Datasets:

MLDataScientist

/

Wikipedia-uzbek-2024-05-01

like 0

4355

https://uz.wikipedia.org/wiki/Xuroson

Xuroson

Xuroson quyidagilardan birini anglatadi: Xuroson (tarixiy viloyat) — Eronning shimoli-sharqiy qismidagi tarixiy viloyat. Razaviy Xuroson ustoni — Eronning hududiy boʻlinishi sistemasidagi ustonlardan biri. Shimoliy Xuroson ustoni — Eronning hududiy boʻlinishi sistemasidagi ustonlardan biri. Janubiy Xuroson ustoni — Eronning hududiy boʻlinishi sistemasidagi ustonlardan biri. Xuroson (Tojikiston) — Tojikistondagi qishloq nomi.

4358

https://uz.wikipedia.org/wiki/Basra

Basra

Basra — Iroq janubidagi shahar. Basra (arab. Bassora) — Iroqning janubi-sharqidagi shahar, Basra livi (viloyati)ning maʼmuriy markazi. Fors qoʻltigʻidan 90 km ichkarida, Iroqning Shatt ul-Arab daryosi sohilidagi eng katta porti, sohil boʻylab 27 km ga choʻzilgan. Aholisi 617 ming kishi (1985). Shahar 637 yoki 638 yilda xalifa Umar davrida (634 — 644) qurilgan. 8—9-asrlarda xalifalikning madaniy va iqtisodiy markazi boʻlgan. Shahar 10-asrda baridi feodallari, buvayhiylar (947), 11-asrdan saljuqiylar hukmronligida boʻlgan. 1258-yil moʻgʻullar qoʻliga oʻtdi, 1534-yilda Usmonlilar saltanatiga qoʻshib olindi. 1914-yil noyabrda Angliya qoʻshinlari B.ni bosib oldi. Birinchi jahon urushi davrida Britaniyaga qaram boʻlgan Iroq davlati tarkibida boʻldi. Mamlakat tashqi savdo muomalasining deyarli hammasi B. orqali boʻladi. B. muhim temir yoʻl va avtomobil yoʻllari tuguni. Xalqaro aeroport va elektrostansiya bor. Mamlakatning neft qazib olish va qayta ishlash markazi. Kimyo, toʻqimachilik, sellyuloza-qogʻoz, oziq-ovqat sanoati korxonalari mavjud. Hunarmandchilik rivojlangan. Xurmo quritish va uni chetga chiqarish bilan mashhur. Kanal va koʻpriklari koʻpligidan B.ni "Sharq Venesiyasi" deb ham ataydilar. Universitet bor. Qad. B. harobalari saqlangan. Manbalar Iroq shaharlari

4359

https://uz.wikipedia.org/wiki/Kufa

Kufa

Kufa, Al-Kufa — Iroqdagi shahar. Arablarning harbiy qarorgohi sifatida Frot daryosining oʻng sohilida vujudga kelgan (taxminan 636/638). 656—661 yillarda xalifalik poytaxti. Umaviylar davrida (661—750) xalifaning Iroqdagi noibi qarorgohi; yirik madaniy markaz. Arab yozuvining eng qad. turlaridan biri — kufiy xati shu yerda taraqqiy etgan. 9-asr oxirida qarmatlarning talonchilik bosqinidan soʻng tavazzulga yuz tutgan. Manbalar Geografiya

4398

https://uz.wikipedia.org/wiki/Bishkek

Bishkek

Bishkek (1926-yilgacha Pishpak, 1926—1991-yillarda Frunze) — Qirgʻiz Respublikasining poytaxti. Yirik sanoat-transport tuguni, Qirgʻizistonning iqtisodiy va madaniy markazi. Chu vodiysida, Qirgʻiziston tizmasining shimoliy etagida, 700–900 m balandlikda joylashgan. Yanvarning oʻrtacha harorati — 5,4 °C, iyulniki 24,4 °C. Oʻrtacha yillik yogʻin 471 mm. Shahar maydoni 18,4 ming ga. Aholisi 874 400 kishidan koʻproq (2012). Hududiy boʻlinishi Bishkek 4 maʼmuriy tumanga boʻlingan. oktabr tumani — 242 382 (2009) Pervomayskiy tumani — 175 894 (2009) Sverdlovskiy tumani — 231 801 (2009) Lenin tumani1 — 201 626 (2009) Chon-Arik shahar tipidagi qishloq — 9 724 (2009) Orto-Say qishlogʻi (ail)  — 4 100 (2009) Tarixi Hozirgi Bishkek oʻrnida 1825-yil qoʻqonliklar tomonidan Pishpak (qoʻqonlik tarixchilar asarlarida Pishkak) qalʼasiga asos solingan. 1860 va 1862-yillarda rus qoʻshinlari Ashtak dovoni orqali bostirib kelib qalʼani egallagan va butunlay vayron qilgan. 1864-yilda Bishkek oʻrnida Pishpak rus harbiy istehkomi barpo etildi. Tez orada Bishkek orqali Yettisuv savdo trakti (Toshkent — Semey) vujudga keldi. 1878-yildan Bishkek Yettisuv viloyatining uyezd shaqri. Mayda oziq-ovqat va koʻn sanoati korxonalari boʻlgan. Aholisi savdo-sotiq, kirakashlik, bogʻdorchilik, sabzavotchilik va gʻallachilik bilan shugʻullangan. Pishpak 1918-yildan Turkiston Muxtor Respublikasi tarkibida, 1924-yildan Qora qirgʻiz (1925-yildan Qirgʻiziston) muxtor viloyatining markazi. Bishkek 1926-yildan — Qirgʻiziston Muxtor Respublikasining, 1936-yildan Qirgʻiziston Respublikasining poytaxti. Bishkekda 1941—1945-yillar urushi davrida yangi sanoat korxonalari qurilib front uchun qurolyarogʻlar ishlab chiqarilgan. Metallsozlik va mashinasozlik rivojlandi, urushdan keyin Bishkek Qirgʻizistonning eng yirik industrial markaziga aylandi. Sanoati Shaharda 94 sanoat korxonasi, 2,7 ming kichik korxona, 42 assotsiatsiya, 2 konsorsium, 365 firma, 10 birja, 69 aksiyadorlik jamiyati, 494 masʼuliyati cheklangan jamiyat, 18 tijorat banklari, 8 konsern va 4 korporatsiya bor. Kime, kimyofarmatsevtika sanoati korxonalari, „Qirgʻizmebel“ birlashmasi, uysozlik kombinatlari, temirbeton buyumlar zavodi, issiqlik elektr markazi ishlab turibdi. Bishkek Buxoro — Toshkent — Almati gaz quvuri orqali gaz bilan taʼminlangan. 2 ta temir yoʻl vokzali, „Manas“ xalqaro aeroporti bor. Temir yoʻl orqali Taraz shahri (sobiq Avliyoota) bilan bogʻlangan. Meʼmorligi Shahar meʼmorligi 1872-yilgi dastlabki reja boʻyicha shakllanib, toʻgʻri burchakli kesishgan koʻchalar bilan birga uncha katta boʻlmagan mahallalarga boʻlingan. Uylar, asosan, paxsa va sinchdan bir qavatli qilib qurilib, somonli loy bilan suvalgan. 20—40-yillarda Madaniyat vazirligi binosi (1926), Hukumat uyi (1934), Tibbiyot instituti (1939) va viloyat ijroiya qoʻmitasi binolari (1938) qurilgan. Bishkekni qayta qurish rejalariga (1939, 1948—58, 1971) koʻra shahar koʻchalari kengaytirildi, mikrorayonlar barpo etildi. Shaharda 2—4 qavatli zilzilabardosh turar joy va jamoat binolari qurildi. 50—70-yillarda Tinchlik prospektida yangi mikrorayonlar vujudga keldi. Opera va balet teatri (1955), shahar kutubxonasi (1957—1962), shahar markazidagi maydonda binolar ansambli (1956), qishloq xoʻjaligi vazirligi (1954—1960), Sport saroyi (1974), Tasviriy sanʼat muzeyi (1974) binolari bunyod etildi. Ijtimoiy soha Taʼlim sohasi 1996/97 oʻquv yilida 77 umumiy taʼlim maktabida 93,3 ming oʻquvchi, hunartexnika bilim yurtlarida 5,7 ming oʻquvchi, oʻrta maxsus oʻquv yurtlarida 11,7 ming oʻquvchi oʻqidi, maktabgacha tarbiya muassasalarida 16,2 ming bola tarbiyalandi. Shaharda 8 oliy oʻquv yurti (Qirgʻiziston milliy universiteti, Qirgʻiziston — Rossiya slavyan universiteti, texnika universiteti, qishloq xoʻjaligi akademiyasi, tibbiyot akademiyasi, Xalqaro institut, fizkultura instituti, sanʼat instituti) faoliyat koʻrsatadi. Yangi kollej, litsey va gimnaziyalar, xalqaro, davlatxususiy maktablari ochilmoqda. Bishkekda Milliy Fanlar akademiyasi, tarmoq ilmiy tadqiqrt institutlari mavjud. Qirgʻiziston Respublikasi davlat kutubxonasi, 22 yirik ommaviy kutubxona, 7 muzey, 6 teatr, 10 kinoteatr, „Qirgʻizfilm“ kinostudiyasi ishlab turibdi (90-yillar oxirlari). Matbuoti Bishkekda „Qirgʻiziston“ Matbuot uyi, Qirgʻiziston ensiklopediyasi Bosh tahririyati, „Ilim“ nashriyoti, yirik poligrafkombinat, respublika axborot organi — Qirgʻiziston telegraf agentligi joylashgan. Respublikada 128 gazeta, 15 jurnal chop etiladi. 1974-yildan „Bishkek oqshomi“ shahar gazetasi nashr etiladi. Mahalliy radioeshittirishlar qirgʻiz va rus tillarida olib boriladi. Sogʻliqni saqlash xizmati 9680 oʻrinli 32 kasalxonada 3792 vrach va 7253 dan ziyod oʻrta maʼlumotli tibbiy xodim ishladi (90-yillar oxirlari). Bishkek va uning atrofida Issiqota kurorti, kardiologiya sanatoriysi, dam olish uylari, profilaktoriylar joylashgan. Bishkek — respublikada turizm markazi. Turistik mehmonxona va bazalar bor. Boshqa respublikalar va mamlakatlar bilan temir yoʻl, avtomobil, havo yoʻllari orqali bogʻlangan. Havolalar http://bishkekgov.in.kg Bishkek shahri xaritasi Manbalar Qirgʻiziston shaharlari Buyuk Ipak yoʻli boʻyidagi aholi punktlari

4404

https://uz.wikipedia.org/wiki/Shanxay

Shanxay

Shanxay — Xitoydagi shahar. Yanszi daryosi estuariysida, uning oʻng irmogʻi — Xuanpu daryosi boʻyida joylashgan. Mamlakatning aholisi eng koʻp shahri, dunyo boʻyicha ham oldingi oʻrinlarda. Atrofidagi hududlar bilan alohida maʼmuriy birlik sifatida ajratilgan. Aholisi 13,1 mln. Kishi (1998). Sh. — Xitoyning yirik sanoat, transport va savdo markazi. Yirik dengiz va dare porti, mamlakat tashqi yuklarining yarmidan ortigʻi shu port orqali oʻtadi. Transport yoʻli, avtomobil yoʻllarining muhim chorrahasi. Mamlakatda ishlab chiqariladigan sanoat mahsulotining deyarli 15% shahriga toʻgʻri keladi. Sanoat yalpi mahsulotining 50% ni ogʻir sanoat beradi. Mashinasozlik sanoati rivojlangan: elektroenergetika, neft, toʻqimachilik, konchilik, poligrafiya, qogʻoz va oziqovqat sanoatlari uchun jihozlar, elektr jihozlari, radio va elektronika apparaturalari, avtomobillar, dengiz kemalari, stanoklar, kino va fotoapparatlar, soat va boshqa ishlab chiqariladi. Tashqaridan keltiriladigan xom ashyo hisobiga kimyo sanoati (mineral oʻgʻitlar, kislotalar, plastmassa, sintetik smola, rezina, farmatsevtika buyumlari ishlab chiqarish) rivoj topgan. Neft qayta ishlanadi. Jahondagi eng yirik toʻqimachilik sanoati markazlaridan. Oziqovqat, xususan, tamaki sanoati korxonalari ishlab turibdi. Hunarmandchilikda suyak, yogʻoch oʻymakorligi, tosh va metall buyumlar yasash, kashtachilik va toʻqimachilik rivojlangan. Yirik nashriyotlar, untlar, pedagogika institutlari, Xitoy Fanlar akademiyasi filiali, ilmiy tadqiqot muassasalari, ilmiy jamiyatlar, rasadxona, kutubxonalar, muzeylar bor. Shaharning markaziy qismi va asosiy sanoat rnlari Xuanpu daryosining chap sohilida. Markazdan janubiy tomon shaharning tarixiy negizi hisoblangan qismi — Nandaoda meʼmoriy yedgorliklar, shuningdek, hunarmandchilik ustaxonalari joylashgan. SH. oʻrnida qadimda baliqchilar otlogi boʻlgan. 16-asrdan savdo va hunarmandchilik markazi. 1842-yildan Nankin shartnomasiga muvofiq, xorijiy savdo uchun ochiq deb eʼlon qilingan. 1854-yildan Bukj Britaniya, AQSH va Fransiya egallab olib, 1937-yilgacha shahar bojxonasini boshqarganlar. 19-asrning 2-yarmidan mamlakatning yirik sanoat va savdo markaziga aylanib bordi. 1937—45 yillarda Yaponiya qoʻshinlari bosib olgan. Shahar markazidagi binolar Yevropa meʼmorligi va milliy anʼanaviy uslublar uygʻunligida qurilgan. Meʼmoriy yodgorlikdardan (16—19-asrlarga oid Linxua pagodasi, Chenxuanmyao va Yuyfesi (nefritli Budda haykali bilan) ibodatxonalari va boshqa saqlangan. shahrida xalqaro miqyosdagi uchrashuvlar oʻtkaziladi. Shanxay(xitoycha 上海) - Xitoy Xalq Respublikasi hududidagi shahar. Nomning kelib chiqishi Shanghai nomi yoziladigan birinchi ieroglifning maʼnosi «ustida», «tepa», «kirmoq/chiqmoq», ikkinchising maʼnisi— «dengiz»dir. Shanxay she'vasida (zanxe)deb talaffuz qilinadi. Birinchi marotaba bu nom Sun sulolasi paytida (XI asr) tilga olingan. Shanxay so'zining ma'nosi haqida har xil fikrlar bildirilgan,lekin rasmiy Xitoy tarixsunoslari shahar «yuqori dengiz» degan maʼnoni bildiradi deyishgan (海之上洋）). Gʻarbda Shanxayni xar hil nomlar bilan atashgan. «Sharqiy Parij», «Sharq qirolichasi», «Sharq marvaridi» va xatto «Osiyo fohishasi» deb ham atashgan. Fotogalereya Xitoy shaharlari

4607

https://uz.wikipedia.org/wiki/Dunyo%20davlatlari%20gerblari

Dunyo davlatlari gerblari

Dunyo Davlatlari Geografiya

4692

https://uz.wikipedia.org/wiki/Paxtaobod%20tumani

Paxtaobod tumani

Paxtaobod tumani Andijon viloyatining shimoliy sharqida joylashgan. Paxtaobod tumani viloyat markazi Andijon shahridan 24 km shimoliy-sharqda boʻlib, dengiz sathidan 300 metr balandlikda joylashgan. Iqlimi moʻtadil. Aholisi 165 ming kishi (2009-yil) Paxtaobod tumanini Qoradaryo,Tentaksoy,Chirtaksoy daryolari kesib oʻtadi. Tuman markaziga 1975-yilda Paxtaobod shahri maqomi berilgan. Umumiy yer maydoni 26 ming 33 gektar. Paxtaobod tumani — 1926-yil 29-sentabrda tashkil qilingan. 1962-yil 24-dekabrda Izboskan tumani bilan birlashtirilgan. 1970-yil 7-dekabrda yana yangidan tashkil qilingan. Shimoliy va shimoliy-sharqdan Qir-gʻiziston Respublikasining Jalolobod viloyati, gʻarbdan Izboskan tumani, janubdan Andijon tumani, sharqda (58 km masofada) Qirgʻiziston Respublikasi va Jalol-quduq tumanlari bilan chegaradosh. Tumanda 1 tabshahar (Paxtaobod), 5 qishloq fuqarolari yigʻini (Boʻston, Ittifoq, Madaniyat, Paxtakor, Uygʻur) bor. Markazi — Paxtaobod shahri Tabiati Tuman hududi viloyatning shimolda, Norin va Qoradaryo vohasidagi yassi tekislikda joylashgan. Relyefi gʻarbdan sharqqa balandlasha boradi. Oʻrtacha balandligi 260 m. Tuproqlari, asosan, boʻz tuproq. Daryo boʻylarida oʻtloqi boʻz tuproq, botqoq-oʻtloqi va botqoq tuproqlar tarqalgan. Yovvoyi hayvonlardan qizilquyruq, qumsichqon, jayra, qoʻshoyoq, koʻrsichqon, kuyon, boʻri, tulki, qobon, boʻrsiq, kaltakesak, ilon va boshqalar, qushlardan: chumchuq, chugʻurchiq, soʻfitoʻrgʻaylar va bashqalar bor. Tuman hududi orqali Qoradaryo, Tentaksoy, Moylisoy oqib oʻtadi. Daryo va soy qirgʻoqlarining ayrim joylari harsang toshlar bilan mustahkamlangan. K,.x. ekinlari Qoradaryo, Moylisoydan sugʻoriladi. Iqlimi keskin kontinental. Yanvarning oʻrtacha harorati —3,5°, iyulniki 26,7°. Eng past harorat —26°, eng yuqori harorat 42°. Vegetatsiya davri 217 kun. Yillik oʻrtacha yogʻin 300-400 mm. Yogʻin, asosan, qishda va bahorda yogʻadi. Aholisi, asosan, oʻzbeklar, shuningdek, uygʻur, qirgʻiz, tojik, tatar, rus va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi 1 km² ga 475 kishi. Shaharliklar 23,2 ming kishi, qishloq aholisi 114,7 ming kishi. Xoʻjaligi Tumanda yetakchi tarmoq qishloq xoʻjaligi hisoblanadi. Paxtachilik, gʻallachilik, sabzavotchilik, polizchilik, bogʻdorchilik, chorvachilik bilan shugʻullaniladi. Paxtaobod tumanida 13 ta shirkat, 406 ta fermer xoʻjaligi bor. Tumandagi jami ekin maydoni 17,4 ming ga, shu jumladan, 8,2 ming ga yerga paxta, 6,8 ming ga yerga don, 280 ga yerga kartoshka, 820 ga yerga sabzavot ekiladi. 996 ga yer mevazor, 92 ga yer tokzor bilan band (2003). Statistika Paxtaobod tumanidagi 41 umumiy oʻrta taʼlim maktabi, 4 ta IDUMI da 35 mingdan ziyod oʻquvchi taʼlim oladi, 3 ta sport, 1 ta musiqa maktabi, 1 ta kasb-hunar maktabi faoliyat koʻrsatadi. 44 ta kutubxona, 4 ta madaniyat va istirohat bogʻi, Oʻzbekiston xalq shoiri Habibiy uy-muzeyi, stadion bor. Tumanda 2 ta kasalxona, poliklinika, 21 ta qishloq vrachlik punkti, dorixonalar va boshqa tibbiy muassasalar mavjud. Manbalar Andijon tumanlari

4694

https://uz.wikipedia.org/wiki/A

A

A (lotin), A (kirill): А (kirill) — kirill alifbosi birinchi harfi. A (lotin) — lotin alifbosi birinchi harfi. А (tibet harfi) — tibet alifbosi oxirgi harfi. А (kana) — kana belgisi. А aylana ichida — matbaa belgisi (Ⓐ, ⓐ). Nutq qismi A (dasturlash tili) — dasturlash tili. Oʻlchovlar tizimi A (amper) — elektrotexnikada elektr toki kuchi. Å (angstrem) — 10−8 sm ga teng uzunlik oʻlchov birligi; tizimdan tashqari birlik. a- (atto-) — old qoʻshimcha 10−18ni bildiradi. a — ar. Maydon oʻlchov birligi. An — 1,0333 kg/sm³ yoki 1 sm²ga 1,0132 megadinga teng boʻlgan meʼyoriy atmosfera bosimi (t = 0° boʻlganda kenglikda 45°, dengiz darajasida). A45 — 45° kenglikda atmosfera bosimi. Shaxsiyatlar A In (1900-1977) — xitoylik dramaturg va adabiyotshunos Fan A (lotin) — fizikada ish. a (lotin) — fizikada tezlanish. A (lotin) — biokimyoda alanin va adenozin. A vitamini (retinol) — yogʻ erituvchi vitamin, antioksidant. A — tibbiyotda odam qoni guruhlaridan biri. A1, A2, A3 — termodinamikada temir va uning qotishmalarining kritik nuqtalari. A — Populyatsion genetikada A (mtDNK) galoguruhi va A (Y-DNK) galoguruhining ifodalanishi. Joʻgʻrofiya А (Alte Issel irmogʻi) — Germaniya va Niderlandiyadagi daryo, Alte Isselning oʻng irmogʻi. А (Verre irmogʻi) — Germaniyadagi daryo, Vezer tizimidagi Verre irmogʻi. А (Dintel irmogʻi) — Niderlandiyadagi daryo, Dintel irmogʻi. А (Myone irmogʻi) — Germaniyadagi daryo, Rur tizimidagi Myone chap irmogʻi. А (nete irmogʻi) — Germaniyadagi daryo, Vezer tizimidagi Nete irmogʻi. А (daryo, Shimoliy dengizga quyiladi) — Fransiyadagi daryo, Shimoliy dengizga quyiladi. А (Ems irmogʻi) — Germaniyadagi daryo, Emsning oʻng irmogʻi. Texnika A-batareya — radiotexnikada choʻgʻlanish batareyasi. A batareykasi — energiya berish elementi standart oʻlchami. A — parovozlar seriyasi. A — elektrovozlar seriyasi. „A“ — soat yurishini tezlashtirish uchun koʻrsatkichi buralishi kerak boʻlgan mexanik soatlar regulyatorida yoʻnalishni ifodalaydi. А-1 — SSSJda birinchi qurol reaktori. Plutoniy ishlab chiqarish uchun yaratilgan. "A reaktori" nomi uchraydi Hisoblash texnikasi oʻn oltilik sanoq tizimida A „10“ oʻnlik soniga ekvivalentli. <A> — gipermatnli havolalarni yaratish uchun HTML-teg. Ctrl+A klavishalar kombinatsiyasi hujjatdagi barcha matnni yoki rasmning barcha nuqtalarini belgilaydi. A: — DOS va Windows oilasidagi OTlarda birinchi floppi-disk uchun boshlangʻich manzil. A — DNS resurs yozuvlaridan biri. Komputer oʻyinlarida klavishasi koʻpincha (chap) klavishasi oʻrnida ishlatiladi. computer science da, A* qidiruv algoritmi — optimal yoʻlni qidirish evristik algoritmi. Musiqa A — lya notasi, lya majorning va lya major akkordining ohangdoshligini ifodalaydi. A — vinil plastinkasi yoki magnit kassetasining birinchi tomoni. a — "yoʻnalishda"ni bildiruvchi musiqiy atama. „A“ — Jethro Tull guruhi albomi. „A“ — Pan Sonic guruhi albomi. A — britaniyalik rok-guruh. Qoʻlyozma Aleksandriy kodeksi — „A“ rasmiy ifodasiga ega qoʻlyozma. Harbiy ish A — Harbiy hujjatlarda qoʻllanilgan Armiyaning qisqartmasi (Umumharbiy armiya), primenyaemoe v boevix dokumentax (misol: 7A, Prim.A). "A" — Rossiyaning urush rejasi varianti (Birinchi jaho urushi). Germaniya asosiy kuchlarini Fransiyaga qarshi qoʻygan taqdirda rus armiyasining asosiy kuchlarini Avsto-Vengriyaga qarshi qoʻyishi rejalashtirilgan edi. Ayrim oʻzgarishlar bilan "А" rejasi 1914-yili amalga oshirildi. A (ingliz Lloydi belgisi) — umumiy holati boʻyicha tijorat kemalarining turkumlanishi. Kemadan harbiy maqsadlarda foydalanilganda qoʻllaniladi. Boshqa „A“ — 1969-yildagi italyan filmi. "A" komandasi — 2008-2010-yillarda film suratga olingan 1980-yillar seriali. Hindistonda „A“ faqat balogʻatga yetganlar koʻrishi uchun ruxsat etilgan filmni ifodalaydi. Qogʻoz sanoatida „A“ — bu uzun tomoni qisqa tomoniga nisbatan ga yaqinlashtirilgan standart qogʻoz oʻlchami. Koʻproq ommabop formati — A4. Mantiqda „A“ — „hamma x y ga teng“ universal ijobiy muhokama belgisi. Oʻyin kartalarida „A“ — tuzning xalqaro ifodasi. Siyosatda „A“ — anarxizm belgisi. A aylanada — anarxiya belgisi. Cherkov-slavyan tilida sonlarni anglatadi: a (az) = 1; a = 1000; „a“ aylanada = 10 000; „a“ nuqtalardan iborat aylanada = 100 000. A.., AN… (yun. a, unli soʻzlar oldidan an) — chet soʻzlarda, asosan yunoncha soʻzlarda ishlatiladigan old qoʻshimcha. Yana qarang Alfa — yunon alifbosining birinchi harfi. Alef — yahudiy alifbosining birinchi harfi. Ayb — arman alifbosining birinchi harfi. А-7 Manbalar

4697

https://uz.wikipedia.org/wiki/B%20%28lotin%29

B (lotin)

B (harf)- lotin alifbosidagi ikkinchi harf. Lotin asosidagi deyarli barcha alifbolarda qoʻllaniladi. Yunoncha beta (Β, β) harfida kelib chiqqan. [b] undosh tovushini anglatadi, ayrim hollarda yana [p], [v] va b. tovushlarni ham anglatadi. Qoʻllanilishi Kimyoda B — bor belgisi. Tibbiyotda B — qon guruhi, shuningdek vitaminlar oilasi. Fizikada — magnit induksiyasi vektori. Matematikada B0, B1, B2 va sh. b. — Bernulli sonlari. Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari B klavishasi

4698

https://uz.wikipedia.org/wiki/C%20%28lotin%29

C (lotin)

C (harf) – lotin alifbosidagi uchinchi harf. Oʻzbek tilida bu harf yoʻq. Lotin alifbosi harflari

4699

https://uz.wikipedia.org/wiki/D%20%28lotin%29

D (lotin)

D (harf) - lotin alifbosidagi to`rtinchi harf. Undosh harf, jarangli. Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4700

https://uz.wikipedia.org/wiki/E%20%28lotin%29

E (lotin)

E (harf) - lotin alifbosidagi beshinchi harf. Unli harf. Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4701

https://uz.wikipedia.org/wiki/F%20%28lotin%29

F (lotin)

F (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4702

https://uz.wikipedia.org/wiki/G%20%28lotin%29

G (lotin)

G (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4703

https://uz.wikipedia.org/wiki/C%20Sharp

C Sharp

C# (Si Sharp — deb talaffuz qilinadi) leksik jihatdan kengaytirilgan, imperativ, deklarativ, funksional, umumiy, obyektga yoʻnaltirilgan (sinfga asoslangan) va komponentlarga yoʻnaltirilgan dasturlash fanlarini oʻz ichiga olgan umumiy maqsadli, koʻp paradigmali dasturlash tili. U 2000-yilda Microsoft tomonidan .NET tashabbusi doirasida ishlab chiqilgan va keyinchalik Ecma (ECMA-334) va ISO (ISO / IEC 23270: 2018) tomonidan xalqaro standart sifatida tasdiqlangan. Misol Console.WriteLine("Salom, dunyo!"); C# tili tarixi Kompyuter tillari oʻz-oʻzidan emas, balki oʻzaro bir-biriga bogʻliqlikda mavjud boʻladi. Har qanday yangi til u yoki bu shaklda oldingi yaratilgan tillarning xossalarini oʻziga meros qilib oladi, yaʼni ketma-ketlik prinsipi amalga oshiriladi. Natijada bitta tilning imkoniyatlari boshqalari tomonidan foydalaniladi (masalan, yangi xususiyatlar mavjud kontekstga birlashtiriladi, tilning eski tuzilishlari esa oʻchirib yuboriladi). Kompyuter tillarining evolyutsiyasi shunday tarzda roʻy beradi va dasturlash mahorati takomillashtiriladi. C# tili yuqoridagilardan istisno emas, u boshqa dasturlash tillarining koʻplab foydali imkoniyatlarini meros qilib oldi va dunyoda eng koʻp qoʻllaniladigan ikkita kompyuter tillari — Ci, C++, shuningdek Java tili bilan uzviy bogʻliqdir. C# tili 1972-yilda Nyu-Djersi shtatining Myurrey-xill shahrida Bell Laboratories kompaniyasining tizimli dastur tuzuvchisi Dennis Richie tomonidan yaratilgan. Bu til oʻzini shunchalik yaxshi koʻrsatdiki, oxir oqibatda unda Unix operatsion tizimlarining 90 % yadro kodlari yozildi (oldin quyi darajadagi til assemblerda yozilgan). C# ning vujudga kelishidan oldinroq yaratilgan tillardan, (Pascal ulardan eng mashhuri hisoblanadi), yetarli darajada muvaffaqiyatli foydalanilgan, lekin aynan C# tili dasturlashning zamonaviy davri boshlanishini belgilab berdi. 1960-yillarda dasturlash texnologiyalaridagi strukturaviy dasturlashlarning paydo boʻlishiga olib kelgan inqilobiy oʻzgarishlar C# tilini yaratish uchun asosiy imkoniyatlarni belgilab berdi. Strukturaviy dasturlashlarning paydo boʻlishiga qadar katta dasturlarni yozish qiyin boʻlgan, satr kodlari miqdorining oshishi sababli dasturlarning oʻtish joylari chalkash massalariga aylanib ketishiga olib keladi. Strukturaviy tillar dastur tuzuvchi instrumentariysiga shartli operatorlarni, lokal oʻzgaradigan tartiblarni va boshqa mukammallashtirishlarni qoʻshib bu muammoni hal qildi. Shunday tarzda nisbatan katta dasturlarni yozish imkoniyati vujudga keldi. Aynan C# tili kuch, elegantlik va maʼnodorlikni oʻzida muvaffaqiyatli birlashtirgan birinchi strukturaviy til boʻldi. Uning boʻlishi mumkin boʻlgan xatolar masʼuliyatini tilga emas dastur tuzuvchi zimmasiga yuklaydigan prinsiplar bilan inobatga olgan holda sintaksisdan foydalanishdagi qisqalik va osonlik kabi xususiyatlari tezda koʻplab tarafdorlarini topdi. Bugungi kunda biz mazkur sifatlarni oʻz oʻzidan anglashiladigan deb hisoblaymiz, lekin S da birinchi marotaba dastur tuzuvchiga zarur boʻlgan ajoyib yangi imkoniyatlar mujassamlashtirilgan. Natijada 1980 yillardan boshlab S strukturaviy dasturlash tillari orasida eng koʻp foydalaniladiganlaridan biri boʻlib qoldi. Biroq, dasturlashning rivojlantirish choralariga koʻra bundanda kattaroq dasturlarni qayta ishlash muammosi kelib chiqmoqda. Loyiha kodi maʼlum bir hajmga yetgan zahoti (uning raqamli ahamiyati dastur, dastur tuzuvchi, foydalanilgan instrumentlarga bogʻliq boʻladi, lekin taxminan 5000 satr kodlari nazarda tutilayapti) S-dasturlarini tushunish va kuzatib borishda qiyinchiliklar yuzaga keladi. OYDning vujudga kelishi va C++ tilining yaratilishi 1970 yillar oxirida koʻplab loyihalar S strukturaviy dasturlash tili yordamida qayta ishlash uchun oson boʻlgan eng yuqori hajmga erishgan. Endi bularga yangicha munosabat talab qilina boshlandi va ushbu muammoni hal etish uchun dastur tuzuvchiga katta hajmdagi dasturlar bilan ishlash imkonini beruvchi obyektga yoʻnaltirilgan dasturlash (OYD) yaratildi. Hamonki, oʻsha vaqtda S eng ommabop til boʻlishiga qaramasdan OYD ni qoʻllab-quvvatlamadi, uning obyektga yoʻnaltirilgan (keyinchalik C++ deb atalgan) versiyasini yaratish zarurati tugʻildi. Bu versiya oʻsha Bell Laboratories kompaniyasining xodimi Brian Straustrup tomonidan 1979-yil boshida ishlab chiqilgan. Dastlab yangi til „C sinflar bilan“ degan nom oldi, lekin 1983-yilda C++ deb qayta nomlangan. U oʻzida C tilini toʻla qamrab oladi (yaʼni, C C++ uchun poydevor boʻlib xizmat qiladi) va obyektga yoʻnaltirilgan dasturlashni qoʻllab-quvvatlash uchun moʻljallangan yangi imkoniyatlarni namoyon qiladi. Aslida C++ C tilining obyektga yoʻnaltirilgan versiyasi hisoblanadi, shuning uchun C ni biluvchi dastur tuzuvchi uchun C++ da dasturlashga oʻtishda yangi tilni emas, balki faqatgina OYD ning yangi konsepsiyasini oʻrganish kifoya qiladi. C++ tili uzoq vaqt mobaynida sifatga etibor bermay, faqat miqdor oshirish, hajmni kengaytirish jihatidan rivojlandi va soya ostida qolib ketdi. 1990 yillar boshida u ommaviy ravishda qoʻllanila boshlandi va katta yutuqlarga erishdi, oʻn yillikning oxirida esa dasturiy taʼminotni qayta ishlashda eng keng foydalaniladigan va bugungi kunda ham peshqadamlik qilayotgan tilga aylandi. Shuni anglash muhimki, C++ ni ishlab chiqilishi yangi dasturlash tilini yaratishga intilish hisoblanmaydi, balki faqatgina etarli darajada muvaffaqiyatli tilni takomillashtirayapti va toʻldirayapti. Bunday qarash, hozirda ham kompyuter tillarini rivojlantirishning yangi yoʻnalishlarida qoʻllanilayapti. Dasturlash tillari ISO standartlari Obyektga yoʻnaltirilgan dasturlash tillari

4704

https://uz.wikipedia.org/wiki/H%20%28lotin%29

H (lotin)

H (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4705

https://uz.wikipedia.org/wiki/I%20%28lotin%29

I (lotin)

I (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Manbalar Lotin alifbosi harflari

4706

https://uz.wikipedia.org/wiki/J%20%28lotin%29

J (lotin)

J (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4707

https://uz.wikipedia.org/wiki/K%20%28lotin%29

K (lotin)

K (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari v kontak.com

4708

https://uz.wikipedia.org/wiki/L%20%28lotin%29

L (lotin)

L (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4709

https://uz.wikipedia.org/wiki/M%20%28lotin%29

M (lotin)

M (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4710

https://uz.wikipedia.org/wiki/N%20%28lotin%29

N (lotin)

N (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4711

https://uz.wikipedia.org/wiki/O%20%28lotin%29

O (lotin)

O (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4712

https://uz.wikipedia.org/wiki/P%20%28lotin%29

P (lotin)

P (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4713

https://uz.wikipedia.org/wiki/Q%20%28lotin%29

Q (lotin)

Q (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4714

https://uz.wikipedia.org/wiki/R%20%28lotin%29

R (lotin)

R (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4715

https://uz.wikipedia.org/wiki/S%20%28lotin%29

S (lotin)

S (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4716

https://uz.wikipedia.org/wiki/T%20%28lotin%29

T (lotin)

T (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4717

https://uz.wikipedia.org/wiki/U%20%28lotin%29

U (lotin)

U (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4718

https://uz.wikipedia.org/wiki/V%20%28lotin%29

V (lotin)

V (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi

4719

https://uz.wikipedia.org/wiki/W%20%28lotin%29

W (lotin)

W (harf) – lotin alifbosidagi harf. Oʻzbek tilida bu harf yoʻq. Lotin alifbosi harflari

4720

https://uz.wikipedia.org/wiki/X%20%28lotin%29

X (lotin)

X (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4721

https://uz.wikipedia.org/wiki/Y%20%28lotin%29

Y (lotin)

Y (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4722

https://uz.wikipedia.org/wiki/Z%20%28lotin%29

Z (lotin)

Z (harf) Havolalar Oʻzbek lotin yozuvi klaviatura terilmasi Lotin alifbosi harflari

4735

https://uz.wikipedia.org/wiki/V

V

V quyidagilarni anglatishi mumkin: V (lotin) - V (kirill) - Oʻzbek kirill alifbosining 3-harfi

4795

https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBzbekiston%20viloyatlari%20maydonlari

Oʻzbekiston viloyatlari maydonlari

Oʻzbekiston viloyatlari

4796

https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBzbekiston%20viloyatlari%20markazlari

Oʻzbekiston viloyatlari markazlari

Oʻzbekiston viloyatlari

4797

https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBzbekiston%20viloyatlari%20aholisi

Oʻzbekiston viloyatlari aholisi

Oʻzbekiston viloyatlari

4798

https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBzbekiston%20ma%CA%BCmuriy%20hududlarining%20qisqartmalari

Oʻzbekiston maʼmuriy hududlarining qisqartmalari

Oʻzbekiston viloyatlari

4803

https://uz.wikipedia.org/wiki/Sobir%20Rahimov

Sobir Rahimov

Bu maqola shaxsiyat haqidadir. Boshqa maʼnolar uchun Sobir Rahimov (maʼnolari) sahifasiga qarang. Sobir Umar oʻgʻli Rahimov (25-yanvar 1902-yil — 26-mart 1945-yil) — harbiy arbob, general-mayor (1943). 1925-yilda Bokuda Birlashgan harbiy maktabni va 1930-yilda komandirlar sostavi malakasini oshirish kursini tugatgan. 1932—38-yillarda va 1940-yildan armiyada. 1941-yildan frontda. Bosh shtab harbiy akademiyasining jadallashtirilgan kursini tugatgan (1943). Ikkinchi jahon urushida Janubiy frontdagi motorlashtirilgan polk komandiri, Zakavkazye frontida oʻqchi diviziya komandiri. 1-Belorussiya fronti qoʻshinlari tarkibida Baranovichi, Slonim, Belostok, Graudens va boshqa shaharlarni, Belorussiya va Polshani ozod qilishda qatnashgan. Rahimov komandirligidagi 37gvardiyachi oʻqchi diviziya (2Belorussiya frontining 65armiyasi) 1945-yil Sharkni Pomeraniya operatsiyasida oʻrnak koʻrsatgan: diviziya oʻsha yilning mart oyi oxirida Gdinya va Dansig sh.larida dushmanning yirik guruhlarini tormor etishda qatnashgan. Diviziya 1eshelonda hujum qilib, armiyada 1boʻlib Boltiq dengizi sohiliga chiqqan va Dansig koʻchalarida jangni boshlab yuborgan. Rahimov ogʻir yarador boʻlib halok boʻlgan. 1965-yil 6-martda Qahramon unvoni berilgan. Urushdan keyin Rahimov xoki Toshkentdagi qabristonga qoʻyilgan. Toshkentda tuman, metro st-yasi, bir necha maktabga Rahimov nomi berilgan. Rahimov haqida „General Rahimov“ badiiy filmi yaratilgan (1967). Toshkent shahrining Sobir Rahimov tumanida haykal oʻrnatilgan (1981). Tarjimai holi 1902-yili 25-yanvarda (baʼzi maʼlumotlarga koʻra 1-yanvarda) Toshkentda tugʻildi. Mehribonlik uyida oʻsdi. 1922-yili Ishchi-Dehqon Qizil Armiyasiga yozildi. 1925-yili Bokudagi harbiy maktabni bitirdi. Turkiston harbiy okrugida bir necha yil kavaleriyaga qoʻmondonlik qildi. Bir necha marta yaralangan, Qizil Bayroq ordeni bilan taqdirlangan. 1930-yili qoʻmondonlik tarkibini mukamallashtirish kurslarini bitirdi. 1938-yili Qizil Armiyadan chetlatildi, 1940-yili esa armiyada tiklanib, Gʻarbiy maxsus harbiy okrugga joʻnatildi. Ikkinchi jahon urushiga kelib Sobir Rahimov mayor va motooʻqchi polki qoʻmondoni oʻrinbosari unvonida edi. 1941-yil iyulida yaralanib, gospitalda davolandi; oʻsha yil noyabrida 56-armiyaning 1149-oʻqchi polki qoʻmondoni boʻlib frontga qaytdi. Janubiy frontda Rostov va Taganrog himoyasida qishni oʻtkazdi; 1942-yil yanvarida yana yaralib, kontuziyaga uchradi. 1942-yil mayida frontga qaytdi, sentyabrida esa 56-armiyaning 395-oʻqchi diviziyasi qoʻmondoni etib tayinlandi. 1943-yil boshida shu diviziya Shimoliy Kavkaz mintaqasida oʻzini yaxshi koʻrsatdi va Sobir Rahimovga oz vaqt oʻtib, 19-mart kuni general-mayor unvoni berildi. 1943-yil 8-aprelida Sobir Rahimov Moskvaga, K.Ye. Voroshilov nomidagi General Shtab Harbiy Akademiyasiga oʻqishga yuborildi. Akademiyadan soʻng, 1944-yil noyabrida 65-armiyaning 37-gvardiya oʻqchi diviziyasi qoʻmondoni etib tayinlandi. 1945-yil fevralida 37-diviziya askarlari 9-ming kishilik garnizon himoyasida turgan Grudzyondz(Grudziądz) (Polsha) shahrini zabt etishdi. Bir necha kundan soʻng general Rahimov boshliq diviziya Dantsig(Gdansk) shahriga birinchi boʻlib kirdi. 1945-yil 26-mart kuni janglarning birida Sobir Rahimov turgan kuzatuv punktiga snaryad kelib tushdi va general boshidan yaralandi. Rahimov 8 soatdan soʻng gospitalda vafot etdi. Sobir Rahimov qabri ona shahri — Toshkentda joylashgan. Urush paytida koʻrsatgan jasoratlari uchun general-mayor Sobir Rahimovga 1965-yil 6-mayida SSRI Oliy Kengashi Prezidiumi qarori bilan „Sovet Ittifoqi Qahramoni“ unvoni berildi. Oʻzbekistonda Sobir Rahimov xotirasi ardoqlanib kelingan. 1967-yili unga bagʻishlab „Oʻzbekfilm“ studiyasida „General Rahimov“ badiiy filmi suratga olingan; Toshkent va Samarqand shaharlarida Sobir Rahimov haykallari oʻrnatilgan (2011-yilda haykal koʻchirildi); Sobir Rahimov sharafiga metropoliten bekati va Toshkent tumanlaridan biri, qolaversa maktablar va koʻchalar nomlangan edi (2011-yildan eʼtiboran bekat va tuman nomlari „Olmazor“ deb oʻzgartirildi). 2018-yilda Sobir Rahimov haykali yana oʻz joyiga qaytarildi Manbalar Havolalar Pravda Vostoka (25.05.1945) Pravda Vostoka (19.05.1943) Kishilar Sovet Ittifoqi Qahramonlari Ikkinchi jahon urushi qatnashchilari Toshkentlik harbiy xizmatchilar Sirdaryo viloyati kishilari Sovet Ittifoqi Kommunistik Partiyasi aʻzolari SSSR general-mayorlari Lenin ordeni sohiblari Qizil Bayroq ordeni sohiblari Ikkinchi jahon urushida halok boʻlgan sovet harbiy xizmatchilari Oʻzbekiston qozoqlari

4805

https://uz.wikipedia.org/wiki/Chilonzor%20tumani

Chilonzor tumani

Chilonzor Toshkent shahrining janubi-gʻarbiy qismida joylashgan tumanidir. Tuman 1963-yilda rasman tashkil etilgan. Maydoni – 2 530 gektarni tashkil etadi. Uchtepa, Shayxontohur, Yakkasaroy, Sirgʻali tumanlari bilan chegaradosh. Chilonzorda 1956-yildan boshlab zamonaviy binolar qurila boshlandi. 1966-yilgi zilziladan soʻng tumanda keng miqyosda qurilish ishlari boshlab yuborildi. Hozirda Chilonzor infratuzilmasi eng yaxshi rivojlangan tumanlardan biridir. Tarixi Chilonzor tumani – Toshkentdagi maʼmuriy-hududiy joy. 1963-yil 4-yanvarda tashkil qilingan. Toponimistlarning fikricha, tuman nomi chilon (jiyda) oʻsimligidan olingan. Toshkent zilzilasidan (1966) keyin tumanda qurilish ishlari avj oldi. Tuman Toshkentning janubiy gʻarbiy qismida joylashgan. Shimolda Oqtepa kanali, sharqda Boʻrijar kanali, janubi-gʻarbda Oʻrta Osiyo temir yoʻli boʻylab Toshkent avtomobil halqa yoʻli va Bobur koʻchasigacha davom etgan. Maydoni 2994 g, shu jumladan, koʻkalamzorlashtirilgan maydonlar 1,334 ming ga. Aholisi 217,1 ming kishi (2004-yil maʼlumotlariga koʻra). Koʻchalar soni 262 ta. 45 ta mahalla mavjud. Tumandagi baʼzi joylar Toshkent tarixi bilan bogʻliq. Chilonzor Oqtepasi arxeologik yodgorligi (IV-VIII asrlar, X-XI asrlar), Abulqosim Shayx madrasasi, Xayrobod Eshon meʼmoriy majmuasi kabi meʼmoriy yodgorliklar shu tuman hududida joylashgan. Chilonzor soʻzi toʻgʻridan-toʻgʻri „chilon oʻsadigan joy“ degan maʼnoni anglatadi, chilon + „-zor“ oʻrin-joy maʼnosini beruvchi qoʻshimchadan ot yasalgan. Joylashuvi Chilonzor tumani Shimolda Shayxontohur tumani, sharqda Yakkasaroy tumani, janubi-sharqda Sergeli tumani, janubi-gʻarbda Toshkent viloyatining Zangiota tumani, gʻarbda Uchtepa tumani bilan chegaradosh. Chilonzorning Shayxontoxur tumani bilan chegara Oʻzbekiston shoh koʻchasi, Bunyodkor shoh koʻchasi, Baynalminal koʻchasi va Gulxaniy koʻchasi boʻylab oʻtadi. Uning Yakkasaroy tumani bilan chegarasi Bo'rjar kanalidir Chilonzorni Sergili viloyati bilan Oʻrta Osiyo temir yoʻli boʻgʻlab turadi. Chilonzor Toshkent viloyatining Zangiota tumanidagi Toshkent halqa yoʻli bilan chegaradosh. Uchtepa tumanidagi Kichik halqa yoʻli, Zargarlik koʻchasi, Katta qaʼni koʻchasi va Guliston koʻchasi bilan chegaradosh. Chilonzor tumanida Sobir Rahimov avtovokzali bor. Avtovokzal Olmazor metrosining yonida joylashgan. Fiziografiyasi Hududdan Boʻrjar, Oqtepa, Anhor, Novza, Choponota, Botirma, Katga-qani suv kanallari oqib oʻtadi. Hududdagi quruqlik maydoni 1334 gektarni (hududning 45%) tashkil etadi. Transporti Chilonzor tumanida 258 koʻcha mavjud boʻlib, asosiylari Bunyodkor shoh koʻchasi, Muqimiy koʻchasi, Choponata koʻchasi, Gavxar koʻchasi, Chilonzor koʻchasi, Kichik halqa yoʻli, Lutfiy koʻchasi, Qatartol koʻchasidir. Chilonzor metro bekati chiqishlaridan biri Bunyodkor stadioniga olib chiqadi. Chilonzor tumanida Milliy bogʻ, Novza, Mirzo Ulugʻbek, Chilonzor, Olmazor metro bekatlari bor. Taʼlimi va madaniyati Asosiy magistrallari – Xalqlar doʻstligi, Muqimiy, Choponota, Farhod, Gavhar, Chilonzor, Qatortol, Al-Xorazmiy koʻchalari. Chilonzor hududida qoʻshma korxonalar („Sovplastital“ Oʻzbekiston-Italiya qoʻshma korxonasi, „Oʻzbegiminternational“ qoʻshma korxonasi va boshqalar), 24 sanoat ishlaydigan korxonalar (shu jumladan, 3 poyabzal ishlab chiqarish birlashmasi, koʻrlar jamiyatining ishlab chiqarish kombinati, „Rele va avtomatika“, „Algoritm“ korxonalari, elektr roʻzgʻor buyumlari zavodlari), 8 ilmiy tadqiqot instituti, 8 loyihalash instituti, konstruktorlik byurosi, 38 umumiy taʼlim maktabi, 20 akademik litsey va kollej, 65 maktabgacha taʼlim muassasasi, 9 kasalxona va 31 ta poliklinika bor. Chilonzor buyum bozorida aholiga 152 ta oziq-ovqat doʻkoni, 64 ta sanoat mollari doʻkonlari, 121 ta umumiy ovqatlanish joylari, 96 ta maishiy xizmat koʻrsatish shahobchasi xizmat qiladi. Muqimiy nomidagi Oʻzbek davlat musiqali drama teatri, Davlat musiqali komediya (operetta) teatri, 2 kinoteatr, Navoiy nomidagi Milliy bogʻ, Gʻafur Gʻulom nomidagi madaniyat va istirohat bogʻi hamda Xalqlar doʻstligi saroyi faoliyat koʻrsatadi. 4 stadion, 101 sport zali, 166 sport maydonchalari, 6 suv havzasi, otchopar majmuasi bor. Turar joy fondining umumiy foydali maydoni 3178 kv km.ni tashkil qiladi. Madaniy meros ob’ektlari Chilonzor tumanida V–VIII asrlarga oid arxeologik Oqtepa, Xirmontepa, Mozortepa, Abulqosim madrasasi, Xayrobod eshon majmuasi kabi respublika ahamiyatiga molik yodgorliklari mavjud. Gagarin nomidagi koʻchaga Yuriy Gagarin haykali oʻrnatilgan. Manbalar Toshkent tumanlari

4806

https://uz.wikipedia.org/wiki/Uchtepa%20tumani

Uchtepa tumani

Uchtepa tumani — Toshkent shahridagi maʼmuriy-hududiy birlik. Poytaxtning g'arbiy qismida joylashgan. Zamonaviy maydoni 0,03 ming km², aholisi 273,3 ming kishi. Tuman hokimi 2019-yildan Аbdullaev Farxod Ravshanovich Tarixi Toshkent shahrining Akmal-Ikromov tumani 1977 yil 15 sentyabrda Chilonzor va Oktyabr tumanlari hududi tarkibida tashkil etilgan. Tuman Sovet davlat va partiya arbobi, Oʻzbekiston SSR rahbarlaridan biri Akmal Ikramovich Ikromov nomi bilan atalgan. 2005 yil 6 mayda Toshkent shahrining Uchtepa tumani deb nomlandi. Tumanning yangi nomi 18-asrdan maʼlum boʻlgan tarixiy Uchtepa (uch tepalik) hududi nomi bilan berilgan. Joylashuv va chegaralar Uchtepa tumani shimol va shimoli-sharqda Shayxontohur tumani, sharq va janubda Chilonzor tumani, gʻarbda Toshkent viloyatining Zangiota tumani bilan chegaradosh. Shayxontoxur tumani bilan chegara Istirohat koʻchasi va Kichik halqa yoʻli boʻylab oʻtadi. Chilonzor tumani bilan chegara Kichik xalqqa yo‘li ko‘chasi (Kichik halqa yo‘li), Zargarlik ko‘chasi, Katta kani ko‘chasi va Guliston ko‘chasi bo‘ylab o‘tadi. Toshkent viloyatining Zangiota tumani bilan chegarasi Toshkent halqa yoʻli, Boʻzsuv kanali, Qoraqamish kanali boʻylab oʻtadi. Fizik geografiya Tuman hududidan Boʻzsuv, Qoraqamish, Jarariq, Koʻkcha (Birlik oxiri tarmogʻi bilan) suv kanallari oqib oʻtadi. Tumanning obodonlashtirish maydoni 486 gektar (hududning 20 foizi). Transport Uchtepa tumanida 481 koʼchalar mavjud boʼlib, ularning asosiylari Lutfiy koʼchasi, Mannon Uygʼur koʼchasi, Farhod koʼchasi, Istiroxat koʼchasi, Faziltepa koʼchasi, Nazarbek koʼchasi, Beshqayrag'och koʼchasi va Kichik Halqa Yo'li koʼchasi hisoblanadi. Yashash maydoni (Uy-joy fondi) Tuman tarkibiga Chilonzor massivining 9a, 11-15, 21-26-kvartallari, Karvon bozori, Oʻrikzor, Guliston massivlari kiradi. Korxonalar va tashkilotlar Tumanda 50 ta davlat maktabgacha taʼlim tashkilotlari, 32 ta davlat umumtaʼlim maktablar soni, 1ta Xalq taʼlimi vazirligi tasarrufidagi Xorijiy tillarga ixtisoslashtirilgan davlat umumtaʼlim maktab, 1ta xususiy maktab, 1ta barkamol avlod bolalar maktab, 5 ta kollej, 1ta oliy taʼlim muassasalari, 2 ta bolalar-oʼsmirlar sport maktabi, 3 ta musiqa va sanʼat maktabi mavjud. Shuningdek tumanda 2 ta madaniyat va aholi dam olish markazi, 2 ta madaniyat va istirohat bogʼi, 1 ta sayilgoh, 2 ta yoshlar mehnat guzarlari bor. Ta'lim va fan Tuman hududida Oʻzbekiston davlat jahon tillari universiteti, Davlat soliq akademiyasi, Toshkent yuridik kolleji, Fiskal instituti mavjud. Madaniy meros ob'ektlari Uchtepa tumanida respublika ahamiyatidagi muʼmoriy yodgorliklardan Foziltepa (V-X asrlar) arxeologik yodgorligi, “Soʼpon ota” majmuasi (XVII asr), mahalliy madaniy meros obʼektidan Saidvaqqos masjidi va boshqalar saqlangan. Toshkent tumanlari

4808

https://uz.wikipedia.org/wiki/Shayxontohur%20tumani

Shayxontohur tumani

Shayxontohur tumani — Toshkentdagi maʼmuriy-hududiy birlik. 1929-yil Oktabr tumani nomi bilan tuzilgan. 1992-yilda Shayxontohur (Shayx Xovandi Tohur) tumani deb oʻzgartirilgan. 1978-yildan hozirgi chegarada. Shimoli-gʻarbda Zangiota tumani, shimolida Olmazor tumani (sobiq Sobir Rahimov), shimoli-sharqda va sharqda Yunusobod, janubda Chilonzor va Yakkasaroy, gʻarbda Uchtepa tumani (sobiq Akmal Ikromov) tumanlari bilan chegaradosh. Maydoni 2,73 ming ga, shu jumladan koʻkalamzorlashtirilgan maydonlar 0,832 ming ga. Aholisi 263,1 ming kishi (2004). Koʻchalar soni 622 ta. Asosiy magistrallari: Abdulla Qodiriy, Navoiy, Uzbekistan, Beruniy shohkoʻchalari, Furqat, Uygʻur, Samarqand darvoza koʻchalari. Xalqlar doʻstligi, Xadra, Chorsu, Otstepa maydonlari, 48 ta mahalla bor. Tumanda 3379 ga yaqin korxona va tashkilot mavjud. 9 ta sanoat korxonasi, shundan "Sharq guli" badiiy, Toshkent tikuvchilik, "Orzu" ishlab chiqarish birlashmalari, Toshkent matbaa kombinati, koʻnmoʻyna zavodi va boshqa ishlab turibdi. 3069 ga yaqin kichik va oʻrta biznes subʼyektlari qayd etilgan. Shayxontohur tumanida 18 ta vazirlik, davlat qoʻmitalari va yirik idoralar, meʼmorlik va shaharsozlik bosh boshqarmasi, 11 ta loyihalash instituti, Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Navoiy nomidagi adabiyot muzeyi, Seysmologiya, Polimerlar kimyosi va fizikasi, Mikrobiologiya institutlari, Arxitektura va qurilish, kimyotexnologiya institutlari, 16 ta oʻrta maxsus oʻquv yurti, 42 ta umumiy taʼlim maktabi va boshqa muassasa, tashkilotlar bor. 10 ta oilaviy va stomatologiya shifoxonasi, 18 ta poliklinika va ambulatoriya, 8 ta kasalxona hizmat koʻrsatadi. Mustaqillik yillarida tuman hududida Oʻzbekiston davlat konservatoriyasi, Islom universiteti, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti qoshidagi akademik litsey qurildi, Oʻzbek milliy akademik drama teatri, "Chorsu" savdo markazi binolari hamda Eski joʻva bozori qayta taʼmirlandi. Eng yirik guzarlari: "Gulzor", "Ipakchi", "Koʻkcha", "Islomobod". Tumanda "Yangi Kamolon", "Huvaydo", "Bogʻkoʻcha", "Choʻponota", "Ipakchi" mahallalarida katta sport maydonlari mavjud. 562 oziq-ovqat, 346 sanoat mollari doʻkonlari, 174 maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchalari, "Chorsu" savdo markazi tuman aholisiga xizmat koʻrsatadi. Oʻzbek milliy akademik drama teatri, Abror Hidoyatov nomidagi Oʻzbek davlat drama teatri, Satira teatri, Rus yosh tomoshabinlar teatri, sirk,"Sanʼat saroyi", "Oʻzkoʻrgazmasavdo" saroyi, 9 ta madaniyat uyi va muassasasi, Kino uyi, 22 ta jamoat kutubxonasi, 4 ta kinoteatr va boshqa, "Paxtakor" stadioni, "JAR" sport majmui, "Sharq", "Xadra", "Yoshlar uyi", "Sun Shine Tyron" mehmonxonalari ishlab turibdi. Tuman hududida meʼmoriy yodgorliklaridan Koʻkaldosh madrasasi (16-asr), Yunusxon (15-asr), Shayx Zayniddinbobo (13—14alar) maqbaralari saqlangan. Yana q. Jarariq dahasi Manbalar Toshkent tumanlari

4809

https://uz.wikipedia.org/wiki/Mirobod%20tumani

Mirobod tumani

Mirobod tumani (1992-yilgacha Lenin tumani) — Toshkentdagi maʼmuriy-hududiy birlik. 1929-yil Shayxontohur tumani bilan birgalikda tashkil etilgan. Hozirgi chegarasi 1977-yildan buyen oʻzgarmagan. Tuman T.ning janubiy qismida joylashgan. Shimoliyda Amir Temur xiyobonidan halqa yoʻligacha choʻzilgan. Maydoni 1,71 ming ga, shu jumladan koʻkalamzorlashtirilgan hududi —0,356 ming ga. Aholisi 123,8 ming kishi (2004). Koʻchalar soni 103 ta, shundan 8 tasi markaziy koʻcha hisoblanadi. Bularga Fitrat, Movarounnahr, Nukus, Kosmonavtlar koʻchasi, T. Shevchenko, Fargʻona yoʻli va boshqa kiradi. 39 ta mahalla mavjud. Mirobod tumani janubdan Bektemir, sharqdan Hamza, shimolidan Yunusobod, shimoli-gʻarbdan Yakkasaroy, janubi-gʻarbdan Sergeli tumanlari bilan chegaradosh. Tuman chegaralari Sharof Rashidov, Istiqlol, Oxunboboyev, Fargʻona yoʻli, Toshkent Katta halqa yoʻli, Beshkent, Fitrat, Turgʻunboyeva,. Oq yoʻl, Kichik Beshyogʻoch, Nukus, Kunayev koʻchalaridan oʻtadi. Toshkent metropolitenining "Oybek", "Toshkent" stansiyalari Mirobod tumani hududidadir. Tuman hududidan 4 ta kanal (Baratxoʻja, Qorasuv, Salor, Tolariq) oqib oʻtadi. Mirobod tumanida 3167 korxona va tashkilot faoliyat koʻrsatadi, shundan 349 tasi yirik, 818 tasi kichik va oʻrta biznes subʼyektlaridir. Toshkent shahri boʻyicha sanoat ishlab chiqarish. umumiy hajmidagi tumanning ulushi 10,5% ni tashkil etadi. "Oʻzelektroapparat", "Oʻzkimyofarm", "Foton", "Tong" aksiyadorlik jamiyatlari, "Oʻztemiryoʻlmashtaʼmir", "Uchqun" kabi yirik sanoat korxonalari respublika ahamiyatiga ega. Mirobod tumanida asosiy doiradagi sanoat korxonalari soni 31 tani tashkil qilib, sanoatning 8 ta tarmogʻi boʻyicha faoliyat yuritadilar, bular yengil sanoat, oziqovqat, tibbiyot, matbaa sanoati, mashinasozlik va metallni qayta ishlash sohasi, yogʻochni qayta ishlash va qogʻoz ishlab chiqarish. sanoati, kimyo va neft kimyosi sanoati, qurilish ashyolari ishlab chiqarish. tarmoqdaridan iborat. Xalq isteʼmoli mollari ishlab chiqarish. hajmlarining eng yuqori oʻsish surʼatlari yengil, oziq-ovqat sanoat sohalarida kuzatiladi. Tuman eksport salohiyatining asosiy qismi "Oʻzbekiston havo yoʻllari" va "Oʻzbekiston temir yoʻllari" kompaniyalariga toʻgʻri kelib, Toshkent shahri boʻyicha eksportning 1/3 qismi tuman ulushiga toʻgʻri keladi. Tumandagi oʻzida chiqarilgan mahsulot eksporti bilan shugʻullanuvchi korxonalar "Uzelektroapparat", "Foton" aksiyadorlik jamiyatlari, "Kvark", "Oʻztemiryoʻlmashtaʼmir", "Tashelektroapparat" korxonalari va boshqadir. Mirobod tumanida Mirobod bozori, aeroport, temir yoʻl vokzali, 17 umumiy taʼlim, 2 musiqa, 3 sport maktabi, 8 kasbhunar kolleji, 3 akademik litsey, 6 oliy oʻquv yurti (Toshkent Vestminster universiteti, Toshkent davlat aviatsiya, Toshkent farmatsevtika, Toshkent temir yoʻllari transporti muhandislari, Toshkent sharqshunoslik, Toshkent avtomobil va yoʻllar institutlari), 5 oʻrta maxsus bilim yurti faoliyat koʻrsatadi. Aholiga 778 savdo va 180 maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchasi xizmat koʻrsatadi. Ulardan 108 oziqovqat, 55 sanoat mollari doʻkonlari, 227 ovqatlanish, 160 nooziq, 160 aralash, 58 nostatsionar savdo shoxobchalaridir. Toshkent shahar, viloyat hokimiyatlari, Alisher Navoiy nomidagi oʻzbek davlat akademik opera va balet katta teatri, Toshkent davlat rus akademik drama teatri, shuningdek, 4 madaniyat uyi, 2 madaniyat va istirohat bogi, Le Meridian otel Tashkent Palace, "Poytaxt" mehmonxonalari, 7 kutubxona, Sanʼat, Temir yoʻl texnikasi, Tibbiyot muzeylari, Oʻzbekiston Badiiyot akadimyasi Markaziy koʻrgazma zali mavjud. Tumanda 1 klinik shifoxona, bolalar kasalxonasi, shahar klinik ruhiy kasalliklar shifoxonasi, 2tugʻruq majmuasi (4 va 5 sonli), 40 oilaviy poliklinika, Temir yoʻl, Tashqi ishlar vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Markaziy konsultativ tashhis poliklinikalari, stomatologiya poliklinikasi (7sonli), shahar jismoniy tarbiya dispanseri, teritanosil kasalliklari dispanseri (1sonli), Toshkent shahar yoʻlovchitransport tibbiyot sanitariya qismi, shahar bolalar ruhiyasab kasalliklari shifoxonasi va sanatoriy ishlab turibdi. Turar joy fondining umumiy maydoni 1432,1 ming m2. Toshkent tumanlari

4810

https://uz.wikipedia.org/wiki/Yashnobod%20tumani

Yashnobod tumani

Yashnobod tumani (avvalgi nomi Hamza) — Toshkentdagi maʼmuriyhududiy birlik. 1968-yilda tashkil qilingan. Hamza nomiga qoʻyilgan. Gʻarbda Amir Temur xiyoboni va Yoʻldosh Oxunboboyev koʻchasidan boshlab sharqda Ohangaron yoʻligacha davom etadi. Xududi 3,46 ming ga shu jumladan, koʻkalamzorlar — 172 ga. Aholisi 208,7 ming kishi (2004). Kuchalar soni 220 ta. Asosiy magistrallari: Jarqoʻrgʻon, Lisunov, Hamza, Yoʻldosh Oxunboboyev kuchalari va Fargona, Ohangaron yoʻllari. Yashnobod tumanida 50 ta mahalla mavjud. Korxona va tashkilotlar Tuman hududida 2152 ta tashkilot, shu jumladan, 34 sanoat korxonasi (Toshkent aviatsiya ishlab chikarish birlashmasi, „Toshqishloqmash“, „Toshmargyogʻ“, „Toshkentvino“, „Oʻzbek qogʻozi“, „Oʻzbekiston shampani“, „Toshdonmahsulot“, „Toshkentguruch“ aksiyadorlik jamiyatlari korxonalari va boshqalar); 168 kurilish tashkiloti; temir yoʻl transporti korxonalari — teplovoz va vagon depolari, Toshkent yuk ortishtushirish temir yoʻl stansiyasi bor. Shuningdek, tumanda 37 transport va aloqa korxonalari joylashgan. Keyingi yillarda tashkil qilingan „Farm Glase“ Uzbekistan—Britaniya, „Tufin“ Oʻzbekiston—Isroil, „LokKolorSintez“ Oʻzbekiston — Shveysariya, „XobasTapo“ Oʻzbekiston—Germaniya—Shveysariya, „NWA“ — Oʻzbekiston—Rossiya qoʻshma korxonalarida import oʻrnini bosuvchi va eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarish yoʻlga qoʻyilgan. Yashnobod tumanida Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Prezidiumi, 3 ilmiy tadqiqot instituta, Oʻzbekiston milliy axborot agentligi, 25 umumiy taʼlim maktabi, 50 ta maktabgacha tarbiya muassasasi, 5 musika, maktabi, 4 kasbhunar kolleji, Toshkent birinchi tibbiyot instituti va biznes maktabi bor. 9 kasalxona, 30 poliklinika va ambulatoriya muassasasi, 1 qon kuyish stansiyasi faoliyat koʻrsatadi. Aholiga 359 oziq-ovqat, 595 sanoat mollari doʻkonlari, 197 umumiy ovqatlanish, 324 maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchalari xizmat kiladi. 16 jamoat kutubxonasi, 4 kinoteatr, 2 madaniyat saroyi, 4 madaniyat uyi, „BaxtRohat“ dam olish zonasi bor. Turar joy fondining umumiy maydoni 2,5 mln.m2 ga yaqin. Manbalar Toshkent tumanlari

4811

https://uz.wikipedia.org/wiki/Mirzo%20Ulug%CA%BBbek%20tumani

Mirzo Ulugʻbek tumani

Mirzo Ulugʻbek tumani (1935-yilgacha Proletar tumani, 1992-yilgacha Kuybishev tumani; 1992-yil maydan Mirzo Ulugʻbek tumani) – Toshkentdagi maʼmuriy-hududiy joy. 1929-yilda tashkil qilingan. 1978-yildan beri chegarasi oʻzgarmagan. Toshkentning shimoli-sharqiy qismida joylashgan. Toshkentning markazi (Amir Temur xiyoboni)dan boshlanib, shimoli-sharq tomonga, Toshkent avtomobil halqa yoʻligacha choʻzilgan. 2012-yil hisobiga koʻra tuman maydoni – 3515 gektarni, aholisi – 245,5 ming kishini tashkil etgan. Tarixi Tuman 1929-yil 29-noyabrda Proletarskiy nomi bilan tashkil topgan boʻlsa, 1935-yilda V. V. Kuybishev xotirasiga Kuybishevskiy nomini oldi. 1992-yil 8-mayda Temuriylar hukmdori, oʻrta asrlarning atoqli olimi Ulugʻbek sharafiga Mirzo Ulugʻbek tumani deb nomlandi. Joylashuvi va chegarasi Hudud Amir Temur maydonining sharqiy va shimoli-sharqida joylashgan. Janubi-gʻarbdan Yashnobod tumani, shimoli-gʻarbdan Yunusobod tumani, shimoli-sharqdan va janubi-sharqdan Toshkent viloyatining Qibray tumani bilan chegaradosh. Yashnobod tumani bilan chegarasi Amir Temur maydoni atrofidagi Taraqqiyot koʻchasi boʻylab Hamidulla Oripov koʻchasigacha, Hamidulla Oripov koʻchasi boʻylab Salor kanaligacha, Kichik halqa yoʻli boʻylab Parkent koʻchasigacha, Parkent koʻchasi boʻylab Temur Malik koʻchasigacha, Temur Malik koʻchasi boʻylab shahar chegarasigacha boʻlgan maydonni tashkil etadi. Mirzo Ulugʻbek tumanining Qibray tumani bilan chegarasi Ulugʻbek qishlogʻiga olib boradigan yoʻl boʻylab Toshkent-Xojikent temir yoʻligacha, Toshkent-Hojikent temir yoʻl liniyasi boʻylab taxminan Yalangʻoch stansiyasigacha oʻtadi. Chegara „Traktorsozlar shaharchasi“ massivi atrofi va Toshkent traktor zavodi hududidan va Kichkina-Qorasuv kanali boʻylab Temur Malik koʻchasi yonigacha choʻzilgan. Transporti Mustaqillik shoh koʻchasi (sobiq Pushkin koʻchasi), Mirzo Ulugʻbek koʻchasi, Buyuk Ipak yoʻli koʻchasi, Taraqqiyot koʻchasi, Abduhamid Qayumov koʻchasi, Xamidulla Oripov koʻchasi, Oqqoʻrgʻon koʻchasi (sobiq Novomoskovskaya), Ziyolilar koʻchasi, Doʻrmon koʻchasi Yoʻli. (Durmen yoʻli), Feruza koʻchasi, Yuzrabot koʻchasi, Gulsanam koʻchasi, Parkent koʻchasi (Parkentskaya), Temur Malik koʻchasi, Kichik xalqa yoʻli koʻchalari Mirzo Ulugʻbek tumanining asosiy avtomobil yoʻllari hisoblanadi. Tuman hududida Chilonzor yoʻlining "Amir Temur hiyoboni" (baʼzi chiqish yoʻllari), "Hamid Olimjon", "Pushkin", "Buyuk Ipak yoʻli" stansiyalari, „Toshkent-Hojikent“ temir yoʻli stansiyalari orqali oʻtadi. Temur Malik koʻchasida (sobiq Krasnovostochnaya) Toshkentning 1-tramvay va trolleybus deposi boʻlgan (hozirda Toshkent shahrida tramvay va trolleybuslar harakati toʻxtatilgan). Taʼlimi va madaniyati Feruza mavzesi, Toshkent traktor zavodi, Ulugʻbek shaharchasi ham tuman hududiga kiradi. Maydoni 3,2 ming km², shu jumladan, koʻkalamzorlashtirilgan hudud – 0,579 ming gektarni tashkil etadi. Aholisi 2004-yil hisobi boʻyicha 247,6 ming kishini tashkil etadi. Tuman hududida tarixiy va madaniy yodgorliklardan Kirxa (1892) saqlangan. Koʻchalar soni 532 ta. Asosiy magistrallari: Pushkin, Parkent, Temur Malik, Oqqoʻrgʻon koʻchalari, Buyuk ipak yoʻli shohkoʻchasi, Habib Abdullayev koʻchasi, Kichik halqa yoʻli va boshqalar. Mirzo Ulugʻbek tumani hududida 49 ta mahalla, 377 yirik korxona, shundan 28 sanoat korxonasi (shu jumladan, „Toshkentkabel“, traktor zavodlari, „Oʻzbekiston paxtachilik mashinasozligi“, lakboʻyoq zavodlari), 3119 kichik va oʻrta biznes subʼyektlari bor. Bundan tashqari, 27 ilmiy tadqiqot instituti, 10 loyiha instituti, 4 oliy oʻquv yurti (Madaniyat instituti, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti va boshqalar) xamda umumqoʻshin qoʻmondonlik bilim yurti, harbiy akademiya, Ichki ishlar vazirligi akademiyasi, Toshkent vrachlar malakasini oshirish instituti, yozuvchilar, kompozitorlar, meʼmorlar ijodiy uyushmalari va teatr jamiyati, 33 umumiy taʼlim maktabi, 12 kasb-hunar kolleji, 4 bolalar musiqa maktabi va sanʼat maktabi, 10 kasalxona va dispanser, „Ona va bola“ markazi, 11 oilaviy poliklinika hamda 2 tibbiysanitariya mavjud. Aholiga 176 oziq-ovqat doʻkoni, 244 sanoat mollari doʻkoni, 304 umumiy ovqatlanish joylari, 517 maishiy xizmat koʻrsatish shahobchasi xizmat qiladi. Tumanda Muxtor Ashrafiy, Sergey Yesenin uy-muzeylari, 28 jamoat kutubxonasi, 3 madaniyat uyi va saroyi, 3 madaniyat va istirohat bogʻi va hayvonot bogʻi joylashgan. Turar joy fondining umumiy foydalanish maydoni 2579 ming kv. km.ni tashkil etadi. Galereyasi Manbalar Mirzo Ulugʻbek sharafiga nomlangan joylar

4819

https://uz.wikipedia.org/wiki/Zarafshon%20Newmount

Zarafshon Newmount

Zarafshon Newmont, Oʻzbekistonning Navoiy vilpyatidagi Oʻzbek-Amerika qoʻshma korxonasi. Korxona AQShning Newmont Mining korporatsiyasi bilan hamkorlikda tuzilgan. Korxona foydali qazilmalar, xususan oltin topish va ularni qayta ishlanib, keyingi realizatsiyasi bilan shugʻullanadi. Manbalar Navoiy viloyati

4842

https://uz.wikipedia.org/wiki/Rahimjon%20Otayev%20%28Otauli%29

Rahimjon Otayev (Otauli)

Otauli (Rahimjon Otayev) — Oʻzbekiston davlat mustaqilligi yillarida faol ijod qilayotgan taniqli adib, tarjimon, publitsist va munaqqid. U 1949-yilda Chimkent viloyatining Turkiston tumanidagi Chipon qishlogʻida tugʻilgan. 1973-yilda hozirgi Oʻzbekiston Milliy universitetining filologiya fakultetini tamomlagan. Oʻrta maktabda oʻqituvchi, Oʻzbekiston Xalq taʼlimi vazirligida uslubchi, Respublika Matbuot va axborot agentligida maslahatchi muharrir boʻlib ishlagan. 1983-yildan buyon Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasida xizmat qiladi. Otaulining „Osmon to'la yulduzlar“ falsafiy essesi, „Surnay navolari“ qissalar va turkum badialar toʻplami, „Tilsim (Turkiston dostoni)“, „Elchi (Afandi o'lmaydigan bo'ldi)“, „Ulus (Forobiyning do'sti)“, „Zamona zayli“ nasriy dostonlari nashr etilgan. Gazeta-jurnallarda yozuvchining koʻpgina qissalari, hikoyalari, badialari, publitsistik va adabiy-tanqidiy maqolalari eʼlon qilingan. Eron adibi Muhammad Ali Jamolzodaning „Sho’robod“ asarini, Fozil Iskandarning „Quyonlar va bo'g'ma ilonlar“ falsafiy ertagini — rus tilidan, Muxtor Magʻavinning „Tiriklik qo'shig'i“ va Abish Kekilboevning „Poygato'riq“ qissalarini — qozoq tilidan, Toʻlepbergen Qaipbergenov va Ollonazar Abdievning bir qator asarlarini — qoraqalpoq tilidan oʻzbek tiliga tarjima qilgan. Yozuvchi 1984-yilda Eng jumboq tuyg'u publitsistik maqolasi uchun „Sharq yulduzi“ jurnalining yillik mukofoti, 1995-yilda „Tilsim (Turkiston dostoni)“ asari uchun Oʻzbekiston yozuvchilari uyushmasining Alp Jamol mukofotiga sazovor boʻlgan. 2000-yilda "Shuhrat" medali bilan taqdirlangan. Havolalar Otauli asarlaridan parchalar Otauli avtobiografiyasi Otauli haqida Internetdagi elektron kutubxonalarda OʻzLib kutubxonasi Oʻzbekistonlik yozuvchilar

4848

https://uz.wikipedia.org/wiki/Total%20Cost%20of%20Ownership

Total Cost of Ownership

Total Cost of Ownership bu biror Hardware yoki Software uchun ketadigan harajatni oldindan chamalash. Bu uslub 80 yillardan beri qo`llanilib keladi. Xarajat turlari Bevosita Hardware and Software Xarajatlari Jarayon (Operational) Xarajatlari Boshqaruv (Administrativ) X. Bilvosita Bu xarajat umumiyning 23% und 46% larini tashkil qiladi Peer Support Casual Learning and Self-Support: O`rganish x. Formal Learning File and Data Management: Application Development: Downtime (Sistema ishlamayatgan vaqt) Opportunitat xarajatlar Iqtisodiyot Moliya Controlling

4851

https://uz.wikipedia.org/wiki/Darvozabon

Darvozabon

Darvozabon — baʼzi sport turlarida jamoa oʻyinchilaridan biri. Uning asosiy vazifasi oʻyin davomida raqib guruh tomonidan yoʻnaltirilgan toʻpni oz darvozasiga kirishiga yoʻl qoʻymaslikdan iborat. Darvozabonlar oʻyin davomida boshqa guruh oʻyinchilariga qaraganda alohida imkoniyatlarga egadirlar. Futbol oʻyinida misol uchun darvozabonlar qoʻllari yordamida oʻynashga huquqlidirlar. Bundan tashqari darvozabonlar oʻyin davomida boshqa guruh oʻyinchilaridan ajralib turadigan kiyim va mahsus jihozlarda boʻladilar. Misol uchun hokkey oʻyini darvozabonlari jarohat oldini olish maqsadida mahsus yuz qoplamasini bosh kiyim sifatida kiyib oladilar. Futbol oʻyini darvozabonlari esa toʻpni qulayroq tutib olish maqsadida mahsus qoʻlqopga egadirlar. Yana qarang Hujumchi (futbol) Yarimhimoyachi (futbol) Himoyachi (futbol) Darvozabon Sport

4856

https://uz.wikipedia.org/wiki/Benchmarking

Benchmarking

Benchmarking - biror firmaning kuchsiz tomonlari va biznes jarayonini boshqa ohshash sohadagi firma bilan solishtirish. Manbalar

4857

https://uz.wikipedia.org/wiki/CIO

CIO

Chief Information Officer, informatsiya boshqaruv boshligʻi Qisqartmalar

4894

https://uz.wikipedia.org/wiki/Fenerbahche

Fenerbahche

Fenerbahche (), — 1907 yilda asos solingan, Turk futbolining eng muhim klublaridan biridir. Turkiya chempionatida eng koʻp marta kubok olgan. Jamoa ranglari sariq va lojuvard. Jamoaning oʻz maydoni Fenerbahche Shukru Sarachog'lu Stadioni hisoblanadi. Fenerbahche Basketbol Jamoasi 2017 Euroleague chempioni bolgan va Turkiya basketbol tarixidagi eng katta muvaffaqiyatni qozongan. Qoʻlga kiritilgan chempionlik va kuboklar Yevropa chempionatlari: Balkan Kupası Şampiyonluğu (1): 1966—1967 Turkiya chempionati: Turkiya ligasi (16): 1959, 1960-61, 1963-64, 1964-65, 1967-68, 1969-70, 1973-74, 1974-75, 1977-78, 1982-83, 1984-85, 1988-89, 1995-96, 2000-01, 2003-04, 2004-05, 2006-07 Otaturk Kubogi (2): 1964, 1998 Prezident kubogi (6): 1968, 1973, 1975, 1984, 1985, 1990 Boshvazir kupası (8): 1945, 1946, 1950, 1973, 1980, 1988, 1992, 1998 Turkiya kubogi (4): 1967-68, 1973-74, 1978-79, 1982-83 TSYD kubogi (12): 1969, 1973, 1975, 1976, 1978, 1979, 1980, 1982, 1985, 1986, 1994, 1995 Turkiya chempioni (3): 1932-33, 1934-35, 1943-44 Donanma Kubogi (4): 1982, 1983, 1984, 1985 Istanbul Ligasi (11): 1911-12, 1913-14, 1914-15, 1929-30, 1932-33, 1934-35, 1935-36, 1936-37, 1943-44, 1946-47, 1947-48 Istanbul Professional ligasi (3): 1952-53, 1956-57, 1958-59 Istanbul Havaskorlar Ligasi (1): 1914-15 Istanbul Juma Ligasi (2): 1920-21, 1922-23 Istanbul Kubogi (1): 1944 Istanbul shildi (4): 1930, 1934, 1938, 1939 Milli Küme (6): 1936-37, 1939-40, 1942-43, 1944-45, 1945-46, 1949-50 Spor-Toto Kubogi (1): 1967 Fenerbahçeʼning mashhur oʻyinchilari Robin van Persie Aleks de Souza Ariel Ortega Aykut Qojaman Brian Steen Nielsen Jon Bartu Jamil Turan Jihod Arman Dalian Atkinson Elvir Bolich Elvir Bo'lich Engin Verel Erjan Aktuna Erdog'on Shenay Haim Revivo Jay-Jay Okocha Jes Hogh Kennet Andersson Lefter Kuchukandonyadis Milan Rapaich Nicolas Anelka Og'uz Chetin Ogun Altiparmoq Pierre van Hooijdonk Ridvan Dilmen Rushtu Rechber Selchuk Yula Sergei Rebrov Sarhot Aqin Stephen Appiah Shenol Birol Tanju Cholak Toni Schumacher Tunjoy Shanli Turhan Sofuog'lu Uche Okechukwu Viorel Moldovan Washington Stecanelo Cerqueira Zeki Rizo Sporel Ziya Shengul Zoran Mirkovich Gʻolib boʻlgan muhim oʻyinlari Fenerbahçe — Galatasaray tarixiy oʻyinlari 10.02.1933 — İstanbul Ligasi (Taksim Stadı) 5-1 23.02.1935 — İstanbul Ligasi (Fenerbahçe Stadı) 6 — 1 12.12.1976 — Deprem Kubogi (Ankara 19 Mayıs Stadı) 6 — 1 16.08.1980 — TSYD Kubogi (İnönü Stadı) 5 — 0 03.05.1989 — Turkiya Kubogi (Ali Sami Yen Stadı) 4 — 3 (ilk yarı 0-3) 08.09.1996 — Turkiya Ligasi (Ali Sami Yen Stadı) 4-0 06.11.2002 — Turkiya Ligasi (Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu) 6 — 0 22.04.2006 — Turkiya Ligi (Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu) 4 — 0 Yevropadagi tarixiy oʻyinlar 1968 — Fenerbahche 2 — 1 Manchester City (Chempionlar Ligasi Kubogi 1. Tur saralash oʻyini) 1985 — Bordeaux 2 — 3 Fenerbahçe (Chempion jamoalar kubogi 1. Tur saralash oʻyini) 1996 — Manchester United 0 — 1 Fenerbahçe (Chempionlar Ligasioʻyini) (30 Ekim 1996' daki bu maçta, Fenerbahçe, Manchester United jamoasini 40 yilda ilk bor oʻz maydonida magʻlub qilgan jamoa boʻldi. Bu tarihi maçta Fenerbahçeʼnin golünü Elvir Boliç atmıştır.) 1998 — Fenerbahche 1- 0 Parma (Uefa 2. Saralash bosqichi)(Shu mavsumda Parma UEFA kubogini qoʻlga kiritdi) 2001 — Fenerbahche 2 — 1 Glasgow Rangers (Chempionlar Ligasi 3. saralash bosqichi) 2004 — Fenerbahche 1 — 0 Sparta Prag (Chempionlar ligasi oʻyini) 2004 — Sparta Prag 0 — 1 Fenerbahche (Chempionlar ligasi oʻyini) 2004 — Fenerbahche 3 — 0 Manchester United (Chempionlar ligasi oʻyini) 2005 — Fenerbahche 3 — 0 PSV Eindhoven (Chempionlar ligasi oʻyini) 2006 — Fənərbaxcha 3 — 0 Palermo (Uefa Kuboku) 2007 — Fənərbaxcha 1 — 0 Anderleht (Çampionlar Liqası oyunu) 2007 — Fənərbaxcha 2 — 0 Anderleht (Çampionlar Liqası oyunu) 2007 — Fənərbaxcha 1 — 0 Inter (Çampionlar Liqası oyunu) 2007 — Fənərbaxcha 2 — 0 PSV Eindhoven (Çampionlar Liqası oyunu) 2008 — Fənərbaxcha 3 — 2 Sevilla (Çampionlar Liqası oyunu) 2008 — Fənərbaxcha 2 — 1 Chelsea (Çampionlar Liqası oyunu) Tashqi linklar Fenerbahche Spor Kulubü Rasmiy sahifasi- http://www.fenerbahce.org Fenerbahche ishqibozlar klubi- http://www.fenerlikurekciler.com Fenerbahche Kart Rasmiy sahifasi- http://www.fenerbahce.com.tr Fenerium — http://www.fenerium.com.tr Fenerbahche TV — http://www.fb.tv Fenerbahche Gazetasi — http://www.fenerbahcegazetesi.com Fenerlist — http://www.fenerlist.org 1907 Fenerbahche Assosiasiyasi — http://www.1907.org Talaba Fenerbahcheliklar Assosiasiyasi- http://www.1907unifeb.org Fenerbahche Portali — http://www.fenerbahce.com Fenerbahche Respublikasi — http://www.fenerbahcecumhuriyeti.org Alper Duruk’ning Fenerbahçe Arxivi — http://www.turkfutbolu.net/fenerbahce.html Fenerbahçe Taʼlim muassasalari- http://www.fenerbahce.k12.tr Fenerbahçe Sugʻurta- http://www.fenerbahcesigorta.com BocaFener: Ikki chempion klubning hamkorlikdagi sahifasi- http://forum.bocafener.net/ kupa6 : Fenerbahçe tarafdorlari sahifasi http://www.kupa6.com Yosh Fenerbahcheliklar http://www.gencfb.org/ 12 raqamli Fenerbahche tarafdorining sayti Taraftarının Sitesi http://www.taraftar12.com/ Fenerbahche Ulkerspor Basketbol Portali http://www.fenerbahceulkerspor.org/ Devrimchi Fenerbahcheʼliklarning Forum Sahifasi http://www.fenerbahche.biz/ Fenerbahche Fanatlarining sayti http://www.fenertribun.com Feneristanbul : Fenerbahche Istanbul sahifasi http://www.feneristanbul.com Futbol klublari Turkiya futbol klublari tr:Fenerbahçe SK

5003

https://uz.wikipedia.org/wiki/Davlat%20tili

Davlat tili

Davlat tili — muayyan mamlakatda qonun chiqarish, ijroiya va sud hokimiyatlarida ish yuritish uchun rasmiy belgilangan til. Odatda, koʻp millatli mamlakatlarda, mas, Hindiston, Kanada, Shveysariyada qaysi til yoki tillar rasmiy ekanligi konstitutsiyalarida belgilab qoʻyilgan. Davlatlarning koʻpchiligida rasmiy til bilan davlat tili aynan bir xildir. Faqat ayrim mamlakatlardagina rasmiy til davlat tili maqomidan farqlanadi. Mas, Shveysariyada konstitutsiyaga binoan nemis, fransuz, italyan tillari — rasmiy til; nemis, fransuz, italyan va retoroman tillari — davlat tili sanaladi. Oʻzbekistonda shoʻrolar hukmronligi paytida davlat tili haqida umuman gapirish ham mumkin boʻlmagan, aksincha oʻzbek tilining ijtimoiy hayotda qoʻllanilishi tobora cheklanib qolgandi. Jamiyatni qayta qurish maʼnaviy poklanishni boshlab berdi. Uning natijasi oʻlaroq "Oʻzbekiston Respublikasining davlat tili haqida"gi qonun qabul qilindi (1989-yil 21 okt.). Bu qonun oʻzbek xalqi milliy ongining rivojlanishida, mamlakat mustaqilligi mustahkamlanishida, madaniy merosning tiklanishida muhim rol oʻynadi. Mazkur qonun qoidalari Oʻzbekiston Konstitutsiyasida mustahkamlab qoʻyildi. Konstitutsiyaning 4-moddasiga binoan Oʻzbekistonda davlat tili — oʻzbek tilidir. Qoraqalpogʻistonda bunday maqom qoraqalpoq tiliga ham berilgan. Mamlakatda yuz berayotgan real jarayonlar va imkoniyatlarni hisobga olib, lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosini uzil-kesil joriy etishni bosqichma bosqich amalga oshirib borish vazifasi til islohoti bilan bogʻliq masalalarga zarur tuzatishlar kiritish ehtiyojini tugʻdirdi, respublika hali sobiq Ittifoq tarkibida boʻlgan va madaniy-maʼnaviy sohada oʻziga xoslikni mustahkamlashga intilgan bir sharoitda qabul qilingan davlat tili haqidagi qonunning koʻpgina moddalariga oʻzgartirishlar va qoʻshimchalar kiritishni taqozo etdi. Natijada 1995-yil 22 dekabrda Oʻzbekiston Respublikasining davlat tili haqidagi qonuni yangi tahrirda qabul qilindi. Oʻzbek tilining Oʻzbekiston Respublikasi hududida davlat tili sifatida amal qilishining huquqiy asoslari ushbu qonun va b. qonunlar bilan belgilanadi. Oʻzbekiston Respublikasida davlat tilini oʻrganish uchun barcha fuqarolarga shart-sharoit yaratiladi hamda millatlar va elatlarning tillariga izzat-hurmat bilan munosabatda boʻlish, ularning rivojlanishi taʼminlanadi. Davlat tilini oʻqitish bepul amalga oshiriladi (4-modda). Davlat tiliga yoki boshqa tillarga mensimay yoki xusumat bilan qarash taqiqlanadi. Fuqarolarning oʻzaro muomala, tarbiya va taʼlim olish tilini erkin tanlash huquqini amalga oshirishga toʻsqinlik qiluvchi shaxslar qonun hujjatlariga muvofiq javobgar boʻladilar (24-modda). Mamlakatda demokratik, baynalmilal tamoyillarga rioya qilinib, har bir millat va elatning erkin rivojlanishi, ularning til mustaqilligi va tengligi taʼminlangan. Taʼlimtarbiya ishlari oʻzbek tilidan tashqari tojik, rus, qozoq, koreys, turkman, qirgʻiz tillarida ham amalga oshiriladi. Milliy markazlarning faoliyati uchun yetarli imkoniyat yaratilgan. Shaxsga millati, irqi, tili, urf-odat va anʼanalariga qarab biror imtiyoz berish yoki shu vajdan huquqlarini cheklash javobgarlikka sabab boʻladi. Adabiyot Abdumajidov F ., Davlat tili haqida (qonunga sharhlar), T., 1998. Manbalar

5004

https://uz.wikipedia.org/wiki/Oltin

Oltin

Oltin yoki tilla - unsurlar davriy jadvalining 79-unsuri. Kimyoviy belgisi Au ( - „charaqlash“ soʻzidan). Zich, egiluvchan metall. Atom massasi - 196,966569(4). Zichligi - 19.30 g·sm−3, erish harorati - 1337.33 K (1064.18 °C), qaynash harorati - (3129 K) (2856 °C). Oltin (Aurum), Ai — Mendeleyev davriy sistemasining I guruhiga mansub kimyoviy element. Asl metallarsyan biri. Tartib raqami 79, atom massasi 196,9665; rangi sariq, ogʻir metall. Tabiatda Oltin 1 ta barqaror izotop l97Au holida uchraydi. Oltinning sunʼiy radioaktiv izotoplaridan |95Ai va 198Au ning ahamiyati bor. Yer poʻstining massasi jihatdan 4,310—7% ni tashkil qiladi. Oltin insonga maʼlum boʻlgan dastlabki metallardan. Arxeologik topilmalardan Oltin buyumlarning mil.dan 5—4 ming yil ilgari yasalgani maʼlum boʻldi. Misr, Mesopotamiya, Hindiston, Xitoyda miloddan avvalgi 3—2 ming yilliklarda Oltin qazib olingan va undan turli buyum va bezaklar ishlangan, keyinchalik tanga pul zarb qilingan. Oltin tabiatda koʻpincha erkin holda (tugʻ-ma Oltin) uchraydi. Tabiatda uchraydigan birikmalari juda oz, ulardan muhimi kalaverit minerali (AiTe2)dir. Sof Oltin mayda zarra holda kvarsga, har xil sulfidli rudalarga, koʻpincha qumga aralashgan boʻladi. Rossiya Federatsiyasida (Ural, Sibir), Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Qirgʻiziston, AQSH (Kaliforniya), Braziliya, Avstraliya, Kanadada, shuningdek, Afrika mamlakatlarida Oltin konlari bor. Dengiz va okean suvlarining 1 m³ da 0,008 g gacha, tirik organizmlarning hujayrasi va qonida 0,01—0,05 mg/kg gacha Oltin boʻladi. Oʻzbekistonda Oltin makka-joʻxori doni va popugida (2—4 g/t) va Qizilqumda shuvoq oʻsimligida borligi aniqlangan. Oʻzbekistonning Olmaliq, Zarafshon (Marjonbuloq), Kizil-kum hududlarida oltin va polikristall konlari mavjud. Oltin yumshoq, plastik, choʻziluvchan metall (kalinligi 0,0002 mm gacha boʻlgan zarqogʻoz tayyorlash, 1 g ni 3,5 km li sim qilib choʻzish mumkin), elektr va issiqni yaxshi oʻtkazadi. Zichligi 19,32 g/sm³ (20° da). Suyuqlanish temperaturasi 1064,4°, qaynash temperaturasi 2880°. Moos shkalasi boʻyicha qattikligi 2,5. Oltin yum-shoq bulganligi uchun uning kumush yoki mis qoʻshib tayyorlangan qotishmalari ishlatiladi. Oltin — kimyoviy jihatdan juda passiv element. Havoda oʻzgarmaydi. Sulfat kislota, nitrat kislota va boshqalarda erimaydi: faqat zar suviaa, xlorli suvda va ishqoriy metallarning sianidlari eritmalarida eriydi. Xlor bilan birikadi. Oltin oʻz birikmalaridan oson kaytariladi va kompleks birikmalar hosil qila oladi. Simobda erib, Oltin amalgamasiga aylanadi. Birikmalarda 1 va 3 valentli boʻladi. 3 valentli Oltin birikmalari barqaror hisoblanadi. Oltin rudalardan bir necha usulda, mas, oltinli qumni suv bilan yuvib, zarralar holida ajratib olinadi. Oltin amalgamatsiya usulida ham boyitiladi. Uning kaliy sianid KCN eritmasida (kislorod ishtirokida) va xlorli suvda erishidan Oltin ajratib olishda foydalaniladi (bagration usuli). Buning uchun Oltinli qumga kaliy sianid (yoki natriy sianid NaCN) eritmasi qoʻshiladi. Oltin bilan kaliy sianiddan hosil boʻlgan kompleks tuz suvda erib ketadi, qum ajralib qoladi. Kompleks tuzning eritmasiga, odatda, rux taʼ-sir ettiriladi. Rux Oltinni choʻkmaga tushiradi. Olmalik, kon-metallurgiya korxonasida mis kuporosini elektroliz qilish jarayonida hosil boʻlgan toshqoldan Oltin ajratib olinadi. "Zarafshon-Nyumont" Oʻzbekiston—AQSH qoʻshma korxonasi Zarafshon oltin ishlab chiqarish kom-pleksi chiqindisidan sian usulida Oltin ajratib olishni yoʻlga qoʻygan. Bu usulda ishlatiladigan erituvchilar niho-yatda zaharli boʻlganligi sababli Oʻzbekiston olimlari samarali va inson salomatligi uchun bezarar erituvchilar olish boʻyicha ilmiy izlanishlar olib borishmokda. Oltinning eng koʻp ishlatiladigan birikmasi xloraurat kislota N[AiS14]4N2O dir. Bu modda Oltinni zar suvida eritish natijasida hosil boʻladi. Oltinning AuCl, AuCl3 tarkibli xloridlari, AuO2, Au2O3 tarkibli ok-sidlari va boshqa birikmalari maʼlum. Oltin valyuta sifatida, zargarlikda, kimyo sanoatida, elektrotexnikada, asbob-sozlikda, tibbiyotda, fotografiyada qollanadi. Manbalar Kimyo Kimyoviy unsurlar Alyaska shtati ramzlari

5010

https://uz.wikipedia.org/wiki/To%CA%BBn

Toʻn

Toʻn — oldi ochiq, paxtali yoki paxtasiz uzun ustki milliy kiyim, chopon. Bichigʻi toʻgʻri bichimli boʻladi. Ichiga paxta solib qaviladigan paxtali toʻn va paxtasiz (avraastardan iborat yalang qavat) toʻn xili bor. Tarixi Qadimdan xon va amirlar tomonidan boy va amaldorlarga yaxshi xizmatlari evaziga, mehmonlar, elchilar, xorijiy mehmonlarga toʻn kiydirilgan, bu odat hozirgi kunda ham saqlangan. 18-asrdan toʻn Rossiya, Xitoy, Eron va boshqa mamlakatlarga chiqarilgan. 19-asrdan Rossiya bilan aloqalarda muhim eksport mahsulotiga aylangan, ayniqsa, Buxoroning zarboft, Samarqandning kimxob toʻnlari mashhur boʻlgan. Oʻrta Osiyo, jumladan, Oʻzbekiston toʻnlari Xalqaro koʻrgazmalar (Parij, Moskva, Nijniy Novgorod, Peterburg va b.) da namoyish etilgan hamda mukofotlarga sazovor boʻlgan. Oʻzbekiston toʻnlarining eng yaxshi namunalari respublika va xorijiy mamlakatlar muzeylari va xususiy toʻplamlarda saqlanadi. Tikilishi Toʻn toʻgʻri, tik va qiya qaviladi, baʼzan qavilmasdan sirma qilib tikiladi (bunda toʻnning qavilgan astari har joy, har joyidan avrasiga chatib qoʻyiladi). Toʻn avrasi baxmal, beqasam, kimxob va boshqa matolardan tayyorlanadi, astariga chit va satin kabi matolar ishlatiladi. Toʻnning tik yoqasi juda mayda qaviq choklar bilan ishlangani uchun qattiq boʻladi, yoqa, yeng uchlari, etak atroflariga jiyak tikib qoshiyalanadi hamda ulardan popukchalar chiqariladi; etagining ikki yon tomonida oʻtirib turganda qulaylik yaratish uchun “yirtmoch”lari boʻladi. Toʻnning ichki tomoni (astari)ga gir aylantirib shoyi yoki qora satindan toʻrt enlik adip tutiladi. Yalang qavat (avraastarli) toʻnlar avrasiga zar iplar bilan kashta tikib zardoʻzi toʻn tayyorlanadi. Turlari Oʻzbekiston hududida toʻnning bichimi bir xil, ayrim xususiyatlari (uzunligi, matoning rangi va bezatish usullari) bilann bir-biridan farqlanadi, xolos. Toshkent-Fargʻona toʻni sipo (koʻk, yashil, sariq, binafsha) rangli matolardan tikiladi, 20-asr boshlaridan qora satin va seylondan tayyorlangan toʻn kiyish urf boʻlgan; yoshlar ochiq rangli (sariq, binafsha, yashil, oq, koʻk, pushti, qizil) yoʻlli beqasam toʻn kiygan, bunday toʻnni kelin tomon kuyov toʻni sifatida kuyovga sovgʻa qilib yuborgan; yana kimxobdan tikilgan toʻn ham nafis, mayda qavib tayyorlanishi bilan boshqalardan farq qiladi. 20-asr oxirgi choragidan beqasam toʻnlar bilan bir qatorda chiyduxoba, baxmaldan tayyorlangan toʻnlar keng tarqaldi. Buxoro toʻnlari keng va uzun, yorqin rangli, yaltiroq, keng yoʻlli va yirik gulli matodan tikiladi; zardoʻzi toʻnlar amir va uning amaldorlarigagina xos boʻlib, baxmal, kimxob va boshqa matolardan faqat amir saroyida tayyorlangan; hozir barcha viloyatlarda zardoʻzi toʻn tayyorlash keng yoʻlga qoʻyilgan. Samarqand toʻni uzun va oʻrtacha kenglikda tikiladi, ularda Buxoro va Toshkent-Fargʻona toʻnlarining taʼsiri seziladi. Xorazmning yengil toʻni (astardesh) oʻrta kenglik va uzunlikda, paxtali toʻni (doʻn) esa qomatga yopishibroq bichimda toʻq rangli, ingichka yoʻlli matolardan tikiladi; matoga maxsus ishlov beriladi (yaʼni, yaltiroq holga kelguniga qadar kudunglanadi). Tikuv mashinasi paydo boʻlganidan soʻng toʻnlar mayda mashina chokida ham qavila boshlandi. Qoʻllanilishi Toʻn oʻgʻil bolaga xatna toʻyida, keyinchalik nikoh toʻyida kiydirilgan. Toʻn kundalik (yoshlar orasida uylik) kiyim sifatida kiyiladi, bundan tashqari toʻy bolaga, kuyovga, qudalarga, ulugʻ kishilarga, aziz mehmonlarga toʻn kiydirish, azada motam kiyimlari sifatida ham kiyish udumi saqlangan. Manbalar Kiyim

5011

https://uz.wikipedia.org/wiki/Esperanto

Esperanto

Esperánto () — eng keng tarqalgan sunʼiy til (loyihaviy, deb ham ataladi; turli manbalarga koʻra hozirda dunyoda 2 milliondan 20 milliongacha esperantistlar yashaydi). Varshavalik okulist Lazar (Lyudvig) Markovich Zamenhof tomonidan 1887-yili oʻn yillik mehnat natijasi oʻlaroq yaratilgan. Nashr qilingan birinchi kitobi „D-ro Esperanto. Lingvo internacia. Antaŭparolo kaj plena lernolibro“ („Doktor Umidvor. Xalqaro til. Muqaddima va toʻliq darslik“), deb atalgan. Zamenhofning taxallusi — Esperanto — tez orada shu tilning nomiga aylandi. Esperanto — xalqaro sunʼiy tillardan eng koʻp tarqalgani (qarang Xalqaro tillar, Interlingvistika). 1887-yilda varshavalik vrach L. L. Zamengof tomonidan yaratilgan. Uning laqabi — „Esperanto“ (E.da yezregapgo — ishonuvchan demakdir) tilning nomiga aylangan. E. dastlab Rossiya va Polshada tarqalgan, lekin 20-asr boshlariga kelib Fransiya, Angliya va boshqalar mamlakatlarda koʻplab muxlislarga ega boʻlishi oqibatida esperantochilar harakati xalqaro darajaga koʻtariladi. E. baynalmilal leksika (asosan, roman tillari, qisman german va slavyan tillari materiallari) asosida tuziladi. Cheklangan miqdordagi oʻzaklardan tilning butun lugʻat tarkibini ishlab chiqish imkonini beradigan soʻz yasovchi affikslar muhim ahamiyatga ega. E. grammatikasi tabiiy tillar grammatikasiga qaraganda sodda va qatʼiy meʼyorlashgan: unda soʻz turkumlarini ifodalovchi 11 tagina variantlashmagan qoʻshimcha mavujud. Bopgqa koʻplab affikslar ham muayyan shakllarni ifodalash uchun „ixtisoslashgan“. E.da urgʻu, asosan, soʻz oxiridan 2boʻgʻinga tushadi. E. oʻzining paydo boʻlgan davridan hozirgi gacha tadrijiy rivojlanib keldi: u dastlab slavyan tillari materiallariga asoslangan boʻlsa, keyinchalik bu tamoyil milliy taʼsirlardan holi boʻlgan xalqaro standartni ishlab chiqish bilan almashinadi; tildan foydalanishning yangi sohalari oʻzlashtiriladi; turli funksional (soʻzlashuv, ilmiy, badiiy, publitsistik) uslublar paydo boʻldi; E.ning dastlabki asosiy lugʻaviy boyligi va grammatik qurilishi aynan saqlanib qolgan holda, lugʻaviy zaxira yangi oʻzaklar (koʻproq ilmiytexnik terminlar) bilan boyib, 1887-yildagi 927 oʻzak 1984-yilda 16 ming oʻzakka yetadi. E. fonetikasi, grammatikasi va soʻz yasalishida ham, uning koʻp millatli muhitda qoʻllanishi munosabati bilan bir qancha oʻzgarishlar roʻy beradi: baynalmilal boʻlmagan tovushlar va tovush qoʻshilmalari bartaraf etiladi, uzun soʻzlar qisqartiriladi, ularning morfologik qurilishi soddalashtiriladi va boshqalarE.da koʻplab original (jumladan, sheʼriy) adabiyot mavjud. Tarjima asosidagi badiiy adabiyot esa 50 dan ortiq tillardan tarjima qilingan antik va hozirgi adabiyotlar asarlaridan iborat (Sofokl, Ezop, Dante, Shekspir, Gyote, Pushkin, L.Tolstoy, Yesenin, Mayakovskiy va boshqalarning asarlari); maxsus, ilmiytexnikaviy adabiyot ham bor. E., shuningdek, matbuot (140 ga yaqin davriy nashr) va radioeshittirishlarda (9 ta radiostansiya eshittirishlari) ham qoʻllanadi. Koʻplab mamlakatlar vakillarini oʻz ichiga olgan xalqaro Esperanto akademiyasi (1908-yilda tashkil topgan) E.ni meʼyorlashtirishning asosiy yoʻnalishlarini belgilovchi hamda E.ga kiritiladigan yangi oʻzaklarni tasdiqlovchi tashkilot hisoblanadi. Adabiyot Problemm interlingvistiki, M., 1976; Isayev M. I., Yazmk esperanto, M., 1981; Semenova Z. V., Isayev M. I.,Uchebnik yaznka esperanto, M., 1984. Til Esperanto har qanday ziyoli kishi uchun ikkinchi (ona tilidan soʻng) til boʻlib, universal xalqaro til boʻlishi maqsadida yaratilgan (Istisno: bugungi kunda esperantoni oʻz ona tili, deb tan oluvchilar (denaskuloj) ham mavjud, ularning soni 200 dan 2 minggachadir). Esperanto tilini oʻrganish nisbatan osonligi hamda uning neytralligi, etnik emasligi tillararo toʻsiqni bemalol yengib oʻtishga yordam qiladi. Alifbo va talaffuz Alifbo: A, B, C, Ĉ, D, E, F, G, Ĝ, H, Ĥ, I, J, Ĵ, K, L, M, N, O, P, R, S, Ŝ, T, U, Ŭ, V, Z. Har bir harfga bitta tovush mos keladi (fonetik xat). Xarf oʻqilishi uning soʻzdagi joylashishiga bogʻliq emas (xususan, soʻz oxiridagi jarangli undoshlar oʻqilmaydi). Urgʻu doim oxirgidan oldingi boʻgʻinga tushadi. C (co) ts, deb talaffuz qilinadi: centro — markaz, sceno — sahna. Ĉ (ĉo) ch, deb talaffuz qilinadi: ĉefo — shef, boshliq; ĉokolado — shokolad. G (go) doim g, deb talaffuz qilinadi (baʼzi tillardagi kabi j emas): grupo — guruh, geografio — joʻgʻrofiya. Ĝ (ĝo) j, deb talaffuz qilinadi: ĝardeno [jardéno] — bogʻ, etaĝo [etájo] — qavat. H (ho) inglizchadagi h kabi boʻgʻiq talaffuz qilinadi: horizonto — ufq. Ĥ (ĥo) oʻzbekchadagi x kabi talaffuz qilinadi: ĥameliono — buqalamun, ĥirurgo — jarroh, ĥolero — oʻlat. J (jo) — y,deb talaffuz qilinadi: jaguaro — yaguar, jam — allaqachon. Ĵ (ĵo) ruschadagi j kabi talaffuz qilinadi: ĵargono — jargon, ĵaluzo — rashk, ĵurnalisto — muxbir. Ŝ (ŝo) sh, deb talaffuz qilinadi: ŝi — u, ŝablono- shablon. Ŭ (ŭo) — inglizchadagi w kabi talaffuz qilinadi: paŭzo — pauza, Eŭropo — Yevropa. Lugʻat Soʻzlarning koʻpchiligi roman-german tillaridagi soʻzlar bilan oʻzakdosh. Baʼzi soʻzlar slavyan tillaridan olingan. Ularning boshlangʻich orfografiyasi esperanto tilida saqlanib qolmagan. Grammatika Esperanto grammatikasini istisnolarsiz 16 qoida koʻrinishida tasniflash mumkin (birinchi darslikda aynan 16ta qoida yozilgan edi). Yozuv uchun lotin alifbosi asosidagi fonematik alifbo ishlatiladi. Esperantistlar Esperantistlar, yaʼni esperanto tilida gaplashuvchilar soni aniq emas. Lekin, shunisi aniqki, esperanto tili sunʼiy tillar ichida eng omadlisidir. 2004 yilgi maʼlumotlarga koʻra, Universala Esperanto-Asocio (Butunjahon Esperanto Assotsiatsiyasi) 114 ta mamlakatda oʻz aʼzolariga ega, har yili oʻtkaziladigan Universala Kongreso (Butunjahon Esperantistlar Kongressi) esa 5 ming nafargacha ishtirokchi yigʻadi. Havolalar Bepul esperanto kursi Boris Kolker. Uchebnik yazika esperanto. Osnovnoy kurs (mul) Esperantomondo  — Esperanto portalo kaj koresponda servo Esperanto tilidagi sahifa Esperantoning ingliz tilidan ustunligi Esperanto Sun'iy tillar

5077

https://uz.wikipedia.org/wiki/Janubiy%20Afrika%20Respublikasi

Janubiy Afrika Respublikasi

Janubiy Afrika Respublikasi (JAR) (afrikaanscha: Republiek van Suid-Africa; ing: Republic of South Africa) — Afrika janubdagi mamlakat. Maydoni 1221 ming km². Aholisi 60 mln. kishidan ortiq (2021). Poytaxti—Pretoriya shahri Maʼmuriy jihatdan 9 viloyat (provinsiya)ga boʻlinadi. Davlat tuzumi Janubiy Afrika Respublikasi — federalizm nishonalari boʻlgan unitar respublika. Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik tarkibiga kiradi. 1997-yil 4-fevraldan kuchga kirgan konstitutsiya amal qiladi. Davlat boshligʻi — prezident. Milliy assambleya tomonidan uning aʼzolari orasidan 5 yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyat — 2 palatali parlament. U viloyatlarning Milliy kengashi (yuqori palata) va Milliy assambleya (quyi palata)dan iborat. Ijrochi xokimiyatni prezident boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi. Tabiati Janubiy Afrika Respublikasi hududining yer yuzasi, asosan, plato va yassitogʻliklardan iborat. Qirgʻoqlari deyarli tekis, sohil boʻylab togʻ tizmalari joylashgan. Oranj daryosidan shimolda Kalahari tekisligi bor. Platolarning sharqiy sohilidagi kambar pasttekislikka, janubda Katta Karru soyligiga tik tushgan qismi Katta Jarlik deb ataladi. Drakon togʻlari uning sharqiy qismidir. Drakon togʻlaridagi Tabana-Ntlenyana choʻqqisi (3482 m) Janubiy Afrikadagi eng baland nuqtadir. Katta Karru soyligidan janubda Kap togʻlari (balandligi 2326 m gacha) bor. Iqlimi, asosan, tropik, 30° j. k.dan janubda subtropik. Katta Jarlik Hind okeanidan esuvchi nam shamollarni tusib, ichki hududlarga oʻtkazmaydi. Sharqiy sohilda va Katta Jarlikning sharqiy yon bagʻrida dengiz iqlimi, yillik yogʻin 1000-2000 mm, eng issiq oyning oʻrtacha temperaturasi 25°, sovuq oyniki 18°. Kontinental iqlimli ichki platolarda yillik yogʻin sharqda 750 mm gacha, gʻarbda 150 mm gacha. Yoz oylarining oʻrtacha temperaturasi 27°, janubi-gʻarbida 18°. Subtropik iqlimli janubi-sharqida yillik yogʻin 600-1000 mm, yoz oylarining urtacha temperaturasi 21 — 24°, qish oylariniki 14—17°. Choʻl va chala chul iqlimli gʻarbiy sohili sovuq Bengela oqimi taʼsirida, yillik yogʻin 60-100 mm, yoz oylarining urtacha temperaturasi 15°, qish oylarniki 11°. Eng yirik daryosi — Oranj (Vall va Kaledon irmoqlari bilan). Shimoli-sharada Limpopo daryosi bor. Hind okeaniga quyiluvchi boshqa daryolari qisqa, sersuv va serostona. Ichki platolardagi daryolar yilning koʻp vaqtida qurib yotadi. Mamlakat hududining 2 % oʻrmon. Mamlakatning sharqiy sohilida shimoliy chegaradan 30° j. k.gacha qizil va qizil-qoʻngʻir tuproqli yerlarda savanna, daryo vodiylarida palma oʻrmonlari bor. Togʻ vodiylarida tropik sernam oʻrmonlar uchraydi. Durbandan Mosselbay shahrigacha boʻlgan sohildagi qoʻngʻir tuproqli yerlarda subtropik oʻrmonlar, Kap togʻlari yon bagʻrida doim yashil butazorlar, platolardagi qizil-qungʻir va qora tuproqli yerlarda baobab va butali savannalar bor. Kalahari tekisligida chul oʻsimliklari oʻsadi. Yovvoyi hayvonlardan arslon, qoplon, yovvoyi mushuk, qashqir, kiyik, zebra, jirafa, fil, karkidon, hasharotlardan termitlar, setse pashshasi, bezgak chivini va boshqa bor. Yirik hayvonlari kam qolgan. Koyuger, Kalahari-Gemsbok milliy bogʻlari va qoʻriqxonalar bor. Aholisi Aholisining 3/4 qismi afrikalik bantu xalqlari (shu jumladan 38,5 % zulular, 27,5 % sotolar, 11,6 % kosalar, 6,6 % shangaantsonga va tsvanalar). Yevropaliklar 5,1 mln. (shundan golland, fransuz, nemis kelgindilarining avlodlari boʻlmish afrikanerburlartaxminan 57,5 %), hindilar 1 mln.ga yaqin, qora tanlilar 3,4 mln. Rasmiy tillari — afrikaans (bur), ingliz, isindebele, sesoto sa leboa, sesoto, savati, xitsonga, setsvana, tshivenda, isikosa va isizulu tillari. Dinlari: xristianlik (aholining 77 %), anʼ-anaviy dinlar (18 %), hindulik, musulmonlik, yahudiylik (3,2 %) va boshqa Axolining 60 % shaharlarda yashaydi. Yirik shaharlari: Yoxannesburg, Keyptaun (Kapstad), Durban, Pretoriya va boshqa Tarixi Janubiy Afrika Respublikasi aholisining qad. va oʻrta asrlarga oid tarixi kam oʻrganilgan. Janubiy Afrika Respublikasining qad. aholisi gottentot (koykoin)lar, bushmen (san)lar va keyinchalik bu yerga kelib oʻrnashgan bantu xalqlaridir. Arxeologik qazishlar (topilgan oltin va boshqa buyumlar)dan maʼlum boʻlishicha, Transvaal hududi (milodiy 1-ming yillik)da madaniyat yuqori boʻlgan, temir, mis va boshqa metallar eritilgan. 17-asr 50-yillarida Gollandiyaning Ost-Indiya kompaniyasi Janubiy Afrika Respublikasida Kap manzilgohini tuzdi. Manzilgoh hududi sekin-asta kengaya bordi. Golland va fransuz kelgindilari — burlar (keyinchalik oʻzlarini afrikanerlar deb atashgan) mahalliy aholini boʻsh yerlarga siqib chiqarib, quldorlik xoʻjaliklarini tuzdi. Bu xoʻjaliklarda mahalliy aholi va Gʻarbiy Afrika, Madagaskar, Osiyoning turli davlatlaridan keltirilgan qullar mehnat qildi. Janubiy Afrika Respublikasi mahalliy aholisining mustamlakachilik zulmiga qarshi kurashi 17-asrdayoq boshlanib, 1870—80 yillarda kuchaydi. 1838, 1879 va 1906-yillardagi zulu xalqining urushi va qoʻzgʻolonlari, basutolarning 1880-yilgacha davom etgan qurolli harakatlari Afrika xalqining mustamlakachilikka qarshi kurashida eng muhim tarixiy voqealardan hisoblanadi. 18-asr oxiri va 19-asr boshlarida Buyuk Britaniya Kap manzilgohini bosib oldi. Ingliz xukumatining zulmi burlarni Kap manzilgohidan shimolga — kosa, zulu, basuto, botsvan va boshqa bantu xalqlari yerlariga kirib borishga majbur qildi. 19-asr 50-yillarida bur respublikalari — Janubiy Afrika Respublikasi (Transvaal) va Ozod Oranj davlati tuzildi. 19-asr 60-yillari oxiri va 80-yillari oʻrtalarida Janubiy Afrikada olmos konlari topilgach, inglizlar bantu xalqlarining mustaqil qududlarini shafqatsizlik bilan tortib ola boshladi. 1899—1902-yillardagi inglizburlar urushidan keyin bur respublikalari Angliya qoʻl ostiga oʻtdi. 1910-yilda esa Britaniya imperiyasining dominioni boʻlgan Janubiy Afrika Ittifoqi (JAI) tuzildi. Janubiy Afrikada olmos va oltin konlarining ochilishi bilan jamiyatning ijtimoiy tarkibi keskin oʻzgardi: ishchilar va sotsialistik harakatlar paydo boʻldi. 19-asrning 40—50-yillarida kasaba uyushmalarining birinchi tashkilotlari tuzildi. 80-yillarga kelib, ular yevropalik ishchilarning yirik kasaba uyushmalariga aylandi. 1912-yil hukumatning aparteid siyosatiga qarshi Afrika milliy kongressi (Sahroi Kabirdan janubda yashovchi afrikaliklarning eng yirik tashkiloti) tuzildi. 1-jaort-Shepeto HIND OKEANI hon urushida JAI Buyuk Britaniya tomonida ishtirok etdi. Urushdan soʻng Germaniya Janub-Gʻarbiy Afrika (Namibiya)ni boshqarish uchun Millatlar Ittifoqi mandatini oldi. JAIda ishchi va milliy ozodlik harakati avj oldi. Oq tanli ishchilar va afrikaliklarning yirik ish tashlashlari boshlandi. 1920-yil boshlarida afrikalik konchilarning birinchi umumiy ish tashlashi (70 mingdan oshiq kishi), 1922-yil martda oq tanli konchilarning qurolli qoʻzgʻoloni boʻlib oʻtdi. Ikkinchi jahon urushida JAI gitlerchilarga qarshi koalitsiya tomonida qatnashdi, ammo afrikanerlarning ashaddiy millatchilari fashist Germaniyasi bilan hamkorlik qilishdi. Urushdan soʻng Janubiy Afrika Respublikasining Yevropadagi davlatlar bilan aloqasi kuchaydi. Hokimiyat Millat partiyasi qoʻliga oʻtgach (1948), mamlakatda reaksiya kuchaydi. Bu partiya rahbarlaridan D. F. Malan (1948-54), I. G. Streydom (1954-58), X. F. Fervurd (1958—66), B. Forster (1966—79) va P. Bota (1980—89) davrida terror va irqiy kamsitish kuchaydi. Partiyaning aparteid siyosati tufayli afrikaliklar, metislar, indeyslar hayoti yanada ogʻirlashdi. 1961-yil 31-mayda JAI hukumati „oq tanli“lar oʻrtasida referendum oʻtkazib, mamlakatni Janubiy Afrika Respublikasi deb eʼlon qildi. Aparteid siyosatiga qarshi kurash 1980-yillarda ayniqsa kuchaydi. Hukmron Millat partiyasi hukumati irqchilik qonunlarini bekor qilishga majbur boʻldi, siyosiy partiyalarning, shu jumladan Afrikaliklar Milliy Kongressi faoliyatiga ruxsat berildi. 1991-yilda parlament turar joylarda va yer egaligida irqiy ayrimachilikni bekor qildi. 1994-yilda muvaqqat konstitutsiya kuchga kirdi. Shu yil aprelda Milliy assambleyaga koʻp irqli saylov boʻldi. Afrikaliklar Milliy Konfessi raisi N. Mandela Janubiy Afrika Respublikasi prezidenti etib saylandi. 1999-yildan prezident T. Mbeki. Janubiy Afrika Respublikasi — 1945-yildan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 27-aprel — Ozodlik kuni (1994). Oʻzbekiston Respublikasi bilan diplomatiya munosabatlarini 1992-yil 12-avgustda oʻrnatgan. Asosiy siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari Janubiy Afrika Afrikaliklar Milliy Kongressi, hukmron partiya, 1912-yilda asos solingan; Yangi millat partiyasi, 1914-yilda tashkil etilgan; Demokratik partiya, 1989-yil tashkil etilgan; Janubiy Afrika konservativ partiyasi, 1982-yil tuzilgan; Milliy xalq partiyasi; Panafrika kongressi, 1959-yil tuzilgan; Janubiy Afrika Kommunistok partiyasi, 1921-yil tuzilgan. Janubiy Afrika kasaba uyushmalari kongressi, 1985-yil tashkil etilgan. Janubiy Afrika Respublikasi — xoʻjaligi yuksak darajada rivojlangan industrialagrar mamlakat, Afrikada iqtisodiy jihatdan eng taraqqiy etgan davlat. Unda sanoati rivoj topgan mamlakatlarga xos koʻrsatkichlar ham, uchinchi dunyo mamlakatlari uchun xos boʻlgan ayrim iqtisodiy belgilar ham uchraydi. Sanoat ishlab chiqarish hajmi jihatidan Janubiy Afrika Respublikasi dunyodagi 20 yetakchi industrial mamlakat katoriga kiradi. Butun Afrika xududining 5 % ni va aholisining 9 % ni egallovchi Janubiy Afrika Respublikasi ulushiga qitʼa yalpi ichki mahsulotining 27 %, sanoat mahsulotining 40 %, qishloq xoʻjaligi mahsulotining 30 % toʻgʻri keladi. Iqtisodiyoti Iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlari — ishlab chiqaruvchi sanoat (yalpi ichki mahsulotning 22,6 %), konchilik sanoati (13 %), moliya (15,21 %), savdo va sayyoxlik industriyasi (11,52 %), transport va aloqa (9,11 %), qishloq xoʻjaligi (5 %) va baliqchilik (4,7 %). Xizmat koʻrsatish sohasi, neft va gaz qazib olish hamda qayta ishlashni istiqbolli sohalar qatoriga qoʻshish mumkin. Sanoati. Janubiy Afrika Respublikasi oltin (yiliga oʻrtacha 530 t dan koʻproq), platina metallari guruxi (100 t ga yaqin), vanadiy, xrom va marganets rudalari, surma, olmos qazib olishda dunyoda oldingi oʻrinlarda, koʻmir qazib chiqarishda 5-oʻrin, uran qazib chiqarishda 7-oʻrinda turadi. Temir rudasi, mis, asbest va boshqa ham qazib olinadi. Yiliga oʻrtacha 170 mlrd. kVt-soat elektr energiyasi ishlab chiqariladi. Qora metallurgiya, mashinasozlik, kimyo, neftni qayta ishlash, sement, toʻqimachilik, oziq-ovqat sanoati rivojlangan. Qishloq xoʻjaligi mahsulotining deyarli hammasi oq tanlilarga qarashli fermer xoʻjaliklari hissasiga toʻgʻri keladi. Asosiy ekinlari: makkajoʻxori (7,7 mln. tonna, 1999), shakarqamish (21 mln. tonna), bugʻdoy (1,5 mln. tonna), kartoshka, tamaki, sitrus va boshqa mevalar. Mamlakat hududining taxminan 80 % (98 mln. gektar)dan qishloq xoʻjaligi maqsadlari uchun foydalaniladi. Qariyb 1,4 mln. gektar yer sugʻoriladi. Ekinlarni sugʻorish uchun Vaal, Ulifants, Krokodayl, GreytFish va boshqa daryolardan suv olinadi. Chorvachilikda qoramol, qoʻy, echki, choʻchqa boqiladi. Qoʻy juni yetishtirishda mamlakat faqat Avstraliya, Yangi Zelandiya, Argentinadan keyingi oʻrinda turadi. Sut chorvachiligi asosan yirik shaharlar atrofida. Transporti. $1ransport yoʻlilarning uz. — 33,8 ming km, shundan 5 ming km ga yaqini elektrlashtirilgan. Qattiqqoplamali avtomobil yoʻllarining uz. — 56,4 ming km. Neft va neft mahsulotlari portlardan asosiy sanoat markazlariga quvurlar orqali oqiziladi. Dengiz floti rivojlangan. Eng muhim portlari: Durban, Keyptaun, Port-Elizabet, IstLondon. 3 ta xalqaro aeroport bor. Tashqi savdo aylanmasi yiliga 40 mlrd. AQSH dollaridan oshadi. Chetdan asosan mashina va asbob-uskunalar sotib oladi, chetga mineral va qishloq xoʻjaligi xom ashyosi, olmos va metallar, kimyo va qishloq xoʻjaligi mahsulotlari chiqaradi. Janubiy Afrika Respublikasi jun eksport qilishda dunyoda 4-oʻrinda turadi. Yiliga salkam 70 mln. litr vino eksport qiladi. Tashqi savdodagi asosiy mijozlari: AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya, Yaponiya, Shveysariya, Pul birligi — rand. Tibbiy xizmati Janubiy Afrika Respublikasida aparteidga barham berilgunga qadar sogʻliqni saqlash sohasida oq tanli va qora tanli axoli orasida katta ayirmachilik hukm surar edi. Oʻrtacha umr koʻrish, bolalarning nobud boʻlishi, kasalxonalardagi oʻrinlar kabi koʻrsatkichlar keskin farq qilardi. Koʻpchilikni tashkil etuvchi qora tanlilar vakillari hokimiyatni qoʻlga olgach, tibbiyot sohasida ham tenglikka erishish choralari kurila boshladi. Sogʻliqni saqlashga ajratiladigan mablagʻ koʻpaydi. Shifokorlar 7 ta untning tibbiyot fakultetlarida tayyorlanadi. Maorifi, madaniy-maʼrifiy va ilmiy muassasalari Hozirgi Janubiy Afrika Respublikasi hududiga yevropaliklar kelgunga qadar (17-asr oʻrtalarigacha) afrikalik yoshlarga taʼlim berish anʼanaviy afrikacha yoʻldan borgan: keksalar yosh avlodga turmush koʻnikmalari va hayot falsafasini oʻrgatar edi. Yevropaliklarning dastlabki manzilgoxlari barpo etilgach, ularning farzandlari cherkov ruxoniysidan diniy kitob oʻqishni oʻrganardi. Soʻng „sayyoh oʻqituvchilar“ paydo boʻldi. Xristian dini targʻibotchilari (missionerlar) 18-asr oxiri — 19-asr boshlarida dastlabki maktablarni ochishdi. Inglizlar avval boshdanoq bu maktablarda yevropaliklar va mahalliy millat bolalarining aloxida-alohida oʻqishini joriy etdilar. Aparteid tugatilguncha maorif qatʼiy irqiy tamoyilga asoslangan va oq tanlilar, qora tanlilar, bantular, indlarning farzandlari turli maktablarda, har xil dastur asosida oʻqitib kelindi, ulardagi taʼlim darajasi, moddiy sharoit bir-biridan mutlaqo farq qilar edi. Aparteidga barham berilgandan soʻng maorif sohasida ham ayirmachilikni tugatish choralari koʻrildi. 1995/96 oʻquv yilida maorif ehtiyojlari uchun 8,9 mlrd. AQSH dollari miqdoridagi mablagʻ, yaʼni davlat byudjetining 21,2 % sarflandi. Jami oʻquvchilar 9,3 mln. kishiga yetdi. Boshlangʻich maktab oʻqituvchilari kollejlarda, oʻrta maktab oʻqituvchilari 17 universitet va 3 politexnika institutida tayyorlanadi. Yirik universitetlar: Pretoriya, Vitvatersrand, Stellenbosh, Keyptaun untlari. Yirik kutubxonalari: Blumfonteyndagi ommaviy kutubxona (1875-yilda tashkil etilgan), Keyptaundagi shahar (1952), Parlament (1857), Janubiy Afrika ommaviy (1818) kutubxonalari, Keyptaun universitetining kutubxonasi (1829). Asosiy muzeylari: Blumfonteyndagi Milliy muzey, Janubiy Afrika tabiat tarixi muzeyi, Janubiy Afrika madaniyat tarixi muzeyi, Keyptaundagi Milliy galereya. Ilmiy ishlarni uyushtirish va muvofiqlashtirish davlat markazi — Ilmiy va sanoat tadqiqrtlar kengashi 1945-yilda tashkil etilgan. Uning qaramogʻida elektrotexnika, mat., oʻrmonchilik va boshqa institutlar, Kosmik nurlarni tadqiq qilish birlashmasi, bir qanchalab., rasadxona va ilmiy stansiyalar bor. Atom energiyasi komissiyasi (1948-yilda tuzilgan), Janubiy Afrika Respublikasi ilmiy va texnikaviy jamiyatlari uyushmasi (1920), Janubiy Afrika fan va sanʼat akademiyasi (1909), Ijtimoiy tadqiqotlar kengashi (1969), Janubiy Afrika qirollik jamiyati (1877) va boshqa eng yirik ilmiy tashkilotlardir. Matbuoti, radio eshittirishi va telekoʻrsatuvi Janubiy Afrika Respublikasida 20 dan koʻproq umummilliy (hammasi boʻlib 220 dan ziyod) gaz. va 700 ga yaqin jurnal nashr etiladi. Eng yirik gaz.lari: „Sandi tayme“ („Yakshanba vaqti“, 1906-yildan), „Rapport“ (1970-yildan), „Souetan“ („Souetoliklar“, 1981-yildan), „Star“ („Yulduz“, 1887-yildan). Janubiy Afrika radioeshittirish korporatsiyasi 1936-yilda tashkil etilgan. Telekoʻrsatuvlar 1976-yildan olib boriladi. Janubiy Afrika matbuot uyushmasi (Saut Afriken Press Assoshieyshn — SAPA) aksiyadorlik axborot agentligi 1938-yil tashkil etilgan. Adabiyoti Adabiyoti bantu xalqlari (zulu, soto, kosa, tsvana), shuningdek, ingliz va afrikaans tillarida rivojlanmoqda. Folklori ilk mustamlakachilik davrida vujudga kelgan qahramonlik dostonlarini, afsonalarni, zulu afsona ertaklarini, jonivorlar haqidagi bushmen va gottentot rivoyatlarini, hikmatli maqollar va matallarini oʻz ichiga oladi. Afrikaliklarning yozma adabiyoti 19-asrning 2-yarmida mahalliy tillarda lotin grafikasi asosidagi alifbo joriy etilishi bilan boshlandi. Xristian daʼvatkorlari nazoratidagi afrikalik adiblar yevropacha janr shakllaridan foydalanib, azaliy mahalliy anʼana va qadriyatlarning yevropacha qadriyatlar bilan toʻqnashuvini tasvirlashga hamda ularni bir-biri bilan murosaga keltirishga urindilar. 19-asr oxirida mustamlakachilikka, irqchilikka qarshi norozilik adabiyoti vujudga keldi. 19-asr oxiri — 20-asr boshlarida publitsistika, hikoya, romanlar paydo boʻldi. Atoqli demokrat adiba O. Shreynerning „Afrika fermasi“ asari qahramonlari burjua jamiyati illatlarini fosh qildilar. Birinchi basuto yozuvchisi T. Mofoloning zulular dohiysi haqidagi „Chaka“ romani diqqatga sazovor. Janubiy Afrika Respublikasi adabiyotida irqiy munosabat asosiy mavzu boʻlib qoldi. 20-asrning 20—30-yillarida J. Dube, M. Fuze, R. Zlomo va boshqalarning tarixiy va publitsistik romanlari paydo boʻldi. Ikkinchi jahon urushidan keyin „norozilik adabiyoti“ tez surʼatlar bilan rivojlandi. A. Peytonning „Yigʻla, sevimli yurtim“, „Loyxoʻrak, juda kechikding“, N. Gordimerning „Kelgindilar yeri“, „Matbuot uchun emas“ va boshqa asarlari irqchilik va irqiy xurofotni qoralash ruhida yozilgan. I. Abrahamsning „Konchi“, J. Koupning „Ajoyib uy“, J. Gordonning „Bu kunga laʼnat“ va E. Mpaxlelening „Ikkinchi koʻcha boʻylab“ romanlari, shuningdek, G. Blumning „Transvaaldagi voqea“, F. Altmanning „Quzgʻunlar qonuni“ romanlari va boshqa asarlarda ishchilarning birdamligi, zulularning talonchilarga qarshi qahramonona kurashi va boshqa voqealar aks ettirilgan, irkchylik fosh etilgan. Janubiy Afrika Respublikasi adabiyotining eng yaxshi namunalari (J. Koupning „Darz ketgan osmon“ hikoyalar toʻplami va boshqalar) oʻzbek tiliga tarjima qilingan. Meʼmorligi va tasviriy sanʼati Miloddan avvalgi 7-ming yillikka va mil.ning oxirgi acrlariga mansub qoyatoshlarga yoʻnib va uyib ishlangan rasmlar (fil, karkidon, begemot, jirafa, zebra, kiyik va boshqalar) saqlangan. Afrikaliklarning turar joylari asosan taxta, tunuka va boshqalarlardan qurilgan kulba-chaylalardan iborat. Pretoriya, Keyptaun, Yoxannesburg kabi yirik shaharlarda 17—18-asrlarda qurilgan golland meʼmorligiga xos binolar bor. 1666—72 yillarda tarhi 5 burchakli tosh qoʻrgʻon qurilgan (meʼmori P. Dombayer). 18-asr oxirlarida meʼmor L. M. Tibo Kap manzilgohi meʼmorligiga fransuz klassitsizmi uslubini olib kirdi. 19-asrdan Port-Elizabet, Durban, Blumfonteyn, Pretoriya, Yoxannesburg va boshqashaharlardagi koʻplab imoratlar toʻgʻri chiziqli rejaga binoan va qorishiq uslubda qurildi. Keyptaunda yangi gotika, Yoxannesburgda yangi klassika uslublari ustunlik qilgan boʻlsa, Pretoriyada „Kap meʼmorligi anʼanalari“ga rioya qilindi. Shaharlarning chekkalarida afrikaliklar yashaydigan pastqam kulbalar paydo boʻldi. Janubiy Afrika Respublikasi meʼmorligiga 20-asrning 20-yillarida R. Martinsen, U. Makintosh kabi meʼmorlar yangilik kiritishdi, hashamatli jamoat binolarining loyihalarini tuza boshlashdi. 30-yillarda Yevropa va Amerika mashhur meʼmorlari (Le Korbyuzye, L. Kan, O. Nimeyer va boshqalar) samarali taʼsir oʻtkazdilar. 60—70-yillar Pretoriya markazi qayta qurildi, Yoxannesburgda mahobatli teatr (meʼmor D. Ross) va 50 qavatli Karlton markaz (meʼmorlar Rods-Harrison, Mellous, Xoffe) va boshqa inshoatlar barpo etildi. Jamoat va maʼmuriy binolar yuksak badiiy did, murakkab meʼmoriy yechimlar bilan qurilganligi, ularda haykaltaroshlik, rassomlik, mozaika unsurlaridan foydalanilganligi koʻzga tashlanadi. Shahar tashqarisidagi bogʻlarda badavlat oilalar uchun shinam koshonalar barpo etildi. Zulu, kosa, ndebele, basuto kabi mahalliy aholi vakillari hamon loy, boʻyra va xashakdan qurilib, turli naqshlar bilan bezatilgan kulbalarda yashashni afzal koʻradilar. Shaharlardagi zamonaviy meʼmorlikda temirbeton, oyna va plastmassadan keng foydalaniladi. Poytaxtda rasmiy muassasalar, bank, doʻkon, mehmonxonalar, ularning atrofida turar joylar qurilgan. Janubiy Afrika Respublikasi milliy badiiy sanʼat maktabi 17-asr oʻrtalarida uzoq vaqtdan beri shu yerda istiqomat qiluvchi yevropaliklar sanʼati taʼsirida vujudga keldi. Janubiy Afrikaning birinchi haykaltaroshi A. Anreytning nemis barokko va rokoko uslubidagi asarlari Keyptaun va boshqa baʼzi shaharlar yirik meʼmoriy yodgorliklarini bezagan. 19-asr oʻrtalaridagi yevropalik rassomlardan T. U. Bouler va D. U. Angas afrikaliklar qiyofasini mehr bilan tasvirlagan. Afrikalik rassomlardan J. Sekotoning qitʼa tabiati va hayotini tasvirlovchi asarlari birinchi boʻlib yevropaliklar eʼtirofiga sazovor boʻldi. Yogʻoch uymakori J. Kekan, rassom S. Mvusi, haykaltarosh S. Kumalo, tosh oʻymakori J. Kubxek va boshqa koʻpgina jamoat binolarini barpo etishda oʻz sanʼati bilan hissa qoʻshdilar. Mamlakat amaliy sanʼatida metallsozlik (temir bolta, pichoq, mis bilaguzuk, munchoq), kulollik, oʻymakorlik, koʻnchilik, toʻqimachilik, yogʻoch buyumlar ishlash kadimdan rivojlangan. 20-asr oʻrtalarida Keyptaunda Janubiy Afrika rassomlari uyushmasi tuzildi. I. Stern (rassom ayol), grafik va yogʻoch oʻymakori L. Lipshits, manzarachi rassomlardan S. Sedibane, S. Zondi, M. Zvane va boshqalarlarning Janubiy Afrika voqeligi va manzaralarini aks ettiruvchi asarlari mashhur. Musiqiy madaniyati mamlakat tub joy aholisi va oq tanlilar musiqasidan iborat. Bushmen va gottentotlarning qad. musiqiy shakllari bilan bir qatorda zulu, kosa, venda va boshqalarning rivojlangan badiiy ijodiyoti mavjud. Maye., matebele va shona xalqlarining ommaviy qoʻshiqlarida koʻp ovozli usullardan keng foydalaniladi. 20-asrdatub joy aholisining ijodi gurkirab rivojlana boshladi. Milliy, yevropa (xristian diniy qoʻshiqlari) hamda amerika (jaz, Lotin Amerika raqs usullari va boshqalar) musiqa anʼanalarining uygʻunlashuvi negizida 1930—50 yillari anʼanaviy qoʻshiqchilikning yangi — „kvela“, „mbube“, keyinchalik — „jayv“ uslublari yuzaga keldi. Janubiy Afrika Respublikasining shahar va qishloqlarida yashovchi oq tanli aholining qoʻshiq va raqslari ham oʻziga xos. Ingliz musiqachisi U. G. Bell 1912-yil Keyptaundagi Janubiy Afrika kollejiga direktor boʻlgan paytdan musiqiy madaniyatni rivojlantirish yoʻlida koʻp ish qildi. 20-asrning 1-yarmida P. Reynir, G. Fagan, B. Gerstman, A. van Veyk va boshqalarning kompozitorlik maktabi yuzaga keldi. 20-asrning 2-yarmida milliy opera janri yaratildi. Uning eng yaxshi namunalaridan biri — „King-Kong“ (muallifi T. Matchikiza, 1959) Yevropa va AQSH sahnalarida xam ijro etildi. G. Skosan va boshqa Leshoayning dolzarb mavzudagi operalariga xalq qoʻshiqchiligi anʼanalari singdirib yuborilgan. Qoʻshiqchilardan M. Makeba, J. Mogoton, N. Mdledle, P. Fango, T. Kumalolar mashhur. Janubiy Afrika Respublikasi universitetlarining musiqa ftlari musiqa taʼlimi va bu sohadagi ilmiy faoliyat markazlaridir. Yoxannesburg, Pretoriya va boshqa yirik shaharlardagi sanʼat ishlari kengashlari va musiqa jamiyatlari katta tashkilotchilik ishlarini olib boradi. Teatri qishloqlarda qad. maishiy va diniy marosimlar, musiqa, raqs, qoʻshiqdar asosida shakllangan. Yevropaliktruppalar 18-asr oxirlarida dastlabki teatr tomoshalarini koʻrsatishdi. 1801-yilda Keyptaunda teatr binosi qurildi. Unda chetdan kelgan truppalar bilan bir qatorda Buyuk Britaniya, Niderlandiya, Germaniya, Fransiyadan koʻchib kelib oʻrnashib qolganlarning mahalliy havaskorlik jamoalari ham tomosha koʻrsata boshladi. Dramaturg, bastakor, sahnalashtiruvchi Sh. E. Bonifas va L. A. Myoranning faoliyati 19-asr boshlarida teatrni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega boʻldi. 19-asr 2-yarmida Yevropadan, asosan Buyuk Britaniyadan professional jamoalar koʻplab kelib, butun mamlakatda inglizcha tomoshalar koʻrsata boshladi. Afrikaans tilidagi teatr 20-asr boshlarida rivojlandi. Dramaturglardan M. Brink va Ya. X. de Vaalning xizmati katta buldi. 20-yillarda afrikaans tilida dastlabki professional teatrlar vujudga keldi. Teatr arboblari irkchilik va aparteidga qarshi kurashga, qora tanli aholining siyosiy ongini oʻstirishga va uning insoniy qadr-qimmatini qaror toptirishga hissa qoʻshdilar. „Kingkong“, „Qonli tugun“, „Yashash uchun kurash“, „Vuka“ kabi spektakllarda irqiy ayirmachilikka qarshi kurash aks etgan. Janubiy Afrika Respublikasida qora tanli artistlar federatsiyasi, Pretoriya teatr tashkiloti tuzilgan. Ular afrikaliklardan artist va dramaturglar tayyorlaydi. Zululend universitetida drama kafedrasi bor. Turli millat va irq namoyandalari ishtirokidagi teatr truppalari vujudga kelgan. Kinosi. Janubiy Afrika Respublikasi hududidagi dastlabki hujjatli filmlar 1898-yilda yaratilgan. 1912-yildan kinoxronikalar chioʻarila boshlagan. 1915-yildan „Kilarni film“ studiyasida badiiy filmlar ishlab chiqarish muntazam tuc oldi. Tovushli kino paydo boʻlgach, afrikaans va ingliz tillarida filmlar suratga olishga kirishildi. 1964-yilda tuzilgan Milliy kinematografiya kengashi xronika filmlari chiqarilishiga rahbarlik qildi. Ixtiyorida katta kino jamgʻarmasi mavjud boʻlgan Janubiy Afrika kino instituti mamlakat sayyoxdik filmlarini chet ellarda targʻib qilish bilan ham shugʻullanadi. Tarixiy epopeyalar („Shangandagi soqchi“, rejissyor D. Milin), turli komediya, melodrama, musiqiy lentalar yaratildi. 70 —80 yillardagi ayrim filmlarda („Bosman va Lena“, „Mehmon“ — rejissyor R. Devenisha, „Bexuda ran“— rejissyor V. Kentrij, „Bobojon, oʻng oyogʻingizdan ajraddingiz“ — rejissyor Yu. Eshmed) irqchilikni tanqid qilishga harakat qilingan. Biroq Janubiy Afrika Respublikasidagi aparteid tartibotini ayblovchi filmlar — „Aslingga qayt, Afrika“, „Uygʻon, vulkan“, „Muloqotning intihosi“, „Dimbazdagi soʻnggi qabr“, „Qarshilik avlodi“, „Besh taqdir“ yashirin tarzda suratga olindi va oʻsha vaqtda mamlakat ekranlariga chiqmadi. Irqchilik kishanlaridan kutulgan Janubiy Afrika Respublikasi kinochilari endigina erkin ijod yoʻliga chiqib oldilar. Manbalar Afrika Janubiy Afrika Respublikasi BMT aʼzolari

5136

https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBzbeklar

Oʻzbeklar

Oʻzbeklar — turkiy tilli xalq, Oʻzbekiston Respublikasi aholisining asosiy qismini tashkil etadi. Oʻzbeklar nafaqat Oʻzbekiston, balki Oʻrta Osiyodagi eng koʻp sonli xalqdir. Oʻzbekistonda (37 million), Tojikistonda (1,700 mingdan koʻproq), Qirgʻizistonda (1 million kishi), Qozogʻistonda (600 minghan kishi), Turkmanistonda (900 mingdan koʻproq) kishi yashaydi. Bundan tashqari, Afgʻonistonda (3 million kishi), Rossiyada (300 ming kishi), Saudiya Arabistonida (550—600 ming kishi), Xitoyda (15 ming kishi, 2010-yil), Turkiya, Olmoniya, AQShda ham oʻzbeklar yashaydi. Oʻzbeklar oʻzbek tilida soʻzlashadilar. Dini — sunniy musulmonlar. Oʻzbeklar etnogenezi Oʻzbeklar Oʻrta Osiyoning markaziy viloyatlari — Movarounnahrda, Xorazm va Shimoliy Afgʻonistonda shakllangan. Oʻzbek xalqining asosini hozirgi Oʻzbekiston hududida qadimdan oʻtroq yashab, sugʻorma dehqonchilik, hunarmandchilik bilan shugʻullanib kelgan mahalliy sugʻdiylar, baqtriyaliklar, xorazmiylar, fargʻonaliklar, koʻchmanchi va sak-massaget kabi qadimgi sharqiy eroniy tillarida so'zlashuvchi guruhlar va har xil turkiy urugʻlar tashkil etgan. Shuningdek, miloddan avvalgi II asrdan boshlab avvalgi Janubiy Sibir, Oltoy, Yettisuv, Sharqiy Turkiston hamda Volga va Ural daryosi boʻylaridan turli davrlarda Movarounnahrga kirib kelgan turkiy qabilalar ham oʻzbeklar etnik tarixida ishtirok etganligi tarixdan maʼlum. Keyingi yillarda Oʻzbekiston hududida olib borilgan arxeologik va antropologik tadqiqotlar natijasida Amudaryo va Sirdaryo oraligʻida soʻnggi jez davridayoq yuqorida nomlari zikr etilgan qabila va elatlarning etnik jihatdan dastlabki aralashuvi sodir boʻlganligi va assimilyatsiya jarayoni natijasida antik davrga kelib, oʻtroq hayotga moslashgan turkiy hududiy maydon tarkib topganligi hamda oʻzbek xalqiga xos antropologik tipning makon va zamoni aniqlangan. Maʼlumki, miloddan avvalgi 3-asr da Sirdaryoning oʻrta oqimida turkiy va sugʻdiylar ittifoqi asosida Qangʻ davlati tashkil topgan edi. Qangʻ davlati davrida Movarounnahr va unga tutash mintaqalardagi xalqlarning iqtisodiy siyosiy va etnomadaniy aloqalarining tobora rivojlanib borishi natijasida turkiy tilli etnoslar ustuvorlik qilib, oʻziga xos uygʻunlashgan madaniyat shakllandi. Arxeologik asarlarda bu madaniyat Qovunchi madaniyati nomini olgan. Antropolog olimlarning taʼkidlashlaricha aynan shu davrlarga kelib, Oʻrta Osiyo ikki daryo oraligʻi antropologik tipi (qiyofasi) toʻliq shakllangan. Hunlar Xorazmda milodiy III asrda paydo boʻlgan. Baʼzi tadqiqotchilar hun tilini turkiy deb tasniflaydilar. Oʻzbeklar etnogenezida qatnashgan navbatdagi etnik komponentlar kushonlar hamda milodiy 4—5-asrlarda Oʻrta Osiyoning markaziy viloyatlariga Oltoydan va Sharqiy Turkistondan siljigan xioniylar, kidariylar va eftaliylardir. Kidariylar tarkibida turkiy qatlam boʻlgan. Shuningdek, oʻzbeklar etnogeneziga faol taʼsir oʻtkazgan turkiy etnik komponentlar asosan Turk xoqonligi (6—8-asrlar) davrida Oʻrta Osiyoning markaziy mintaqalari (Toshkent, Zarafshon, Qashqadaryo, Surxondaryo vohalari, Fargʻona vodiysi) va Xorazmga kelib joylashib, maʼlum bir tarixiy davr mobaynida, bu etnik komponentning aksariyat qismi oʻtroqlashdi. Turk xoqonligi davrida kirib kelgan turkiy komponentlar va mahalliy aholi oʻrtasidagi etnik madaniy munosabatlarning rivoji hududdagi etnik jarayonlar taraqqiyotiga katta taʼsir oʻtkazdi. Ushbu turkiy qatlam madaniy yutuqlarining mahalliy madaniy xoʻjalik anʼanalari bilan jadal uygʻunlashuvi yuz berdi. Bu davr turkiy-sugʻdiy simbiozni hal qiluvchi bosqichlaridan biri boʻlgan. 8-asrdan arab va ajam (arab boʻlmagan Yaqin va Oʻrta Sharq) xalqlarining Oʻrta Osiyoga kirib kelishi mintaqadagi etnik jarayonlarga katta taʼsir etmagan. Bu davrda aholi etnik tarkibida maʼlum bir oʻzgarishlar boʻlgan boʻlsada, Movarounnahrdagi oʻtroq va yarim oʻtroq turkiyzabon aholi, sugʻdiylar va Xorazmning tub yerli aholisi oʻz hududlarida qolib, arablar (7—8-asrlar) hukmronligi ostida yashaganlar. Umuman olganda, 9-asrdan boshlab Movarounnahr mintaqasida yaxlit turkiy etnik qatlam, jonli turkiy til muhiti vujudga kela boshladi va, oʻz navbatida, sugʻdiylar va boshqalar mahalliy etnoslarda ham turkiylashish jarayoni jadallashgan. Etnograf olim K.Shoniyozovning qayd etishicha, 9—10-asrlarda tigʻiz etnogenetik jarayon natijasida koʻplab turkiy qabila va elatlarning oʻtroq hayotga oʻtishi jadal davom etgan. Bu asrlarda Sirdaryoning shimolida, Movarounnahr va Xorazmda turkiy etnik qatlam kuchli etnik asosga ega boʻlgan. Tabiiyki, bu kuchli etnik qatlam asosining aksariyat koʻpchiligini oʻtroqlashgan turgʻun turkiy etnoslar tashkil qilgan. Manbalarda koʻp sonli turk-soʻgʻdiy nikohlari va oilaviy aloqalar qayd etilgan. Gʻarbiy Turk xogonligi hukmdori Ton-yabgu xoqon (618-630) davrida Samarqand hukmdori bilan oilaviy munosabatlar oʻrnatildi - Ton-yabgu xoqon unga qizini berdi. 711-yil 27-aprelda tuzilgan nikoh shartnomasiga koʻra, Turkiylar vakili Oʻt-tegin va soʻgʻdiy Dugʻdgoncha oʻrtasidagi nikoh qayd etilgan. Shunday qilib, qadimgi Soʻgʻdda oʻtroq aholisining bir qismini, eroniyzabon Suʼgʻdiylar bilan bir qatorda turkiyzabon aholi tashkil qila boshlagan. Turkiy-soʻgʻdiy madaniy aloqalar kuchli bolgan. Muʼg hujjatlarining soʻgʻdiycha matnlarida turkiy tildan kirib kelgan soʻzlar mavjud: yttuku - „joʻnatish“, „elchixona“; bediz va boshqalar. Mashhur sharqshunos M. Andreevning soʻzlariga koʻra, sugʻd tilidan baʼzi soʻzlar oʻzbek tilida uchraydi, masalan, kup - koʻp (oʻzbekcha koʻp), katta - katta (oʻzbekcha katta), kalta - qisqa yoki yosh (oʻzbekcha kalta). Oʻzbeklarning Turk xoqonligi davridagi tarixi bilan mashhur tarixchi va arxeolog olimlar shugʻullangan (Aleksandr Bernshtam, Lev Gumilyov, Sergey Klyashtorniy, Dmitriy Savinov, Leonid Kyzlasov, Igor Kyzlasov, Olga Smirnova, Larisa Baratova, Nasimxon Rahmon, Shamsiddin Kamoliddinov). Oʻzbeklarning shakllanish jarayoni Qoraxoniylar davrida (10—12-asrlar) Movarounnahr va Xorazmda siyosiy hokimiyat turkiy sulolalarga oʻtishi munosabati bilan oʻzbek xalqi etnogenezining yakuniy bosqichi boshlandi. Gʻarbiy Qoraxoniylar davlati doirasida hozirgi oʻzbeklarga xos turkiy etnos qaror topdi va mazkur davrda oʻzbek xalqiga xos elatni belgilovchi hudud, til, madaniyat, tarixiy qismatining umumiyligi, etnik oʻzlikni anglash, etnosning uyushqoqligi maʼlum bir davlat doirasida boʻlishi, din umumiyligi va bir qancha shu kabi boshqa etnik alomatlar shakllangan. Bu davrda oʻzbeklarning umum elat tili qaror topdi. Movarounnahr va unga tutashgan mintaqalarda yashovchi koʻchmanchi turkiyzabon aholi: qarluq, chigil, yagʻmo, tuxsi, xalach, argʻin, oʻgʻuz, qipchoq, uz, qangʻli singari urugʻlar oʻzlarini bir xalq sifatida anglay boshlaganlar. Umuman olganda, 11 — 12-asrning 1-yarmida oʻzbeklar xalq sifatida shakllangan. 10 asrga kelib Qoraxoniylar davlatida qadimiy turkiy yozma matnlar anʼanalarini davom ettirgan holda adabiy til rivojlandi. 10 asr rasmiy qoraxoniylar tili qadimgi qarluk lahjalari grammatik tizimiga asoslangan edi. 13-asr boshlarida Chingizxon istilosi davrida moʻgʻul qoʻshinlari tarkibida koʻp sonli turkiy etnoslar ham kirib keldi. 15-asrga qadar esa ushbu etnoslarning deyarli koʻp qismida mahalliy aholi bilan aralashuv jarayoni sodir boʻldi va ular shakllangan oʻzbek elatining keyingi taraqqiyotida malum darajada iz qoldirdilar. Chigʻatoy ulusi tilining rivojlanishi hamda keyinchalik Amir Temur va temuriylar davrida yuz bergan yuksak iqtisodiy va madaniy taraqqiyot natijasida Movarounnahrda adabiy til takomillashib, bu til ilmiy adabiyotlarda „turkiy“ yoki „chigʻatoy turk“ tili deb nomlangan. Movarounnar va Xurosonni bir davlatga birlashtirgan Amir Temur turkiy adabiy tilni rivojlantirishga alohida eʼtibor bergan. 1391-yilda Toʻxtamishga qarshi yurish paytida Temur Oltin Shokiy togʻining yonida chigʻatoy tilidagi va arab tilida matnini oʻz ichiga olgan yozuvni yozishga buyurdi. Asl nusxada, xususan, shunday yozilgan edi:... Turonning sultoni Temurbek uch yuz ming cherik birla islom uchun Tuktamish hon bulgʻar xoniga yuridi... Ayniqsa, taraqqiy etgan oʻzbek adabiy tili Alisher Navoiy davrida eng yuqori nuqtaga koʻtarildi. Ammo xalqning jonli tili koʻp dialektli boʻlib, adabiy til shakllanishida uchta asosiy sheva — qarluq, qipchoq va oʻgʻuz dialektlari asos boʻlgan. Maʼlumki, shakllangan oʻzbek elatining Amir Temur va temuriylar davridagi etnik tarixi va etnomadaniy taraqqiyotiga barlos, jaloyir, qavchin, arlot, qipchoq kabi etnik guruhlar ham faol taʼsir qilgan. Yarim koʻchmanchi oʻzbeklarning yetakchisi Shayboniyxonning oʻzbek tilining rivojlanishiga hissa qoʻshgan. Uning Oʻrta Osiyo turkiy adabiy tilida yozilgan sheʼrlar toʻplami hozirda Istanbuldagi Topkapi qoʻlyozmalar toʻplamida saqlanmoqda. Uning falsafiy va diniy asarining qoʻlyozmasi: 1508-yilda Oʻrta Osiyo turkiy adabiy tilida yozilgan „Bahr ul-Xudo“ Londonda saqlanadi. Shayboniyxon 1507-yilda Xurosonni qoʻlga kiritgandan koʻp oʻtmay Oʻrta Osiyo turkiy - chigʻatoy tilida „Risola-yi maorif-i Shayboniy“ nomli nasriy asar yozgan va uning oʻgʻli Muhammad Temurga bagʻishlangan (qoʻlyozma Istanbulda saqlanmoqda). Oʻzbeklarning 9-16 asrlardagi tarixi bilan qator olimlar shugʻullangan va koʻplab kitob va maqolalar eʼlon qilishgan. Masalan V.Bartold, Boris Kochnev, Elena Davidovich, Aleksandr Bernshtam, M.Masson, Solih Mutallibov, L.Rempel, Nina Nemtseva, Yuriy Buryakov, A.Anorboev, Sh.Kamoliddinov, Ahmadali Asqarov, Khudoyberdi Doniyorov, Mutal Ermatov, Mavlon Vaxobov, Karim Shoniyozovlar chuqur tadqiqotlar olib borisgan. Etnonim Oʻzbek etnonimining kelib chiqishi toʻgʻrisida bir nechta tahminlar mavjud. Shaxsiy ism sifatida oʻzbek soʻzining birinchi eslatilishi XII asrga toʻgʻri keladi. Oʻzbek soʻzi Turkiy qabilalari orasida Movarounnahrda XIII asr moʻgʻullar kelguniga qadar paydo boʻlgan. XII asr arab tarixchisi Usoma ibn Munqiz „Taʼlim kitobida“ Saljuqiylar davrida 1115—1116-yildagi yoʻlboshlovchilaridan biri amir Oʻzbek degan Mosul hukmdori boʻlganligini taʼkidlaydi. Tarixchi Rashiduddinning yozishicha, Tabrizda hukmronlik qilgan Eldegiziylar sulolasining soʻnggi vakili Oʻzbek Muzaffar (1210—1225) boʻlgan 1221-yilda Afgʻonistondagi Xorazmshoh Jalol ad-din qoʻshinlarining yetakchilaridan biri Jahon Paxlavon Oʻzbek Tayi edi. Tarixchi Mutal Ermatov oʻzbek soʻzi „Oʻzlar“ urugʻi nomidan kelib chiqqan deb taxmin qilgan qilgan Tarix fanlari doktori, professor R. G. Mukminova oʻzbeklarning etnik ismini Oʻzbek xon nomi bilan bogʻlashga qarshi qoʻshimcha dalillar keltirgan. Sharofiddin Ali Yazdiy Oʻzbek xon davridan ancha oldin 1289-yilgi voqealar haqida xabar berib, Tabriz viloyatidagi oʻzbek qoʻshinlarining yurishini eslatib oʻtadi. Boshqa tarixchilarning fikricha, XIV asrning 60chi yillarida, Dashti qipchoq hududida oʻzbeklar deb nomlangan koʻchmanchi turkiy qabilalarining ittifoqi tuzildi. XIV asrning 60-yillarida „oʻzbek“ etnonimi sharqiy Dashti-Qipchoqning butun turkiy aholisi uchun jamoaviy nomga aylandi. „Oʻzbek“ etnonimi Amir Temur davrida Movarounnahrga kirib kelgan. Buyuk shoir Alisher Navoiy (1441—1501) yozgan asarlarida „oʻzbek“ etnonimini Xuroson va Movarounnahrda tilga olgan. Shohu toju xilʼatekim, men tomosha qilgʻali, Uzbakim boshida qalpoq, egnida shirdogʻi bas. Mazmuni: Shoh toj va xilʼatli men tomosha qilamanmi, menga boshiga qalpoq (doʻppi), egniga yaktak kiygan oʻzbegimning oʻzi boʻlsa bas Oʻzbeklar etnik tarixida 15-asr oxiri 16-asrlar ham muhim davr hisoblanadi. Ushbu bosqichda Oʻrta Osiyoga mangʻit, qoʻngʻirot, nayman, nukus, uygʻur, qiyot, olchin, saroy, qatagʻon, qushchi, doʻrmon, kenagas, qirq, yuz, ming, bahrin va boshqalar Dashti Qipchoq oʻzbek etnik guruhlarining navbatdagi toʻlqini kirib keldi va mahalliy oʻtroq xalq bilan aralashdi. Natijada Movarounnahr aholisining etnik qiyofasida ularning alomatlari faollashgan. Dashti Qipchoqdan 2 daryo (Amudaryo va Sirdaryo) oraligʻi va Xorazmga kelib oʻrnashgan etnik guruhlar „oʻzbek“ nomi ostida mahalliy aholi etnik rang-barangligini birmuncha koʻpaytirgan boʻlsalar hamki, lekin uning etnik tarkibini tubdan oʻzgartirib yubormagan. Ushbu etnoslar shakllangan oʻzbek xalqining tarkibiga kelib qoʻshilgan navbatdagi etnik komponent edi, xolos. Ular Movarounnahr va Xorazm aholisining turmush tarziga, anʼanalariga, madaniyatiga, xoʻjalik faoliyatiga sezilarli taʼsir koʻrsatgan yangi tipdagi madaniy qatlam hosil qilgan. Ayniqsa, Zarafshon vodiysi va Oʻzbekistonning janubiy mintaqalari aholisi orasida bu nisbat kuchli seziladi. Mahalliy aholiga ular „oʻzbek“ nomini berishgan va bu nom Movarounnahr va unga qoʻshni viloyatlar aholisi uchun rasmiy ravishda umumiy nom boʻlib qolgan. Oʻz oʻrnida aytib oʻtish lozimki, oʻzbek etnonimining kelib chiqishi boʻyicha fanda yakdil fikr mavjud emas. Ayrim mualliflar (G.Vamberi, G.Xovors, M.P. Pelo) Dashti Qipchoqda koʻchib yurgan turk-moʻgʻul qabilalarning bir qismi oʻzlarini erkin tutganliklari sababli „oʻzbek“, yaʼni „oʻz-oʻziga bek“ deb atagan desalar, boshqalar (P.P.Ivanov, A.Yu.Yakubovskiy, Xilda Xrsxem) „oʻzbek“ etnonimini Oltin Oʻrda xoni Oʻzbekxon Sulton Muhammad (14-asr) nomi bilan bogʻlaydi, boshqa yana bir guruh olimlar esa (V.V. Grigoryev, A.A. Semyonov va boshqa Ahmedovlar) oʻzbek nomi Oq Oʻrda (Dashti Qipchoqning sharqiy qismi)da koʻchib yurgan turkmoʻgʻul qabilalariga taalluqli boʻlgan degan fikrni bildiradilar. Temuriylar saltanati oʻrnida dastlab 16-asr boshlarida vujudga kelgan Buxoro va Xiva xonliklari, 18-asr boshlaridan Qoʻqon xonligining vujudga kelishi natijasida yagona tarixiy makonda yashagan xalqlar siyosiy jihatdan turli davlatlar tasarrufiga tushib qolgan boʻlsada, bu holat oʻzbek elati birligiga jiddiy putur yetkaza olmagan. Siyosiy chegaralar boʻlishiga qaramasdan 3 davlat tarkibidagi aholi oʻzaro doimiy etnik, iqtisodiy va madaniy aloqada boʻlib kelganlar. Oʻzbeklarning 92 urugʻi Tarixiy manbalarda keltirilgan 92 oʻzbek urugʻlari nafaqat Oʻzbekiston hududida, balki butun Oʻrta Osiyo hududlarida tarqalgan. Bu 92 oʻzbek urugʻlariga moʻgʻullar istilosidan oldingi va istilo davrida hamda shayboniylar davrida kelgan etnik guruhlar ham kiradi. Shuningdek, Oʻrta Osiyoda qadimdan yashab kelayotgan chigʻil, yagʻmo, usun, tuxsi, xalach va boshqalar turkiy etnik guruhlar ham 92 oʻzbek elati tarkibiga kirgan. Oʻzbek millatining shakllanishi Oʻrta Osiyo xalqlarining 19-asr 2-yarmi — 20-asr boshlaridagi tarixiy taqdiri va taraqqiyot bosqichlari chor Rossiyasining mustamlakachiligi davri bilan bogʻliq. Tarixchi M.Vaxobovning taʼkidlashicha, oʻzbeklar millat sifatida 19-asr oxiri - 20-asr boshlarida, yaʼni kapitalistik munosabatlarning mintaqaga kirib borishi bilan shakllana boshlagan. 19 asrning ikkinchi yarmida oʻzbek millatining shakllanish jarayoni boshlandi, bu modernizatsiya, jadidchilik va axborot aloqalarining kuchayishi, millat haqidagi yangi gʻoyalarning paydo boʻlishida namoyon boʻldi. Turkistonning islohotchi maʼrifatchilari jadidlar millat gʻoyasining yorqin soʻzlovchilariga aylanishdi. Jadidlarning eng koʻzga koʻringanlaridan biri Behbudiy edi. Behbudiy oʻz asarlarida turkiy til atamasini oʻzbek tilining sinonimi sifatida ishlatgan va „oʻzbek tilida Turkiston aholisining aksariyati gapiradi“ deb taʼkidlagan. Turkchilik gʻoyalari samarqandlik jadid hoji Muin Shukrullaevga (1883—1942) taʼsir koʻrsatdi, u 20-asrning boshlarida oʻzini Turkiston turki deb xisoblagan, „turkiy til“ va „oʻzbek tili“ atamalarini sinonim sifatida ishlatgan. Keyinchalik mintaqada Sovet hokimiyatining oʻrnatilishi bilan Oʻrta Osiyoda milliy-hududiy chegaralanish oʻtkazilib, 5 ta milliy respublikalar tashkil etildi. Shu bilan shakllangan elatlar taraqqiy etayotgan tarixiy makon sunʼiy ravishda boʻlib yuborildi. Mintaqa xalqlarining assimilyatsiya, konsolidatsiya jarayonlariga jiddiy taʼsir oʻtkazilishi va keyinchalik „sovet xalqi“ nomli yagona etnik birlikni yaratish haqidagi nazariyani amalga oshirilishi borasidagi olib borilgan siyosat ham oʻzbeklarning milliy etnik qiyofasiga, mentalitetiga raxna sola olmadi. Diktator Iosif Stalin sotsialistik davlatlar millatlar sifatida burjua tuzumi homiyligida emas, balki Sovet hokimiyati homiyligida shakllangan deb hisoblar edi. Stalin barcha sotsialistik millatlar istisnosiz Sovet Ittifoqi davrida shakllangan deb hisoblar edi. 21-asrda sotsiolog Alisher Ilxamov Stalinning ushbu gʻoyasini qoʻllab-quvvatladi va oʻzbeklar Sovet hokimiyati davrida millat sifatida shakllanganligini taʼkidladi. Xoʻjaligi Oʻzbek xalqining rivojlanish jarayoni Oʻzbekiston mustaqillikka erishgan sanadan boshlab yangicha mazmun kasb etdi. Tarixiy tomirlaridan kuch olgan oʻzbek milliy madaniyati, tafakkuri, urf-odatlari, turmush tarzi oʻziga xos uygʻonish va yangilanish padlasiga qadam qoʻydi. Oʻʻzbeklarning moddiy va maʼnaviy madaniyati oʻziga xos va boydir. Uning eng yaxshi tomonlari anʼanaga aylanib, hozirgacha saqlanib kelmoqda. Oʻzbeklarning qadimiy ajdodlari tabiiy sharoitdan kelib chiqib sugʻorma dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik kabi oʻziga xos xoʻjalik-madaniy tiplarni yaratganlar. Xoʻjalik-madaniy tiplarning ushbu yoʻnalishlari, oʻz navbatida, tevarak-atrofdagi tabiiy muhit bilangina emas, balki muayyan etnoslarning ijtimoiy-iqtisodiy rivoji darajasi bilan ham belgilanadi. Oʻzbeklarning koʻp qirrali dehqonchilik anʼanalari asrlar osha toʻplangan tajribaga tayanadi. Dehqonchilik Dehqonchilik — oʻzbeklarning qadimiy mashgʻulotlaridan biridir. Ming yillar davomida dehqonchilik xoʻjaligini yuritish borasida koʻplab tajriba va usullar hamda fenologik (oʻsimliklar va hayvonot dunyosidagi mavsumiy oʻzgarishlar) kuzatishlar toʻplangan. Dehqonchilik borasidagi tajribalari uzluksiz holda ajdodlardan avlodlarga oʻtib bordi. Yogʻingarchilikning kam boʻlishi, issiq havo iqlimi Oʻzbekiston hududida murakkab sugʻorish tizimi vositasida mahsuldor sugʻorma dehqonchilikning keng tarqalishiga olib keldi. Ilmiy tadqiqotlardan koʻrinadiki, sugʻorma dehqonchilik miloddan avvalgi 3-asrda Xorazm, Zarafshon vohalari hamda Fargʻona vodiysida magistral kanallar qurish, har xil suv bogʻlash, taqsimlash va suv chiqarish inshootlarini barpo qilish orqali rivojlangan. Oʻzbek dehqonlari arpa, bugʻdoy, tariq, noʻxat, yasmiq, sabzi, paxta, bodom, oʻrik, zigʻirpoya, bugʻdoy kabi ziroatchilik mahsulotlarini qadimdanoq yetishtirganlar. Sugʻorma dehqonchilik xoʻjaliklari, asosan, qadimiy vohalarda Xorazm, Buxoro, Samarqand, Toshkent vohalarida, Qashqadaryo va Surxondaryo havzalarida, Fargʻona vodiysida joylashgan. Toshkent vohasi, Fargʻona va Zarafshon vodiysi, Qashqadaryo va Surxondaryo togʻ etagi mintaqasida, asosan, bahorgi ekinlar yetishtirilgan. Mahalliy dehqonlar madaniy-etnik anʼanalar asosida dalachilik, polizchilik va bogʻdorchilik sohalarida turli usul va yoʻllarni ishlab chiqqanlar. Koʻp asrlar davomida turli chorvador etnik guruhlarning oʻtroqlashuvi natijasida ular mahalliy aholidan dehqonchilik tajribalarini oʻzlashtirdilar va oʻzlarining etnik va madaniy xoʻjalik xususiyatlari bilan oʻziga xos tarzda dehqonchilik bilan shugʻullanganlar. Shu asosda dehqonchilikning 2 turini ajratib koʻrsatish mumkin: sunʼiy sugʻorishga asoslangan intensiv dehqonchilik xoʻjaligi; asosan, chorvachilik bilan qoʻshib olib boriluvchi ekstensiv lalmikor dehqonchilik xoʻjaligi. Chorvachiligi Oʻzbeklar xoʻjalik faoliyatining asosiy va qadimiy turlaridan biri — chorvachilikdir. Boshqa mintaqalar aholisining chorvachiligi bilan koʻpgina oʻxshash jihatlari boʻlsada, oʻzbek etnik guruhlarining har birida uy hayvonlarini boqishda oʻziga xos usul va jihatlari boʻlgan. Shu bilan birgalikda, hatto bir elat istiqomat qiladigan hududda ham chorvachilik xoʻjaligini yuritishdagi tabiiy-geografik sharoitlardan kelib chiqib hamda qoʻshni xalqlarning taʼsiri yoki ijtimoiy-iqtisodiy sabablar natijasida xilma-xil usullardan foydalanganlar. Odatda, oʻtroq aholida chorva boqish qoʻra yoki qoʻrayaylov tizimi, yarim oʻtroq aholida haydovyaylov tizimi, koʻchmanchi aholida haydov tizimi ustun turgan. Oʻ. uchun 20-asr boshlariga qadar chorvachilikning qoʻrayaylov va haydovyaylov tizimi ustuvor boʻlgan. Qoʻy, echki va boshqalar chorva hayvonlari chorvachilik xoʻjaligining asosini tashkil qilgan. Oʻzbek chorvachiligida qoʻylarning „hisori“, „qorakoʻl“ nasllarini boqishga ayniqsa koʻp eʼtibor qaratilgan. Qoʻychilik, asosan, sotishga moʻljallangan. Qoʻy juni ham bozorga chiqarilgan. Jaydari qoramollardan hoʻkiz alohida goʻsht uchun va ish kuchi sifatida parvarish qilingan. Oʻzbeklarda qadimgi davrlardan yilqichilik juda rivojlangan. Mahalliy aholi, ayniqsa, laqay, qorabayir zotli otlarni parvarish qilganlar. Dasht zonasida yashovchi oʻzbeklar tuyachilik bilan ham shugʻullanishgan. Hunarmandchilik Hunarmandchilik oʻzbeklar orasida qadimdan keng rivojlanganligi arxeologik tadqiqotlardan maʼlum. Hunarmandchilikning rivoji shaharlarning nafaqat iqtisodiy va ijtimoiy, balki siyosiy va madaniy markazlarga aylana boshlaganligi bilan chambarchas bogʻliqdir. Oʻzbek hunarmandlari koʻplab teri va jundan, yogʻoch va metalldan, xilma-xil buyumlar yasab, paxta va ipakdan turli matolar toʻqib, kiyim-kechaklarni bozorlarda sotishgan. Oʻzbek hunarmandchiligining temirchilik, degrezlik, misgarlik, zargarlik, duradgorlik, aravasozlik, yogʻoch oʻymakorligi, ganchkorlik, marmar oʻymakorligi, kulolchilik kabi keng tarqalgan tarmoqlari hamda toʻqimachilik, ipakchilik, kashtadoʻzlik, zardoʻzlik, doʻppidoʻzlik kabi uyroʻzgʻor kasbkorliklari taraqqiy etgan. Meʼmorchilik Oʻzbeklarning anʼanaviy turar joylari qadimdan oʻzigʻa xos boʻlib, ular yashagan mintaqaning tabiiy-geografik sharoiti bilan bogʻliq boʻlgan. Turar joylar barpo etishda qurilish konstruksiyasi va uslubi, rejasi va bezaklari bilan Fargʻona, Buxoro, Xiva va Shahrisabz meʼmorlik yoʻnalishlari mashhur boʻlib kelgan. Uy-joy qurilishida oʻzbeklarda qadimiy uylar, odatda, koʻcha va qoʻshni tomoni devor bilan oʻralgan hovlilardan iborat boʻlgan. Barcha turar joy va xoʻjalik xonalarining derazalari ichkari tomonga qaratilgan. Hovli 2 qismga — bolalar va ayollar uchun ichkari hovli hamda nomahram erkaklar va mehmonlar uchun mehmonxona tarzida hashamatli xonalardan iborat tashqari hovliga boʻlingan. Hunarmandlarning uylarida doʻkon va shogirdlar yashaydigan xonalar ham tashqarida joylashgan. Eng koʻp tarqalgan 2 xonali uy variantlaridan biri sifatida dahliz va katta uydan iborat boʻlgan uylarni koʻrsatish mumkin. Bunday uy-joylar, odatda, oldi aivonli va ayvonsiz qilib qurilgan. Aholi oʻrtasida anʼanaviy paxsa va sinchli uylar bilan birga gʻishtli uylar va ularni naqshinkor ganchli bezaklar bilan qurish ham mavjud boʻlgan. Oʻzbeklarda doimiy uy-joylar 10-asrga qadar, asosan, tosh, paxsa yoki xom gʻishtdan qurilgan. Loy asosiy qurilish materiali hisoblangan. Pishgan gʻisht qadimdan qoʻllanilib kelinsada, keng miqyosda undan uyjoy qurish 9-asrdan boshlandi. Buxoro va Xivada hovli eshiklariga jez yoki temirdan yasalgan bolgʻa yoki halqasimon boldoq osilgan. Eski tipdagi uylarning xonalari va derazalari ayvonga qaragan. Eshiklar ichkariga, darchalar tashqariga ochilgan. Deraza yoki eshikning yuqori qismiga yorugʻlik tushadigan tuynuk qoʻyilgan va unga yogʻoch yoki ganchdan yasalgan panjara oʻrnatilgan. Uyga kiradigan joyda eshik oldida toʻgʻri burchakli peshtoq (poygak) boʻlib, unga poyabzal yechib qoʻyilgan. Eshik oldidagi burchakda suv quyiladigan (oqizadigan) maxsus joy (obrez, adan, tashnob) joylashgan boʻlib, unga Buxoro va Samarqandda marmar tosh, Fargʻona vodiysida va Toshkentda pishiq gʻisht, Xivada maxsus sopol terilgan. Odatda, uylarning tarhi oila aʼzolarining soniga qarab bir necha uy (xona), dahliz va ayvondan iborat boʻlgan. Hovlida esa xoʻjalik uchun omborxona, hojatxona va molxona boʻlgan. Shaharlarda yoki aholi zich joylashgan qishloqlarda mehmonxona, odatda, 2-qavatda — boloxonada joylashgan. Ayniqsa, Toshkent, Buxoro, Samarqand va Urgut shahrilarida juda shinam mehmonxonalar qurilgan. Bu kabi mehmonxonalardan toʻy hashamlarda, motam marosimlarida ham keng foydalanilgan. Bundan tashqari, qish paytlari mehmonxonalarda mahalla erkaklari toʻplanishib gapgashtaklar oʻtkazganlar. Hozirgi kunga kelib zamonaviy uylarning qurilishi ancha takomillashgan boʻlib, uylarning qurilishidagi milliy anʼanalar zamonaviy koʻrinishlar bilan oʻzaro uygʻunlashgan. Bugungi uylar muayyan reja asosida turli qulayliklar bilan qurilmoqda. Milliy kiyimlari Oʻzbeklarning milliy kiyimlari ham koʻp asrlik tarixga ega boʻlib, anʼanaviy turmush tarzi, tabiiy-geografik muhit va xoʻjalik madaniy anʼanalar bilan bogʻliq boʻlgan. Oʻzbeklarda asosiy milliy kiyimlar: erkaklarda oq yoki malla boʻzdan tikilgan koʻylak, yaktak, toʻn, belbogʻ, salla, maxsi, kavush, etik; ayollarda — roʻmol, keng koʻylak, uzun lozim, nimcha, kaltacha, maxsi, kavush. Bosh kiyimlardan — doʻppi, kuloh, islomiyat davridan boshlab uning ustidan salla oʻralgan, aslzodalarning bosh kiyimlari zarli va kumush iplar bilan bezatilgan, peshona qismiga turli olmos, qimmatbaho toshlardan yasalgan toʻgʻnogʻichlar qadalgan. Qish faslida kuloh yoki badavlat kishilar moʻynali telpaklar kiyishgan. Oʻzbeklar orasida eng koʻp tarqalgan yengil bosh kiyimi doʻppidir. Doʻppi, asosan, baxmal, sidirgʻa shoyi, satin qabi matolarga ip, ipak, zar bilan kashta tikib tayyorlangan. Oʻzbekistonda Chust, Margʻilon, Qoʻqon, Toshkent, Samarqand, Buxoro, Boysun, Shahrisabz doʻppilari keng tarqalgan. Toshkent doʻppisi sidirgʻa koʻk baxmalga tikilgan. Oyoq kiyimlari tag charmi yumshoq boʻlgan uzun, qoʻnjli, poshnasiz, kavush bilan kiyiladigan maxsi, oʻziga toʻq odamlar orasida esa uch qismi qayrilgan baland poshnali etik kiyish urf boʻlgan. Ayollar bosh kiyim sifatida, asosan, roʻmol oʻragan. Yoshi va mavqeiga, oilaviy ahvoliga qarab doka roʻmol, shol roʻmol, gʻijim roʻmol va boshqalar xil roʻmollar oʻralgan (oʻralish usuli ham turlicha boʻlgan). Qizlar uchun qulay bosh kiyimi doʻppi hisoblangan. Toshkentda iroqi chorgul, Samarqandda yoʻrmadoʻzi, Andijonda munchoq gulli, Buxoroda zardoʻzi, Qashqadaryo, Surxondaryoda iroqi doʻppilar mashhur. Bosh kiyimlar ustidan chiroyli naqshlar bilan bezatilgan tilla qoshlar, boʻyinga boʻyintumor, zebigardon, qoʻlga bilaguzuk, uzuk, burunga buloqi va boshqalar taqinchoqlar taqilgan. Ayollar odmi gaz mollardan tikilgan qomatga yopishib, koʻylak etagidan bir oz yuqoriroq turadigan avraastarli paxtalik choponlar ham kiyishgan. 19-asrning 80-yillarigacha kiyimlar toʻgʻri bichimli shaklni saqlagan. Kiyim shakllarining yoʻlyoʻl, sidirgʻa va gulli mahalliy matolardan tayyorlangan, oldi, etagi, yeng uchi, yoqasi gulli jiyak bilan hoshiyalangan koʻrinishlari keng urf boʻlgan. 19-asrning 20—30-yillarida kiyim bichimi oʻzaro bir-biriga yaqin boʻlgan 2 yoʻnalishda oʻzgarib bordi. 20-asrning boshlaridan boshlab oʻzbeklar oʻrtasida yevropacha kiyimlarni kiyish urfga kirdi. Milliy kiyimga yevropaliklar kiyimi xususiyatlarining kiritilishi milliy koʻylakni shim bilan ayollar koʻylaklarini nimcha bilan kiyilishiga olib keldi. Bu tarixan hayot sharoitining oʻzgarishi va ommaviy sanoat ishlab chiqarishining hunarmandchilikdan ustunligi tufayli sodir boʻldi. Milliy bichimdagi kiyimlar qomatga qarab tikila boshlandi, ayol koʻylaklari torayib va kaltalashib bordi, oldinroq yuzaga kelgan koketkali (koʻkrak burma) va qaytarma yoqali koʻylaklar hayotga muqim kirib bordi, yengi kaltalashdi. 20-asrning 50—60-yillaridan boshlab erkaklar kiyimini toʻgʻri yelkali qomatga moslangan pidjak, keng shimlar, ayollar koʻylagini toʻgʻri yelkali erkin kesma lif, etakka tomon kengaygan yubka kiyish rasm boʻla boshlagan. Biroq, oʻzbeklar orasida yevropacha kiyimlar bilan birga milliy kiyim ham urfdan qolmadi. Uning oʻziga xosligi shaklida va milliy mato koloritida namoyon boʻldi. Bu jihatdan ayollarning keng yozgi koʻylagi va erkaklar yaktagi diqqatga sazovor. Keksa odamlar orasida toʻnning kundalik kiyim sifatida saqlanib qolishi anʼanaviy tus oldi. Taomlari Oʻzbeklarning taom tayyorlash anʼanasi va madaniyati koʻp asrlik tarixga ega boʻlib, milliy taomlarni tayyorlashda azaldan turli xil goʻsht, oʻsimlik mahsulotlaridan keng foydalanganlar. Oʻzbeklar kundalik ovqat sifatida bugʻdoy, arpa, guruch, noʻxat, mosh, zigʻir, kunjut kabi don, sabzi, piyoz, sholgʻom kabi sabzavotlar, qovun, tarvuz kabi poliz mahsulotlarini keng isteʼmol qilganlar. Azaldan milliy taomlarni tayyorlash uchun chorva — qoʻy, qoramol, echki yogʻlari, kunjut, zigʻir va sariyogʻ (sut mahsulotlaridan olingan), paxta yogʻi ishlatilib kelinadi. Ovqatlanishda, ayniqsa shaharliklarning asosiy taomlari sut mahsulotlaridan: qatiq, suzma, tvorog yoki chakki (zardobi olingan qatiq), qaymoq va boshqalardan iborat. Taomga juda koʻp zira va zirk ishlatiladi. Goʻshtli, sabzavot va yormali quyuq taomlar zaʼfaron, kashnich qoʻshib tayyorlanadi. Umuman, oʻzbek milliy taomlari oʻzining lazzatliligi, kaloriyaliligi va servitaminligi bilan ajralib turadi. Ayniqsa, palov, norin, shoʻrva, kabob, mastava, shavla, moshxoʻrda, moshkichiri, chuchvara, shilpildoq va boshqalar keng tarqalgan. Baʼzi quyuq taomlar (palov) tayyorlashning oʻnlab usullari mavjud. Norin tayyorlash ham oʻzbek pazandachiligida alohida oʻrin tutadi. Buxoro, Samarqand va Toshkent viloyatlarida non yopishda kunjut, arpabodiyon, sedanani keng qoʻllaydilar. Dini Oʻzbeklarning Oʻrta Osiyoda yashagan qadimiy ajdodlari tangrichilik, shomonlik, zardushtiylik, buddaviylik, moniylik kabi dinlarga eʼtiqod qilganlar. Bu diniy eʼtiqodlarning ayrimlari Oʻrta Osiyoda islom dini yoyilgunicha (8-asrgacha) saqlangan. Hozirda aksariyat oʻzbeklarning dini islom dini boʻlib, uning sunniylik mazhabi Oʻzbekiston hududida 10-asrdan soʻng hukmron mavqega ega boʻlgan. Urf-odatlari Oʻzbeklarning urf-odatlari, marosimlari va bayramlari rangbarang hamda oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlib, bir necha ming yillar mobaynida shakllanib kelgan. Anʼanaviy urf-odatlar va marosimlar oʻzbek xalqining etnogenezida ishtirok etgan dehqonchilik va chorvachilik bilan shugʻullangan voha va choʻl aholisiga xos elementlarni oʻziga singdirgan turli qabila va etnik guruhlarning etnomadaniy tajribalarining murakkab qoʻshilishi jarayonida shakllangan. Masalan, bola tugʻilishi (chilla, beshik kerti), sunnat toʻyi, nikoh va motam marosimlarida Oʻrta Osiyo xalqlariga xos umumiy oʻxshashliklar mavjud. Oʻzbeklarda jamoa munosabatlariga oid urf-odatlarni shaharda mahalla, qishloqda qishloq jamoasi aks ettirgan, ularning faoliyatida erkaklar va bolalar qatnashgan. Oʻtmishda barcha udumlar, marosimlar qishloq va shaharda mahalla jamoalarining tashabbusi bilan oʻtkazilgan. Jumladan hashar keng tarqalgan. Hasharning bir necha turi mavjud: jamoa ishlarini bajarishda, qoʻni-qoʻshnichilik va qavm-qarindoshlik doirasida oʻtkaziladigan hashar va boshqalar Jamoa hashari bilan uyjoy, koʻprik qurish va taʼmirlash, ariq-zovurlar qazish, ularni loyqadan tozalab turish; masjid qurish va taʼmirlash, mozorlarni tozalash va boshqalar ishlar bajarilgan. Yoshlarni odob-axloq ruhida tarbiyalashda jamoaning oʻrni ham katta boʻlgan. Jamoaning har bir aʼzosi mehmondorchilik, maʼraka va boshqalar jamoat joylarida yoshi va mavqeiga qarab joy egallagan. Oʻzbeklarning jamoa marosimlariga Navroʻz bayrami. mehrjon sayli, lola sayli, qizil gul sayli, Roʻza hayiti (Iyd al-Fitr), Qurbon hayiti (Iyd al-Adho), sumalak sayli va boshqalar, ularni oʻtkazish bilan bogʻliq xalq odatlari, rasmrusumlari kiradi. Har bir bayram oʻz tarixiga ega boʻlib, u xalq ijodiy mehnati va hayot sharoiti bilan chambarchas bogʻliq. Oʻzbek xalqi orasida eng keng tarqalgan, milliy tusga ega boʻlgan urf-odatlardan mavsumiy marosimlar diqqatga sazovordir. Ayrim tadqiqotchilarning fikricha, oʻzbek mavsumiy marosimlarini quyidagi turkumlarga tasnif etish mumkin: Qishda oʻtkaziladigan gapgashtak, yasayusun kabilar; Bahorgi marosimlar — Сабантуй, shoxmoylar (qoʻsh chiqarish), lola yoki qizil gul sayli, loy tutish, sust xotin kabilar; Yozgi marosimlardan qovun sayli, choy momo va h.k.; Kuzgi marosimlar — hosil yigʻimi bilan bogʻliq mehrjon, oblobaraka, shamol chaqirish, uzum sayli kabilar. Sovetlar hukmronligi davrida amaldagi mafkuraga muvofiq, bir qancha marosimlar, jumladan, „komsomol toʻyi“, „qizil toʻy“, Oktyabr (7-noyabr) bayrami, Sovet Armiyasi kuni, Sovet konstitutsiyasi kuni, „Paxta bayrami“ va boshqalar joriy etildi. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach, bu bayramlarning koʻpchiligi oʻz-oʻzidan barham topdi, lekin joriy taqvim bilan bogʻliq umumbashariy bayramlardan 1-yanvar — Yangi yil kuni, 8-mart — xalqaro xotin-qizlar kuni saqlab qolindi. Ayni vaqtda, mustaqil Oʻzbekiston Respublikasida yangi xalq bayramlari taʼsis etildi: 1-sentyabr — Mustaqillik kuni, 8-dekabr — Respublika Konstitutsiyasi qabul qilingan kun, 9-May — Xotira va qadrlash kuni. Shuningdek, Roʻza va Qurbon hayitlari kuni, Navroʻz bayrami tiklandi va yangicha mazmun kashf etdi. Jamoaviy turmush tarzi Oʻzbeklar jamoaviy turmushi chuqur tarixiy ildizlariga ega. Bu tartibotning ibtidosi antik davrlarga borib taqaladi. Yozma va arxeologik manbalarda mintaqaning qadimiy shaharlari aholisi orasida jamoalar faoliyat koʻrsatganligi, faqat turmushdagina emas, balki ishlab chiqarishda ham jamoa asoslari mavjudligi qayd etilgan. Oʻrta asrlarda jamoa faqat jamoaviy asoslardagina sugʻorish tizimini tashkil etish va qoʻllab-quvvatlash, binobarin, dehqonchilik bilan shugʻullanish mumkin boʻlgan qishloq aholisi uchun ham, shuningdek, shahar aholisi uchun ham oʻzining ilgarigi ahamiyatini saqdab qolgan edi. Oʻz-oʻzini boshqaruvning tarixan tarkib topgan ushbu tizimi nafaqat birgalikda faoliyat olib borishgina boʻlmay, ayni vaqtda ijtimoiy hayotni tashkil etish, oila va turmush anʼanalarini, rasmrusumlarini xalqimiz turmush tarzining barcha tizimini saqlash va boyitishdan ham iborat boʻlgan. Yaqin vaqtlargacha, hududiy qoʻshnichilik jamoasi xalqimizda turli mintaqalarda turlicha nomlar bilan atalgan, chunonchi, „mahalla“, „guzar“, „masjid“, „jamoa“, „elat“. 20-asrning 90-yillaridan respublikaning shahar va qishloqlarida hududiy qoʻshnichilik jamoasi yagona mahalla atamasi bilan yuritiladigan boʻldi. Zero, oʻz-oʻzini boshqarishning xalqimiz anʼanalari va qadriyatlariga juda mos boʻlgan ushbu usuli — mahallalar tizimi soʻnggi yillarda juda katta nufuzga ega boʻlib bormoqda. Hozirgi davrda oʻzbeklar zamonaviy kasbhunarni egallamoqdalar. Kompyuter va internetdan foydalanish oʻzbeklar hayotiga singib ketdi. Demokratik jarayonlar rivojlanmoqda. Milliy, madaniy qadriyatlarga eʼtibor kuchaymoqda. Xorijdagi oʻzbeklar Budapeshtda (Vengriya) Yevropa fanlar akademiyasida ishlagan birinchi oʻzbek olimi Mullo Isʼhoq (1836—1892) edi. Hozirda oʻzbeklar dunyoning 20 dan ortiq davlatida istiqomat qiladi. 20 asrda jahonga mashhur oʻzbeklar ichida AQShning Indiana universiteti professori Nazif Shahroniy, Michigan universitetining professori Temur Xoja ogʻli, Turkiya parlamenti deputati Ahat Andijon, AQShdagi yozuvchi, Kolumbiya universitetining professori Silviya Nazarlarni tilga oilsh mumkin. Silviya Nazarning „Ajoyib aql“ romani asosida toʻrtta Oscar mukofotiga sazovor boʻlgan film suratga olindi. Ular orasida tarix fanlari doktori, birinchi oʻzbek antropologi Telman Xoʻjayov (1938—2022), fizika-matematika fanlari doktori, “Kurchatov instituti” Tokamak milliy ilmiy-tadqiqot markazi Fizika instituti direktori, E. Azizov (1936—2015), tibbiyot fanlari doktori, Rossiya Fanlar akademiyasi, Rossiya Tibbiyot fanlari akademiyasi akademigi, Rossiya Immunologiya instituti direktori (1988—2014), Rossiya Federatsiyasi Davlat mukofoti sohibi, ikki marta Rossiya Federatsiyasi Hukumati mukofoti sohibi, Rossiya Federatsiyasida xizmat koʻrsatgan fan arbobi R.M. Xaitov (1944—2022). Aktyorlar ham Rossiyada yashaydi: Shuhrat Irgashev, Ravshana Kurkova, rejissyorlar: Elyor Ishmuhamedov, Rustam Hamdamov va boshqalar. Boymirza Hayit Mahmudmirza oʻgʻli (1917 — 2006) — Turkiston va Oʻrta Osiyo boʻyicha tarixchi va sharqshunos olim. U London universitetida assistent, Harvard, Anqaradagi Hajettepe, Istanbul universiteti va Istanbuldagi Marmara universitetlarida maʼruzachi boʻlib ishlagan. Xorijdagi oʻzbek milliarderlari orasida Alisher Usmonov (Rossiya), Fattoh Shodiyev (Qozogʻiston), Iskandar Mahmudovlarni (Rossiya) taʼkidlash mumkin. Yana qarang Afgʻonistonlik oʻzbeklar Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi oʻzbeklar Pokistondagi oʻzbeklar Rossiyalik oʻzbeklar Tojikistonlik oʻzbeklar Turkmanistonlik oʻzbeklar Turkiyalik oʻzbeklar Xitoylik oʻzbeklar Qirgʻizistonlik oʻzbeklar Qozogʻistonlik oʻzbeklar Oʻzbek urugʻlari Adabiyotlar Ahmedov B., Tarixdan saboqlar, T, 1995. Ismoilov H., Anʼanaviy oʻzbek kiyimlari (Etnografik materiallar), T., 1978. Oʻzbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari, T., 2001. Kadirova T.F., Arxitektura Uzbekistana, M., 1987. Qoraboyev U., Oʻzbek xalq bayramlari, T., 2002. Jabborov I., Oʻzbeklar anʼanaviy turmushi va madaniyati, T., 2004. Oʻzbek pazandalik sanʼati, T., 2005. Shaniyazov K.Sh., Ismailov X.I., Etnograficheskiye ocherki materialnoy kultury uzbekov kontsa XIX — nachala XX v., T., 1981. Shoniyozov K., Oʻzbek xalqining shakllanish jarayoni, T., 2001. Malikov A. “92 Uzbek Tribes” in Official Discourses and the Oral Traditions from the sixteenth to nineteenth centuries. // Zolotoordynskoe obozrenie=Golden Horde Review. 2020, vol. 8, no. 3, pp. 515–532. DOI: 10.22378/2313-6197.2020-8-3.515-532 Sultanov T.I. Kochevye plemena Priaral’ya v XV–XVII vv. (voprosy etnicheskoy i sotsial’noy istorii) Moskva: Nauka, 1982. Sultanov T.I. K istoriografii etnopoliticheskoy istorii ulusov Dzhuchi i Chagataya // Zolotoordynskoe obozrenie=Golden Horde Review. 2017, vol. 5, no. 1, pp. 74–92. DOI: 10.22378/2313-6197.2017-5-1.74-92 Yakubovskiy A.Yu., K voprosu ob etnogeneze uzbekskogo naroda. T., 1941. Manbalar Havolalar Istoriya formirovaniya uzbekskogo naroda Markaziy Osiyo xalqlari

5151

https://uz.wikipedia.org/wiki/Musiqa

Musiqa

Musiqa ( – „muzalar sanʼati“) – inson hissiy kechinmalari, fikrlari, tasavvur doirasini musiqiy tovushlar izchilligi yoki majmui vositasida aks ettiruvchi sanʼat turi. Uning mazmuni oʻzgaruvchan ruhiy holatlarni ifodalovchi muayyan musiqiy-badiiy obrazlardan iborat. Musiqa insonning turli kayfiyatlari (masalan, koʻtarinkilik, shodlik, zavqlanish, mushohadalik, gʻamginlik, xavf-qoʻrquv va boshqalar) ni oʻzida mujassamlashtiradi. Bundan tashqari, musiqa shaxsning irodaviy sifatlari (qatʼiyatlik, intiluvchanlik, oʻychanlik, vazminlik va boshqalar)ni, uning tabiati (mijozi)ni ham yorqin aks ettiradi. Musiqaning ushbu ifodaviytasviriy imkoniyatlari yunon olimlari – Pifagor, Platon, Aristotel va Sharq mutafakkirlari – Forobiy, Ibn Sino, Jomiy, Alisher Navoiy, Bobur, Kavkabiy, tasavvuf arboblari – Imom Gʻazzoliy, Kalobodiy Buxoriy va boshqa tomonidan yuqori baholangan, sharh va ilmiy tadqiq qilingan. Musiqaning odam ongi va hissiyotiga taʼsir etishning ajoyib kuchi uning ruhiy jarayonlarga hamohang boʻlgan protsessual – muayyan jarayonli tabiati bilan bogʻliqdir. Musiqa asarlari mazmunida musiqali obrazlarning oʻzaro munosabatlari (taqqoslanish, toʻqnashuv, rivojlanish kabi) jarayonida shakllanadi. Mazkur jarayonning xususiyatlariga koʻra Musiqa mazmuni ham turli – epik, dramatik, lirik belgilarga ega boʻlishi mumkin. Bulardan insonning ichki dunyosi, ruhiy holatlarini ifodalashga moyil boʻlgan lirika Musiqaning „botiniy“ tabiatiga ancha yaqindir. Musiqaning mazmuni – shaxsiy, milliy va umumbashariy badiiy qiymatlarning birligidan iborat boʻlib, bunda maʼlum xalq, jamiyat va tari-xiy davrga xos ruhiy tarovat, surʼat, ijtimoiy fikr va kechinmalar umumlashgan holda ifodalanadi. Musiqa shakllari har bir davrning maʼnaviymaʼrifiy talablariga javob bergan holda, ayni vaqtda inson faoliyatining koʻpgina jabhalari (muayyan jamoaviy tadbirlar, odamlarning oʻzaro etik va estetik taʼsir etish, muloqot qilish jarayonlari) bilan mushtarakdir. Musiqaning, ayniqsa, insonning axloqiy va estetik didini shakllantirish, hissiy tuygʻularini rivojlantirish, ijodiy qobiliyatlarini ragʻbatlantirish vositasi sifatida roli juda muhimdir. Nutq, tovushli signal berish va boshqa tovushli—maʼnoli jarayonlar singari, Musiqa ham muayyan maʼlumotlarni sadolar vositasida ifodalash imkoni-yatiga ega. Jumladan, tovushlarning baland-pastligi, ingichka-yoʻgʻonligi, uzunqisqaligi, kuchliligi va boshqa vositalar yordamida odamning ichki holatini ifodalash imkoniyati jihatidan Musiqa nutqqa (nutq intonatsiyalariga) oʻxshaydi. Ammo, sanʼat turi sifatida Musiqa fakat ungagina xos boʻlgan xususiyatlar (mas, badiiy-estetik maqsadlarni koʻzlashi, mazmun va shakl badiiy qiymat sifatida kasb etilishi, ayniqsa, Musiqa tovushlarining muayyan musika tizimlarida tashkil etilishi) bilan nutkdan farq qiladi. Har bir alohida olingan Musiqa tovushi birlamchi ifodaviy imkoniyatga ega boʻlsada Musiqa tovushlarining baland-pastlik munosabatlari lad tuzilmalarida, muvaqqat nisbatlari esa – musiqiy ritm va metrda oʻz aksini topadi. Dunyoning aksariyat xalqlari Musiqa madaniyati, jumladan, oʻzbek musiqa folklori, anʼanaviy musiqa va bastakorlik ijodiyotida lad asosini turli koʻrinishdagi diatonika tashkil etadi. Kompozitorlik Musiqada (ayniqsa, XX asrda rivoj toptan yoʻnalishlarda) diatonika bilan birga xromatika ham keng oʻrin olgan. Musiqada asosiy badiiy vosita – kuy (melodiya)dir. Musiqaning ogzaki anʼanadagi (monodiya) uslublarida kuy badiiy obrazning yagona va tugal musiqiy ifodasi hisoblanadi. Koʻp ovozli kompozitorlik yoʻnalishlarda garmoniya, polifoniya unsurlari ham muhim oʻrin egallaydi. Musiqa asaridagi kuy (mavzu)lar rivoji uning kompozitsiyasn (shakl)ni tashkil etadi. Musiqa shakli asar maz-munining moddiy tajassumi va vujudga kelish vositasi boʻlib xizmat qiladi. Musiqa asarlari shakliga muntazam takrorlanuvchi tarkib va unsurlar xos boʻlib, bular badiiy mazmundagi oʻzgaruvchanlik, harakatchanlik kabi xususiyatlarga maʼlum darajada ziddir. Oʻzaro aloqa va birlik doirasidagi bunday dialektik ziddiyatlar Musiqa asarini yaratish va ijro etish jarayonida hamisha xilma-xil ravishda oʻz yechimini topadi. Turli xalqlar Musiqa madaniyati va anʼanalarida Musiqaning barkaror va beqaror unsurlarining oʻzaro munosabatlari ham oʻzgachadir. Masalan, anʼanaviylik mezoniga asoslangan ogʻzaki yoʻnalishdagi Musiqa uslublarida muayyan badiiy mazmun, estetik qoidalar bilan birga Musiqa asarlari shakliga badixagoʻylik xususiyatlari, nomusiqaviy (asarning ijro etish vaqti, joyi, sharoiti kabi) holatlar oʻz taʼsirini oʻtkazadi. Individual badiiy obrazlarni ifodalashga qaratilgan yozma anʼanadagi kompozitorlik sanʼati asarlari esa koʻproq aynan musiqiy rivojlanish qoidalariga, yaʼni tugallangan, yaxlit va barqaror shakllarga asoslanadi. Shuning uchun, kompozitorlik musikada mazkur shakllarni ifodalashga hamda obyektiv holatda saqlashda asosiy omil boʻlgan nota yozuvi mu-him oʻrin tutadi. Musiqa inson madaniyatida va jamoaviy hayotda oʻziga xos oʻringa egadir. U dam olish va koʻngil ochish paytlari, turli marosim, bayram, bazm va sayillar, diniy va rasmiy tadbirlar, ommaviy va harbiy yurishlar, sport mashklari va mehnat jarayonida muayyan vazifalar bajaradi. Shuning uchun Musiqa asarlari oʻz mazmuniga muvofiq holda bir nechta uslub, tur va janr guruhlariga ajratiladi. Alla, zikr, marsiya, sarbozcha, vals, marsh, messa kabi janrlar hayotdagi maishiy va boshqa sharoitlar bilan bogʻliq boʻladi. Ashula, dastgoh, cholgʻu kuy, maqom yoʻllari, konsert, miniatyura, romans va boshqalarda estetik taʼsir oʻtkazish vazifalari asosiy oʻrin tutadi. Janrlar, oʻz navbatida, diniy mussha, yoshlar musikasi, maishiy musiqa, ommaviy mussha, harbiy musika, kamer musiqa, simfonik mussha, xor musikasi kabi Musiqaturlariga birlashadi. Tari-xiy, milliy, mahalliy, shaxsiy (individual) Musiqa uslublari ham musiqiy tafakkur tarzi, ohang, ritm, shakl kabi musiqiy unsurlarni oʻziga qamrab olib, muayyan bir davr yoki milliy madaniyatga mansub boʻlgan turli janrdagi asarlar umumiyatini aks ettiradi (qarang Avangardizm, Barokko, Klassitsizm, Ogʻzaki anʼanadagi musika, Romantizm, Sentimentalizm). Bastakor va kompozitorpar badiiy obrazlarni kengroq qamrashga intilishib, Musiqa va boshqa sanʼat turlari qorishmasi (sintezi)dan foydalani-shadi. Aniq tushunchaga ega boʻlgan soʻz, sahna harakati, kino tasviri va boshqa unsurlar bilan qorishiq Musiqa asarining ifodaviy imkoniyatlari kengayadi (qarang Vokal musiqasi, Kino musiqasi, Raqs musiqasi, Teatr musiqasi). Musiqa, shuningdek, boshqa sanʼat turi va janrlarida ham muxim rol oʻynaydi. Masalan, opera janrida, oʻzbek musiqali dramasi va komediyasida xonandalik, xor sanʼati hamda orkestr musiqaschnk drama bilan boglaydi. Balet va boshqa raqs shakllari ham uzining badiiy obrazlarini Musiqa yordamida ifodalaydi. Insonning Musiqa faoliyati asosan 3 bosqichda amalga oshiriladi: ijod, ijro va tinglash (uquv). Har bir bosqichda asarning mazmun va shakli uzgacha kurinishga ega boʻladi. Ijod bosqichida badiiy gʻoya va shakl muallif ongida mushtarak holda tugʻiladi. Ijro jarayonida shakl va mazmun ijrochi tomonidan uning dunyokarashi, estetik tasav-vurlari, shaxsiy tajriba va maxrratiga mos ravishda uzgartiriladi. Musiqa ixlosmandlari ham ijro etilayotgan asarni uzlarining xususiy didi, hayotiy va badiiy tajribasiga asoslanib qabul qilishadi. Shunday qilib, Musiqa faoliyati hamma bosqichlarda ijodiy tabiatga ega buladi. Turli (kompozitorlik va ogʻzaki anʼanadagi) uslublarda mussha ijrochiligi ahamiyati turlichadir. Professional yunalishdagi madaniyat tizimida Musiqa koʻpincha badiiy asarlarni ijro etadigan sanʼatkorlar faoliyati orqali namoyon boʻladi. Shuning uchun Musiqa ijrochi (sozanda, xonanda)larining aksariyati kompozitor va bastakorlarning haqiqiy hamkorlaridir. Ular ustoz-shogird munosabatlari jarayonida uzlashtirgan yoki nota yozuvi yordamida oʻrgangan asarlarni jonli ravishda tinglovchilar oldida talqin etadilar. Musiqiy folklor tizimida Musiqa namunalari omma ongining badiiy mahsuloti sifatida yuzaga kelib, havaskor qoʻshiqchi, sozanda yoki jamoaviy tarzda ijro etiladi. Musiqa ijrochiligi mussha cholgʻulari hamda inson ovozk vositasida amalga oshiriladi. Bular yakka tarzda, ansambl, xor, orkestr kabi birikma shakllarida namoyon buladi. Musiqa ijodiyoti, ijrochiligi va tinglanishi Musiqa faoliyati ning boshqa turlari – mas, musiqa tarbiyasi, musiqa taʼlimi, ilmiy tadqiqot (Musiqashunoslik), musiqiy tanqid va boshqalar bilan birga jamiyat Musiqa madaniyat i tizimini tashkil etadi. Musiqa tarixi. Musiqaning paydo boʻlishi masalasida turli ilmiy farazlar vujudga kelgan: hissiyotga toʻlgan nutq oxangi (G. Spenser), qushlarning sayrashi va hayvonlarning uz juftlarini chaqirishi (Ch. Darvin), ibtidoiy odamlarning mehnat usullari (K. Byuxer) va ularning chaqiriq tovushlari (K. Shtumpf), jodu-sehrlash marosimlari (J. Kombarye) Musiqaning ilk manbalari hisoblanadi. Sharq muta-fakkirlari ham Musiqaning vujudga kelish muammosi haqida ilmiy mulohazalar qoldirishgan. Musiqa tarixini Forobiy inson nutqining shakllanish jarayoni va hissiyotlari bilan bevosita bogʻliq holda, Ibn Xaldun (14-asr) esa – ijtimoiy tizimlarning shakllanish krnuniyatlariga asoslangan xrlda tushuntirishgan. Zamonaviy musiqashunoslik fani arxeologiya va etn. maʼlumotlaridan kelib chiqib, Musiqa sanʼatini ibtidoiy jamiyatda insonning amaliy faoliyati jarayonida boshqa sanʼat turlari (rake, sheʼriyat va q.k.) bilan krrishma (sinkretik) holda paydo bulishini asoslab beradi. Bunda Musiqa ijtimoiy muloqot vositasi, mehnat va marosim jarayonlarini tashkil etish vositasi bulib xizmat qiladi va, ayni vaqtda, jamiyatga zarur axlokiymaʼnaviy xususiyatlarni tarbiyalash maqsadlarini kuzlaydi. Ibtidoiy davrning oxirgi bosqichida dastlabki qorishma sanʼat majmuasidan bir qancha sanʼat turlari, jumladan, Musiqa ham ajralib chiqadi. Ushbu davrga mansub afsonalarda Musiqa tabiatga, yovvoyi hayvonlarni oʻrgatishda taʼsir kursatish, insonni turli kasalliklardan davolovchi kuch sifatida taʼriflanadi (qarang Aliqambar, Ibtidoiy sanʼat, Mavsum qoʻshiqlari, Marosim qoʻshiqlari). Quldorlik va ilk feodal tuzumiga asoslangan qad. dunyo davlatlari – Misr, Shumer, Bobil, Oʻrta Osiyo (taxminan miloddan avvalgi 1ming yillik davri), Xitoy, Hindiston, Yunoniston, Rim madani-yatlarida kasbiy musiqachilar maktablari shakllangan. Ular maxsus (bastakorlik, musiqa ilmi kabi fandagi) bilim va qoidalarga asoslanib ijod qilgan. Natijada aytim, cholgʻu, raqs, doston va boshqa janrlar paydo bulgan. Turli xil Musiqa asboblari (chang, ud, tanbur, lira, kifara, puflama va urma asboblar) takomillashtirilib, ular barqaror tovushqator va shakllarga ega boʻlgan. Musiqaning ushbu davrda asosan ogʻzaki anʼanada rivojlanishiga qaramay, ayni vaqtda, uning ilk yozuv (iyeroglif, harfiy va boshqalar) tizimi ixtiro etilgan, Musiqa estetikasi va nazariyasi taʼlimotlari shakllangan: Xitoyda – Konfutsiy, Yunonistonda – Pifagor, Geraklit, Demokrit, Aristotel, Platon, Aristoksen va boshqa, Oʻrta Osiyoda – Borbad. Oʻrta asr Gʻarbiy Yevropada professional cherkov (bir ovozli grigorian xorali, keyinchalik koʻp ovozli xor va vokalcholgʻu janrlari – orga-num, kondukt va boshqalar), dunyoviy (Fran-siyada – trubadurlar, truverlar; Germaniyada – minnezingerlar sanʼati) hamda xalq Mxi rivoj topadi. 12-asrda Fransiyada Bibi Maryam ibodatxonasida birinchi kompozitorlik maktabi (Notr-Dam maktabi), 14-asrda Fransiya va Italiyada „Are nova“ uslubi yuzaga kelgan. Gvido d Aretsso ixtiro etgan toʻrt chiziqli nota yozuvi tovush balandligi va nagʻmalar uzunligini aniq qayd etishga imkon yaratgan. Ushbu davrda Oʻrta va Yaqin Sharq (Arab xalifaligi)da erkin rechitativ va parda tuzilmalariga asoslangan musulmon kasbiy Musiqa (azon, tartil, tajvid) janrlari shakllangan. Ular boshqa Musiqa turlaridan mustaqil ravishda rivojlanib, keyinchalik Oʻn ikki makom tizimining shakllanishiga ham maʼlum darajada taʼsir koʻrsatgan. 8— 13-asrlar musulmon Shark, xalqlari ogʻzaki anʼanadagi kasbiy Musiqa si daston (Musiqa nazariyasida) yoki parda (sheʼriyat va Musiqa amaliyotida) tizimlari asosida shakllangan. Oʻrta Osiyo, Eron va arab xalqlari Musiqasida muttasil davom etgan oʻzaro taʼsir va aloqa jarayonlari natijasida ushbu xalqlar uchun umumiy boʻlgan vokal (savt, gʻino, amal, mulammo, qavl va boshqalar) va cholgʻu (ravoshin, peshrav kabi) turlari vujudga kelgan. Mashhur bastakor, xonanda va sozandalar Ibrohim Mavsiliy, Ishoq Mavsiliy, Ziryob, Mansur Zalzal, Ibn Surayj, Ibn Axvas as-Soʻgʻdiy, Safiuddin al-Urmaviy va boshqa ijod qilgan. Musiqa ilmida ham muhim yutuqlarga erishilgan. Yunon Musiqa nazariyasi hamda mahalliy xalqlar Musiqa anʼanalariga asoslangan musiqiy estetika va ilmiynazariy taʼlimotlar dastlab mat. fanlari doirasida (al-Kindiy, Forobiy, Ibn Sino), keyinchalik mustaqil fan sifatida (Urmaviy) shakllangan. Ishoq Mavsiliy va Kindiy Sharqda ilk bor musiqa (harfiy) yozuvini ixtiro etishgan. Urmaviy esa ushbu yozuvni parda tizimiga moslashtirgan. Uygʻonish davri Yevropa madaniyatida taraqqiy etgan insonparvarlik gʻoyalari va dunyoviy mazmunga asoslangan Musiqa sanʼatida badiiy-estetik maqsadlar asosiy vazifa darajasiga koʻtarildi, cholgʻu (lyutnya, viola) va vokal (madrigal) ijrochiligi rivoj topgan. Professional Musiqada polifoniya uslubi, jumladan, a kapella xor ijrochiligi (motet, messa va boshqa janrlar) oʻz choʻqqisiga koʻtarildi. Yangi kompozitorlik (Angliyada – D. Dansteybl, Niderland maktabi, Rimda – Palestrina, Vene-siyada – A. va J. Gabriyeli) maktablari shakllandi. 17—18-asrning 1-yarmida yangi janrlar – opera (Italiyada – K. Monte-verdi, A. Skarlatti; Fransiyada – J. B. Lyulli, J. B. Ramo; Angliyada —G. Pyorsell), oratoriya (G. F. Gendel), kantata (G. Shyuts, I. S. Bax), konsert (A. Korelli, A. Vivaldi, I. S. Bax, Gendel), kamer ansambl, sonata (A. Korelli, D. Skarlatti), syuita va boshqa janrlar rivoj topgan. Organ (J. Freskobaldi, Bax, Gendel), klavesin (U. Byord, G. Pyorsell, F. Kuperen, J. Ramo) uchun asarlar yaratilgan. Ushbu davrda zamonaviy kamonli cholgʻu asboblar (skripka, alt, violonchel)ning buyuk ustalari A. va N. Amati, J. Gvarneri, A. Stradivari, fortepiano ixtirochisi B. Kristofori ijod etishgan, opera teatrlari, filarmoniyalar, musiqa nashriyotlari, musiqa taʼlimi (konser-vatoriyalar) rivoj topgan. 18-asr oʻrtalari – 19-asrning boshida Yevropa Musiqasi Maʼrifatchilik davri hamda Buyuk Fransiya inqilobi gʻoyalari taʼsiri ostida rivojlangan (fransuz kompozitorlari K. Glyuk, L. Kerubini, J. F. Lesyuerlarning opera ijodi, Vena klassik maktabi vakillari ijodi, simfonizm musiqatafakkuri). 19-asrda rus (M. Glinka, „Qudratli tuda“ vakillari, P. Chaykovskiy), polyak (F. Shopen, S. Monyushko), chex (B. Smetana, D. Dvorjak), venger (F. Erkel, F. List), norveg (E. Grig), ispan (I. Albenis, E. Granados), fin (Ya. Sibelius) yangi milliy kompozitorlik maktablari shakllangan, yetakchi ijodiy oqim sifatida romantizm karor topgan (K. M. Veber, F. Shubert, R. Shuman, F. Mendelson, G. Berlioz, N. Paganini vab.). 20-asr Musiqa tarixida alohida oʻrin tutadi. Musiqa madaniyatining barcha jabhalarida tub oʻzgarishlar yuz bergan. Ijodida yangi-yangi uslub va yoʻnalishlar (musiqiy avangardizm, modernizm) rivoj topgan. 20-asrda yuz bergan ilmiytexnik va informatsion inqiloblar (radio, televideniye, grammplastinka va magnit yozuvlarini ixtiro etish) natijasida Musiqaning tinglovchilarga yetkazish va eshitish sohalarida yangi imkoniyatlar paydo boʻldi. Buning natijasida ommabop musiqa madaniyati rivoj topdi. Kompozitorlik ijodida sof musiqiy (simfoniya, konsert, kamer-cholgʻu Musiqa kabi) janrlar oʻrniga vokal Musiqasi, teatr Musiqasi, kino Musiqasi kabi „aralash“ turlar yetakchilik qila boshladi. Kompozitorlik ijodi bilan birga anʼanaviy Musiqa ijodi ham yangi, zamonaviy sharoitlarga moslashib rivoj topdi. Jumladan, Shark, mamlakatlari mumtoz Musiqa janrlari (mas, hind ragalari, pokiston qavalli, ozarbayjon mugʻom, oʻzbek va tojik maqomlari va h.k.) uzining milliy doiralaridan chiqib jahon sahnalarida ijro etila boshladi, kompozitorlik ham ommaviy Musiqa yoʻnalishlariga oʻz taʼsirini oʻtkazdi. Oʻzbekistonda Musiqa, asosan, xalq va ogʻzaki anʼanadagi professional Musiqa sifatida qadimdan rivojlanib kelgan. Xalq Musiqasidalapar, terma, yama, qoʻshiqlarttt turli xillari (marosim, maishiy, mehnat, oʻyin, raqs, lirik, nasihatomuz va boshqalar), ogʻzaki anʼanadagi oʻzbek professional Musiqasida esa doston, katta ashula, ashula, maqom, cholgʻu yoʻllari kabi janrlar mavjud. Oʻzbek Musiqa merosida 4 asosiy mahalliy uslubni farqlash mumkin (qarang Buxoro-Samarqand musiqa uslubi, Xorazm musiqa uslubi, Fargʻona -Toshkent musiqa uslubi, Surxondaryo-Qashqadaryo musiqa uslubi). 20-asrda oʻzbek va boshqa Oʻrta Osiyo xalqlari Musiqa merosini yozib olish va oʻrganish boʻyicha muhim ishlar bajarildi, yuzlab nota toʻplamlari va ilmiy tadqiqotlar nashr etildi. Bastakor, xrfiz va sozandalar oʻzbek Musiqa merosi durdonalari (Shashmakom, Xorazm makomlari, Faryuna-Toshkent makom yoʻllari va boshqalar) ni keng targʻib qilibgina qolmay, yangi cholgʻu kuy va ashulalar yaratdilar, dastlabki musiqali drama va komediya asarlarining muallif yoki hammuallifi boʻlishdi. 1930—1940-yillarda Oʻzbekistonda avvallari boʻlmagan yangi (opera, balet, simfonik Musiqa, kamer Musiqa, konsert kabi) Musiqa janrlari yuzaga keldi. Ular, ayniqsa, 1950—1960-yillardan boshlab Oʻzbekiston kompozitorlari ijodida keng rivoj topdi, shuningdek, ommaviy Musiqaning estrada musiqasi, yoshlar musiqasi kabi yoʻnalishlari ham keng yoyilgan. Musiqa taʼlimi tizimi Oʻzbekiston Respublikasi Madaniyat ishlari vazirligi tasarrufida bulib, 311 bolalar musiqa maktablari, 3 maxsus akademik litsey, 30 ga yaqin sanʼat, Musiqa hamda madaniyat kollejlari, Oʻzbekiston davlat konservatoriyasi, Toshkent davlat madaniyat instituti, Musiqa Uygʻur nomidagi sanʼat instituti va boshqa oliy oʻquv yurtlarida amalga oshiriladi. Hozirda Oʻzbekistonda Musiqa faoliyati asosan ijrochi jamoalar (turli orkestr, xor va ansambllar), „Oʻzbeknavo“, Uzteleradiokompaniyasi tarkibidagi ijrochi guruxlar va yakkaxonlar hamda mustaqil ravishda ijrochilik bilan shugʻullanayotgan ayrim xonanda va sozandalar tomonidan amalga oshirilmoqda. Manbalar

5153

https://uz.wikipedia.org/wiki/Turmush%20tarzi

Turmush tarzi

Turmush tarzi — kundalik hayot kechirish yoʻli. Lotin tilida modus vivendi deyiladi. Turmush tarzi shaxs dunyoqarashini aks ettiradi. Masalan, diniy dunyoqarashli shaxs turmush tarzi din normalari (spirtli ichmaslik, ibodat qilish) bilan belgilansa, ekologiyaga berilgan shaxs turmush tarzi atrofni kirlatmaslikka tirishish bilan xarakterlanadi. Turmush tarzi — shaxs, ijtimoiy guruh, elat, millat, xalqning kundalik hayotini ifodalovchi tushuncha. Turmush tarziga turli jihatlar: falsafiy, sotsiologik, ijtimoiyiqtisodiy, ijtimoiyguruhiy va boshqa nuqtai nazardan yondoshiladi. Shaxs, ijtimoiy guruh Turmush tarzi muayyan davr shartsharoitlarining butun majmuasi bilan belgilanadi. Turmush tarzi ijtimoiy kategoriya. U turmush darajasi deb ataladigan iqtisodiy kategoriyaga nisbatan kengdir. Turmush darajasi, asosan, miqdor koʻrsatkichiga ega boʻlsa, Turmush tarzi ning mohiyati, mazmuni va namoyon boʻlish shakllari koʻp holatda kishilarning hayot kechirishi, mehnati, sogʻligi va hatto xulqatvori bilan ifodalanadi. Muayyan elat, millat va xalqning Turmush tarzi ularning yashash joylari bilan bogʻliq holda shakllanib oʻzgarib boradi. Oʻzbek xalqi oʻz gʻayot faoliyatida kamtarlik, kattalarga hurmat, mehnatsevarlik, bagʻrikenglik, sofdillik kabi axloqiy xislatlarga alohida eʼtibor beradi. Oʻzbek xalqidagi bunday fazilatlar milliy urfodat va anʼanalarda, kundalik hayot tarzi va millatlararo munosabatlarda aks etgan. Xalqimiz hayotida odobaxloq meʼyorlari asosidagi rasmrusumlar, anʼanalar va odatlarning ahamiyati beqiyosdir. Oʻzbek xalqi azaldan jamoa boʻlib yashab, mahalla, qoʻshnichilik udumiga qatʼiy rioya qilgan. Oilada tugʻilgan har bir goʻdakka yaxshi niyat bilan ism qoʻyilgan, savodini chiqarish uchun uni ustozmuallim qoʻliga topshirilgan. Farzandlarni hunarli va uyjoyli qilish otaonalar faoliyatining eng muhim vazifasiga aylangan. Odamlarning, xususan, yoshlarning yurishturishi, ular amal qiladigan tamoyillar hamisha jamoa nazarida boʻladi. Akbar Oʻtamurodov. Turmush tarzi - yashash shakli va hatti-harakatlar orqali aks etuvchi xulq-atvorning tashqi tomonidir.

5154

https://uz.wikipedia.org/wiki/Submadaniyat

Submadaniyat

Submadaniyat ( — „ost“ va madaniyat) jamiyatshunoslik, antropologiya va madaniyatshunoslik atamasi boʻlib, jamiyat madaniyatining keskin farqlanuvchi bir qismini anglatadi. Submadaniyat ichida oʻziga xos kiyinish, jargon, hatti-harakat va boshqa madaniy normalar boʻlishi mumkin. Submadaniyatlar milliy, demografik, professional, geografik va boshqa asoslarda shakllanishi mumkin. Bundan tashqari yoshlar orasidagi submadaniyatlar alohida ajratiladi. Manbalar Submadaniyatlar

5157

https://uz.wikipedia.org/wiki/1950

1950

Voqealar Ilmiy voqealar Nemis muhandisi Konrad Suze dasturlanuvchi Z4 kompyuterini yigʻdi. Minneapolis ilmiy-tadqiqot tashkiloti birinchi tijoriy kompyuter - ERA 1101ni sotuvga chiqardi. 17 iyun — Chikagolik jarroh Richard Louler 45 daqiqada dunyoda birinchi boʻlib inson buyragining transplantatsiyasini amalga oshirdi. Ingliz matematigi Alan Tyuring kompyuterni ongliligini tekshiruvchi Tyuring testini taklif etdi. Siyosiy voqealar Gʻarbiy Berlin konstitutsiyani qabul qildi. 9 fevral — Amerikalik senator Jozef Makkarti davlat departamentida ishlovchi 205 nafar kommunistlar roʻyxatiga ega ekanligini eʻlon qiladi. "Ov" boshlanadi. Sport voqealari Ilk bora jahon chempionati doirasida Formula-1 turkumidagi avtomobillar poygasi oʻtkazildi. Tugʻilganlar 22 aprel — Piter Frempton, ingliz qoʻshiqchisi, gitarachi, bastakor, The Herd, Humble Pie guruhlari ishtirokchisi. 17 may — Novodvorskaya, Valeriya, mashhur dissident. 9 iyul — Viktor Yanukovich, Ukraina siyosatdoni. 30 dekabr - Byarne Stroustrup, Daniyalik kompyter olimi, C++ asoschisi. Vafot etgan 19 mart — Edgar Berrouz, amerikalik yozuvchi, Tarzan haqidagi romanlar muallifi. 14 aprel — Ramana Maharshi, hind diniy arbobi va faylasuf. 1 iyul — Emil Dalkroz, Shveytsariyalik bastakor va pedagog. 5 avgust — Emil Abdergalden, nemis bioximigi va fiziologi. 29 oktabr — Gustav V, Shvetsiya qiroli (1907-1950). 5 dekabr — Shri Aurobindo, hind faylasufi, shoir, revolyutsiyachi va Hindiston milliy-ozodlik harakati tashkilotchisi, yogin, guru va Integral yoga asoschisi. Nobel mukofotlari Fizika — Sesil Frenk Pauell — "Yadroviy jarayonlarni tadqiq etishning fotografik metodlarini va shu metodlar yordamida mezonlarni kashf etganligi uchun". Kimyo — Otto Pol Hermann Dilz, Kurt Alder Tibbiyot va Fiziologiya — Edvard Kalvin Kendall, Tadeush Reyhshteyn, Filip Shouolter Hench Adabiyot — Bertran Rassel — "Ratsionalizm va gumanizmning yorqin vakillaridan biri, Gʻarbda soʻz va fikr erkinligi uchun kurashuvchi shaxs sifatida". Tinchlik — Ralf Banch — "Regional hamkorlikni mustahkamlash yoʻlida Skandinaviya parlamentlararo ittifoqini tuzganligi uchun".

5159

https://uz.wikipedia.org/wiki/CRM

CRM

CRM () bu haridor aloqalari boshqaruvi/ Rivojlangan mamlakatlarda keng qo`llaniladi. Har bir firma, korxona o`z haridorlari bilan doimiy aloqa saqlab qolish uchun kerakli ishlarni amalga oshiradi. Turlari: Analitik CRM Strategik Operativ CRM Challenge CRM Kanal boshqaruvi CRM da ABC Analiz ham muhim o`rin tutadi. CRM – bu shunday qulay vositaki mijozlar yoki hamkorlar bilan aloqa ma’lumotlarini saqlashga, sotish imkoniyatlarini aniqlashga, xizmat ko’rsatishdagi muammolarni aniqlashga va marketing kompaniyalarini boshqarishga imkon beradi. Vazifasi CRM tizimlar biznesdagi deyarli barcha vazifalarni hal qilishga imkon beradigan keng funktsional imkoniyatlarga ega. Misol uchun: Sotuvda Kompaniyaga barcha murojaatlarni turli xil aloqa kanallari orqali saqlab olish; Mijozlar bazasini, shu jumladan potentsial haridorlarni saqlab borish; Barcha operatsiyalar bo'yicha ma'lumotlarni saqlab borish (bosqich nomi, loyiha bilan ishlayotgan xodim va boshqalar); Ishlash mudatti va vazifalar uchun vaqt taqsimoti; Hodim ishini kuzatib borish. Boshqaruv Hodimlar bazasini saqlash; Ish bajarilishini kuzatib borish; Vazifalarni taqsimlash; Hodim ishini baholash. Moliya Barcha kirim va chiqimlar bo'yicha ma'lumotlarni yig'ib borish; Siz hamkorlikni kengaytirishingiz mumkin bo'lgan istiqbolli mijozlarni aniqlash uchun mijozlarni tahlil qilish. Marketing Marketing ma'lumotlarini yig'ish va tahlil qilish; Turli manbaalarda reklama samaradorligini baholash; Har bir segmentni baholash bilan iste'molchilarni guruhlash. Manbalar Internet Iqtisodiyot Marketing

5161

https://uz.wikipedia.org/wiki/Ta%CA%BCminot%20zanjiri%20boshqaruvi

Taʼminot zanjiri boshqaruvi

Taʼminot zanjiri boshqaruvi (, SCM) — butun tovar oqimini optimallashtirish bilan bogʻliq soha. Qoʻshimcha Ferenc Szidarovszky and Sándor Molnár (2002) Introduction to Matrix Theory: With Applications to Business and Economics, World Scientific Publishing. Description and preview. FAO, 2007, Agro-industrial supply chain management: Concepts and applications. AGSF Occasional Paper 17 Rome. Haag, S., Cummings, M., McCubbrey, D., Pinsonneault, A., & Donovan, R. (2006), Management Information Systems For the Information Age (3rd Canadian Ed.), Canada: McGraw Hill Ryerson Halldorsson, A., Kotzab, H., Mikkola, J. H., Skjoett-Larsen, T. (2007). Complementary theories to supply chain management. Supply Chain Management, Volume 12 Issue 4, 284-296. Hines, T. (2004). Supply chain strategies: Customer driven and customer focused. Oxford: Elsevier. Hopp, W. (2011). Supply Chain Science. Chicago: Waveland Press. Kallrath, J., Maindl, T.I. (2006): Real Optimization with SAP® APO. Springer . Kaushik K.D., & Cooper, M. (2000). Industrial Marketing Management. Volume29, Issue 1, January 2000, Pages 65-83 Kouvelis, P.; Chambers, C.; Wang, H. (2006): Supply Chain Management Research and Production and Operations Management: Review, Trends, and Opportunities. In: Production and Operations Management, Vol. 15, No. 3, pp. 449-469. Larson, P.D. and Halldorsson, A. (2004). Logistics versus supply chain management: an international survey. International Journal of Logistics: Research & Application, Vol. 7, Issue 1, 17-31. Simchi-Levi D., Kaminsky P., Simchi-levi E. (2007), Designing and Managing the Supply Chain, third edition, Mcgraw Hill Stanton, D. (2017), Supply Chain Management For Dummies, First Edition. Wiley New York. Iqtisodiyot Logistika

5163

https://uz.wikipedia.org/wiki/Yil

Yil

Yil — vaqt oʻlchov birligi: Yerning Quyosh atrofida bir marta toʻla aylanib chiqadigan vaqtga yaqin. Uning davomiyligiga olimlar qadimdan qiziqqanlar. Qad. Xitoy va Misrda Yil ancha aniq hisoblangan. Yunon olimi Gipparx mil. av. 2-asrda Yil "1/300 kuni kam 365 1/4 kun" ekanligini aniqlagan. Bu esa hozirgidan farq qiladi (qarang Kabisa yil). Hoz. vaqtda turli Yil tushunchalari qoʻllaniladi. Masalan, Quyoshning koʻrinma harakatida uning yulduzlarga nisbatan ketma-ket 2 marta bir xil vaziyatni egallashi orasida oʻtgan davr yulduz Y.i (siderik Y.) deyiladi; uning davomiyligi 365,256360 oʻrtacha sutkaga teng. Quyoshning bahorgi teng kunlik nuqtasidan ketma-ket 2 marta oʻtishi orasidagi davr tropik Yil deyiladi, u 365,242196 oʻrtacha sutkaga teng. Bundan tashqari, anomalistik Yil — Quyoshning perigeliydan ketma-ket 2 marta oʻtish orasidagi davr (365,259641 oʻrtacha sutka), ajdar Yil — Quyoshning Oy orbitasi tugunlarining biridan (koʻtariluvchi yoki pasayuvchi) ketma-ket ikki marta oʻtishi orasidagi davr (346,620047 oʻrtacha sutka) va boshqa Yil hisoblari mavjud. Shuningdek, Yilning fasl, oylarga boʻlinishi va davomiyligiga qarab hijriy-qamariy, hijriy-shamsiy Y. hisoblari va h.k. mavjud (qarang Kalendar). Yil oylari Yanvar Yanvar oyi 31 kundan iborat bo'lib, qish faslining ikkinchi oyi hisoblanadi. Bu oy ayni qish chillasiga to'g'ri keladi. Fevral Fevral oyi qish faslining uchinchi oyi hisoblanadi. Kabisa yilida 29 kun, oddiy yillarda 28 kundan iborat. Mart Mart oyi kalendar yilining uchinchi, baxor faslining birinchi oyidir. Aprel May Iyun Iyul Avgust Sentabr Oktabr Noyabr Dekabr 21chi asr 2100 - 2099 - 2098 - 2097 - 2096 - 2095 - 2094 - 2093 - 2092 - 2091 2090 - 2089 - 2088 - 2087 - 2086 - 2085 - 2084 - 2083 - 2082 - 2081 2080 - 2079 - 2078 - 2077 - 2076 - 2075 - 2074 - 2073 - 2072 - 2071 2070 - 2069 - 2068 - 2067 - 2066 - 2065 - 2064 - 2063 - 2062 - 2061 2060 - 2059 - 2058 - 2057 - 2056 - 2055 - 2054 - 2053 - 2052 - 2051 2050 - 2049 - 2048 - 2047 - 2046 - 2045 - 2044 - 2043 - 2042 - 2041 2040 - 2039 - 2038 - 2037 - 2036 - 2035 - 2034 - 2033 - 2032 - 2031 2030 - 2029 - 2028 - 2027 - 2026 - 2025 - 2024 - 2023 - 2022 - 2021 2020 - 2019 - 2018 - 2017 - 2016 - 2015 - 2014 - 2013 - 2012 - 2011 2010 - 2009 - 2008 - 2007 - 2006 - 2005 - 2004 - 2003 - 2002 - 2001 20chi asr 2000 - 1999 - 1998 - 1997 - 1996 - 1995 - 1994 - 1993 - 1992 - 1991 1990 - 1989 - 1988 - 1987 - 1986 - 1985 - 1984 - 1983 - 1982 - 1981 1980 - 1979 - 1978 - 1977 - 1976 - 1975 - 1974 - 1973 - 1972 - 1971 1970 - 1969 - 1968 - 1967 - 1966 - 1965 - 1964 - 1963 - 1962 - 1961 1960 - 1959 - 1958 - 1957 - 1956 - 1955 - 1954 - 1953 - 1952 - 1951 1950 - 1949 - 1948 - 1947 - 1946 - 1945 - 1944 - 1943 - 1942 - 1941 1940 - 1939 - 1938 - 1937 - 1936 - 1935 - 1934 - 1933 - 1932 - 1931 1930 - 1929 - 1928 - 1927 - 1926 - 1925 - 1924 - 1923 - 1922 - 1921 1920 - 1919 - 1918 - 1917 - 1916 - 1915 - 1914 - 1913 - 1912 - 1911 1910 - 1909 - 1908 - 1907 - 1906 - 1905 - 1904 - 1903 - 1902 - 1901 19chi asr 1900 - 1899 - 1898 - 1897 - 1896 - 1895 - 1894 - 1893 - 1892 - 1891 1890 - 1889 - 1888 - 1887 - 1886 - 1885 - 1884 - 1883 - 1882 - 1881 1880 - 1879 - 1878 - 1877 - 1876 - 1875 - 1874 - 1873 - 1872 - 1871 1870 - 1869 - 1868 - 1867 - 1866 - 1865 - 1864 - 1863 - 1862 - 1861 1860 - 1859 - 1858 - 1857 - 1856 - 1855 - 1854 - 1853 - 1852 - 1851 1850 - 1849 - 1848 - 1847 - 1846 - 1845 - 1844 - 1843 - 1842 - 1841 1840 - 1839 - 1838 - 1837 - 1836 - 1835 - 1834 - 1833 - 1832 - 1831 1830 - 1829 - 1828 - 1827 - 1826 - 1825 - 1824 - 1823 - 1822 - 1821 1820 - 1819 - 1818 - 1817 - 1816 - 1815 - 1814 - 1813 - 1812 - 1811 1810 - 1809 - 1808 - 1807 - 1806 - 1805 - 1804 - 1803 - 1802 - 1801 18chi asr 1800 - 1799 - 1798 - 1797 - 1796 - 1795 - 1794 - 1793 - 1792 - 1791 1790 - 1789 - 1788 - 1787 - 1786 - 1785 - 1784 - 1783 - 1782 - 1781 1780 - 1779 - 1778 - 1777 - 1776 - 1775 - 1774 - 1773 - 1772 - 1771 1770 - 1769 - 1768 - 1767 - 1766 - 1765 - 1764 - 1763 - 1762 - 1761 1760 - 1759 - 1758 - 1757 - 1756 - 1755 - 1754 - 1753 - 1752 - 1751 1750 - 1749 - 1748 - 1747 - 1746 - 1745 - 1744 - 1743 - 1742 - 1741 1740 - 1739 - 1738 - 1737 - 1736 - 1735 - 1734 - 1733 - 1732 - 1731 1730 - 1729 - 1728 - 1727 - 1726 - 1725 - 1724 - 1723 - 1722 - 1721 1720 - 1719 - 1718 - 1717 - 1716 - 1715 - 1714 - 1713 - 1712 - 1711 1710 - 1709 - 1708 - 1707 - 1706 - 1705 - 1704 - 1703 - 1702 - 1701 17chi asr 1700 - 1699 - 1698 - 1697 - 1696 - 1695 - 1694 - 1693 - 1692 - 1691 1690 - 1689 - 1688 - 1687 - 1686 - 1685 - 1684 - 1683 - 1682 - 1681 1680 - 1679 - 1678 - 1677 - 1676 - 1675 - 1674 - 1673 - 1672 - 1671 1670 - 1669 - 1668 - 1667 - 1666 - 1665 - 1664 - 1663 - 1662 - 1661 1660 - 1659 - 1658 - 1657 - 1656 - 1655 - 1654 - 1653 - 1652 - 1651 1650 - 1649 - 1648 - 1647 - 1646 - 1645 - 1644 - 1643 - 1642 - 1641 1640 - 1639 - 1638 - 1637 - 1636 - 1635 - 1634 - 1633 - 1632 - 1631 1630 - 1629 - 1628 - 1627 - 1626 - 1625 - 1624 - 1623 - 1622 - 1621 1620 - 1619 - 1618 - 1617 - 1616 - 1615 - 1614 - 1613 - 1612 - 1611 1610 - 1609 - 1608 - 1607 - 1606 - 1605 - 1604 - 1603 - 1602 - 1601 16chi asr 1600 - 1599 - 1598 - 1597 - 1596 - 1595 - 1594 - 1593 - 1592 - 1591 1590 - 1589 - 1588 - 1587 - 1586 - 1585 - 1584 - 1583 - 1582 - 1581 1580 - 1579 - 1578 - 1577 - 1576 - 1575 - 1574 - 1573 - 1572 - 1571 1570 - 1569 - 1568 - 1567 - 1566 - 1565 - 1564 - 1563 - 1562 - 1561 1560 - 1559 - 1558 - 1557 - 1556 - 1555 - 1554 - 1553 - 1552 - 1551 1550 - 1549 - 1548 - 1547 - 1546 - 1545 - 1544 - 1543 - 1542 - 1541 1540 - 1539 - 1538 - 1537 - 1536 - 1535 - 1534 - 1533 - 1532 - 1531 1530 - 1529 - 1528 - 1527 - 1526 - 1525 - 1524 - 1523 - 1522 - 1521 1520 - 1519 - 1518 - 1517 - 1516 - 1515 - 1514 - 1513 - 1512 - 1511 1510 - 1509 - 1508 - 1507 - 1506 - 1505 - 1504 - 1503 - 1502 - 1501 15chi asr 1500 - 1499 - 1498 - 1497 - 1496 - 1495 - 1494 - 1493 - 1492 - 1491 1490 - 1489 - 1488 - 1487 - 1486 - 1485 - 1484 - 1483 - 1482 - 1481 1480 - 1479 - 1478 - 1477 - 1476 - 1475 - 1474 - 1473 - 1472 - 1471 1470 - 1469 - 1468 - 1467 - 1466 - 1465 - 1464 - 1463 - 1462 - 1461 1460 - 1459 - 1458 - 1457 - 1456 - 1455 - 1454 - 1453 - 1452 - 1451 1450 - 1449 - 1448 - 1447 - 1446 - 1445 - 1444 - 1443 - 1442 - 1441 1440 - 1439 - 1438 - 1437 - 1436 - 1435 - 1434 - 1433 - 1432 - 1431 1430 - 1429 - 1428 - 1427 - 1426 - 1425 - 1424 - 1423 - 1422 - 1421 1420 - 1419 - 1418 - 1417 - 1416 - 1415 - 1414 - 1413 - 1412 - 1411 1410 - 1409 - 1408 - 1407 - 1406 - 1405 - 1404 - 1403 - 1402 - 1401 14chi asr 1400 - 1399 - 1398 - 1397 - 1396 - 1395 - 1394 - 1393 - 1392 - 1391 1390 - 1389 - 1388 - 1387 - 1386 - 1385 - 1384 - 1383 - 1382 - 1381 1380 - 1379 - 1378 - 1377 - 1376 - 1375 - 1374 - 1373 - 1372 - 1371 1370 - 1369 - 1368 - 1367 - 1366 - 1365 - 1364 - 1363 - 1362 - 1361 1360 - 1359 - 1358 - 1357 - 1356 - 1355 - 1354 - 1353 - 1352 - 1351 1350 - 1349 - 1348 - 1347 - 1346 - 1345 - 1344 - 1343 - 1342 - 1341 1340 - 1339 - 1338 - 1337 - 1336 - 1335 - 1334 - 1333 - 1332 - 1331 1330 - 1329 - 1328 - 1327 - 1326 - 1325 - 1324 - 1323 - 1322 - 1321 1320 - 1319 - 1318 - 1317 - 1316 - 1315 - 1314 - 1313 - 1312 - 1311 1310 - 1309 - 1308 - 1307 - 1306 - 1305 - 1304 - 1303 - 1302 - 1301 13chi asr 1300 - 1299 - 1298 - 1297 - 1296 - 1295 - 1294 - 1293 - 1292 - 1291 1290 - 1289 - 1288 - 1287 - 1286 - 1285 - 1284 - 1283 - 1282 - 1281 1280 - 1279 - 1278 - 1277 - 1276 - 1275 - 1274 - 1273 - 1272 - 1271 1270 - 1269 - 1268 - 1267 - 1266 - 1265 - 1264 - 1263 - 1262 - 1261 1260 - 1259 - 1258 - 1257 - 1256 - 1255 - 1254 - 1253 - 1252 - 1251 1250 - 1249 - 1248 - 1247 - 1246 - 1245 - 1244 - 1243 - 1242 - 1241 1240 - 1239 - 1238 - 1237 - 1236 - 1235 - 1234 - 1233 - 1232 - 1231 1230 - 1229 - 1228 - 1227 - 1226 - 1225 - 1224 - 1223 - 1222 - 1221 1220 - 1219 - 1218 - 1217 - 1216 - 1215 - 1214 - 1213 - 1212 - 1211 1210 - 1209 - 1208 - 1207 - 1206 - 1205 - 1204 - 1203 - 1202 - 1201 12chi asr 1200 - 1199 - 1198 - 1197 - 1196 - 1195 - 1194 - 1193 - 1192 - 1191 1190 - 1189 - 1188 - 1187 - 1186 - 1185 - 1184 - 1183 - 1182 - 1181 1180 - 1179 - 1178 - 1177 - 1176 - 1175 - 1174 - 1173 - 1172 - 1171 1170 - 1169 - 1168 - 1167 - 1166 - 1165 - 1164 - 1163 - 1162 - 1161 1160 - 1159 - 1158 - 1157 - 1156 - 1155 - 1154 - 1153 - 1152 - 1151 1150 - 1149 - 1148 - 1147 - 1146 - 1145 - 1144 - 1143 - 1142 - 1141 1140 - 1139 - 1138 - 1137 - 1136 - 1135 - 1134 - 1133 - 1132 - 1131 1130 - 1129 - 1128 - 1127 - 1126 - 1125 - 1124 - 1123 - 1122 - 1121 1120 - 1119 - 1118 - 1117 - 1116 - 1115 - 1114 - 1113 - 1112 - 1111 1110 - 1109 - 1108 - 1107 - 1106 - 1105 - 1104 - 1103 - 1102 - 1101 11chi asr 1100 - 1099 - 1098 - 1097 - 1096 - 1095 - 1094 - 1093 - 1092 - 1091 1090 - 1089 - 1088 - 1087 - 1086 - 1085 - 1084 - 1083 - 1082 - 1081 1080 - 1079 - 1078 - 1077 - 1076 - 1075 - 1074 - 1073 - 1072 - 1071 1070 - 1069 - 1068 - 1067 - 1066 - 1065 - 1064 - 1063 - 1062 - 1061 1060 - 1059 - 1058 - 1057 - 1056 - 1055 - 1054 - 1053 - 1052 - 1051 1050 - 1049 - 1048 - 1047 - 1046 - 1045 - 1044 - 1043 - 1042 - 1041 1040 - 1039 - 1038 - 1037 - 1036 - 1035 - 1034 - 1033 - 1032 - 1031 1030 - 1029 - 1028 - 1027 - 1026 - 1025 - 1024 - 1023 - 1022 - 1021 1020 - 1019 - 1018 - 1017 - 1016 - 1015 - 1014 - 1013 - 1012 - 1011 1010 - 1009 - 1008 - 1007 - 1006 - 1005 - 1004 - 1003 - 1002 - 1001 10chi asr 1000 - 999 - 998 - 997 - 996 - 995 - 994 - 993 - 992 - 991 990 - 989 - 988 - 987 - 986 - 985 - 984 - 983 - 982 - 981 980 - 979 - 978 - 977 - 976 - 975 - 974 - 973 - 972 - 971 970 - 969 - 968 - 967 - 966 - 965 - 964 - 963 - 962 - 961 960 - 959 - 958 - 957 - 956 - 955 - 954 - 953 - 952 - 951 950 - 949 - 948 - 947 - 946 - 945 - 944 - 943 - 942 - 941 940 - 939 - 938 - 937 - 936 - 935 - 934 - 933 - 932 - 931 930 - 929 - 928 - 927 - 926 - 925 - 924 - 923 - 922 - 921 920 - 919 - 918 - 917 - 916 - 915 - 914 - 913 - 912 - 911 910 - 909 - 908 - 907 - 906 - 905 - 904 - 903 - 902 - 901 9chi asr 900 - 899 - 898 - 897 - 896 - 895 - 894 - 893 - 892 - 891 890 - 889 - 888 - 887 - 886 - 885 - 884 - 883 - 882 - 881 880 - 879 - 878 - 877 - 876 - 875 - 874 - 873 - 872 - 871 870 - 869 - 868 - 867 - 866 - 865 - 864 - 863 - 862 - 861 860 - 859 - 858 - 857 - 856 - 855 - 854 - 853 - 852 - 851 850 - 849 - 848 - 847 - 846 - 845 - 844 - 843 - 842 - 841 840 - 839 - 838 - 837 - 836 - 835 - 834 - 833 - 832 - 831 830 - 829 - 828 - 827 - 826 - 825 - 824 - 823 - 822 - 821 820 - 819 - 818 - 817 - 816 - 815 - 814 - 813 - 812 - 811 810 - 809 - 808 - 807 - 806 - 805 - 804 - 803 - 802 - 801 8chi asr 800 - 799 - 798 - 797 - 796 - 795 - 794 - 793 - 792 - 791 790 - 789 - 788 - 787 - 786 - 785 - 784 - 783 - 782 - 781 780 - 779 - 778 - 777 - 776 - 775 - 774 - 773 - 772 - 771 770 - 769 - 768 - 767 - 766 - 765 - 764 - 763 - 762 - 761 760 - 759 - 758 - 757 - 756 - 755 - 754 - 753 - 752 - 751 750 - 749 - 748 - 747 - 746 - 745 - 744 - 743 - 742 - 741 740 - 739 - 738 - 737 - 736 - 735 - 734 - 733 - 732 - 731 730 - 729 - 728 - 727 - 726 - 725 - 724 - 723 - 722 - 721 720 - 719 - 718 - 717 - 716 - 715 - 714 - 713 - 712 - 711 710 - 709 - 708 - 707 - 706 - 705 - 704 - 703 - 702 - 701 7chi asr 700 - 699 - 698 - 697 - 696 - 695 - 694 - 693 - 692 - 691 690 - 689 - 688 - 687 - 686 - 685 - 684 - 683 - 682 - 681 680 - 679 - 678 - 677 - 676 - 675 - 674 - 673 - 672 - 671 670 - 669 - 668 - 667 - 666 - 665 - 664 - 663 - 662 - 661 660 - 659 - 658 - 657 - 656 - 655 - 654 - 653 - 652 - 651 650 - 649 - 648 - 647 - 646 - 645 - 644 - 643 - 642 - 641 640 - 639 - 638 - 637 - 636 - 635 - 634 - 633 - 632 - 631 630 - 629 - 628 - 627 - 626 - 625 - 624 - 623 - 622 - 621 620 - 619 - 618 - 617 - 616 - 615 - 614 - 613 - 612 - 611 610 - 609 - 608 - 607 - 606 - 605 - 604 - 603 - 602 - 601 6chi asr 600 - 599 - 598 - 597 - 596 - 595 - 594 - 593 - 592 - 591 590 - 589 - 588 - 587 - 586 - 585 - 584 - 583 - 582 - 581 580 - 579 - 578 - 577 - 576 - 575 - 574 - 573 - 572 - 571 570 - 569 - 568 - 567 - 566 - 565 - 564 - 563 - 562 - 561 560 - 559 - 558 - 557 - 556 - 555 - 554 - 553 - 552 - 551 550 - 549 - 548 - 547 - 546 - 545 - 544 - 543 - 542 - 541 540 - 539 - 538 - 537 - 536 - 535 - 534 - 533 - 532 - 531 530 - 529 - 528 - 527 - 526 - 525 - 524 - 523 - 522 - 521 520 - 519 - 518 - 517 - 516 - 515 - 514 - 513 - 512 - 511 510 - 509 - 508 - 507 - 506 - 505 - 504 - 503 - 502 - 501 5chi asr 500 - 499 - 498 - 497 - 496 - 495 - 494 - 493 - 492 - 491 490 - 489 - 488 - 487 - 486 - 485 - 484 - 483 - 482 - 481 480 - 479 - 478 - 477 - 476 - 475 - 474 - 473 - 472 - 471 470 - 469 - 468 - 467 - 466 - 465 - 464 - 463 - 462 - 461 460 - 459 - 458 - 457 - 456 - 455 - 454 - 453 - 452 - 451 450 - 449 - 448 - 447 - 446 - 445 - 444 - 443 - 442 - 441 440 - 439 - 438 - 437 - 436 - 435 - 434 - 433 - 432 - 431 430 - 429 - 428 - 427 - 426 - 425 - 424 - 423 - 422 - 421 420 - 419 - 418 - 417 - 416 - 415 - 414 - 413 - 412 - 411 410 - 409 - 408 - 407 - 406 - 405 - 404 - 403 - 402 - 401 4chi asr 400 - 399 - 398 - 397 - 396 - 395 - 394 - 393 - 392 - 391 390 - 389 - 388 - 387 - 386 - 385 - 384 - 383 - 382 - 381 380 - 379 - 378 - 377 - 376 - 375 - 374 - 373 - 372 - 371 370 - 369 - 368 - 367 - 366 - 365 - 364 - 363 - 362 - 361 360 - 359 - 358 - 357 - 356 - 355 - 354 - 353 - 352 - 351 350 - 349 - 348 - 347 - 346 - 345 - 344 - 343 - 342 - 341 340 - 339 - 338 - 337 - 336 - 335 - 334 - 333 - 332 - 331 330 - 329 - 328 - 327 - 326 - 325 - 324 - 323 - 322 - 321 320 - 319 - 318 - 317 - 316 - 315 - 314 - 313 - 312 - 311 310 - 309 - 308 - 307 - 306 - 305 - 304 - 303 - 302 - 301 3chi asr 300 - 299 - 298 - 297 - 296 - 295 - 294 - 293 - 292 - 291 290 - 289 - 288 - 287 - 286 - 285 - 284 - 283 - 282 - 281 280 - 279 - 278 - 277 - 276 - 275 - 274 - 273 - 272 - 271 270 - 269 - 268 - 267 - 266 - 265 - 264 - 263 - 262 - 261 260 - 259 - 258 - 257 - 256 - 255 - 254 - 253 - 252 - 251 250 - 249 - 248 - 247 - 246 - 245 - 244 - 243 - 242 - 241 240 - 239 - 238 - 237 - 236 - 235 - 234 - 233 - 232 - 231 230 - 229 - 228 - 227 - 226 - 225 - 224 - 223 - 222 - 221 220 - 219 - 218 - 217 - 216 - 215 - 214 - 213 - 212 - 211 210 - 209 - 208 - 207 - 206 - 205 - 204 - 203 - 202 - 201 2chi asr 200 - 199 - 198 - 197 - 196 - 195 - 194 - 193 - 192 - 191 190 - 189 - 188 - 187 - 186 - 185 - 184 - 183 - 182 - 181 180 - 179 - 178 - 177 - 176 - 175 - 174 - 173 - 172 - 171 170 - 169 - 168 - 167 - 166 - 165 - 164 - 163 - 162 - 161 160 - 159 - 158 - 157 - 156 - 155 - 154 - 153 - 152 - 151 150 - 149 - 148 - 147 - 146 - 145 - 144 - 143 - 142 - 141 140 - 139 - 138 - 137 - 136 - 135 - 134 - 133 - 132 - 131 130 - 129 - 128 - 127 - 126 - 125 - 124 - 123 - 122 - 121 120 - 119 - 118 - 117 - 116 - 115 - 114 - 113 - 112 - 111 110 - 109 - 108 - 107 - 106 - 105 - 104 - 103 - 102 - 101 1chi asr 100 - 99 - 98 - 97 - 96 - 95 - 94 - 93 - 92 - 91 90 - 89 - 88 - 87 - 86 - 85 - 84 - 83 - 82 - 81 80 - 79 - 78 - 77 - 76 - 75 - 74 - 73 - 72 - 71 70 - 69 - 68 - 67 - 66 - 65 - 64 - 63 - 62 - 61 60 - 59 - 58 - 57 - 56 - 55 - 54 - 53 - 52 - 51 50 - 49 - 48 - 47 - 46 - 45 - 44 - 43 - 42 - 41 40 - 39 - 38 - 37 - 36 - 35 - 34 - 33 - 32 - 31 30 - 29 - 28 - 27 - 26 - 25 - 24 - 23 - 22 - 21 20 - 19 - 18 - 17 - 16 - 15 - 14 - 13 - 12 - 11 10 - 9 - 8 - 7 - 6 - 5 - 4 - 3 - 2 - 1 Shuningdek Yangi yil Yorugʻlik yili Yangi yil Muqaddas yil Vaqt o'lchov birliklari Manbalar Taqvim Yil Vaqt oʻlchov birliklari

5164

https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBn%20yillik

Oʻn yillik

Oʻn yillik deganda, koʻpincha oʻnlik raqamlari bir xil boʻlgan yillar majmui tushuniladi (masalan, 1980-yillar - 1980-yildan 1989-yilgacha). Shuningdek, oʻn yilga teng har qanday vaqt oraligʻiga ham aytiladi. Yana qarang Yil Asr Mingyillik Manbalar Vaqt Vaqt oʻlchov birliklari

5165

https://uz.wikipedia.org/wiki/8-iyul

8-iyul

8-iyul — Grigoriy taqvimida yilning 189- (kabisa yilida 190-) kuni. Yil yakuniga 176 kun qoladi. Bayramlar Yana qarang: :Turkum:8-iyul bayramlari Voqealar Yana qarang: :Turkum:8-iyul voqealari 1659 — Qonotop jangi. 1686 — Buda qamali. 1709 — Shimoliy urush: Poltava jangi (tasvirda). 1998 — Google asoschisi Larry Page „To google“ () feʼlini soʻzlar roʻyxatiga kiritdi. Tavalludlar Yana qarang: :Turkum:8-iyulda tugʻilganlar Vafot etganlar Yana qarang: :Turkum:8-iyulda vafot etganlar Havolalar days.peoples.ru Sana

5170

https://uz.wikipedia.org/wiki/FM-2030

FM-2030

F.M. Isfandiyoriy (inglizcha F.M. Esfandiary) (15-oktabr, 1930 — 8-iyul, 2000), ilmiy-fantast, yozuvchi, futurolog, Belgiyada tugʻilgan, kamida 100 yil yashashiga va 2030-yilda yubileyini nishonlashiga umid qilganligi ketidan ismini keyinchalik FM-2030, deb oʻzgartirgan. Manbalar Amerikalik ateistlar 1930-yilda tugʻilganlar 2000-yilda vafot etganlar Amerikalik yozuvchilar

5173

https://uz.wikipedia.org/wiki/Magnum%20opus

Magnum opus

Magnum opus (lotincha buyuk ish) yoki opus magnum — muallif, rassom yoki bastakorning shoh asari. Misollar Shuningdek Shedevr Shoh asar Lotincha iboralar

5181

https://uz.wikipedia.org/wiki/Neftchi%20%28futbol%20klubi%29

Neftchi (futbol klubi)

Neftchi Fargʻona futbol klubi () – Fargʻona shahrida joylashgan oʻzbek futbol klubi. Oʻzbekiston futboli oliy divizionida toʻp suradi va bir necha bor Oʻzbekiston chempioni boʻlgan. Klub Fargʻona neftni qayta ishlash zavodi tomonidan moliyalashtiriladi. 1962-yilda tashkil topgan va 1991-yilgacha „Neftyanik Fergana“ nomi bilan Sovet Ittifoqi Ikkinchi ligasida (Markaziy Osiyo divizioni) maydonga tushgan. 1990-yilda klub Sovet Ikkinchi Ligasida gʻalaba qozonib, Sovet Birinchi Ligasiga chiqdi. 1992-yildan buyon Oʻzbekiston Ligasida oʻynadi va Toshkentning „Paxtakor“ va Namanganning „Navbahor“ klublari bilan birga Oʻzbekiston Super Ligasining barcha mavsumlarida 2018-yilgacha toʻxtovsiz ishtirok etib kelgan. Shuni taʼkidlash kerakki, „Neftchi“ Oʻzbekistonning 5 karra chempioni hisoblanadi. Shuningdek, u Oʻzbekiston chempionatida 9 marotaba ikkinchi oʻrinni egallagan va bir marta 2008-yilgi mavsumda bronza medallarini qoʻlga kiritgan. Neftchi soʻnggi marta chempionlikni 2001-yilda qoʻlga kiritgan. Bundan tashqari, jamoa mamlakat kubogining 2 karra gʻolibi hisoblanadi. Xalqaro maydonda jamoa 1994-yilgi Hamdoʻstlik Chempionlar Kubogi finalchisi va 1995-yilgi Osiyo Chempionlar Kubogining bronza medali sovrindori boʻlgan. Neftchi jamoasi Osiyo arenalarida ham yaxshi natijalarga erishdi. Tarixi Fargʻona futbol tarixi – 1912-1954 (1962) Futbol Oʻzbekiston xalqi tarixi va madaniy hayotining ajralmas qismidir. Oʻzbek futbolining tarixi uzoq tarixga ega. Yigirmanchi asrning boshlarida, 1912-yildayoq butun Fargʻona vodiysi, xususan, Qoʻqon shahri ushbu oʻyin bilan „kasallangan“ edi. Bir muncha vaqt oʻtgach, Samarqand, Toshkent va Andijonda futbol jamoalari paydo boʻla boshladi. Turkistonda futbol jamoalar birinchi qadamlarini Skobelev shahridan (hozirgi Fargʻona) amalga oshirdilar. Keyinchalik, 1912-yilda Rossiyada birinchi professional futbol klubi tashkil etildi: „Skobelev futbolchilari jamiyati“ (OSF) („Skobelev futbolchilari uyushmasi“). 1915-yilda OSF Turkiston chempionatining birinchi gʻolibi boʻldi. 1939-yildan boshlab Oʻzbekistonning etakchi jamoalari – „Dinamo“, „ODO“, „Spartak“ (Toshkent) sobiq SSSR birinchi liga va „B“ chempionatlarida ishtirok eta boshladilar. Fargʻona pedagogika instituti talabalari Skobel futbolchilar jamiyati tarixini davom ettirdilar: 1954-yilda ular Petrel jamoasini tashkil etishdi. 1960-yilda u SSSR chempionatining „B“ toifasida (ittifoq respublikalarining 2-zonasi) ishtirok etish huquqini oldi va u yerda 2 mavsumni Spartak bayrogʻi ostida oʻtkazdi. Neftchi jamoasini tashkil topishi (SSSR ligalaridagi birinchi yillari 1962-1991) "Neftchi" futbol klubi 1962-yilda Fargʻona shahrida tashkil etilgan. Fargʻona neftni qayta ishlash zavodi (FNQIZ) sport klubi vakili boʻlgan. „Neftchi“ darhol Oʻzbekiston SSRning eng kuchli jamoalaridan biriga aylandi. Olti mavsum – 1966-1970 va 1991 – sovet futbolining ikkinchi divizionida oʻtkazildi. Jamoa uchinchi divizionda ("b" toifasi, ikkinchi liga) olti marta gʻalaba qozondi: 1981, 1983, 1987, 1988, 1989, 1990-yillar. SSSR birinchi ligasida sakkiz mavsum toʻp surdi. U 1990-ilgacha SSSRning ikkinchi ligasida qatnashgan. 1990-yilgi mavsumda u chempionlikni qoʻlga kiritdi va SSSRning birinchi ligasiga yoʻl oldi. Oldingi yillarda fargʻonlar bir necha mavsum ketma-ket oʻz zonalarida gʻalaba qozonib, aniq favorit boʻlib tuyuldi. Ular birinchi ligaga chiqish uchun soʻnggi pley-off turlarda besh marta oʻynashgan. Ammo har safar ular omadsiz edilar. 1990-yilgi mavsum oldidan jamoada bir nechta kuchli futbolchilar bor edi. Shuning uchun deyarli hech qanday oʻzgarish boʻlmadi. Jamoani 1987-yilda klubga kelgan Yuriy Sarkisyan boshqargan edi. „Neftchi“ ning raqiblari nafaqat Qozogʻiston, Tojikiston va Oʻzbekiston, balki Rossiyaning „Okean“ Naxodka, „Amur“ Blagoveshchensk, „Zvezda“ Irkutsk, „Dinamo“ Barnaul, „Irtish“ Omsk jamoalari edi. Shuning uchun zonalar masofasi va raqobat jihatidan juda qiyin edi. 1990-yil 7-aprelda chempionat va birinchi ligaga chiqish yoʻli „Neftyanik“ Pavlodardan Traktor jamoasi bilan dastlabki oʻyinni oʻtkazdi. Boshlanishi muvaffaqiyatli boʻldi, gʻalaba 2-0. Keyingi uchrashuvda, uch kundan soʻng, Barnauldan „Dinamo“ jamoasi Fargʻona shahriga keldi. Bu safar mezbonlar 4:0 hisobida gʻalaba qozonishdi. Ammo keyin fargʻonlar Qozogʻiston jamoalari bilan oʻynashni toʻxtatdilar, uchta oʻyin va barchasi global natija bilan yakunlandi. Jamoa birinchi magʻlubiyatini gʻalaba kuni bilan oʻtkazdi va 9-may kuni Omskda 1-2 hisobida yutqazdi. Ikkinchi tur ham bundan mustasno emas edi va Neftchi yaxshi farq bilan birinchi oʻrinda oʻzini ishonchli his qildi. Toʻgʻri, magʻlubiyat va xatolar ham bor edi. „Okean“ va „Cupid“ klublaridan tashqari „Meliorator“, „Qaysar“ va „Kimyogar“ ham magʻlubiyatga uchradi. Chempionat tugashidan oldin oʻtkazilgan tur uchun Fargʻonaliklar birinchi oʻrinni egalladi. 1991-yilda Sovet Ittifoqi Birinchi ligasida „Neftchi“ 7-oʻrinni egalladi, bu klubning sovet futboli tarixidagi eng yuqori yutugʻi edi. Neftchi 28 gʻalaba, 8 durang va 6 magʻlubiyat bilan yakunlandi. Ular 84 ta gol urishdi va atigi 26 ta gol oʻtkazib yuborishdi. Urilgan toʻplarning maxsus mualliflari: Pyotr Ageev (28 gol), Rustam Doʻrmonov (13 gol), Sergey Zavalnyuk (11 gol). 1991-yilgi mavsumda SSSR birinchi ligada oʻynadi. 1991-yilda Neftchi koʻp yillardan keyin birinchi mavsumni birinchi ligada ishonchli oʻtkazdi va 7-oʻrinni egalladi. Mustaqillik yillari (1992-2022) 1992—2000-yillar SSSR parchalanganidan keyin „Neftchi“ Oʻzbekiston chempionatida oʻynay boshladi. „Neftchi“ deb nomlangan klub mustaqil Oʻzbekistonning dastlabki 10 yilida futbolning asosiy bayroqdoriga aylandi. Agar birinchi chempionatda Toshkentning Paxtakor jamoasi bilan birgalikda chempion boʻlgan boʻlsa, keyingi uchta chempionatda Yuriy Sarkisyan boshchiligidagi Neftchi uch marta ishonchli tarzda birinchi oʻrinni egalladi. 1992-yil-"Paxtakor" tarkibida mustaqil Oʻzbekistonning eng mashhur va yaqin vaqtgacha eng kuchli futbolchilari toʻp surar edi. Toshkent jamoasi bilan oʻzaro raqobatda bir hil natija qayd etib, ikki jamoa ham reglamentga koʻra Oʻzbekistonning 1-chempioniga aylanishdi. 1993-yilda Neftchi Oʻzbekiston chempionatida gʻolib chiqdi va Kubokning yarim finalchisi boʻldi. 1994-yilda „oltin dubl“ ga erishgan Fargʻona jamoasi MDH Kubogi finaliga chiqdi va Moskvadan „Spartak“ jamoasiga yutqazdi. 1994-yilgi mavsum shuningdek oʻzbek klublari tarixida Osiyo klublar musoboqalaridagi ishtiroki bilan Neftchi jamoasi oʻziga xos tarixga kirdi. Jamoa ilk ishtirokida musonboqada 3-oʻrinni olgan edi. 1995-yilda u ketma-ket toʻrtinchi marta Oʻzbekiston chempioni boʻldi. U kubok yarim finalida yutqazdi. 1996-yilda Fargʻona shahri jamoasi mamlakat Kubogini qoʻlga kiritdi. 1997-yilgi mavsumda Oʻzbekiston Kubogi finaligacha yetib bordi va finalda „Paxtakor“ jamoasiga 2-3 hisobida magʻlub boʻldi. Oliy ligada esa Toshkentning „MHSK“ klubidan 9 ochko ortda qolga holda ikkinchi kumush medallarni qoʻlga kiritdi. 1998-yilgi mavsumda oʻtgan mavsumda boʻlganidek, bu safar ham Oʻzbekiston Kubogi finaligacha yetib bordi va finalda Namanganning „Navbahor“ jamoasiga magʻlub boʻldi. Oliy ligada esa uchinchi bor kumush medallarni qoʻlga kiritdi. 1999-yilgi mavsumda Oliy ligada qizgʻin kechgan mavsumda Toshkent viloyatining „Doʻstlik“ klubidan 1 ochko ortda qolgan xolda chempionlik musoboqasida kumush medallarga ega boʻldi. 2000-yilgi mavsumda Oliy ligadagi beshinchi kumush medallariga ega boʻldi. 2001—2010-yillar Yangi asrning birinchi yili, 2001-yilgi mavsumda jamoada bir necha tajribali futbolchilar va yosh futbolchilarning tarkibga kirib kelishi kuzatildi. Klubda Anvar Berdiyev, Umid Isoqov, Temur Kapadze, Mansur Saidov, Aka-uka Toirovlar va tajribali futbolchilar Sergey Ni, Sergey Lebedov, Aleksandr Pisarev, aka-uka Doʻrmonovlar bilan birgalikda jamoaning yangi asrdagi birinchi chempionligini, klub tarixidagi beshinchi va soʻnggi chempionligini qoʻlga kiritdi. Jamoa hujumchisi Umid Isoqov musoboqada 28 ta gol bilan toʻpurar boʻldi. Keyinggi yillarda klub Oʻzbekiston Oliy ligasida yana 4 bor kumush medallarni (2002, 2003, 2004, 2006) va ilk bor 2008-yil bronza medallarni qoʻlga kiritdi. Oʻzbekiston Kubogi finallarida 3 bor (2001, 2002, 2005) ishtirok etib barchasida magʻlub boʻldi. Bir necha bor Osiyo chempionlar ligasida qatnashdi. 2009-yil ilk bor AFC Kubogida Oʻzbekiston vakili sifatida ishtirok etdi va chorak finalgacha yetib bordi. Jamoa 2010-yillarda Toshkentning "Bunyodkor va „Paxtakor“ jamoalariga yaxshi raqobat xosil qildi. Jamoa 2001—2010-yillardagi IFFHS reytingida Osiyo klublari ichida 29-oʻrinni egalladi. Oʻzbekiston jamoalari orasida 2-oʻrinda edi. 2011—2020-yillar 2010-yillardan soʻng jamoa natijalarida va oʻyinida barqarorlik yoʻqoldi. Oʻzbekiston Oliy ligasida natijalari ham pasayib bordi. Klubning soʻnggi Oliy ligadagi eng yaxshi natijasi 2011-yil qayd etdi. shu mavsumda 4-oʻrinni oldi va 2012-yilgi Osiyo chempionlar lgasi saralash bosqichiga yoʻllanma qoʻlga kiritdi. 2012-yilgi mavsumda Osiyo chempionlar ligasi saralash bosqichida BAAning „Al Shabab“ jamoasiga magʻlub boʻldi va oʻz yurishin OFK kubogida davom ettirdi. Bu fargʻonaliklarning AFC musoboqalaridagi soʻnggi ishtirokiga aylandi. 2013-yil mavsum may oyida klub natijalari yomonlashgani sabali jamoaning 26 yillik murabbiyi, Yuriy Sarkisyan istefoga chiqarildi va Amet Memet murabbiy etib tayinlandi. 2014-yilgi mavsumda klubni bir qator tajribali futbolchilar tark etishdi. Jamoa murabbiyi sifatida „Paxtakor“ jamoasi bilan yaxshi natijalar qayd etga Murod Ismoilov murabbiy etib tayinlandi. 2015-yilgi mavsumda jamoaning afsonaviy futbolchilaridan biri Andrey Fyodorov bosh murabbiy etib tayinlandi. Jamoani ikki mavsum davomida boshqargan Andrey 2017-yilgi mavsum yoz oyida oʻz oʻrnini Oʻzbekistonning yana bir taniqli murabbiylaridan biri Vadim Abramovga boʻshatib berdi. Lekin natijalar yaxshilanmadi klub oʻz tarixida ilk bor eng quyi oʻrinlardan biri, 15 oʻrinni oldi va Oliy ligani tark etdi. 2018-yilgi mavsum oldidan OʻzPFL Oliy ligada islohotlari natijasida Neftchi klubi oʻz oʻrnini saqlab qoldi. 2018-yilgi mavsumda klub Sergey Koshov va Bahrom Haydarov murabbiyligi ostida oʻtkazdi. Jamoa avvalgi mavsumga nisbatan ham yomonroq natija qayd etdi. Klub soʻnggi, 12-oʻrinni egalladi va Oʻzbekiston Superligasidagi 27 yillik tarixda ilk bor yuqori ligani tark etdi. Yaqin tarixida birinchi marta (1992-yildan) 2019-yilda „Neftchi“ Oʻzbekiston chempionatining ikkinchi dvizioni – Pro-ligada boshlandi. Jamoa Oʻzbekiston superligasini tashkil etilganidan beri tark etmagan 3 ta futbol jamoalaridan biri („Paxtakor“ va „Navbahor“) edi, afsuski, bu anʼana buzildi. Oʻzbekiston Pro ligasidagi dastlabki, 2019-yilgi mavsumidayoq yuqori ligaga qayta olamadi va jamoa murabbiyligiga Abdusamad Doʻrmonov taklif etildi. Pro liganing 2020-yilgi mavsumida jamoa Abdusamad Doʻrmonov boshligida yuqori kayfiyatda oʻtkazdi va mavsumning soʻnggi qismida bir qator qoniqarsiz natijlar tufayli Fargʻonaning boshqa bir jamoasi Yaypanning „Turon“ klubiga birinchi oʻrinni boy berdi va bu muhlislar oʻrtasida katta rezonansga sabab boʻldi. Oʻzbekiston Superligasi oʻtish uchrashuvida, muhlislarsiz stadionda „Andijon“ jamoasiga 1-3 hisobida maʼlub boʻldi. Yangi davr 2021-yilgi mavsumda jamoaga Ilhom Moʻminjonov bosh murabbiy etib tayinlandi. Klub tizimida bir qator oʻzgartirishlar amalga oshirildi. Jamoaga bir qator tajribali futolchilar taklif etildi, mavsumni Oʻzbekiston Pro ligasi gʻolib sifatida yakunladi va 3 yillik tanafusdan soʻng Oʻzbekiston Superligasiga qaytdi. 2022-yilgi mavsumda bir qator muvaffaqiyatsiz natijalardan soʻng Ilhom Moʻminjonov oʻrniga Tojikistonlik taniqli murabbiy Vitaliy Levchenko bosh murabbiy etib tayinlandi. Bugungi kunda jamoa Oʻzbekiston Superligasida oʻynaydi (2022-yildan). Yuriy Vazgenovich Sarkisyan Davri "Neftchi" klubining tirik afsonalaridan biri, „oʻzbek Ser Aleksi Yuriy Sarkisyan“ 1987—2013-yillarda jamoada bosh murabbiy boʻlib ishlagan. U „Neftchi“ jamoasini 26 yil boshqargan. 1976-yilda taqdir uni fargʻonaliklar bilan bogʻladi. Aynan shu klubda Sarkisianning futbol qobiliyati oshkor boʻldi. U keyingi yillarini „Neftchi“ da oʻtkazdi va 96 gol muallifi boʻldi. Xuddi shu joyda, Fargʻona shahrida u 1982-yilda futbolchilik faoliyatini yakunladi. 1985-yilda Yuriy oliy murabbiylar maktabini tugatdi va yuqori malakali murabbiy diplomini oldi. U karerasini ikki yildan soʻng tugʻilib oʻsgan „Neftchi“ da boshladi. Sarkisyan, Oʻzbekistonda xizmat qilgan murabbiy, „Doʻstlik“ va „Mehnat shuhrati“ ordeni sohibi, 26 yil davomida bitta jamoani boshqargan murabbiy sifatida mamlakat rekordchisi hisoblanadi. Jamoa Yuriy Sarkisyan davrida mustaqil Oʻzbekiston futbol Ligasining eng kuchli jamoalaridan biriga aylandi. „Neftchi“ 5 marotaba Oʻzbekiston Superligasi va 2 marotaba Oʻzbekiston Kubogi sohibi boʻldi. U xalqaro maydonlarda Oʻzbekiston bayrogʻini muvaffaqiyatli himoya qildi. Yuriy Sarkisyan uzoq yillik faoliyati uchun mutaxassislar va ommaviy axborot vositalari tomonidan „Oʻzbek Fergyusoni“deb nomlangan. Mahalliy raqobat Oʻzbek El Klassikosi 1990-yillardan to 2000-yillarning oʻrtalarigacha „Paxtakor“ ning asosiy asosiy raqibi Fargʻonaning „Neftchi“ jamoasi boʻlgan. Bu klublar oʻrtasidagi har bir uchrashuv muxlislarda katta qiziqish va hayajon uygʻotdi. Muxlislar va OAV tomonidan bu qarama-qarshilik "Oʻzbek El Klassikosi" deb nomlandi. Dastlabki 15 mavsumda (qisqa tanaffuslar bilan) asosan ushbu 2 klub Oʻzbekiston chempionatida 1 va 2-oʻrinlarni boʻlishib olishdi. Vodiy derbisi „Neftchi“ning mahalliy raqibi Fargʻona vodiysidagi Namanganning „Navbahor“ klubi boʻlib kelgan. „Navbahor“ ham „Paxtakor“ bilan birgalikda 1992-yildan buyon Oʻzbekiston Superligasida uzluksiz oʻynab kelmoqda. Bu raqobat har doim har ikki muxlislar tomonidan katta qiziqish uygʻotgan. „Neftchi“ning vodiydagi yana bir raqibi „Andijon“ klubidir. Mahalliy tarix Sovet ittifoqi Oʻzbekiston Xalqaro musoboqalar tarixi Neftchi ayollar futbol klubi Stadion „Neftchi“ dastlabki uy uchrashuvlarini „Fargʻona“ stadionida (sobiq Spartak stadioni) oʻtkazdi. Fargʻona stadioni 1932-yilda qurilgan va 2012-yilgacha klubning uyi boʻlgan. Stadion rekonstruksiya uchun yopilgan. Yangi arenani boshqa joyda qurish rejalari 2011-yilda boshlangan edi. Fargʻona shahridagi 20 ming oʻrinli yangi „Istiqlol“ stadioni qurilishi 2012-yil yanvar oyida boshlanib, 2014-yil oxirida nihoyasiga yetdi. „Neftchi“ 2012-14-yilgi mavsumdagi uy oʻyinlarini va 2015-yilgi mavsumning ayrim oʻyinlarini „Qirgʻuli“ va „Qoʻqon“ stadionlarida oʻtkazdi. Yangi „Istiqlol“ stadionining ochilish oʻyini 2015-yilning 3-aprel kuni Oʻzbekiston U-20 hamda Yangi Zelandiya 20 yoshgacha terma jamoalari oʻrtasidagi oʻrtoqlik uchrashuvi bilan oʻtdi va mezbon jamoaning 1:0 hisobidagi gʻalabasi bilan yakunlandi. Yangi stadiondagi birinchi rasmiy liga oʻyini 2018-yilning 18-aprel kuni „Neftchi“ – „Mash’al Muborak“ uchrashuvi bilan oʻtdi. „Istiqlol“ – Fargʻona shahri va Fargʻona viloyatidagi eng yirik stadion (viloyat) va Oʻzbekiston chempionatida eng koʻp qatnashganlardan biri. Har bir „Neftchi“ oʻyinida u muvaffaqiyatsizlikka qadar toʻldiriladi. Shuningdek, ushbu stadionda yana bir Fargʻona „Istiqlol“ klubi oʻz uy uchrashuvlarini oʻtkazadi, u ham Oʻzbekiston Pro ligasida ishtirok etadi. Yutuqlari Futbolchilar Joriy Tarkib U-19 U-21 Klub hodimlari Boshqaruv hodimlari Bosh direktor: Mansurjon Toshmatov Murabbiylar shtabi Bosh murabbiy: / Vitaliy Levchenko Yordamchi murabbiy: / Vladimir Yejurov Yordamchi murabbiy: Lutfulla Toʻrayev Yordamchi murabbiy: Anvar Norqulov Darvozabonlar Murabbiyi: Farrux Berdiyev Oxirgi yangilangan: 2024-yil 17-fevral Boshqaruv tarixi Yana qarang Neftchi futbol klubi mavsumlari roʻyxati Oʻzbekiston futbol klublari Osiyo kuboklarida Manbalar Havolalar FC Neftchi Fargʻona rasmiy veb-sayti FC Neftchi Fargʻona rasmiy YouTube sahifasi FC Neftchi Fargʻona Soccerway saytidagi sahifasi FC Neftchi Fargʻona Transfermarkt saytidagi sahifasi FC Neftchi Fargʻona Footballdatabase.com saytidagi sahifasi FC Neftchi Fargʻona Footballfacts.ru saytidagi sahifasi Neftchi Fargʻona Oʻzbekiston futbol klublari Oʻzbekiston SSR futbol klublari Fargʻona viloyati futbol klublari Fargʻonada sport Oʻzbekiston Superligasi chempionlari Oʻzbekiston kubogi gʻoliblari Oʻzbekiston Superligasi jamoalari 1962-yilda Oʻzbekistonda tashkil etilganlar

5182

https://uz.wikipedia.org/wiki/Navbahor%20%28futbol%20klubi%29

Navbahor (futbol klubi)

"Navbahor" proffesionasl futbol klubi (eng: PFC Navbahor Namangan) – 1978-yilda Namangan shahrida asos solingan. Ilk nomi Tekstilshik edi. Klubning hozirgi murabbiysi Samvel Babayan hisoblanadi. 1980-yillarda Sobiq Ittifoq 2-ligasi Sharqiy Zonasida nomi bilan toʻp sura boshlagan. 1992-yildan esa Oʻzbekiston Oliy Ligasida Navbahor nomi ostida muntazam ishtirok eta boshladi. Jamoa Namangan shahridagi Navbahor Markaziy Stadionida toʻp suradi. Stadion oʻz bagʻriga 21 mingdan ortiq muxlis sigʻdira oladi. Tarix SSSR Chempionatlarida „Navbahor“ futbol klubiga 1978-yilda asos solingan. Dastlabki yillarda – aniqrogʻi 1980-yillarda „Tekstilshik“ nomi bilan Sobiq Ittifoq chempionati 2-ligasi Sharqiy Zonasida toʻp sura boshlagan.  Jamoa oʻsha vaqtda „Tekstilshik“ nomi bilan sobiq ittifoq chempionati ikkinchi ligasining 5-mintaqasi bahslarida qatnashgan. 1980-yilga kelib „Tekstilshik“ nomi „Navbahor“ga oʻzgartirildi. Jamoa sobiq ittifoq chempionatlarida muvaffaqiyatli qatnashib, 1981-1982-yillarda ikkinchi liganing yettinchi mintaqasi jamoalari orasida faxrli uchinchi oʻrinni egalladi. 1984-1987-yillarda jamoa oʻz nomini „Avtomobilist“ ga oʻzgartiradi. 1984 va 1986-yillarda namanganliklar „Paxtakor-79“ xotira turnirida gʻolib chiqishdi. „Navbahor“ aʼzolari oʻz mahoratlarini yil sayin oshirib, sobiq ittifoq 52-chempionatining ikkinchi liga beshinchi mintaqasida muvaffaqiyatli qatnashib, birinchi ligaga chiqish imkoniyatini beradigan „bufer“ mintaqa musobaqalarida ishtirok etish huquqini qoʻlga kiritishdi. Ikki mavsum „bufer“ mintaqada toʻp surgan „Navbahor“ 1990-yil yakuniga koʻra, birinchi liga yoʻllanmasiga ega boʻldi. 1987-yilning noyabr oyida „Navbahor“ Markaziy Osiyoda birinchi, sobiq ittifoqda Ukrainaning „Dnepr“ (Dnepropetrovsk) klubidan soʻng, ikkinchi boʻlib, xoʻjalik hisobidagi futbol klubi sifatida faoliyat yuritishni boshladi. „Navbahor“ 1978-yildan 1991-yilga qadar sobiq ittifoq chempionati ikkinchi ligasining turli mintaqalarida qatnashib, 508 ta uchrashuvda maydonga tushgan. Jamoa 245 ta oʻyinda gʻalaba qozonib, 100 ta uchrashuvda durangga imzo chekkan boʻlsa, 163 ta bahsda magʻlubiyatga uchragan. 702ta gol urib, oʻz darvozasidan 513 ta toʻp oʻtkazib yuborgan. 1991-yili sobiq ittifoq chempionatining birinchi ligasida ishtirok etgan „Navbahor“ 42 ta oʻyinda 19 ta gʻalaba qayd etgan. Yettita bahsda durang kuzatilgan boʻlsa, 19 ta uchrashuvda jamoa raqiblariga imkoniyatni boy bergan. Oʻsha yilgi chempionat yakunida „Navbahor“ 22 ta jamoa orasida toʻqqizinchi oʻrinni egallagan. Namanganliklar 1989-yildan 1991-yilgacha sobiq ittifoq kubogida ham 10 ta oʻyin oʻtkazishgan. Jamoa oltita uchrashuvda zafar quchib, toʻrtta oʻyinda magʻlubiyatga uchragan. Mazkur uchrashuvlar davomida raqiblar darvozasiga 24 ta gol urilgan. „Navbahor“ oʻz darvozasidan 12 ta toʻp olib chiqqan. Jamoaning kubok bahslaridagi eng yirik gʻalabasi 1991-yili kuzatilgan. Oʻsha yili „Navbahor“ oʻz maydonida 1/32 final doirasida Chimkentning „Meliorator“ jamoasini 14:0 hisobida magʻlubiyatga uchratib, keyingi bosqich yoʻllanmasini qoʻlga kiritgandi. Oʻzbekiston Chempionatlarida 1992-yilda klub nomi „Navbahor“ deb oʻzgartirildi. SSSR parchalanib, Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach (1991 -yil 2-yarmida), 1992-yilgi mavsumdan boshlab Oʻzbekiston milliy chempionatida oʻynay boshladi. Oʻzbekiston chempionati tarixida 1-oʻrinni egallagan „Navbahor“ yana 16 ta jamoa bilan birga Oliy ligadan joy oldi. Debyut mavsumi yakuniga koʻra 5-oʻrinni egalladi va Oʻzbekiston kubogining 1-gʻolibiga aylandi. Keyingi mavsumlarda ketma-ket uch marta (1993, 1994 va 1995) „Navbahor“ Oliy liga bronza medali sohibi, 1993-yilda Kubok finalchisi, 1995-yilda esa 2-marta Oʻzbekiston kubogini qoʻlga kiritdi. 1996-yilgi mavsumda klub 1-marta Oʻzbekiston chempioni boʻldi. Keyingi 3-yil davomida u yana bronza medali sohibi boʻldi va 1998-yilda oʻz tarixida 3-marta va hozircha oxirgi marta Oʻzbekiston kubogini qoʻlga kiritdi. 1999-yilda „Navbahor“  Oʻzbekiston Superkubogining 1-gʻolibi boʻldi. 2000-2002-yilgi mavsumlarda sovrinlarsiz klub qoldi, ammo 2003 va 2004-yillarda ketma-ket ikki marta bronza medalini qoʻlga kiritgan. 2005-yildan beri jamoa natijalarida malum darajada pasayish kuzatilib, namanganliklar chempionatning „oʻrta jamoasi“ deb ataladigan jamoalaridan biriga aylandi. Keyingi mavsumlarda klubning eng yuqori yutugʻi 2017-yilgi mavsumdagi 5-oʻrin boʻldi. Ammo 2018-yilda (14-yildan soʻng) „Navbahor“ yana 9-marta Oʻzbekiston Superligasining bronza medallarini qoʻlga kiritib, Oʻzbekiston chempionati sovrindorlari qatoridan joy oldi. 2022-yil yakunlariga koʻra jamoa klub 24 yildan soʻng ilk bor Oʻzbekiston Kubogi finalida toʻp surdi, ammo, Nasaf jamoasiga magʻlub boʻlib ikkinchi oʻrinni egalladi. Oʻzbekiston Superligasida esa klub oʻz tarixida ilk bor kumush medallarini qoʻlga kiritdi. Xalqaro Musobaqalar „Navbahor“ toʻrt marta Osiyoning klublar oʻrtasidagi musobaqalarida ishtirok etgan. 1996/1997-yilgi mavsumda Oʻzbekiston kubogining amaldagi sohibi sifatida AFC klublar oʻrtasidagi ikkinchi nufuzli turnir – Osiyo kubogi egalari kubogida ishtirok etib, ikkinchi saralash bosqichida toʻxtagan edi. 1997/1998-yilgi mavsumda Namangan klubi Osiyo Chempionlar Kubogida (hozirgi OCHL deb ataladi) Oʻzbekistonning amaldagi chempioni sifatida ishtirok etib, guruhdan chiqa olmadi. „Navbahor“ uchinchi marta 1999/2000-yilgi mavsumda Osiyo klublar musobaqasida qatnashgan. 1998-yilgi Oʻzbekiston Kubogining amaldagi sohibi sifatida Osiyo Kubogi egalari kubogida ishtirok etgan va yarim finalga qadar yetib borgan. Toʻrtinchi marotaba 2023/2024-yilgi mavsumda ishtirok etdi va 1/8 final bosqichiga qadar yetib bordi. Klub afsonalari Jamoaning afsonaviy murabbiylaridan biri Viktor Jalilovdir. Viktor Jalilovning jamoa muvaffaqiyatidagi oʻrni beqiyos. Aynan u boshchiligida klub oʻz tarixida hozircha yagona boʻlib turgan chempionlikka erishgan. Murabbiy shuningdek, Oʻzbekiston Kubogida ham jamoa bilan gʻalabalarga erishgan. Shuningdek, Mustafo Bayramov, Farhod Magometov, Dmitriy Bashkevich, Eduard Momotov, Gennadiy Denisov, Rustam Zabirov, Oleg Shatskix, Saydullo Tursunov, Tohir Madrahimov, Shuhrat Mirxoldorshoyev, Xayrulla Karimov singari jamoada toʻp surgan tajribali futbolchilarning ham jamoa tarixida oʻz oʻrni bor. Sobiq ittifoq davrida „Navbahor“ Valixon Zunnunov, Viktor Orlov, Pyotr Boldirev, Sergey Dotsenko, Pavel Kim, Dmitriy Korneyev, Gennadiy Nedelkin, Valeriy Gladilin va Igor Volchok kabi taniqli murabbiylar boshqarishgan. Klub tarixidagi eng yaxshi toʻpurar – Shuhrat Mirxoldorshoyev – 140 ta gol Eng koʻp oʻyin – Tohir Madrahimov – 259 ta oʻyin Jamoa nomlari tarixi 1978—1980: Tekstilshchik 1980—1983: Navbahor 1983—1987: Avtomobilchi 1988-yildan – Navbahor Klub ramzlari 2018-yilgi mavsum oldidan jamoada bir qator oʻzgarishlar boʻldi, bulardan biri jamoaga yangi logo tanlandi. Stadion Klublar uyi 22 000 tomoshabinga moʻljallangan „Navbahor Markaziy“ stadionidir. 1989-yilda qurilgan stadion sigʻimiga koʻra (toʻliq qayta taʼmirdan avval 33000 muxlis sigʻar edi) mamlakatdagi eng katta futbol stadionlaridan biri boʻlgan. 2011-yilda klub stadionni rekonstruksiya qilish niyatida ekanligini eʼlon qildi va u uzoq vaqt davom etgan rekonstruksiya ishlari uchun yopildi. Qayta tiklash ishlari 2014-yil bahorida yakunlandi. 2014-yilning 29-may kuni „Barkamol avlod-2014“ sport oʻyinlarining tantanali ochilish marosimi bilan yangi taʼmirlangan stadionning tantanali ochilish marosimi boʻlib oʻtdi. Yangi joyning sigʻimi 22 000 kishi. 2012—2014-yilgi mavsumlarda klub uy uchrashuvlarini Kosonsoy stadionida oʻtkazdi. Taʼmirlangan stadiondagi ilk rasmiy oʻyin 2014-yil 14-iyun kuni Liga doirasidagi „Navbahor“ – „Olmaliq“ uchrashuv boʻldi. Uchrashuvda mezbonlar 3:1 hisobida gʻalabaga erishadilar. Yutuqlar Oʻzbekiston Superligasi chempioni: (1) 1996 Oʻzbekiston Superligasi ikkinchi o'rin: (1) 2023 Oʻzbekiston Superligasi uchinchi o'rin: (10) 1993, 1994, 1995, 1997, 1998, 1999, 2003, 2004, 2018, 2023 Oʻzbekiston Kubogi sohibi: (3) 1992, 1995, 1998 Oʻzbekiston Kubogi finalchisi: 1993, 2022 Oʻzbekiston Superkubogi: (1) 1999 Mahalliy musobaqalar natijalari OFK musobaqalaridagi ishtiroki Osiyo Chempionlar ligasi: 1 marotaba Osiyo Chempionlar ligasi: Guruh bosqichi Osiyo kubogi egalari kubogi: 2 marotaba 1996/97: 2-Bosqich 1999/00: 4-oʻrin 2023/24 OCHL da ishtirok etmoqda Xalqaro Musobaqalarda natijalar Soʻnggi Oʻyin 2000-yil 15-aprelda boʻlib oʻtgan. Raqobat Muxlislar „Navbahor“da juda katta tarafdorlar va muxlislar armiyasi bor. Namangan klubining deyarli har bir uy uchrashuvida stadion toʻlib-toshadi. Raqobat „Navbahor“ning asosiy raqiblari Fargʻonaning „Neftchi“ va Toshkentning „Paxtakor“ jamoalaridir. Bu klublar har qanday davrda oʻzaro raqobati yuqori darajada oʻtgan. Bundan tashqari Vodiyning yana bir jamoasi Andijonning „Andijon“ klubiga qarshi oʻziga xos derbi ham tarixga kirgan. Jamoa tarkibi Eslatma: bayroqlar FIFA muvofiqlik qoidalariga koʻra belgilangan milliy terma jamoani koʻrsatadi. Oʻyinchilar FIFAga aʼzo boʻlmagan bir nechta fuqarolikka ega boʻlishlari mumkin. U21 U19 Klub hodimlari Murabbiylar shtabi Oxirgi yangilangan: 5-mart 2024-yil Manba: Xodimlar Oxirgi yangilangan: 6-mart 2024-yil Manba: Bosh murabbiylari tarxi Sergey Dotsenko (1979—1984) Pavel Kim (1984—1987) Pyotr Boldiryov (1988—1989) Valeriy Gladilin (1989—1990) Igor Volchok (1990—1991) Birodar Abduraimov (1991—1992) Boris Boboyev (1992—1993) Usmon Asqaraliyev (1993—1994) Sharif Nazarov (1994—1995) Birodar Abduraimov (1995—1995) Nikolay Lyubartsev (1995—1996) Viktor Jalilov (1996—1997) Baxtiyor Boboyev (1997—1998) Leonid Ostroushko (1998) Viktor Jalilov (1998—2000) Amet Memet (1999—2000) Valeriy Sinau (2001) Farhod Magometov (2001—2002) Igor Volchok (2003) Viktor Jalilov (2003—2004) Rahim Qurbonmamedov (2005) Said Seyidov (2006) Eldor Sakayev (2006—2007) Tolibjon Boboyev (2007—2008) Rustam Abdullayev (2008) Rahim Qurbonmamedov (2009—2010) Mustafo Bayramov (2009) Sergey Kovshov (2009) Mustafo Bayramov (2010) Viktor Jalilov (2010) Eldor Sakayev (2011) Mustafo Bayramov (2011—2013) Usmon Asqaraliyev (2013—2014) Baxtiyor Ashurmatov (2014—2015) Rashid Gʻafurov (2015—2016) Aleksandr Volkov (2016—2016) Ravshan Bozorov (2016—2016) Ilhom Moʻminjonov (2016—2018) Andrey Kanchelskis (2018—2019) Dejan Đurđević (2019—2020) Andrey Kanchelskis (2020—2020) Noʻmon Hasanov (2020—2021) Viktor Jalilov (2021—2021) Samvel Babayan (2021-yildan) Mashxur futbolchilar SSSR/Oʻzbekiston Sobiq SSSR davlatlari Yevropa Janubiy Amerika Afrika Osiyo Yana qarang Oʻzbekiston futbol klublari Osiyo kuboklarida Manbalar Havolalar Klub haqida futbolfacts.ru saytida maʼlumot Klub haqida wildstat.ru saytida maʼlumot Klubning rasmiy sayti – pfcnavbahor.uz Youtubedagi rasmiy klub kanali Klubning Telegramdagi rasmiy kanali t.me/fcnavbahor Transfermarkt.de saytida klub maʼlumotlari Navbahor Namangan Oʻzbekiston futbol klublari Oʻzbekiston SSR futbol klublari Namangan viloyati futbol klublari Namanganda sport Oʻzbekiston Superligasi jamoalari Oʻzbekiston Superligasi chempionlari Oʻzbekiston kubogi gʻoliblari Oʻzbekiston Superkubogi gʻoliblari 1978-yilda Oʻzbekistonda tashkil etilganlar 1978-yilda tashkil topgan futbol klublari 1974-yilda Oʻzbekistonda tashkil etilganlar

5184

https://uz.wikipedia.org/wiki/Osiyo%20Futbol%20Konfederatsiyasi

Osiyo Futbol Konfederatsiyasi

Osiyo Futbol Konfederatsiyasi Osiyo va Okeaniyadagi ayrim mamlakatlar/hududlarda futbol, ​​plyaj futboli va futzal assotsiatsiyalarini boshqaruvchi organ hisoblanadi. Unga 47 ta davlat aʼzo boʻlib, ularning aksariyati Osiyoda joylashgan. Ilgari OFCda boʻlgan Avstraliya 2006-yilda OFKga qoʻshilgan. Qoʻshma Shtatlar hududi boʻlgan Guam va Shimoliy Mariana orollari, AQShning 2 hamdoʻstligidan 1 tasi geografik jihatdan Okeaniyada joylashgan OFK aʼzolaridir. Osiyo Ayollar Futbol Konfederatsiyasi (ALFC) OFKning ayollar assotsiatsiyasi futbolini boshqaradigan boʻlimi edi.Osiyoda. Guruh mustaqil ravishda 1968-yil aprel oyida Tayvan, Gonkong, Malayziya va Singapur ishtirokidagi yigʻilishda tashkil etilgan. 1986-yilda OLFC OFK bilan birlashdi. Ijroiya qoʻmitasi Homiylar Aʼzo birlashmalar U 5 ta hududga boʻlingan 47 ta assotsiatsiyaga ega. Bular: Janubi-Sharqiy Osiyo, Sharqiy Osiyo, Gʻarbiy Osiyo, Markaziy Osiyo va Janubiy Osiyo mintaqalaridir. Shuningdek ushbu milliy futbol federatsiyalar 4 ta yirik federatsiyalarga boʻlingan. Bular: ASEAN davlatlari futbol Federatsiyasi, Sharqiy Osiyo futbol Federatsiyasi, Gʻarbiy Osiyo futbol Federatsiyasi va Markaziy va Janubiy Osiyo futbol Federatsiyasi Baʼzi davlatlar OFK zonalariga aralashmaydigan Janubi-Gʻarbiy Osiyo federatsiyasini taklif qilishdi. Afgʻoniston, Birma (Myanma), Xitoy Respublikasi, Gonkong, Eron, Hindisto, Isroil, Indoneziya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Pokisto, Filippi, Malayziya va Janubiy Vetnam taʼsischi aʼzolar edi.. AFCning rasmiy tillari Inglizcha, Ruscha, Arabcha, Forscha, Xitoycha, Koreyscha, Yaponcha rasmiy tillar hisoblanadi. Aʼzo birlashmalar Eslatmalar ^ Okeaniya futbol konfederatsiyasining sobiq aʼzosi (1966–1972, 1978–2006), OFKga qoʻshilgan. ^Yuqoriga oʻtish:a b Okeaniya davlati yoki hududiOsiyo Olimpiya KengashidankoʻraOkeaniya Milliy Olimpiya qoʻmitalari. ^ Okeaniya futbol konfederatsiyasining sobiq aʼzosi (1976—1982), OFKga qoʻshilgan. ^ Makao Olimpiya qoʻmitasi XOQ aʼzosi emas, balkiOCA aʼzosidir. ^ AQSH Olimpiya qoʻmitasining bir qismi. Sobiq aʼzolar Turnirlar Shuningdek qarang: Assotsiatsiya futbol musobaqalari roʻyxati va FIFA xalqaro oʻyinlar taqvimi Milliy jamoalar Erkaklar OFK Osiyo kubogi OFK birdamlik kubogi OFK U-23 Osiyo Kubogi OFK U-20 Osiyo Kubogi OFK U-17 Osiyo Kubogi Futbol bo'yicha Osiyo o'yinlari Asian Youth Games boys' football tournament Futzal bo'yicha Osiyo kubogi AFC U-20 Futsal Asian Cup Asian Indoor and Martial Arts Games menʼs futsal tournament AFC Beach Soccer Asian Cup Asian Beach Games menʼs beach soccer tournament Ayollar OFK ayollar o'rtasidagi Osiyo kubogi Asian Games womenʼs football tournament OFK U-20 ayollar o'rtasidagi Osiyo kubogi AFC U-17 Women's Asian Cup AFC Women's Futsal Asian Cup Asian Indoor and Martial Arts Games womenʼs futsal tournament AFC runs the AFC Asian Cup and the AFC Women's Asian Cup, and the AFC Solidarity Cup replace AFC Challenge Cup for a country that has few chances to play in the Asian Cup. The 3 tournaments are held every 4 years. AFC organises the AFC Futsal Asian Cup, AFC Women's Futsal Asian Cup, AFC Beach Soccer Asian Cup, various age-level international association football, youth futsal tournaments and the Asian qualifying tournament for the FIFA World Cup and for football at the Summer Olympics. Klublar Erkaklar Osiyo chempionlar ligasi OFK kubogi Futzal boʻyicha klublar oʻrtasida Osiyo Chempionati Ayollar Ayollar klublari oʻrtasidagi Osiyo chempionati The top-ranked AFC tournament for association football clubs is the AFC Champions League which started in the 2002–03 season (an amalgamation of the Asian Club Championship and the Asian Cup Winners' Cup) and gathers the top 1–4 teams of each country (the number of teams depend on that country's ranking and can be upgraded or downgraded); this tournament only gathered teams from top country. And AFC Women's Club Championship for women's association football club competition. A 2nd, lower-ranked tournament is the AFC Cup which was launched by AFC in 2004. A 3rd tournament, the AFC President's Cup which had started in 2005 was absorbed into the AFC Cup in 2015. AFC runs an annual Asian futsal club tournament, the AFC Futsal Club Championship for futsal club competition. Faoliyatsiz Shuningdek qarang: Turkum:Associaciyaning tugatilgan futbol musobaqalari Milliy jamoalar AFC Challenge Cup Afro-Asian Cup of Nations AFC–OFC Challenge Cup AFC U-14 Championship AFC U-14 Girls' Regional Championship Klublar Asian Cup Winners' Cup Asian Super Cup AFC President's Cup Afro-Asian Club Championship Hozirgi unvon egalari Shuningdek qarang: Portal:Hozirgi voqealar/Sport, 2022-yil futbol assotsiatsiyasi, 2022-yil sport turlari boʻyicha oylar va FIFA xalqaro oʻyinlar taqvimi COVID-19 pandemiyasi tufayli keyinga qoldirilgan yoki bekor qilingan tadbirlar uchun COVID-19 pandemiyasining sportga taʼsiri boʻlimiga qarang. Bekor qilingan turnirlar Shuningdek qarang: Turkum:Associaciyaning tugatilgan futbol musobaqalari Millatlar boʻyicha unvonlar Reytinglar FIFA Jahon reytingi Tarixiy rahbarlar Erkaklar ;; Ayollar Yil jamoasi Erkaklar elo reytingi OFK aʼzolari uchun World Football Elo reytinglari : Klublar musobaqalari reytingi OFK klublar musobaqalari reytingi oʻz aʼzolari assotsiatsiyalarini OFK musobaqalaridagi natijalariga koʻra joylashtiradi. Reytinglar OFK tomonidan hisoblab chiqiladi.  Bu yerda eng yaxshi 30 davlat roʻyxati keltirilgan.. Plyaj futboli terma jamoalari Reytinglar Beach Soccer Worldwide (BSWW) tomonidan hisoblanadi.. Erkaklar futzal 2022-yil 16-may uchun: qavslar orasidagi raqam oldingi haftaning darajasidir. (*)= Vaqtinchalik reyting (kamida 10 ta oʻyin oʻynagan) (**)= 24 oydan ortiq vaqt davomida faol emas Ayollar futzali The Roon Ba tomonidan yangilangan futzal bo'yicha OFK ayollar terma jamoasi reytingi 2022-yil mart Munozara Osiyo chempionlar ligasi 2020-yil OFK Chempionlar ligasi, Eron Islom Respublikasi Futbol Federatsiyasi 2020-yil 17-yanvar kuni OFKdan xat oldi va unda xavfsizlik nuqtai nazaridan Eron jamoalariga oʻz mamlakatida uy uchrashuvlarini oʻtkazishga ruxsat berilmasligi haqida eʼlon qilindi. Eronning 4 ta Osiyo Chempionlar Ligasi jamoasi 2020-yil 18-yanvar kuni agar taqiq bekor qilinmasa, turnirni tark etishlarini eʼlon qildi. OFK 2020-yil 23-yanvarda Eron jamoalari 1, 2 va 3-tur kunlarida oʻtkazilishi kerak boʻlgan guruh bosqichi oʻyinlari tegishli safar oʻyinlariga almashtirilishini eʼlon qildi. mamlakat.. Jahon chempionati saralash oʻyinlari 2010-yilgi Jahon chempionati saralash bosqichidagi ikki Koreya oʻrtasidagi keskinlik Shimoliy Koreyaning Janubiy Koreya terma jamoasini qabul qilishdan voz kechishiga va Janubiy Koreya bayrogʻini koʻrsatish va davlat madhiyasini ijro etishdan bosh tortishiga olib keldi. Natijada Shimoliy Koreyaning uy uchrashuvlari Shanxayga koʻchirildi.. 2022-yilgi Jahon chempionati saralash bosqichida Shimoliy Koreya istaksiz ravishda Janubiy Koreya termasini Pxenyanda qabul qilishga rozi boʻldi, bu Shimoliy Koreya birinchi marta Janubiy Koreyani oʻz uyida raqobatbardosh oʻyinda qabul qildi. Shimoliy Koreya hukumati tarafdorlarining stadionga kirishini taqiqladi. Uchrashuv golsiz durang bilan yakunlandi va mojarolar natijasiga kelsak, Janubiy Koreya 2023-yilgi FIFA ayollar oʻrtasidagi jahon chempionatiga daʼvogarlikdan voz kechishga qaror qildi va Shimoliy Koreyani sportga siyosiy aralashishda aybladi. OFK 2019-yilgi OFK kubogi finali Shimoliy Koreyada oʻtkazilmasligi toʻgʻrisida qaror qabul qilishga olib kelgan ish boʻyicha ozgina ish qilganlikda ayblandi. 2020-yil 9-mart kuni FIFA bayonot berib, JCh—2022 saralash bosqichidan oʻrin olgan Osiyo qit’asi oʻrtasidagi mart va iyun oylariga belgilangan oʻyinlar keyingi vaqtga koʻchirilganini e’lon qildi. Qaror SARS-CoV-2 tarqalishi sababli qabul qilindi.  2020-yilning 12-avgustida FIFA va OFK birgalikda 2020-yilning oktyabr va noyabr oylarida boʻlib oʻtadigan xalqaro oʻyinlar vaqtida boʻlib oʻtishi rejalashtirilgan FIFA Jahon chempionati Qatar-2022 va OFK Osiyo chempionati Xitoy-2023 saralash bosqichi oʻyinlari boʻlib oʻtishi haqida qaror qabul qildi. 2021-yilga koʻchirilsin. See also OFKning yillik mukofotlari OFK prezidentlari roʻyxati Manbalar Havolalar Rasmiy sayti

5185

https://uz.wikipedia.org/wiki/Nasaf%20%28futbol%20klubi%29

Nasaf (futbol klubi)

Nasaf — Qarshi shahrining futbol jamoasidir. 1986-yilda tashkil topgan. 1997-yildan boshlab Oʻzbekiston Super Ligasi qatnashchisi. Futbol boʻyicha 4 karra Oʻzbekiston kubogi gʻolibi. Tarixi Jamoa nomi 1986-1991: Geolog 1992: Paxtachi 1996: Dinamo-Nasaf 1993-1995, 1996-: Nasaf FK Tarix „Nasaf“ jamoasi 1987-yilda tashkil etilgan. Jamoa Oʻzbekiston oliy ligasida 1997-yildan beri ishtirok etadi. 1994-yilda Qashqadaryo viloyati tarixida ilk marotaba Muborakning „Mashʼal“ jamoasi birinchi ligada gʻoliblikni qoʻlga kiritib, kelgusi mavsumdan kuchlilar safida qatnasha boshladi. Ammo yosh, tajribasiz, asosan mahalliy yigitlardan tashkil topgan jamoa ikki yil oliy ligada oʻz oʻrnini saqlab qoldi. Oʻsha tarkibda hozirda barcha yaxshi taniydigan Asror Aliqulov, Anvar Berdiyev, Oleg Qahhorov singari charm toʻp ustalari harakat qilishgan. 1997-yil viloyat rahbariyatining saʼy-harakati bilan „Mashʼal“ oliy ligadagi oʻz oʻrnini „Nasaf“ga boʻshatib berdi. Bungacha birinchi ligada Qarshi shahri sharafini „Dinamo-Nasaf“ (avvalgi nomlari „Geolog“, „Nasaf“) jamoasi himoya qilib kelardi. „Mashʼal“ esa birinchi tabaqada „Dinamo-Nasaf“ oʻrnini egalladi. Shu tariqa viloyatning ikki jamoasi oʻzaro rokirovkasidan soʻng 1997-yilgi mavsumdan boshlab „Nasaf“ning oliy ligadagi faoliyati boshlandi. Oʻsha yili qarshidagi „Mehnat“ stadioni qayta rekonstruksiya qilinib, „Nasaf“ markaziy stadioniga aylantirildi. qarshiliklar debyut mavsumni Viktor Borisov murabbiyligida kuchli oltilikda yakunlashga erishishdi. 1998-yilgi mavsumda ham „Nasaf“ yanada yuqorilashda davom etdi. Garchi „Andijon“dan qabul qilingan qaqshatqich (0:6) magʻlubiyatdan keyin bosh murabbiy Viktor Borisov isteʼfoga chiqqan boʻlsa-da, uning adashi Viktor Makarov bilan jamoa finishga beshinchi boʻlib yetib keldi. Ammo oʻzining uchinchi mavsumini klub oʻz tarixidagi hozirgacha eng yomon natija — 11-oʻrin bilan yakunladi. Oʻsha 1999-yilgi omadsizlikdan keyin jamoada tub oʻzgarishlar roʻy berdi. Tarkib 80 foizga yangilandi. Jamoaga qoʻqonlik mutaxassis Bahrom Hakimov bosh murabbiy etib tayinlandi. Ushbu murabbiy qoʻl ostida „Nasaf“ birin-ketin oʻz tarixidagi eng yuqori choʻqqilarni zabt eta boshladi. XX asrning ilk yillaridayoq „Nasaf“ chempionatimizda peshqadamlardan umuman hayiqmaydigan jamoa sifatida gavdalandi. qarshida oʻtgan bellashuvlarda amaldagi chempion „Doʻstlik“ va „Neftchi“, „Navbahor“u „Paxtakor“ ham magʻlubiyat alamini tatib ortlariga qaytishdi. Oʻsha yili jamoa chempionatda 85 ochko toʻplab, 20 jamoa orasida mavsumni uchinchi pogʻonada yakunladi. Bu qarshiliklarning oliy liga tarixidagi dastlabki medallari edi. Jamoa hujumchisi Zafar Xolmurodov ham chempionat toʻpurarlari bahsida jamoasi singari „bronza“ pogʻonani band etdi. Jamoa raqiblari darvozasini 92-marta ishgʻol etgan boʻlsa, shu gollarning salkam uchdan bir qismiga Xolmurodov mualliflik qildi. 2001-yilgi mavsumda ham „Nasaf“ yana bronza medalini oʻz muzeyiga olib ketdi. 2001-2002-yilgi Osiyo chempionlari kubogida mamlakat sharafini himoya qilish „Nasaf“ning chekiga tushdi. „Doʻstlik“ va „Neftchi“ jamoalari bu turnirda qatnashishdan bosh tortgach, bu vazifa „Nasaf“ga yuklandi va qarshilik futbolchilar oʻshanda qitʼada shov-shuvli natijalarni qayd etishgandi. Dastlab Turkmaniston va Tojikiston chempionlari mahv etilgach, BAA da tashkil etilgan guruh bosqichida mezbonlar, Eron hamda Quvayt chempionlariga munosib qarshilik koʻrsatishdi. „Nasaf“chilar mamlakatimiz jamoalari orasida „Neftchi“dan keyin qitʼaning eng nufuzli musobaqasida yarim finalga qadar yetib kelishdi. Albatta mamlakatning uchinchi jamoasining qitʼa turnirida toʻrtinchi pogʻonani egallashi ham ancha yuqori natija hisoblanadi. Oʻzbekiston kubogida ham jamoa finalga qadar yetib keldi va „Paxtakor“ga magʻlub boʻldi (1:3). 2003-2004-yillarda jamoa sovrindorlar safiga kirolmay qolishi natijasida Bahrom Hakimovning „Nasaf“dagi besh yillik faoliyati nihoyasiga yetdi. 2005-yilda ukrainalik Oleg Morozov jamoani boshqaruviga olgach, qarshiliklar birinchi davrani birinchi pogʻonada yakunlashdi. Ammo mavsum oxiriga kelib jamoa uchinchi bor bronza medallarga sazovor boʻldi. 2006-yili Bahrom Hakimov yana „Nasaf“ga qaytdi va jamoa bilan toʻrtinchi marta bronzani qoʻlga kiritdi. Oliy ligadagi 11-mavsumga kelib asosiy tarkibning oʻzagi bir necha yillardan beri saqlanib qolgan boʻlsa-da, baribir vaqt oʻz hukmini oʻtkaza boshladi. Natijada 2007-yili ikkinchi davrani Fomichyov qoʻl ostida oʻtkazgan qarshiliklar kuchli oltilikda yakunlashdi. 2008-yilgi mavsumda esa „Nasaf“ 9 — oʻrin bilan cheklandi. Natijada yil oxiriga kelib klub rahbariyatida jiddiy oʻzgarishlar amalga oshirildi. „Nasaf“ni oliy ligadagi muvaffaqiyatlariga tamal toshini qoʻygan Bahrom Davlatov jamoa rahbari va menejeri etib tayinlandi. Nafaqat Qashqadaryoda, balki mamlakatimizdagi yetakchi sanoat korxonalaridan biri hisoblangan „Shoʻrtangaz Kimyo“ majmuasi klub muassisi va bosh homiysi qilib belgilandi. 2009-yilda Viktor Kumikov qoʻl ostida „Nasaf“ futbolchilari mavsumni koʻtarinki ruhda oʻtkazib, uch yillik tanaffusdan keyin beshinchi bor bronza medal egasiga aylanishdi. Mavsum-2010 da esa birinchi davrada jamoani Viktor Kumikov, ikkinchi davradan esa ukrainalik taniqli mutaxassis Anatoliy Vasilevich Demyanenko boshqara boshladi. Natija esa yana — 3-oʻrin. Shuningdek, keyingi ikki yil ichida klub qoshida futbol akademiyasi ish boshladi va oʻzining ilk kurtaklarini berdi. Unga Ukrainadan Sergey Petrovich Kucherenko taklif etildi. Jamoa qoshidagi futbol maktab tarbiyalanuvchilari (1994 — 1995-yilda tugʻilgan) oʻz tengqurlari orasida 2010-yili mamlakat chempioniga aylandi. 2011-yil jamoa tarixidagi eng esda qolarli mavsum sifatida yodda qoladigan boʻldi. Mavsum avvalida tarkibga bir qator tajribali va iqtidorli futbolchilarni jalb etgan qarshiliklar oldiga bir yoʻla uchta musobaqa — Osiyo futbol konfederatsiyasi kubogi, Oʻzbekiston chempionati va kubogi bellashuvlarida muvaffaqiyatli qatnashish vazifasi qoʻyildi. Ukrainalik taniqli mutaxassis Anatoliy Demyanenko qoʻl ostida qarshilik futbolchilar 2011-yili Osiyo Futbol Konfederatsiyasi kubogini qoʻlga kiritishdi. „Nasaf“ 2012-yilgi futbol mavsumini yangi murabbiy qoʻl ostida boshladi. Jamoada ancha yillar toʻp surgan va jamoaning haqiqiy yetakchisi hamda keyingi uch yilda yordamchi murabbiy sifatida faoliyat yuritgan Roʻziqul Berdiyev boshqaruviga oʻtdi. Jamoamizning Osiyo chempionlar ligasidagi ishtiroki ham muvaffaqiyatsiz kechdi. Roʻziqul Berdiyev mavsumning birinchi davrasi yakunlanmasdan turib, bosh murabbiylik lavozimidan ozod qilinadi. Mavsum oxiriga kelib, uning oʻrnida faoliyat yuritgan murabbiyning ishidan qoniqmagan klubimiz rahbariyati yana jamoa boshqaruvini Berdiyevga topshirishadi. Shu yili jamoamiz chempionatni 4-pogʻonada yakunlashdi. Oʻzbekiston Kubogi finalida esa Toshkentning „Bunyodkor“ jamoasiga magʻlub boʻldi. 2013-yilgi mavsumni muvaffaqiyatsiz boshlagan jamoamiz mavsum oxiriga kelib, peshqadamlar safidan joy oldi. Shu yili jamoamiz yana bronza sovrini sohibiga aylandi va oʻz tarixida toʻrtinchi marta Oʻzbekiston Kubogi finalchisiga aylandi. Ammo finalda Toshkentning „Paxtakor“ jamoasiga yutqazib (2:1) qoʻygan jamoamiz billur sovringa egalik qila olmadi. Shu yilgi mavsum yakuni boʻyicha Roʻziqul Berdiyev mamlakatimizning „Eng yaxshi murabbiyi“ nominatsiyasi boʻyicha yil laureatiga aylandi. Jamoamiz shuningdek Osiyo chempionlar ligasini pley-offda boshlaydigan boʻldi. Afsuski, 2014-yilgi Osiyo Chempionlar ligasi pley-off uchrashuvi jamoamiz uchun omadsiz yakunlandi. Jamoamiz safarda Qatarning „Al-Jaish“ klubiga 1:5 hisobida imkoniyatni boy berdi va asosiy eʼtiborini ichki chempionatga qaratdi. Natijada „Nasaf“ oʻz tarixida sakkizinchi marotaba bronza medallarini qoʻlga kiritdi. 2015-yilgi futbol mavsumi klubimiz tarixida oʻchmas iz qoldiradigan boʻldi. Yaʼni „Nasaf“ oʻz tarixida beshinchi marta Oʻzbekiston Kubogi finaliga chiqib, 17-oktyabr kuni Jizzax shahrida oʻtkazilgan final uchrashuvida Toshkentning „Bunyodkor“ klubini 2:1 hisobida magʻlubiyatga uchratdi va Oʻzbekiston Kubogi sohibiga aylandi. Chempionat yakuni boʻyicha toʻqqizinchi marotaba bronza sovrindoriga aylandi. 2016-yilgi futbol mavsumi ham jamoamiz uchun omadli boshlandi. „Nasaf“ klubi 2016-yil 17-fevral kuni Toshkent shahridagi muhtasham „Bunyodkor“ stadionida boʻlib oʻtgan Oʻzbekiston Superkubogi uchrashuvida, amaldagi mamlakat chempioni Toshkentning „Paxtakor“ jamoasi ustidan 1:0 hisobida gʻalaba qozondi va oʻz tarixida birinchi marta Oʻzbekiston Superkubogi sohibi boʻldi. 2017-yilgi mavsum jamoamiz uchun koʻtarinki ruhda oʻtdi. „Nasaf“ oʻz tarixida ikkinchi bor kumush medalni qoʻlga kiritdi. Ushbu natijaga klubimiz 2011-yili ilk marta erishgan edi. Bu orqali klubimiz OCHL-2018 musobaqasini pley-off bosqichidan boshlaydigan boʻldi. Bundan tashqari jamoamiz ustozi Roʻziqul Berdiyev, murabbiylik faoliyatida uchinchi marta OʻFF tomonidan „Yilning eng yaxshi murabbiyi“ sifatida eʼtirof etildi. Jamoamiz 2018-2019-yillardagi pasayishdan soʻng 2020-yilgi futbol mavsumini kutilganidan ancha yuqori ruhda oʻtkazdi va yakunda oʻz tarixida uchinchi bor kumush medallarni rasmiylashtirib qoʻydi. Eng qiziqarlisi jamoamiz Superliga jamoalari ichida eng yosh jamoa boʻlgani holda ushbu natijaga erishdi. Futbolchilarimizning bu natijaga erishishiga bosh sababchilardan biri boʻlgan Roʻziqul Berdiyev oʻz murabbiylik faoliyati davomida toʻrtinchi bor Oʻzbekistonning eng yaxshi murabbiyi deb topildi. Roʻziqul Berdiyev ushbu sovrinlarning barchasini aynan „Nasaf“ bilan qoʻlga kiritgan. 2020-yilda bosh jamoamizdan tashqari oʻrinbosarlar jamoasi ham sovrinli oʻrinlardan joy oldi va chempionatning bronza medallari bilan taqdirlandi. „Nasaf“ U-18 jamoasi esa qatorasiga uchinchi marta mamlakat chempionligini qoʻlga kiritdi. 2021-yilda jamoa 10 yillik tanaffusdan soʻng yana OFK Kubogida ishtirok etdi. Bu safargi jamoa 10 yil oldingi jamoadan butunlay farq iladi. Sababi hozirgi jamoaning asosini oʻz vaqtida poydevori qoʻyil „Nasaf“ futbol maktabining tarbiyalanuvchilari tashkil etadi. Jamoa yosh boʻlishiga qaramasdan OFK Kubogi finaligacha yetib bordi. Afsuski Bahraynda boʻlib oʻtgan final uchrashuvida maydon egalari „Al Muharraq“ jamoasiga magʻlub boʻldi. Joriy mavsumda 41 rasmiy uchrashuv oʻtkazgan jamoa sovrinsiz qolmadi. Samarqandda boʻlib oʻtgan Oʻzbekiston Kubogi Finalida qarshiliklar oʻzlarining ashaddiy raqiblaridan biri boʻlgan Toshkentning „Paxtakor“ jamoasi bilan kuch sinashdi va yakunda bir kishi kam boʻlib qolgan jamoamiz iroda koʻrsatib 1:2 hisobida gʻalaba qozonishdi. 2023—2024-yilgi Oʻzbekiston chempionati O'zbekiston Superligasi 2023—2024-yilgi mavsumni Nasaf jamoasi 4-aprel kuni Qarshimarkaziy stadionida „Andijon“ klubiga qarshi bahs bilan boshladi. Oʻyin andijonliklarning kichik 1:0 hisobidagi gʻalabasi bilan yakunlangan. Super Liga 2-turini Qarshi jamoasi Toshkentning „Turon“ jamosiga Qarshi oʻtkazgan. Qashqadaryoda boʻlgan oʻyinda Qarshiliklar 2:1 hisobida gʻalaba qozonishgan. Superliganing 3-tur uchrashuvida Nasaf Buxoro klubi mehmoni boʻlgan va kichik 1:0 hisobida gʻalaba qozonishgan. 4-tur oʻyinida Qizilqum mehmoni boʻlgan qarshiliklar 1:1 hisobidagi oʻyin bilan murosa koʻchasini tanlaganlar. Beshinchi turda Nasaf futbolchilari Surxon jamoasi ustidan 3:2 hisobida gʻalaba qozonishgan. Superliganing oltinchi tur bahsida Bunyodkor mehmoni boʻlgan Nasaf jamoasi 1:1 hisobidagi durrang natijani qayd etishdi. Superliganing yettinchi tur bahsida Olimpik jamoasini qabul qilib 3:0 hisobidagi ishonchli gʻalaba erishishgan. Toʻqqizinchi tur bahsida qarshliklar Navbahro futbol klubi bilan bahslashgan, oʻyin 0:0 hisobidagi nursiz durrang bilan yakunlangan. Oʻninchi tur bahsida Metallurg jamoasini 2:1 hisboda magʻlubiyatga uchratishgan. Oʻn ikkinchi turda Soʻgʻdiyona mehmoni boʻlgan qarshiliklar 2:1 hisobida gʻalaba qozonishgan. Superliganing oʻn uchinchi turida Toshkentning OKMK klubini qabul qilgan Nasaf jamoasi 2:0 hisobida gʻalaba qozongan. Oʻn toʻrtinchi tur bahsida nasaf jamoasi Andijon mehmoni boʻlishgan, oʻyin 0:0 hisobidagi durrang bilan yakunlangan. Superliganing oʻn beshinchi tur bahsida Qarshi jamoasi Turnon futbol klubiga 1:0 hisobida imkoniyatni boy berishgan. Keyingi turni Qarshining Nasaf jamoasi o'z uy stadionida Buxoro futbol klubiga qarshi o'tkzilishi rejalashtirilgan. Jamoaning rekordlari Jamoa tarkibida eng koʻp maydonga chiqqan oʻyinchi — Roʻziqul Berdiyev (314 marotaba). Jamoaning eng yaxshi toʻpurari — Zafar Xolmurodov (181 ta). Bir mavsumda eng koʻp toʻp kiritgan futbolchi— Zafar Xolmurodov (30 ta, 2000-yil). Eng yirik gʻalabasi — 7:0 („Metallurg“ Bekobod, 2004-yil), 8:1 („Andijon“, 2004-yil).Eng yirik magʻlubiyati — 0:6 („Andijon“, 1998-yil). Stadion Qarshi „Markaziy“ oʻyingohi 2006-yilda Qarshi shahri mezbonlik qilgan „Umid nihollari“ musobaqasi uchun qurilib, foydalanishga topshirilgan. 2008-yilda „Nasaf“ futbol klub uy uchrashuvlarini aynan shu oʻyingohda qabul qilishni boshlagan. „Markaziy“ oʻyingoh turli xil xalqaro musobaqalar OFK Kubogi, Osiyo Chempionlar ligasi, 21 yoshlilar oʻrtasidagi Osiyo Kubogi musobaqasi oʻyinlariga mezbonlik qilgan. 2011-yilda Qarshi shahrida boʻlib oʻtgan OFK Kubogi finalida „Nasaf“ jamoasi Quvaytning „Quvayt SK“ jamoasini 2:1 hisobida magʻlubiyatga uchratib Oʻzbekistonda klublar oʻrtasida birinchi xalqaro musobaqa gʻolibligini qoʻlga kiritgan. Qarshi „Markaziy“ oʻyingohi yuqorida aytib oʻtganimizdek 2006-yilda foydalanishga topshirilgan. 2011 va 2017-yillarda qaytda taʼmirlangan. Dastlab oʻyingoh 16 000 muxlisga moʻljallangan boʻlsa, hozirgi vaqtda 21 000 muxlisni oʻz bagʻriga sigʻdira oladi. „Markaziy“ stadion xalqaro talablarga toʻliq javob beradi. Oʻyingohda 4 ta kiyim almashtirish xonasi, 12 ta yuqori martabali mehmonlar VVIP xonasi, 900 VIP oʻrindiqlari, 2 ta tibbiyot xonasi, 2 ta hakamlar xonalari mavjud. Foydalanishga topshirilgan yili: 2006-yil Qayta taʼmirlangan yillari: 2001, 2017 Chimi: tabiiy Arxitektor: Sobir Toshev (Samarqand) Sigʻimi: 21 000 Ilk uchrashuv:  „Nasaf“ — „UzDongJu“ 2:0 (08.08.2008 y.) Manzil: Mustaqillik shox koʻchasi, 5-uy. https://www.google.com/maps/place/Nasaf+Stadium/ Ichki oʻyinlar tarixi Xalqaro maydondagi oʻyinlar Yutuqlar Oʻzbekiston Oliy Ligasi kumush medali sovrindori: (4) 2011, 2017, 2020, 2023 Oʻzbekiston Oliy Ligasi bronza sovrindori: (7) 2000, 2001, 2005, 2006, 2009, 2010, 2013, 2014, 2015, 2016, 2022 Oʻzbekiston Kubogi sohibi: (4) 2015 , 2021, 2022, 2023 Oʻzbekiston Kubogi finalisti: (5) 2002, 2003, 2011, 2013, 2016 Oʻzbekiston Superkubogi sohibi: (2) 2016, 2023 Osiyo Chempionlar Ligasi yarim finalchisi: (1) 2001/02 AFC Kubogi sohibi: (1) 2011 AFC Kubogi finalchisi (1) 2021 „Halol oʻyin uchun“ sovrini sohibi. 2011, 2022 Texnik xodimlar Murabbiylar shtabi Boshqaruv Futbolchilar U19 U21 Bosh murabbiylari tarixi Mashxur futbolchilar Volodimir Dolganov Talyat Shayxametov Asror Aliqulov Sergey Andreev Roʻziqul Berdiyev Erkin Boydullaev Shohrux Gadoev Murod Zuhurov Islom Inomov Botir Qoraev Maqsud Karimov Yaroslav Krushelnitskiy Kamoliddin Murzoyev Fozil Musayev Shavkat Salomov Kenja Toʻrayev Lutfulla Toʻraev Artyom Filiposyan Noʻmon Hasanov Aleksandr Xvostunov Vladimir Shishelov Alisher Toʻychiyev Shuhrat Mamajonov Ramaz Jabnidze Kaxa Gogoladze Artur Gevorkyan Oleg Bazhenar Jorj Xudo Sergey Krot Dmitriy Kozachenko Anatoliy Matkevich Nikolay Pavlenko Andrey Yakovlyev Andrey Pereplyotkin Ivan Bošković Jorj Ivel Bojan Mališić Aleksandar Petrović Yana qarang Nasaf futbol klubi mavsumlari ro‘yxati Oʻzbekiston futbol klublari Osiyo kuboklarida Manbalar Havolalar Klub vebsayti Transfermarket Nasaf Nasaf Qarshi Oʻzbekiston futbol klublari Qashqadaryo viloyati futbol klublari Qarshida sport Oʻzbekiston kubogi gʻoliblari Oʻzbekiston Superkubogi gʻoliblari AFC Kubogi gʻoliblari Oʻzbekiston Superligasi jamoalari 1986-yilda Oʻzbekistonda tashkil etilganlar

5189

https://uz.wikipedia.org/wiki/Azon

Azon

Azon (arab, namozga chaqirish) – 1) islom dinida har kuni oʻqiladigan 5 mahal namozga muazzin aytadigan da’vat. Azon namoz uchun buyurilgan sunnat hisoblanadi. Muazzin (azon aytuvchi) odatda har bir masjidda boʻladi. Uning aytgan Azonni namoz vaqti boʻlganligini bildiradi. Azon baland ovoz bilan oʻziga xos ohang ila aytiladi. Azon 622–623 yillarda Rosululloh sollolohu alayhi vasallam tomonidan belgilandi. Birinchi muazzin Bilol(r.a) boʻlgan. Azon aytish islom tarixining bir necha asrlari davomida shakllandi. 2) Islomda yangi tugilgan chaqaloqning qulogʻiga Azon aytish odati ham bor. Bunda avval maxsus duo oʻqilib, soʻng ohista tovushda bolaning oʻng qulogʻiga Azon, chap qulogʻiga takbir aytiladi. Bu odat goʻdakning bokira shuuriga Alloh taolo nomini muhrlash mazmunida talqin etilgan. 3) Oʻzbek tilida Azon soʻzi ertalab, saharlab, ilk sahar (kun chiqishdan oldingi payt) ma’nosini ham anglatadi. Besh vaqt namoz va juma namoziga aytiladigan azon va takbiri iqomatning hukmi erkaklar uchun farzi kifoyadir. Azonda oʻn besh jumla boʻlib, ular quyidagilar: اَللهُ أَكْبَر Allohu akbar, اَللهُ أَكْبَر Allohu akbar, اَللهُ أَكْبَر Allohu akbar, اَللهُ أَكْبَر Allohu akbar, أَشْهَدُ أَلاَّ إِلَهَ إِلاَّ الله Ashhadu alla ilaha illalloh, أَشْهَدُ أَلاَّ إِلَهَ إِلاَّ الله Ashhadu alla ilaha illalloh, أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ الله Ashhadu anna Muhammadar Rasululloh, أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ الله Ashhadu anna Muhammadar Rasululloh, حَيَّ عَلَى الصَّلاَة Hayya alas solah. حَيَّ عَلَى الصَّلاَة Hayya alas solah. حَيَّ عَلَى الْفَلاَح Hayya alal falah. حَيَّ عَلَى الْفَلاَح Hayya alal falah. اَللهُ أَكْبَر Allohu akbar, اَللهُ أَكْبَر Allohu akbar, لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله La ilaha illalloh. Bomdod namoziga azon aytilganda «Hayya alal falah»dan keyin ikki marta: "اَلصَّلاَةُ خَيْرٌ مِنَ النَّوْمِ" «Assolatu xoyrum minannavm» qoʻshib qoʻyiladi. Takbiri iqomat jumlalari o'n bir jumladir va ular quyidagilar: اَللهُ أَكْبَرAllohu akbar, اَللهُ أَكْبَرAllohu akbar, أَشْهَدُ أَلاَّ إِلَهَ إِلاَّ اللهAshhadu alla ilaha illalloh, أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ الله Ashhadu anna Muhammadar Rasululloh, حَيَّ عَلَى الصَّلاَة Hayya alas solah, حَيَّ عَلَى الْفَلاَح Hayya alal falah, قَد ْقَامَتِ الصَّلاَة Qod qomatis solah, قَد ْقَامَتِ الصَّلاَة Qod qomatis solah, اَللهُ أَكْبَر Allohu akbar, اَللهُ أَكْبَرAllohu akbar, لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهLa ilaha illalloh. Azondan so'ng o'qiladigan duo Azonni eshitgan har bir kishiga muazzin aytgan jumlalarni qaytarib turish sunnatdir. Faqat «Hayya alas solah, hayya alal falah»ni eshitganda: "لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ"«La havla vala quvvata illa billah»,- deydi. So'ngra ushbu duoni o'qiydi: "اَللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ وَ الصَّلاَةِ القَائِمَةِ آتِ مُحَمَّداً الْوَسِيلَةَ وَ الْفَضِيلَةَ وَ ابْعَثْهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِي وَعَدْتَهُ". «Allohumma robba hazihid da'vatittammati, vassolatil qoimati, ati Muhammadanil vasilata val-fazilata, vab'asxu maqomam mahmudanillaziy va'adtahu». Maʼnosi: «Ushbu komil daʼvatning, hozir boʻlgan-qoim namozning Parvardigori boʻlgan Ey Alloh! Muhammadga vasila (Qiyomatda Rasululloh duolari-soʻrovlari bilan hisob boshlanadi) va fazilat ato etgin. Uni Oʻzing vaʼda qilgan maqtovli maqomga chiqargin. (Albatta, Sen vaʼdaga xilof qilmaysan)». Manbalar

5192

https://uz.wikipedia.org/wiki/Imomat%20Hukmlari

Imomat Hukmlari

Imomat hukmlari a) Imomlikka eng haqli kishi qavm ichidagi Allohning kitobida eng mohiri (tajvidga usta, koʻp yod olgan, qiroati chiroylisi…)dir. Agar bu borada teng boʻlsalar, sunnatni yaxshiroq biluvchilari imomlik qiladi. Agar sunnatni bilishda ham teng boʻlsalar, eng avval hijrat qilganlari, hijratda ham teng boʻlsalar, yoshi kattalari, agar shunda ham teng boʻlsalar, eng birinchi islomga kirganlari imomlik qiladi.b) Bir kishi egalik qiladigan joyda ikkinchi kishi uning ruxsatisiz hargiz imomlik qilmasin, masalan, mehmon mezbonning uyida agar mezbon imomlikka yaroqli boʻlsa. Tik turishga qodir kishi oʻzidan ojiz kishi orqasida turib namoz oʻqimaydi. Faqatgina mahalla imomi kabi rotib imom kasalligi tufayli oʻtirib namoz oʻqisa, maʼmumlar ham oʻtirib namoz oʻqiydilar. Agar imom tahoratsiz yoki biror joyiga najosat tekkan holida namoz oʻqib bersa va buni faqat namoz oʻqib boʻlgandan keyingina bilsa, u ham uning ortida namoz oʻqiganlar ham namozni qaytadan oʻqimaydilar. Tahoratsiz oʻqigan holatdagina imomning oʻzi namozini qaytadan oʻqiydi. Qavmning aksar qismi imomni yomon koʻrsa, imom bunday qavmga imomlik qilishi makruh. Tahoratli kishi tayammum qilgan imomning ortida turib namoz oʻqishi joizdir. Manbalar Islom

5195

https://uz.wikipedia.org/wiki/HIM

HIM

HIM (sobiq His Infernal Majesty) fin rok-guruhidir. Musiqiy janri borasida aniq toʻxtamga kelingani yoʻq. Guruh aʼzolari love metal janriga taalluqli ekanliklarini uqtirishadi (bu ularning toʻrtinchi albomining nomi hamdir). Lekin munaqqidlar ularni gothic rockerlar, deyishadi. Albomlar Greatest Lovesongs Vol. 666 (1997) Razorblade Romance (1999) Deep Shadows and Brilliant Highlights (2001) Love Metal (2003) Dark Light (2005) Venus Doom (2007) Screamworks: Love in Theory and Practice (2010) Havolalar HIM rasmiy sahifasi HIMzone666 & HIMzone666.forum HIM haqida olmon forumlari Alternative rock guruhlar Fin metal guruhlari

5197

https://uz.wikipedia.org/wiki/Bolalar

Bolalar

Ushbu maqola musiqa guruhi haqidadir. Kichik yoshdagi odamlar uchun Bola maqolasiga qarang. "Bolalar" — 1989-yil Javohir Zokirov, Bahodir Poʻlatov va Tohir Sodiqov tomonidan tuzilgan oʻzbek pop-rok guruhi. Guruhning hozirgi tarkibi Tohir Sodiqov (vokal, ritm gitara), Timur Gaynutdinov (solo-gitara), Baxtiyor Nutmatov (bas gitara), Tofik Morduxayev (barabanlar) va Javohir („Vagif“) Zokirovdan (sintezator) iboratdir. „Bolalar“ AQShda konsert bergan va iTunesda albom chiqargan oʻrta osiyolik birinchi guruhlardandir. „Bolalar“ guruhi shu kungacha minglab sovrinlar olgan. Guruh 2001- va 2002-yilda „Eng yaxshi guruh“ nominatsiyasida „Tarona“ mukofotini oldi. 2001-yil guruhga „Kerak emas“ qoʻshigʻi uchun „Eng yaxshi qoʻshiq“ nominatsiyasida „Tarona“ mukofoti berildi. Guruh olgan diplom va sertifikatlar soni esa 500 ga yaqindir. Guruhning koʻp yillardan beri qoʻshiqchisi boʻlib kelayotgan Tohir Sodiqov Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan artistdir. Koʻpchilik „Bolalar“ guruhi bilan rus guruhi Laskoviy Mayni „90-yillarning afsonalari“ deb ataydi." Tarixi „Bolalar“ guruhi 1989-yil Tohir Sodiqov va u bilan birga Toshkentdagi 41-maktabga borgan doʻstlari Ruslan Sharipov, Bahodir Poʻlatov va Javohir Zokirovlar tomonidan tuzilgan. Guruhning ilk badiiy rahbari va bastakori Ruslan Sharipov edi. 1989-yil guruh Oʻzbekistonda „Bolalar“ deb nomlangan qoʻshiq bilan juda tez shuhrat qozondi. 1990-yilda „Bolalar“ ularga yanada koʻproq shuhrat keltrigan ilk albomlari „Esingdami sening“ ni chiqarishdi. Guruhning ilk tarkibida Bahodir Poʻlatov, Husan Sodiqov (Tohir Sodiqovning akasi), Javohir Zokirov, Nargiza Zokirova, Ruslan Sharipov, Tofik Marduxayev, Toir Odilov va Tohir Sodiqovlar bor edi. Guruh aʻzolariga oʻzbek rok-n-roll qoʻshiqchisi Davron Gaipov va oʻsha paytda mashhur boʻlgan rus guruhi „:en:Laskoviy May“ taʻsir koʻrsatishgan. „Laskoviy May“ning qoʻshiqchisi boʻlgan :en:Yuriy Shatunov va Tohir Sodiqov 2009-yil Toshkentda birga qoʻshiq aytishdi. „Bolalar“ guruhi aʼzolari katta sahnaga ilk bor 1990-yilning fevrlal oyida chiqishgan. 2000-yillarda „Bolalar“ning koʻp aʻzolari birin-ketin guruhni tark etishdi. Ammo guruh aʼzolari onda-sonda birga qoʻshiq ijro etib turishadi. Guruh aʼzolari Musiqa stili „Bolalar“ guruhining musiqasi asosan pop rok va experimental rokga kiradi. Guruh oʻz ijodi davomida turli xil stillarda qoʻshiq aytdi. Guruhning ilk ashualari faqat pop edi ammo „Bolalar“ tuzilganidan beri oʻtgan 20 yil davomida guruh bir nechta ogʻir rok qoʻshiqlarni ham chiqarishdi. Guruhning eng soʻnggi ashulalari uncha ogʻir rok emas, ammo stil jihatdan ancha boy va mukammaldir. Diskografiyasi „Bolalar“ guruhining ilk albomi „Esingdami seni“ albomidir. Bu albom 1990-yil yanvar oyida chiqarilgan. 2007-yil 22-yanvarda guruhning „The Very Best of the Fontana Years“ („Fontana yillarining eng sarasi“) degan albomi iTunes musiqa magazinda chiqarildi. „Bolalar“ guruhi iTunesda albom chiqargan ilk oʻzbek guruhidir. „Bolalar“ guruhi shu kungacha jami 28 ta musiqiy albom, 280 dan ortiq qoʻshiq, 10 ga yaqin klip chiqardi. Keyingi yillarda Tohir Sodiqov oʻzi solo artsist sifatida ijod qilmoqda. Kliplari Duetlar va boshqa hamkor loyihalar „Barglar“ – „Fayod“ guruhi (Raʼno Said) bilan „Bagʻishlov“ – Ruslan Sharipov bilan "Dilbarim" – Sardor Rahimxon va Ulugʻbek Rahmatullayev bilan „Eski shahar“ – Ruslan Sharipov, „Xoʻja“ guruhi (Izzat Ibragimov), „Shahzod“ guruhi (Rashid Xoliqov) bilan „Indamay“ – Rayhon bilan „Men, sen“ – „Asr“ guruhi (Abdulaziz Karim) bilan „Mumkin emas“ – Sayatash bilan „Tinch qoʻy“ – Malika bilan „Undan nimam kam?“ – Lola bilan „Yaralangan yurak“ – Sayatash bilan „Yomgʻirlar“ – Renat Sobirov bilan „Yogʻsin yomgʻir tonggacha“ – „Setora“ guruhi (Feruza Latipova, Laylo Galiyeva, Kamilla Xoʻjayeva) bilan „Первая любовь“ – Davron Davurov bilan „Я встретил девушку“ – DJ Piligrim (Ilhom Yoʻlchiyev) bilan Sovrinlari „Tarona Taqdimoti — 2001“: „Yil qoʻshigʻi“ — „Kerak emas“; „Shou-biznes olamida: 2005-yil eng-eng-eng yaxshilari!“: Yil qoʻshigi — „Seni sogʻindim“ hamda „Yilning eng yaxshi erkak xonandasi“. Manbalar Havolalar Rasmiy veb-sayt Oʻzbek musiqiy guruhlari Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan artistlar

5199

https://uz.wikipedia.org/wiki/Janr

Janr

Janr (,  – „jins“, „tur“) – sanʼat turlarida tarixan shakllangan ichki boʻlinish hamda mazkur boʻlinishni ifodalovchi tushuncha; shakl va mazmun birligidagi oʻziga xos xususiyatlariga ega boʻlgan sanʼat asarining alohida turi. Sanʼat asarlarining janr guruhlariga boʻlinishi turli (tanlangan mavzu, badiiy-gʻoyaviy mazmun, shakl jihatlari va boshqalar) mezonlarga tayanib amalga oshiriladi; har bir sanʼat turida janr tasnifi oʻziga xos tizimni tashkil etadi. Qadimgi, oʻrta asrlar va Uygʻonish davri sanʼatlarida janrlar orasida aniq, chegara qoʻyilmagan. Klassitsizm davri (Fransiya) dagina qatʼiy janr tizimi yaratildi. XIX asrda janrlar orasiga qatʼiy chegara qoʻyilishi bilan ayrim janrlar oʻz ahamiyati va yetakchiligini yoʻqotdi, ayrimlari (portret, manzara, konsert, simfoniya va boshqalar) ning oʻzaro taʼsirda, yangi turlarining paydo boʻlishi kabi murakkab jarayonlar yuzaga keldi. Sanʼatshunoslikda janr tushunchasi XVII asrda paydo boʻlib, jahon sanʼati tarixining barcha davrlariga nisbatan asarlarning ifodaviy va mazmun xususiyatlarini tahlil qilishda qoʻllaniladi. Adabiyotda Adabiyotda (badiiy-adabiy ijod) janr asarning qaysi adabiy turga taalluqliligi, hajmi va obrazlarining qurilishi usuli (ramziyligi, majoziyligi, hujjatliligi) bilan belgilanadi. Janrning 3 asosiy turi mavjud: epik janr (qahramonlik dostonlar, roman va hikoya), lirik janr (qasida, elegiya, sheʼr, qoʻshiq va boshqalar), dramatik janr (tragediya, drama, komediya). Mazkur janrlar asar mavzusiga koʻra yanada maydaroq qismlarga ham boʻlinadi (maye, maishiy, psixologik mavzudagi romanlar; hajviy, lirik komediyalar va vodevil va boshqalar). Tasviriy sanʼatda Tasviriy sanʼatda, avvalo, tasvirlanayotgan narsaga, baʼzan tasvir xususiyatiga koʻra asosiy janrlar belgilanadi (maye. portret, manzara va boshqalar). Keyingi (yanada mayda) boʻlinishlar badiiy ijodda bilish, gʻoyaviy baholash, badiiy obraz boʻlaklari aralashuvi bilan aniqlanadi. Shunga koʻra, portretchi rassom nuqtayi nazari umumiy (portret)gina boʻlib qolmay, shuningdek, istehzoli (sharj) va qahrli fosh etuvchi (karikatura) shakliga ega boʻlishi mumkin. Asosiy janrlarning janrchalari tasvir sohasini xususiyni yanada xususiylarga boʻlishlarda hosil boʻladi (maye, dengiz koʻrinishi marina – manzaraning bir turi va sh. k.). Kinematografiyada Animatsion film Dahshatli film Detektiv film Drama (kino va televideniye) Erotik film Fentezi Hujjatli film Jangari film Kinokomediya Melodrama Tarixiy film Triller film Vestern Musiqada Musiqada asarlarning hayotdagi oʻrni, ijro etilish joyi va sharoitiga koʻra, maishiy, marosim, bazm va bayram, harbiy musiqa, konsert, kamer musiqasi kabi; ijro xususiyatlariga qarab, vokal va cholgʻu musiqasi, shuningdek, yakka, ansambl, xor, orkestr musiqasi va boshqalar guruhlar ajratiladi. Mazmun va badiiy mohiyati nuqtayi nazaridan musiqada ham epik (maye, kitobxonlik yoʻllari, doston termalari, ballada va boshqalar), lirik (ashula, ariya, madhiya, poema va boshqalar) hamda dramatik (musiqiy tomosha, musiqali drama, opera va simfoniya kabi) turlarini belgilash mumkin. Adabiyotlar Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil. Sanʼat

5200

https://uz.wikipedia.org/wiki/Leybl

Leybl

Leybl yoki Musiqa kompaniyasi (inglizcha record label – „yozish yorligʻi“) – audio- va videomahsulot ishlab chiqarish, tarqatish hamda reklama qilish bilan shugʻullanuvchi kompaniyalarning savdo belgisi. Odatda asarlarni nashr etish, ishlab chiqarish jarayoni, ishlab chiqarish, tarqatish, targʻib qilish, mualliflik huquqini kuzatish, yangi sanʼatkorlarni topish, rivojlantirish va shartnomalar tuzish bilan shugʻullanadi. Manbalar

5208

https://uz.wikipedia.org/wiki/Yapon%20tili

Yapon tili

Yapon tili — Yaponiyaning rasmiy davlat tili. yapon tilining genetik aloqalari, yaʼni uning u yoki bu til oilasiga mansubligi uzoq vaqt aniqlanmagan: u goh oltoy tillariga, goh avstronez tillariga mansub deb kelingan. Soʻnggi oʻnyilliklardagi tadqiqotlar yapon tilining oltoy tillari oilasiga mansubligini isbotlamoqda. Bu til, asosan, Yaponyada, shuningdek, Osiyo, Amerika va Yevropaning bir qancha mamlakatlari (AQSH, Kanada, Braziliya va boshqalar) da, Avstraliyada tarqalgan. Soʻzlashuvchilarning umumiy soni 126 million (Yaponiyaning oʻzida — 124 million) kishidan ortiqroq (2000). Yapon tilida, asosan, shimoliy, sharqiy, gʻarbiy va janubiy lahja guruhlari farqlanadi. Fonologik tizimi avstronez tillarinikiga yaqin boʻlib, adabiy tilda 35 fonema (jumladan, 5 ta unli) mavjud. Unlilar choʻziqlik qisqalik, undoshlar esa yakka va qoʻshaloq kelish xususiyatlariga ega boʻlib, bu xususiyatlar koʻpincha maʼno farqlash uchun xizmat qiladi. Grammatik tizimi oltoy, xususan, turkiy tillardagiga oʻxshash: ot va feʼl turkumlaridagi koʻmakchi, yuklama xarakteridagi soʻzlar va qoʻshimchalar, soʻz tartibida aniqlovchining aniqlanmishdan oldin, kesimning hamma vaqt gap oxirida kelishi. Leksikasida asl yapon soʻzlaridan tashqari xitoy tilidan oʻzlashgan soʻzlar ("kango") koʻp boʻlib, ular Yapon tiliga xitoy yozuvi bilan birga kirib kelgan. Zamonaviy oʻzlashma soʻzlar ("gayraygo") asosan ingliz tilidan kirib kelmoqda. Har ikkala turdagi oʻzlashma soʻzlar oʻzining fonologik, morfologik va grammatik xususiyatlariga ega. Asl yaponcha soʻzlar va grammatik koʻrsatkichlar yapon yozuvining xiragana shaklida, chet tillardan kirib kelgan soʻzlar esa katakana shaklida yoziladi (qarang Yapon yozuvi). Hozirgi Yapon tili uslubiy jihatdan ham rangbarangdir: kitobiy va ogʻzaki nutq aniq chegaralanib turadi, turli funksional uslublar farqlanadi, nutqning odobhurmat darajasiga qarab tabaqalanishi, erkaklar va ayollar nutqidagi farqlanishlar va boshqalar 9—10 asrlarda gʻarbiy (kioto) lahja asosida adabiy til ("bungo" — yozma til) shakllangan. 13—14 asrlarda bungo meʼyorlari ogʻzaki nutqdan farqlana boshlagan. 1868-yil Meyji inqilobidan keyin sharqiy (tokio) lahjaga asoslangan adabiy til shakllangan. 20-asr oʻrtalarigacha har ikkala adabiy tildan foydalanib kelingan. Shundan keyingi davrda toʻliq shakllangan zamonaviy adabiy til, bungoning baʼzi elementlarini saqlab qolgan holda, uning oʻzini isteʼmoddan siqib chiqargan. Hoz. kunda adabiy Yapon tili ayrim oʻziga xos shevalarni ("kansay" — markaziygʻarbiy, "okinava" — janubiy) hisoblamaganda, qolgan barcha shevalarni ham isteʼmoldan chetlashtirmoqda. Mahalliy lahja va shevalardan oila doirasidagina foydalanilmoqda. @ssumx Adabiyotlar Yapon tili

5209

https://uz.wikipedia.org/wiki/Leonardo%20da%20Vinci

Leonardo da Vinci

Leonardo di ser Piero da Vinci (, 1452-yil 15-aprel, Vinchi shaharchasi yonidagi Ankiano qishlog'i, Florensiya yaqinida — 1519-yil 2-may, Ambuaz yaqinidagi Klo-Luse qasri, Turen, Fransiya) — buyuk italyan musavviri va olimi, italyan Renessansi ideali - "mukammal inson" (homo universale) namunasi. Leonardo da Vinci A. Verrokkodan taʼlim olgan (1467— 72). L. da V. oʻz davrining insonparvarlik gʻoyalariga javob beradigan mukammal inson qiyofasini yaratdi; ilk asarlaridayoq mayin nur-soya vositasida shaklning oquvchan hajmini koʻrsatdi. Asarlarida diniy mazmunni xilma-xil insoniy hissiyotlar koʻzgusiga aylantiradi. Hisobsiz kuzatishlari natijalarini turli usullarda bajarilgan chizgilarida muhrlagan. Ayniqsa, yuz ifodasini berishda katta mahoratga erishdi. Baʼzan tashqi koʻrinish (yuzdagi zoʻrgʻa ilgʻab olinadigan tabassum) bilan odamlar chehrasini jonlantirib, ularning ichki dunyosi (nozik koʻngil holati)ni ifodalaydi: "Madonna Benua" (taxminan 1478), "Qoyadagi Madonna" (1483—94, 2-nusxasi 1497—1511), "Maxfiy kechalar" devoriy rasmi (1495—97), "Angyari jangi" (1503—06), "Mona Liza" ("Jokonda" nomi bilan mashhur, taxminan 1503), "Ioann Krestitel" (taxminan 1513—17); dunyo halokati ifodalangan "Toshqin" rasmlar turkumi (taxminan 1514— 16)da tabiatning dahshatli ofatlari oldida insonning ojizligi, tabiiy jarayonlarning takrorlanishini aqliy tasavvuri bilan uygunlashtiradi. L. da V. dunyoqarashini oʻrganishda uning yon daftari va qoʻlyozmalari (taxminan 7 ming varaq), shogirdlaridan F. Melsi tomonidan uning yozmalari asosida tuzilgan "Rangtasvir haqida risola"si Yevropa amaliyoti va nazariyasiga taʼsir koʻrsatgan muhim manbadir. Meʼmor sifatida L. da V. "ideal" shahar va gumbazli ibodatxonaning turli xil loyihalarini ishlab chiqdi. Olim va muhandis sifatida oʻz davri fanining barcha sohalarini boyitdi, ayniqsa, eʼtiborni mexanikaga qaratdi. Yaratishga boʻlgan ehtiros uni oʻz davridan ilgarilab ketishiga olib keldi: yer kavlaydigan mashina, uchish apparatlari, suv osti kemasi, bosma, toʻquvchilik va boshqa dastgohlar loyihalari shular jumlasidan. Manbalar

5212

https://uz.wikipedia.org/wiki/Mona%20Lisa

Mona Lisa

„Mona Lisa“ (; yoki Monna Lisa; ) — italyan musavviri Leonardo da Vinci tomonidan taxminan 1503-yilda chizilgan yosh ayol portreti. Surat sanʼat namunalari ichida eng mashhurlaridan hisoblanadi. Uygʻonish davriga taalluqlidir. Luvr muzeyida saqlanadi. Nomlanishi Suratning toʻliq nomi — Ritratto di Monna Lisa del Giocondo — „Lisa Gioconda xonim portreti“. Italyan tilida „madonna“ soʻzlari „mening bekam“ maʼnosini anglatadi. Bu soʻz iborasining qisqartirilgan koʻrinishi „monna“ yoki „mona“ deb aytiladi. Model ismining ikkinchi qismi erining familiyasi deb hisoblanadi — del Giocondo, italyan tilidan toʻgʻridan-toʻgʻri „quvnoq, oʻynoqi“ deb tarjima qilish ham mumkin. Shuning uchun ham ayrim joylarda La Gioconda — „quvnoq, oʻynoqi“ sifatida tushuniladi. Ilk bor „la Gioconda“ 1525-yilda Leonardo da Vincining vorisi va shogirdi — musavvir Salai vasiyatnomasi roʻyxatida tilga olingan. U suratni Milandagi oʻz singillariga qoldirgan. Suratdagi yozuv uni La Gioconda ismli xonimning portreti ekanligidan darak beradi. Surat tarixi Leonardo da Vincining birinchi italyan biograflari bu surat musavvirning ijodida alohida oʻrin egallagani toʻgʻrisida yozgishgan. Rassom boshqa koʻplab buyurtmalardian farqli „Mona Lisa“ ustida ishlashdan hech charchamagan. Aksincha unga doimo oʻzgacha mehr bilan yondashgan, „Angiaridagi jang“ asari ustida ishlashdan qolgan vaqtini toʻlaligicha unga sarflagan. Leonardo bu asarga vaqtining salmoqli qismini sarflagan hamda balogʻat yoshida Italiyadan ketayotib boshqa bir necha tanlab olingan suratlari bilan birga uni ham oʻzi bilan Fransiyaga olib ketgan. Da Vinci bu portretga juda bogʻlanib qolgan edi va uni yaratilishi paytida koʻp fikr yuritgan. Masalan „Rassomlik toʻgʻrisidagi falsafiy asar“ hamda rassomlik texnikasi toʻgʻrisidagi unga kirmagan oʻz yozuvlarida shubhasiz aynan „Djokonda“ga aloqador koʻp koʻrsatmalarni topish mumkin. Ikkinchi jahon urushi arafasida II jahon urushi davrida natsistlar tomonidan dunyo sanʼati va madaniyatini Germaniya hududiga koʻchirish boʻyicha alohida dastur ishlab chiqiladi. Unga koʻra, mashhur rasmlar, badiiy asarlar, qoʻlyozma nusxalar, haykaltaroshlik buyumlari, nafis sanʼat namunalarini urushdan keyin ochilishi reja qilingan Fyurer Oliy muzeyida saqlash moʻljallangan. Natsistlar okkupatsiya davrida talon-toroj etishni koʻzlagan muassasalar roʻyxatida Luvr muzeyi asosiy nishon boʻlsa, undagi bosh obyekt Mona Lisa portreti edi. Mona Lisaning asrab qolinishida Fransiya milliy muzeyining direktori Jak Jaujard alohida ahamiyatga ega. 1938-yilning mart oyida Germaniya Avstriyani anneksiya qilganidan soʻng, oʻsha paytdagi Milliy muzey direktorining oʻrinbosari Jaujard urushning oldini olishga boʻlgan umid kichik umidlarini ham yoʻqotdi. Britaniyaning tinchlantirish siyosati fashistlar bosqinini toʻsib qoʻya olmasdi, fashistlarning Fransiyaga bostirib kirishi portlashlar, talon-toroj qilish hamda ulgurji oʻgʻirlik orqali madaniy boyliklarni yoʻq qilishga olib kelishi aniq edi. Shunday qilib, Luvrning suratlar kuratori Rene Gyuyge bilan birga Jaujard Luvrning deyarli barcha sanʼatini, jumladan, rasmlarning oʻzidan 3 600 ini evakuatsiya qilish boʻyicha yashirin reja tuzdi. Evakuatsiya qilingan sanʼat asarlari orasida Teodor Gerikolt tomonidan ishlangan 16x24 fut oʻlchamdagi „Meduza rafi“, qariyb 4 000 yillik tarixga ega „Mutafakkir“ haykali kabi nozik hamda ulkan artefaktlar ham bor edi. Mona Lisaning qutqarilishi 1939-yil 25-avgustda Germaniya va Sovet Ittifoqi hujum qilmaslik to'g'risidagi shartnomani eʼlon qildi. Jaujard oʻz harakatini amalga oshirishga kirishdi. Oʻsha kuni u Luvrni, goʻyoki „taʼmirlash uchun“, uch kunga yopdi va puxta rejasi amalga oshdi. Luvr xodimlari, École du Luvr talabalari hamda Grands Magasins du Louvre univermagi ishchilari (imkon qadar) rasmlarni ramkalaridan olib tashlashdi, haykallar va boshqa narsalarni koʻrgazma zallaridan yogʻoch qutilarga koʻchirishdi. Barcha asarlar evakuatsiya ustuvorligini koʻrsatuvchi belgilar bilan yorliqlangan — toʻplamning aksariyat qismi uchun sariq yorliq, katta ahamiyatga ega boʻlgan ishlar uchun yashil yorliq hamda global merosning eng katta xazinalari uchun qizil yorliq. Mona Lisa qizil baxmal bilan qoplangan maxsus terak qutisiga joylashtirilgan. Quti yana bir qutiga solingan va u uchta qizil nuqta bilan belgilangan edi. Eʼtiborlisi, bu butun toʻplamdagi shunday reytingga ega yagona ish. 1939-yil 28-avgustda yuzlab yuk mashinalaridan iborat kolonnalarda yigʻib, tayyorlangan mingta sandiq toʻla qadimiy artefaktlar, 268 sandiq rasmlar va yana koʻp narsalarni olib ketishdi. Shahar tashqarisidagi saroyda sanʼat asarlarini bombardimon nishonlaridan uzoqda saqlash uchun maxsus joy hozirlangan edi. Atigi uch kun ichida 200 kishi 3600 ta rasmni, qoʻshimchasiga yana koʻplab chizmalar, haykaltaroshlar, sanʼat buyumlari haamda qadimiy osori-atiqalarni qutilarga joylashtirdi. „Meduza rafi“ kabi ulkan rasmlar ramkalaridan olib tashlash va oʻrash uchun juda moʻrt boʻlib, vertikal ravishda tashish kerak edi. Buning uchun Jaujard Komedi Fransezdan manzarali treylerlarni qoʻlladi. Mona Lisa tez yordam mashinasida, tirnashlardan iloji boricha xavfsiz boʻlishi uchun elastik osma zambilda tashildi. Mona Lisa hech qanday ortiqcha belgilarsiz, barcha asarlarga qoʻyilganidan farqli shifrlanmasdan, quti tarkibi taʼsir oʻtkazmaydigan tarzda joylandi va „MN“ harflari bilan belgilandi. Keyinchalik Jaujard asarga yangi mas’ul boʻlgan kuratorga asarning qaysi qutida ekanligini bilish va undagi kodga qizil rangdagi „L. P.0“ kodini qoʻshish uchun xat yozdi („LP“ — „Luvr rasmlari“ degan maʼnoni anglatadi) . Mona Lisa Luvrning qolgan kolleksiyasi bilan birga Luara vodiysidagi eng katta bino boʻlgan Château de Chambord saroyiga eson-omon yetib keldi. U yerda asarlar saralanadi hamda boshqa qishloq cherkovlari, muzeylari va abbatliklariga tashish uchun boʻlinadi. Urush davrida 1939-yil noyabr oyida Mona Lisa Chamborddan katta formatli rasmlar saqlanadigan eng shimoliy sanʼat ombori boʻlgan Luvini saroyiga olib borildi, bu uni olgʻa siljib kelayotgan nemis armiyasining qoʻli yetmasligi uchun koʻrilgan chora edi. Sandiq yana tez yordam zambilida, faqat bu safar namlikni doimiy ushlab turish uchun yopilgan zirhli furgonda tashiladi. Uning yonida kurator barcha favqulodda holatlarga mushukdek tayyor holatda oʻtirib boradi. Keyinroq havo aylanishining yoʻqligi uni deyarli boʻgʻib qoʻyganini aytgandi. Urush davridagi Fransiyada xavfsizlik juda kamyob tushuncha edi. Jaujard hamda boshqa amaldorlar logistika bilan shugʻullanadilar va Fransiyaning madaniy boyliklarini fashistlardan, Vichidan, shuningdek, toʻgʻridan-toʻgʻri Fransiyaga qarshi hamkorlikdagi ittifoqchilar bombalaridan uzoqda saqlash uchun urush davomida katta shaxsiy xavf ostida qoʻshimcha harakatlarni tashkil qiladilar. Mona Lisa girdobdan uzoqda qolish uchun yana besh marta oʻrnini oʻzgartiradi. Fransiyaning janubidagi mustahkam abbatlik Mona Lisa hamda boshqa durdona asarlarni himoya qilish uchun toʻgʻri tanlov deb qaraladi. Ammo bir necha oy ichida saqlovchilar nam muhit rasmlarga zarar yetkazishidan xavotirlanishdi. Mona Lisa va „hamrohlari“ yana janubga, Tuluzadan 35 mil shimolda joylashgan Montaubandagi Ingres muzeyiga koʻchirildi. U yerga Mona Lisa 1940-yil 3-oktyabrda keldi va Montauban episkoplarining sobiq qarorgohida ikki yildan koʻproq vaqt qoldi. Ammo bu yerda ham ikki marta baxtsiz hodisa yuz berdi: bir marta 1941-yilning dekabrida, Luvr asarlari saqlanadigan xonada shift qandili uzilib tushganida va bir marta 1942-yilning avgustida kuchli momaqaldiroq ham yomgʻir katta suv toshqinini keltirib chiqarib, muzeydagi 69 ta rasmni namlagan. Baxtga Mona Lisa ulardan biri emas edi. Luvrga qaytarilishi 1943 yil boshida Jaujard Ingres endi xavfsiz emas deb qoʻrqdi. Germaniya 1942-yil noyabr oyida neytral hududga bostirib kirgan, muzey Tarn daryosi ustidagi koʻprik yaqinida joylashgan boʻlib, Jaujard bombardimon uchun qaynoq nishon boʻlishi mumkinligini bilar edi. 1943-yil fevralida Mona Lisa yana urush davridagi soʻnggi yashirin maydonga, Fransiya janubi-gʻarbiy qismidagi Montal binosiga koʻchirildi. Parij 1944-yil 25-avgustda ittifoqchilar tomonidan ozod qilindi. 1945-yil 8-mayda Germaniya soʻzsiz taslim boʻldi va Yevropada urush tugadi. Nihoyat, Luvr asarlari uyga qayta boshladi. Urush paytida fashistlar muzeyga qoʻpol munosabatda boʻlishgan, uni talab ketishgan, galereyalari asosan boʻsh edi. Evakuatsiyadan qolgan kichik qismlar hamda Germaniyaga olib ketishdan oldin muzeyda saqlanayotgan yahudiylarning shaxsiy kolleksiyalaridan talon-toroj qilingan sanʼat qutilari bundan mustasno. Luvr 1945—1946-yillarda keng qamrovli rekonstruksiya qilindi, uning galereyalari qurib bitkazilgach, qisman ochildi. Mona Lisa 1945-yil 16-iyunda qaytib keldi. Tadqiqotlar Fransuz olimi Paskal Kott Leonardo da Vincining mashhur asari ostida yashiringan ayolning ikkinchi portretini topib, uning tashqi koʻrinishini raqamli rekonstruksiya qilganini maʼlum qilgan. Nomaʼlum ayol bir tomonga qarab turganga oʻxshaydi, shuningdek, portretning oxirgi versiyasidagi ayolga qaraganda ancha nozik hamda nafosatli yuziga ega. Italiya madaniy meros milliy qoʻmitasi prezidenti Silvano Vincheti Mona Lisa koʻzlarida mitti harf va raqamlarni aniqladi. Oʻng koʻz qorachigʻida „LV“ harflari yoki shartli ravishda musavvirning oʻzini anglatuvchi „L2“ belgisi joylashgan. Chap koʻz qorachigʻidagi alomatlarni anglash, tushunishning imkoni boʻlmagan. Ekranlashtirilishi Ikkinchi jahon urushidan keyin urush davrida Mona Lisa hamda boshqa sanʼat asarlarining fashistlar tomonidan izlangani, yashirilganligi, olib ketilgan durdonalar ham ortga qaytarilgani haqida bir qancha hujjatli hamda badiiy filmlar ishlangan: Manbalar Havolalar Kobbé, Gustav „Mona Lisa kulgisi“ The Lotus Magazine 8-jild, No. 2 (1916-yil noyabr) 67-74 b. Sanʼat Tasviriy sanʼat

5213

https://uz.wikipedia.org/wiki/9-iyul

9-iyul

9-iyul — Grigoriy taqvimida yilning 190- (kabisa yilida 191-) kuni. Yil yakuniga 175 kun qoladi. Bayramlar Yana qarang: :Turkum:9-iyul bayramlari Voqealar Yana qarang: :Turkum:9-iyul voqealari 1357 — Karl ko’prigi qurildi. 1762 — Pyotr III taxtdan qulatildi. 1790 — ikkinchi Rochensalm jangi (tasvirda). 1932 — San-Pauluda Braziliya hokimiyatiga qarshi qo’zg’olon. 2011 — Janubiy Sudan o’z mustaqilligini e’lon qildi. Tavalludlar Yana qarang: :Turkum:9-iyulda tugʻilganlar 2005 — Toyirov Bobir 2005 yil 9-iyul sanasida iqtidorli o'zbek Toyirov Bobir dunyoga keladi. Vafot etganlar Yana qarang: :Turkum:9-iyulda vafot etganlar Havolalar days.peoples.ru Sana

5214

https://uz.wikipedia.org/wiki/Alpomish

Alpomish

„Alpomish“ — oʻzbek xalq ogʻzaki badiiy ijodidagi qahramon personaj. Turkiy xalqlarda ogʻizdan ogʻizga oʻtib kelayotgan biylarning sardori. Turkiy xalqlar orasida keng tarqalgan. „Alpomish“ning qoraqalpoq, qozoq, oltoy versiyalari doston shaklida, tatar va boshqird versiyalari ertak va rivoyat shaklida bizgacha yetib kelgan. Oʻzbeklar „Alpomish“, qoraqalpoqlar „Alpamis“, qozoqlar „Alpamis batir“, oltoyliklar „Apip-Manash“, qozon tatarlari „Alpamsha“, boshqirdlar „Alpamisha va Barsin hiluu“ deb nomlaganlar. Tarixi Oʻzbek dostonchiligi taʼsirida XX asr boshlarida ertak va rivoyatlar shaklidagi tojik variantlari ham yuzaga kelgan. Oʻrta asr oʻgʻuz eposining muhim yodgorligi hisoblangan „Kitobi Dadam Qoʻrqut“ tarkibidagi „Bamsi Bayrak“ asari oʻzining syujeti va kompozitsiya qurilishi jihatidan „Alpomish“ dostoniga yaqin turadi. „Alpomish“ dunyo estetik tafakkuri tarixida kamdan-kam uchraydigan favqulodda va noyob badiiy hodisalardan biridir. Uning favqulodda va noyobligi shundaki, qadimiyatda yaratilgan bu ulkan epos baxshilar tomonidan asrlar davomida kuylanib, jonli epik anʼanalarda ogʻzaki ravishda bizgacha yetib keldi. Shuning uchun ham u bugungi kunda qadimiyatning buyuk bir ehsoni, oʻzi yaratilgan davrning umumiy dunyoqarashi, ayni paytda jonli anʼanaviy ijod va ijro sharoitlarida xalq ommasi ruhining ob’ektiv holatini davrlararo ifodalab, mazmun va shakl jihatidan goh kengayib, goh torayib, koʻplab variantlarda va xilma-xil koʻrinishlarda ajdodlardan avlodlarga yetib kelgan adabiy yodgorlik, xalq milliy tarixidagi qahramonlik voqealarining afsonalar qobigʻiga oʻralgan oʻziga xos badiiy ifodasi, buyuk epos sifatida baholanadi. „Alpomish“ dostoni bundan ming yil oldin turkiy xalqlarning qadim dostonchilik anʼanalari asosida xalq ogʻzaki ijodi namunasi sifatida yaxlit doston shaklini olgan boʻlsada, aslida „Alpomish“ dostonining eng qadim qatlamlari miloddan avvalgi yuz yilliklarda yurtimizda kechgan jarayonlarning badiiy talqinini oʻzida aks ettirgan. Qoʻngʻirot qabilasining turli hududlarga siljishi va ularning yangidan shakllanayotgan xalqlar tarkibiga kira borishi natijasida doston boshqa urugʻ va elatlarga ham oʻtib, ularning epik anʼanalari asosida qayta ishlana borib, juda keng tarqaldi va nihoyat, uning yaratilishida ota-bobolari ishti-rok etgan har bir xalqning oʻz eposiga aylandi. „Alpomish“ dostonining ogzaki epik anʼanalarda bizgacha yetib kelgan nusxalari IX-X asrlarda yaratilgan. Ammo bunday xulosa dostonga asos boʻlgan syujet va yetakchi motivlarning mifologik va tarixiy-hayotiy ildizlari qadimgi davrlarga — miloddan avvalgi zamonlarga taqalishini inkor etmaydi. Doston syujet tarkibida islomgacha bulgan karashlar va mifologik qatlam mavjud. Undagi mifologik qatlam esa, kad. turmush tarzining badiiylashtirilgan va ideallashtirilgan koʻrinishlaridir. „Alpomish“ variantlari 1922-yildan yozib olina boshlangan. Hozirgacha Fozil Yoʻldosh oʻgli, Mahammadqul Jonmurod oʻgʻli Poʻlkan, Berdi baxshi, Saidmurod Panoh oʻgʻli, Boʻri baxshi, Bekmurod Joʻraboy oʻgʻli, Mardonaqul Avliyoqul oʻgʻli, Abdulla Nurali oʻgʻli, Umir baxshi, Haydar Boycha oʻgʻli, Rahmatulla Yusuf oʻgʻli, Hodir Rahim oʻgʻli kabi oʻttizdan ortiq dostonchilardan qirqqa yaqin variantlari yozib olingan. Dostonning yozib olingan qoʻlyozmalarining asl nusxalari Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Til va adabiyot institutinnng folklor arxivida saqlanadi. Bu variantlar orasida eng mukammali, badiiy jihatdan eng yuksagi Fozil Yoʻldosh oʻgʻlidan yozib olingani hisoblanadi. „Alpomish“ning Berdi baxshi, Saidmurod Panoh oʻgʻli, Pulkan va Ergash Jumanbulbul oʻgʻli, Bekmurod Joʻraboy oʻgʻli, Xushboq Mardonaqulov aytgan variantlari ham nashr etilgan. „Alpomish“ dostoni qahramonlik, mardlik, vatanparvarlik, turli elatlar va xalqlarning birodarligi, sevgi va sadoqat, oila mustahkamligi va urugʻ birligini kuylovchi ulkan eposdir. Islom Karimov „Alpomish“ dostonining 1000-yilligiga bagʻishlangan tantanali maro-simda soʻzlagan nutqida aytganidek: „Alpomish“ dostoni bizga insonparvarlik fazilatlaridan saboq beradi. Odil va haqgoʻy boʻlishga, oʻz yurtimizni, oilamiz qoʻrgʻonini qoʻriqlashga, doʻstu yorimizni, or-nomusimizni ota-bobolarimizning muqaddas mozorlarini har qanday tajovuzdan himoya qilishga oʻrgatadi". Doston qoʻngʻirot urugʻi boshliqlari — aka-uka Boyboʻri va Boysarining farzandsizligi tasviri bilan boshlanadi. Unda Alpomish, Barchin, Qaldirgʻochlarning bir kunda tugʻilishi, Barchin. Dostonning yetakchi obrazi (V. Ye. Kaydalov asari).Barchinning Alpomishga beshikkerti qilinishi, Boysarining Boyboʻridan arazlab oʻn ming uyli elat bilan qalmoq eliga koʻchishi, qahramonning yorini olib kelish uchun oʻzga mamlakatga safari, Qorajon bilan doʻst tutinib, Barchin shartlarini bajarishi va yorini olib oʻz yurtiga qaytishi, keyin yana yetti yil tutqunda qolishi, zindondan oti Boychibor yordamida qutulib, oʻz eliga umr yoʻldoshi Barchinning zoʻravon Ultontoz bilan boʻlayotgan majburiy toʻyi ustiga kelishi ham raqibini yengib, murod-maqsadiga erishishi voqealari juda qiziqarli, eposga xos rang-barang badiiy boʻyoqlarda tasvirlangan. Alpomish va Qorajon, Qultoy va Yodgorlarning oʻzaro munosa-batlari, hatto qahramonning oti Boychi-bor bilan, enchi harvona tuya bilan munosabati tasvirida jamiyat taraqqiyotining do-stonda tasvirlangan bosqichiga xos oli-janob soddalik, ulugʻvor vazminlik, patriarxal insoniylik, bolalarcha begʻubor samimiylik gʻoyatda goʻzal mujassamlashgan. „Alpomish“ dostoni badiiy barkamol asar. Unda oʻzbek xalqi sheʼriy dahosining buyuk qudrati toʻlaligicha namoyon boʻlgan. „Alpomish“ning slovak tilida nasriy bayoni, rus tilida badiiy tarjimasi nashr etilgan. Undan parchalar ingliz tilida eʼlon qilingan. Doston turk tiliga tarjima qilindi. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga (1998-yil 13-yanvar) hamda YUNESKOning 1999-yildagi tadbirlar rejasiga binoan Oʻzbekistonda 1999-yil noyabrda „Alpomish“ dostonining 1000-yilligi keng nishonlandi. Soʻnggi tantanalar 1999-yil 6-noyabrda Termiz shahrida boʻlib oʻtdi. Shu munosabat bilan bu yerda xalqaro ilmiy konferensiya oʻtkazildi, Alpomish nomidagi bogʻ barpo etildi va xalq qahramoniga haykal ochil-di. „Alpomish“ning atoqli xalq baxshilari kuylagan variantlari qayta nashr etildi. Doston haqida hujjatli va badiiy film, uning motivlari asosida teatr spektakllari yaratilgan. Qadimiy turkiy tilda yozilgan doston. 1999-yilda Oʻzbekistonda „Alpomish“ dostonining 1000-yilligini keng nishonlandi. Bu dostonda Alpomish laqabli Hakimbek degan qoʻrqmas pahlavonning amakisi (qaynotasi) bilan sevgilisi Barchinoyni yovuz Qalmoqlar yurtidan qutqarib kelishi va murod-maqsadiga yetishi juda jonli tasvirlangan. Alpomish Qalmoqlar yurtida koʻp qiyinchiliklarga, hiyla-nayranglarga duch kelib, ularni mardona yengib oʻtadi. Oʻzining mardligi, haqqoniyligi, tantiligi tufayli Qalmoqlar yurtida ham, oʻz vatanida ham adolatni qaror toptiradi. Ushbu dostonda oʻzbeklarning feʼl-atvori juda mahorat bilan tasvirlangan. Adabiyotlar Alpamis Alpomish, T., 1998; Alpamoʻsh, T., 1998; Alpomish (Akademik nashr), T., 1999; Alpamis, Nukus, 1981; Alpamis-batoʻr, Alma-Ata, 1961; Jirmunskiy V. M., Zarifov XT., Oʻzbekskiy narodniy geroicheskiy epos, M., 1947; Ob epose „Al-pamish“, T., 1959; Jirmunskiy V. M., Skazaniye ob Alpamishe i bogatirskaya skazka, M., 1960; Mirzayev T., „Alpomish“ dostonining oʻzbek variantlari, T., 1968; Xoshniyazov J., Qoraqalpoq qahramanliq dastani „Alpamis“, Nukus, 1992; „Alpomish“ — oʻzbek xalq qahramonlik eposi", T., 1999. Toʻra Mirzayev. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil Adabiyot Mifologik qahramonlar

5215

https://uz.wikipedia.org/wiki/Turkiy%20til

Turkiy til

Eski o`zbek, tatar, qozoq, qirg`iz, uyg`ur va turkman tillarini asosi. Eski kitoblar hammasi turkiy tilda bitilgan. Tarix

5218

https://uz.wikipedia.org/wiki/Turkiy%20millat

Turkiy millat

Turkiy millatlar quyidagi millatlardan iborat: O`zbeklar Qirg`izlar Turkmanlar Qozoqlar Tatarlar Axisqalar Turkiya Turklari Sahalar (Якут) Chuvashlar Boshqirtlar Qibris Turklari Qirim Tuva Uranxay Altay Turklari Qoraqolpaqlar Shuningdek Turkiy xalqlar Turkiy xalqlar

5224

https://uz.wikipedia.org/wiki/10-iyul

10-iyul

10-iyul — Grigoriy taqvimida yilning 191- (kabisa yilida 192-) kuni. Yil yakuniga 174 kun qoladi. Bayramlar Yana qarang: :Turkum:10-iyul bayramlari Bagamalar — Mustaqillik kuni. — Armiya kuni — Harbiylar zafari kuni. — Natto kuni. Voqealar Yana qarang: :Turkum:10-iyul voqealari 1040 — Godiva xonim shahar boʻylab yalongʻoch holda sayr qildi (tasvirda). 1460 — Northampton jangi. 1547 — Fransiyada oxirgi duel. 1712 — Sankt-Peterburgda Petropavlovsk cherkovi qurib bitkazildi. 1925 — AQShda „maymunlar ishi“ boshlandi. Tavalludlar Yana qarang: :Turkum:10-iyulda tugʻilganlar Vafot etganlar Yana qarang: :Turkum:10-iyulda vafot etganlar Havolalar days.peoples.ru Sana

5225

https://uz.wikipedia.org/wiki/11-iyul

11-iyul

11-iyul — Grigoriy taqvimida yilning 192- (kabisa yilida 193-) kuni. Yil yakuniga 173 kun qoladi. Bayramlar Yana qarang: :Turkum:11-iyul bayramlari Butunjahon shokolad kuni Voqealar Yana qarang: :Turkum:11-iyul voqealari 1302 — Kurtr jangi. 1405 — Zhen He (tasvirda) Afrikaga yoʻl oldi. 1941 — Ikkinchi jahon urushi: Vitebsk jangi. 1995 — Bosniya urushi: serblar Srebrenitsani egallashdi va qurolsiz musulmonlarni qirib tashlashdi. Tavalludlar Yana qarang: :Turkum:11-iyulda tugʻilganlar Vafot etganlar Yana qarang: :Turkum:11-iyulda vafot etganlar Havolalar days.peoples.ru Sana

5271

https://uz.wikipedia.org/wiki/Amudaryo

Amudaryo

Amudaryo – Yunonlar Oks deb ataganlar. Mahalliy xalq orasida daryo Jayhun nomi bilan mashhur. Daryo uzunligi 2400 km, daryo deltasi 534 739 km². Amudaryo hozirgi Tojikistonning Pomir togʻi etaklaridagi Panj va Vaxsh daryolarining birlashuvidan boshlanib Oʻzbekiston, Afgʻoniston va Turkmaniston hududlaridan oʻtadi va tobora qurib borayotgan Orol dengiziga quyiladi. Flora va faunasi Amudaryo vodiysi va deltasi toʻqay landshafti bilan ajralib turadi. Hozirgi vaqtda Amudaryoning quyi oqimidagi toʻqaylarda 61 turdagi toʻqay oʻsimliklari mavjud. Bulardan toʻqay oʻsimliklarining asosiy guruhiga turangʻil, tol (5 tur), jiyda (1 tur), yulgʻun, chingʻil, klematis, gospel, qizilmiya kiradi. Toʻqaylarning buta zonasini asosan doimiy tuproq namligi va shoʻrlanish jarayoni bilan bogʻliq turlar bilan qoplangan. Bular yulgʻun, ajiriq, olabuta eshakshoʻra, parnolistnik, kermek, oqbosh, qorabarak va turli shoʻralardir. Amudaryo suvlarida taqir, qushqoʻnmas, Orol mo‘ylovdori, laqqa baliq, leshch, chexon, oʻtkir qanot, oq amur, kumush sazan uchraydi. Daryo qirilib ketish arafasida turgan endemik Amudaryo katta kurakburunlarining yagona yashash havzasi hisoblanadi. Badaytoʻqay va boshqa toʻqaylarda shoqol koʻp uchraydi. Butalar orasida boʻrsiq yashaydi, vaqti-vaqti bilan qamish mushugi va tulki uchrab turadi. Toʻqaylardagi hasharotxoʻrlar quloqli tipratikan va ola koʻrsichqon yashaydi. Kemiruvchilardan tolay quyon va uy sichqonchasi juda koʻp; lamel tishli kalamush, kunduzgi gerbil va boshqalar keng tarqalgan. Tuyoqli hayvonlardan toʻqayning barcha qismida yovvoyi choʻchqa, Badaytoʻqayda buxoro bugʻusi yashaydi. Toʻqaylarda choʻl kalkoʻzi va naqshli ilon koʻp uchraydi. Qirgʻoq chetlarida oʻqilon, dasht agamasi va Oʻrta Osiyo toshbaqasi yashaydi. Amudaryo deltasida va koʻllar yaqinida suv iloni bor. Tarixi Amudaryo – Turkiston oʻlkasidagi eng sersuv, yirik daryo. Amudaryoni|yunonlar] Oks, rimliklar Okosos, arablar Jayxun, yerli xalqlar dastlab Oʻkuz, Balx, Vaxsh, soʻngra Amul deb ataganlar. Amudaryo quyi va oʻrta toʻrtlamchi davrda Qoraqum choʻli orqali oʻtib, Kaspiy dengiziga quyilgan, togʻlardan suv oqimi bilan keltirilgan oqiziqlarning yotqizilishi natijasida qumlar tarkib topgan. Bu haqda Abu Rayhon Beruniy „Amudaryo tarixi“ asarida yozib qoldirgan. Yuqori toʻrtlamchi davrda Amudaryo hozirgi oʻzani boʻyicha oqqan. Miloddan avvalgi 10-mingyillikdan 2-mingyillikkacha Xorazm botigʻini va qisman Sariqamish botigʻini toʻldirgan. Oqimining bir qismi janubga oqib, hozirgi Oʻzboʻy oʻzanini vujudga keltirgan va Kaspiy dengiziga quyilgan. Shu davrda Sariqamish boʻyi deltasi tarkib topgan. Miloddan avvalgi 3-va 2-mingyilliklar orasida Amudaryo hozirgi Tuyamoʻyin qisigʻidan shimolga, Oqchadaryo oʻzanidan oqib Orol dengiziga uning janubi-sharqidan quyilgan va Oqchadaryo deltasi tarkib topgan. Miloddan avvalgi 2- va 1-mingyilliklarda Amudaryo hozirgi yoʻnalishda, yaʼni Orol dengiziga janubdan quyila boshlagan. Miloddan avvalgi 1-mingyillikning oʻrtasida hozirgi Orolboʻyi Amudaryo deltasi (Orolboʻyi deltasi) vujudga kela boshlagan. Oʻsha vaqtdan Amudaryo Orol dengiziga quyilmoqda. Baʼzan oqimining bir qismi Sariqamish koʻliga ham borib turgan. XIII asrda moʻgʻul bosqinchilarining Xorazm davlatiga hujumi vaqti (1220)da Amudaryoning chap qirgʻogʻidagi damba va toʻgʻonlar buzib tashlangan, natijada Amudaryo suvi yana Dovdan va Daryoliq quruq oʻzanlari orqali Sariqamish botigʻiga oqqan. Keyinroq toʻgʻon va dambalar tiklangach, Amudaryo yana avvalgi oʻzani orqali Orol dengiziga quyila boshlagan. XIV asrda oʻzaro urushlar sababli qirgʻogʻidagi inshootlar buzilgan, suv yana Sariqamishga oqqan, Oʻzboʻy oʻzanida suv hatto Kaspiy dengiziga yoʻnalgan. XVII asr boshida Amudaryoning chap qirgʻogʻidagi toʻsiqlar yana qayta tiklanishi bilan suv eski oʻzani orqali oqa boshlab, XVIII-XIX asrlarda baʼzan oqimning bir qismi Sariqamishga oqqanligi tarixiy manbalarda qayd etilgan. Sovet Ittifoqi 1920-yillar boshida hukmron kuchga aylandi va Amir Olimxonni Buxorodan quvib chiqardi. Keyinroq bosmachilar harakatini bostirib, Ibrohimbekni oʻldiradi. Turkmanlar, tojiklar va oʻzbeklardan iborat boʻlgan markaziy osiyoliklarning koʻp sonli qochoq aholisi Afgʻoniston shimoliga qochib ketdi. 1960—1970-yillarda sovetlar Oʻrta Osiyo tekisligidagi keng paxta maydonlarini sugʻorish uchun Amudaryo va Sirdaryodan foydalana boshladilar. Bu vaqtgacha daryolardagi suv qishloq xoʻjaligi uchun ishlatilgan, ammo bu katta miqyosda boʻlmagandi. Qoraqum kanali, Qarshi kanali va Buxoro kanali irrigatsiya tizimlarining eng yiriklaridandir. 1970-yillarda Sovet-Afgʻon urushi paytida sovet qoʻshinlari Termiz orqali Afgʻonistonga bostirib kirish uchun vodiydan foydalanganlar. 1990-yillarda Sovet Ittifoqi quladi va Markaziy Osiyo Amudaryo havzasi ichida yoki qisman joylashgan koʻplab kichikroq davlatlarga boʻlinib ketdi. Sovet Ittifoqi davrida Qirgʻiziston va Tojikiston yozda Amudaryo va Sirdaryodan suvini Qozogʻiston, Turkmaniston va Oʻzbekiston bilan baham koʻradigan resurslarni taqsimlash tizimi oʻrnatildi. Buning evaziga Qirgʻiziston va Tojikiston qishda qozoq, turkman va oʻzbek koʻmiri, gaz va elektr energiyasini olgan. Sovet Ittifoqi qulagandan keyin bu tizim parchalanib ketdi va Markaziy Osiyo davlatlari uni tiklay olmadilar. Notoʻgʻri infratuzilma, yomon suv boshqaruvi va eskirgan sugʻorish usullari muammoni yanada kuchaytirdi. Geografiyasi Amudaryo yuqori qismi Tojikiston va Oʻzbekistonning Afgʻoniston bilan chegarasidan oqadi, uzunligi 2540 km (Vahjir – Vohondaryo bilan birga), havzasining maydoni qariyb 465 ming km², shundan 227,3 ming km² suv toʻplaydigan togʻli qismiga toʻgʻri keladi. Amudaryo Afgʻonistonda Hindukush togʻlarining shimoliy yonbagʻridan 4950 m balandlikdagi muzlikdan boshlanadi; Vohondaryo Pomirdagi Zoʻrkoʻ chiqib keladigan Pomir daryosi bilan qoʻshilgandan keyin Panj deb ataladi. Panjga oʻngdan Gʻunt, Bartang, Yazgʻulom, Vanj, Qizilsuv irmoqlari kelib qoʻshiladi, nihoyat, eng yirik va sersuv irmogʻi – Vaxsh daryosi qoʻshilgandan soʻng Amudaryo nomini oladi; bu qismida unga yana chapdan Qunduzdaryo, oʻngdan Kofarnixon, Surxondaryo qoʻshiladi. Sheroboddaryo suvi esa Amudaryoga ahyon-ahyonda yetib boradi, undan gʻarbdagi Koʻhitangdaryo suvi ham yoʻl-yoʻlakay sugʻorishga sarf boʻladi. Surxondaryo quyilgandan keyin Amudaryoga to Orol dengiziga yetguncha 1200 kmdan ziyod masofada boshqa irmoq qoʻshilmaydi. Zarafshon bilan Qashqadaryo esa Amudaryoning qadimgi irmoqlari boʻlib, ularning suvi butunlay sugʻorishga sarflanadi. Amudaryoning asosiy suv rejimi uning yuqori, togʻli qismida shakllanadi. Bu joyda Amudaryo tor, baʼzan chuqur va nishabi katta oʻzandan oqadi. Oʻzan oʻrta hisobda har bir kmga 4 mdan (ayrim joylarda esa 10 mdan ham koʻp) pasayib boradi. Shu tufayli daryo juda tez oqadi, oqimning tezligi 4-6 m³/sek. Daryo vodiysi ham tor, u Pomir togʻ sistemasiga kiruvchi tik koʻtarilgan qoyali togʻlarni aylanib oʻtadi. Togʻ oralaridan joʻshqin irmoqlar kelib qoʻshiladi. Vodiy eni 3-4 kmdan oshmaydi, baʼzi joylardagina uchraydigan qayirlar koʻpincha toʻqayzor. Qizilsuv, Vaxsh, Kofarnihon, Surxondaryo quyiladigan joylarda daryo vodiysi kengaygan va bu yerlarda oqindi jinslardan tarkib topgan terrasalarda dehqonchilik qilinadi, baʼzan terrasalar qalin toʻqayzorlardan iborat. Amudaryo Surxondaryo qoʻshilgandan soʻng tekislikdan oqa boshlaydi va taxminan Karkidan Pitnakkacha boʻlgan oraliqni daryoning oʻrta oqimi deb hisoblash mumkin. Daryo tekislikka chiqqach, Qoraqum va Qizilqum choʻllaridan oʻtib, Orol dengiziga quyiladi. Oʻrta qismida oʻzanning oʻrtacha kengligi 1500 m. Daryoning tekislikdan oquvchi qismida nishabi kam (har bir kmga 0,2-0,3 m). Daryo oqimining tezligi kattaligidan (2-3 m/sek) oʻzan va qirgʻoqlarini muttasil yemiradi, shu sababli oʻzan doimo oʻzgarib turadi. Amudaryoning oʻrta va quyi oqimida, ayniqsa, Xorazm vohasi va Qoraqalpogʻistonda (Urganch, Ellikqal’a) qirgʻoqlarning oʻpirilish hodisasi – deygish kuzatiladi. Keyingi davrda daryo oʻzanining yuvilishi ham kuzatilmoqda. 1990-yillardan Amudaryo quyi oqimi Tuyamoʻyin suv ombori orqali boshqarilgach, bu yerlarda deygish hodisasining taʼsiri biroz pasaydi. Qishda daryoning yuqori oqimida asosan qirgʻoqqa yaqin joylari muzlab, shovush hosil boʻladi va qisqa muddat muz oqadi, Karki shahri yaqinida qish qattiq kelgan yillari esa 10-15 kun davomida daryo yoppasiga muzlaydi. Chorjoʻy shahri va undan quyida daryoning yoppasiga muzlashi undan ham uzoqroq davom etadi. Nukus shahridan quyida esa daryo deyarli toʻrt oy davomida butunlay muzlaydi. Erta bahorda ayniqsa, oʻzan keskin burilgan va tor joylarda muz tiqilib suv sathi keskin koʻtariladi va baʼzan toshqinga sabab boʻladi. Tekislikda Amudaryo vodiysining eni 10- 15 km boʻlib, ayrim joylarda 20-25 kmga yetadi. Vodiy kengaygan joyda uchta terrasa vujudga kelgan. Daryoning past togʻlar orasidan oʻtgan joylarida vodiyning eni 350-380 mdan oshmaydi. Pitnak yaqinida Tuyamoʻyin, oʻrta oqimida Duldulhatlagan va Eljik qisiqlari bor. Tekislik qismida daryoning har ikkala sohilida qumgildan tarkib topgan, eni 2-3 km keladigan qayirlar uchraydi. Amudaryoning quyi oqimi Pitnak yaqinidagi Tuyamoʻyin qisigʻidan to Orol dengiziga qadar boradi, quyi oqimining uzunligi 500 km, shundan 325 km Nukus bilan Orol dengizi oraligʻiga – daryoning hozirgi deltasiga toʻgʻri keladi. Amudaryo sersuv daryo, muzlik va qorlardan suv oladi, havzasida 1000 ga yaqin muzlik (shu jumladan, Yer kurrasidagi eng katta togʻ-vodiy muzligi – Fedchenko muzligi) bor. Suv yigʻish havzasida katta maydonlarni qor dalalari egallagan. Xoʻjalikda foydalanilishi Amudaryo havzasida joylashgan mamlakatlarning suvga boʻlgan talabini eʼtiborga olgan holda mavjud suv boyliklarini oʻzaro taqsimlaydi (chunki har yili havzalarda turli miqdorda suv resurslari vujudga keladi). Oʻrta Osiyo davlatlari va Qozogʻiston suv xoʻjaligini muvofiqlashtirish davlatlararo komissiyasi ham Amudaryodan foydalanish bilan shugʻullanadi. Amudaryo havzasi ulkan gidroenergetika resurslariga ega. Jami gidroenergetika resurslari 63,2 mln. kVt ni tashkil qiladi. Havza boʻyicha mazkur gidroenergetika resurslarining 29,8% Panj, 38% Vaxsh, 5,6% Kofarnihon, 3,0% Surxondaryo, 1,0% Qashqadaryo, 5,4% Zarafshon, 17,1% Amudaryo havzalariga toʻgʻri keladi. Hozirgacha Amudaryo havzasidagi gidroenergetika resurslarining faqat 2%dan ziyodroq qismi amadda foydalanilmoqda. Ishga tushirilgan gidroinshootlarning eng kattasi Vaxsh daryosining Pulisangin darasida qurilgan Norak suv ombori va GESdir. 60-yillargacha Amudaryoda suv transporti keng yoʻlga qoʻyilgan edi. Lekin, keyingi yillarda Chorjoʻy – Qoʻngʻirot temir yoʻlini qurish hamda avtomobil yoʻllari tarmoqlarining rivojlanishi, ayni vaqtda daryoning sayozlanishi natijasida umumiy yuk tashishda Amudaryo suv transportining hissasi keskin kamayib ketdi. Turkmanoboddan muntazam yuk tashiladi. Amudaryo yaqinida Urganch, Nukus, Termiz shaharlari, shuningdek, Amudaryo qoʻriqxonasi joylashgan. Amudaryoning suvlari butunlay sugʻorish uchun sarflanadi. Oʻzbekiston sugʻoriladigan maydonlarda jahon paxta hosilining 10-20 foizini beradi. Ammo sugʻorish tufayli yilning koʻp qismida suvlari Orol dengiziga yetib bormaydi, bu esa ikkinchi dengizning qurib ketishiga olib keldi. Dunyodagi eng yirik kanal – Qoraqum Amudaryo suvining 45% ga yaqinini oladi; Shuningdek, Oʻzbekiston hududini sugʻoradigan Amu-Buxoro mashina kanali ham Amudaryodan chiqariladi. Bu kanallar va Amudaryo boʻylab (Turkmanistonda) ulkan paxta va bugʻdoy maydonlari choʻzilgan. 1950-yillar boshida Nukus shahridan boshlanib, Oʻzboy kanalidan foydalanishga moʻljallangan Bosh Turkman kanalini qurish ham koʻzda tutilgan edi, lekin bu reja amalga oshirilmagan. 2020-yildan daryoning Afgʻoniston shimolidan oʻtgan qismida ulkan Qoʻshtepa kanali qurilmoqda; uning uzunligi 285 km, eni 100 m boʻlishi taxmin qilinmoqda. Tojikiston eksport qiladigan elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun daryo va uning irmoqlarida (ayniqsa, Tojikistonda) koʻplab toʻgʻonlar qurilgan. Quyi oqimlarda baliq ovlanadi. Ilgari Amudaryoning endemik kurakburuni tutilgan boʻlsa, hozir u yoʻq boʻlib ketish arafasida. Amudaryoning Sariqamish deltasi Amudaryoning Sariqamish deltasi Turkmaniston shimolida joylashgan, Amudaryoning qadimgi deltasi boʻlib, daryoning quyi oqimidan boshlanib, Sariqamish koʻliga choʻzilgan tekislikdir. Bu qadimgi dehqonchilik va sugʻoriladigan hududda, miloddan avvalgi VI asrda qadimgi Xorazm davlati vujudga kelgan joy. X asr oxiridan XVI asr oxirigacha Xorazmning markazi. Hozirgi vaqtda Turkmanistonning Toshhovuz viloyatining tabiiy-geografik tabiiy rayonlaridan biri hisoblanadi. Qoʻshtepa kanali 2022-yil mart oyidan beri Afgʻoniston shimolida Amudaryodan suv oqimini yoʻnaltirish uchun uzunligi 285 km boʻlgan Qoʻshtepa kanali qurilishi davom etmoqda. Oʻzbekiston kanalning qishloq xoʻjaligiga salbiy taʼsir koʻrsatishidan xavotir bildirdi. Shuningdek, kanal Orol dengizi falokatini yanada ogʻirlashtirishi kutilmoqda va 2023-yilda Oʻzbekiston rasmiylari Tolibon bilan kanal boʻyicha muzokaralar oʻtkazgan. Planet Labs tomonidan taqdim etilgan suratlar 2022-yil aprelidan 2023-yil fevraligacha 100 km dan ortiq kanal qazilganini koʻrsatadi. Tolibon tomoniga koʻra, tashabbus 550 000 gektar choʻlni qishloq xoʻjaligi yerlariga aylantirishi kutilmoqda. 2023-yil yanvar oyida Shinjon Markaziy Osiyo neft va gaz kompaniyasi (CAPEIC) Afgʻoniston Tolibon hukumati bilan Amudaryo havzasi tomonida gaz qazib olish uchun 720 million dollarlik toʻrt yillik investitsiya shartnomasini imzoladi. Kelishuvga koʻra, Afgʻoniston hukumatiga 25 yillik muddati davomida ijara uchun foydaning 15% toʻlanadi. Xitoyliklar bu havzani dunyodagi uchinchi yirik potensial gaz koni deb bilishadi. Manbalar Oʻzbekistondagi daryolar‎ Amudaryo Surxondaryo viloyati daryolari Buxoro viloyati daryolari Xorazm viloyati daryolari Qoraqalpogʻiston daryolari Turkmanistondagi daryolar Chegara daryolari Lebap viloyati Xatlon viloyati daryolari Javzjon daryolari Balx daryolari Qunduz daryolari Oʻzbekiston va Turkmaniston chegarasi Afgʻoniston-Oʻzbekiston chegarasi Afgʻoniston va Turkmaniston chegarasi

5277

https://uz.wikipedia.org/wiki/12-iyul

12-iyul

12-iyul — Grigoriy taqvimida yilning 193- (kabisa yilida 194-) kuni. Yil yakuniga 172 kun qoladi. Bayramlar Yana qarang: :Turkum:12-iyul bayramlari Voqealar Yana qarang: :Turkum:12-iyul voqealari 1580 — Injilning toʻliq shakli (tasvirda) nashr qilindi. 1901 — Reyxstagda duel mumkinligi belgilandi. 1943 — Proxorovka jangi. 1962 — Londonda The Rolling Stones guruhining ilk konserti. Tavalludlar Yana qarang: :Turkum:12-iyulda tugʻilganlar 1916 — Lyudmila Pavlichenko; Ikkinchi jahon urushi snaperi, Sovet Ittifoqi Qahramoni Vafot etganlar Yana qarang: :Turkum:12-iyulda vafot etganlar Havolalar days.peoples.ru Sana

5279

https://uz.wikipedia.org/wiki/13-iyul

13-iyul

13-iyul — Grigoriy taqvimida yilning 194- (kabisa yilida 195-) kuni. Yil yakuniga 171 kun qoladi. Bayramlar Yana qarang: :Turkum:13-iyul bayramlari Voqealar Yana qarang: :Turkum:13-iyul voqealari 1728 — birinchi Kamchatka ekspeditsiyasi boshlandi. 1870 — Otto fon Bismark Ems depeshasini jo’natdi. 1897 — Giulelmo Marconi radioga patent oldi. 1923 — Gollivud belgisi o’rnatildi. 1930 — Urugvayda FIFA Jahon chempionati 1930 boshlandi. Tavalludlar Yana qarang: :Turkum:13-iyulda tugʻilganlar Vafot etganlar Yana qarang: :Turkum:13-iyulda vafot etganlar Havolalar days.peoples.ru Sana

5280

https://uz.wikipedia.org/wiki/14-iyul

14-iyul

14-iyul — Grigoriy taqvimida yilning 195- (kabisa yilida 196-) kuni. Yil yakuniga 170 kun qoladi. Bayramlar Smorodina kuni Yana qarang: :Turkum:14-iyul bayramlari Voqealar Yana qarang: :Turkum:14-iyul voqealari 1099 — Salib yurishlari: Quddus egallandi. 1867 — Alfred Nobel dinamitni koʻrgazma qildi. 1896 — birinchi rus avtomobili chiqdi. 1902 — Venetsiyada Mark cherkovi (suratda) qulab tushdi. 1969 — Salvador va Gonduras oʻrtasida futbol urushi. Vafot etganlar Yana qarang: :Turkum:14-iyulda vafot etganlar Havolalar days.peoples.ru https://www.instagram.com/invites/contact/?i=zqrcmtup50rg&utm_content=mbdc4zx Sana

5290

https://uz.wikipedia.org/wiki/Pessimizm

Pessimizm

Pessimizm (lot. pessimus - "eng yomon") yoki badbinlik mavjud olam, tor maʼnoda hayot boʻlishi mumkin variantlar ichida eng yomonidir, deb qarovchi falsafiy oqimdir. Pessimistlar yomonlik badiiy asarlarda tasvirlanadigan hayotdagidan farqli oʻlaroq yaxshilik ustidan gʻalaba qilmaydi, deb fikrlashadi. Pessimizm (lot. pessimum — eng yomon) — dunyoga, hayotga gʻamginlik, umidsizlik bilan qarash, kelajak yaxshi boʻlishiga ishonmaslik; hamma narsani qora rangda tasvirlash. P. optimizmga qarama-qarshisi boʻlib, olamda avvalam bor uning salbiy tomonlarini koʻradi, olam umid qilib boʻlmaydigan darajada yomon, insonlarning yashashi — boshdan oxirigacha maʼnisizlikdan iborat deb hisoblaydi. P.ning diniy ifodasi buddizmda, Qadimgi axdda va xristianlikda aks etgan. Melanxoliya — P.ning patologik shakli. Falsafiy P. Shopengauer va Gartman asarlarida koʻzga tashlanadi. P.ga moyil odam pessimist deyiladi. Pessimizm tushunchasining falsafaga kirib kelishiga mashhur ekzistensialist Arthur Schopenhauer ishlari turtki boʻlgan. Schopenhauer'ning pessimizmi odamni ochlik, jinsiy mayl kabi instinktlar boshqaradi, inson shu instinktlarini qondirishga harakat qilib oʻlib ketaveradi, hayot tayinli maqsadsiz qolaveradi, qabilidagi fikrlarida namoyon boʻladi. Olamimiz eng yaxshi ekanligini urgʻulovchi diniy argumentdan foydalanib falsafiy pessimizm foydasiga Schopenhauer keltirgan mantiqiy taʼkid quyidagichadir: Biz yashayotgan olam mavjud boʻlishi mumkin boʻlgan olamlar diapazonida joylashgan boʻlsin. Olamimiz shu diapazonning qayerida ekanligini (eng yaxshi, eng yomon, oʻrta va hk.) aniqlash kerak. Olam yaxshi-yomonligi unda hayotning yuksak shakllari rivojlana bilishi va yashab qola olishi bilan belgilansin. Olamimizda mavjud yuksak hayot shakllari (masalan, primatlar) rivojlanishi va yashab qolishi oʻta mushkul ishdir. Zero, mavjud sharoitning oz boʻlsa-da yomonlashuvi shu hayot shakllarining butkul yoʻqolib ketishiga bemalol olib kela oladi. Demak, bizning olam mavjud boʻlishi mumkin olamlar diapazoning eng tubida, hayot shakllarini oʻzida asray olmaydigan olamdan atigi bir pogʻona yuqorida ekan. Biz yashayotgan olam mavjud boʻlishi mumkin olamlar ichida eng yomonidir. Mashhur pessimistlar Arthur Schopenhauer José Saramago Woody Allen Emil Cioran Giacomo Leopardi Richard Wagner Thomas Malthus Edward Grey Sigmund Freud Friedrich Nietzsche Karl Barth Dietrich Bonhoeffer Martin Heidegger Iuda Iskariot Marcus Junius Brutus Nikolay II Oswald Spengler H.P. Lovecraft Basil Fawlty Shuningdek Absurdizm Murphy qonuni Optimizm Manbalar Falsafa

5291

https://uz.wikipedia.org/wiki/Yalla%20%28guruh%29

Yalla (guruh)

Yalla — oʻzbek folk-, rok- va pop-guruhi. Asoschisi va solisti — Farrux Zokirov. 1970-yil Toshkent teatr va rassomlik sanʼati instituti qoshida institut Oʻquv teatri direktori, shoir G.Rojkov va dastlabki musiqa rahbari — Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan artist, kompozitor Ye.Shiryayev tashabbusi bilan VIA shaklida tashkil topgan. Ishtirokchilari — F.Zokirov (1976-yildan badiiy rahbar), Shahboz Nizomitdinov, L.Kandalova, B.Joʻrayev, S.Avanesov, A.Fatxullin, Nargiz Boyxonova va boshqalar 1971-yil Oʻzbek konsert tarkibiga kirib, 1975-yil „Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan ansambl“ unvoniga sazovor boʻlgan. 1970-yillar oxirida ansamblga Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan artistlar R.Ilyosov (musiqa rahbari va aranjirovkachi, 1994-yilgacha), J.Toʻxtayev, A.Aliyev, A.Toʻlaganovlar kelib qoʻshilgan. „YA.“ ijodida milliy ohang va usullari rok musiqa („bluz rok“, „soft rok“, „rok-n-roll“ va boshqalar), Yevropa va Sharq musiqiy estrada shakllari hamda ommaviy musiqaning boshqa vositalari bilan uygʻunlashib, oʻziga xos, joʻshqin va jozibali uslub shakllanishiga asos boʻldi. Repertuaridan folkrok uslubida qayta ishlangan oʻzbek xalq qoʻshiq, yalla va ashulalari („Boychechak“, „Yumalab-yumalab“, „Qilpillama“, „Gʻayra-gʻayra“, „Xandalak“ va boshqalar), oʻzbek kompozitorlari („Oʻzbekiston“, S.Yudakov; „Qiz bola“, E.Solihov; „Bahor qasidasi“ F.YanovYanovskiy va boshqalar)ning aranjirovka qilingan asarlari va F.Zokirov bastalagan qoʻshiqlar („Majnuntol“, „Sumalak“, „Masxarabozlar“, „Sen boʻlmasang yonimda“, „Musiqali choyxona“, „Leyli“, „Uchquduq“, „Shahrisabz“, „Toshkentim onam“, „Yurt ishqida yonaman“, „Bugun bayram“ va boshqalar) oʻrin olgan. Ayniqsa, „Yallamayorim“ (1984) va „Musiqali choyxona“ (1987) teatrlashtirilgan dasturlari mashhur boʻlib, Oʻzbekiston va koʻpgina chet mamlakatlarda namoyish etilgan. Ijrolari 10 dan ortiq gramplastinkaga yozilgan. Yevropa, Osiyo, Afrika va Amerika mamlakatlarida bir necha marta gastrolda boʻlgan. Tarix „Yalla“ vokal-cholgʻu ansambli 1970-yilda Toshkent shahrida Toshkent Teatr Instituti va Toshkent Konservatoriyasi bitiruvchilaridan tuzilgan. 1971-yildagi „Allo, isteʼdodlarni qidirayapmiz“ ("") Butunittifoq koʻrik-tanlovida Farruh Zokirov boshchiligidagi „Yalla“ ansambli rus tilida ijro etgan „Na tot bolshak“ qoʻshigʻi ularga koʻrik-tanlov diplomini keltirib, katta shuhrat berdi. 1974-yilda esa Oʻzbekistonda ancha tanilib qolgan „Yalla“ Bratislavadagi tanlovda „Majnun tol“ qoʻshigʻi bilan Gʻarbdagi tomoshabinlar eʼtiboriga tushdi. Ularning „Uch quduq“ qoʻshigʻi esa Ittifoq shlyageriga aylandi. Filmografiyasi Aktyor Yalla Musiqa Musiqiy guruhlar Oʻzbekistonlik rok musiqa guruhlari 1970-yilda Oʻzbekistonda tashkil etilganlar

5293

https://uz.wikipedia.org/wiki/Chig%CA%BBatoy

Chigʻatoy

Chigʻatoy (; Čaɣatay; , Chaghatay-Xan; , Chágětái; ; , Jagʻatoy (1185-1242) — Chigʻatoy ulusi hukmdori (1224—1242). Chingizxonning ikkinchi oʻgʻli. Onasi Boʻrta fujin (xotun) qoʻngʻirot urugʻi vakili Day noʻyonning qizi boʻlgan. Saltanat qonun qoidalari (toʻra), udumlar, xususan, Chingizxon buyrugʻini istisnosiz bajarilishini nazorat qilish uning zimmasiga yuklatilgan. Chigʻatoy Chingizxon boshliq moʻgʻullarning bosqinchilik yurishlarida faol ishtirok etgan. 1211-yilda Xitoyga qarshi tashlangan harbiy safarda Chigʻatoy ukalari Oʻqtoyxon va Tulu hamrohligida bir nechta yirik shaharlarni zabt etgan. Oʻrta Osiyoning moʻgʻullar tomonidan istilo qilinishida faollik va qattiqqoʻllik koʻrsatgan Chigʻatoy Joʻji va Oʻqtoy bilan birgalikda Oʻtrorni 3 oylik qamaldan soʻng (1219-yilda) olgan. 1220-yil Urganch mudofaasi vaqtida Chigʻatoy bilan akasi Joʻji oʻrtasida kelishmovchilik yuzaga chiqadi. Oqibatda Chingizxon lashkar qoʻmondonligiga Oʻqtoyni tayinlaydi. Chigʻatoy 1221-yilning 25-noyabrida Sulton Jaloliddin bilan boʻlgan qaqshatqich jangda (Sind daryosi boʻyidagi jang) otasi yonida turgan. Chingizxonning tangutlarga qarshi uyushtirgan harbiy safari chogʻida (1227) Chigʻatoy yurtni muhofaza qilish ishlariga boshchilik qilgan. 1224-yil Chingizxon moʻgʻullar zabt etgan yerlarni oʻgʻillariga mulk tarzida taqsimlab bergan. Sharqda nayman qabilalari yashaydigan Oltoydan gʻarbda Jayxun (Amudaryo)gacha, Gʻuljadan Samarqandu Buxorogacha boʻlgan hududlar Chigʻatoyga tekkan. Uning qarorgohi Ili daryosi vodiysida joylashgan. Chigʻatoy oʻziga tegishli ulus boshqaruvini avval Maxmud Yalavochga, 1238-yil Mahmud Yalavoch Oʻqtoy tomonidan Pekin gubernatori (1254-yilgacha) etib tayinlangach, uning oʻgʻli Masʼud Yalavochga (1238—89) topshirgan. Oʻzi umrining oxirigacha Oʻqtoy qoon saroyida hukmdorning maslahatchisi sifatida faoliyat koʻrsatgan. Chigʻatoy nomi bilan uning ulusi Chigʻatoy ulusi, Movarounnahr aholisi soʻzlashadigan til esa chigʻatoy tili deb nom olgan (qarang Chigʻatoylar). Manbalar Adabiyotlar Рашидаддин, Сборник летописей. Т. 2., М.Л., 1960. Abulgʻoziy, Shajarayi turk, T., 1992; Mirzo Ulugʻbek Toʻrt ulus tarixi, T., 1994. Tarix Kishilar 1242-yilda vafot etganlar

5299

https://uz.wikipedia.org/wiki/15-iyul

15-iyul

15-iyul — Grigoriy taqvimida yilning 196- (kabisa yilida 197-) kuni. Yil yakuniga 169 kun qoladi. Bayramlar Yana qarang: :Turkum:15-iyul bayramlari Voqealar Yana qarang: :Turkum:15-iyul voqealari 1240 — Neva jangi. 1410 — Grunvald jangi. 1815 — Napoleon I «Bellerophon» (suratda) kemasi kapitaniga taslim bo’ldi. 1870 — Jorjiya AQSH tarkibiga qaytdi. Tavalludlar Yana qarang: :Turkum:15-iyulda tugʻilganlar Vafot etganlar Yana qarang: :Turkum:15-iyulda vafot etganlar Havolalar days.peoples.ru Sana

5300

https://uz.wikipedia.org/wiki/16-iyul

16-iyul

16-iyul — Grigoriy taqvimida yilning 197- (kabisa yilida 198-) kuni. Yil yakuniga 168 kun qoladi. Bayramlar Yana qarang: :Turkum:16-iyul bayramlari Voqealar Yana qarang: :Turkum:16-iyul voqealari 622 — Islomiy taqvim boshlangan kun, Muhammad (sav) Makkadan Madinaga hijrat qilishi. 1054 — Nasroniylik cherkovlari ikki guruhga ajraldi. 1945 — AQSHning Nyu-Meksiko shtatida atom bombasining ilk sinovi (suratda) muvaffaqiyaatli oʻtdi. 1950 — Urugvay-Braziliya futbol jamoalari oʻyinida Braziliya magʻlub boʻldi. 1969 — „Apollon-11“ Oyga uchdi. 1990 — Ukraina oʻzining suverenitetini eʼlon qildi. Tavalludlar Yana qarang: :Turkum:16-iyulda tugʻilganlar Vafot etganlar Yana qarang: :Turkum:16-iyulda vafot etganlar Havolalar days.peoples.ru Sana

5301

https://uz.wikipedia.org/wiki/Iyul

Iyul

Iyul (lot. mensis Julius) — Grigoriy taqvimida yilning yettinchi oyi. 31 kundan iborat. Shu oyda tugʻilgan Yuliy Sezar sharafiga nomlangan. Boshqa tillarda Bayramlar Xalqaro Oʻzbekistonda Chet davlatlarda Manbalar Yil oylari Iyul

5303

https://uz.wikipedia.org/wiki/Dushanba

Dushanba

Dushanba - birinchi hafta kuni oʻzbek kalendari boʻyicha, ibrohimiylar (yahudiy- xristian-musulmon) hisobiga koʻra ikkinchi kun sanaladi. Dushanba (fors.) — haftaning birinchi kuni (q. Hafta). Qoʻllaniladigan soʻz forscha dan tarjima boʻlib,دوشنبه („ikkinchi hafta kuni“) deganidir. Hafta Manbalar