Datasets:

LaMOP

/

Basis-Latin-French

like 1

Noverint cuncti fideles Christi, quod ego Wichardus do quoddam pratum Sancti Petri Cluniaco, pro remedio animæ Aimoni propinqui mei, ut Deus ei dignetur misericordiam impendere. Quod pratum est in comitatu Lugdunensi, in agro Cosconiaco, in villa Masiriaco, et est terminatum de tribus partibus ex ipsa hereditate. Actum Cluniaco. S. Wichardi, qui hanc cartam fieri vel firmare rogavit. S. Widoni levitæ. S. Tetboldi. S. Constantii. S. Raimberti. S. Bosoni. S. Bernardi. S. Aimoni. S. Agoni. Data per manus Adraldi, vice cancellarii.

Noticia vel incaucione que fecit Evrardus Sancto Petro de terra quam Oddo fecit Sancto Petro post discessum sue uxoris Aldegardis; et ipsam terram mittunt modo Evrardus et jam dicta Aldegardis in cautione. Et ego similiter Evrardus mitto omnem terram quam in ipsa villa visus sum habere Varenas in caucione pro triginta tribus solidis, usque in diem solutionis. S. Evrardi, qui fieri et firmare rogavit. S. Aldegardis. S. Ansberti. Actum Cluniaco, regnante Hugone anno IIII. Aldebaldus scripsit.

Ego Giraldus et uxor mea Algudis donamus Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo, ad locum Cluniacum, aliquid de rebus nostris quæ sunt sitæ in pago Lugdunense, in agro Cosconico, in villa Brocie, videlicet duas rascias de vinea; et terminantur a mane via publica, a meridie et a cirtio de ipsa hereditate, a sero terra Ulrici: et in alio loco unum curtilum quem vocant Curtilum Rotundum, totam nostram partem; qui terminatur a mane terra Ulrici, a meridie et a cirtio de ipsa hereditate, a sero terra Duranni. Qui autem calumpniaverit, iram Dei et sanctorum incurrat, nisi emendaverit; et hæc donatio firma permaneat et stabilis. Actum Cluniaco publice. S. Giraldi et uxoris ejus Alguldis, qui donaverunt et firmare rogaverunt. S. Adalardi. S. Gerlandi. S. Antelmi. Data per manum Gausleni, regnante Hugone rege.

Ego Gipperius depono in concamium monachis Cluniensibus unum pratum super rivum Gandam; terminatur de duobus lateribus de ipsa hereditate, de una fronte terra Sancti Vincentii. Concamii hujus tempus erit decem annorum. Precium concamii tres solidi sunt. Si infra prescriptum tempus redemptum non fuerit, ad Cluniacum pertinebit in perpetuum. Signum Gipperii, qui fecit et firmari rogavit. S. Guitberti. S. Guillelmi, et aliorum. Maingaudus scripsit, regnante Hugone rege.

In nomine Verbi incarnati. Noverint quique fideles qualiter veniens quidam homo, nomine Bernardus, ante domnum Dagfredum monachum, vendiditque ei campum XII denarios, qui habet terminationes de tribus partibus terra Sancti Petri, de quasta aqua currente, et est ipse campus situs in pago Matisconense, in villa Masiriaco; faciantque monachi Cluniacenses de ipso campo ab hodie et deinceps quicquid facere voluerint, sine ullo contradicente. Actum Besorniaco publice. S. Bernaldi, qui hanc donationem fecit et firmari rogavit. S. Heldrici. S. Folcranni. S. Tedaldi. S. Vualdrici. S. Rainfredi. Joslenus scripsit anno V Hugonis regis.

Nos, in Dei nomine, Constancius, Leterius [et] Berno vendimus eisdem monachis pratum unum in villa Besorniaco, in loco ubi Ad Vercherolas vocant, tres perticas habens in transverso, et in longum quantum tenet; et terminatur de duabus partibus terra Sancti Petri, de tertia de ipsa hereditate, de quarta parte prato communi. Actum Besorniaco. Fuit autem precium hujus venditionis XIIII denariorum. Signum Adalgaldis. S. Domeldis. S. Ermenaldi et aliorum testium suprascriptorum. Regnante Hugone rege.

Igitur ego Cristianus vendo curtilo uno ad predictum locum Cluniensis monasterii, terminet de uno latus terra Sancti Petri, de alio via publica, de uno front Girberto, de alio Gunterio, et est in villa Posiaco, pro denarios XVI; et pro anime mee dono vobis campo in Calmello vocat, una medietate. Firma stabilis permaneat. Ante ecclesiam Sancti Andree fuit facta publice, et isti propriis manibus firmaverunt. S. Durant. S. Dominicus. S. Amalgodus. S. Berengerius. S. item Dominicus. Ego Maingaudus scripsi per commendacionem Cristiani, die lunis, mense aprilio, annos V regnante Ugono rege.

Domno Widoni pontifici atque canonicis sanctæ Aniciensis æcclesiæ emptoribus, ego Oddo levita, scole cantorum magister, venditor. Manifestum mihi est quoniam ego, in Dei nomine, vendidi domno Widoni jam predicto pontifici atque canonicis ad integrum, a die presente, mansionem que est constructa in eadem civitate Aniciensi, infra claustra Sanctæ Dei genitricis Mariæ; quæ habet fines de uno latere mansionem Sancti Petri Clugnensis monasterii, de alio vero mansionem et terram Bertrai, de subteriore stratam publicam. Unde accepi de ipsa mansione precium, sicut inter nos convenit aut bene placitum fuit, hoc est solidos CC, quam mansionem domnus Wido et canonici postea mecum donaverunt Siro diacono proprietario jure perpetualiter ad possidendum, ut faciat quicquid ex ea facere voluerit, et habeat firmissimam et liberam potestatem habendi, tenendi, vendendi, donandi, seu in melius commutandi, sine ulla contradicente persona. Unde ipsis consentientibus, domno scilicet Widone pontifice atque canonicis, ipsisque rogantibus, ego Oddo, qui predictam mansionem ipsis vendidi et suprascriptum precium accepi, hanc cartulam scribere rogavi, per quam omnia que concluduntur infra supradictas terminationes: hoc est mansionem cum curte, et cum exeundi ingressu, atque cum universis suis appenditiis, cedo ego tibi Syro diacono, atque a diæ presente in tuam dominationem trado, ut tu in omnibus habeas potestatem quicquid ex ea facere volueris per omnia, sicut jam supra dictum est. Sane si ego per memetipsum, aut aliqua introducente persona, aut aliquis ex meis successoribus hanc cartulam inquietare voluerit, non valeat, sed componat tantum et aliud tantum quantum ipsa res fuerit meliorata pro tempore. Et si ego Oddo predictam mansionem tibi Syro contra omnes homines defensare non potuero, sicut eo tempore valuerit, sub estimatione in duplum tibi restaurabo in consimili loco. Et hæc carta ista firma et stabilis permaneat, cum stipulatione subnixa. Facta carta ista feria III, XIIII k. ag. et luna XV, anno V regnante Ugone rege feli[ci]ter. S. Oddone, qui carta vendicione ista scribere et firmare rogavi, manu sua firmat. S. domno Widoni episcopi. S. Truannus decanus. S. Guitardus archidiaconus. S. Ebrardus, et alii canonici firmaverunt pariter. Ego Stephanus me fecit.

Sacrosancte Dei ecclesie in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli dicate. Ego igitur, in Dei nomine, Johannes presbiter dono Deo et sanctis apostolis ejus jam dictis, pro anima mea et pro anima Vulfierii fratris mei, aliquid ex rebus meis que sunt in pago Matisconense, in villa Carsiniaco: hoc est campum unum; terminat ipse campus a mane terra Sancti Petri, a medio die terra Sancti Jangulfi, a sero rivo currente, a cercio terra Dodoni et ad suos heredes. Dono autem hanc donationem ego Johannes pro anima mea et pro anima fratris mei Vulfierii, et pro animabus omnium parentum meorum, ut Dominus in futuro seculo nobis dignetur esse propitius; et faciant rectores Sancti Petri quicquid voluerint ab hodierno die et deinceps. Si quis autem contra hanc donationem aliquem litem intulerit, auri uncias duas persolvat, cogente judiciaria potestate, et deinceps firma et stabilis permaneat, stipulatione subnixa. Actum Peronna publice. S. Johannis presbiteri, qui fieri et firmare rogavit. S. Rotrudis et Bertane, qui consenserunt. S. Herii. S. Vulfart. S. Raimbert. S. Suvalt. S. Arlolt. S. Eldeart, qui consensit. Data mense octuber, regnante Hugone rege anno VII. [Evr]ard levita scripsit.

Igitur, in Dei nomine, noverint cuncti fideles, quod ego Rotdulfus, dono Deo et sancti[s] apostolis ejus Petro et Paulo, per commendationem fratris mei, Job nomine, aliquid ex rebus ipsius, videlicet omnia quæcumque habuit Job et Stephanus in villa Dumbinas, in campis et pratis, totum ad integrum usque ad inquirendum; et faciant monachi Sancti Petri quicquid voluerint. Meam autem partem ego Rotdulfus mihi reservo quandiu vixero; et post meum discessum, ad Sanctum Petrum perveniat, in tali convenientia, ut monachi Deo et jam dictis apostolis servientes me in beneficio suo recipiant in vita mea, et in morte tradituri corpus meum sepulturæ, pro anima mea tam futuri quam presentes Deum exorent. Actum Cluniaco publice. S. Rotdulfi et Aynardi, qui donationem fecerunt et firmare rogaverunt. S. Gislardi presbiteri. S. Rotlanni presbiteri. S. Gonterii presbiteri. S. Manuhel presbiteri. S. Job. S. Sendelini. S. Tedoeni. S. Bernardi. S. Artaldi. S. Rotberti. S. Godefredi. S. Garenburgis. Data mense marcio, regnante Hugono rege anno VII. Evrardus recognovit.

Quisquis fidelium creatori suo placere desiderat, necesse est ut commissa suorum satisfactione emendare studeat. Quapropter noverint universi tam presentes quam futuri, quod ego Ugo, in emendatione cujusdam servi Sancti Petri, dono reciproca vicissitudine quendam servum, nomine Gentionem, ad locum Cluniacum, ut eum a presenti die jure hereditario et in perpetuo teneant, faciantque quicquid facere voluerint. S. Ugonis, qui donavit et ipse firmavit. S. Aidoardi. S. Lozæ. S. Gimonis. S. Gausfredi. S. Laurentii. S. Ugonis. S. Bernardi. Data mense martio, regnante Hugone rege anno VII.

Christi tyrocinio militantibus notum esse volumus, quod Giraldus, spe cælestis regni, dono ad locum Cluniacum aliquid de rebus meis quæ sunt sitæ in pago Matiscensi, in villa Marziaco: hoc est duas petiolas de vinea et duos campos in ipsa villa, sicut ego hodie videor tenere. Facio autem hanc donationem pro anima mea et patris ac matris, ut in commune proficiat ipsis, faciantque supradicti rectores ab hodierno die quicquid voluerint. Actum Cluniaci publice. S. Giraldi, qui fieri rogavit. S. Danihelis, Ornadi, Duranni, Richardi, Raimberti, Aymonis. Rodbertus levita scripsit, regnante Hugone anno VIIIvo.

Vuerpitio quam fecit Petrus de vinea in Dunziaco, scilicet de duabus petiolis ante presentiam donni Lanfredi. Pro anima sua dat in ipsa villa vineam que habet a sero perticas XVII, a mane tredecim, in una fronte perticas VIIII, et in alia VI; et taliter ut quandiu vixero teneam et possideam, et post mortem meam ad Sanctum Petrum perveniat. In vestitura autem duos sextarios vini in unoquoque anno. S. Petri. S. Bernardi. S. Constabuli. S. Gonberti.

Notum sit omnibus, quod ego Erdradus dono Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo, et ad locum Cluniacum, aliquid ex reditibus meis que sunt site in pago Lugdunensi, in villa Riplungio: hoc est vineam cum manso; terminat autem a mane terra Vulrici, a medio die et sero terra Sancti Vincentii. Hanc autem donationem fatio in tali tenore, ut quandiu vixero teneam et possideam, et post meum discessum ad supradictum locum perveniat. Actum Cluniaco publicæ. S. Erdradi, qui fieri et firmari rogavit. S. Aylaldi. S. Teze. S. Teudonis. S. Willelmi. S. Beringarii. S. Achardi. S. Gerlanni. Data mense junio, regnante Rodulfo rege anno IIII.

Nos, in Dei nomine, Constantius et filii ejus Constant, Aretius, donamus ad locum Cluniacum campum unum in villa Colonias; terminat a mane terra Sancti Nazarii, a medio die terra Sancti Romani, a sero increpito, a certio de ipsa hereditate: in eo tenore, ut quamdiu nos tres vixerimus teneamus et postea sit Sancto Petro. S. Constantii. S. item Constantii. S. Aretio. In longo perticas XXI, in duobus frontibus VIII. Aldebaldus monachus scripsit, regnante Rodberto anno II.

Noverint fideles, quod nos vuadiatores Vualterii: Vualterius, Oddo, Heldebertus, donamus ad locum Cluniacum, de rebus ipsius, in villa Besorniaco, vineam unam quæ terminat a mane et a sero terra Oberti, a medio die terra Sanctæ Mariæ Belmo[n]tensis, a tertio via puplica; et faciant rectores Sancti Petri quicquid facere voluerint. Actum Cluniaco puplice. S. Walterii. S. Odonis. S. Heldeberti. S. Witberti. S. Bernardi. S. Uberti. S. Johannis. S. Aremberti. S. Leterii. S. Aldufi. S. Bernardi. Regnante Rotberto anno II.

Ego, in Dei nomine, Gislardus, et Durannus frater [ejus], et Aalbertus filius, donamus Deo et sanctis ejus apostolis Petro et Paulo, et loco Cluniaco, aliquid ex rebus nostris quæ sunt sitæ in pago Maticensi, in villa Biziono: hoc est omnem terram quam ibi habebamus, quesitum ad inquirendum, totum ad integrum, cum vineis, pratis, campis; et faciant monachi Sancti Petri ab hodierno et deinceps quod facere voluerint in omnibus. S. Gislardi, et Duranni, et Aalberti, qui fieri et firmare rogaverunt. S. Berolti. S. Adaldranni. S. Richardi. S. Simphoriani. Data mense februario, regnante Rotberto rege anno II.

SERMO DE BEATO MAIOLO Diei huius sacrosancta sollemnitas sollemnem desiderat tanta exspectatione sermonem. Ergo adiuuante domino, ministramus uobis quod dederit a quo omne bonum procedit, cum quo totum et in quo totum et sine quo nihil totum. Circumdando implet mundum, implendo circumdat, presidendo sustinet, sustinendo presidet. Infinibilis et incomprehensibilis quia uidelicet ipse est intra et extra mundum, ipse est supra et infra, fons et principium bonique summa. Est igitur principium et medium et finis. Principium quidem quia ex se sunt omnia que essentiam participant. Medium autem quia ex ipso et per ipsum subsistunt atque mouentur. Finis uero quia ad ipsum mouentur que uidentur siue que non uidentur quietem motus sui id est sue perfectionis stabilitatem querentia. Huius siquidem tam excellentis rei donum supra modum esse inuestigare humanum apostolus spiritu sancto preuentus : O altitudo, inquit, sapientie et scientie dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uie eius. Tantorum itaque causas et fomitem gaudiorum, fratres carissimi, crebris immo continuis lectionibus didicistis uosque ea intentis excepisse animis non obscuro indicio declarastis, dum miraculorum celestium maiestatem sacris paginis intonantem internis suspiriis et perspicuo ad singula honorastis adfectu. Hodie enim pretiosus Maiolus, ille quondam huius ecclesie pastor precipuus, nunc autem totius quoque orbis apud deum protector eximius, glorioso transitu terras deserens, celos penetrans, presentie domini redditus est. Quid dico quod terras deseruit cuius, iuxta apostolum, conuersatio semper in celestibus fuit ? Quid quod presentie domini redditus est qui cum Helia sanctissimo conspectui dei uiuentis adstitit indefessus ? Dicam equidem de illo aliquid, et si non satis proprie at non nimis inepte, et si minus audacter satis certe ueraciter. Dicam, inquam, hunc esse beatissimi Maioli diem non funebrem sed celebrem, non lugubrem sed salubrem in quo, longo finem imponens certamini, calcato mundo, prostrato diabolo, gloriosus uictor emicuit et, tamquam alter Helias curru preuectus angelico, celeste capitolium athleta triumphalis ascendit. Ibi feliciter perpetuus ac perpetuo felix ipsi corregnans christo, cohabitat angelis, conspatiatur archangelis, uniuersis postremo sanctorum omnium milibus colletatur. Inde hodierne festiuitatis manauere tripudia, inde christiane plebis tanta tamque sollemnia profluxerunt gaudia. Hinc clerus concinit, inde populus plaudit, pauper tripudiat, diues exsultat, iuuenes et uirgines, senes cum iunioribus laudant nomen domini cuius munere beatus hic Maiolus tantus, tam celebris, tam denique precelsus emicuit ut et sanctitatis apice nulli secundus et miraculorum copia maximis quibusque sanctorum predicetur merito comparandus. Vere beatus, uere omnifaria laude dignissimus cui propositum fuit ita militare in seculo ut posset in perpetuum regnare cum christo. Denique eterni imperatoris signa uictricia secutus atque inter athletas robustissimos dato nomine, sacramentis militaribus obligatus, non segnis in diuina militia torpuit, non sibi notam passus est desertoris inuri, non denique turpem meditatus fugam aduersariis terga prebuit. Quin potius uiriliter cum hoste congressus, disciplinabili ratione certaminis non modo contrarios ictus clipeo fidei circumspectus elusit, uerum etiam infestos inimici impetus ingenti pondere uirtutis inclitus preliator oppressit. Cuius enim continentiam singularis parsimonie studiis non equauit ? Cui uirtute patientie impar fuit ? Quo fide inferior, spe minor exstitit ? Quem denique summe caritatis prouectibus non transcendit ? Quanto uero principalium fulserit splendore signorum replicare superfluum iudico que tanta sunt ut sui magnitudine multorum notitiam facile uindicarent. Qui ergo tanta potuit moribundus, credimus equidem nec uana fide multo potiora obtinere poterit immortali regi coniunctus. Si pugnans talia prestitit, regnans cum domino incomparabiliter meliora prestabit. Hunc ergo uotis, hunc debite seruitutis frequentate obsequiis, nec torpeat animus in officio si non uult esse frustratus in uoto. Agite itaque spiritalis tirocinii professores, excellentis propositi complices, summe philosophi sanctitatis quos sacro ordini consuescere, in religione consenescere, uirtutibus immori presaga rerum gratia preelegit, uoluntas exercuit, pudica parentum deuotio mancipauit. Date operam, prestate diligentiam, librate cautelam ne pectoris uestri domicilium spiritus malignus inficiat, ne sensibus admixtus intimis incestet anime sanctitatem, splendidissimumque illum theorematis oculum illecebra subornate persuasionis obnubilet. Totus mihi nunc ad uos sermo, o pueri, qui segregati estis a lacte, appulsi ab uberibus, quos unda baptismatis per donum sancti spiritus in nouam transtulit adoptionis gratiam, qui ad exemplum Isaac deo oblati estis, qui ab ipsis cunabulis potum sancte predicationis suxistis cum lacte carnis. Liceat in uos semel conceptam materiem non per omnia contemnendi auctoris et sententia et lineis explicare. Serpit antiqui malum hostis per omnes aditus sensuales. Dat se figuris, accomodat coloribus, adheret sonis, odoribus se subicit, infundit saporibus ac tenebrosis adfectionibus, tamquam quibusdam nebulis omnes meatus intellegentie implet per quos pandere lumen rationis mentis radius solet. In hoc deus, in hoc uoluntas innoxia, in hoc recte facti meritum relucet. Deus ubique presens est. Tunc autem unicuique nostrum simul est, cum mentis nostre illibata puritas in eius presentia patuerit. Ut enim uisus oculorum si fuerit uitiatus, quidquid uidere non potuerit adesse non putat - frustra enim circumstat oculos presens imago rerum, si oculis desit integritas -, ita etiam deus qui nusquam deest frustra pollutis animis presens est quem uidere mentis cecitas non potest. Memineritis propter uos mortuum christum ut qui uiuitis non iam uobis uiuatis sed ei qui pro uobis mortuus est. Neue aduersus deum ex eius munere inflemini, accipite quod dicit Paulus apostolus : Elegit nos in ipso ante mundi constitutionem non quia eramus sancti et immaculati aut quia futuri eramus, alioquin non tam prerogatio gratie quam uicissitudo uel relatio meriti putaretur, sed elegit nos ut essemus sancti et immaculati, id est eligendo prestitit ut essemus sancti et immaculati qui nisi uellet ne ulli quidem esse possemus. Ei caput submittite, non de uestra sed de eius bonitate presumite, sub potentissima manu eius humiliamini. Tutum capietis in eius pietate confugium, si in uirgineo uestro corpore filio uirginis castum preparaueritis habitaculum. Adtendite oculis et uidete mente, audite auribus et percipite corde. Vester honor est non caducus, sed secundum redemptionis ordinem manens perpetuus. Immortalis est uestra in celis palma quia christus ipse uobis est uictoria. Qui salus nostra ueraciter existens, uindictam in hostem detorsit antiquum. Pandite illi uulnus mentis et in ulcere corporis uirus latens nolite abscondere. Poscite medelam cordis deuotione et pulsate medicum in bonorum operum strenuitate. Ipsius ergo manus salutifera non in dilatione temporis nouit tardare sed in uelocitate momenti idonea est sanitatem prestare omnibus qui salubriter compuncti cum metu et reuerentia ab ipso uero medico appetunt curari. Cui summa est uirtus ad curationem perficiendam et sapiens consilium ad salutem prestandam. Vos sumpti estis ab hominibus primitie deo et agno, pulchreque cohortes sanguinis illius pretio comparate in eius castris consistitis ac dignissimas laudes triumphi nobilissimi cantatis. Vestra manu citharis modulans uultum dei serenum ac placabilem terrigenis reddet, cum clamore ualido atria domus domini replens tamquam uox tonitrui magni tonantis in ethere et sicut uox concrepantis aquarum multarum in uallibus. In ore quoque uestro non est mendacium inuentum neque in corde dolus, sed pias laudes aptantes digna carmina ante thronum dei die noctuque concinitis per indicia uirginitatis et castitatis corporis atque anime que in uobis rex uester super omnia diligit. Nam hanc gratiam uobis nullus alius dedit quam ductor et conditor uester ut sine ulla reprehensione uiuentes in terris eternam inde remunerationem postmodum acciperetis in celis. Quapropter probatissimus et perfectissimus ordo uirginum qui in diuerso sexu et in dissimili etate in mundo celestem conuersationem agebas, ab omni fornicationis inquinamento alienus et ab omni spurcitia diaboli immunis per officium oris ac deuotionem cordis gestumque corporis, placidas laudes deo decanta. Ecce transitus uester ad celum directus est ubi merces eterna uobis parata est, ubi immaculatus uirginis agnus prata depascit florida, quem et uos sequentes quocumque ierit amena carpitis pascua. Singulas stolas cum laude castitatis in animabus uestris iam tenetis, alias iuxta finem mundi in corporibus immortalibus accepturi duplici honore gaudebitis. Pergite itaque sancti dei, pueri ac puelle, mares ac femine, celibes et innupte, pergite perseueranter in finem, laudate dominum dulcius quem cogitatis uberius. Sperate felicius cui seruitis instantius. Amate ardentius cui placetis adtentius. Lumbis accinctis et lucernis ardentibus exspectate dominum quando reuertatur a nuptiis. Vos adfertis ad nuptias agni canticum nouum quod cantabitis in citharis uestris, non utique quale cantat uniuersa terra cui dicitur : Cantate domino canticum nouum, cantate domino omnis terra, sed tale quale nemo poterit dicere nisi uos. Sic enim uos uidit in apocalypsi quidam pre ceteris dilectus agno qui discumbere super pectus eius solitus erat et bibebat et eructabat mirabilia super celestia uerbum domini. Ipse uos uidit duodecies duodena milia sanctorum citharedorum illibate uirginitatis in corpore, inuiolate ueritatis in corde. Et quia sequimini agnum quocumque ierit, scripsit ille de uobis. Gaudia propria uirginum christi non sunt eadem non uirginum quamuis christi. Nam sunt aliis alia sed nullis talia. Gaudia propria uirginum christi, de christo, in christo, cum christo, post christum, per christum, propter christum. Ite in hec, sequimini agnum quia et agni caro utique uirgo. Hoc enim in se retinuit actus quod matri non abstulit conceptus et natus. Merito sequimini cordis et carnis uirginitate quocumque ierit. Quid est enim sequi nisi imitari ? Quia christus pro nobis passus est relinquens nobis exemplum, sicut ait apostolus Petrus, ut sequamur uestigia eius. Hunc in eo quisque sequitur in quo imitatur. Non in quantum ille filius dei est unus per quem facta sunt omnia, sed in quantum filius hominum que oportebat in se prebuit imitanda. Et multa in illo ad imitandum omnibus proponuntur, uirginitas autem carnis non omnibus. Non enim habent quid faciant ut uirgines sint in quibus iam factum est ut uirgines non sint. Vos ergo, uos ite post eum uirgines eius, uos et illuc ite post eum qui propter hoc unum quocumque ierit sequimini eum. Facite, cum potestis, ne uirginitatis bonum a uobis pereat, cui facere nihil potestis ut redeat. Videbit uos cetera multitudo fidelium que agnum ad hoc sequi non potest. Videbit nec inuidebit, et colletando uobis, quod in se non habet, habebit in uobis. Nam et illud canticum nouum proprium uestrum dicere non poterit, audire autem poterit et delectari tam excellenti bono. Sed uos qui dicetis et audietis, quia quod dicetis a uobis audietis, felicius exsultabitis iocundiusque regnabitis. De maiori tamen uestro gaudio nullus meror erit. Agnus quippe ille, quem uos quocumque ierit sequimini, nec eos deserit qui eum quo uos non ualent sequi. Omnipotentem agnum loquimur et uobis preteribit et ab eis non abibit, cum erit deus omnia in omnibus. Et qui minus habebunt a uobis non abhorrebunt. Ubi enim nulla est inuidia, concors est differentia. Presumite itaque, fidete, roboramini, permanete qui uouetis et redditis domino deo uestro uota perpetue continentie non propter presens seculum sed propter regnum celorum. Certe precipuum magisterium et uirginalis integritatis exemplum in ipso christo contuendum est. Quid ergo amplius de humilitate precipiam quam quod ille qui omnibus dicit : Discite a me quia mitis sum et humilis corde. Cum magnitudinem suam supra commemorasset, id ipsum uolens ostendere quantus propter nos quantillus effectus est, confiteor, inquit, tibi pater, domine celi et terre, quoniam abscondisti hec a sapientibus et reuelasti ea paruulis. Ita, pater, quoniam sic beneplacitum est ante te. Omnia mihi tradita sunt a patre meo. Hactenus ad uos, o pueri, monile christi pretiosum, de seruanda anime et corporis puritate habitus sermo sufficiat. Athlete dei estis, in stadio spiritali decernitis. Legitime certandum est ut ad brauium pertingatur. Spectaculum huic mundo facti estis, in uos omnium oculi diriguntur. Conuersatio uestra tamquam in speculo constituta magistra est publice discipline. Quidquid egeritis, id sibi omnes faciendum putant. Cauete committere quod aut reprehensoribus pateat uel imitatores in ruinam compellat. Propositi huius principes emula uobis pietate proponite, quorum ueracem doctrinam et sancta opera imitantes ad celestis regni pascua properate. Mortem horis omnibus impendentem indefecte meditamini, scientes nihil esse diuturnum in quo esse potest aliquid extremum moriendumque omnibus et id incertum an eo ipso die. Cumque ad id uentum fuerit, tum illud quidquid preteriit, effluxit. Tantum remanet quod uirtute et recte factis consecutus sis. Voluntatibus renitimini, uoluptatibus repugnate ne et uos eorum subiaceatis excidio de quibus propheta, conquestus quod transierint in adfectum cordis, imaginem illorum in ciuitate dei ad nihilum redigendam imprecatur. Si quid deo uouistis incunctanter absoluite, memores ruinam esse homini post uota tractare ; prestatque non uouere quam uota non reddere. Nec procul nec extra sunt uotorum uestrorum impendia, sed ut psalmista fatetur : In me sunt, deus, uota que reddam, laudationes tibi. His indefesse persistite, has interdiu, has noctibus concinnate, in his quidquid sobrie potestis adicite, quoniam cum laude nostra non egeat, grata tamen ei est sue deuotio creature. Vestra laude nec parum proficit, pio tamen studio facitis ut ea uos plurimum proficiatis. Aliis belligerantibus, agricolantibus aliis, tertius ordo estis quos in partem proprie priuateque sortis adlegit, quanto rebus extrinsecus uacuos, tanto sue seruitutis functionibus occupandos. Utque alii pro uobis duras condiciones subeunt uel militie uel laboris, itidem uos illis obnoxii persistitis ut eos orationum et officii instantia prosequamini. Atque ut aliud esse coarguam quod nature consortibus, aliud quod ipsi debetur deo, illud ante omnia semper in oculis uoluite quod ipse uos fecerit, quod perditos reformarit, quod tam crebris, tam copiosis, tam denique proficuis prouexerit beneficiis ut hinc laudandi illum concepta materia, dum ei competentes gratias de perceptis refertis muneribus, fiatis ad accipienda deinceps et plura et plurima digniores. Iam uero, ut in summo preconio capitis membra quoque eius inclita non nihil constet habere commune, accipite et illud celeuma dauidicum in hec proloquentis uerba : Laudate dominum in sanctis eius. Tamquam eamdem sententiam modo diuerso explicans dicat, non satis consulte agitis, si ab inuicti imperatoris gloria fidissimorum eius militum triumphos et merita eximenda iudicatis. Summa igitur ope, summis uiribus glorificate deum gratis uobis omnia bona tribuentem ; ueneramini beatum Maiolum ea uobis potentissime intercessionis suffragio promerentem. Videte igitur quam optime de uobis est meritus quibus tantopere dignatur adesse patronus. Cui cum uos debite uenerationis cultum impenditis, usuram uobis multiplicem fructuoso fenore preparatis, quoniam in presentia eius plus accipitis quam prestatis. De cuius gloria quia nihil dicere dignum possumus, iam nunc ad eum et uoces et uota uertamus, sanctitatem eius, submissis animis, fecundis precibus ambiamus. Memento, pastor bone, memento tuorum per secula filiorum, nec obliuiscatur gregis peruigil cura pastoris. Potes equidem spatium nobis penitentie a mansuetissimo iudice impetrare, qui dignus habitus es in conspectu agni canticum nouum cantare, ipso auxiliante cuius regnum et imperium permanet in secula seculorum.

Ego Acardus donationem facio Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo apud Cluniacum de medietate unius mansi qui conjacet ad Pelnens, et de quantum ad ipsum pertinet mansum similiter medietatem dono; mansus autem hic terminatur sic: a mane terra Lezcelini, a medio die via publica, a sero terra Arloeni. Igitur donationem istam facio ego pro remedio animæ meæ et pro remedio animæ patris mei et matris meæ et Hugonis, fratris mei, vel parentum meorum. Et ipse Hugo, frater meus, facit similiter donationem Sancto Petro, ad eundem locum Cluniacum, de ipsius mansi altera medietate, quæ sua portio est. S. Acardi et Hugonis, qui donationem istam fecerunt et firmari rogaverunt. S. Alindradi. S. Bernardi. S. Rollanni. S. Walterii. S. Constantini. S. Tiezboldi. S. Josberti. S. Remestagni. S. Evrardi. Ego Aynonus presbiter dictavi et scripsi, mense febroario, feria secunda, luna nona.

Consulens humane fragilitati, pietas incarnati Verbi dedit facultatem hominibus de terrenis et transitoriis eterna mercari. Quapropter ego Noerius in ultimis hujus vite positus, pro remedio anime mee, delego apostolis Petro et Paulo aliquid de mea hereditate que sita est in pago Matisconense, in villa Vetus Curte....... tocius hereditatis quam in memorata villa visus sum habere, et frangisiam de manso quæ Armarus tenuit. S. Hildini et uxoris ejus Anne, et filie ejus Teutze, uxoris Noerii. S. Gauzeranni. S. Eve. S. Arnulfi. S. Ascherii. S. Gundulrici. S. Arlebaldi. S. Begonis, fratris ejus. S. alii Arlebaldi. S. L[etaldi].

Omnis homo quamdiu in salo presentis ævi agonizat, omni nisu summaque instantia elaborare debet, quatinus ex reditibus suis æterna premia mercetur. Unde Arleius, enormitatem meorum reminiscens peccaminum, dono Deo et sanctis apostolis Petro et Paulo et ad locum Cluniacum aliquid de rebus meis quæ sunt sitæ in pago Matiscensi, in villa Maxiliaco, unum scilicet mansum indominicatum cum terris, pratis, vineis, pascuis, exitibus et regressibus, et servo, nomine Domnefredo, qui in ipso manso resedit, et quicquid in ipsa villa visus sum habere, quæsitum et inquirendum. Dono etiam in villa Flagiaco unam vineam quæ terminat a mane de ipsa hereditate Bernardo et Rotrude, a medio die via publica et Siguino, a circio muro manufacto, et a sero Siguino similiter. Et in ipsa villa dono campum unum qui nominatur Curbatillea, et in Marciaco pratum unum qui nominatur Bulthna, et in ipsa villa dono curtilum unum, qui terminatur de uno latere a mane Adoardo, a medio die terra Sancti Petri, de aliis partibus terra Graonna. In tali vero tenore, ut quamdiu vixero teneam et possideam, excepto ipso curtilo qui suprascriptus est. Post meum vero discessum, ad jam dictum locum perveniat. Si quis autem contra hanc donationem aliquam calumniam inferre temptaverit, primitus iram Dei omnipotentis et sanctorum omnium offensam incurrat, et nisi resipuerit, cum diabo[lo] in inferno trudatur. Cogente vero judiciaria potestate, auri libras XII exsolvat, et inantea traditio ista firma et stabilis permaneat, cum stipulatione subnixa. Actum Cluniaci publice. S. Arlei, qui fieri et firmare rogavit. S. Ingelelmi, Siguini, Aldini, Attoni, Ingelelmi, Ottonis comitis, Vulrici, Willelmi, Arlei, Wichardi, Milonis, Aymonis, Ailaldi, Maioli clerici. Data mense maio, regnante Rotberto rege. Armannus scripsit.

Jhesus Christus nika.

Summæ et individuæ Trinitatis, largiente gracia, Roclenus sanctæ matris ecclesiæ Nevernensis episcopus. Notum fieri volumus cunctis nostræ provinciæ fidelibus presentibus et absentibus scilicet et futuris qualiter Ævrardus, nepos meus, eximii Cyrici canonicus, suffragium nostri juvaminis est precatus ut concederemus ei ecclesiam unam, cum decimis et oblationibus, omnibusque ad eam recte pertinentibus, quæ est in pago Nevernensi ac in villa quæ nuncupatur Germigniacus, et in honore almiflui confessoris Jesu Christi Germani consecrata, consensu videlicet nostræ ecclesiæ canicorum, de quorum terra ipsius ecclesiæ videbatur esse beneficium. Nos vero utilitati ecclesiæ toto animo consulere volentes, scilicet ut cultus illius et religio nostro tempore ne penitus decrescat, jandicti Ævrardi clerici petitione suscepta, concessimus illi predictorum, ut diximus, consensu canonicorum eamdem ecclesiam et quicquid ad ipsam pertinere videtur, cum uno manso in prædicta villa conjacente qui vocatur mansus beati Germani, eo tenore ut eam vitæ suæ tempore secundum canonicam institutionem quiete teneat et possideat, annisque singulis festivitate beati Cyrici predictis canonicis solidos quinque ex censu reddat, et si aliquo modo de ipso tardus aut neglegens fuerit, duplicatum illum componat et ideo hanc ecclesiam a nobis sibi concessam non amittat, nullamque calumniam a nobis seu successoribus nostris exinde patiatur. Post etiam ejus necem magna obsecratione et interdictu ipse domnus pontifex prohibet ut nemo successorum suorum aut quælibet alia persona nil ex supradicta ecclesia ausus sit ipsis canonicis subtrahere. Quod si fecerit ira Dei omnipotentis patris et filii et spiritus sancti damnatus maneat in œvum, habeatque partem cum Dathan et Abiron et Juda proditore, et cum eis qui dixerunt Domino Deo: recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus. Ut autem verius credatur et diligentius conservetur, hanc firmitatis cartam fieri precepimus et manu propria eam confirmavimus, manibusque canonicorum nostrorum seu laïcorum confirmari jussimus. Actum est civitate Nevernis publice. Roclenus episcopus. S. Vualeranni archidiaconi. S. Ricardi. S. item Vualeranni abbatis. S. Bertoli abbatis. S. Umberti abbatis. S. Ragembaldi decani. S. Landrici comitis. S. Bodonis filii ejus. S. Icterii militis. S. Ragenaldi militis. S. Guibodii militis. S. Adrebaldi militis. S. Umbaldi militis. Tetbertus Geronta tabellarius scripsit, datavit mense julio, anno quinto regnante Roberto rege.

Passione unigeniti filii Dei redempti monemur ut ex rebus transitoriis æterna mercemur tabernacula. Quod ego Arleius implere desiderans, dono Deo et Sancto Maiolo aliquid ex rebus meis quæ sunt sitæ in pago Matiscensi, in villa Marziacensi, ad Trimblida vocatur, videlicet meam partem de medio planto quem Winiterius, et Gontardus, et Martinus, et Constantius faciunt; et terminatur a mane et a medio die via publica et muro manufacto, a sero terra Aidoardi, a cirtio terra Aimini. Et in ipsa villa dono unum campum, ad Bruerias vocatur, et terminatur a mane terra Sivuini et terra francorum, a medio die Aidoardi, a sero via publica, a cirtio terra Estraderii. Dono etiam mancipia his nominibus: Leodegarium cum uxore et infantibus suis, Landradum cum uxore et infantibus suis. Dono et alium servum, nomine Andraldum. Hæc omnia dono Deo et Sancto Maiolo pro remedio animæ meæ, ut per merita ipsius eterna valeam adipisci premia; et faciant monachi Sancti Petri et Sancti Maioli quod voluerint ab hodierno et deinceps. Si quis autem huic donatio aliquam litem inferre presumpserit, omni maledictioni subjaceat, demergaturque in baratrum inferni, nisi resipuerit. Cogente etiam judiciaria potestate auri libram persolvat, et hæc donatio firma et stabilis permaneat. Actum Cluniaco publice. S. Arlei, qui fieri et firmare rogavit. S. Sivuini. S. Ingelelmi. S. Arlei. S. Ornadi presbiteri. S. Duranni. S. Maioli clerici. Data mense junio, regnante Rotberto anno VI. Ebrardus sacerdos scripsit.

Scamium quem fecerunt Dodo et uxor sua Emeltrudis a monachis Sancti Petri Cluniensis in loco Solornag vocant. Donat Dodo et uxor sua ad monachos jam dictos unam vineam que habet in longum perticas XX et pedes V, et in latus perticas IIIIor; et monachi ipsi dederunt eis in ipso loco similiter unum curtilum que habet in longum perticas XI et in latus perticas VIII et dimidia: et faciant ab hac die unusquisque quicquid facere voluerint, donandi, vendendi, cedendi. S. Odilo, abbas. S. Viviani. S. Vuarnerii. S. Umberti. S. Adalgis. S. Rainaldi. S. Lanfredi. S. Addebaldi. S. Immo. S. Vualter. S. Ugo. S. Gyso. S. Evrard. S. Johan. S. Bernardi. Acta Besorniaco. Rodbertus levita scripsit.

In Christi nomine, jam rebus Dei æcclesiæ per devotionem fidelium multiplicatis et crescentibus, iste mos inolevit, ut boni christiani de rebus cujuslibet sancti loci aliquid eo tenore impetrent, ut et ipsi de suis prediis nihilominus aliquid ad vicem sub censu condonent, quatinus et æcclesiæ crescant, et ipse commoditati suæ atque helemosinæ inserviant. Quapropter notum sit omnibus sacri cenobii Cluniensis abbatibus atque monachis quibusque futuris, quod ego frater Odilo, predicti cenobii, licet indignus, abbas, una cum consensu fratrum, res juris nostri cuidam nobili viro, nomine Fulberto et conjugi ejus Rotrudi, atque eorum filio Guarulfo, in villa Prisciaco, duos curtiles, unum vocatum ad Pomerium, et alterum vocatum curtile Anselmi, cum omnibus suis apenditiis concedimus, et unum campum vocatum ad Pomerium, unam quoque coloniam in villa Meloniaca sitam, unum quoque molendinum in villa Pudurniaco, unum etiam nevrum juxta ipsum molendinum: tali tenore, ut quandiu unus ex his tribus vixerit teneat et possideat, et in festivitate beatorum apostolorum Petri et Pauli, XII in censum persolvant denarios. Post discessum vero eorum, predictæ res cum omnibus ad se pertinentibus ad Cluniacum locum revertantur. Sane ut firmior sit hæc nostræ astipulationis assertio, hanc nostra auctoritate firmamus, et fratribus nostris corroborari precipimus. S. Odilonis abbatis. S. Viviani. S. Achedei. S. Warnerii. S. Aldebaldi. S. Arberti. S. Unberti. S. Adalgisi. S. Stephani. S. Immonis. S. Dagfredi. S. Archimbaldi. S. Franconis. S. Walterii. S. Benedicti. S. Ingilberti. S. Armanni. S. Lanberti. S. Adalberti. S. Leonis. Data XI kalendas septembris, anno VIII regnante Rotberto rege. Frater Gaufredus, vice cancellarii, rogatus scripsit et subscripsit.

Quamdiu omnipotens Deus, sicut supra. Notum sit omnibus christianis, quod ego Albuinus et conjux mea Blismodis atque filiæ nostræ Ozsendis et Ermengardis, pro animarum nostrarum redemptione, volumus de proprio nostro jure aliquid delegare Domino Deo, et Sanctæ Mariæ, sanctisque apostolis Petro et Paulo, et Cluniacensi loco, cui preest domnus Odilo abbas, hoc est ecclesia de Sancto Sulpicio et omnia sibi pertinencia, cum vineis, silvis, pascuis, campis cultis et incultis, molendinis, aquis aquarumque decursibus. Dono etiam supradicto loco montem vocitatum Caballicoda, et villam vocatam Cobazolas, cum omnibus rebus ad easdem pertinentibus; eo tenore, ut de ecclesia cum omni sibi pertinentia, ab odierna die quid voluerint [faciant], reliquam autem, quamdiu vixerimus, teneamus, et post nostrum discessum ad ipsum locum veniant, in tali ratione, ut hanc elemosinam nec vendant, nec dent in benefitio, sed teneant in dominicatu. Si quis vero contra insurrexerit, nisi cito resipuerit, omni maledictioni subjaceat. S. Albuinus et uxor ejus Blismodis, [et] filie eorum Ozsendis, Ermengardis. Artardus. Aymo. Eldinus. Petrus. Wuillelmus. Ervicus. Eldradus. Iterum Eldradus. Girbertus. Ingelbertus. Girardus. Rodulfus. Acta mense maio, feria II, regnante Rodberto rege anno VIIII. Rotbertus levita scripsit.

In nomine sancte et individue Trinitatis, notum esse volumus qualiter quidam clericus atque canonicus Sancti Vincentii, nomine Adalardus, venit ante presentiam domni Letbaldi Matisconensis episcopi, necnon coram Maiolo preposito ceterisque palam cunctis fratribus ejusdem ecclesie, humili prece deposcens ut ei ecclesiam quamdam concederent per prestarie corroborationem. Petitioni cujus favore ac dignitate ejus dilectionis puro animi affectu consentientes, adimplevimus rogati ejus voluntatem. Est autem sita predicta ecclesia in comitatu Matisconensi, in agro Cardoniaco, in villa que vocatur Fabricas, in honore Sancti Bartholomei constructa. Hanc itaque ecclesiam de nostro jure et dominio in ejus transfundimus potestatem, et voluntarie concedimus cum decimis et appendenciis, ea ratione vero ut quamdiu vixerit prefatus canonicus nomine Adalardus teneat et possideat legali usuario exinde faciendi voluntatem de fructibus ecclesie jure ac firmitate commitante vita; post ejus quoque decessum, uno suo heredi nepoti suo nomine Arulfo clerico perveniat, et in festivitate Sancti Vincentii, in dominicatu pontificis viventis ecclesie Matisconensis, per legem et per voluntatem fratrum, intrantis investitura XII denarios persolvat, post eorum amborum decessum, in potestatem pontificis redeat. Si quis vero contra hanc donationem sive prestariam aliquam calumniam inferre voluerit, minime valeat adipisci quod petit, sed iram Dei omnipotentis incurrat et anathemate omnium electorum Dei damnetur; et in antea, hec prestaria firma perseveret cum humili assensu oninium audientium. S. Ledholdi humilis pontificis qui hanc prestariam fieri jussit et se presente scribere jussit et manibus suorum fidelium corroborare precepit. S. Mayolus prepositus. S. Gauserannus levita. S. Anselardus levita. S. Teudo presbiter. S. Aldo presbiter. Umbertus ypodiaconus. S. Sendelenus archidiaconus. Heyndricus clericus. S. Berno levita. Johannes levita. Aymo clericus. S. Gondulfus levita. Eldeboldus presbiter. Gislardus levita. Data per manum Rodulfi presbiteri XVIII kal. septembris, indictione XI, tempore Rotberto rege et Domino regnante.

Sacrosancte Dei ecclesie monasterii Cluniensi cenobii, que in honore Petri et Pauli erit consecrasti, ubi domnus Odilo abbas preesse videtur. Igitur nomine Josbertus donavimus Domino Deo Petri et Pauli, pro remedium anima sua, ereditatem qui est in pago Matisconense, in hagro Fusciaco, in villa Davayaco, oc est prato in Balaosa vocat. Habet in longitudine perticas XVIIII et pedes VIII, in uno fronte perticas VIIII et pedes V, in alio fronte XIII; terminat a mane Sancti Petri et Sancti Leodegarii, a sero Euvrardi, a medio die et a cercio aqua currente. Et dono una pecia de terra cum supraposito, quam conquisierit de ancilla Sancti Petri, quantum ibi habeo totum vobis dono. Et faciatis quid volueris sine ullo contradicentem; omni tempore firma permaneat. S. Jhoannis. S. Emina, mulier sua, qui consemsit. S. Erverio. S. Costabulo. Constantinus escripsit die jhovis, in kalendis decembris, in tempore Rodberto rege.

In nomine Verbi incarnati. Noverint omnes fideles, quod ego Durannus, cum uxore mea Guatilde, donamus Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo, ad locum Cluniensem, aliquid ex rebus nostris quæ sitæ sunt in villa Montellio, id est quatuor rasses de vinea, terminantem his terminis, a mane et a circio terra Sancti Petri, a sero terra Duranni, totum ad integrum dono; et in alio loco dono unum campum habentem in fronte IIIIor perticas, in longum XVIII, totum ad integrum dono, ut post hunc diem faciant monachi Sancti Petri quicquid voluerint. S. Duranni et uxoris ejus Guatildis, qui fecerunt et firmare rogaverunt. S. Sigbaldi, Adalbaldi, Eldini, Raynardi, Raimbaldi. S. Nadalis, filii supradicti viri. Actum Cluniaci publice, regnante Rotberto rege. Almannus levita scripsit.

Domino fratribus Raimbert et uxor sua Dura. Ego Rainfredo et uxor sua Detada, propterea vendimus vobis de res nostras que sunt sitas in pago Matisconense, in agro Galoniacense, in villa Vescortis, oc est campus qui terminat a mane Sancti Petri, a medio Sancti Petri, a sero Dododo, a cercio rivo volvente; et abet in longo perticas XXIIII, in lato XII. Infra istas terminio, totum vobis vendimus, tradimus, et accepimus de vobis precium valente solidos VIII et denarios VII; et faciatis quitquit volueritis in omnibus. Et qui contradicere voluerit, auri uncia I componat; firma stabili permanead, stibulacione subnixa. Actum Cluniaco pullice. S. Rainfredo et uxor sua Detada, qui fierunt et firmare rogaverunt. S. Achart. S. Gislebert. S. Ansherio. S. Aletmo. Data per manus Eldradi, sub die dominico, mense settimber, annos XI Rotberto rege.

Sacrosancte ecclesie Sancti Vincentii martiris que est constructa infra muros Matisconum, cui Letbaldus episcopus preest. Ego Willelmus miles dono unum curtilum in pago Matisconense, in agro Viriacense, in ipsa villa; terminatur a mane via publica, a medio die terra Henrici, a sero terra Sancte Marie et Sancti Philiberti, a circio (terra) Sancti Vincentii. Infra istum terminum, supradictum curtilum quod vocitatur Frannerio curtilo, concedo ad suprascriptam ecclesiam Dei, eo tenore ut quamdiu vixero teneam et possideam, post meum decessum ad Sanctum Vincentium perveniat; tribuoque unum servum nomine Marcellinum, ut a presente die isto habeant rectores Sancti Vincentii potestatem faciendi quod voluerint. Hanc donationem facio ideo quia vocatus fui ad litteras discere quas, causa necessitatis, dimisi; si quis contradixerit auri libras X componat. Ego Willelmus qui fieri rogavi. S. Walterii prepositi. S. Gauseranni. S. Rotselini. S. Uberti. S. Otgerii. Hactum hoc regnante Rotberto rege.

Omnibus christicolis notum esse volumus tam futuris quam presentibus, qualiter unus servorum Sancti Petri ad paupertatem veniens, ante presentiam dunni Warnerii accessit, rogans eum ut in prebendam se Sancti Petri reciperet, in tali conventum, ut omnem suam hereditatem reciperet. Vocatus est autem idem homo Britio. Quod audiens, et eum minime, propter nimiam famem quæ tunc temporis erat, illum recipere in prebenda Sancti Petri non prevalens, cuidam presbitero, Adalgerio nomine, capellano Sancti Petri, eum commendavit, ut sustentaret secundum suum posse quandiu viveret. Recepit autem eum et omnem hereditatem ejus et pavit eum quandiu vixit. Adalgerius autem presbiter quandiu vixit, sine ulla contradictione omnem illam hereditatem tenuit et possedit. Ad finem autem isdem presbiter veniens, fecit donum Sancto Petro et monachis de Cluniaco de omni illa hereditate, et ita defunctus est. Quidam autem ex parentibus Bricionis, nomine Gontardus, ipsum donum contrariavit multis diebus, usque quo domnus Warnerius, frater Walterii, accepit obedientiam de Petronna. Requirere autem cepit eandem terram, quod omnino facere noluit, sed propter conservandam pacem, dedit ei Gontardo III solidos, et ita vuerpivit eandem terram Sancto Petro et Warnerio monacho, ut amplius in ea nihil requirat, nec ipse nec ullus mortalis homo per ipsum. S. Gontardi, qui istam werpitionem fecit. S. Letardi. S. Johannis. S. Aurardi. S. Waldini. S. Arboldi.

Quisquis Deo et sanctis ejus in isto presenti seculo de sua hereditate donat, ipse sibi in futura vita premium vitæ æternæ preparat. Quapropter notum sit omnibus fidelibus christianis, tam presentibus quam futuris, quod ego Tedberga, comitissa, dono Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo, et ad locum Cluniacum, ubi domnus Odilo abbas preest, aliquid de rebus meis, que sunt sitæ in pago Lugdunense: hoc est unum mansum, in loco quem vocant ad Caminum, cum omnibus appenditiis ad ipsum mansum pertinentibus. Hanc autem donationem facio pro remedio animæ meæ et anime senioris mei Artaldi, et filiorum meorum, Artaldi et Giraldi, et pro animabus omnium fidelium christianorum, tam vivorum quam defunctorum, ut misericordia Dei omnipotentis absolvere dignetur animas nostras a peccatis. Si vero aliquis homo vel aliquis ex heredibus meis contra hanc donationem aliquam inferre voluerit litem, iram Dei onnipotentis et sanctorum ejus incurrat, et cum Datan et Abiron vivus demergatur in infernum; ipse vero non vindicet quod repetit, sed coactus judiciaria potestate, auri libras quinque persolvat, et deinceps hæc carta firma et stabilis permaneat, cum stipulatione subnixa. Signum domine Tedberge, qui istam donationem fecit et firmare rogavit. S. ..... S. ..... S. ..... S. ..... S. ..... S. ...... Facta est hæc carta in mense martio, regnante Rodulfo rege anno XVII. Rodbertus sacerdos scripsit.

Similiter alter miles, Kadalo* dictus, cum conjuge sua Teodrada, pari conventione largitus est hereditatem suam in Attegia et in Ponciaco predictis hujus loci monachis.

In suis quidem retoricis Marcus refert sepius parum sententiam intelligi culpa longitudinis magis quam obscuritatis. Et quum vestro, cui non obtemperare nefas credidi, imperio, ad id sum impulsus, ut de gestis et passione beati Saviniani sociorumque ejus breviter scriberem, et ea que pro sui magnitudine valde diffusa est, comi compendio prestringerem, licet multis curis ocupatus, opera dedi, vestreque juste voluntati, prout potui, satisfeci. Cum enim hec olim apud nos non haberentur, et nescio qua majorum negligentia aut necessitate deperissent, vos, in bonis infatigabilis, tantum laborem subiistis, ut hec longe lateque perquirentes, tandem inventa nostro desiderio redderetis ; sed quos ista quantum invidie dentes acuit. Dictum est enim ab emulis nos nova pro veteribus commenta finxisse, et in ecclesiam Dei falsitatem, quod de vobis satis perverse sentitur, introduxisse. Vos autem talia quasi a latere, ut vir prudens, pretereuntes et Saviniani memoriam non vicinis solum, verum et eminus positis porrigentes, et que dicebantur posposuistis, et, ne divine pietatis tesaurus nebule silentii tegeretur, curastis. Inter hec itaque visum est a vobis et a quibusdam religiosis suggestum, ut de tante profunditatis flumine tenues rivuli procederent, qui ad alios lectores non eque fortasis ac nos id amantes, ac per hoc prolixiora negligentius percurrentes, commearent. Hujus igitur deliberationis negotium michi, quasi docto et ad hoc potenti delegastis que supra dicte emulationis acerbitas non minus quam vos dente theonino circumrodit ; sed sicut de bonis ventosum laudis favorem non debemus expetere, ita quoque, propter venenosos livores, sibilo digna non habemus negligere. Unde, si vestre fratrumque orationis suffragine fultus ero, certe non meluam adgredi quod ultra vires meas non immerito esse expavi. Ab elegantia vero sermonis in hoc opere longe distamus, quia, Severino teste, in quibus rerum veritas queritur, non luculente orationis lepos, sed incorrupta veritas exprimenda est. Qua de re nos quidem, lectores, non in ponposa philosophorum vel poetarum doctrina studentes, sed in simplici divine legis cultura invitamus diligentes. Et de proemio quidem satis dictum est. — Explicit prologus. INCIPIT PASSIO SANCTORUM MARTYRUM SAVINIANI ET POTENTIANI, SOCIORUMQUE EORUM. Igitur, post gloriosum Chrisli de morte triumphum et mirandum omni creature in celos ascensum, postquam paraclitum ignem in credentes celitus emissum, Savinianus cum sociis de illo, ut istorie testantur, sacro discipulorum numero, Petri, apostolorum principis, secutus est magisterium. Quo duce quoque plenissime de divinis instruente, Romam usque perductus, ut fidelis minister, pio magistro cooperationem sacri verbi satagebat adimplere. Sed in docendo labor magnus Petro non erat, quia vir iste de quo agimus, in ipso veritatis fonte avido palato potaverat. Signorum quoque virtutem ab homine non susceperat qui inter equales ab ipso veritatis ore audierat : Euntes predicate dicentes, quia adpropinquavit regnum celorum infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, demonia eicite. Petrus ergo Rome positus et divine militie curis intentus, cum innumerabilis ei exsercitus ad superandas tante potestatis arces esset necessarius, de Christi tamen invictissimo suffragio fisus, ut novo ac eterno imperio in primo sui ortu nulla desidia officere videretur, ad inclinanda mundi regna, electos duces cum paucis mittit comitibus, sed pauci quare dicuntur cum quibus spiritu vero illa castra gradiebantur de quibus in Genesi legitur : Castra Dei sunt hec. Savinianus ergo cum suis blandis persuasionibus incitatur, verbis et jamque timidis quoque mentem addere possent acuitur, et ut ad Gallias sacre milicie signa perferret, dignis meritorum premiis invitatur. Ille autem, ut erat columbine simplicitatis vir et summe obedientie, dificilimum licet negotium amabiliter suscipit et artissimum atque asperrimum iter intrepidus viator cum sancto comitatu invadit, sic Isaiane nubes ab oriente ceciduos versus pervolantes, et, more suo, fecundissimos imbres arentibus arvis infundentes, et vepres quadam vi grandinis obtriverunt et penitentie fructus dignos sui amenitate nutrierunt. Nam, dum iter agitur, ut divinitus inspiratum fuerat, a predicatione nullo modo cessatur, gentilitatis error relinquitur et Italici pars non minima populi ad Creatoris cultum prompta convertitur. Sed quo totus sanctorum affectus tendebat, populis licet reclamantibus et diverse trahentibus properabat. Tandem igitur, duce Christo, transmissis Alpibus, chohors sancta Germanie fines ingreditur, interque nobilissimas Galliarum urbes, Senones delegitur que prius eloquii sacri spisculis et gladio spiritus expugnetur. De cujus antiqua magnitudine et gloria veteres, si quis nosse velit, perconctetur istorias. Igitur vicus urbi proximus a sanctis adprobatus ubi castra metata tuto receptui cotidie haberentur. In quo quia quidam Victorinus, rerum opulentia clarus, pacis filius, repertus est qui, ad primum sancte obsidionis impetum, cervicem fidei susposuit ac substraxit, cumque omni domo sacrum baptisma suscepit, dignus judicatur qui Dei famulos hospicio susciperet, necessaria ministraret. Apud quem dum degitur, sanctisque operibus tempus totum impenditur, Serotinus ex summa nobilitate quidam, atque Eodaldus, diserte vir eloquentie, ad fidem deducuntur. Qui, quum in Dei opere strenui videbantur inter alios qui ad ecclesiastici ordinis usum provecti sunt, ipsi diaconatus officio decorantur. Sed ordini constituto necessarius erat locus in quo, tempestivis horis, Deo vivo et vero laudis hostie redderentur. Erat autem, in predicto vico, antiquissimum sacellum, idolatrie cultibus diutissime mancipatum, quod viri sancti contuentes, omni spurcicia mundatum omnique spiritali nequitia defensum, in Salvatoris nomine, habuere sanctificatum. His igitur expletis, urbem, summo impetu, omnes pariter adgrediuntur verborumque tonitribus ac signorum choruscationibus cives adtonitos insecuntur. Huic aciei nullus verborum apparatus valet resistere, hos assultus nulla ingenii machina propulsare. Pars populi maxima ad dedicionem convertitur et, deposito gentilitatis errore, salutiferis undis profunditur, grexque dominicus, paulatim succrescens, non in modicam turbam paucis diebus contrahitur. Jamque diaboli pars victa gemebat, quum quos ad perniciem dudum compulerat, ad certam salutem reverti videbat. Nec sufficit deitatis militibus civilis uberior rapina, sed universum suburbium felici vastatione perlustrat. Fervet obsequio rusticana simplicitas, et sub Dei summi hasta colla ponit humilima. Hinc quippe predicationum confligebantur gladiis, inde virtutum perterrebantur miraculis. Nullum enim opus impossibile vel arduum erat, ubi Christus infatigabiliter brachium extendebat. Ut autem dux tante milicie totam urbem unam confirmaret ecclesiam, in eminentibus saxis crucis fixerat impressionem, cujus indicium presto est usque in hodiernum diem. Dein, ne sancti ulla laboris intercederet mora, neve celestis principatus aliquo minueretur longore, dux religionis, felici successu elatus, et ob id majora debitis adgressus, in concionem socios advocat, et se sacratissimos apostolorum per quietem animadvertisse denuntiat. Ab his eciam subjungit responsum audisse, eos per mortem carnis ad coronam pervenisse et ut eis altare sacraret inpensius hortari et velle : dein imperitare ut alias ad urbes pertenderent, et populos ad vitam preordinatos celesti magisterio divinaque retorica edocerent. Que vox, ut venit ad milites sanctos, fid de tanto negotio felis contentio, dum quisque summo studio peteret ut, pretermissis aliis, sese ad opus edictum delegaret. Savinianus autem modesta leticia vultum soltiens, et tam pronis animis decentes gratias agens, Altinum et Eodaldum, proceres magnos, elegit ac secernit, eosque Aurelianis ad urbem, ut quod oraculo atque consilio ratum erat conflarent, emisit, hisque mandatur uti quamprimum, expedito negotio, remearent. Ceterum Potentianus atque Serotinus, hisdem magistri verbis, hisdem que adortationibus susceptis, Trecarum urbem territoriumque adeunt. Qui, parvo quidem tempore, sed plurimo confecto sudore, paucos sale condierunt legis dominice, quibus discessuri intra menia, in nomine aposlolorum templum sacravere. At fratres aliis pro viribus datis quod inpositum erat honus exportant, urbisque predicte nobilitate et plebibus talentum comissum erogant et fidei floribus non modicam credentium multitudinem coronant. Quibus, et jam sacris fontibus lotis, et pro tempore euvangelicis legibus instructis, sanctificantur quoque atria templi in honore atque memoria levite primi et martiris. Hinc autem digressi, Carnotensium fines adgrediuntur, in quibus, jactis religionis gravi difficultate seminibus, maximas animarum fruges adgregant, quibus et horreum sub titulo Dei genitricis, fusis benedictionibus edificant. Sed Quirinus, urbis prefectus, hinc deorum injuria lacessitus, inde pontificum querimoniis pulsatatus, viros sanctos primo graviter increpatos, dein gravius fustium reciprocatione contrictos, incarcerari custodia ferro vinctos jubet esse sepositos. At credentium grex niveus, dum sancta curiositate coartatos justos concelebrant, circumfuso satellite, motaque sedicione vallalus, nullo ordine, nullaque ratione gladiis obtruncatur, ac in effossi putei voraginem summa festinatione obruitur. Judex autem, quia hoc tirannide jusserat, cita morte corripitur, spiritui traditus cui servierat. At fideles qui neci superfuerunt, solutis vinculis, Dei famulos abire permiserunt. Sed quibus amplius placebant plage quam requies, nullo metu perterriti, sed de pena redditi fortiores, Lutecios adgrediuntur vivaci celeritate fines, ubi quoque, multa gentilitate perdomita, vico cuidam Christoilo divortium faciunt, in quo stabat nimie supersticionis atque vesanie fanum. Quo in loco, cum innumerabili populo, Agloadum atque Glibertum, summe nobilitatis ac eminentie viros, ad baptismi gratiam pertraunt, templumque cum simulachris suis, conibente vicinia, funditus subruerunt. Qua re pervulgata, Parisiorum preses, Agripinus, quia tantum deorum dedecus ferre non poterat, viros predictos cum maxima suorum multitudine necat. Nostri igitur duces, quos fines diximus ultro citroque pervagati, jacto seminario nove fidei, ad magistrum revertuntur, de tantis successibus gratulantes et leti. Ceterum Potentianus cum Serotino de sua expedicione regrediens, refertur que de talentis sibi commissis, lucra cumulaverant, qualiterque a Montanio judice gravi interminatione pulsati, a finibus sint tandem Trecassinorum exclusi. Saviniani igitur mentem non minima pertemptant gaudia, sanctam quippe cernit ecclesiam de profundo iniquitatis emergere, et fratres videt de pressuris et persecutionibus exultare. Reformato igitur exercitu, sanctisque conglobatis militibus, tempore lucano, verbi desudant administrationibus, et, in nocte, templa deorum subvertunt sacris orationibus. Grex morborum per miracula dissipatur, eger omnis cum plena sospitate revertitur, turba fidelium cotidianis augmentationibus constipatur. Inter hec, omni postposito timore, tres in urbis medio compaginantur ecclesie, quarum una Dei genitricis fulget in nomine, alia Precursoris gaudet honore, tertia prothomartyris redolet sanctitate. Quibus exactis, templorum quidem pontifices sua pessundari cernentes, et vere virtutis culmen paulatim erigi dolentes, sedicionem excitant in populo et religionis ministros pertrahi festinant ad tyrannos. Raptim itaque universi in senatum conveniunt et divinitatis testes suis nefandis aspectibus sistunt. Quos unde, vel cujatis missu, vel quid huc venerint, Severus Gallus, qui his locis, sub romano jure imperitabat, percuntationibus pulsat, et hanc ad eos orationem instituit ab universo concessu auctoritate permissa : Saviniane, inquit, qui novitatis hujus dux esse videris, justum decernimus te prius de singulis percunctari, ut tuis responsionibus audiatur quid credi oporteat, quive suo merito repudietur ; hujus enim vestre religionis formam hactenus habuimus inauditam, et nescio cujus numinis signa circumfertis et deorum culturam, que, a mundi principio ad diem hanc, cucurrit in romane majestatis contumeliam, adnullatis. A mundi principe quidem istud et editum non exiit, nec senatus decreto Dei vestri simulacrum inter alia locum sortemque promeruit. Cetera mundi numina cum aliorum bona pace coaluerunt, istud vestrum, aliis omnibus explosis, totum sibi vindicat mundum. Sed vestra quanta est ista dementia, qui, rebus tenues et pauci, romanis legibus repugnare contenditis ! Age ergo, ut paucis sententiam concludam, aut, relicto quem introduxisti errore, diis immortalibus libamina persolvite, aut suppliciis perferendis contumatia corda menbraque preparate. Ad hec Savinianus, nullo interminationis modo conterritus, sed superni lacerti extensione roboratus, ad judicis objectiones congrua responsa demollitur : Hebreorum, inquiens, gente sati, Jhesu Christi, salvatoris, sacro indicio ad veram salutem vocati, et de ministerio ejus divinitatis, qua Deus creditur et est, habundanter edocti, a Petro, nove ecclesie magistro et principe, quem jam romanis arcibus certum est presidere, huc directi, non errorem, sed certam salutis viam importamus vobis. Quid ergo mirum, si sanctitatis legem hactenus ignorastis, cum in Judea, tantum notus Deus omnipotens fuerit ? Pro confirmato etiam habetur, ut fateris, antiqui hostis seva calliditate in ipso mundi principio cumbinasse, cum primis hominibus dixit : Eritis sicut dii, ut plures pro uno colerentur et, rejecto Creatore, Sathanas a creatura, more perverso, timeretur. Pro minimo autem habendum est, si inde romana majestas offenditur, unde rerum creatoris et redemptoris majestas delectatur. Leges Cesarum ab ipsis procedere oportet, leges vivi Dei, angelico decernente senatu, ab ipso dirivare dignissimum est. Ceterum Dei nostri infinita magnitudo, qui celum terramque replet et habundat, in manufactis simulacris non habitat, potestatemque qua universitali presidet cum nulla dignitate participat. Quod nos paucos et dejectos asseris absurdum sonat, cum hinc nobiscum militet fallans angelica, hinc fidelium pene infinita contio per mundi fines ad hec eadem studia jamdudum distributa. Rerum inopes, vestram repulsam non erubescimus, qui christiana hereditate cujus sunt omnia possidemus. Et nisi olim moriendi per tormenta desiderium animis incidisset vestris, inmuridis aspectibus haec nostra tam munda turba more sinistro non adstitisset. Fiat ergo nobis quod ipse permiserit pro cujus nominis honore parati sumus majora quam minaris pati. Ad hec tirannus totus infremuit, et extra se ira pene pulsatus, Savinianum, qui in contumeliam publicam peroraverat, Victorinumque, qui pre ceteris verbis ipsius adclamaverat, fustibus graviter cesos, dein plumbo per tempora collisos, in carceris noctem jubebat recipi. Que quum non satis fecerant crudelitali, jubet etiam brachiis eos atque cervicibus ferreis nexibus inplicari. Tunc inter solemnia orationis verba que sancti in custodie tenebris persolverant fertur, Christus, supernorum civium maximo conventu vallatus, vinculatis apparuisse et eterne salutis viaticum, inestimabili claritate perfusus, obtulisse. Quibus expletis, lucis auctor viris disparuit, sed mire dulcedinis odor, fulgorque emisus locum tribus horis efficaciter ocupavit. Tunc sancti, divino medicamine foti, acceptique pene doloris obliti, hymnum pro tanta visitatione pariter persolvunt Deitati. Interea ab impiis mors piorum decernitur et quo modo exitii interire debeant judicatur. Data igitur eorum neci sententia, in eum vici locum a lictoribus deducuntur, in quo quondam ab eis ecclesia in Salvaloris nomine sacrabatur. Itaque, rogato atque impetrato orationis tempore, premissis que debita videbantur, salutares cepit Savinianus cum sociis hostias immolare, atque inter agendum non minimam que confluxerat credentium turbam, ut fidei libertatem invictissime tuerentur, sacris persuasionibus admonere. Et quia ejus discesio paratis qui se trucidarent imminebat, Potentianum omnibus qui divine rei summam pro se regeret, felici laude et summa celebratione conciliat, eumque dignissimum qui ejus vices administraret, cunctis plaudentibus, profusisque lacrimis, ipse conclamat. At satelles paratus ad necem ulterius moras non pertulit, sed ingressus templum, Dei ministros, apposito quodam puero, gladiis circumv nit et milicie sacrum ducem, inlisa capiti bis securi, humo exanimem stravit. Victorinus quoque cum puero capitis truncatione multatur, et consistens fidelium multitudo, patroni morte perterrita, fuga dilabitur. Ceterum superveniente noctis obstacula, fratres conveniunt et collecta martyrum membra, honore qui eis debebatur, in una ac singulari urna cumponentes, sepeliunt ; et merito, ut quorum corpora in momento defecerant, quorumque felices anime unum triumphum de mundo celo laureate perduxerant, unius quoque monumenti tegerentur operculo. Quorum ut florentia merita in fructum sacre benedictionis erumperent,languentium maxima multitudo, que breviex omni regione confluxerat, de concessa sibi celitus sospitate gaudebat. Nec hoc solo nostri pontificis beatitudo declaratur, verum et eminus posite gentes tanti beneficii preconiis invitantur ; et presentes, oratione conlaudibus fusa, quacumque debilitate gravarentur, saluti pristine reformantur. O felix martyrum temporalis vita felicior post mortem quies et gloria, qui nostre miserie exempti, cum mori videantur, cotidie vivunt per signa ; ordine quo dictum est tanti boni duce de medio ablato, et judice, velud re bene gesta et velud sue supersticionis obrutis hostibus, presumpta securitate, quieto. Potentianus cui sors consulatus pervenerat, cura vigili summoque studio cum sociis elaborat, ut ejus desidia nullam celsitudinis sue ruinam pateretur res publica. Et quam majoris est experimenti partum tueri imperium quam adquiri, post obitum Saviniani, neutiquam suis viribus parcit, sed ne quo lungo res commissa dispereat, sancte predicationis atque ad vitam exortationis studiis insenescit ; nec suficiebat quod cum sancto collega acri certamine confecerat, sed in dies partis adverse inrumpens municiones et castra quoscumque poterat fidei subjugare diabolo derogabat. Obstinato quidem animo ita bellum paratus conserere, ut aut plebem universam fidei legibus manciparet, aut vitam, ex precepto dominico magistrique exemplo per tormenta finiret. Interim Serotinus, levita, erga martyrum monumenta tanta se dilectione devinxerat, ut diem vel noctem nulla interpolatione transmiteret, quominus ibi fusis orationibus parentaret. Quem et nobilitas generis qua ceteros ante anteibat, et virtus animi qua universis preminebat, diu multumque ab hostium furore protexerant. Neque enim horum metu territus, obmitebat quin debilibus et egenis necessaria exiberet cum sacro medicamine cibaria. Hos quippe ne deficerent cibo refovebat et poculo, illos, quia defecerant, divo refocilabat anthidoto. Sed tanti boni cura et studium cruentam contraxerunt invidiam, que non qui eum enim quo ad judicis instimularet seviciam ; qui armatum subornatumque militem ad pescendam vir industriam submittit, quia de publico disperire metuebat vel argui. Satelles autem sese sollicite agens et omnes hominis metus subtili curiositate vestigans, repperit eum ad martyrum sepulchra vigiliarum sollempnia celebrantem et Dei laudes voce publica predicantem. Tantus amor circa sanctos, tantaque cura in animo egregii adolescentis insederat. Interrogatus igitur, fidem non inficiatur, ferrato circumfissus milite Christum publice confitetur, quatenus exalaret spiritum, fustibus permactatur. Cujus lacerum corpus Potentianus et socii ritu debito atque honore sepelierunt eo loco quo premissorum menbra tumulaverant confessorum. Per pauci fluxerant dies, cum urbis quidem nobilitas de propinqui morte non mediocriter tristis et anxia, ex consilii sententia edem super martyrem inclitam edificat, que a nostro quidem pontifice in concessu temporis, sub beati Serotini nomine, vallatur munimine consecrationis. Et quum martyrum numerosa succrescebat victoria, crescebat quoque egritudinum curatio gloriosa, nullusque pene eger ad sanctorum mausolea deducitur qui, salute inmunis, ad propria revertatur. Jamque cogebantur hostes, mira que fiebant cernentes, martyrum cineres venerari quos contemptui, dum adviverent, habuerunt et risui. Per idem tempus, diaboli invidia que sui mali intervallum non novit, acrius quam dudum, in reliquos Dei ministros excanduit, et ut mitterentur qui eos contumeliose ad senatum pertraherent incitavit. Quos mortis complices ad ducum sepulcra excubantes inveniunt, arreptosque cum tumultu acusato, impetu quo dictum est perduxerunt. Quibus mediis astantibus, preses hujuscemodi orationem instituit : Credo ergo vos, Galilei, salis cumpertum habere, jamdudum a romano decreto preceptum fluxisse, ut quisque hujus vestre fidei novitatem docuerit, vel susceperit, de vita debeat periclitari. Memoresque, opinor, vos esse oportet quod cum nos in vestrum exitium inperialia atque senatoria precepta urgerent, non statim ad vim neque ad arma decursum est, quod injuriarum ac iracundie perfugium esse solet ; quippe victi innata pietate, illatas diis immortalibus conscriptisque legibus dejectiones, adeo perpessi sumus ut eruta templa, fracta simulachra, cives in dedicionem vestram devenisse pessimo exemplo videamus, unde puto jam cumsequens est arma capere vobis que per vim eripere quod incauta pacientia cumsensum est pervadere. Itaque cum juxta vires sit vos vestraque in momento deterrere, ne nos precipitis consilii culpa respiceret, imitati modestiam solitam, vos adduci atque amice alloqui bonum provisum est et utile. Futura in manu vestra si ita sunt, Galilei, neque nos pigebit consensisse vobis, si modo sana mens est decretis salubribus priora male consulta corigere. Nam quanta clades et veluti contagio religionis vestre orbem romanum occupatura sit ; denique dolendam vestram vicem puto, quia uescio quo machinamento seducti, paulo post perversi dogmatis, penas subire cogemini atque ad ultimam dehonestamenti miseriam devolvi. An vos soli ignoratis ut affecti sint illi, quos olim magistros vanitatis hujus [...]

Dum vivitur in hac peregrinatione, necesse est unumquemque certatim ad superna gaudia concurrere sine fine mansura. Unde si deinter undas hujus pervagantis seculi recte a Domino eripi, quo ne quis inoffenso calle graditur et ad litus eterne tranquillitatis duci docte querimus; studendum summopere est ne interno judici in illo justæ exaggerationis examine ubi cunctis scire cuncta queque gessimus in carne licebit, penitus infructuosi inveniamur. Ob quam rem ego Helgodus, in extremis vitæ positus, delego Deo et sanctis ejus apostolis Petro et Paulo, pro animæ meæ remedio, aliquid de mea hereditate in pago Maticensi, in villa Itgiaco, hoc est medietatem unius curtili; aliam vero medietatem cum uno alio curtilo, donamus ego et uxor mea Gondrada pro filio nostro Bernardo puero, quem simul tradimus Christo perpetualiter in regulari habitu serviturum. Sunt autem hii duo curtili ambo in eadem villa constituti. Terminus autem unius curtili est a mane terra Sancti Petri, a medio die via publica, a sero terra Sanctæ Mariæ, a certio terra Otgisi de ipsa hereditate. Alius curtilus terminatur a mane via publica, a medio die terra Sanctæ Mariæ, similiter a sero, et a certio terra Sanctæ Mariæ. Si quis autem huic donationi nostræ contrarius diabolico excitus spiritu esse voluerit, anathematis vinculo, nisi resipuerit, subjaceat. Ut autem firmum permaneat, manibus nostris firmavimus testibusque tradidimus roborandam. S. Elgodi uxorisque ejus Gondradæ, qui hanc cartam facere preceperunt. S. Bernardi, filii eorum. S. Guarnerii. S. Adalberti. S. Richardi presbiteri. S. Bernardi presbiteri. S. Constantii presbiteri. S. Amalberti. Rogo autem ego Elgodus, ut hæc terra nunquam alicui detur in beneficium, sed semper sit in usibus fratrum.

In nomine Verbi incarnati, ego Vuillelmus dono Deo et sanctis ejus apostolis Petro et Paulo aliquid de mea hereditate, que sita est in pago Augustodunensi, in villa Monte: hoc est unum mansum et quantum ad ipsum mansum aspicit, et unum servum, nomine Girbertum, cum uxore sua, et unum infantem ejus; et si isti mortui fuerint, alium servum et aliam ancillam qui in manso remanserint. Quandiu vixero, ego Vuillelmus tenebo, et post meum decessum ad locum Cluniacum relinquam. In vestitura omni anno unum multonem reddam. Signum Vuillelmi, qui hanc donationem fieri et firmare rogavit, et in locum sepulture mee. S. Bugaldi. S. Artaldi. S. Josmari. S. Hugonis.

In nomine Verbi incarnati. Nos igitur, in Dei nomine, Aundus et Belinus et Gotfredus, pro remedio animarum nostrarum et parentum nostrorum, donamus Deo et sanctis ejus apostolis Petro et Paulo, et ad locum Cluniensem, aliquid de rebus nostris quæ sunt sitæ in pago Maticense, in agro Macia[c]ense, in villa quæ Oblat et Pistongias vocantur: hoc sunt duo mansi; et residet unus mansus in villa Oblat, alter vero in villa Pistongias. Et quicquid ibi visi sumus habere, totum ad jam dictum locum donamus; in tali tenore, ut quamdiu nos vixerimus teneamus et possideamus, post nostrum quoque discessum, ad supradictum locum perveniat. Donat itaque Gotfredus ad presens suam partem, quicquid ibi visus est habere. Donamus et in alio loco septem pecias de terra quæ ad ipsos mansos pertinent. Si quis autem contra hanc donationem calumpniam inferre voluerit, non valeat vindicare quod repetit; sed coactus auri libras II componat, et inantea firma et stabilis permaneat. S. Aundi, qui et Belini et Gotfredi, qui cartam istam fieri et firmare rogaverunt. S. Duranni. S. Girberti. S. Odonis. S. Beloini. S. Bernoini. Facta carta ista in mense decembri, regnante Rotberto rege anno XX. Rotbertus monachus scripsit.

IN NOMINE SANCTĘ TRINITATIS ET UNICĘ DEITATIS. ROTBERTUS PROPICIANTE DIVINA CLEMENTIA FRANCORUM REX. Cum regni nostri sede frueremur quieta pace, Excelsum regnis hominum dominari et eadem ab eodem transmutari reminiscentes, utque placet, vel superponi quemlibet in eis vel Deici mentis intuitu contuentes, justis petitionibus et presertim pro locis sanctis aurem libenter accommodabamus, posteritatis nostrae prolem, si idem senserint, in honore stabili non dubium habentes. His itaque occupatos studiis presul Linguonensis, vocabulo Lambertus, nos adiit, nostram humiliter deposcens serenitatem quatinus Sancti Benigni abbatiam, secus Divionensem castrum sitam, precepti nostri auctoritate muniremus quęque etiam ad eam pertinentia sublimitate regia corroboraremus, necnon salvamentum circumadjacentium villarum ex nostro adderemus. Intermiscuit se interea Hugo* comes Cabilonensis huic petitioni, utpote custos ejusdem loci. Quod omnino decernentes nobis proficuum et utile, voluntati eorum statuimus ad presens satisfacere. Ut igitur cętus sanctę congregationis monachorum inibi Deo devote famulantium succiduis temporibus nos nostramque stirpem ipsi commendet assiduis precibus, cuncta quę Karoli* imperatoris preceptione, sive omnium nostrorum predecessorum regum seu quorumcumque fidelium dono, acceperunt aut accepturi sunt, auctoritate regia nostrique precepti scripto confirmamus, et quam maxime de claustri eorum invasione, quod omnino jubemus, ut nostri antecessores, esse liberum, nec quicquam a torrente, qui castri sanctique causam dividit, abs quolibet accipi vel auferri sine precepto abbatis vel monachorum. Nomina autem villarum salvamenta reddentium sunt subtus notata: Lariacum, Bicisum, Quintiniacum, Cromaium, Suliacum, Aguliacum, Rufiacum, Aschiriacum, Bargas, Provisum, Colonias, Plumberias, Escuntias, Gironum, Corcellas, Tremoledum, Vilarium, Pruneium, Lentiniacum, Distum, Longovicum, Saciacum, Siliciacum, Asnerias, Corcellas, Norgias, Asiriacum, Dinatum, Mercenniacum, Panerias, Fedenacum, Ulgium, Dusmis, Neirum, Salonę, Missiniacum, Spaniacum, Villakarli, Villacomitis, Curtearnon, et cęterę his appendices salvamentum reddentes. Si quis autem tantę nostrę auctoritati obviare et donationem legaliter patratam qualibet occasione temptaverit effringere, non prevaleat in his quę cupit locum habere, sed noverit se compositurum auri libras mille, medietatem prescripto monasterio et medietatem nostrę camerę. Utque hoc verius accipiatur et diligentius observetur, manu propria corroborantes sigillo nostro insigniri jussimus necnon a fidelibus nostris presentibus confirmari legaliter censuimus. SIGNUM ROTBERTI (Monogramma) GLORIOSI REGIS Constantia* etiam regina consocia nostra cum filiis nostris Heinrico* tunc duce atque Rotberto* laudavit. Locus sigilli impressi S’ Lamberti* episcopi. S’ Hugonis* episcopi et comitis, ejusdem loci provisoris. S’ Azelini*, Lauduni presulis. S’ Josfredi* episcopi. S’ Ottonis*, Maticensis comitis. S’ Beraldi* episcopi. S’ Lezelini* archidiaconi. S’ Ayrardi* archidiaconi. S’ Girardi* archidiaconi. S’ Vuidonis* archidiaconi. S’ Raynaldi*, Nivernensis comitis. S’ Vuilelmi, tunc temporis jam fati coenobii abbatis. S’ Remigii* vicecomitis. S’ Vuidonis militis, Tetzelini prepositi, Johannis prepositi. Data VIII kalendas februarii, anno ab incarnatione Domini, millesimo XV, indictione XIII, aepacta XVII, regnante Rotberto rege XX° VIII anno. Actum Divione feliciter. Amen. Balduinus* sacri palatii apochrisarius postulatus recognovi et laudavi.

Cunctis in fidei integritate permanentibus notum omnibus quod ego Hugo Episcopus Autissodorensium, ob creatoris amorem omnium, seu pro remedio patris mei Lamberti, matrisque mee Adheleydis animarum, omnium quoque salute fonte baptismatis renatorum, trado Deo omnium creatori bonorum sanctisque ejus apostolis Petro et Paulo Cluniacensique cœnobio cui preest domnus Odilo abbas, cujusdam medietatem curtis vocate Givriacum, Divionensium site finibus, quam prefata genitrix mea supradicto delegavit loco. Non solum igitur predictam medietatem, verum etiam alterius donationem medietatis laudo et corroboro, quam olim soror mea Maheldis et sponsus ejus Gausfredus prelibato fecerunt cœnobio, ut habitatores monasterii ambas partes teneant inquietante nullo, cum omnibus que jam dicta mater mea habere visa est vel aliquis per eam in eodem loco, cum consuetudinibus et placitis, cum utriusque sexus mancipiis, campis, vineis, pratis, silvis, aquis, cum introituum et exituum viis cum omni integritate. Omnes quidem participes fieri opto nimium, sed precipue Girardum qui maximam partem habebat ex me in beneficium. Hujus ego rei gratiam accipio a predicto patre domino Odone et fratribus auri quinque libras habens quoddam turribulum. Testes: Hugo presul, Otto comes, Gauzelenus Episcopus, Hugo vicecomes, Vualterius et frater ejus Lambertus, Roclenus prepositus, Landricus, Warulfas, Ademarus, Acelinus abbas. Adraldus scripsit, anno M. XIX dominice incarnationis, Rotberto Rege anno XXXII uncionis sue. Testes Girardus Fovenensis, Tetbaldus.

Emit predictus prepositus [i.e. Arnulfus* prior Brittiniace curtis] in Linerolis villa ęcclesiam et partem ipsius possessionis: et in Montaniaco, et in Calmillas, atque Latona, in Clini campo, in Conchis, in Salcido, in Salsuris: his et aliis locis emit plurima terrarum mansa, que usque nunc possidentur ab illius loci monachis.

Auctor salutis humanæ omnes homines ad vitam volens æternam perducere, concessit presentiarum facultatum possessoribus hanc adquirere posse, si in presenti de suis rebus amicos studuerint facere. Quam ob causam notum sit cunctis christicolis, tam presentibus quam futuris, quod ego Bernardus et uxor mea Teiza, pro peccatorum nostrorum enormitate, atque ut ad vitam mereamur æternam post hujus vitæ terminum pervenire, donamus Deo et sanctis ejus apostolis Petro et Paulo et hominibus Deo servientibus in famosissimo cenobio Cluniaco, quibus preest domnus abba Odilo, aliquid de nostra hereditate, hoc est unum mansum cum omnibus pertinentibus ad ipsum, pratis scilicet, campis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, silvis, cum exitibus et regressibus, qui situs est in Monte Presentino, et in quo manet Constantius cultor. Hæc omnia usque ad inquirendum perpetualiter possidenda tradimus jam prefati loci habitatoribus, ut deinceps teneant et possideant, calumpniatoribus nullis existentibus. Si quis hanc donationem calumpniare voluerit, anathema sit. S. Bernardi et uxoris ejus, qui hanc donationem fecerunt. S. Girberti. S. Tresmundi. S. Aldradi. S. Duranni. S. Teotardi. S. Ugonis. Item S. Ugonis. S. Duranni. S. Wigonis vicecomitis.

In nomine Dei, ego Bernardus et uxor mea Ingeltrudis, consentientibus filiis nostris Nadale, Alimardo et Duranno, damus ad locum Cluniacum, qui est constructus in honore sanctorum apostolorum Petri et Pauli, cui preest dunnus Odilo abba, unum curtile in villa Sancti Leodegarii, et est conclusum ex omni parte, pro animæ meæ remedio et omnium parentum meorum; et faciant monachi Sancti Petri ab hodie et deinceps secundum suam voluntatem, sine contradicti[one] ullius hominis, ex eo quicquid voluerint. S. Bernardi, qui fecit et ipse firmavit. S. Duranni. S. Pontii. S. Duranni.

Notum sit omnibus fidelibus, quod ego Geraldus dono Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo et ad locum Cluniaco, ubi domnus Odilo abba preesse videtur, pro remedium anime mee et omnium parentorum meorum, ut Dominus eripiat animas nostras de penas inferni: hoc est una racsia de vinea, qui residet in Conflans, in agro Uriaco; et terminat de duas partes via publica, a mane Sancti Mammetis, a sero de ipsa hereditate, et habet in longum perticas XV, et de transversum una percica. Et juxta vinea quod Otgerius dedit Sancti Petri, [dono] una peciola de vinea quod accepimus de Durannum in escammium, propter cappa de mansionem; et de alia parte la medietate de medium plantum et abet in longum perticas XV et de transversum III et dimidiam, quesitum, ad inquirendum: faciant monachi quicquid voluerint. Si quis hanc donationem inquietare voluerit abominatus sit, et postea firma et stabilis permaneat. S. Duranni, fratris Geraldi. S. Eldini, fratris sui.

Omnibus fidelibus tam presentibus quam futuris cognitum sit, quod ego Gauzerannus, satisfaciens Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo, et monachis Cluniensibus, de quodam milite Arenberto nomine, qui interfectus est apud Cluniacum, dono in emendatione unum mansum qui est situs in pago Matiscense, in villa Curciaco, quem dedit michi Rodbertus clericus, filius Arroardi, servum quoque Vualterium nomine, cum uxore sua Umberga, et infantibus suis, qui in jam dicto manso habitant, [eo tenore] ut quamdiu Rodbertus memoratus clericus vixerit, teneat et possideat, et post ejus discessum ad Sanctum Petrum perveniat; terminatur autem his terminibus: a mane terra Rainaldi, a medio die via publica, a sero terra Sancti Stephani, a cercio de ipsa hereditate. Dono etiam in villa Carsiniaco unum curtilem qui terminatur a mane, a medio die et a certio via publica, a sero terra Sancti Petri. Si quis autem, ego aut aliqua intromissa persona hanc donationem calumniare presumpserit, omnibus maledictionibus subjaceat, et cum Datan et Abiron, diabolo quoque sociisque ejus [angelis] apostaticis in eterna conbustione dampnatus manebit. Ut autem hoc firmum permaneat, manu propria firmavi testibusque tradidi roborandum. S. Jotzeranni, qui istam cartam fecit. S. Lamberti, fratris ejus. S. Achardi militis. Dono etiam in villa Verchesono unam petiolam de vinea quam dedit mihi in adjutorio senior meus domnus Walterius, Matiscensis prepositus; terminatur autem ex omni parte terra Sancti Petri. Dimitto etiam beneficium quod tenebam de Sancto Petro. Ego frater Warnerius monachus, ad vicem cancellarii scripsi, regnante Rodberto rege anno XXVIII. Actum Cluniaco publice.

In cujus [i.e. Lamberti* episcopi] diebus, quidam archidiaconus Lingonensis ęcclesię, Parisiorum postea episcopus, Hymbertus* nomine, abbatiam sancti Amatoris, sitam ante moenia ipsius urbis, quam beneficii jure tenebat a presule memorate sedis, obtulit sancto Benigno, per donum et laudem predicti episcopi Lamberti, quatinus ibi monachi sisterentur, qui Deo ymnis et laudibus die noctuque deservirent.

Divine pietatis clementia prospitiens et consulens humanæ fragilitati omnibus in commune dat remedium salutare, quo valeant compotes fieri totius salutaris indulgentiæ et participes felicitatis æternæ, dicendo per prophetam: «Date, inquid, helemosinam, et omnia munda sunt vobis.» Quapropter ego, Gausmarus nomine, plurimorum pregravatus [peccatorum] pondere, ultimum jam anhelans spiritum, ob redemptionem et salutem animæ meæ, corporisquæ sepulturam, fatio donationem conditori omnium Deo ejusquæ sanctis apostolis Petro et Paulo, et Cluniensi monasterio sub eorum honore consecrato, nai (sic) cui etiam prodesse magis quam preesse videtur domnus abbas Odilo, ex michi jure debita hereditate, dans videlicet unum mansum in villa quæ dicitur Chasalviral, cum omnibus suis apenditiis, excepta vinea una quam nuper plantaveram. Confirmo etiam illud donum quod predicto loco dudum feceram de medietate trium camporum qui sunt siti in villa vocabulo Colonias. Fatio etiam guirpitionem de molendino de Balma cum subjacenti prato, quod senior meus Stephanus dedit Sancto Petro, set ego usque nunc querimoniam inde habui, quia fuerat meum benefitium. Reddo etiam Sancto Fortunato unum mansum in Buserias, ea ratione ut advocati Sancti Fortunati reddant in redemptionem Cluniaco XXXta solidos. Sunt autem et res site in pago Matisconensi, excepto illo manso de Chasalviral, quod situm est in pago Augustidunensi. Si quis vero hujus legalis donationis auctoritate corrumpere vel contradicere temptaverit, perpetue maledictionis et excomunicationis tytulo denotetur et juditiaria convictus potestate, auri libras XX persolvere cogatur. S. Arberti, Rollanni. S. Constanti sacerdotis. S. Duranni. S. Rutrudis.

Dominus dicit in Evangelio: «Date helemosinam» et cetera. Ego Stephanus et mater mea Adaleidis reminiscimus pondus peccatorum nostrorum et senioris nostri Artaldi, donamus Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo Cluniaco monasterio, ubi domnus Odilo abba preesse videtur, aliquid de nostra possessione pro remedio animæ nostræ. Sunt vero ipse res in comitatu Claromontensi, in episcopatu Lucdunensi et Augustudunensi, hoc est quarta pars de ecclesia Aneda de decimis, et unum mansum in villa quæ dicitur Massadone, et unum servum, nomine Constantium, cum uxore et filiis et omnia quicquid pertinet ad ipsum mansum, et capella que est in villa Cotonensi, consecrata in honore sancti Petri, et quicquid ad ipsam pertinet. Faciant rectores supranominati loci quid eis placuerit. S. Stephanus et mater ejus Adaleidis.

Remorante precellentissimo Rege Roberto Compendii palatio, corroborandam in præsentia ejus obtuli, quam feceram S. Richario, donationis cartulam. Tradideram siquidem ipsi sancto in pago Pontivo villam quæ Comitis Villa vocatur..... quam concessionem in presentia Regis regnique nobilium obtuli, et regia auctoritate confirmandam censui. S. Roberti Regis; S. Constantiæ Reginæ; S. Henrici Ducis; S. Roberti; S. Odonis; S. Angelranni comitis. Actum Compendii palatio nonas aprilis.

Quem super omnes abbates diligunt, sanctissimo patri, O. etc. (Opera Fulberti, fol. 126 vº; Gall. christ. Sammarth., t. II, fol. 486; Duchesne, Hist. de Fr., t. IV, p. 197; Rec. des hist. de Fr., t. X, p. 510.) [Edition d'après le Recueil des Historiens de la France, tome X, p. 510, n° 29 : Quem super omnes Abbates diligunt, sanctissimo patri, O. Canonici sanctae Mariæ, omnium virtututm gratia præfulgere. Obsecramus vos in nomine sanctæ Trinitatis, ne faveatis contra jus et fas partibus Theoderici simulati Episcopi, neque suadetis Odoni Comiti facere cum eo concordiam contra sanctorum Canonum auctoritatem. Clarissimum speculum posuit vos Deus in mundo, videte ne qualibet nigredine obscuremini, qua offuscantur alii : sed semper vero lumine resplendeatis, quo et alii possint illustrari. Valete, beatissime Pater, et rescribite nobis, quid melius de hac causa vobis videtur.]

Quisquis catholicorum pia intentione Deo placere appetit, hac ejus mandatis sedulo obsequi, et commissorum suorum penitudinem gerere, oportet, necesse est ut quamdiu in hoc corpore degit, summopere provideat quod eidem in perpetuum expediat; dumque adhuc vacat et donec hodie cognominatur, dumque tempus acceptabile et dies salutis instare videntur, aurem corporis auditui cordis accommodet, et preveniendo faciem Domini in confessione, quantalibet valet satisfactione peccata sua bonis operibus expiare studeat. Quod ego Otto comes perpendens, futurique judicii diem pertimescens, pro remedio anime mee, dono Deo et sanctis ejus apostolis Petro et Paulo et Cluniacensi cenobio, cui preest domnus ac venerabilis pater Odilo, aliquid de mea hereditate que sita est in Matiscensi pago, in villa Cavaniaco, videlicet totum ad integrum, sicut Stephanus, filius Artaldi, tam in jam dicta villa quam in omnibus appendiciis ejus de me tenebat in beneficio, et nuper moriens, licet inracionabiliter, suam hereditatem faciens, pro elemosina sua delegaverat Sancto Petro. Ego vero injuste ipsius donationi contradicens, irritam feci. Nunc autem pro anime meæ remedio, dono illam Sancto Petro quemadmodum supra tenetur adscriptum. Sunt autem vinee, prati, campi, silve, et unum molendinum supra Graonnam fluviolum, secus Rocam Cavernosam, que sibi adfinis conjacet. Ut autem ista donatio firma permaneat, manu propria firmo, presentibusque fidelibus meis firmare et laudare precipio. S. Ottonis comitis. S. Gauzelini episcopi. S. Adalardi. S. Bernardi. Geraldus monachus scripsit.

[In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, Amen. Conditor mirabilis rerum cum sit dominus emnium, nullaque nisi ab eo potestas hominibus data in hoc seculo, potentes in se credentes non respuit : sed, uti apostolus ait, personarum acceptor non est, sed in omni gente qui timet eum, et operatur institiam acceptus est illi. Quapropter in hujus mundi pelago caducis operibus admodum affluentes, qui vivere nolunt secundum illud apostoli dictum, tanquam nihil habentes et omnia possidentes, et easdem opes male abuti utendo videntur, suorumque mole peccaminum deprimuntur graviter. Aliquando quidem respiscentes advocata divinae propiciationis clementia totis nisibus totaque mente ad eum converti debent, qui mortem peccatoris non vult : sed ad se redeuntium culpam non solum abstergit, sed et solita bonitatis misericordia oblivionis velamine in perpetuo obtegit. Verum quoniam peccatori tantæ vires non suppetunt, ut absque sanctorum suffragio mereatur adipisci suorum veniam peccaminum, patrocinia gloriosorum martyrum cæterorumque sanctorum incessanter opus est implorare : quatenus eorum meritis dominum placatum habeat, atque ad aterna gaudia mereatur pertingere sanctis omnibus repromissa. Itaque ego Gaufridus Castridunensium vicecomes militari balteo accinctus misericordia Dei me præveniente et comitante. Notum esse volo omnibus orthodoxæ fidei cultoribus, quia ego assensu videlicet Dei omnipotentis, tam nobilitate superbi sanguinis, quam viribus mundanarum opum famosissimus, pro parentum meorum meaque salute, necnon pro incolumitate carissimae prolis, inter Togunæ fluvium atque castrum Nogiomi consensum et assensum præbente mihi domino meo Odone palatino, insuper seniore meo domino Theodorico Carnotensium episcopo modis omnibus annuente, in honorem preciosi martyris Dionysii sociorumque ejus mirisico opere basilicæ fundamenta jeci, maximamque partem operis peregi, atque præfatum martyrem beatum Dionysium de meis rebus pro tempore honoravi, et inantea post operis ipsius expletionem basilicæ polliceor, et promitto majora et honorabilia dare, ut monachorum series inibi militatura, et secundum regulam beatissimi benedicti die noctuque deservitura sine aliqua inedia pro salute sua, omniumque fidelium tam vivorum quam defunctorum, cum omni tranquillitate, et sine omni inquietudine fundat preces. Hæc autem omnia nominanda jam olim Deo anuente ab ipsis fundamentis ecclesiae attestatione multorum fidelium donata sunt sine aliqua dilatione. Quia vero in homine non est via ejus, neque hominis est dirigere gressus suos, accersito seniore videlicet domino meo Theoderico Carnotensi episcopo, non modicaque serie ceremoniæ, ac multo populo cum omni gaudio coram domino meo episcopo, omnique populo una cum consensu filiorum meorum, Hugonis videlicet et Rotroci, omniumque nostrorum fidelium, illarum rerum quas promissione mea dederam, donum super altare Beati Dionysii martyris posui, cartamque cum subnominatis rebus manu mea signare, et confirmare curavi, imprecante domino episcopo, et cunctis fidelibus astantibus Ananiæ et Saphiræ mortem, pænamque Judæ proditoris cunctis qui cupiditatis vicio de rebus datis vel concessis surripere vel minuere voluerint. Igitur ego Gauffridus cum assensu dominorum meorum, Odonis videlicet palatini comitis, et Theoderici Carnotensis episcopi, dono adjacentem vicum supramemoratæ ecclesiæ, cum decem prati agripennis, totamque terram juris mei usque ad Rovam fluviolum, et super ipsam quatuor farinarios. Ecclesiam quoque sancti Hilarii quæ est sita super Yogunæ alveum, cum sepultura et decima omnibusque appenditiis fuis. Et terram Burcardi avunculi mei cum broilo. Et terram de Belseria, res quoque omnium servorum meorum morientium sicut mos mihi defert, et consuetudines illorum tam in ædificiis quam in aliis rebus sancto Dionysio sibique servientibus concedo, et omnes saltus meos consuetudinarios esse jubeo usibus ecclesiæ et habitaculis monachorum : omnibusque hominibus illorum omnes saltus meos exempto Pertico ita concedo, ut homo sancti Dionysii intra saltum habitet, et exinde domum suam ædificet, atque herbam et ligna ad omnes usus suos habeat, exempto ne vendat, nullamque exactionem per hoc ab ullo homine perferat, neque ullum debitum reddat. Perticum vero ad usum meum, et ad usum monasterii Sancti Dionysii ita in proprio meo retineo, ut quæque fuerint ad usum monasterii necessaria ex eo monachi faciant. Et homo illorum intra saltum Pertici habitet, et de illo domum suam ædificet, atque ligna ad calefaciendum se habeat, sine ulla consuetudine reddenda. Do etiam totam decimatam de Pertico, quam de omnibus saltibus meis, quibus quoque remitto pasnadium omnium pocorum suorum. Post mortem autem matris meæ Milesendis, dono ecclesiam de Campo Rotundo, cum Nigellæ terra et omnibus appenditiis suis, atque Masconis villam, alodum juris mei, cum omnibus consuetudinibus suis. Super Eram quoque fluviolum in loco qui dicitur Vivariis, terram cultam et incultam, cum pratis et silvis, et decima, omnibusque consuetudinibus suis, atque in supradicto fluviolo Era arcam molendi. In Carnotino oppido dono omnem censum arcarum mearum. In burgo Castridunensi dono ecclesiam sancti Sepulchri, quam fundavi, et servis meis ideo ædificare permisi ipsis petentibus, et obnixe deprecantibus, ut supradictæ sancti Dionysii ecclesiæ, ac monachis ibidem secundum regulam sancti Benedicti degentibus, cum omnibus appenditiis suis deserviant. Et dono in ipso Dunensi castro quinque stallorum salis et carnis consuetudinem, et assensu meo, cum assensu filii mei Hugonis, Vivianus filius Otranni dat terram unius aratri in loco qui dicitur Oratorius. Concedo etiam meorum fidelium dona futura, emptionesque quas monachi sibi a meis hominibus quocunque modo agere potuerint, atque ab eis omnia data vel danda ita possideri libere ac haberi, ut in hoc quod datum vel emptum fuerit qualiscumque mala consuetudo inantea fuerit, tota depereat mox ut datam fuerit, atque ab eis jure et libere possideatur et habeatur, it aut neque ego, neque haeredes mei succedentes per teloneum, neque per vicariam, neque per bannum, neque per collocationem meorum militum, neque per aliam aliquam consuetudinem quamvis modicam monachis vel suis hominibus ullam inquietudinem inferant. Concedo etiam hanc libertatem loci sancti Dionisii supradicti, ut quicunque culpabilis fuerit mihi, vel cuicumque ex omnibus hominibus meis, aut cuicumque extraneo, si in burgo sancti Dionysii quocunque modo potuerit se immittere, ut salvus et liber sit, neque quamdiu in eo fuerit aliquis quicquam possit eis inquiri. Hæc omnia data concedo salva et libera, quatenus peccatorum meorum veniam adipisci, et in futuro gaudia repromissa cum omnibus bonis mereri. De quibus donis omnibus si quis sacrilegus aut infanus zabuli instinctu aliquid subtrahere vel minuere tentaverit, nisi resipuerit, et ad satisfactionem confugerit, auctoritate Dei omnipotentis Patris et Filii et Spiritus Sancti, et sanctorum angelorum, patriarcharum, prophetarum, apostolorum, martyrum, confessorum, virginum, atque omnium sanctorum sit excommunicatus et anathematizatus, et a liminibus sanctæ Dei ecclesiæ segregatus, ut non habeat partem cum Deo, neque cum angelis, neque cum sanctis eius. Sed sit pars ejus cum diabolo et angelis ejus, si in sua malicia perseverare voluerit, atque in inferno pænis debitis crucietur cum diabolo, tunc veniam habiturus, quando diabolus et angeli ejus sunt habituri. Omnes vero qui locum supradictum, et res ad eum pertinentes benigne et juste custodierint, atque de rebus suis aut de dictis vel factis quocumque modo melioraverint aut adjuverint, vel meliorari fecerint sint participes in omni benefacto, quod in loco illo factum fuerit, percipiatque a Domino hic centies multiplicata dona, et in futuro mereantur omnium delictorum veniam, atque cum sanctis angelis, et omnibus sanctis percipiant gaudia paradisi, cum Deo et omnibus sanctis in perpetuum regnaturi atque victuri. † Signatum domini Gaufridi vicecomitis, qui dedit et hanc cartam firmavit, et multis aliis firmare fecit. † Signum domini Theoderici venerabilis Carnotensis episcopi, † Signum domini Odonis palatini comitis, † S. Hugonis filii domini Gaufridi vicecomitis. † S. Rotroci fratris ejus. †S. Eleusiæ matris eorum. † S. Guillelmi præpositi. † S. Fulcherii excommunicati. † S. Arnaldi. S. Nevelonis. S. Tuonis. S. Odonis. S. Frotmundi. S. Helgodi. S. Maurini. S. Secundi. S. Garini. Actum Nogiomi castro, regnante Henrico rege in Francia, anno primo regni ejus, tempore domini Theoderici venerabilis Carnotensis episcopi, et tempore domini Odonis palatini comitis, et tempore domini Alberti abbatis sanctissimi Dionysii Paris. ]

Domino fratribus Richielmo. Ego Arnal et uxor sua Vuarina propterea vendimus nos tibi de res nostras que sunt sitas in pago Matisconense, in agro Itgiacense, in villa Curciaco: oc est vinea que terminat a mane terra Sancti Petri, a medio die via publica, a sero et a cercio terra de ipsa hereditate; et abet in longo perticas XX et dimidio, in uno fronte perticas VIIII, in alio fronte VII. Infra istas terminationes totum tibi vendimus, et accepimus precium valente solidos VIIII. Et faciatis quidquid facere voluerit; et si ullus omo qui contradicere voluerit aure uncia I persolvat; firma stabili permane adtribulacione subnixa. Actum Cluniaco publice. Arnal et uxor sua Varina, qui fierit et firmare rogavit; Gotefredo. S. Ranal. S. Amaber. Data per manus Bernardi, sub die lunis, mense febroarius, annos regnante Roberto rege.

Texte établi d’après B a. IN NOMINE SANCTĘ ET INDIVIDUĘ TRINITATIS. RODULFUS* DIVINA PROPITIANTE CLEMENTIA REX. Si fidelium nostrorum petitionibus, quibus apud sublimitatem nostram pro sacris locis interveniunt, aurem libenter accomodamus, regiam procul dubio exercemus consuetudinem et ob id in nostrę fidelitatis obsequiis eos devotiores efficimus, et ad animę nostrę salutem nobis profuturum omnino confidimus. Comperiat igitur omnium fidelium, tam presentium quam futurorum, sollertia, quoniam adiens serenitatis nostrę presentiam nobis valde carissimus venerabilisque pontifex sanctę sedis Vesontionensis metropolis, nomine Hugo*, obnixe deprecatus est, quatinus [308] privilegium quoddam quod Divionensi coenobio, nomine et corpore gloriosi martiris Benigni sacrato, de quadam ęcclesia in honore beatę Dei Genitricis dicata contulerat, nostra auctoritate regalique precepto confirmare deberemus. Cujus precibus, quoniam justę vise sunt, et quia idem vir valde dilectissimus nobis erat, maxime ob amorem predicti martiris fratrumque inibi degentium, quibus jamdudum in eadem Salinarum villa, ubi predicta ęcclesia sita est, nostrorum bonorum aliqua ob animę nostrę salutem concesseramus, et quorum nos orationibus commendaveramus, libenti annuens animo, per hoc nostrę auctoritatis preceptum ejus piam voluntatem ac laudabile confirmo privilegium, quo per omnia succedentia tempora ratum habeatur et firmum. Quod si quisquam aliquando, quod eventurum minime credimus, huic sublimitatis nostrę edicto obviare, preceptumve regale temptaverit ullo modo infringere, a Deo omnium Rege regum, ęterno supplicio punitus, presentique ultione multatus, decem libras auri regali camerę inferat totidemque etiam monasterio prefato componat; et hęc nostra constitutio inconvulsa stabilisque in sempiternum persistat. SIGNUM DOMNI RODULFI (monogramma) REGIS PII.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, Patris videlicet et Filii, et Spiritus sancti. Notum esse volo sanctæ Dei ecclesiæ fidelibus tam præsentibus quam futuris ego Robertus Burgundionum Dux, Roberti Francorum Regis filius, quod in ipsius mei initio gubernandi Ducaminis, dum more solito avide investigare cœpissem, quæ meis lege hereditaria habenda forent et retinenda usibus, quorumdam pravo suasu vindicavi mihi quandam potestatem Vivarium nomine super Oscaram fluvium sitam, quam jam Divionense cœnobium dono Othonis comitis, qui cognominatur Vuillermus, cum ecclesiis, villis, terris, consuetudinibus, mancipiis utriusque sexus, cum etiam rebus omnibus ad eam pertinentibus, jam XXX annis possederat. De qua idcirco prædicto monasterio intuli præjudicium, qui hanc Henricum Ducem patris mei avunculum olim possedisse a quibusdam fuit relatum. Verum ubi ab abbate Halinardo et monachis predicti loci lacrymabili relatione didici, qualiter idem Vuillermus comes eamdem possessionem Deo sanctoque martyri Benigno pro præfati Henrici Ducis animæ salute et suæ contulerit, qualiterque piæ memoriæ Robertus Rex pater meus, mater que mea, omnes que fratres mei pari consensu communique voto sæpedictam donationem laudaverunt atque firmaverunt: incongruum, immo periculosum arbitrans ab eorum me alienum fore devotione, divini timoris respectu tactus, simulque Dei servorum sub prædicti martyris Benigni patrocinio Deo regulariter servientium precibus motus, ea quæ injuste abstuleram juste pœnitens reddidi, et sicut eis pridem donatum fuerat perpetualiter habendum ex integro institui. Cujus redditionis ac restitutionis notitiam præsentem volui existere cartam. Quam manus nostræ firmitate subnixam, nobilium virorum fideliumque nostrorum manibus tradidi confirmandam. Ego Robertus Burgundionum Dux hanc nostræ firmitatis cartam coram me recensitam firmavi et subscribere jussi. Ego Hugo, Lingonensis ecclesiæ Episcopus, huic cartæ subscripsi, subjectamque excommunicationis sententiam adnexui, per quam auctoritate Dei omnipotentis, omniumque sanctorum ejus, precipueque beatorum martyrum Benigni atque Mauricii, quorum juri quæ sunt suprascripta videntur attributa, excommunicans anathematizo, anathematizansque excommunico, ut nullius præsentium futurorum que persona, Regis, Ducis, Præsulis, Abbatis, Comitis aut utriusque sexus alicujus ætatis, ulla occasione alicujus causæ in supra nominata potestate nomine Vivarium quicquam possessionis aut consuetudinis audeat accipere. Quod qui præsumpserit, æternæ excommunicationi et flammis gehennæ subjaceat, nisi resipuerit, et ad satisfactionis et emendationis remedium confugerit. S. Roberti Ducis; S. Hugonis Lingonensis Episcopi; S. Hugonis Autissiodorensis Episcopi; S. Beroldi Suessionensis Episcopi; S. Raynaldi Autissiodorensis comitis et fratris ejus; S. Azelini Abbatis, et Joannis fratris ejus; S. Ademari Divionensis; S. Ayrardi vicecomitis; S. Vuidonis sancti Lamberti clerici; S. Thecelini prepositi Lingonensis; S. Odolrici Archidiaconi et decani; S. Vuidonis Archidiaconi; S. Vuidrici præcentoris; S. Hugonis de Belmonte; S. Hugonis de Montesalvion; S. Aymonis de Tylecastro; S. Theodorîci militis.

(Chrismon) IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. Omnibus recte credentibus ac sanum sapientibus liquet provectum perfectionemque justicię salutem quoque animarum permaxime in elemosinarum largitate consistere. Domino in Euvamgelio pronunciante. Date elemosinam, et ecce omnia munda sunt vobis [Lc. XI, 41]. Quę quamvis multiformiter a devotione fidelium Cristi menbris inpertiatur, uno tamen modo exibita fructuosior, Deoque gratior approbatur, cum scilicet sancta aecclesia, quę Cristi spo[n]sa esse noscitur, bonorum temporalium nobis ab ipso collatorum, munere nostro heres efficitur. Hoc enim modo, non semel tantum, sed perenniter et in omnibus aetatibus facimus nobis amicos spirituales, videlicet ejusdem ecclesię filios, de iniquo mammona, qui nos recipiant in eterna tabernacula [Lc, XVI, 9]. Cujus utilitatis respectu, ego, Gerardus*, cum divina opitulante gratia, mundanę dignitatis multi[s] fulcirer opibus, contuli Divionensi cenobio gloriosissimi martyris Benigni presentia nobilitato, religionisque monasticę statu temporibus nostris famosissimo, hortatu et interpellatione Halinardi abbatis, predicte cenobii quoddam juris mei predium a predecessoribus mei[s] hereditaria mihi lege dimissum. De quo quidem voluntas antecessorum meorum fuerat, ut ad prefatum deveniret locum, sed obstaculo mundanę occupationis a[d] nostra usque tempora remansit inperfectum. Perpendens ergo a Deo mihi reservatum hujus beneficentię fructum, obtuli Deo sanctoque martyri Benigno, pro peccatorum meorum absolutione, proque patris mei Adalberti* et avunculi mei Gerardi* animarum salute, jam memoratum predium, villam scilicet Vulferei Curtis, que sita est in comitatu Solecensi, supra flumen quod dicitur Mosuna, cum omnibus suis appendiciis: in primis, scilicet cum ecclesia in honore Dei Genitricis dicata, servis et ancillis ibi conmanentibus seu alibi dispersis, campis, pratis, silvis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, molendinis, cunctis insuper ad predictum alodum interius aut exterius pertinentibus, quesitis et inquirendis, totum ex integro, de mea potestate in jus prefati monasterii rectorumque ejus transfundo, nihil mihi reservans ex omnibus, preter advocati tutelam quam retinui propter animę meę salutem, scilicet ut in rebus a me collatis predictus locus semper haberet ex meis heredibus tutorem ac defensorem. Cujus tutele functionem cuidam nostro fideli, Gerardo nomine, quia vicinior erat, tali commendavi tenore, ut in predicto alodo nihil requirat nihil penitus accipiat; sed si forte contigerit ut humilitas ac mansuetudo monacorum in predicta potestate, au[t] a suis aut ab extraneis, pro aliquo negotio non possit justiciam exigere, si advocatus ab eis fuerit accersitus, et legalem de re pro qua agitur exegerit emendationem, ipsius emendationis tertiam a monasterii ministris accipiat partem. Quod presenti cartę idcirco inserui, ut successorum meorum industria caveat ne elemosina nostra, alicujus advocati cupiditate depereat. Quod si quis parentum aut heredum meorum huic donationi, quod non reor, contradicere aliquando temptaverit, Deo sanctoque teste suo Benigno resistente, non prevaleat, immo regali camere .XXXta auri libras componens, prefato monasterio totidem superadiciat, et nostra donatio inconvulsa stabilisque permaneat. Que publice ac legaliter facta, mea propria manu, multorumque virorum illustrium consistit roborata. S’ ipsius Gerardi, qui hanc donationem fecit. S’ Gunteri. S’ Oderrici, militis ejus. S’ Arnulfi, fratris ejus. S’ Gerardi. S’ Teoderici* comitis. S’ Bosonis. S’ Gerardi. S’ Cononis. S’ Arnulfi. S’ Gunteri. S’ Azzelini. S’ Herberti. Actum monasterio Romarici, publice, die sabbati, II kalendas julii, anno ab incarnatione Domini .M.XXX.III., anno autem regni Chuonradi* imperatoris, anno quoque regni filii ejus, indictione .I., epacta .XVII. In Dei nomine feliciter. Amen. Locus sigilli impressi.

Domino fratribus Albericus sacerdos. Ego, in Dei nomen, Osanna vendo vobis una peciola de vinea qui est situs in pago Matisconensi, in finem Saviniacocense, in villa Vallus vocat; qui terminet de uno lato terra de ipsa ereditate, de uno front aqua curentis, de anbis frontibus via pullica, et de uno front de ipsa ereditate. Infra istas terminationes vel perticaciones, totum ad integrum vendimus adque transfundimus; et accepimus precium invalentem solidos VII. Et faciatis post isto die quicquic facere volueritis, sine ullum contradicentem. Si quis vero, aut si ullus ohmo est, qui calumniare voluerit, de auro uncias una componat. Actum in ecclesia Sancti Jangulfi, ubi fuit facta. Osanna, qui vendicione ista fieri et firmare rogavit. S. Ubertus. S. Landus. S. Girbaudus. S. Ricardus. S. Tetfredus. S. Grontfredus. Lebaudus sacerdo scripsit et adatavit die dominico, mense aprelis, regnante Enrico rege annos III.

Omnipotens redemptor unumquemque hominem jubet ut ex sua dona quam sibi a Deo datore ipse homo scit esse sibi datum, aliquid pro ejus amore vel pro redemptione animæ ipsius in elemosina tribuatur, sicut psalmista dicit: «Domini est terra et plenitudo ejus; orbem terrarum et universi qui habitant in ea;» vel sicut sapiens quidam dicit: «Redemptio animæ viri sunt divitie proprie.» In Euvangelio vero ita Dominus dicit: «Date helemosinam et ecce omnia munda sunt vobis.» Quapropter ego, in Dei nomine, Artaldus et mater mea Raimodis cogitamus pariter casus humane fragilitatis, simul et reminiscimus diem mortis nostre; consentiente me, donat mater mea Raimodis et ego Artaldus donamus pariter aliquid de nostra hereditate Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo, ad locum Cluniacum, ubi domnus Odilo abbas preesse videtur, pro redemptione animarum nostrarum, ut Deus, per intercessionem beati Petri [et Pauli] et sanctorum omnium liberare dignetur de inimicis nostris visibilibus et invisibilibus, simul et de penis infernalibus nos eripere dignetur: hoc est una piscaria qui est sita in pago Lugdunense, in agro Marcennacense, in finem de Vilareis. Hæc piscaria sita est super Ligerim fluvium, quam vulgariter vocant Casdronum: hoc est una petra quam vocant Trubler dominicum, et aliam petram vocant Pontelg, et aliam petram qui vocatur Lectum. De hoc beneficio quod Deus in ac piscaria transmiserit, hoc sunt pisci vel psalmones, de omnia medietatem donamus ad locum Cluniacum, ut sit in usum ad fratribus inibi degentibus, et ab ac die semper in presenti recipiant. Et donamus ad ipsam piscariam unum curtilum cum vircaria super Ligerim fluvium, quam possidet Bricius. Sane si aliqua emissa persona, ego aut mater mea, vel fratres mei seu nobilis homo, aut clericus, vel laicus, sive rusticus, hanc donationem infringerit vel abstulerit, sive violaverit, vel furaverit, sit dapnatus dapnacione perpetua, et sit pars ejus cum Datan et Abiron, et societur cum Juda, traditore Domini; insuper iram Dei incurrat et ad diaboli metus perveniat, si non ad satisfactionem venerit. Ego Raimodis et filius meus Artaldus firmamus et firmare rogamus. SS. Girino. SSS. Girard. SSSS. Ilio. SSSSS. Jharento et Gauzberto. Dono etiam ego et mater mea unum mansum quem Arnulfus tenet, cum piscaria in ipso posita, et pratos, et vineas, camposque, molendinos, et loca ad ipsos apta edificandis; et hoc in tali tenore ut sepeliant me et matrem meam, et habeat in hac elemosina partem et societatem uxor mea Richardis, et a parte Sancti Petri plenissimam accipiant remunerationem.

Domino fratribus Odono et uxor sua Costanci. Ego Bernard et uxor sui Vuiburga et filio Ibertus, propterea vendimus vobis de res nostras que sunt sitas in pago Matisconense, in agro Marciacense, in villa Varengo: oc est vinea tres rascias, que terminat a mane terra Durant, a medio die Girbalt, a sero Costancii, a cercio terra Obgoldo; et abet in longo perticas XIII, in lato perticas V et dimidio, in uno fronte V. Infra istas terminaciones, totum vobis vendimus, tradimus, et accepimus precium valente solidos XX, et faciatis quicquid facere voluerit. Et s’ullus omo qui contradicere voluerit, aure uncia I persolvat, firma stabili permane, adtribulacione subnixa. Actum Cluniaco publice. S. Bernar, Vuiburga et filio suo Ibertus, qui fierunt et firmare rogaverunt. S. Durant. S. Costancii. S. Girbal. S. Richar. S. Vendrant. S. Landol. Data per manus Bernardi, sub die sabato, mense aprilis, annos regnante Agdrico rege.

Domino fratribus Odono et uxor sua Costancia. Ego Alatruc et filio suo Durant, propterea vendimus vobis de res nostras que sunt sitas in pago Matisconense, in agro Marciacense, in villa Varengo: oc est campo qui terminat a mane terra Estephanus et Arle, a medio die terra Bernoenus et Costan, a sero Costancii, accercio Sancti Petri et terra Omar; et abet in longo perticas XII, in lato perticas XIIII. Infra istas terminationes, totum vobis vendimus, tradimus, et accepimus precium valente solidos octo, et faciatis quidquid facere voluerit; et in ipsa villa, unum curtilus, qui terminat a mane via publica, a medio die de ipsa ereditate, a sero Bernoenus, a certio terra Sancti Petri: et abet in longo perticas XX, in lato perticas II et dimidio. Infra istas terminaciones, totum vobis vendimus, precium valente solidos quatuor, et faciatis quidquid facere voluerit; et si ullus omo qui contradicere voluerit, aure uncia I persolvat, stabili permaneat, adtribulacione subnixa. Actum Cluniaco publice. S. Alatruc et filio suo Durant. Bernoenus et Costancius, qui fierunt et firmare rogaverunt. S. Costancius, Achardus, Bernar. S. Johannes. Data per manus Bernardi, sub die lunis, mense december.

Salvatoris clementia procuratum est hoc salubre remedium, ut ex rebus transitoriis, si eis bene utantur homines, æterna valeat merces adipisci. Dent scilicet labentia et accipiant mansura. Hac igitur causa ego enim, in nomine Domini, Gausmarus et uxor mea Leotgardis, donamus Deo et sanctis ejus [apostolis], videlicet Petro et Paulo, et ad locum Cluniacum, ubi domnus Odilo abba presse videtur, donamus itaque ex nostra hereditate ecclesiam in honore beati Petri apostoli consecratam, que consistit in episcopatu Matisconensi, in loco Juviliaco. Hæc itaque donamus Deo cum omnibus appendiciis suis et sibi pertinentibus, cultum et incultum, quesitum et inquirendum. Idem ecclesiam cum tota parrochia, pro remedio animarum nostrarum nostrorumque parentum, ea scilicet ratione, ut quamdiu vixerimus teneam et possideam, et in vestitura hoc exsolvamus, videlicet sepulturam de ecclesia ex integro, et per singulos annos duos modios de vino, et de nostro proprio labore omnem decimacionem. Post dicessum vero nostrum, cum omni integritate et sine ulla dilatione ad predictum perveniat locum; et si necesse fuerit, sepulture recipiamus beneficium. Si quis vero, quod futurum esse non credimus, nos ipsi (quod absit!), aut ullus de heredibus nostris aut aliqua intromissa aut aposita persona, contra hanc donationem aliquam calumpniam generare vel litem inferre temptaverit, primitus iram Dei omnipotentis et offensam apostolorum ejus incurrat et cum dampnatis, in infernum cruciandus exurat; et hæc descriptio firma permaneat, cum stipulacione subnixa. Ut autem magis magisque roboretur, manibus propriis subterfirmavimus testibusque tradidimus roborandam. Signum Gausmari et uxori sue Leotgardi, qui hanc cartam fieri rogaverunt et firmare. S. Arlebaldi. S. Heymonis. S. Girardi. S. Tedonis. S. Hugonis. Actum Cluniaco publice, VI kalendas aprilis, die dominico, anno M. XXXmo VIto ab incarnatione Domini, indictione quarta. Bernardus sacerdos et monachus ad vicem cancellarii recognovit.

Omnibus in Christo licet fidelibus dum canonica auctoritate persistimus, non activa sed contemplativa perscrutari debemus, dicentem Domino, dum in hoc seculo vivimus bonorum operum cessare non debemus, et ita perficiamus in hoc seculo, ut in futuro cum sanctis mereamur porcionem habere. Quapropter notum sit cunctis fidelibus, tam presentibus quam futuris, quod nos ego Rainardus, et uxor mea Maria donamus Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo [et] ad locum Cluniacum monasterium, in quo preese videtur domnus Odilo abba, aliquid de nostra hereditate, que sita est in pago Matisconensi, in agro Igiaco, in villa Manisiaco, unum curtilum scilicet, tres raxas de vinea; habet terminaciones a mane terra Sanctæ Marie, a medio die via publica, ex aliis partibus terra Sancti Petri. Donamus in ipsa villa unum campum; a mane terra Sancti Vincentii, a sero terminatur terra Sancti Petri, ab aquilone de ipsa hereditate. [Donamus et alium campum in eadem villa, in quo dicitur ad Cardros, terminatum a mane via publica, a meridie terra Sancti Vincentii, a sero Sancti Petri, ab aquilone de ipsa hereditate.] In villa Itgiaco unum curtilum, qui terminat ab aquilone Sancte Marie terra, ex aliis partibus a sero terra Sancti Petri. Alium curtilum donamus in ipsa villa, qui terminat a mane et a sero Sancte Marie terra, a meridie et aquilone vie publice. Donamus etiam in ipsa villa unam vineam que habet terminaciones a mane via publica, a meridie et a sero Sancte Marie terra. Donamus etiam in ipsa villa Manisiac unam perticam de prato in loco qui dicitur Putat. Hæc omnia donamus Deo et ad supradictum locum pro redemptione animabus nostris, ea ratione ut quamdiu vixerimus teneamus et possideamus. Post discessum vero nostrum, ad supradictum locum deveniat; donamus vero in vestitura sex sextarios de vino. Si quis vero huic nostre donationi aliquam calumpniam inferre temptaverit, non vindicet quod cupit, sed coactus in fisco publico auri libram unam componat; nisi cito resipuerit, omnibus maledictionibus novi ac veteris subjaceat Testamenti, cum Dathan et Abyron ac Juda traditore dampnatus dispereat, et deinceps fine tenus hæc firma et stabilis permaneat, cum stipulacione subnixa. Actum Itgiaco publice, anno M. XXX. VIII ab incarnatione Domini nostri Jesu Christi, indictione V, III idus januarii, feria IIII, regnante Chonone imperatore. Arnulfus levita recognovit. S. Rainoardi et uxoris ejus, qui fieri et firmare rogaverunt. S. Adalberti. S. Stephani. S. Ingelberti. S. Achardi.

Notitia vuerpitionis sive donationis, si aliquid rectum habuit, Bernardi militis de quadam vinea quæ est sita in pago Matisconense, in villa Burziaco. Fecit enim vuerpitionem cum hoc lapide, in presentia donni Walterii episcopi, Deo et Sancto Petro et monachis Cluniensibus, ut deinceps nec ille nec ullus de heredibus ejus amplius audeat calumpniare; et accepit ab ipsis monachis sex solidos. S. Walterii episcopi, in cujus presentia hoc factum fuit. S. Maioli, S. Walterii, monachorum, qui ibi fuerunt. S. Ingelfredi. S. Heinrici. S. Odonis. S. Adalberti. Actum villa Lascheriaco, X kalendas julii, feria III. Arnulfus scripsit.

Ego Rotbertus, Domini gratia dux Burgundionum, filius piæ recordationis Rotberti, regis Francorum, volo ut sciant nostri fideles qui nunc sunt et qui post nos futuri sunt, hujus regni duces et presules, principes et proceres, et omnes utriusque ordinis nominis Christi cultores, quia venit ante presenciam nostram et duorum Hugonum, Autisiodorensium et Linguonensium venerabilium episcoporum, et multorum nostrorum fidelium, nostræ salutis et honoris, fidelis et devotus amicus, Odilo videlicet, Cluniensis monasterii presbiter et monacus, cum quibusdam ejusdem monasterii bonæ opinionis fratribus; in quorum obsequio et solatio adfuit etiam domnus Alinardus, monasterii benignissimi martiris Benigni abbas venerandus, deprecantes ut audirem quo ordine antecessores illorum adquisierunt locum Juliacum, in comitatu Cabilonensi situm, cum æcclesia in honore beati Mauricii consecratam, et ceteris terris, cultis et incultis, ad ipsum locum pertinentibus, et qua occasione, neglegentia principum et violentia quorumdam hominum inimicorum, Aldonis videlicet et heredum illius, perdiderunt, et quo studio et quorum auxilio et benivolentia recuperaverunt. Ordo requirendi inprimis fuit donatio et oblatio, et liberalis, quando Manasses, archiepiscopus Arelatensis, postea Mediolanensis, obtulit et dedit supradictum Juliacum Deo et sanctis apostolis Petro et Paulo, Cluniaco monasterio, et fratribus inibi per cuncta succedentia tempora Deo servientibus. Fuit enim idem Manasses ex majoribus et nobilioribus proceribus Burgundiæ natus, patre Warnerio, matre vero Teutberga, ex quorum hereditario jure locus supradictus ei successit in hereditate. Audistis ordinem adquirendi; audite occasionem perdendi. Fuerunt quidam pervasores, qui calumpniam et violentiam intulerant supradicti monasterii fratribus. Qui, veniente duce Magno Hugone Francorum in regno Burgundiæ, timentes quod supradicti monachi deberent reclamationem facere, prevenientes eos fraude, suaserunt duci quod ex beneficio illius deberent possidere predictum locum Juliacum. Sed dux, audita nobili et festiva episcopi Manase donatione, et justissima monachorum reclamatione, non curavit de suasionibus satellitum, sed pro sua clementia restituit supradictum [locum] Deo et principibus apostolorum ad sustentationem Cluniensis cœnobii monachorum. Quo decedente, supradicti pervasores et eorum heredes insurrexerunt, et calumpniam et violentiam iterum supradictis monachis intulerunt, usque dum Otto, cognomento Willelmus, Sancto Petro restituit et reddidit. Et quia cognovit se, ex parte ducis Heynrici, Juliacum locum injuste adquisisse beneficium, rogavit ipse domnum regem Rotbertum ut in hac sua redditione et donatione assensum preberet, et ex sua parte Deo et sanctis apostolis donaret et redderet. Quod factum est, et pii regis benigna clementia, et boni principis pia benivolentia; et ut injusta violentia diu illata supradictis monachis omnino cessaret, et perpetuo irrita fieret, calumpniatoribus supradictarum rerum idem comes Willelmus, pro eo quod injuste tenebant, aliud eis dedit beneficium, videlicet pro terris terras, et insuper a monachis non parvas acceperunt pecunias. Postea vero Willelmo et Rainaldo filio ejus precipientibus, [i]idem ipsi calumpniatores iterum aliud receperunt beneficium, et apud Divionense castrum, omnem suam calumpniam deposuerunt, et ut ita dicam, sollempnem et publicam werpitionem fecerunt, coram omnibus principibus et senioribus qui aderant, sponte et voluntarie. His ita gestis, audiens supranominatus dux Rodbertus jam dictum locum Juliacum a possessore suo Manasse archiepiscopo sanctis apostolis Petro et Paulo et fratribus Cluniensibus destinatum et legali testamento confirmatum, et auctoritate regali corroboratum, et calumpniam supradictorum hominum tociens anulatam et evacuatam et ad nichilum redactam, precipiendo precepit, cum consilio fidelium suorum, ut deinceps, supradicti fratres jam dictum locum Juliacum cum omni securitate teneant et possideant, et ut eis placuerit ordinent. Si quis eis, (quod absit!) calumpniam inferre temptaverit, nisi cito resipuerit et congrua satisfaccione emendaverit, sciat se et mundanis legibus obnoxium et celesti propitiatione indignum. Et ut hæc noticia firmum tenorem obtineat, domnus dux Rotbertus manu propria firmavit ac corroboravit, et ut alii firmarent, jussit et rogavit. S. Hugonis, Autisiodorensis episcopi. S. Hugonis, Linguonis episcopi. S. Hugonis, ducis filii, bonæ indolis pueri. S. matris ejus. S. Odulrici decani. S. Ansculfi clerici. S. Arlei clerici. S. fratris ejus Milonis. S. Widonis. S. Unberti. S. Teoderici. S. Rainaldi. S. Bernardi. S. Aldigerii. S. Wileni. S. Araldi.

Notum sit omnibus hominibus, tam futuris quam presentibus, quod ego Guigo vicecomes, cogitans de Dei misericordia, et de verbo ejus quo dicit: «Date elemosinam, et omnia munda sunt vobis», dono Deo et Sancto Petro omnibusque fratribus loco Cluniensi manentibus res proprietatis meæ sitas in pago Lugdunensi: hoc est castrum qui vocatur Mons Meruli cum omnibus ibi pertinentibus, scilicet meas res indominicatas quæ ad me jure hereditario pertinent. Et dono eis unum mansum in villa quæ dicitur Liver, cum omnibus appenditiis suis, cum servi ibi inhabitante, nomine Constabulo, cum uxore et infantibus eorum, quesitum et ad inquirendum. In villa quoque Rotnens omnes condaminas quæ ibi ad me pertinent jure hereditario, et totum laborem ibi factum. Quas res ego Deo et Sancto Petro obtuli pro animæ meæ remedio. Si quis vero huic testamento contrarius extiterit, non valeat vindicare quod cupit, sed coactus quinque libras auri persolvat. Ut autem hoc scriptum pleniorem obtineat vigorem, manu mea firmavi manibusque amicorum et propinquorum meorum tradidi roborandum. S. Guigonis vicecomitis. S. Hugonis comitis. S. Tietbaldi comitis. S. Ermessendis vicecomitisse. S. Hugonis.

Sacrosanctæ Dei æcclesiæ Cluniensi, quæ est constructa in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli, cui preesse dignoscitur venerabilis abbas dunnus Odilo. Ego Leto dono III condaminas in villa Silingiaco, quarum una conjacet in campo Aliaco, alia vero jacet subtus Sinlingiaco villam, habens ex uno latere et ex una fronte viam publicam; tertia vero jacet in finem Vivenalem. Similiter facio donationem de uno manso qui jacet in villa Calvomonte, cum molendino quod ibi est, cum pratis, campis, casale, vineis, silvis, et quicquid ad ipsum mansum pertinet usque ad inquirendum. Ego Sigiboldus, frater istius Letonis, istam donationem fieri rogo, laudo et confirmo, laudante et consentiente avunculo nostro item Sigiboldo, ne ullus deinceps contradicere valeat, cum stipulatione subnixa. S. Leutonis, qui fecit et ipse firmavit manu sua propria. S. Sigiboldi, fratris ejusdem. S. Orlardi. S. Berillonis. S. Bernonis. Ego Giraldus, presbiter et monachus, rogatus scripsi anno ab incarnatione Domini nostri Jesu Christi millesimo XXX. VIIII, indictione VII, regnante Heynrico rege, filio Cunonis imperatoris, anno primo imperii ejus.

Succedente vero tempore, ipsi Gausleno episcopo defuncto citissime, Gualterius in presulatu successit et, Domino permittente, certis diebus venit Aniciensis episcopus Cluniacum et consecravit ibi altare unum, illectus improbis precibus monachorum. Unde vehementer commotus Gualterius episcopus misit quosdam de clericis suis ad domnum Odilonem conquerens ab eo de altare contra jus consecrato, simulque denuntians quod nisi sibi ex hoc satisfaceret, quibuscumque modis posset, se vindicaret. Quod ipse audiens, primo respondit se in consecratione altaris defuisse; post hec precepit clericis ut altare discooperirent, vel si vellent solo tenus destruerent. Deinde mandaverunt, per eosdem clericos, episcopo diem et locum quo sibi conloqueretur; quo cum convenissent, post diversa querelarum et pacificationum colloquia, dedit ei loco emendationis vel satisfactionis equum decem libris appreciatum simulque vas argenteum auro pulcherrime decoratum. Post hec, invitaverunt eum ut de monachis suis ordinationes faceret tempore proximo, quod et subsequenter fecerunt in eodem Cluniacensi monasterio, quod etiam sepius fecerat in sua ecclesia.

Auctoritas extat antiqua, nobisque a majoribus nostris tradita, ut si cujus calumniosæ querelæ definitio fuerit facta, quæ in posterum manere debeat stabilis et firma, per testamentum litterarum transmittatur ad noticiam posterorum. Quapropter ego Odulricus et frater meus Otto notum esse volumus presentibus et futuris omnibus, quod per plurima jam transacta tempora nos et antecessores nostri querelavimus quandam æcclesiam in honore sancti Sulpicii dicatam, cum villa Lasiacum nominatam et omnibus ad ipsam æcclesiam sive villam pertinentibus, contra Sanctum Petrum et monachos Clunienses; nunc vero ortatu et monitione domni Odilonis abbatis et domni Warnerii prioris, patris quoque nostri domni Hugonis et cæterorum fidelium et amicorum nostrorum, facimus werpitionem et donationem de ipsa æcclesia et villa et de omnibus ad ipsam sive villam pertinentibus, villis scilicet, silvis, vineis, pratis, terris cultis et incultis, aquis, aquarumque decursibus, exitibus et regressibus, cum omni integritate. Facimus autem werpitionem sive donationem pro remedio animarum nostrarum, Odulrici videlicet et Ottonis, patris quoque nostri Hugonis, avi etiam nostri et aviæ Milonis et Ermengardis, matris quoque Lecilinæ, sed et uxoris meæ Odilæ, necnon et filiorum meorum Milonis et Jarentonis, ac omnium parentum et fidelium nostrorum, et ut habeamus partem et societatem in omnibus benefactis quæ facta fuerint in monasterio Cluniaco et in omnibus locis ad ipsum pertinentibus, in missis, in orationibus, in elemosinis, et specialiter unum pauperum. S. Odulrici. S. Ottonis, fratris sui. S. Hugonis, patris eorum.

Ego Pontius comes dono Deo sanctisque apostolis ejus Petro et Paulo, monachis habitantibus Cluniaco monasterio, condaminas et unum pratum quem habeo in his villis: una vocatur Villeas, alia Merdusana, cum omnibus ad se pertinentibus; unam medietatem de ecclesia quæ [sita est in pago qui dicitur Trevis, in episcopatu Diensi, in loco qui] nominatur Eron, cum XII sextaradias de terra juxta eam; unam cellam in agro quæ vocatur Lunis. Et si aliquis homo aut femina de mea hereditate vult dare Deo et supra nominato loco, hoc similiter dono et laudo. Istam donationem facio ad presens sine ulla terminatione, aliam facio in alio tenore de loco qui nominatur Gentiacus, cum viridiario jacente juxta eum, et unum clausum similiter prope, et de meis vaccis quas in dominicatu possideo: de clauso vero IIII sextarios de vino et de vaccis unam in vestitura omnique anno, eo tenore ut quamdiu vixero teneam; post meum discessum jam dicto loco revertatur cum omni integritate. Est autem facta audiente domno Aimone, Arberto, Berengerio, alio Arberto.

Sicut indubitanter fides credentium retinet, ita Christi benignitas mortalibus consulit, ut ex bonis temporalibus quæ lege mortis amissuri sunt, mansura perennis vitæ sibi valeant preparare, ut scriptum est: «Divitiæ viri, redemptio animæ ejus.» Idcirco notum sit cunctis fidelibus, quod ego Bernardus, itinere Jerosolimitano expleto quo salubrius potui, cæpi de salute animæ meæ cogitare. Quapropter notum esse volo fidelibus cunctis, quia dono Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo atque ad locum Cluniacum, in quo preesse videtur domnus ac venerabilis pater Odilo, omnem partem de mea hereditate, quam habeo cum duobus fratribus meis cum memet ipso. Est enim predicta hereditas in pago Matisconensi, in his villis Varengo, et Marziaco atque Tiliaco, peromnia quantum ad meam pertinet partem, quæsitum et ad inquirendum, in duabus supradictis villis Varengo scilicet et Marziaco, campis, pratis, vineis, silvis, aquis, exitibus et regressibus, atque pascuis, quantum supradictam partem pertinet. In Tiliaco vero nihilominus peromnia quantum ad terciam pertinet partem, cum silva quæ vocatur Vaura. De alia hereditate quam mater mea se vivente retinet, quæ est in supradictis sepe villis, Varengo videlicet et Marziaco, terciam similiter peromnia partem post decessum ejus. Facio autem hanc donationem pro animæ meæ remedio et patris mei ac matris et omnium parentum meorum vivorum ac defunctorum et eorum qui laudatores fuerint de hac donatione. Et ut magis magisque roboretur, ipse propria manu subterfirmavi, testibusque tradidi roborandam. S. Bernardi et Achardi fratrum, qui hanc jusserunt fieri et rogaverunt firmare. S. Constantini, Hildini, Gislamberti, Achini. Actum Cluniaci publice, per manus Arnulfi levitæ, regnante Heinrico rege.

Robertus, gratia Dei Burgundiorum Dux: notum esse volo omnibus tam presentibus et futuris, quia adierunt presentiam meam Halinardus Abbas cœnobii Divionensis, cum quibusdam ejusdem loci fratribus, humiliter postulantes, quatinus cessare facerem homines nostros a quibusdam torturis, quibus eum familiamque suam gravabant, que ante nos ab illo sancto exacte non erant: quorum petitionibus, quia juste vise sunt, libenter favens, hoc scriptum ad posterorum memoriam eis fieri jussi, per quod Deo, sanctoque Martyri ejus Benigno promitto deinceps intra ambitum fossati qui Burgus vulgo Claustrum vocatur, neque me infracturam aut rapinam facturum, neque meis hominibus, aut alii cuiquam hoc consensurum. Quod ut firmius habeatur, manu propria firmavi, conjugique mee et filiis, fidelibus quoque nostris roborandum tradidi.

Dilecto Hugoni canonico atque sacerdoti. Ego Raculfus et Warnerius consobrinus meus vendimus tibi unam vineam sitam in pago Matisconensi in agro Salorniacensi, in villa Muyson. Terminat a mane et a medio die terra Sancti Vincentii, a sero et a circio viis publicis; habet in longum perticas XVIII et dimidium in una fronte, a medio die perticas III et dimidium in alia fronte, a circio perticas VI et duos pedes. Infra istas terminationes vel perticationes, vendimus tibi istam vineam supra terminatam, et accipimus pretium solidos VII et VIII denarios, et facias ex hac die in antea quitquam facere volueris sine ullo contradicente ex ea. S. Raculfi et Warnerii qui fieri et firmare rogaverunt. S. Umberti. Data per manum Willelmi, II non. novembris, regnante Henrico Francorum rege.

De translatione corporis beate Marie Magdalene Nunc ergo largiente Domino aggrediemur exponere, qualiter gleba corporis eiusdem sacratissime MARIE Magdalene, ad locum in quo hodie ueneratur, translata sit. Anno igitur passionis uel resurrectionis dominice, plus minus septingentesimo quadragesimo nono, regnante Ludouico regum piissimo, necnon et filio eius Karolo, uiguit pax atque profectus Christi ecclesie in orbe terrarum, preter infestationes gentis Sarracenorum, que fiebant precipue a partibus Hispaniarum. Eo quoque tempore, partem maximam tocius Burgundie GIRARDUS comitum nobilitate, et armis copiaque diuitiarum prestantissimus, ac predictorum regum affinitate proximus, iure hereditario possidebat. Erat enim illi uxor, non dispar natalibus admodumque egregia. Qui scilicet sexus utriusque prole destituti, res proprias larga manu Deum timentibus eiusque pauperibus impendebant. Dehinc quoque omne patrimonium suarum possessionum, ad ecclesiarum domos omnipotentis Dei // (f. 143ra) construendas, summa cum deuotione transcripserunt, potiore denique utentes consilio, ut propter carnalem prolem Deum eligerent coheredem. Edificantes autem quamplurimas ecclesias ac monasteria in suis latifundis, in quibus nondum fuerant, stabilierunt in eisdem Deo famulantes quamplurimos, ditantes ex rebus propriis, ut absque ulla penuria regulariter degerent. Sub eodem quoque tempore, tam a rege Francorum quam ab eodem Gerardo comite, Iohannes papa romanus accersitus deuenit in Gallias. Inter cetera celebria opera que exercuit, monasteria que isdem Gerardus comes edificauerat, eiusdem precatu in honorem Dei et eius genitricis Marie, sanctorumque Petri et Pauli consecrari fecit. Qui Romam regressus, multorum pignora sanctorum ob amorem predicti comitis, ad loca que consecrauerat retransmisit. Post aliqua uero temporum curricula, deficiente regum Francorum ualitudine, cepit gens barbarorum a transmarinis partibus ueniens per uniuersas Galliarum prouincias clades exercere permaximas, tam in cedibus hominum quam in depredationibus rerum ac concremationibus domorum. Ecclesias quoque ac monasteria dissipans ignis consumpsit. Tunc denique inter cetera, monasterium Uiceliacum, quod a predicto comite Gerardo cum ceteris ut premisimus iamdudum iuxta Chore fluuium constructum fuerat, permissum est solotenus destrui. Post hec uero, ob defensionis tutelam, in artissimo colle qui iuxta eminebat conuenientissime ab eodem Gerardo reedificatum est. Quod etiam uocabulo eiusdem loci honorifice congruit. Dicitur enim Uiceliacum, quasi inde uideatur orizonta celi circumtuentibus per amplissima. Seu etiam Uiceliacus, quod exinde uideatur amplissimum celi latus, potest intelligi. Ubi reedificatum, ut primitus in honore genitricis Dei Marie et sanctorum apostolorum Petri et Pauli fuerat, innumerabilibus signis et uirtutibus Deo operante claruit. Sub eodem fere tempore contigit, ut egressa gens Sarracenorum ab Hispanie partibus, depopulans exterminauit pene Aquitaniam, ac maximam Prouincie partem. Interea Aquensem metropolitanam ciuitatem aggressa, ipsamque capiens, uniuersam suppellectilem illius diripuit, captiuorumque multitudinem inde educens, reliqua autem gladio et igne consumpta sunt. Uirorum namque et mulierum quamplures uiuos decoriantes, ut mos est Sarracenorum hominibus nostre gentis facere, ut ipsimet postmodum uidimus qui uidere. Cuius cladis cede peracta, quam ut (f. 143rb) credimus propter peccata illius terre inhabitantium contigisse, in sua recesserunt. Compertum namque iam olim a multis longe lateque habebatur, quod beata Maria Magdalene ut superius digestum est, in prefata ciuitate Aquense a sancto pontifice Maximino sepulture tradita fuerat, ibidemque illius sacratissima ossa seruarentur. Hac denique fama instigati, tam comes Gerardus, quam abbas Heudo predicti monasterii Uiceliacensis, delegauerunt satis accurate ad ciuitatem Aquensem fratrem quendam, cui nomen erat Badilo. Ea scilicet deuotione, ut si annuente Domino illis in partibus aliquod pignus e corpore sacratissime Marie Magdalene repperire ualeret, reuertens ad illos deferret. Qui arrepto itinere, fultus honesto famulorum comitatu, tam prospere quam deuote ad Aquensem peruenit ciuitatem. Quam cum introisset, nichil ei omnino in ea uisum est apparuisse, nisi extreme pestis et mortis imago. Cernensque predictus Badilo inmane christiane plebis iudicium, cepit edere grauissimos lacrimarum ex pietate singultus. Tamdemque memor deuotionis sui itineris, curiose deambulabat, quorsum inuestigans si quempiam repperiret, qui eum ad indaginem desiderate rei perduceret. Uentum est ergo ad mausoleum, quod erat intra sacrarium principalis ecclesie, honorificentissime editum, de quo fore non poterat dubium, quin celeste seruaret premium. Sculptura denique mausolei eiusdem preferebat, cuius corporis gleba intus seruaretur. Erat enim per totam superficiem ipsius instar anaglifi operis, qualiter illa gratissima Ihesu Christi Domini Maria, in domo quondam Simonis pedes illius suis lacrimis lauans, capillis detersit, ac quomodo eius caput, omnium sacerrimum, manibus suis perungens, dulciter liniuit. Similiter quoque ichona eiusdem Marie, ubi Dominum interrogans ortolanum putabat, «Si tu sustulisti eum, etc.» Deinde tenens pedes eius, adorat eum. In dextro quippe latere, ueluti cum ad sepulcrum Domini ueniens aromata deferebat, angelica collocutione frui meruit. Deinde uero ad apostolos ueniens, que uiderat nuntiauit. Hec omnia cernens Badilo, talium sedulus perscrutator, ultra quam confiteri poterat letabatur. Arreptisque scopis, tam ipse quam sui sequaces, fragmenta carbonum et cineres a loco expulerunt, et prout ualuerunt ab omni spurticia eundem mundissimum fecerunt. Interea cepit uir Deo deuotus pertimescens intra se cogitare, ne forte more solito inuidia crassante patrioticorum se mordente, seu Sarracenorum infestatione perurgente, non foret commoda sibi habitatio illius patrie. Re uera quod sibi maius expediebat, ob reuersionem ad suos qui eam (f. 143va) miserant acrius angebatur. Rursusque capiendi oportunitatem pignora sacratissima, que toto optabat conamine, minime repperiebat. Constitutus uero in huiusmodi mentis luctamine, contulit se obnixius ad orationis confugium, Dei omnipotentis inuocans auxilium, ipsamque Ihesu Christi dilectricem atque ab eodem misericordissime dilectam Mariam, ut quod illis congruentius sibique salubrius expedire uideretur quantocius foret. Dehinc ieiuniis et orationibus magis sedulus quam frequens, celeste prestolabatur auxilium. Tandem diuinitus inspiratus, oportunitate reperta, nocte quadam accedens ad sibi optime notum mausoleum, pius uiolator a parte pedum effregit, et que intra habebantur prospexit. Cernitque corpus cute integerrima superductum, manibus pectori inpositis, ex more iacens extensum. Odor namque tante suauitatis exinde efferbuit, ut nemo mortalium ualeret affari. Quod nimirum satis iuste contigit. Illius enim corpus que Deum corporatum aromatibus perungere meruit, odoratissimum omnium esse debuit. Hoc denique et beatus presul Maximinus eam sepeliens intellexit, dum plurimis aromatibus illius corpus infecit. Interea nocte insecuta, uidebatur sibi aspicere quandam religiosissimam candidissimis uestibus indutam, satisque accurate a capite circumamiciebatur. Cuius etiam uox eidem Badiloni huiusmodi intimabatur: «Ne formides, inquiens, quoniam eundum nobis est una tecum ad locum a Deo predestinatum.» Mane autem facto, huiuscemodi aromate fortificatus, suos secrete conuocans, indixit eis ut sequenti nocte forent parati, qualiter repatriandi iter arriperent. Illi quoque hec audientes, opido letabantur. Ingruentis quippe noctis, facto conticinio ac preparatis utensilibus, accessit ad sepulchrum, extrahens inde corpus ut erat sicut diximus ex omni parte integerrimum. Pannisque mundissimis inuoluens, cum cetera suppellectili quam asportare nitebatur, uehiculo imposuit. Dehinc arripiens iter cum suis, auidissime temptabat remeare ad propria. Sicque ueloci cursu properantes, uenerunt ad Nemausiam ciuitatem. Erat enim illis timoris causa permaxima, quoniam proceritas extensi corporis, quod ut diximus confectione aromatum, ut mos est, perdurabat solidum, idcirco non quibat paruo seu angusto abscondi locello. Communi autem consilio decernentes, noctu in quandam ecclesiam diuerterunt, orandi gratia commanentes. Ibidemque longiora corporis ossa separantes, reliquo corpori applicuerunt (f. 143vb) ac sic minori locello composito, iter quod ceperant expeditius peregerunt. Qui uenientes sani et integro numero uniuersi, usque infra miliarium Uiceliacensis monasterii unde profecti fuerant, ad locum qui nunc usque Coriletus Badilonis dicitur, leti perueniunt. In quo loco cepit sanctissimum corpus tanto pondere deprimi, ut quamlibet plurimi accessissent, nullatenus inde ferre ualerent. Pro qua re ammiratione concepta, mittentes ad monasterium qui nuntiarent abbati fratribusque ceteris aduentum eorum, necnon impedimentum itineris, quod repente acciderat illis. Qui statim gaudenter cum turribulis thimiamate uaporantibus cereisque accensis, preeuntibus crucibus, niueis induti uestibus, occurrerunt illis in predicto loco, inuitis adhuc degentibus. Quo uenientes, cuncti sese humi prostrauerunt, orantes omnipotentiam diuine maiestatis, ipsamque amicissimam Domini Ihesu Christi Mariam, attentius obsecrantes, ut a loco illo deferri ad monasterium glebam sui corporis permitteret. Qui ilico ab oratione surgentes, ut egredi temptauerunt, tanta agilitate perrexerunt, nullum pene pondus sentientes, ut magis ipsimet portari, quam ut quippiam ferrent estimarent. Ac cum summa exultatione tinnulis signorum perstrepentibus, melodiisque monachorum resonantibus, pluribus accensis luminaribus, intromittentes illud in ecclesiam Dei genitricis sanctorumque apostolorum Petri et Pauli honore a principio sacratam, atque ibidem, uti decebat, honorifice XIV. Kal. aprilis reposuerunt. Quo in loco, exhinc diuersis atque innumerabilibus, Domino cooperante, signorum uirtutibus claruit. Si quispiam uero insollerter cuiusque gradus hominum, in rebus ad eundem locum pertinentibus aliquam uiolentiam intorsit, extitit ultrix diuina ultio. Fuere namque aliqui etiam prelationem loci eiusdem arroganter preripere gestientes, quos itidem in breui uindex ira cohercuit. Furta nempe aut luxuriosas obscenitates, ita locus isdem abhorret, ut si perpetrata ibi fuerint, manifestissimo Dei iudicio quantocius ulciscuntur. Sanitates etenim uniuersarum inualitudinum illo in loco creberrime a uiris et mulieribus sunt assecute. Tum etiam quique quorum mens grauabatur pondere peccaminum et flagitiorum, confitentes que illicite ibidem perpetrauerant, saluberrimum inuenire leuamen. Extat quippe ad hoc informandum uenerabile et uniuerso orbi pereuidens illic exemplar, Maria scilicet que Magdalene, id est florida uel illumi-//(f. 144ra)-natrix potest intelligi. Illa utique cuius piissimam sacrum euangelium facit mentionem, taliter ut uel saxeum quispiam cor gerat, qui non protinus ut audiuerit compungens molliatur. Condonat nempe certe spei ac perfecte fidei emolumentum, ad impetrandam delictorum ueniam, ipsius confidentissima prudentia. Qua nimirum ad Dominum Ihesum accedens, sincerissime humanitatis illi obsequium prebuit atque exinde suorum omnium delictorum remissionem obtinuit. Credi etenim debet absque ullo cunctamine, quoniam pro quibus ipsa uoluerit Christum rogare offensis, sine difficultate impetrabit. Facit huiusmodi fidem, in necessitatibus diuinum per inuocationem eiusdem presens auxilium.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, ego Henricus, gratia Dei Francorum Rex; cum in exhibitione temporalium rerum, quas humana religio, divino cultui famulando, locis sanctis et congregationibus fidelium devotione animi largitur, tam presentis quam perpetuæ vitæ, ut jam pridem multis expertum est indiciis, solatium acquiratur, saluberrimus valde et omnibus inimitabilis est hic fructus primitivæ virtutis, videlicet charitatis, per quem et mundi prosperatur tranquillitas et felici remuneratione et æterna succedit felicitas. Noverint ergo et præsentis status et posteritas sanctæ Matris ecclesiæ filiorum nostrorumque Primatum et omnium sub nostro regimine degentium, quod quidam summæ nobilitatis comes, Theobaldus nomine, nostræ serenitatis adierit præsentiam, rogans et obnixe postulans, ut sibi quandam ecclesiam, S. videlicet Aygulphi, sub Pruvinensi oppido sitam, quas de nobis beneficiose tenebat, liceret monachos de monasterio domni Petri Trecassini Cellensis cognominati primitive, ponere et ad Dei servitium perpetualiter et continue, quod inibi prius negligenter agebatur, administrandum destinare. Ea tamen ratione, ut quidquid Archiepiscopus Senonensis in eadem ecclesia possidebat, videlicet altare, ab eo impetraret, et simili adstipulatione Monachis præmissis in futurum habendum per nostræ authoritatis præceptum perpetualiter firmaret. Cæterum regia censura decernimus, ut quod præsens habet dicta ecclesia, semper habeat, et quod a fidelibus populis illi dandum est, æterno tempore possideat; Monachi qui nunc ponuntur, et qui de memorato loco per successionem ibi transfundentur, ibi serviant, rerum loci administratione necessaria impleant. Modis omnibus tandem inhibemus ne quilibet suppositi veniant, qui adulatorio susurro dicti Comitis aures demulceant, vel pecunia animam ejus vel successorum ejus dignitatis corrumpant, ne alii seminent, et alii colligant, ne alii frigus, famem, labores patiantur, et alii per nefas bonis paratis injuste abutantur; sed qui dignis et prioribus studiis nascentis religionis insudabunt, in sancta postmodum otia resolvantur. Jam vero et comitis petitionibus benigne annuimus, et donationes ejus et Archiepiscopales traditiones libere fieri concedimus. Ut autem evidens esset nostræ voluntatis assensus, sigilli nostri impressione hanc cartam adsignari præcepimus. Actum publice in Senonico Palatio, anno Incarnati verbi MXLVIII, et regni Henrici Regis XVII. Gilduinus Archiepiscopus. Imbertus Parisiensis Episcopus. Isambardus Aurelianensis Episcopus. Mainardus Trecacensis Episcopus. Hugo Nivernensis Episcopus. Herbertus Autissiodorensis Episcopus. Walterius Meldensis Episcopus. Robertus Dux Burgundiæ. Teobaudus comes. Arnaudus comes. Rodulphus comes. Willermus comes. Ego Balduinus Cancellarius relegendo subscripsi.

Notum sit omnibus quia concordia facta fuit inter Stephanum priorem S. Salvii et Bertrandum capellanum de ecclesiis S. Mauricii et S. Petri de Sanisiaco. Pars ecclesie sancti Mauricii sine priore erit. baptismus. spere. prandium nuptiale. confessiones. vigilie. Misse mortuorum. Tricenaria. decima de valle excoriata et ova quesita per villas. Tota alia pars ecclesie S. Mauricii communis erit inter priorem et capellanum per medium, et candele similiter communes in his festis scilicet S. Mauricii, omnium sanctorum, nativitatis Domini, purificationis beate Marie. Alie vero candele per annum oblate presbyteri sint ad servicium ecclesie. Et in ecclesia de Sanisiaco pars presbyteri talis erit. baptismus. spere. prandium nuptiale. vigilie mortuorum. relevationes feminarum. ova quesita per villas. in sepulturis habet prior quatuor nummos sine presbytero. Confessiones et omnia alia beneficia ecclesie communia sunt per medium inter priorem et presbyterum. Candele sunt per medium in his festis. in festo apostolorum Petri et Pauli. in festo omnium sanctorum. in natali Domini. in purificatione beate Marie. Cetere candele per annum oblate presbyteri sunt ad servicium ecclesie in ecclesia de Rueria; partem habebit presbyter de parrochianis suis tantum sicut in ecclesia de Sanisiaco. Ceterum de aliis quicquid ibi oblatum fuerit totum erit prioris. Postea vero prenominatus prior partem suam harum ecclesiarum prenominato Bertrando in vita sua dedit, tali conditione scilicet ut quantumcumque eas guerpierit vel si alia ecclesia ei data fuerit, sive habitum religionis acceperit, saltem quando obierit, illud ultimum donum ecclesie S. Salvii in pace dimittat. Ut hoc autem ratum permaneat, sigillo abbatis S. Martini Eduensis. cartula ista munita est. Hujus rei testes fuerunt Abo monachus. Hermannus monachus. Rotbertus presbyter de sancto Benigno. Gauterius de Arrum presbyter. Guillelmus presbyter de Cruso. Johannes presbyter de Cisilliaco. Rodulfus presbyter de Cruso. Guillelmus prepositus et arbiter frater ejus. Hugo Barbatus, Guillelmus Carpegni. Gaufredus de sancto Franchi et multi alii.

Omnibus sancte Dei ecclesie fidelibus, secundum Catholice fidei institutionem degentibus, notum hoc esse volumus, quoniam prope muros Divionis castri, habetur Monasterium in honore sancti Michaelis constitutum honorifice, antecessoribus, tempore Roberti Regis sueque uxoris detentum, sine principis hospitalitate; quapropter poscit sancti Stephani clericorum conventus Duci Roberto, ut in tali eis liceat persistere honore, in quali eos repperit illo veniente. Recepit enim illorum petitio, quod devote poscitur ab eo. Novit namque hoc egisse quod nunc facit sua familia, per peccata: jubet ne amplius hospitalitatis potestatem, illic vi, neque pace ullus suorum sumat. Si quis amodo faciat, excommunicatione fidelium feriatur perpetua: si autem violaverit, aut aliquid inde violentia detraxerit, solvat X libras auri, loci conventu.

Noveritis universi filii æcclesiæ, quod ego Deodatus sacerdos dono Domino Deo et beatis apostolis ejus Petri et Pauli, aliquid ex rebus meis, hoc [est] una vinea et residet in villa [cui nomen est] Chromeris; terminet de uno latus via publica, de alio latus terra infantibus Osanne, de tercio terra Vualterii, de quarto terra Artaldi. Hanc autem donationem facio pro remedium anime mee et omnium parentum meorum; et pro animam Hugoni Albi, ut omnibus in commune proficiant, et tunc donatio hec rata permaneat, stipulatione subnixa. Acta Cluniaco. S. Deodati sacerdotis, huic donum datori. S. Arnulfi. S. Vualterii. S. Rainaldi.

Dum, etc.

Cunctis sane considerantibus liquet [quod ita Dei] dispensatio quibusque ditibus consulit, ut ex rebus que transitorie possidentur, si eis bene utantur, semper mansura premia valeant promereri. Quod scilicet divinus sermo possibile ostendens atque ad oc omnino suadens, dicit: «Divitie viri redemptio anime ejus.» Quod ego Isembertus, filius Eblonis, sollicite perpendens, ac proprie saluti, dum licitum est, providere cupiens, [ratum, immo] pernecessarium duxi, ut ex rebus que temporaliter collate sunt [mihi], ad emolumentum anime mee aliquantulum imperciar. Igitur ego Isembertus et uxor mea Clariscia, pro salute animarum nostrarum et parentum nostrorum atque filiorum, donamus Deo et sanctis apostolis Petro videlicet et Paulo Cluniacensi monasterio, cui donnus Hugo abbas, largiente Deo, pocius videtur prodesse quam preesse, insulam que vulgariter vocatur Aias, totam ex omni parte, cultum et incultum, cum omnibus adjacentibus sibi. Hanc autem donationem facimus nutu et voluntate propinquorum sive amicorum nostrorum. Si quis forte, quod absit et quod per Dei misericordiam et patrocinia sanctorum evenire non estimo, [vel] ex propinquis aut extraneis, vel ex qualibet conditione aut potestate qualicumque calliditate contra hoc testamentum, quod pro Dei amore omnipotentis ac veneratione sanctorum apostolorum fieri sancivi, aliquam concussionem inferre temptaverit, primum quidem iram Dei omnipotentis incurrat; auferat Deus partem istius de terra viventium, et deleat nomen ejus de libro vite, fiatque pars illius cum his qui dixerunt Domino Deo: «Recede a nobis», et cum Dathan et Abiron, quos terra aperto ore deglutivit et vivos in inferno absorbuit, perhennam incurrat damp[n]ationem, socius quoque Jude, Domini proditoris, effectus, eternis cruciatibus retrusus teneatur; et ne presente seculo humanis oculis impune [transire] videatur, in corpore quidem proprio future dampnationis tormenta [experietur, sortitus] duplicem direptionem cum Eliodoro et Antiocho, quorum alter diris verberibus coercitus vix semivivus evasit, alter vero nutu superno percussus, putrescentibus membris, scatentibus vermibus miserrime interiit, ceterisque sacrilegis qui erarium domus Domini temerare presumpserunt, particeps existat; habeatque, nisi resipuerit, archiclavium totius monarchie ecclesiarum Petrum obstitorem, et ameni paradisi aditus contradictorem. Secundum mundialem vero legem, is quibus intulerit calumpniam, centum auri libras, cogente judiciaria potestate, compulsus exolvat, et congressio illius frustrata nullum omnino obtineat effectum; sed hujus firmitas testamenti omni auctoritate suffulti semper inviolata hac inconcussa permaneat, cum stipulacione subnixa. Hec donatio facta est Castro Alionis, mense febroario. S. Isemberti. S. Claricie, uxoris ejus. S. Eblonis, filii eorum. S. comiti Pictaviensi. S. Hugoni vicecomitis. S. Aemari Mala Capsa.

Industria compellit saecularis et rationabilitas edocet ueritatis ut, in adquirendis ex ecclesiastico iure sancto terris, quam maxime studeat quisque testamento roborare litterali, ne posteritas ipsius iacturam patiatur abolitionis. Quapropter ego Helmuinus, superna opitulante clementia Heduensis ecclesiae praesul, notum fieri cupio omnibus successoribus nostris tam praesentibus quam etiam et futuris quia direxit quidam nobilissimus miles nomine Vmbertus, Oldricus, Poncio, Winicius, quosdam fideles logatos, ad nostram praesentiam, postulans renouari sibi quamdam cartam quam dudum adquisierat de quadam terra quae attinet ad abbatiam sancti Symphoriani martyris, quae nunc in nostra dominatione consistit. Est autem ipsa terra in pago Geneuense, in loco uulgo nuncupatur ad sanctum Faustum in Campania. Ego uero praedicti militis petitioni assensum tribuens, per consilium et deprecationem Hugonis eiusdem caenobii sancti Symphoriani abbatis et per consensum canonicorum ibidem Deo seruientium, dedi ipsi ipsam terram et quicquid ad eamdem sancti Symphoriani pertinet terram, per cartam firmitatis, eo scilicet tenore ut quamdiu uixerint teneant et possideant et in omni anno in solemnitate sancti Symphoriani X solidos in censum persoluant; quod si negligentes extiterint, legaliter emendent. Dedit namque idem miles unum mansum de sua propria haereditate Deo et sancto Symphoriano in eodem pago Geneuense, in uilla quae dicitur Cormarmea, cum seruo nomine Eldicrio et uxore sua et infantibus suis, ea uidelicet ratione, ut omni anno in festiuitate sancti Symphoriani XII denarios de eodem manso in censum persoluant et post obitum eorum ad locum sancti Symphoriani perueniat. Taliter autem haec nostrae donationis carta firma et stabilis permaneat. Ego Helmuinus propria manu firmaui et abbati Hugoni et canonicis eius firmare rogaui. Signum domni Hugonis qui fieri et firmari iussit. Signum Walterii decani. Signum Warnerii paraphonistae. Hugo praepositus, Hugo Edituus, Hugo, Landricus, Robertus, Manasses, Eduinus, Arnulfus, Hugo, Herueus, Vmbertus, Constantinus. Ego Girbertus presbiter, sanctae Eduensis ecclesiae canonicus, scripsi et subscripsi in die Veneris, in penultimo Aprilis, die festo sancti Vitalis, anno XXIV regnante Henrico rege.

Tam presentibus quam future posteritati concanonicorum Divionensium providentia innotescere voluit, quod domnus Arcardus, Cabilonensis Episcopus, ecclesiam de Ciliciaco dedicavit, suasu domni Arduini Lingonensis Episcopi et Rocelini de Sancto Juliano ejus Decani. Quippe domnus Arduinus ad has partes non audebat propter infestationem roberti Ducis accedere, sed hoc firmiter retinendum, quod supradictam ecclesiam noluit ante benedicere, nisi prius domnus Stephanus atrium illius ecclesie ab omni sua, suorumque successorum dominatione et potestate tutum et quietum redderet, et homines Sancti Stephani, qui in ipsa villa habebant domicilium, et haberent amodo et deinceps. Ita tamen quod si quis de hominibus Sancti Stephani infra atrium, sive extra positus illi, sive cuilibet injuriam faceret, per manum Canonicorum justitiam reciperet. Quod supradictus Stephanus denominative, pro requie patris sui Teodorici prompto concessit animo, nec non et suorum antecessorum animarum remedio. Facto hoc dono adsistentis plebis suffragio, domnus Acardus Episcopus, omnes illos posuit sub anathemate, quicumque hoc donum violarent, et previdit eis perpetuum væ. Hujus rei sunt testes: Canonici Divionenses, cantor Guichelinus, Olbertus, Durannus, Goncelinus sacerdos ejusdem ecclesie. Laici quoque: Calo de Tremulo; Vuido de Acellulis; Ingelio Gallicus, qui ipsam ecclesiam fecit. Humbertus, Gaudebertus, et alii quamplures, qui huic dedicationi interfuere. Regnante Rege Henrico in Francia; Roberto fratre ejusdem in Burgundia; Arduino supradicto presule Lingonensibus presidente.

Dilectissimis in Christo fratribus et canonicis sacro sancte Dei ecclesie in honore sancte Dei genitricis fundate, ego Supplicia, uxor Gerardi de Vaurellis, dono unum curtilum prefate æcclesie situm in villa de Bruliaco, eo tenore, ut ecclesia et canonici perpetualiter, sine ullo cal[um]niatore, teneant, et per [sin]gulos annos meum fa[ciant] anniversarium. Si quis vero fuerit heredum meorum qui hanc contulicionem refragare voluerit, VIIem untias auri purissimi persolvat, et insuper iram Dei omnipotentis incurrat. Qui vero hanc ælemosinam pio amore custodierit et auxerit, custodiat eum Deus imperpetuum. Signum Supplicie. S. Stephani, canonici. S. Poncii, clerici. Actum manu Dur. dec. XI kal. septembris, regnante Phy[lip]po rege.

H[ugoni], Dei provisione æcclesiæ Cluniacensis abbati, universæque sibi subditæ congregationi, O[dalricus], suæ servus sanctitatis, ad felicitatem pervenire sempiternæ quietis. Cum in urbe Remorum suas habere mansiones pleraque cænobia considerassem, in quibus fratres qui in eisdem cænobiis Deo militant, undecunque redirent, hospitarentur et requiescerent, bono Dei zelo ductus, spem in vestris ponens orationibus, ego Odalricus, Remensis æcclesiæ canonicus ac sacerdos, beato Petro cælorum clavigero et æcclesiæ Cluniacensi nullam in urbe predicta mansionem habenti, domum meam quæ in terra habetur Sancti Dyonisii, ante templum ipsius sancti, ad censum IIIIor denariorum, post decessum meum tradere deliberavi; eo videlicet tenore quod predicti monasterii fratres, nec eam venundari nec expendere presumant, sed in ea semper diversis e partibus redeuntes et hospitentur et requiescant, et eam sibi mansum indominicatum habeant: tali primiter servata conditione, ut cum obitus mei hora supervenerit, a primo die usque ad XXXmum tam missis quam vigiliis animam meam Deo commendent, et meum quotannis proinde anniversarium facere nullatenus omittant. Bene valeat sanctitas vestra in Christo.

Religiosa et salutifera terrenæ dispensatio est possessionis, cum sacrorum usui erogata locorum vel eisdem locis famulantium in celestis apotheca conditur thesauri, cumulato fœnore recipienda in die judicii. Quam rem nos duo Achardus et Odo, diligenter considerantes, eterne spe retributionis adducti, monasterio Cluniacensi in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli constructo, cui domnus abbas Hugo preesse videtur, donamus quandam nostri juris ecclesiam, nomine Boeniacum, in honore beati Petri dedicatam, cum omnibus que ad eam legitime pertinere videntur, in episcopatu Nivernensi, in comitatu comitis Willelmi sitam, cum consensu et laude et auctoritate hominum nostrorum, id est Achini presbiteri et Humberti clerici et Humberti prepositi, qui eandem ecclesiam dono nostro tenebant, ita ut, absque ulla contradictione et retentione, deinceps eidem monasterio [Cluniacensi] in perpetuum attituletur et in dispositione abbatis ejusdem loci perpetua subjectione firmetur. Donamus preterea eidem monasterio universi medietatem predii quod in eodem loco Boeniaco possidere videmur, culti vel inculti, plani vel saltuosi, pascui et irrigui, cum mancipiis utriusque sexus; item ut absque ulla contradictione vel reclamatione omnium hominum, tam presentium quam futurorum heredum in potestatem et proprietatem predicti monasterii deinceps libera possessione transferantur, et omnis utilitas et usus fructus qui provenire inde poterunt absque ulla diminutione, pro arbitrio et constitutione abbatis eidem monasterio famuletur. Super hec autem omnia attribuimus adhuc prefato monasterio in loco eodem tantum arabilis terre dominicatus nostri, quantum una bona carruca cultu annuo arari possit. Cujus donationis hi testes sunt et signatores: Odo de Montefalconis. † Achardus. Achinus presbiter. † Humbertus clericus. † Hubertus. Facta est autem donatio hec anno incarnationis Dominicæ MLXII, indictione XV, regnante Philippo rege Francorum anno II.

Noverit omnis Cluniacensium fratrum conventus, preterea omnes Christi fideles tam presentis temporis quam futuri, quod adolescens quidam, Jozerannus nomine, Hugonis et Suppliciæ filius, transitoria stabilibus et temporalia eternis commutans, laudante et auctorizante uxore sua Euphania necne filiis Gousfredo, Hugone et Vuidone approbantibus, domum suam in villa Cluniacensi sitam Domino Deo et beatis ejus apostolis Petro et Paulo, ob animæ suæ parentumque suorum remedium, jure perpetuo possidendam tradidit ac delegavit, ea videlicet ratione, ut undecunque commeantium paratum sit pauperum receptui ospitium, ubi introducantur, jaceant, et humanitate hospitali pro modulo inibi statuto curentur. Addixit quoque idem juvenis e servis suis unum ejusdem ospitii famulitio deputatum, pauperum curam gerentem, ignem, aquam, lectisternia, queque alia poterit necessaria ministrantem. Verum ut idem famulus certam cotidianamque e fratrum cellario annonam habeat, dedit etiam idem adolescens de terris suis quas possidere videbatur, vineam et prata terramque arabilem quæ ideo visæ commodissime sunt, quia intra possessiones beati Petri claudebantur. Hanc autem traditionem hoc quoque pacto firmavit, ut si Deus ejus cor forte melius sapiendo inspiraverit, ut converti ad Dominum velit, sibi quoque misericordiæ aditus pateat, et societatem fraternitatis paratam habeat. Facta est autem donatio hæc et investitura supradictarum rerum in capitulo Cluniacensi, in manu domni Hugonis abbatis, anno incarnationis Domini M. LXV, indictione III, regnante rege Francorum Philippo anno IIII. Testes hujus traditionis Gaufredus, Hugo, Wichardus sunt, et alii quamplures.

Quandiu miser homo incolumis in hac vita superest semper præoculis debet habere omnipotentis Dei discussionem judicii et pro remedio animæ suæ debet attentius invigilare atque de rebus suis ecclesiæ Dei ejusque fidelibus secundum suam possibilitatem conferre ut in æterna vita mercedem sine fine mansuram possit percipere. Quapropter ego Gausbertus, miles, in Dei nomine, considerans gravedinem peccatorum meorum Dominique credens promissioni dicentis: «Date eleemosinam et ecce omnia munda erunt vobis», et illud: «Sicut aqua extinguit ignem, ita eleemosina extinguit peccatum», plurimisque credens sacræ adhortationibus Scripturæ, trado et humili mente concedo habendum et possidendum in perpetuo, cum consensu domini mei Rodulfi, comitis, ex cujus beneficio habere videor, ecclesiæ in honorem sanctæ Dei genitricis et perpetuæ virginis Mariæ sanctique Petri apostolorum principis et egregii confessoris Christi Benedicti Floriacensis, corpore ibidem nobiliter quiescentis, necnon sanctæ congregationi monachorum ibidem Deo famulantium, cui reverendus abbas Hugo gratia Dei præesse videtur, ecclesiam consecratam in honorem sanctæ Virginis Mariæ, genitricis Dei, super fluvium Lupæ, in pago Wastinensi, Kadelatam nomine, cum adjacentibus sibi quæ mei sunt juris, videlicet totum burgum in atrio ejusdem ecclesiæ constructum et silvam ad ædificium domorum vel officinarum seu ad ea quæ necessaria fuerint in usibus monachorum vel suorum hominum inibi degentium, et terram ad unam carrucam, cum octo et eo amplius arpentis pratorum, et omnem piscationem aquæ, quæ contigua est ecclesiæ supradictæ, cum tribus molendinis. Ea nimirum de causa hæc omnia jam dicta Deo omnipotenti et sanctis ejus supradictis libenti animo contuli ut Deus et sancti ejus iniquitatibus meis propitientur et ut animæ meæ et prædecessorum meorum, patris mei videlicet Hatonis necnon meæ genitricis nomine Erdeburgis, quin etiam successorum meorum, filiorum meorum et filiarum, prosit in remissionem peccatorum quam unicuique retribuet prout gessit qui vivit et regnat per cuncta sæcula. Ut vero hæc carta firma et inconvulsa permaneat, roborandam obtuli domno Philippo regi et domno Balduino, comiti, cujus solerti cura et diligenti providentia regni procuratur monarchia, quorum etiam jussu procerum suorum et episcoporum nomina annotavimus infra. Philippus (Monogramma) gratia Dei Francorum rex. S. Anna regina. S. Mainardi, archiepiscopi Senonensis. † Gaubertus, cujus beneficium est. S. Rainaldi Pagani, fratris ejus. S. Witdonis, fratris eorum. S. Balduinus comes. Rodulfus comes, cujus beneficium est. S. Hatonis, filii Joscelini, quem supra nominavi. S. Gausfredi, episcopi Parisiacensis ecclesiæ. [S.] Gelduini, Josbertus, Ayron, Seguini, Guhs, † Stephanus, Rainaldus, filii ejus, et filia Lætvis. S. Adherici, episcopi Aurelianensis ecclesiæ. S. Widonis, episcopi Ambianensis ecclesiæ. S. Hugonis, Nivernensis ecclesiæ episcopi, S. Gauscelini, castri Chalenaci. S. Rodulfi dapiferi regis. [S.] Watbertuni. S. Walerandi, camerarii. S. Engenulfi, buticularii. S. Engelranni, custodis regis. S. Balduini, cancellarii regis. Actum publice Aurelianis, VII kalendas februarii, anno ab incarnatione Domini MLXV, anno quinto Philippi regis.

Notoire soit à tous les présents et à venir que Boson, neveu de dom Estienne de la Broalle, a donné au Seigneur Dieu et à saint Pierre pour le lieu de Marcigny une vigne qu’il avoit auprez de l’aloud de Broalle et deux verchères semblablement, proche de là sur le coulement de l’eau. Témoins et approbateurs sont Ugue son frère et Estienne de Broalle et Bernard de Marzi.

C’est la loi et la coûtume et l’auctorité stable des anciens que chacun peut librement faire et ordonner de ses propres biens ce qui luy plaira. C’est pourquoy je, Ermengarde, avec mes fils Ademar, clerc, et Bermond et Guillaume et Atanoul et Arman, laïcs, donnons au Seigneur Dieu et à ses saints apôtres Pierre et Paul, en la main de dom Hugues abbé, pour le lieu de Marcigny, pour le remède de nos pechez, la moitié de quatre églises en l’évêché de Die en la vallée nommée Aurel, desquelles églises les noms sont ceux-cy: la première est consacrée en l’honneur de saint Jean, la seconde en l’honneur de saint Pierre, la troisième en l’honneur de sainte Cécile, et la quatrième, qui est la chapelle du château, en l’honneur de saint Clément, donnants donc de ces églises la moitié en toutes les choses qui sont ecclésiastiques ou cléricales, c’est-à-dire en dixmes, en prémices, ou cimetières et offrandes, dans l’ordre cy-dessus descript. Nous accordons à tous nos hommes aussy la puissance et faculté, s’ils veulent donner aux moines qui y servent Dieu quelque choses de celles qu’ils ont de nous pour bénéfice, de pouvoir le faire en toute liberté et sans contradiction. Témoins sont ceux-cy: Guigue, comte, et Jarenton.

Philippus Dei gratia Francorum rex..... beneficia omnium sanctorum indiscussa præterire nolentes, notum facimus universis sanctæ matris ecclesiæ fidelibus tam præsentibus quam futuris quod Guido, pœnitentia ductus, contra Deum et contra sanctum Benedictum recognovit se errasse penitus, cujus humilitatem agnoscentes abbas et monachi Floriacenses, pro amore mei, quidquid inde forisfecerit dimiserunt ei. Quærebat autem consuetudines in terra sancti Benedicti..... quas dimisit..... Præcepimus equidem omni conventui tam episcoporum quam procerum necnon et principum ut hanc cartulam confirmarent impositis notis suorum nominum. Hoc autem ut ratum sit..... confirmavi et sigillo nostræ majestatis corroborare præcepi. Nomina autem eorum qui affuerunt infra scripta sunt. Signum (Monogramma) Philippi regis. S. Wido, episcopus Ambianis †. S. Gaufredus, episcopus Parisiacensis †. S.... Carnotensis episcopus †. S. Hadericus, Aurelianensis episcopus †. S. Wido de Monte Leutherico. S. Wazelinus de Chalney. S.... Anna regina. S. Balduinus consul, cujus providentia regni monarchia ser vabatur. S. Rodolphus, comes. S. Guido, comes Abbatis villæ. S. Hugo, comes Domni Martini. S. Walerannus, camerarius. S. Radulfus, dapifer. S. Baldricus, constabularius. S. Ingenulfus, buticularius. S. Guillelmus Giometensis castri. S. Guido, marescallus. S. Rotbertus, advocatus Atrebatensis. S. Hugo cognomento Hauet. S. Odo, filius Odolrici, panetarius. S. Robertus, cocus. S. Adam, pincerna. S. Adelardus, camberlanus. S. Yvo, cambellanus de pueris Regis. S. Hugo de Claromonte. S. Hugo Dublellus. S. Gualterius, filius Archembaldi de Cappis. S. Ingelrannus, magister Regis. S. Marcelinus, magister Hugonis fratris Regis. S. Stephanus, præpositus Parisii. S. Guarinus, prætor Meleduni. S. Durandus, prætor Stampensis. Ex parte domni Hugonis abbatis fuerunt monachi Theduinus et Thedelinus, præpositus ipsius supradictæ obedientiæ, et laici Gilbertus, major ipsius terræ, et frater ejus Rodulfus All..., major Sigenvillæ, Gosfridus, major d’Alton, Theudo miles Stampis, filius Ursionis, hos omnes misimus in præsentia Guidonis. Actum publice Meleduno, anno ab incarnatione Domini MLXVII, regis Philippi VI°. Balduinus cancellarius subscripsit SS. Eustachius et Gosfridus capellani interfuerunt.

Quicumque hac caduca et fragili detinentur vita oportet ut semper habeant præ oculis discussionem judicii Dei omnipotentis et agant, dum licet, ne in ipsius judicio inveniantur in sinistra parte cum reprobis, maxime quidem illos quos Dei providentia super alios extulit, qui quanto ditiores et sublimiores sunt cœteris tanto ad bona opera exequenda et ad justa promptiores esse debent judicia; quæ omnia perpendentes et secum sedulo pertractantes, Richardus Normannorum dux et Robertus frater ejus, pro redemptione et salute animarum suarum et antecessorum suorum, contulerunt Deo et sancto Benedicto ecclesiam sancti Jacobi, quæ in confinio Normanniæ et Britanniæ sita est, cum terra et aqua eidem ecclesiæ pertinenti. Circa eamdem vero ecclesiam ego Willelmus, successor eorum, dux Normannorum et per Dei misericordiam Anglorum rex effectus, bellis ingruentibus, ob meæ terræ defensionem, cum locus magis idoneus ad id videretur, castellum extruxi. Quo facto multa illi quæ non pertinebant attribui videlicet leugam cum sanguine et teloneo et mercatum de cruce, pro quo Ranulfo abbati et monachis de sancto Michaele commutationem et cambium dedi, et nundinas duas et pedaticum, tria stagna construxi et homines illos qui pro voluntate sua ibi manebant stabiles esse feci. Videntes autem monachi sancti Benedicti locum per me, Deo juvante, melioratum, adierunt meam præsentiam, communi consilio capituli sancti Benedicti, Hugo abbas et cœteri complures, orantes et humiliter deprecantes ut medietatem eorum quæ loco supradicto addideram illis donarem eo pacto ut et ipsi me in medietatem suam colligerent, excepta ecclesia et oblationibus ad eamdem ecclesiam pertinentibus, quæ ipsorum erant et sunt. Ego vero petitioni eorum libenter adquievi. Distinctio autem rerum inter nos talis fuit: medietatem totius castri scilicet ex molendinis, ex furnis, ex teloneis, ex pedaticis, ex nundinis, ex mercatis, ex omnibus justitiis sive ex omnibus redditibus et consuetudinibus quæ ex ipso castro vel ex adjacentiis ejus accipiuntur et de omnibus ad hæc pertinentibus quæ ibi meliorabuntur medietatem mihi retinui et medietatem illis dedi ita ut ab hac die et deinceps perpetuo in jure et dominatione sit sancti Benedicti et fratrum Floriacensis cœnobii. De stagnis vero tribus, quæ ibi feci, piscationem superioris mihi retinui, piscationem autem medii stagni totam illis concessi, piscationem quoque tertii inferioris mihi dimidiam reservavi et dimidiam illis dedi. De ministris vere hoc decrevimus: ut ministri sancti Benedicti mihi fidelitatem faciant et mei ministri fidelitatem faciant sancto Benedicto et monachis et quoniam pro hoc facto magis querebam et desiderabam remunerationem animæ quam corporis hoc mihi spoponderunt et hoc ab eis munus exegi: ut unaquaque hebdomada pro salute et incolumitate mea et uxoris meæ et filiorum nostrorum et pro remedio animarum prædecessorum ac successorum meorum missam unam celebrent et unum monachum vice mea et loco in monasterio sancti Benedicti habeant, et semper unum pauperem pascant; orationes quoque et eleemosynas et beneficia, et in vita et post obitum, mihi polliciti sunt et pacti non solum in monasterio sancti Benedicti sed et in cœnobiis et cellis sibi appenditiis, et hoc concesserunt mihi communi consilio abbas et omnes monachi. Et ut hoc firmum atque inconvulsum permaneat signo annotationis meæ subterfirmavi, uxoris quoque meæ ac filiorum nostrorum astipulatione firmari feci. (chrismon) S. Willelmi regis Anglorum et ducis Nortmannorum. † S. † Mathildis conjugis suæ. † S. Roberti filii sui Normannorum comitis. S. † Richardi filii sui. † Signum Hugonis de Gornaio. † Signum Giraldi de Novomercato. † Signum Stigandi dapiferi. † Signum Henrici de Ferreris. † Signum Rodulfi de Rodel. † S. Gisleberti Mammoht. † Signum Rainaldi junioris capellani. † Signum Hilgerii. Actum publice apud Redolium super Auduram fluvium, mense aprili, anno ab incarnatione Domini MLXVII, regnante Philippo rege anno VII°.

Quicumque ad perhennis vitæ gaudia, contempta hujus labentis seculi fece, pervenire desiderat, expedit ei, ut duo illa precepta evangelica summopere implere studeat, id est: «Facite vobis amicos de Mammona iniquitatis, qui vos, cum defeceritis, in eterna recipiant tabernacula;» et: «Qui vult post me venire, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me». Quod quidem ego miles Humbertus, corporali infirmitate diu detentus, libenti animo implere gestiens, trado Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo Cluniensique exorabili loco, cui domnus Hugo abba venerabilis plus prodesse quam preesse Christi gratia dinoscitur, mediam partem ex omnibus quæ in villa Pomel vulgariter nuncupata vel ubiubi constitutis ad eandem pertinentibus, tam mobilibus quam inmobilibus habere videor, servis scilicet, ancillis, vineis, pratis, silvis, aquis, terris cultis et incultis, excepto duntaxat uno molendino. Hanc autem donationem [facio] supradicto Cluniacensi loco, pro animæ meæ patrisque mei Hebrardi ac matris mee Girsendis aliorumque parentum meorum, seu omnium christianorum fidelium vivorum atque defunctorum salute, sanctæ religionis in eodem habitum sumens. Si quis vero hujus mee donationis, quod nullo modo fieri credo, avaritiæ malo illectus, contradictor vel violator extiterit, sanctorum apostolorum Petri et Pauli anathemate perfossus, cum Juda, traditore Domini, æternas apud inferos, nisi satisfactione resipuerit, penas luat. Fiat, fiat. Facta est autem hæc carta apud Cluniacense cenobium, anno incarnacionis Dominice millesimo LXVIII, indictione V, regnante Philippo Francorum rege. Dono etiam ego Humbertus prefato loco unum cortile, cognomento Cheser, in villa Bersiaco, cum colongia, pratis ac campis, seu omnibus ad ipsum ubiubi pertinentibus. S. Humberti monachi. S. Hugonis de Barberesche. S. Wichardi filii ejus atque Bernardi Matisconensis æcclesiæ canonici. S. Aseline, filie predicti Hugonis. S. Leodegarii, fratris Humberti.

Alexander episcopus, servus servorum Dei, canonicis ecclesiæ Sanctæ Mariæ sitæ in episcopatu Matisconensi, loco Bellijoco, illisque successoribus in perpetuum. Quoties ea a nobis petuntur, quæ a religione non discrepant, libenter debemus annuere et favoris nostri gratanter præbere assensum. Quoniam ex consideratione Apostolicæ sedis, cui, Deo auctore, licet indigni meritis, præsidemus, cogimur, etiamsi a nobis exigantur, his talibus semper invigilare ac saluti animarum solerti studio providere. Quapropter, dilectissimi filii, quia postulastis a nobis quatenus et ecclesiam circa quam degitis, sub tutela apostolicæ defensionis susciperemus, cum per interventum episcopi vestri per literas suas, tum devotis vestris precibus flexi, petitioni vestræ libenter annuimus. Inclinati ergo vestris rogationibus, vos vestraque bona atque predictam ecclesiam sub munimine apostolicæ protectionis suscipimus, et confirmavimus quicquid dicta ecclesia juste habet vel deinceps juste acquisitura est, tam in terris quam in vineis, seu cujuslibet generis possessionibus. Ita ut non liceat cuiquam ecclesiasticorum vel secularium magnæ parvæque personæ vos inquietare, vel quicquid injuria prænominatæ ecclesiæ in alienum transferre, salva matricis ecclesiæ et proprii episcopi reverentia. Quisque autem temerario ausu hujus nostræ sanctionis privilegium infregerit, nisi resipuerit, noverit se apostolicæ excommunicationis atque anathematis vinculo innodandum. At vero qui pio intuitu custos et observator extiterit, perpetuæ benedictionis abundantia repleatur. Datum Lateranni, II kal. April. per manus Pet. Clerici, fungentis more Petri S. Rom. eccl. Cardinal. ac Bibliothecarii, anno ab Incarnat. Domini MLXX, Pontificatus dom. Alexand[r]i II P. P. IX, indictione VIII.

Notum sit omnibus fidelibus christianæ religionis, presentis temporis atque futuri, quod ego Stephanus, ob remissionem meorum et patris ac matris cunctæque meæ propinquitatis peccatorum, clausum de Moncuc, extra augmentum quod deinceps faciam, dedi Deo et sanctis ejus apostolis Petro et Paulo Cluniacensibusque fratribus, ab ipsis perpetuo possidendum, absque ulla calumpnia vel consuetudine. Hanc autem cartam laudaverunt et firmaverunt Wigo, filius Hugonis, consobrinus ejus, necnon etiam Humbertus, Wichardus atque Dalmatius, filii Wichardi, consobrini ipsius similiter, et Wigo et Rotbertus quoque de Varenna, et Ayminus de Pitseis et Gausmarus frater ejus, et Rotlannus de Muntaignei et Gausmarus de Vernei et Poncius de Vicurzun. Fuit autem ista carta firmata ad portum de Domno Martino super Sagonnam fluvium, in manibus Drogonis, episcopi Matisconensis, et Sigaldi, prioris Cluniensis, atque Wichardi, monachi, consobrini ipsius Stephani. Excommunicavit etiam Drogo episcopus omnes viros sive mulieres quicumque hoc donum vel cartam calumpniati fuerint, nisi quantocius penituerint et emendaverint, ut sint socii et participes dampnationis Judæ, Domini traditoris, et Datan et Abiron, omniumque malignorum spirituum, dampnati in anima et corpore. Amen, amen, amen.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Noverint cuncti fideles sancte Dei ecclesiæ, tam presentes quam futuri, quod ego Emma, pro anime mee remedio et mariti mei Bernardi requie, necnon et pro Bernardi Golferii filii mei, parentumque meorum liberatione, ut redemptor animarum, Dominus noster Jesus Christus, eripiat nos de regionibus tenebrarum, et perducat in sinu Abrahe et in lucem sempiternam animas nostras, dono et concedo Domino Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo, ad locum Cluniacum, ubi domnus Hugo abbas preesse et prodesse videtur, quoddam curtile in villa que vocatur a Nuiruels subter Sanctum Jangulfum, et in villa ad Cuslum quemdam servum, nomine Germanum, cum omni sua hereditate: omnia que michi et filiis meis in istis locis supranominatis devenit jure hereditario, et quæ ibi habere videbamur, vel ullus homo per nos, eo die quo ante jam dictam donationem fecimus, totum ad integrum inquisitum et inquirendum, sine ulla calumpnia vel consuetudine ullius mortalis hominis, ut faciant rectores Cluniensium ab hodierno die et deinceps quicquid exhinc facere volueri[n]t, sine ullo contradicente. Si quis autem contra hoc aliquam calumpniam inferre temptaverit, ira Dei manifeste super eum descendat, et quod repetit vindicare non valeat, potestateque judiciaria coactus libram auri componat.

Alexander episcopus servus servorum Dei, congregationi de monasterio Sancti Rigaldi de Aveiza in perpetuum. Religiosis desideriis ea pietate et benevolentia consulendum atque concedendum est, ut propositum pie devotionis de fructu sue proventionis gaudeat et meritum benignitatis acquirat, quod huic sine difficultate presidia prestat. Igitur venerabilis frater Eustorgius, monasterii Sancti Austrumenii de Alvernio monachus, in silva quadam que dicitur Adveisa, in episcopatu Matisconensi heremum inhabitaverat et desertum loci adusque monasterii et aliquantule congregationis fructum adjutorio divine miserationis et pia roboratione fidelium animarum excoluerat, apostolicam nostram presentiam adiens, intervenientibus fratris nostri Aganonis Augustodunensis episcopi precibus, supliciter postulavit ut idem monasterium in apostolica jura reciperemus et privilegio apostolice tuitionis muniremus, quatenus ille venerabilis locus singulari patrocinio et deffensione Matris omnium ecclesiarum suffultus et roboratus, et felicior in omni bono crescat et securior inter humana temptamenta consistat, cujus precibus sine contemptu pietatis et justicie effectum non potuimus denegare. Notum ergo sit omnibus fidelibus in perpetuum quoniam eidem fratri et carissimo filio nostro Eustorgio, suisque fratribus, cunctisque eorum successoribus, privilegium nostre apostolice tuitionis concessimus, statuentes et expresse decernentes ut ipsum monasterium Sancti Rigaldi de Aveisa et omnia quecumque jure habet aut divina providentia in futurum sibi habenda concesserit ita sub jure et apostolice majestatis protectione consistant, ut nullus imperator, rex, dux, marchio, episcopus, comes seu abbas, vel aliqua persona secularis aut ecclesiastica, magna vel parva, aut invadere, aut molestare, vel in aliquo inquietare, et a statu suo aliquid conditionaliter inde exigendo turbare presumat. His etiam addimus ut nullus in eodem monasterio, nisi per electionem fratrum juxta regulam Sancti Benedicti, abbas constituatur, et episcopus Matisconensis in cujus parrochia est, si gratis hoc est sine pretio licet velit facere, electum a fratribus debeat consecrare et suum regimen sibi commendare. Sin vero pretium exigat pro consecratione, aut aliquo modo canonicam electionem fratrum temptet impedire, ad Apostolicam Sedem pro ordinando et consecrando abbate suo veniant. Si quis vero citra hujus nostre constitutionis et confirmationis paginam nefario ausu agere et venire temptaverit, nisi resipiscat, auctoritate apostolorum Petri et Pauli ac nostra excommunicandum et ab omni consortio fidelium repellendum se esse pertimescat. Qui autem pie venerationis intuitu observaverit, et hic apostolice benedictionis gratiam et consolationem habeat, et eterne remunerationis premium Domino donante capiat. Datum Laterani XVI kal. aprilis, per manus Petri sancte ecclesie Romane presbiteri cardinalis, anno X pontificatus domini Alexandri II pape, Dominice vero incarnationis millº LXX Iº indictione VIII.

Gregorius episcopus servus servorum Dei, Hugoni abbati Cluniacensi, salutem et apostolicam benedictionem. Noverit sanctitas vestra hos fratres monachos monasterii sancti Remigii esse, quibus apud sedem apostolicam pro consolatione loci sui, quem Manasses Rhemensis archiepiscopus quotidie dissipat ac confundit, diu commorantibus, non aliud ad præsens solatium opportunius exhibere potuimus, quam quod eidem archiepiscopo literas pariter cum istis vobis redditas destinavimus; in quibus eum, si cum beato Petro et Romana ecclesia pacem sperare velit, præfatum monasterium regulariter ordinare, et in quiete dimittere multum rogamus, et admonemus; quas ut vestra caritas illi per idoneum nuntium mittat, et nobis quidquid pro his fecerit oblata primum opportunitate rescribat, nostra solicitudo desiderat. Interim vero fratres istos desolationem loci sui videre fugientes benignitati vestræ commendamus, quatenus de his tamdiu curam habere non pigeat, donec miserante Deo, optatam quietem in monasterio suo eos habere posse contingat. Data Romæ II. Kalend. julii, indictione undecima.

Universis catholice ecclesiæ filiis simulque omnibus in Christo ubique credentibus, tam futuris quam presentibus, notum sit, quod ego Raimundus Petri restaurationem et meliorationem desiderans omnium ecclesiarum Dei et precipue illius ecclesiæ quæ olim constructa est in honore beatæ Dei genitricis Mariæ, in valle que ab antiquis Cubaria est cognominata, ubi et congregatio monachorum precedentibus temporibus in tantum floruit, quod adhuc Abbatia solo nomine vocitetur, quam ego jure hereditario ex parentum meorum posteritate tenere et possidere videor; et ipsa abbatia vel ipsa ecclesia sita est in pago Narbonensi, infra fines vel terminos territorii Petre Pertusensis, secus fluviolum Rivo Frigido dictum. Igitur ad honorem Domini nostri Jesu Christi et ejus beatissimæ genitricis Mariæ, atque ad restaurationem loci illius in monasticum ordinem, Bernardus, Bisildunensium comes, sub cujus potestate locus ipse redigitur, et ego Raimundus Petri et Berengarius Petri, cum uxoribus et cunctis filiis nostris, cum consilio et voluntate Gifredi, Narbonensis archiepiscopi, nos omnes simul legaliter damus et sollempnem donationem facimus Domino Deo et sanctissimis ejus apostolis Petro et Paulo atque cenobiis Cluniensi et Moysiacensi simulque abbatibus et monachis ibidem Deo servientibus, tam futuris quam presentibus, predictam ecclesiam cum omnibus ad ipsam pertinentibus, et quod vulgo dicitur cum suo cincto, et illos honores quos clerici tenuerunt, id est Stephanus Alarig et filii ejus et Raimundus Oddo et Bernardus Adalbert, et Lanfres et Poncius Oliba et de honore predictorum clericorum agrarium tantum in vita mea retineo, et post discessum meum, ecclesiæ ipsi et habitatoribus ejus, absque ulla contradictione, retineo. Insuper vero ipsum dominicum ortum, qui est infra rivos, et ipsam condaminam quam Petrus Stephanus laborat et aliam quam Raimundus Oddo laborat, ipsam etiam de Melnag et aliam quæ est juxta fluvium Nigra et ipsum molendinum quem vocant Agolorig, quem Petrus Adalberti tenet, et unum mansum in villa Deannas, ubi habitat Raimundus Duran, totum et ab integro, et in villa de illa Salella unum ortum obtimum, et de omni valle que Cubaria dicitur, cum finibus et terminis suis, damus totum decimum, excepto illum quem Arnaldus Raimundi tenet. Insuper autem terras ermas quantum omines, qui ibi abitaverint laborare potuerint, que de mansis non sunt, similiter donamus; istos omnes honores, cum supradicta ecclesia et quicquit habitatores loci ipsius juste adquirere amplius ibi potuerint, totum et ab integro sicut jam supra dictum est, in proprio alode, absque ulla reservatione cum terris et vineis, silvis et aquis, molendinis, et molendinariis, aque ductibus et reductibus, pascuis et piscariis, cultis et incultis, ingressibus et egressibus, et omne quicquid dici vel nominari potest, concedimus et donamus libenti animo, et plena memoria supradictis locis Cluniaco et Moysiaco et eorum abitatoribus, abbatibus, et monachis istis et cunctis eorum successoribus, ut abeant absque ulla contradictione in proprio alode, et possideant in perpetuum. Ante omnia autem ex parte Dei omnipotentis obtestor, et prohibeo ego Raimundus Petri supradictus, ut nullus laicus homo vel femina ullam potestatem aut ullam bajuliam, vel aliquam malam consuetudinem in supradictis honoribus habeat vel retineat, set libere et absolute totum ab integro permaneat et existat in Dei servitio, et servorum Dei qui ibi habitaverint in eternum. Sane si aliquis (quod absit!), diabolico spiritu captus, hujus cessionis vel descriptionis donationem in aliquo violare aut disrumpere temptaverit, non habeat potestatem, set sit in inferno ejus hereditas cum Juda traditore et aliis in eternum dampnatis. Insuper etiam in presentia Romani pontificis et aliorum fidelium christianorum quasi tirannus et sacrilegus, quousque satisfatiat dijudicetur. Facta autem hujus cessionis descriptio Dominice incarnationis anno millesimo septuagesimo tertio, Gregorio papa VII Rome pontificatus arche sublimato, Francorum regnante Philipo rege. Nomina vero illorum, qui hæc affirmant et corroborant ita esse tenenda, ista sunt: Ego Bernardus, gratia Dei comes, adfirmo et propria manu consigno ita †. Ego Raimundus Petri confirmo atque dono propriis manibus et consigno ita †. Ego Berengarius Petri, Petre Pertusensis, dono et laudo, subsigno ita †. Aliorum vero multorum bonorum hominum nomina, qui hec subsignaverunt, subtus sunt subsignata: Signum † Berengarii Raimundi. Signum † Petri Raimundi. Signum Bernardi Raimundi. Signum Bernardi Willelmi de Soladgue. Signum Willelmi Willelmi. Signum Bernardi Adalberti †.

Ego Dalmatius, filius Aremburgis predicte feminæ, dono Deo et sanctis apostolis ejus Petro et Paulo, ad locum Cluniacum, unam condaminam in Craia: contra orientem terra Sancti Petri quam dedit Bernardus de Capella in escamium, contra occidentem terra Wiberti, contra meridiem via publica, et est sita in pago Cabilonensi; et unum campum in Croels, in pago Matisconensi: contra orientem terra Asponteils, contra occidentem Adalardi. In villa Vallis unum campum, in pago Matisconensi: a mane terra Gisonis, a sero Sancti Benedicti. S. Dalmatii. Facta est hæc carta anno Dominicæ incarnationis M. LXIII., indictione XII, regnante Philippo rege.

Utile est omnibus regnum vite querentibus, ut Deo servientibus subsidia temporalia ministrare non desistant. Quapropter ego Hadewidis ductrix, decretis sanctorum Patrum informata, insuper anime mee timens dispendia, pro temporalibus mutare cupiens eterna, ecclesiam apud Castenei castrum sitam, in honore sancti Petri apostolorum principis sancteque Marie semper virginis et Omnium Sanctorum consecratam, beneficiis infrascriptis, ut ad presens locus datur, honorare cupio: scilicet medietatem dotis et decimarum omnium ipsius ecclesie et, si qua sunt, pertinentia hominum ac terrarum; preterea redecimationem totius questus mei, annone, vini, denariorum undecumque procedentium et redditus annalis fori, excepto jure advocati; item alodium de Nouverei, quicquid ibi possideo; apud Domnum Remigium Fulcodum piscatorem cum omni possessione sua; apud Maldicurtim Reinardum cum duobus quartariis; apud Alteniacum hereditatem Albrici et quod a liberis hominibus acquisivi; apud Lufou quicquid jure hereditario possideo in omni usu, in silvis, in pratis, in campis, in servis et ancillis et in ecclesia. Hanc autem ecclesiam supradictam Sancti Petri, cum appenditiis suis tam presentibus quam futuris, committimus domno abbati Roberto Molismensi successoribusque ejus, quantum eorum cura atque regimine ordinatio loci agatur, et de transitoriis beneficiis et eternis. Hanc autem donationem, ut inconvulsa permaneat, fieri volo ac manu mea + ac fidelium meorum confirmo ac testes idoneos infero: Lanfridum, Benscelinum, Odelricum, Mascelinum, Hugonem, Willelmum, Albertum, Dadonem, Bosonem, Lietardum presbiterum ipsius loci; de servis vero hos nominamus: Gennuz et Wibelinum. Ego autem Rodulfus precepto ductricis Hadewidis scripsi hoc cyrografum in monasterio Sancti Petri publice.