوع قبای پشمی محکم است که معمولا مورد استفاده چوپانان می‌باشد. در مواقع جنگ از آن به عنوان لباس رزم استفاده می‌شود، زیرا ترکیب بسیار فشرده‌ای درساخت آن به کار رفته است. گیوه : نوعی کفش دست ساز محلی است که کف آن چرم یا پلاستیک ضخیم و محکمی است که رویه آن به وسیله نخ تابیده بافته می‌شود. چوغا : نوعی بالا پوش مردانه است که بیشتر در منطقه بختیاری لرستان و چهارمحال بختیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. جنس چوغا از پشم گوسفند است و معمولا توسط زنان بختیاری بافته می‌شود. پوشاک سنتی بانوان عشایر لرستان جومه : نوعی پیراهن زنان لرستان که بصورت آزاد، بلند و بدون یقه می‌باشد. کلنجه : بالاپوش یراق‌دوزی شده‌ای است که در بسیاری از موارد رویه جلوی آن را سکه‌دوزی و تزیین می‌کنند. تره و گل ونی : تره پارچه ابریشمی مخصوصی است که زنان لر به سر می‌بندند و به لری آن را ساوه می‌گویند. تره را در حالت عادی می‌بندند و برای شرکت در مراسم وجشن و سرور، نوعی از آن را به نام گل ونی که رنگین است روی تره می‌بندند.

موسیقی لری

موسیقی لری از تنوع و پیشینه‌ای کهن برخوردار است که به دو بخش کلی، موسیقی‌های آوازی (کلامی) و موسیقی‌های‌سازی تقسیم می‌شود. هم اکنون موسیقی لری در قالب ترانه به هفت بخش تقسیم می‌شود. انواع موسیقی در قوم لر هم اکنون موسیقی لری در قالب ترانه به هفت بخش تقسیم می‌شود که عبارتند از موسیقی و ترانه‌های غنایی و عاشقانه، موسیقی و ترانه‌های حماسه رزمی، موسیقی و ترانه‌های سوگواری، موسیقی و ترانه‌های فصول، موسیقی و ترانه‌های کار، موسیقی و ترانه‌های طنز و سرودهای مذهبی. موسیقی و ترانه‌های غنایی و عاشقانه: شامل ترانه‌ها و آهنگ‌هایی است در وصال یا فراق معشوق مانند ترانه‌های هی لو، بینا بینا، کیودار یا نغمه‌های شیرین و خسرو، ساری خوانی، میربگی (میرونه) و ده‌ها ترانه دیگر که در مقامهای مختلف موسیقی لری اجرا می‌گردد. موسیقی و ترانه‌های حماسه رزمی: این سرودها بیانگر ارزشهای حماسی و رزمی جنگاوران در میان ایل هستند. مانند جنگ لرو، دایه دایه یا مقامهای موسیقی بدون کلام که در رزم‌گاه و مسابقه به کار رفته‌اند، مانند جنگه را، سوارهو و نقاره. موسیقی و ترانه‌های سوگواری: این موسیقی بیشتر جنبه آیینی داشته‌است و در مواقع سوگواری از روزگار کهن تاکنون کاربرد فراوانی دارد، مانند چمری یا سایر مقامها، از جمله، سحری، پاکتلی، شیونی و ده‌ها مقام دیگر. موسیقی و ترانه‌های فصول: موسیقی و ترانه‌های ویژه فصول مختلف مانند برزه کوهی، ماله ژیری، کوچ بارو. موسیقی و ترانه‌های کار: به منظور سهولت و تسریع در کار مردان و زنان ایلاتی، این ترانه‌ها به صورت فردی یا دسته جمعی خوانده می‌شود، مانند ترانه‌های گل‌درو (برزیگری)، هوله (خرمن کوبی)، مشک زنی، شیردوشی و چوپانی. موسیقی و ترانه‌های طنز: این ترانه‌ها اغلب به صورت فی البداهه در هجو شخص یا موضوع یا مکانی سروده شده و برخی اوقات نیز با حرکات نمایشی طنز آلود فرد یا افرادی همراه بوده‌است. سرودهای مذهبی: بر اساس کلام‌های یارسان (از سروده‌های اهل حق) بوده، جنبه عرفانی و اعتقادی آن بسیار عمیق است. مانند ضامن آهو، سرای خاموشان (شهر بی‌صدا) و دوازده کلام یاری.. پس از انقلاب ۵۷ پس از انقلاب ۵۷ به علت برخوردهای شدید با اجرای موسیقی به ویژه موسیقی قومی، از میزان مشارکت موسیقی در بخش‌های مختلف زندگی قومی کاسته شد اما در گذشته موسیقی شادمانه و غنایی همراه با رقص‌های جمعی صورت می‌گرفت. موسیقی‌سازی ساز سرنا موزه فلک‌الافلاک شامیرزا مرادی در حال نواختن ساز سرنا سازهای موسیقی لری عبارتند از سرنا، دهل، تال (کمانچه)، تنبک (تمک)، و سازهای سنتی مرسوم از جمله سازهایی هستند که در موسیقی قوم لر مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این میان کمانچه تنهاسازی است که با ساز سایر اقوام تفاوت اساسی دارد. سرنا سرنا (یا سورنا) نام ساز بادی باستانی ایرانی است که از چوب ساخته می‌شود. سرنا و کرنا هر دو به معنی بوق و با لغت "Horn" در انگلیسی از یک ریشه می‌باشند. در اصل در میان اقوامی که زبان هندواروپائی اولیه را صحبت می‌کردند این ساز به علت اینکه از شاخ حیوانات ساخته می‌شد به این اسم نامیده شده. البته سرنای کنونی به مراتب از بوقهای شاخی اولیه پیشرفته‌تر است، ولی عضوی از خانواده سازهای بادی یا بوقی به‌شمار می‌آید. دهل دهل نام یکی از سازهای کوبه‌ای موسیقی است. دهل طبلی بزرگ و دورویه‌ای که هر دو طرف آن پوستی از گاو یا گاومیش دارد، است. در متن‌های مختلف نام آن، داول، تاول و داوول آمده‌است. کمانچه (تال) کمانچه یکی از سازهای ایرانی و موسیقی خاور زمین است. این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای تحتانی ساز پایه نیز دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. کمانچه لری یا تال‌سازی است که به کمانچه متداول در موسیقی سنتی شباهت‌های فراوانی دارد اما دو ویژگی آن را از کمانچه سنتی مجزا می‌سازد. اولین ویژگی مربوط به کاسیه این ساز است که برخلاف کمانچه سنتی بسته و یک تکه نیست بلکه انتهای آن باز، شکلش تا حدودی مخروطی و درون کاسه و زیر پوست قابل مشاهده می‌باشد. به همین دلیل آن را کمانچه پشت باز نیز می‌گویند. دومین ویژگی در حفظ سنت کهن تعداد سیم‌ها در این ساز است. از دوران باستان تا عهد قاجار کمانچه دارای سه سیم بود، اما پس از ورود ویولن به ایران کمانچه نوازان به تقلید سیم چهارمی بر کمانچه افزودند. کمانچه موسیقی سنتی امروزه دارای چهار سیم می‌باشد. شایان ذکر است که در موسیقی کردی از این کمانچه استفاده نمی‌شود و با وجود وجوه اشتراک میان این دو موسیقی کمانچه پشت باز فقط به عنوان ساز انحصاری مردم لر مطرح است. تنبک تمبک یکی از سازهای کوبه‌ای پوستی است و از نظر سازشناسی جزء طبل‌های جام‌شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد. تنبور تنبور یکی از سازهای زهی است که در آن سیم‌ها از روی دسته‌ای بلند و کاسه‌ای عبور کرده‌است و با ضربه انگشتان به صدا درمی‌آید. امروزه از تنبور می‌توان به ساز محلی با دسته‌ای بلندتر و کاسه‌ای بزرگتر و منحنی‌تر از سه‌تار دارای دو یا سه سیم و چهارده پرده که به فاصله اکتاو در ساز پرده‌بندی شده، تعبیر نمود. ویژگی‌های اجرایی آن در دوتار مشهود نیست. تنبور را با پنجه نوازند و این خود دلیلی است بر ارتباط خانوادگی تنبور و دوتار محلی و سه‌تار که آن‌ها نیز با انگشت (ناخن) به صدا در می‌آیند. تاریخچه علیرضا حسین خانی در حال نواختن ساز تال بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطق لرنشین، تصویری از رقص و پایکوبی بر قطعه‌ای سفالی به دست آمده که قدمت موسیقی در این منطقه را به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح رقم می‌زند. همچنین از آثار و شواهد به دست آمده در این مناطق تصاویری از آلات موسیقی دوران مانند شیپور و تنبور بر روی ظروف نقره وجود دارد که حاکی از رواج موسیقی نزد این قوم در عهد ساسانی است. امروزه نیز برخی از نغمه‌های باستانی در قالب مقامهای موسیقی قومی باقی‌مانده‌است. البته توالی و ترتیب به هنگام اجرای رقص صورت می‌گرفت و در صورت دیدن سواران، مقام‌های موسیقی رقص قطع می‌گردید و به اجرای مقام‌های سوارکاری (موسیقی رزمی) می‌پرداختند. مثلا اگر مقام هل پرکه در حال اجرا بود، با دیدن سواران مقام نقاره نواخته می‌شد که در ابتدای مقامهای موسیقی سوارکاری است. در مناطق لر نشین توالی و ترتیب موسیقی غنایی بدین گونه‌است:سنگین سما، دوپا، سه پا، شانه شکی، گاه ضمن اجرای این مقامها، مقامهای دیگری مانن شیرین و خسرو، و سارو خوانی نیز اجرا می‌شود. از ترانه‌های مشهور قوم لر می‌توان به قدم خیر، رنگینه، کش طلا (کفش طلا)، صنم گل و هالو گنم خر اشاره نمود. موسیقی و ترانه‌های حماسی در قوم لر در دو جهت عمل نموده‌اند. تشویق ایلات و عشایر به شرکت و حضور در میادین نبرد (مانند ترانه دایه دایه) و حفظ و زنده نگهداشتن یاد برخی از شخصیت‌های حماسی قوم لر در دو بخش بی‌کلام، مانند مقام‌های سحری، نقاره، شاره را، یا با کلام، مانند ترانه‌های دایه دایه، جنگ لر وکرمی اجرا می‌شود. از هنرمندان قوم لر استاد همتعلی سالم وشاگردان این استاد نظیر نجفقلی میرزایی، علیرضا حسین خانی و پیرولی کریمی را می‌توان نام برد. موسیقی سوگواری: بیانگر مراحل مختلف عزاداری و سنت‌های رایج آن در لرستان است. این موسیقی نیز به صورت بی‌کلام (مانند مقام‌های سحری، پاکتلی، چمری) و با کلام (مانند مراسم راراپیشکوه، راراشتکوه، راراشیرازی یا دنگ دال در مناطق مختلف بختیاری) اجرا می‌شود. به عنوان مثال اشعار متداول در دنگ دال از این دست است: ترانه لری ترجمه فارسی اسبت و زین و کتلت زیه در مال اسبت به زین و کتل تو جلوی منزلگاه است دشمنو شادی کنان دوسو زنان زال دشمنان شادی می‌کنند و دوستان زار می‌زنند شمشیرت منه غلاف ترسم خورش زنگ شمشیرت در غلاف مانده ترسم زنگ بزند کینه دارم بعد خوت وش وش بکنه جنگ چه کسی را دارم که بعد از خودت با آن جنگ کنم دات برو کگو برو همه بران مو مادرت موی می‌برد خواهرت موی می‌برد همه گیسو می‌برند همه برن و کارد زنت و خنجر اگر همه با کارد موی برند همسرت با خنجر موی می‌برد موسیقی فصول: بر اساس اعتقاد حکما در قدیم اجرای موسیقی با اوقات شب و روز، ماه‌ها و فصول در ارتباط بوده‌است و برای هر مقطع از زمان در هر ماه یا فصل، موسیقی و نغمه‌های ویژه‌ای را توصیه می‌کردند. در مناطق لرنشین نیز در گذشته چنین سنتی وجود داشت، از جمله نغمه شادمانه برزه کوهی که به هنگام بهار و بازگشت ایل از قشلاق و جشن بازگشت به سرزمین نواخته می‌شد. موسیقی و ترانه‌های کار: شامل ترانه‌هایی است که مردان یا زنان به ویژه جوانان در هنگام کار، مانند جمع‌آوری هیزم، آب، شیردوشی و برداشت محصول مشک زنی می‌خوانند. به عنوان مثال دختران و زنها هنگام آوردن آب چشمه آوازی را به صورت همسرایی اجرا می‌کنند که زنگوله‌دار نامیده می‌شود. زنان در لرستان هنگام شیردوشی آوایی را زمزمه می‌کنند. موسیقی و ترانه‌های طنز: این موسیقی و ترانه‌های که با اجرای حرکات موزون همراه است، در لرستان توسط عده‌ای بنام دلی اجرا می‌شد که استعداد فراوانی در ردیف کردن کلمات و اشعار به صورت بداهه داشتند و از این راه ارتزاق می‌کردند. بیشتر مردم از ترس هجویات جالب آنان مجبور به دادن مبلغی به آن‌ها بودند. موسیقی مذهبی: این موسیقی شامل سرودهای یارسان که وزن خاصی دارند و به کلام معروف هستند و در نسخ مختلف به گویش گورانی و لکی لرستانی ثبت شده‌اند می‌شود. این کلام‌ها در نزد اهل حق بسیار گرامی و محترم شمرده می‌شوند و شامل تعالیمی هستند که هر شخص وظیفه دارد در طول حیاط خود از آن‌ها پیروی کند. برجسته‌ترین‌سازی که این نغمه‌ها را می‌نوازد «تنبور» (تمیره) است. بررسی و تحلیل ضرباهنگ ترانه‌ها همت علی سالم در حال نواختن ساز تال ۴ سیم موسیقی و ترانه‌های مردم لر معمولا در میزانهای مرسوم۴/۲، ۸/۶، ۸/۷ اجرا می‌شوند. همان‌طور که مشاهده می‌شود این وزنها در موسیقی مردم کرد نیز وجود دارند. اما نکته قابل ملاحظه در این میان نحوه اجرای تاکیدها در هر قوم است که باعث تفاوت و ایجاد ویژگی برای هر قوم می‌گردد. در تعدادی از ترانه‌ها شروع ملودی با سکوت همراه است (وجه مشترک با قوم کرد)، لیکن در اجراها همواره چوبی لری که به زبان چوبی سه پا نامیده می‌شود، با چوبی کردی متفاوت است. به این معنا که فرم قطعه مانند چوبی کردی است اما نوازنده تنبک ضربه‌ها را به قسمت ثابتی از پوست وارد می‌سازد که در طول اجراها تاکیدها به گوش می‌رسد. در اجرای ریتم۸/۶ نیز این تفاوت نسبت به ریتم سماع در موسیقی کردی مشهود است. بررسی و تحلیل ملودی ترانه‌ها قوم لر به ویژه در منطقه لرستان نسبت به سایر اقوام بیشترین بهره را از دستگاه ماهور برده‌اند. آمیختگی فرهنگی با این دستگاه سبب ایجاد گوشه شیرین خسرو در ماهور شده‌است. چنین گوشه‌ای در موسیقی سنتی ایران در دستگاه شور وجود دارد و اجرای این گوشه در دستگاه ماهور، منحصر به قوم لر است. در مناطق بختیاری تشمالها افرادی هستند که به اجرای موسیقی اشتغال دارند. نغمه‌های این ناحیه معمولا در دستگاه شور نواخته می‌شود و در قالب اشعار غزل گونه و عاشقانه، گاهی شرح زندگی قوم و ایل و گاه در قالب لالایی‌های مادرانه متجلی می‌شوند. نغمه‌های فراوانی، از جمله علی سونه لری یا شیرین خسرو وجود دارند که دارای ریتم آزاد هستند. ساز کمانچه به عنوان ساز رسمی مردم لر ایفای نقش می‌کند. نحوه نوازندگی و ایجاد ویبراسیونها توسط نوازندگان محلی باعث می‌گردد نوعی لهجه خاص مربوط به این قوم در ملودی‌ها طنین بیندازد. این لهجه ملودیک ناشی از اجرای زینت‌های خاص توسط نوازندگان و تاکید بر فواصلی است که با آنچه مبنای فواصل موسیقی غربی است، تفاوت دارد. همچنین در بسیاری از قسمت‌ها شروع از درجه دوم (نت ر) است و در مواردی ایست قطعات نیز بر این درجه استوار است که باعث تفاوت‌هایی در نحوه بیان با دستگاه ماهور در ردیف می‌گردد. ملودی‌ها در سه بخش باستانی (شامل کلام‌ها)، روستایی (همراه با دوزله و دهل) و شهری (همراه با کمانچه و گاه در کنار سایر سازها) قرار می‌گیرند. فواصل موسیقی باستانی با تفاوت‌هایی اندکی منطبق بر فواصل موسیقی تنبوری در قوم کرد است. از جمله این نغمه‌های باستانی می‌توان به مقام‌های سحری، هوره و چمری اشاره نمود. ویژگی‌های کلی موسیقی لری بعضی از ترانه‌ها در ابتدا با سکوت (ضد ضرب) همراه هستند، این مطلب به عنوان نقطه اشتراک با موسیقی کردی مطرح است. ترانه‌ها مانند سنت رایج در ترانه‌های محلی سایر نواحی، از دو جمله (فراز و فرود) و گاه از یک جمله تشکیل یافته‌اند؛ و معمولا بیت واحدی از کلام در هر ترانه وجود دارد که مانند ترجیع بند تکرای می‌گردد، عموما ترانه‌ها با انتخاب کلمه‌ای از این بیت نامگذاری می‌شوند، مشابه این مورد در ترانه‌های قوم کرد وجود دارد. در ترانه‌ها همواره از کلماتی مانند هه، خدا، اری و عزیزم استفاده می‌شود که این کلمات در پیوند و تطبیق هجاهای شعر و موسیقی ایفای نقش می‌کنند. معمولا در پایان هر ترانه نوازندگان قطعه‌ای ضربی با ریتم ۴/۲ می‌نوازند. این مورد نیز در موسیقی مردم کرد وجود دارد. از اشعار هجایی و بیت‌های تکراری در ترانها (نسبت به قوم کرد) کمتر استفاده می‌گرد به ویژه در ترانه‌هایی که برای مردم لر شناخته شده هستند. در اجرای موسیقی نوعی لهجه خاص (لری) توسط نوازندگان کمانچه القا می‌شود که تاکیدی بر هویت ملودیک موسیقی در این قوم می‌باشد. قسمت اعظم ترانه‌های قوم لر به ویژه در منطقه لرستان در دستگاه ماهور ساخته شده‌اند این ساخته‌ها با حسن سلحشوری و روحیه حماسی مردمان این منطق منطبق است. هر اندازه موسیقی منطقه لرستان به موسیقی کردی نزدیک است به همان نسبت موسیقی مناطق بختیاری با موسیقی نواحی فارس و جنوبی ایران سنخیت دارد. ترانه دایه دایه ترانه «دایه دایه» مشهورترین و پرآوازه‌ترین سروده لری در مقام «سه پا» بوده که امروز مرزهای لرستان را درهم نوردیده و بیشتر موسیقی‌دانان و مردم کشور با این تصنیف قدیمی آشنائی کامل دارند. «دایه دایه» به مرور زمان بارها توسط آهنگسازان محلی و ایرانی بازسازی و تنظیم شده‌است. ریشه این سرود حماسی لری طبق اسناد و روایت‌ها بدین صورت است: این تصنیف نیز یک بار توسط رضا سقایی در زمان شاه اجرا شد. در دوران جنگ ایران و عراق استاد محمد میرزاوندی این تصنیف رو به عنوان اثری ماندگار برای رزمندگان در دفاع از کشور ثبت کرد سید محمد حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در همایش مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی سراسر کشور، درباره این تصنیف گفت: ترانه لری ترجمه فارسی د قه‌لا که‌رده وه در شه‌مشیر وه ده‌سش از قلعه بیرون زده و شمشیر به دست اوست چی طلا به‌رق میزنه له‌قوم اسبش لگام اسبش همانند طلا برق می‌زند زین و به‌رگم بونیت واو مادیونم زین و برگم را به مادیانم ببندید خه‌ورم بوریتو سی هالوونم خبر مرا برای دایی‌های من ببرید دایه دایه وه‌خت جه‌نگه‌ای مادر ای مادر هنگام جنگ است وه‌خت دوسی وا ته‌فه‌نگه و وقت دوستی با تفنگ است نال نال برنویا چه‌نی قه‌شه‌نگه ناله‌ی تفنگ‌های برنو چقدر زیباست سه‌نگران برمنیت له‌شه‌م درآریت سنگرها را خراب کنید و جنازه مرا بیرون بیاورید بوریتم سی دالکم بونگمه وراریت جنازه مرا برای مادرم ببرید و برایم فریاد عزاداری سر دهید نازی تو سی به‌کو جومه ورته نازی تو جامه سیاه بپوش زیرا دور کردن دوو قورسو شیر نرته شیر نرت را در گورستان به خاک سپردند افراد شاخص از چهره‌های شاخص این عرصه می‌توان به اساتیدی چون: محمد میرزاوندی، همت علی سالم، شامیرزا مرادی، پیرولی کریمی، علیرضا حسین خانی، رضا مریدی دلفان، علی اکبر شکارچی، رضا سقایی، فرج علیپور، ایرج رحمانپور، سیف الدین آشتیانی و محمد باجلاوند اشاره کرد.

بازی‌های محلی لرستان

بازیهای مخصوص مردان – پسران ۱. دال پلو ۲. کلاو رونگی ۳. کرون ۴. زرمشتکی ۵.جوزو ۶. کوشک ۷.چال پشکلی ۸.قووه ۹.کمربن بازی ۱۰.لینگرو ۱۱.زورو ۱۲.اله چو ۱۳.چو زر ۱۴.هیلو ۱۵.گلو ماه ۱۴.گرزو بازی دال پلو دراین بازی چند نفر به دو دسته تقسیم می‌شوند که معمولا دو دسته سه نفری یا بیشتر می‌باشند. هر دسته بفاصله ۱۰ الی ۲۰ متر دورتر از یکدیگر و روبروی هم قرار می‌گیرند. هر دسته در جایی که ایستاده‌اند سه عدد سنگ بعنوان هدف که هر یک تقریبا بطول ۲۵ و بعرض ۱۵ سانتی‌متر می‌باشد طوری در محل خود (روبروی دسته مقابل) پشت سر هم قرار می‌دهند که فاصله سنگها یک متر باشد و این سنگها را بصورت عمودی در یک خط مستقیم در زمین فرومی‌کنند که راست بایستد؛ بنابراین اکنون هر دسته سه عدد سنگ خود را که به آن «دال» (dal) یا هدف می‌گویند، در کنار خود و روبروی سه دال dal)) دسته مقابل قرار داده‌اند که حدودا بفاصله ۱۰ الی ۲۰ متر دورتر از آنها و روبرویشان ایستاده‌اند. حال هر دسته که زودتر دال‌ها (هدفها) را در زمین فروکرده باشند برای اینکه دسته مقابل را با خبر کرده باشند، تا شروع بازی را نصیب خود کنند می‌گویند: «دال ادسم گایل بستم» dal _ e _ dasem gayel bastem یعنی (هدف در دستم گاوها را بستم). اکنون دسته‌ای که بازی را شروع می‌کند می‌بایست هر نفر یک سنگ که به وزن و اندازه توانایی جسمی او می‌باشد به طرف دال‌های دسته مقابل پرتاب نماید. البته اندازه سنگی را که به طرف دال‌ها پرتاب می‌کنند اختیاری است اما معمولا " این سنگها را به اندازه دو مشت و به شکل کروی یا بیضی انتخاب کرده بسوی هدفها پرتاب می‌نمایند. بعضی مواقع ممکن است یکی از دسته‌ها یکنفر کم داشته باشند، که در این صورت دسته مذکور حق دارد یک سنگ اضافه پرتاب نماید. درهر صورت دسته‌ای که افرادش سنگها را پرتاب کرده باشند کنار می‌کشند تا افراد دسته مقابل بطرف دال‌های آنان سنگ پرتاب نمایند. هر دسته اگر یکدور کامل یا یکدور غیر کامل که شرح داده خواهد شد، هر سه دال دسته مقابل را بیندازد، برنده بازی خواهد شد. یکدور کامل بنا بر قرار داد اولیه معمولا" شامل پنج "مره" marra (پنج دور بازی) که یک دور کامل است، می‌باشد و به اینصورت است که: اگر دسته‌ای بتواند با پرتاب سنگ در یک دور بازی هر سه دال دسته مقابل را بیندازد و دسته مقابل با پرتاب سنگ نتو انسته باشد حتی یک دال از آنها را بیندازد، این خود یک «مره» (یکدور بازی) حساب می‌شود و اگر پنج بار هر سه دال دسته مقابل را به همین صورت بیندازند پنج «مره» محسوب می‌گردد که همان یکدور کامل است و این دسته برنده بازی است. حال ممکن است دسته مذکور با دور غیر کامل برنده این بازی شوند که آن عبارت است از ۱۰ «تیل» til (نیم یا نصف). بنابراین هر مره دو برابر تیل است و برنده شدن در ۱۰ تیل به اینصورت است که: اگر دسته‌ای هر سه دال حریف مقابل را انداخته باشد و حریف مقابل هم یک یا دو دال از سه دال دسته مذکور را بیندازند این دسته، برنده یک تیل می‌باشند؛ و اگر به همین صورت بازی ادامه پیدا کند بعد از برنده شدن ۱۰ تیل بازی را برده‌اند. بیشتر مواقع ممکن است دسته‌ای با چند مره و چند تیل بازی را ببرد، به این صورت که مثلا با ۲ مره و ۶ تیل، یا ۳ مره و ۴ تیل، یا ۴ مره و ۲ تیل بازی را ببرند. در هر صورت اگر یک مره تمام شود جای دو دسته عوض نمی‌شود اما اگر یکدور بازی با یک تیل تمام شود هر دو دسته محل خود را با یکدیگر عوض می‌کنند. در این بازی اگر یک نفر از دسته‌ها با پرتاب سنگ یک دال از حریف مقابل را بیندازد در همان یکدور می‌بایست یک سنگ اضافه بعنوان جایزه پرتاب کند؛ و اگر دو دال از حریف مقابل انداخته باشد در همان دور می‌تواند دو سنگ دیگر پرتاب نماید. اگر یکنفر از دسته‌ای به تنهائی و با بردن جایزه پرتاب سنگ هر سه دال حریف مقابل را بیندازد و حتی یک دال از دسته خودش افتاده نباشد، به یاران آن یکنفر می‌گویند شما مرده‌اید به این معنا که در دور بعدی حق ندارید سنگی پرتاب نمائید. پس در دور بعدی آن یکنفر مقابل دسته حریف قرار می‌گیرد و می‌بایست در این دور با پرتاب سنگ و انداختن دال‌های حریف، یاران خود را زنده نماید که در اینصورت اگر یکی دو دال را انداخته باشد یاران او هم می‌توانند به طرف دال حریف مقابل سنگ پرتاب نمایند. بازی کلو رونکی (Kelo Ronki) کلاه ربائی کلورونکی یکی از محبوبترین بازی‌های محلی است که تعداد بازیکنان آن بایستی حتما جفت باشند. مثلا دو دسته ۶ نفری که جمعا ۱۲ نفر شوند. در گروه اول که هر نفر کلاهی بسر دارد (یا اگر کلاهی در دسترس نباشد با دستمال چهار گوشی که ۴ گوشه‌اش را گره زده‌اند و بر سر می‌گذارند کلاهی درست می‌کنند) افراد بشکل دایره وار چهار دست و پا روی زمین می‌نشینند. دسته ۶ نفری ایستاده بنای حمله به دسته نشسته را می‌گذارد تا کلاه آنها را بربایند و متقابلا دسته نشسته نیز به حالت دفاعی درآمده و سعی می‌کنند با زدن قو (Qowo به معنی قوزک پا) از خود دفاع کنند. اگر یکی از ۶ نفر دسته نشسته موفق شد با پا به یکی از افراد ایستاده بزند، دسته ایستاده بازی را باخته و بایستی بجای گروه نشسته روی زمین قرار گیرند. در صورتی که یکی از گروه ایستاده، موفق به ربودن کلاه رقیب شود، با قدم‌های بلند دوان دوان از میدان بازی دور می‌شود تا کلاه را به دالگه (مکانی دورتر از بازی که افراد قبل از شروع بازی بین خود مشخص و تعیین می‌کنند. این مکان می‌تواند درخت، چوب یا سنگ بزرگی نزدیک زمین بازی باشد) بزند. اگر شخص رباینده کلاه موفق شود آن را به دالگه برساند، افراد گروه ایستاده بازی رابرده‌اند و دوباره گروه نشسته روی زمین باقی خواهند ماند. اگر فردی که کلاهش را ربوده‌اند موفق شود کلاه خود را از رباینده پس بگیرد، دو گروه جای خود را با یکدیگر عوض می‌کنند. بازی کران لری (عمو زنجیر باف) یکی از بازی‌های رایج مناطقی از استان لرستان «کران» یا جوزو می‌باشد. این یک بازی جمعی است که بین دو تیم با نفرات مساوی، هر تیم شش نفر برگزار می‌گردد. مشابه آن بازی زنجیر پاره کن در فارس می‌باشد. به محل خاص و فضای زیاد و وسیله نیاز ندارد. در محوطه و زمینی به طول حداکثر ۱۰ وعرض ۲ متر قابلیت اجرا دارد. نحوه بازی: ابتدا خطی بطول یک تا یک و نیم متر روی زمین کشیده که در واقع خط مرز مشترک دو تیم محسوب می‌شود، این خط به «کر» موسوم است، نفرات دو تیم بفاصله نیم متر از خط کر مقابل هم (در دو طرف خط) و بصورت عمودی ستونی (نفرات پشت سر هم) می‌ایستند. نفر اول هر تیم یعنی دو نفر جلو که روبروی هم هستند از نیرومندترین بازیکنان انتخاب می‌شوند. بازیکنان هر تیم دو دست را دور کمر نفر جلویی محکم قلاب می‌کنند (کمر نفر آخر و دست‌های نفر اول هر تیم آزاد است). نفرات جلوئی یا اول هر دو تیم دست‌ها را بطرف هم دراز کرده و دست یکدیگر را محکم می‌گیرند و مسابقه که یک نوع زور آزمایی جمعی و سنجش قدرت گروهی است آغاز می‌شود. هر تیم سعی می‌کنند نفرات تیم مقابل را بطرف خود بکشند، به گونه‌ای که از خط کر گذشته وارد محوطه این تیم شوند، برای این منظور نفرات هر تیم سعی دارند به این ترتیب تعداد یک یا چند نفر از یک تیم جدا کرده به داخل محوطه تیم دیگر و به پشت خط (کر) بکشانند که این نفرات بازنده بوده و از دور خارج می‌شوند. بازی با نفرات باقی‌مانده بار دیگر و از ابتدای خط شروع می‌شود و تا جائی ادامه پیدا می‌کند که کلیه نفرات یک تیم بطرف تیم دیگر کشانده و بازنده شوند. بازی زره مشتکی (ریزسیاه _ شی کوچک و سیاه) این بازی بیشتر در فصل زمستان و در خانه‌ها انجام می‌گیرد. به این صورت که چند نفر به دور «تژ گاه» tzga (آتشگاه _ چاله‌ای که زغال یا چوب آتش گرفته در آن قرار دارد) جمع می‌شوند و یکنفر را انتخاب کرده و یک سنگ ریزه یا یک زغال ریز و خاموش به دستش می‌دهند و او دو دستش را به پشت سر خود برده بدون اینکه بقیه بدانند سنگ ریزه را در یک دست خود مخفی می‌کند و هر دو دست خود را مشت کرده و به جلوی یکی از افرادی که نشسته‌است می‌آورد و می‌گوید شما بگوئید که سنگ ریزه در کدام دستم می‌باشد و او هم جمله‌ای را از یک دست مشت کرده شروع می‌کند و اگر جمله با دست راست یا چپ مشت کرده او پایان پذیرفت اشاره به دست چپ یا راست او کرده می‌گوید: «در این دست می‌باشد». جمله مذکور را به این صورت می‌گوید: «گل دیه گل پنج دیه خاجکه مری‌ها دیه». Gol de ya gol panj de ya xajeka mari ha de ya بازی جوزو بازی دسته جمعی بین دو دسته ۶ تا ۸ نفره‌است که در آن یک دسته بنا به قرعه درون یک دایره که مرکز بازی است پشت به هم روی زمین می‌نشینند. دسته دیگر سعی می‌کنند نفرات نشسته را از دایره خارج کنند. اگر در این میان یک نفر از دسته ایستاده گرفتار افراد دسته نشسته شود. پای فرد گرفتار را آنقدر فشار می‌دهند (حتی با دندان) تا نفر مهاجم اعتراف به جوز (تسلیم) کند. با گفتن کلمه جوز دسته مهاجم جای خود را با دسته نشسته عوض خواهد کرد. حمله مجددا آغاز می‌شود. اهمیت این بازی مقاومت بسیار است که گاهی ممکن است علی‌رغم کبود شدن بدن افراد کلمه جوز از دهان آنان خارج نشود.

تهران‌پارس

محدوده تهران‌پارس در نقشه تهران به رنگ سیاه تهران‌پارس نام کوی بزرگی است که در شمال شرق شهر تهران، پایتخت ایران، واقع شده‌است. موقعیت این کوی بزرگ در شمال شرق تهران منطقه ۴ شهرداری تهران منطقه ۸ شهرداری تهران می‌باشد. از لحاظ مرزبندی با محلات اطراف، تهرانپارس از شمال با بزرگراه بابایی و خیابان استخر و محله قنات کوثر و، مجیدآباد و محله کوهسار، از جنوب با خیابان دماوند و محلات آشتیانی و سرخه حصار، از غرب با بزرگراه شهید باقری و کوی نارمک و اوقاف و از شرق با بلوار پروین و محله‌های جوادیه و گلشن (خاک سفید) همسایه است. همچنین شهرک حکیمیه به لحاظ عرفی جز اراضی تهرانپارس محسوب می‌شود. تهرانپارس به لحاظ آب و هوا دارای آب وهوای سردسیر و مطبوع می‌باشد. تهرانپارس دارای فرعی‌هایی با نام‌های قدیم کادوس، زرین، رشید، رستم، گیو و پارسیان می‌باشد. بلوار اصلی تهرانپارس به نام آرش تیرانداز بود که پس از تغییر نام‌های پی در پی سرانجام به نام آیت الله خوشوقت تغییر نام یافت. همچنین تهرانپارس دارای چهار فلکه که اخیرا فلکه اول به میدان قمر بنی هاشم و فلکه سوم به فلکه سجادیه تغییر نام یافت. محله غربی تهرانپارس به مراتب از محله شرقی آن مدرن‌تر و گران‌تر است. تهرانپارس در منطقه ۴ به دو محله مجزا تحت عنوان تهرانپارس غربی و تهرانپارس شرقی تفکیک شده‌است و مرز جدا کننده این دو محله بلوار پروین (شاهد) می‌باشد. شهرک‌هایی نظیر شهرک امید، شهرک پارس، شهرک فرهنگیان در این عنوان کلی قرار دارند. بزرگراه‌هایی از قبیل رسالت، زین الدین، باقری از این منطقه عبور می‌کنند. پیشینه در محدوده‌ای که امروزه با نام تهران‌پارس شناخته می‌شود، سال‌ها قبل از تقسیم اراضی آن و انجام خیابان کشی‌های مدرن، چندین روستا و آبادی قرار داشتند که مهدی‌آباد و مجیدآباد از آن جمله‌اند. در سال ۱۳۱۰ شخصی بنام هرمز آرش که یکی از سرمایه داران زرتشتی بود، این زمین‌ها را که ۳۶ میلیون متر مربع وسعت داشتند، از خانواده ابوالقاسم خان بختیار خرید و تهران‌پارس را ساخت. پس از آن، تهرانپارس مدرن به دست فرانسویان طراحی شد. سالهای قبل از انقلاب، تهرانپارس محل سکنی تعداد زیادی از امریکاییان مقیم ایران بود که با وقوع انقلاب از کشور خارج شدند. مهدی‌آباد این روستا که امروزه هیچ نشانی از آن بر روی نقشه دیده نمی‌شود چندین سال قبل از ساخت و سازهای شهری در دهه ۳۰ خورشیدی، متروکه و مخروبه شده بوده‌است که مورخان علت اصلی آن را خریداری قنات روستا توسط سفارت آمریکا گفته‌اند. مجیدآباد مجیدآباد یکی از روستاهای قدیمی شرق تهران بوده‌است و محله امروزی آن، هم چنان با همان نام قدیمی خود روزگار سپری می‌کند. هم‌اکنون پارک پلیس یا همان باغ اناری سابق در این محله هست که سریال قدیمی باغ گیلاس را در این باغ و امارت قدیمی آن فیلم‌برداری نموده‌اند. خیابان کشی تهرانپارس دارای ۴ فلکه می‌باشد که در امتداد خیابان تیرانداز، خیابان اصلی منطقه قرار دارند. (امروزه فلکه دوم و چهارم تبدیل به چهارراه شده‌اند اما همچنان با همان نام پیشین خود خوانده می‌شوند) خیابان تیرانداز یک خیابان شمالی-جنوبی است که از فلکه چهارم در زیر بزرگراه زین الدین در شمال آغاز شده و تا سه راه تهرانپارس در تقاطع خیابان دماوند منتهی می‌شود. همچنین بزرگراه رسالت در میان فلکه اول و دوم از خیابان تیرانداز عبور می‌کند که این تقاطع را چهارراه تیرانداز می‌نامند. تهرانپارس دارای ۶۰ کوچه بلند و افقی می‌باشد که از شماره ۱۰۲ در بالای خیابان دماوند تا ۲۴۴ در بالایبزرگراه زین الدین به صورت شماره‌های زوج طبقه‌بندی شده‌است. همچنین تهرانپارس دارای ۱۱ خیابان عمودی بوده که به صورت فرد از خیابان ۱۰۳ تا ۱۳۷ نامگذاری شده‌اند. خطوط حمل و نقل عمومی از امکانات حمل و نقل عمومی این محله می‌توان به ایستگاه‌های خط ۲ مترو (فرهنگسرا به صادقیه) با نام‌های ایستگاه مترو شهید باقری (در تقاطع بزرگراه باقری و رسالت) و ایستگاه مترو تهرانپارس (در تقاطع بزرگراه رسالت و خیابان ۱۲۳) و ایستگاه مترو فرهنگسرا (خیابان جشنواره مقابل فرهنگسرای اشراق) اشاره نمود. در این محله خطوط اتوبوس بشرح ذیل فعالیت دارند: ۱) خط ۱۰۱ یا یک اتوبوس‌های تندرو از چهار راه تهرانپارس به پایانه آزادی از سمت فلکه اول تهرانپارس در مسیر خیابان‌های دماوند و انقلاب و آزادی ۲) خط اتوبوس ۲۰۷ چهار راه تهرانپارس به میدان رسالت در مسیر خیابان‌های گلبرگ و جانبازان ۳) خط اتوبوس ۲۲۳ شهرک پارس به میدان رسالت دسترسی به فلکه چهارم تهرانپارس و پل استخر ۴) خط اتوبوس ۲۲۴ پایانه علم و صنعت به پایانه افق (حکیمیه) در مسیر بزرگراه رسالت، خیابان فرجام، چهارراه اشراق (فلکه دوم)، خیابان‌های جشنواره و پروین، میدان استخر، کنارگذر بزرگراه زین الدین، دانشگاه آزاد تهران شمال تا دسترسی‌های محلی حکیمیه ۵) خط اتوبوس ۳۸۲ پایانه علم و صنعت به پایانه شهید زین الدین در مسیر خیابان‌های رسالت، گلبرگ، فلکه اول، چهارراه اشراق (فلکه دوم)، خیابان‌های جشنواره، پروین، ۱۹۶ شرقی، احسان تا دسترسی‌های محلی گلشن ۶) خط اتوبوس ۳۸۳ میدان رسالت به پایانه شهید زین الدین در مسیر خیابان فرجام، چهارراه اشراق (فلکه دوم)، خیابان جشنواره، ایستگاه مترو فرهنگسرا، و خیابان زهدی (امین) تا دسترسی‌های محلی گلشن ۷) خط اتوبوس ۳۹۶ فلکه سوم تهرانپارس به ابتدای خیابان شهید مطهری در مسیر خیابان‌های ۱۹۶ غربی، دلاوران، هنگام، رسالت، مترو مصلی، میدان آرژانتین و خیابان‌های احمدقصیر، بهشتی و ولیعصر ۸) خط اتوبوس ۳۹۸ چهار راه تهرانپارس به حکیمیه در مسیر فلکه اول، خیابان‌های پروین، جشنواره، دماوند تا دسترسی‌های محلی حکیمیه و کوی دانشگاه ۹) خط اتوبوس ۳۹۹ پایانه علم و صنعت به شهرک شهید بهشتی در مسیر خیابان‌های رسالت، گلبرگ، خوشوقت (حجربن عدی) از فلکه اول، چهارراه اشراق (فلکه دوم)، فلکه سوم و چهارم، پارک پلیس، خیابان‌های توحید، استقلال، استخر و ۲۴۴ شرقی در محله کوهسار (سازمان گوشت) ۱۰) خط اتوبوس ۴۰۰ پایانه علم و صنعت به دانشگاه امام حسین در مسیر بزرگراه رسالت، خیابان فرجام، چهارراه اشراق (فلکه دوم)، خیابان‌های جشنواره و دماوند، سازمان آب تا دسترسی‌های محلی حکیمیه، دانشگاه آزاد تهران شمال، ضلع شمال بزرگراه بابایی و شهرک شیردم و دانشگاه ۱۱) خط اتوبوس ۴۰۲ چهار راه تهرانپارس به شهرک پارس در مسیر فلکه اول، خیابان‌های خوشوقت (حجربن عدی)، بزرگراه رسالت، ایستگاه مترو تهرانپارس، بلوار پروین، میدان استخر، بلوار استقلال و پارک پلیس مراکز و اماکن مهم باغ پرندگان تهران پارک جنگلی یاس لویزان (یاس فاطمی) پارک جنگلی لویزان پارک جنگلی سرخه حصار پارک پلیس (باغ اناری سابق) مرکز خرید سپید مرکز خرید پارسیان هتل شهر رستم باغ (ویژه زرتشتیان) فرهنگسرای اشراق رستم گیو موزه گرافیک

نرم‌افزار

نرم‌افزار رایانه یا نرم‌افزار بخشی از رایانه است که دربرگیرنده داده‌ها یا دستورهای کامپیوتر است (بر خلاف سخت‌افزار که اجزای تشکیل دهنده کامپیوتر را می‌سازد). در دانش رایانه و مهندسی نرم‌افزار تمام اطلاعات فراوری شده به‌وسیله سیستم کامپیوتر، برنامه‌ها و داده‌ها را نرم‌افزار می‌نامند. دو گروه کلی نرم‌افزارها نرم‌افزار رایانه دو دسته است: نرم‌افزار سیستم نرم‌افزار کاربردی نرم‌افزارهای کاربردی، برنامه‌های مورد استفاده کاربرند و نرم‌افزارهای سیستمی، مدیریت رایانه را برعهده دارند. مهم‌ترین نرم‌افزار سیستم، سیستم‌عامل است. سیستم عامل وقتی برنامه‌ای روی رایانه نصب می‌گردد، بعضی از اجزای سخت‌افزاری رایانه به فرمان آن برنامه در می‌آیند. برای نمونه هنگامی که با یک برنامه اجرای موسیقی کار می‌کنید، کارت صدای رایانه با برنامه پخش موسیقی همکاری می‌کند و یک آهنگ یا پرونده (فایل) صوتی را از طریق بلندگوی رایانه پخش می‌کند. ارتباط میان نرم‌افزار و سخت‌افزار توسط سیستم عامل انجام می‌شود. این تنها قسمتی از کار سیستم عامل است. سیستم عامل یک برنامه نرم‌افزاری است که چون تمام منابع و امکانات سخت‌افزاری در اختیار وی می‌باشد دارای ویژگی منحصر به فردی می‌باشد بنابراین آن را در رده نرم‌افزارهای سطح پایین (زبان ماشین) می‌خوانیم با این ویژگی که از اهمیت خاصی برخوردار است. به بیان دیگر سیستم عامل یک برنامه جامع است که اجازه در اختیار قراردادن منابع و امکانات سخت‌افزاری را برای نرم‌افزارها صادر می‌کند و این سیستم عامل است که مسئول صحت عملکرد سیستم و منابع آن است. سیستم عامل شامل ۴ بخش مهم است: مدیریت پردازش و پردازشگر مدیریت حافظه مدیریت دستگاه‌های ورودی و خروجی (I/O) مدیریت فایل سه گروه کلی نرم‌افزارهای معماری از دیدگاه ساختاری (معماری)، نرم‌افزارها به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند: کاربر بنیان کارگزار بنیان کاربر کارگزار بنیان واژه نرم‌افزار را در معناهایی به جز معنی برنامه رایانه‌ای نیز به‌کار می‌برند. مثلا در دانش مدیریت برای اشاره به روش‌ها و دانش فنی (در برابر وسایل و تجهیزات و نیروی انسانی). نرم‌افزارها انواع گوناگونی دارند که مهم‌ترین دسته‌بندی آنها دسته تجاری و آزاد است. به ویژه با رویکردهای طرح‌های گنو و لینوکس معنای ژرف‌تری به نرم‌افزارهای آزاد داده شده تا آنجا که برخی نرم‌افزارها را نماد فرهنگ می‌دانند. نرم‌افزارها را برنامه‌نویسان تدوین کرده و انتشار می‌دهند. این برنامه نویسان ممکن است در یک شرکت مشغول کار باشند یا در خانه برنامه‌نویسی کنند مانند برنامه نویسان برخی نرم‌افزارهای لینوکس. امروزه بیشتر کاربران تنها با ظاهر گرافیکی این برنامه‌ها کار می‌کنند و اقدامات بسیاری از آنها از دید کاربر پنهان می‌ماند به عبارتی هر نرم‌افزار مجموعه‌ای از رمزها است که از الگوریتمی خاص پشتیبانی می‌کنند این رمزها خود با رمزهای گرافیکی آمیخته شده و بسیاری از اقدامات برنامه به دور از چشم کاربر عادی رخ می‌دهد. برنامه‌ها با رمزهایی نوشته می‌شوند که بعدا یک رمزخوان آن را در رایانه کاربر اجرا می‌کند. مهندسی نرم‌افزار نرم‌افزار آزاد بدافزار جاسوس‌افزار سخت‌افزار

مناطق شهری تهران

تفسیر شهرداری از مناطق شهری تهران (سرخ) و تفسیر وزارت کشور از شهرستان‌های استان تهران (آبی) مناطق ۲۲گانه شهر تهران. شهر تهران به ۲۲ منطقه شهرداری بخش شده است. منطقه ۱ شهرداری تهران منطقه ۲ شهرداری تهران منطقه ۳ شهرداری تهران منطقه ۴ شهرداری تهران منطقه ۵ شهرداری تهران منطقه ۶ شهرداری تهران منطقه ۷ شهرداری تهران منطقه ۸ شهرداری تهران منطقه ۹ شهرداری تهران منطقه ۱۰ شهرداری تهران منطقه ۱۱ شهرداری تهران منطقه ۱۲ شهرداری تهران منطقه ۱۳ شهرداری تهران منطقه ۱۴ شهرداری تهران منطقه ۱۵ شهرداری تهران منطقه ۱۶ شهرداری تهران منطقه ۱۷ شهرداری تهران منطقه ۱۸ شهرداری تهران منطقه ۱۹ شهرداری تهران منطقه ۲۰ شهرداری تهران منطقه ۲۱ شهرداری تهران منطقه ۲۲ شهرداری تهران

منطقه ۲۲ شهرداری تهران

نقشه منطقه ۲۲ تهران منطقه ۲۲ شهرداری تهران جدیدترین منطقه شهری تهران است که در شمال غرب تهران واقع شده‌است. این منطقه از شمال به ارتفاعات البرز، از شرق به منطقه ۵ شهرداری تهران، از غرب به محدوده وردآورد شمالی و از جنوب به آزادراه تهران-کرج محدود می‌گردد. مساحت این منطقه حدود ۶۲۰۰ هکتار است که از این مساحت حدود ۱۳۰۰ هکتار متعلق به فضای سبز می‌باشد. میانگین ارتفاع منطقه از سطح دریا ۱۳۴۰ متر می‌باشد. محمدعلی نجفی در مهرماه ۱۳۹۶ در حکمی علی نوذرپور را به عنوان شهردار منطقه ۲۲ تهران منصوب کرد. منطقه ۲۲ از نظر جغرافیایی، بزرگ‌ترین قطعه پایتخت ایران محسوب می‌شود و به‌دلیل همین گستردگی و وسعت، نیاز به مراقبت بیشتری از سوی ماموران انتظامی دارد. از این‌رو دو کلانتری ۱۴۱ شهرک گلستان و ۱۸۱ عوارضی در منطقه فعال هستند، اما به دلیل پراکندگی محله‌ها و همچنین قرار گرفتن منطقه در میان بزرگراه‌هایی همچون شهید همت، شهید خرازی، شهید حکیم و آزادگان، امکان نظارت کامل بر تمامی محله‌ها وجود ندارد. تاریخچه اراضی محدوده چیتگر و وردآورد شمالی در ابتدا متعلق به خانواده فرمانفرمایان و فیروزگر بوده‌است که پس از انقلاب، این اراضی ملی اعلام شد و مقداری از آن به سازمان زمین شهری واگذار شد. پس از مواجهه مسئولین شهر با مشکلات کلانشهر تهران، آن‌ها به این نتیجه دست یافتند که می‌توان این منطقه را مطابق با الگوهای شهرسازی نوین به محدوده‌ای برای خدمات رسانی به شهر تهران و جبران کمبودهای رفاهی دیگر مناطق تبدیل نمود. بر همین اساس شهرداری منطقه۲۲ در سال ۱۳۷۹ کار خود را آغاز نمود. مشخصات منطقه۲۲ در سطح تهران و فراشهری از قابلیت دسترسی مطلوبی برخوردار است. دسترسی‌های این منطقه بزرگراه‌های حکیم، همت، آزادگان، تهران-کرج و آزادراه در دست ساخت تهران-شمال می‌باشد. این منطقه در طرح تفصیلی تهران به عنوان قطب گردشگری تهران مطرح شده‌است تا نیازهای رفاهی شهر تهران را برطرف سازد که بر همین اساس پروژهای بسیاری از جمله آبشار تهران، دریاچه مصنوعی چیتگر، محور چهارباغ ،بوستان جوانمردان ایران، شهربازی هزارویک شهر(تهران لند)، تهران مال، پارک آبی چیتگر، ایران مال، مجتمع تجاری اداری آرتمیس، پردیس سوارکاری، تله کابین و مونوریل چیتگر در این منطقه در حال ساخت و تکمیل می‌باشند. با وجود پارک‌های جنگلی چیتگر، وردآورد، خرگوش دره، لتمال کن و جهت وزش باد در تهران که عموما غربی-شرقی است این محدوده از تهران آب و هوای پاکیزه و مطلوبتری نسبت به دیگر مناطق تهران دارا می‌باشد. منطقه ۲۲ با بالاترین میزان برج‌سازی و ارتفاع برج‌ها از ۱۰ تا ۴۲ طبقه منطقه پیش گام تهران است. جمعیت جمعیت این منطقه براساس سرشماری سال ۱۳۹۰ ایران، ۱۲۸،۹۵۸ نفر (۳۸،۱۰۶ خانوار) شامل ۶۵،۴۷۶ مرد و ۶۳،۴۸۲ زن می‌باشد. محلات پیکان‌شهر دهکده المپیک شهرک راه‌آهن شهرک چشمه شهرک صدرا(جهادگران) شهرک لاله زیبادشت بالا زیبادشت پایین شهرک امید شهرک نمونه سپاه شهرک شهاب شهرک امیرکبیر شهرک هوانیروز شهرک شهید باقری: از شهرک‌های نسبتا تازه است که در منطقه ۲۲ ساخته شده و در شمالی‌ترین بخش واقع شده‌است. اکثر ساکنان این محله را بازنشسته‌ها و کارکنان نیروهای مسلح کشور هستند که در مجتمع‌های چندطبقه ساکنند. شهرک کوثر شهرک یاس شهرک ساحل شهرک آزادشهر شهرک آتی‌شهر (وردآورد) شهرک دانشگاه صنعتی شریف (وردآورد) شهرک کوهستان شهرک نسیم شهرک نگین غرب (وردآورد) شهرک امام رضا چیتگر (درحال ساخت) شهرک آسمان سپاه شهرک شهید خرازی (وردآورد) شهرک اسکان سبز مکان‌های مهم مجموعه ورزشی آزادی (استادیوم ورزشی آزادی، دریاچه آزادی، هتل المپیک، آکادمی فوتبال) پارک جنگلی چیتگر پارک جنگلی خرگوش دره پارک جنگلی لتمال کن پارک جنگلی وردآورد دریاچه چیتگر آبشار تهران بوستان جوانمردان ایران شهربازی هزار و یک شهر(تهران لند) (در حال ساخت) دانشکده علوم انتظامی باغ ملی گیاه‌شناسی پژوهشگاه صنعت نفت پژوهشگاه ژنتیک پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی بنیاد علمی بین‌المللی علوم مغز و اعصاب ایران که با همکاری پروفسور سمیعی (در حال ساخت) است. استودیو محله گل و بلبل ایستگاه‌های مترو ایستگاه متروی ورزشگاه آزادی ایستگاه متروی ایران خودرو ایستگاه متروی چیتگر ایستگاه متروی وردآورد مناطق شهری تهران این مجموعه راهنمایی جهت رفاه حال اهالی محترم منطقه ۲۲ برای اطلاع رسانی آدرس و تلفن مراکز آموزشی، فرهنگی، تفریحی، تجاری، خدماتی منطقه 22 است. همچنین کانال تلگرامی اطلاع رسانی محله دریاچه daryache1396@ در این امر فعالیت می‌نماید. از پیشنهادات و انتقادات شما عزیزان صمیمانه استقبال می‌نماییم. سایت در راستای هر چه بهتر شدن دسترسی ساکنین محترم منطقه 22 تهران به خدمات و محصولات موجود در منطقه 22 تمامی اصناف را به رایگان جمع آوری نموده و تحت عنوان " " در دسترس شما عزیزان قرار داده است جهت هر ارائه هر چه بهتر و درست‌تر خدمات می‌توانید صنافی که میشناسید در آن نمایید.

منطقه ۲۱ شهرداری تهران

نقشه منطقه ۲۱ تهران منطقه ۲۱ شهرداری تهران یکی از مناطق شهری تهران و از غربی‌ترین مناطق این شهر است. این منطقه در امتداد و جنوب منطقه ۲۲ (در جنوب اتوبان تهران-کرج) و در غرب مناطق ۹ و ۵ می‌باشد. مرکزیت منطقه ۲۱ تهرانسر می‌باشد که دارای نواحی مختلفی می‌باشد. تهرانسر محله‌ای است در غرب تهران در کیلومتر ۸ بزرگراه شهید لشگری. به طول تقریبا ۱ کیلومتر در راستای جاده مخصوص و ۳ کیلومتر به سمت جنوب. فی ما بین بزرگراه فتح و بزرگراه شهید لشگری. از غرب نیز به بزرگراه آزادگان منتهی و از شرق نیز به رودخانه کن منتهی می‌شود. وردآورد نیز یکی از بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرک‌های منطقه ۲۱ در کیلومتر ۱۹ بزرگراه شهید لشگری بوده و یکی از محله‌های قدیمی منطقه ۲۱ می‌باشد که نیمه شمالی آن در منطقه ۲۲ شهرداری واقع شده‌است. از شهرکهای دیگر می‌توان به شهرک ۲۲ بهمن، شهرک آزادی، شهرک فرهنگیان غرب، شهرک دانشگاه تهران، شهرک چیتگر شمالی، شهرک شهرداری، شهرک ویلاشهر و شهرک غزالی نیز اشاره نمود. کارگاه‌های صنعتی، شهرک سینمایی غزالی و کارخانه‌های داروسازی و چندین کارخانه خودروساز نیز در این منطقه واقع شده‌اند. جمعیت جمعیت این منطقه براساس سرشماری سال ۱۳۹۰ ایران، ۱۶۲،۶۸۱ نفر (۵۰،۳۸۱ خانوار) شامل ۸۲،۰۱۴ مرد و ۸۰،۶۶۷ زن می‌باشد. مناطق شهری تهران

منطقه ۲۰ شهرداری تهران

موقعیت شهر ری در نقشه تهران. شهر ری در جنوب تهران و درداخل بافت شهر تهران است و در تقسیم‌بندی شهری منطقه ۲۰ تهران محسوب می‌گردد. منطقه ۲۰ شهرداری تهران یکی از مناطق شهری تهران است که در جنوب این شهر واقع شده‌است. شهر ری همان منطقه ۲۰ تهران است. جمعیت جمعیت این منطقه براساس سرشماری سال ۱۳۹۰ ایران، ۳۴۰،۸۶۱ نفر (۱۰۴،۲۷۵ خانوار) شامل ۱۷۰،۸۵۹ مرد و ۱۷۰،۰۰۲ زن می‌باشد. سینماها پردیس سینمایی راگا ایستگاه‌های مترو ایستگاه متروی جوانمرد قصاب ایستگاه متروی شهرری مناطق شهری تهران

دیرینه‌شناسی

نگاره‌ای از یک دیرینه‌شناس در حال کار در مرکز تحقیقاتی جان دی (به انگلیسی: John Day Fossil Beds National Monument) دیرین‌شناسی یا دیرینه‌شناسی شاخه‌ای از زمین‌شناسی است که به بررسی آثار و بقایای موجودات گذشته می‌پردازد و برپایه پیدایش و نابودی این آثار که سنگواره نامیده می‌شوند سن نسبی لایه‌های زمین را تعیین کرده همچنین محیط زیست موجودات دیرینه را مشخص می‌کند. دانش دیرین‌شناسی به شاخه‌های گوناگونی (گیاهی وجانوری و زیرگروه‌های ماکروفسیل و میکروفسیل) تقسیم می‌شود. فسیلها از دوره کامبرین دارای اهمیت بیشتری می‌شوند ولی ظهور ناگهانی آثار موجودات در دوره کامبرین بیانگر ریشه دار بودن آنها در زمانهای پیش از این دوره می‌باشد. اما شواهد کمی در این رابطه وجود دارد که از جمله آنها می‌توان شبه باکتری‌هایی با سن ۳٫۸ میلیارد سال را نام برد.

منطقه ۱ شهرداری تهران

نقشه منطقه ۱ تهران منطقه ۱ شهرداری تهران یکی از مناطق شهری تهران است که در شمال شرقی شهر تهران واقع شده‌است. این منطقه از شمال به رشته کوه البرز، از غرب به رودخانه درکه، از جنوب به بزرگراه‌های شهید چمران و آیت‌الله صدر و از شرق به جاده لشکرک و پارک جنگلی قوچک محدود می‌شود. جمعیت جمعیت این منطقه براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ ایران، ۴۸۷،۵۰۸ نفر (۱۶۶،۸۸۱ خانوار) شامل ۲۳۸،۶۹۳ مرد و ۲۴۸،۸۱۵ زن می‌باشد. مختصات جغرافیایی این منطقه از طرف شمال محدود به ارتفاعات ۱۸۰۰ متری دامنه جنوبی کوه‌های البرز، از جنوب به بزرگراه چمران حد فاصل دو راهی هتل آزادی و بزرگراه مدرس و پل آیت‌الله صدر و از غرب به اراضی رودخانه درکه و از شرق نیز به انتهای بزرگراه ارتش – کارخانه آسفالت و منبع نفت شمال شرق تهران محدود می‌شود. بافت منطقه این منطقه به لحاظ طراحی شهری دارای بافتی شبه روستایی است و می‌توان آن را «باغ شهر» نامید. شمیرانات که در دامنه کوهپایه‌های البرز جنوبی واقع است، به دلیل نیمه کوهستانی بودن و ساختاری ویژه که آمیزه‌ای از شهرسازی مدرن و سنتی است، اگرچه عرصه مشکلات بیشتری در فعالیتهای عمرانی است، اما به عنوان ساختگاهی قدیمی، با اهمیت و دارای ویژگی‌های آب و هوایی، زمینه و اقتضای کارهای عمرانی بیشتری را داشته و دارد. محله‌ها آجودانیه آبک احتسابیه اراج ازگل اسدآباد اقدسیه الهیه امامزاده قاسم (شمیرانات) باغ شاطر تجریش جعفرآباد جماران جمال آباد جوستان چیذر حدادیه حدیقه حصارک دارآباد دربند دزاشیب رحمان آباد رستم‌آباد بالا زعفرانیه سامیان سعدآباد سوهانک شهرک ابوذر شهرک البرز شهرک پرواز شهرک چمران شهرک دانشگاه شهرک شهید محلاتی شهرک صدف شهرک طالقانی شهرک قائم شهرک گلها شهرک لاله شهرک نفت شهرک ولی عصر صاحبقرانیه عباسیه فرمانیه قیطریه کاشانک کامرانیه گلاب دره لارک محمودیه منظریه نیاوران ولنجک مکان‌های مهم از مهم‌ترین مراکز فرهنگی این منطقه حسینیه جماران فرهنگسرای نیاوران و نگارخانه جماران و فرهنگسرای ملل را نام برد. همچنین کاخ موزه سعد آباد و کاخ ملت و کاخ نیاوران و امامزاده صالح و گورستان ظهیرالدوله تجریش نیز در این منطقه قرار دارند. دربند، درکه، توچال، کلکچال، اوین درکه و پارک‌های جمشیدیه و قیطریه از مکان‌های تفریحی و مراکز جذب گردشگر این منطقه هستند. میدان قدس میدان قدس تهران. میدان قدس میدانی است در شمال شهر تهران. این میدان در منطقه ۱ شهرداری تهران و در نزدیکی و شرق میدان تجریش واقع شده‌است. میدان قدس نقطه پایانی جاده قدیم شمیران (خیابان دکتر شریعتی) است. بازار تجریش و بیمارستان شهدا در امتداد فاصله میدان تجریش و میدان قدس واقع شده‌اند. سینماها پردیس سینمایی ارگ سینما آستارا موزه سینمای ایران سینما جوان سینما دزاشیب ایستگاه‌های مترو ایستگاه متروی تجریش ایستگاه متروی شهید صدر ایستگاه متروی قائم ایستگاه متروی قیطریه ایستگاه متروی نوبنیاد

بالاشهر

در بیشتر شهرهای جهان مناطق مرفه‌تر شهر در زبان عامه با اصطلاح بالاشهر نامیده می‌شوند. برای نمونه در کشورهای انگلیسی زبان به چنین بخشی از شهر uptown می‌گویند. و به همین طریق مناطق کم‌برخوردارتر پایین‌شهر نام دارند.

منطقه ۱۵ شهرداری تهران

نقشه منطقه ۱۵ تهران منطقه ۱۵ شهرداری تهران یکی از مناطق شهری تهران است که در جنوب شرقی شهر تهران قرار دارد. مهم‌ترین بخش آن شهرک‌های مشیریه و افسریه و بروجردی و سیزده آبان و بزرگراهای بسیج و بعثت و امام علی و آزادگان و خاوران است. شهرداری این منطقه در ضلع غربی پایانه اتوبوسرانی خاوران واقع گردیده است. جمعیت جمعیت این منطقه براساس سرشماری سال ۱۳۹۰ ایران، ۶۳۸،۷۴۰ نفر (۱۹۲،۶۱۰ خانوار) شامل ۳۲۵،۳۱۳ مرد و ۳۱۳،۴۲۷ زن می‌باشد. مناطق شهری تهران تئاتر خاوران

منطقه ۳ شهرداری تهران

نقشه منطقه ۳ تهران بندانگشتی منطقه ۳ شهرداری تهران یکی از مناطق شهری تهران است که در بخش شمال شرقی شهر تهران قرار دارد. این منطقه از جنوب تا اتوبان همت و بزرگراه رسالت، از غرب تا اتوبان چمران، از شرق تا خیابان پاسداران و بخشی از خیابان شریعتی، و شمال تا بزرگراه‌های مدرس، صدر و چمران گسترده شده‌است. محله‌ها: امانیه، جردن، شهرک فجر، ونک، داوودیه، دروس، قلهک، اختیاریه، احتشامیه، کاووسیه جمعیت جمعیت این منطقه براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ ایران، ۳۳۰،۶۴۹ نفر (۱۱۹،۰۵۲ خانوار) شامل ۱۵۸،۴۰۱ مرد و ۱۷۲،۲۴۸ زن می‌باشد. مراکز فرهنگی از مناطق فرهنگی آن می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد: فرهنگسرای ارسباران کتابخانه علامه امینی کتابخانه استاد شهریار پارک موزه آب سینماها پردیس سینمایی باغ کتاب پردیس سینماگالری ملت سینما پردیس قلهک سینما فرهنگ پارک‌ها بوستان ملت بوستان آب و آتش بوستان طالقانی مراکز ورزشی مجموعه ورزشی انقلاب تهران ورزشگاه شهید کشوری مراکز تاریخی گورستان متفقین در تهران ایستگاه‌های مترو ایستگاه متروی دکتر شریعتی ایستگاه متروی شهید حقانی ایستگاه متروی شهید همت ایستگاه متروی قلهک ایستگاه متروی میرداماد مناطق شهری تهران شمیران

فهرست بناهای تاریخی استان اصفهان

فهرست زیر شامل بناهای تاریخی استان اصفهان همراه با ویژگی‌های کلی آنها است. بناهای تاریخی استان اصفهان بنا مکان شهرستان دوران سده (میلادی) شیوه ساخت تصویر ۱ آتشگاه اصفهان اصفهان اصفهان ساسانیان ۶ یا ۷ پارتی 100px ۲ آرامگاه الراشد بالله اصفهان اصفهان سلجوقیان ۱۲ رازی ۳ آرامگاه باباقاسم اصفهان اصفهان ایلخانیان ۱۴ آذری ۴ آرامگاه پیربکران پیربکران فلاورجان ایلخانیان ۱۳ آذری ۵ آرامگاه سلطان بخت آقا اصفهان اصفهان مظفریان ۱۴ آذری ۶ آرامگاه علاءالدین شهشهان اصفهان اصفهان تیموریان ۱۵ آذری ۷ آرامگاه علی ابن سهل اصفهان اصفهان عباسیان ۹ خراسانی ۸ آرامگاه معروف به ستی فاطمه اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۹ ارگ شیخ بهایی نجف‌آباد نجف‌آباد صفویه ۱۷ اصفهانی ۱۰ ارگ گوگد گوگد گلپایگان صفویه ۱۷ اصفهانی ۱۱ امامزاده ابراهیم کاشان کاشان قاجار ۱۹ غیرسنتی 100px ۱۲ امامزاده احمد اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ اصفهانی ۱۳ امامزاده اسماعیل اصفهان اصفهان سلجوقیان و صفویه ۱۱ و ۱۶ رازی و اصفهانی ۱۴ امامزاده پنجه شاه کاشان کاشان سلجوقیان ۱۱ یا ۱۲ رازی ۱۵ امامزاده جعفر اصفهان اصفهان ایلخانیان ۱۴ آذری ۱۶ امامزاده شاه زید اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ اصفهانی ۱۷ امامزاده شاه یلان کاشان کاشان آق‌قویونلو ۱۵ آذری ۱۸ امامزاده طاهر و منصور کاشان کاشان صفویه ۱۶ اصفهانی ۱۹ امامزاده هارون ولایت اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ اصفهانی ۲۰ امامزاده میرنشانه کاشان کاشان صفویه ۱۶ اصفهانی ۲۱ انگورستان ملک اصفهان اصفهان افشاریان ۱۸ اصفهانی ۲۲ بازار اصفهان اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ اصفهانی 100px بازار توانا شهرضا شهرضا شهرضا سلجوقیان ۱۲ رازی ۲۳ بازار قیصریه اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۲۴ باغ فین کاشان کاشان صفویه و قاجاریه ۱۷ تا ۱۹ اصفهانی 100px ۲۵ پل چوبی اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۲۶ پل خواجو اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۲۷ پل شهرستان اصفهان اصفهان سلجوقیان ۱۱ رازی 100px ۲۸ پل مارنان اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ اصفهانی 100px ۲۹ توحیدخانه اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ اصفهانی 100px ۳۰ چهل‌ستون اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۳۱ حمام جارچی اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ اصفهانی ۳۲ حمام شاه علی اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ یا ۱۷ اصفهانی ۳۳ حمام شیخ بهایی اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۳۴ حمام علیقلی‌آقا اصفهان اصفهان صفویه ۱۸ اصفهانی 100px ۳۵ خانه امین اصفهان اصفهان قاجاریه ۱۹ غیر سنتی ۳۶ خانه بروجردی‌ها کاشان اصفهان قاجاریه ۱۹ غیر سنتی 100px ۳۷ خانه دکتر رضا اعلم اصفهان اصفهان قاجاریه ۱۸ اصفهانی ۳۸ خانه شیخ الاسلام اصفهان اصفهان قاجاریه ۱۹ غیر سنتی ۳۹ خانه طباطبایی‌ها کاشان کاشان قاجاریه ۱۹ غیرسنتی 100px ۴۰ خانه عباسی‌ها کاشان کاشان قاجاریه ۱۸ اصفهانی 100px ۴۱ خانه قزوینی‌ها اصفهان اصفهان قاجاریه ۱۹ غیر سنتی ۴۲ سارویه اصفهان اصفهان هخامنشیان ۶ یا ۵ پ. م پارسی 100px ۴۳ سردر قیصریه اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۴۴ سی‌وسه‌پل اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۴۵ شهر زیرزمینی دامنه دامنه فریدن صفویه ۴۶ عالی‌قاپو اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ اصفهانی 100px ۴۷ کاخ هشت بهشت اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۴۸ کلیسای بیت اللحم اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۴۹ کلیسای گئورگ اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۵۰ کلیسای مریم و هاکوپ اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۵۱ کلیسای وانک اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۵۲ قلعه جلالی کاشان اصفهان سلجوقیان ۱۱ رازی ۵۳ مدرسه امامیه (بابا قاسم) اصفهان اصفهان ایلخانیان ۱۴ آذری ۵۴ مدرسه چهارباغ اصفهان اصفهان صفویه ۱۸ اصفهانی 100px ۵۵ مدرسه صدر بازار اصفهان اصفهان قاجاریه ۱۹ اصفهانی ۵۶ مدرسه کاسه گران اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۵۷ مدرسه نیماور اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۵۸ مسجد آقا نور اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۵۹ مسجد اونج روستای اونج اردستان سلجوقیان ۱۲ رازی ۶۰ مسجد ایلچی اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۶۱ مسجد تبریزی‌ها کاشان کاشان قاجار ۱۹ غیرسنتی ۶۲ مسجد جارچی اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۶۳ مسجد جامع اصفهان اصفهان اصفهان سامانیان، آل بویه، سلجوقیان ۹، ۱۰ و ۱۱ آذری 100px ۶۴ مسجد جامع خوزان خمینی شهر خمینی‌شهر تیموریان ۱۵ آذری مسجد جامع شهرضا شهرضا شهرضا سلجوقیان ۱۱ رازی ۶۵ مسجد جامع کاشان کاشان کاشان سلجوقیان ۱۱ رازی ۶۶ مسجد جامع گلپایگان گلپایگان گلپایگان سلجوقیان ۱۲ رازی 100px ۶۷ مسجد جامع میمه میمه شاهین‌شهر و میمه صفویه ۱۸ اصفهانی ۶۸ مسجد حاج محمد جعفرآباده‌ای اصفهان اصفهان قاجاریه ۱۹ غیرسنتی ۶۹ مسجد حکیم اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۷۰ مسجد دروازه نو اصفهان اصفهان قاجاریه ۱۹ غیرسنتی ۷۱ مسجد دشتی روستای دشتی اصفهان ایلخانیان ۱۳ آذری ۷۲ مسجد رحیم خان اصفهان اصفهان قاجاریه ۱۹ غیرسنتی ۷۳ مسجد رکن الملک اصفهان اصفهان قاجاریه ۲۰ غیرسنتی ۷۴ مسجد سید اصفهان اصفهان قاجاریه ۱۹ غیرسنتی ۷۵ مسجد شاه اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۷۶ مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی 100px ۷۷ مسجد صفا اصفهان اصفهان قاجار ۱۹ غیرسنتی ۷۸ مسجد کاج روستای کاج اصفهان ایلخانی ۱۴ آذری ۷۹ مسجد مصری اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۸۰ مسجد مقصودبیک اصفهان اصفهان صفویه ۱۷ اصفهانی ۸۱ مسجد هفشویه روستای هفشویه اصفهان سلجوقیان ۱۱ یا ۱۲ رازی ۸۲ مناره باقوشخانه اصفهان اصفهان مظفریان ۱۴ آذری 100px ۸۳ منار جنبان روستای کارلادان اصفهان صفویه ۱۶ اصفهانی 100px ۸۴ مناره چهل دختران (گارلند) اصفهان اصفهان سلجوقیان ۱۲ رازی ۸۵ مناره دارالضیافه اصفهان اصفهان ایلخانیان ۱۴ آذری 100px ۸۶ مناره رهروان (رادان) روستای رهروان اصفهان سلجوقیان ۱۲ رازی ۸۷ مناره زیار روستای زیار اصفهان سلجوقیان ۱۲ رازی ۸۸ مناره ساربان اصفهان اصفهان سلجوقیان ۱۲ رازی 100px ۸۹ مناره علی اصفهان اصفهان آل بویه ۱۱ رازی 100px ۹۰ مناره گلپایگان گلپایگان گلپایگان سلجوقیان ۱۱ رازی ۹۱ مناره و مسجد جامع برسیان روستای برسیان اصفهان سلجوقیان ۱۲ رازی ۹۲ مناره و مسجد جامع گار روستای گار اصفهان سلجوقیان ۱۲ رازی ۹۳ مناره‌های دردشت اصفهان اصفهان مظفریان ۱۴ آذری ۹۴ موزه تاریخ طبیعی اصفهان اصفهان تیموریان ۱۵ آذری 100px ۹۵ موزه هنرهای تزئینی اصفهان اصفهانی صفویه ۱۶ و ۱۷ اصفهانی ۹۶ موزه هنرهای معاصر اصفهان اصفهان صفویه ۱۶ یا ۱۷ اصفهانی 100px ۹۷ خانه نظام‌الاسلام اصفهان اصفهان قاجار ۱۹ اصفهانی 100px فهرست مناطق نمونه گردشگری استان اصفهان مراکز تفریحی فرهنگی شهر اصفهان

اصفهان

اصفهان شهری تاریخی در مرکز ایران است. این شهر مرکز استان اصفهان و نیز مرکز شهرستان اصفهان است. اصفهان، دومین شهر پهناور وسومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد است. این شهر در میان سال‌های ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی به ویژه در سده شانزدهم میلادی در هنگام پادشاهی صفویان پایتخت ایران شد و رونق فراوانی گرفت. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که تعدادی از آن‌ها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این شهر به داشتن معماری زیبای اسلامی، پل‌های سرپوشیده، مسجدها و مناره‌های منحصربفرد معروف است. این امر باعث شده‌است که در فرهنگ عامه، اصفهان نصف جهان، لقب بگیرد. این شهر در آذر ۱۳۹۴ (دسامبر ۲۰۱۵) به همراه رشت به عنوان نخستین شهرهای ایران، به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظر یونسکو پیوست. براساس استانداردهای یونسکو شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندی‌های شهروندان در توسعه پایدار شهری استفاده می‌کند. میدان نقش جهان نمونه برجسته‌ای از معماری اسلامی است. این شهر دارای پانزده منطقه شهری می‌باشد. از جمله دیگر آثار تاریخی اصفهان از منارجنبان، سی و سه پل، پل خواجو، کاخ چهل ستون، عمارت عالی قاپو و بسیاری از اماکن تاریخی دیگر را می‌توان نام برد. نام‌های پیشین از روزگاران قدیم تاکنون به نام‌های: الیهودیه (که وجه تسمیه الیهودیه آن بود که در زمان بخت نصر، یهودیان را از بابل کوچ داده و در این مکان ساکن کرده بودند)، صفاهان، صفویان، جی، گی، رشورجی، سپاهان، دارالیهود، یهودیه سپانه، شهرستان، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی، اسپادانا و نصف جهان سرشناس بوده‌است. پس از فتح توسط اعراب مسلمان و چون در عربی حرف «پ» وجود نداشته به مرور زمان با لهجه و حرف «ص» به صورت «اصفهان» تلفظ گردید. بیشتر نویسندگان بر این باورند که چون این ناحیه پیش از اسلام، به ویژه در دوران ساسانیان، مرکز گردآمدن سپاه بود و سپاهیان مناطق جنوبی ایران، مانند بختیاری، فارس، خوزستان، سیستان و.. در این ناحیه گرد آمده و به سوی محل نبرد حرکت می‌کردند، آنجا را اسپهان گفته، سپس معرب شده و به صورت اصفهان درآمده‌است. این شهر نام‌های قدیمی‌تری هم دارد که با نام کنونی آن، هیچ‌گونه پیوندی ندارد، مانند: گابیان، گابیه، جی، گبی، گی، گابا. اصفهان در قرن ششم میلادی (بالا) که از دو منطقه جی و یهودیه تشکیل شده بود. در قرن ۱۱ میلادی (پایین) این دو منطقه کاملا به یکدیگر متصل شده و شهر اصفهان را ایجاد کردند. تاریخچه منطقه تاریخی شهر اصفهان، نقشه تطبیقی امروزی با نقشه پاسکال کوست در سال ۱۲۲۰ شمسی. در طول تاریخ به آسانی نمی‌توان رد شهر اصفهان را به‌طور پیوسته دنبال نمود. هر چند اصفهان در مرکز فلات ایران قرار داشت. به علت آن که در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهی‌های هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهی‌ها و به خصوص میان‌رودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمان‌ها قرار نداشت. در طول تاریخ تا دوران اسلامی می‌توان در محل فعلی شهر اصفهان ردپای شهرهای مختلفی تحت نام‌های مختلف، محل‌های مختلف و حتی مردمان متفاوتی را پی‌گیری نمود. جی باستانی بنای اصفهان را به طهمورث، سومین پادشاه از سلسله پیشدادیان نسبت داده‌اند. اصفهان در تاریخ قدیم با نام گی در پارس علیا معرفی گردیده و نیز از آن، تحت عنوان گابای یا تابای نیز نام برده شده‌است. این شهر محل تقاطع راه‌های عمده و اقامتگاه سلطنتی پادشاهان هخامنشی نیز بوده‌است. استرابون جغرافی‌دان یونانی، از اصفهان به عنوان مرکز کشور ایران نام برده‌است. یهودیه زمانی که کورش بزرگ بابل را گرفت و یهودیان با ریشه عربی عراق امروز را از اسارت نبوکدنصر شاه بابل نجات داد، شماری از یهودیان به فلسطین بازگشتند و شماری دیگر از آن‌ها به اصفهان آمدند و در این منطقه که به دارالیهود و یایهودیهنامگذاری شد، اسکان یافتند. این منطقه در کنار منطقه جی یاگیبود که بعدها این دو منطقه به یکدیگر متصل شد و شهر اصفهان را ایجاد کرد. ابن فقیه همدانی تاریخدان ایرانی قرن دهم میلادی می‌نویسد: این روایت توسط تاریخدانان دیگری نظیر موسس خورناتسی، الاصطخری، ابن حوقل، المقدسی، یاقوت حموی، ابوالفدا و ابن خلدون نیز عینا تکرار شده‌است. دوران ساسانیان در دوران ساسانیان به دستور یزدگرد اول یک پادگان نظامی احتیاطی برای آموزش و اعزام نیروی کمکی احداث گردید - بغیر از این پادگان نیز سه مرکز نظامی در مرو و گرگان و تیسفون نیز بوجود آمده بود. این مراکز دارای نیروی ثابت بوده و فقط سپاهان برای تعلیم و اعزام نیروی کمکی پیش‌بینی شده بود. اصفهان کنونی در قدیم گابای (جی) نام داشت و در آغاز مرکز قبیله پرتاکن (که نام فریدن از آن به‌جا مانده) بوده‌است. به نظر می‌آید نام اسپهان (به معنی جایگاه ارتش) از روزگار ساسانیان به بعد جایگزین نام گی شده‌باشد. آن‌گونه که در سرگذشت‌نامه‌ها آمده، سواره‌نظام ساسانی به هنگام صلح در سبزه‌زارهای پیرامون اسپهان به‌ویژه در بخش غربی این شهر تا دامنه‌های کوه‌ها و سرچشمه زاینده‌رود استقرار می‌یافت. اسپهان از آن‌جا که ولیعهد نشین ساسانیان بود امتیازی نسبت به شهرهای ایران آن زمان به‌دست‌آورد. در زمان ساسانیان گاه اسپهان و گاه ارمنستان ولیعهد نشین شاهنشاهی ایران بود ولی اسپهان این امتیاز دیگر را نیز داشت که نشیمن‌گاه و قلمرو نفوذ واسپوهران یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی صاحب نفوذ در پادشاهی نیز بود. هر چند در دوران اسلامی منطقه جغرافیایی اطراف شهر نام اسپاهان که نام تقسیم‌بندی حکومتی زمان ساسانیان بوده‌است را حفظ کرده‌است. در هنگام حمله اسکندر مقدونی به ایران، این شهر مرکز گابیوها بوده‌است و از آن تحت عنوان گابای یا تابای نام برده شده‌است. معمولا تصور می‌شود که قسمت ساسانی نشین اصفهان که جی نام داشت توسط خسرو اول ایجاد شده‌است. از این رو احتمالا حضور یهودیان در این منطقه قبل از حضور ساسانیان بوده‌است. سده‌های نخست اسلامی در سده‌های آغازین اسلامی، منابع اسلامی از دو شهر در مکان فعلی شهر اصفهان نام می‌برند؛ شهری به نام جی در مکان فعلی محله جی و دیگری شهری در سه کیلومتری غرب جی با نام یهودیه که جمعیتی قابل توجه از یهودیان را در خود جای داده بود. نام جی بعدها به شهرستان و تغییر پیدا کرد و از یهودیه با عنوان جهودستان نیز یاد شده‌است. عرب‌ها اسپهان را در سال ۲۳ هجری تصرف کردند و این شهر نیز مانند دیگر شهرهای ایران تا آغاز سده چهارم هجری زیر سلطه اعراب قرار داشت. در زمان خلیفه منصور عباسی در دهکده خشینان (احمدآباد امروزی) کاخی بزرگ بنا شد و بارویی به گرد شهر اصفهان کشیده‌شد و خشینان به جویباره (یهودیه) پیوسته‌شد. دیلمیان در سال ۳۱۹ ه‌.ق مردآویج زیاری با سپاهش از گیلان، اصفهان را آزاد کرد و این شهر را به پایتختی برگزید و جشن سده را با شکوه بسیار در این شهر برپا کرد. در سال ۳۲۷ قمری این شهر به دست رکن‌الدوله دیلمی افتاد که وی نیز اصفهان را پایتخت خود قرار داد. پس از آن شهر اصفهان پیشرفت پیشین خود را بازیافت و کانون گرد هم آمدن دانشوران و سرایندگان شد. دوره سلجوقی در بهار ۴۴۲ هجری قمری طغرل سلجوقی اصفهان را پس از یک محاصره طولانی و ویرانگر گشود. البته شهر به زودی به تدبیر ابولفتح مظفر نیشابوری که از طرف طغرل به حکومت اصفهان منسوب شده بود، بازسازی شد، ۵۰۰،۰۰۰ دینار خرج ساخت بناها شد و سه سال از مردم هیچ مالیاتی گرفته نشد. توسعه سریع شهری، مردمی که در جریان درگیری‌ها گریخته بودند را دوباره به شهر کشاند، همچنین طغرل پایتخت حکومتش را از ری به اصفهان منتقل کرد. گسترش شهر در زمان آلب ارسلان نیز ادامه یافت، اما در دوران ملکشاه و وزیر باتدبیرش خواجه نظام الملک طوسی بود که شهر به اوج شکوهش رسید به‌طوری‌که جمعیت شهر دو برابر شد و بناهای بسیاری در آن ساخته شد. دیدگاه ناصر خسرو درباره اصفهان ناصرخسرو قبادیانی در هشتم صفر سنه اربع و اربعین و اربعمائه (۴۴۴ هجری قمری)، دو سال پس از حمله ویرانگر طغرل سلجوقی وارد اصفهان شد. در هنگام ورود وی به شهر، شهر دوباره ساخته شده و بهبود نسبی یافته بود. وی در باره اصفهان چنین می‌گوید: دوره صفوی در سال ۱۰۰۶ هجری قمری شاه عباس صفوی پایتخت صفویه را از قزوین به اصفهان منتقل کرد. دوری از مرزها، کاهش دادن قدرت قزلباشان، بهبود تجارت و ترس شاه عباس از پیشگویی منجمانی که ماندنش را در قزوین برای جانش خطرناک دانسته بودند از دیگر دلایل ذکر شده برای این انتقال است. گزیدن اصفهان به عنوان پایتخت توسط شاه عباس، نتایج مثبتی برای این شهر به بار آورد، مسجدها، آب‌انبارها و کاروانسراهای بسیاری در شهر ساخته شد، به ابتکار شیخ بهایی شبکه‌های کامل ارتباطی و آبیاری پدید آمد و با بنیان نهادن شهر بازرگانی نجف آباد در چند کیلومتری غرب اصفهان برای تهیه آذوقه شهر، زیربنای زراعی استواری برای پایتخت جدید پدید آمد. اصفهان در روزگار شاه عباس اول تا مرگ شاه عباس دوم برتر از همه شهرهای خاورزمین بوده‌است. در آن روزگار، با افزوده شدن کوی‌های (:محلات) چهارگانه (عباس‌آباد، جلفا، گبرآباد و اسپهان) نمای پایتخت صفوی از قسطنطنیه هم بزرگ‌ت بود. شهر اصفهان در روزگار اوج شکوه خود ۱۳۷ کاخ، ۱۶۲ مسجد، ۴۸ مدرسه، ۲۷۳ حمام و ۱۲ گورستان داشت، دوره قاجار یکی از خیابان‌های اصفهان در اواخر قاجاریه (اثر والتر میتل‌هولتسر در ۱۹۲۵ میلادی) مسعودمیرزا ظل‌السلطان (پسر ناصرالدین‌شاه قاجار) از سال ۱۲۸۸ حاکم اصفهان شد و در سال‌های پس از آن حکومت ایالت‌های فارس، کردستان، لرستان و یزد نیز به او داده شد. او همواره مایل به داشتن نیروی نظامی شخصی بود. در اصفهان فوج‌های نظامی با لباس و اسلحه ارتش اتریش تشکیل داد و برای تعلیم دادن آن‌ها از آلمان معلم‌های نظامی استخدام کرد. ناصرالدین شاه که از خودسری‌های ظل‌السلطان در اصفهان بیم داشت، او را شبانه از تمام حکومت‌های خود عزل کرد و تنها شهر اصفهان را برایش باقی گذاشت. فرمانروایی سی و چهار ساله مسعودمیرزا ظل‌السلطان بر اصفهان، با ویرانی بیش از ۵۰ اثر و بنای تاریخی و باغ ایرانی در این شهر همراه بود. یکی از جهانگردان اروپایی در آن زمان نوشته‌است: لرد کرزن هم که در سال‌های پایانی فرمانروایی قاجاریان به ایران آمده بود درباره این ویرانی‌ها چنین می‌نویسد: پس از شهریور ۱۳۲۰ در نتیجه اشغال ایران توسط قوای متفقین، اصفهان به محل نزاع نیروی‌های محلی مبدل شد. علاوه بر بختیاریها، روحانیون و حضور اکبرمیرزا مسعود صارم السلطنه، این شهر که در نتیجه صنعتی شدن دوره رضاشاه نیروی کار فراوانی را در خود جای داده‌بود از نقاط تاثیرگذاری حزب توده نیز بود. دوره انقلاب اسلامی و پس از آن در ۱۴ مرداد ۱۳۵۷ تظاهرکنندگان اصفهانی که برای هفتم کشته شدگان حادثه مشهد به خیابان‌ها آمده بودند و البته برخی شان نیز مسلح بودند بیشتر قسمت‌های شهر را به تصرف درآورند و آیت الله خادمی را که چندی پیش از آن بازداشت شده بود آزاد کردند، ناآرامی‌های دو روزه اصفهان با اعلام حکومت نظامی توسط دولت و با هجوم نیروهای ارتش، پایان یافت. این نخستین بار از سال ۱۳۳۲ بود که در مرکز یک استان حکومت نظامی اعلام می‌شد. پس از انقلاب ساخت و ساز به شغلی پرسود بدل شد که نتیجه آن جایگزینی خانه‌های سابق با آپارتمان‌های چندین طبقه بود. این امر سبب نزاع دائمی روشنفکران طرفدار حفظ میراث تاریخی و سازندگان و طراحان عملگرا شد، نمونه آن نزاع بر سر برج جهان‌نما و فروش چندین هکتار باغ‌های اطراف کارخانه نساجی به فعالین بخش املاک و مستغلات است. معماری 200px پیش از اسلام از دوره قبل از اسلام، چیزی به جز بقایای آتشکدهای در کوه آتشگاه، اکتشافات اندکی در تپه اشرف و همچنین پل شهرستان (متعلق به دوران ساسانیان) بجا نمانده‌است که از میان آن سه، تنها بنای برپا و برجا پل شهرستان است. بیشتر آثار تاریخی بجا مانده مربوط به دوره اسلامی است. آثاری از تمامی دوره‌های تاریخی پس از اسلام بجا مانده‌است اما به ویژه آثار دو دوره باشکوه از تاریخ اصفهان یعنی دوره سلجوقی و دوره صفوی برجستگی ویژه‌ای دارد، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و سبک معماری یگانه خود است. سلجوقیان نمایی از فضای گنبدخانه تاج‌الملک، از وزرای دوره سلجوقی معماری سلجوقیان - که به ویژه در مسجد جامع نمود می‌یابد - ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است. از ویژگی‌های دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است. به جای آنکه بیننده تحت تاثیر آنی آن قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرارآمیز آن را در جای خود احساس می‌کند. برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگی‌های آن است. آرامگاه ملکشاه و سلطان سنجر و خواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان می‌باشد. یکی از قدیمی‌ترین شهرهای اصفهان شهر گز در ۱۰ کیلومتری اصفهان است یکی از آثار مهم باقی‌مانده در این شهر مسجد جامع شهر مربوط به دوره سلجوقیان است. صفویان میدان نقش جهان که معماری دوران صفویان در آن کاملا نمایان است. در سال ۱۰۰۰ هجری قمری بدستور شاه عباس اول پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان انتقال یافت در این زمان جمعیت اصفهان به یک میلیون نفر رسید و به شدت از نظر مراکز تجاری و فرهنگی ترقی نمود. عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغ معماری و شهرسازی در ایران است. هنرمندان شهر جلفای آذربایجان اوج شکوه معماری ایران را در اصفهان به نمایش گذاشتند. زیباترین و با شکوه‌ترین آثار معماری ایران در همین دوره، توسط معماران خلاق و هنرمندی چون محمدرضا و علی اکبر اصفهانی آفریده شد. اصفهان در مرکز امپراتوری صفوی قرار داشت و نسبت به قزوین به خراسان نزدیک‌تر بود. موقعیت جغرافیایی این شهر موجب افزایش سرعت عکس‌العمل شاه در مقابل تهدیدات ازبکان و عثمانیان بود. شاه عباس بدون ایجاد تغییرات عمده در بخش قدیمی شهر، بخش‌های جدیدی را به آن افزود. میدان نقش جهان، دولتخانه و خیابان چهارباغ در کنار بخش‌های قدیمی شهر ساخته شدند. از ویژگی‌های مهم در شیوه معماری این دوره، علاوه بر استحکام و زیبایی ساختار، درخشش بیان است. در آثار این دوره تابش رنگ و نور، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آنها، احساس زیبائی خیره‌کننده‌ای در بیننده ایجاد می‌کند و طنین رنگها و سطوح مکرر کاشیهای درخشان به منظره‌ای شفاف، مجرد و روحانی تبدیل می‌شود. معماری این دوره از لحاظ وسعت و کارایی، بسیار متنوع است و در تمامی ابعاد حیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم حضوری زنده و پویا دارد. باشکوه‌ترین مساجد، عظیمترین میدانها، زیباترین پلها و خیابانها، بزرگ‌ترین بازارها، مدرسهها، و کاروانسراها در این عصر ساخته شد؛ و همه در نوع خود در اوج کمال هنری، استحکام و کارایی و بعضی چنان باشکوه و زیبا و کامل، که گاهی نمی‌توان باور کرد که انسانی ناچیز آن را پدیدآورده باشد. معماری معاصر مسجد مرکز همایش‌های بین‌المللی اصفهان آنچه که در گذر از عهد قدیم به عصر جدید رخ داده‌است، سبک شدن معماری است. مقایسه چهارتاقی نیاسر (دوره ساسانی) که گنبد بر پایه‌های ضخیم استوار شده‌است و مسجد جامع عباسی اصفهان، به خوبی گواه این است که به مرور زمان، معماران در پوشش دهانه‌ها به دنبال راه‌هایی برای سبک کردن حجم بودند. یکی از روش‌های سبک‌سازی دهانه‌های بزرگ و گنبدها، تبدیل مربع به دایره و استفاده از ترک است که نمونه‌ای از آن را می‌توان در گنبد خواجه نظام الملک مسجد جامع اصفهان (دوره سلجوقی) دید. ویژگی تکاملی معماری ایران در دوره معاصر تجرید است. معماری معاصر با حفظ ویژگی‌های بنیادی خود در جهت انتزاعی شدن پیش رفت. نظیر مقبره بوعلی سینا (۱۳۶۷ ه‌. ش) که نمونه تجرید شده گنبد قابوس بن وشمگیر (۳۷۵ ه‌. ش) است. تجرید در معماری معاصر را در معماری مساجد خارج از ایران هم شاهد هستیم. در آفرینش فرم مسجد سالن اجلاس بین‌المللی اصفهان که نقطه عطفی در معماری نوین ایرانی-اسلامی خواهد بود، از گنبد به عنوان عنصر نمادین معماری ایرانی و اسلامی الهام گرفته شده‌است. به جهت قرارگیری این مسجد در مرکز همایش‌های بین‌المللی، طرح با فرم سالن اجلاس قرابت دارد. گنبد بر پایه مربع شکل به روش تبدیل مربع به دایره و با استفاده از ترکهایی با الهام از نقوش اسلیمی و با رعایت اصل تجرید بنا شده‌است. در شکل‌گیری گنبدخانه، خلوص مکعب گنبدخانه حفظ شده‌است. مسجد در جهت قبله چرخیده و گنبدخانه با چهار ایوان که از عناصر معماری مناطق کویری بوده احاطه شده‌است. چهارباغ عباسی جغرافیا موقعیت جغرافیایی اصفهان در ۴۳۵ کیلومتری تهران و در جنوب این شهر قرار دارد. شهر اصفهان دارای طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی می‌باشد. محدوده شهری آن به چهارده منطقه شهری تقسیم می‌شود و در خارج از محدوده شهری نیز از غرب به سمت خمینی شهر، از جنوب کوه صفه و سپاهان شهر، از سمت شمال به شاهین شهر و از شرق نیز به دشت سجزی منتهی می‌شود. میدان نقش جهان اصفهان سطح شهر از سطح عمومی دریاها حدود ۱۵۷۰ متر ارتفاع دارد و در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می‌گردد و در قسمت غربی و جنوبی نیز به سلسله کوه‌های زاگرس منتهی می‌شود. کوهستان کرکس در پنجاه کیلومتری شمال اصفهان و زردکوه بختیاری در جنوب غربی آن قرار دارد. وجود آبهایی همانند زاینده رود که از زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته دلیل پیدایش این شهر می‌باشد. شهر اصفهان بر روی دشتی به نسبت هموار با شیبی در حدود ۲ درصد و به طرف شمال شرقی بنا گردیده‌است. در طی سده‌های گذشته نیز به سبب وجود آب فراوانتر و آلودگی کمتر در سمت جنوب غربی توسعه بیشتری یافته‌است. آب و هوا این شهر در منطقه‌ای در دامنه کوه‌های زاگرس و در کنار زاینده‌رود قرار گرفته که از کوه‌های زاگرس ایران در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد و به باتلاق گاوخونی می‌ریزد و از مراکز گردشگری، فرهنگی و اقتصادی ایران محسوب می‌شود. زاینده‌رود بزرگترین رود فلات مرکزی ایران از کوه‌های زاگرس ایران سرچشمه گرفته و از میان اصفهان می‌گذرد. همچنین جنگل ناژوان از مناطق خوش آب و هوای حاشیه زاینده‌رود می‌باشد. از دیگر مناطق طبیعی قابل گشت و گذار اصفهان می‌توان به کوه کلاه قاضی و کوه صفه اشاره نمود. منطقه کلاه قاضی، یک پارک ملی است با نام پارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانند کل، پازن، بز، آهو و عقاب است. آب و هوای اصفهان به‌طور کلی معتدل و خشک است و مقدار بارش باران و برف به نسبت متوسطی دارد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۳۹ درجه سانتی‌گراد است که تابستانهایی گرم و خشک را می‌سازد. ود زمستان تا حداکثر ۱۸-درجه می‌رسد. مردم‌شناسی و فرهنگ جمعیت نمودار رشد جمعیت شهر اصفهان از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵. جمعیت اصفهان در سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۱،۵۸۳،۶۰۹ نفر بوده که این رقم در سال ۱۳۹۰ خورشیدی به ۱،۷۵۶،۱۲۶ نفر و در سال ۱۳۹۵ خورشیدی به ۱،۹۶۱،۲۶۰ نفر رسیده‌است. اصفهان از دیرباز از مهمترین مراکز شهرنشینی در فلات ایران به‌شمار می‌رفته‌است. در ۵ دی ۱۳۱۹ در زمان رضاشاه برای نخستین بار در ایران به سبک اروپایی در اصفهان از مردم سرشماری به عمل آمد و ۲۰۴،۶۰۰ تن را ساکن شهر اصفهان گزارش کردند. زبان مردم اصفهان به زبان پارسی با گویش اصفهانی سخن می‌گویند از ویژگی‌های لهجه اصفهانی اضافه کردن حرف س به آخر واژگان می‌باشد که به جای واژه است استفاده می‌شود. مهاجران به اصفهان دارای گویشهای متفاوت هستند و ارامنه اصفهان نیز به زبان ارمنی سخن می‌گویند. مکالمات روزمره و رسمی شهر همگی به زبان پارسی است دین و مذهب کلیسای وانک اسلام شیعه به عنوان بخش اصلی کیش مردمان این شهر است و علاوه بر آن، ارامنه، یهودیان، بهاییان و زرتشتیان و سایر اقلیتهای مذهبی نیز در شهر زندگی می‌کنند. جلفا که در جنوب اصفهان قرار گرفته منطقه‌ای است که بیشتر ارمنی‌نشین است و از منطقه‌های خوب شهر نیز قلمداد می‌شود. ورود مذهب تشیع به این شهر در طی چندین دوره زمانی صورت گرفته که مهمترین آن عبارتنداز: هجرت ابن هلال ثقفی از کوفه به این شهر، اقامت و تبلیغ صاحب بن عباد وزیر آل بویه در این شهر، هجرت تبلیغی علامه حلی و شاگردانش به همراهی و حمایت الجایتو (شاه خدا بنده) پادشاه شیعه مغول، و در آخرین دوره در دوره صفویه و هجرت علمای جبل عامل به این شهر، بافت شیعی این شهر به نقطه تکامل رسید. در بین مسلمانان سنی معمولا شهرت اصفهان به خاطر حدیث معروفی است که روایت می‌کند: «مسیح دجال توسط ۷۰۰۰۰ یهودی از شهر اصفهان همراهی می‌شود که شالهای پارسی پوشیده‌اند.» از این رو معمولا مسلمانان سنی این شهر را با وقایع آخرالزمان مرتبط می‌دانند. یهودیان اصفهان امروزه یهودیان اصفهان از قدیمی‌ترین اهالی این شهر می‌باشند که در گذشته در محله جویباره ساکن بوده‌اند ولی اکنون بیشترشان به خارج کشور مهاجرت کرده‌اند. اندک یهودیان باقی‌مانده هم بیشتر در خیابان فردوسی، آمادگاه و سیدعلیخان ساکن هستند. ارامنه و زرتشتیان در اصفهان، ارامنه و دیگر شاخه‌های مسیحی، زرتشتیان، ورشوییان، بهاییان، بودایی، ربانیان (هندوهای تاجرپیشه) و یهودیان زندگی می‌کردند. اصفهان در جایگاه یک پایتخت و با شکوفایی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که در روند تاریخی خود داشت، همواره کانون نگرش اقلیتها بود. نظرسنجی سال ۱۳۸۹ طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در اصفهان به قرار زیر بود: آداب و رسوم روز و نماد اصفهان نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاری‌های سردر قیصریه که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر) طراحی شده‌است، به عنوان نماد اصفهان شناخته شده‌است. در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ پس از پیشنهاد گزینش روز اصفهان از سوی شاهین سپنتا و استقبال برخی از سازمان‌های غیردولتی اصفهان از این پیشنهاد، تلاشی برای گزینش روز اصفهان آغاز شد. ابهام در تعیین روز اصفهان در تعیین روز اصفهان میان شهرداری اصفهان و اصفهان‌شناسان اختلافاتی وجود دارد. در حالیکه اصفهان‌شناسان، این روز را روز یکم آذرماه می‌دانند، شهرداری اصفهان در مصوبه دوره دوم شورای اسلامی شهر اصفهان، سوم اردیبهشت ماه را برای این روز تعیین کرده‌است. دیدگاه اصفهان‌شناسان در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ پس از فراخوان هم‌اندیشی برای نام گذاری روز نکوداشت اصفهان، روز یکم آذرماه هر سال از سوی بیش از ۳۰ نفر از اصفهان شناسان به عنوان روز نکوداشت اصفهان گزینش و تصویب شد و بر اساس پیشنهاد دکتر لطف‌الله هنرفر نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاری‌های سردر قیصریه اصفهان را که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) طراحی شده‌است، به عنوان نماد اصفهان برگزیدند. دلیل انتخاب آن‌ها این بود که بر اساس مستندات تاریخی زایچه شهر اصفهان در ماه آذر (قوس) است. تابلوی خوشامد گویی با نماد اصفهان(برج قوس). ورودی چهارباغ بالا. در متن بیان نامه مصوب اصفهان شناسان آمده‌است: «… از آنجا که احداث باروی حفاظتی یا حصار بزرگ اصفهان به منظور تضمین امنیت شهر تاریخی اصفهان در دوران دیلمیان و در زمان رکن‌الدوله دیلمی (۲۹۲–۳۶۶ هجری قمری) صورت گرفت و برپایی این باروی امنیتی به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اصفهان شناخته می‌شود، یاد روز آن رویداد تاریخی از این روی شایسته‌تر از دیگر پیشنهادها است. همچنین چون در آن زمان برپایی باروی بزرگ اصفهان بر بنیان زایچه این شهر در آذر ماه (برج قوس) صورت گرفت، لذا روز یکم آذرماه هر سال (مطابق با ۲۲ نوامبر) به عنوان روز نکوداشت اصفهان برگزیده می‌شود. همچنین نگاره تاریخی منقوش بر کاشی‌کاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) و با محتوایی متعالی طراحی شده‌است، به عنوان نماد این روز گزیده شد.» از آن سال تاکنون، هرساله سازمان‌های مردم نهاد اصفهان و سازمان‌های دانشجویی دانشگاه‌های اصفهان یکم آذرماه را به عنوان روز اصفهان و هفته اصفهان را از یکم تا هفتم آذرماه گرامی می‌دارند. انجمن دوستداران اصفهان، شعار اصفهان برای همیشه، برای همه را به عنوان آرمان مشترک همه دوستداران اصفهان برگزیده‌است. دیدگاه شهرداری اصفهان (هفته نکوداشت اصفهان) طبق مصوبه دوره دوم شورای اسلامی شهر اصفهان، سوم اردیبهشت ماه با توجه به سالروز تولد شیخ بهایی به عنوان روز اصفهان نامگذاری و در سالهای بعدی این روز از سوم تا نهم اردیبهشت ماه به عنوان هفته نکوداشت اصفهان تعیین گردید. معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری متولی اصلی برگزاری هفته نکوداشت اصفهان است و سایر بخش‌های مجموعه شهرداری نظیر سازمان فرهنگی تفریحی، سازمان زیباسازی، معاونت هماهنگی امور مناطق و سازمان‌های شهرداری، مدیریت مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، مرکز اصفهان‌شناسی در برگزاری هفته نکوداشت اصفهان مشارکت دارند. این جشن همچنین به «جشنی به رنگ اصفهان» شناخته شده‌است. از جمله برنامه‌های این جشن می‌توان به نمایش‌های تاریخی، مسابقات ورزشی، رونمایی از آخرین انتشارات در حوزه اصفهان و … اشاره کرد. پوسته اصلی این جشن با توجه به بازسازی و تکمیل شدن میدان عتیق توسط شهرداری اصفهان، در این مکان برگزار می‌شود. نماد جانوری اصفهان در سال ۱۳۹۳ قوچ و میش اصفهان با نام علمی Ovis orientalis isphahanica از سوی شاهین سپنتا یکی از فعالان زیست‌محیطی این شهر به عنوان نماد جانوری اصفهان پیشنهاد شد. قوچ و میش اصفهانی که در همه مجامع علمی جهان به نام شهر تاریخی اصفهان شناخته می‌شود طبق اعلام اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست (IUCN) در فهرست گونه‌های آسیب‌پذیر (VU: Vulnerable) قرار دارد. زیستگاه این زیرگونه خاص در فلات مرکزی ایران در مناطق تپه ماهوری و کوهپایه‌های استان اصفهان به ویژه پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمشلو، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی و پناهگاه حیات وحش موته در شمال استان اصفهان است. تاخت و تاز شکارچی‌ها و شکار بامجوز و بدون مجوز یکی از مهم‌ترین عواملی است که قوچ و میش اصفهانی را به عنوان یک زیر گونه آسیب‌پذیر در لیست قرمز معرفی کرده‌است و طبق مطالعات انجام شده، چرای بیش از حد دام، تصرف و تغییر کاربری اراضی، فعالیت نیروهای نظامی در داخل منطقه و عبور کنار گذر غربی اصفهان و شهرک‌های صنعتی واقع در شمال و شرق پناهگاه حیات وحش قمشلو از مهمترین عوامل تهدید زیستگاهی برای این‌گونه منحصر به فرد به‌شمار می‌آید. ساختار شهری شهرداری منطقه ۱= ۸٫۱ کیلومتر مربع، منطقه ۲= ۲۱٫۵ کیلومتر مربع، منطقه ۳= ۱۱٫۶ کیلومتر مربع، منطقه ۴= ۷۵٫۱ کیلومتر مربع، منطقه ۵= ۶۰ کیلومتر مربع، منطقه ۶= ۶۷٫۱ کیلومتر مربع، منطقه ۷= ۲۸٫۵۷ کیلومتر مربع، منطقه ۸= ۲۰٫۳۹ کیلومتر مربع، منطقه ۹= ۲۰٫۲۵ کیلومتر مربع، منطقه ۱۰= ۲۱٫۴۶ کیلومتر مربع، منطقه ۱۱= ۱۰٫۹۷ کیلومتر مربع، منطقه ۱۲= ۸۲٫۳ کیلومتر مربع، منطقه ۱۳= ۳۵٫۵ کیلومتر مربع، نظم و امنیت شهر اصفهان به لحاظ حفظ بافت جمعیتی سنتی خود در اغلب نقاط شهر و نیز همکاری مداوم مردم با نهادهای انتظامی و امنیتی، در مقایسه با سایر کلان‌شهرهای ایران از ضریب امنیت نسبتا بالایی برخودار است همچنین می‌توان گفت یکی از امن‌ترین شهرهای ایران است و وجود بیش از ۲۰ کلانتری انتظامی و ۳ ناحیه مقاومت متعلق به سپاه پاسداران و نیز مرکزیت اداره اطلاعات و سایر نهادهای امنیتی، بر روند حفظ و صیانت از شهر تاثیرگذار بوده‌است. سلامت و بهداشت اصفهان یکی از مرکزهای اصلی و تاثیرگذار برای درمان بیماران در ایران محسوب می‌شود. حدود سی بیمارستان، بیست درمانگاه، ده‌ها انجمن و نهاد پزشکی و بهداشتی، بیش از ۱۴۷ آزمایشگاه، ۲۵۴ داروخانه، ۸۷ مرکز پرتونگاری و ۲۰۸ مرکز توانبخشی در این شهر فعالیت دارند. با توجه به عزم مدیران شهری در حوزه گردشگری، بخش خصوصی در زمینه گردشگری سلامت پا به عرصه گذاشت و فعالیت خود را تحت عنوان شهرک سلامت در این شهر آغاز کرد. این مجموعه توانایی گردهمایی پزشکان داخلی و خارجی و همچنین جذب بیماران از سراسر دنیا را داراست. زیرساخت‌های اولیه پارک و فضای سبز اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار (۳۷ میلیون متر مربع) فضای سبز شهری است که با داشتن سرانه فضای سبز ۲۴ متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلان‌شهرهای ایران دارد. همچنین مقدار این سرانه تا سال ۱۳۹۵ به ۳۲ متر مربع خواهد رسید که با توجه به آلاینده‌های زیست‌محیطی اصفهان این سرانه باید به ۴۰ متر مربع افزایش پیدا کند. بوستانهای کناره زاینده رود که به بوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهمترین فضاهای سبز اصفهان می‌باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهان بوستان جنگلی ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد. نام برخی از بوستانهای ساحلی و غیر ساحلی چنین است: بوستان‌های ساحلی: ناژوان، سعدی، زاینده رود، کودک، ملت، آیینه خانه، آبشار، مشتاق و باغ گلها. بوستانهای غیر ساحلی: قلمستان، نقش جهان، استقلال، باغ فدک و باغ غدیر و پارک امام رضا. کوه صفه کوه صفه نام کوهی است از سلسله جبال زاگرس در منتهی‌الیه جنوب جغرافیایی اصفهان که از شمال به جاده کمربندی، از غرب به کوه‌های تخت رستم و دره خان، از شرق به شهرک‌ها و مجتمع‌های مسکونی و از جنوب به اراضی باز و خط آهن محدود می‌گردد. این کوه از دیرباز محل کوهنوردی اصفهانی‌ها بوده‌است. پس از انقلاب شهرداری اصفهان برای آبادانی این منطقه تلاش فراوان نمود. در دوره سلجوقی فرقه اسماعیلیه قلعه‌های محکمی در این کوه‌ها ساختند که آثاری از آن هم‌اکنون باقی است. ساختمان‌های بین‌المللی از آنجا که پس از تهران، اصفهان مهم‌ترین شهر از لحاظ امور سیاسی است، تصمیم نظام بر این بود که مکانی برای همایش جنبش عدم تعهد و بعد از آن برای دیگر همایش‌های بین‌المللی درنظر گرفته شود که اصفهان به عنوان میزبان انتخاب شد. مجموعه مرکز همایش‌های بین‌المللی اصفهان دارای سالن اصلی با ظرفیت ۲۳۵۴ نفر، سالن چند منظوره، هتل ۵ ستاره در ۱۲طبقه، ویلاهای VIP، مرکز تجاری، دفاتر و… می‌باشد. گردشگری جاذبه‌های تاریخی اصفهان سرشار از آثار هنری و تاریخی است که میدان نقش‌جهان، مسجد شاه، سی و سه پل، پل خواجو، پل مارنان، مسجد جامع، مسجد سید، مسجد شیخ لطف‌الله، منار جنبان، برج کبوترخانه، گذر چهارباغ عباسی، سبزه میدان، کاخ چهلستون، آتشگاه اصفهان، کاخ عالی‌قاپو، کاخ هشت بهشت، کلیسای وانک، حمام علیقلی آقا، مدرسه چهارباغ و هتل عباسی از بارزترین آن‌ها هستند. مقامات میراث فرهنگی استان اصفهان معتقدند بیش از ۲۲ هزار جاذبه تاریخی و فرهنگی ارزشمند در این استان وجود دارد. فریدون الهیاری مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان اظهارداشت: یکهزار و ۷۶۵ اثر تاریخی در استان ثبت ملی است. مکان‌های تفریحی رفاهی شهربازی رویاها به عنوان پارک بازی سالانه میزبان تعدادی گردشگر می‌باشد. سیتی سنتر اصفهان مرکز رفاهی معروف‌ترین مرکز گردشگری رفاهی تجاری این شهر می‌باشد. شهربازی سرپوشیده هم در این مجموعه است. پارک جنگلی صفه در دامنه کوه صفه یکی از پارک‌های جنگلی با امکاناتی نظیر سینما و بولینگ و تله کابین و شهربازی و … میاشد. پارک جنگلی ناژوان از معروف‌ترین پارک‌های جنگلی اصفهان است که از امکاناتی نظیر باغ پرندگان. خزندگان و پروانه‌ها و آکواریوم و دولفیناریوم پارک ابی تله سیژ و … برخوردار است. پارک ابی ابسار بزرگترین مجموعه ابی در سپاهانشهر است. همچنین بام شهر اصفهان در شمال غرب این شهر بام شهر اصفهان آکواریوم اصفهان در پارک جنگلی ناژوان به عنوان اولین تونل آکواریوم ایران در نوروز سال ۱۳۹۵ افتتاح شد و در آن انواع ماهی‌ها و آبزیان وجود دارد. باغ جوان بوستان مشتاق پارک سپاهانشهر باغ غدیر باغ فدک کوه نخودی کوه قایمیه پارک رجایی (بوستان هشت بهشت) شهربازی‌های ملکشهر آبشار صفه سیتی سنتر شهر عجایب وحید سیمرغ و … از معروف‌ترین مکان‌های تفریحی دیگر اصفهان است. پل‌ها سی و سه پل پل چوبی، پل شهرستان، پل مارنان، سی و سه پل یا پل الله وردیخان و پل خواجو بازارها بازار اصفهان، بازار قیصریه اصفهان، بازار شاهی، بازار بیدآباد، بازار ریسمان، بازار غاز و بازارهای اطراف میدان نقش‌جهان: بازار مسگرها، بازار هنر، بازار ترکش‌دوزها، بازار کلاهدوزها، بازار لواف‌ها و بازار آهنگرها مسجدها مسجد جامع کوله پارچه مسجد علی مسجد شاه مسجد حکیم مسجد جامع مسجد حاج محمد جعفرآباده‌ای مسجد علیقلی‌آقا مسجد قطبیه مسجد آقانور مسجد در کوشک مسجد ذکرالله مسجد مقصودبیک مسجد ایلچی مسجد آقا نور مسجد رکن الملک مسجد سید مسجد رحیم خان مسجد صفا مسجد ذوالفقار مسجد دروازه نو خان مسجد شیخ لطف‌الله مسجد مصری مسجد ساروتقی مسجد کمرزرین مسجد ابوذر مسجد لنبان مسجد المهدی مسجد سیدالعراقین مسجد در امام نمایی از شبستان مسجد جامع اصفهان مربوط به عصر دیلمیان مسجد شاه - نقش جهان محله‌ها نمایی از اصفهان حوالی سال ۱۳۰۳ کاخی در اصفهان (۱۳۰۳ خورشیدی) جروکان، عاشق آباد، مارنان، چرخاب، خواجو، تل واژگون، قلعه تبرک، شهشهان، دستگرده (فروغی)، پاچنار، بید آباد، علی قلی آقا، شیش، در کوشک، محله نو، جوزدان، الیادران، چهارسوق شیرازی‌ها، لنبان، ناژوان، زهران، جاوان، آفاران، برزان، ولدان، خوراسگان، کوله پارچه، تخت فولاد، هزارجریب، ابر، بوزان، کنگاز، سیچان، دستگرد خیار، قائمیه، ماربین، گورتان، شیخ یوسف، طوقچی، جویباره، جلفا، جی، دردشت، رهنان، کارلادان ،کنگاز، گارماسه، نصرآباد، محله مرداویج، لادان، مفت آباد، لمجیر، جوی آباد، دارک، حصه، زینبیه (اصفهان)، احمدآباد، محله دهنو، ملک شهر، مارچین، حسین‌آباد، هفتون، عباس‌آباد، در کوشک، سرلت، علی‌قلی‌آقا، بیدآباد، کوجان، گرکان، اندوان، کساره، تل باسکون، پل بلند، ملک شهر، خانه اصفهان، قلمستان، فردوان، پرتمان، احمدآباد. سروش، پایین دروازه، جاده گودالی، پوزوه، کردآباد، پل شهرستان، فینارت، ردون، شیش راه، قهجاورستان، جاوان بالا، جاوان پایین، دهچی، الیادران، شمس‌آباد، نصرآباد، آتشگاه، بابوکان، دهنو، پاقلعه، لمجیر، جوب شاه. خانه‌های قدیمی به علت وجود بافت قدیمی و معماری زیبای شهر اصفهان، خانه‌های قدیمی بسیاری در این شهر وجود دارد. برخی از این خانه‌ها امروزه توسط میراث فرهنگی بازسازی شده و به صورت موزه درآمده‌است. همچنین برخی از این سراهای قدیمی با تغییر کاربری در حال استفاده می‌باشد. تالار تیموری (موزه تاریخ ملی) به عنوان موزه تاریخ ملی، توحیدخانه به عنوان دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان و عمارت رکیب خانه به عنوان موزه هنرهای معاصر اصفهان مورد استفاده و بهره‌برداری است. خانه‌های: حاج رسولی‌ها، شیخ الاسلام، خانه مشروطه، حاج مصورالملکی، یداللهی، عاصمی اصفهانی، قدسی، خانه نیلفروشان، مجتهدزاده، حقیقی، داوید (داود)، سوکیاس، مارتا پیترز، پطروس، سرتیپی، منعمیان، وثیق انصاری، بهشتیان، اعلم و قزوینی‌ها از خانه‌های قدیمی و دیدنی اصفهان می‌باشد. همچنین بتازگی بدست زوجی ایرانی و غیر اصفهانی خریداری و بازسازی شده که باعث حفظ و بقای آن گشته‌است. این خانه دارای سابقه‌ای پانصد ساله می‌باشد که ابتدا به عمه شاه عباس تعلق داشته‌است. موقعیت این اثر تاریخی در نزدیکی مسجد جامع اصفهان و حمام شیخ بهایی است که در مرکز بافت تاریخی شهر قرار گرفته‌است. جاذبه‌های مذهبی نمایی از میدان کهنه خانقاه‌ها از دیرباز در شهر اصفهان تعدادی خانقاه متعلق به فرقه‌های مختلف درویشان وجود داشته‌است. بعضی از این خانقاه‌ها به واسطه فشار دستگاه‌های امنیتی تعطیل یا مستقیما توسط خود حکومت تخریب گشته‌است که خانقاه درویشان گنابادی واقع در گورستان تخت فولاد از آن جمله‌است. البته هنوز هم بعضی از خانقاه‌ها فعال می‌باشند که خانقاه علی بن سهل واقع بر سر آرامگاه وی از آن جمله می‌باشد. کلیساها در این شهر کلیساها و کنیسه‌های زیادی وجود دارد که بخش عمده‌ای از کلیساها در منطقه جلفا می‌باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی به جای مانده‌اند که شهره‌ترین و قدیمی‌ترین آنان کلیسای وانک، کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا، کلیسای هاکوپ، کلیسای نرسس و سرکیس. در این میان کلیسای هاکوپ مقدس قدیمی‌ترین کلیسای اصفهان می‌باشد. کنیسه‌ها بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محله جویباره که یهودی نشین بوده قرار گرفته‌اند. کنیسه عمو شعیا قدیمی‌ترین کنیسه اصفهان می‌باشد که در همین محل قرار گرفته‌است. در سال ۱۳۵۰ و بر اساس پژوهش‌های لطف‌الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده ولی در حال حاضر تعدادی از آن‌ها از بین رفته‌است. گورستان‌ها باغ رضوان گورستان فعلی و فعال اصفهان و تخت فولاد گورستان قدیمی و تاریخی اصفهان است که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین آرامگاه‌های ایران نیز شناخته می‌شود. این آرامگاه از تکیه‌های مختلفی تشکیل شده که چهارده تکیه همانند: تکیه سید العراقین، تکیه میر فندرسکی و تکیه آقا حسین خوانساری مربوط به دوره صفوی است؛ و نزدیک به سی تکیه و مسجد همانند: تکیه میر محمد صادقی که جزیی از تکیه سادات محسوب می‌شود تکیه شهشهانی، تکیه واله، مسجد رکن الملک، تکیه بختیاریها و تکیه کلباسی (ابوالمعالی) از دوره قاجار هستند. همچنین شش تکیه نیز همچون تکیه لسان الارض از تکیه‌های گلستان شهدای اصفهان محسوب می‌شوند. موزه‌ها قلمزنی از صنایع دستی مهم اصفهان می‌باشد. قوری و سماور قلمزنی در میدان نقش جهان اصفهان فرش اصفهانی ساخته شده از پنبه، ابریشم و فلز متعلق به سده هجدهم میلادی اصفهان به جهت داشتن موزه‌های مختلف و با ارزش مشهور است که از آن میان می‌توان به موزه‌های زیر اشاره نمود. گنجینه هنرهای تزئینی و هنرهای معاصر اصفهان موزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اصفهان کاخ موزه چهل ستون موزه کلیسای وانک موزه تاریخ طبیعی موزه علوم و فنون آموزش پرورش اصفهان موزه حمام علی قلی آقا موزه آب اصفهان موزه شهدای اصفهان گنجینه سنگ نوشته‌های تخت فولاد باغ موزه پروانه‌ها نقشه قطار شهری اصفهان صنایع دستی اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلمزنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، فرش، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلمکاری و پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان است که امروزه رونق خوبی نیز در بخش جهانگردی دارد. غذاهای سنتی در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری مورد استفاده هستند که برخی از آن‌ها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده‌اند یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میان کباب، بریان و خورش ماست و حلیم بادمجان و آش شل قلمکار وحلیم و عدس آبگوشت (گوشت و لوبیا) کشک‌وبادمجان و کله جوش معروف‌ترین غذای اصفهان می‌باشند. همچنین سایر غذاهای این شهر عبارتند از: باقالا ذرت (خوراسگان)، آش سماق، کله جوش که از غذاهای ایلات اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر، نخود آب، کوفته برنجی. ره‌آورد معروفترین ره‌آورد اصفهان گز است. گز اصفهان مرغوب‌ترین نوع گز است و قدمتی بیش از ۴۵۰ سال را داراست. اصفهان مهمترین، بزرگترین و بهترین تولیدکننده گز کشور است. حدود ۹۰ درصد گز ایران در اصفهان تولید می‌شود. براساس آخرین داده‌ها ۴۵۰ واحد تولید گز و ۱۲۰۰ واحد توزیع گز و شیرینی در اصفهان فعال هستند. این واحدهای تولیدی ۶۵۰ هزار تن گز تولید و روانه بازار مصرف می‌کنند. برندهایی همچون کرمانی، معراج، سلطانی، آنتیک، مظفری، سکه، بهشت آرا، شیرین منش، بوعلی سینا، گز ارک، گز مقصودی، گز نیکو منش، گز حنایی، چیداک، چهلستون، امیر، مراویج، گز سلامتیان، گز نفیس گز اشرافی، گز گوهر و گز سنت از بهترین نمونه‌های تولید گز اصفهان و اکثرا مخصوص صادرات هستند. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغز پسته، بادام، فندق یا گردو و سفیده تخم مرغ و گلاب ساخته می‌شود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. از دیگر رها آوردهای اصفهان می‌توان به صنایع دستی به ویژه قابهای خاتم کاری و میناکاری، پارچه‌های قلمکاری شده و آثار مختلف قلمزنی اشاره نمود. صنایع بزرگ صنایع بزرگی چون ذوب آهن، مجتمع فولاد مبارکه، پالایشگاه، شرکت پلی‌اکریل اصفهان و همچنین کارخانه جات متعدد سرامیک و کاشی‌سازی و معادن سنگ و سنگ‌بری از علل صنعتی شدن و اقتصاد قوی استان محسوب می‌شود. از صنایع دیگر استان که می‌توان فهرست وار به برخی اشاره نمود: ظروف چینی، سرامیک، تولید لوازم خانگی، کارخانه تولید سیمان، ورق موجدار، صنایع خودروسازی، صنایع نظامی، صنایع هواپیماسازی، ساخت لوازم و تاسیسات گازی، صنایع مواد غذایی، فراورده‌های لبنی، ریسندگی، نساجی و …می‌باشند. ترابری فرودگاه فرودگاه بین‌المللی اصفهان که «شهید بهشتی» نام دارد در شمال شرقی شهر و در ۱۸ کیلومتری شهر واقع شده‌است. تاسیس این فرودگاه در سال ۱۳۶۱ اجرایی شده‌است و از این فرودگاه روزانه ۶۰ پرواز در مسیرهای ورودی و خروجی و ۳۰۰ پرواز هفتگی به ۳۰ مقصد در داخل و خارج از ایران صورت می‌گیرد که هر هفته۴۰ هزار مسافر از طریق این فرودگاه مسافرت می‌کنند. این فرودگاه یکی از پر رفت‌وآمدترین فرودگاه‌های کشور است. قطار شهری قطار شهری به نام متروی اصفهان نیز معروف است. این شبکه به سبب گذر از منطقه‌های باستانی این شهر با مخالفان بسیاری همراه گشته و تاکنون به منطقه‌های باستانی همانند: خیابان چهار باغ و سی و سه پل آسیب رسانده‌است. شبکه درون‌شهری مترو دارای ۵ خط جداگانه می‌باشد. خط شماره یک شمالی - جنوبی و دارای بیست و یک ایستگاه است. این خط از شمال غربی آغاز شده و به کوه صفه در جنوب ختم می‌شود. خط شماره دو نیز محور شرقی - غربی دارد که بیست و یک ایستگاه را شامل می‌شود. این خط از شمال شرقی آغاز می‌شود و تا خمینی شهر ادامه می‌یابد. خط شماره سه از فولادشهر در جنوب غرب اصفهان آغاز شده و در ایستگاه میدان آزادی به پایان می‌رسد. خط شماره چهار دنباله خط اول تا بهارستان و شهر مجلسی می‌باشد و خط شماره پنج هم دنباله خط اول از سمت شمال به سمت شاهین شهر می‌باشد. هم‌اکنون هر سه فاز خط شماره یک حدفاصل شهرک قدس تا پایانه صفه برای استفاده عموم دایر است. در طراحی ایستگاه‌های قطار شهری اصفهان سعی شده از معماری مطابق با الگوهای بناهای تاریخی شهر اصفهان استفاده شود. خواهرخواندگان اصفهان تاکنون با ۱۷ شهر، پیمان خواهرخواندگی امضا کرده‌است: شیان، چین: از ۷ مه ۱۹۸۹ کوالالامپور، مالزی: از ۲۳ ژوئن ۱۹۹۷ فلورانس، ایتالیا: از ۱۳ سپتامبر ۱۹۹۸ سنت پترزبورگ، روسیه: پیمان‌نامه هم‌یاری از ۲ مه ۱۹۹۹ تا ۱۰ نوامبر ۲۰۰۴ (سپس خواهرخواندگی)؛ تمدید در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۴ یاش، رومانی از ۱۰ مه ۱۹۹۹ بارسلون، اسپانیا از ۱۴ ژانویه ۲۰۰۰ ایروان، ارمنستان از ۲۷ آوریل ۲۰۰۰ کویت‌شهر، کویت از ۱۹ ژوئن ۲۰۰۰ فرایبورگ، آلمان از ۲۷ اکتبر ۲۰۰۰: هاوانا، کوبا از ۸ مارس ۲۰۰۱: لاهور، پاکستان از ۲۴ ژوئیه ۲۰۰۴: داکار، سنگال از ۲۵ نوامبر ۲۰۰۹ بعلبک، لبنان: از ۵ اکتبر ۲۰۱۰: نیشابور، ایران: از ۱۹ مه ۲۰۱۵ یزد، ایران: از ۲۲ نوامبر ۲۰۱۵ تبریز، ایران: از ۲۲ نوامبر ۲۰۱۵ گیونگجو، کره جنوبی پیمان‌نامه هم‌یاری سپس خواهرخواندگی از تاریخ ۲۱ اسفند ۱۳۹۵ اصفهان با شهرهای زیر در ۲۰۱۶ خواهرخوانده می‌شود: حیدرآباد، هند کیوتو، ژاپن اوسان، کره جنوبی خواهرخواندگی اصفهان با یکی از شهرهای عمان پیشنهاد شده‌است. (ویدئو)

پل مارنان

پل مارنان نام پلی در شهر اصفهان واقع در خیابان مطهری وبین پل فلزی و پل وحید واقع شده است. این پل در اصل ماربین نام داشته‌است که خود ماربین دیگرگون شده «مهربین» از فرهنگ اوستایی است و چون قرنها قبل از ظهور زرتشت معبد مهرپرستان بر فراز کوهچه آتشگاه از تمام روستاهای اطراف آن مشاهده می‌شده است، نام این بلوک هم مهربین بوده که با تصحیف این نام در زبان پهلوی ساسانی به «ماربین» در دوره ساسانیان و به دنبال آن در طول مدت ۱۵ قرن تاریخ اسلامی ایران پیوسته با همین نام شناخته شده‌است و قدمت ساختمان این پل که از زمانهای بسیار دور همچنان که پل جی یا پل شهرستان واسطه اتصال شمالی‌ترین ساحل شهری زاینده‌رود به جنوبی‌ترین ساحل مقابل بوده است، پل مارنان نیز وجود داشته و واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه در غربی‌ترین قسمت شهر اصفهان بوده است و روستاهای ماربین از طریق پل مارنان (پل ماربانان و پل ماربین) به روستاهای مقابل آن در ساحل جنوبی رود خانه متصل می‌شده است شکل امروزی پل مارنان با نمای ساختمانی آن در عصر صفویه تغییری نکرده ولی تعمیرات مکرر داشته است. چهار فرسنگ مانده به شهراصفهان رودخانه زاینده رود به شکل مارپیچی راست خم گردیده و وارد اصفهان می‌گرددبه همین دلیل گفته‌اند قریه مارنان راماریانان گفته‌اند و در همین محل پل مارنان راساخته‌اند وجلفا را به قریه مارنان متصل می‌کند. پل مزبور اکنون دارای هفده دهانه است ولی در پیش بیش از این دهانه داشته است که اکنون بسته شده است مدتی هم نام این پل سرفراز نام داشت، دلیل این نام گذاری راچنین بیان می‌کنندکه در زمان شاه سلیمان صفوی یکی از ثروتمندان ارامنه این پل را ساخت وبه لقب سرفراز نائل گردیدومدتی هم به نام سرفراز مشهور بود. لازم است ذکر شود ثبت تاریخی این پل در مرحله گردش اداری است. عکس

باغ‌های تاریخی اصفهان

با توجه به موقعیت جغرافیایی اصفهان در مرکز فلات ایران و داشتن رودخانه‌ای مانند زاینده رود و مادیهای منشعب از آن که سراسر خاک حاصلخیز این شهر را مشروب می‌کند بی‌جهت نبوده‌است که اصفهان در فلات خشک و کم آب ایران از دورترین ازمنه تاریخی تا این زمان به طراوت و سرسبزی و داشتن باغهای گسترده مشهور بوده‌است. ایجاد این باغها مخصوصا در دوره‌هایی که اصفهان پایتخت بوده‌است بیشتر مورد توجه قرار گرفته و نویسندگان تاریخ اصفهان از قرن سوم هجری به بعد همواره به این باغها اشاراتی داشته‌اند و از آن جمله‌است: باغ عیسی بن ایوب بین محله خشینان (حوالی امامزاده اسماعیل امروز) و یهودیه (جوباره امروز) از قرن چهارم هجری و باغ عبدالعزیز از دوره فرمانروایی علاءالدوله دیلمی کاکویه که در داخل حصار اصفهان قرار داشته‌است. در دوره سلاجقه که اصفهان به پایتختی ملکشاه سلجوقی انتخاب شده‌است احداث چند باغ وسیع، اصفهان را به صورت باغی بزرگ و پهناور جلوه می‌داده‌است. نام این باغها عبارت بوده‌است از: باغ بکر، باغ فلاسان، باغ احمدسیاه، باغ کاران، باغ دشت گور و بیت‌الماء اما مهم‌ترین این باغها، باغ کاران بوده که منطقه وسیعی را در شمال بستر زاینده‌رود در بر می‌گرفته و خیابان کمال اسماعیل وفردوسی و منوچهری و مجمر و چهارباغ صدر و مشتاق و محله بزرگ خواجو (طرازآباد دوره دیالمه و سلاجقه) در محوطه این باغ قرار داشته‌است و هم اکنون یکی از محلات خواجو «باغ کاران» نام دارد. این باغ تا قرن هشتم هجری نیز برقرار بوده و حافظ شاعر مشهور ایران در یکی از غزلهای خود به این باغ اشارتی دارد که می‌گوید: گرچه صد رود است در چشمم مدام زنده رود و باغ کاران یاد باد از قرن هشتم تا آغاز عصر صفویه عدم مراقبت و ویرانی در این باغها راه می‌یابد تا آنجا که جز نام آنها چیزی باقی نمی‌ماند. شاه اسماعیل اول صفوی در محل فعلی میدان بزرگ اصفهان باغ وسیعی به نام «نقش جهان» احداث می‌کند و برای سکونت خود که معمولا برای شکار به اطراف این شهر می‌آمده‌است دستور بنای ساختمانی را به نام «عمارت مهدی» می‌دهد. در زمان شاه عباس اول که پایتخت ایران از قزوین به اصفهان انتقال می‌یابد قسمت‌هایی از آن باغ به میدان تبدیل می‌شود و همراه با توسعه شهر و کاخها و پلها و مساجد و میاد ین و خیابانها، احداث باغهای بزرگ هم، شهر اصفهان را به صورت یک باغ سراسری در می‌آورد. فهرست این باغها که از آغاز انتخاب اصفهان به پایتختی صفویه در سال ۱۰۰۰ هجری تا افول ستاره اقبال این سلسله در سال ۱۱۳۵ هجری به وجود آمده و هر یک از آنها ده‌ها جریب وسعت داشته به شرح زیر است: باغ ارم، باغ اعتمادالدوله، باغ ایشیک آقاسی باشی، باغ باباامیر، باغ بادامستان، باغ برج و باغ حاج صالح درضلع شرقی چهارباغ نو (مقصود چهارباغ خواجو است)، باغ بزرگ عباس آباد در ضلع غربی چهارباغ، باغ پهلوان حسین که مادی نیاصرم از وسط آن می‌گذشته‌است، باغ تخت در ضلع غربی چهارباغ، باغ تفنگچی آقاسی، باغ توپخانه و باغ عسکر، باغ توشمال باشی، باغ جزایرخانه، باغ جشاران یا جوشاران (گشاران)، باغ جلودار، باغ جنت در شمال بستر زاینده رود، باغ جون کمر، باغ چرخاب، باغ چهلستون، باغ چینی خانه در حوالی چهارباغ، باغ خرگاه یا خیمه گاه، باغ خلیل خانه و توحید خانه، باغ خیاط خانه، باغ داروغه دفتر، باغ داروغه، باغ دیوان بیگی، باغ رضاقلی خان، باغ زرشک، باغ زین خانه و فتح‌آباد، باغ سپهسالار، باغ سلطانعلی خان، باغ سیف‌الدوله مشهور به باغ آلبالو، باغ صالح آباد و باغ نظر وباغ قراخان در ساحل شمالی زاینده رود، باغ صفی‌آباد، باغ طاووس خانه، باغ عموطاهر، باغ فراشخانه، باغ فرنگ، باغ فیل خانه، باغ قرچقای خان، باغ قورچی باشی علیا و سفلی، باغ قورچی‌ها و باغ انارستان و سقاخانه که در حال حاضر به استثنای باغ چهلستون و باغ هشت بهشت و چهار باغ اثر دیگری از باغهای مشهور آن زمان باقی نمانده‌است. باغ قوشچیان و غلامان مطبخ، باغ قوشخانه در محله قد یمی طوقچی که مرکز تربیت قوشهای شکاری و محل استقبال شاهان صفوی از مهمانهای خود بوده‌است، باغ کاج، باغ کجاوه خانه جنب بازار رنگرزان، باغ کلاه شاه، باغ کومه و باغ وحش در لنجان اصفهان که شکارگاه و محل نگهداری حیوانات وحشی بوده‌است، باغ گلدسته، باغ شیرخانه در ضلع شرقی چهارباغ، باغ ماما سلطان، باغ محمود، باغ مستمند، باغ مهردار، باغ میرآخور، باغ نارنجستان و عمارتی که داشته‌است، باغ نسترن در ساحل رودخانه، باغ نگارستان در حوالی چهارباغ، باغ وقایع نویس، باغ هزارجریب که از همه باغهای دیگر وسیع‌تر و زیباتر بوه و در دامنه شمالی کوه صفه و در محل فعلی دانشگاه اصفهان و شرق و شمال آن گسترده بوده‌است و سیاحان خارجی عصر صفویه و از آن جمله توماس هربرت و ژان شاردن به تفصیل از آن سخن گفته‌اند و توماس هربرت این باغ را در سفرنامه خود «بهشت شاه‌عباس» و نیز باغ عباس‌آباد که به شخص شاه عباس اول انتساب دارد نام داده‌است. باغ هشت بهشت یا باغ بلبل که کاخ سکونت شاه سلیمان صفوی در این باغ قرار داشته‌است. بناهای تاریخی تخریب شده توسط ظل‌السلطان

خیابان چهارباغ اصفهان

چهارباغ یکی از خیابان‌های تاریخی و اصلی اصفهان است و به دو بخش چهارباغ بالا و چهارباغ عباسی بخش می‌شود. چهارباغ عباسی یکی از خیابان‌های تاریخی شهر اصفهان است که بین دروازه دولت و سی و سه پل قرار دارد. تاریخچه منظره چهارباغ در اواخر دوره صفویه (سفرنامه کرنلیوس لوبرون) منظره چهارباغ و مدرسه چهارباغ در اوایل دوره قاجار اوژن فلاندن دو قسمت چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا در عصر شاه عباس یکم طراحی و اجرا شد و تاریخ تقریبی ساخت آن به سال ۱۰۰۰ هجری قمری (۱۵۹۱ میلادی) برمی‌گردد. چهارباغ پایین (چهارراه تختی تا دروازه دولت) در دوره رضا شاه پهلوی و با همان طرح به چهارباغ دوره صفوی افزوده گردید. در گذشته یک جوی آب از میان این خیابان تا زاینده رود جاری بوده که درمحل تقاطع‌ها به حوض‌هایی می‌ریخته‌است. در خیابان مسیری خاص برای افراد سواره تعیین شده بوده و در اطراف آن باغ‌هایی بوده که میان امرا برای ساخت عمارت تقسیم شده بوده اما عموم مردم نیز می‌توانستند از آنها استفاده کنند. پل الله وردی خان یا سی و سه پل، خیابان چهارباغ را به دو قسمت (خیابان چهارباغ بالا و چهارباغ عباسی) تقسیم می‌کرده و راه ارتباط چهار باغ بالا و چهارباغ عباسی بوده‌است. یکی از آثار تاریخی که ظل السلطان حاکم قجری اصفهان قصد تخریب آن را داشت درختان چهارباغ بوده‌است. روزی به حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی خبر می‌رسد که عده‌ای به دستور ظل السلطان مشغول کندن درختان چهارباغ هستند حاج آقا نورالله به طلاب مدارس دینی دستور می‌دهد که جلوی این کار را بگیرند آنها هنگامی به چهارباغ می‌رسند که تعدادی از درختان قطعه قطعه شده بود. طلبه‌ها جلوی آنها را می‌گیرند و کتک مفصلی به عمال ظل السلطان می‌زنند و از قطع سایر درختان جلوگیری می‌کنند. توصیف چهارباغ در متون تاریخی عصر صفوی از میان متون تاریخی عصر صفوی که به توصیف چهارباغ پرداخته‌اند سه اثر بیش از سایر متون دارای اهمیت است؛ تاریخ عالم آرای عباسی نوشته اسکندر بیگ منشی، روزنامه ملا جلال یا تاریخ عباسی نوشته ملا جلال منجم‌یزدی و نهایتا روضه‌الصفویه نوشته جنابدی. جنابدی در مورد این خیابان چنین نوشته‌است: (جنابدی، ۱۳۷۸، ۷۶۱) سایر چهارباغ‌ها در اصفهان چهارباغ خواجو، خیابان چهارباغ تاریخی دیگر اصفهان است که به موازات چهارباغ عباسی و بین پل خواجو تا چهارراه نقاشی قرار دارد. چهارباغ عباسی نیز در دوران معاصر ادامه یافته‌است که توجه به این امتداد این خیابان از میدان شهدا در شمال شروع و پس از عبور از زاینده رود به دروازه شیراز اصفهان در دامنه کوه صفه در جنوب اصفهان ختم می‌شود. دو بخش اضافه شده به چهارباغ عباسی عبارتند از: چهارباغ پایین در شمال: حد فاصل میدان شهدا تا دروازه دولت چهارباغ بالا در جنوب: حد فاصل سی و سه پل تا دروازه شیراز اصفهان چهارباغ‌ها شامل دو باند سواره رو، دو باند ویژه دوچرخه و سه باند پیاده‌رو می‌باشد که چهار ردیف درختان چنار و نارون آن‌ها را از هم جدا می‌کند.

چهل‌ستون

سال ۱۲۲۰ شمسی، امروز تنها تزئینات سقف‌ها باقی مانده‌است. جایگزین=عکس امروز کاخ چلستون کاخ چهل‌ستون از بناهای تاریخی اصفهان است. کاخ چهل ستون که بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد، در دوره شاه عباس یکم احداث آن آغاز شد و در وسط آن عمارتی ساخته شده بود. شاه عباس اول، کوشکی درمیان باغ بنا نهاد که این کوشک هسته اولیه کاخ را تشکیل داد که تالار میانی کاخ چهل ستون و غرفه‌های چهار گوشه آن را در بر می‌گرفت. در سلطنت شاه عباس دوم، ساختمان تکمیل شد و در ساختمان موجود مرکزی، تغییرات کلی داده شده‌است و تالار آینه، تالار ۲۰ ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوانهای طرفین سالن پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با تمام تزیینات نقاشی و آئینه کاری و کاشی کاری دیوارها و سقفها افزوده شده‌است. تالار مرکزی کاخ که اختصاص به میهمانان خارجی و شخصیت‌های کشورهای دیگر داشت حاوی نقاشی‌هایی است که وقایع تاریخی دوران‌های مختلف را بیان می‌دارند. این سالن با شکوه که بر گنبدی منقوش استوار است با لچکی‌های رنگارنگ و طرح‌های طلایی و شفاف از شاهکارهای هنری آن عصر محسوب می‌شوند. ویژگی‌ها نقشه عمارت و باغ آن سقف باشکوه نقاشی تالار ۲۰ ستون و سقف آئینه کاری تالار آئینه و مدخل آئینه کاری تالار جلوس شاه عباس دوم. ستونهای عظیم تالارهای ۲۰ ستون و تالار آینه که هر یک از آن‌ها تنه یک درخت چنار است. شیرهای سنگی چهارگوشه حوض مرکزی تالار و ازاره‌های مرمری منقش اطراف که معرف صنعت حجاری در عهد صفویه است. تزیینات عالی طلا کاری سالن پادشاهی و اتاقهای طرفین تالار آئینه و تابلوهای بزرگ نقاشی تالار پادشاهی که شاهان صفوی را به شرح زیر نشان می‌دهد: شاه عباس یکم در پذیرایی از ولی محمدخان فرمانروای ترکستان (مشاهده) شاه اسماعیل یکم در جنگ چالدران (مشاهده) شاه تهماسب یکم در پذیرایی از همایون پادشاه هندوستان (مشاهده) شاه اسماعیل یکم در جنگ با شیبک خان ازبک (نبرد مرو) (مشاهده) شاه عباس دوم در پذیرایی از ندرمحمد خان امیر ترکستان در سلسله اشترخانیان (مشاهده) نادرشاه افشار در جنگ کرنال تابلوی بزرگی که در سلطنت وی شده‌است. (مشاهده) تصویری از شاه عباس اول با تاج مخصوص و مینیاتورهای دیگری در اتاق گنجینه کاخ چهلستون وجود دارد که در سالهای ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ خورشیدی از زیر گچ خارج شده‌است. آثار پراکنده‌ای از دوران صفویه مانند سردر «مسجد قطبیه» و سردرهای «زاویه درب کوشک» آثاری از «مسجد درب جوباره» یا «پیر پینه‌دوز» و «مسجد آقاسی» که بر دیوارهای ضلع غربی و جنوبی باغ نصب شده‌است. سال ساختمان کاخ چهلستون به موجب اشعاری که در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده، مصراع: «مبارک‌ترین بناهای دنیا» می‌باشد که به حساب حروف ابجد سال ۱۰۵۷ هجری قمری (مصادف با ۱۰۲۶ هجری خورشیدی و ۱۶۴۷ میلادی) می‌شود، یعنی پنجمین سال سلطنت شاه عباس دوم. سنگ شیرها و مجسمه‌های سنگی اطراف حوض و داخل باغچه‌ها تنها آثاری است که از دو قصر باشکوه دیگر صفویه یعنی آئینه خانه و عمارت سرپوشیده باقی‌مانده و به این محل منتقل شده‌است. تندیس‌های چهارگانه در گوشه‌های استخر باغ، آناهیتا ایزدبانوی آب‌ها هستند. اگرچه انعکاس ستونهای بیست‌گانه تالارهای کاخ چهلستون در حوض مقابل کاخ، مفهوم چهلستون را بیان می‌کند، علاوه بر آن عدد چهل در ایران قدیم کثرت و تعدد را می‌رساند و وجه تسمیه عمارت مزبور به چهلستون می‌تواند به علت تعدد زیاد ستونهای این کاخ نیز باشد. در ابتدا ستونها با پوششی از آینه‌کاری‌های زیبا تزیین شده بوده که در زمان حکومت ظل السلطان قاجار در اصفهان این آئینه کاری‌ها تخریب شده‌است و روی نقاشی‌های صفوی با گچ پوشانده شده‌است. انجمن مقدس ملی اصفهان (۱۳۲۴–۱۳۲۶) اصلی‌ترین نهاد سیاسی و تصمیم‌گیری شهر اصفهان در دوره مشروطه اول بوده‌است. اعضای این شورا با انتخاب مردم اصفهان به شورا راه پیدا کردند و نورالله نجفی اصفهانی ریاست این شورا را بر عهده داشته‌است. این انجمن بین سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۶ هجری قمری یعنی از مهاجرت قم تا به توپ بستن مجلس در محل کاخ چهلستون اصفهان تشکیل شده‌است.

میدان نقش جهان

میدان نقش جهان هم‌چنین معروف با نام تاریخی میدان شاه و پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران با نام رسمی میدان امام ، میدان مرکزی شهر اصفهان است که در قلب مجموعه تاریخی نقش جهان قرار دارد. بناهای تاریخی موجود در چهار طرف میدان نقش جهان شامل عالی‌قاپو، مسجد شاه (مسجد امام)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه است. علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده‌است که عموما جایگاه عرضه صنایع دستی اصفهان می‌باشند. میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ به شماره ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ به شماره ۱۱۵ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید. وجه‌تسمیه و نام‌ها میدان شاه (اثر والتر میتل‌هولتسر حوالی سال ۱۳۰۴) «میدان نقش جهان» تابلوی میدان نقش جهان. این میدان پس از ساخت میدان شاه نام گرفت. این میدان در زمان ثبت با همین نام در فهرست میراث جهانی ثبت شد و در حال حاضر در این فهرست با نام میدان امام ثبت شده‌است. تا پیش از دوره صفویه، باغی به نام نقش جهان وجود داشته‌است. در زمان شاه عباس دوم به دلیل شلوغ شدن بیش از حد بازار اطراف و فروشندگان تصمیم بر آن شد که علاوه بر میدان عتیق (یا میدان کهنه) و میدان شاه، میدان دیگری ساخته شود. این میدان که محلش بسیار نزدیک به میدان شاه و پشت مسجد شیخ لطف‌الله بود، میدان نو نام گرفت. از آنجا که عمارت قدیمی در باغ نقش جهان هم‌زمان با ساخت این میدان، تخریب و مصالح آن در آنجا استفاده شد، میدان نو را میدان نقش جهان نیز می‌نامیدند. در گذر زمان هر دو میدان کهنه و نو تخریب و ناپدید شدند ولی میدان شاه پابرجا ماند. در سالهای اخیر میدان کهنه بازسازی شده‌است اما میدان نو که زیبایی و جذابیت آن دو میدان را نداشت، به دست فراموشی سپرده شد و تنها نام مستعار آن، نقش جهان ، تبدیل به نام دیگر میدان شاه یا میدان امام خمینی شد. بسیاری از سیاحان و جهانگردانی که در زمان‌های گذشته به توصیف شهر اصفهان پرداخته‌اند از شکوه و عظمت میدان نقش جهان سخن بسیار گفته‌اند و از بازدیدهای سفیران و نمایندگان خارجی و اتباع کشورهای دیگر در این میدان خاطراتی را شرح داده‌اند و بسیاری از مذاکرات تاریخی بین دولتمردان ایرانی و فرستادگان خارجی در میدان نقش جهان انجام می‌شد. ویژگی‌ها و مشخصات میدان نقش جهان، میدانی مستطیل شکل درازای ۵۶۰ متر و پهنای ۱۶۰ متر (طول ۴۴۰ قدم و عرض ۱۶۰ قدم ) در مرکز شهر اصفهان است. پیرامون میدان دویست حجره دو طبقه قرار دارد. افزون بر آن چهار بنای عالی‌قاپو، مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه نیز در میانه چهار ضلع این مستطیل ساخته شده‌اند. تاریخچه فرانسوی در دهه ۱۸۰۰ میلادی فرانسوی در اواسط دوران قاجار در پایان دوره قاجار، تمامی میدان نیاز به مرمت داشت پیش از آن‌که شهر اصفهان به پایتختی ایران صفوی برگزیده شود در محل این میدان باغی گسترده و وسیع وجود داشته‌است به نام «نقش جهان». این باغ همچنین محل استقرار ساختمان‌های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق‌قویونلوها بود. در آن زمان بخش میدانی باغ، «درب کوشک» نام داشت. این بخش در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل ساخت کاخ عالی قاپو قرار داشته‌است. در دوران سلجوقیان، دست کم بخشی از باغ نقش جهان به نام به میدان «کوشک» بوده‌است. دستگیری برکیارق از سوی برادرش محمود در این میدان رخ داده‌است. همچنین میدان کوشک، جایگاه اعدام محکومان به اعدام و برگزاری برخی از آیین‌های رسمی همچون جشن نوروز بوده‌است. از ابتدای سلطنت شاه عباس اول، سطح میدان در اندازه بسیار بزرگتر از میدان کوشک سابق تسطیح شده و بارها آیین چراغانی و آتش‌بازی در آن برپا شده‌است. منابع گوناگون، بنای به شکل فعلی را در دوره سلطنت شاه عباس اول و به سال ۱۰۱۱ قمری دانسته‌اند. استاد محمدرضا و استاد علی‌اکبر اصفهانی، نام دو تن از معمارانی است که میدان را طرح‌ریزی نموده و آن را به شکل فعلی بنا نهاده‌اند. نام این دو معمار بر سردر بناهای پیرامونی میدان به چشم می‌خورد. در طرح این میدان، از میدان سابق عتیق در اصفهان الگو برداری شد. بر روی هم رفته این نوع طراحی میدان، که از آن با نام میدان ایرانی نام برده می‌شود و پیوندی از بازار، مرکز حکومتی و محل مذهبی (مسجد) است، پیش از میدان نقش جهان نیز در اصفهان در میدان کهنه یا همان عتیق که الگوی اصلی میدان نقش جهان و قدیمی‌ترین نمونه این نوع از میدان است، در یزد در میدان امیرچخماق، در قزوین در میدان شاه و در تبریز در میدان صاحب آباد دارای سابقه بوده‌است. نستعلیق با محاسبه حروف ابجد مصراع دوم این شعر تاریخ اتمام ساخت (۱۰۴۶ قمری معادل ۱۰۱۵ شمسی و ۱۶۳۶ میلادی) به دست می‌آید. در طول دوران ساخت میدان و پس از آن در سراسر دوران صفویه، میدان زنده و فعال بوده، لیکن در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، به تدریج از رسیدگی به میدان خودداری شده‌است. در ایام سلطنت شاه سلطان حسین، جوی‌های آب به تدریج راکد شده و آخرین درختان باقی‌مانده از درختانی که شاه عباس به دست خود کاشته بود، خشکیده‌اند. در دوره قاجار، این میدان نیز مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان مورد بی‌توجهی قرار گرفت. بخش‌هایی از میدان در طول دوران آشفتگی ایران از حمله اشرف افغان تا استقرار حکومت قاجاریه، تخریب گردید. بخش‌هایی نیز از جمله عمارت نقاره‌خانه در دوره قاجار از میان رفت. از زمان حکومت رضا شاه تا امروز، کار مرمت و بازسازی این ابنیه بطور مداوم ادامه دارد. بناهای پیرامونی در پیرامون میدان، مشهورترین و عظیم‌ترین بناهای تاریخی اصفهان مانند مسجد جامع عباسی یا مسجد شاه (در ضلع جنوبی)، مسجد شیخ لطف‌الله (در ضلع شرقی)، عمارت عالی‌قاپو (در ضلع غربی) و سردر قیصریه (در ضلع شمالی) ساخته شده‌است. اطراف میدان را چهار بازار بزرگ احاطه کرده‌اند. عایدات چهار بازار اطراف میدان، در سال ۱۰۱۷ قمری وقف چهارده معصوم شده‌است. ولی قلی شاملو در کتاب قصص الخاقانی می‌نویسد که شاه عباس در سال ۱۰۱۴ بازار دور میدان نقش جهان اصفهان، کاروانسرای بزرگ آنجا، بنای قصیریه، و حمام شاهی را وقف سادات مدینه و به خصوص برای هزینه ازدواج دختران و پسران سید این شهر کرده‌است. همزیستی ابنیه تجاری با ساختمان‌های حکومتی و مذهبی و همچنین وجود قدیمی‌ترین دروازه بازی چوگان جهان در میانه میدان از جاذبه‌های معماری میدان است. مسجد شاه ورودی مسجد جامع عباسی این مسجد، مهم‌ترین مسجدی است که از دوره صفویان در ایران برجای مانده‌است. کار ساخت این مسجد در سال ۱۰۲۰ هجری قمری آغاز شده و تزئینات نهایی آن در زمان شاه سلیمان به سال ۱۰۴۷ ه‌.ق (معادل ۱۶۱۲ میلادی الی ۱۶۳۰ م. ) پایان رسیده‌است. معمار این مسجد استاد علی اکبر اصفهانی و کتیبه سر در آن به خط علیرضا عباسی است. علاوه بر آن کتیبه‌های دیگری به خط عبدالباقی تبریزی و محمدرضا امامی در جای جای مسجد وجود دارد. ارتفاع گنبد این مسجد ۵۲ متر، ارتفاع مناره‌های اصلی ۴۸ متر و ارتفاع مناره‌های ورودی ۴۲ متر است. از ویژگی‌های این مسجد کاشیکاری بسیار زیبا و هنرمندانه، رابطه معماری و بصری مسجد و مناره‌های چهارگانه آن با میدان، نابرابری محور میدان با قبله و تصحیح آن در دهلیزهای ورودی و بازتاب صدا در زیر گنبد مسجد است. این مسجد در گذشته به نام‌های مسجد مهدی، مسجد جامع، مسجد سلطانی، مسجد شاهی، جامع کبیر عباسی و مسجد شاه معروف بوده و امروزه مسجد امام نامیده می‌شود. سردر قیصریه قیصریه در زمان ناصرالدین‌شاه سه طبقه بود. سردر قیصریه بنایی است در ورودی اصلی بازار بزرگ اصفهان. این بنا در گذشته نه‌چندان دور دارای سه طبقه و اکنون دارای دو طبقه است. طبقه سوم آن که تخریب شده، نقاره‌خانه را تشکیل می‌داده‌است که در آن با صدای موسیقی، اوقات روز را اعلام می‌کرده‌اند. این سردر به بازار بزرگ اصفهان باز می‌شود و در گذشته راه اصلی بازار اصفهان بوده‌است. سردر قیصریه شامل چهار در فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض بوده که حوض آن حدود دهه ۱۳۴۰ شمسی به باغچه تبدیل شد، ولی اکنون احیا شده‌است. علت نامگذاری این بنا، شباهت آن به یکی از بناهای شهر قیصریه بوده‌است. بر بالای سردر، نقاشی‌هایی به قلم رضا عباسی به چشم می‌خورد. ناقوس دیر هرمز و همچنین ساعت موجود در قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز (به قطر حدود ۸۰ سانتیمتر)، پس از فتح آن جزیره به اصفهان آورده شد و در بالای این سردر نصب شد. عالی قاپو عالی‌قاپو در یک روز برفی کاخ عالی‌قاپو در ضلع غربی میدان در ۶ طبقه و به زیربنای حدود ۱۸۰۰ مترمربع، احداث شده‌است. ارتفاع نهایی این کاخ از سطح میدان ۳۴ متر بوده و در هر طبقه تزئینات هنری خاص خود را دارد. از خصوصیات بارز این بنا وجود خاصیت واکنش صوت و صدا در محل ورودی، تالار پذیرایی بسیار زیبا، تالار اصلی موسیقی و ۵۳ اتاق به منظور استفاده جهت اتاق نشیمن، اتاق جلسه، دولت‌خانه و محل استقرار سفرا و میهمانان است. سازه بنا برپایه دیوارهای باربر و تیرها و ستون‌های چوبی استوار است. برخی کارشناسان نظیر آندره گدار و لطف‌الله هنرفر براساس نظر اسکندربیک منشی (که در کتاب عالم‌آرای عباسی منعکس شده) اعتقاد دارند که این بنا شالوده‌ای تیموری دارد و در مقابل کارشناسانی مانند اوژنیو گالدیری طرفدار نظریه جدیدالاحداث بودن کل بنا هستند. شاه‌عباس به منظور قداست بخشیدن به کاخ عالی‌قاپو، دری از درهای رواق مرقد علی را که با دری نو جایگزین شده بود، برای مدخل ورودی استفاده نمود. در زمان سلطنت شاه عباس، در این باغ محلی وجود داشته که بستخانه نامیده می‌شده و مقروضین و محکومین و مجرمین، تا زمانی که می‌توانستند با هزینه شخصی در آن مکان بمانند از مجازات مصون بودند. مسجد شیخ لطف‌الله داخل گنبد شیخ لطف‌الله مسجد شیخ لطف‌الله یکی از بناهای پیرامونی میدان است که به عنوان مسجد اختصاصی شاه عباس بکار می‌رفته این مسجد به دستور شاه عباس ساخته شده‌است و تامارا سون آن را به عنوان یکی از زیباترین بناهای مذهبی دنیا عنوان می‌کند. این بنا در سمت مشرق میدان قرار دارد. این مسجد در دوره قاجار به شدت تخریب شد و در زمان رضا شاه بازسازی گردید. کاشیکاری فعلی پوشش بیرونی آن مربوط به سال ۱۳۱۵ شمسی است. گنبد این بنا ۳۲ متر ارتفاع داشته و ساخت آن ۱۷ سال به طول انجامیده‌است. تفاوت این بنا با سایر مساجد دوره صفوی این است که مسجد شیخ لطف‌الله دارای صحن نیست و مناره نیز ندارد. سردر مسجد به قلم ثلث علیرضا عباسی خوشنویس معروف صفوی مزین است. ابنیه تخریب شده غیر از ابنیه‌ای که اکنون موجودند، یادبودهای دیگری نیز در میدان نقش جهان وجود داشته که به تدریج کابرد خود را از دست داده و از میان رفته‌اند. سرستون‌های مرمرین که احتمالا از تخت جمشید شیراز به اصفهان آمده بودند (امروزه یکی به چهلستون منتقل شده و دیگری در موزه ایران باستان تهران قرار دارد)، ۱۱۰ عراده توپ اسپانیایی (غنیمت فتح جزیره هرمز به وسیله امام قلی خان)، میله قپق به ارتفاع چهل متر در مرکز میدان (که امروزه به کلی از میان رفته‌است) و نیز بنایی که ساعتی اروپایی در آن نصب شده بوده از آن‌جمله‌اند. همچنین در مجاورت مسجد شیخ لطف‌الله، مدرسه‌ای به نام مدرسه خواجه‌ملک (بعدها مدرسه شیخ لطف‌الله) وجود داشته که در زمان قاجاریه از میان رفته‌است. کارکرد گذشته این میدان در سده یازدهم هجری قمری (سده هفدهم میلادی) یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های جهان بوده‌است. شوالیه ژان شاردن فرانسوی میدان نقش جهان را زیباترین میدان دنیا دانسته‌است. در دوره شاه عباس بزرگ و جانشینان او، این میدان در روزهایی که جشن‌های سلطنتی برپا بود، محل بازی چوگان، رژه ارتش، چراغانی، و نمایش‌های گوناگون بوده و در سایر روزها محل گردش و خرید مردم بوده‌است. دو دروازه سنگی چوگان از آن دوره هنوز در میدان باقی است که از انجام ورزش چوگان در آن دوره حکایت می‌کند و قدیمی‌ترین دروازه چوگان دنیاست. طرح این میدان تا جایی در نحوه اجرای بازی چوگان تاثیر داشته‌است که زمین‌های ورزشی هارلینگام و سایر زمین‌های چوگان معروف، کم و بیش از روی این میدان ساخته شده‌اند. این میدان همچنین محل برگزاری جمعه بازارهای عظیم بوده‌است. یکی از اولین مراسم رسمی که در این میدان برگزار شده‌است، بازگشت پیروزمندانه امام قلی خان از فتح جزیره هرمز به پایتخت (اصفهان) بوده‌است. شاردن نقل می‌کند که در مواقع جشن، تا پنجاه هزار چراغ در میدان روشن می‌شده‌است. شرح مفصل این میدان را جهانگردان نامدار اروپایی مانند شوالیه شاردن، ژان باتیست تاورنیه، پیترو دلاواله، سانسون، انگلبرت کمپفر و دیگران که از روزگار صفوی به بعد از اصفهان دیدن کرده‌اند، به‌دست داده‌اند و همه آنان زیبایی میدان را ستوده‌اند. کارکرد امروزین آمدوشد با درشکه در محوطه میدان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این میدان محل برگزاری نماز جمعه و اجتماعات سیاسی نیز می‌باشد. چمنهای این میدان همچنین تبدیل به فضایی برای نشستن خانواده‌ها در جوار اجاق گاز پیک‌نیکی شده که منظره خوشایندی برای گردشگران نیست. تصویر بخشی از این میدان، بر پشت اسکناس‌های بیست‌هزار ریالی درج شده‌است. در این سال‌ها، بین شهرداری اصفهان و یونسکو درباره مخدوش شدن نمای میدان به‌دلیل وجود برج جهان‌نما در نزدیکی میدان، گفتمان زیادی صورت گرفته‌است. صنایع دستی عرضه صنایع دستی حجره‌های دور تا دور میدان از گذشته‌های دور به فروش صنایع دستی اشتغال دارند. اگرچه در سال‌های اخیر ورود صنایع دستی چینی و پاکستانی موجب کاهش رونق فروش صنایع دستی اصیل ایرانی شده بود، ولی با موانع قانونی به تدریج فروش صنایع دستی خارجی در این حجره‌ها محدودتر شده‌است. در حال حاضر خطر تغییر کاربری این فروشگاه‌ها از صنایع دستی به اسباب بازی و خوراکی، هویت میدان را تهدید می‌نماید. به همین لحاظ مقرر گردیده تا در سال ۱۳۸۹، پرونده ثبت ملی و جهانی صنایع دستی میدان شاه تشکیل گردد. گاه خود میدان نقش‌جهان نیز دستمایه هنر هنرمندان قرار گرفته‌است. ثبت جهانی و ماجرای برج جهان‌نما برج جهان‌نما پس از تعدیل ارتفاع میدان نقش‌جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است. همچنین این میدان در اردیبهشت ۱۳۵۸ و جزء نخستین آثار ایرانی میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسیده‌است. طرح موضوع منظر فرهنگی در اجلاس یونسکو برای آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی، و پس از آن ساخت برج جهان‌نما به ارتفاع ۵۰ متر (در ۱۴ طبقه) در فاصله ۷۰۰ متری میدان نقش جهان (و در منظر تاریخی و فرهنگی میدان) در سال ۱۳۷۵ موجب شد تا موضوع قرارگرفتن میدان در فهرست «میراث درخطر» یونسکو برای اولین بار در سال ۱۳۸۰ طرح گردد. سهامدار اصلی این برج شهرداری اصفهان بود و شورای شهر اصفهان در حمایت از شهرداری، دخالت یونسکو را محکوم می‌کرد. با اصرار شهرداری بر ادامه کار، یونسکو در سال ۲۰۰۲ بازرسانی را برای بازدید از محل به اصفهان فرستاد. بازرسان یونسکو اعلام کردند «میدان نقش جهان را نمی‌توان منفرد و مجزا از اطراف آن دید.» این کارشناسان افزودند «خط آسمانی و منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان مخدوش شده و دولت ایران موظف است نسبت به تعدیل برج جهان‌نما اقدام نماید.» بر همین اساس سازمان یونسکو تا فوریه ۲۰۰۴ به ایران مهلت داد تا نسبت به تعدیل ۴ طبقه از برج اقدام نماید. درگیری میان شورای شهر و شهرداری اصفهان از یک طرف و سازمان میراث فرهنگی و استانداری اصفهان به دادگاه انقلاب نیز کشیده شد و حتی سید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت نیز مجبور به دخالت گردید. سرانجام با پرداخت بخشی از خسارات شهرداری توسط سازمان میراث فرهنگی، برج جهان‌نما در تاریخ ۸ بهمن سال ۱۳۸۴ تعدیل گردید و دوطبقه بالایی آن تخریب شد تا به منظر فرهنگی میدان آسیبی وارد نشود. اسکناس بیست هزار ریالی فهرست آثار تاریخی اصفهان جدول مکانی میراث جهانی بر اساس منطقه

سی‌وسه‌پل

ایران - اصفهان - زاینده رود و سی و سه پل پل تاریخی الله وردی خان یا سی و سه پل - اصفهان - ایران "type": "FeatureCollection", "features": سی‌وسه‌پل یا پل الله‌وردی‌خان پلی است با ۳۳ دهانه، ۲۹۵ متر طول و ۱۴ متر عرض، که توسط الله‌وردی‌خان اوندیلادزه بر روی زاینده‌رود در شهر اصفهان و همزمان با حکومت شاه عباس صفوی ساخته شده و محل برگزاری مراسم جشن آب‌پاشان و همچنین مراسم خاج‌شویان ارامنه اصفهان در دوره صفویه بوده‌است. اندیشه بنای سی‌وسه‌پل در سال ۱۰۰۸ هجری قمری و در دوازدهمین سال سلطنت شاه عباس یکم به وجود آمد و در سال ۱۰۱۱ هجری قمری، الله‌وردی‌خان اوندیلادزه گرجی، سردار مشهور او مامور اتمام ساختمان پل گردید. در سفرنامه‌های سیاحان اروپایی آن دوران؛ به برگزاری این جشن اشاره‌هایی شده‌است. در این جشن که در ۱۳ تیرماه هر سال برگزار می‌شد مردم با پاشیدن آب و گلاب روی یک‌دیگر در این مراسم شرکت می‌کرده‌اند. ارامنه جلفای اصفهان هم مراسم خاج شویان خود را در محدوده همین پل برگزار می‌کرده‌اند. این پل یکی از شاه‌کارهای معماری و پل‌سازی ایران محسوب می‌شود و از زیبایی و عظمت منحصر به فردی برخودار است. پرسی سایکس، سی‌وسه‌پل را یکی از پل‌های درجه اول جهان خواند، شاردن آن را شاه‌کار معماری و شگفت‌آفرین و دن گارسیا آن را از بهترین آثار معماری ایران خواند. و به قول لرد کرزن «انسان هیچ انتظار ندارد برای دیدن آنچه که روی هم رفته می‌توان آن را باشکوه‌ترین پل دنیا نامید، ناچار از مسافرت به ایران باشد». دن گارسیا در این باره می‌نویسد: «این پل نیز از بناهای الله‌وردی‌خان اوندیلادزه گرجی است و با این‌که دشمنان و حاسدانش می‌گویند این بنا با پول ساخته شده‌است، نمی‌توانند انکار کنند که بانی شخص اوست. اما باور عموم مردم این است که الله‌وردی‌خان پل را به خرج خود ساخته‌است». یکی از شعرای دوره صفویه به نام شیخ علی نقی کمره‌ای تاریخ بنای پل را در شعری به گونه ماده تاریخ، سال ۱۰۰۵ هجری به حساب آورده‌است و این سال، درست هم‌زمان با روزهایی است که خیابان بی‌همتای چهارباغ هم ساخته شده‌است. سی‌وسه‌پل، چهارباغ عباسی را به چهارباغ بالا متصل می‌کند. این اثر در تاریخ با شماره ثبت ۱۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. بر اساس نظر کارشناسان زمین‌شناسی و میراث‌فرهنگی مصالح، پایه و فونداسیون این پل به گونه‌ای طراحی شده که استحکام آن تنها در رطوبت است و خشکی ادامه‌دار رودخانه در درازمدت امکان خطر برای سی‌وسه‌پل را بسیار فراوان می‌نماید. سی و سه پل اصفهان اصفهان - پل تاریخی الله وردی خان یا سی و سه پل اصفهان - سی و سه پل

مسجد حکیم

مسجد حکیم یا مسجد جورجیر از مساجد چهارایوانی مربوط به پایان دوره صفوی در منطقه قدیمی باب‌الدشت اصفهان در انتهای بازار رنگرزان جای گرفته‌است. این مسجد و در دوره شاه عباس دوم به دست پزشک او حکیم محمد داوود در محل ویرانه‌های مسجد جامع دیلمی جورجیر یا مسجد صاحب اسماعیل بن عباد از قرن چهارم هجری بنا شده‌است. کتیبه‌های سردرها و ایوانهای داخل این مسجد به سالهای ۱۰۶۷ تا ۱۰۷۳ هجری قمری مورخ است و آن‌ها را محمدرضا امامی خوشنویس معروف عصر صفویه نوشته است. سردر مسجد جوجیر در شمال غربی این مسجد قرار دارد. مسجد دیلمی جورجیر «مسجد جامع صغیر» نام داشته و در نیمه دوم قرن چهارم هجری مسجدی زیبا و باشکوه بوده‌است. نام‌ها و دلایل نامگذاری بانی آن حکیم محمد داود ملقب به تقرب خان، پزشک شاه عباس دوم و شاه صفی بوده و بدین سبب، مسجد به حکیم شهرت یافته و چون در محله قدیمی جورجیر، در محل مسجدی از قرن چهارم معروف به مسجد جوءجوء یا جورجیر که صاحب بن عباد آن را بنا کرده بود، ساخته شد، مسجد جورجیر نیز نامیده شده‌است. دیرینگی بنای مسجد، بر اساس کتیبه سردر شرقی آن، در ۱۰۶۷ آغاز شده و بنابر کتیبه سردر شمالی، در ۱۰۷۳ پایان یافته‌است. توصیف بنا مسجد حکیم، با نقشه‌ای نامنتظم، در حدود ۸۰۰۰ مترمربع وسعت دارد. این بنا -که مانند بسیاری از بناهای دوره صفویه از آجر ساخته شده -از نوع مساجد چهار ایوانی است. این مسجد، از نوع مساجد بدون مناره و گنبد برجسته و بزرگ است که مسجد سید از دوره قاجار مشابه آن محسوب می‌شود. مسجد حکیم از آخرین آثار دوره صفوی است و شاید از دیدگاه پژوهشگران غربی، در مقایسه با مسجد امام و شیخ لطف‌الله نمونه‌ای یاس‌آور باشد؛ اما این مسجد با نگاهی معمارانه، به سبب نمایش شکوهمند طرح چهار ایوانی در مقیاسی بزرگ و داشتن آجرکاری، کاشی‌کاری، گره‌کشی و به‌ویژه خط بنایی، در زمره آثار برجسته آن دوران، در خور ارزیابی است. سردر ورودی مسجد جورجیر در شمال غربی مسجد حکیم سردر ورودی‌ها این مسجد، سه ورودی اصلی دارد. سردر شرقی به شکل پنج ضلعی، با دو سکو در دو طرف، کتیبه‌ای با اشعار فارسی، مقرنس کاری در قوس سردر، و دو پشت‌بغل مزین به خط بنایی کاشی‌کاری‌شده است. سردر غربی با مقرنس گچی ساده در قوس، در انتهای کوچه‌ای بن‌بست قرار دارد و به خیابان حکیم راه می‌یابد و نزدیک به در جورجیر است. سردر شمالی با انواع کاشی‌کاری و آجرکاری و دو سکو در دو طرف، ایوان کوچکی به عرض مدخل با طراحی زیبا، در بالای در ورودی دارد که به حجره‌ای راه می‌یابد. در بالای حجره دو پشت‌بغل و در قوس ایوان، مقرنس با پوشش کاشی‌کاری معقلی دیده می‌شود. اضلاع و ایوان‌ها مسجد حکیم، با صحنی به ابعاد تقریبی ۶۱ متر × ۵۳ متر که در هر ضلع آن ایوانی قرار گرفته، دارای حوض سنگی مستطیل شکل و دو مهتابی (سکو) در دو طرف آن است که در جنوب هر دو مهتابی، جایگاهی به طول ۱/۷۰ متر برای امام جماعت تعبیه شده‌است. ضلع شمالی ایوان ضلع شمالی به طول ۱۱/۵ متر و عمق ۹ متر، در حدود ۱۵ سانتیمتر بالاتر از سطح حیاط قرار دارد. کتیبه‌ای کاشی‌کاری، شامل اشعاری در وصف مسجد، در وسط ایوان دیده می‌شود. ازاره این ایوان تا ارتفاع ۱/۲۰ متر با کاشیهای معقلی پوشیده شده‌است. در وسط دیوار غربی، راهرویی به عرض ۳/۳ متر دیده می‌شود که راه دستیابی به مدخل شمالی مسجد است و اکنون با دیوار آجری مشبک پوشانده شده‌است. در بخش فوقانی راهروها، دو ایوان کوچک جلو حجره‌ها قرار دارد. کتیبه‌ای به خط ثلث، از محمدرضا امامی، با زمینه لاجوردی در سه جانب ایوان کار شده‌است. این کتیبه به همراه پوشش سقف، که کلمه علی را با خط بنایی از ترکیب آجر و کاشی فیروزه شکل داده، به این ایوان جلوه‌ای خاص بخشیده است. در دو طرف ایوان، ایوانی کوچک‌تر با تزیینات مشابه بنا گردیده و هر کدام از این ایوانها در دو طرف خود طاق‌نمایی به عرض سه متر دارند. ایوان جنوبی ضلع جنوبی جبهه جنوبی صحن و نیز ایوان، مشابه ضلع شمالی است و فقط در تزیینات، متفاوت به نظر می‌رسند، از جمله در مقرنسی که در دل رسمی‌بندی بالای ایوان ساخته شده‌است. ضلع شرقی و غربی جانب شرقی و غربی صحن همانند است، مشتمل بر ایوانی به عرض حدود هشت متر و در هر طرف ایوان ابتدا یک طاق‌نما و سپس سه ایوان کوچک‌تر، با عرض نزدیک به پنج متر، قرار دارد. دو طاق‌نمای کوچک نیز در ابتدا و انتهای هر ضلع دیده می‌شود که از داخل آن‌ها می‌توان به حجره‌های بالای آن‌ها دسترسی یافت. در طبقه بالای دو ضلع شرقی و غربی، برای زیباسازی اطراف صحن، طاق‌نماهایی ساخته شده‌است که هیچ‌گونه بنایی در پشت آن‌ها وجود ندارد، به‌طوری‌که هوا از میان آن‌ها جریان می‌یابد. بدین‌ترتیب، در هر طرف ایوانهای شرقی و غربی شش طاق‌نما قرار گرفته‌است. ایوان غربی ایوان شرقی به شکل بدیعی دارای شاه‌نشینی است که طول فرورفتگی آن حدود ۵/۵ متر و دارای قوسی است و روی آن ایوانکی (بالکنی) تعبیه کرده‌اند که حجره‌های دو طرف بدان راه دارند. تزیینات کاشی‌کاری این ایوان در پشت‌بغلها با نقش هشت و چهار سلی معقلی و نیز کتیبه سرتاسری، مشاهده می‌شود. ایوان غربی نیز با دارا بودن یک شبکه کاشی‌کاری معرق با نقش اسلیمی، در دیوار مقابل ایوان طراحی شده‌است. شبستان‌ها و محراب‌ها مسجد حکیم دارای چهار شبستان و محراب است که شبستان اصلی یا شبستان زیر گنبد آن، در پشت ایوان جنوبی واقع شده و به شکل مربعی به ضلع۱۱/۵ متر است. ازاره دیوارها تا ارتفاع ۱/۳۰ متر از نقوش متنوع با آجر و کاشی مزین شده‌اند. همچنین طاق‌نماهایی با تزیینات مشابه با خط بنایی کار شده است، شامل کلمات «علی»، «یاحنان»، یا «یامنان» و غیره. سقف گنبد نیز با نقش هشت و زهره معقلی طراحی شده‌است و در زیر آن کتیبه دیگری از محمدرضا امامی دیده می‌شود. بزرگ‌ترین و زیباترین محراب مسجد در این شبستان قرار دارد. این محراب، با عرض تقریبی ۶/۵ متر، هم‌عرض ایوان جنوبی است. ازاره محراب، به ارتفاع ۱/۳۰ متر، از سنگ مرمر است و نبش دیوار داخلی و خارجی محراب با کاشی‌پیچ فیروزه‌ای پوشیده شده‌است. کتیبه‌ای از آیات قرآن بر لبه خارجی محراب به عرض هشتاد سانتیمتر، بر زمینه کاشی لاجوردی کار شده و بر زیبایی محراب افزوده است. شبستان جنوبی در دو طرف شبستان زیرگنبد، دو شبستان به ابعاد ۲۲ متر × ۷/۵ متر وجود دارد. در جانب شرقی و غربی این شبستانها ورودی‌هایی به راهروهای اطراف شبستان جای گرفته‌اند. ازاره‌ها دارای تزیینات آجر و کاشی‌اند، به‌طوری‌که در شبستان جنوب‌غربی این تزیینات به شکل حصیر بافته‌ای که مربعهایی از کاشی را در میان خود دارند، دیده می‌شود. نقاط دیگر، مانند طاق‌نماها، پشت‌بغلها و سقف شبستانها، نیز پوشیده از سطوح تزیینی مشابه دیگر جاهای مسجد است. محرابهای این دو شبستان کوچک‌ترند. محراب شبستان شرقی به شکل نیم‌هشتی است و کتیبه‌ای کاشی‌کاری در لبه پخ محراب کار شده‌است. پشت‌بغلها نیز تزیینات کاشی‌کاری دارند و سقف محراب با مقرنس‌کاری آجری شکل گرفته‌است. محراب شبستان غربی، طراحی ساده‌تری دارد. شبستان دیگری معروف به شبستان زمستانی در ضلع غربی مسجد قراردارد و دارای دو بخش زنانه و مردانه است. سقف شبستان مردانه خیمه‌ای و ازاره آن مزین به کاشی‌کاری با نقش هشت و صابونک است. شبستان زنانه دارای سیزده ستون با سقفهای چهاربخشی است. وسط هر سقف سوراخی با درپوشی از سنگ مرمر، برای حفظ گرمای داخل شبستان و جذب نور، دارد. در دیوار جنوبی شبستان مردانه، محرابی به شکل یک نیم هشت ضلعی منتظم پوشیده از کاشی‌کاری و کتیبه در نیمه بالایی آن است. روی پشت بام شبستان زنانه یک مهتابی و محرابی برای نمازگزاران در فصل تابستان پیش‌بینی شده‌است. حوض در ضلع شمال‌شرقی مسجد، نزدیک در دیالمه، حوض‌خانه‌ای به ابعاد ۸/۸۰ متر × ۷/۷۰ متر قرار دارد. اطراف حوض‌خانه از طاق‌نماهایی تشکیل شده و طاق‌نمای جنوبی شاه‌نشین است. قسمتی از روشنایی این فضا از شبکه‌های شش ضلعی منظم بالای دیوارها تامین می‌شود. کف طاق‌نماها درحدود پنجاه سانتیمتر از کف حوض‌خانه بلندتر است تا در موقع وضوگرفتن بتوان روی آن نشست و هم محلی برای قرار دادن لباسهای اضافی باشد. در وسط حوض‌خانه حوضی به‌طول چهار متر و عرض سه متر تعبیه شده‌است. در وسط حوض فواره‌ای است که آب را از منبع مادر چاه به اینجا منتقل می‌کند. هر چند که شیرهای آب لوله‌کشی نیز در اطراف حوض نصب شده‌اند. این حوض‌خانه از نظر ساخت رسمی‌بندی زیبایی که در زیر کاسه سقف و بر چهار ستون کلاف‌کشی شده اطراف حوض قرار گرفته، شیوه جالب‌توجهی از سقف‌سازی است. این حوض‌خانه نمونه‌ای است که در مساجد مشابه آن کمتر طراحی شده‌است. ساعت‌های آفتابی از دیگر ویژگی‌های این مسجد، دو ساعت آفتابی است که یکی در زاویه شمال‌غربی مسجد و دیگری در بالای ایوان شمال‌غربی نصب شده‌اند. معمار، کاشی‌کار و کتیبه‌نگار براساس کتیبه‌های مسجد، از معماران این بنا محمدعلی بن استاد علی‌بیک بنا اصفهانی، از کارشی‌کاران آن میرزامحمد کاشی‌پز، و کتیبه‌نگار آن خوشنویس نام‌آور عهد صفوی، محمدرضا امامی، بوده‌اند. نام خوشنویس دیگری به نام محمدباقر شیرازی نیز در یکی از کتیبه‌ها دیده می‌شود. این مسجد موقوفات بسیاری دارد که بخشی از آن‌ها از بین رفته و بخشی شامل تعدادی از دکانهای اطراف مسجد و مغازه‌های بازارهای اصفهان است. بازسازی و نوسازی در ۱۳۱۸ش قسمتی از سردر شمال‌غربی، یا سردر مسجد دوره دیلمیان، از زیر خاک نمایان شد و در ۱۳۳۵ش کاهگل آن کاملا زدوده گردید. این مسجد در دهه سی شمسی و نیز در دهه‌های اخیر، به همت سازمان میراث فرهنگی، مرمت شده‌است. ثبت در آثار ملی این بنا در ۱۳۱۳ش به شماره ۲۲۳ به ثبت آثار ملی رسید.

پل جویی

نمای شرقی پل جویی تصویری رسم شده در دوران صفویه در کتاب ژان شاردن. در این تصویر پل جوبی، سمت راست آن کاخ سعادت‌آباد، بالای کاخ عمارت آیینه‌خانه، سمت راست آیینه‌خانه عمارت نمکدان، تصویر شده است. پل جویی یا پل چوبی نام پلی در اصفهان و بر روی زاینده رود است. این پل راه اختصاصی برای رفت‌وآمد کاخ هفت‌دست و کوشک آیینه‌خانه بوده و روی این پل جوی آبی روان بوده به این مناسبت آن را پل جویی می‌نامیدند. پلی است با عرض کم وطول ۱۴۷ متر در شهر اصفهان میان دو پل الله‌وردی خان و پل خواجو قرار دارد. این پل به دستور شاه عباس دوم در سال ۱۰۶۵ قمری بنا گردید. معماری این پل که با پهنا کم و درازای نزدیک ۱۴۷ متر بر بستر زاینده رود، میان دو پل الله‌وردی خان و پل خواجو ساخته شده‌است از سازه‌های دوره شاه عباس دوم در سال ۱۰۶۵ هجری است. برج شش گوشه وسط پل با چشمه‌های آب جاری فرح بخش حال امیران، اشراف، مهمانان و سفیرانی بود که به حضور شاه شرفیاب می‌شدند. در قسمت غربی این پل آب رودخانه به صورت دریاچه‌ای درمی‌آمد به همین لحاظ به آن «پل دریاچه» نیز می‌گفتند. نام دیگر آن پل سعادت‌آباد است. این پل هم‌اکنون در خیابان کمال اسماعیل قرار دارد. این پل مسیر اختصاصی کاخ هفت‌دست و کوشک آیینه‌خانه بوده است. کاربرد این برای آمدوشد عامه مردم نبوده‌است بلکه تنها وسیله ارتباط باغهای سلطنتی دو کناره شمالی و جنوبی رودخانه یعنی باغ معروف به «باغ دریاچه» با باغهای گسترده سعادت آباد میان پل الله‌وردی خان و پل خواجو و بناهای با شکوه کاخ هفت‌دست و کوشک آیینه‌خانه و کشکول و نمکدان بوده‌است و در اصل محل عبور خانواده شاه صفوی و امرا و بزرگان و مهمانها و سفرایی بوده‌است که اجازه دیدار با شاه عباس دوم را داشته‌اند. نام وجه تسمیه این پل «جوبی» را به فراخور جوی کوچک ظریفی از سنگ پارسی بوده که آب را از سوی دیگر به طرف دیگر پل جاری می‌کرده‌است و آن در عهد صفویه بر روی پل تعبیه کرده بودند، می‌دانند. با این حال شاردن در کتابش به صراحت این پل را از جنس چوب بر پایه‌های سنگی ذکر کرده است و نمی‌توان قاطعانه گفت که عنوان «پل چوبی»، نادرست است. نام اصلی آن پل «سعادت‌آباد» بوده و به فراخور مجاورت با هفت کاخ از کاخهای سلطنتی عصر شاه عباس دوم «پل هفت دست» نیز نام داشته‌است. در بخش شرقی و غربی این پل، آب رودخانه بر روی هم انباشته می‌شده و به گونه دریاچه‌ای درمی‌آمده به آن «پل دریاچه» نیز می‌گفته‌اند. در کتاب فواید الصفویه که از مآخذ تاریخ عهد صفویان است به روشنی نام این پل «پل سعادت‌آباد» یاد شده و نویسنده آن کتاب در روزگار صفوی بنای «شهر تازه‌ای» را به محاذات باغ سعادت آباد در سال ۱۰۶۹ هجری و هم‌زمان با هفدهمین سال سلطنت شاه عباس دوم متذکر می‌گردد. حوادث تاریخی با گذشت از یک سال از استبداد صغیر و به توپ بسته شدن مجلس و در پی دعوت آقانجفی و حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی از ضرغام السلطنه نیروهای بختیاری خود را به اردوگاه باغ ابریشم رساندند. در شب نهم ذی حجه ۱۳۲۶ گروهی از بختیاری‌ها به سرپرستی ضرغام السلطنه از پل جویی گذشته خود را به مجاهدین شهری در مسجد امام رساندند و گروهی نیز از دروازه مارنان به مجاهدین شهری ملحق شدند جنگ در میدان نقش جهان میان حکومت قاجاری و سواران بختیاری به اوج خود رسید و سرانجام با شکست سربازان حاکم و فرار اقبال الدوله کاشی خاتمه یافت. در پی این واقعه مجاهدان مشروطه خواه بختیاری کنترل شهر اصفهان را به دست گرفتند. پل جویی در شب هنرفر. بهنیا. هنرفر. همان.

جنگ‌افزار

سلاح سلاح یا جنگ‌افزار ، وسیله‌ای است که برای کشتار و تخریب به‌کار می‌رود. از بعضی سلاح‌ها برای کاربردهای غیرنظامی مانند ورزش، تفریح و شکار نیز استفاده می‌شود. پیشینه بهرام چوبین سردار ایرانی دوره ساسانی، هنگام بازدید از محل فوران نفت خام در ناحیه بادکوب (باکو) با توجه به قدرت اشتعال‌زایی این ماده، بر آن شد تا نوعی جنگ‌افزار ساخته شود و این کار را به مهندسان ارتش ایران واگذار نمود. در مدتی کم‌تر از یک سال، پیکانی ساخته شد شبیه به موشک‌های امروزی که حامل گوی دوکی شکلی بود که به نفت خام آغشته شده بود و از روی تخته‌ای که بر پشت قاطر قرار داشت با کشیدن زه پرتاب می‌شد. این دستگاه از یک زه (روده خشک شده) و چوب گز ساخته شده بود که بر تخته سوار می‌شد و دارای ضامن بود که دارای پنج خدمتکار بوده‌است که دو نفر از آن‌ها کمانکش بودند و نفر سوم نشانه‌گیری می‌کرده‌است. نفر چهارم مسئول افروختن بخش آغشته به نفت خام بوده و نفر پنجم قاطر را نگه می‌داشته‌است. طبقه‌بندی جنگ‌افزارها جنگ‌افزار متعارف جنگ‌افزار سرد جنگ‌افزار انفرادی (شمشیر، خنجر، تیر و کمان، …) جنگ‌افزار جمعی (منجنیق) جنگ‌افزار گرم انفرادی (سلاح کمری، تفنگ، نارنجک‌انداز، …) جمعی (توپ، تانک، هواپیمای جنگی، …) رباتیک (هوش مصنوعی ، کنترل از راه دور) سیستم جنگ‌افزار متعارف جنگ‌افزار نامتعارف جنگ‌افزار شیمیائی جنگ‌افزار میکروبی جنگ‌افزار هسته‌ای فهرست جنگ‌افزارها

مین

مین مین مقداری ماده منفجره یا ماده دیگری است که در محفظه‌ای فلزی، چوبی یا پلاستیکی در اندازه‌های گوناگون قرار دارد و برای نابودی خودروها یا کشتی‌ها یا قایق‌ها یا هواپیماها و آسیب‌زدن به آنان و زخمی کردن افراد به‌کار می‌رود. بر اساس تعریف مندرج در پیمان اتاوا مین هر وسیله‌ای است که روی سطح زمین یا زیر خاک قرار می‌گیرد و طوری طراحی شده که در اثر حضور، نزدیکی یا با تماس یک فرد منفجر شود. در حال حاضر ۱۲۰ تا ۱۴۰ میلیون مین در جهان کار گذاشته شده که ۴ میلیون آن باقی‌مانده جنگ جهانی دوم است و ۲۳۰ میلیون مین نیز در زرادخانه‌ها وجود دارد. سرعت مین‌گذاری ۴ برابر بیش از سرعت خنثی‌سازی مین‌ها است و گردآوری مین‌های کارگذاشته شده کنونی به ۳۰۰ میلیارد دلار هزینه و هزار سال زمان نیاز دارد. استفاده از مین به عنوان یک تاکتیک نظامی بسیار بحث‌برانگیز است. مین‌ها تفاوتی بین نظامیان و غیرنظامیان قائل نیستند و پس از پایان درگیری هم همچنان خطرناک باقی‌مانده و زمین‌ها را تا مدتها گذرناپذیر و غیرقابل استفاده می‌کنند. در بسیاری از موارد هم مکان دقیق مین‌گذاری مشخص نیست و این کار مین‌روبی را دشوار و آهسته می‌کند. این خطرات باعث شده تا مناطق دارای زمین‌های مین‌گذاری‌شده با مشکلات بزرگی در زمینه سکونت مجدد، کشاورزی و گردشگری روبرو باشند. تلاش بین‌المللی برای منع کاربرد مین به ویژه مین‌های ضدنفر در قالب پیمان اتاوا در سال ۱۹۹۷ با نام کامل کنوانسیون ممنوعیت استفاده، تولید، انبار و نقل‌وانتقال مین‌های ضدنفر و نابودی آن‌ها متجلی شده‌است. تاکنون ۱۵۶ کشور با امضای این پیمان بین‌المللی پذیرفته‌اند که از تولید، استفاده، طراحی، ذخیره و تجارت مین‌های ضدنفر خودداری کنند. در بین کشورهایی که به این پیمان نپیوسته‌اند سه عضو دائم شورای امنیت؛ چین، روسیه و آمریکا هم قرار دارند. بر اساس گزارش سال ۲۰۱۰ کمپین نظارت بر مین‌های زمینی ۱۲ کشور چین، کوبا، هند، ایران، میانمار، کره شمالی، کره جنوبی، پاکستان، روسیه، سنگاپور، آمریکا و ویتنام همچنان تولیدکننده مین ضدنفر هستند. البته چین، آمریکا، ویتنام و ایران اعلام کرده‌اند که هم‌اکنون در حال تولید مین ضدنفر نیستند. انواع مین برشی از یک مین ضد تانک. کشوهای عضو پیمان اتاوا که تولید، استفاده، ذخیره و تجارت مین‌های ضدنفر را ممنوع کرده‌است. مین صوتی (acoustic mine): با امواج منتشرشده از هدف منفجر می‌شود. مین ضد هوابرد (anti-airborn mine) در محل‌های احتمالی پیاده شدن نیروهای هوابرد کار گذاشته می‌شود. مین ضد نفر (antipersonnel mine): برای وارد کردن تلفات و ضایعات به افراد پیاده و ناتوان کردن آنان به‌کار می‌رود. مین ضد تانک (antitank mine): تانک را از حرکت بازمی‌دارد یا باعث انهدام آن می‌شود. مین کف‌نشین (bottom mine): پس از رها شدن از ناو یا زیردریایی یا هواپیما در کف دریا قرار می‌گیرد و حسگرهای عمل‌کننده از نوع مغناطیسی و آوایی و فشاری دارد و برای نابودی شناور سطحی و زیرسطحی به‌کار می‌رود. مین جهنده ضدنفر (bounding mine): نوعی مین ضدنفر با خرج کوچک که بدنه مین را به هوا پرتاب کند و در بلندی ۳ یا ۴سانتی‌متر منفجر می‌شود و تکه‌های آن در همه جهت‌ها پرتاب می‌شود. مین شیمیایی (chemical mine): دارای مواد شیمیایی سمی برای کشتن افراد یا از کار انداختن یا آلوده کردن وسایل و زمین است. مین دورفرمان (controlled mine): از راه دور هدایت و منفجر می‌شود. مین تاخیری (delayed action mine): مدتی پس از تحریک شدن منفجر می‌شود و اغلب پشت سر نیروهای عقب‌نشینی‌کننده و برای به ستوه آوردن و انهدام نیروهای تعقیب‌کننده دشمن به‌کار می‌رود. مین آموزشی (training mine): مانند مین جنگی است و ماده منفجره ندارد. مین تمرینی (drill mine): گونه‌ای مین آموزشی که از دید اندازه و شکل و وزن مانند مین جنگی است و برای تمرین‌های لجستیکی به‌کار می‌شود. مین مشقی (practice mine): نوعی مین آموزشی که از دید اندازه و شکل و وزن مشابه مین جنگی است و ماسوره آن مقدار کمی ماده منفجره کندشکن یا دودزا دارد. مین بی‌اثر (inert mine): گونه‌ای مین آموزشی که از دید اندازه و شکل و وزن مانند مین جنگی است؛ اما همه مواد منفجره و آتش‌زای آن بی‌اثر است. مین فوگاز (fougasse): پس از انفجار تکه‌های فلزی یا اشیای دیگر آن در جهت‌های پیش‌بینی‌شده پرتاب می‌شود. مین مهارشده (moored mine): با استفاده از لنگر به کف دریا (در مناطق حساس دریا) مهار می‌شود. این مین در ژرفای متناسب با آبخور کشتی‌ها غوطه‌ور است و با برخورد بدنه کشتی به آن منفجر می‌شود. مین پخشی (scatterable mine): هواپیما یا بالگرد یا توپخانه یا خودروها آن را پخش می‌کنند و در زیر خاک قرار داده نمی‌شود. مناطق آلوده‌شده به مین در حال حاضر کشورهای مصر، ایران و افغانستان دارای بیشترین اراضی آلوده به مین در سراسر جهان هستند. ایران در حدود ۴۲۰۰۰ کیلومتر مربع از اراضی ایران آلوده به مین‌های به‌جا مانده و عمل‌نکرده جنگ ایران و عراق است که نظامیان عراقی در زمان اشغال این مناطق در زمین تعبیه کرده‌اند. دولت ایران نیز همچنان به تولید، استفاده و صادرات مین‌های ضدنفر ادامه می‌دهد و معتقد است استفاده از این مین‌ها تنها راه موثر برای تامین امنیت مرزهای طولانی این کشور است. بر همین اساس بخش‌هایی از مرزهای ایران با افغانستان، پاکستان و عراق مین‌گذاری شده‌است. در جریان درگیری‌های دهه ۱۳۶۰ در کردستان هم بسیاری از اراضی این منطقه مین‌گذاری شدند.

ورزشگاه المپیک رم

این ورزشگاه در شهر رم و در کشور ایتالیاست و حدود ۸۲ هزار نفر گنجایش دارد این ورزشگاه صحنه رقابت ۲ تیم آ اس رم و لاتزیو در مقابل حریفانشان است. مسابقات میزبانی شده بازی‌های المپیک تابستانی ۱۹۶۰ فینال جام باشگاه‌های اروپا ۱۹۷۷ فینال جام باشگاه‌های اروپا ۱۹۸۴ مسابقات جهانی دو و میدانی ۱۹۸۷ جام جهانی فوتبال ۱۹۹۰ فینال لیگ قهرمانان اروپا ۱۹۹۶ فینال لیگ قهرمانان اروپا ۲۰۰۹ جام ملت‌های اروپا ۲۰۲۰

فرهنگسرای شهید منتظری

نام فرهنگسرایی است در شهر اصفهان. فرهنگسرای شهید محمد منتظری وابسته به سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان در مردادماه ۱۳۷۵ گشایش یافت. مساحت زیربنای آن در سه طبقه ۲۰۹۰ متر مربع است. کتابخانه این فرهنگستان بیش از ۶۰۰ جلد کتاب و ۱۶۰۰ نفر عضو دارد. (برگرفته از اطلاعات منطقه ۴ شهرداری اصفهان)

کرسی ریاضیات لوکاسی

ایزاک بارو کرسی ریاضیات لوکاسین نام یک کرسی معروف علمی در جهان است. این کرسی در سال ۱۶۶۳ به وسیله هنری لوکاس در دانشگاه کمبریج انگلستان بنا نهاده شد. پیشینه دارندگان این کرسی عبارت‌اند از: ایزاک بارو ۱۶۶۴ ایزاک نیوتن ۱۶۶۹ ویلیام ویستون ۱۷۰۲ نیکولاس ساندرسون ۱۷۱۱ جان کولسون ۱۷۳۶ ادوارد وارینگ ۱۷۶۰ ایزاک میلنر ۱۷۹۸ رابرت وودهاوس ۱۸۲۰ توماس تورتون ۱۸۲۲ جرج بیدل ۱۸۲۶ چارلز ببیج ۱۸۲۸ جاشوا کینگ ۱۸۳۹ جورج گابریل استوکس ۱۸۴۹ جوزف لارمر ۱۹۰۳ پل دیراک ۱۹۳۲ جیمز لایتیل ۱۹۶۹ استیون هاوکینگ ۱۹۷۹ مایکل گرین ۲۰۰۹

ایتالیا

ایتالیا کشوری در جنوب قاره اروپا است که پایتخت آن شهر رم می‌باشد. این کشور از شبه‌جزیره ایتالیا و دو جزیره سیسیل و ساردنی در دریای مدیترانه تشکیل شده‌است. امروزه ایتالیا کشوری توسعه‌یافته‌است و جزو گروه هشت به‌شمار می‌آید. واحد پول این کشور یورو و زبان رسمی آن ایتالیایی است. جمعیت ایتالیا ۶۰ میلیون و ششصد هزار نفر است و ۹۱٫۶ درصد مردم آن مسیحی هستند. ایتالیا پنجمین کشور پرجمعیت اروپا و بیست و سومین کشور پرجمعیت دنیا است. ایتالیا آب‌وهوای معتدل فصلی دارد و آب‌وهوای مناطق ساحلی آن با شرایط هوایی کوهستان‌های داخلی تفاوت زیادی دارد. دو کشور مستقل بسیار کوچک به نام‌های واتیکان و سان مارینو در درون خاک ایتالیا قرار دارند و یک تکه از خاک ایتالیا نیز بیرون از خاک اصلی این کشور و در سوئیس قرار دارد که کامپیونه دیتالیا نامیده می‌شود. رم، پایتخت ایتالیا، به عنوان پایتخت امپراتوری روم و اقامتگاه پاپ، برای سده‌های پیاپی از مراکز سیاسی و مذهبی تمدن غرب بود. پس از فروپاشی امپراتوری روم، منطقه ایتالیا به مناطق و شهرهای خودگردان بسیاری تقسیم شده‌بود (ازجمله جمهوری ونیز و دولت کلیسا) ولی واحدهای مختلف سیاسی در منطقه ایتالیا در سال ۱۸۶۱ متحد شده و کشور کنونی ایتالیا را به‌وجود آوردند. تاریخ دوران باستان و میانه اتروسکها یونانی‌ها و سپس رومی‌ها در دوران باستان بر ایتالیا حکمرانی می‌کردند و در قرون وسطی کنترل ایتالیا در دست پاپ‌ها، فرانک‌ها، بیزانسی‌ها و سپس اعراب و نورمان‌ها در پاره‌ای از اوقات بوده‌است. از میان مشکلات پرشماری که اتحاد ایتالیا (۱۸۷۰–۱۸۴۸) در پی داشت، آنچه بیش از همه اضطراری می‌نمود، همانا یکدست ساختن سرزمینی بود که از لحاظ سیاسی و اقتصادی بسیار متفاوت بود. وحدت ایتالیا بکارگیری ساختارهای اداری دوره رژیم سلطنتی ساوویا در طول زمان باعث وخیم‌تر شدن اختلافات قبلی میان مناطق مختلف ایتالیا شد و به دنبال آن موج مهاجرت طبقه روستایی به سوی آمریکای شمالی و جنوبی آغاز شد. میان سال‌های پایانی قرن نوزدهم و سال‌های آغازین قرن بیستم، چند میلیون ایتالیایی به خارج از کشور مهاجرت کردند. از دیدگاه اقتصادی و اجتماعی، دوره قبل از اتحاد تا زمان آغاز جنگ اول جهانی با پدیده رشد کلی کشور همراه بود که با تکیه به موقعیت بین‌المللی مثبت، این امکان را یافت تا سر و سامانی به وضعیت مالی و ساختارهای دولتی داده و بخش‌های اصلی برای کمک به پیشرفت و توسعه صنعتی را گسترش دهد و در این راستا البته از کمک سخاوتمندانه سرمایه‌های خارجی نیز بهره برد. ایتالیا در نقشه ساموئل دان شرایط اجتماعی کشور، که همراه با اختلافات پیش گفته میان مناطق روستایی و شهری بود، سال‌های اولیه ”صنعتی‌سازی کشور” و نخستین گام‌ها به سوی یک ساختار نوین اجتماعی را با شکل‌گیری احزاب سیاسی رقم زد. ظهور این احزاب سیاسی و تنش‌های اجتماعی ناشی از آن تاثیر گسترده‌ای بر جریان‌های بعدی تاریخی ایتالیا بر جای گذاشت. جنگ جهانی اول به دنبال بر خورداری شهروندان ایتالیایی از حق رای در سال ۱۹۱۳، روند یکپارچه‌سازی سیاسی کشور تکمیل شد و این در حالی بود که چهره بین‌المللی ایتالیا که به‌دنبال اصلاحات آغاز شده از فردای روز اتحاد، هماهنگ‌تر و مدرن‌تر شده بود، وجهه بیشتری یافته و تقویت می‌شد. ایتالیا و مستعمرات پیشینش. در آستانه جنگ اول جهانی، ایتالیا چشم‌انداز ترسیم شده تا آن زمان را دگرگون ساخته و در کنار قدرت‌های متحد فرانسه، انگلیس و ایالات متحده وارد جنگ شد. به‌دنبال کنفرانس صلح پاریس در سال ۱۹۱۹ مناطق شمالی ترنتینو، التوادیجه و ونتریا جولیا را که برای کامل ساختن روند اتحاد ملی مورد نیاز بود، بدست آورد. ایتالیا هر چند که از مبارزه پیروز خارج شده بود، اما از دیدگاه اقتصادی زیر بار فشارهای وارده، دچار چنان آشفتگی‌هایی شده بود که دولت‌های وقت آن زمان توان هدایت آن را به‌سوی دست آورده‌های مثبت نداشتند. در این برهه برخی از تشکیلات سیاسی که بعدها به‌مدت ده‌ها سال بر آینده کشور تاثیرات عمیقی گذاشت، پا به عرصه وجود گذاردند، از جمله حزب ملت (۱۹۱۹) که بعدها به حزب دموکرات مسیحی تغییر شکل داد، حزب سوسیالیست، حزب کمونیست که توسط گرامشی پایه‌گذاری شد (۱۹۲۱) و طبقات مبارز که توسط موسولینی شکل گرفت (۱۹۱۹) و بعدا در سال ۱۹۲۱ به حزب فاشیست ملی تغییر شکل داد و عامل به قدرت رسیدن موسولینی شد. ایتالیا میان دو جنگ در سال ۱۹۲۵ (میلادی) با ممنوع شدن فعالیت تمامی دیگر احزاب، دوره رژیم فاشیست آغاز می‌شود که با سیاست استبدادی و در پوشش ملی‌گرایی، باعث دگرگونی‌های ریشه‌ای در زندگی کشور گردید و آزادی‌های سیاسی را محدود نمود. این رژیم برای ممانعت از دشمنی کلیسای کاتولیک، به توافقی با واتیکان (۱۹۲۹) دست یافت. در آن سال‌ها اقدامات جدی برای تقویت و توسعه فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی صورت گرفت. در زمینه سیاست خارجی، موسولینی سعی کرد با اتکا به سیاست توسعه طلبانه و قدرت‌های متحد، پرستیژ خود را تثبیت نماید که نقطه اوج آن اتحاد با آلمان و ورود به جنگ دوم جهانی (۱۹۴۵–۱۹۴۰) علیه متفقین و متعاقبا سقوط رژیم فاشیست به‌دنبال ناکامی‌های نظامی بود. بازسازی دموکراسی و اداره وضعیت سخت کشور پس از پایان جنگ و کوشش در از بین بردن هر آنچه از رژیم فاشیست به ارث مانده بود، باعث شد تا مجمع قانون اساسی شکل بگیرد. در دوم ژوئیه سال ۱۹۴۶، و به‌دنبال انجام همه‌پرسی «جمهوری ایتالیا» متولد شد و این تاریخ تبدیل به جشن ملی شد. قانون اساسی جدید از تاریخ اول ژانویه ۱۹۴۸ رسمیت یافته و به مرحله اجرا درآمد. ایتالیا بعد از جنگ، تلاش زیادی برای نزدیکی به کشورهای غرب انجام داد و در این راستا به ”اتحاد آتلانتیک” ملحق شد که سازمانی نظامی دفاعی است که به ابتکار آمریکا شکل گرفت و اکثر کشورهای اروپایی غربی نیز به آن پیوستند. در سطح اروپا، ایتالیا در آن دوره از جمله کشورهایی بود با حداکثر توان در راستای یکپارچگی اروپا در طی مراحل مختلف آن، چه از نظر اقتصادی و چه سیاسی کوشش کرد. از اول ژانویه ۱۹۹۹ (میلادی)، ایتالیا از جمله ۱۱ کشوری است که واحد پولی یورو را به عنوان پول واحد برگزید. جغرافیا تصویر ماهواره‌ای از ایتالیا ایتالیا در جنوب اروپا با مختصات جغرافیایی تقریبی ۵۰ ۲۲ شمالی، ۳۰ ۱۲ شرقی قرار دارد. مساحت کل آن ۳۰۱۳۲۳ کیلومتر مربع (تقریبا یک پنجم ایران) است که از آن ۲۹۴۰۲۹ کیلومتر مربع خشکی و ۷۲۱۰ کیلومتر مربع آب است. ۷۶۰۰ کیلومتر ساحل دارد. نکته جالب در مورد نقشه کشور ایتالیا این است که نقشه این کشور شبیه چکمه است. جزایر ساردنی و سیسیل در دریای مدیترانه نیز جزو ایتالیا است. مرزهای این کشور ۲۹۳۲۱ کیلومتر است. با کشورهای زیر مرز مشترک دارد: اتریش: ۴۳۰ کیلومتر فرانسه: ۴۸۸ کیلومتر واتیکان: ۳٫۲ کیلومتر (واتیکان در داخل شهر رم پایتخت ایتالیا قرار دارد) سان مارینو: ۳۹ کیلومتر (کشور سان مارینو در شمال ایتالیا و در دل ایالت امیلیا رومانیا قرار دارد) اسلوونی: ۲۳۲ کیلومتر سوئیس: ۷۴۰ کیلومتر آب و هوای ایتالیا مدیترانه‌ای است. در شمال به دلیل وجود رشته‌کوه آلپ سرد، در جنوب خشک و در کل کشوری تقریبا گرم است. بلندترین نقطه آن کوه مونته بیانکو با ارتفاع ۴۸۰۸ متر از سطح دریا و کمترین ارتفاع آن دریای مدیترانه‌است. تقسیمات کشوری کشور ایتالیا از نظر جغرافیایی به ۲۰ ناحیه تقسیم می‌شود که ۵ تا از آن‌ها دارای نوعی خودمختاری در وضع قوانین محلی می‌باشند. از سوی دیگر ایتالیا به ۱۱۰ استان و ۸،۱۰۰ شهرداری تقسیم می‌شود. علاوه بر این در سال ۲۰۰۹ میلادی ۱۵ شهر ایتالیا به عنوان ابرشهر یا متروپولیس در نظر گرفته شدند که البته این تقسیمات جدید هنوز به مرحله رسمی و اجرایی نرسیده‌است. ناحیه‌ها مرکز مساحت (کیلومتر مربع) مساحت (مایل مربع) جمعیت آبروتزو لاکوئیلا ۱۰،۷۶۳ ۴،۱۵۶ ۱،۳۴۲،۱۷۷ واله دائوستا* ائوستا ۳،۲۶۳ ۱،۲۶۰ ۱۲۸،۱۲۹ آپولیا باری ۱۹،۳۵۸ ۷،۴۷۴ ۴،۰۹۰،۵۷۷ باسیلیکاتا پوتنزا ۹،۹۹۵ ۳،۸۵۹ ۵۸۷،۶۸۰ کالابریا کاتانزارو ۱۵،۰۸۰ ۵،۸۲۲ ۲،۰۱۱،۵۳۷ کامپانیا ناپل ۱۳،۵۹۰ ۵،۲۴۷ ۵،۸۳۳،۱۳۱ امیلیا-رومانیا بولونیا ۲۲،۴۴۶ ۸،۶۶۶ ۴،۴۲۹،۷۶۶ فریولی ونتزیا جولیا* تریسته ۷،۸۵۸ ۳،۰۳۴ ۱،۲۳۵،۷۶۱ لاتزیو رم ۱۷،۲۳۶ ۶،۶۵۵ ۵،۷۲۴،۳۶۵ لیگوریا جنوا ۵،۴۲۲ ۲،۰۹۳ ۱،۶۱۶،۹۹۳ لمباردی میلان ۲۳،۸۴۴ ۹،۲۰۶ ۹،۹۰۹،۳۴۸ مارکه آنکونا ۹،۳۶۶ ۳،۶۱۶ ۱،۵۶۴،۸۸۶ مولیز کامپوباسو ۴،۴۳۸ ۱،۷۱۳ ۳۱۹،۸۳۴ پیمونت تورین ۲۵،۴۰۲ ۹،۸۰۸ ۴،۴۵۶،۵۳۲ ساردنی* کالیاری ۲۴،۰۹۰ ۹،۳۰۱ ۱،۶۷۵،۲۸۶ سیسیل* پالرمو ۲۵،۷۱۱ ۹،۹۲۷ ۵،۰۵۰،۴۸۶ توسکانی فلورانس ۲۲،۹۹۳ ۸،۸۷۸ ۳،۷۴۹،۰۷۴ ترنتینو آلتو آدیجه* ترنتو ۱۳،۶۰۷ ۵،۲۵۴ ۱،۰۳۶،۶۳۹ اومبریا پروجا ۸،۴۵۶ ۳،۲۶۵ ۹۰۶،۶۷۵ ونتو ونیز ۱۸،۳۹۹ ۷،۱۰۴ ۴،۹۳۶،۱۹۷ گروه‌های قومی و نژادی ایتالیایی‌ها. گروه‌های نژادی آلمانی، فرانسوی و ایتالیایی اسلاوتبار در شمال و ایتالیایی آلبانیایی‌تبار و ایتالیایی یونانی‌تبار نیز در جنوب هستند. در سال ۲۰۰۵ نزدیک به ۵٫۸٪ از جمعیت ایتالیا خارجیها بوده‌اند. ۱۱٫۴٪ کودکانی که در سال ۲۰۰۷ در ایتالیا به دنیا آمده‌اند دست‌کم یکی از والدینشان خارجی بوده‌اند. در سال ۲۰۰۷ بیشترین مهاجرت‌ها به ایتالیا به ترتیب ازاروپای شرقی(۵۲٫۰۲٪) شمال آفریقا (۱۶٫۱۷٪) آسیا (۱۶٫۰۸٪) و آمریکا لاتین (۸٫۵٪) بوده‌است. زبان‌ها عمده ایتالیایی‌ها رومی‌تبار هستند و زبان‌های رایج در ایتالیا هم تقریبا همگی شاخه‌هایی از زبان رومی به‌شمار می‌روند. با وجود اینکه زبان رسمی ایتالیا زبان ایتالیایی است اما زبان‌های پرگویشور دیگری در این کشور وجود دارند که حالتی نیمه رسمی و گاه محلی دارند. بسیاری از این زبان‌ها در معرض نابودی قرار گرفته‌اند که شروع مرگ تدریجی این زبان‌ها به دوره حکومت فاشیسم بر ایتالیا بازمی‌گردد. ایتالیایی زبان رسمی این کشور است که از سال ۱۸۶۱ تاکنون این مقام را دارد. آلمانی: آلمانی زبان رسمی ایالت خودمختار تیرول جنوبی در شمال ایتالیا است. همچنین در بخش‌هایی از ایالت بولتزانو به دلیل هم‌مرز بودن با اتریش مردم به این زبان تکلم می‌کنند. فرانسوی: در شمال غربی و در ایالت وال له داوستا به دلیل هم‌مرز بودن با فرانسه مردم با این زبان آشنایی دارند. لیگوری: در مناطق شمالی ایتالیا به ویژه شهر جنوا رایج است و بیش از یک میلیون گویشور در ایتالیا دارد. گویش جنوایی و بریگاسکی از مهم‌ترین گویش‌های این زبان در ایتالیا هستند. اسلوونیایی: در شهرهای تریسته و گوریتزیا مردم به دلیل همسایگی با اسلوونی با این زبان آشنایی دارند. لومباردی: در مناطق شمالی ایتالیا به ویژه نقاط هم‌مرز با سوئیس رایج است و بیش از سه میلیون گویشور در ایتالیا دارد. پیدمونتی: زبان رایج منطقه پیدمونت ایتالیاست که بیش از دومیلیون نفر از مردم ایتالیا بدان تکلم می‌کنند. ونیزی: زبان قدیمی منطقه ونیز که از زبان‌های رومی به‌شمار می‌رود و در ایتالیا قریب دو میلیون نفر از اهالی منطقه ونیز و مناطق مجاور بدان تکلم می‌کنند. این زبان در اسلوونی نیز رایج است. ناپلی: زبان رایج منطقه جنوب ایتالیا به ویژه نواحی پالرمو و ناپولی است که بیش از شش میلیون نفر از سکنه ایتالیا بدان سخن می‌گویند. گویش ایتالیایی جنوبی در واقع گویشی از همین زبان است و نه ایتالیایی. توسکانی: زبان رایج در منطقه توسکانی است که گاهی گویشی از زبان ایتالیایی نیز شمرده می‌شود. حدود سه میلیون تن به این زبان تکلم می‌کنند. ساساری: این زبان اگرچه تنها ۱۲۵ هزارتن گویشور دارد اما در منطقه خودمختار ساردینیا زبان رسمی به‌شمار می‌رود. ساردوکمپیدانی از زبان‌های بومی جنوب ایتالیاست که هنوز نزدیک به یک میلیون گویشور دارد اما بیشتر گویشورانش در مناطق کوهستانی شمال ایتالیا بسر می‌برند که این به دلیل سیاست‌های فاشیستی ایتالیا در زمان جنگ جهانی دوم بوده‌است. زبان ایتالیایی-یهودی از زبان‌های رومی است که در ایتالیا امروزه بیش از دویست تن گویشور ندارد. مذاهب حاکمیت و اکثریت با مسیحیت کاتولیک است، ولی پروتستانها، یهودیها و مسلمانان (که اکثرا مهاجر هستند) نیز در این کشور زندگی می‌کنند. ۹۱٫۶٪ جمعیت ایتالیا مسیحی و بیشتر کاتولیک هستند که یک سوم آن‌ها (۳۶٫۸٪) عضو فعال هستند. امروزه ۸۲۵۰۰۰ نفر مسلمان در ایتالیا زندگی می‌کنند که (۱٫۴٪) جمعیت ایتالیا را تشکیل می‌دهند که از بین آن‌ها فقط ۵۰۰۰۰ نفر ملیت ایتالیایی دارند. اقتصاد ایتالیا دارای اقتصادی پیشرفته در نظام سرمایه‌داری و از اعضای مهم آن نظام است. از جمله مهم‌ترین صنایع کشور می‌توان به صنایع فلزکاری، ماشین‌آلات، شیمیایی، وسائل نقلیه، مواد غذایی و مشروبات، منسوجات و البسه، هواپیماسازی، کشتی‌سازی، پتروشیمی، الکتریکی، اتمی و جنگ‌افزار اشاره نمود. گندم، جو، سیب‌زمینی، چغندر قند، سیب، ذرت، برنج، انگور، ماهی، گاو و خوک نیز مهم‌ترین محصولات کشاورزی و دامپروری کشور را تشکیل می‌دهند. تا سال ۲۰۱۰ تعداد ۱٫۶ میلیون مزرعه کشاورزی در ایتالیا وجود داشته که این رقم ۳۲٫۴٪ کمتر از آمار سال ۲۰۰۰ است. سرانه زمین مزروعی برای هر نفر بالغ بر ۳۲٫۰ هکتار است. تولید سالیانه گوشت گاو ۴۰۰٫۱ هزار تن، گوشت خوک ۵۰۰٫۱ هزار تن، گوشت گوسفند ۹۰۰٫۱۵۴ تن و ۸۰۶ هزار تن صید ماهی است. تولید سالیانه نیروی الکتریسیته نیز معادل ۱٫۲۴۱ میلیارد کیلووات ساعت است. مهم‌ترین محصولات کشاورزی جنوب ایتالیا شامل انگور، زیتون و میوه‌هایی مانند هلو، فندق، کیوی، گلابی، زردآلو و گیلاس می‌شود. جنوب ایتالیا بیشر کشاورزی و به نسبت فقیرتر و شمال آن صنعتی و ثروتمندتر است. غذاها نام فارسی نام انگلیسی تصویر نام فارسی نام انگلیسی تصویر آرانچینو Arancino 120px آفوگاتو Affogato 120px آنلی Anelli 120px آنیولوتی Agnolotti 120px بروسکتا Bruschetta 120px بوکاتینی Bucatini 120px بیگولی Bigoli 120px پاستا Pasta 120px پنه Penne 120px پیتزا Pizza 120px پولنتا Polenta 120px تالیاتله Tagliatelle 120px ترنته Trenette 120px تورتلینی Tortellini 120px راگو Ragù 120px راویولی Ravioli 120px ریزوتو Risotto 120px دهان‌پر Saltimbocca 120px سیرابی شیردان Tripe 120px فاگوتینی Fagottini 120px فتوچینی Fettuccine 120px فریتاتا Frittata 120px کاپرزه Caprese salad 120px کاپلینی Capellini 120px کارپاچیو Carpaccio 120px کامپانل Campanelle 120px کلزون Calzone 120px لازانیا Lasagne 120px مافالده Mafalde 120px ویل میلانیز Veal Milanese 120px نوکی Gnocchi 120px اسوبوکو Ossobuco 120px گردشگری ایتالیا در مرکز دریای مدیترانه واقع شده‌است، دریایی که تولد تمدن‌های بسیاری را بخود دیده‌است. ایتالیا دارای تاریخی غنی از تماس‌ها و تبادلاتی می‌باشد که بر مردم، اقتصاد و فرهنگش تاثیر گذاشته‌است. فنیقیها، یونانیها، کارتاژها، اعراب و نورمنها از جمله مللی می‌باشند که در طول سده‌ها با تاثیر گذاشتن بر فرهنگ محلی ایتالیا، باعث گردیده‌اند تا ایتالیا بطور فوق‌العاده‌ای غنی از آثار معماری و هنری می‌باشد. بر اساس محاسبه‌ای که یونسکو انجام داده، بیش از نیمی از میراث فرهنگی جهان در کشور ایتالیا واقع شده‌است، کشوری کوچک که مساحتش فقط ۰/۲۵ ٪ از کل خشکی‌های جهان است. نشانه‌های باقی‌مانده از گذشته، آثار هنری و تنوع فوق‌العاده طبیعت در شبه جزیره ایتالیا از جمله عوامل جذب توریست به این کشور می‌باشد که امروزه یکی از توریستی‌ترین کشورهای جهان به‌شمار می‌آید. رم، فلورانس، ونیز و بسیاری شهرهای دیگر، از جمله مقصدهای هنری هستند که برنامه هر بازدیدکننده‌ای از شبه جزیره ایتالیا را تشکیل می‌دهند. در کنار این شهرهای بزرگ و معروف، میراثهای فرهنگی پنهانی هم در شهرهایی با تاریخ هزار ساله وجود دارند که البته در مسیر اصلی بازدیدها قرار ندارند و علی‌رغم اینکه کمتر شناخته شده‌اند، اما به همان اندازه شهرهای هنری ایتالیا دارای جذابیت می‌باشند. شناخت ایتالیا با بازدید از شهرهای معروف و موزه‌ها و میدان‌های آن کافی نیست، بلکه برای نیل به این مهم، باید دنیای رنگارنگ به اصطلاح ایتالیای کوچک را که غنی از زیبایی‌های طبیعی و هنری بی‌حساب و صدها مرکز شهری کوچک و متوسط که برخی از آن‌ها پایتخت‌های باستانی با آثاری اصیل و بی‌نظیر می‌باشند، نیز درنوردید. برای تکمیل این شناخت البته باید دسرها و غذاهای ایتالیا را هم تجربه کرد. غذا و تنوع رسوم و لهجه‌ها در هر گوشه از کشور به آسانی قابل تشخیص می‌باشد. غذاهای ایتالیایی آینده این تنوع است. بخاطر همین تنوع منطقه‌ای می‌باشد که ایتالیا تبدیل به یکی از اصلی‌ترین قطبهای توریسم بین‌المللی شده‌است. از جمله دیگر عواملی که در پیشرفت صنعت توریسم در این کشور زیبا نقش داشته‌اند می‌توان به نزدیکی ایتالیا به کشورهای صنعتی مرکز و شمال غرب اروپا، وجود وسایل ارتباطی سریع و اقتصادی با دیگر قاره‌ها و سطح عالی امکانات پذیرش توریست که کمتر کشوری از آن برخوردار می‌باشد، اشاره نمود. هر ساله بطور میانگین حدود بیست میلیون گردشگر خارجی از ایتالیا بازدید می‌کنند و این رقم طبیعتا علاوه بر میلیون‌ها ایتالیایی می‌باشد که کشورشان را برای گذراندن تعطیلاتشان انتخاب می‌کنند و البته در این انتخاب، تکیه بر سی و پنج هزار واحد اقامتی موجود در کشور که دارای تقریبا دو میلیون تخت می‌باشند، دارند. توریسم در عمل یکی از مهم‌ترین منابع اقتصادی ایتالیا به‌شمار می‌رود که حدود ۵/۵٪ از تولید داخلی کشور را به خود اختصاص داده‌است و این به معنای آنست که از نظر ارزش بالاتر از کل تولید بخش کشاورزی قرار دارد. سینمای ایتالیا صنعت سینمای ایتالیا از اعتبار خوبی در سراسر جهان برخوردار است. گواه آن جوایزی است که ساخته‌هایش در فستیوال‌های متعدد و بین‌المللی دریافت می‌کند. قوه مقننه ایتالیا مجلس نمایندگان ایتالیا: ۶۳۰ نفر مجلس سنا ایتالیا: ۳۱۵ نفر ارتش نیروی زمینی: ۲۳۰،۰۰۰ نفر ۱۹۲۰ دستگاه تانک نیروی هوایی: ۷۶،۰۰۰ نفر ۴۴۹ فروند هواپیمای جنگی نیروی دریایی: ۴۸،۰۰۰ نفر ۱ فروند ناو هواپیمابر، ۸ فروند زیردریایی، ۱ فروند ناو موشک‌انداز، ۳ فروند رزمناو، ۲۴ فروند ناوشکن برج پیزا فهرست ناحیه‌های ایتالیا فهرست استان‌های ایتالیا فهرست شهرهای ایتالیا فهرست دانشگاه‌ها در ایتالیا آثار تاریخی ایتالیا مشاهیر ایتالیا فوتبال ایتالیا حزب کمونیست ایتالیا

البرز

— رشته‌کوه — البرز نقشه توپوگرافی رشته کوه البرز none کوه دماوند در زمستان — موقعیت سیاسی — کشور منطقه فلات ایران بخشی از — موقعیت جغرافیایی — بلندترین نقطه دماوند ارتفاع ۵۶۱۰ متر البرز رشته کوهی در بخش شمالی ایران است. ریشه نام آن در زبان اوستایی هره بره زئیتی و در زبان پهلوی هره برز است. این رشته کوه از سوی باختر از تالش جمهوری آذربایجان آغاز می‌شود و در سوی شرق تا درون ترکمنستان و افغانستان دنباله می‌یابد. بخش بزرگی از البرز در راستای کناره جنوبی دریای خزر کشیده شده‌است. در این بخش، جبهه شمالی البرز سرسبز و جبهه جنوبی آن خشک است. یک دلیل این دوگانگی وجود رشته کوه البرز است که همچون سدی طبیعی از گذر رطوبت برخاسته از دریای خزر به سوی جنوب جلوگیری می‌کند و بیشتر این رطوبت در جبهه شمالی البرز می‌بارد. بلندترین کوه البرز، کوه دماوند (۵۶۱۰ متر) است که در استان مازندران شهر رینه قرار دارد. دامنه‌ها و دره‌های البرز از تفرجگاه‌های مهم مردم استان‌های تهران، کرج، قزوین و سمنان است. از مهم‌ترین رودهای دامنه شمالی البرز سفیدرود و دامنه‌های جنوبی کرج و جاجرود را می‌توان نام برد. قله‌های بسیاری برای کوهنوردی در این رشته کوه وجود داردند که از آن میان می‌توان دماوند، علم‌کوه، خلنو، آزادکوه، شاه‌البرز، سیالان، وروشت، دوبرار، توچال و پهنه‌حصار را نام برد. ویژگی‌های زمین‌شناسی و جغرافیایی از دید چینه‌شناسی و زمین‌ساخت (تکتونیک)، رشته کوه البرز به سه بخش خاوری (شرقی)، مرکزی و باختری (غربی) بخش‌بندی می‌شود. البرز باختری از رودخانه آستاراچای تا دره سپیدرود، البرز مرکزی از دره سپیدرود تا دره فیروزکوه و رود تالار، و البرز خاوری از دره فیروزکوه تا گرگان‌رود و مرز خراسان کشیده شده‌است. البرز باختری بخش مهمی از کوه‌های تالش را در برمی‌گیرد. این کوه‌ها از گردنه حیران تا غرب شهرستان هشتپر کمابیش به خط راست به سمت جنوب سپس به سوی جنوب‌شرقی امتداد یافته و در جنوب شهرستان رشت به دره سپیدرود می‌پیوندد. واژه‌شناسی در اوستا «هره برزیتی» Harā Bərəzaitī پهلوی «هربرز» مرکب از دو جزء: هر، به معنی کوه و برز به معنی بالا و بلند و بزرگ. در ادبیات پارسی «برزکوه» هم به معنی البرز آمده و ترجمه تحت‌اللفظی آن است. نمایی از جاده هراز و بخشی از رشته کوه البرز در منطقه زیار، بخش لاریجان در شهرستان آمل استان مازندران اسطوره‌شناسی رشته کوه البرز و قله دماوند و به خصوص قارن کوه (قاف) در ناحیه شمال سمنان نقش برجسته‌ای در متون تاریخی طبرستان و افسانه‌های ایرانی دارند. در افسانه‌های کهن از رشته کوه البرز تحت عنوان تیراگ نام برده‌اند که در واژه‌نامه کتاب سوشیانس نیز از آن یاد شده‌است. قله‌ها نمایی از طبیعت البرز در منطقه الموت رشته‌کوه البرز؛ در پس‌زمینه قله دماوند را می‌توان دید؛ عکس از ارتفاع ۴۰۰۰ متری (اثر والتر میتل‌هولتسر در سال ۱۳۰۳) البرز مرکزی دماوند، ۵۶۱۰ متر آزاد کوه، ۴۳۹۸ متر خلنو، ۴۳۷۵ متر ناظر بزرگ (شکر لقاس)، ۴۳۵۰ متر پالان گردن، ۴۲۵۰ متر کلون بستک، ۴۲۰۰ متر سرکچال، ۴۱۵۰ متر وروشت، ۴۱۰۰ متر خرسنگ، ۴۱۰۰ متر توچال، ۳۹۶۰ متر مهرچال، ۳۹۲۰ متر آتشکوه، ۳۸۵۰ متر شاه‌نشین، ۳۸۵۰ متر علم کوه، ۴۸۵۰ متر ارفع کوه، ۲۸۵۰ متر خرسان شمالی، ۴۶۸۰ متر خرسان جنوبی، ۴۶۵۹ متر تخت سلیمان، ۴۶۵۹ متر سیاه‌سنگ، ۴۶۰۹ متر هفت خوان، ۴۵۳۷ متر چالون، ۴۵۱۶ متر سیاه گوک جنوبی، ۴۵۰۰ متر سیاه گوک شمالی، ۴۴۴۵ متر سیاه کمان، ۴۴۷۲ متر شانه کوه، ۴۴۶۵ متر کالو، ۴۴۱۲ متر گردونکوه، ۴۴۰۲ متر میان سه چال، ۴۳۴۸ متر لشگرک، ۴۲۵۶ متر زرین کوه (ماسه چال)، ۴۲۰۰ متر زرین کوه، ۳۸۵۰ متر آلانه سر، ۴۰۵۰ متر کرما کوه، ۴۰۲۰ متر پسند کوه، ۴۰۰۰ متر سیاه لیز، ۳۹۷۵ متر سیالان، ۴۲۵۰ متر شاه البرز، ۴۲۰۰ متر خشچال، ۴۱۸۰ متر ناز، ۴۱۰۰ متر کهار، ۴۰۵۰ متر آرامگاه بی‌بی شهربانو کلک‌چال، ۳۳۵۰ متر کلون‌بستک، ۴۲۰۰ متر کوه بازارک، حدود ۳۷۷۵ متر کوه سه‌پایه، ۲۲۰۰ متر کوه لوارک، ۳۵۶۰ متر کوه لیچه، ۲۸۷۸ متر کوه مزرا، ۲۴۲۰ متر گردونکوه، ۴۴۰۲ متر سماموس، ۳۶۲۰ متر البرز غربی کوه‌های تالش البرز شرقی شاهوار ۳۹۴۵متر (بلندترین قله البرز شرقی) چالویی (دامغان)۳۹۰۰ متر گاوکشان ۳۸۱۳متر کهکشان (دامغان) ۳۸۰۰متر کرکسی (دامغان) ۳۷۰۰متر نیزوا ۳۷۵۰متر نمازگاه (دامغان)۳۶۰۵متر ناقاره خانه (دامغان)۳۶۰۵متر شاهدارکوه (دامغان)۳۲۵۲متر بادله کوه (دامغان)۳۲۲۰متر بینالود ۳۲۱۱ متر البروس زاگرس

چینه‌شناسی

لایه‌های زمین شناسی و اکتشافات معدنی در ایالت سالتا (آرژانتین) چینه‌شناسی ، شاخه‌ای از دانش زمین‌شناسی است که درباره چگونگی پیدایش، ترتیب توالی، ساختمان، سنگواره‌ها و سنگ‌شناسی و چینه‌های پوسته زمین بررسی می‌کند. منبع پانویس‌ها و منابع

چینه

فارسی چینه در کل به معنی لایه و قشر است. این واژه، نام ابزار از فعل چیدن است به معنی چیزی که بر روی چیز دیگر چیده می‌شود. در زمین‌شناسی به لایه مشخصی از پوسته زمین مانند لایه‌ای از سنگ‌های رسوبی که کلفتی آن میان چند سانتیمتر تا چند متر باشد چینه می‌گویند. بدیگر سخن: چینه عبارت است از لایه‌ای از سنگ که سراسر آن لایه کمابیش یکسان تشکیل یافته و نسبت به لایه‌های بالایی و پائینی خود، مشخص و دیگر(متفاوت) باشد. به دانش بررسی چینه‌ها، چینه‌شناسی گفته می‌شود. چینه‌بندی چین (زمین‌شناسی)

چینه‌بندی

در زمین‌شناسی به ته‌نشین شدن و انباشته گردیدن مواد رسوبی بصورت یک لایه یا چینه، چینه‌بندی گفته می‌شود. پاره‌ای دانشمندان زمین‌شناس این واژه را به مفهوم سنگ‌هایی که بصورت لایه‌لایه یا مطبق درآمده باشد نیز بکار می‌برند.

کاج مطبق

کاج مطبق، نیوزلند کاج مطبق یا کپیناژ نوعی کاج سوزنی است از خانواده اشکوبیان (Araucariaceae). اشکوبیان درختان همیشه‌سبزی هستند راسته کاجیان (Pinales)، رده ناژویان (Pinopsida)، دسته مخروطیان (Coniferae یا Pinophyta). زیستگاه اصلی کاج مطبق جزیره نورفک استرالیا است. رشد آن در محیط طبیعی زیاد ولی در آپارتمان به کندی رشد می‌کند، احتیاج به اکسیژن فراوان دارد و درجه حرارت بالا را تحمل نمی‌کند. نیازها کاج مطبق به نور معمولی ، هوای خنک ، خاک همیشه خیس، رطوبت نسبی بین ۵۰ تا ۹۰ درصد و خاک کمی اسیدی احتیاج دارد. نور اگرچه سایه روشن را تحمل می‌کند ولی نزدیک به پنجره با نور ملایم نگهداری کنید البته درختانی که در زمین کاشته شده‌اند قابلیت نگهداری در آفتاب را نیز دارند . گیاهان گلدانی که در داخل منزل پرورش یافته‌اند نمی‌توانند یکباره در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرند. یک کاج مطبق در بالکن یک خانه در قم دما در تابستان گرما را تا ۴۰ درجه تقریبا تحمل می‌کند ولی در زمستان بهیچوجه تحمل یخبندان را ندارد . آبیاری در تابستان هفته‌ای دو بار و در زمستان در ۷ تا ۱۰ روز یکبار آبیاری نما یید خاک را همیشه مرطوب نگهدارید. برای طراوت هرچه بیشتر این گیاه و سبز ماندن برگهای زیبای آن لازم است روزی یکبار با آب پاش برگهای گیاه بویژه برگهای فوقانی آن را مرطوب نمایید. خاک خاک کمپوست برای این گیاه مناسب است. خاک را سبک تهیه نمایید مخلوطی از دو قسمت ماسه و سه قسمت برگ پوسیده برای این گیاه مناسب است . . . . . تکثیر تکثیر کاج مطبق در خانه بسیار مشکل و تقریبا ناممکن است. برای تکثیر از بذر یا قلمه استفاده می‌شود که البته قلمه باید از انتها ی ساقه گیاه باشد در غیر اینصورت گیاه حاصل کج در می‌آید. در نوک این کاج ساقه فوقانی قرار دارد که به صورت عمودی و رو به بالا است. اگر این ساقه آسیب ببیند یا قطع شود چند ساقه دیگر در محل بریدگی بوجود می‌آید که برای تکثیر از آن‌ها می‌توان استفاده نمود . البته قلمه را باید با استفاده از هورمون ریشه زا مثل اسید ایندول بوتیریک ریشه دار کرد . هرس کردن ۱-شاخه‌های خشک پائینی را تا انتها قطع کنید ۲-پودر گوگرد و روغن وازلین به محل قطع بمالید. رشد کاج مطبق بسیار کند و هر سال یک قطعه و یا حداکثر دو طبقه بر طبقات خود می‌افزاید،زیبایی این گیاه در داشتن برگهای سوزنی شفاف در طبقات و محیط جانبی تنه اصلی است،برای این منظور سعی کنید از دستمالی کردن برگهای سوزنی و استفاده از مواد براق کننده جلوگیری و با اب فشان رطوبت گیاه را تامین کنید. مشکلات زرد و قهوه‌ای شدن برگها زرد شدن و یا قهوه‌ای شدن برگ‌ها به عواملی همچون کمبود مواد غذایی به خصوص آهن و یا بیماری گیاه مربوط میشه و برای رفع این مشکلات از قارچ کش مانکوزب استفاده کنید و همچنین برای تامین مواد مغذی از کود کامل مخصوص گیاهان آپارتمانی و همچنین کود آهن استفاده کنید. خشکی نوک برگ خشکی نوک برگ این گیاه میتواند علت‌های متفاوتی داشته باشد از جمله: گرما، رطوبت کم، نور زیاد، خشکی محیط و آبیاری کم و نامناسب؛ که باید تک تک دلایل مورد بررسی قرار گیرد. برای تامین رطوبت میتوان آب را روی برگ‌ها اسپری کرد، ولی بهترین روش برای تامین رطوبت قرار دادن یک سینی یا زیر گلدانی روی سنگریزه است که فقط باید دقت شود که آب با خاک گلدان تماس نداشته باشید. خشکی برگ‌های پایینی علت خشک شدن برگ‌های پایینی بخاطر شرایط نا مناسب محیطی مانند نور، درجه حرارت و همچنین پایین بودن رطوب می‌باشد که با استفاده از مطالب بالا رطوبت و شرایط گیاه را فراهم کنید.

محمدرضا شجریان

اجرای برنامه توسط محمدرضا شجریان، محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر در جشنواره موسیقی جشن هنر شیراز سال ۱۳۵۴، اجرای زنده آلبوم راست‌پنجگاه محمدرضا شجریان (زاده ۱ مهر ۱۳۱۹ مشهد) موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، خواننده و خوشنویس اهل ایران و نامزد ۲ جایزه گرمی است. سایت انجمن آسیا وی را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی ، روزنامه ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان و همچنین رادیوی عمومی ملی (NPR) در سال ۲۰۱۰ وی را یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده‌است. شجریان در ایران ملقب به خسرو آواز ایران می‌باشد.محمدرضا شجریان، رئیس کنونی شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیان‌گذار گروه شهناز و مبدع چند ساز موسیقی می‌باشد. همچنین از فرزندان محمدرضا شجریان، همایون و مژگان در زمینه موسیقی فعالیت دارند. شجریان در قرائت قرآن نیز فعالیت داشته و دعای ربنا معروف‌ترین تلاوت قرآنی اوست؛ این اثر توسط سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت شده‌است. خوانندگان سرشناسی چون ایرج بسطامی، شهرام ناظری، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، علی جهاندار و پسرش همایون از شاگردان شجریان هستند. زندگی‌نامه و فعالیت موسیقی محمدرضا شجریان، یکم مهر ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد. خواندن را از کودکی با همان لحن کودکانه آغاز کرد. از کودکی، با توجه به استعداد و صدای خوبش، تحت تعلیم پدر، که خود قاری قرآن بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد. دهه ۱۳۳۰ در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانش‌سرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد. پس از دریافت دیپلم دانش‌سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد. دهه ۱۳۴۰ شجریان در سال ۱۳۴۰ با فرخنده گل‌افشان ازدواج کرد که حاصل آن سه دختر به نام‌های فرزانه (راحله)، افسانه و مژگان و یک پسر (همایون) بود. او در سال ۱۳۴۶ به تهران رفت و با احمد عبادی آشنا شد و همچنین در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت نمود. در همین سال برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. شجریان از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد. وی در سال ۱۳۴۹، درجه ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد. دهه ۱۳۵۰ محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به‌خاطر این‌که پدرش می‌خواست خانواده آن‌ها (شجریان) بیش‌تر با قرائت قرآن و چهره مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازه استفاده از نام اصلی‌اش را داد. وی تا سال ۱۳۴۷ در استخدام آموزش و پرورش بود و پس از مدت زمانی تدریس و مدیریت مدارس، به وزارت منابع طبیعی انتقال یافت. وی در مدت خدمت در آموزش و پرورش در رادکان از توابع چناران به تدریس پرداخت و مدتی در این شهر سکونت داشت. در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی دنبال کرد. در سال ۱۳۵۱ در برنامه گل‌ها با نورعلی‌خان برومند آشنا شد و شیوه آوازی سید حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی ردیف آوازی ایشان و شیوه‌های تصنیفخوانی را فراگرفت. در همین سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، به عضویت مرکز حفظ و اشاعه موسیقی به سرپرستی داریوش صفوت درآمد. در آن زمان تصنیف داروگ را که مربوط به آهنگی از محمدرضا لطفی بر روی شعری از نیمایوشیج بود اجرا کرد. تصنیف داروگ از اولین تصنیف‌هایی است که در آن شعر نو به‌کارگیری شده‌است. از جمله تصنیف‌های شجریان که به زبان محاوره‌ای می‌باشند، می‌توان به تصنیف مگه نه (شعر بیژن سمندر، آهنگ از عطاءالله خرم) اشاره کرد که در همان دوران اجرا شده‌است. اجرای زنده راست‌پنجگاه در سال ۱۳۵۴ در جشن هنر شیراز به‌همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، مورد استقبال واقع شد. در آن زمان راست‌پنج‌گاه به‌ندرت اجرا می‌شد و این دستگاه درحال فراموش شدن بود. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقه تلاوت قرآن کشوری، رتبه نخست را به دست آورد. و در اسفندماه سال ۱۳۵۷ شرکت دل آواز را بنیان‌گذاری کرد. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۷ همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی (مثل رادیو)، به‌دلیل «پخش آهنگ‌های مبتذل و تشویق به فرهنگ کاباره‌ای» ادامه نداد. البته سایر هنرمندان (گروه‌های شیدا و عارف) و رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، هوشنگ ابتهاج نیز آن زمان از رادیو پس از واقعه ۱۷ شهریور به نشانه اعتراض خارج شدند. پس از این اتفاق محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان‌گذاری کرد. بیش‌تر اعضای کانون چاووش همان اعضای گروه‌های شیدا و عارف بودند. در آن زمان، محمدرضا شجریان به‌همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را برعهده گرفتند که بیش‌تر محتوای آن‌ها انقلابی و میهنی بود. از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری می‌توان به چاووش ۲ اشاره کرد که شامل دو سرود بسیار معروف شب‌نورد (برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری) می‌شد. شجریان در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که در آن زمان زیاد انقلابی نبوده (هرچند دولت قبلی را نیز قبول نداشته)، اما چون دوستان او (اعضای کانون چاووش) فعالیت انقلابی داشتند او نیز با آن‌ها همکاری کرده. یکی از سرودهای شناخته شده، چاووش ۶ (امروزه با نام سپیده شناخته می‌شود) می‌باشد که مربوط به کنسرت گروه شیدا با آواز شجریان و به سرپرستی لطفی است و در آذر ۱۳۵۸ در دانشگاه ملی اجرا شده که یک اجرا با محتوای انقلابی بوده. جمعیت بسیاری در این کنسرت حضور داشتند و تصنیف معروف سپیده (ایران ای سرای امید) که مربوط به شعری از هوشنگ ابتهاج و آهنگی از محمدرضا لطفی می‌باشد در همان کنسرت اجرا شده‌است. البته در آن زمان گروه به فکر ضبط اجرا نبود و ضبط این اثر به صورت اتفاقی توسط کیوان ابتهاج (پسر هوشنگ ابتهاج) اتفاق افتاد. او از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف‌های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. برخی از آلبوم‌های چاووش امروزه تصحیح شده‌اند و با تغییر نام توسط موسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا زیر نظر محمدرضا لطفی بازنشر شده‌اند. از این آثار چاووش‌های ۱ (به یاد عارف)، ۶ (سپیده) و ۹ (جان جان) باحضور شجریان تصحیح شده و با تغییر نام بازنشر شده‌اند. وی در سال ۱۳۵۸ دعای ربنا (برخی آیات قرآن که شجریان آن‌ها را با صوت خوانده) و مناجات مثنوی افشاری را به صورت بداهه و بدون تمرین خواند، ابتدا به قصد این که به هنرجویان آموزش دهد و بهترین را در ماه رمضان برای افطار پخش کنند اما رادیو همان اجرای خودش را پخش کرد و این دعا به مدت سی سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو در ماه رمضان بودند. دهه ۱۳۶۰ در فاصله سال‌های دهه ۱۳۶۰، شجریان همکاری گسترده‌ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد که حاصل آن آلبوم‌هایی چون بیداد، آستان جانان، سر عشق (ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا و جان عشاق بود. در این سال‌ها به همراه گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان کنسرت‌هایی را در خارج از ایران اجرا کرد. از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر متاثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب و دهه ۱۳۶۰ و داشتن حالت اعتراضی بسیار در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت. خود محمدرضا شجریان نیز در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که این اثر بیانگر اعتراض آن‌ها به آن شرایط و پیگیری وعده‌های عمل نشده توسط حکومت بوده‌است. دهه ۱۳۷۰ محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۰ با همکاری داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی، کنسرت‌هایی را در تور اروپا و آمریکا برگزار کرد که آلبوم‌های پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراها می‌باشند. محمدرضا شجریان پس از طلاق از فرخنده گل‌افشان، درحدود ۵۳ سالگی و در سال ۱۳۷۱ با کتایون خوانساری ۲۶ ساله ازدواج کرد. حاصل ازدواج دوم او پسری به‌نام رایان است که در سال ۱۳۷۶ در کانادا متولد شده‌است. در سال ۱۳۷۱ با همکاری گروه آوا آلبوم آسمان عشق را منتشر کرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به کنسرت پاریس سال ۱۳۷۲ محمدرضا شجریان به همراه محمدرضا لطفی و مجید خلج در قالب آلبوم چشمه نوش به بازار عرضه شد. شجریان مدتی بعد آلبوم‌های بهاریه، جان عشاق و گنبد مینا که حاصل همکاری خودش با پرویز مشکاتیان در سال‌های دهه ۱۳۶۰ می‌باشند را منتشر کرد. آلبوم قاصدک که آخرین همکاری شجریان با مشکاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد اما هیچگاه به صورت رسمی و با کیفیت مناسب به بازار نیامد. آلبوم یاد ایام که حاصل کنسرت آمریکا در تابستان ۱۳۷۱ بود و این اثر اولین آلبوم منتشر شده از همکاری محمدرضا شجریان با پسرش، همایون شجریان بود. یاد ایام در سال ۱۳۷۴ انتشار یافت. مدتی بعد آلبوم رسوای دل با همکاری گروه آوا منتشر شد. وی در سال ۱۳۷۵ نیز در آلبومی با آهنگ‌سازی مجید درخشانی تحت عنوان در خیال همکاری کرد. در سال ۱۳۷۶ آلبوم‌های معمای هستی با همکاری محمدرضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و عشق داند که مربوط به بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی به همراه محمدرضا لطفی در سال ۱۳۵۹ بود، منتشر شدند. همچنین در این سال، آلبوم شب وصل با همکاری داریوش طلایی، سعید فرج‌پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۷۷، آلبوم شب، سکوت، کویر را با آهنگ‌سازی کیهان کلهر منتشر کرد که بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است؛ و در آن برخی سازهای محلی نیز استفاده شده‌اند. حاج قربان سلیمانی در این اثر به هنرمندی پرداخته‌است. محمدرضا شجریان کمی بعد نیز یک بار دیگر با گروه آوا همکاری کرد که حاصل آن دو آلبوم آهنگ وفا و آرام جان بودند. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۸ جایزه پیکاسو را از طرف سازمان یونسکو دریافت کرد. شجریان با همکاری حسین یوسف‌زمانی آلبوم بوی باران را در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد و از سال ۱۳۷۹، همکاری خود را با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون آغاز کرد و این همکاری تا اوایل دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همکاری زمستان است بود که در سال ۱۳۷۹ به صورت زنده در کالیفرنیا، اجرا و ضبط شد و سپس به بازار آمد. آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث اجرا شده‌است. دهه ۱۳۸۰ محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان در کنسرت لندن محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم بی‌تو بسر نمی‌شود و فریاد را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی شدند. این گروه چهارنفره در زمستان سال ۱۳۸۲ نیز جهت کمک به زلزله‌زدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند که با نام هم‌نوا با بم شناخته می‌شود. وی درآمد حاصل از فروش دی وی دی این کنسرت را به پروژه باغ هنر بم که خودش آن را تاسیس کرده بود، اختصاص داد. شجریان، علیزاده، کلهر و همایون شجریان در پاییز ۱۳۸۴ نیز یک کنسرت برگزار کردند که حاصل آن آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر بود و پس از آن دیگر این چهار نفر با یکدیگر همکاری نکردند. از سال ۱۳۸۶، محمدرضا شجریان به همکاری با گروه آوا پرداخت و کنسرت‌هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد. در این دوران، دو اثر به نام‌های غوغای عشق‌بازان (آلبوم صوتی) و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا (آلبوم تصویری) به همراه گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شد. در همین سال مادر شجریان درگذشت و وی در مراسم ختم مادرش پس از ۳۰ سال، دعای ربنا را دوباره خواند. شجریان اکنون به همراه پسرش همایون شجریان به ترویج و اشاعه موسیقی اصیل و سنتی ایرانی می‌پردازد. پس از برگزاری کنسرت شجریان در ونکوور کانادا، گلوب اند میل، شجریان را افسانه موسیقی شرق معرفی کرد. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۷ یک گروه موسیقی بنیان‌گذاری کرد و آن را به افتخار جلیل شهناز (نوازنده نامی تار)، گروه شهناز نامید. از جمله اعضای این گروه می‌توان به مژگان شجریان (دختر او) و مجید درخشانی (نوازنده تار و سه تار) اشاره کرد. از آن زمان به بعد، محمدرضا شجریان با این گروه فعالیت داشته‌است. یکی از ویژگی‌های مهم این گروه موسیقی، استفاده از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است که برخی از آن‌ها ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را مناسب جایگزین با سازهای غربی همچون ویولون می‌کند. پس از دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، محمدرضا شجریان در نامه‌ای به عزت‌الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صدا و سیما خودداری کند. وی گفت: «سرودهایی که خوانده به‌ویژه سرود ایران، ای سرای امید متعلق به سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ بوده و هیچ ارتباطی با شرایط کنونی ندارد». وی اعلام کرد سازمان صدا و سیما هیچ نقشی در تهیه این آثار نداشته و به حکم قانون و شرع از این سازمان خواسته صدا و آثار او را در هیچ‌یک از واحدهای رادیو و تلویزیون پخش نکند. وی در گفتگو با بی‌بی‌سی گفت: «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی‌نژاد، خس و خاشاک به حرکت درآمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود». در همین دوران شجریان تک‌آهنگ زبان آتش را در حمایت از معترضان و در پی اعتراضات سال ۱۳۸۸ با آهنگ‌سازی خودش و تنظیم مجید درخشانی و شعر فریدون مشیری منتشر کرد. پس از این اتفاقات، پخش دعای ربنا نیز در صدا و سیما ممنوع شد. در سال ۱۳۸۹، محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت‌ها منتشر شده‌اند. کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و اثر دیگر کنسرتی در لندن می‌باشد که به صورت رسمی توسط بی‌بی‌سی پخش شد. مجید درخشانی (سرپرست گروه شهناز)، این دو کنسرت را از موفق‌ترین کنسرت‌های این گروه می‌داند که در آن بسیاری از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته‌اند. آلبوم‌های بی‌تو بسر نمی‌شود، فریاد، هم‌نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، غوغای عشق‌بازان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، آه باران و رندان مست همگی در دهه ۱۳۸۰ توسط شرکت دل آواز منتشر شدند. دهه ۱۳۹۰ محمدرضا شجریان آلبوم صوتی مرغ خوش‌خوان و دو آلبوم تصویری کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در تهران که مربوط به همکاری او با گروه شهناز بود را در اوایل دهه ۱۳۹۰ منتشر کرد. پس از آن، به صورت موقت با برادران پورناظری (تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری) همکاری کرد که حاصل آن آلبوم رنگ‌های تعالی می‌باشد. البته این اثر به صورت رسمی منتشر نشده، بلکه بر روی اینترنت پخش شده‌است. محمدرضا شجریان، بعد از آن، همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال ۱۳۹۳ یک بار دیگر به‌همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج‌پوری یک تور کنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار کرد. سال ۱۳۹۱، شجریان به تبریک زادروز بهرام بیضایی به خانه وی در کالیفرنیا رفت؛ و بهار سال بعد در آواخوانی آرش بیضایی در دانشگاه استنفورد حضور یافت. در سال ۱۳۹۴ حسین نوش‌آبادی اعلام کرد که محمدرضا شجریان برای برگزاری کنسرت ممنوعیت قانونی دارد. شجریان در هفتم شهریور ۱۳۹۴ به‌علت عوارض ناشی از سرماخوردگی، در بیمارستان کسری بستری شد. محمدرضا شجریان در پیام ویدئویی برای تبریک نوروز ۱۳۹۵ با چهره‌ای دگرگونه و موهای بسیار کوتاه حاضر شد. برخی سایت‌ها از ابتلای او به سرطان کلیه خبر دادند. بیضایی از پس مشاهده این ویدئو متاثر شد و شعری برای شجریان سرود که در زادروزش در یکم مهرماه ۱۳۹۵ با این مطلع منتشر شد: روز غم باز به نوروز افتاد دشمن عشق چو پیروز افتاد! در همین سال و در روز پنجم مهرماه 1395، آلبوم طریق عشق اثر مشترک محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان منتشر شد و توسط همایون شجریان در تالار وحدت رونمایی گردید. سایر فعالیت‌ها خوشنویسی محمدرضا شجریان علاوه بر آوازخوانی، علاقه زیادی به خوشنویسی ایرانی دارد. او از سال ۱۳۴۴ به فراگیری خط نستعلیق نزد ابراهیم بوذری و حسین میرخانی پرداخت. او در حال حاضر دارای درجه ممتاز در خط نستعلیق می‌باشد. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۹ آثار خطاطی خود را در نمایشگاهی در تالار وحدت به همراه منتخبی از خوش‌نویسان معاصر به نمایش گذاشت. تلاوت قرآن محمدرضا شجریان اولین بار نزد پدرش (مهدی شجریان) که خود از قاریان مشهد بود، قرائت قرآن را فرا گرفت. او برای اولین بار در ۱۲ سالگی به تلاوت قرآن در رادیو مشهد پرداخت. محمدرضا شجریان تا قبل از سال ۱۳۴۶ که به تهران مهاجرت کرد، به صورت افتخاری در رادیو مشهد قرآن می‌خواند. پدر او با آواز خواندن پسرش موافق نبود و محمدرضا شجریان به همین دلیل تا چهار سال در رادیو تهران با نام «سیاوش بیدگانی» آواز خواند. محمدرضا شجریان در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که پدر او می‌خواست خانواده آن‌ها (شجریان) بیشتر با چهره مذهبی شناخته شود و محمدرضا شجریان برای این که پدرش را ناراحت نکند از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرد تا این که مهدی شجریان با احمد عبادی، نوازنده نامی سه‌تار ملاقات کرد و پس از این ملاقات، رضایت داد تا پسرش با نام اصلی آواز بخواند. پس از آن محمدرضا شجریان در کنار آوازخوانی، قرائت قرآن را نیز ادامه داد. وی در سال ۱۳۵۶ در مسابقه تلاوت قرآن کشوری، رتبه نخست را به دست آورد. همچنین در مسابقات جهانی تلاوت قرآن در سال ۱۳۵۷ (تابستان ۱۹۷۹) در مالزی، هنگامی که قاری ایرانی قادر به شرکت در مسابقه نبوده، محمدرضا شجریان بدون هماهنگی و آمادگی قبلی، به‌عنوان نماینده ایران در مسابقه شرکت می‌کند و رتبه دوم جهان را به دست می‌آورد. در سال ۱۳۵۸ چهار آیه برگرفته از آیات قرآن را با صوت خواند و این آیات (که تمامی آن‌ها با واژه «ربنا» شروع می‌شدند)، در ماه رمضان در برنامه افطار پخش شدند و به نام دعای ربنای شجریان معروف شدند. دعای ربنا به همراه مناجات مثنوی افشاری (این دهان بستی دهانی باز شد) باصدای شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند. محمدرضا شجریان دعای ربنا را متعلق به مردم معرفی کرده و حتی هنگامی که صدا و سیما را از پخش آثار منع کرد، پخش دعای ربنا را به عنوان یک مورد استثناء منع نکرد. یک مجموعه تلاوت قرآن به نام به یاد پدر وجود دارد که در قالب ۲ سی‌دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) انتشار یافته و مربوط به برخی تلاوت‌های محمدرضا شجریان بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ است. محمدرضا شجریان این اثر را پس از وفات پدرش، مهدی شجریان برای یادبود او در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد. این مجموعه شامل تلاوت سوره‌های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل می‌باشد و البته شجریان در به یاد پدر ۲ دعای ربنا را نیز اضافه کرد. او در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که هنگامی که در زمینه آواز آلبوم‌هایی را منتشر می‌کرد، پدرش سفارش‌های زیادی به او می‌کرده که در کنار آواز چند مجموعه قرائت قرآن نیز منتشر کند اما او به خاطر پیشگیری از سوءتفاهم‌ها این کار را نمی‌کرده؛ اما پس از وفات پدرش به این فکر بوده که باید به حرف او عمل می‌کرده و برای همین برخی از تلاوت‌هایش را در مجموعه به یاد پدر منتشر می‌کند. همچنین فیلمی از قرائت قرآن محمدرضا شجریان در مراسم پدرش بر روی فضای مجازی منتشر شده‌است که در آن بخشی از سوره الرحمن را تلاوت می‌کند. البته این فیلم ناقص بوده و کامل آن منتشر نشده‌است و تنها فیلمی است که مربوط به قرائت قرآن محمدرضا شجریان در دسترس می‌باشد. سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. وی در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاه در تهران این سازها را رسما به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو و… نمایشگاه سازهای ابداعی شجریان ۱۳۹۰ نمایشگاهی از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان می‌باشد که در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰ در تالار بهارخانه هنرمندان افتتاح گردید. تولید سازهای ابداعی توسط شجریان با انتقاد زیادی مواجه شد و در نشستی با حضور کارشناسانی همچون: جلال ذوالفنون، جمال سماواتی، حسین علیزاده، داریوش طلایی و… مورد نقد قرار گرفت . همچنین سجاد پورقناد در گفت و شنودی با حضور موافقان سازهای شجریان، به نقد این سازها پرداخت . پروژه باغ هنر بم بعد از زلزله بم در دی ماه ۱۳۸۲ محمدرضا شجریان برای حمایت و همدردی با مردم زلزله‌زده بم در تهران چند نوبت به اجرای کنسرت هم‌نوا با بم پرداخت، او عواید کنسرت‌ها و فروش لوح‌های فشرده آن را به کمکی برای ایجاد باغ هنر بم که پایه‌گذار آن بود اختصاص داد، روند تکمیل پروژه باغ به کندی پیش رفت و با سنگ‌اندازی برخی مسوولین شجریان از ادامه این کار دلسرد و از این کار کنار کشید، او در نامه‌ای به رئیس شورای شهر وقت در سال ۱۳۸۸ نوشت: ماه‌ها است که توان ما به جای پیشبرد پروژه، به رفع حاشیه‌ها و مشکلات برخاسته از آن معطوف شده‌است. من دیگر توان مقابله با این همه موانع و دشواری‌های ناروای ایجاد شده را ندارم و از آن جایی که ابتدا با شورای محترم شهر بم طرف بودیم، اکنون نیز رسما این پروژه را به همان شورا تحویل می‌دهیم." مشخصات پروژه باغ هنر بم: در جنوب غربی شهر بم با ۷ هزار مترمربع زیربنا با در نظر گرفتن سازه‌هایی مانند مدرسه موسیقی، گالری‌ها، کتاب‌خانه هنری، واحدهای تجاری و فرهنگی و سالن اجتماعات. به گفته مجریان پروژه باغ هنر بم، سعی شده‌است در طراحی، از مفاهیم معماری اصیل و بومی ایرانی با تاکید بر ملاحظات اقلیمی و منطقه‌ای استفاده شود. اجرای این پروژه پس از زلزله شهر بم در سال ۱۳۸۲ آغاز و ایجاد فضایی فرهنگی و هنری در بم در کنار تقویت و ایجاد روحیه‌ای تازه در بین ساکنان بم، هدف اصلی اجرای آن اعلام شده بود. مردم نیز برای ساخت و پیشرفت پروژه کمک‌هایی مالی کردند. با انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و انتخاب مجدد شوراهای شهر فضای پیشین جای خود را به آرامش نسبی داد. رئیس شورای شهرستان بم درباره پروژه باغ هنر بم می‌گوید: این پروژه را محمدرضا شجریان بعد از زلزله شهرستان بم برای کمک به مردم آسیب دیده شروع کرد حالا امیدواریم بعد از تغییر مدیریت شورای شهر بار دیگر همراهی وی را با پروژه‌ای که خود سنگ‌های اولش را گذاشت شاهد باشیم. قدردانی و جوایز جوایز یونسکو و گرمی در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می‌کوشد اهدا می‌شود. پیش از وی، این جایزه را نصرت فاتح‌علی‌خان خواننده قوالی از پاکستان دریافت کرده بود. محمدرضا شجریان در سال ۲۰۰۶ نشان موتزارت را از سازمان یونسکو دریافت کردند. محمدرضا شجریان ۲ سال به خاطر آلبوم‌های فریاد و بی‌تو بسر نمی‌شود، نامزد جایزه گرمی شد. جایزه گرمی معتبرترین جایزه موسیقی در آمریکا می‌باشد. هرساله ۵ کاست از بخش موسیقی کلاسیک برای نامزدی این جایزه معرفی می‌گردند. نشان شوالیه نشان شوالیه ملی لیاقت در آیینی رسمی، شامگاه دوم تیر ۱۳۹۳ (۲۳ ژوئن ۲۰۱۴) در سفارت فرانسه در تهران به شجریان اهدا شد. در این آیین؛ شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از برونو فوشه، سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد و نامش در رتبه کسانی که این نشان را از دولت فرانسه دریافت کرده؛ ثبت شد. در این آیین؛ کنار شجریان چهره‌هایی فرهنگی چون محمود دولت‌آبادی، جواد مجابی، محمد سریر، حمیدرضا نوربخش، عباس کیارستمی، لیلا حاتمی، سیمین بهبهانی حضور داشتند. محمدرضا شجریان و شهرام ناظری تنها خوانندگان ایرانی هستند که تاکنون این جایزه را دریافت کرده‌اند. جایزه بیتا جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹ مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد که طی آن جایزه بیتا به دست بنیان‌گذار آن بیتا دریاباری که همسر سابق امید کردستانی یکی از مدیران ارشد شرکت گوگل است به محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید. محتوای کاری وی علاوه با اشعار کلاسیک شاعرانی چون حافظ، سعدی، مولانا، عطار، باباطاهر و خیام، در برخی کنسرت‌ها و کارهای خود از «شعر نو» شاعرانی چون فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، مهدی اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده کرده‌است. از جمله کارهای مشترک او گزیده‌ای است از رباعیات خیام با صدای شجریان و رباعی‌خوانی احمد شاملو. همچنین، وی تعدادی از دعاهای قرآنی را در اثر مشهور به دعای ربنا خوانده‌است که در هنگام افطارهای ماه رمضان از صدا و سیمای ایران پخش می‌شد. همچنین بعد از درگذشت پدرش که از استادان و قاریان مشهور قرآن در مشهد بود برخی از تلاوت‌های قرآن خود را با عنوان به یاد پدر در دو سی دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) منتشر کرد. شاگردان سرشناس محمدرضا شجریان در زمینه آواز شاگردان بسیاری را تعلیم داده‌است که برخی از معروف‌ترین آن‌ها عبارت اند از: شهرام ناظری معصومه مهرعلی حسام‌الدین سراج مظفر شفیعی قاسم رفعتی همایون شجریان ایرج بسطامی علی رستمیان محسن کرامتی علی جهاندار حمیدرضا نوربخش سینا سرلک فهرست آثار آلبوم‌های موسیقی منتشرشده برخی آلبوم‌های زیر، آثار مشترکی بین محمدرضا شجریان با شهرام ناظری یا همایون شجریان می‌باشند. در بین این آثار آهنگ‌سازانی چون محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده و فرامرز پایور حضور دارند. چهره به چهره گلبانگ شجریان چاووش ۱ (به یاد عارف) چاووش ۲ چاووش ۳ چاووش ۶ (سپیده) چاووش ۷ چاووش ۹ (جان جان) راز دل (خون جوانان وطن) خلوت‌گزیده انتظار دل پیوند مهر آستان جانان سر عشق (ماهور) نوا (مرکب‌خوانی) دود عود دستان ساز قصه‌گو و کنسرت بزرگداشت حافظ پیام نسیم دل مجنون سرو چمان آسمان عشق دلشدگان دیلمان رباعیات خیام چشمه نوش بهاریه یاد ایام جان عشاق گنبد مینا پیغام اهل دل (همایون‌مثنوی) در خیال رسوای دل عشق داند شب وصل معمای هستی شب، سکوت، کویر آهنگ وفا آرام جان بوی باران زمستان است بی‌تو بسر نمی‌شود فریاد هم‌نوا با بم جام تهی ساز خاموش سرود مهر غوغای عشق‌بازان کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا آه باران زبان آتش رندان مست مرغ خوش‌خوان کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش‌خوان) رنگ‌های تعالی طریق عشق خواننده تیتراژ فیلم دلشدگان (۱۳۷۰) ابجد (۱۳۸۱) زمستان است (۱۳۸۴) آثار بدون انتشار رسمی (خصوصی) آثار خصوصی محمدرضا شجریان با هنرمندان مختلف که اطلاعات کامل یا دقیقی از بسیاری از این‌ها در دسترس نیست؛ و فیلم کنسرت‌های چهره به چهره (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۶)، پیام نسیم، یاد ایام، قاصدک، کنسرت به همراه ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی (باغ‌موزه چهلستون، تیرماه ۱۳۷۷)، زمستان است، فریاد، کنسرت پاییز ۱۳۸۴ (ساز خاموش و سرود مهر). البته فیلم کنسرت‌های راست‌پنجگاه (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۴) و کنسرت به همراه گروه شهناز در لندن نیز با وجود این که توسط تلویزیون پخش شده‌اند اما توسط هیچ ناشری به بازار نیامده‌اند. فهرست کامل آن‌ها را در مقاله آثار محمدرضا شجریان ببینید. برنامه‌های اجرا شده در رادیو محمدرضا شجریان در بیش‌تر اجراهای رادیویی خود به علت عدم رضایت پدرش از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرده‌است. شجریان برنامه‌های متعددی در برنامه‌های گل‌ها، گل‌های رنگارنگ، گل‌های تازه، گلچین هفته، برگ سبز، یک شاخه گل و برنامه موسیقی ایرانی اجرا کرده‌است. کنسرت‌ها فهرست برخی از کنسرت‌های معروف با حضور محمدرضا شجریان: ۱۳۹۳ - تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در کشورهای مختلف با عنوان سرگشتگان عشق ۱۳۹۲ - اجرای رنگ‌های تعالی به همراه برادران پورناظری ۱۳۸۹ - تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در آمریکا، استرالیا، ترکیه، انگلیس و… که از میان آن‌ها کنسرت در دبی، سالن شیخ راشد (فوریه ۲۰۱۱) توسط شرکت دل آواز به بازار آمده‌است و کنسرت در لندن به صورت رسمی توسط بی‌بی‌سی پخش شده‌است. ۱۳۸۷ - کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش خوان): اجرای زنده آلبوم‌های رندان مست و مرغ خوش خوان در تهران (پاییز ۱۳۸۷) به همراه گروه شهناز، این کنسرت مدتی بعد از انتشار آلبوم‌های استودیویی‌اش به صورت تصویری توسط شرکت دل آواز به بازار آمد. ۱۳۸۶ - کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، شامل دو بخش به نام‌های سخن عشق و غوغای عشق‌بازان، اجرا به همراه گروه آوا، انتشار توسط شرکت دل آواز در سال ۱۳۸7 ۱۳۸۴ - اجرای زنده آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر در تهران (پاییز ۱۳۸۴) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر ۱۳۸۲ - کنسرت هم‌نوا با بم، اجرا در تهران جهت کمک به زلزله‌زدگان بم و همدلی و هم‌دردی با مردم شهر بم، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر، این کنسرت در قالب آلبوم تصویری توسط شرکت دل آواز به بازار آمده‌است. ۱۳۸۱ - اجرای زنده آلبوم فریاد در لس آنجلس (پاییز ۱۳۸۱) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر ۱۳۷۹ - اجراهای زنده آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر در اروپا، آمریکا و کانادا (زمستان ۱۳۷۹)، اجرای کالفرنیا در آلبوم صوتی زمستان است منتشر شده‌است. ۱۳۷۷ - اجرای ارکستر ملی ایران با نود و سه نوازنده به رهبری فرهاد فخرالدینی و آواز محمدرضا شجریان در باغ موزه چهلستون در تیرماه سال ۱۳۷۷ با حضور حسن کسایی، شاه زیدی و فریدون مشیری و علی تجویدی به عنوان مهمانان افتخاری. ۱۳۷۳ - آلبوم قاصدک به همراه پرویز مشکاتیان و همایون شجریان، آخرین همکاری شجریان و مشکاتیان، این آلبوم هرگز به صورت رسمی و با کیفیت مناسب ارائه نشد. ۱۳۷۱ - اجرای زنده آلبوم یاد ایام در آمریکا به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و همایون شجریان، اولین اثر با حضور همایون شجریان، این اثر در آلبوم صوتی یاد ایام به بازار آمده‌است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته‌است. ۱۳۷۰ - اجرای زنده آلبوم پیام نسیم در سوئیس به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و مرتضی اعیان، آهنگ‌سازی تمامی قطعات را نیز خود محمدرضا شجریان بر عهده داشته‌است، این اثر در آلبوم صوتی پیام به بازار آمده‌است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته‌است. ۱۳۵۶ - اجرای زنده آلبوم چهره به چهره در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۶) به همراه گروه شیدا به سرپرستی و آهنگ‌سازی محمدرضا لطفی، این اثر در آلبوم صوتی چهره به چهره انتشار یافته‌است. ۱۳۵۴ - اجرای زنده آلبوم راست پنجگاه در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۴) به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، از اولین و از مهم‌ترین کنسرت‌های باحضور شجریان، این اثر در آلبوم صوتی راست پنجگاه انتشار یافته‌است و فیلم آن نیز در همان زمان توسط تلویزیون پخش شده‌است. شهناز (گروه موسیقی) سازهای ابداعی محمدرضا شجریان ربنای شجریان همایون شجریان مژگان شجریان آثار محمدرضا شجریان

حسین علیزاده

حسین علیزاده (زاده ۱ شهریور ۱۳۳۰ تهران) ردیف‌دان، آهنگ‌ساز، پژوهش‌گر و نوازنده تار و سه‌تار ایرانی و نامزد دریافت ۳ جایزه گرمی است. وی یکی از چهره‌های تحسین‌شده موسیقی فیلم در ایران به‌شمار می‌آید و آثاری چون دلشدگان (۱۳۷۰)، گبه (۱۳۷۴)، زشت و زیبا (۱۳۷۷)، زمانی برای مستی اسب‌ها (۱۳۷۸)، لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند (۱۳۸۶)، آواز گنجشک‌ها (۱۳۸۷) و ملکه (۱۳۹۰) از ساخته‌های اوست. . وی با کسب ۴ سیمرغ بلورین برای فیلم‌های گبه، زشت و زیبا، آواز گنجشک‌ها و ملکه، مشترکا به همراه مجید انتظامی و محمدرضا علیقلی برنده بیش‌ترین سیمرغ بلورین در بخش بهترین موسیقی متن از جشنواره فیلم فجر می‌باشد. زندگی‌نامه علیزاده سال ۱۳۳۰ در منطقه سید نصر الدین بازار تهران از پدری اهل ارومیه و مادری اهل تهران متولد شد. پس از تحصیل در هنرستان موسیقی به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران رفت و هم‌زمان در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی به یادگیری و اجرای کنسرت پرداخت. او نزد هوشنگ ظریف، حبیب‌الله صالحی، محمود کریمی، علی اکبر شهنازی، داریوش صفوت، نورعلی برومند، سعید هرمزی، یوسف فروتن و عبدالله دوامی موسیقی آموخته‌است و در سال‌های آغازین دهه ۱۳۶۰ خورشیدی در دانشگاه آزاد برلین نیز تحصیل کرده‌است. علیزاده در سال ۱۳۴۷ عضو ارکستر رودکی شد. او با عضویت در کانون چاووش همراه با دیگر استادان موسیقی ایران از جمله محمدرضا لطفی و پرویز مشکاتیان آثار جاودانه‌ای در موسیقی ایران به نام مجموعه آلبوم‌های چاووش اجرا کرد و نیز با آموزش به هنرجویان موسیقی تاثیر مهمی در تربیت موسیقی‌دانان و نوازندگان پس از انقلاب گذاشت. علیزاده در اوایل دهه هفتاد ریاست هنرستان موسیقی را بر عهده داشت. وی تا سال ۱۳۸۴ با محمدرضا شجریان در قالب گروهی چهار نفره همراه با کیهان کلهر و همایون شجریان به برگزاری کنسرت و اجرای برنامه در کشورهای مختلف مشغول بود. حسین علیزاده دارای دو فرزند به نام‌های صبا (نوازنده کمانچه) و نیما (نوازنده رباب و تار) است که هم‌اکنون در گروه هم‌آوایان زیر نظر علیزاده فعالیت دارند. جوایز حسین علیزاده تا به حال سه بار برای آلبوم‌های فریاد، بی‌تو به سر نمی‌شود و به تماشای آب‌های سپید نامزد جایزه گرمی در بخش «بهترین آلبوم سنتی جهان» شده‌است. جوایز گرمی معتبرترین جایزه صنعت ضبط و پخش موسیقی در آمریکا محسوب می‌شوند. حسین علیزاده چهار بار جایزه بهترین موسیقی فیلم را از جشنواره فیلم فجر برای فیلم‌های گبه، زشت و زیبا، آواز گنجشک‌ها و ملکه بدست آورده‌است. دریافت جایزه بهترین موسیقی متن برای فیلم آسمان زرد کم عمق در جشن انجمن منتقدان سینمای ایران در سال 1392. وی در هفتم آذر ۱۳۹۳، در نامه‌ای از دریافت «نشان شوالیه هنر و ادب فرانسه» اعلام انصراف کرد و نوشت که «خود را بی‌نیاز از دریافت هر نشانی» می‌داند. علیزاده در عین حال گفته‌است که «هدیه ملت بافرهنگ فرانسه» را «ارج می‌نهیم». او در نامه خود گفت: «اگر سفیر سیاسی و فرهنگی کشور فرانسه هدیه ملت بافرهنگ فرانسه را به سینه هنرمندان بزرگ ما نصب می‌کند، آن را ارج می‌نهیم و ما نیز ستایش می‌کنیم ستارگان پرافتخار تاریخ خود را.» علیزاده با این حال اضافه کرد «شاید اگر در دیار ما توجه و درک از هنر والای موسیقی نزد مسئولان می‌بود، یک هدیه و عنوان غیرخودی این همه انعکاس نداشت. وقتی در فضای هنری نور کافی نباشد، چراغی کوچک خورشید می‌شود». او در پایان نامه خود نوشت: «ضمن قدردانی از مسئولان کشور و سفارت فرانسه، به احترام مردم هنرپرور و هنردوست ایران، به نام حسین علیزاده قناعت کرده، تا آخر عمر به آن پیشوند یا پسوندی نخواهم افزود.» دریافت جایزه دو سالانه موسیقی جهانی آسیا از بنیاد مرکز موسیقی جهان ، کره‌جنوبی، در ۴ خرداد ۱۳۹۶ (۲۶ می‌۲۰۱۷). این جایزه به هنرمندانی که باعث ارتباط کشورشان با دیگر نقاط جهان، به‌ویژه کشورهای آسیایی شده‌اند، اهداء می‌شود. آثار آلبوم‌ها نام آلبوم سال انتشار آهنگساز نوازنده خواننده ناشر توضیحات سواران دشت امید حصار قطعه موسیقی موسسه فرهنگی-هنری ماهور دونوازی ابداعی با سه‌تار و تنبک مجید خلج موسسه فرهنگی-هنری ماهور دونوازی ابداعی با تار و تنبک مجید خلج موسسه فرهنگی-هنری ماهور دونوازی با تار و تنبک مجید خلج موسسه فرهنگی-هنری ماهور با همکاری ارشد طهماسبی و داریوش زرگری ماهور موسسه فرهنگی-هنری ماهور تک نوازی با تار سه‌گاه موسسه فرهنگی-هنری ماهور تک نوازی با تار نی‌نوا موسسه فرهنگی-هنری ماهور - کرشمه نوروز شهرام ناظری world network ترکمن موسسه فرهنگی-هنری ماهور تک نوازی ابداعی با سه‌تار شورانگیز شهرام ناظری موسسه فرهنگی-هنری ماهور راز و نیاز علی‌رضا افتخاری موسسه فرهنگی-هنری ماهور اجرا با گروه عارف نوبانگ کهن موسسه فرهنگی-هنری ماهور محسن کرامتی موسسه فرهنگی-هنری ماهور آوای مهر موسسه فرهنگی-هنری ماهور پایکوبی موسسه فرهنگی-هنری ماهور تک نوازی ابداعی با سه‌تار موسسه فرهنگی-هنری ماهور راز نو افسانه رثایی، محسن کرامتی، علی صمدپور موسسه فرهنگی-هنری ماهور از اعصار (آلبوم) افسانه رثایی، محسن کرامتی، علی شیرازی موسسه فرهنگی-هنری ماهور چهارگاه بیات ترک موسسه فرهنگی-هنری ماهور با همکاری حسین عمومی و محمد قوی‌حلم هجرانی موسسه فرهنگی-هنری ماهور و تنبک مجید خلج و تنبک مجید خلج تنبک مجید خلج زمستان است محمدرضا شجریان دل آواز بی‌تو بسر نمی‌شود محمدرضا شجریان دل آواز سلانه موسسه فرهنگی-هنری ماهور فریاد محمدرضا شجریان دل آواز به تماشای آب‌های سپید افسانه رثایی هرمس با همکاری جیوان گاسپاریان- نامزد دریافت جایزه گرمی برای بهترین موسیقی سنتی جهان شد. ساز خاموش محمدرضا شجریان دل آواز سرود مهر محمدرضا شجریان دل آواز سرود گل تنبک مجید خلج آن و آن هرمس دو نوازی سه‌تار و تنبک با پژمان حدادی ماه و مه هرمس تکنوازی ساز شورانگیز من اگر پرنده بودم راحله برزگری (رها) انتشارت کالیفرنیا، آمریکا گروه‌نوازی، تصنیف و آواز به همراه گروه هم‌آوایان نوای نور آوای خورشید در ایران و شرکت باموزیک در اروپا دونوازی شورانگیز و تنبک مجید خلج باده تویی نغمه حصار به‌همراه گروه هم‌آوایان سربداران ۱۳۹۲ بیژن کامکار استودیو صبا موسیقی متن مجموعه تلویزیونی سربداران کنسرت باده تویی به‌همراه گروه هم‌آوایان، آلبوم تصویری (ضبط کنسرت) مربوط به اجرای زنده آلبوم باده تویی غمنومه فریدون نویسنده و کارگردان پیمان قدیمی، اثر شنیداری عشقیم گل ۱۳۹۴ تکخوان محمد معتمدی به همراه گروه هم آوایان موسیقی فیلم موسیقی متن فیلم و سریال نام فیلم/آلبوم سال آهنگساز نوازنده خواننده ناشر توضیحات چوپانان کویر موسسه فرهنگی-هنری ماهور موسسه فرهنگی-هنری ماهور دلشدگان محمدرضا شجریان دل آواز گبه ماهور برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن جشنواره فیلم فجر ابر و آفتاب مدرسه‌ای که باد برد ایران سرای من است موسسه فرهنگی-هنری ماهور زشت و زیبا موسسه فرهنگی-هنری ماهور برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن جشنواره فیلم فجر دختران خورشید عشق طاهر ابجد بخشی از موسیقی متن پادشاهی بهشت، اثر ریدلی اسکات، ۲۰۰۵ لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند موسسه فرهنگی-هنری ماهور موسسه فرهنگی-هنری ماهور نیوه‌مانگ آواز گنجشک‌ها هرمس برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن جشنواره فیلم فجر در آن سوی آوای خورشید موسیقی متن فیلم مستند همه مادران من ملکه برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن جشنواره فیلم فجر در چشم باد مجموعه تلویزیونی آسمان زرد کم عمق کتاب‌ها ده قطعه برای تار ۱ *موسسه فرهنگی-هنری ماهور ده قطعه برای تار ۲ *موسسه فرهنگی-هنری ماهور ده قطعه برای تار ۳ *موسسه فرهنگی-هنری ماهور ده قطعه برای تار ۴ *موسسه فرهنگی-هنری ماهور آموزش سه‌تار، دوره مقدماتی *موسسه فرهنگی-هنری ماهور آموزش تار و سه‌تار، دوره متوسطه *موسسه فرهنگی-هنری ماهور ردیف مقدماتی تار و سه‌تار (کتاب سوم هنرستان) بوسه‌های باران تصنیف‌های حسین علیزاده، موسسه فرهنگی-هنری ماهور، ۱۳۸۴، بازنویسی و نت‌نگاری: علی صمدپور ابتکارها سلانه، سازی است که زیر نظر علیزاده توسط سیامک افشاری ساخته شده‌است و صدایی شبیه عود و تار دارد. ابداع مقام داد و بیداد که از ترکیب گوشه داد از دستگاه ماهور و گوشه بیداد از دستگاه همایون است، از دیگر ابتکارهای حسین علیزاده است.

رنده

یک رنده معمولی آشپزی. رنده یکی از وسایل آشپزی‌ست که برای خرد کردن مواد غذایی به قطعات ریز بکار می‌رود. مورد کاربرد آن بیشتر در رنده کردن پیاز، سیر و پنیر است. هدف از رنده کردن خوردنی‌ها، پخش یکسان آن‌ها در بقیه غذاست.

وزارت

در کاربرد امروزی وزارت یکی از اجزای ساختار دولت است. دولت‌ها در جهان امور گوناگونی که با آن‌ها سر و کار دارند را به شاخه‌های گوناگون بخش کرده‌اند و برای هر شاخه از فعالیت‌ها یک مسئول ویژه به نام وزیر گمارده‌اند. هر وزیر مسئول گرداندن امور یک وزارت می‌شود. نهاد وزارت و ساختمانی که یک وزارت در آن جا دارد وزارتخانه نام دارد. ریشه‌شناسی وزارت گونه عربی‌شده واژه فارسی وزیری است. واژه وزیر در پارسی میانه به صورت وچیر تلفظ می‌شد و به معنی رایزن شاه در موضوعی ویژه یا چندین موضوع گوناگون بود.

کنسرت موسیقی

یک کنسرت موسیقی کلاسیک در استرالیا، ۲۰۰۵ کنسرت به یک اجرای زنده (معمولا موسیقی) در مقابل عده‌ای تماشاگر گفته می‌شود. اجرای یک کنسرت می‌تواند به وسیله یک گروه، مانند یک ارکستر انجام گیرد. کنسرت‌ها از دسته رسانه‌های حضوری هستند و از نظر تاثیرگذاری در مباحث پیام رسانی و تبلیغات در رده بالایی از توجهات قرار دارند. کنسرت‌ها همانند همایش‌ها و کنگره‌ها از جمله گردهمایی‌های هدفدار محسوب می‌گردند که بخش مهمی از هدف آن‌ها ایجاد شادی در مخاطبان می‌باشد. میزان تاثیرگذاری این رسانه به دلیل آنکه روحیه مخاطبان آن در سطح بالایی قرار دارد و همگی آنها در شادی و نشاط هستند، پیام‌ها به سرعت و با دقت توسط ایشان جذب می‌گردد. کنسرت خانگی جشنواره راک رسانه‌های حضوری کنگره همایش جشنواره گردهمایی

وزارت کار و امور اجتماعی ایران

وزارت کار و امور اجتماعی یکی از بخش‌های دولت است که در بسیاری از کشورها برپا شده‌است. البته نام و دامنه کاری این نوع از وزارتخانه در هر کشوری تا اندازه‌ای متفاوت است. برای نمونه در کشور هلند نام این نهاد، «وزارت امور اجتماعی و موقعیت شغلی» است که بخش بزرگی از فعالیت‌های آن در زمینه امور پرداخت کمک هزینه رفاهی به بیکاران تشکیل شده‌است.در ایران با تصویب مجلس شورا نام وزارت کار و امور اجتماعی با ادغام وزارت تعاون و وزارت رفاه و تامین اجتماعی به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تغییر نام داد. تاریخچه آبان سال ۱۳۲۳ در وزارت پیشه و هنر، اداره مستقلی به نام اداره کل کار تشکیل شد این اداره کل ابتدا برای رسیدگی به اختلافات تصویبنامه‌ای تنظیم کرد که در فروردین سال ۱۳۲۴به تصویب هیئت وزیران رسید. اولین طرح قانون کار در تاریخ ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۲۵ و در زمان تعطیلی مجلس به تصویب هیئت وزیران رسید.از آنجا که با تصویب قانون کار، سازمان کوچک اداره کل کار، قادر به حل و فصل امور کارگری نبود و از طرف دیگر یکی از گردانندگان حزب توده نیز در راس وزارت پیشه و هنر قرارگرفته بود و حکومت وقت به سبب مخالفت‌های سیاسی حزب مزبور، مایل نبود امورکارگری کشور را سلطه و اختیار وی قراردهد، لذا با تصویب هیئت دولت در ۱۳/۵/۱۳۲۵وزارتخانه جدیدی به نام وزارت کار و تبلیغات از ادغام اداره کل کار، اداره کل انتشارات و تبلیغات و اداره عمران و اصلاحات وزارت کشور تشکیل و مامور اجرای قانون کار گردید. درسال ۱۳۲۵ مظفرفیروز به عنوان اولین وزیر وزارت کار و تبلیغات معرفی شد. تاریخچه وزارت کار و امور اجتماعی را می‌توان به دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۷ و ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۲ تقسیم کرد. درسال ۱۳۲۵ بعد از تصویب وزارت کار و تبلیغات توسط هیئت دولت، سرانجام درسال ۱۳۲۸ اجازه قانونی تاسیس وزارت کار از طرف مجلس به دولت داده شد و وزارت کار موجودیت قانونی پیدا کرد. هدف و وظایف وزارت کار و تبلیغات در بدو امر با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی آن زمان به شرح ذیل بود: ایجاد مرجع بی‌طرف صلاحیتدار برای حل اختلافات کارگر و کارفرما و تمرکز امور مربوط به کار و مراقبت در تهیه اجرای مقررات قانون کار و قانون بیمه کارگران و حمایت و تامین بهداشت و رفاه کارگران و برقراری روابط با تشکیلات بین‌المللی کار در کشور ایران فعالیت‌های این نهاد متمرکز بر تنظیم روابط کار و صیانت از نیروی کار و ایجاد بستر اشتغال زایی است. از جمله دیگر امور این وزارت خانه می‌توان به امر کارآفرینی اشاره کرد. بر این منوال برگزاری منظم جشنواره کارآفرینان برتر کشور هر ساله توسط وزارت کار و رفاه و تامین اجتماعی هر ساله برگزار و جوایز نفیسی به منتخبین و برندگان این جشنواره اهداء می‌شود. وزیران کار و امور اجتماعی در دوره پهلوی مظفر فیروز کابینه قوام السلطنه (اولین وزیر کار ایران) احمد آرامش کابینه قوام السلطنه عبدالمجید مجیدی کابینه امیرعباس هویدا منوچهر آزمون کابینه امیرعباس هویدا در دوران جمهوری اسلامی ایران داریوش فروهر (دولت موقت) محمد میرمحمد صادقی احمد توکلی ابوالقاسم سرحدی‌زاده حسین کمالی صفدر حسینی ناصر خالقی سید محمد جهرمی عبدالرضا شیخ‌الاسلامی اسدالله عباسی علی ربیعی

سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور

سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور از سازمان‌های وابسته به وزارت کار و امور اجتماعی است که از ادغام سه نهاد آموزشی در سال ۱۳۵۹ و به منظور ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای تشکیل گردیده‌است. این سازمان علاوه بر ستاد مرکزی، دارای ۳۱ اداره کل در سطح کشور و یک مرکز تربیت مربی می‌باشد و به منظور دست‌یابی به تازه‌های علوم و فناوری روز و همگامی با استانداردهای بین‌المللی، همواره سعی بر گسترش روابط بین‌المللی از جمله با سازمان بین‌المللی کار (ILO) و سازمان بین‌المللی آموزش حرفه‌ای و کشورهای مختلف دنیا نموده‌است. در این راستا سازمان صرفنظر از تفسیر کلیت ساختار تشکیلاتی، صرفا در قسمت آموزش، با حمایت حوزه پژوهش فعالیت‌های خود انجام می‌دهد.

قانون اساسی

قانون اساسی یا اساسنامه عالی‌ترین سند حقوقی یک کشور و راهنمایی برای تنظیم قوانین دیگر است. قانون اساسی تعریف کننده اصول سیاسی، ساختار، سلسله مراتب، جایگاه، و حدود قدرت سیاسی دولت یک کشور، و تعیین و تضمین کننده حقوق شهروندان کشور است. هیچ قانونی نباید با قانون اساسی مغایرت داشته باشد. به عبارت دیگر، قانون اساسی قانون تعیین کننده نظام حاکم است، قانونی که مشخص می‌کند قدرت در کجا متمرکز است، روابط این قدرت حاکم با آزادی‌ها و حقوق افراد ملت چگونه است و این قوای حاکمه اعم از قوه مجریه، قوه مقننه و قوه قضائیه چه اقتدارات و مسئولیت‌هایی در برابر ملت دارند. علاوه بر این، قانون اساسی مضامینی مانند پرچم ملی، سرود ملی، نشان ملی، پایتخت کشور و اصول حاکم بر سیاست‌های اقتصادی، برنامه‌های فرهنگی و روابط خارجی کشور را مورد توجه قرار می‌دهد. قدیمی‌ترین قانون اساسی ملی که هنوز اجرا می‌شود در سال ۱۶۰۰ میلادی نوشته شده و متعلق به جمهوری سان مارینو در جنوب اروپا است. نام مفهوم «قانون اساسی» برگرفته از واژه فرانسوی «کنستیتوسیون» (Constitution) است و در دوران جنبش مشروطه با همین لفظ فرنگی اما به معنای مشروطیت یعنی محدود شدن اختیارات پادشاه در یک چهارچوب معین (قانونی) بکار می‌رفته‌است. امروزه واژه «قانون اساسی» در فارسی برای اشاره به قانون اساسی دولت‌های حاکم (مثل ایران یا فرانسه)، زیرمجموعه دولت‌ها (مانند ایالت‌های آلمان، آمریکا یا هند) یا ابردولت‌ها (مانند اتحادیه اروپا) بکار می‌رود، در مورد نهادهای دیگر مانند اتحادیه‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و احزاب سیاسی، معمولا از واژه «اساسنامه» استفاده می‌شود. پیشینه تاریخی قانون اساسی میان‌رودان و غرب آسیا در سال ۱۸۷۷ ارنست سارزک باستان‌شناس فرانسوی در اکتشافات باستان‌شناسی خود در میان‌رودان، شواهدی را از وجود نوعی قانون باستانی دادگستری در تمدن سومریان (۲۳۰۰ سال پیش از میلاد) به دست آورد. هیچ مدرک و نوشته منسجمی از این قانون کشف نشده‌است، اما از شواهد اینطور برمی‌آید که در بر اساس آن، بیوگان و یتیمان مالیات کمتری پرداخت می‌کردند، و قانون آنها را در برابر رباخواری ثروتمندان پشتیبانی می‌کرده‌است. بطور کلی در دوران باستان حکومت بر اساس نوعی قانون کلی در منطقه میان‌رودان و غرب آسیا معمول بوده‌است. قدیمی‌ترین قانون مکتوب کشف شده در جهان قانون اور-نامو است که حدود ۲۰۵۰ تا ۲۱۰۰ سال پیش از میلاد به دستور یکی از پادشاهان شهر اور روی لوح سفالین حک شده بوده‌است. در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی، روی متن قطعات مختلف این لوح پژوهش‌هایی انجام گرفت و در نهایت ۴۰ بند از قانون ترجمه شد. از جمله قوانین دیگر در منطقه میان رودان که نسخه‌ای از آن بر روی لوحی سنگی حفظ شده، قانون حمورابی پادشاه بابل است که در حدود ۱۷۶۰ پیش از میلاد مسیح تدوین شده‌است. یکی از مجموعه قوانین مشهور باستانی، منشور کوروش بزرگ پادشاه هخامنشی است که در سال ۵۳۹ پیش از میلاد پس از فتح شهر بابل به دستور وی نگاشته شد. از این منشور به عنوان نخستین منشور حقوق بشر جهان نام برده می‌شود، و نسخه بدل آن در مقر سازمان ملل متحد در شهر نیویورک نگهداری می‌شود. از مجموعه‌های قوانین باستانی دیگر می‌توان به قانون لیپیت-ایشتار، قانون آشور، و قانون دین یهود اشاره کرد که زادگاه همه آنها منطقه میان‌رودان بوده‌است. یونان باستان در سال ۶۲۱ پیش از میلاد، نخستین قانون دولت-شهر آتن توسط دبیری به نام دراکو نوشته شد. این قانون بسیار خشن بود و در آن مجازات مرگ برای تمام جرایم درنظر گرفته شده بود. قانون اساسی آتن در سالهای ۵۹۴ و ۵۰۸ پیش از میلاد، به ترتیب توسط سولون حاکم آتن و کلیستنس که یک اشراف‌زاده بود تغییر داده شد. تفاوت قانون عادی با قانون اساسی به گواه متون تاریخی، ارسطو، فیلسوف شهیر یونانی، نخستین کسی است که بین قانون اساسی و قوانین عادی تفاوت قائل شده. وی قانون اساسی را تبیین کننده «جایگاه دستگاه‌های دولتی» می‌داند. آثار مشهور ارسطو مانند «قانون اساسی آتن» و «اخلاق» به بررسی قانون‌های اساسی آن دوره به ویژه قانون اساسی دولت-شهرهای آتن، اسپارت و کارتاژ می‌پردازد. ارسطو در این آثار خوبی‌ها و بدی‌های هریک از قانون‌ها را مشخص می‌سازد و نتیجه‌گیری می‌کند که بهترین قانون اساسی در حقیقت ترکیبی است از قوانین سلطنت‌طلبانه، اشراف‌گرایانه و مردم‌گرایانه. از نظر ارسطو، گروهی از شهروندان مجاز بودند در حکومت دخالت کنند، و گروهی دیگر از شهروندان (شامل بردگان) حق دخالت در حکومت را نداشتند. قانون اساسی در امپراتوری روم 200px نخستین بار امپراتور تئودوسیوس در سال ۴۳۸ مجموعه قوانین مشخصی برای اداره امپراتوری روم تدوین کرد. یک قرن بعد در سال ۵۳۴ میلادی، ژوستینیان یکم امپراتور بیزانس (روم شرقی) مجموعه‌ای از قوانین را تدوین و به اجرا گذاشت که در طول زمان تبدیل به تاثیرگذارترین قانون در اروپای قرون وسطی شد. این مجموعه از قوانین پیشین امپراتوری روم الهام گرفته بود و به عنوان نطفه قانون مدنی مدرن اروپا شناخته می‌شود. نخستین قانون جامع در ژاپن در سال ۶۰۴ میلادی، شوتوکو شاهزاده ژاپنی، مجموعه‌ای از ۱۷ قانون را تهیه و به اجرا گذاشت. این قوانین الهام گرفته از تعالیم بودا هستند و بیشتر به اخلاق اجتماعی می‌پردازند تا به ساختار دولت قانون شهر مدینه در دوره پیامبر اسلام پیامبر اسلام پس از مهاجرت به شهر یثرب (مدینه) و استقرار در آنجا، در سال یکم هجری (۶۲۲ میلادی) مجموعه قوانینی بر اساس دین اسلام برای اداره شهر وضع کرد. این قوانین برای نخستین بار حقوق مذهبی شهروندان را تضمین کردند و نظام دادگستری مشخصی را برای جنگ، مالیات و اختلافات مدنی تعریف کردند. قانون بزرگ صلح سرخ‌پوستان آمریکای شمالی بین سالهای ۱۰۹۰ و ۱۱۵۰ میلادی، قانونی به نام «گایاناشاگوا» (Gayanashagowa) یا «قانون بزرگ صلح» در میان اعضای کنفدراسیون «ایروکی» شامل شش قبیله بزرگ سرخ‌پوست آمریکای شمالی تدوین و به اجرا گذاشته شد. گفته می‌شود که سده‌ها بعد از آن، برخی از دولتمردان آمریکا مانند بنجامین فرانکلین و جیمز مدیسون هنگام تنظیم قانون اساسی ایالات متحده آمریکا، از گایاناشاگوا ایده‌هایی گرفته بوده‌اند. قرون وسطی قانون ماگنا کارتا و حکومت مشروطه سلطنتی در انگلستان نسخه‌ای از بندانگشتی ماگنا کارتا لیبرتاتوم (Magna Carta Libertatum) یا منشور بزرگ آزادی منشوری است که در سال ۱۲۱۵ میلادی نگاشته شده‌است. علت اصلی بوجود آمدن این منشور، اختلاف بین پاپ اینوسنت سوم، بارون‌ها و اشراف انگلستان، و پادشاه انگلستان بر سر میزان و حد قدرت پادشاه بود. ماگنا کارتا پادشاه را وادار می‌ساخت که بخشی از حقوق خود را واگذار کند، به تشکیلات قانونی احترام بگذارد و قبول کند که قانون بر اراده شخصی او ارجحیت دارد. یکی از مهمترین بندهای ماگنا کارتا حکمی بود موسوم به Habeas Corpus که برطبق آن، شاه یا کس دیگری حق نداشت هیچ فردی را بدون طی تشریفات قانونی محکوم، زندانی، تبعید یا اعدام کند یا اموال کسی را مصادره نماید. ماگنا کارتا گرچه باعث تغییر سریع در رفتار و موقعیت پادشاه انگلستان نشد، اما نقطه آغاز زورآزمایی شاه و اشرافیان برای کنترل حکومت، تکامل نظام پادشاهی در بریتانیا، پیدایش ایده حکومت مشروطه سلطنتی و تاسیس مجلس اعیان بود. تغییرات بعدی و تاسیس مجلس عوام موازنه قدرت را به سود مردم تغییر داد. قانون قبطی در مصر و اتیوپی در سال ۱۲۴۰ میلادی، ابوالفضایل نویسنده قبطی اهل مصر، با ترکیب بخش‌هایی از قوانین انجیل، یهودیت و امپراتوری بیزانس، قانون جدیدی را به زبان عربی به رشته تحریر درآورد. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این قانون در حدود سال ۱۴۵۰ میلادی به کشور حبشه (اتیوپی) وارد شده و نخستین بار در زمان سلطنت سارسا دنگال امپراتور اتیوپی به عنوان قانون اساسی کشور به اجرا درآمده بوده‌است. قانون اساسی اتیوپی بیش از ۴۰۰ سال در این کشور اجرا می‌شد تا اینکه هایله سلاسی اول در سال ۱۹۳۱ قانون اساسی جدیدی را جایگزین آن نمود. قانون اساسی سان مارینو قدیمی‌ترین قانون اساسی ملی که هنوز اجرا می‌شود در سال ۱۶۰۰ میلادی نوشته شده و متعلق به جمهوری سان مارینو در جنوب اروپا است. قانون اساسی سان مارینو (Leges Statutae Republicae Sancti Marini) با زبان لاتین نوشته شده و شامل ۶ دفتر است. نخستین دفتر آن شامل ۶۲ بخش است که شوراها، دادگاه‌ها و ادارات اجرایی دولت و شرح کار آنها را تعریف می‌کند. سایر دفترها قوانین مدنی، جنایی و دادگستری و سلسله مراتب اداری را شرح می‌دهند. قانون مستعمراتی کنتیکت در آمریکا در سال ۱۶۳۹ میلادی، مستعمره کنتیکت در آمریکای شمالی قانونی را تهیه و در مرزهای خود به اجرا گذاشت. از این قانون به عنوان یکی از اولین قوانین اساسی منسجم در غرب و نخستین قانون اساسی در آمریکای شمالی یاد می‌شود، و به همین دلیل به ایالت کنتیکت در کشور آمریکا لقب «ایالت قانون اساسی» داده‌اند. این قانون با اینکه سندی نسبتا کوتاه است، در آن برای نخستین بار از آزادی‌های فردی و نحوه ضمانت آنها توسط دولت سخن به میان آمده‌است. این قانون حدود قدرت دولت را هم مشخص کرده و راهکارهایی برای اعمال آن حدود ارائه داده‌است. این قانون توسط فرماندار مستعمره کنتیکت برای تایید چارلز دوم پادشاه انگلستان به لندن برده شد، و پس از تایید بصورت منشور سلطنتی درآمد و لازم‌الاجرا شد. در آن زمان، حکومت بریتانیا به این قانون به عنوان ضامن بقای نظم و ترتیب در مستعمره کنتیکت نگاه می‌کرد، اما بخش‌هایی از آن بعدها الهام‌بخش قانون اساسی ایالات متحده آمریکا شد. قانون اساسی مدرن پس از عصر روشنگری در اروپا تصویر روی جلد قانون اساسی بندانگشتی در عصر روشنگری اروپا و در طول چهل سال از سال ۱۷۵۰ تا ۱۸۰۰، چندین قانون اساسی مدرن و تاثیرگذار ظهور پیدا کردند. قانون‌های اساسی جمهوری کرس و کشور سوئد، نخستین نمونه‌های قانون اساسی مدرن پس از دوران روشنگری هستند. در سال ۱۷۵۵ جمهوری خودمختار کرس قانون اساسی مدرنی را تدوین و به اجرا گذاشت. این قانون اساسی تحت تاثیر افکار ژان ژاک روسو و توسط پاسکال پائولی و همکارانش به زبان ایتالیایی نگاشته شد. از قانون اساسی کرس به عنوان نخستین قانون اساسی مدرن معاصر نام می‌برند. این قانون اساسی ۱۴ سال در کرس رسمیت داشت تا اینکه فرانسه این کشور را در سال ۱۷۶۹ ضمیمه خاک خود کرد. در سال ۱۷۷۲ گوستاو سوم پس از یک کودتای بدون خونریزی بر تخت پادشاهی سوئد نشست و به حکومت پنجاه ساله پارلمانی پایان داد. وی سپس به تالیف قانون اساسی جدید سوئد دست زد که در آن نظام حکومتی «پادشاهی مطلق» بود. بر اساس این قانون، حکومت جدید در مقایسه با نظام پارلمانی پیشین سوئد مستبدانه به نظر می‌رسید، اما با این حال از بسیاری از قوانین رایج در پادشاهی‌های مستبد دیگر بازتر و انسانی‌تر بود. برای مثال قانون آزادی بیان مصوب سال ۱۷۷۶ هنوز هم در قانون اساسی امروزی سوئد باقی است. برگ نخست قانون اساسی بندانگشتی ایالت ماساچوست در سال ۱۷۸۰ یعنی هفت سال پیش از پذیرفته شدن در ایالات متحده آمریکا، قانون اساسی خود را تهیه کرد. قانون اساسی ایالات متحده آمریکا در سال ۱۷۸۸ تهیه شد و رسمیت یافت. این قانون برای اداره نظام چند-ایالتی خود از نظام سیاسی اتحاد پادشاهی‌ها در بریتانیای کبیر الهام گرفته بود. علاوه بر آن، عقاید پلیبیوس فیلسوف یونانی، جان لاک فیلسوف تجربه‌گرای بریتانیایی، و شارل دو مونتسکیو متفکر فرانسوی، تاثیر زیادی بر قانون اساسی ایالات متحده آمریکا داشته‌اند. سه سال بعد در سال ۱۷۹۱، قانون اساسی لهستان-لیتوانی و قانون اساسی فرانسه تهیه و به اجرا گذاشته شد. پادشاهی بلژیک (۱۸۳۱)، لیبریا (۱۸۴۷)، لوکزامبورگ (۱۸۶۸) و کنفدراسیون سوئیس (۱۸۷۴) از نخستین کشورهایی بودند که پس از آن اقدام به تدوین قانون اساسی برای خود نمودند. دادگاه قانون اساسی هم‌اینک در ۴۹ کشور جهان دادگاه‌های ویژه‌ای به نام دادگاه قانون اساسی وجود دارد که کار اصلی آن بررسی سازگاری قوانین مصوبه با قانون اساسی کشور است. قانون اساسی ایران پیش از انقلاب مشروطه غلامحسین زرگری‌نژاد تاریخ‌نگار، پژوهشگر و استاد تاریخ دانشگاه تهران، بر این باور است که در دوران ناصرالدین شاه سه بار قانون اساسی نگاشته شده‌است. این قانون‌ها اگر چه عنوان «قانون اساسی» نداشته‌اند، درعمل به منزله قانون اساسی بوده‌اند. به گفته او نخستین قانون حکومت ایران را ملکم خان در سال‌های آغازین تمایلات ناصرالدین شاه به اصلاح‌طلبی نوشت و برای میرزا جعفر خان مشیرالدوله رئیس شورای دولت، فرستاد. این قانون بر اساس تقسیم وزارتخانه‌ها به ۸ وزارتخانه تنظیم و ارائه شده بود. قانون اساسی دوم که با عنوان «لایحه تشکیل دربار اعظم» در ۱۲ شعبان ۱۲۸۹ ه‌.ق (مهر ۱۲۵۱ ه‌. خ) توسط میرزا حسین خان مشیرالدوله به شاه تقدیم شده بود، در ۲۰ شعبان با صدور دست‌خط شاه رسمیت یافت تا به اجرا درآید. سومین قانون اساسی یا قانون حکومت ایران ناشناخته‌تر از دو مورد پیشین است. متاسفانه از نام و نشان نویسنده یا تنظیم‌کنندگان این قانون‌نامه یا دستورالعمل اطلاعی در دست نداریم، اما ظن غالب آن است که این قانون در اواخر دوره تمایلات ناصرالدین شاه به اصلاح دستگاه دولت و پایان عصر سپهسالار (میرزا حسین خان مشیرالدوله) و سال‌ها پس از تنظیم قانون اساسی دوم، تنظیم شده باشد، چرا که از انعکاس آن در روزنامه‌ها و منابع قاجاری خبری نیست. گفتنی است که تنظیم‌کنندگان این قانون برای آن نامی نیز نگذاشته‌اند. زرگری‌نژاد بر اساس محتوای آن، نام «قانون حکومت ایران» را بر آن نهاده‌است. این قانون پس از تبدیل ۱۲ وزارتخانه به ۱۵ وزارتخانه نگاشته شده‌است. قانون اساسی مشروطه قانون اساسی مشروطه در هشتم دی‌ماه سال ۱۲۸۵ خورشیدی (۱۴ ذیقعده ۱۳۲۴ هجری قمری) به امضای مظفرالدین‌شاه رسید. این قانون ۵۱ ماده داشت که عموما مربوط به طرز کار مجلس شورای ملی و مجلس سنا می‌شد، به همین دلیل در آغاز به نظامنامه نیز مشهور بود. این قانون بعد از موفقیت مشروطه‌خواهان درگرفتن فرمان مشروطه و با عجله تهیه شده بود و در آن ذکری از حقوق ملت و سایر ترتیبات مربوط به رابطه اختیارات حکومت و حقوق ملت نبود، بنابراین «متمم قانون اساسی» تهیه شد و به تصویب مجلس رسید و محمدعلی‌شاه نیز آن را در ۱۴ مهر ۱۲۸۶ خورشیدی (۲۹ شعبان ۱۳۲۵ هجری قمری) امضا کرد. این قانون و متمم آن تا سال ۱۳۵۷ که حکومت پادشاهی در ایران برافتاد، قانون اساسی ایران بود. قانون اساسی جمهوری اسلامی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پس از پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ تهیه شد، و پس از همه پرسی نوع حکومت جمهوری اسلامی در روزهای ۱۰ و ۱۱ فروردین ماه سال ۱۳۵۸ به بحث گذاشته شد و پس از رای مردم به اجرا گذاشته شد. این قانون در سال ۱۳۶۸ و پس از حکم آیت‌الله خمینی به رئیس جمهور وقت مورد بازنگری قرار گرفت و در ۶ مرداد در همه‌پرسی قانون اساسی ایران ۱۳۶۸ به تایید اکثریت مردم ایران رسید. فهرست قانون‌های اساسی کشورها

ماشین‌ابزار

ماشین‌ابزار یا ماشین‌افزار نامی کلی است برای اشاره به دستگاه‌های ویژه کارهای مختلف صنعتی. در رشته تحصیلی ماشین ابزار روند ساخت و تولید قطعات کوچک تا قطعات بسیار بزرگ در آن توضیح داده می‌شود بیشتر بحث ماشین ابزار در باره تولید و ساخت قطعات با براده و بدون براده است، یک متخصص ماشین ابزار می‌تواند با دانش و فن خود یک قطعه را با توجه به جنس قطعه، شکل، خاصیت و مقدار هزینه آن قطعه را بسازد. ساختمان ماشین ابزار قطعه‌های اصلی ماشین ابزرا عبارتند از: محورهای اصلی ماشین و چرخدنده‌ها کوپلینگ‌ها و انتقال دهنده‌های قدرت منبع قدرت جعبه دنده بدنه و پایه ماشین دستگاه‌های ماشین‌ابزار دستگاه تراش دستگاه فرز دستگاه سنگ‌زنی دریل سی‌ان‌سی دستگاه هاب صفحه تراش کپی تراش سری تراش فرز پانتوگراف بورینگ هونینگ لپینگ دستگاه اسپارک دستگاه وایرکات دستگاه خانکشی دستگاه کله‌زنی ماشین سنتر

لینوکس

لینوکس ( با تلفظ یا، ) یک سیستم‌عامل شبه یونیکس است که بخش عمده آن سازگار با استاندارد پازیکس است. از دید فنی لینوکس تنها نامی است برای هسته سیستم‌عامل و نه کل آن. هسته‌ای که نخستین بار در سال ۱۹۹۱ میلادی توسط لینوس توروالدز منتشر شد. اما به‌طور معمول این نام به سیستم‌عامل‌هایی که از ترکیب‌بندی لینوکس (به عنوان هسته سیستم‌عامل) با نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز بدست می‌آیند اطلاق می‌شود. درحالی که بنیاد نرم‌افزار آزاد سیستم‌عامل حاصل از این ترکیب‌بندی را «گنو/لینوکس» می‌نامد اما عموما آن را لینوکس می‌خوانند. این دوگانگی در نام نهادن منجر به بحث نامگذاری گنو/لینوکس شده‌است. لینوکس از سخت‌افزارهای مختلفی پشتیبانی می‌کند از جمله انواع مختلف تلفن همراه، تبلت، مسیریاب، و کنسول بازی تا رایانه‌های رومیزی، رایانه‌های بزرگ و ابررایانه‌ها. بر خلاف آنچه در میان مردم عادی رواج دارد، لینوکس یک سیستم‌عامل نیست و چیزی به نام «سیستم‌عامل لینوکس» وجود ندارد. آنچه عموما توسط افراد به این نام خوانده می‌شود، همان «سیستم‌عامل گنو/لینوکس» است. اگرچه ابتدا لینوکس فقط برای استفاده ریزپردازنده‌هایی با معماری ۸۰۳۸۶ اینتل طراحی شده بود؛ اما امروزه انواع گوناگون معماری‌ها را پشتیبانی می‌کند و در انواع و اقسام وسایل از کامپیوترهای شخصی گرفته تا ابررایانه‌ها و تلفن‌های همراه و سرورها به کار می‌رود. این سیستم‌عامل که در ابتدا بیشتر توسط افراد مشتاق به‌طور داوطلبانه گسترش پیدا می‌کرد و به کار گرفته می‌شد، توانسته‌است پشتیبانی شرکت‌های بزرگی چون آی‌بی‌ام و هیولت-پاکارد را به دست آورد و با بسیاری از نسخه‌های تجاری یونیکس رقابت کند. طرفداران لینوکس و بسیاری از تحلیل‌گران این موفقیت را ناشی از استقلال از فروشنده، کم‌هزینه بودن پیاده‌سازی، سرعت بالا، امنیت و قابلیت اطمینان آن می‌دانند. پیشینه در سال ۱۹۸۴ میلادی ریچارد استالمن که رئیس بنیاد نرم‌افزارهای آزاد بود پروژه گنو (GNU) را آغاز کرد. در این پروژه که یک جنبش نرم‌افزاری محسوب می‌شد برنامه‌نویسان با یکدیگر همکاری می‌کردند که این همکاری تا به حال نیز ادامه دارد. آن زمان بیشتر ابزارهای پروژه گنو که با زبان برنامه‌نویسی سی و اسمبلی نوشته شده بود آماده کار بود و تنها یک هسته مناسب و آزاد کم بود. حتی سیستم‌عامل مینیکس نیز با وجود در دسترس بودن کد منبع آن، آزاد نبود و حق نشر مخصوص داشت. کار در پروژه گنو به سمت طراحی یک هسته مناسب متمرکز می‌شد اما به نظر می‌رسید که برای ایجاد این هسته حداقل چند سال دیگر زمان نیاز است. این تاخیر برای لینوس توروالدز قابل تحمل نبود؛ بنابراین خودش دست به کار شد و با الهام از کد مینیکس کار را آغاز کرد. سرانجام در ۲۵ اوت سال ۱۹۹۱ در ساعت ۲۰:۵۷ (به وقت گرینویچ) پیامی تاریخی به گروه خبری comp.os.minix از طرف لینوس توروالدز ارسال شد. او یک دانشجوی فنلاندی بود که آن زمان در دانشگاه هلسینکی درس می‌خواند. متن پیام او چنین بود: لینوکس برخلاف مینیکس (یک سیستم‌عامل ساده نوشته شده توسط پروفسور اندرو تننبام که برای آموزش طراحی سیستم‌عامل به کار می‌رفت) که از معماری ریزهسته استفاده می‌کرد، با ایده هسته‌های یکپارچه طراحی شده بود. اولین نسخه لینوکس در سپتامبر ۱۹۹۱ در اینترنت منتشر شد. دومین نسخه آن به فاصله کمی در اکتبر همان سال منتشر شد. از آن پس هزاران برنامه‌نویس و هکر در سراسر دنیا در این پروژه شرکت کردند. مقاله «کلیسای جامع و بازار» اثر اریک ریموند مدل گسترش هسته لینوکس و نرم‌افزارهای مشابه را تشریح می‌کند. پنگوئن تاکس نشانه و نماد شانس هسته لینوکس است. لینوس توروالدز مالک علامت تجاری لینوکس است که به عنوان «نرم‌افزار سیستم‌عامل رایانه برای تسهیل در استفاده و عملیات رایانه» به ثبت رسیده‌است. مجوز هسته لینوکس و بیشتر بخش‌های گنو تحت اجازه‌نامه عمومی همگانی گنو (جی‌پی‌ال) منتشر می‌شوند. جی‌پی‌ال لازم می‌داند که تغییرات کد منبع و کارهای مشتق شده نیز تحت مجوز جی‌پی‌ال منتشر شوند. گنو/لینوکس از آن‌جا که سیستم‌عامل‌های مبتنی بر لینوکس عمدتا از برنامه‌های پروژه گنو استفاده می‌کنند و خود لینوکس با همین برنامه‌ها به وجود آمد و با توجه به سابقه بیش‌تر پروژه گنو نسبت به لینوکس، ریچارد استالمن و بنیاد نرم‌افزار آزاد از کاربران و توسعه‌دهندگان این سیستم‌عامل درخواست کرده‌اند که سیستم‌عامل حاصل از لینوکس و برنامه‌های پروژه گنو را بدون توجه به نام توزیعش، «گنو/لینوکس» خوانده شود. برخلاف این که بعضی از توزیع‌ها (مانند «گنو/لینوکس دبیان») از این نام استفاده می‌کنند، بسیاری تنها به گفتن «لینوکس» اکتفا می‌کنند. توزیع‌های لینوکس لینوکس همیشه یکی از اجزاء یک توزیع لینوکس است. توزیع‌های لینوکس توسط افراد، گروه‌های نه چندان متشکل و سازمان‌های حرفه‌ای گوناگون ایجاد می‌شوند. این توزیع‌ها شامل تعدادی نرم‌افزار سیستم و برنامه‌های کاربردی به همراه روالی مشخص برای نصب آن‌ها بر رایانه هستند. توزیع‌ها به‌طور معمول برای منظورهای مختلفی از جمله محلی‌سازی، پشتیبانی از یک معماری خاص، کاربردهای بی‌درنگ (real-time applications) و سامانه‌های توکار (embedded systems) به وجود می‌آیند و برخی از آن‌ها آگاهانه تنها از نرم‌افزارهای آزاد استفاده می‌کنند. یک توزیع همه-منظوره معمولی شامل هسته لینوکس، کتاب‌خانه‌ها و ابزارهای گنو، پوسته‌های خط فرمان و انبوه بی‌شماری از نرم‌افزارهای کاربردی از مجموعه‌های اداری و سیستم پنجره‌ای اکس گرفته تا مفسرها، ویرایشگرهای متن و ابزارهای علمی است. گستره در بیش از یک میلیارد دلار: برآورد اندازه گنو/لینوکس که مقاله تحقیقی است بر روی توزیع ردهت ۷٫۱، تعداد خطوط کد منبع ۳۰ میلیون عنوان شده‌است. در این تحقیق با استفاده از روش (Constructive Cost Model – COCOMO) برآورد شده‌است که بر روی این توزیع نزدیک به ۸ هزار نفر-سال کار گسترش انجام گرفته‌است. چنان‌که این نرم‌افزار با روش‌های متعارف خصوصی گسترش می‌یافت، هزینه گسترش‌اش در ایالات متحده با روش‌های گسترش متعارف خصوصی بالغ بر ۱/۰۸ میلیارد دلار (با قیمت دلار سال ۲۰۰۰) می‌شد. بخش بزرگی از کد (۷۱٪) با زبان برنامه‌نویسی C نوشته شده‌است اما از بسیاری از زبان‌های دیگر همچون ++C، لیسپ، اسمبلی، پرل، فرترن، پایتون و زبان‌های اسکریپت‌نویسی گوناگون استفاده شده‌است. اندکی بیش از نیمی از خطوط کد، تحت مجوز عمومی گنو (جی‌پی‌ال) هستند. هسته لینوکس ۲٫۴ میلیون خط کد است و ۸٪ کل کد را تشکیل می‌دهد. در پژوهشی جدید که بر روی توزیع لینوکس دبیان نسخه ۴٫۰ که در سال ۲۰۰۷ عرضه شده صورت گرفت، مشخص شد این توزیع دارای نزدیک به ۲۸۳ میلیون خط کد بود که تخمین زده می‌شود هزینه گسترش‌اش با روش‌های گسترش متعارف خصوصی بالغ بر ۸٫۰۷ میلیارد دلار (با قیمت دلار سال ۲۰۱۳) و زمان مورد نیاز حدود هفتاد و سه هزار نفر-سال می‌شود. کاربردهای سیستم‌عامل‌های شکل گرفته بر پایه لینوکس در گذشته یک کاربر لینوکس برای پیکربندی و نصب سیستم خود، نیازمند دانش بالایی از رایانه بود. این دلیل به علاوه جذاب بودن دسترسی به درون سیستم، باعث شده بود که به‌طور سنتی کاربران لینوکس را (بر خلاف کاربران ویندوز یا مک‌اواس) کسانی شکل بدهند که با رایانه بیشتر دمخور هستند. افرادی که معمولا با القاب «هکر» و «گیک» شناخته می‌شوند. این نگرش در سال‌های اخیر با افزایش راحتی کار در لینوکس و گسترده شدن استفاده از بسیاری از توزیع‌ها، اعتبار خود را از دست داده‌است. لینوکس در بازار سرورها و کاربردهای ویژه (مانند پردازش تصویر و سرویس‌های وب) پیشرفت قابل ملاحظه‌ای کرده و در حال ورود به بازار بزرگ رایانه‌های رومیزی است. لینوکس اساس مجموعه نرم‌افزار سرور موسوم به ل.آ.م. پ ((ل) لینوکس، (آ) پاچی، (م) ای‌اس‌کیوال، (پ) رل/(پ) ی‌اچ‌پی/(پ) ایتون) را تشکیل می‌دهد که میان گسترش‌دهندگان وب محبوبیت گسترده‌ای کسب کرده‌است. به دلیل پایداری و انعطاف لینوکس، این سیستم‌عامل حضور پررنگی به عنوان سیستم‌عاملی برای کامپیوترهای کارساز دارد. بر اساس آمار در سال ۲۰۰۸، از میان ۱۰ تا از معتبرترین شرکت هاستینگ دنیا، ۵ شرکت سیستم‌عامل لینوکس را در کارسازهای وب خود بکار می‌گیرند. توزیع‌های لینوکس به‌طور گسترده‌ای به عنوان سیستم عامل در ابر رایانه‌ها استفاده می‌شود: از نوامبر سال ۲۰۱۰، از ۵۰۰ سیستم برتر، ۴۵۹ مورد (۹۱٫۸ ٪)تحت اجرای توزیع‌های لینوکس هستند. لینوکس همچنین به عنوان سیستم عامل برای سکویا آی بی‌ام قوی‌ترین ابر رایانه جهان که در سال ۲۰۱۱ به بهره‌برداری می‌رسد، به کار خواهد رفت. از لینوکس همچنین بیشتر در سیستم‌های کارگذاشته استفاده می‌شود. رایگان، متن باز و آزاد بودن آن باعث می‌شود انتخابی ایده‌آل برای ابزارهایی مانند سیمپیوتر (رایانه‌ای که برای جمعیت کم درآمد کشورهای در حال گسترش طراحی شده) باشد. لینوکس با داشتن محیط‌های رومیزی مانند گنوم و کی‌دی‌ای، رابط کاربری همچون اپل مکینتاش و مایکروسافت ویندوز را در کنار دیگر محیط‌های گرافیکی و رابط خط فرمان یونیکس-مانند سنتی‌اش، عرضه می‌کند. هرچند نرم‌افزارهای گرافیکی لینوکس برای بسیاری از مصارف وجود دارند، در بسیاری زمینه‌ها نرم‌افزارهای خصوصی هنوز از گستره و میزان محبوبیت بیشتری برخوردارند. نرم‌افزارهای سرور تحت لینوکس سرور به سیستم رایانه‌ای پرتوانی گفته می‌شود که در یک شبکه برای وظیفه‌ای خاص، نقشی را بر عهده می‌گیرد. سیستم‌های کامپیوتری سرور معمولا از سخت‌افزاری پرقدرت و نرم‌افزاری منعطف و پایدار برای ارائه خدمت مورد نظر به مشتریان زیاد استفاده می‌کنند. سیستم‌عامل‌های شکل گرفته بر پایه لینوکس، به دلیل پایداری و انعطاف، گزینه‌های خوبی برای نصب بر روی سیستم‌های سرور هستند. نمونه نرم‌افزارهای مشهوری که معمولا تحت لینوکس به عنوان نرم‌افزار سرور استفاده می‌شوند: سرور پروکسی-کش (Proxy-Cache) اسکوئید (SQUID) سرور سامانه نام دامنه (DNS) بایند (Bind) سرور وب (Web Server) آپاچی (APACHE) سرور پست الکترونیکی (Mail Server) پست‌فیکس(Postfix) سرور پایگاه داده مای‌اس‌کیوال (MySQL) نصب در سال‌های آغازین، دشوار بودن پروسه نصب سیستم عامل‌های بر پایه لینوکس مانعی برای پذیرش آن بود؛ اما در سال‌های اخیر نصب لینوکس بسیار آسان شده‌است. بسیاری از توزیع‌ها دارای نصبی آسان و قابل مقایسه با نسخه‌های ویندوز هستند؛ به‌گونه‌ای که توزیع اوبونتو با چند کلیک نصب می‌شود. علاوه بر این، رایانه‌های شخصی که با توزیع‌های لینوکس وارد بازار شده‌اند و به آسانی از بسیاری از فروشنده‌های اصلی، همچون دل، هیولت-پاکارد و وال-مارت قابل تهیه است. بیشتر شیوه‌های عمومی نصب لینوکس، توسط همه توزیع‌های مهم پشتیبانی می‌شود که شامل اجرا از طریق لوح فشرده، حاوی برنامه‌های نصب و راه‌اندازی نرم‌افزارهاست. این لوح فشرده می‌تواند از طریق تصویر استاندارد (ISO image) بارگذاری شده باشد، به تنهایی و به قیمت بسیار پایین خریداری شود، یا می‌تواند در مجموعه نرم‌افزارهای تجاری اضافی ارائه شود. برخی توزیع‌ها همچون دبیان (Debian) با فلاپی دیسک نیز قابل نصب هستند. پس از نصب ابتدایی، بیشتر نرم‌افزارها از طریق اینترنت و لوح فشرده قابل بارگذاری و نصب هستند. بسیاری از توزیع‌ها می‌توانند بی‌درنگ از طریق دیسک‌های زنده بسیار سریع‌تر از نصب بر روی دیسک سخت اجرا شوند. به این صورت که یکبار از لوح فشرده راه‌اندازی می‌شود و می‌توان از لینوکس بدون هیچگونه تغییری در محتویات دیسک سخت استفاده کرد. به همین نحو برخی توزیع‌های حداقل، همچون تامزروت‌بوت (Tomsrtbt)، بدون نیاز به تغییر محتویات دیسک سخت از طریق فلاپی دیسک قابل اجرا هستند. همچنین بسیاری توزیع‌ها از راه اندازی از طریق شبکه پشتیبانی می‌کنند، پس همه مراحل نصب و پیکربندی دستگاه می‌تواند از طریق شبکه انجام شود. پشتیبانی فروشندگان تجاری و دیگر کاربران گنو/لینوکس در اجتماعات آنلاین (کانال‌های آی‌آرسی)، گروه‌های خبری، فهرست‌های پستی و انجمن‌های اینترنتی پشتیبانی فنی ارائه می‌کنند. گروه کاربران لینوکس (LUGs) در همه جهان به کاربران بسیاری به رایگان یاری می‌رساند. مدل کسب و کار بیشتر فروشندگان تجاری لینوکس (بمانند ردهت و نوول) بر پایه دریافت حق‌الزحمه جهت پشتیبانی است. این‌گونه دریافت پشتیبانی در برابر پرداخت پول برای کاربران تجاری لینوکس حایز اهمیت است. سیارک ۹۸۸۵ لینوکس بنیاد لینوکس گنو هرد فهرست توزیع‌های لینوکس بحث نامگذاری گنو/لینوکس

دامغان

دامغان کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهر پارتی ایران است. نام قدیم آن ده مغان و صد دروازه بوده‌است و دارای آثار باستانی فراوانی از جمله تاریخانه می‌باشد. دامغان پایتخت اشکانیان بوده‌است. این شهر مرکز شهرستان دامغان است. دامغان از شهرهای بسیار کهن و قدیمی ایران است و نام آن در گذشته صددروازه بوده‌است. مردم دامغان به زبان فارسی و لهجه دامغانی تکلم می‌کنند. نام‌گذاری نام دامغان از «ده» و «موغان» است. «ده» به معنای روستا است و «مغان» به معنای مگی است. این نام توسط زرتشتیان داده شد که شامل پادشاهانی چون شاه کوروش بزرگ و داریوش بزرگ از ایران باستان بود. دیوار بارو تاریخچه دامغان، زمانی با نام صد دروازه (به یونانی: هکاتوم پیلس hecatom pylose) پایتخت دولت امپراطوری اشکانیان بوده‌است. قدیمی‌ترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان (گومش یا قومس) در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده‌است یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه‌ها دارد. فاصله آن از دریای تی تی (دریای نیلوفر آبی، منظور دریای مازندران) هفت روز راه به‌شمار رفته‌است. دور شهر دامغان کاملا دیوار کشیده شده‌است گفته می‌شود به قدری دیوارهای ستبری داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌های آن دیوار هم‌اکنون هم دیده می‌شود؛ و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند. جمعیت بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۸۶۱۵۶ نفر (دارای۲۳۴۱۰ خانوار) بوده‌است. آب و هوا آب و هوای شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی‌های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد در فصول گرم سال این شهر از خنکترین شهرهای ایران بشمار می‌رود. آثار تاریخی و دیدنی مهم‌ترین تفریحگاه این شهر چشمه علی است. تپه حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و حدود ۷۰۰۰ سال قدمت دارد و تا به حال کاوشهای باستانی در آن صورت گرفته که نشان می‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده‌است کاوشهای باستانی اخیر نشان می‌دهد که هفت هزار سال پیش در این منطقه فولاد تولید می‌شده‌است. نخستین بار در سال ۱۳۱۲ پروفسور اسمیت در تپه حصار حفاری‌های باستان‌شناسی خود را انجام داد و به آثار ارزشمندی از تمدن این منطقه دست یافت. جاذبه‌های گردشگری تاریخانه امامزاده جعفر مسجد تاریخانه تاریخانه (به معنای خدایخانه، خانه خدا) از آثار باستانی دامغان است که طبق تحقیقات اداره کل باستان‌شناسی، پیش از تسلط اعراب بر ایران، آتشکده بوده و بعدا به مسجد تبدیل شده‌است. ساختمان بنای مجدد آن مربوط به قرن دوم هجری است و اسلوب ساختمان آن نیز به سبک بناهای دوره ساسانیان می‌باشد. تاریخانه در ترکی به معنای خانه خداست. این مسجد نمونه بسیار زیبا و کاملی از مساجد قرون اولیه اسلام به‌شمار می‌رود. شیوه معماری مسجد ماخوذ از معماری ساسانی است. ساختمان مسجد شامل یک صحن یا حیاط مرکزی است که اطراف آن را رواق‌های سرپوشیده احاطه کرده‌است. شبستان مسجد بر روی هجده ستون مدور (سه ردیف شش تایی) استوار شده‌است. این ستون‌ها یک متر و نیم قطر دارند و از نظر ویژگی‌های معماری مشابه ستون‌های کاخ‌های ساسانی هستند. طاق‌های مسجد از آجر است و به طاق‌های دوره قبل از اسلام، یعنی عهد ساسانی شباهت بسیار دارد. در طی قرون، تاریخانه دامغان بارها مرمت و بازسازی شده‌است. مناره‌ای آجری در عهد سلجوقیان به این مجموعه اضافه شده‌است که اکنون ۲۵ متر ارتفاع دارد و بدنه آن با آجرکاری تزیین شده‌است. مسجد تاریخانه مربوط به قرن ۲ و ۳ و ۵ ه‌.ق است و در دامغان، خیابان ایستگاه راه‌آهن واقع شده‌است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. شهرهای خواهر خوانده برونته ایتالیا آثار تاریخی چشمه علی در ۲۵ کیلومتری شمال دامغان که از تفرجگاه‌های شاهان قاجار بود مسجد تاریخانه قدیمی‌ترین مسجد ایران مسجد جامع برج چهل‌دختران گنبد زنگوله بازار بزرگ دامغان (بازارچه) تپه‌حصار آرامگاه پیرعلمدار امامزاده جعفر امامزاده محمد برج طغرل مهماندوست بقایای مرکز ایالت قومس در جنوب روستای قوشه و غرب امیریه بارگاه بکیربن اعین خانه لطفی دیوار بارو کاروانسرای قوشه آثار طبیعی غار شیربند کویر حاج علی‌قلیی روستای و کارونسرای قوشه روستای شمالی با چشمه‌های خروشان و معماری پلکانی به نام بادله کوه چشمه پیر خوشتر در شمال شهر کلاته رود بار واقع در شمال دامغان سرچشمه دیباج تنگه زندان دیباج آبسیج دیباج جمعیت شهرهای استان سمنان شهرستان دامغان دانشگاه دامغان

چشمه‌علی (دامغان)

چشمه علی دامغان عمارت تاریخی چشمه علی دامغان چشمه علی یکی از مهم‌ترین تفریحگاه‌های شهر دامغان در ایران است. مجموعه چشمه علی که یک فضای محصور شده برای تفریح تابستانی شاهان قاجار بوده‌است. این مجموعه از دو بخش قراول‌خانه و سازه درون آب تشکیل شده‌است. دیرینگی سازه‌های درون مجموعه به روزگار صفویان می‌رسد اما کاربری تفریحی آن بیشتر در روزگار قاجار بوده‌است. در دو سوی سازه درون آب استخر قرار دارد که نشیمن گاه شاهان قاجار بوده‌است. این مجموعه دارای گرمابه و مسجد هم بوده که اکنون ویران شده‌اند. چشمه علی دامغان یکی از خوش آب‌وهواترین تابستانگاه‌های ایران است. در زمان‌های گذشته به این چشمه «هزارچشمه» یا «علی بولاغ» می‌گفتند. در جلسه هیات وزیران در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۸۶، این منطقه به استناد ماده ۸ قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری ملی تعیین شد. درحال حاضر مدیریت چشمه علی برعهده شهرداری کلاته رودبار میباشد که با مدیریت و نیروی کار مناسب توانسته بازدید کنندگان زیادی ازنقاط مختلف کشور و حتی خارج از کشور را پذیرا باشد.این مجموعه دارای امکانات رفاهی همچون سوییت و کلبه برای استراحت مسافرین، پارکینگ، سوپر مارکت، بستنی فروشی(یکی از معروفترین بستنی فروشی‌های دامغان)، لباس‌های محلی، رستوران سنتی، چایخانه سنتی، شهر بازی، کتاب فروشی و… است. ورودی این مجموعه نفری هزار تومان است تاریخانه

استان کردستان

استان کردستان یکی از استان‌های ایران به مرکزیت شهر سنندج است که در غرب کشور واقع شده‌است. مساحت این استان ۲۸،۲۰۰ کیلومتر مربع معادل ۱/۷٪ مساحت کل کشور ایران است. این استان که در دامنه‌ها و دشت‌های پراکنده سلسله جبال زاگرس میانی قرار گرفته‌است، از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به کشور عراق محدود است. استان کردستان با کشور عراق ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد. استان کردستان براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰ دارای ۱۰شهرستان، ۲۹شهر، ۳۱بخش، ۸۶دهستان و ۱۶۹۷آبادی دارای سکنه و ۱۸۷ آبادی خالی از سکنه بوده‌است. شهرستان‌های این استان عبارتند از: مریوان، بیجار، دهگلان، دیواندره، سروآباد، سقز، سنندج، قروه، کامیاران و بانه. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ استان کردستان ۱٫۶۰۳٫۰۱۱ نفر جمعیت دارد که ۶۶درصد شهری و ۳۴درصد را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهد. تراکم نسبی جمعیت معادل ۵۱٫۲ نفر در کیلومتر مربع است. جمعیت شهرستان‌ها و شهرها ۱۳۹۵ شهرستان مساحت شهرستان (کیلومتر مربع) جمعیت شهرستان شهر جمعیت شهر بانه ۱۵۸۵ ۱۵۸٫۶۹۰ بانه ۱۱۵٫۳۲۵ بیجار ۵۳۵۰ ۸۹٫۱۶۲ بیجار ۵۶٫۸۵۷ دهگلان ۱۲۵۰ ۶۴٫۰۱۵ دهگلان ۲۹٫۱۸۵ دیواندره ۴۲۰۰ ۸۰٫۰۴۰ دیواندره ۳۶٫۰۹۸ سروآباد ۱۲۰۰ ۴۴٫۹۴۰ سروآباد ۸٫۲۹۷ سقز ۴۳۷۰ ۲۲۶٫۴۵۱ سقز ۱۶۸٫۳۵۹ سنندج ۳۰۳۰ ۵۰۱٫۴۰۲ سنندج ۴۱۴٫۰۶۹ قروه ۳۰۰۰ ۱۴۰٫۱۹۲ قروه ۹۴٫۴۰۴ کامیاران ۱۸۵۰ ۱۰۲٫۸۵۶ کامیاران ۶۰٫۴۴۷ مریوان ۲۳۶۵ ۱۹۵٫۲۶۳ مریوان ۱۵۱٫۱۸۸ نام کردستان متشکل از دو کلمه «کرد» و پسوند «ستان» به معنی مکان است. کردستان مکان و سرزمین کردها و ناحیه‌ای در غرب ایران است. کلمه کردستان اولین بار به‌طور رسمی در دوره سلجوقی به‌کار برده شد و از آن پس ثبت گردید. جغرافیا نمایی از شهر سنندج مرکز استان کردستان استان کردستان با مساحت ۲۸،۲۰۳ کیلومتر در غرب ایران مجاور کشور عراق بین ۳۴ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۶ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد که این مساحت ۱٫۷ درصد از مساحت کل کشور را شامل می‌شود و از نظر وسعت رتبه ۱۶ را در کشور دارا است. از شمال به استانهای آذربایجان غربی و قسمتی از زنجان و از جنوب به استان کرمانشاه و از شرق به استان همدان و قسمتی دیگر از استان زنجان و از غرب به کشور عراق محدود می‌باشد. این استان شامل ۲۳۰ کیلومتر مرز خاکی مشترک با کشور عراق است. از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه‌ای کوهستانی می‌باشد که دشت‌های مرتفع و دره‌های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده‌اند. اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست‌ترین نقاط استان به حدود ۲۴۰۰ متر می‌رسد. کوه شاهو با ارتفاع ۳۳۰۰ متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود ۹۰۰ متر کم ارتفاع‌ترین نقطه استان می‌باشد؛ که این اختلاف ارتفاع خود باعث به وجود آمدن اقلیم‌های متفاوت می‌گردد. کردستان با دریا فاصله‌اش زیاد است، اما از طریق دره‌های عمیق در هم تنیده، به آب‌های آزاد جهان در جنوب و دریاچه‌های شمالی نظیر دریای خزر و دریاچه ارومیه راه دارد. سرچشمه بسیاری از رودخانه‌های بزرگ در کوه‌های کردستان واقع شده‌اند. تاریخ استان کردستان بخشی از سرزمینی است که به وسیله مادها حکمرانی می‌شده‌است. مرز تاریخی سرزمین‌هایی که بوسیله مادها اداره می‌شده، در شمال به اورارتو، در غرب به آشور و در جنوب و جنوب غربی به ایلام و سومر منتهی می‌شد. در ابتدا قبایل نژاد آریایی در شرق و غرب دریاچه ارومیه اسکان یافتند. تعدادی از آنان در شرق دریاچه مقیم شدند و آن را «آمادای» نامیدند و قسمتی که در غرب دریاچه ارومیه بود را پارسوا (پارسوما) نامیده می‌شد. اولین گروه دولت مادها را بنیان نهاد و دومین گروه سلطنت قدرتمند هخامنشیان را به وجود آورد. با توجه به متن نوشته داریوش در پرسپولیس و بیستون، دولت شاهنشاهی مادها در ناحیه هخامنشی در ۵۵۰ قبل از میلاد واقع شده و سرزمین مادها یکی از ایالات دولت هخامنشی شد. از زمان سلطنت هخامنشیان، در نواحی پارسها و ساسانیها، ایالت مادها به عنوان یکی از ایالات ایران باستان به نام «ماه» شناخته می‌شد. این ایالت شامل دو بخش «ماه پایین» یا رازی ماه و «ماه بالا» یا نهاوند ماه بود. در دوران قبل از اسلام سرزمین مادها، «مای» یا «ماه» نامیده می‌شد. ناحیه استان کردستان (اردلان)در دوره صفویه شامل ۹ شهر عمده بود: سنه، گروس، الکا، زرین کمر، طغامین، خورخوره، پاوه و هورامان اورامان، الکای بانه، قالازالام و پالانگان. دولتمردان مستقل برای قبایل بزرگ منصوب می‌شدند. بنا به پیش نویس شماره ۱۲۷۵ در ۱۳۱۶/۹/۹، ایران به شش بخش تقسیم شده بود. استان غربی شامل شهرهای کردستان، کرمانشاه، گروس، باوندپور (کلهر)، پشت کوه، همدان، ملایر، خرمشهر، آبادان، خوزستان و کهگیلویه بود. در سال ۱۳۳۷ با توجه به فرمان شورای وزرا کردستان از پنجمین استان جدا شد و استان کردستان را تشکیل داد. شهرهای استان، سنندج، گروس، سقز و قروه بودند. مردم محدوده‌هایی که بنا بر اطلاعات سازمان سیا در آن‌ها زبان کردی وکرمانجی به عنوان زبان مادری سخن گفته می‌شود. پراکنش مردم کرد در ایران بر اساس استان‌ها استان کردستان یکی از استان‌های کردنشین در غرب ایران است، اکثریت ساکنان این استان، کردزبان هستند که به لهجه‌های مختلف تکلم می‌کنند. زبان کردی در استان کردستان و همچنین در استان‌های، کرمانشاه، ایلام و شهرهای جنوبی آذربایجان غربی و در دیگر کشورها لهجه‌های گوناگونی دارد اما مهمترین، پر تکلم‌ترین یا به عبارتی لهجه رسمی و ادبی دو شاخه کرمانجی و سورانی است، شاخه سورانی و اردلانی (گورانی کهن) در استان کردستان لهجه رایج در ادبیات مکتوب است. علاوه بر زبان کردی اهالی شمال شرقی شهرستان قروه و شمال و شمال شرق در شهرستان بیجار به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می‌کنند و همچنین در بخش چهاردولی به زبان کردی جنوبی نیز تکلم می‌کنند در بخش‌هایی وسیع از شهرستان‌های مریوان و سرواباد و سنندج و کامیاران نیز مردم به زبان گورانی (هورامی) تکلم می‌کنند که قرابتی زیادی با زبان پارسی باستان دارد. اقلیت‌های ارمنی و یهودی نیز به تعداد اندک در برخی شهرهای استان یافت می‌شوند. آب و هوا اقلیم کردستان متاثر از توده‌های هوای گرم و مرطوب مدیترانه‌ای است که این توده‌ها موجب بارندگی‌هایی در بهار و ریزش برف در زمستانها شده‌است. این توده‌های هوایی که از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه با برخورد به ارتفاعات زاگرس بخش قابل توجهی از رطوبت را به صورت بارش‌های پراکنده برف و باران در این منطقه نشان می‌دهند. تعداد روزهای یخبندان ۱۰۹ روز و میزان بارندگی سالانه در شرایط عادی اقلیمی معادل ۵۰۰ میلی‌متر می‌باشد. بیشترین میزان بارندگی مربوط به شهرهای مریوان و بانه حدود ۸۰۰ میلی‌متر در سال و کم‌ترین میزان بارندگی در ناحیه شرق حدود ۴۰۰ میلی‌متر و در قسمت مرکزی استان یعنی سنندج نزدیک به ۵۰۰ میلی‌متر در سال است. نفوذ توده‌های مرطوب زمستانی و بهاری در مریوان و دریاچه زریوار تاثیر فراوانی در مرطوب و معتدل شدن هوای این ناحیه دارد. میزان رطوبت و بارش مناسب باعث ایجاد جنگل‌های انبوه بلوط و گونه‌های مختلف درختان جنگلی شده‌است. درغرب استان میزان بارشها بیشتراز سایر نقاط است. فصل تابستان کمترین بارشها را دارد. هوای استان در تابستان گرم و زمستان ان سرد می‌باشد. کردستان به دلیل اب وهوای منحصر به فردش پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر دارد. اب وهوای خاص کردستان باعث وجود و مهاجرت انواع پرندگان به ان شده به علاوه به دلیل وجود کوهستان و هوای کوهستانی ان برای پرورش زنبور عسل مناسب می‌باشد. در این اواخر گرم شدن زمین و تغییرات اب وهوایی اب وهوای کردستان رانیز تحت تاثیر قرار داده‌است. کوه‌ها و قله‌ها کوه اوالان کوه چهل‌چشمه ارتفاعات، دامنه‌ها و رشته کوه‌های متعدد استان کردستان از دیگر قابلیت‌های تفرجگاهی آن به‌شمار می‌آیند. رشته کوه‌های غرب کشور به صورت رشته‌هایی موازی، تمامی پهنه استان را دربر گرفته‌اند و محدوده طبیعی آن را تشکیل می‌دهند. یخچال‌های قلل مرتفع، چشمه سارهای فراوان پوشش مناسب جنگلی و مرتعی دامنه‌های مناطق کوهستانی، به ویژه مناطق نزدیک شهرها (آبیدر، آربابا، شاهو) در جنوب استان عمدتا در روزهای تعطیل، پذیرای گروه زیادی از ساکنین مناطق شهری و مسافران استان هستند. مهمترین کوه‌های استان که بیش از ۲۸۰۰ متر ارتفاع دارند عبارتند از: کوه کوچسار، کوه شیخ معروف، کوه پنجه علی، کوه کانی چرمه، کوه حلقه مسیر، کوه سنا سره، کوه میانه، کوه مسجد میرزا، کوه ملاکاوو، کوه حسین بک، کوه پیازه، کوه تخت، کوه هوعالی داغ، کوه چهل چشمه، کوه هواربرزه، کوه چرخ لان، کوه سراج الدین. ارتفاعات (ته ته) در غرب استان در منطقه اورامانات (هه‌ورامان) هم یکی از مرتفع‌ترین گردنه‌های استان کردستان وراه مواصلاتی به استان کرمانشاه است که نزدیک به ۱۵۰روز ازسال به علت برف و ارتفاع زیاد مسدود می‌شود. ارتفاعت غرب استان خط مرزی پایداری بین ایران و کشور عراق شده‌است. با صعود به این ارتفاعات و کوه‌های سربه فلک کشیده می‌توان وجود رشته کوه‌های زاگرس را نظاره گر بود. رودخانه‌ها و منابع آب استان کردستان مسیر رودخانه قزل اوزن نام رودخانه محل سرچشمه محل ریزشگاه قزل اوزن کوه‌های سارال و چهل‌چشمه دریای خزر سیروان بخش رزاب و مریوان دریاچه سددربندخان زرینه‌رود کوه‌های چهل‌چشمه دریاچه ارومیه برده‌سور کوه کان کبوتر دریاچه ارومیه سدها سد گاران سد قشلاق سد گاوشان سد گلبلاغ سد وحدت سد سیاه‌زاغ مناطق دیدنی و گردشگری بزرگترین سینمای روباز جهان در آبیدر بزرگترین سینمای روباز جهان با گنجایش ۱۰هزار نفر در پارک جنگلی آبیدر سنندج می‌باشد. آبیدر با پرده‌ای در ابعاد ۱۲×۲۵ متر، بزرگترین سینمای روباز جهان محسوب می‌شود. صدای فیلم‌های این سینما از طریق موج اف ام رادیو در هر مکان از پارک جنگلی آبیدر قابل دریافت است و پرده آن به گونه‌ای تعبیه شده که ۱۰ هزار نفر بتوانند روبه‌روی آن قرار گیرند. حوزه هنری کردستان ساعت ۲۱ هر شب یک فیلم را در این سینما اکران می‌کند. همچنین مسابقات مهم از جمله نیمه نهایی و فینال جام جهانی ۲۰۱۰ از این سینما برای شهروندان سنندجی پخش شد. سینمای روباز پارک امیریه سنندج اماکن باستانی و تاریخی مکان کاربری دیرینگی دوره تکمیل اثر قلعه قمچقای بیجار قلعه، دژ هزاره سوم پیش از میلاد سنگ‌نبشته اورامان اورامان کتیبه هزاره اول پیش از میلاد غار کرفتو دیواندره غار دوران‌های تاریخی پس از اسلام عمارت سالار سعید (موزه سنندج) سنندج موزه دوره قاجار عمارت آصف وزیری (خانه کرد) سنندج موزه دوره صفویه دوران صفویه، قاجاریه عمارت خسروآباد سنندج دوره قاجاریه عمارت مشیر دیوان سنندج دوران قاجاریه عمارت امجدالاشراف سنندج دوران قاجاریه عمارت وکیل‌الملک سنندج دوره زندیه دوره زندیه، قاجاریه بازار سنندج سنندج دوره صفویه مجموعه بازار بیجار بیجار دوره صفویه دوره صفویه، قاجاریه بازار تاریخی سقز سقز مسجد دو مناره سقز سقز حمام حاج صالح سقز قلعه تاریخی زیویه سقز سده نهم تا ششم پیش از میلاد است مسجد تاریخی روستای ترجان سقز حمام یاسوکند بیجار دوره ایلخانی حمام خان سنندج سنندج کاربری فعلی (موزه) دوره زندیه حمام وکیل‌الملک سنندج دوره زندیه حمام شیشه سنندج دوره قاجاریه حمام قصلان قروه دوره زندیه مسجد دارالاحسان سنندج مسجد خسروآباد گروس بیجار دوره قاجاریه برج آجری اشقون بابا بیجار برج سده ششم ه‌. ق پل قشلاق سنندج دوره صفویه زندیه قاجاریه (بازسازی) پل صلوات‌آباد بیجار دوره صفوی دوره صفوی، دوره قاجار قلعه حسن‌آباد سنندج دوران اشکانیان و ساسانیان محوطه یاسوکند و امامزاده عقیل بیجار دوره سلجوقیان آئین‌ها و مراسم‌ها مراسم پیرشالیار دف زدن و ذکر کردن دراویش مراسم پیر شالیار در روستای اورامان‌تخت (هورامان) کردستان، هر سال دو بار در نیمه بهار و نیمه زمستان برگزار شده و عروسی «پیر شالیار» در سه روز جشن گرفته می‌شود. مقبره پیر شالیار که از موبدان عبدالقادر گیلانی بوده‌است در انتهای جاده آسفالته اورامان قرار دارد. این مراسم شامل ذبح دام قربانی، دف‌زنی، نوعی رقص، خوردن آش، و شب‌نشینی و خواندن شعر و دعا است. شروع مراسم روز چهارشنبه است که سه روز به طول می‌انجامد. موقعیت اقتصادی اجتماعی این استان از لحاظ اقتصاد کشاورزی از مناطق قابل توجه و از لحاظ دامپروری یکی از قطب‌های اساسی دامداری کشور است. فعالیت‌های صنعتی این استان بسیار محدود می‌باشد، ولی به‌طور کلی صنایع این استان به دو گروه ماشینی و دستی تقسیم می‌شوند که صنایع ماشینی آن مشتمل بر صنایع کانی غیرفلزی، شیمیایی، نساجی و چرم، غذایی، برق و الکترونیک می‌باشد و صنایع دستی آن نیز شامل فرشبافی، گلیم‌بافی، نساجی و غیره می‌باشد. همچنین قاچاق از عمده‌ترین شغل‌های تامین‌کننده اقتصاد مردم می‌باشد مشاهیر استان کردستان سیاسیون، دولتمردان، نظامیان امیرنظام گروسی (سیاستمدار،دیپلمات، ادیب و خوشنویس دوره قاجار) آمینه اقدس از همسران ناصرالدین شاه قاجار غلامعلی بایندر فرمانده کل نیروی دریایی ارتش شاهنشاهی ایران در جنگ جهانی دوم یدالله بایندر ناوسروان نیروی دریایی ارتش شاهنشاهی ایران یحیی صادق وزیری وزیر، قاضی علیقلی اردلان آخرین وزیر دربار ایران و عضو شورای سلطنت سفیر ایران در سازمان ملل متحد سیامند سلیمی ( عضو شورای مرکزی اتحادیه تشکل‌های اسلامی - سیاسی دانشجویان کشور ) فرح کریمی (سیاست‌مدار ایرانی-هلندی عضو حزب سبزهای چپ، مدیر آکسفام نویب، نماینده پارلمان هلند، مشاور ارشد برنامه عمران ملل متحد در پروژه SEAL) احمد مفتی‌زاده فعال سیاسی و مذهبی رهبر حزب و مکتب قرآن کردستان بهاالدین ادب سیاستمدار، موسس حزب جبهه متحد کرد، موسس و رئیس سازمان نظام مهندسی، عضو هیئت موسس بانک کارآفرینان، نایب رئیس فدراسیون بسکتبال ایران. عبدالله رمضان زاده عضو شورای مرکزی جبهه مشارکت ایران، استاد دانشگاه تهران، سخنگوی دولت خاتمی، استاندار کردستان محمدرضا رحیمی معاون اول رئیس‌جمهور در دولت احمدی‌نژاد صدیق کمانگر از اعضای جنبش کارگری ایران و از رهبران جنبش کارگری در کردستان ایران محمدصدیق کبودوند رویا طلوعی روزنامه‌نگار، از مدافعان حقوق بشر و طرفدار حقوق زنان احسان هوشمند فعال ملی مذهبی، پژوهشگر حسن امینی فعال مذهبی- قومی هانا عبدی فعال سیاسی. جلال جلالی‌زاده رهبر اصلاح طلبان کرد و اهل سنت در ایران، استاد دانشگاه تهران، سابق شورای شهر سنندج، فعال سیاسی کرد و اهل سنت و نماینده مجلس دوره ششم و عضو شورای مرکزی جبهه مشارکت ایران اسلامی و اتحاد ملت ایران اسلامی سید عماد حسینی معاون وزیر نفت اولین معاون وزیر اهل کردستان و نماینده ادوار هفتم و هشتم مجلس حوزه فرهنگ و ادب فاضل‌خان گروسی شاعر و نویسنده دربار فتحعلی شاه ملا ابوبکر مصنف چوری محمد کابلی (قانع) شاعر علی‌اصغر امیرانی روزنامه‌نگار و بنیان‌گذار، مدیر و نویسنده مجله خواندنیها ابراهیم یونسی مترجم، نویسنده و محقق مستوره اردلان شاعر، نویسنده و تاریخ‌نگار فرج‌الله محمودی استاد گروه جغرافیای طبیعی (ژئومورفولوژی) دانشگاه تهران و از پیشکسوتان و صاحب‌نظران این رشته در ایران، عضو وابسته فرهنگستان علوم ایران و رئیس پیشین انجمن جغرافیای ایران فرخ نعمت‌پور رمان‌نویس و مترجم شکرالله بابان گوینده، مفسر، شاعر، نویسنده و مترجم ذبیح‌الله منصوری مترجم، روزنامه‌نگار و نویسنده کامران نجات‌اللهی استاد دانشگاه محی‌الدین حق‌شناس شاعر و ادیب عطا نهایی نویسنده سوران کردستانی محقق، نویسنده، مورخ و شاعر عرفان قانعی‌فرد پژوهشگر هنرمندان سید علی‌اصغر کردستانی از استادان آواز دوران قاجار و پهلوی مظهر خالقی خواننده ناصر رزازی خواننده عباس کمندی خواننده، آهنگساز، شاعر حسن کامکار موسیقی‌دان، نوازنده ویولن و بنیان‌گذار گروه موسیقی کامکارها گروه کامکارها شامل خانواده هنرمند و سرشناس کامکار هوشنگ کامکار آهنگساز، عضو شورای عالی خانه موسیقی ایران بیژن کامکار خواننده و نوازنده دف، رباب، تار، تمبک و دهل پشنگ کامکار نوازنده سنتور قشنگ کامکار نوازنده سه‌تار و ویلن ارژنگ کامکار نوازنده تمبک، نقاش اردشیر کامکار نوازنده ویولن و کمانچه ارسلان کامکار نوازنده بربط و ویولن اردوان کامکار نوازنده سنتور هانا کامکار نوازنده دف و عکاس سیاوش کامکار نوازنده سنتور بهروز غریب‌پور نویسنده کارگردان تئاتر و سینما و استاد نمایش عروسکی ایرج گل‌افشان تدوین‌گر فیلم عربعلی شروه نقاش، سفال‌گر و مجسمه‌ساز بهمن قبادی، کارگردان و نویسنده هادی ضیاءالدینی مجسمه‌ساز و نقاش حسن یوسف‌زمانی آهنگساز، نوازنده و رهبر ارکستر ایرانی حسین یوسف‌زمانی آهنگساز، نوازنده ویلن احمد ابراهیمی (خواننده) صدیق تعریف خواننده محمدجلیل عندلیبی آهنگساز و نوازنده سنتور قطب‌الدین صادقی نویسنده کارگردان تئاتر و بازیگر سینما و تلویزیون. فرهاد اصلانی بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون فرامرز صدیقی بازیگر سینما و تلویزیون مهوش افشارپناه بازیگر سینما و تلویزیون بیژن صیفوری طراح گرافیک، مدیر هنری، عکاس، نویسنده و استاد دانشگاه سعید فرج‌پوری نوازنده کمانچه جمشید عندلیبی نوازنده نی سعید آقاخانی نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون حسین هاشمی-نویسنده-کارگردان-تهیه‌کننده احمد رمضان‌زاده نویسنده و کارگردان سینما و تلویزیون محمود شهریاری مجری برنامه‌های تلویزیونی محمود دینی بازیگر سینما و تلویزیون شهره قمر بازیگر سینما روژان خواننده کردی کلاسیک کیوان کریمی فیلمساز آزاد آزادپور رپر سبک هیپ‌هاپ ورزشکاران بیژن ذوالفقارنسب بازیکن سابق و مربی فوتبال عبدالله چمن‌گلی قهرمان سابق کشتی فرنگی، مربی تیم ملی کشتی، برترین مربی کشتی فرنگی جهان در سال ۲۰۱۲ بیت الله عباسپور قهرمان بدنسازی ایران و از قهرمانان این رشته در دنیا سامان ویسی بسکتبالیست حامد سهراب‌نژاد بسکتبالیست امجد شکوه‌مقام فوتبالیست ایرج ساعدی داور ملی فوتبال سرور ساعدی بازیکن سابق فوتبال و فوتسال و داور بین‌المللی فوتبال آسو جواهری بازیکن سابق فوتسال و داور فوتبال ضیاءالدین نیک‌نفس فوتبالیست محمد زبیر نیک نفس فوتبالیست وریا غفوری فوتبالیست اسحاق سبحانی فوتبالیست سامان طهماسبی کشتی‌گیر شاهو نصرتی هندبالیست تیم ملی ایران ارسطو محمدی فوتبالیست تیم ملی جوانان و تیم ملی امید (المپیک) و باشگاه استقلال تهران پیکان و ابومسلم خراسان جمعیت شهرهای استان کردستان مساجد عبداللهی استان کردستان

سپهبد

سپهبد (تلفظ معمول: سپهبد) نام یکی از درجات ارتشی است. ریشه واژه در پارسی باستان متشکل از سپه + پاد بوده و پاد نیز خود به معنی پائیدن و پاسبانی است. سپهبد فرمانده یک سپاه از ارتش است. سپاه یکی از یگان‌های ارتشی است که معمولا از بیش از ۳۰٫۰۰۰ سرباز، یعنی سه لشکر، تشکیل شده‌است. سپهبد معادل Lieutenant General (ژنرال سه‌ستاره) در نیروهای نظامی آمریکا و معادل دریاسالار در نیروی دریایی است در ایران در ۱۹ فروردین ۱۳۰۹، احمد امیراحمدی درنتیجه نبرد کردستان در برابر اسمعیل سیمیتقو به درجه سپهبدی رسید و برای نخستین بار، این درجه در ارتش ایران معمول شد. پس از او، به‌ترتیب این افراد به درجه سپهبدی رسیدند: فرانسوا ژرژ ژاندر، محمد شاه‌بختی، مرتضی یزدان‌پناه، محمد نخجوان، امان‌الله جهانبانی، حاج‌علی رزم‌آرا، علی‌اصغر نقدی، فرج‌الله آق‌اولی، فضل‌الله زاهدی و عبدالله هدایت. تا سال ۱۳۳۶ این درجه، که معادل دریاسالار در نیروی دریایی و امیرنویان (نویان) در رتبه‌های نظامی دوره قاجار بود، بالاترین درجه ارتش ایران به‌شمار می‌رفت، ولی در این سال درجه ارتشبد و معادل آن «دریابد» در نیروی دریایی ابداع شد. بعد از انقلاب، این درجه به هیچ فرد زنده‌ای اعطا نشد، اما دو تن از سپهبدهای نیروی هوایی شاهنشاهی، یعنی سپهبد سید سعید مهدیون و سپهبد شاپور آذربرزین برای مدت کوتاهی پس از انقلاب، به ترتیب سرپرستی و ریاست ستاد نیروی هوایی ملی ایران را عهده‌دار شدند. همچنین در چند روز نخست پس از انقلاب، سپهبد محمدعلی نوروزی سرپرست شهربانی کل کشور، سپهبد احمدعلی محققی سرپرست ژاندارمری کل کشور و دریاسالار کمال حبیب‌اللهی رئیس ستاد نیروی دریایی ملی گردیدند. پس از ترور سرلشکر محمد ولی قرنی و سرلشکر علی صیاد شیرازی، درجه آنان به سپهبدی ترفیع یافت. درجه‌های نظامی ایران فهرست سپهبدهای ایرانی

اسکندر آزموده

تیمسار سپهبد اسکندر آزموده (۱۲۹۱–۱۳۷۷) از نظامیان ایران در دوره پهلوی بود. زندگی او در سال ۱۲۹۱ در تهران زاده شد. او نیز مانند برادر بزرگ خود امیرحسین آزموده به نظامی‌گری پرداخت و از دانشکده افسری تهران دانش‌آموخته شد، سپس برای ادامه تحصیل راهی اروپا و آمریکا شد و دوره تاکتیک نظامی را طی کرد. اسکندر آزموده در ارتش به مقامات زیادی دست یافت که عبارت‌اند از معاونت فرماندهی کل ارتش، معاونت وابسته نظامی ایران در انگلستان، فرماندهی ارتش در فارس و آذربایجان، ریاست اداره تدارکات ارتش، قائم مقام فرمانده نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی. اما آنچه در دوران نظامی‌گری وی شاخص است اقدامات او در دوران کودتای نافرجام ۲۵ مرداد و کودتای موفق ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ علیه دولت دکتر مصدق می‌باشد. سرهنگ دوم اسکندر آزموده، از جمله افسرانی بود که با ماموران MI۶ و سیا در ارتباط بود و فرماندهی بخشی از عملیات علیه حکومت دکتر مصدق را عهده‌دار بود، نامبرده فرمانده جنگ پهلوی و مسئول اشغال مرکز تلفن بازار و جنوب شهر و مرکز اکباتان بود. او در روز ۲۴ مرداد ۱۳۳۲ ماموریت خود را اجرا کرد ولی با آگاهی از شکست طرح کودتا، مجددا مرکز تلفنی بازار را راه اندازی کرد تا خطری متوجه هنگ او نباشد. با شکست کودتا افسران زیادی دستگیر شدند که سرهنگ دوم اسکندر آزموده نیز از جمله این افسران بود. پس از اجرای موفقیت‌آمیز کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ این افسران آزاد شدند و در روز ورود محمدرضا پهلوی به کشور، افسران عامل به کودتای ۲۸ مرداد همگی ترفیع درجه یافتند، اسکندر آزموده نیز به درجه سرهنگ تمامی ارتقا یافت و در ضمن نشان درجه یک رستاخیز را دریافت کرد، سپس به فرماندهی تیپ و پادگان عشرت آباد گمارده شد. اسکندر آزموده پس از آنکه تا درجه سپهبدی ارتقا یافت بازنشسته شد و در سال ۱۳۴۷ توسط جمشید آموزگار وزیر دارایی دولت هویدا، که خویشاوند نزدیک او بود به معاونت وزارت دارایی و سرپرستی کل گمرک تعیین شد. سپهبد آزموده تا سال ۱۳۵۳ در این پست ابقا بود تا اینکه در این سال بار دیگر خویشاوندش جمشید آموزگار وزیر کشور، او را به استانداری آذربایجان شرقی تعیین کرد. با آغاز انقلاب اسلامی، در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تظاهرات عظیمی در مخالفت با رژیم پهلوی در تبریز برگزار شد که این تظاهرات با کشتار مردم پایان یافتref?. مسئول مستقیم رویداد تبریز از سوی ستاد بزرگ‌ارتشتاران سپهبد اسکندر آزموده، استاندار وقت شناخته شد. به همین علت برای خاموش کردن شعله‌های نارضایتی و آرام کردن مردم تبریز ۳۰ بهمن ۱۳۵۶ آزموده به تهران احضار و از سمت خود برکنار شد. او پس از مدتی راهی انگلستان شد و در سال ۱۳۷۷ در همان کشور درگذشت. فهرست فرماندهان ارتش ایران

نادر باتمانقلیچ

سپهبد نادر باتمانقلیچ (۱۳۷۰ - ۱۲۸۲)، در دانشکده افسری تهران به تحصیلات نظامی پرداخت. سپس برای ادامه تحصیل عازم سوئیس شد. باتمانقلیچ در سال ۱۳۳۲ به درجه سرلشگری رسید. در کودتای ۲۸ مرداد به مخالفان دولت دکتر مصدق پیوست و به همراه زاهدی نقشی فعال در شکل‌گیری کودتا داشت؛ بنابراین پس از انجام کودتا، هنگامی که زاهدی حکم نخست وزیری خود را از نصیری دریافت کرد، باتمانقلیچ نیز از سوی فضل‌الله زاهدی، به ریاست ستاد ارتش گمارده شد. وی به‌همراه فرماندار نظامی وقت تهران تیمور بختیار در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۳۴ تخریب حظیرهالقدس را آغاز کردند. او با درجه سپهبدی بازنشسته شد و آخرین سمتش استانداری خراسان و نیابت تولیت آستان قدس رضوی بود. پس از انقلاب به خاطر مشارکت در کودتای ۲۸ مرداد دستگیر شد و به اعدام و زندان ابد محکوم گردید. اما بعدا به دستور خمینی آزاد شد و به آمریکا رفت و در سال ۱۳۷۰ درگذشت. در پی پیوستن ایران به پیمان بغداد، در تاریخ ۷ اذر ۱۳۳۴ خورشیدی سفرای ایران در کشورهای عضو این پیمان تغییر کرد و باتمانقلیچ به سمت سفیرکبیر ایران در پاکستان منصوب شد. نادر باتمانقلیچ پس از کودتای ۲۸ مرداد به سمت ریاست ستاد ارتش رسید؛ وی در جریان محاکماتش پس از انقلاب ۱۳۵۷ به نقش ابوالقاسم کاشانی در کودتا اشاره کرد.

محمدتقی شریعتی

محمدتقی شریعتی (۱۲۸۶ در مزینان سبزوار – ۱۳۶۶ در مشهد) فعال سیاسی–مذهبی و پدر علی شریعتی است. او از افرادی بود که با رویکرد نوگرایانه و اصلاح‌طلبانه به دین، فعالیت خود را آغاز نمود و تاثیرات زیادی در این زمینه برجای گذاشت. از مهم‌ترین اقدامات او تاسیس کانون نشر حقایق اسلامی بود که با هدف گسترش روح متعالی و مترقی اسلام و مقابله با فعالیت‌های حزب توده و کسرویست‌ها بنیان گذارده شده بود. تحصیل و تدریس محمدتقی شریعتی (مزینانی) در سال ۱۲۸۶ در خانواده‌ای مذهبی و ریشه‌دار در مزینان زاده شد. پدرش شیخ محمود و پدربزرگش آخوند ملا قربانعلی، معروف به آخوند حکیم، از روحانیون شیعه منطقه مزینان بودند. در سال ۱۳۰۷ به مشهد رفت تا تحصیلات حوزوی‌اش را در حوزه علمیه مشهد که از نظر شناخته‌شدگی علمی پس از حوزه علمیه قم در رتبه دوم قرار داشت ادامه دهد. پس از گذراندن دروس مقدمات و در حالی که دوره سطح را آغاز نموده بود، حوزه علمیه را به قصد تدریس در مدارس ملی ترک کرد. او بر این باور بود که آینده کشور به سرنوشت جوانان تحصیلکرده گره خورده‌است و باید به نحوی اسلام را بدانان آموزش داد که با ملزومات دوران مدرن همخوانی و سازگاری داشته باشد. در نتیجه محمدتقی شریعتی دو سنت دیرپای خانواده را کنار گذاشت: اول آنکه پس از اتمام دوران تحصیل به مزینان که منزلگاه سنتی خانواده‌اش محسوب می‌شد بازنگشت؛ دوم آنکه با وجود برخورداری از تحصیلات حوزوی، برخلاف آبا و اجدادش به جای بر تن کردن عبا و بر سر گذاشتن عمامه، کت و شلوار فرنگی پوشید و کلاه شاپو بر سر گذاشت. شریعتی تصمیم گرفته بود که خود به آموزش جوانان بپردازد؛ جوانانی که در پندار او عامل تغییر یا روشنفکران اسلامی آینده بودند. برای نیل به این اهداف شریعتی مجبور بود که ادبیات فرا گیرد، شبیه آنان سخن بگوید و همانند آنان لباس بپوشد تا بلکه جوانان را مجذوب خود کند. به تعبیر مغنیه، یکی از روشنفکران و روحانیان شیعه لبنان، شریعتی کلاه شاپو بر سر می‌گذاشت تا از به ریشخند گرفته‌شدن روحانیون عمامه‌به‌سر و ریشدار توسط نسل جوان جلوگیری کند. از آنجایی که اسلامی که او از آن سخن می‌گفت با اسلامی که روحانیون سنتی مطرح می‌کردند تفاوت داشت، کار او دشوار می‌نمود. او آشکارا از برخی انتقادات احمد کسروی نسبت به شیعه‌گری و برخی مواضع حزب توده نسبت به مسائل اجتماعی طرفداری می‌کرد. او نیز همچون کسروی معتقد بود که برخی از آیین‌ها و مراسم مذهبی تشیع پیوندی با اسلام راستین ندارند و ریشه آن‌ها را در انحرافاتی می‌دید که در دوران صفویه سنگ‌بنایشان گذارده شده بود. همچنین او موافق مواضع حزب توده درباره عدالت اجتماعی و برابری بود و آن‌ها را سازگار با اسلام می‌یافت؛ اما با فلسفه ماده‌گرای آن مخالفت می‌کرد. این عقاید شریعتی موجب شده بود که روحانیان سنتی در مشهد شایعه‌هایی پیرامون سنی، وهابی، و حتی بابی بودن او مطرح کنند. کانون نشر حقایق اسلامی از چپ به راست: محمود طالقانی، احسان شریعتی، و محمدتقی شریعتی پس از آنکه رضاشاه در سال ۱۳۲۰ به‌اجبار سلطنت را ترک کرد، فعالیت‌های دینی و سیاسی که تا آن هنگام کاملا تحت کنترل بود، دوباره از سر گرفته شد. از سویی فعالیت‌های حزب توده گسترش یافته بود و از سوی دیگر احمد کسروی اساس تشیع را زیر سوال برده بود و آن را انحراف از اسلام می‌خواند. تحت این شرایط بود که محمدتقی شریعتی در سال ۱۳۲۰ کارزاری تک‌نفره را برای نشر آنچه او روح متعالی و مترقی اسلام می‌دانست آغاز کرد. در سال ۱۳۲۳ کانون نشر حقایق اسلامی را با هدف مقابله با نفوذ بی‌خدایی که توسط کمونیست‌ها ترویج داده می‌شد، در مشهد بنیان گذارد. از دیگر اهداف تاسیس کانون، بازگرداندن روشنفکران مسلمانی بود که به دلیل احساس نفرت از کهنه‌پرستی و تاریک‌اندیشی روحانیون از اسلام روی گردانده و به آغوش کسرویست‌ها پناه برده بودند. با این وجود گرایش‌های مدرن و معتدل کانون نشر حقایق اسلامی، نهایتا ضدیت مراجع قدرت شیعه در مشهد را برانگیخت. به تعبیر علی شریعتی، در بحبوحه سال‌های پس از ۱۳۲۰، در حالی‌که روشنفکران گرایش‌های مارکسیستی داشتند و مذهبیون گرایش‌های مرتجعانه، روشنفکران مذهبی خود را بی‌پشتوانه و تنها می‌یافتند. محمد تقی شریعی راه سومی میان این دو گشود. در ابتدا تمرکز کانون بر روی مسائل آموزشی و عقیدتی بود و نگاهی اصلاح‌طلبانه و نوگرایانه به دین داشت. کانون با اعتقاد بر ریشه‌ها و اعمال عبادی مذهب شیعه به دنبال آن بود تا از مکتب شیعه، به آن صورتی که وجود داشت و به آن عمل می‌شد، راززدایی و عوام‌زدایی کند. برای رسیدن به این اهداف کانون می‌بایست از آن تصورات و اعمال مذهبی–سنتی که باعث رخوت، سستی، خرافات، و جبرگرایی می‌شد، انتقاد می‌کرد و در عین حال این امر باید به‌گونه‌ای صورت می‌گرفت که حساسیت مراجع قدرت شیعه در مشهد را بر نینگیزد. به باور اعضای کانون «نیرویی که صرف عزاداری برای فلاکت‌ها و نابختیاری‌های گذشته می‌شد باید برای از میان برداشتن دشواری کنونی سمت و سوی دیگری می‌گرفت». به همین دلیل آیین متداول روضه‌خوانی که در آن یک روحانی با برشمردن رنج‌هایی که بر امامان شیعه در زندگی دنیوی گذشته‌است سعی در برانگیختن حس اندوه و همدردی حضار را داشت در کانون انجام نمی‌گرفت و به جای آن شخصی غیر روحانی با پوشش غربی از فلسفه، منطق و سایر مباحثی که برای رویارویی با یک کمونیست لازم بود سخن می‌گفت. همچنین تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه که در آن زمان عملی بدیع و نامعمول بود به جای صرفا روخوانی آن‌ها مورد تاکید قرار می‌گرفت. در خلال نهضت ملی شدن صنعت نفت، کانون به طرفداری از محمد مصدق و آیت‌الله کاشانی برآمد و نشست‌ها، راه‌پیمایی‌ها، و اعتراض‌های سیاسی فراوانی را به سود جنبش ملی کردن نفت ترتیب داد. به عنوان مثال پس از روی کار آمدن مصدق، محمدتقی شریعتی رهبری جمعیتی را بر عهده گرفت که تابلو «شرکت نفت ایران و انگلیس» را از سردر دفتر آن در خیابان طبرسی پایین کشیدند و تابلو «شرکت ملی نفت ایران» را به جای آن نصب کردند. در انتخابات مجلس هفدهم در مشهد، محمدتقی شریعتی در صدر فهرست انجمن‌های اسلامی شهر که ذیل عنوان جمعیت موتلفه اسلامی دور هم گرد آمده بودند قرار داشت. رقبای دیگر جمعیت موتلفه اسلامی، گروه‌های مصدقی و زمین‌داران ثروتمند بودند. محمدتقی شریعتی از سویی پیشنهاد کاشانی برای تشکیل ائتلاف با زمین‌داران بزرگ را رد کرده بود و از سوی دیگر پیشنهاد گروه‌های مصدقی را برای ارائه فهرست مشترک نپذیرفته بود. در روز انتخابات روند رای‌گیری در مشهد که هیج بی‌نظمی خاصی در آن گزارش نشده بود متوقف شد و از مشهد نماینده‌ای برای کسب کرسی مجلس انتخاب نشد. به گفته یکی از اعضای نظارت بر انتخابات آزاد که بر روند رای‌گیری در مشهد نظارت داشت، به نظر می‌رسید که دو نامزد جمعیت موتلفه اسلامی و دو نامزد زمین‌داران ثروتمند دارای بیشترین بخت برای کسب چهار کرسی مشهد در مجلس بوده‌اند؛ اما دولت مصدق با نگرانی از احتمال پیروزی طرفداران کاشانی در مشهد، شیراز، و اصفهان که اکثریت مجلس را برای آنان به ارمغان می‌آورد در روند انتخابات مداخله کرد. در اسفند ۱۳۳۱ که درخواست مصدق برای تمدید اختیارات اجرایی فراعادی‌اش از جانب کاشانی، رئیس وقت مجلس، رد شد، کانون برخلاف بینش اسلامی و پشتیبانی پیشین خود از کاشانی به پشتیبانی از مصدق پرداخت. در نتیجه محمدتقی شریعتی نشان داد که هواداری او از اشخاص به خاطر پوشش یا حرفه آن‌ها نیست بلکه برای اصول و مواضعی‌است که آن افراد اتخاذ می‌کنند. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بر ضد دولت ملی‌گرای مصدق و تا پیش از تابستان ۱۳۳۶ که کانون برای نخستین بار تعطیل شد، کانون نشر حقایق اسلامی به مرکز فعالیت‌های طرفداران مصدق در مشهد مبدل شده بود. پس از آنکه در سال ۱۳۳۲ نهضت مقاومت ملی که دنباله‌رو سیاست‌های مصدق بود آغاز به کار کرد، اعضای کانون به عضویت آن درآمدند. در تابستان ۱۳۳۶ و در پی انتشار جزوه‌ای با عنوان «نفت» که به بررسی توافق‌های ایران با دولت‌های غربی بر سر نفت می‌پرداخت، محمدتقی شریعتی و برخی دیگر از اعضای کانون دستگیر و زندانی شدند. در نتیجه فعالیت کانون نیز متوقف گردید. در سال ۱۳۴۱ اجازه فعالیت دوباره به کانون داده شد اما به شرط آنکه کانون تنها به عنوان سازمانی فرهنگی–مذهبی که دخالتی در امور سیاسی نداشته باشد به فعالیت بپردازد. این مرحله از دوران فعالیت کانون نیز با بسته شدن نهایی آن در سال ۱۳۴۴ به اتمام رسید. درگذشت وی در ۳۱ فروردین ۱۳۶۶ درگذشت و در حرم علی بن موسی الرضا در مشهد به خاک سپرده شد. آثار آثار زیر از محمدتقی شریعتی بر جای مانده‌است: آغاز وحی اصول عقاید و اخلاق شریعتی امامت در نهج‌البلاغه تفسیر نوین تعلیمات دینی چرا حسین قیام کرد؟ خلافت و ولایت از نظر قرآن و سنت ز نیرو بود مرد را راستی کارنامه کانون نشر حقایق اسلامی مشهد مبانی اقتصادی در اسلام مهدی موعود امم علی شاهد رسالت نیایش وحی و نبوت در پرتو قرآن شجره‌نامه

سده ۱۳ (پیش از میلاد)

(سده چهاردهم پ.م. - سده سیزدهم پیش از میلاد مسیح - سده دوازدهم پ.م. - سده‌های دیگر) رخدادها ۱۲۹۵ (پیش از میلاد)؛ در مصر باستان دودمان هژدهم به پایان رسید و دودمان نوزدهم بر سر کار آمد. ۱۲۸۲ (پیش از میلاد)؛ پاندیون دوم پادشاه افسانه‌ای آتن پس از بیست‌وپنج سال پادشاهی مرد. ۱۲۷۸ (پیش از میلاد)؛ در ۱۵ دسامبر این سال ستی یکم مرد. ۱۲۷۹ (پیش از میلاد)؛ در ۳۱ مه رامسس دوم فرعون مصر باستان شد. دهه ۱۲۹۰ (پیش از میلاد)؛ تروا ویران شد. افسانه جنگ تروا رخدادی تاریخی می‌نماید. ۱۲۷۴ (پیش از میلاد)؛ جنگ کادش و شکست تقریبی رامسس دوم از هیتی‌ها ۱۲۶۹ (پیش از میلاد)؛؛ نوشتن کهنترین پیمان آشتی شناخته‌شده تاریخ میان رامسس دوم فرعون مصر باستان و هت‌توشیلی پادشاه هیتی‌ها ۱۲۵۱ (پیش از میلاد)؛ خورشیدگرفتگی ۷ سپتامبر و زایش افسانه‌ای هرکول در تبس (یونان) ۱۲۵۰ (پیش از میلاد)؛ وو دینگ امپراتور دودمان شانگ دهه ۱۲۳۰ (پیش از میلاد)؛ اژه پادشاه افسانه‌ای آتن -که دریای اژه به نام اوست-نامه‌ای ناراست دریافت داشت که در آن خبر از کشتن پسرش به دست مینوتور می‌داد. او با شنیدن این خبر دست به خودکشی زد. ۱۲۲۱ (پیش از میلاد)؛ فرعون مرنپتاه تازش لیبی را شکست داد. ۱۲۱۳ (پیش از میلاد)؛ تزئوس پادشاه اسطوره‌ای آتن کنارگذاشته‌شد و منستئوس نوه ارختئوس جایش را گرفت. ۱۲۱۲ (پیش از میلاد)؛ مرگ رامسس دوم ۱۲۰۰ (پیش از میلاد)؛ آغاز جاگیر شدن کیمری‌ها در استپ‌های جنوبی روسیه،(برپایه حدس و گمان) ۱۲۰۰ (پیش از میلاد)؛ مردمان باستانی پوئبلو در آمریکای شمالی ۱۲۰۰ (پیش از میلاد)؛ نابودی نیروی هیتی‌ها در آناتولی با ویرانی پایتختشان خاتوشا جاگیری قبیله‌های هند و اروپایی در کرانه دریای بالتیک بهره‌گیری از آهن در هندوستان چهره‌های برجسته ۱۲۲۵ (پیش از میلاد)؛ زایش افسانه‌ای هلن ۱۲۲۴ (پیش از میلاد)؛ مرگ رامسس دوم مرنپتاه فرعون دودمان نوزدهم مصر. آمنمسس فرعون دودمان نوزدهم مصر. موسی(بر فرض تاریخی بودن) سفر خروج بنی‌اسرائیل را رهبری کرد. پان‌گینگ در چین

جوانرود

جوانرود نام قدیم منطقه‌ای؛ متشکل از شهرستان‌های کنونی جوانرود (قلعه جوانرود)، پاوه، ثلاث باباجانی و بخش‌های از روانسر در استان کرمانشاه می‌باشد. با اضافه شدن بخش‌هایی از اورامان لهون به مرکزیت شهر نوسود در تقسیمات کشوری زمان پهلوی دوم، در مجموع این منطقه اورامانات خوانده می‌شد. امروزه جوانرود نام شهری در استان کرمانشاه و مرکز شهرستان جوانرود است. مردم جوانرود کرد هستند و با گویش جافی سخن می‌گویند. جوانرود از شمال به اورامان لهون و پل دو آب، از جنوب به شهرستان سرپل ذهاب و از شرق به کرمانشاه و از غرب به خاک عراق متصل است. زبان مردم این منطقه کردی (سورانی با گویش جافی) است. از لحاظ موقعیت جغرافیایی این شهر در مرکز منطقه اورامانات و در بین سه شهرستان پاوه، ثلاث باباجانی و روانسر محصور می‌باشد. پیشینه تاریخی نام جوانرود برگرفته از قلعه‌های حکومتی متعددی است که در این منطقه در چند قرن اخیر توسط حکومت‌ها بنا نهاده شده‌است. آثار و شواهد مکتوب بدست آمده در منطقه تاریخ و قدمت جوانرود و نامش را به بیش از ۷۰۰ سال می‌رسانند. حمدالله مستوفی در کتاب خویش ازاین منطقه با نام «الانی» یاد می‌کند. محمدبیگ یکی از کردهای جوانرود حکومت جوانرود که جزء بلوک هجده‌گانه سنندج است و آیت‌الله مردوخ کردستانی در کتاب خود بلوک جوانرود را متشکل از قریه آباد پاوه و نیز قلعه جوانرود و محال روانسر ذکر می‌کند بیشتر در دست والیان اردلان بوده اما حاکمان اصلی جوانرود که مشروعیت خود را از عامه مردم می‌گرفتند سید احمد بیگ جاف و فرزندان وی بوده‌اند. پس از او رستم بیگ وکیل بنا بر وصیت پدر سید احمدبیگ و نظر ریش‌سفیدان مسئولیت رهبری ایل را برعهده گرفت. بعد از او اولاد ارشد وی به این مقام می‌رسیدند. این یاسای ایلی با فوت محمد بیگ وکیل درسال ۱۳۶۳ ه‌.ش به پایان رسید. ایل غالب در جوانرود همواره جافها، به سرکردگی بیگ زادگان جوانرودی بوده‌اند. اماکن تاریخی غار کاوات غار کاوات از جمله غارهای دیدنی و معروف استان است که در سلسله کوه‌های شاهو در شمال دره باصفای قوری قلعه روستای شبانکاره از توابع پاوه واقع شده. دهانه غار در ارتفاع ۱۶۶۰ متری از سطح دریا قرار دارد. در انتهای این محوطه بزرگ، شاخه اصلی غار، با دهانه کوچکتری شروع شده و از قسمت چپ شاخه اصلی، نهر کوچکی به اعماق سنگ‌ها فرو می‌ریزد. پس از ۴۰ متر پیشروی، برکه‌ای به طول ۱۵ متر و عمق ۷۰ سانتی‌متر وجود دارد که در بعضی جاها، عمق آن به ۵٫۱ می‌رسد. در این قسمت غار به دوشاخه تقسیم می‌شود. این غار آب مورد نیاز شهرستان جوانرود و روستاهای توابع را فراهم می‌کند. دین و مذهب مردم شهرستان جوانرود مسلمان و سنی مذهب اند و تفکرهای آن از اکثریت به اقلیت عبارتند از: اهل تصوف - اخوان - سلفیت - مکتب قرآن، … مساجد جوانرود ۲۰ مسجد دارد که قدیمی‌ترین مسجد این شهر، مسجد جامع قدیم است که تاسیس آن به سال ۱۱۸۷ شمسی بر می‌گردد (تا ۱۳۹۶، ۲۰۸ سال قدمت دارد) و سایر مساجد عبارتند از: مسجد دار الاحسان - مسجد شافعی - مسجد جامع جدید - مسجد قبا - مسجد ابراهیم - مسجد حضرت رسول - مسجد نبی اکرم - مسجد نور - مسجد دار السلام - مسجد دار الصفا - مسجد نبی الله - مسجد آل محمد - مسجد دار الصفا - مسجد یکتا - مسجد صلاح الدین ایوبی - مسجد خاتم الانبیا - مسجد عبدالقادر گیلانی - مسجد حمزه و مسجد خلفای راشدین

گروهبان

گروهبان نام یکی از درجات نظامی است. در ارتش به کسی گروهبان گفته می‌شود که فرمانده یک گروه باشد. گروه، نام از یگان‌های ارتشی است که معمولا از ۸ تا ۱۲ نفر تشکیل شده‌است. هر گروه خود معمولا از دو جوخه تشکیل می‌شود. درجه گروهبان در نیروی زمینی برابر با درجه مهناوی در نیروی دریایی است. در دوره پهلوی اول، این درجه را «وکیل‌باشی» می‌نامیدند. درجه‌های نظامی ایران

هنگ

هنگ (به فارسی افغانی: غند ) یکی از یگان‌های ارتشی است. هر هنگ معمولا از ۲،۰۰۰ تا ۴،۰۰۰ سرباز تشکیل شده‌است. معمولا ۲ تا ۴ گردان با هم یک هنگ و ۲ تا ۴ هنگ با هم یک تیپ تشکیل می‌دهند. فرمانده یک هنگ معمولا درجه سرهنگی دارد. در دوره قاجار فوج از یگان‌های نظامی در همین معنی به‌کار می‌رفت. افواج به سه رده تقسیم می‌شدند: فوج پیاده، فوج سواره و فوج توپخانه. در اواخر دوره قاجار تقسیم‌بندی نظامی به این گونه بود: ارتش به ده تومان قسمت می‌شد که هر تومان شامل چهار تا یازده فوج می‌شد و فرمانده هر فوج مقام سرتیپ بود. هر فوج از ده رسد یا دسته تشکیل می‌شد و در راس هر دسته یک سلطان و در زیر دست وی دو نایب، دو بیک زاده، چهار وکیل و چهار سرجوخه مشغول به خدمت بودند. در هر فوج یک مشرف یعنی ناظر خرج فوج و چهار منشی قرار داشتند. در راس هرم یک فوج مقام سرتیپ و سپس دیگر مناصب عالی نظامی قرار داشتند که به ترتیب عبارت بودند از: سرهنگ، سرشته دار، یاور، مشرف، آجودان، بیرق دار، تحویلدار، ماجور، سرکرده، وکیل‌باشی، وکیل بیرق یا بیدق، بیک‌زاده، نایب اول و نایب دوم که هر کدام وظایف خاص خود را انجام می‌دادند. در ردیف بعد از صاحب‌منصبان، دسته موزیکانچی قرار داشت که تعداد نفرات آن از این قرار بود: شیپورچی بین ۷ تا ۹ نفر، طبال بین ۱۲ تا ۱۵ نفر، سنج‌زن ۲ نفر، نی‌زن بین ۱۲ تا ۱۵ نفر. بعد از دسته موزیکانچی رسد یا دسته بهادران قرارداشت که در راس آن مقام سلطان قرار دارد. ارباب مناصب این دسته عبارت بودند از یک نفرنایب اول، یک نفر نایب دوم و پنج نفر وکیل. دسته فوق خود به چهار جوخه تقسیم می‌شد که در راس هر جوخه یک سرجوخه قرار داشت که تعداد نفرات تحت فرماندهی وی بین ۲۰ الی ۲۵ نفر بود. بعد از دسته بهادران به ترتیب دسته‌های اول تا ششم قرار داشتند. تعداد نفرات هر دسته به ۸۰ الی ۹۰ نفر می‌رسید. در راس هر دسته به مانند دسته بهادران مقام سلطان قرار داشت. ارباب مناصب هر دسته بعد از مقام سلطان به ترتیب ۲ مقام نایب و ۵ نفر مقام وکیل داشت. هر دسته بعد از ارباب مناصبش چهار جوخه داشت که سرجوخه فرماندهی نفرات ۲۰ الی ۲۵ نفری را برعهده داشت. نهایتا در ردیف آخر تشکیلات یک فوج، دسته مخبران (واحد مخابراتی) قرار داشت که چارت پرسنلی آن هم به ماننددیگر دسته‌ها بود. (آرشیو اسناد آستان قدس رضوی، سند شماره ۹۲۹۰۶) (نمودارشماره ۱ پیوست) در هر فوج سمت‌ها و مشاغل دیگری هم وجود داشت که در کنار سربازان مشغول به خدمت بودند که نام و خلاصه شرح وظایف آن‌ها به شرح ذیل بود: قراول: مامورین حفاظت از طرق و شوارع و پل‌ها و انتظام دادن به افواج (استرآبادی، ۱۳۴۱، ص۵۷۲). یساول: کسانی بودند که اوامر شاه را به اشخاص و دسته‌های نظامی می‌رساندند (تکمیل همایون، ج۱، ص۸۶). نسق‌چی: به هنگام جنگ در پشت سرپیاده‌ها قرار داشتند و از فرار سربازان جلوگیری می‌کردند و همچنین مسئولیت نظم قشون و حفاظت اموال و تامین امنیت معابر نیز از دیگر وظایف آن‌ها بود (سردادور، ص۲۸۰). نظام سربازگیری در سیستم پیاده‌نظام و سواره نظام با یکدیگر متفاوت بود. نظام سربازگیری در بخش پیاده‌نظام «بنیچه» نام داشت. بر این اساس، هر روستا یا طایفه متعهد بود که متناسب با برآورد درآمد خود، سربازان مورد نیاز پیاده‌نظام را تامین کند (فرهنگ معین، ذیل واژه). این قانون درسراسر ایران اعمال می‌شد ولی اراضی سلطنتی و مناطقی که درآنجا مالیات برزمین وضع نشده بود؛ به‌طور عمده از دادن سرباز معاف بودند. سربازانی که مطابق نظام بنیچه مشمول به‌شمار می‌رفتند و نامشان برای خدمت نظام ثبت می‌شد جیره خانوادگی سالانه موسوم به «خانواره» دریافت می‌کردند که به‌طور غیرمستقیم توسط روستاییان، یعنی در واقع از طریق مالیات‌های ارضی که به دولت می‌پرداختند، تامین می‌شد. سربازانی که در حین خدمت متوفی می‌شدند یا فرار می‌نمودند، اهالی روستای آن‌ها می‌بایست شخص دیگری را جایگزین وی می‌نمودند (از طوسی، تاریخ معاصر، ۱۳۶۹، ص۸۹).

کهکشان

تصویر یک کهکشان مارپیچی کهکشان‌ها سامانه‌هایی بزرگ و با اندازه و مرزی مشخص هستند که از ستاره‌ها، بقایای ستاره‌ای، ماده تاریک، گازها و گرد و غبارهای میان ستاره‌ای تشکیل یافته‌اند و با نیروهای گرانشی به گرد هم آمده‌اند. کوچک‌ترین کهکشان‌ها دارای پهنایی برابر با چند صد سال نوری، شامل نزدیک به ۱۰ میلیون ستاره هستند. بزرگ‌ترین کهکشان‌ها تا ۳ میلیون سال نوری پهنا دارند و شامل بیش از ۱۰۰،۰۰۰ میلیارد ستاره هستند. واژه‌شناسی که مخفف کاه است و به کهکشان، کاه‌کشان نیز می‌گویند. در شب‌هایی که آسمان صاف و کاملا تاریک است، نواری ابرمانند از تعداد بسیار زیادی ستاره‌های کوچک نزدیک به هم در آسمان دیده می‌شود که در گذشته کهکشان نامیده می‌شد. دهخدا در لغتنامه خود، علت این نامگذاری را چنین بیان می‌کند: «این را کهکشان از آن گویند که مشابه بدان است که کسی کاه را در رسن بسته بر زمین ریگ آلوده کشد و خط‌ها از آن بر زمین پدید آیند.» امروزه این نوار نورانی را بیشتر با نام «راه شیری» یا «راه کاه‌کشان» می‌شناسیم و خود واژه «کهکشان» برای اشاره به هر یک از گروه‌های بزرگ ستارگان که مانند جزیره‌های دور از هم در عالم قرار گرفته‌اند به کار می‌رود. کهکشانی که کره زمین به همراه سایر اجزای منظومه شمسی در آن قرار دارد را نیز کهکشان راه شیری می‌نامیم. واژه galaxy از اصطلاح یونانی galaktikos (به معنای شیری) یا kyklos galaxias (به معنای ناحیه شیری‌رنگ) گرفته شده‌است. هر دو اصطلاح به همان نوار نورانی مزبور اشاره دارد. ریشه این واژه به یک افسانه کهن یونانی برمی گردد. بر اساس این افسانه، زئوس پسر خود هرکول را که به‌وسیله یک بانوی فناپذیر زاده شده بود در میان سینه‌های همسرش هرا که خواب بود قرار داد تا او شیر خدایی را بنوشد و فناناپذیر شود. هنگامی که هرا بیدار شد، نوزاد ناشناسی را دید که در حال نوشیدن شیر است. هرا نوزاد را پس زد، در نتیجه فواره‌ای از شیر به آسمان پاشیده شد که آنچه راه شیری نامیده می‌شود را پدیدآورد. در گذشته برخی اجرام آسمانی غیرستاره‌ای (مانند M31)، به عنوان سحابی‌های مارپیچی شناخته می‌شدند. بعدا معلوم شد که این اجرام در واقع توده‌هایی عظیم از ستاره‌ها هستند. هنگامی که کم‌کم فاصله واقعی این اجرام مشخص شد، آن‌ها را island universes (جهان‌های جزیره‌ای) نامیدند. بعد از مدتی واژه universe برای اشاره به همه عالم به کار رفت و عبارت فوق کاربردش را از دست داد و اجرام مزبور galaxy نامیده شدند. امروزه در متون اخترشناسی، واژه Galaxy با حرف G بزرگ برای اشاره به کهکشان راه شیری و واژه galaxy برای اشاره به کهکشان به صورت عام به کار می‌رود. بزرگی، ویژگی‌ها، ریخت‌شناسی و دسته‌بندی کهکشان‌ها از دید بزرگی و شمار ستاره‌ها دارای طیف گسترده‌ای هستند، کهکشان‌های کوتوله نزدیک ۱۰ میلیون ستاره و کهکشان‌های غول آسا تا سقف ۱۰۰ تریلیون ستاره دارند. کلیه ستارگان یک کهکشان در مدار خود، به دور مرکز جرم کهکشان می‌گردند. کهکشان‌ها ممکن است از چندین سامانه ستاره‌ای، خوشه‌های ستاره‌ای و ابرهای میان‌ستاره‌ای جورواجور تشکیل شده باشند. شکل‌های مختلف کهکشان‌ها بر پایه شیوه‌ای دسته‌بندی می‌شود که بر پایه شیوه دسته‌بندی ستاره‌شناس آمریکایی، ادوین هابل (۱۸۸۹–۱۹۵۳)، شکل یافته‌است. درباره فراگشت(تکامل) کهکشان‌ها داده‌های استوار کمی در دست است. تنها داده مورد اطمینان این است که کهکشان‌ها میلیاردها سال پیش به گونه توده‌ای از ابرهای گازی و غباری بوجود آمدند. از دید تاریخی و پیشینه، کهکشان‌ها با توجه به شکل ظاهریشان دسته‌بندی شده‌اند که بیشتر این کار با بررسی ظاهر و ریخت‌شناسی آن‌ها انجام گردیده‌است. شکل متعارف کهکشان‌ها بیضی شکل است که برش مقطع پهنایی آن‌ها همانند یک بیضی نورانی است. کهکشان‌های مارپیچی دارای سطح مقطعی شبیه یک صفحه گرد هستند که این صفحات توسط بازوهای پر گرد وغبار در کنار هم قرار گرفته‌اند. گروهی دیگر از کهکشان‌ها اشکال ناهم‌گون و غیرمعمول دارند که به کهکشان‌های بی‌قاعده معروف هستند. دانش انتظام شکلی آن‌ها بیشتر ناشی از کشش گرانشی کهکشان‌هایی است که در همسایگی آن‌ها جای دارند. این چنین کنش و واکنش‌هایی که میان کهکشان‌های مجاور رخ می‌دهد، ممکن است درپایان به درهم آمیختگی آن‌ها بینجامد و به صورت ضمنی، به‌طور قابل ملاحظه‌ای باعث افزایش تشکیل و صف آرایی مجموعه ستارگانی گردد که کهکشان‌های ستاره پاش نامیده می‌شوند. همچنین می‌توان کهکشان‌های ستاره پاش را که عاری از یک ساختار منسجم اند، به کهکشان‌های بی‌قاعده نیز نسبت داد. بیشتر از ۲۰۰۰ میلیارد کهکشان در کائناتی که توسط بشر قابل مشاهده‌است، وجود دارد. اکثر کهکشان‌ها قطری بین ۱۰۰۰ تا ۱۰۰،۰۰۰ پارسک دارند (هر پارسک معادل ۳۱ تریلیون کیلومتر می‌باشد). کهکشان‌ها بیشتر با فاصله میلیون‌ها پارسک و حتی مگاپارسک از یکدیگر جدا افتاده‌اند. فضای بین کهکشان‌ها با گاز پر شده‌است البته با چگالی کمتر از یک اتم در متر مکعب! درصد بالایی از کهکشان‌ها به صورت سلسله مراتبی از ستاره‌ها مرتبط هستند و به ظاهری خوشه شکل سازماندهی شده‌اند و سرانجام خوشه‌های ستاره‌ای غول آسا را تشکیل می‌دهند. این ساختارهای غول آسا بیشتر به غالب صفحات و رشته‌هایی قرار گرفته‌اند که پیرامون آن‌ها را خلاء لایتناهی پوشانده‌است. درک این موضوع که ماده تاریک ۹۰ درصد جرم اکثر کهکشان‌ها را تشکیل می‌دهند، آسان نیست. نتایج و داده‌های دیداری بیانگر این موضوع است که سیاهچاله‌های ابرغول و فرابزرگ ممکن است در میانه بیشتر (نه همه) کهکشان‌ها وجود داشته باند، این سیاهچاله‌های بزرگ و پر رمز و راز دلایل بنیادین و آغازین واکنش‌های فعال در هسته برخی کهکشان‌ها هستند. ستاره‌شناسان بر این باورند دست کم یک سیاهچاله در میان مرکز کهکشان راه شیری جا خوش کرده باشد. گونه‌های کهکشان از دید ریخت‌شناسی کهکشان نامنظم کهکشان‌های ناهمگون یا بی‌قاعده هیچ شکل یا ساختار سامان‌مندی ندارند، آن‌ها دارای جرم بیشتری از کهکشان‌های دیگر هستند و بیشتر ستاره‌های موجود در آن‌ها دارای طول عمر کم و درخشان می‌باشند. با وجود اینکه بسیاری از کهکشان‌های ناهمگون در بر گیرنده نواحی تابان گازی هستند که ستاره‌ها در آن‌ها ساخته می‌شوند، بیشتر گاز میان ستاره‌ای کهکشان‌ها بایستی فشرده شوند تا ستاره‌های تازه‌ای بسازند. نزدیک به پنج درصد از هزار کهکشان درخشان را کهکشان‌های ناهمگون تشکیل می‌دهند. این در حالی است که یک چهارم کهکشان‌های شناخته شده نیز کهکشان‌های ناهمگون هستند. کهکشان مارپیچی کهکشان‌های مارپیچی دارای بازوهایی هستند که شکلی مارپیچی در پیرامون بر برآمدگی میانه‌ای یا هسته، قرصی ایجاد می‌کنند که چرخش هسته با چرخش بازوهای آن همراه می‌شود. جوان‌ترین ستاره‌های کهکشان‌های مارپیچی در بازوهای کم توده یافت می‌شوند و ستاره‌های کهن بیشتر در هسته فشرده جای دارند. کهن‌ترین ستاره‌ها در هاله‌های کروی پراکنده جای دارند و پیرامون قرص کهکشانی را فرا گرفته‌اند. این بازوها همچنین دارای غبار و گاز فراوانی هستند که منجر به ساخته شدن ستاره‌های تازه می‌شود. کهکشان مارپیچی میله‌ای یک کهکشان مارپیچی میله‌ای دارای یک هسته برآمدگی میانه‌ای کشیده شده و میله‌ای شکل است. هم‌زمان با چرخش هسته این‌طور به نظر می‌رسد که در هر سوی هسته یک بازو نیز می‌چرخد. برخی ستاره‌شناسان بر این باورند که کهکشان راه شیری نیز یک کهکشان مارپیچی میله‌ای است. شکل کهکشان‌های مارپیچی و کهکشان‌های مارپیچی میله‌ای از کهکشان‌های با برآمدگیهای میانه‌ای بزرگ با بازوهای نه چندان به هم پیوسته تا کهکشانهای با برآمدگی‌های مرکزی کوچک و بازوهای آزاد متغیر است. اگر چه کهکشان‌های مارپیچی و مارپیچی میله‌ای پیش از این به عنوان دو گونه کهکشان جدا دسته‌بندی می‌شدند، ولی امروزه ستاره‌شناسان آن‌ها را همانند می‌دانند. کهکشان بیضوی کهکشان‌های بیضوی از دید شکل، از شکل بیضی‌گون (شبیه توپ راگبی) تا شکل کروی متغیر هستند و اشکالی میان این دو نیز یافت می‌شوند. برعکس کهکشان‌های دیگر که نوری آبی از ستاره‌های فروزان و کم عمر منعکس می‌کنند، کهکشان‌های بیضوی زرد رنگ دیده می‌شوند. علت این امر ساخته شدن ستاره‌ها در این کهکشان‌ها می‌باشد که در نتیجه کمابیش همه نور آن‌ها از ستاره‌های غول سرخ که دارای طول عمر زیادی هستند به دست می‌آید. کهکشان راه شیری کهکشان راه شیری کهکشانی است که ما زمینیان در آن زندگی می‌کنیم. این کهکشان به شکل نوار درخشانی که آسمان را دور می‌زند و با استوای سماوی ۶۳ درجه زاویه می‌سازد. در شب‌های تاریک بدون ماه با چشم غیر مسلح دیده می‌شود. تصویری از بازوهای کهکشان راه شیری این نوار که در حقیقت مقطع کهکشان از دید خورشید می‌باشد ناهمگون بوده و اندازه پهنای آن میان ۳ تا ۳۰ درجه متفاوت است. روشنایی و پهنای نوار کهکشان در سمت صورت فلکی قوس بیشتر می‌باشد و در شب‌های تابستان بیشتر خودنمایی می‌کند دلیل این مسئله این است که میانه کهکشان راه شیری در این سمت جای دارد و زمانی که به صورت فلکی قوس نگاه می‌کنیم در واقع به قسمت‌های درونی آن نگاه می‌کنیم که شمار ستاره‌ها و سحابیهای آن بیشتر است. کهکشان راه شیری یک کهکشان مارپیچی با چند بازو می‌باشد. حتی با یک تلسکوپ کوچک می‌توان میلیون‌ها ستاره آن را دید که البته این ستارگان همه متعلق به بازوی جبار (یا بازوی محلی) هستند. ناهمگونی‌هایی که در کهکشان می‌بینیم ناشی از وجود ابرهای گازی و غباری تیره‌کننده (سحابی تاریک) هستند. کهکشان راه شیری به همراه دو کهکشان مارپیچی آندرومدا و کهکشان سه گوش و نزدیک به سی کهکشان کوتوله خوشه محلی کهکشانی را ساخته‌اند. کهکشان‌های کوتوله بر گرد سه کهکشان بزرگ مجموعه در حال چرخش بوده و در حقیقت اقمار این کهکشانها به‌شمار می‌آیند. خورشید به همراه سامانه خود در فاصله حدود ۲۴۰۰۰ تا ۲۸۰۰۰ سال نوری از میانه کهکشان جای دارد و هر ۲۵۰ میلیون سال یک بار گرد مرکز آن می‌چرخد. با بررسی ۲۸ ستاره که در نزدیکی میانه کهکشان جای دارند آشکار شده که سیاهچاله‌ای با جرم نزدیک به ۴ میلیون برابر جرم خورشید در آنجا جای دارد. با توجه به قانون سوم کپلر درباره دو جسمی که دور هم می‌چرخند که در آن بیان می‌شود جرم جسم بزرگتر (که در اینجا همان کهکشان راه شیری است) بر حسب جرم خورشید برابر است با حاصل تقسیم توان سوم اندازه مدار جسم کوچکتر (که در اینجا خورشید است) بر حسب واحد نجومی بر توان دوم دوره چرخشی آن بر حسب سال و با توجه به اینکه خورشید در فاصله حدود ۸۰۰۰ پارسکی از مرکز کهکشان قرار دارد و دوره چرخش آن به گرد مرکز کهکشان در حدود ۲۲۵ میلیون سال است، جرم کهکشان در حدود ۹۰ میلیارد برابر جرم خورشید بدست می‌آید. این شماره با متمرکز کردن جرم همه موادی از کهکشان که درون مدار خورشید جای دارند در مرکز کهکشان بدست آمده‌است. طبیعی است که مقداری از جرم کهکشان هم در بیرون از مدار خورشید قرار دارد. یعنی این شماره، جرم این مواد را نشان نمی‌دهد. برای اندازه‌گیری جرم همه کهکشان از اندازه‌گیری سرعت ستاره و گازهایی که در فواصل دوری از مرکز کهکشان قرار دارند بهره برده می‌شود. دانشمندان دریافته‌اند که موثرترین راه اندازه‌گیری جرم کهکشان پژوهش در طول موجهای رادیویی است چرا که این امواج کمتر تحت تاثیر گازها و غبارهای درون کهکشانی هستند و با بررسی آن‌ها می‌توان به مشاهده مواد دورتری پرداخت. با این روش دانشمندان توانسته‌اند به نموداری از جرم موادی که در فواصل متفاوتی از مرکز کهکشان هستند دست پیدا کنند. این نمودار با نام نمودار چرخشی شناخته می‌شود. با کمک این نمودار آشکار شده که جرم کهکشان در باره ۱۵۰۰۰ پارسکی از میانه کهکشان نزدیک به ۲۰ میلیارد برابر جرم خورشید است. این گستره خوشه‌های کروی و بازوهای کهکشان را نیز در بر می‌گیرد. ممکن است گمان کنید برای اجرامی که فاصله آن‌ها تا میانه کهکشان از این فاصله بیشتر باشد مطابق آنچه در سامانه خورشیدی رخ می‌دهد شتاب آن‌ها رو به کاهش باشد. بر پایه اندازه‌گیری‌ها مشخص شده که اینطور نیست، یعنی سرعت این اجرام از آنچه که پیش‌بینی می‌شده بیشتر است بنابراین باید جرم بزرگتری در فواصل دورتری از ۱۵۰۰۰ پارسکی مرکز خورشید وجود داشته باشد. اکنون این جرم به وجود یک هاله تاریک (Dark halo) نسبت داده شده‌است. بیشترین جرم کهکشان ناشی از همین هاله تاریک است که مشخص نیست از چه ماده‌ای تشکیل شده‌است. واژه تاریک به این معنا نیست که در محدوده دیدگانی طیف مشاهده نمی‌شوند بلکه این مواد در همه بازه طیفی (از گاما تا رادیویی) قابل کشف نیستند. تنها به دلیل اثرات گرانشی آن‌ها است که به وجود آن‌ها پی برده‌ایم. این ماده تاریک نه از مولکول‌های هیدروژن و نه از مواد ستاره‌ای معمولی تشکیل شده‌است. سیاهچاله‌های با جرم ستاره‌ای، اجرام ماکو(MACHO) که شامل کوتوله‌های قهوه‌ای (ستارگانی که به دلیل جرم کم نتوانسته‌اند واکنش‌های هسته‌ای را شروع کنند)، کوتوله‌های سفید و کوتوله‌های سست و کم جرم سرخ می‌باشد از کاندیداهای مورد نظر می‌باشند. هم‌اکنون گزینه ذرات زیر اتمی نیز به فهرست مواد تشکیل دهنده ماده تاریک افزوده شده‌است. این ذرات باید دارای جرم بوده ولی برهم کنش بسیار ناچیزی با مواد معمولی داشته باشند. یک دسته از این مواد با نام ذرات جرم دار با برهمکنش سست شناخته می‌شوند. پیشینیان ما نیز هزاران سال پیش به وجود این نوار نقره‌ای رنگ در آسمان پی بردند. بسیاری از اقوام باستان بر این باور بودند که این نوار راهی است که در گذشتگان با گذر از آن به جهان دیگر مهاجرت می‌کنند. اقوامی دیگر باور داشتند که این نوار، پدیده‌ای خدایی است که شب‌ها خود را محافظانه بر روی جامعه انسانی می‌گستراند. راه شیری یک مجموعه پهناور از بیش از ۲۰۰ میلیارد ستاره، سیاره، خوشه و گرد و غبار است. خورشید ما و سامانه خورشیدی نیز بخشی از این کهکشان‌اند. راه شیری یک کهکشان مارپیچی است، از دید هابل نوع آن اس-بی‌یا اس-سی و یکی از اعضا گروهی محلی، است که این گروه خود دربرگیرنده کهکشان راه شیری، ابرهای ماژلانی، آندرومدا و بسیاری دیگر از کهکشان‌های کوچک است. رصدهای اخیر نشان می‌دهد که راه شیری، یک کهکشان مارپیچی برزگ با جرمی بیش از ۷۵۰ میلیارد برابر جرم سامانه خورشیدی (منظومه شمسی) و قطری نزدیک به ۱۰۰،۰۰۰ سال نوری می‌باشد. ستاره‌شناسان استرالیایی یک بازوی کیهانی اضافی را در کهکشان راه شیری کشف کردند که مانند یک مرز گازی ضخیم به دور این کهکشان بزرگ کشیده شده‌است. این ستاره‌شناسان امیدوارند که این یافته‌ها در نگارگری یک تصویر بهتر از کهکشان راه شیری که سیاره زمین نیز در آن جای دارد سودمند باشد. این مرز گازی شکل که ۶۵۰۰ سال نوری پهنا دارد نشان داد که ساختار کهکشان راه شیری همانند دیگر کهکشان‌ها است. این کهکشان‌ها دارای بازوهای مارپیچی گازی هستند که فراسوی بازوهای مارپیچی ستاره‌ای میانه‌ای گسترده شده‌اند. به باور ستاره‌شناسان کهکشان راه شیری دارای ۴ بازوی متشکل از هیدروژن، گردوغبار و ستاره هاست که بیرون از مرکز آن می‌چرخند. این مرز گازی که تازگی‌ها کشف شده ۶۰۰۰۰ سال نوری از میانه کهکشان راه شیری فاصله دارد. گاز در پیرامون این کهکشان وجود دارد؛ اما یک ساختار گازی در آن نقطه وجود ندارد. این مرز گازی در دوردست‌ترین جای کهکشان جای دارد و واپسین چیزی است که پیش از ناپدید شدن کهکشان دیده می‌شود. این پژوهش‌گران درحال پژوهش روی گاز هیدروژن در صفحه یا دیسک کهکشان راه شیری بودند که با این بازوی اضافی مواجه شدند. به باور پژوهشگران این بازوی به تازگی کشف شده با یکی از بازوهای میانه‌ای ستاره‌ای کهکشان در پیوند است. دموکریتوس فیلسوف یونانی (زندگی ۳۷۰ تا ۴۵۰ قبل از میلاد) بر این باور بود که نوار درخشان و نام آشنای راه شیری، که در آسمان شب نمایان است، احتمالا از ستارگانی با فاصله بسیار فراوان ساخته شده‌است. ارسطو (زندگی ۳۲۲ تا ۳۸۴ قیل از میلاد) بر این باور بود که راه شیری به سبب احتراق و انفجار گازهای تصاعدی و آتشین گروه بیشماری از ستارگان غول آسا و نزدیک به یکدیگر ایجادشده‌است و همچنین این احتراق در بخش فراجو در ناحیه‌ای از کیهان به همراه فعل و انفعالات سماوی رخ داده‌است. برای نخستین بار ابن هیثم ستاره‌شناس عرب (زندگی۹۶۵ تا ۱۰۳۷ میلادی) اختلاف منظر (دید گشت) راه شیری را اندازه‌گیری و مشاهده کرد. کهکشان آندرومدا کهکشان آندرومدا-M۳۱ بزرگترین کهکشان در گروه کهکشان‌های محلی است و در فهرست شارل مسیه M۳۱ نامگذاری شده‌است. این کهکشان در فاصله ۲،۵۵۵،۰۰۰ سال نوری جای دارد. گروه کهکشان محلی شاملM31,M32,M33,M۱۱۰ و کهکشان راه شیری است. این جرم آسمانی با چشم غیرمسلح دیده می‌شود. برای نخستین بار به دست عبدالرحمن الصوفی به نام ابر کوچک (Little Cloud) شناخته شده بود، در حالی که چارلز مسیه آن را در ۱۳ آگوست سال ۱۷۶۴ در کاتالوگش به ثبت رسانید. تا زمان زیادی گمان می‌شد که آندرومدا نزدیکترین کهکشان به ماست، حتی ویلیام هرشل هم این لغزش را کرد. جرم این کهکشان نزدیک به ۳۰۰–۴۰۰ میلیارد برابر جرم خورشید است. نظریه‌ها در مورد آندرومدا زمانی تغییر کرد که ادوین هابل، ستاره‌شناس پرآوازه، با تلسکوپ ۱۰۰ اینچی ساخته شده در سال ۱۹۱۷ نزدیک لس آنجلس توانست برای نخستین بار ستاره مشخصی را در بازوهای این کهکشان پیدا کند. این ستاره‌ها مانند ستاره‌های فراوانی هستند که در کهکشان راه شیری می‌توان پیدا کرد ولی آن‌ها بسیار کم نور بودند. ادوین هابل همچنین سه ستاره متغیر را پیدا کرد که یکی از آن‌ها جزء متغیرهای قیفاووسی بود، متغیرهایی که تغییرات درخشندگی آن‌ها قابل پیش‌بینی بود. این ستارگان و متغیرهای پیدا شده به دست ادوین هابل او را به این اندیشه واداشت که این کهکشان نمی‌تواند یک خوشه ستاره‌ای در کهکشان ما باشد، بلکه این یک کهکشان بسیار دور از ما است. کهکشان‌های فعال و غیرعادی از همه کهکشان‌ها میزان آشکاری بازتاب الکترومغناطیسی ساطع می‌شود. برخی کهکشان‌ها، به گونه غیرعادی، مقادیر فراوانی تابش دارند. این کهکشان‌ها، کهکشان‌های فعال نامیده می‌شوند. انرژی آن‌ها از منبعی با جرم بسیار زیاد اما به هم فشرده که در میانه کهکشان فعال جای دارد تامین می‌شود. انرژی بیشتر گونه اشعه ایکس، موج رادیویی و همچنین نور است و میزان انرژی آزاد شده به اندازه‌ای زیاد است که نمی‌توان تصور کرد ستاره‌ها آن را بوجود آورده باشند. ستاره‌شناسان بر این باورند که تنها جسمی که قادر است این مقدار انرژی را آزاد کند یک حفره سیاه فوق‌العاده پر جرم است. بنابر این، علت اینکه برخی کهکشان‌ها از جمله کهکشان خودمان انرژی کمابیش کمی آزاد می‌کنند این است که حفره سیاه میانه‌ای کوچکی را در میان گرفته‌اند. ستاره نماها به نظر می‌رسد که کوازارها (ستاره نماها) هسته فعال کهکشان‌های دور دست باشند. آن‌ها درخشان‌ترین، شتابان‌ترین و دورترین اجرام شناخته شده در جهان هستند. کوازارها همانند ستارگان از سطح زمین به مانند یک نقطه نورانی خیلی ریز دیده می‌شوند. اگر چه کوازارها تنها به اندازه سامانه (منظومه شمسی) هستند، نور برخی از آن‌ها مسافتی نزدیک به ۱۰ میلیارد سال نوری را می‌گذراند تا به ما برسد. ما برای اینکه بتوانیم چنین اجرام دوری را شناسایی کنیم نیاز به تابش زیاد نور آن‌ها داریم. تشعشع انرژی بعضی از کوازارها حدود ۱۰۰ برابر تشعشع کهکشان‌های بزرگ است. با گسترش جهان کوازارها که در لبه خارجی آن جای دارند بسرعت از زمین فاصله می‌گیرند. دورترین کوازارهایی که قابل رویت حدود ۱۲ میلیارد سال نوری در جهت انتهای قابل مشاهده جهان قرار دارند. به خاطر زمان زیادی که طول می‌کشد تا نور کوازارها به زمین برسد، این کهکشان‌ها ستاره‌شناسان را قادر می‌سازند تا جهان را در نخستین مراحل شکل‌گیری، مورد مطالعه قرار دهند. کوازارها فوق‌العاده درخشان و در عین حال بسیار مهم فشرده می‌باشند. در سنجش با گستره کهکشان راه شیری که ۱۰۰،۰۰۰ سال نوری می‌باشد، کوازارها قطری برابر با چند روز یا هفته نوری را تشکیل می‌دهند. به‌طوری‌که اگر بترتیب از زمین شروع کنیم و بعد خورشید و سپس ستاره‌های کوازار بمرور دیگر خورشید در اثر کوچک بودن نسبت به این ستاره‌ها محو می‌شود که بزرگترین ستاره شناخته شده حدود۲۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ برابر خورشید قطر دارد. کهکشان‌های رادیویی تمامی کهکشان‌ها، موج رادیویی، نور قابل رویت و انواع تشعشع از خودشان تولید می‌نمایند. انرژی رادیویی یک کهکشان رادیویی خیلی متراکم‌تر از انرژی کهکشان‌های معمولی است. این انرژی از دو قطعه خیلی بزرگ، یا ابرهای عظیم‌الجثه متشکل از ذرات در حال دور روشن از کهکشان‌ها تشعشع می‌یابند. این ابرهای عظیم از فوران‌های گازی که از مرکز کهکشان با سرعتی معادل یک پنجم سرعت نور خارج می‌شوند، در آسمان شکل می‌گیرند. به نظر می‌رسد که فوران این انرژی عظیم توسط یک حلقه پیوستگی صورت می‌گیرد که یک حفره سیاه خیلی متراکم را در بر می‌گیرد و در مرکز کهکشان واقع است. از هر یک میلیون کهکشان فقط یکی از آن‌ها یک کهکشان رادیویی است. برخورد کهکشان‌ها بیشتر کهکشان‌ها از کهکشان‌های همسایه خود صد هزار سال نوری فاصله دارند. به هر روی، برخی از کهکشان‌ها تا اندازه‌ای به یکدیگر نزدیک می‌شوند که نیروی گرانش دو سویه آن‌ها اشیاء موجود در کهکشان‌ها دیگر را به پیرامون خود می‌کشد و این ماجرا باعث بوجود آمدن توده‌هایی به نام دنباله‌های کشندی می‌گردد که این دنباله‌ها مانند پلی، کهکشان‌ها را به یکدیگر وصل می‌نمایند. نزدیکی بیش از اندازه کهکشان‌ها ممکن است، همراه با تصادم آن‌ها گردیده و به دنبال این رخداد یک دگرگونی بنیادی در شکل ظاهری آن‌ها رخ دهد. خوشه‌های کهکشانی بیشتر کهکشان‌ها جزو خوشه‌ها یا گروه‌های کهکشانی هستند که توسط نیروی گرانش در کنار هم باقی می‌مانند. کهکشان راه شیری جزو خوشه‌ای کوچک و با شکل ناهمگون است که گروه محلی خوانده می‌شود. خوشه‌های ناهمگون دربرگیرنده شمار گوناگونی از چند کهکشان یا چندین هزار کهکشان از انواع گوناگون هستند. خوشه سامان‌مند دربرگیرنده نزدیک به ۱۰۰۰ کهکشان می‌باشد که به صورت فشرده‌ای گرد هم آمده و شکل کمابیشکروی، بوجود آورده‌اند، بیشتر این کهکشان‌ها بیضوی هستند. حتی در چنین گروه بهم فشرده‌ای، کهکشان‌ها از یکدیگر صدها هزار سال نوری فاصله دارند. خوشه‌هایی که در کنار هم جای دارند، ساختارهای بزرگتری به نام ابرخوشه تشکیل می‌دهند. دورترین شیء قابل دیدن با چشم غیر مسلح در جهان صورت فلکی آندرومدا است. این کهکشان در فاصله‌ای برابر ۲٫۲ میلیون سال نوری از زمین جای دارد. نزدیکترین کهکشان‌ها به کهکشان راه شیری ابرهای ماژلانی بزرگ و کوچک می‌باشند که به ترتیب در فاصله‌ای حدود ۱۷۰،۰۰۰ و ۱۹۰،۰۰۰ سال نوری از زمین جای دارند. ابرخوشه‌ها ابرخوشه‌ها به‌شماری خوشه‌های کهکشانی اطلاق می‌شود که در ردیف بزرگترین ساختارهای جهان قرار دارند. هر ابرخوشه ممکن است شامل ۱۰ خوشه پرکهکشان باشد که شکل رشته درخشان مارپیچ یا نواری به خود گرفته‌اند. این ساختار شاید تا یکصد میلیون سال نوری طول داشته باشد، خوشه‌ای که ما جزء آن هستیم. یعنی گروه محلی، بخشی از ابرخوشه محلی است. این ابرخوشه شامل چند صد خوشه کهکشانی می‌شود. نوارهای ابرخوشه مرزهای خلا بین ابرخوشه‌ها را تشکیل می‌دهند. ستاره‌شناسان موفق به کشف ساختاری شده‌اند که حتی از ابرخوشه‌ها هم بزرگ‌تر هستند، این ساختار دیوار کبیر نام گرفت. دیوار کبیر متشکل از ابر خوشه‌ها و خوشه‌های پراکنده بزرگ کشیده می‌باشد. ساختار مذکور حجمی درحدود ۲۶۰ در ۷۳۰ در ۳۰ میلیون سال نوری را اشغال می‌کند. به گمان ستاره‌شناسان جهان شامل تعداد زیادی از چنین دیوارهایی است که در عرضی از خلا برابر با ۴۰۰ میلیون سال نوری پراکنده شده‌اند. کهکشانخواری اغلب در قسمت مرکزی خوشه‌ای که در برگیرنده انبوهی از کهکشان‌ها است، یک کهکشان عظیم بیضوی قرار دارد. حجیم‌ترین کهکشان‌های شناخته شده در مراکز چنین خوشه‌هایی یافت می‌شوند. مشاهدات خاطر نشان می‌کنند که حجیم‌ترین کهکشان‌های چنین خوشه‌هایی به کهکشان عظیم مرکزی ملحق می‌شوند. به این فرایند، کهکشانخواری گفته می‌شود. کهکشانخوار ممکن است بیش از یک هسته داشته باشد. خوشه دوشیزه (سنبله) این خوشه نامنظم که حداقل از ۱۰۰۰ کهکشان تشکیل یافته‌است، ۶ میلیون سال نوری عرض و ۶۰ میلیون سال نوری طول دارد. خوشه دوشیزه (سنبله) شکل برخی کهکشان‌ها و فاصله آن‌ها تا کهکشان راه شیری نام کهکشان فاصله شکل راه شیری صفر مارپیچی ابر ماژلانی بزرگ ۱۷۰،۰۰۰ نامنظم مارپیچی ابر ماژلانی کوچک ۱۹۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) ان.جی. سی ۶۸۲۲ ۱،۸۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) آی. سی ۵۱۵۲ ۲،۰۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) دبلیو. ال. ام ۲،۰۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) آندروما ۲،۲۰۰،۰۰۰ مارپیچی آندروما۱ ۲،۲۰۰،۰۰۰ بیضوی آندروما۲ ۲،۲۰۰،۰۰۰ بیضوی آندروما۳ ۲،۲۰۰،۰۰۰ بیضوی ام ۳۲ ۲،۲۰۰،۰۰۰ بیضوی ان.جی. سی ۱۴۷ ۲،۲۰۰،۰۰۰ بیضوی ان.جی. سی ۱۸۵ ۲،۲۰۰،۰۰۰ بیضوی ان.جی. سی ۲۰۵ ۲،۲۰۰،۰۰۰ بیضوی ام ۳۳ مثلث ۲،۴۰۰،۰۰۰ مارپیچی آی سی ۱۶۱۳ ۲،۵۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) دی.دی. او ۲۱ ۳،۰۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) حوت ۳،۰۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) جی. آر۸ ۴،۰۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) آی. سی ۱۰ ۴،۰۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) قوس ۴،۰۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) اسب بالدار ۵،۰۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) اسد (آ) ۵،۰۰۰،۰۰۰ بی‌قاعده (نامنظم) کهکشان راه شیری منظومه شمسی اخترشناسی مهبانگ سامانه ستاره‌ای آسمان فهرست پیکرهای آسمانی رصدخانه فهرست درخشان‌ترین ستاره‌ها نجوم در ایران واژه‌های نجومی از زبان فارسی کهن تاریخ نجوم تلسکوپ سال نوری سال کهکشانی

نیاکهکشان

در دانش کیهان‌شناسی به ابر یا گازی که در حال تبدیل به یک کهکشان است نیاکهکشان گفته می‌شود. باور اخترشناسان بر اینست که در این دوره از فرگشت (تکامل) کهکشانی، این آهنگ شکلگیری ستارگان است که تعیین می‌کند که آیا کهکشان مارپیچی یا بیضوی می‌شود. تشکیل آهسته‌تر ستاره‌ها معمولا یک کهکشان مارپیچی می‌آفریند.

واژه

مجموعه حروفی که یک واحد را تشکیل دهند، واژه یا کلمه نام دارند. در دستور زبان فارسی، معمولا کلمه را به نه بخش تقسیم می‌کنند: اسم، صفت، عدد، کنایه، فعل، قید، حرف اضافه، حرف ربط، صوت. «واژه» کوچک‌ترین شکل معنادار از حروف است، اگر بتواند به‌تنهایی به‌کار رود. برای نمونه، «-انه» در واژه‌هایی مانند مردانه، زنانه، مهربانانه، دارای معنی ویژه خود است، ولی از آنجا که نمی‌توان آن را به‌تنهایی به‌کار برد، واژه نامیده نمی‌شود. بسیاری از واژه‌ها به بخش‌های کوچک‌تری بخش‌پذیرند که به آن‌ها تکواژ گفته می‌شود. تکواژ کوچکترین بخش کلمه است که در بسیاری از موارد یک کلمه مستقل محسوب شده و در برخی موارد نیز کلمه به حساب نمی‌آید. فرم‌های آزاد بیشتر زبان‌شناسان بر این باورند که بهترین روش برای تعریف واژگان بر پایه قالب‌هایی است که واژه‌ها از جنبه‌های نحوی اختیار می‌کنند. پذیرفته‌ترین تعریف ارائه‌شده بر این مبنا عبارت است از: «واژه، فرم آزاد کمینه در یک زبان است.» فرم آزاد به بن‌پاره‌ای از زبان گفته می‌شود که بتواند به‌صورت تنها وجود داشته باشد و به مکان و موقعیت کاملا ثابت و تغییرناپذیری نسبت به اجزاء زبانی محیط پیرامون خود نیاز نداشته باشد. مطابق تعریف بالا، «شکارچی» یک واژه است، چرا که، می‌تواند به‌تنهایی پدیدار شود و پدیداری آن در محل‌های گوناگونی در طول جمله رخ دهد. مثال‌ها: شکارچیان به تعقیب آهو پرداختند. آهو توسط شکارچیان مورد تعقیب قرار گرفت (یا: تعقیب شد). در مقام مقایسه، واحدهای «چی» و «ان» (در شکارچیان) کلمات به حساب نمی‌آیند، زیرا اجازه ندارند که به حالت منزوی وجود پیدا کنند، بلکه، باید حتما موقعیت مکانی‌شان نسبت به سایر اجزاء زبانی مجاور ثابت و تغییرناپذیر باقی بماند. انواع واژه واژه به‌طورکلی به سه دسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: اسم ، فعل ، حرف ، صفت ، ضمیر ، قید ، صوت . مثلا آهو یک اسم و سبز یک صفت است. صرف مقاله اصلی: صرف واژه‌های مورد مصرف انسان در زبان‌های طبیعی را می‌توان به دو دسته قسمت کرد: واژه‌های ساده کلمات پیچیده کلمات ساده آن‌هایی هستند، که نمی‌توانیم به واحدهای معنادار کوچک‌تر خردشان کنیم، درحالی‌که کلمات پیچیده قابلیت تجزیه به اجزاء متشکله را دارا هستند. پانوشته‌ها زبان‌شناسی صرف و نحو زبان جمله

رزمایش

هواپیمابر "USS Kitty Hawk" در رزمایش Valiant Shield، ژوئن ۲۰۰۶، اقیانوس آرام، بزرگ‌ترین رزمایش آمریکا از زمان جنگ ویتنام نیروی دریایی ایرانی در رزمایش رزمایش یا مانور نظامی به یک تمرین نظامی در مقیاس بزرگ گفته می‌شود که در آن مانورهای گوناگون رزمی اجرا و شبیه‌سازی می‌شوند. رزمایش در اصل شبیه‌سازی یک شرایط جنگی است و هدف از آن، آزمودن و همچنین آموختن شگردهای جنگی است. شیوه‌های موثر هماهنگی و ساماندهی نیروهای رزمنده نیز از دیگر موارد آزمایش در یک رزمایش است. در یک رزمایش معمولا دو سوی نبرد شبیه‌سازی‌شده با نام «آبی» و «قرمز» نامگذاری می‌شوند تا از نامیدن گروه یا کشور بخصوصی به‌عنوان دشمن اجتناب شود. واژه‌شناسی واژه رزمایش از هم‌آمیزی دو واژه رزم + آزمایش پدید آمده. این واژه از مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. برنامه‌ها در یک رزمایش شهری، اجرای برنامه‌های زیر می‌تواند جزو یک رزمایش باشد: اجرای نمایش حرکات منظم، شعارنویسی و شکل‌سازی (کارازل)، عملیات رزمی، حرکات راهور، عملیات نمایشی، سلاح‌کشی، اجرای سرود رژه و بازدید و سن، پرواز هواگردها، فرود چتربازان و عملیات راپل، اجرای حرکات موزون نمایشی و انجام حرکات مختلف ورزش‌های رزمی و دفاع شخصی.

پرنده‌نگری

یک پرنده نگر درحال مشاهده پرندگان بالنزتلسکوپ در تالاب میانکاله مازندران پرنده‌نگری گونه‌ای سرگرمی است که مربوط به مشاهده و بررسی پرندگان در طبیعت می‌شود. پرنده‌نگری بخشی از فعالیت بومگردی (اکوتوریسم) به‌شمار می‌آید. در ایران روز ۲۵ آبان برای این روز اختصاص یافته‌است. فعال‌ترین فصل‌های سال برای پرنده‌نگری در منطقه گرمسیری به هنگام کوچ بهاره و کوچ پائیزه پرندگان است. در این فصول می‌توان بیشترین گونه‌های پرنده را مشاهده کرد زیرا آن گونه پرنده‌هایی که در منطقه ویژه‌ای آشیانه نمی‌سازند در این فصلها از شمال به جنوب می‌کوچند و در میان دسته پرندگان مهاجر دیده می‌شوند. تعداد پرنده‌نگرهای دنیا مرتبا رو به افزایش است تا حدی که در کشورهای انگلیس و آلمان برابر طرفداران فوتبال، پرنده نگر وجود دارد. در ایران نیز روز به روز بر تعداد دوستداران پرندگان و پرنده‌نگری افزوده می‌شود. پرنده‌نگری جزو هیچ‌یک از شاخه‌های علوم محسوب نمی‌شود و یک پرنده‌نگر در زمره محققان به‌شمار نمی‌رود. بلکه پرنده‌نگری یکی از زیر شاخه‌های اکوتوریسم یا طبیعت‌گردی است. پرنده شناس‌ها بسیار جزیی‌تر از پرنده‌نگرها به پرندگان نگاه می‌کنند و فقط اهداف مطالعاتی و تحقیقاتی را دنبال می‌کنند. در حالی که پرنده نگری لذت بردن، تجربه کسب کردن و آموختن از دنیای پر رمز و راز پرندگان است و پرنده نگرها برای کسب لذت بیشتر، از جزیی‌نگری پرهیز می‌کنند. از بهترین سامان‌های پرنده‌نگری در ایران می‌توان از مرداب انزلی، جزیره قشم، دریاچه ارومیه و شبه جزیره میان‌کاله را نام برد. فیبی اسنتسینگر

شهرک راه‌آهن

شهرک راه آهن یا شهرک گلستان نام محله‌ای در شمال غرب شهر تهران است. این شهرک یکی از محلات منطقه ۲۲ شهرداری تهران می‌باشد. تاریخچه پیدایش شهرک به سال‌های ۶۰–۱۳۵۹ و تشکیل تعاونی کارکنان شرکت راه‌آهن بازمی‌گردد. با فروش زمین‌های مسکونی به مردم عادی ساخت و ساز بسیاری در این شهرک انجام شده است. جغرافیا شهرک از شمال به بزرگراه همت غرب، از شرق به بزرگراه آزادگان شمال، از غرب به میدان ساحل و دریاچه چیتگر و از جنوب به پارک جنگلی چیتگر محدود می‌گردد. بلوار امیرکبیر و خیابان هوانیروز اصلی‌ترین خیابان شهرک است که بیشتر دارای کاربری تجاری-اداری می‌باشد. بلوارهای گلها، کاج و هاشم‌زاده ،اقاقیا و خیابان‌های اصلی و یاس، بنفشه، سروستان، قائم و… خیابان‌های فرعی شهرک می‌باشند. شهرک راه‌آهن همچون بافت گیاهی شایع تهران، کلونی‌ای از درختان انار بوده است. باتوجه آب و هوای خنک و خشک این منطقه، بصورت سنتی در گوشه و کنار شهرک درختان انار به چشم می‌خورد. هم‌اکنون در زیباسازی فضای سبز منطقه، بیشتر از درختان توت کاکوزا، سرو، افرا و کاج سوزنی استفاده شده است. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای تغییر نام این شهرک از راه‌آهن به گلستان صورت پذیرفته است که باعث سردرگمی اهالی منطقه گردیده است. همچنین نام بلوار کاج از سوی شهرداری منطقه ۲۲ به بلوار شهید برادران زینعلی تغییر یافته است. البته تغییر نام در معابر و اماکن منطقه ۲۲، تازگی ندارد، تغییر نام بخشی از بزرگراه شهید همت به بزرگراه شهید خرازی و همچنین تغییر نام دریاچه مصنوعی چیتگر به دریاچه شهدای خلیج فارس بخشی از آثار تصمیمات مقامات شهری است. مراکز مهم دولتی مرکز مخابرات شهید حق‌شناس (بلوارگلها، بنفشه هفتم) کلانتری۱۴۱شهرک راه آهن (بلوارگلها، یاس هفتم) نیروی هوافضای سپاه پاسداران پادگان پنها(ستاد کل نیروهای مسلح) مراکزفرهنگی مجموعه فرهنگی امام علی(ع)(تسنیم) (بلوار گلها، یاس ششم، خ طوبی) فرهنگسرای امیرکبیر (بلوار امیرکبیر، خ بنفشه، بنفشه سوم) فرهنگسرای سنبل (بلوار امیرکبیر، بلوار هاشم‌زاده، قائم ششم) فرهنگسرای بنفشه (بلوار اقاقیا) دبیرستان آفرینش مراکزدرمانی درمانگاه امام رضا (ع)(بلوار امیرکبیر، بلوارکاج) درمانگاه شفا (بلوار امیرکبیر، بلوار کاج، بلوار اقاقیا) درمانگاه اقاقیا (بلوار امیرکبیر، بلوار کاج، بلوار اقاقیا) درمانگاه شبانه‌روزی تختی (بلوار امیرکبیر، بلوارگلفام) درمانگاه نسیم (بلوار امیرکبیر، بلوار هاشم‌زاده) درمانگاه رازی (بلوار امیرکبیر) درمانگاه گلچین (بلوار امیرکبیر، بلوار کاج) درمانگاه یاس (بلوار گلهای جنوبی ، نبش شهرک یاس) مراکز مذهبی مسجد جامع حضرت ولیعصر (عج)(بلوار امیرکبیر، بلوارکاج، سروستان هشتم) مسجد جوادالائمه (ع)(بلوار امیرکبیر، ابتدای بلوار کاج) هیئت یا ثارالله (بلوار امیرکبیر، خ گلفام، نبش بنفشه چهارم) مسجد ۱۴ معصوم (بلوار گلها خیابان ولیعصر) مراکزورزشی مجموعه ورزشی آسمان غرب (بلوار هاشم‌زاده) مجموعه ورزشی راد (بلوار هاشم‌زاده) مجموعه ورزشی اورنتا (میدان اتریش) مجموعه ورزشی رعنای غرب (خ طوبی) مجموعه ورزشی امیرکبیر (بلوار امیرکبیر) مجموعه ورزشی سورن۱(بلوار کاج) مجموعه ورزشی سورن۲(میدان اتریش) بوستان‌ها بوستان گل‌آرا (بلوار امیرکبیر) بوستان گل بهار (بلوار امیرکبیر) بوستان شب بو (بلوار امیرکبیر) بوستان آتش‌نشان (بلوار امیرکبیر) بوستان سنبل (بلوارهاشم زاده) بوستان کوکب (بلوار کاج) بوستان کاملیا (بنفشه دهم) بوستان نسترن (بلوار گلها) بوستان سلامت (بلوار امیرکبیر)

بهرام (نام کوچک)

بهرام نامی ایرانی است. افراد شاخص با این نام از این قرارند: بهرام پسر گودرز، از پهلوانان شاهنامه بهرام گور، یکی از شاهان ساسانی. بهرام ورجاوند، یکی از افراد موعود در دین زرتشت منصور حکمت، نامی که منصور حکمت، مبارز و تئوریسین معروف کمونیست، در اوایل انقلاب ایران از آن استفاده می‌کرد. بهرام صادقی، نویسنده معاصر ایرانی بهرام بیضایی، کارگردان سینما و تئاتر و نمایش‌نامه نویس و فیلمنامه‌نویس و پژوهشگر ایرانی بهرام رادان، بازیگر ایرانی سینما. بهرام سیاره، شاعر ایرانی، متخلص به پریش، معرف به پریش شهرضایی.

دریاچه ارومیه

تصویر برداری هوایی از غروب دریاچه ارومیه نقشه دریاچه ارومیه (در نقشه با نام اورمیه) در استان آذربایجان در دوره خلفای عباسی نقشه دریاچه ارومیه در نقشه ایران در دوره افشاریه.نام دریاچه در نقشه، دریاچه شاهی ذکر شده‌است. دریاچه ارومیه نام دریاچه‌ای در شمال غربی کشور ایران است که طبق تقسیمات کشوری ایران، این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و استان آذربایجان شرقی قرار گرفته‌است. مساحت این دریاچه در تابستان ۲۰۱۵ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار می‌گیرد. دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود. نام دریاچه نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان‌غربی گرفته شده‌است. در دهه ۱۹۳۰ میلادی به هنگام سلطنت رضاشاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضاییه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ نام دریاچه به نام پیشین خود، دریاچه ارومیه بازگردانده‌شد. در زبان ترکی اورمو گولو گفته می‌شود. در زبان پارسی کهن، این دریاچه چیچست به معنای درخشنده نامیده شده‌است. در دوران میانه این دریاچه «کبودا» (کبودان) نیز نامیده‌شده که از لغت آزور "azure" در فارسی یا یا "Kapuyt/Gabuyd" در زبان ارمنی عاریه گفته شده‌است. در لاتین این دریاچه لاکوس ماتینوس Lacus Matianus نامیده شده‌است. در زبان ارمنی کپوتان ( ) نام این دریاچه است. پیشینه یکی از نخستین اشارات به دریاچه ارومیه در کتیبه سده نهم پیش از میلاد مسیح در شلمنسر سوم (سلطنت بین ۸۵۸–۸۲۴ قبل از میلاد) به دو نام در محل دریاچه ارومیه اشاره شده: پرسواه (به معنی ایرانیان یا پارسیان) و ماتای (یا میتانی‌ها). هنوز دقیقا روشن نیست که این نام‌ها به منطقه یا قبیله یا پیوندی که بین گروهی از نام‌های مردم با شاهان وجود داشته اشاره می‌کند. دریاچه مرکز پادشاهی منائیان بود. محل زندگی احتمالی منائیان در تپه حسنلو در جنوب دریاچه بوده‌است. منائیان به توسط گروهی که متیان نام داشتند غلبه شدند، مردمان ایرانی مختلفی که سکاها، سرمتی‌ها، یا کیمری شناخته می‌شدند. به درستی معلوم نیست که مردمان نامشان را از دریاچه گرفته‌اند یا دریاچه نامش را از مردمان اطراف آن گرفته‌است؛ ولی کشور باستانی متیان نامیده می‌شد که نام لاتین دریاچه از آن گرفته شده‌است. در پانصد سال اخیر نواحی اطراف دریاچه محل سکونت مردمان ایرانی شامل آذربایجانی‌ها و مردم کرد بوده‌است. تنوع زیستی بر اساس لیست تنوع زیستی پارک ملی دریاچه ارومیه که در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ ارائه شده‌است پارک ملی دریاچه ارومیه مسکن ۶۲ گونه باکتری و آرکئوباکتر، ۴۲ گونه قارچهای میکروسکوپی، ۲۰ گونه جلبک، ۳۱۱ گونه گیاه، ۵ گونه نرم‌تنان دو کفه‌ای (رودخانه‌های جزایر)، ۲۲۶ گونه از پرندگان، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران می‌باشد. همچنین دست کم فسیل ۴۷ گونه یافته شده‌است این زیست‌بوم بصورت بین‌المللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیده‌است. سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نموده‌است. این دریاچه با داشتن بیش از یک‌صد جزیره کوچک سخره‌ای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچه‌نوک، اکراس، لک‌لک، اردک پیسه، نوک‌خنجری، چوب‌پا، و مرغ نوروزی می‌باشد. به خاطر شوری بیش از حد دریاچه هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمی‌کند. با این‌حال دریاچه ارومیه یکی از زیست‌گاه‌های مهم سخت‌پوست آرتمیا شناخته‌می‌شود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو به‌شمار می‌آید. در اوایل سال ۲۰۱۳ از رئیس وقت مرکز مطالعات آرتمیای ارومیه نقل شد که آرتمیا در این دریاچه منقرض شده‌است. این نظر توسط برخی کارشناسان دیگر رد شده‌است. در بهمن ۱۳۹۴ رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور عنوان داشت که بر پایه بررسی‌ها آرتمیای زنده در دریاچه ارومیه وجود ندارد. یوسفعلی اسدپور افزود: در سه ماه اول سال جاری به علت وجود آب و ورود کافی آن به دریاچه ارومیه در مصب رودخانه‌های آن آرتمیا شروع به زندگی کرد که متاسفانه با خشکسالی تابستانه این موجودات نابود شدند. پارک ملی دریاچه ارومیه دریاچه ارومیه در سال ۱۳۵۲ در فهرست پارک‌های ملی ایران به ثبت رسید. پارک ملی دریاچه ارومیه، از زیستگاه‌های طبیعی جانوران در ایران می‌باشد. این پارک ملی با وسعت ۴۶۲۶۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است. شیمی یونهای اصلی موجود در آب دریاچه ارومیه شامل است بر Na + ، K + ، Ca 2+ ، Li + ، و Mg 2+ می‌باشد که Cl − ، SO 4 2− ، و HCO 3 − آنیون‌های اصلی می‌باشند. غلظت Na + و Cl − بطور تقریبی چهار برابر آب دریاهای آزاد می‌باشد. غلظت سدیم در بخش جنوبی دریاچه اندکی بیشتر از غلظت آن در بخش شمالی دریاچه است (بود). حوضه آبریز دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دایمی در آسیای غربی در شمال غرب فلات ایران قرار گرفته‌است. حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱،۸۷۶ کیلومتر مربع است معادل بیش از ۳٪ مساحت کل کشور ایران می‌باشد. این حوضچه توسط مجموع ۶۰ رودخانه سیرآب می‌شود که ۲۱ رودخانه دایمی یا فصلی هستند و ۳۹تای آن‌ها دوره‌ای می‌باشند. ازاین میان زرینه رود، سیمینه رود و آجی چای (تلخه‌رود) ورودی‌های اصلی به دریاچه ارومیه می‌باشند. این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت ارومیه، تبریز، بناب، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود. خشک شدن دریاچه سطح دریاچه ارومیه پیش و پس از خشکیدن دلایل خشک شدن این دریاچه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده (گزارش‌های قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت دریاچه اشاره کرده بودند). دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شده‌است از جمله خشکسالی، احداث بزرگراه بر روی دریاچه، و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سال‌های اخیر می‌باشد. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان می‌دهد که خشک‌سالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیده‌است که برای ساخت آن از کوه مجاورت دریاچه استفاده کردند. تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانه‌های حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهره‌برداری، یا پایان مراحل طراحی بودند. در اولین هفته از آبان ۱۳۹۴ خورشیدی، تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰٫۰۴ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳ خورشیدی، ۴۰ سانتیمتر کاهش نشان می‌داد. روزنامه اقتصاد پویا در سرمقاله‌ای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی معرفی کرد که برای تامین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان، بارها خواستار انتقال آب رودخانه‌هایی که به دریاچه ارومیه می‌ریزند به نقاط دیگر شده‌اند و از مقامات حکومتی درخواست داشتند تا آب این رودخانه‌ها برای تامین نیاز باغ‌های مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود یا با فشار بسیار بر مسئولین، طرح پل میان‌گذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. البته قابل ذکر است که بیش از ۷۰ درصد مردم ارومیه از طریق کشاورزی هزینه‌های زندگی خود را تامین می‌کنند و باید فکری اساسی شود تا هیچ طرف متضرر نشود. برخی کارشناسان معتقدند: برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمین‌های بارور نقاط دیگر، باید از مصرف آب کاسته شود و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانه‌هایی را که به‌طور طبیعی به دریاچه ارومیه می‌ریخته‌اند دوباره به دریاچه ارومیه بریزند. مخاطرات خشک شدن دریاچه برخی کارشناسان محیط زیست پیش‌بینی می‌کنند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست‌محیط منطقه تغییر خواهد کرد. علاوه بر نمک بسیاری از آلودگی‌های شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آب‌های سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه بوجود خواهد آورد. با این حال هنوز اقدام جدی برای نجات دریاچه صورت نگرفته کارشناسان و فعالان محیط زیست اعتقاد دارند خطر خشک شدن دریاچه ارومیه تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری این دریاچه را تهدید می‌کند. پیش‌بینی شده در صورت خشک شدن احتمالی این دریاچه، شاهد بارش باران نمک در بسیاری از استان‌های همجوار باشیم که این امر به به آواره شدن ۱۳ میلیون نفر منجر خواهد شد. در اعتراض به خشک شدن دریاچه در فروردین سال ۱۳۹۰ اعتراض‌های متعددی در شهرهای تبریز و ارومیه صورت گرفت. طرح‌های نجات دریاچه یکی از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از حوضه‌های آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن می‌توانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک شایانی کند. به گفته نادر قاضی‌پور، تنها راه نجات دریاچه ارومیه، استفاده از آب‌های رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این نظریه با مخالفت‌هایی روبروست. در مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی مجلس شورای اسلامی با دو فوریت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد. برنامه نجات دریاچه ارومیه در دولت یازدهم با انتخاب (حسن روحانی) به سمت ریاست‌جمهور و شکل‌گیری دولت یازدهم، برنامه نجات دریاچه ارومیه مورد تاکید قرار گرفت و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به مدیریت معاون اول رئیس جمهور تشکیل شد. موضوعاتی همچون مقابله با ریزگردها، وضعیت کشاورزی و الگوی کشت در منطقه و تعداد زیاد چاه‌های آب مورد بررسی قرار گرفت. برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعالیت‌های ترمیمی انجام شده در این دوره در کنار حمایت‌های مردمی، موجب کاهش روند تخریب دریاچه ارومیه و در برخی بخش‌ها باعث بهبود شرایط شده‌است. به رغم برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، وضعیت دریاچه ارومیه وخیم‌تر شد. در ۲۹ مهر ۱۳۹۶ خورشیدی، تراز سطح آب این دریاچه ۱۲۷۰٫۲۵ متر اعلام شد. این تراز نسبت به روز مشابه در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ۲۳ سانتی‌متر و نسبت به میانگین دراز مدت ۴٫۵ متر کاهش نشان می‌داد. مساحت این دریاچه نیز در ۲۹ مهر ۱۳۹۶ خورشیدی، ۱۶۹۸٫۶۴ کیلومتر مربع اعلام شد که نسبت به روز مشابه در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ۲۷۸٫۷۴ کیلومتر مربع و نسبت به میانگین دراز مدت، ۲۸۲۸٫۰۹ کیلومتر مربع کاهش یافته‌بود. حجم آب موجود در این دریاچه نیز در ۲۹ مهر ۱۳۹۶ خورشیدی، ۱٫۰۱ میلیارد متر مکعب اعلام شد که نسبت به روز مشابه در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ۰٫۴۳ میلیارد متر مکعب کاهش را نشان می‌داد. در نیمه اول آبان ۱۳۹۶ خورشیدی نیز اعلام شد که سطح تراز آب دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰٫۱۹ متر رسیده‌است. همچنین اعلام شد که وسعت این دریاچه به ۱۵۹۴ کیلومتر مربع رسیده‌است. پیش از آغاز روند خشکیدن دریاچه پس از آغاز روند خشکیدن دریاچه سرخ‌شدن بخشی از دریاچه ارومیه

رایانش مشبک

سازمان‌های مجازی می‌توانند به مجموعه‌های گوناگون و همپوشان منابع دسترسی داشته باشند شبکه‌های گرید محاسباتی شبکه‌های محاسباتی گرید مجموعه‌ای از چندین سیستم با قدرت محاسباتی متفاوت می‌باشند که در نتیجه اتصال آن‌ها به یکدیگر، یک ابر رایانه مجازی شکل می‌گیرید که با استفاده از آن می‌توان بسیاری از محاسبات پیچیده ریاضی، نجوم، زیست و… را در زمان بسیار کمی انجام داد. شعار شبکه‌های گرید محاسباتی، نادیده گرفتن نگرانی‌های ناشی از محدودیت سخت‌افزاری سیستم‌های کامپیوتری می‌باشد. در شبکه‌های گرید محاسباتی، منابع (منظور منابع فیزیکی) بین چندین کاربر موجود در شبکه مشترک هستند. هر کاربر، به صورت هم‌زمان با دیگر کاربران در ارتباط بوده و درخواست‌هایش را به آن‌ها ارائه می‌کند. از این رو پروسه‌ها از طرف چندین کاربر ارائه می‌شوند. این پروسه‌ها از هم مستقل بوده و هر درخواست با درخواست دیگر متفاوت است. معمولا بخش مدیریت منابع (Resource management) با محاسبات متفاوت، سرعت و اندازه‌های مختلف کارها را دریافت می‌کند، سپس این پروسه‌های ورودی را به گره‌های محاسباتی (Nodes Computational) موجود در شبکه اختصاص می‌دهد. دانشجویان دانشگاه‌ها و محققین در این حوزه به دلیل هزینه زیاد برپایی یک شبکه محاسباتی برای انجام آزمایش‌های خود ناچار به استفاده از نرم‌افزارهای شبیه‌سازی می‌شوند. از مهمترین نرم‌افزارهای شبیه‌سازی گرید می‌توان به Grid sim اشاره کرد. در Grid sim با خصوصیات و معماری ابزارهای شبیه‌سازی Grid سرو کار داریم. Grid sim یک toolkit یا جعبه ابزار برای مدلسازی منابع و شبیه‌سازی اتصالات شبکه با پیکر بندی‌های مختلف است. اجزاء این شبیه‌ساز یک API java و بخشی از پروژه grid bus هست. Grid sim toolkit قادر است گروه‌ها و دسته‌های مختلفی از منابع ناهمگن، کاربران، برنامه‌های کاربردی، و زمانبندها را شبیه‌سازی کند. گریدها شبه به هم نیستند و اندازه و شکل متفاوتی دارند. در ادامه سه تقسیم‌بندی یا کلاس Gridهای فعلی را که رایانه‌های فردی را تبدیل به یک مزرعه ابر رایانه با هزاران پردازنده کرده فهرست شده است: - گرید خوشه‌ای(cluster) که ساده‌ترین نوع این سیستم هستند از مجموعه‌ای از رایانه‌ها که با هم کار می‌کنند تشکیل شده‌اند ویک نقطه دسترسی به سیستم برای کاربران یک پروژه یا بخش سازمانی خاص ایجاد می‌کنند. - گرید پردیزه (campus) به پروژه‌ها و بخش‌های سازمانی متعدد اجازه می‌دهد که منابع رایانه‌ای خود رابا هم به اشتراک بگذارند. سازمان‌ها می‌توانند از این نوع سیستم‌ها برای مدیریت بسیاری از کارها، از فرایندهای تجاری سازمان تا داده کاوی استفاده کنند. - گرید جهانی(global) مجموعه‌ای از چندین گرید پردیزه می‌باشد که پا بر فراز مرزهای سازمانی گذاشته و یک سیستم مجازی بسیار بزرگ را ایجاد کرده‌است. کاربران می‌توانند به منابع رایانه‌ای بیش از آنچه که در سازمان دارند دسترسی داشته باشند. مزایا: معایب: کاربردها: معماری‌ها: مدل‌های پیاده‌سازی

زاگرس

زاگرس رشته‌کوهی است که از غرب تا جنوب غربی ایران کشیده شده‌است. این رشته‌کوه از کرانه‌های دریاچه وان در جنوب شرقی ترکیه آغاز شده و پس از گذشتن از استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، همدان، مرکزی، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان تا استان‌های فارس، کرمان و هرمزگان ادامه می‌یابد. دامنه این رشته‌کوه به شمال عراق نیز امتداد دارد. در حدود ۱۰۰،۰۰۰ سال پیش از میلاد آثار بر جای مانده از غارنشینی در کوه‌های زاگرس در غرب ایران بیانگر سکونت انسان در این مناطق در دوره پارینه‌سنگی میانی (۳۰۰،۰۰۰ تا ۳۰،۰۰۰ سال پیش) است. دنا، کهگیلویه و بویراحمد، بلندترین کوه زاگرس نام نام باستانی رشته کوه زاگرس کر یا کور است: بر طبق اسطوره‌شناسی سومری کور (کر) اساسا نام یک کوه یا کوه‌هایی بوده، و معمولا به کوه‌های زاگرس واقع در شرق سومر اطلاق می‌گردیده است. کور همچنین نام دیگر امپراطوری اکد است که از سه هزار سال پیش و قبل از آن بر کل نواحی زاگرس گسترده شده بود. مکان‌نگاری شاتل رادار از کوه‌های زاگرس بعضی معتقدند ریشه این نام اوستایی است. در زبان اوستایی زاگر Za-GR به معنای کوه بزرگ است. اما نظری نیز هست این است که این کلمه از نام مهاجران هندواروپایی ساکن در این منطقه معروف به ساگارتی گرفته شده. نام قدیمی این رشته‌کوه در زبان فارسی «پاتاق» که نام رشته کوهی معروف در استان کرمانشاه نیز هست بوده و پیش از آن «کهستان» (در عربی «جبال») و «پهله» بود. واژه «زاگرس» یا «زاگروس» از بیش از هشت دهه پیش و از اواخر دوره قاجار از طریق ترجمه آثار نویسندگان اروپایی (و بعضا از زبان یونانی) وارد زبان فارسی شده و سپس بر روی نقشه ایران نیز گذاشته شد. ظاهرا حسن پیرنیا اولین کسی است که واژه زاگرس را در حاشیه صفحه ۲ کتاب خود بنام «تاریخ ایران از آغاز تا انقراض ساسانیان» آورده‌است. او خود تاکید نموده که اروپاییها چنین (یعنی زاگرس) نامند. بعد از نوشته پیرنیا بارها به اشتباه از زاگرس به نام کوه یا دره نام برده شد که برداشت نادرستی بوده‌است زیرا واژه زاگرس بخش گسترده‌ای از شمال غربی تا جنوب شرقی ایران را با بیش از ۲۴۰ نام از رشته کوه، دشت، دره، رود و شهر و بخش و روستا در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، ایلام، کرمانشاه و اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری و خوزستان و بالاخره لرستان را شامل می‌شود. واژه زاگرس در هیچ‌یک از کتاب‌های تاریخی و جغرافیایی یا مسالک و الممالک و نوشته‌های دوره اسلامی نوشته نشده‌است. در لغت‌نامه دهخدا یا دائرهالمعارف مصاحب نیز نکته‌ای مهم و اساسی درباره ریشه و اصل واژه زاگرس بیان نشده‌است. محمد قزوینی در صفحه ۴۸ از جلد ۵ کتاب خود می‌نویسد: «زاگرس نام یونانی سلسله جبال غربی ایران به خصوص منطقه بختیاری در غرب ایران است.» در دانشنامه لاروس از زاگرس به کوتاهی به‌عنوان نام دره‌ای که نفت‌خیز است ذکر شده‌است. در واژه نامه یونانی به آلمانی که سال م۱۸۸۶ در لایپزیگ به چاپ رسیده واژه Zagrio یا Zagros را به‌عنوان «کوهی در دوران ماد» به نقل از نوشته‌های استرابون و پولیبیوس آورده‌است. در لغت نامه جغرافیایی Lexique géographique در زیر واژه و عنوان «زاگرو» (زاگرس) آمده‌است: «رشته کوهی است در آسیا که از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده .» رومن گیرشمن باستان‌شناس فرانسوی در کتابش زاگرس را نام قبیله‌ای دانسته و می‌نویسد: «حرکت عمومی قبایل ایرانی هنوز به پایان نرسیده بود که قبیله سومی از قبیله‌های مهم ایرانی بنام «Zikirtu» یا «ساگارتی» بسوی نواحی شرقی‌تری رفته و مستقر شدند.» هرودوت نیز در نوشته‌هایش از همین قبیله صحراگرد با نام «ساگارتی» یاد کرده و می‌نویسد: «قبیله‌های دیگر که صحراگردند از این قرارند: داین‌ها، ماردها، دروپیک‌ها و ساگارتی‌ها» دیاکونوف نیز در کتاب تاریخ ماد خود در شرح حمله آشوری‌ها به پارسوا و به استناد کتیبه‌های خوانده شده می‌نویسد: «بطوری که در متن تصریح شده، آخرین نقطه لشکر کشی ظاهرا زاکروتی بود» به استناد مطالب ذکر شده ریشه واژه زاگرس از زبان اوستایی است و یونانی‌ها با افزودن S ( س ) به آخر آن این واژه را به شکل یونانی مبدل نمودند. لذا واژه زاگرس (همانند واژه بختیاری) هم نام کوه و دژ و هم ایل، قوم، قبیله و محلی بوده‌است. زمین‌شناسی نمایی از کوه‌های زاگرس رشته کوه‌های زاگرس حاصل یک فعالیت تکتونیکی یعنی برخورد دو صفحه تکتونیکی اوراسیا و عربستان هستند. این چین خوردگی متوقف نشده و دگرگونی زمین در غرب ایران و منطقه زاگرس همچنان ادامه دارد. چین خوردگی‌های متعدد و وجود گنبدهای نمکی فراوان، زاگرس را به منطقه‌ای نفت خیز تبدیل کرده‌است. از نظر زمین‌شناسی، زاگرس به دو یا سه بخش مجزا قابل تفکیک است: زاگرس شمالی، زاگرس میانی و زاگرس جنوبی. تفاوت زاگرس شمالی و جنوبی در نوع چین خوردگی‌ها و نیز در نحوه قرارگیری چین‌ها بر روی گنبدهای نمکی است. استان فارس به‌طور تقریبی جداکننده دو بخش شمالی و جنوبی زاگرس است. در یک تقسیم‌بندی دیگر، کوه‌های زاگرس به دو بخش اصلی قابل تفکیک هستند: زاگرس مرتفع و زاگرس چین خورده. زاگرس مرتفع زاگرس مرتفع بخش شمال شرقی رشته کوه‌های زاگرس و در واقع اولین ردیف از کوه‌های زاگرس را تشکیل می‌دهند و به صورت دیواره‌ای بلند اما با پهنای نسبتا کم (حداکثر ۸۰ کیلومتر) از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌اند. میزان ارتفاع و بارش برف و باران در این بخش از زاگرس زیاد می‌باشد. مرتفع‌ترین قلل زاگرس شامل دنا، زردکوه، اشترانکوه و گرین در زاگرس مرتفع قرار دارند. زاگرس چین خورده بخش غربی و جنوبی رشته کوه‌های زاگرس، با طولی حدود ۱۳۷۵ کیلومتر و عرضی بین ۱۲۰ تا ۲۵۰ کیلومتر، زاگرس چین خورده نامیده می‌شود. این بخش از زاگرس، همراستا با زاگرس مرتفع، تا خلیج فارس و تنگه هرمز ادامه می‌یابد. تاقدیس‌های بزرگ و کشیده از مشخصه‌های زاگرس چین خورده هستند. کوه‌ها دنا، کهگیلویه و بویراحمد زردکوه، چهارمحال و بختیاری اشترانکوه، شرق لرستان قالی کوه الیگودرز نیمه شمالی رشته کوه زاگرس در دوره ایران باستان محل زندگی مادها بوده‌است. بلندترین قله‌های این رشته کوه، دنا (۴۴۰۹ متر)، زردکوه بختیاری (۴۲۲۱ متر)، قالی کوه (۴۰۵۵ متر)، اشتران کوه (۴۰۲۴ متر) و بل (۳۹۴۳ متر)، کینو (۳۷۱۰ متر) هستند. دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر بلندترین ارتفاعات زاگرس می‌باشد و از ۴۴ قله مرتفع بالای ۴۰۰۰ متر تشکیل شده‌است و بیش از ۸۰ کیلومتر طول دارد. از لحاظ موقعیت جغرافیایی، کمی از آن در جنوب استان اصفهان و بخش اعظم آن در شمال شرقی استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد. در تمام سال پوشیده از برف بوده و یکی از کم نظیرترین منابع انواع و اقسام گیاهان دارویی در دنیاست. این کوه یکی از سرچشمه‌های رود کارون است. زردکوه بختیاری با ارتفاع ۴۲۲۱ متر در در نزدیکی شهرستان کوهرنگ در استان چهار محال و بختیاری قرار دارد. زردکوه بختیاری در تمام طول سال پوشیده از برف بوده و سرچشمه اصلی رودخانه‌های کارون و زاینده‌رود و دز است. قالی کوه در جنوب شهرستان الیگودرز قرار دارد نیز با ارتفاع ۴۰۵۵ متر جز قله‌های بلند زاگرس محسوب می‌شود. آبشار آب سفید نیز در این ناحیه از رشته کوه زاگرس قرار دارد منطقه قالی کوه پناهگاه حیوانات وحشی بسیاری است. شاهانکوه با ۴۰۴۰ متر ارتفاع، بلندترین قله استان اصفهان و از کوه‌های بلند زاگرس است که در ۲۰ کیلومتری جنوب غرب فریدون‌شهر واقع گردیده است. رشته کوه شاهان کوه از دره وهرگان در ۴۰ کیلومتری باختر شمالی فریدون‌شهر شروع شده و رو به سوی جنوب خاوری تا دره آب میدانک، ۲۵ کیلومتری جنوب با ختری فریدون‌شهر به طول حدود ۴۳ کیلومتر و عرض متوسط آن ۱۰ کیلومترمی باشد. میزان بارندگی سالانه این رشته کوه بین ۸۰۰ تا یک هزار میلی‌متر و میانگین دمای سالیانه آن بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتی گراد است. رودخانه خدنگستان، آب ترزه، آب سه پستان و آب سرداب می‌باشد و چشمه لنگان در شمال این رشته کوه قرار دارد. اشترانکوه با ارتفاع ۴۰۲۴ متر در جنوب شهرستان‌های دورود و ازنا جای گرفته و بلندترین قله زاگرس میانی است که دارای هشت قله بلند و به هم پیوسته‌است که در تمام طول سال پوشیده از برف است. سرچشمه اصلی رود دز و یکی از سرچشمه‌های کارون و کرخه است. دریاچه گهر که یکی از جاذبه‌های گردشگری دورود است نیز در این رشته کوه قرار گرفته‌است. کوه کینو باارتفاع ۳۷۱۰ متر در شمال خوزستان (شهرستان اندیکا) و هم مرز با چهارمحال و بختیاری و لرستان قرار دارد و در بیشتر ماه‌های سال پوشیده از برف است.این کوه منبع اصلی تغذیه تالاب زیبای شیرین بهار خوزستان است. از دیگر ارتفاعات مهم زاگرس شمالی می‌توان به رشته کوه گرین (۳۶۰۰ متر)در حد فاصل استان‌های لرستان و همدان اشاره کرد. بیشتر مساحت این رشته کوه در محدوده شهرستان بروجرد و در جنوب غربی تا شمال غربی شهر بروجرد قرار گرفته‌است، اما با این وجود، گرین با طول بیش از ۱۸۰ کیلومتر، بخش اعظم مساحت شهرستان‌های بروجرد، الشتر و نورآباد در استان لرستان، شهرستان نهاوند در استان همدان و نیز بخش‌هایی از استان کرمانشاهان را فرا گرفته‌است. قله‌های ولاش، چهل نابالغان، سه کوزان، هجده یال و میش پرور از بلندترین ارتفاعات رشته کوه گرین هستند. بلندی‌های زاگرس حوضه آبخیز رودخانه‌های زاینده‌رود، کارون و کرخه و دز را تشکیل می‌دهد و با توجه به حجم بارش و پایین بودن سطح تبخیر و موقعیت نسبتا مناسب سازندهای زمین‌شناختی بخش اعظم آب‌های زمینی و زیرزمینی کشور به میزان ۴۵ تا ۵۰ درصد را تامین می‌کند. در جنوبی‌ترین نقطه زاگرس قله کوه به بلندی۳۲۶۰ مترزیستگاه تشگر وکوه فارغان هستتغییرات ارتفاعی و وجود کوه‌های مرتفع و ایجاد میکرو کلیماهای متفاوت همچنین قرار گرفتن این منطقه در بین دو ناحیه رویشی ایران و تورانی و صحارا – سندی دارای فلور خاصی است. به طوریکه عناصر گیاهی ایران و تورانی و صحارا – سندی با هم در این منطقه دیده می‌شوند. علاوه بر این عناصر نفوذی مدیترانه‌ای اروپا – سیبری سینو ژاپنی و نیز در این منطقه حضور دارند. نوع زیستگاه ۱- مناطق کوهستانی از ارتفاع ۳۲۶۰ متر (شیبهای صخره‌ای و سنگی، شکاف صخره‌ها) ۲- دره‌ها ۳- خاکهای ماسه‌ای از دیگر قله‌های بلند آن می‌توان به پریز در شهرستان دورود ، هشتاد پهلو در بخش پاپی ، لیله در شهرستان اندیکا اشاره کرد. ده قله مرتفع زاگرس عبارتند از: رتبه نام کوه شهرستان استان ارتفاع (متر) ناحیه ۱ دنا دنا کهگیلویه و بویراحمد ۴۴۰۹ زاگرس مرکزی ۲ زردکوه کوهرنگ چهارمحال و بختیاری ۴۲۲۱ زاگرس شمال مرکزی ۳ قالی کوه الیگودرز لرستان ۴۰۵۵ زاگرس مرکزی ۴ شاهان‌کوه فریدون‌شهر اصفهان ۴۰۴۰ ۵ اشترانکوه دورود، لرستان ۴۰۲۴ زاگرس شمال مرکزی ۶ کوه گره اقلید فارس ۳۹۹۰ زاگرس جنوب مرکزی ۷ کوه بل اقلید فارس ۳۹۴۳ زاگرس جنوب مرکزی ۸ دالانکوه فریدن اصفهان ۳۹۱۵ زاگرس شمال مرکزی ۹ کوه تمندر الیگودرز لرستان ۳۹۰۰ زاگرس مرکزی ۱۰ کوه هزار دره لردگان چهارمحال و بختیاری ۳۸۸۰ زاگرس جنوب مرکزی ۱۱ کوه کلار شهرستان بروجن چهارمحال و بختیاری ۳۶۲۹ زاگرس شرقی مرکزی ۱۲ کوه تشگرد شهرفارغان حاجی اباد ۳۲۶۰ زاگرس جنوب شرقی زندگی نخستین انسان‌ها به‌طور کلی در هزاره سوم، دوم و اول قبل از میلاد، دامنه‌های شرقی و غربی زاگرس و زاویه جنوب غربی ایران یکی از مراکز مهم تجمع اقوام گوناگون در جهان بوده‌است که دارای نژادی مشترک، فرهنگ و تمدنی مشابه با حکومت‌های تقریبا مهم بوده‌اند که در راس آن‌ها ایلام قرار داشت. نتیجه تحقیقات بر روی استخوان‌های کشاورزان نخستین در منطقه زاگرس ایران نشان می‌دهد دی‌ان‌ای کشاورزان باستان اهل زاگرس بیش از همه به زرتشتی‌های ایران و ساکنان امروز افغانستان، پاکستان و ایران شباهت دارد و خیلی متفاوت از مردمانی است که زراعت را از ترکیه به اروپا بردند. تفاوت شگفت‌انگیز ژن کشاورزان اولیه ساکنان شرق و غرب هلال حاصلخیز که تا پیش از این تصور می‌شد از یک نژاد هستند به عنوان دستاورد این پژوهش توسط یک تیم بین‌المللی در نشریه ساینس منعکس شده‌است. ساکنان امروز کوه‌ها، کوهپایه‌ها و دامنه‌های منطقه زاگرس و نزدیک به آن، اقامتگاه و مسکن بخش‌های قابل توجهی از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند، علاوه بر فارس‌ها اقلیت‌های قومی، و تعداد قابل توجهی از مسیحیان آشوری، کردها و ترک‌ها، و نیز گروه‌های قبیله‌ای لرها، بختیاری و قشقایی، ساکنان کنونی این منطقه هستند. توروس البرز سیلاخور ماموریت مکان‌نگاری شاتل رادار

دنا

رشته‌کوه دنا دنا ، کوه دنا یا رشته‌کوه دنا ، بلندترین و بزرگ‌ترین چین‌خوردگی رشته‌کوه بزرگ زاگرس محسوب می‌شود و دارای خط‌الراسی به طول تقریبی ۹۰ کیلومتر است. کوه دنا بام زاگرس با ارتفاع ۴ هزار و ۴۳۵ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده‌است. رشته‌کوه دنا ۴۹ قله بالای ۴۰۰۰ متر دارد و بیشترین مجموعه قله‌های بالاتر از ۴۰۰۰ متر در ایران به این رشته‌کوه تعلق دارد. بر خلاف تصور رایج، دنا یک قله نیست؛ بلکه رشته‌کوهی در زاگرس است که از شمال غربی تا جنوب شرقی کشیده شده‌است و به سه رشته اصلی و یک رشته فرعی عمودی توسط سه گردنه بیژن، مورگل غربی و پوتک تقسیم می‌گردد. دنا از ۲۰ کیلومتری شرق یاسوج آغاز شده و تا ۷۰ کیلومتری شمال غرب آن ادامه می‌یابد. این کوه از شمال غرب (روستای کتا) آغاز و به سمت جنوب شرق (منطقه کاکان) امتداد یافته‌است که بیش از ۸۰ کیلومتر طول دارد و دارای ۱۵ کیلومتر پهنای متوسط است. بلندترین قله رشته‌کوه دنا، قله ب‌یژن۳ (قاش‌مستان)، ۴۴۰۹ متر ارتفاع دارد و در ۳۵ کیلومتری شمال غربی یاسوج قرار دارد. شهر سی‌سخت مرکز شهرستان دنا در دامن این کوه جای گرفته‌است. با توجه به طول زیاد و ارتفاعات گوناگون، بارش سالانه در این کوه از ۶۰۰ تا ۱۸۰۰ میلی‌متر متغیراست و رودهای چندی از آن سرچشمه می‌گیرند که در میان‌شان می‌توان از بشار، خرسان، ریگان، ماربر، مهریان، کوه گل، دیاشم، سریز، تیزاب و دژکرد نام برد. منطقه حفاظت‌شده مرز شرقی منطقه حفاظت شده دنا از شمال شهر سی‌سخت مرکز شهرستان دنا شروع می‌شود. از مهم‌ترین پاسگاه‌های محیط بانی می‌توان محیط بانی خاریدون، محیط بانی روستای کره محیط بانی اب سپاه و میمند را نام برد. منطقه حفاظت شده دنا به‌عنوان یک ذخیره‌گاه زیست‌کره با وسعتی معادل ۹۳ هزار و ۸۲۱ هکتار در جنوب غربی کشور در استان کهگیلویه و بویر احمد E5121 عرض جغرافیایی و N3057 طول جغرافیایی واقع شده . از سوی دیگر در دامنه‌های دنا دره‌های متعددی وجود دارد که پر از چشمه کوچک و بزرگ است. بسیاری از این چشمه‌ها از زیر برف می‌جوشند و از دامنه‌های پرشیب دنا سرازیر می‌شوند و پس از پیوستن به یکدیگر رودخانه‌های سرد، شیرین و زلال بشار و خرسان را تشکیل می‌دهند.

ریگان (رود)

ریگان نام رودخانه‌ای در استان کهگیلویه و بویراحمد در ایران است. این رود از قله دنا سرچشمه می‌گیرد.

کوه گل

کوه گل نام قسمتی از طبیعت دنا واقع در نزدیکی شهر سیسخت در استان کهگیلویه و بویراحمد است که دارای چشمه‌های آب معدنی، دریاچه‌های فصلی و دامنه‌های پوشیده از گل است و همچنین نام رودخانه‌ای که از چشمه‌های فوق سرچشمه می‌گیرد.

سریس

سریس نام رودخانه‌ای در استان کهگیلویه و بویراحمد در ایران است. این رود از قله دنا سرچشمه می‌گیرد.

گردنه بیژن

گردنه بیژن نام گردنه‌ای در کوه دنا است که در میان سی‌سخت از استان کهگیلویه و بویراحمد و منطقه پادنا در شهرستان سمیرم از استان اصفهان جای دارد. گردنه بیژن از نام یکی از سرداران ایرانی به نام بیژن گرفته شده است. که همراه با سربازانش هنگام گذر از این گردنه که میان دو قله نزدیک هم بلندای دنا جای دارد برفگیر شد و همان جا در زیر خروارها برف ناپدید شدند. از میانه این گردنه یک جاده خاکی می‌گذرد که سی‌سخت (استان کهگلویه و بویراحمد) را به پادنا (استان اصفهان) پیوند می‌دهد. این جاده در نیمی از فصل پاییز و همه فصل زمستان به علت برفگیر بودن گردنه بسته می‌باشد.

قوم دراویدی

مناطق دراویدی‌نشین در جنوب آسیا. دراویدی (به انگلیسی: Dravidian) به مردمان بومی شبه‌قاره هند گفته می‌شود. آنان به زبان‌های متعددی سخن می‌گویند که همگی در یک خانواده زبانی دراویدی قرار دارند. زبان تامیل مهمترین این زبان‌هاست. رابرت کالدول (Robert Caldwell) نخستین کسی بود از واژه دراویدی بعنوان نام یک خانواده زبانی استفاده نمود. این واژه از کلمه سانسکریتی دراوید (drāviḍa) گرفته شده‌است که از گذشته به منظور مشخص کردن افرادی که به زبان تامیل سخن می‌گفته‌اند و در جنوب هند می‌زیسته‌اند، بکار می‌رفته‌است. امروزه مردمی که به این نژاد تعلق دارند حدود یک‌چهارم جمعیت هند را تشکیل می‌دهند و اکثرا در جنوب هندوستان زندگی می‌کنند. سریلانکا، پاکستان، نپال و مالدیو کشورهای دیگری هستند که دراویدی‌ها در آن‌جا اقلیت قابل ملاحظه‌ای را شکل می‌دهند. البته پس از مهاجرت آریائیان در حدود سه تا چهار هزار سال پیش به شبه قاره هند، رفته رفته در بخش‌های بزرگی از هندوستان آمیزش گسترده‌ای میان آریائیان روشن‌پوست و دراویدیان تیره‌پوست صورت گرفت و امروزه بیشتر هندیان از تبار آمیخته این دو نژاد هستند. دراویدیان حدود شش هزار سال پیش از سوی شمال به شبه‌قاره هند وارد شده بودند. پیش از حرکت به سوی جنوب، یک شاخه از آنها به سوی غرب کوچیدند. تیره براهویی ساکن در بلوچستان پاکستان و ایران، از تبار همین شاخه از دراویدیان است. زبان شناسان برای آشنایی با فرهنگ دراویدی‌ها، مجموعه واژگانی که در زبانهای دراویدی برای نامیدن اشیا و مفاهیم مختلف بکار می‌رود را بررسی کرده‌اند و دریافته‌اند که در فرهنگ دراویدی، پادشاهان یا اربابانی وجود داشته‌اند که بر مردم حکمرانی می‌کردند. آنها در قصرهایی زندگی می‌کردند که مجهز به برج و بارو و حصار بود و گرداگرد این قصرها، خندقی مملو از آب قرار داشته‌است. مردم ملزم به پرداخت مالیات یا خراج بودند. زبان براهویی امروزه نیز در برخی مناطق بلوچستان ایران و پاکستان صحبت می‌شود. در ایران از مردم شهرستان خاش می‌توان نام‌برد که با تیره براهویی آمیختگی نژادی دارند. فرضیاتی هم در مورد ارتباط زبان‌های دراویدی با زبان عیلامی مطرح شده‌است. وجود یک زبان مشترک که زبان‌های دراویدی و ایلامی از آن منشعب شده‌اند، به معنای نیای مشترک ساکنان بومی ایران و هندوستان غیر از آریاییان به این سرزمین است.

غارنوردی

غارنوردی ورزش تفریحی نوردیدن و اکتشاف غارهاست. غارنوردی آماتور غارنوردان آماتور کسانی هستند که به این فن بیشتر از جنبه ورزشی نگاه می‌کنند. امروزه تعداد این غارنوردان از غارنوردان حرفه‌ای بیشتر است و اکثر غارهای جدید توسط این افراد کشف می‌شود. به‌طور کلی غارنوردی آماتور بیشتر در میان کوهنوردان رایج است. بسیاری از غارنوردان آماتور به خاطر علاقه خاصی که در طی سال‌ها غارنوردی به این فن پیدا می‌کنند تبدیل به غارنوردان حرفه‌ای می‌شوند و در بعضی از رشته‌های آن تجربه‌های زیادی کسب می‌کنند. از نگاه غارنوردان آماتور غارنوردی ورزش تفریحی نوردیدن و اکتشاف غارهاست. چالش‌های مربوطه به نوع و گونه غاری که نوردیده می‌شود بستگی دارد ولی معمولا بهره‌گیری از میخ و طناب و گذر از تنگراه‌ها، دهلیزها و چالاب‌ها را شامل می‌شود. در ایران غارنوردی را یکی از گرایش‌های کوهنوردی می‌دانند ولی در برخی کشورها رشته‌ای جداگانه شمرده می‌شود. دیگر گرایش‌های کوهنوردی در ایران از این قرارند: کوه‌پیمایی (Hiking)، سنگ نوردی (Rock Climbing)، یخ نوردی (Ice Climbing) و صعودهای ورزشی (Sport Climbing) مهم‌ترین، پرهیجان‌ترین و سخت‌نوردترین غار ایران غار پراو در استان کرمانشاهان است. استان کرمانشاه بعلت دارا بودن محیطی مناسب و در برگرفتن شمار بسیار زیادی غار از جمله ژرفترین و طولانی‌ترین غارهای ایران و داشتن علاقه‌مندان بسیار از پیشروترین استان‌های غارنوردی ایران به‌شمار می‌آید. بسیار بر این باورند تنی چند از غارشناسان کرمانشاه غاری ژرفتر از پراو را کشف نموده‌اند اما برای بکر ماندن آن از آشکار نمودن جایگاه آن خودداری می‌کنند از دیکر غارهای ایران که همواره مورد بازدید غارنوردان باشگاه‌های غارنوردی ایران قرار می‌گیرند می‌توان از غارهای یخ مراد –بورنیک – رود افشان و کهک، قاطرچی و کتله‌خور نام برد. از تجهیزات لازم برای غارنوردی می‌توان از اینها نام برد: طناب, کارابین (ابزار), شفت, میخ، کوله پشتی، کیسه خواب, رول, یومار، کلاه ایمنی، چراغهای پیشانی با لامپ ال.ای.دی، لباس ضدآب, هشت‌فرود - لوازم زخم بندی، پانسمان، انواع قرص و کپسول و آمپول جهت موارد گوناگون. غارنوردی حرفه‌ای غارنوردان حرفه‌ای کسانی هستند که برای اهداف خاصی بجز جنبه ورزشی آن پا به اعماق غارها می‌گذارند. این اهداف که جنبه علمی دارند به رشته‌های زیر تقسیم می‌شود: زمین شناسی، دیرین شناسی، باستان شناسی، انسان شناسی، آب شناسی و زیست شناسی.

موسیان

موسیان شهری است در شهرستان دهلران استان ایلام کشور ایران. این شهر در منطقه باستانی موسیان در کنار مرز عراق جای دارد و فاصله آن از شهر دهلران کمتر از ۲۲ کیلومتر است. آثار باستانی بسیاری از دوران تمدن‌های ایلام، ماد، هخامنشی و ساسانی در این منطقه وجود دارد که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته‌اند. رودخانه‌ای به نام دویرج از کنار این شهر می‌گذرد و آب‌وهوای آن در زمستانها معتدل و در تابستانها بسیار گرم است. از روستاهای مهم پیرامون آن می‌توان از پتک دیناروند، بیات، بره بیجه، فربه، دشت عباس و عین خوش نام برد. زبان اغلب مردم موسیان به زبان لری صحبت می‌کنند. اما برخی از مردم ساکن روستاهای این منطقه در حاشیه مرز عراق نیز به زبان عربی تکلم می‌کنند. مردم موسیان از طایفه‌های لر کاووسی، دیناروند، و مال ملایی هستند. اقتصاد منطقه موسیان درای منابع عظیم نفت و گاز است. بسیاری از این حوزه‌های نفتی با کشور عراق مشترک هستند. هم‌اکنون عملیات استخراج نفت در شماری از این حوزه‌ها از جمله حوزه‌های نفتی بیات، دال پری، دانان و چشمه شیرین انجام می‌گیرد. منطقه موسیان همچنین منطقه‌ای حاصلخیز از حیث کشاورزی است. آب و هوای گرم منطقه و وجود منابع آب سطحی و زیر زمینی، امکان کاشت بسیاری از فراورده‌ها را فراهم آورده‌است. از مهم‌ترین فرآورده‌های این منطقه می‌توان گندم، جو، ذرت، کنجد، صیفی‌جات، دانه‌های روغنی، سیب‌زمینی، پیاز، انواع سبزیجات، خرما و مرکبات را نام برد. تاریخچه مردم منطقه در قدیم کوچ‌نشین بودند علاوه‌بر طایفه دیناروند و طایفه کایدعباسی چند خانوار از ایل بیرانوند (کتار یا کتر از تیره زیدعلی) نیز سکونت داشته‌اند و در سال‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ مسئولان وقت در محل فعلی شهر ساختمان‌سازی کردند و با این کار هسته شهرنشینی تشکیل شد. شهرداری موسیان در تاریخ ۱۳۴۵ خورشیدی تاسیس گردید. این منطقه در سال ۱۳۵۹ و در جریان جنگ ایران و عراق به اشغال شد که در نتیجه شهر موسیان و روستاهای اطراف آن ویران شدند. در سال‌های جنگ، استانداری یزد بیشتر شهر موسیان را بازسازی کرد که با تصرف دوباره از سوی عراق تمامی بازسازی به‌طور ۱۰۰ درصد تخریب شد. پس از پایان جنگ منطقه بازسازی شده و از نو رونق گرفته‌است.