id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
1438 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fluss | Fluss | Fluss betekent
Stroom, en Water, wat fleten deit un grötter is as en Beek,
överdragen för wat, wat in Bewegen is (Allens is in Fluss),
de magnetsche Fluss,
lütte Partikels, de fleet (Partikelfluss),
Strahlen, de wat länger kümmt (Strahlungsfluss),
in de Graphentheorie vun de Mathematik en Afbild vun de Meng vun de Kanten in de Meng vun de reellen Tallen.
Fluss oder Fluß is de Familiennaam von
Grete Fluss (1892–1964), düütsche Sängerin, Humoristin un Schauspelerin,
Manfred Fluß (* 1943), düütschen Politiker,
Max Fluß (1889–1935), öösterriekschen Historiker un Gymnasiaallehrer,
Robin Fluß (* 1996), düütschen Footballspeler. |
1440 | https://nds.wikipedia.org/wiki/England | England | England (ok Ingland) is en Deel vun dat Vereenigte Königriek vun Grootbritannien un Noordirland un liggt op de Insel Grootbritannien. Westlich vun England liggt op de sülvige Insel Wales un in den Noorden Schottland. Vun düsse veer Rebeten is England de Deel mit de meesten Inwahners un dat gröttste Rebeed. England tellt üm 53 Millioon Inwahners.
De Naam England warrt faken as pars pro toto bruukt, üm dat hele Vereenigte Königriek to benömen. Siet dat Wedderopleven vun den Schottschen Natschonalismus in de Johren 1930 vermiddt man, düsse Wennst to bruken. Opstünns gillt düt Bruken vun dat Woort England as politick inkorrekt, vergliekbor mit dat Bruken vun dat Woort Holland, üm de gehele Nedderlannen to benömen.
Naam
De Naam England kümmt vun de Angeln, de tosamen mit de Sassen un Fresen as Angelsassen üm 450 n. Chr. över de Noordsee na Britannien kemen. Dor harrn se denn männige lütte Königrieken grünnt, de mit de Loop vun Tiet grötter worrn, sünnerlich Anglia. De Naam, mit den de Angelsassen ehr egen Land benömen, weer oftens Englaland, dat heet "Land vun de Angeln" op Ooldengelsch. Dor weren söven eerdere Königrieken in de Tiet, an de de Angelsassen leven. De Königrieken heten do so:
dat Königriek Kent (" Centland ") un Wight Eiland (" Wiht Isle ");
dat Königriek Wessex (" Westseaxe ") : Sass'sch Rebeet ;
dat Königriek Sussex (" Sūþseaxe ") : Sass'sch Rebeet ;
dat Königriek Essex ("Estseaxe") : Sass'sch Rebeet ;
dat Mercia oder (" Middanglia ") : Angelsch Rebeet ;
dat Northumbria oder Northanglia (" Norþanglia "), Angelsch Rebeet
dat Oostanglia (" Estanglia ") : Angelsch Rebeet.
Rebeet
Dat Rebeet vun England is wat bi 130.395 km² groot. Dor wahnt meist 50 Millionen Lüüd. Gröttste Stadt is London, anner grote Städer sünd Liverpool, Birmingham, Manchester, Leeds, Sheffield, Nottingham, Bristol un Southampton.
Spraken
In England warrt Ingelsch snackt. In Cornwall gifft dat en lütte Grupp vun Lüüd, de wedder Koornsch snackt, de ole inheemsche keltsche Spraak, de mit dat Bretoonsche un Walissche tosamenhangt.
Historie
Al in de fröhe Steentiet harrn dor Minschen wahnt. Wat bi 900 v. Chr. kemen de Kelten an, de sik dor as Briten nedderlaten harrn. Caesar keem denn 55 v. Chr. na Britannien, aver blots kort. Denn keem 43 n. Chr. Claudius un maak England to en Deel vun dat Röömsche Riek. As dat Johr 400 n. Chr. vörbi weer, sünd de Römers utneiht. De Briten harrn denn na de Angeln schickt un denn kemen de mit de Sassen un Fresen un Jüten över de Noordsee. So füng dat an mit de Angelsassen. De sünd denn forts to Christen döfft worrn. Dor harrn se denn söven Königrieken opmaakt:
Essex (Sassen)
Sussex (Sassen)
Wessex (Sassen)
Kent (Jüten)
Eastanglia (Angeln)
Mercia (Angeln)
Northumbrien (Angeln)
De Wikingers maken denn 793 en Överfall op dat Klooster Lindisfarne. Un denn kemen se jümmers wedder. In den Noorden harrn de Dänen denn ehr Rebeet un dat weer dat Danelag. York weer to'n Bispeel däänsch.
1066 keem denn de Normann Willem de Eroverer över den Kanaal un kreeg den engelschen König Harold ünner. Vun düsse Tiet an kreeg de engelsche Spraak ok en franzööschen Slag. Dat weer denn ok dat letzt Maal, dat een England to besetten kreeg. Later harrn dat noch de Spaanschen un Napoleon versöökt, man se harrn dat nich henkregen.
De Hansetiet harr ok in England ehr Deel: De Hanse harr in London den Stalhof, wat en groot Kontor weer. Later kemen denn de Hollanners mehr togang.
De König Hinrich VIII. harr denn Arger mit Rom vun wegen dat he sien Fru Katharina vun wegen en anner Fru, de Anna Boleyn heet, verlaten wüll. De Paapst wüll dat nich. Denn maak Henry forts en eegen Kark op, de Anglikaansche Kark.
1588 versöken denn de Spaanschen mit ehr Groot Armada, England to kriegen. Blots dor keem en Storm un de Engelschen harrn betere Scheep. Denn weer dat ut mit de Pracht vun de Spaansche Flott un England kreeg Överhand op de See.
In dat 18. Johrhunnert güng dat denn los mit de Industrie. England harr de eersten Dampmaschinen (Newcomen un James Watt) un Iesenbahnen. Bessemer maak sien Beer to'n Stahl koken. Un Dook weer ok flietig maakt un exporteert.
Grootbritannien
England |
1444 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klotstockspringen | Klotstockspringen | Klotstockspringen is een Speel un Sport, de besünners an de Westküst vun Sleswig-Holsteen dreewen ward. He is verwandt mit dat Pullstockspringen bi de Fresen in Oostfreesland un de Nedderlannen.
Bi dat Klootstockspringen jumpt een an een grooten Holtstock (3-5 m hoog) över een Grüpp, Siel oder anner Water. Dat is meist as een fröhe Form vun den Stavhoogsprung.
Dat Klotstockspringen hett obers ook mol militärsche Bedüden hatt. In de Slacht vun Hemmingstedt, anno 1500, harrn de Dithmarscher Buurn ehr Spiess as Klotstöck bruukt. To düsse Tied keem een Ridderheer vun den dänschen König Johann, de ook Hartog vun Sleswig un Holsteen weer, na de Republiek Dithmarschen. Dithmarschen weer dormols temlich frie. De Ridders weern 12.000 Mann. De Dithmarscher harrn blots 6.000 Mann. De Ridders nehmen Meldörp. Denn trocken se na Norden. 300 Dithmarscher harrn denn bi Hemmingstedt een Schanz opbaut. Un denn harrn de Dithmarscher de Siele opmookt un denn keem de Floot. Dor kreegen de Kreegslü dat Bang. Se kunnen nich vun den Weg, anners deen se versupen. Un de Dithmarscher ünner Wulf Isebrand, de ut Holland weer, jümmers mit ehr Spießen as Klotstöck op de Kreegslü rop un wedder weg. Dor weer dat ut mit dat Heer un Dithmarschen harr bit 1559 sien Roh.
Speel
Sleswig-Holsteen |
1445 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kiekbusch | Kiekbusch | Kiekbusch is een Kinnerspeel un ook Danz, dat na een Wesselsang geiht:
Kiekbusch ik saih di,
dat du mi sühs, dat frait mi.
Dorbi stellt sick een Kind (de Jung) achter dat anner Kind (de Deern) un kiekt jümmers mol över de Schuller un singt Kiekbusch ik saih di. Dat vordere Kind kiekt denn ook hen un singt dat du mi sühs, dat frait mi.
Kinnerspeel |
1446 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Software | Software | Software (ut dat Ingelsche, utsproken: Softweer) heet översett so veel as weeken Krom. Dat is bi een Reekner dat, wat een nich anfaten kann. Dat anner is de Hardware. Kort seggt: Software sünd Programmens un wat dor an Datens tohöört.
Orten
Bi de Software ünnerscheed wi
Firmware, de temlich deep in dat System integreert is
Bedriefssystem, so as Unix, Linux, Windows, Mac OS, BeOS, CP/M, OS/2, wat för den Bedrief vun den Reekner nödig is
Annwennerprogrammens, to'n Schrieven, Reken, Malen un anners.
Plattdüütsche Software
Bilütten fangt dat an, dat dat ook plattdüütsche Software gifft.
KDE, een grafisch Böversiet för Linux, kiek ook bie Linux op Platt
Opera, een Nettkieker för Linux un Windows
Ashampoo Brann-Stuuv 6 un 7 un Ashampoo Photo Optimizer 2 un 3 von de Firma Ashampoo
Reekner |
1447 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Opera%20%28Nettkieker%29 | Opera (Nettkieker) | Opera is een Nettkieker vun de Firma Opera Software ASA ut Norwegen.
De is wat slanker as anner Nettkiekers, hett dorbi aver en Moduul för Nettbreven, Narichtenkrinken, dat Klönen un RSS-Mellen inbuut. Dat gifft Opera för en heel Reeg vun Bedriefsystemen, so as Windows, Linux, Mac OS, FreeBSD un ok för Mobiltelefonen un Handreekners. Un dat beste is: dat gifft Opera ok op Plattdüütsch.
De niegeste Verschoon för de mehrsten Bedriefssystemen is 9.5. De gröttsten Ännern twischen Opera 8 un Opera 9 sünd:
Inholden duerhaftig blockeren („Warvenfilter“)
Ünnerstütten för BitTorrent
Butenwarktüüch („Widgets“). Dat sünd besünner, egenstahn Kiekerfinstern, de nich maal rechteckig wesen bruukt. De Born is lokaal sekert, man se köönt mit Sieden in’t Nett snacken. So lett sik t.B. en Söökwarktüüch för mehr as een Söökmaschien opstellen.
Instellbor Afkörten för egen Söökmaschienen (t.B. för’t Söken hier in de plattdüütsche Wikipedia)
Besünner Instellen för enkelte Nettsieden
Inbuut Bornkodekieker
Synchroniseren vun Leestekens op verscheden Reekners över’t Internet („Opera Link“)
Verbetert IMAP-Ünnerstütten
Ünnerstütten vun SVG un CSS3- un HTML5-Delen
Schuul vör Dörstekeree („Phishing“)
Kiek ok bi: Software
Hinwiesen
Websteed vun Opera (engelsch)
Opera op Platt (hoochdüütsch)
Nettkieker |
1449 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bedriefssystem | Bedriefssystem | Dat Bedriefsysteem (n, pl: Bedriefssystemen) is de Software, de du för all Reekners bruukst, wenn du wat mit den maken wullt. Dat Bedriefsystem is twüschen de Hardware un de Programmen, un seggt de Hardware wat de Programmem wullt.
För en Bedriefsysteem, bruukst du blots en Kernel, de Drievers, en Compiler un en Editer. De grafisch Böversiet (so as t.B. KDE) höört nich to dat Bedriefssysteem to.
Bedriefssystemen sünd t.B.
Unix
Linux, ook op Plattdüütsch
Mac OS (oder in de lange Form: Macintosh
FreeBSD
OpenBSD
Microsoft Windows
Öllere Bedriefssystemen sünd t.B.
CP/M vun Digital Research
MS-DOS vun Microsoft
TOS
OS/2
BS 2000 vun Siemens
Toerst weer en Bedriefssystem blots dorför dor, dat de Reekner wat vun de Tastatur rinkriggt, dat he Tekens op den Monitor schrieven kunn un dat he Bänners lesen un schrieven kunn, later ok Disketten.
Denn keem de Muus to den Reekner dorto un de Grafik. Un denn keem Apple mit sien Lisa, wat een Vörlöper vun den Mac weer. Dor füng dat an, dat dat Bedriefssysteem ook mit de Grafik togang weer. Denn harr Microsoft datsülvige versökt un dor keem denn Windows 1.0 rut. Weer meist blots en grafisch Böversiet för MS-DOS. Later weer denn dat allens tosomen integreert. Un Unix weer an’n Anfang ook blots över de Tastatur. Denn keem ook dor een Böversiet op.
Reekner |
1450 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Linux | Linux | Linux (ook GNU/Linux) is een Bedriefssystem för Reekners.
Dat is een Oort vun Unix, un Linus Torvalds hett sik dat infallen laten. Dat besünnere doran is, dat dat frie is un ünner GNU-Lizenz steiht. Dat heet, dat jedeneen dat bruken, ännern oder in sien egen Bedriefssystem bruken kann, wenn dat ok ünner GNU-Lizenz steiht.
Linux steiht toerst maal för den Kernel, wat de ünnerste Laag vun dat System is. Denn warrt dat obers ok för dat kumplette Bedriefssystem bruukt, wo een ganzen Slag Programmen tohöört.
Un denn warrt dat mit anner friee Software tosamenpackt un gifft denn en Linux-Distributschoon, to’n Bispeel Mandrake, Red Hat, SUSE Linux, Debian GNU/Linux, Knoppix oder Ubuntu. Bi so een Distributschoon is denn ok to’n Bispeel GNOME un KDE (Desktopböverflach, mit Biller, Finster un so) dorbi un OpenOffice.org un anners. Un mit KDE kriggt een denn ok en Linux op Platt hen.
Geschicht
GNU
Richard Stallmann hett 1983 dat GNU-Projekt erfunn, dormit wull he een friee UNIX-ähnliche, POSIX-kompatible System mooken. In de 90er hem de man al een ganze Masse Programme för dat System schreeven, man de eegentliche Kernel (de Kern vun een System) weer noch nicht uutriebt un woor uk bloos langsam wiederentwickelt. De frie Berkeley Software Distribution, wat ruugweg to de selbe Tied wer, ha een Probleme mit Gesetz, wer also ook keen Alternative för de Entwickler.
Linux
Linus Torvalds ha 1991 mit een Terminal-Emulator anfung, allerdings woor dat immer mehr to een Bedriefssystem. Also het he sien System in de Usenet-Grupp comp.os.minix ankünnigt und in de September in't sülvige Johr publiziert. Dat sull eegentlich "Freax" heeten, aber die Administrator vun de Server wer mit de Noom nicht inverstoohn und het dat denn ünner de Noom "Linux" afspeekert. Torvalds het de Noom erst nicht gefulln, aber denn seer he in, dat de Noom "Linux" eenfach beder wer.
Weblenken
Linux op Platt
Linux op Platt wiederbelebt
Forum und Wiki to de Distributschoon 'Ubuntu' (hoochdüütsch)
Bedriefssystem
Linux |
1452 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Aftheker | Aftheker | En Aftheker is en Studeerten, de Pharmazie studeert hett. He mutt weten, woans de Medizin tosomenröhrt warrt un wat se wirkt. De meesten Aftheker arbeit in en Aftheken.
Historie
Bi de Römers un later weern dat de medizinschen Dokters, de de Medizin tosomenröhrt harrn. Mit de Afthekers güng dat denn in dat Middelöller los.
1241 harr de Kaiser Friedrich II. dat „Edikt vun Salerno“ rutgeven. Vun denn af harrn de medizinschen Dokters keen Afthek mehr to Eegen hebben küönnt. De Pries för de Medizin weer fastleggt.
Fröher weer de Aftheker mehr Koopmann un Chemiker, hüüt is he mehr Koopmann un Raatgever, vun wegen dat de meesten Pillen fardig ut de Fabrik kamt.
Medizin |
1454 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kinnerdag | Kinnerdag | De Kinnerdag is hüüt in velen Kulturen op de Eer en glücklichen Fierdag för de Kinner un togliek en politischen Kampdag, dat de Lüüd op de Bedörvnisen vun de Kinner opmerksom mookt warn. He geit torüch op de Welttosamenkunft för dat Wohlergahn vun de Kinner, op de in'n August 1925 sik veerunföftich Afsandten ut alle Länner drapen, wo se de Genfer Verkloren to'n Schutz vun de Kinner schrieven hebben. Nachen Enn vun de Tosamenkunft hebbt vele Regeren besloten, elk Johr en Kinnerdag to moken.
För de meesten Länner is dat de eerste Juni, de ok Internatschionaler Kinnerdag heet.
Akschoonsdag |
1455 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Internet | Internet | Dat Internet, kort ok dat Nett nöömt, is een Nettwark vun Reekners, wat över de heele Welt geiht. De Reekner sünd sülvstannig, obers mitnanner tosomenknütt as een Fischernett.
Dat Internet is för de elektronsche Kommunikatschoon. Dat heet, een kann Nettbreven rutschicken un kreegen, Datens schüffeln, Sieden vun dat World Wide Web ankieken, wat daalladen, telefoneern un anners. De Reekner snackt över wisse Protokollen mitnanner, sünnerlich dat TCP/IP-Protokoll.
Historie
Anfungen harr dat mit dat ARPANET, wat vun de Advanced Research Project Agency (ARPA), för dat Militäär opbaut weer. Dat schull seker ook vör een Atomslag ween, un dorüm harrn se sik överleggt, dat dat dezentral sien schull. Denn kemen de Universitäten an. Toers in de USA, denn op de ganze Welt.
1969 - De Network Working Group is grunnleggt un överleggt sick de eersten Delen vun dat Protokoll. De eersten veer Knütten vun dat ARPANET fangt an to werken.
1971 - ARPANET hett 15 Knütten. Telnet un FTP kümmt op.
1972 - Ray Tomlinson laat sick dat eerste Nettbreef-Programm infallen.
1973 - Dat Transmission Control Protocol (TCP) kümmt op.
1977 - ARPANET hett 111 Knütten.
1982 - Dat latere EUnet-Projekt vun de Informatik-Rekner-Bedreefsgrupp (Universität Dortmund) mookt de eersten Nettwark-Deensten in Düütschland.
1983 - ARPANET hett 400 Reekner tosomenknütt.
1984 - Dat Domain Name System (DNS) fangt an. ARPANET hett 1.000 Reekners.
1987 - Dat Woord "Internet" kümmt op. Nu sünd 27.000 Reekners an't Net.
März 1989 - Tim Berners-Lee schrieft sien Papeer „Information Management: A Proposal“, dat is de eerste Idee för dat World Wide Web.
Anfang 1989 - De eersten düütschen Reekners warn ansluten. (Projekt EUnet, Universität Düörpm, Dr. Rudolf Peter; Arbeitsgruppe Xlink, Prof. Zorn, Universität Karlsruhe)
1990 - Mit dat militäärsche ARPANET is nu toenn.
November 1990 - Tim Berners-Lee un Robert Cailliau bringt ehr Konzept för een Hypertext-Projekt för de heele Welt.
1991 - Dat WWW ward in dat Europäisch Kernforschungslabor CERN insett.
Dezember 1992 - Dat Forschungsprojekt EUnet ward privatiseert. Nu as EUnet Deutschland GmbH. Ehr Werbesnack is „Connecting Europe since 1982“. EUnet ward later an UUnet verköfft.
1993 - WWW-Software ward ook annerswoneem insett.
Mai 1993 - De IRB Dortmund mookt ehrn Webserver. To düsse Tied gifft dat in Düütschland nich mol foffteihn Webservers.
August 1993 - DENIC as Registrar för .de-Domains opmookt.
Oktober 1993 - Op de heele Welt gifft dat ca. 500 Webserver.
1994 - Mehr kommerzielle Bruker as wetenschaplich Bruuker. Nu gifft dat 3 Millionen Computers, de ansluten sünd.
1997 - Dat Projekt Abilene för een Internet2 fangt an.
Oktober 1998 - De Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN) ward opmokt.
Oktober 1999 - 1 Million .de Domains.
1. März 2004 - Nu gifft dat ok .de- un .ch-Domains mit Ümluut un Sünnerteken, so as ä, ö, ü.
Internett |
1456 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nett | Nett | Een Nett is
een tosomenknütt Ding ut Fädens un Leinens.
wat anners, wat as een Fischernett tosomenknütt is, ook wenn dat nich to’n Anfaten is. Denn warrt ok vun Nettwark snackt.
Orten vun Netten
Fischernett
Sleppnett
Stellnett
Waden
Rüüs
Spinnennett
Computer
Nettwark
Internett
Reekner |
1458 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Beer | Beer | Beer betekent
Beer, wat to’n Drinken,
Beer, Frucht vun den Beerboom,
Beer, Frucht vun en Plant, as de Bickbeer, de Himbeer un de Fleederbeer,
Beer, en Marskrater,
Beer, Utdruck för dat Heken bi’t Swien. |
1465 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Horst%20K%C3%B6hler | Horst Köhler | Horst Köhler (* 22. Februar 1943 in Skierbieszów, Polen) weer von’n 1. Juli 2004 bet to’n 31. Mai 2010 as Bundspräsident Staatshööft vun Düütschland. He weer bit 4. März 2004 Geschäftsführender Direktor vun de Internationaalen Währungsfonds (IWF) un is Liddmaten vun'd CDU.
Biografie
Köhler is as en düütschstämmigen Buernsöhn un tweedjüngsten vun acht Kinner boren. Sien Öllern levden as Bessarabiendüütsche in Bessarabien´, wat dormols to Rumänien tohöörn dö (hüüt Moldawien). Köhler siene Öllern sünd mit annere Volksdüütsche toeerst in dat Düütsche Riek hoolt wurrn un later in dat damaalgen Generalgouvernement in de Kreishoofdmannschaft Zamość in'd Distrikt Lublin ansiedelt worrn. In'n Januar 1945 büx sien Mudder mit Horst und dree annern Geswistern vor de Roote Armee na Markkleeberg-Zöbigker ut. Dor bi Leipzig versöchen sien Öllern wieder, een Buernleven optobuen. As de Zwangskollektivierung vun de Landweertschop droh, hett de Familjie Köhler to Ostern 1953 de DDR verloten. De Flucht güng nu över West-Berlin in de Bunnsrepubliek Düütschland. Bit 1957 leevde Horst Köhler mit sien Familie in Flüchtlingslagers, bit se in Ludwigsburg en Hüsing kregen hefft. Horst Köhler seggt, Ludwigsburg is sien Heimoot, an'd dore Eduard-Mörike-Gymnasium hett he ok 1963 sien Abitur mookt (mit allen'd Veern).
Nu keem en twee Johr lang Wehrdiensttied as Tietsoldat bi de Panzergrenadieren in Ellwangen, he hett de Bundeswehr as Leutnant vun'd Reserve verloten. Vun 1965 bi 1969 studeerte Köhler an de Eberhard-Karls-Universität in'd schwäbsche Tübingen Volksweertschopslehr un Politikwetenschoppen. Vun 1969 bit 1976 is he an'd dore Institut för Angewandte Weertschopsforschung Assistent ween. Na över 20 Johr Tätigkeit in annern Bereichen (Finanz- un Währungspolitik) is he in'n Harvst 2003 an de Universität, tosammen mit Wilhelm Rall, to en Honorarprofessor maakt wurrn.
Vun 1976 bi 1981 is he in'd Bunnsministerium för Weertschop in Bonn in de Grundsatzabteilung togange ween. 1981 is Horst Köhler Liddmaten vun'd CDU wurrn, een Johr loter wessel he up Vörslag vun Gerhard Stoltenberg, för de he vördem al arbeit' harr, as de in Sleswig Holsteen Ministerpräsident weer, na dat Finanzministerium.
Vun 1990 bi 1993 ward Köhler beamteten Staatssekretär in'd Bundsfinanzministerium as Nahfolger vun Hans Tietmeyer. He is verantwortlich ween för finanzielle un monetäre Beziehungen un domit de maßgebliche düütsche Unnerhändler bi de Verhandlungen för'd Maastricht-Verdrag un deelwies ok bi de Afspraken för de düütsche Wiedervereingung. As so nömmten Sherpa (Beamten un Raatgever, de Hölpsarbeiden övernümmt) vun'd damalgen Bundskanzler Helmut Kohl un ok as den sien persönlichen Vertreder hett he de G7-Wirtschaftsgipfel in Houston (1990), London (1991), München (1992) un Tokio (1993) vorbereit'.
1993 bit 1998 is he Präsident vun de Düütschen Sparkassen- un Giroverband ween un denn twee Johr lang (bit 2000) Präsident vun de Europääsche Bank för Wiederaufbau un Entwicklung (EBWE), de ehren Seet in London harrt hett.
In'd Johr 2000 is Köhler op Vörslag vun Budnskanzler Gerhard Schröder (SPD) as Geschäftsführenden Direktor för een Amtstied vun fief Johren vun'd Internatschonalen Geldfonds (IWF) wurrn. He is dor de Nahfolger vun Michel Camdessus wurrn, de an'd 14. Februar 2000 ophöört hett.
An’n 23. Mai 2004 is Horst Köhler to'n Bundspräsidenten vun de Bundsrepubliek Düütschland wählt worrn. Dit Amt hett he an 1. Juli 2004 antreden.
2009 is he för en tweet Amtstied wählt worrn. In’n Mai 2010 hett he bi sien Besöök bi de düütschen Truppen in Afghanistan seggt, dat dat bi de Utlandsinsätz ok üm de wirtschaftlichen Intressen von Düütschland geiht. Dat hett em en Barg Kritik inbröcht. Dorvon hett Köhler an’n 31. Mai 2010 sien Amt trüchgeven.
Horst Köhler is evangeelsch, verheirat mit Eva Köhler un hett twee Kinner.
Websteden
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
CDU
Boren 1943 |
1468 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1.%20Juli | 1. Juli | De 1. Juli is de 182. Dag in’n Gregoriaanchen Klenner. In Schaltjohren is dat de 183. Dag.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschop
69: Vespasian warrt Kaiser vun Rom
1523: De eersten beiden Martelers vun de Reformatschoon, Johann van Esschen un Hendrik Vos weert in Brüssel up’n Groden Markt up’n Brandstapel verbrennt
1618: Ferdinand II. ut dat Huus Habsborg, König vun Böhmen un latern Erzhartog vun Öösterriek un Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek, warrt in Preßborg kröönt to’n König vun Ungarn.
1863: De Slacht von Gettysburg fangt an, de in den amerikaanschen Börgerkrieg de Wennen bringt.
1863: In de nedderlannsche Kolonie Surinam warrt de Slaveree afschafft.
1867: De Verfaten von’n Norddüütschen Bund gellt nu.
1899: De Sportvereen TSG 1899 Hoffenheim warrt grünnt.
1916: In den Eersten Weltkrieg geiht dat los mit de Slacht an de Somme. Bi 1,8 Mio britsche, düütsche un franzöösche Suldaten weert an’e Siet maakt oder verwunnt. De Allieerten winnt en beten Land.
1937: Irland verklaart sik to een Republiek.
1945: In dat sowjetsch besette Rebeet warrt de Volkspolizei inführt.
1959: Heinrich Lübke warrt nee Bundspräsident
1962: Ruanda warrt unafhängig vun Belgien
1969: Gustav Heinemann warrt nieg Bunnspräsident vun Düütschland.
1974: Walter Scheel warrt nieg Bunnspräsident vun Düütschland.
1979: Karl Carstens warrt nieg Bunnspräsident vun Düütschland.
1984: Richard von Weizsäcker warrt nieg Bunnspräsident vun Düütschland.
1984: In Liechtensteen warrt mit knappe Meerheit dat Waahl- und Stimmrecht för de Frun besloten.
1994: Roman Herzog warrt nieg Bunnspräsident vun Düütschland.
1988: As eerste Düütsche warrt Manfred Wörner Generalsekretär von de NATO.
1991: De Warschauer Pakt lööst sik offiziell op.
1993: In Düütschland gifft dat nu fief-stellige Postleettallen.
1999: Johannes Rau warrt nieg Bunnspräsident vun Düütschland.
2004: Horst Köhler warrt nieg Bunnspräsident vun Düütschland.
2005: De düütsche Bunnsgrenzschutz warrt nu Bunnspolizei nöömt.
Weertschap
1835: In Gütersloh grünnt Carl Bertelsmann den C. Bertelsmann Verlag.
1877: In Düütschland pedd dat Patentgesetz in Kraft.
1979: De Firma Sony bringt den Walkman op den Markt.
Kunst, Kultur un Bowark
1989: In Berlin finnt de eerste Love Parade statt.
2000: De 16 km lang Öresundbrügg twüschen Malmö un Kopenhagen warrt openmaakt.
Wetenschoppen un Technik
1980: In Düütschland gifft dat af nu Videotext.
2004: No söben Johr kummt de Ruumsond Cassini-Huygens in sien Ümlopbaan üm den Saturn an.
Katastrophen
1867: Bi’t Inbreken von een Schacht in de Steenköhlengruuv Neue Fundgrube in Lugau/Erzgebirge kommt 101 Barglüüd üm.
2002: Över Überlingen an'n Boddensee stööt in 11.000 m Höög een DHL-Flugtüch un een russ’sch Passagierflugtüch tohopen. Al 71 Minschen dorin kommt üm.
Boren
1646: Gottfried Wilhelm Leibniz, düütsch Philosoph († 1716)
1804: George Sand, franzöösch Schrieverin († 1876)
1808: Henry Doubleday, engelsch Entomoloog, Ornitholoog un Lepidopteroloog († 1875)
1818: Ignaz Semmelweis, österrieksch Doktor un Hygiene-Pionier
1840: Robert Stawell Ball, irisch Astronom († 1913)
1850: Minna Schrader, plattdüütsche Schrieverske († 1902)
1899: Charles Laughton, britsch/US-amerikaansch Schauspeler († 1962)
1902: William Wyler, Swiez-US-amerikaanisch Speelbaas un Filmproduzent († 1981)
1905: Peter Tobaben, düütsch Politiker († 1972)
1907: Fabian von Schlabrendorff, Jurist as ok Offizier un Wedderstandskämper († 1980)
1920: Harold Sakata, US-amerikaansch Schauspeler un Gewichtheber († 1982)
1926: Robert William Fogel, US-amerikaansch Ökonom un Nobelpriesdräger († 2013)
1929: Gerald Maurice Edelman, US-amerikaansch Mediziner, Molekularbioloog un Nobelpriesdräger († 2014)
1941: Myron Samuel Scholes, kanaadsch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger
1942: Geneviève Bujold, kanaadsche Schauspelersche
1943: Martin Lüttge, düütsch Schauspeler un Speelbaas († 2017)
1944: Johan Bontekoe, nedderlannsch Swemmsportler († 2006)
1945: Deborah Harry, US-amerikaansch Singerin un Leederschrieverin
1946: Stefan Aust, düütschen Journalist, Baasredakteur von dat Norichtenheft Der Spiegel
1948: Katja Ebbinghaus, düütsch Tennisspelerin
1952: Dan Aykroyd, kanaadisch Schauspeler und Dreihbookschriever
1956: Alan Ruck, US-amerikaansch Schauspeler
1956: Gregg Leonard Semenza, US-amerikaansch Padiater un Nobelpriesdräger
1961: Diana Spencer, de Prince Charles heiraat hett un ok Lady Di nöömt wörr
1963: Ihar Schaljasouski, sowjeetsch-wittrussisch Iesflinklöper († 2021)
1986: Agnes Monica, indoneesch Singerin, Songwriterin un Schauspelerin
1995: Lena Häcki, Swiezer Biathletin
Storven
1523: Johann van Esschen un Hendrik Vos, de beiden eersten Martelers vun de Reformatschoon
1782: Charles Watson-Wentworth, 2. Marquess of Rockingham, britisch Politiker un Premierminister (* 1730)
1784: Wilhelm Friedemann Bach, düütsch Muskant un Komponist (* 1710)
1896: Harriet Beecher-Stowe, US-amerikaansch Schrieversche (* 1811)
1971: Sir William Lawrence Bragg, britschen Physiker un Nobelpriesdräger
1983: Erich Juskowiak, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1926)
1991: Michael Landon, US-amerikaansch Schauspeler
1997: Robert Mitchum, US-amerikaansch Schauspeler
1997: Gerd Wiltfang, düütsch Springrieder (* 1946)
1999: Sylvia Sidney, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1910)
2000: Walter Matthau, US-amerikaansch Schauspeler
2004: Marlon Brando, US-amerikaansch Schauspeler
2012: Alan Goodwin Poindexter, US-amerikaansch Astronaut (* 1961)
2012: Margot Werner, öösterrieksch Singersche un Dansersche (* 1937)
2018: Gianfranco Petris, italieensch Footballnatschonalspeler (* 1936)
2021: Juri Rafaelowitsch Dochojan, russischen Schachsspeler (* 1964)
Juli 01 |
1469 | https://nds.wikipedia.org/wiki/2004 | 2004 | Johrswidmen:
Internatschonaal Johr för dat Gedenken an den Kamp gegen de Slaveree un an ehr Opheven (UNESCO)
Internatschonaal Johr vun den Ries (UNO)
Internatschonaal Johr vun de Technik
Internatschonaal Johr vun de Optucht dör Sport
Alpenglöckchen (latiensch Soldanella alpina) Bloom vun dat Johr (Stiftung Naturschutz Hamburg/Deutschland)
Tuunkrüper (latiensch Troglodytes troglodytes) Vagel vun dat Johr (NABU/Deutschland)
Echt Huusswamm (latiensch Serpula lacrymans) Poggenstohl vun dat Johr (Deutsche Gesellschaft für Mykologie)
Wittdann (latiensch Abies alba) Boom vun dat Johr (Kuratoriums Baum des Jahres/Deutschland)
Gröne Holltung (latiensch Coeloglossum viride) Orchidee vun dat Johr (Arbeitskreis Heimische Orchideen/Deutschland)
Sövenslöper (latiensch Myoxus glis) Deert vun dat Johr (Schutzgemeinschaft Deutsches Wild)
Johrslosen „Jesus Christus spreekt: Heven un Eerd schöölt vergahn; miene Wöör aver schöölt nich vergahn.“ (Markus 13, 31)
Wat passeert is
Natur
19. April - Deelwies Sünndüsternis in Süden Afrika.
4. Mai - Total Maandverdüüstern
8. Juni - De eerste Venustransit (Sünnendörgang) siet 1882 is in Middeleuropa vun 7:20 bet 13:23 MESZ to sehn.
5. Oktober - In Düütschland warrt mit 27,25 °C de warmste 5. Oktober siet 125 Johren meten.
11. Oktober - An'n fröhen Morgenheven is de Venus den Maand sünnerlich noh un good to sehn
14. Oktober - Deelwies Sünndüsternis in Noordoost-Asien un in'n Noord-Pazifik.
28. Oktober - Total Maandverdüüstern
Politik
1. Januar - Joseph Deiss warrt Bunnspräsident vun de Schweiz.
1. Januar - Irland övernimmt vun Italien den Präsidentensitt in'n europääschen Raat.
1. Januar - De Mehrweertstüür warrt in Kap Verde inföhrt.
1. Januar - De nedderlandsche Butenminister Jaap de Hoop Scheffer warrt NATO-Generalsekretär.
13. Januar - Helmut Kohl kriggt den Internatschonalen Adalbertpries.
14. Januar - Oscar Berger Perdomo warrt Staatspräsident vun Guatemala.
15. Januar bet 21. Januar - Weltsozialforum in Mumbai (Indien).
16. Januar - De Butenministers Joschka Fischer (Düütschland), Dominique de Villepin (Frankriek) un Włodzimierz Cimoszewicz (Polen) dreept sik in'n Rahmen vun dat Weimarer Dreeeck.
19. Januar - Eerste Vörwahl vun de demokraatsche Partei in Iowa (USA).
20. Januar - Mazedonien besluut per Gesett de Grünnen vun en staatlich Universität in Tetovo.
24. Januar - Entlaten vun den Vörsitter vun de Bundsagentur för Arbeid Florian Gerster no en Misstroonsvotum.
25. Januar - Georgien: Michail Saakaschwili warrt Staatspräsident.
2. Februar - Brunei: Karl XVI. Gustaf vun Sweden lööst dör sien Loff vun den Sultan ene butenpolitsche Krise in siene Heimat ut.
5. Februar - Lettland: Ministerpräsident Einars Repse tridd trüch.
6. Februar - Bunnskanzler Gerhard Schröder tritt vun'n Parteivörsitt vun de SPD trüch, Franz Müntefering warrt nee Parteivörsitter.
8. Februar - Volksafstimmen in de Swiez, ünner annern warrt de twete Tunnelröhr dör den Gotthard düütlich aflehnt.
13. Februar - Präsident Blaise Compaoré vun Burkina Faso dreept op Inladen vun Bundspräsident Johannes Rau in Düütschland in.
20. Februar - Parlamentswahlen in'n Iran, vele liberale Kandidataten weren utsloten, de Wahlbedeligen weer bi 50 Perzent.
26. Februar - Staatspräsident Boris Trajkovski vun Mazedonien starvt bi en Flegerafstört.
29. Februar - Börgerschapswahlen in Hamborg, de CDU kriggt de afslute Mehrheit, Ole von Beust blifft Eerste Börgermeester.
1. März - Internatschonale Fredenstruppen draapt in Haiti in.
2. März - Apnen vun de ne'e Bottschap vun de Nedderlannen in Berlin dör Königin Beatrix
7. März - Landdagswahlen in Kärnten un Salzburg, Gemeenraatswahlen in Tirol.
9. März - Lettland: Indulis Emsis warrt nee Ministerpräsident.
10. März - Grekenland: Kostas Karamanlis warrt Ministerpräsident.
14. März - Wladimir Putin warrt as Präsident vun Russland in sien Amt bestätigt.
14. März - Michail Jefimowitsch Fradkow warrt Vörsitter vun de Regeren in Russland.
14. März - Parlamentswahlen in Spanien.
18. März - In Ottawa warrt de EU-Kanada-Konferenz afhollen.
22. März - Mazedonien stellt Andrag op Opnahm in de NATO.
22. März - Mazedonien stellt en offiziellen Andrag op Opnahm in de EU.
23. März - Bunnskanzler Gerhard Schröder besöökt Warschau, Polen.
27. März - Kommunalwahlen in Nigeria.
28. März - Präsidentenswahlen in Guinea-Bissau.
29. März - Bulgarien, Estland, Lettland, Litauen, Rumänien, Slowakei un Slowenien warrt Liddmaten vun de NATO.
2. April - Bulgarien un Lettland warrt Liddmaten vun de NATO.
3. April - Üm un bi 500.000 Minschen demonstreert in Berlin, Köln un Stuttgart gegen den Reformkurs vun de düütsche Bundsregeren.
3. April un 17. April - Präsidentenwahl in de Slowakei.
14. April - Parlamentswahlen in Süüdafrika.
15. April - Nedderlannen: Offiziell Besöök vun Bundskanzler Gerhard Schröder in Rotterdam un Den Haag.
17. April - Ivan Gašparovič warrt nee Staatspräsident vun de Slowakei.
17. April - José Luis Zapatero warrt Ministerpräsident in Spanien.
19. April - Bundsbutenminister Joschka Fischer reist no Afghanistan.
22. April - Grünnen vun en Goethe-Institut in Ljubljana (Slowenien).
25. April - Parlaments- un Kommunalwahlen in Äquatoriaalguinea.
25. April - Heinz Fischer warrt bi de Wahl to'n Bunnspräsident in Österriek wählt.
27. April - Thabo Mbeki warrt as Präsident vun Süüdafrika inföhrt.
28. April - Branko Crvenkovski warrt Staatspräsident in Mazedonien.
29. April - Regerensümbilden in Mali.
1. Mai - De Europääsche Union warrt üm teihn Liddmaten vergröttert: Estland, Lettland, Litauen, Malta, Polen, Slowakei, Slowenien, Tschechien, Ungarn un Zypern.
2. Mai - Parlamentswahlen in Panama.
7. Mai - Surya Bahadur Thapa tridd as Premierminister vun Nepal trüch.
16. Mai - Volksafstimmen in de Swiez.
22. Mai - Manmohan Singh warrt Premierminister in Indien.
23. Mai - Horst Köhler warrt vun de Bunnsversammeln in'n eersten Wahlgang to'n Bunnspräsidenten vun de Bunnsrepubliek Düütschland wählt. Horst Köhler 604 Stimmen, Gesine Schwan 589 Stimmen.
27. Mai - USA un Bahrain ünnertekent en Freehannelsafkommen.
29. Mai - Estland warrt Vullliddmaat in de NATO.
1. Juni - In'n Irak nomineert de Övergangsraat den ne'en Staatspräsident Ghazi al Jawar.
1. Juni - Elías Antonio Saca González warrt Staatspräsident vun El Salvador.
4. Juni bet 13. Juni - Europride in Hamborg
6. Juni - 60. Johrsdag vun de Lannen vun de Alliierten in de Normandie. Dat eerste Maal is mit Gerhard Schröder en düütsch Bunnskanzler bi de Gedenkfiern in de Normandie präsent.
8. Juni bet 10. Juni - G8-Konferenz in Sea Island (USA).
9. Juni - Dat Bunnsverfatengericht lehnt ene Verfatensklaag gegen dat Ladenslussgesett af.
13. Juni - Wahlen to'n Europaparlament.
13. Juni - Landdagswahl in Döringen.
13. Juni - Kommunalwahlen in Baden-Württemberg, Mekelnborg-Vörpommern, Rhienland-Palz, Saarland, Sassen un Sassen-Anholt.
22. Juni - In Nauru warrt Präsident René Harris bi en Misstroonsvotum afsett, Ludwig Scotty warr de ne'e Präsident.
27. Juni - Kommunalwahl in Döringen.
28. Juni - De Irak kriggt siene Souveränität trüch.
1. Juli - Amtsantridd vun den ne'en düütschen Bunnspräsidenten Horst Köhler.
8. Juli - Amtsantridd vun den österriekschen Bunnspräsidenten Heinz Fischer.
1. August - 60. Johrsdag vun den Begünn vun den Warschauer Opstand: Bunnskanzler Gerhard Schröder is as eerst düütsch Bunnskanzler as Ehrengast bi de Fierlichkeiten.
2. August - In Düütschland tridd de Sünnerstüer op Alkopops in Kraft, de 275-Milliliter-Buddels üm 85 Cent dürer maakt.
16. August - Präsident Hugo Chávez in Venezuela winnt dat Referendum över siene Amtsopgaav, bi 58% vun de Wähler stimmt för em (Wahlbedeligen bi 95%).
22. August - Norwegen: De Schree, en Bild vun den norweegschen Moler Edvard Munch, warrt vun maskeerte Däders ut dat Munch-Museum in Oslo stahlen.
29. August - Scharif al-Misri, wichtig Liddmaat vun de Terrorgrupp Al-Qaida, warrt in Qetta (Pakistan) tosamen mit enen vermodeten Kumpel fastnahmen.
5. September - Landdagswahlen in’t Saarland.
19. September - Landdagswahlen in Brannenborg.
19. September - Landdagswahl in Sassen.
19. September - Landdagswahl in Vorarlberg (Österriek).
20. September - Susilo Bambang Yudhoyono winnt de Präsidentenwahlen in Indonesien.
26. September - Kommunalwahlen in Nordrhein-Westfalen.
2. Oktober - In Berlin demonstreert üm un bi 50.000 Minschen gegen de Hartz IV-Gesetten.
2. Oktober - In Amsterdam protesteert üm un bi 200.000 Minschen gegen de Spoorplaans vun de christlich-liberaal Regeren.
3. Oktober - Bi de Parlamentswahlen in Slowenien winnt de konservative SDS ünner Janez Janša.
9. Oktober - Bi de Präsidentenwahlen in Afghanistan warrt Präsident Hamid Karzai mit 55,4 % wählt
12. Oktober - De „Kalif vun Köln“, Metin Kaplan, warrt ut Düütschland in de Törkie afschaven un dor fastnahmen.
16. Oktober - De Gewerkschapen GBI un SMUV in de Swiez fusioneert to de Unia.
17. Oktober - De Präsident vun Wittrussland Alexander Lukaschenko warrt in en ümstreden Referendum för en drütt Amtstied bestätigt.
24. Oktober - De Serben in'n Kosovo boykotteert de Parlamentswahlen. Winner is de Partei vun Ibrahim Rugova.
31. Oktober - Bi de Präsidentenwahlen in de Ukraine kümmt dt to Unregelmatigkeiten. De vun den Präsidenten Leonid Kutschma favoriseerte Kandidat Wiktor Janukowytsch kümmt op 40 %, Wiktor Juschtschenko op 39 % vun de Stimmen, en tweet Wahlgang warrt ansett.
2. November - Präsidentenswahlen in de USA: George W. Bush warrt för veer Johren weerwählt.
7. November - Dat Referendum gegen de ne'en Gemeengrenzen in Mazedonien kummt to keen Resultat, wiels blots 26 % vun de Stimmberechtigten afstimmen deen. Dat Gesett schrievt en Bedeligen vun 50 % vör. As Konsequenz hebbt all grote Gemenen in'n Westen vun Mazedonien en albaansche Inwahnermehrheit.
10. November - De Politiker Georg Milbradt (CDU) warrt in Sassen eerst in'n tweten Anloop as Ministerpräsident weerwählt. He har blots 62 vun 65 Stimmen vun de CDU/SPD Koalitschoon kregen. De Kandidat Uwe Leichsenring vun de NPD kreeg 14 Stimmen, 2 mehr as de NPD Sitten in'n Landdag hett.
15. November - De Bitridd vun Grekenland to'n Gellensrebeet vun'n Euro beroht siet 1997 op fälschte Defizittallen vun't statistsche Amt vun de EU, EUROSTAT. Later warrt ok de italienschen Tallen antwiefelt.
17. November - Dat Bunnskabinett seggt dat Entsennen vun twee Transall-Flegers mit 200 Soldaten as Ünnerstütten vun den Transport vun OAU-Soldaten in de Region Darfur in'n Sudan to.
18. November - Bi den tweten Anloop kriggt de ne'e EU-Kommischoonspräsident Jose Manuel Barroso för sien ännerte Kommischoon ene Mehrheit in't EU-Parlament.
19. November - De UN-Sicherheitsrat röppt in en Resolutschoon dorto op gau en Utweg för den Sudan-Konflikt to finnen.
21. November - No den tweten Wahlgang bi de Präsidentenwahlen in de Ukraine warrt Wiktor Janukowytsch as Winner sehn, de OSZE twiefelt de wunnen Wahl an, de Oppositschoon sprickt vun Wahlbedrug. Begünn vun landswiete Protesten („Orangene Revolution“)
21. November -Üm 25.000 Minschen demonstreert no enen Oproop vun muslimsche Verbänn in Köln gegen islamistschen Terror un Gewalt.
21. November - In Namibia warrt Hifikepunye Pohamba (SWAPO) mit 76 % to'n ne'en Präsident wählt un lööst dormit Sam Nujoma af. Siene Partei, de SWAPO, kriggt 75 % vun de Parlamentssitten.
27. November - Papua-Neeguinea begünnt mit de Evakueren vun 9.000 Minschen vun de Insel Manam, wiels no en vulkaansch Aschenschuer, dat en poor Weken duern deen, ene Hungersnoot droht.
28. November - Bunnsfinanzminister Hans Eichel kritiseert, dat alle ne'en Bundslänner, mit Utnahm vun Sassen, de Hülpgeller ut den Aufbau Ost ganz oder in Delen missbruukt hebbt.
28. November - In Rumänien warrt de Staatspräsident un dat Parlament wählt. In'n tweten Wahlgang kaamt Adrian Nastase un Traian Băsescu. De Oppositschoon sprickt vun Wahlbedrug. Ok de OSZE hett Bedenken wegen den Afloop vun de Wahl.
1. Dezember - De Regerenskoalitschoon vun Ministerpräsident Ariel Scharon in Israel brickt utenanner, wiel de Vertreder vun sien gröttst Koalitschoonspartner gegen den Huusholtsentworp 2005 stimmt harr.
3. Dezember - De Bunnstag seggt dat Entsennen vun bet to 200 Soldaten to'n Ünnerstütten vun de Afrikaansche Union in'n Darfur-Konflikt to.
22. Dezember - CDU-Generalsekretär Laurenz Meyer tridd no Vörwörpen över falsche Angaven to Gehaltstahlen vun sien fröheren Arbeidgever RWE trüch.
26. Dezember - Bi de to'n tweten Maal afhollenen Präsidentenwahlen in de Ukraine sett sik de oppositschonelle Kandidat Wiktor Juschtschenko gegen den Ministerpräsidenten Wiktor Janukowytsch mit 51,99 % to 44,19 % dör.
Terroranslääg un Kriegen
29. Januar - Bi en Terrorschanslag op Bus Nummer 19 in Jerusalem (Israel) starvt ölven Minschen. 50 Personen warrt sehrt. De Attendäder weer en 24 Johr oolt Palästinenser ut Bethlehem un Liddmaat un de Al-Aqsa-Brigaden.
22. Februar - Acht Minschen starvt bi en Sülvstmoordattendaat op Bus Nummer 14A in Jerusalem (Israel). Över 60 Minschen sehrt. De palästinensisch Attendäder weer Liddmaat vun de Al-Aqsa-Brigaden un keem ut Bethlehem.
11. März - Swoor Terroranslag in Madrid, 200 Minschen dood, 1.500 Sehrte.
28. April - Terroranslag in dat Diplomatenveerdel vun Damaskus, veer Minschen dood.
2. Juni - In Afghanistan warrt fief Mitarbeider vun de Hülpsorganisatschoon Dokters ahn Grenzen in en Hinnerholt ümbrocht.
11. Juli - En Sülvstmoordattendäder sprengt sik in Tel Aviv (Israel) an en Bushaltstell in de Luft. Een Israeli dood, 33 sehrt.
28. Juli - Bi de Exploschoon vun en Autobomb in Bakuba (Irak) starvt 68 Minschen un 40 warrt sehrt.
2. August - Bi Bombenanslääg op fief christlich Karken in Bagdad un Mossul in'n Irak blifft ölven Minschen dood un üm un bi 50 warrt sehrt.
15. August - In Gatumba (Burundi) överfallt Hutu-Rebellen en Flüchtlingslager vun de UNO un bringt 189 Minschen üm, sehrt 70.
24. August - In Russland stört, infolg vun en tschetschenisch Terroranslag, binoh to de lieke Tied twee Fleger mit 89 Minschen an Boord af.
30. August - Bi en Anslag vun en tschetscheensch Sülvstmoordattendäder in'n Noorden vun Moskau bleevt minnst 39 Minschen dood un bi 130 warrt sehrt.
31. August - Twee Sülvstmoordattendäder bringt in Beersheba (Israel) sössteihn Minschen üm. Över 100 Israelis warrt sehrt.
31. August - In'n Irak warrt twölf nepaleesche Börgen dör islamistsche Extremisten vun de Grupp Ansar el Sunna ümbrocht.
1. September - 30 tschetscheensche Rebellen nehmt taxeerte 1200 bet 1500 Börgen in ene School in Beslan in Noordossetien.
3. September - De School in Beslan warrt dör de Truppen störmt, dorbi bleevt minnst 338 Minschen dood un 704 warrt sehrt.
4. September - Dör de Exploschoon vun en Autobomb in't noordiraksche Kirkuk starvt 15 Minschen un 20 warrt sehrt.
14. September - Dör de Exploschoon vun en Autobomb in Bagdad starvt minnst 47 Minschen un 114 warrt sehrt.
16. September - Bi amerikaansche Luftangrepen noh Falludscha bleevt 60 Iraker dood.
30. September - Bi dree Autobombenanslääg in Bagdad starvt mehr as 42 Minschen un 139 warrt sehrt.
1. Oktober - Bi en Attendaat op de Zainabia-Moschee in Sialkot/Pakistan starvt 31 Minschen un mehr as 45 warrt sehrt.
2. Oktober - An'n 135. Geburtsdag vun Mahatma Gandhi gifft dat welke Bombenanslääg in'n Noordosten vun Indien, minnst 44 Minschen starvt un 93 warrt sehrt.
2. Oktober - Bi ene Offensiv vun amerikaansche Truppen un iraksche Natschonalgardisten in Samarra bleevt minnst 100 Minschen dood un mehr als 100 warrt sehrt.
7. Oktober - Bi Sülvstmoordanslääg in Taba un Ras el Schitan op de Sinai-Halvinsel in Ägypten blievt 32 Minschen dood un mehr as 150 warrt sehrt.
7. Oktober - Bi enen Sülvstmoordanslag in de Stadt Multan in Pakistan bleevt minnst 39 Minschen dood un mehr as 80 warrt sehrt.
23. Oktober - In'n Noorden vun den Irak warrt 49 Rekruten ümbrocht.
2. November - Op apene Straat warrt in Amsterdam de nedderlandsche Speelbaas Theo van Gogh dör enen islamschen Extremist nedderstaken und doodschaten.
12. November - En Video warrt bekannt, op dat en amerikaansch Soldat in Falludscha enen sehrten, unwapent Gefangenen doodschütt. De UN, Amnesty International un Human Rights Watch beklaagt Minschenrechtsbröök un Bröök vun de Genfer Konventschoon dör beide Konfliktparteien.
14. November - De Offensiv vun amerikaanschen un iraksche Truppen in Falludscha schall toenn ween. Bilanz: Üm 25 dode Soldaten, üm un bi 1000 dode Opständsche un ene unbekannte Tall vun zivil Oppers. De Kämpf geiht aver wieder.
16. November - En Video warrt bekannt, dat den Moord an de roovte Care-Chefin Margaret Hassan dör unbekannte Däder wiest. Sogor de islamsche Terrorgrupp vun Abu Mussab al Sarkawi harr ehr Freelassen föddert.
18. November - Israelsche Soldaten scheet bi Rafah an de Grenz to Ägypten ut Versehn dree ägyptisch Grenzschütter dood. De israelsche Ministerpräsident Ariel Scharon beduert den Vörfall.
27. November - In Kundus (Afghanistan) warrt dree düütsche Soldaten bi en Anslag licht sehrt.
3. Dezember - De ETA tünnt an fief Tankstellen in'n Ruum Madrid Bomben. 5 Minschen warrt licht sehrt.
4. Dezember - Bi de Exploschoon vun twee Autobomben in Bagdad un en Sülvstmoordanslag in Mossul kemen minnst 15 Minschen üm ehr Leven un üm un bi 60 weren sehrt.
24. Dezember Bi en Granatenanslag vun Muslimextremisten in Kaschmir starvt twee Minschen un 40 warrt sehrt.
25. Dezember In'n Westen vun Bagdad blievt dör de Exploschoon vun en Gastanklaster negen Minschen dood un 14 warrt sehrt.
Katastrophen
3. Januar - En ägyptischen Passageerfleger vun de Flaagsellschap Flash Airlines vun den Typ Boeing 737 stört mit 148 Minschen an Boord in dat Rote Meer. Afstörtoorsaak is wohrschienlich en Problem in de Startphaas. Binoh all Oppers weren franzöösche Urlaubers op den Weg vun Sharm el Sheikh no Paris.
5. Februar - En Eerdbeven vun de Stärk 7,0 in Papua, Indonesien föddert 37 Minschenleven.
14. Februar - En Eerdbeven vun de Stärk 5,5 in Pakistan föddert 24 Minschenleven.
24. Februar - En swoor Eerdbeven vun de Stärk 6,3 föddert in Marokko 600 Minschenleven. Dat Epizentrum leeg in de Straat vun Gibraltar.
18. Juli - Swore Monsunregenfäll mit Överswemmen in Indien, Bangladesch, Nepal un de Volksrepubliek China föddert üm un bi 1000 Minschenleven, Millionen Minschen warrt dackloos.
22. Juli - En Snelltog in de Törkie is op de Streek Istanbul-Ankara, noh den Oort Mekece, ut de Spoor slippt. 38 Minschen blievt dood un mehr as 80 weren sehrt.
1. August - Bi den Brand in dat Inkoopszentrum „Ycuá Bolaños“ in Asuncion in Paraguay blievt üm un bi 350 Minschen dood un 200 sehrt.
13. August - Bi en Warvelstorm in de Provinz Zhejiang in de Volksrepubliek China sünd 63 Minschen dood bleven un mehr as 1800 sehrt worrn.
13. August - De deelwiese Instört vun en School in Goldberg (Meklenborg-Vörpommern) föddert fief Minschenleven.
15. August - De Warvelstorm „Charly“ reckt an de Küst vun Florida. Dör den Hurrikan sünd minnst 19 Minschen in de USA un dree Minschen in Kuba dood bleven.
26. August - Vun de Wiehltalbrüch stört en mit Benzin beladen Lastwagen, wobi de Fohrer dood blifft. Dör de Hitt vun den Brand hett de Brüch swore Schäden un blifft bet to'n 7. Oktober 2004 vullstännig sparrt. Bi dissen Unfall kummt en Schaden vun 32 Millionen Euro tosamen.
8. September - Swore Störm siet den 2. September in de Provinz Sichuan un de Metropool Chongqing in de Volksrepubliek China hebbt dör Överswemmen un Eerdrutschen minnst 172 Minschenleven föddert.
8. September - De Hurrikan „Ivan“ föddert in Grenada minnst 24 Minschenleven.
8. September - Bi en Minenunglück in’n Noorden vun de Törkie starvt minnst 19 Arbeider.
16. September - De Hurrikan „Ivan“ reckt an de Küst vun de USA. 39 Minschen blievt in de nesten Daag dood.
19. September - De Hurrikan „Jeanne“ teht över Haiti. In de nesten Daag starvt mehr as 1500 Minschen.
20. Oktober - Bi en Minenunglück in de Daping-Kahlmien in de Provinz Henan in de Volksrepubliek China starvt üm un bi 150 Arbeider.
21. Oktober - Dör en sworen Taifun starvt in Japan över 60 Minschen.
23. Oktober - Bi dat sworste Eerdbeven in de Präfektur Niigata in Noordjapan siet över 70 Johren mit de Stärk 6,8 starvt 31 Minschen, üm un bi 2000 warrt sehrt un 100.000 dackloos. Dat eerste Maal in de Historie vun den Shinkansen slippt en Tog twüschen Urasa un Nagaoka ut de Spoor (kene Sehrten).
6. November - Söven Minschen starvt un 56 warrt sehrt bi en Togunglück bi Reading westen vun London.
21. November - Bi en Flegerafstört in den Nanhai-Naturpark (Binnere Mongolei/Volksrepubliek China) starvt 53 Passageren un een Minsch an'n Bodden.
26. November - Eerdbeven vun de Stärk 6,4 mit Epizentrum in Nabire (Indonesien). 10 Minschen blievt dood, 65 warrt sehrt.
28. November - Bi en Minenunglück noh Tongchuan (Volksrepubliek China) starvt 165 Arbeider.
2. Dezember - En Taifun fegt över de Phillipinen un föddert 1000 Minschenleven.
9. Dezember - En Fleger vun den Typ Tornado vun de Düütsche Luftwapen stört in en Holt noorden vun den bayerschen Oort Kaufering af; beide Piloten blievt dood.
26. Dezember - Bi en Eerdbeven in'n Indischen Ozean un en Tsunami-Flootwell blievt üm un bi 300.000 Minschen dood. Grote Schäden in de Küstenregionen vun den Golf vun Bengalen, Süüdasien un Süüdoostasien. Kiek Eerdbeven in’n Indischen Ozean 2004.
31. Dezember - 174 Doden bi en Brand in en Nachtklub in Buenos Aires.
Wetenschap un Technik
4. Januar - Lannen vun den Mars-Lanner vun de Ruumsond Spirit op de Marsböverflach.
25. Januar - Lannen vun den Mars-Lanner vun de Ruumsond Opportunity op de Marsböverflach.
4. Februar - Begünn vun plaanmatig Nonstop-Lienflöög mit den Airbus A340 vun Singapur no Los Angeles un trüch
4. Februar - Mehrere Studenten vun de Harvard University, dorünner Mark Zuckerberg, maakt dat soziale Nettwark Facebook apenlich.
4. März - De ESA start de Rosetta-Misschoon üm den Komet Tschurjumow-Gerassimenko to erkunnen
7. März - Sprengen vun dat gröttste Bürohoochhuus in Europa, dat Spoorkassenhoochhuus „Langer Oskar“ in Hagen
27. März - De NASA stellt mit de X-43A en ne'en Temporekord (Mach 9,8) för Atmosphären-Driftwarken op.
20. April - Start vun de Satellitenmischoon Gravity Probe B
21. Juni - SpaceShipOne fleegt as eerst privat boot Flaagmaschien op en Hööch vun 100 Kilometer un dormit in den Weltruum. Michael Melvill warrt de eerst zivile Astronaut.
1. Juli - Intridd vun de Ruumsond Cassini in enen Orbit üm den Planet Saturn
11. August - Dat britische Regerensamt HFEA hett den Andrag vun dat „Newcastle Centre for Life“ för dat Klonen vun minschliche Embryonen för de Forschen toseggt.
8. September - De US-Ruumsond Genesis, de dree Johr in'n Weltruum Sünnenwindpartikel sammel, stört wegen en Fallschirm, de nich apent, af.
23. September - De NASA verlängert dat Mars-Rover-Projekt mit Inschränken üm söss Maanden.
25. September - De Marburger Vereen AMSAT plaant en privaten Forschensflaag to'n Mars bet 2009.
29. September: Eerst Ansari X-Prize-Flaag vun SpaceShipOne.
4. Oktober: Tweet Ansari X-Prize-Flaag vun SpaceShipOne, Scaled Composites winnt den Ansari X-Prize.
16. November - De NASA stellt mit de X-43A al weer en ne'en Temporekord (Mach 9,8) för Atmosphären-Driftwarken op.
Sellschap
Genua un Lille sünd de Kulturhööftstäder vun Europa dit Johr.
1200 Johr Bisdom Halberstadt.
1150 Jhr Stadt Ulm (22. Juli).
125. Geburtsdag vun Albert Einstein (14. März).
Johr vun de Technik, nodem 2003 dat Johr vun de Chemie weer.
20. Jubiläum vun dat Privatfeernsehn in Düütschland.
19. Februar - Opernball in Wien.
22. Februar bis 23. Februar - Karneval in Rio de Janeiro.
14. Mai - Königlich Hochtied in Däänmark twüschen Frederik vun Däänmark un de austraalsche Afkaatsche Mary Donaldson.
22. Mai - Königlich Hochtied in Spanien twüschen Felipe vun Spanien un de fröhere TV-Moderatorsche Letizia Ortiz.
August - Internatschonaal Forum vun de Kulturen in Barcelona.
8. September - De Kroonprinz vun Brunei, Muhtadee Billah, hett in de Hööftstadt Bandar Seri Begawan siene eerst 17 Johr ole Bruut Sarah Salleh heirad.
Kunst un Kultur
15. Februar bet 25. Februar - Filmfestival Berlinale in Berlin.
29. Februar - Academy Awards in Los Angeles.
Internatschonaal Dali-Johr 2004.
1. Mai bet 17. Mai - Berliner Theatertreffen.
12. Mai bet 23. Mai - Film-Festival Cannes.
18. Mai bet 23. Mai - 5. Europäisches Jugendchorfestival (EJCF) in Basel.
10. Juli bet 29. August - Schleswig-Holstein Musik Festival.
21. Juli - In't westfäälsche Gronau apent dat eerste Rock- un Pop-Museum in Europa.
29. Juli - De Dokumentarfilm Super Size Me vun den US-Speelbaas Morgan Spurlock löppt in de düütschen Kinos an.
2. September - Bi en Brand in de Anna-Amalia-Bökeree in Weimar/Döringen sünd in de Nacht to'n 3. September dusende vun Böker dör Füür, Röök un Löschwater tonicht maakt worrn.
21. September - Opmaken vun dat National Museum of the American Indian in Washington D.C..
23. Oktober - Opmaken vun dat Burda-Museum in Baden-Baden, dat de Sammeln FRIEDER BURDA bargt. Dat nee opricht Bowark stammt vun den Architekt Richard Meier.
1. Dezember - Dat Künstlerpoor Christo un Jeanne-Claude begünnt mit de Installatschoon vun „The Gate“ in'n New Yorker Central Park.
Sport
15. Mai - Dör en 3:1-Sieg över den FC Bayern München sekert sik de SV Werder Bremen de 4. düütsche Meesterschap no 1965, 1988 un 1993.
19. Mai - In't Nya Ullevi Stadion (Göteborg) winnt de FC Valencia gegen Olympique Marseille mit 2:0 un is dormit UEFA-Cup-Winner.
26. Mai - Den UEFA Champions League Titel sekert sik de FC Porto mit en 3:0-Sieg gegen den AS Monaco in de Arena AufSchalke in Gelsenkiärken.
4. Juli - Football-Europamesterschap 2004 in Portugal: De greeksche Footballnatschonaalmannschap ünner Trainer Otto Rehhagel warrt mit en 1:0 gegen Portugal dat eerste Maal Europameester.
25. Juli Lance Armstrong winnt dat sösste Maal de Tour de France
13. August bet 29. August - De XXVIII. Olympischen Sommerspelen warrt in Athen afholen.
14. September - Kanada winnt mit en 3:2 gegen Finnland den World Cup of Hockey.
9. Oktober - Football German Bowl in Bruunswiek: De Berlin Adlers winnt mit 10:7 gegen de Braunschweig LIONS de Düütsche Meesterschap in de German Football League.
Boren
Storven
En utföhrlich List warrt ünner Dode vun dat Johr 2004 föhrt.
9. Januar: Harriet Baldwin Creighton, US-amerikaansch Biologin (* 1909)
23. Januar: Helmut Newton, düütsch Fotograf (* 1920)
29. Januar: Norman Bates, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1927)
29. Januar: O. W. Fischer, österrieksch Schauspeler (* 1915)
5. Februar: Claude Lemaire, franzöösch Entomoloog, Zooloog un Lepidopteroloog (* 1921)
14. Februar: Marco Pantani, italiensch Radprofi un Tour-de-France-Winner (* 1970)
15. Februar: John Tietjen, US-amerikaansch Theoloog (* 1928)
1. März: Eric Cross, britisch Kameramann (* 1902)
8. März: Alfons Lütke-Westhues, düütsch Springrieder (* 1930)
15. März: John Anthony Pople, britsch Mathematiker un Chemiker as ok Nobelpriesdräger (* 1925)
28. März: Peter Ustinov, britisch Speelbaas, Schauspeler un Schriever (* 1921)
29. März: Charles Grenzbach, US-amerikaansch Toontechniker (* 1923)
4. April: Albéric Schotte, belgisch Radrennfohrer (* 1919)
20. April: Bodo Räke, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1941)
24. April: Estée Lauder, US-amerikaansche Grünnersche vun en internatschonaal Kosmetik-Imperium (* 1908)
4. Mai: Carlheinz Hollmann, düütsch Feernseh- un Rundfunkmoderater (* 1930)
6. Mai: Barney Kessel, US-amerikaansch Jazz-Gitarrist (* 1923)
9. Mai: Achmad Kadyrow, tschetschenisch Präsident
14. Mai: Jesus Gil y Gil, spaansch Politiker un Ünnernehmer (* 1933)
16. Mai: Marika Rökk, ungaarsche Singersche un Schauspelersche (* 1913)
27. Mai: Umberto Agnelli, italiensch Ünnernehmer
4. Juni: Steve Lacy, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1934)
5. Juni: Ronald Wilson Reagan, US-amerikaansch Schauspeler un 40. Präsident von de USA (* 1911)
10. Juni: Ray Charles, US-amerikaansch Soul-Musiker (* 1930)
14. Juni: Ulrich Inderbinen, Swiezer Bargführer un Bargstieger (* 1900)
19. Juni: Else Quecke, düütsch Schauspelerin (* 1907)
20. Juni: Hanns Cibulka, düütsch Schriever un Lyriker (* 1920)
1. Juli: Marlon Brando, US-amerikaansch Schauspeler (* 1924)
3. Juli: Andrijan Grigorjewitsch Nikolajew, russisch Kosmaut (* 1929)
6. Juli: Thomas Klestil, österrieksch Bundspräsident (* 1932)
10. Juli: Inge Meysel, düütsche Schauspelersche (* 1910)
12. Juli: Jeff Morris, US-amerikaansch Schauspeler (* 1934)
21. Juli: Edward Bok Lewis, US-amerikaansch Genetiker un Nobelpriesdräger (* 1918)
21. Juli: Tilla Lorenzen, plattdüütsch Theaterfru (* 1943)
22. Juli: Bodo H. Hauser, düütsch Journalist un TV-Moderator (* 1946)
28. Juli: Francis Harry Compton Crick, britisch Physiker un Biochemiker, Opdecker vun de DNA un Nobelpriesdräger (* 1916)
11. August: Wolfgang Mommsen, düütsch Historiker, (* 1930)
18. August: Elmer Bernstein, US-amerikaansch Komponist vun Filmmusik (* 1922)
18. August: Joe Dodge, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1922)
19. August: Günter Rexrodt, düütsch Politiker un Bundsminister
4. Oktober: Janet Leigh, US-amerikaansche Schauspelersche („Psycho“), (* 1927)
5. Oktober: Maurice Hugh Frederick Wilkins, niegseeländsch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1916)
10. Oktober: Christopher Reeve, US-amerikaansch Schauspeler (* 1952)
20. Oktober: Ildo Lobo, kapverdisch Singer (* 1953)
26. Oktober: Robin Kenyatta, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1942)
2. November: Gerrie Knetemann, nedderlannsch Radrennfohrer (* 1951)
11. November: Jassir Arafat, palästinensisch Präsident
19. November: John Robert Vane, britisch Biochemiker un Nobelpriesdräger (* 1927)
21. November: Martin Oldenstädt, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1924)
24. November: Janet Kear, brittsche Ornitholoogsche (* 1933)
3. Dezember: Willem Duyn, nedderlännsch Singer un Musiker (* 1937)
12. Dezember: Frank Isola, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1925)
19. Dezember: Herbert Charles Brown, brietsch/US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1912)
23. Dezember: P. V. Narasimha Rao, indisch Premierminister vun 1991 bet 1996
25. Dezember: Gennadi Strekalow, russisch Ruumfohrer (* 1940)
29. Dezember: Julius Axelrod, US-amerikaansch Pharmakoloog, Neurochemiker un Nobelpriesdräger (* 1912)
30. Dezember: Artie Shaw, US-amerikaansch Jazz-Klarinettist, Arrangeur, Komponist, Bandleader un Schriever (* 1910)
Nobelpriesen
Nobelpries för Physik - David Jonathan Gross, Hugh David Politzer un Frank Anthony Wilczek.
Nobelpries för Chemie - Aaron Ciechanover, Avram Hershko un Irwin Allan Rose.
Nobelpries för Physiologie oder Medizin - Richard Axel un Linda Brown Buck.
Nobelpries för Literatur - Elfriede Jelinek.
Fredensnobelpries - Wangari Maathai.
Nobelpries för Wertschapswetenschapen - Finn Erling Kydland un Edward Christian Prescott. |
1470 | https://nds.wikipedia.org/wiki/22.%20Februar | 22. Februar | De 22. Februar is de 53. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1288: Girolamo Masci d’Ascoli wurrd Paapst un gifft sück de Naam Nikolaus IV..
1371: Robert Stuart warrt König von Schottland.
1819: Spanien verköfft Florida an de USA.
1876: De Johns Hopkins University wurrd grünnd.
1943: Hans un Sophie Scholl un Christoph Probst von de Weiße Rose warrt verurdeelt un in München hinricht.
1952: Nicaragua warrt Liddmaat von de UNESCO.
1993: Tschechien warrt Liddmaat von de UNESCO.
1996: Jacques Chirac gifft bekannt, dat Frankriek nu keen Wehrplicht meer hett.
Kunst, Kultur un Bauwark
1635: De Kardinal Richelieu grünnt de Académie française.
1935: De Comedian Harmonists warrt von de Nazi-Regierung verbooden.
Wetenschoppen un Technik
1828: Friedrich Wöhler maakt Miegstoff ut Ammoniumcyanat un stellt dormit as eerster een orgaanschen Stoff her.
Katastrophen
1890: 50 bit 150 Lüüd kommt in een Flootbülg üm, as de Walnut-Grove-Staudamm in Arizona (USA) brickt.
1960: In den Karl-Marx-Schacht I in Zwickau gifft dat en Slagwedderexploschoon. Dorbi starvt 123 Barglüüd.
2005: En Eerdbeven mit de Magnitude MS = 6,4 in Sarand (Iran) foddert 420 Dode.
Boren
1720: Jürgen Christian Findörp, Amtmann un Moorkolonisater in’t Düvelsmoor († 1792)
1732: George Washington, de eerste Präsident von de USA († 1799)
1783: Jean Peltier, franzöösch Physiker
1788: Arthur Schopenhauer, düütsch Philosoph († 1860)
1810: Frédéric Chopin, poolschen Komponist un Klavierspeler († 1849)
1822: Adolf Kussmaul, düütschen Doktor nu Medizinforscher
1824: Pierre Jules César Janssen, franzöösch Astronom († 1907)
1840: August Bebel, düütschen Politiker un Sozialdemokraat
1857: Heinrich Rudolf Hertz, düütschen Physiker
1865: Otto Modersohn, düütschen Maler
1881: Heinrich Beisenherz, plattdüütschen Schriever ut Düörpm († 1971)
1903: Rudolf Beiswanger, düütsch Schauspeler un Theaterspeelbaas († 1984)
1914: Renato Dulbecco, italieensch-US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger († 2012)
1917: Guido Magnone, franzöösch Bargstieger un Bildhauer († 2012)
1920: Maria Hellwig, düütsche Singersche un Moderatersche († 2010)
1931: Zbigniew Doda, poolsch Schachspeler († 2013)
1932: Edward Kennedy, US-amerikaanschen Politiker un Senator von Massachusetts
1936: Karin Dor, düütsche Schauspelerin
1937: Rolf Schafstall, düütschen Footballtrainer
1943: Horst Köhler, düütsch Politiker un Bundspräsident
1944: Tom Okker, nedderlannsch Tennisspeler
1949: Joachim Witt, düütschen Musiker
1949: Niki Lauda, österriekschen Rennfohrer un Ünnernehmer
1952: Uwe Harden, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1968: Jeri Ryan, US-amerikaansch Schauspelerin
1970: Manuela Stellmach, düütsch Swemmsportlerin
1972: Claudia Pechstein, düütsche Iesflinklöperin
1973: Philippe Gaumont, franzöösch Radrennfohrer († 2013)
1975: Drew Barrymore, US-amerikaansch Schauspelerin un Filmproduzentin
1975: Niina Jyrkiäinen, finnisch Biathletin
1978: Friedrich Pinter, öösterrieksch Biathlet
Storven
606: Sabinianus, Paapst
1371: König David II. vun Schottland (* 1324)
1512: Amerigo Vespucci, italieenschen Koopmann un Seefohrer, no den Amerika nöömt is (* 1454)
1750: Pietro Filippo Scarlatti, italieensch Komponist, Organist un Chorleiter (* 1679)
1797: Karl Friedrich Hieronymus Freiherr von Münchhausen, düütschen Baron, den de berüümden Leegengeschichten toschreven warrt.
1909: Eugene Delmar, US-amerikaansch Schachspeler (* 1841)
1943: Christoph Probst, Liddmaat bi de Weißen Rose.
1943: Hans Scholl, Wedderstands-Kämper in dat Drütte Riek.
1943: Sophie Scholl, düütsch Wedderstandskämperin (* 1921)
1944: Paul Gurran, düütsch Offizier (* 1893)
1970: Dora Boothby, britisch Badminton- un Tennisspelerin (* 1881)
1981: Hans Arnold, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1904)
1982: Karl Nobel, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1904)
1987: Andy Warhol, US-amerikaansch Künstler, op den de Pop-Art trügg geiht
1993: Hugo Schrader, düütschen Schauspeler
2003: Kurt Gscheidle, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1924)
2010: Nelly Adamson-Landry, belgisch-franzöösch Tennisspelerin (* 1916)
2013: Atje Keulen-Deelstra, nedderlannsch Iesflinklöperin (* 1938)
2017: Martin Lüttge, düütsch Schauspeler un Speelbaas (* 1943)
Februar 22 |
1474 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Firmware | Firmware | En Firmware (f, ut dat Ingelsche, utsproken: Firmweer) is een Software, wat in de Hardware inbuet is. Dat is domit de Hardware versteiht, wat de Rest vun de Reekner to de segt. En Firmware künnt, anners as en andere Software, meest nit ännert weern vun’d Bruker. Ok de BIOS vun’d Reekner is en Firmware.
Reekner |
1475 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Unix | Unix | UNIX is een Bedriefssystem, wat 1969 vun de Bell Laboratories vun AT&T in de USA mookt wart. De dorven awer keen Bedriefssystem verköpen un so hebt de dat to bannig Firmen lizenseert. All disse Firmen hebbt dat Bedriefssystem över de Tied ännert, so dat vundaag keen Unix mit de anners tosammen löppt. Vundaag is Unix nu de Naam för all disse Bedreeftsystemen und för annere Systemen, wat genauso arbeidet (Linux).
Bedriefssystem |
1477 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Microsoft%20Windows | Microsoft Windows | Microsoft Windows is en Bedriefssystem vun de Firma Microsoft ut de USA. Dat is, wat bannig Lüüd op ehr Reekner hebbt. Anners as för Linux gifft dat keen Windows op Plattdüütsch, weil Microsoft segt, dat lohnt nich. Frööer wer dat een Opsatz för dat Bedriefssystem MS-DOS (uk vun Microsoft). Intwischen het Microsoft dat wer upgeben un het nun een nüe Kernel för sien Systemen.
Windows warrt eegentlich blots in’n Desktop-Bereich bruukt (also to Huus oder in’t Büro), et givt aber uk Versionen för Server un för PDAs. Hüüt warrt Windows to ca. 90% bruukt.
16-bit Versionen vun Windows
(Sünd na Erschienen sorteert.)
Windows 1.0 (20. November 1985)
Windows 2.0 (November 1987)
Windows 3.0 (22. Mai 1990)
Windows 3.1 (1. März 1992)
Windows 3.11 (Dezember 1993) (blots Övernahm vun Drievers ut WfW 3.11)
Windows 3.2 (1994) (blots in China)
Windows for Workgroups 3.1 (Oktober 1992, Koodnaam „Sparta“)
Windows for Workgroups 3.11 (1993)
32-bit Windows
Windows 9x baseert op MS-DOS, het aber een eegne 32-bit-Kernel, wat no de Start de Funktionen öbernimmt. Windows 9x het siin eegne DOS (anners as Windows 1-3.x, wat een vörinstallerte DOS bruukte)
Windows 95
Windows 95 (15. August 1995, Koodnaam „Chicago“)
Windows 95a (Februar 1996, Koodnaam „Nashville“)
Windows 95c (November 1997)
Windows 98
Windows 98 (30. Juni 1998, Koodnaam „Memphis“)
Windows 98 SE (Mai 1999), SE steiht för Second Edition (Tweete Utgaav)
Windows Me (August/September 2000, Koodnaam „Georgia“), ME steiht för Millennium Edition
Windows 2000
Windows XP (Koodnamm "Whistler")
Windows Vista (Koodnamm "Longhorn")
Windows 7 (Koodnamm "7")
Windows 8 (Koodnamm "Durango")
Windows 8.1 (Koodnamm "Blue")
Windows 10 (Koodnamm "Threshold")
64-bit Windows
Windows 2000
Windows XP (Koodnamm "Whistler")
Windows Vista (Koodnamm "Longhorn")
Windows 7 (Koodnamm "7")
Windows 8 (Koodnamm "Durango")
Windows 8.1 (Koodnamm "Blue")
Windows 10 (Koodnamm "Threshold")
Weblinks
Hoochdüütsche Websiet vun Microsoft
Hoochdüütsche Websiet över Microsoft Windows
Hoochdüütsche Websiet över de Historie vun Windows
Bedriefssystem |
1478 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundsrepubliek | Bundsrepubliek | En Bundsrepublik is en Staat, de ut Deelstaten besteiht un en Republiek is. En Bundsrepublik hett keen König, man en Präsidenten as Böversten. De Deelstaten hebbt wisse Sülvstannigkeit un en egen Regeren. In Düütschland un Österriek sünd dat de Bundslänner.
Bundsrepubliken sünd to’n Bispeel
Düütschland
Österriek
de USA
Politik |
1482 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundspr%C3%A4sident%20%28D%C3%BC%C3%BCtschland%29 | Bundspräsident (Düütschland) |
Düütsche Bundspräsidenten siet 1949
Vun 7. bis 12. September 1949 weer Bundsraatspräsident Karl Arnold amteeren Staatshööft, wiels dat no keen Bundspräsidenten geev.
Heinrich Lübke weer kathoolsch jüst so as Krischan Wulff. All anneren Bundspräsidenten weern evangeelsch.
Düütschland
Politik |
1484 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johannes%20Rau | Johannes Rau | Johannes Rau (* 16. Januar 1931 in Wupperdaal, † 27. Januar 2006 in Berlin) weer en düütschen Politiker (SPD) un weer vun 1. Juli 1999 bet 30. Juni 2004 as Bundspräsident Staatshööft vun de Bundsrepubliek Düütschland.
Tovör weer he Kommunal-, Lands- un Bundspolitiker vun de SPD. Van 1969 bit 1970 war weer Rau Böverbögermeester vun Wupperdaal, 1977 bit 1998 Landsvörsitter vun de SPD in Noordrhien-Westfalen un van 1978 bit 1998 Ministerpräsident vun dat Land Noordrhien-Westfalen. Bi de Bundsdagswahl 1987 weer he Kanzlerkandidat der SPD. In dat Johr 1993 hett he nah de Rücktree vun Björn Engholm kommissarisch den Vörsitt vun de SPD-Bundspartei.
Leven
Jöögd un Berop
Rau weer de Söhn vun den Koopmann un Blaukrüüzprediger Ewald Rau (* 1. April 1898; † 15. Dezember 1953) un de sein Fru Helene Rau geb. Hartmann (* 27. März 1901; † 1. August 1988). Up Drängen von sien Vader hett he in September 1948 den Besök vun en Gymnasium nah de Bövertertia afbroken. Rau harr mehrfach den Ünnericht nicht besöcht un sien Vader meen doruphenn, dat he dat Geld för de Schoolutbilden ok glieks ganz insporen kunn. Johannes Rau fung an’ 5. Oktober 1948 en Lehr as Verlagsbookhändler bi dat Wupperdaaler Verlagshuus Emil Müller an. Nebenher weer he af 1949 free Mitarbeiter bi de Westdüütsche Rundschau in Wupperdaal.
Nahdem he sien Lehr beend harr, arbeidt he af Juni 1952 as Verlagshülp in Wupperdaal un wurr denn 1953 Lektor bi en lütten Verlag in Witten. Af 1954 arbeitedt he as Geschäftsföhrer bi de Jugenddienst-Verlag; 1962 wurr he Liddmaat in de Vörstand un 1965 Direkter vun de Verlag.
Privates
Johannes Rau weer siet den 9. August 1982 mit Christina Delius (* 1956) verheiraadt, en Enkelkind vun de fröhere Bundspräsident Gustav Heinemann. Tosommen harrn se dree Kinner: Anna Christina (* 1983), Philip Immanuel (* 1985) un Laura Helene (* 1986). De Standesamtliche Hochtiet funn in London statt, de Karkenfier aber an’ 22. August 1982 in de Nee Evangelsch Eilandkark up Spiekeroog. Up dat Eiland sünd ok de Kinner Rau’s döfft wurrn.
Dat Noordsee-Eiland Spiekeroog weer johrteintenlang Urlaubsziel vun de Familie Rau, de dor en Ferienhuus hebbt. Hier hett sück Johannes Rau vun de Strapazen vun de Politikeralldag verhaalt un Kraft tankt nah sien swoor Operatschoonen. An de Dag nahdem he ut dat Amt as Bundspräsident utscheeden is, is he glieks nah Spiekeroog fohren. Toletzt weer he in’ Sömmer 2005 veer Week up Spiekeroog, deren Ehrenbörger he 2000 wurr.
Rau keem in sien Leven lang mit dree Wahnsitzen ut: He is upwussen tüschen de Barmer Nordpark un Klingelholl in de Wahnen vun sien Öllern nun is dor bit Enn’n vun de 70er Johren bleven. To sien Ministerpräsidenten-Tiet wahn he in en eegen Huus in de Wupperdaaler Stadtdeel Elberfeld. Eerst as he sien Amt as Bundspräsident antreden harr, keem he nah Berlin in dat Slott Bellevue un, wiel de dor an’t umboen weern, noch in de Deenstwahnen vun de Bundspräsident, de he aber nich nutzt hett.
Sien Oort un Wies, sien christlich Glooven apenlich to leven, drog Rau de Beteknung „Bruder Johannes“ in, aber ok vun Wiglaf Droste en satirisch Wertung as „gefürchteter Kirchentagsschwätzer“.
Siet 1995 wuss Rau vun sien gefährlich Aneurysma in de Buukslagaader, hett aber lang Tiet en Operatschon aflehnt. In dat Johr 2000 hett he sück denn doch in de Universiätsklinik Essen opereeren laaten. 2004 hett he en künstlich Hartklapp kreegen. Blots twee Maand nah disse Operatschoon hebbt se hümm an’ 19. Oktober 2004 en Blooderguss ut de Buukruum ruthaalt.
Sein letzte apenliche Uptreden weern de Priesverleihungen vun de düütsch-törkisch Fruendschapspries in Solingen (29. Mai 2005) un de Inweehn vun de Fruenkark in Dresden (30. Oktober 2005).An de Empfang to sien 75. Geburtsdag an’ 16. Januar 2006 in’t Slott Bellevue in Berlin kunn he ut gesundheetlich Grünnen nich mehr deelnemmen.
Johannes Rau is an’ 27. Januar 2006 tegen 8:30 Uhr in Berlin in Kreis vun sien Familie storven. An’ 7. Februar is he up den Dorotheenstädtischen Karkhoff in Berlin begraben wurrn.
Politisch Karriere
Gesamtdüütsch Volkspartei
1950 is de eerst Bundsbinnenminister Gustav Heinemann ut Protest tegen de plaant Wedderbewaffnung vun sien Amt torüchtreden un twee Johr later ok ut de CDU, de he mitgrünnd harr. Heinemann grünn denn de Gesamtdüütsch Volkspartei (GVP), Rau wurr Liddmaat un ok glieks Kreisvörsitter in Wupperdaal. Fiev Johr later, 1957, hett sück de GVP aber weer uplööst un Rau wurr tosommen mit Heinemann un annern Liddmaat vun de SPD.
Böverbörgermeester in Wupperdaal
Van 1969 bit 1970 weer Johannes Rau Böverbörgermeester in sien Heimatstadt Wupperdaal.
SPD-Parlamentarier
Van 1958 bit 1962 weer Rau Vörsitter vun de Jungsozialisten in Wupperdaal. 1958 wurr he eerstmalig in de Landdag vun Noordrhien-Westfalen wählt. Bit 1999 bleev he dor ok. 1962 wurr he Liddmaat in de SPD-Fraktschoon und 1967 deren Vörsitter. Van 1964 bit 1978 weer he dorto noch in de Stadtrat vun Wupperdaal un 1969 un 1970 ok Böverbörgermeester.
1968 wurr Rau in den Bundsvörstand vun de SPD wählt. Af 1973 weer he Liddmaat vun des Landsvörstand Noordrhien-Westfalen un van 1077 bit 1998 ok noch deren Vörsitter. Af 1978 weer he Liddmaat vun dat SPD-Präsidium un af 1982 stellvertredend Bundsvörsitter.
Minister in Noordrhien-Westfalen
1970 hett hüm Ministerpräsident Heinz Kühn Rau in’t Kabinett beropen un överdroog hüm dat Wetenschap un Forschung. Während sien Amtstiet wurrn in Noordrhien-Westfalen tallriek Hoochschoolen grünnd (t. B. Bergische Universität Wupperdaal, FernUniversität in Hagen). Aber ok, dat Joseph Beuys ut sien Professorenamt 1972 entlaaten wurrn is, full in sien Amtstiet.
Ministerpräsident vun Noordrhien-Westfalen
1978 wurr Rau Nahfolger vun Heinz Kühn as Ministerpräsident. Ünner sien Föhrung kunn de SPD bi de Landdagswahlen 1980, 1985 un 1990 de abslute Mehrheit von de Mandaten kriegen un hollen. Dorbi sünd de CDU-Konkurrenten Kurt Biedenkopf 1980, Bernhard Worms 1985, Norbert Blüm 1990 und Helmut Linssen 1995, allesamt bekannt Vertreder vun de NRW-CDU, scheitert, de in de vull un ganz up Rau toschneeden Wahlkämpen de SPD ünnerlegen weern. 1985 kreeg de SPD in NRW ünner Rau mit 52,1 % dat best Ergebnis in hör Historie, wat ok up de Kampagne "Wir in Nordrhein-Westfalen" torüchgeiht.
1995 verlor de SPD mit 46 % Stimmenandeel de absolute Mehrheit un hett denn en Koalitschoon mit De Gröönen bildt. Nahdem he as Ministerpräsident torüchtreden weer, wurr Wolfgang Clement an’ 27. Mai 1998 sien Nahfolger. Van 1. November 1982 bit 31. Oktober 1983 weer Rau eerstmalig Bundsratspräsident. Dat Amt hett he denn nochmals van 1. November 1994 bit 31. Oktober 1995 utöövt.
Stellvertredend SPD-Bundsvörsitter
Johannes Rau weer ünner de Parteichefs Willy Brandt, Hans-Jochen Vogel, Björn Engholm, Rudolf Scharping, Oskar Lafontaine un Gerhard Schröder stellvertredend SPD-Bundsvörsitter. Nahdem Björn Engholm torüchtreden weer, hett Rau van 5. Mai bit to de Wahl vun Rudolf Scharping an’ 23. Juni 1993 kommissarisch den SPD-Bundsvörsitt övernommen.
Kanzlerkandidat
Bi de Bundsdagswahl 1987 weer Rau Kanzlerkandidat vun de SPD, hett aber de Wahl tegen den amteerenden Bundskanzler Helmut Kohl verloren.
Rücktree
1998 is he vun sien Ämter as Landsvörsitter vun de SPD un as Ministerpräsident vun Noordrhien-Westfalen torüchtreden. Sien Nahfolger in’t Parteiamt wurr Franz Müntefering, to’n Ministerpräsidenten wurr Wertschapsminister Wolfgang Clement wählt.
Bundspräsident
1994 wurr Johannes Rau eerstmals Kandidat vun de SPD för dat Amt vun de Bundspräsident, hett aber damals in de darte Wahlgang tegen de Kandidat vun de CDU, Roman Herzog, verloren.
1999 wurr he nochmals Kandidat för dat Amt un is denn an’ 23. Mai 1999 in den tweeten Wahlgang to’n Bundspräsidenten wählt wurrn. Sien Gegenkandidaten weern för de CDU de latere döringsche Wetenschapsministerin Dagmar Schipanski un för de PDS, de Tant vun sien Fru, de parteilose Theologin Uta Ranke-Heinemann. An’ 1. Juli 1999 wurr Rau as Bundspräsident vereedigt
De vun sien Amtsvörgänger Roman Herzog 1997 anfungen Rieg vun de Berliner Reden hett Rau fortföhrt. Anners aber as Herzog hett de jährlichen Reden sülvst hollen un dorbit sellschapsrelevante Themen, as Towannerung, Bio- un Gentechnik oder Globaliseerung upgrepen. Sien letzte Berliner Rede hett he in’ Mai 2004 to dat Thema Vertrauen in Deutschland – eine Ermutigung hollen. Dorin hett he in en för hüm ungewöhnlich direkt Oort un Wies Politiker un Ünnernehmer to mehr Ehrlichkeit und Verantwortungsbewusstsein upfordert.
All tohoop hett Rau 76 Utlandsreisen as Staatsböverhoopt makt. Bi sien Staatsbesöök in Israel in dat Johr 2000 weer he de eerste düütsch Politiker, de in disse Eegenschap vör de Knesset stunn. Sien dor an’ 16. Februar hollen Reed, weer de eerste, de up Düütsch hollen wurrn is. He hett dorbi üm Vergeven för de Verbreken vun de Holocaust beden.
Johannes Rau hett an’ 22. Juni 2002 dat Parteienspektakel üm dat Towannerungsgesett scharp kritiseert. De Parteien harrn sück in Bundsrat bannig doröver in de Wull kregen un hebbt denn afstimmt, wobi sück de Vertreter vun Brannenborg nich eenheitlich entscheeden hebbt. He dat dat Gesett denn aber doch ünnerschreben, dat Gesett is dann nahst aber vun dat Bundsverfatengericht „kippt“ wurrn.
An’ 4. September 2003 geev Rau bekannt, bi de nächst Wahl an’ 23. Mai 2004 nich mehr för dat Bundspräsidentenamt to kandideeren. To de Tiet gung man dorvan ut, dat dat dormit to doon harr, dat he dorvan utgahn dee, kien Mehrheit in de Bundsrat to kriegen. Man kann aber ok to dat Ergebnis kommen, dat Rau domols all wuss, wu slecht dat gesundheetlich um hüm stahn de un dorum all keen twete Kandidatur wull.
An’ 23. März 2004 hett Rau en Afrika-Reis afbroken, kört bevör he en Truppenbesök bi düütsch Suldaten in Dschibuti maken sull. De Geheimdeenst sall dorvan utgahn wesen, dat en Mordanslag up en hochrangig europäisch Repräsentanten veröövt wurrn sull. An’ 23. April is he vun sien letzte Staatsbesök ut Poolen torüchkommen.
An’ 29. Juni 2004 wurr he mit en Grooten Zappenstriek vun de Bundswehr verafscheed.
Bewertung vun sien Politik dör annern
Vör en evangeelsch-freekarklich Achtergrund weer he immer up sellschaplichen Utgliek bedacht und gell as moralisch Instanz. Zentraal Motiv vun sien Politik weer ok dat Werben för soziale Gerechtigkeit („Versöhnen statt Spalten“).
Kritiker ut de Riegen vun de CSU hebbt hüm aber vorhollen, dat dat Bundsland Noordrhien-Westfalen in de letzte 20 Johr ünner Johannes Rau in de binnerdüütsche Vergliek wertschaplich, technologisch un sozial bannig torüchfallen is. Rau harr to lang an olde Industrien, besünners an de Köhlnbargbo, de blots rood Tallen schrieven de, fasthollen un nee Techniken to wenig fördert. Disse Kritiker kriegen aber ok immer to hörrn, dat de Strukturwannel in de Stahlindustrie un in de Bargbo up dat land överproportionale Utwirkungen harrt hett un de Politik vun Rau dorto bidragen hett, en Massenverelendung as Folg vun de Strukturwannel to verhinnern.
Sonstiges Engagement
Ehrenämter
Johannes Rau weer Schirmherr vun de Initiative Schüler helfen Leben un Ehrenpate vun dat weltwiet millionsten Patenkindes vun dat Kinnerhülpwark Plan International. De Ehrenpatenschap harr he vun sien Amtsvörgänger Roman Herzog övernommen. He weer ok Schirmherr vun de Düütsche Stiftung Denkmalschutz. Johannes Rau hett sück ok för de Stiftung Museum Slott Moyland, deren Vörsitter vun’t Kuratorium he bit 1998 weer un de Festspeelen Balver Höhe insett. In dat Johr 2000 övernehm he ok noch de Schirmherrschap för de Börgerinitiative Gesicht zeigen!, de in Düütschland tegen Utländerhass un so nömmt No-Go-Areas kämpt.
Van 1965 bts 1999 hörr Johannes Rau de Landssynode vun de evangeelsch Kark in’t Rhienland an un weer stellvertredend Liddmaat in de Karkenleitung vun disse Institutschoon. Den Düütschen Karkendag weer Rau eng verbunnen; van 1966 bit 1974 weer he Liddmaat vun dat Präsidium un nehm dornah ok regelmäßig an de Karkendag in offiziell Funktschoon as ok as Privatmann deel.
Johannes Rau weer langjohrig stellvertredend Vörsitter vun de Friedrich-Ebert-Stiftung un Mitherutgever vun de evangeelsch Tietschrift Zeitzeichen. In dat Johr 2000 hett he sien eegen Stiftung, de „Johannes-Rau-Stiftung“ grünnd.
Wo he Liddmaat weer und he sück engageert hett
Liddmaat vun de Düütsch-Israelisch Sellschap
Gründner vun de „Wald vun de düütsch Länner” in de Negev-Wöst, Israel
Ehrenliddmaat vun de Lions-Club Düütschland
Ehrenliddmaat Ruhrkohle-Chor
Liddmaat vun de Herrnhuter Brüdergemeine (ok sien Fru Christina, deren Grootvader Gustav Heinemann ok Liddmaat vun disse gemeenschap weer, is dor Liddmaat).
Gedenken un Utteknungen
Bundspräsident Horst Köhler hett to’n Gedenken an Johannes Rau för den 7. Februar 2006, elf Daag nah sien Dood, en Staatsakt nah de Gottesdeenst in de Berliner Dom anördnt.
De Düütsche Post hett an’ am 2. März 2006 en Sonnerbreefmark to’n Dood vun Johannes Rau rutgeven.
Ehrendokterwürden
1985 - Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf,
1986 - Universität Haifa, Israel (as eerster Düütsch)
1991 - FernUniversität in Hagen, Fakberiek Wertschapswetenschap
1997 - Ruhr-Universität Bochum (RUB), Evangeelsch-Theologisch Fakultät
1985 - Theologische Akademie Budapest
1998 - Ben-Gurion-Universität des Negev in Beerscheba, Israel
2000 - Technion Israel Institute of Technology (Technion Haifa), verlehnt an de TU Berlin
2003 - Nanjing-Universität in Nanjing, Volksrepublik China
2004 - Technische Universität Dortmund, Fakultät för Bauwesen
Ehrenbörgerschap
1991 - Wupperdaall, sien Heimatstadt
1996 - Maroldsweisach
2000 - Spiekeroog
2001 - Bonn
2004 - Berlin
Sonstige Utteknungen
1979 - Ehrenring vun de Stadt Wupperdaal
1983 – Grootkrüüz vun de Verdeenstoorden vun de Bundsrepubliek Düütschland
1986 - Ridder des Orden wider den tierischen Ernst
1989 - Ehrensenator vun de Bergische Universität Wupperdaal
1993 – Düütsch Füerwehr-Ehrenkrüüz in Gold
1995 – Ehrenliddmaat vun dat Jerusalemer „Israel-Museums“
1995 - Ehrensenator vun de Europäischen Akademie der Wetenschapen un Künste
1995 - Leo-Baeck-Pries
1997 - KulturPries Europa
1997 - Goldene Schwebebahn
1998 - „Minerva Preis Jülich“ för sien Insatz för Kultur, Wetenschap un Forschung as ok för sien besünners Engagement um de Belange vun de Stadt Jülich
1998 - Ehrensenator vun de Universität Builefeld
1999 - Heinrich-Albertz-Freedenspries vun de Arbeiterwohlfahrt
1999 - „Reinhold-Schneider-Plakette“
1999 - Goldenes Schlitzohr
1999 – Sünnerstuuf vun dat Grootkrüüz vun de Verdeenstoorden der Bundsrepublike Düütschland
2000 - Oorden des weißen Löwen (I. Klasse mit Kette) verlehnt vun de Präsident vun de Tschechische Republik
2000 - Kollier des Ordens des Marienland-Kreuzes verliehen vom Präsidenten Estlands
2001 - Leo-Baeck-Medaille
2002 - VdK-Pries för besünnere Verdeenste um de Belange vun behinnert un chronisch krank Minschen
2003 - „Georg-Schulhoff-Pries“ für sien Engagement för de beroplich Bildung
2004 - „Gegen Vergessen – Für Demokratie“ förr sien Insatz tegen dat Vergeeten vun de Historie un för uns Demokratie
2004 - Karl-Barth-Pries vun de Union Evangeelsch Karken (UEK) för dat Levenswark
2004 - „Kulturgroschen“ vun de Düütsch Kulturrat
2004 - Golden Kugelkrüüz vun Arbeitsgemenschap der Evangelischen Jugend (aej) för sien besünners Engagement för de Evangelisch Jöögd
2004 - Verleihung vun’n Piusorden dör Papst Johannes Paul II.
2004 - Beröhmt Hann’n in Wittmund
2005 - Badenweiler Ehrengast des Jahres
2005 - Gustav-Adolf-Pries för en „christlich motivierten europäischen Brückenbauer“
2005 - Deutsch-Türkischer Freundschaftspries in Solingen
2006 - de Platz vör dat Wupperdaaler Raathuus kriggt den ne’en Naam Johannes-Rau-Platz
2006 - Georg-Meistermann-Pries der Stiftung Stadt Wittlich
2006 – Utgaav vun en Sonnerbreefmark dör de Düütsch Post (posthum)
2006 - de Platz vör dat Eschweiler Raathuus kriggt den ne’en Naam Johannes-Rau-Platz
2006 - Ude Wupperdaaler School Gymnasium Siegesstraße kriggt den ne’en Naam Ganztagsgymnasium Johannes Rau
2007 - de Gesamtfläche vör de ehemaligen Staatskanzlei (Villa Horion) in Düsseldörp kriggt den Naam Johannes-Rau-Platz
Reden un Schriften
Die neue Fernuniversität. Ihre Zielsetzung, ihr Aufbau und ihre geplante Arbeitsweise. Econ-Verlag, Düsseldorf/Wien 1974, ISBN 3-430-17637-9
LebensBilder. Texte von Johannes Rau. Hrsg. von Rüdiger Reitz und Manfred Zabel. Gütersloher Verlagshaus Mohn, Gütersloh 1992, ISBN 3-579-02192-3
Friede als Ernstfall. Reden und Beiträge des Bundespräsidenten. Hrsg. von Dieter S. Lutz. Nomos, Baden-Baden 2001, ISBN 3-7890-6846-2
Wird alles gut? Für einen Fortschritt nach menschlichem Maß. „Berliner Rede“ des Bundespräsidenten am 18. Mai 2001 im Otto-Braun-Saal der Staatsbibliothek zu Berlin. Suhrkamp, Frankfurt 2001, ISBN 3-518-06649-8
Geschichte in Porträts. Hänssler, Holzgerlingen 2001, ISBN 3-7751-3820-X
Dialog der Kulturen - Kultur des Dialogs. Toleranz statt Beliebigkeit. Herder, Freiburg/Basel/Wien 2002, ISBN 3-451-05332-2
Den ganzen Menschen bilden - wider den Nützlichkeitszwang. Plädoyer für eine neue Bildungsreform. Beltz, Weinheim/Basel 2004, ISBN 3-407-85786-1
Medien zwischen Anspruch und Realität. In: Axel Balzer, Marvin Geilich & Shamim Rafat (Hrsg.): Politik als Marke. Politikvermittlung zwischen Kommunikation und Inszenierung. Lit, Berlin/Mönster 2006, ISBN 3-8258-8146-6, S. 42–51
Wer hofft, kann handeln. Gott und die Welt ins Gespräch bringen. Predigten. Hänssler, Holzgerlingen 2006, ISBN 978-3-7751-4498-8
Lust auf Zukunft. Reden. Ausgew. und eingeleitet von Elisabeth Domanky. Klartext-Verlag, Essen 2006, ISBN 978-3-89861-663-8
Zukunfts-Verantwortung. Reden von Bundespräsident Johannes Rau zu Natur- und Umweltschutz. Oekom-Verlag, München 2007, ISBN 978-3-86581-056-4
Literatur
Birnstein, Uwe: Johannes Rau der Versöhner. Ein Porträt, Berlin 2006. ISBN 3-88981-203-1
Gissendanner, Scott u. Vogel, Dirk: Johannes Rau. Moralisch einwandfreies Scheitern, in: Gescheiterte Kanzlerkandidaten. Von Kurt Schumacher bis Edmund Stoiber, hrsg. v. Daniela Forkmann u. Saskia Richter, Wiesbaden 2007. ISBN 978-3-531-15051-2
Mittag, Jürgen u. Tenfelde, Klaus (Hrsg.): Versöhnen statt spalten. Johannes Rau, Oberhausen 2007. ISBN 978-3-938834-28-2
Weblenken
Reden von Johannes Rau op de Websteed vun’t Bundspräsidialamt
Der Mann, der viel mehr konnte, Porträt von Evelyn Roll, Süddeutsche Zeitung, 14. Januar 2006
Der Menschenfreund, Naroop vun Bettina Gaus in de taz, 28. Januar 2006
Predigt im Trauergottesdienst für Bundespräsident a.D. Dr. Johannes Rau im Berliner Dom von Wolfgang Huber, Websteed vun de EKD, 7. Februar 2006
Fußnoten
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
SPD
Landdagsafordneter (Noordrhien-Westfalen)
Boren 1931
Storven 2006 |
1485 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Roman%20Herzog | Roman Herzog | Prof. Dr. Dres. h.c. Roman Herzog (* 5. April 1934 in Landshut; † 10. Januar 2017 in Jagsthausen) weer en düütschen Politiker (CDU). He weer vun 1. Juli 1994 bet 30. Juni 1999 as Bundspräsident Staatshööft vun de Bundsrepubliek Düütschland.
As Liddmaat vun de CDU weer de Jurist tovör van 1978 bi 1980 Kultus-, van 1980 bit 1983 Binnenminister vun dat Land Baden-Württemberg un van 1983 bit 1994 Richter an dat Bundsverfatengericht, af 1987 ok de Präsident dorvan.
Börger von Düütschland
Mann
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Landdagsafordneter (Baden-Württemberg)
Politiker (Düütschland)
CDU
Jurist
Richter
Storven 2017
Boren 1934 |
1487 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Theodor%20Heuss | Theodor Heuss | Theodor Heuss (* 31. Januar 1884 in Brackenheim; † 12. Dezember 1963 in Stuttgart) weer een düütschen Politiker (DDP un FDP).
De Staatsweetenschappler un Journalist weer van 1949 bit 1959 de eerste Bundspräsident un dormit Staatshööft vun de Bundsrepubliek Düütschland. He weer verheiraadt mit Elly-Heuss-Knapp.
Mit de Grünnen vun de FDP 1948 wurr he Vörsitter vun de Partei.
Leven
Heuss studeer Natschonalökonomie, Geschichte, Philosophie, Kunstgeschichte un Staatswetenschapen in München und Berlin. 1905 hett he in München bi Lujo Brentano över Wienbo un Wiengörnerstand in Heilbronn sien Dokter maakt. Nah sien Studium weer he en politisch Redakteur.
1946/1947 weer he Perfesser för Geschicht an de Technische Hoochschool in Stuttgart. 1952 is he Honorarperfesser an de TH Stuttgart worrn.
Websteden
Mann
Börger von Düütschland
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Politiker (Düütschland)
Journalist
FDP
Boren 1884
Storven 1963 |
1489 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinrich%20L%C3%BCbke | Heinrich Lübke | Heinrich Lübke (in siene Heimaat Schaumäkers Heini nöömt; * 14. Oktober 1894 in Enkhausen/Arensperg; † 6. April 1972 in Bonn) weer en düütschen Politiker (CDU). He weer vun 1. Juli 1959 af an bet 1969 as Bunnspräsident Staatshööft vun de Bunnsrepubliek Düütschland.
Lübke is 1894 in Enkhausen in’t Siuerland boren. Sien Vader is Schomaker wesen un Lübke hett dorvun Schaumäkers Heini heten. Na sien Abitur fung Heinrich Lübke en Studium an de Landweertschapliche Akademie in Bonn an. Van 1914 bit 1918 muss he dat unnerbreken, wiel he an den Eersten Weltkrieg deelnehm. 1921 sloot he dat Studium mit dat Examen as Vermetens- un Kulturingenieur af un studeer bit 1924 Natschonaalökonomie in Mönster un Berlin. Van 1924 bit 1933 weer he Geschäftsführer bi de „Düütsche Buurnschap“ un de „Siedlungssellschap Buurnland“. 1933 muss he up Druck van de Natschonaalsozialisten de Ämter upgeven. 1934 wurr Lübke van de Nazis fastnahmen un eerst na annerthalv Jahren wedder freelaten. He weer arbeitslos un harr Unnenkumst bi sienen Broder Friedrich Wilhelm up enen Hoff bi Flensborg. Van 1937 bit 1947 weer he in verschedene Bo- un Siedlungsbüros anstellt.
Al 1946 wurr he Mitglied van den westfälschen Landdag, den de Militärregeren inricht harr, un 1947 Afornten van den Landdag Noordrhien-Westfalen. Van 1949 bit 1950 un wedder van 1953 bit 1959 weer he Bunnsdagsafornten in Bonn. Na de Bunnsdagswahl 1953 wurr he as Bunnsminister för Nähren, Landweertschap un Forsten beropen. Van 1959 bit 1969 weer he de Bunnspräsident van de Bunnsrepublik Düütschland. Wat Heinrich Lübke in siene Reden de Lüüd to seggen harr, kunn jedereen goot verstahn. Dat he sik darbi ok af un to verspreken de, nehmen em de mehrsten nich övel, aver de Journalisten schreven daröver in ehre Artikels mit utverschaamten Spott un vergeten darbi, siene goden Sieten heruttostrieken.
Heinrich Lübke treed 1969, dree Maanden vör dat Enn van siene Amtstiet torüch. Na sienen Doot wurr he an’n 13. April 1972 in den Plenarsaal van’n Bunnsdag in Bonn in enen Staatsakt ehrt.
Footnoten
Mann
Börger von Düütschland
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Politiker (Düütschland)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Bundsminister
Landdagsafordneter (Noordrhien-Westfalen)
CDU
Boren 1894
Storven 1972 |
1490 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gustav%20Heinemann | Gustav Heinemann | Dr. Dr. Gustav Walter Heinemann (* 23. Juli 1899 in Swelm; † 7. Juli 1976 in Essen) weer en düütschen Jurist un Politiker.
Van 1949 bit 1950 weer he Binnenminister vun Düütschland, is aber vun dat Amt torüchtreden, wiel he mit de Wedderbewaffnungspolitik vun Konrad Adenauer nich inverstahn weer. 1952 is he denn ok ut de CDU uttreden un hett de Gesamtdüütsch Volkspartei (GVP) grünnd. 1957 is he in de SPD intreden. 1966 bit 1969 weer he Justizminister un dornah bit 1974 as Bundspräsident Staatshööft vun de Bundsrepubliek Düütschland.
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav
Heinemann, Gustav |
1491 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Walter%20Scheel | Walter Scheel | Walter Scheel (* 8. Juli 1919 in Solingen; † 24. August 2016 in Bad Krozingen) weer en düütschen Politiker (FDP). He weer vun 1969 bet 1974 Butenminister un Viezkanzler, un vun 1974 bet 1979 as Bundspräsident Staatshööft vun de Bundsrepubliek Düütschland.
Afordenter
Van 1948 bit 1950 weer Scheel Stadtrat in sien Heimatstadt Solingen. Van 1950 bit 1954 weer he Liddmaat vun den Landdag vun Noordrhien-Westfalen as direkt wählt Afordneter vun den Wahlkreis Remscheid. 1953 wurr he denn Liddmat vun den Düütschen Bundsdag, de he bi to’n 27. Juni 1974 anhörrn dee, as he sien Mandat nah sien in’n Mai erfolgt Wahl to’n Bundspräsidenten veer Daag vör den Amtsanträe daalleggen dee. Van 1967 bit 1969 weer he Viezpräsident vun den Düütschen Bundsdag.
Van’n 1. Juli 1956 bit 20. November 1961 weer Walter Scheel buterdem Liddmaat vun dat Europääsch Parlament.
Mann
Börger von Düütschland
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Politiker (Düütschland)
FDP
Landdagsafordneter (Noordrhien-Westfalen)
Boren 1919
Storven 2016 |
1492 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Richard%20von%20Weizs%C3%A4cker | Richard von Weizsäcker | Richard Karl Freiherr von Weizsäcker (* 15. April 1920 in Stuttgart; † 31. Januar 2015 in Berlin) weer en düütschen Politiker (CDU). He weer vun 1. Juli 1984 bet 1994 as Bundspräsident Staatshööft vun de Bundsrepubliek Düütschland.
Von Weizsäcker weer ok Liddmaat vun den Club of Rome.
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Liddmaat Club of Rome
CDU
Boren 1920
Storven 2015 |
1493 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Karl%20Carstens | Karl Carstens | Prof. Dr. Karl Walter Claus Carstens (* 14. Dezember 1914 in Bremen; † 30. Mai 1992 in Meckenheim) weer en düütschen Politiker (CDU). He weer vun 1979 bet 1984 as Bundspräsident Staatshööft vun de Bundsrepubliek Düütschland.
Wat he lehrt hett un wat för’n Beroop he harrt hett
Carstens is as Söhn vun en Studienraat boren. Ehr he up'e Welt keem, is sien Vadder in Frankriek fullen. 1933 möök he up dat „Ole Gymnasium“ in Bremen sien Abitur un studeer Jura un Politologie in Frankfort an'n Main, Dijon, München, Königsberg un Hamborg. 1936 möök he sien eerstet un 1939 sien twedet Staatsexamen. 1938 hett he sien Promotschoon to'n Dr.jur. kregen. Vun 1939 bit 1945 is he as Suldat bi de Flakartillerie in'n Tweeten Weltkrieg ween. Tolest weer he Leutnant. As de Krieg vörbi weer, is he in Bremen as Afkaat tolaten wurrn. 1948 güng he bi un studeer an de Yale-Universität in New Haven, Connecticut (USA). Düt Studium hett he 1949 afslaten mit den Titel vun en „Master of Laws“ (LL.M.). Vun 1949 bit 1953 weer he Raatgever för Recht bi den Bremer Senat un Bevollmächtigten vun dat Land Bremen bi den Bund. Vun 1950 af an hett he en Lehrupdrag an de Universität to Köln harrt. Dor hett he denn ok sien Habilitatschoon maakt. 1954 is he bi de Bunnsrepublik Düütschland in den Deenst bi dat Butenamt intreden. Bit 1955 weer he stännigen Vertreder vun de Bunnsrepublik Düütschland bi den Europarat in Straßburg, denn güng he na dat Butenamt in Bonn. 1958 is he dor Baas vun de Afdelen "West I Europa" wurrn. 1960 is he as Professor för Recht vun de Staten un Völker an de Universität Köln wurrn. Vun 1970 bit 1972 hett he dat Leit harrt in dat Institut för Forschung vun de Düütsche Sellschop för Butenpolitik in Bonn.
Familie
1944 hett Carstens Veronica Prior (* 1923) freet. Veronica Carstens is later Doktersche för Binner Medizin wurrn. Kinner hefft de beiden nich kregen. 1982 hefft se tosamen de Karl un Veronica Carstens-Stiftung grünnt. De scholl Wetenschop un Forschen vun Naturheilkunn un Homöopathie föddern.
Liddmaat vun NSDAP un CDU
Vun 1940 bit 1945 weer Carstens Liddmaat vun de NSDAP. He schall den Andrag up Upnahm stellt hebben, as he Referendar weer. Dor schall de Präsident vun dat Landgericht em seggt hebben, he scholl man beter bitreden, wenn he anners nich Nadelen up sik nehmen müch. Man Carstens is al vun 1933 af an Liddmaat vun de SA ween.
Vun 1955 af an höör he to de CDU to.
Afordenten
Vun 1972 bit 1979 hett Carsten in den Düütschen Bundsdag seten. He is 1972 över de List vun dat Land Sleswig-Holsteen in den Bundsdag intagen. 1976 is he as Afordenten vun den Wahlkreis Oostholsteen direktemang wählt wurrn.
Vun Mai 1973 bit Oktober 1976 is he dor Vörsitter vun de CDU/CSU-Fraktschoon in den Bundsdag ween. Dor hett he de Oppositschoon mit anföhrt. Na de Wahlen to'n Bundsdag 1976 is Carstens an'n 14. Dezember 1976 to'n Präsidenten vun den Düütschen Bundsdag wählt wurrn.
Annere Ämter, de Carl Karsten utöövt hett
Vun Juli 1960 bit Dezember 1966 weer Carstens Staatssekretär in dat Utwärtige Amt. In de Johre vun de Grote Koalitschoon vun Dezember 1966 bit 1969 is he denn as Staatssekretär Baas vun dat Bundskanzleramt bi Bundskanzler Kiesinger ween. Bi de Wahlen to den Düütschen Bundspräsidenten 1979 hett de Düütsche Bundsversammlung em to'n 5. Bundspräsidenten vun de Bundsrepubliek Düütschland wählt. Dor hett he Walter Scheel mit aflööst. Carstens is in siene Amtsjohre bekannt wurrn as de „Wannerpräsident“, vunwegen datt he so geern wannern dö. Bi't Wannern is he faken mit allerhand Minschen tohopenkamen, de denn en Stück mitlopen sü+nd un mit de he denn ok unnerwegens wat eten hett. Vunwegen sien Öller hett he sik de tweete Amtstied begeven un hett an'n 30. Juni 1984 Bott geven.
Staatsbesöke
Schriften
Der gutgläubige Erwerb von Pfandrechten an Grundstücksrechten. Dissertatschoon, 1938.
Grundgedanken der amerikanischen Verfassung und ihre Verwirklichung. Habilitatschoon, 1952/54.
Das Recht des Europarates, 1956
Politische Führung – Erfahrungen im Dienst der Bundesregierung. 1971.
Bundestagsreden und Zeitdokumente. Bonn 1977.
Reden und Interviews. 4 Bände, Bonn 1979–1983.
Deutsche Gedichte. (Hrsg.) 1983.
Erinnerungen und Erfahrungen. 1993.
Literatur
Tim Szatkowski: Karl Carstens. Eine politische Biographie. Böhlau-Verlag, Köln/Weimar/Wien 2007, ISBN 978-3-412-20013-8.
Daniel Lenski: Von Heuss bis Carstens. Das Amtsverständnis der ersten fünf Bundespräsidenten unter besonderer Berücksichtigung ihrer verfassungsrechtlichen Kompetenzen. EKF, Leipzig/Berlin 2009, ISBN 978-3-933816-41-2.
Weblenken
DNB-Katalog
Biografie up de Siet vuzn den Bundspräsidenten
Interview mit Karl Carstens im Historischen Archiv der EU in Florenz
Einzelnachweise
Börger von Düütschland
Bremen
Mann
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Politiker (Düütschland)
NSDAP-Liddmaat
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Jurist
Boren 1914
Storven 1992 |
1494 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bunnskanzler%20%28D%C3%BC%C3%BCtschland%29 | Bunnskanzler (Düütschland) |
Düütschen Bunnskanzler siet 1949
Düütschland |
1496 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Konrad%20Adenauer | Konrad Adenauer | Konrad Hermann Josef Adenauer (* 5. Januar 1876 in Köln; † 19. April 1967 in Rhöndorf bi Bonn) weer de eerste Bunnskanzler vun'd Bunnsrepubliek Düütschland.
He hett toeerst Juristeree studeert un denn as Afkaat arbeit. 1906 is he in de Zentrumspartei intreden. 1917 is he Börgermeester van Köln wurrn un 1924 sogor Präsident van de preußsche Stadtrat. As Hitler 1933 an de Macht kommen is, hett he all sien Ämter verloren un tüschen in is he ok mal in’t Gefängnis kommen.
Nah de Tweete Weltkrieg is he nochmal för 6 Maand Börgermeester van Köln ween. An’ 15. September 1949 is he to’n Bunnskanzler wählt wurrn. Van 1951 bit 1955 weer he ok noch Butenminister un hett Düütschland in disse Funkschoon ok in de NATO föhrt.
He hörr de CDU an und weer van 1950 bit 1966 Parteivörsitter.
He weer de eerste Dräger vun de Bundsverdeenstkrüüz in sünnere Utföhren vun de Verdeenstoorden.
Leven un Wirken
Herkunft un Kindheit
Konrad Adenauer weer dat darte van fief Kinner van den Sekretär an dat Appellatschoonsgericht (hüüd Böverlandesgericht Köln) un lateren Kanzleiraat Johann Konrad Adenauer (1833–1906) un sien Ehefru Helene, borene Scharfenberg (1849–1919). Sien Familie weer röömsch-kathoolsch präägt. Sien Geschwister weern August (1872–1952), Johannes (1873–1937), Lilli (1879–1950) un Elisabeth (1882, dreeenhalf Maand nah de Gebort storven).
Kaiserriek, Weimarer Republiek un Tiet van den Natschonalsozialismus
Studium un Anfang van sien Loopbahn
Adenauer hett an'n 5. März 1894 dat Abitur an dat Apostelgymnasium in Köln afleggt. Nah en blots 14 Daag lang düern Banklehre bi dat Kölner Bankhuus Leopold Seligmann in'n April 1894 hett he sück noch in den sülvigen Maand an de Universität Freiburg in'n Breisgau inschreeven, dornah in München un Bonn för de Facken Rechts- un Staatswetenschap, de he 1897 mit dat Staatsexamen afsluuten dee.
In Freiburg is he in de kathoolsch Studentenverbindung K.St.V. Brisgovia Freiburg in den Kartellverband katholischer deutscher Studentenvereine (KV) treeden, dornah in den K.St.V. Saxonia im KV to München, den K.St.V. Askania-Burgundia Berlin un in den KStV Arminia in den KV to Bonn, de he tietlevens eng verbunnen bleev. Sien eerst juristisch Staatsexamen hett he 1897 mit dat Prädikat „gut“ afleggt, sien tweet 1901 mit „ausreichend“. Ansluutend wurr he 1902 Assesser bi dat Amtsgericht Köln. Van 1903 bit 1905 weer he Vertreder van Justizraat Hermann Kausen, Afkaat bi dat Böverlandesgericht Köln.
1906 is Adenauer de kathoolsch Zentrumspartei bitreeden, weer bit 1933 Liddmaat van deren Rieksvörstand un wurr an’n 7. März 1906 to’n Bigeordneten van de Stadt Köln wählt. An‘n 22. Juli 1909 wurr he Eerst Bigeordneter un dormit eerst Stellvertreder van den Böverbörgermeester Max Wallraf, de de Unkel van sien eerste Fru weer. De Upgeslootenheit un de Initiative van Adenauer is dat to verdanken, dat in Köln-Deutz 1914 de Kölner Werkbundutstellung apen maakt wurr.
Wiels den Eersten Weltkrieg weer Adenauer för dat Versörgen van de Stadtbevölkerung mit Levensmiddeln tostännig, de ok wegen de britisch Seeblockaad tonehmend swoorer wurr. Wiel he – vör völ annern – den Krieg för Düütschland all to en fröh Tiet as verloren ansehn dee, fung he an, Nehrensmiddel to horten. Buterdem führ he spoodriek verscheeden Ersatzprodukte in, so en van hüm sülvst utfunnen „Kölner Brot“ ut Ries- un Maismehl, Topinambur statt de Kartuffels, de nah en Kartuffelfuul-Epidemie 1916 Mangelwaren weern, un nich toletzt Göört. För dit „Rheinische Schwarzbrot“ kreeg he an’n 2. Mai 1915 sogor en Patent. He kunn woll so de bedrohlichsten Folgen van den Steckrövenwinters 1916/17 mildern, aber wegen den ehrder slechten Smack van de van hüm inführt Produkte hett hüm de Kölner Bevölkerung mit den despekteerlichen Ökelnaam „Graupenauer“ bedocht.
Böverbögermeester van Köln
An‘n 18. September 1917 hett hüm de Kölner Stadtverordnetenversammlung ahn Gegenstimm up 12 Johr to’n dormals jüngsten Böverbörgermeester van en düütsch Groottadt wählt; dat Amt wurr hüm offiziell an‘n 21. Oktober 1917 dör Erlass van den König van Preußen överdragen. Van 1917 bit 1933 un för eenig Maand van dat Johr 1945 weer he Böverbörgmeester van de Stadt Köln.
An‘n 12. Februar 1918 wurr Adenauer up Levenstiet in dat Preußisch Herrenhuus beropen, dat allerdings wegen de Novemberrevolutschoon noch in dat sülvig Johr afschafft wurr. In de 1920er Johren hörr Adenauer den Upsichtsräten van de Deutsche Bank, de Deutsche Lufthansa, de Rheinisch-Westfälische Elektrizitätswerke, de Rhein AG för Bruunköhlenbargbau un Brikettfabriken (Rheinbraun) un wiederen twalf Ünnernehmen as ok den Riekswertschapsraat an.
Van‘n 7. Mai 1921 bit 1933 weer he mit Ünnerstütten van Zentrum, SPD un DDP Präsident van den preußischen Staatsraat. In disse Funktschoon stunn he in en politischen düersamen Striet mit den sozialdemokraatschen preußischen Ministerpräsidenten Otto Braun, de van Adenauer bit vör den Staatsgerichtshoff för dat Düütsch Riek dragen wurr. Wiels Braun en stark zentraliseert Preußen as Bollwark van de Demokratie begreep, stunn Adenauer as Rhienlänner den preußischen Staat stark aflehnend tegenöver. An‘n 1. Februar 1919 hett he in en Reed de verbreedt, antipreußischen Ressentiments tosommen faat, de ok hüm nich frömd weer: Dornah weer Preußen „der böse Geist Europas, […] der Hort des kulturfeindlichen, angriffslustigen Militarismus“, dat droog de Schuld an den Eersten Weltkrieg, dat weer „von einer kriegslüsternen, gewissenlosen militärischen Kaste und dem Junkertum beherrscht“, un dit Preußen „beherrschte Deutschland“.
Bestreeven van de Zentrumspartei, denen Adenauer nahe stunn, hemm in de Krisenjohren nah den Eersten Weltkrieg 1918/19 un 1929 up en Rhienland afteelt, dat autonom van Preußen ween sull. Dormals un later hett man Adenauer vörsmeeten, dat he separatistischen Bestreeven nah stahn harr, dat Rhienland ok van Düütschland aftotrennen.
Buterdem weer Adenauer as Verfechter van den Kolonialgedanken van 1931 bit 1933 as Viezpräsident van de Düütsch Kolonialsellschopp politisch tätig.
In de Weimarer Republiek weer he mahrfack (1921, 1926, 1928) as Kandidat för dat Amt van den Riekskanzler in‘ Gespräch. An’n utsichtrieksten weer dit för den Kanzler des Westens un König des Rheinlands 1926, he kunn aber sien politischen Forderungen nich dörsetten. En Tuusch van dat seker un persönlich befreedigend Amt in Köln mit de unseker Riekskanzlerschap seech för hüm ok nich as Gewinn ut.
1928 hett Adenauer sien Vermögen dör den Ankoop van Glanzstoff-Aktien, deren Kurs bald daal gung, verspekuleert. He harr nu düchtig hooch Schulden bi de Düütsch Bank. Dat broch hüm ok politisch in Schwierigkeiten. Sien Konto kunn he utglieken, indem he sück ut en so nömmt Swaart Fond van den Vörstandsvörsitter van de Glanzstoff AG Fritz Blüthgen, twee Aktienpakete in’n Nominalwert van insgesamt 1,14 Millionen Riekssmark to Verfügung stellen leet, de he ünner Vermittlung van sien Früend Louis Hagen to’n Utgliek van sien Konto insetten dee. In’n Februar 1931 hett de Kölner Lokalpresse van den Finanzschwierigkeiten van den Böverbörgermeester bericht, Düütschnatschonale un Natschonalsozialisten hemm se in de Stadtverordnetenversammlung up de Tagesordnung sett, Adenauer harr sück aber all vördem en Verkloren van de Düütsch Bank besörgt, de de umloopen „unzutreffenden Gerüchte und Behauptungen“ mit den Henwies dementeeren dee, sien Konto weer „völlig ausgeglichen“. En Interessenkonflikt bestunn dorin, dat Adenauer bit 1931 Liddmaat van den Upsichtsraat van de Düütsch Bank weer.
Nah den Krieg hett he dörsett, dat ut de olt preußisch Festungsring en Grööngördel wurr. Wiels sien Amtszeit wurrn 1919 de Universität to Köln, 1924 de Messe, 1925 de Musikhoochschool un 1926 de Kölner Warkscholen (nahdem he de Kunsthoochschool „Das Bauhaus“ nich nah Köln halen kunn) nee- bzw. wedder apenmaakt. De hüüdige Autobahn 555, de van Köln nah Bonn führt, wurr dör Adenauer in dat Johr 1932 för den Verkehr freegeven. Fritz Schumacher, van 1920 bit 1923 Stadtplaner ünner Adenauer, hett to de sien Engagement in Tieden van de Inflatschoon seggt: „Je mehr zusammenzubrechen schien, mit desto größerer Energie trieb Adenauer die Arbeiten voran.“
Adenauer hett sück düchtig dorum bemöht, utlannsch Investoren nah Köln to halen. 1927 harr he all en Toseggen van Citroën för en Automobilfabrik, dat Projekt keem denn aber doch nich tostannen. Nah intensiv Verhandlungen mit den US-amerikaanschen Autohersteller Ford gelung hüm dat, dat Ünnernehmen dorvan to övertüügen, en kumplett nee Wark in Köln uptorichten, anstatt de all bestahn lütt Anlagen in Berlin uttobauen. Allerdings kunn ok dit Wark de wertschaplichen Probleme, in de Köln as dat gesamte Riek in de laat Tieden van de Weimarer Republiek, blots för en lütten Tiet uphollen. Bi de Bau van de dormals technisch eenmalige Mülheimer Brügg hett he taktisch geschickt mit de KPD verhannelt; anners weer dat Projekt nich in’n Raat dörtobringen.
Wiels sien Kölner Tiet gull Adenauer aber bi all partieller Upgeslootenheit, to’n Bispeel wat Städtebau un Universitätsgrünnen bedrapen dee, as „der engstirnige katholische Zentrumspolitiker, für den es keine uneingeschränkte Freiheit von Wissenschaft und Kunst gab, sobald es um Fragen der katholischen Grundanschauung ging“ (Peter Koch, 1985). Dat gung so wiet, dat he eegenhändig den Text in Bertolt Brecht sien Dreigroschenoper ännern dee, Bartók sien Danzpantomime Der wunderbare Mandarin verbeeden un en Gemälde van den Expressionisten Otto Dix ut dat Wallraf-Richartz-Museum rutnehmen laaten dee. 1922 weer he Präsident van den 62. Düütschen Katholikendag in München.
1931 keem dat to en eerst gröttere Utnannersetten mit de Natschonalsozialisten, as de in en nächtliche Aktschoon de Rhienbrücggen mit Hakenkrüüzfahnen beflaggen deen. Adenauer leet – so hett he later sülvst seggt – de Fahnen mit Verwies dorup, dat de Brüggen apenlich Bauwarken weern, glieks weer wegnehmen. Dör sien Standhaftigkeit in disse blots schienbar Bagatelle keem Adenauer in dat Visier van de SA, de sogar apenlich Geld für die Kugel Adenauers sammeln leet. In Wirklichkeit aber harr sück Adenauer mit de örtliche NSDAP-Kreisleitung afspraaken, deren Fahn van de stadteegen Brügg – wiel politisch neutrales Terrain – aftonehmen un vör de – gliekfalls de Stadt hörrn – Messehall weer uptotrecken. Dor sull Hitler sien Reed hollen. Adenauer harr drock Wark, sien upbrocht Parteifrüenden to beruhigen. In en later Schrieven an den Rieksbinnenminister van’n 10. August 1934 legg Adenauer dorum ok Wert dorup, dat he entgegen den restriktiven Vörschriften van den preußischen Binnenminister Severing (SPD) de NSDAP „das Hissen ihrer Hakenkreuzfahnen an den städtischen Flaggenmasten“ gestattet habe.
Ok nah den so nömmten Preußenslag van 1932, as Franz von Papen de preußische Staatsregeeren afsetten dee, bleev Adenauer Liddmaat in dat Dreimännerkollegium.
Tiet van den Natschonalsozialismus
Nah de Machtgriepen
An’n 18. Februar 1933 hett Adenauer weer jeglichen Flaggensmuck bi den Besöök van Hitler verboden. Nah de Machtövernahm van Adolf Hitler un de Natschonalsozialisten is de Zentrumspartei in Köln bi de Kommunalwahlen vom 12. März 1933 ünnerleegen. De NSDAP hett Adenauer, de ünner annern en natschonalsozialistischen Führer bi de sien Besöök in Köln den Handslag verwiegert harr, an’n 13. März 1933 van sien Amt as Böverbörgermeester un wenig later ok van dat Amt as Präsident van den preußischen Staatsrat enthaben. Kört dornah, an’n 30. März 1933, wurr Adolf Hitler per Raatsbesluss to’n Ehrenbürger van de Stadt Köln nömmt.
Ahn de Berliner Dienstwahnen un in Köln bedroht van sien natschonalsozialistischen Gegnern, de up Wahlkampplakaten „Adenauer, an die Mauer!“ fordert un hüm Deenstvergehen vörsmeeten harrn, hett he en ehmalgen Schoolfrüend um Hülp beeden: De Abt van de Abtei Maria Laach, Ildefons Herwegen, nehm Adenauer as „Bruder Konrad“ an‘n 26. April 1933 vörövergahnd in de Abtei up. De ehmalge Börgermeester führ van hier ut dat Deenststraafverfohren, dat he gegen sück sülvst beandragt harr, un bleev, bit he in’n April 1934 en Huus in den Potsdamer Voroort Neubabelsberg betruck. Dor wurr he an’n 30. Juni 1934 in‘n Tosommenhang mit den Röhm-Putsch för twee Daag fastnommen.
Um sien Pensionsanspruch to wohren, hett Adenauer in en teihn Sieden langen Breef van’n 10. August 1934 an den preußischen Binnenminister in Berlin up sien bitherig Verhollen tegenöver de NS-Bewegung henwiest: He harr de NSDAP „immer durchaus korrekt behandelt“ un bispeelswies „jahrelang entgegen der damaligen Verfügung des preußischen Innenministers der NSDAP die städtischen Sportplätze zur Verfügung gestellt und ihr bei ihren Veranstaltungen auf diesen das Hissen ihrer Hakenkreuzfahnen an den städtischen Flaggenmasten gestattet“. Wiederhen harr he sück en Anordnung van dat preußisch Staatsministerium weddersett, natschonalsozialistische Beamte „zwecks Disciplinierung“ naamhaft to maaken, „da (er) sie für unberechtigt und für ungerecht hielt“. He hett in den Breef ok seggt, 1932 verkloort to hemm, „daß nach (s)einer Meinung eine so große Partei wie die NSDAP unbedingt führend in der Regierung vertreten sein müsse“.
Enn’ 1932 harr sück Adenauer för en Regeerensbillen van Zentrum un Natschonalsozialisten in Preußen utspraaken. An‘n 29. Juni 1933, fief Maand, nahedem Hitler to’n Riekskanzler nömmt wurrn weer, schreev he in en Breef: „Dem Zentrum weine ich keine Träne nach; es hat versagt, in den vergangenen Jahren nicht rechtzeitig sich mit neuem Geiste erfüllt. M.E. ist unsere einzige Rettung ein Monarch, ein Hohenzoller[,] oder meinetwegen auch Hitler, erst Reichspräsident auf Lebenszeit, dann kommt die folgende Stufe. Dadurch würde die Bewegung in ein ruhigeres Fahrwasser kommen.“ He weer bang, „wenn der revolutionäre Zustand nicht rechtzeitig in die Periode der neuen Ruhe und des neuen Aufbaus übergeht, dann kommt die Katastrophe“.
In en as Reaktschoon up Ingaav van Adenauer affaaten Vermerk van dat Rieks- un Preußisch Ministerium van dat Binnere van’n 8. November 1934 wurrrd Adenauer to „denjenigen Persönlichkeiten [tellt], die als Träger des verflossenen politischen Systems in besonders ausgesprochener Weise hervorgetreten sind“. Minister Wilhelm Frick (NSDAP) hett de Ingaav noch an den glieker Dag aflehnt.
Af 1933 kreeg Adenauer en minneseert Pension van ca. 1000 Rieksmark jeden Maand. In de Johren nah 1934 hett he faken sien Upenholtsoort ännert un hett sück tietwies in’n Januar 1935 ünner annern för en körten Tiet ok in de Abtei Herstelle verstaaken. So leev he bit 1945 as Pensionär.
Nah den 20. Juli 1944
Nah den scheefgahn Anslag vun’n 20. Juli 1944 up Hitler wurr Adenauer in’n Rahmen van de Aktion Gitter an‘n 23. August verhaft un nah en Tüschenstatschoon bi de Bonner Gestapo in dat Messelager Köln brocht. Konkrete Verdachtsmomente gegen hüm leegen nich vör. Dat ehmalige Zentrumsliddmaat sülvst weer immer mal weer van de Wedderstandskämper ansnackt wurrn, hett aber jede Bedeeligen strikt aflehnt. In dat Arbeitserziehungslager in den Messehallen in Köln-Deutz hett hüm de Kölner Kommunist Eugen Zander, de as Kapo för de nee Häftlinge tostännig weer, ünner sien Fittiche nommen. As de de Naam van Adenauer in de Fangenkartei mit den Vermerk „Rückkehr unerwünscht“ opdeckt hett, hett he Adenauer anraaden, sück krank to stellen. Adenauer hett mit en Beschienigung van de Dokters up „Perniziöse Anämie“ en Överwiesen in dat Krankenhuus Köln-Hohenlind henkreegen, van wo he denn flücht is. He wurr aber later weer faat, an’n 26. November 1944 aber ut dat Gefängnis Brauweiler vör de Tiet entlaaten.
De Biograph van Adenauer Henning Köhler hollt disse Episood, de toeerst in de Adenauer-Biographie van Paul Weymar ut dat Johr 1955 noteert wurr, för nich to glööven:: Die Natschonalsozialisten harrn woll nich up de Gesundheit van en Fangen, de se sowieso umbringen wullen, so en Rücksicht nommen. Dat Lager van Köln-Deutz, dat nich de SS ünnerstahn dee, weer ehrder en „fideles Gefängnis“ ween.
Bundspolitische Karriere un Kanzlerschap
Nah Kriegsenn‘
An‘n 4. Mai 1945 hett hüm de US-Besattensmacht to’n Böverbörgermeester van Köln nömmt. Kört dorup, an’n 6. Oktober 1945, wurr he wegen angevlich ünnerlaaten Plichterfüllung van den britischen Militärgouverneur van de Provinz Nordrhien, John Ashworth Barraclough, ut dit Amt weer entlaaten: Adenauer harr sück nich düchtig noog um de Nehrensversörgen kümmert. Binnen acht Daag harr he Köln to verlaaten. För de Tiet van’n 6. Oktober bit 4. Dezember 1945 hett de britisch Besattensmacht hüm ok verboden, sück parteipolitisch to betätigen.
In en Breef in’n Februar 1946 schreev Adenauer an en kathoolschen Geistlichen in Bonn:
Zitat:Nach meiner Meinung trägt das deutsche Volk und tragen auch die Bischöfe und der Klerus eine große Schuld an den Vorgängen in den Konzentrationslagern. Richtig ist, daß nachher vielleicht nicht viel mehr zu machen war. Die Schuld liegt früher. Das deutsche Volk, auch Bischöfe und Klerus zum großen Teil, sind auf die nationalsozialistische Agitation eingegangen. Es hat sich fast widerstandslos, ja zum Teil mit Begeisterung gleichschalten lassen. Darin liegt seine Schuld.
Parlamentarisch Raat
Nu hett sück Adenauer up de Parteiarbeit konzentreert: An‘n 31. August 1945 is he de Christlich Demokraatsch Partei (CDP) bitreeden. De CDP weer een van veer Vörgänger-Regionalparteien van de CDU in de eenzelt Besattenszonen. Up de eerste Zonenutschusstagung an‘n 22./23. Januar 1946 in Herford hett he as de Öldste de Führung van de CDU in de britisch Zoon övernommen, de as Union eerst siet den 16. Dezember 1945 bestunn. An‘n 5. Februar 1946 folg in Krefeld-Uerdingen de Wahl to’n eersten Vörsitter van de CDU Rhienland. Mit disse politisch Rüggstärkung hett he sück up de tweet Tagung van den CDU-Zonenutschuss an’n 1. März 1946 in Neheim-Hüsten endgültig to’n Vörsitter gegen den westfäälschen Landsvörsitter Friedrich Holzapfel dörsett. Adenauer hett mit dat Neheim-Hüstener Programm en eerst Parteiprogramm för de Zoon maatgevend mitformuleert.
An’n 1. Juni 1946 is he de CDU (Kreispartei för den Siegkreis) bitreeden. In‘n Oktober 1946 wurr he Fraktschoonsvörsitter van de CDU in den eersten Landdag Noordrhien-Westfalen, de van de britisch Besattenssmacht insett wurr.
He hett de folgend Johren dorto bruukt, um sien Huusmacht binnerhalv van de Partei uttobauen, so dat he 1948 Präsident van den Parlamentarischen Raat wurr, de över de Verfaaten för en düütschen Weststaat beraden dee. Adenauer, de buterhalv van de britisch Zoon bi wieden nich so bekannt weer as sien Konkurrenten Kurt Schumacher (SPD) oder Ludwig Erhard (parteilos), hett dat eegentlich machtloos Amt as Podium bruukt; de SPD harr för hör Mann, Carlo Schmid, den as völ wichtiger ansehn Höötutschuss-Vörsitt sekert. Schmid hett aber ehrder weniger för de Apenlichkeit arbeit, wiels Adenauer dat nipp un nau Gegendeel weer. De is in de Apenlichkeit as en Aart Vetreeder van de Düütschen (ok tegenöver de Allieerten) uptreeden dee. He wurr somit luut Carlo Schmid „erster Mann des zu schaffenden Staates, noch ehe es ihn gab.“ Dat gull ok in sien Partei, de Adenauer af 1946 in de Britisch Zoon führen dee. Bundsvörsitter kunn he eerst wurrn, as sück de CDU 1950 ok up Bundsebene grünnd harr. He behull dit Amt bit 1966.
Dat Adenauer as Inwahner van Rhöndorf – in Sichtwiet van Bonn – maatgevend doran bedeeligt ween hemm sall, dat 1949 Bonn statt Frankfort an’n Main Bundshööftstadt wurr – Frankfort weer nich blots SPD-regeert un stark in Dutt, sonnern vör allen Seet van den US-amerikaanschen Militärgouverneur – wurrd hüüd wietgahnd as Verkörten van den Entscheedensperzess afdaan. Tatsächlich gung de Initiative dorto, den Parlamentarischen Raat nah Bonn to halen, van den Düsseldörper Ministerialbeamten Hermann Wandersleb ut. Dormit weer all en wichtig Vörentscheeden fallen. Eerst as de sien Präsident hett sück Adenauer af September 1948 denn mit düchtig Geschick dorför insett, dat dat ok Hööftstadt wurr.
Sien Verzicht up West-Berlin as Bundsland
Konrad Adenauer hett 1949 dör Johann Jacob Kindt-Kiefer bi den franzööschen Ministerpräsidenten Georges Bidault interverneert, um to verhinnern, dat West-Berlin en düütsch Bundsland wurr. De Berliner Afordneten kreegen dordör nich dat vull Stimmrecht in‘n Bundsdag. Kindt-Kiefer weer Tüüg van en en Gesprächs tüschen Adenauer un Bidault:
Zitat: Es drehte sich darum, in welcher Weise von Frankreich aus Adenauer und seiner Partei Wahlhilfe geleistet werden könnte. […] Adenauer schlug vor, Frankreich möge sich dafür einsetzen, daß West-Berlin nicht der Bundesrepublik angeschlossen werden solle, weil sonst die Gefahr eines sozialdemokratischen Übergewichts in Westdeutschland entstünde… Johann Jacob Kindt-Kiefer
Dat Grundgesett un dat Gesett to de Bundsdagswahl insluutend Berlin-Klausel wurr 1949 van den Parlamentarischen Raat annommen.
Wahl to’n Bundskanzler
Bi de eerst Bundsdagswahl an’n 14. August 1949 wurr Konrad Adenauer as direkt wählt Afordneter van den Wahlkreis Bonn Stadt und Land mit 54,9 Perzent van de Stimmen in den Düütschen Bundsdag wählt. He hett den Wahlkreis Bonn bit to sien Dood 1967 vertreeden un wurr bi de fief Bundsdagswahlen 1949 bit 1965 mit Mehrheiten van bit to 68,8 Perzent jewiels direkt wählt.
An‘n 1. September 1949 wurr Adenauer to’n Vörsitter van de gemeensame CDU/CSU-Bundsdagsfraktschoon wählt. Binnerhalv van de CDU hett he de Regeerensbillen van en börgerlich Koalitschoon van CDU/CSU, FDP und Deutsche Partei dörsett, wiel disse börgerlichen Parteien mit tosommen 208 van de insgesamt 402 stimmberechtigten Sitten in’n Bundsdag en knapp Mehrheit harrn. Allerdings trucken Deelen van de CDU angesichts van den staatlichen Neeanfang en Groot Koalitschoon vör. Adenauer hull aber de lütt Koalitschoon för unumgänglich, um sien Ideen van en soziale Marktwertschap un en umfaaten Westbinnen dörtosetten. Dorbi kunn he up de goot Tosommenarbeit van de Parteien in‘n Wertschapsraat van de britisch-amerikaansch Bizoon torüchgriepen. De SPD dorgegen weer ehrder för de Plaanwertschap un streev todem en neutral Düütschland an, um up dissen Weg de Weddervereenigung lichter to maaken. Ok binnerhalv van de CDU harr de Plaanwertschap Lüüd, de dorför weern; wenige Johren vörher harr en Mehrheit van de CDU Noordrhien-Westfalen noch dat Ahlener Programm dörsett. Up de Rhöndorfer Konferenz van’n 21. August 1949 aber kunn Adenauer sien Standpunkt dörsetten un endgültig seker stellen, dat he de Kanzlerkandidat van de Unionsparteien wurr. To de ansluutend tüschen CDU/CSU, FDP un DP drapen Afspraaken to dat Billen van en Bundsregeeren ünner sien Leitung hörr ok de van den Koalitschonsparteien ünnerstütt Wahl van den FDP-Vörsitter Theodor Heuss to’n Bunspräsidenten an’n 12. September 1949.
De Bundsdag hett Adenauer an‘n 15. September 1949 mit 202 Stimmen, un dormit de denkbar knappsten Mehrheit van de 402 stimmberechtigten Liddmaaten van dat Huus bi 142 Nein-Stimmen to’n eersten Bundskanzler van de Bundsrepubliek Düütschland wählt. Twee FDP-Afordnete weern nich anwesend, fief wiedere Afordnete van de Koalitschonsparteien harrn nich för hüm stimmt, dorför harr he aber de Stimm van den Bayernpartei-Afordneten Johann Wartner kreegen un ok för sück sülvst stimmt. Eerst Oppositschonsführer wurr de SPD-Vörsitter un Fraktschonsvörsitter Kurt Schumacher.
Bundspräsident Theodor Heuss hett Adenauer de Ernennungsoorkunn an’n 16. September 1949 övergeven. Adenauer sien eerst Regeerensverkloren folg an’n 20. September un sien eerst Besöök bi de Hooch Kommissaren van de Allieerten an‘n 21. September – den sülvigen Dag, an de dat Besatzungsstatut in Kraft treeden dee.
Adenauer wurr nah de Bundsdagswahlen 1953, 1957 un 1961 dreemal as Kanzler weer wählt. Dat Bundsdagswahlergevnis van 1957 weer eenmalig in de bundsdüütsch Geschichte: de CDU/CSU kreeg de afsolute Mehrheit van de Stimmen un Sitten in’n Bundsdag un harr ahn Koalitschonspartner regeeren kunnt. Dennoch hett Adenauer en Koalitschonsregeeren mit de DP (bit Juli 1960) billt, um mit deren Hülp de CSU un upsternaatsch CDU-Liddmaaten in Schach hollen to können.
Politik van de Westintegratschoon
De Bundsrepubliek wurr mit Inkrafttreeden van de Pariser Vertdrääg an‘n 5. Mai 1955 un de Upheeven van den Besattensstatus en binnenpolitisch wietgahnd souverän Staat, ünnerleeg aber wiederhen de Veermächte-Verantwortung. De vull Souveränität kreeg Düütschland eerst 1990 dör de Weddervereenigen un den Zwei-plus-Vier-Verdrag. För Adenauer weer dorum de Butenpolitik de bestimmend Faktor van sien politische Strategie. Van 1951 bit 1955 hett he, eenmalig in de Historie van de Bundsrepubliek Düütschland (afsehn van dat twee Week lang düern Intermezzo van Helmut Schmidt nah dat Utscheeden van de FDP ut de Bundsregeeren 1982), sowohl dat Amt van den Bundskanzler as ok dat van den Butenminister besett.
Sien Strategie weer en eng Anbinnen an de westeuropääschen Staaten (Magnet-Theorie), en wertschapliche Verflechtung mit Frankriek un Belgien un insbesünnere en goot politisch Verhältnis to den USA. Adenauer hett sück för dat Vereenigte Europa insett, wiel ut sien Sicht blots dat en langfristigen Freeden garanteeren kunn. He hett dorbi sowohl up sien politischen Vörstellungen ut de Weimarer Republiek torüchgreepen as ok up de Erfohrungen, de he mit den Natschonalsozialismus maakt harr.
Wertschaplich gung de all vör 1949 dör den Marshallplaan anstött Perzess dör de Montanunion, de Europääsche Wertschapsgemeenschap un Euratom wieder. Adenauer hett sien Vertruen in den Bankier Hermann Josef Abs sett, de Infloot up de Verdeelen van de Marshallplaan-Gelder harr. He hett Abs gelegentlich beeden, as Gast to’n Kabinettsdisch to kommen un hett hüm ok regelmatig to sien Rhöndorfer Koffietafel, an de he sönndags sien Ratgever tosommenkommen leet, inladen. He hett hüm to’n Verhannelnsführer van de Londoner Schuldenkonferenz nömmt. Düütschland beleev mit dat Wertschapswunner en Upstieg un hett sück in den europääschen Markt infunnen. De wertschapliche Integratschoon münn in de europääschen Eenigungsperzesse, up de de hüdige Europääsche Union foot. 1954 wurr Adenauer all mit den Karlspries uttekent.
Adenauer hett dat ok schafft, dat nich eenfack Verhältnis to den ehmalgen Kriegsgegner Frankriek to verbetern. Noch up de Londoner Negenmächtekonferenz 1954, up de de Biträe van de Bundsrepubliek to de NATO vörbereit wurr, hull Adenauer den franzööschen Ministerpräsidenten Pierre Mendès France offenbar för en sowjeetschen Inflootagenten. Bi dat deep Misstruen, mit dat sück de Düütsche un de Franzoos to de Tiet drapen deen, weer later sien goot persönlich Verhältnis to den Präsidenten van de Franzöösch Republiek, Charles de Gaulle, van groot Bedüüden. Anfangs weer Adenauer ehrder skeptisch: As de Gaulle 1958 Präsident wurr, seech Adenauer in hüm noch en Aart Hindenburg, en ehmalgen General, de sück mit negativen Folgen in de Politik inmischen dee.
In de Apenlichkeit weniger bekannt weer, dat Adenauer all 1949 up de Bedeeligen van Düütschland an en europääsch Armee henarbeit hett. 1950 is Binnenminister Gustav Heinemann torüchtreeden, vör allen, wiel disse Politik ok vör Heinemann geheim hollen wurrn weer. In’n April 1950 hett Adenauer, nah den Upbau van en kaseerneerten Volkspolizei in de DDR den Upbau van en mobile Polizeitruppe up Bundsebene in de Bundsrepubliek fordert, wat ok 1951 mit de Grünnen van den Bundsgrenzschuul ok passeert is. De Apenlichkeit hett eerst Johren later erfohren, dat he all 1957 en Projekt genehmigt harr, mit Frankriek un Italien gemeensam en Atombombe to entwickeln. Dör den Machtanträe van Charles de Gaulle wurr dat Projekt henfällig, wiel Frankriek fortan up en eegen Projekt hinstüern dee, de Force de frappe.
De militärische Integratschoon wurr nich, as van Adenauer haapt, dör en eegenständige Europääsche Verteidigungsgemeenschap (EVG), sonnern dör de Upnahm van de Bundsrepubliek in de NATO (1955) verwirklicht.
Sien Politik van de entscheeden Westbinnen, de en Wedderbewappen van de Bundsrepubliek in Koop nehm oder sogor wünschen dee, en Weddervereenigen van Düütschland aber wiet weg to rücken schien, hett hüm düchtig Kritik inbrocht. So wurr he in’n Rahmen van den Bundsdagsdebatte van’n 24./25. November 1949 över dat Petersberger Afkommen un de Fraag, of de Bundsrepubliwk, as van Adenauer fordert, Vertreeder in de Internatschonale Ruhrbehörde entsennen sull, van den SPD-Vörsitter Kurt Schumacher mit den Tüschenroop „Der Bundeskanzler der Alliierten!“ verunglimpt. In de Wedderbewappensdiskussion van de fröh 1950er Johren weern de Sozialdemokraten bang, dat dordör all Chancen up en baldige düütsch Eenheit verspeelt würrn. De Parteihistoriker Kurt Klotzbach schrifft van en „nahezu manischen Fixierung auf das deutsche Wiedervereinigungsziel“. De Ahn-mi-Beweegen hett Demonstratschonen gegen en Wedderbewappen organiseert.
An‘n 23. Januar 1958 hemm Gustav Heinemann (nunmehr SPD) un de ehmalge Justizminister Thomas Dehler (FDP) vör den Bundsdag mit de Politik van Adenauer afrekent: Dehler hett hüm vörsmeeten, dat he de Weddervereenigen gor nich „ernsthaft erstrebt“ harr, he würr sogor angesicht de Saakzwänge van den Koolen Krieg in’n Grunde up Politik verzichten, „die eigentlichen Entscheidungen gehen am Parlament, auch am Kabinett vorbei“. Dorher würr he sück schaamen, nich as Heinemann de Moot to’n Rückträe harrt to hemm. De hett in sien Reed Adenauer vörsmeeten, de Stalin-Noten as „belanglos“ afdaan to hemm, ofschons se doch up „weite Zustimmung“ ok binnerhelv van sien eegen Partei stött weern. De Reden wurrn live in’t Radio överdraagen un harrn en Millionenpublikum, wat in de CDU-Führung temelk Besörgnis utlöösen dee. Fraktschonsvörsitter Heinrich Krone seech all en „neue Dolchstoßlegende, Adenauer wolle die Wiedervereinigung nicht“. Mit Blick up den kommenden Wahlkamp hett he raaden, natschonale Themen düütlich starker to betonen, as bither. Schwarz wiest dorgegen dorup hen, dat man stets den historschen Kontext van de Adenauersche Positschonen berücksichtigen müss:
Zitat: Gewiß finden sich weiterhin einzelne Autoren, die von der Annahme ausgehen, die angebliche Wiedervereinigungspolitik dieses Bundeskanzlers sei eine einzige große Lüge gewesen, und er trage die Hauptschuld an den Leiden der Teilung. Wenn man mit dieser Gewißheit an Adenauer herangeht, werden sich immer wieder Dokumente finden, die diesen Verdacht bestätigen, sofern man nur Sorge trägt, den historischen Kontext auszublenden. Hans-Peter Schwarz:
Adenauer hett sück ok tatkräftig um de Versöhnung mit de Jöden bemöht. En anfänglich, gemeensam mit Hermann Josef Abs entwickelt Plaan wurr weer ümsmeeten. De harr en Spende van teihn Millionen DM as utrckend ansehn un de Uprichten van en Krankenhuus in Israel vörsehn.
Dat 1952 afslooten Luxemborger Afkommen mit den nee grünnd Staat Israel stell en eerste Geste van Entschuldigung dor. Gegen den Wedderstand van sien Finanzminister hett Adenauer de Betallen van en Weddergootmaaken van 3,45 Milliarden DM – 3000 DM för jeden israeelschen Flüchtling – an Israel dör, de vörweegend ut Warenleefern bestunn, de ut düütsch Produktschoon stammen deen. In New York is he 1960 mit den israeelschen Ministerpräsidenten David Ben Gurion tosommendrapen. Nah Upnahm van diplomatisch Betrecken to Israel 1965 is he in dat folgend Johr as eerst hoochrangig düütsch Politiker nah den Tweeten Weltkrieg nah Israel reist.
Anslag up Adenauer
An‘n 27. März 1952 is um 18:20 Uhr en an Bundskanzler Adenauer adresseert Päckchen in dat Polizeipräsidium München explodeert. De Polizeibeamter Karl Reichert keem dorbi to Dood. Twee mit de Afgaav van dat Päckchen bi de Post beupdraagt Jungs harrn dat to de Polizei brocht, wiel se van hör Updraggever verfolgt wurrn. As sück in’n Toog van de Ermittlungen herutstellen dee, dat de Spooren to Splittergruppen van de 1948 uplööst jöödschen Partisanen- un Ünnergrundorganisatschoon Irgun führen deen, hett sück de Bundsregeeren dorto entslooten, dat Bewiesmaterial geheim to hollen, um kien antisemitischen Reaktschonen in de Apenlichkeit to provozeeren. Fief Verdächtige wurrn nah Israel afschaaven; de mootmaatlich Drahttrecker, Jakob Farshtej, de Bombenbauer, Elieser Sudit, as ok de Överbringer van de Bombe, Josef Kronstein, sünd entkommen, woruphen van düütsch Siet nichts wieder mehr ünnernommen wurr. De Premierminister van Israel, David Ben-Gurion hett disse Entscheeden begrööt uns all sück Adenauer tietlevens dorför verbunnen wiest hemm. Um de so nah un nah nee wassen bilateralen Betrecken nich noch tosätzlich to belasten, hemm de düütsch Behörden de Ermittlungen instellt.
To de Oorheverschap van den Anslag hett Elieser Sudit later en Book schreven, wornah as Drahttrecker för den Anslag up Adenauer de ehmalge Kommandant van den Irgun, Chef van de Cherut-Partei un latere israeelsch Ministerpräsident Menachem Begin ween hemm sall. Luut Dorstellen van den Mittäter Elieser Sudit weer dat nich dorum gahn, Adenauer ümtobringen – allen Beteiligten sei klar gewesen, dass die Bomben ihr vorgebliches Ziel nicht erreichen würden –, sonnern för allen um de apenliche Upmarksomkeit. De Grund dorför weer de nah Begin sien Ansicht in de verfehlt Reparatschonspolitik van de Bundsregeeren tegenöver Israel to söken. Begin weer immer de Meenung, de Weddergottmaakensbetallen harrn nich an de israeelsch Regeeren, sonnern direkt an de Familien van de Opfer gahn mussen.
Düütschlandpolitik un Verhältnis to de Sowjetunion
De eng Politik van de Westbinnen führ ünner de dormaligen Gegevenheiten dwangslöpig to’n Konflikt mit de Sowjetunion. De in de Folge van den Tweeten Weltkrieg upkommen ideologischen Gegensätze hemm to de Deelen van Europa un de Welt in twee Blöcke führt: den Ostblock ünner de dormals noch unstrittigen Führung van de Sowjetunion un dat westlich Lager ünner de Führung van de USA.
Ofschons he apenlich anerkennt hett, dat in all Staaten van Osteuropa nach den Tweeten Weltkrieg en berechtigt Misstruen tegenöver Düütschland bestahn dee, hett sück Adenauer wiegert, up de politischen Forderungen van de Ostblockstaatenintogahn. För hüm weer en Weddervereenigen blots mögelk un antostreeven, wenn dat mit free, demokraatschen Wahlen passeeren würr. För hüm führ de Kurs van de Stärke, tomindst in apenlich Bekunnen, langfristig to en Weddervereenigen ünner free Bedingungen. Kooperatschoon mit de kommunistisch DDR weer för hüm blots in ganz lütt Träen mögelk. Up dormals faken antodrapen düütschlandpolitischen Konzepte, de en Neutralität un en „darten Weg“ tüschen westlich un östlich System in en Gesamtdütschland vörsehn dee, hett he tonächst nichts geeven. Düütschland muss sück, nah den „von Deutschen vom Zaune gebrochenen Krieg“, dat Vertruen van de free Welt weer verdeenen un drüff kien Schaukelpolitik bedrieven. Adenauer hett dorum 1952 de Stalin-Noten aflehnt, in de Stalin en Weddervereenigen un free Wahlen ünner de Bedingung van de Neutralität van dat vereenigte Düütschland vörslahn harr.
Nahdem de Sowjetunion in‘n Januar 1955 offiziell den Kriegstostand mit Düütschland afslooten harr, is Adenauer in‘n September 1955 mit en groot Delegatschoon nah Moskau reist un hett dorbi de Freelaaten van de letzt 9626 düütsch Kriegsfangenen ut den Tweeten Weltkrieg, de sück noch – as „Kriegsverbreker“ veroorrdeelt – in sowjeetsch Fangenschap befunnen, henkreegen. As nah den Dood van Adenauer (1967) in en Umfraag nah de sien gröttste Leistung fraagt wurr, wurr de so nömmt Heimkehr der Zehntausend an’n fakendsten nömmt. To glieker Tiet hett he ok de Upnahm van diplomatisch Betrecken tüschen de beid Staaten verinbart. Wenig Daag nah sien Rückkehr nah Bonn hett he de Hallstein-Doktrin dörsett, de den Alleenvertreedensanspröök van de Bundsrepubliek för Düütschland fastschreev un de Upnahm van diplomatisch Betrecken to de anner Ostblock-Staaten bit to de „Ostpolitik“ van Willy Brandt blockeeren dee. En eersten Ansatz to en Ostpolitik hett Adenauer in‘n März 1958 utprobeert: Ahn Beachten van de Apenlichkeit hett he bi Botschopper Andrei Andrejewitsch Smirnow utloot, of dee Sowjetunion nich de DDR den Status van Öösterriek gewähren kunn, dat heet, free Sülvstbestimmen bi internatschonal garanteert Neutralität. Van de Möglichkeit van en Weddervereenigen weer kien Reed, Adenauer hett dorup henwiest, dat he de Angelegenheit „nicht vom Standpunkt des deutschen Nationalismus“ sehn dee. Offenkundig weer he dorför, dat Weddervereenigungsgebot van dat Grundgesett achtern an to stellen, wenn sück blots de Levenssituatschoon van de DDR-Börger verbetern leet. De Versöök bleev ahn Spood.
In dat politisch Denken van Adenauer weer de expansionistische Charakter van de Politik van de Sowjetunion, de he in sien Reden geern as „Sowjetrußland“ oder „Moskau“ umschreev, en fast Grött: „Moskaus Ziel ist auch heute noch ohne jegliche Einschränkung die Eroberung der Welt und die Herrschaft des Kommunismus.“ Later hett he disse Sicht wat anners sehn, as he up sien letzt CDU-Bundsparteidag in’n März 1966 seggt hett, „[…] daß die Sowjetunion in die Reihe der Völker eingetreten ist, die den Frieden wollen.“ Anlaat dorför weer de spoodriek sowjeetsch Vermiddeln in’n Indisch-Pakistaanschen Krieg van 1965/1966. Mit disse Meenen hett Adenauer völ van sien Anhänger irriteert.
Wertschaps- un Sozialpolitik
Nahdem de Grundsatzentscheeden för de Soziale Marktwertschap fallen weer, hett Adenauer de Wertschaps- un Sozialpolitik wietgahnd sien Fackministern, insbesünnere den Bundswertschapsminister Ludwig Erhard överlaaten. He sülvst hett sück up de Butenpolitik konzentreert. „Von der Außenpolitik, der außenpolitischen Entwicklung hängt alles ab, hängt die ganze Wirtschaft ab, hängt ab, was wir auf sozialem Gebiet machen“, so sien Begrünnen.
Allerdings weer Adenauer, in’n Vergliek to Erhard, wesentlich upslootener tegenöver Wertschapsverbänden un Gewerkschapen. Ok in de Sozialpolitik hett he sück inmischt: 1957 bispeelswies hett Adenauer – gegen den Raat van Ludwig Erhard – de Umstellung van de gesettlich Rentenversekern up en Umlaagfinanzeeren dörsett. Dordör wurr dat mögelk, de Renten eenmalig düchtig antoheeven un se denn jedes Johr proportschonal to de Entwicklung van de Bruttolöhne to erhöhen. De fröher immer vörhannen Öllersarmoot as Folg van stiegend Verbruukerpriesen bi nich stiegend Renten weer dordör för Johrteihnten vörbi. Över Wohrschoon van sien Wertschapsminister sall sück Adenauer mit den Hinwies „Kinder kriegen die Leute immer“ henwegsett hemm. De för dat Umlaagverfohren weer, hemm sück ok up dat so nömmt Mackenroth-Theorem beropen, nah den de Finanzeeren van de Renten immer ut dat loopend Volksinkommen betallt wurrn moot.
Neben sien Insatz fär dat Umlaagverfohren hett sück Adenauer ok dorför insett, de Kriegsfolgen sozial uptofangen. Dat führ to Gesetten to de Versörgen van Kriegsbesehrten un -achterbleeven, to Ingleederrungsgesetten för Verdreevene un Flüchtlings un den so nömmt Lastenutgliek. Doröver herut is Adenauer dorför intreeden, dat nah Mögelkeit völ Minschen an dat Wertschapswunner un sien Erfolgen deelhemm kunnen. Dat führ denn to dat Bedrievsverfaatengesett (ünner annern Mitbestimmen), dat Montan-Mitbestimmensgesett, de Deelprivatiseeren van Firmen as Preussag un Volkswagen mit so nömmt Volksaktien as ok to dat Vermögensbillensgesett.
Sellschopspolitikk
In de Amtstiet van Adenauer weer de Butenpolitik an’n meesten umstreeden. Nahderhen wurrd he aber faken för sien sellschopspolitisch Maatnahmen kritiseert. Wiels hüm dat gelung, de Bundsrepubliek butenpolitisch bit to de Weddervereenigen in hör Grundtüüg fasttoleggen, hett he versöcht sellschopspolitisch en konservative Politik ut Kaiserriek un Weimarer Republiek wieder to verfolgen. De Slogan „Keine Experimente“, eegentlich blots up de Butenpolitik betrucken, wurr in dat apenliche Verständnis to den charakteriseerend Begreep van Adenauer sien Politik.
De Besetten för de Ressorts Binnenpolitik un Justiz sünd hüm ok blots mau van de Hand gahn. Sien Wunschkandidat för dat Binnenministerium Robert Lehr (CDU) is 1949 an den Wedderspröök van de Fraktschoon scheitert un nah blots een Amtstiet wurr dat ehmalge DNVP-Liddmaat van de CDU nich mal mehr för den Bundsdag nomineert. He hett denn aber 1950 Heinemann as Bundsminister ersetten kunnt un is offiziell ut Öllergrünnen nich weer antreeden. De eerste Justizminister Thomas Dehler (FDP) muss nah blots een Amtstiet gahn, wiel sück Bundspräsident Theodor Heuss wiegert hett, sien Ernennensoorkunn to ünnerschrieven, un de Präsident van dat Bundsverfaatensgericht Hermann Höpker-Aschoff mit Rückträe droht hett, wenn Dehler weer Minister wurrn dee.
Adenauer hett up en konfrontativen Kurs tegenöver den Kommunisten, aber ok den Sozialdemokraten sett. De Sozialdemokraten weern sien Rhetorik nah ideologisch eng mit den Kommunisten verwandt; besünners tegenöver Herbert Wehner harr he en hooch Misstruen. In sien Amtszeit fullen 1950 de so nömmt Adenauer-Erlass to de Verfaatentrüe van de apenlich Bedeensteten un dat van de Bundsregeeren beandraagt un van dat Bundsverfaatensgericht 1956 utspraaken KPD-Verbot, wenige Johren nah dat Verbot gegen de NSDAP-Nahfolgepartei Sozialistische Reichspartei (SRP). De 1952 grünnd Bundeszentrale für Heimatdienst, Vörlöper van de Bundeszentrale für politische Bildung, hett in den Koolen Krieg en strikten antikommunistischen Kurs verfolgt.
Wiels Adenauer mit Macht versöcht hett, jeden Ansatz van kommunistisch Politik in‘n Twiefel ok straafrechtlich to behanneln, verfolg he de Strategie, ok ehmalge Amtsdräger van den NS-Staat intogleedern, sofeern se sück to de Bundsrepubliek un to de Demokratie bekennen deen. An’n symbolträchtigsten passeer dit mit Hans Globke. De ehmalge Herutgever van den Kommentar to de [[Nürnbarger Rassegesett]en un Hööftverantwortliche för de antisemitische natschonalsozialistische Namensänderungsverordnung hett siet Oktober 1953 för Adenauer dat Bundskanzleramt leit. Adenauer leet sück dör all Kritik nich dorvan afbringen, hüm up de Stäe to laaten. De Organisatschon Gehlen, deren Chef un tallriek Mitarbeiter ebenfalls all in ähnlich Upgaven för dat NS-Regime arbeit harrn, gung in’n Wesentlichen unverännert in den Bundsnahrichtendeenst up. Ebenso 1953 hett Adenauer Theodor Oberländer to’n Minister för Verdreevene, Flüchtlinge un Kriegsgeschädigte beropen. Noch wirkungsrieker aber weer, dat FDP-Justizminister Thomas Dehler mit Tostimmen van Adenauer in dat nee uptobauen Justizministerium un de Gerichtsbarkeit völ Juristen ut de Tiet van den Natschonalsozialismus övernehm. Adenauer hett sück för en Enn’n van de Entnazifizeeren utspraaken. Adenauer, de immer weer betonnt harr, dat man bi den Upbau van dat Butenministerium up erfohren Diplomaten torüchgriepen muss, hett in de Bundsdagsdebatte över den Utschussbericht in’n Oktober 1952 ünner annern seggt:
Zitat: Wir sollten jetzt mit der Naziriecherei einmal Schluss machen, denn, verlassen Sie sich darauf, wenn wir damit anfangen, weiß man nicht, wo es aufhört.
In de fröh Johren van de Regeeren Adenauer fullen umfangriek Revisionen van de Kriegsverbreekerperzesse direkt nah den Tweeten Weltkrieg, en Straaffreeheitsgesett för NS-Minnerbelastete.
Adenauer un de kathoolsch Kark
Wiel Adenauer bekennender un praktizeerender Katholik weer, hemm völ Tietgenossen vermoot, dat sien Politik van de Kark beinfloot weer. Sowiet dat um weltanschauliche Dinge gung, hett he sück bemöht, Ansichten to vertreeden, de van gloovend Christen van beid Konfessionen ünnerstütt wurrn. Adenauer hett dat henkreegen, dat in dat traditschonell konfessionell zerstreeden Düütschland en Partei mit christlich Grundsätzen entstunn, de för bei Konfessionen wählbar weer. To’n Enn‘ van sien Regeerenstiet hemm denn ok konfessionelle Motive bi de Wahlen blots noch en minn Rull speelt.
Dennoch wurr hüm faken ünnerstellt, dat he de Weddervereenigen nicht wullt harr, um en protestantisch Wählermehrheit oder en van de Sozialdemokraten to verhinnern. He harr all 1946 vör den Zonenutschuss van de CDU dorvör wohrschoot, dat bi politisch un wertschaplich Gliekstellung van de sowjeetsch Zoon de Sozialdemokraten bi Wahlen de Mehrheit kriegen würrn.
Adenauer as Wahlkämper
Konrad Adenauer gull bi sien Anhänger as nich to överdrapen Wahlkämper. För hüm fung de nächste Wahl an‘n Dag nah de Wahl an. Neben sien Sinn för wichtige Themen hemm hüm sien Slagfertigkeit un en för sien Öller groot Leistungsfähigkeit uttekent. Trotz en hüm fröher ünnerstellt swaak Gesundheit – van den Militärdeenst weer he wegen swaak Konstitutschoon befreet wurrn, later wull hüm ut den glieken Grund kien Levensversekerung hemm un ut twee swoor Grippe-Erkrankungen van hör Chef muss sück sien Umgebung jedes Johr instellen – kunn he mehrere Veranstaltungen pro Dag bestrieden, nebenher de Regeerensgeschäfte erledigen, bit in de Nacht mit Journalisten diskuteeren un an’n nächsten Tag in vull Frische weer antreeden. Dorgegen staht aber deelwies Berichte, dat he siet en Autounfall 1933 nich mehr ahn Tabletten slaapen kunn un middags faken Slaap bruuken dee. As Bundskanzler hett he gelegentlich dat Upputschmittel Pervitin nommen. Hart un Blootgefäße weern bemarkenswert gesund, wat ok doran leeg, dat Adenauer nich rooken dee un bi en för de dormalige Tiet wenig begäng Körpergrött van 186 cm kien 70 Kilo weegen dee.
De dormals 73-johrige Adenauer harr all up de Rhöndorfer Konferenz 1949 sien Dokter Paul Martini ziteert, de meenen dee, Adenauer kunn gesundheitlich problemlos noch een of twee Johren Kanzler blieven. Tatsächlich reck he en Amtstiet van 14 Johren, wat eerst van Helmut Kohl överdraapen wurr.
Laat Tiet as Bundskanzler
1959 broch sück Adenauer as Kandidat för dat Amt van den Bundspräsidenten in’t Gespräch, nahdem he vörher ahn Spood versöcht harr, Ludwig Erhard up dissen Posten wegtolooven. Dat Amt stunn to Verfügung, wiel luut Grundgesett de Bundspräsident blots eenmal weer wählt wurrn drüff un de tweete Amtstiet van Theodor Heuss an’n 12. September 1959 to Enn‘ gung. Adenauer harr den Plaan, in de Villa Hammerschmidt to wesseln, all 1957 in’t Oog faat un harr de Afsicht, as Bundspräsident wieder aktiv Infloot up de Regeerenspolitik to nehmen, dat heet dat politische Gewicht van dat Amt van den Bundspräsidenten spörbar to stärken.
Nah eenig Weeken hett Adenauer sien Kandidatur weer torüchtrucken, nahdem sowohl Heuss as ok inflootriek Parlamentarier ehrn Wedderstand gegen Adenauer sien Afsicht, de Machtgewichtungen in dat politisch System to ännern, düütlich maakt harrn. Dorto keem, dat Adenauer de Wahl van Ludwig Erhard to’n Bundskanzler verhinnern wull. Sien Verzicht up de Kandidatur hett Adenauer an‘n 5. Juni 1959 dormit begrünnd, dat sück intüschen de butenpolitische Situation verschlechtert harr un he dat bi disse Entwicklung nicht verantworten kunn, den jetzigen Posten as Bundskanzler to verlaaten. To’n Bundspräsidenten hett man denn an’n 1. Juli 1959 den bitherigen Landwertschapsminister Heinrich Lübke wählt.
An den lang anhollen Striet um sien Nahfolge weer he nich unbedeeligt. Sien Meenen nah harr Erhard weder noog Führungsqualitäten noch en Huusmacht in de CDU. Adenauer hett aber nichts övernommen, um en beteren Kandidaten uptobauen. Sien Favoriten, de he tüschendör harr, de Bundsminister Franz Etzel, Heinrich Krone un Gerhard Schröder, kreegen nie noog Ünnerstütten van hüm, as dat se wirklich ernsthafte Herutforderer van den populären Erhard harrn wurrn kunnt.
De Versöök van Adenauer, en van den Bund kontrolleert Düütschland-Feernsehn as Konkurrenz to de van de Länner kontrolleert ARD uptobauen, is in’n Februar 1961 an dat 1. Rundfunk-Oordeel van dat Bundsverfaatensgericht scheitert. In de Tiet van den Wahlkamp to de Bundsdagswahl 1961 full de Bau van de Berliner Müer an‘n 13. August 1961. Mit sien Entscheeden, eerst twee Week later Berlin to besöken, kreeg he blots Unverständnis, ebenso mit sien düütliche Kritik an den Berliner Börgermeester Willy Brandt.
Nahdem bi disse Wahl de Unionsparteien de afsolute Mehrheit verloren harrn, is hüm dat gelungen, mit Hülp van de FDP, de sück in’n Wahlkamp för sien Aflösen utspraaken harrn, as ok Deelen van de CDU/CSU nochmals to’n Kanzler wählt to wurrn. Dorför hett he verspraaken, fröh noog för de nächste Wahl torüchtotreeden, um för en Nahfolger Bott to maken – hett sück aber wiegert, en verbindlichen Termin to seggen. Nah de Spiegel-Affäär 1962, de den Verteedigungsminister Franz Josef Strauß wegen de sien Hannelnswiesen to Fall broch, hett he sück up de Harvst 1963 fastleggt.
En wieder langfristig Ergevnis van de Politik van Adenauer hett de Utsöhnen mit Frankriek bedrapen. In’n Juli 1962 hemm Adenauer un De Gaulle an en symbolträchtigen Versöhnungsmesse in de Kathedrale van Reims deelnommen. En Hööchtpunkt in sien letzt Amtstiet weer in’n Januar 1963 de Afsluss van den Élysée-Verdrag tüschen de Franzöösch Republiek un de Bundsrepubliek Düütschland. Mit dit Verdragswark hemm Adenauer un De Gaulle offiziell dat Enn’n van de langdüern, so nömmt „Arvfeindschap“ tüschen de beid Länner besegelt. Beid Regeeren hemm en eng Tosommenarbeit van beid Länner mit regelmatigen Regeerenskonsultatschonen vereenbart.
Sien letzt Johren as Kanzler wurrn dör sien verbeetend Kamp, so lang as mögelk in’t Amt to blieven, un dör den – vergevlichen – Versöök, de Wahl van Ludwig Erhard as Nahfolger to verhinnern, in den Schadden stellt. Faken wurr he in disse Tiet as „der Alte“ betekent.
De Verafscheeden van Adenauer dör de Bundswehr funn an’n 12. Oktober 1963 up den Flegerhorst Wunstorf statt. Bundsdagspräsident Eugen Gerstenmaier hett to de Würdigung van den scheeden Kanzler seggt: „Konrad Adenauer hat sich um das Vaterland verdient gemacht.“
Laat Johren un Dood
Ok nah sien Rücktoog ut de Politik kritiseer Ademauer as CDU-Vörsitter sien Nahfolger, de he nich lieden kunn. Kört vör sien Dood hett he noch den Stört van Erhard beleevt – „Der eine is wech!“ weer sien Kommentar. He hett dör Zeitungsartikel, Reden un Interviews noch in dat politische Geschehen ingreepen, sück vör de Bundsdagswahl 1965 noch postiv över en mögelke groot Koalitschoon ütert in stell nah den Amtsanträe van dat Kabinett ünner Kurt Georg Kiesinger an’n 1. Dezember 1966 fast, dat diplomatische Betrecken to de Staaten van Osteuropa mögelk weern, wat en grundsätzliche Afkehr van de Hallstein-Doktrin bedüüden dee.
In de Johren nah sien Kanzlerschap schreev Adenauer sien in mehreren Bänden herutbrocht Memoiren över sien politische Tätigkeit nah 1945, de in Deelen in’t Engelsche, Franzöösche, Italieensche un Russische översett wurrn.
He hett mehrere internatschonal beacht Utlandsreisen ünnernommen. Bit to sien Dood weer he Liddmaat van den Bundsdag un dordör mit 91 Johren un dreenhalf Maand de bither öldste Bundsdagsafordnete. Noch van sien Starvensbett ut hett he Kiesinger mit Raatslääg ünnerstütt.
An‘n 13. April 1967 – söss Daag vör sien tatsächlichen Dood – is de Westdüütsch Rundfunk en Falschinfo up de Liem gahn un hett dat Live-Programm van dat WDR-2-Mittagsmagazin ünnerbraken. Över den bedrohlichen Gesundheitstostand van Adenauer, de toletzt an‘n 24. Februar in‘n Bundsdag uptreeden weer, harrn de Medien tovör siet Daag spekuleert. De Moderator van de Sennen hett en Telefon-Interview mit den Henwies an de Tohörer afslooten, dat en „traurige Nachricht aus Rhöndorf“ verwacht wurr un dat wurrn mehrere Stücke mit Truermusik inspeelt. In Bonn hett dat Verteedigungsministerium daruphen Truerbeflaggung anordnet. In München hemm sück de Afordneten van den Bayerischen Landdag to en Swiegminüüt erhaben, dat Kabinett wurr to en Sonnersitzung inberopen. In London wurrn Butenminister Willy Brandt un en düütsch Parlamentarierdelegatschoon mit Bileidsbekundungen överhööft – de jüst in Bonn wielend britisch Verteidigungsminister harr den Dood van Adenauer nah London meld.
Anner Medien un Nahrichtenagenturen hemm de Falschmeldung weltwiet verbreedt. Dat latere Beklagen van anner Medien, de WDR harr en Falschmeldung verbreedt, is aber insofern nich richtig ween, wiel Wöör as etwa „Konrad Adenauer ist tot“ nich seggt wurrn sünd.
Dör en Missverständnis harr 1956 dat sweedsch Blatt Dagens Nyheter ok all Mal den Dood van Adenauer meld.
Adenauer is an’n 19. April 1967 nah kört Grippe un dree Hartinfarkten in dat Öller van 91 Johren in sien Huus in Rhöndorf storven. Den eersten Hartinfarkt harr he all Enn‘ 1962 harrt, den tweeten an’n 29. März 1967 un den darten wenige Daag later. In Familie un Früendeskreis sünd verbörgt sien letzt Wöör: „Da jitt et nix zo kriesche!“ („Dor gifft dat nichts to blaahn!“, richt an sien Dochter Libet, de in Traanen utbraken weer).
Söss Daag nah sien Dood, an’n Mörgen van den 25. April 1967, funn in den Plenarsaal van den Düütschen Bundsdag en Staatsakt to Ehren van Adenauer statt. Doran hett sück dat Staatsbegrävnis anslooten, an dat neben den Staatspräsidenten van Frankriek ,de Gaulle, un US-Präsident Johnson 12 Regeerenschefs as ok Butenminister un Botschopper ut all tosommen 180 Staaten deelnehmen deen. De Afscheed van Adenauer wurr mit en Requiem in‘n Kölner Dom vörnommen. Arzbischop Joseph Kardinal Frings hett dat Pontifikalamt zelebreert. An’n Sarg hemm hoochrangig Offiziere van de Bundswehr, allesamt Ridderkrüüzdräger, afwesselnd de Ehrenwaak hollen. Ansluutend hett de Bundsmarine den Sarg mit dat Schnellboot Kondor in en Schippskonvoi up den Rhien nah Bad Honnef/Rhöndorf överführt. Dor wurr Adenauer up den Waldkarkhoff bisett.
Familie un Privates
An‘n 28. Januar 1904 hett Adenauer, in de Pfarrkark St. Stephan, Emma Weyer (1880–1916), de Dochter van den ansehn Kölner Galeristen un Nichte van den lateren Rieksdagspräsidenten Max Wallraf heiraadt. Ut disse Ehe stammen de Kinner Konrad (1906–1993), Max (1910–2004) un Maria (Ria, 1912–1998). Nah sien Hochtiet hett he in de Klosterstraße 71 in Köln-Lindenthal to Hüer wahnt. Nah de Gebort van de Kinner hett he 1910 dat Huus Max-Bruch-Straße 6 in Köln-Lindenthal köfft, in dat dee Familie 1911 intrucken is. An’n 6. Oktober 1916 is sien eerst Fru storven.
An‘ 26. September 1919 hett Adenauer Auguste Zinsser (nömmt Gussie, 1895–1948), Dochter van den Dermatologen Ferdinand Zinsser un Süster van Ernst Zinsser heiraadt. Mit hör harr he wiesere fief Kinner: Ferdinand (* 1920, bald nah de Gebort storven), Paul (1923–2007), Charlotte (Lotte, * 1925), Elisabeth (Libet, 1928–2019) un Georg (* 1931). Auguste Adenauer is 1948 storven. In de Forschung is dat umstreede, of de Doodsoorsaak Leukämie weer oder de Folg van en Sülvstmordversöök, den se 1944 in Gestapo-Haft ünnernommen harr, ut Reue, wiel se den Vernehmungsbeamten ünner de Drohung, de Döchter in‘n Appellhofkeller in Haft to nehmen, Adenauer sien Upenholtsoort verraaden harr.
De Enkel van Adenauer, Sven-Georg Adenauer (Söhn van Georg) is Landraat in’n Kreis Gütersloh. En anner Enkel, Patrick Adenauer (Söhn van Konrad), weer van 2007 bit 2011 Präsident van de Arbeitsgemeinschaft Selbständiger Unternehmer.
Tüschen Mai 1934 un April 1935 hett he van sien jöödschen Früend Paul Wiener de „Villa Wiener“ hüürt, en möbleert Eckhuus in Neubabelsberg, Rosa-Luxemburg-Straße 40 (fröher Augustastraße). In‘n Mai 1935 is he denn nah Rhöndorf umtrucken, tonächst in en hüürt Huus in de Löwenburgstraße 76, denn af Dezember 1937 in sien nee Huus in‘n Zennigsweg 8, dat sien Schwager, de Architekt Ernst Zinsser, entworfen harr. Betallen kunn he dat vör allen ut dat Nahbetallen van sien Pension un en Entschädigung för sien Kölner Huus, för dat he van de Stadt Köln 153.886,63 Rieksmark kreeg. Sien Huus in Köln-Lindenthal wurr hüm nah 1945 torüchöverdragen. In sien Rhöndorfer Wahnsitt is he in’n April 1967 storven.
Nie to Enn‘ baut wurrn is de as Geschenk van de Wertschap an Adenauer plaant Adenauervilla mit 600 m² in den Eifler Kammerwald. Den Bauantrag van’n 11. Juli 1955 för den „Neubau eines Jagd-, Wochenend- und Gästehauses bei Duppach“ up en 2000 Quadratmeter groot Grundstück harr Baurat Dr.-Ing. Friedrich Spennrath ünnerschreeven, dormals Vörstandsvörsitter van AEG un Präsident van de Industrie- un Handelskamer Berlin. As bekannt wurr, dat Adenauer bi en Berlinbesöök in de sien Grunewald-Villa Quartier nommen harr un de an den Bau van de Villa bedeeligt Architekt, Heribert Multhaupt, Adenauer sien Schwegersöhn weer, wurrn um dat Vörhebben Korruptschonsspekulatschonen luut. Nahdem de apenlich wurrn, sünd de Arbeiten nah wenig Maand stoppt wurrn. Adenauer harr dat Geschenk aflehnt un weer noch dree Johr later över de loopend „vernünftige Bereinigung“ in Kenntnis sett wurrn.
Um sien Wahnhuus in Rhöndorf pleeg he en grooten Gorden mit en südlännsch anmooden Völfalt van Planten, Plastiken un Pütten as ok vör allen Rosen, de Adenauer leeven, aber entgegen en wiet verbreedt Legende nich tüchten dee. De Gorden erinnert an dat nördliche Italien, dat Adenauer schätzen un leeven lehrt harr. In Cadenabbia an‘n Comer See, wo he in de letzt teihn Johren van sien Levens regelmaatig sien Urlaub verbrocht hett, hett he ok dat Boccia-Speel kennenlehrt, dat hüm so düchtig anspreeken dee, dat he sück in sien Gorden in Rhöndorf as ok in den Park van dat Palais Schaumburg in Bonn en Bahn dorför bauen leet.
Konrad Adenauer weer Grünnensliddmaat in den Rotary Club Köln un in‘n Düütschen Werkbund. In sien langjohrigen Wahnoort Rhöndorf weer he Ehrenliddmaat van den Kathoolschen Börgervereen as ok Liddmaat van den Oortsvereen Rhöndorf, de sück 1974 to’n Bürger- und Ortsverein Rhöndorf tosommensluuten deen.
Adenauer as Utfinner
As Utfinner hett sück Adenauer dree Patente sekert, so etwa dat för en Verfahren zur Herstellung eines dem rheinischen Roggenschwarzbrot ähnelnden Schrotbrotes (Kölner Brot, tosommen mit Jean un Josef Oebel). En wieder Utfinnen weer de „von innen beleuchtete Stopfkugel“. Wiel aber all de AEG en Patent anmeldt harr, wurr dat Stopfei van Adenauer blots van sien Fru insett. Buterdem hett he kört nah den Eersten Weltkrieg en nee Utgeet för Gordengeetkannen anmeld, de mit en beweglichen Klapp afdeckt wurrn kunn; entsprekend Patente wurrn aber nich bekannt maakt.
Buterdem hett he 1916 en Sojaworst (Kölner Worst) utfunnen, wiel in disse Tieden Fleesch knapp weer. De Patentantrag wurr aber wegen en Formfehler in Düütschland nich anerkannt un stattdessen blots in England anmeldt.
Nahdem he in de Tiet van den Natschonalsozialismus sien Amt verloren harr, hett he in de free wurrn Tiet ok dormit verbrocht, an wiederen Utfinnen to arbeiten. In disse Tiet entstunn de „Einrichtung zum Schutz gegen Blendung durch Scheinwerfer entgegenkommender Fahrzeuge, bestehend aus einem Kopfschirm oder einer Brille“. De wurr aber an’n 22. September 1937 van dat Patentamt aflehnt mit de Begrünnen, dat dat nichts Nees weer. Wiedere kuriose Utfinnen weern de „Elektrobürste zur Schädlingsbekämpfung“ un de „ortsfeste Brausekopf für Gießkannen“. Wiel deraardige Utfinnen meestens kien Spood bi de Anmellen to dat Patent harrn, hett Adenauer disse Aktivitäten in sien Memoiren nicht nömmt.
Ehrungen un Nachwirken
Adenauer kreeg in de Loop van sien Leven tallriek staatliche un nichtstaatliche, natschonale un internatschonale Utteknungen un Orden, de de Wertschätzung besünnes van sien Wirken as Bundskanzler af 1949, un dormit internatschonal ok Anerkennung van sien Politik för de noch jung Bundesrepubliek Düütschland, wedderspeegeln.
Ehrenbörgerschapen
Adenauer weer ünner annern Ehrenbörger van Bad Honnef as ok van Baden-Baden, Berlin, Bonn, Griante Cadenabbia, de Stadt Köln, de Universität to Köln un van Trier.
Ehrendoktertitel
Adenauer kreeg all tosommen 23 Ehrendoktertitel, dorünner glieks fief van de Fakultäten van de Universität to Köln un acht in den USA. De wenig begäng fief Ehrendoktets van all dormalig Fakultäten sünd dormit begrünnd, dat de Weddergrünnen van de Universität nich ahn Adenauer sien Todoon tostannen kommen weer. De beide ersten wurrn van de överleit Fakultäten van de Vörgängerhoochscholen Hannelshoochschool Köln un Akademie für praktische Medizin verleeht. De övrigen keemen nah de Konstitueeren un Konsolideeren van de folgend Fakultäten dorto De Math.-Nat.-Fakultät wurr eerst 1955 ut de Phil.-Fak. utgleedert. De Ehrungen nah 1950 sünd up sien Politik in dat Nahkriegsdüütschland torüchtoführen.
1919, 20. Juni, Dr. rer. pol., Universität Köln
1919, 20. Juni, Dr. med., Universität Köln
1922, 17. Juli, Dr. jur., Universität Köln
1923, 26. Mai, Dr. phil., Universität Köln
1951, 29. Mai, Dr. jur., University of Maryland, College Park, USA
1953, 7. April, Dr. jur., Georgetown University, Washington (D.C.), USA
1953, 18. April, Dr. jur., University of Ottawa, Kanada
1954, 19. Juli, Dr.-Ing., Technische Universität, Berlin-Charlottenburg
1954, 31. Oktober, Dr. jur., Columbia University, New York, USA
1955, 16. Juni, Dr. jur., Harvard University, Cambridge/Massachusetts, USA
1956, 5. Januar, Dr. rer. nat., Universität Köln
1956, 11. Juni, Dr. jur., Yale University, New Haven/Connecticut, USA
1956, 15. Juni, Dr. jur., Marquette University, Milwaukee/Wisconsin, USA
1956, 15. Juni, Dr., Boswell-Institut, Chicago/Illinois, USA
1957, 30. März, Dr. jur., Universität Teheran, Iran
1957, 24. Juni, Dr. med., Albert-Ludwigs-Universität, Freiburg/Br.
1958, 10. Januar, Dr. rer. pol., Universität Löwen
1960, 18. März, Dr. jur., University of California, Los Angeles (UCLA), USA
1960, 21. März, Dr. jur., University of California, Berkeley, USA
1960, 31. März, Dr. jur., Waseda-Universität, Tōkyō, Japan
1960, 1. April, Dr. jur., Keiō-Universität, Tōkyō, Japan
1960, 31. Juli, Dr. phil., Päpstliche Katholische Universität Rio de Janeiro, Brasilien
1966, 3. Mai, Dr., Weizmann-Institut, Rehovoth, Israel
Orden un Utteknungen
Adenauer wurr kört vör dat Enn‘ van dat Königriek Preußen mit eenig preußisch Orden ehrt, dorünner dat Verdeenstkrüüz för Kriegshülp (Preußen) (1917), dat Iesern Krüüz an’n witt Band (1918) un den Rooden Adlerorden (4. Klass) (1918).
1927 kreeg Adenauer as Präsident van den preußischen Staatsraat un Kölner Böverbörgermeester dat Groot Ehrenteeken an’n Band för Verdeenste um de Republiek Öösterriek van de Eerste Republiek. Dorbi weer för Adenauer tonächst en höhgere Ehrenstuuf, dat Groot Goldene Ehrenteeken an’n Band, vörsehn; de wurr denn aber rünnersett, um den to glieker Tiet, aber blots för de leegere Stuuf vörslahn Düsseldörper Böverbörgermeester Robert Lehr nich för den Kopp to stööten. 1956 wurr Adenauer denn ok dat Groot Golden Ehrenteeken van de Tweete Republiek verleeht, aber ok weer nich ahn Irritatschonen.
In‘n Januar 1954 weer Adenauer de eerste Dräger van dat Bundsverdeenstkrüüz (Grootkrüüz in besünner Utführung). In‘n Mai 1958 wurrr hüm de bayerische Verdeenstorden verleeht.
Van den Hiligen Stohl kreeg Adenauer dör Paapst Pius XII. in‘n Dezember 1955 den Orden vom Goldenen Sporn; as Dräger van dissen Orden harr he theoretisch dat Recht, up en Peerd in en Kark intorieden. In‘n September 1963 hett hüm Paapst Paul VI. tosätzlich den Christusorden, de hööchste Utteknung van den Hilligen Stohl verleeht. Neben Antonio Segni is Adenauer dormit de bitlang eenzige Persönlichkeit, de beid päpstlich Orden kreegen hett.
1965 wurr he van den Kardinal-Grootmeester Eugène Tisserant to’n Grootkrüüz-Ridder van den Ridderorden vvan dat Hillig Graff to Jerusalem nömmt un an’n 29. Juli 1965 in dat Bonner Münster dör Lorenz Kardinal Jaeger, Grootprior van de düütsch Stattholleree, un den düütschen Stattholler Friedrich August von der Heydte investeert. 1964 hett hüm de Académie des Sciences Morales et Politiques upnommen.
Adenauer weer siet 1951 Ridder van den Souveränen Malteserorden; de Utteeknung (sien eerste buterhalv van Düütschland nah 1945) wurr hüm to’n Anlaat van den Staatsbesöök in Italien tospraaken. 1958 wurr he ok as Ehrenridder in den Düütschen Orden upnommen.
Ünner de internatschonalen staatlichen Ehrungen in sien Tiet as Bundskanzler weer de Orden van dat Krüüz van den Süden in Brasilien in‘n Juli 1953 de eerste; nah Tammann is dat bemarkenswert, wiel Brasilien in‘ Tweeten Weltkrieg as eenzig südamerikaansch Land Truppen gegen dat Düütsch Riek entsandt harr, un de Utteknung somit as Utsöhnung to verstah weer. In dat sülvig Johr wurr Adenauer in Südamerika ok in Peru mit den Orden El Sol del Perú, in Argentinien mit dat Grootkrüüz van den Orden de Mayo al Mérito un Kolumbien mit den Orden de Boyacá uttekent. 1955 keem Mexiko mit dat Grootkrüüz van den Orden van den Aztekschen Adler dorto.
De eerste staatliche Ehrung in Europa kreeg Adenauer Enn’ 1953 in Italien dör dat Grootkrüüz van den Verdeenstorden van de Italieensch Republiek]]; dornah folgten 1954 Grekenland mit dat Grootkrüüz van den Königlichen Orden van Georg den Eersten, 1955 Iesland mit dat Grootkrüüz van den Falkenorden, 1956 Portugal mit den Christusorden, Belgien mit dat Grootkrüüz van den Leopold-Ordens, und Grootbritannien mit dat Grootkrüüz van den Order of St. Michael and St. George. 1957 keem Luxemborg dorto mit dat Grootkrüüz van den Orden der Eichenkrone. 1960 hett hüm de nedderlannsch Königin Juliana den Orden van den Nedderlannschen Löwen as Grootkrüüz verleeht. 1962 wurr he in de franzöösch Ehrenlegion upnommen.
In Japan kreeg Adenauer van Kaiser Hirohito 1960 den Orden der Aufgehenden Sonne 1. Klasse; dree Johr later kreeg he deren hööchste Stuuf, den Orden der Aufgehenden Sonne mit Paulownien-Blüten, „aufgrund seines langjährigen Engagements zur Verständigung der japanisch-deutschen Freundschaft sowie für den Frieden und die Wohlfahrt in der Welt.“
In‘n Mai 1954 kreeg he den Karlspries van de Stadt Aken als „kraftvollen Förderer eines einigen Europa“.
Dat TIME-Magazin hett Adenauer 1953 to’n Man of the Year („Mann van dat Johr“) nömmt.
Förr sien Talent as „Meister der Vereinfachung“ kreeg Adenauer 1959 (to dat 100. Jubiläum van den Akener Karnevalsvereen) den Orden wider den tierischen Ernst; bi de Priesverleehn leet he sück aber, as bitlang eenziger neben Helmut Schmidt 1972 un Karl-Theodor zu Guttenberg 2011, vertreeden. Adenauer sien Fähigkeit (för de he den Orden kreeg), ok komplizeert Saaken vereenfackt un för jeden to verstahn dortostellen, wurrd van sien Biographen mehrfack besünners nömmt.
1965 wurr hüm de Schlesierschild dör de Landsmannschap Schlesien verleeht.
To de Internatschonalen Gordenbauutstellung 1953 wurr en van Adenauer sülvst utsöcht Rosensoort nah hüm nömmt.
Denkmäler un Bauwarken
Nah Adenauer sünd ok völ Bauwarken nömmt wurrn. De Flooghaben Köln/Bonn drocht sien Naam; ebenso de Berliner Parteizentrale van de CDU (dat fröhere Bonner Huus wurr 2003 afreeten). Neben tallriek Plätzen, Straaten un Alleen sünd ok mehrere Brüggenbauwarken nah hüm nömmt (kiek Konrad-Adenauer-Brügg).
En van de beid Regeerensmaschinen Airbus A340 van de Luftwappen-Floogbereitschap drocht as ok en Kaserne in Köln den Naam van den eersten düütschen Bundskanzler.
In‘n Mai 1982 wurr vör dat Bundskanzleramt in Bonn en van Hubertus von Pilgrim schafft Plastik van sien Kopp upstellt. De weer ansluutend as Symbol van de Bonner Republiek faken in’t Feernsehn to sehn, denn völ Kameralüüd sünd up dat Porträt schwenkt, wenn se dat Bundskanzleramt wiesen deen.
En wieder Denkmal wurr Adenauer 1998 mit en Büste in de Walhalla bi Regensborg sett.
De Mercedes-Benz 300, en typisch düütsch „Staatskarosse“ van de 1950er-Johren, is noch hüüd nah sien prominenten Bruuker as Adenauer-Mercedes bekannt. De originale Adenauer-Mercedes is in dat Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland in Bonn utstellt.
Adenauer-Stiftungen
Twee bedüüdend Stiftungen dragen de Naam van Adenauer: Eenmal is dat de parteinahe Stiftung van de CDU in Sankt Augustin, de siet 1964 Konrad-Adenauer-Stiftung heet un up de 1955 grünnd Gesellschaft für christlich-demokratische Bildungsarbeit torüchgeiht, un to’n annern de Stiftung Bundeskanzler-Adenauer-Haus Rhöndorf, de noch in dat Doodsjohr 1967 inricht un 1978 in hör hüüdig Form upricht wurr.
De Konrad-Adenauer-Stiftung sett sück natschonal un internatschonal för politische Bildung as ok de Förderung van de europäääsch Eenigung in, ünnerstütt Kunst un Kultur, fördert begabte Studenten un Doktoranden mit Stipendien un dokumenteert un forscht de geschichtliche Entwicklung van de christlich-demokraatsch Bewegung ut.
De Stiftung Bundeskanzler-Adenauer-Haus, de to de fief Politikergedenkstiftungen van den Bund hörrt, betallt un organiseert dat Erhollen van dat fröhere Wahnhuus van Konrad Adenauer in Rhöndorf un de sien Togänglichkeit in’n Rahmen van apenlich Führungen. Ferner is se tostännig för de Pleeg un Utbau van dat siet 1967 immer mehr wassend umfangriek Adenauer-Archiv, ut de sien Bestände in Tosommenarbeit mit regelmatig wetenschaplichen Editschonen un Verapenlichungen to dat Leven un Wark van Adenauer hervörgaht. Ok dat Graff van Adenauer up den Rhöndorfer Karkhoff is van de Stiftung to pleegen.
Adenauer-Priesen
Etwa 20 Institutschonen, dorünner ok welke ut dat Utland, vergeeven Konrad-Adenauer-Priese. Sien Vaderstadt Köln ehrt hüm siet 2002 mit de Stiftung van hör Konrad-Adenauer-Pries, de all twee Johr (undoteert) verleeht wurrd.
Sonstiges
1966 wurr Adenauer van Oskar Kokoschka porträteert. 1967 entstunn dat Bild Konrad Adenauer van Wolf Vostell, en Verwischung van en Fotografie van Konrad Adenauer bi de Ankunft van John F. Kennedy an‘n 23. Juni 1963 an‘n Flooghaben Köln/Bonn. Dat Bild is Bestand van de Kunstsammlung in dat Museum Ludwig in Köln.
En van de eersten nee Intercity-Express-Iesenbahn (ICE 4) wurr nah Konrad Adenauer nömmt.
Schriften (Utwahl)
Erinnerungen (4 Bände), Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart 1965–1968.
Band 1: Erinnerungen 1945–1953. ISBN 3-421-01140-0, 1965 herutbrocht.
Band 2: Erinnerungen 1953–1955. ISBN 3-421-01396-9, 1966 herutbrocht.
Band 3: Erinnerungen 1955–1959. ISBN 3-421-01432-9, 1967 postum herutbrocht.
Band 4: Erinnerungen 1959–1963. Fragmente. ISBN 3-421-01473-6, 1968 postum herutbrocht.
Dissertatschoon: Die Gefahrtragung beim aufschiebend bedingten Kauf und beim Kauf mit Anfangstermin, Bonn 1932 571746713 (eegen Dissertatschoon in de Rechtswetenschap Universität Köln 1932, VIII, 13–67 Sieden, 8, ok in'n Bookhannel bi Röhrscheid, Bonn und Stilke, Berlin as Kölner rechtswissenschaftliche Abhandlungen, Heft 5).
Literatur
Biografien
Paul Weymar: Konrad Adenauer – Die autorisierte Biographie. Kindler, München 1955.
Peter Koch, Klaus Körner: Konrad Adenauer. Patmos, Düsseldörp 2004, ISBN 3-491-96117-3.
Henning Köhler: Adenauer. Eine politische Biographie. Propyläen, Berlin 1994, ISBN 3-549-05444-0.
Hans Maier: Konrad Adenauer (1876–1967). In: Rheinische Lebensbilder, Band 6. Hrsg. van Bernhard Poll. Rheinland Verlag, Köln 1975, S. 233–256.
Hans-Peter Schwarz: Adenauer. Band 1: Der Aufstieg 1876–1952. DVA, Stuttgart 1986, ISBN 3-421-06323-0.
Hans-Peter Schwarz: Adenauer. Band 2: Der Staatsmann 1952–1967. DVA, Stuttgart 1991, ISBN 3-421-06613-2.
Hans-Peter Schwarz: Anmerkungen zu Adenauer. DVA, Stuttgart 2004, ISBN 3-421-05838-5.
Gösta von Uexküll: Konrad Adenauer. Mit Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. Rowohlts Monographien, Band 234, Reinbek bi Hamborg 1976, ISBN 3-499-50234-8.
Werner Biermann: Konrad Adenauer. Ein Jahrhundertleben. Rowohlt, Berlin 2017, ISBN 978-3-7371-0006-9.
Bildbiografien und Photodokumentationen
Franz Burda (Hrsg.): Konrad Adenauer – Gedenkband, Burda, Sünnerdruck van de BUNTEN Illustrierten, Bildband Nr. 6, Offenburg 1967, ahn ISBN,
Ulrich Frank-Planitz: Konrad Adenauer, Gustav Lübbe Verlag, Bergisch Gladbach (2. Uplaag) 1975, ISBN 3-7857-0176-4
Will McBride (Photos), Hans-Werner Graf von Finckenstein (Text): Adenauer – Ein Porträt, Josef Keller Vlg., Starnberg 1965, o. ISBN
Georg Schröder (Einltg.): Konrad Adenauer – Porträt eines Staatsmannes. Eine Bilddokumentation, C. Bertelsmann, Gütersloh 1966, o. ISBN
Sven Simon: Adenauer und Kokoschka – Bilder einer Freundschaft, Econ, Düsseldörp/Wien 1967, o. ISBN
Zu Levensafsnitten
Rudolf Jungnickel: Kabale am Rhein. Der Kanzler und sein Monsignore. Wartburg, Weimar 1994, ISBN 3-86160-100-1.
Anneliese Poppinga: Meine Erinnerungen an Konrad Adenauer. DVA, Stuttgart, 1970, ISBN 3-421-01530-9.
Günther Schulz (Hrsg.): Konrad Adenauer 1917–1933. Dokumente aus den Kölner Jahren. SH, Köln 2007, ISBN 978-3-89498-161-7.
Kurt Sontheimer: Die Adenauer-Ära. Grundlegung der Bundesrepublik. 3. Uplaag. dtv, München 2003, ISBN 3-423-34024-X.
Hanns Jürgen Küsters (Hrsg.): Konrad Adenauer – Der Vater, die Macht und das Erbe. Das Tagebuch des Monsignore Paul Adenauer 1961–1966. Veröffentlichung der Stiftung Bundeskanzler-Adenauer-Haus und der Konrad-Adenauer-Stiftung e.V., Verlag Ferdinand Schöningh, Paderborn 2017, ISBN 978-3-506-78673-9.
Prinzipien, Werte un Stil, Handlungsmotive
Horst Osterheld: Konrad Adenauer – Ein Charakterbild, Eichholz, Bonn 1973, ISBN 3-87198-019-6 (4. Auflage 1974).
To Eenzelaspekten
Dieter E. Kilian: Adenauers vergessener Retter. Major Fritz Schliebusch. Carola Hartmann Miles-Verlag, Berlin 2011, ISBN 978-3-937885-44-5.
Daniel Koerfer: Kampf ums Kanzleramt – Erhard und Adenauer, DVA, Stuttgart 1987, ISBN 3-421-06372-9
Dieter Riesenberger: Das Ringen um die Entlassung deutscher Kriegsgefangener aus der Sowjetunion (1952–1955). In: Dieter Riesenberger: Den Krieg überwinden. Donat, Bremen 2008, ISBN 978-3-938275-44-3, S. 324–339.
Henning Sietz: Attentat auf Adenauer. Siedler, Berlin 2003, ISBN 3-88680-800-9.
Gustav Andreas Tammann/Engelbert Hommel (Hrsg.): Die Orden und Ehrenzeichen Konrad Adenauers. The orders and decorations awarded to Konrad Adenauer. In‘n Updrag van Stiftung Bundeskanzler-Adenauer-Haus. Gottschalk, Bad Honnef 1999, ISBN 3-9806090-1-4.
Historisch-kritische Bewertung
Wilhelm von Sternburg: Adenauer – Eine deutsche Legende (Aufbau-Taschenbücher 1714) 2. Uplaag, Aufbau, Berlin 2005, ISBN 3-7466-1714-6 (1. Uplaag 2001).
Rita Wagner (Hrsg.): Konrad der Große. Die Adenauerzeit in Köln 1917 bis 1933, Nünnerich-Asmus, Mainz 2017, ISBN 978-3-96176-006-0 (Festeinband 192 Sieden; 155 Illustratschonen).
Sonstiges
Hans-Joachim Gerboth: Meine Adenauer-Memo(a)iren. Van Karlchen Schmitz. dtv, München 1983, ISBN 3-423-01152-1.
Utstellungen
2017: Konrad der Große. Die Adenauer-Zeit in Köln 1917–1933, Kölnisches Stadtmuseum, Köln. Katalog.
Filme
Historisches Archiv der Stadt Köln (Hrsg.): Konrad Adenauer, Köln – die zwanziger Jahre, DVD (33 Min.), Köln 2007
Konrad Adenauer – Stunden der Entscheidung. TV-Dokudrama, ARD 2012. Dreihbook: Werner Biermann; Regie: Stefan Schneider; mit Joachim Bißmeier in de Titelrull.
Rainer Hagen un Karl-Ernst Moring (beid NDR): 7-deelig (je 45 min) Film över Adenauer.
Weblenken
Indrag in de DNB
Warken van un över Adenauer in de Düütsch Digitale Bökeree
Zeitungsartikel över Konrad Adenauer
Dorlis Blume/Irmgard Zündorf: [https://www.hdg.de/lemo/biografie/konrad-adenauer.html Tabellarisch Levensloop van Konrad Adenauer in dat LeMO (DHM un HdG)
Adenauer-Portal van de Konrad-Adenauer-Stiftung un de Stiftung Bundeskanzler-Adenauer-Haus
„Erinnerungen“ – Adenauers Memoiren van 1945 bit 1963
Konrad Adenauer in de Online-Version van de Edition Akten der Reichskanzlei. Weimarer Republik
Konrad Adenauer bei Günter Gaus im Gespräch (1965): Deel 1, Deel 2, Deel 3, bi YouTube, afropen an’n 2. Juni 2019
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Jurist
Utfinner
Boren 1876
Storven 1967 |
1497 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ludwig%20Erhard | Ludwig Erhard | Ludwig Wilhelm Erhard (* 4. Februar 1897 in Fürth; † 5. Mai 1977 in Bonn) weer en CDU-Politiker un Wertschapswetenschapler. He weer van 1949 bit 1963 Bundsminister för Weertschap un gull in disse Funktschoon as Vader van dat düütsch Wertschapswunner un van dat as Soziale Marktwirtschaft kennteekend Wertschapssystem van de Bundsrepubliek Düütschland. Buterdem weer he van 1957 bit 1963 Viezkanzler un van 1963 bit 1966 de tweet Bundskanzler (as Nahfolger van Konrad Adenauer) van de Bundsrepubliek Düütschland.
Leven un Berop bit 1945
Jöögd, Utbillen un Militärdeenst
Ludwig Erhard wurr an' 4. Februar 1897 as Söhn vun de Textilworenhändler Wilhelm Philipp Erhard, de ut dat Dörp Rannungen (Ünnerfranken) stammen de, un sien Fru Augusta (borene Hassold) in Fürth boren. Ludwig weer dat tweete van veer Kinner, de all evangeelsch döfft wurrn sünd, ofschons sien Vader kathoolsch weer. In dat Öller van twee Johr is he an spinaler Kinnerlähmung krank wurrn; ut disse Tiet hett he en deformeerten Foot behollen. Erhard hett in Fürth de Volks- un Realschool besöcht; dornah fung he en Utbillen as Wittworenhändler an. In dat Fröhjohr 2016 hett he de Utbillen as Eenzelhannelskoopmann afslooten.
Dornah nehm Erhard as Suldat van de Bayerische Armee an'n Eersten Weltkrieg deel. He weer 1916/17 mit dat 22. Feldartillerie-Regiment in Rumänien un 1918 an de Westfront insett, wo he Enn' September 1918 bi Ypern dör en Handgranate swoor besehrt wurrn is; söben Operatschonen weern nödig. Dat hett he körperlich, aber nich seelisch verwunnen. Lang Stahn achter de Ladentheke in dat Geschäft van sien Vader weer denn aber nich mehr mögelk, so dat Erhard in de Wetenschap wesselt is.
1919 is he as Unteroffizier un Offiziersaspirant ut de Armee utscheeden.
Wetenschaplich Loopbahn
Van 1919 bit 1922 hett Erhard ahn Abitur an de dormals nee grünnd Hannelshoochschool Nürnbarg studeert un kreeg dor den Afsluss as Diplom-Koopmann. Ansluutend hett he noch en Studium in Bedrievswertschapslehre un Soziologie an de Universität Frankfort maakt un dor 1925 sien Doktertitel (Dr. rer.pol.) bi Franz Oppenheimer över „Wesen und Inhalt der Werteinheit“ kreegen. As sien akademischen Lehrer hett he besünners Wilhelm Rieger un Franz Oppenheimer schätzt, denen he sück in levenslang Dankborkeit verbunnen föhlen dee.
De Promotschoon weer en kritische Reflexion to de Arbeitswerttheorie van den Doktervader, de Noot dorför weer „gut“. Eerst 1928 kunn Erhard beroplich weer Foot faaten, nahdem dat Geschäft van sien Vader de Inflatschonstiet nich överleeft harr. Erhard wurr Assistent bi dat Institut för Wertschapsbeobachtung van de düütsch Fardigware an de Hannelshoochschool Nürnbarg. Grünner van dat Institut weer dree Johr tovör de Natschonalökonom Wilhelm Vershofen ween, de de Natschonalversammlung anhörrt harr. Vörbild weer dat amerikaansch National Bureau of Economic Research, aber to de sien düütsch Gegenstück hett sück bald dat Berliner Berliner Institut för Konjunkturforschung entwickelt. Dat geiht ünner annern up Erhard torüch, dat dat Nürnarger Institut sück in dat Dart Riek up de Marktforschung för Industriekunden verleggen dee.
Van 1928 bit 1942 weer Erhard as wetenschaplich Assistent, later as stellvertreedend Baas bi dat Institut tätig. Siet 1933 weer he Lehrbeupdragter an de Nürnbarger Hannelshoochschool. In’n Oktober 1932 hett he fordert, de Verbruuksgöderproduktschoon to fördern un is, in’n Gegensatz to den dormals vörherrschen Protektschonismus för en Wettbewarfswertschap un free Marktpriesbillen intreeden.
De Hannelshoochschool harr siet 1931 dat Habilitatschoonsrecht, un Erhard hett sück an dat ambitschoneert Thema „Die Überwindung der Wirtschaftskrise durch wirtschaftspolitische Beeinflussung“ versöcht. Dat Manuskript is dör sien Nahlaat bewohrt bleeven. Biograf Hentschel, sülvst Wertschapshistoriker, meent, Erhard dörg nah den Habilitatschonsversöök nich as wetenschaplich Natschonalökonom, wiel hüm de formale Strenge un de Fähigkeit fehlen dee, kloor un in sück sluutend Gedanken to faaten un ünner Henwies up de bruukt Borns argumentativ mitnanner to verbinnen. De Oorsaken van de dormalige Weltwertschapskrise harr Erhard logisch unslüssig düüt, de Lösung van de akuten Probleme weer verfehlt ween. So harr he fordert, de Staat sull in de Produktschoon ingriepen un de Wertschap beter lenken, wiel dat Eenzelinteressen nich tototruen weer. Erhard hett aber nich verklort, wu de Staat dat maken sull. „Das Ganze wäre bei straffer Gedankenführung in knapper Diktion auf fünf Seiten abzutun gewesen.“ Dat weer aber nich Erhard sien Saak ween, de 114 Sieden schrieven dee un dorbi sien Gedanken freen Loop geven harr.
Later hett Erhard seggt, dat de Natschonalsozialisten hümm an de Habilitatschoon hinnert harrn. De aber harrn, so Hentschel, kien inhaltlich Problem sehn, sülvst denn nich, wenn Erhard dat Manuskript ahn Apparat vörleggt harr. In de Zeitung van dat Institut hett sück Erhard bispeelswies positiv över de natschonalsozialistische Dwangskartelleeren ütert, denn dat würr Schäden van den „artfremden Preiskampfes“ vörbuugen.
1935 hett Erhard as wetenschaplich Assistent van Wilhelm Vershofen dat eerste Marketing-Seminar van Düütschland organiseert, dormals as „Afsatzwertschaplich Kurs“ betekent, an dat Institut för Wertschapsbeobachtung (IfW) van de Nürnbarger Hannelshoochschool, wout later de Nürnbarger Akademie för Afsatzwertschap (NAA) un de GfK e. V entstaahn sünd. Buterdem weer he as wertschapspolitischer Berader to de Integratschoon van de annekteerten Rebeeden Öösterriek, Polen un Lothringen tätig. Van 1942 bit 1945 hett he dat van hüm grünnd Institut für Industrieforschung leit, dat van de Reichsgruppe Industrie betallt wurr. Af Enn‘ 1942 hett Erhard sück hier mit de ökonomische Nahkriegsplanung befaat. 1944 hett he in’n Updrag van de Rieksgrupp för dat Institut sien Denkschrift Kriegsfinanzierung und Schuldenkonsolidierung verfaat, in dat he Överlegungen to den Neeupbau van de Wertschap nah den Krieg anstellen un ünner annern en Währungssnitt vörslahn dee. De Endfaaten van de Denkschrift hett he an SS-Gruppenführer Otto Ohlendorf övergeeven, de sück tostimmend ütert hett. En Exemplar sall in de Hann‘ van Carl Friedrich Goerdeler kommen ween.
Privatleven
Ludwig Erhard weer siet Dezember 1923 mit de Volkswirtin Luise Schuster (1893–1975), borene Lotter, ut Langenzenn verheiraadt. Ut hör Ehe gung de Dochter Tochter Elisabeth hervör. Familie Erhard leev van 1953 bit to sien Tod in Gmund an‘n Tegernsee (Bayern). Dat Zigarrenrooken weer af 1930 dat Markenteeken van Erhard. Luut Utseggen ut sien Umfeld hett he in eenig Phasen van sien politisch Arbeit jeden Dag etwa 15 bit 20 Zigarren rookt.
Politische Tätigkeit af 1945
Eerste wertschapspolitische Ämter (1945–1948)
De parteilose Wertschapsfackmann keem nah den Krieg flink in hooch politische Ämter. Ludwig Erhard weer eenige Maand lang Wertschapsreferent in sien Heimatstadt Fürth, bevör he in’n Oktober 1945 van de amerikaansch Militärregeeren in de van Ministerpräsident Wilhelm Hoegner (SPD) führt Bayerische Staatsregeeren to’n Staatsminister för Hannel un Gewarf beropen wurr. Nah de Wahlen in’n Dezember 1946 muss he dit Amt daalleggen.
1947 hett he de Expertenkommission Sonderstelle Geld und Kredit bi de Verwaltung van de Finanzen van de britisch-amerikaansch Bizoon leit un weer in disse Funktschoon mit de Vörbereitung van de Währungsreform 1948 betroot. 1947 wurr he Honorarperfesser an de Ludwig-Maximilians-Universität München. 1950 folg he tosätzlich en Roop an de Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn.
An‘n 2. März 1948 wurr Erhard up Vörslag van de FDP to’n Direkter van de Verwaltung für Wirtschaft van dat Vereenigte Wertschapsrebeet wählt un weer dormit för de Wertschapspolitik in de westlich Besattenszonen verantwortlich. De nah un nah Upheven van de Priesbinnen dör Erhard hett sien Mitarbeiter Leonhard Miksch ut dat Freiburger Umfeld van Walter Eucken entwickelts. Erhard wurr eerst fief Daag vör den plaanten Termin van de West-Allieerten över den Tietpunkt van de bevörstahn Währungsreform an‘n 20. Juni 1948 informeert. Een Dag vör de Reform leet he över Rundfunk verkünnen, Dwangsbewertschapen un Priesbinnen weern för en eersten Beriek van industrieller Fardigprodukte uphaben. De Entscheeden van Erhard, de denn mit dat „Leitsätzegesetz“ van’n 21. Juni 1948 bestätigt wurr, gellt völ Lüüd as en fröh Bidrag to dat latere „Wertschapswunner“. Doch geev dat ähnlich rasanten Aufschwung ok in anner Industrielänner ahn Währungsreform un mit düersam Wertschapslenken.
Erhard sien Wertschapspolitik weer tonächst düchtig umstreeden un ok nich direkt spoodriek, wiel de Levenshollenskösten in de eerst veer Maand nah de Priesfreegaav um 14 Perzent anstiegen deen. An‘n 12. November 1948 hemm de Gewerkschapen en Generalstreik utroopen. Ok in de Printmedien kreeg Erhard düchtig Wind van vörn. So hett Marion Gräfin Dönhoff in‘n Sömmer 1948 in de ZEIT kommenteert: „Wenn Deutschland nicht schon eh ruiniert wäre, dieser Mann mit seinem vollkommen absurden Plan, alle Bewirtschaftungen in Deutschland aufzuheben, würde das ganz gewiss fertigbringen. Gott schütze uns davor, dass der einmal Wirtschaftsminister wird. Das wäre nach Hitler und der Zerstückelung Deutschlands die dritte Katastrophe.“
Eerst dat insetten Wertschapswassdom to Anfang van de 1950er Johren schien sien Kurs to bestätigen.
As Direkter van de Verwaltung för Wertschap hett Erhard 1949 versöcht, dör Interventschoon bi den US-Militärbehörden de Rückgaav van de Porzellanfirma Rosenthal Porzellan AG, de van de Nazis „ariseert“ wurrn weer, an de Familie van den Ünnernehmensgrünner Philipp Rosenthal to verhinnern. Erhard harr en Beraderverdrag mit de Rosenthal AG un kreeg jedes Johr 12.000 DM. De US-Geheimdeenst hett hüm af dissen Tietpunkt as bestechlich instuuft. De Ludwig-Erhard-Stiftung hollt disse Dorstellen för twiefelhaft.
Afordneter
Van 1949 bit to sien Dood 1977 weer Erhard Liddmaat van den Düütschen Bundsdag. Van 1949 bit 1969 truck he as direkt wählt Afordneter van den Wahlkreis Ulm in den Bundsdag in, 1972 un 1976 över de CDU-Landeslist Baden-Württemberg. Sowohl 1972 as ok 1976 weer he as Öllerspräsident för de Eröffnung van den Düütschen Bundsdag tostännig.
Wertschapsminister
Nah de Bundsdagswahl 1949 wurr Erhard an‘n 20. September 1949 as Bundsminister för Wertschap in de van Bundskanzler Adenauer führt Bundsregeeren beropen.
Ludwig Erhard gellt as Vertreder van den Ordoliberalismus, de in’n Wesentlichen van Walter Eucken in de sien Wark Grundlagen der Nationalökonomie ut dat Johr 1939 präägt wurr. In’n Ordoliberalismus kummt den Staat de Upgaav to, en Ordnungsrahmen för den free Wettbewarf to schaffen, in de de Freeheit van all Wertschapssubjekte (ok vörnanner) schuult wurrd. Ut disse School harrn besünners Wilhelm Röpke un Leonhard Miksch unmittelbaren Infloot up de Wertschapspolitik in dat eerste Johrteihnt in van de Bundsrepubliek.
As tweet wertschapspolitisch Konzept harr de van Alfred Müller-Armack entworfene Soziale Marktwertschap grundsätzlichen Infloot up de Politik van de jung Bundsregeeren.
Erhard weer en van de beleevtesten Politiker van de 1950er Johren. He gull för völ as de Schöpfer van dat „düütsch Wertschapswunner“, de sien Markenteeken de immer Zigarren rooken Wertschapsminister wurr. De groot Wahlsiege van de CDU bi de Bundsdagswahlen van 1953 un 1957 weern to’n grooten Deel de spoodriek Strategie to verdanken, den (tatsächlich internatschonalen) Wertschapsupswung mit dat Unionsleitbild van de Soziale Marktwertschap in dat Börgerbewusstween to verknütten. Ludwig Erhard truck twee Johrteihnten later in’n Rückblick dat Resümee: „In jenem ersten Wahlkampf waren Soziale Marktwirtschaft und CDU zu einer Identität geworden.“ In sien populär Book Wohlstand für Alle (1957) legg he sien Vörstellungen allgemeenverständlich dar. Ahn Afwieken is Erhard för de Liberaliseeren van den Butenhannel intreeden, wat hüm ok in de eegen Riegen den Roop van en Dogmatiker inbroch.
As övertüücht Verfechter van de Marktwertschap hett Erhard hart Utnannersetten mit den Sozialpolitiker Adenauer utdragen, de de Tipp 1957 in‘n Striet um de van Adenauer mit sien Richtlinienkompetenz as Kanzler dörsett Rentenreform hör Hööchtpunkt harr. Dat sietdem bestahn Umlaagverfahren (so nömmt Generatschonenverdrag) hett Erhard as nich tolunftfähig aflehnt. Adenauer hett sück aber mit den bekannten Utspröök „Kinder kriegen die Leute sowieso“ över disse Bedenken weggsett. Sowohl Kanzler Adenauer as ok en wichtig Afdeelensbaas (Alfred Müller-Armack) hemm also för en aktivere Sozialpolitik as de ordoliberale Erhard arbeit.
Van Anfang van sien Tätigkeit as Minister an seech sück Erhard hart Kritik van Sieden van den Kanzler utsett. Adenauer hett hüm faken vörsmeeten, dat Erhard faken nich anwesend weer, unbedacht Reden hollen un sien Ministerium nich utreckend kontrolleeren dee. Sien Anhänger wurrn scherzhaft „Brigade Erhard“ nömmt – nah en Marineeenheit ut den Kapp-Putsch van 1920.
Nah de Bundsdagswahl 1957 hett Adenauer Ludwig Erhard to’n Viezkanzler nömmt. Um Erhard as Minister loos to wurrn hett Adenauer an’n 24. Februar 1959 de Kandidatur van Erhard för dat Amt van den Bundspräsidenten vörslahn, wat aber van Erhard an‘n 3. März endgültig aflehnt wurr. Nah de Bundsdagswahl 1961 wurr Erhard weer Viezkanzler un Wertschapsminister. As he 1962 wiels de Spiegel-Affäär Kanzler wurrn kunn, weer he aber to afwachtend, wat bi sien Anhängern nich goot ankeem.
Bundskanzler
Nahdem Adenauer vergevens versöcht harr, Erhard as sien Nahfolger to verhinnern, wurr he een Dag nah den Rückträe van Adenauer an’n 16. Oktober 1963 to’n Bundskanzler wählt. As Adenauer ok hemm ok völ annern glöövt, dat Erhard as Kanzler nich geeignet weer. In de neere historsch Forschung wurrd inbesünnere dorup henwiest, dat Adenauer sien Wertschapsminister minschlich aflehnen dee:
Zitat: Adenauers Abneigung gegen Erhard war abgrundtief und absolut. Der betagte Kanzler war sich nicht zu schade, Erhard öffentlich oder hinter dessen Rücken in Parteikreisen anzugreifen. […] Er hasste Erhards lange Monologe zu Wirtschaftsthemen. Er mochte Erhards lässige Kleidung nicht und missbilligte den Zigarrenrauch, mit dem sich Erhard gern einnebelte, ebenso wie die Zigarrenasche, die sich auf seinem Revers ansammelte. Erhards Alkoholkonsum betrachtete er als moralischen Affront. Und schließlich war ihm Erhards Hang zum Selbstmitleid unerträglich.
So wurr he mehrheitlich as en Aart Tüschenlösung ansehn mit e Hööftupgaav, en Wahlsieg bi de Bundsdagswahl an‘n 19. September 1965 to halen. Erhard hett woll den bit dorhen tweetgröttsten Wahlsieg in de Historie van de Union schafft, aber all bi de Regeerensbillen kunn he sien Ansichten in de CDU/CSU nich mehr dörsetten.
De Regeerenstiet van Erhard gellt as glücklos. Ut de Riegen van de CDU hett man hüm ünner annern vörsmeeten, dat he för dat Afköhlen van de düütsch-franzöösch Betrecken verantwortlich weer. Neben Butenminister Gerhard Schröder tell he to de Atlantikern, de den Betrecken to de USA tegenöver de to Frankriek den Vörtoog geeven deen. In de folgend Maanden gung dat mit sien Autorität immer mehr bargdaal. Dat van hüm upstellt Leitbild van en „formierten Gesellschaft“ funn meest kien Tostimmen. Um sück to behaupten un sien Konkurrenten Rainer Barzel to bremsen, leet sück Erhard sück an’n 23. März 1966 as Nahfolger van Adenauer ok to’n Vörsitter van de CDU wählen.
Sien Ansehn as Wertschapspolitiker wurr erschüttert, as 1966 US-Präsident Lyndon Baines Johnson hooch tosätzliche Betallen van 1,35 Milliarden US$ (etwa 5,4 Milliarden DM) för Besattenkösten un den Vietnamkrieg infordern dee.
1966 wiesen sück wertschapliche Schwierigkeiten un drastisch stiegend Arbeitslosentallen. Nah de Rezession, de unmittelbar up de Währungsreform van 1948 folgt weer, weer dit de tweete. Deren Beteeknung as „gewollte Rezession“ dör den dormaligen Bundswertschapsminister Kurt Schmücker, Erhard sien Nahfolger in dit Amt, entwickel sück in de Folge to en Kampbegreep, de gegen de Union bruukt wurr. Wiels den Wahlkampf to de Landdagswahl in Noordrhien-Westfalen 1966, dat sück midden in de Köhlenkrise befunn, weern Erhard sien apenliche Upträen in dat Ruhrrebeet deelwies van nicht weehnt, stark Protest begleit, up de he wenig souverän ingahn dee. De CDU hett woll groot Verluste harrt, kunn sück aber tosommen mit de FDP mit knappste Mehrheit an de Macht hollen.
Nahdem de Minister van de FDP wegen en Finanzkrise un en andocht Höhgersetten van de Stüern ut dat Bundskabinett torüchtreeden weern, hett Erhard an‘n 27. Oktober 1966 en Minnerheitsregeeren ut CDU un CSU billd. De CDU/CSU-Bundsdagsfraktschoon hett aber Kurt Georg Kiesinger to’n Kanzlerkandidaten wählt, de en Groot Koalitschoon mit de SPD tostannen brocht hett. Erhard is sluutend an’n 1. Dezember 1966 torüchtreeden. In’n Mai 1967 hett he ok den CDU-Vörsitt daalleggt.
Sien politisch Scheitern as Kanzler wurr nich toletzt dorup torüchführt, dat hüm as „Dwarsinstieger“ in de Politik Dörsettenskrft fehlen dee un sien kollegialer Stil as Führensswaakheit utleggt wurr. Dorto keem sien in’n Vergliek to de twee Johrteihnten öllere Adenauer all temelk anslahn Gesundheit. Da ungoot Geföhl mit sien Amtsführung wurrd in en Reportage ut sien eerst Amtsjohr in dat Nahrichtenmagazin Der Spiegel utdrückt:
Zitat: Der Bundeskanzler gehört zu jenen nur scheinbar dickhäutigen und dickfelligen Pykniker-Typen, die Anerkennung brauchen […] Schon die kühle Brise, die Erhard ab und zu ins Gesicht bläst, seit er die Kommandobrücke im Palais Schaumburg betreten hat, reicht aus, um sein seelisches Gleichgewicht zu stören. Ok de Berader van Erhard, Johannes Gross, hett up de sien Schüchternheit un Zögerlichkeit in’n lütten Kreis henwiest, se stunn in’n Kontrast to de apenlich to Schau stellt Optimismus in sien mitrieten Reeden.
Ludwig Erhard leet 1964 in den Park van dat Palais Schaumburg den Kanzlerbungalow as Deenstwahnen van den Bundskanzler bauen.
Parteiliddmaatschapp
Ofschons he as Wertschapsminister utsluutend CDU-führt Kabinetten anhörrn dee un siet 1949 blots för de CDU as Bundsdagsafordneter wählt wurr, is de Fraag van de formale Parteiliddmaatschap van Erhard nich afsluutend klärt. Van 1966 bit 1967 weer he Bundsvörsitter, af 1967 Ehrenvörsitter van de CDU.
In 2002 keem de Welt to dat Rechercheergevnis, dat sück de Fraag van en Parteiliddmaatscgapp för Erhard tatsächlich eerst bi sien Wahl to’n CDU-Vörsitter stellt harr, wiel dit Amt blots van en Parteiliddmaat utöövt wurrn kann. Erhard weer dorum 1966 de CDU bitreeden, sien Biträe weer in de Böker van de CDU aber dree Johren torüchdateert un somit formell up 1963 fastleggt wurrn. Faktisch weer Erhard dormit aber bi sien Amtsanträe as Bundskanzler 1963 parteilos ween.
2007 hemm verscheeden Presseorgane un Nahrichtenagenturen weer sien Parteitogehörigkeit to’n Thema maakt, un insbesünnere dat Erhard nie nich Parteiliddmaat van de CDU ween weer. Woll weer bi den CDU-Kreisverband Ulm en Liddmaatskoort nahwiesbor; entscheedend för de Parteiztogehörigkeit weer aber de Biträeverkloren, de aber offensichtlich nich vorliggen dee. Erhard sall ok nie Liddmaatsbidrääg betallt hemm.
An’n 13. Februar 1966 hett Konrad Adenauer luut Daagbook van sien Söhn Paul Adenauer in’n Familienkreis bericht, dat Fritz Burgbacher hüm vertellt harr, wu stur dat ween weer, Erhard vör atwa een bit twee Johren as Liddmaat van de CDU in en lütt Oort dicht bi Heidelbarg ünnertobringen, wat hüm en gooden Stang Geld köst harr. In dat Archiv van de Ludwig-Erhard-Stiftung gifft dat en Anfraag van’n 14. Februar 1966 van Adenauer an Erhard in Betoog up de Parteiliddmaatschap.
In en Interview mit den Journalist Günter Gaus 1963 wurr Erhard to sien Parteiinträe 1949 fraagt un worum he sück för de CDU entscheeden harr. He hett sück dorto persönlich ütert:
Zitat:
Gaus: ‚Sie haben sich erst Mitte 1949 vor der Wahl zum ersten Bundestag zur CDU bekannt. Das war Ihr erster Parteieintritt überhaupt. Warum haben Sie sich für die CDU entschieden?‘
Erhard: ‚Weil es galt, eine liberale, freiheitliche Politik, wie sie mir vorschwebte, in der Praxis zu verwirklichen. Dazu gehörte nicht, dass ich noch einmal eine liberale Partei stärke, sondern es gehörte dazu, dass ich die große Volkspartei, die CDU, für mich, für meinen Gedanken gewinne und dann auch darauf festlege.‘| Quelle = Zur Person vom 10. April 1963| ref =
Laat Johren
Erhard bleev nah sien Tiet as Bundskanzler noch 11 Johr Bundsdagsafordneter. eit als Bundeskanzler noch elf Jahre Bundestagsabgeordneter. 1967 hett he de Ludwig-Erhard-Stiftung grünnd, de sien wertschapswetenschaplichen un Wertschapsordnungs-Vörstellungen wetenschaplich un publizistisch wieder pleegen sall. Buterdem weer he eerst Vörsitter van dat Kuratorium van de Hermann Kunst-Stiftung zur Förderung der neutestamentlichen Textforschung (1964–1977), dat de Arbeit van dat Institut für Neutestamentliche Textforschung in Mönster fördert.
Rückblickend hett he sück kört vör sien Dood to sien wertschapspolitisch Schaffen, insbesünnere to dat Ünnerbinnen van dat Upblasen van den apenlichen Sektor un de düchtig anwassen Staatsverschuldung ütert: „Ich habe als Bundesminister 80 Prozent meiner Kraft dazu verwenden müssen, gegen ökonomischen Unfug anzukämpfen, leider nicht durchweg mit Erfolg.“
Erhard weer Liddmaat van de evangeelsch Kark. He is an’n 5. Mai 1977 an Hartverseggen in Bonn storven. An’n 11. Mai 1977 funn to’n Anlaat van sien Dood en Staatsakt in den Plenarsaal van den Düütschen Bundsdag statt. He wurr up de Bargkarkhoff in Gmund an‘n Tegernsee bisett. Dor erinnert in de Oortsmidden en Büste van den Bildhauer Otto Wesendonck an den berühmten Börger.
Utteknungen
1953: Bundsverdeenstkrüüz (Grootkrüüz van den Verdeenstorden van de Bundsrepubliek Düütschland)
1955: Grootkrüüz van den Verdeenstorden van de italieensch Repbliek
1959: Bayerischer Verdeenstorden
1960: Grootkrüüz van den Orden El Sol del Perú (Peruaansch Sünnenorden)
1961: Grootkrüüz van den Orden des heiligen Jakob vom Schwert
1961: Grootkrüüz van den Orden de Isabel la Católica
1967: Alexander-Rüstow-Plakett
1977: Ehrenbörger van de Stadt Ulm
Erinnerungskultur
De Ludwig-Erhard-Pries wurrd jedes Johr footend up dat EFQM-Modell an Ünnernehmen verleeht, de besünnere Leistungen in dat Qualitätsmanagement erkennen laaten.
Mit den Fürther Ludwig-Erhard-Preis tekent de Ludwig-Erhard-Initiativkreis Fürth wertschapswetenschapliche Dissertatschonen ut, „in denen verstärkt die Faktoren Innovation, Praxisnähe, Realisierbarkeit, wirtschaftlicher Nutzen und die Auswirkungen auf die Menschen in unserer Gesellschaft berücksichtigt sind“.
De Ludwig-Erhard-Stiftung verleeht de Ludwig-Erhard-Medaille für Verdienste um die Soziale Marktwirtschaft un den Ludwig-Erhard-Preis för Wertschapspublizistik.
An dat Gebortshuus van Erhard in Fürth wurr dat Ludwig-Erhard-Zentrum inricht.
To’n Anlaat van sien 110. Gebortsdag 2007 wurr en van den Akener Bildhauer Wolf Ritz anfertigt Büste in den Ingangsberiek van dat Bundswertschapsministerium in Berlin aufgestellt und eingeweiht.
Een van de eersten 2018 un 2019 utleefert ICE-4-Iesenbahnen drocht de Naam Ludwig Erhard erhalten.
In völ düütsch Städer sünd apenliche Straaten, Plätze usw. nah Ludwig Erhard nömmt wurrn.
Warken
Wesen und Inhalt der Werteinheit. Dissertatschon. 1925.
Kriegsfinanzierung und Schuldenkonsolidierung. Denkschrift. 1944. Propyläen, 1977, ISBN 3-550-07356-9.
Deutschlands Rückkehr zum Weltmarkt. 1953.
Wohlstand für Alle 1957. 8. Uplaag: 1964.
Deutsche Wirtschaftspolitik. 1962.
Grenzen der Demokratie? Düsseldörp 1973.
Literatur
Erwin von Beckerath, Fritz W. Meyer, Alfred Müller-Armack (Hrsg.): Wirtschaftsfragen der freien Welt. [Zum 60. Geburtstag von Bundeswirtschaftsminister Ludwig Erhard]. Knapp, Frankfurt am Main 1957.
Jan Berwid-Buquoy: Der Vater des deutschen Wirtschaftswunders – Ludwig Erhard. Zitate, Analysen, Kommentare. Aus dem Tschechischen, BI-HI-Verlag, Berlin 2004, ISBN 3-924933-06-5.
Christian Gerlach: Ludwig Erhard und die „Wirtschaft des neuen deutschen Ostraums“. Ein Gutachten aus dem Jahre 1941 und Erhards Beratertätigkeit bei der deutschen Annexionspolitik 1938–43. In: Matthias Hamann, Hans Asbeck (Hrsg.): Beiträge zur Geschichte des Nationalsozialismus. Heft 13: Halbierte Vernunft und totale Medizin. ISBN 3-924737-30-4, Verlag Schwarze Risse, Berlin 1997, S. 241–276.
Volker Hentschel: Ludwig Erhard. Ein Politikerleben. Olzog, München 1996, ISBN 3-7892-9337-7. Rezension
Volker Hentschel: Ludwig Erhard, die „soziale Marktwirtschaft“ und das Wirtschaftswunder. Historisches Lehrstück oder Mythos? Bouvier Verlag, Bonn 1998, ISBN 978-3-416-02761-8.
Peter Hoeres: Außenpolitik und Öffentlichkeit. Massenmedien, Meinungsforschung und Arkanpolitik in den deutsch-amerikanischen Beziehungen von Erhard bis Brandt. De Gruyter Oldenbourg, München 2013 (Studien zur Internationalen Geschichte, Bd. 32).
Karl Hohmann: Ludwig Erhard (1897–1977). Eine Biographie. Hrsg. Ludwig Erhard Stiftung, ST Verlag, Düsseldorf 1997 (PDF-Datei, ca. 3 MB). (28 Sieden stark Broschüre van en ehmalgen Ministerialdirektor un Baas van dat Kanzlerbüro ünner den Kanzler, Erhard)
Daniel Koerfer: Kampf ums Kanzleramt – Erhard und Adenauer. DVA, Stuttgart 1987, ISBN 3-421-06372-9.
Bernhard Löffler: Ludwig Erhard. In: Katharina Weigand (Hrsg.): Große Gestalten der bayerischen Geschichte. Herbert Utz Verlag, München 2011, ISBN 978-3-8316-0949-9.
Andreas Metz: Die ungleichen Gründerväter: Adenauers und Erhards langer Weg an die Spitze der Bundesrepublik. UVK, Konstanz 1998, ISBN 3-87940-617-0.
Alfred C. Mierzejewski: Ludwig Erhard – der Wegbereiter der sozialen Marktwirtschaft. Ut dat Engelsche, Siedler, München 2005, ISBN 3-88680-823-8. (engelsch Utgaav Chapel Hill, the University of North-Carolina Press, 2004.) Rezension
Reinhard Neebe: Weichenstellung für die Globalisierung: deutsche Weltmarktpolitik, Europa und Amerika in der Ära Ludwig Erhard. Böhlau, Köln / Weimar / Wien 2004, ISBN 978-3-412-10403-0 (Habilitatschoon Universität Builefeld 2003, 620 Sieden).
Karl Heinz Roth: Das Ende eines Mythos. Ludwig Erhard und der Übergang der deutschen Wirtschaft von der Annexions- zur Nachkriegsplanung (1939 bis 1945). 1. 1939 bis 1943. In: 1999. Zeitschrift für Sozialgeschichte des 20. und 21. Jahrhunderts 10, 1995, Nr. 4, , S. 53–93.
Karl Heinz Roth: Das Ende eines Mythos. Ludwig Erhard und der Übergang der deutschen Wirtschaft von der Annexions- zur Nachkriegsplanung (1939 bis 1945). II. 1943 bis 1945. In: 1999. Zeitschrift für Sozialgeschichte des 20. und 21. Jahrhunderts 13, 1998, Nr. 1, , S. 92–124.
Weblinks
Indrag in de DNB
Indrag in de Düütsche Digitale Bibliothek
Zeitungsartikel över Ludwig Erhard in de Pressemappe 20. Jahrhundert der ZBW – Leibniz-Informationszentrum Wirtschaft.
Dorlis Blume, Irmgard Zündorf: Ludwig Erhard Tabellarisch Levensloop
Ludwig Erhard in de Datenbank van Find A Grave (engelsch)
Daniel Koerfer: Von Erhard lernen. Die Zeit, 21. Mai 2005.
Louis Gerber: Alfred Mierzejewski: Ludwig Erhard. Rezension in: Cosmopolis. Magazin für Zeitgeschehen und Kultur, 73/2005, 5. Juli 2005.
Die Flucht nach vorn DER SPIEGEL 37/1953
Alexander Mayer: Ludwig Erhard und Fürths Väter des Wirtschaftswunders in der NS-Zeit. Online-Plattform Fürther Freiheit van’n 8. März 2016.
Interview mit dem deutschen Altbundeskanzler Erhard über Aspekte der europäischen Integration van‘n 27. November 1968 im Onlinearchiv der Österreichischen Mediathek
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Schriever
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Boren 1897
Storven 1977 |
1498 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kurt%20Georg%20Kiesinger | Kurt Georg Kiesinger | Kurt Georg Kiesinger (* 6. April 1904 in Albstadt-Ebingen (Württemberg); † 9. März 1988 in Tübingen) weer en düütschen Politiker (CDU). As Nahfolger vun Ludwig Erhard wurr he an 1. Dezember 1966 Bunnskanzler vun de eersten Groden Koalition (bit 1969).
Kinnertiet
Kiesingers Vader Christian weer koopmansch Angestellter un evangeelsch. Döfft wurrn is he aber kathoolsch, wiel sien Moder kathoolsch weer. Se is all all froh storven, as Kurt Georg en half Johr old weer. Kiesinger wurr aber von beid Religionen prägt un hett sück sülvst gern as "evangeelsch Katholiken" betekent. He hett eerst dat Realgymansium absolveert un dornah dat kathoolsch Lehrerseminar in Rottweil. In disse Tiet hett he sück ok mit de Lyrik beschäftigt un de Gedichtband "Wallfahrt zu Gott" schreven. He hett ok woll överleggt, Dichter to wurrn..
Born
Verapenlichungen
Kurt Georg Kiesinger: Schwäbische Kindheit. Tübingen 1964
Kurt Georg Kiesinger: Die Stellung des Parlamentariers in unserer Zeit. Stuttgart 1981
Kurt Georg Kiesinger: Dunkle und helle Jahre: Erinnerungen 1904 - 1958. Stuttgart 1989
Literatur
Philipp Gassert: Kurt Georg Kiesinger 1904-1988. Kanzler zwischen den Zeiten. DVA, München 2006, ISBN 3-421-05824-5 (Tagesspiegel-Rezension, FAZ und rezensionen.ch, 19. Juli 2006, S. 31)
Otto Rundel: Kurt Georg Kiesinger. Sein Leben und sein politisches Wirken. Kohlhammer, Stuttgart 2006, ISBN 3-17-019341-4
Günter Buchstab, Philipp Gassert, Peter Thaddäus Lang (Hrsg.): Kurt Georg Kiesinger 1904–1988. Von Ebingen ins Kanzleramt. Herder, Freiburg 2005, im Auftrag der Konrad-Adenauer-Stiftung, ISBN 3-451-23006-2
Albrecht Ernst, Kurt Georg Kiesinger 1904 - 1988. Rechtslehrer, Ministerpräsident, Bundeskanzler, Begleitbuch zur Wanderausstellung des Hauptsstaatsarchivs Stuttgart, Stuttgart 2004, ISBN 3-00-013719-X
Klaus Günther: Der Kanzlerwechsel in der Bundesrepublik. Adenauer - Erhard - Kiesinger. Eine Analyse zum Problem der intraparteilichen De-Nominierung des Kanzlers und der Nominierung eines Kanzlerkandidaten am Beispiel des Streits um Adenauers und Erhards Nachfolge. Verlag für Literatur und Zeitgeschehen, Hannover 1970, (= Schriftenreihe des Forschungsinstituts der Friedrich-Ebert-Stiftung, 75; zugl. Berlin (West), FU, Diss., 1969)
Reinhard Schmoeckel / Bruno Kaiser: Die vergessene Regierung. Die große Koalition 1966-1969 und ihre langfristigen Wirkungen. Bouvier Verlag, 2. unveränderte Auflage, Bonn 2005 (1. Auflage, Bonn 1991), ISBN 3-416-02246-7
Weblenken
Indrag to Kiesinger in de DNB
Kiesinger, Kurt Georg
Kiesinger, Kurt Georg
Kiesinger, Kurt Georg
Kiesinger, Kurt Georg
Kiesinger, Kurt Georg
Kiesinger, Kurt Georg
Kiesinger, Kurt Georg
Boren 1904
Storven 1988 |
1499 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Willy%20Brandt | Willy Brandt | Willy Brandt (* 18. Dezember 1913 in Lübeck; † 8. Oktober 1992 in Unkel an'd Rhien; boren as Herbert Ernst Karl Frahm) weer en vun de bedüüdenst sozialdemokraatsche Politikers. He weer van 1957 bit 1966 Regeeren Börgermeester vun Berlin, van 1966 bit 1969 Butenminister un Viezkanzler in dat Kabinett Kiesinger as ok van 1969 bit 1974 de veerte Bundskanzler vun de Bundsrepubliek Düütschland. För sien Ostpolitik, de up Entspannung un Utgliek mit de osteuropäischen Staaten utricht weer, kreeg he 1971 den Freedensnobelpries.
Van 1964 bit 1987 weer Brandt Vörsitter vun de SPD un van 1976 bit 1992 Präsident vun de Sozialistische Internatschonale.
Leven
Kindheit un Jöögd
Willy Brandt, oorsprünglich Herbert Frahm, wurr an’ 18. Dezember 1913 as Söhn vun Martha Frahm, en Verköperin in’ Konsumvereen, un den ut Hamborg stammen John Möller in de Lübecker Vörstadt St. Lorenz-Süd boren. Den Naam vun den Vader hett Martha Frahm nich nömmt, as de Gebort vun hör Söhn Herbert Frahm bi dat Standesamt indragen wurr.
An’ 26. Februar 1914 hett Martha Frahm ehrn Söhn in dat Pastorat II vun de Lübecker Kark St. Lorenz dööpen laaten; dat Dööpen in de Gemeendkark wurr nichehelich boren Kinner nich togestahn. Sien richtigen Vader hett Brandt nie nich kennenlernt. De weer knapp eenenhalv Johr Realschollehrer in Lübeck un hett sück vun dor in Brandt sien Gebortsmaand, den Dezember 1913 weer afmeldt.
Brandt is bi sien Moder un sien Steefgrootvader Ludwig Frahm (1875–1935) upwussen, de Martha Ewert nah de Heiraat mit deren Moder Wilhelmine Ewert sien Naam geven harr. Willy Brandt hett sien Steefgrootvader Papa nömmt. In sien Abiturtüügnis wurr Ludwig Frahm as Vader nömmt.
Sien nicheheliche Gebort, de vun de Lüüd ut sien Tiet faken as Makel ansehn wurr, hebbt politisch Gegner bit in sien Utwussenleven bruult, um hüm heraftosetten. He hett sück dorgegen nich wehrt, aber he hett seggt, „Herkunft und üble Nachrede“ harrn hüm en „Stachel eingepflanzt“. Nah de Hochtiet vun sien Moder in’ September 1927 mit den Müerkerpolier Emil Kuhlmann un de Gebort vun den Söhn Günther in’ Februar 1928 bleev Herbert bi sien Steefgrootvader un de sien tweet Fru Dora, de he „Tante Dora“ nömmt hett. Ludwig Frahm hörr de SPD an un kandideer 1926 un 1929 up de SPD-List för de Lübecker Börgerschap; Herbert weer af Harvst 1925 Liddmaat vun de Kinnerfrünnen, en Kinnergrupp vun de Falken, af April 1929 vun de Sozialistisch Arbeiter-Jöögd (SAJ), in de he as Liddmaat vun de Lübecker Grupp Karl Marx en radikalen Kurs vertreeden dee.
He hett de St.-Lorenz-Knaben-Middelschool, af 1927 de Von Großheimsche Realschool besöcht un wessel 1928 to dat Johanneum zu Lübeck, an de he 1932 sien Abitur afleggt hett. In den Andrag up Tolaaten to dat Arbitur hett he Journalist as Beropswunsch angeven. Publizistisch harr he sück all mit 13 Johren betätigt. De Lübecker Volksbote, dat örtliche SPD-Blatt, hett in’ Februar 1927 en Upsatz mit twee Teknungen över en Dagswannern vun den Schöler mit Frünnen to de Born vun de Trave afdruckt. Van 1929 bit 1931 hett he denn politische Texte in’ Volksboten schreven. De Chefredakteuer vun dat Blatt weer Julius Leber, vun de he later seggt hett, dat de hüm entscheeden beinfloot harr.
1930 is he de SPD bidreden. In’ Oktober 1931 hett he aber mit Leber un de SPD braken un hett sück de Sozialistisch Arbeiterpartei vun Düütschland (SAPD), en linkssozialistisch Grupp, anslooten. För en Studium, för dat Leber hüm en Parteistipendium in Utsicht stellt harr, harr he aber nu kien Geld mehr. In’ Mai 1932 hett he en Volontariat bi de Schippsmaklerfirma, Reederee un Speditschoon F. H. Bertling KG in Lübeck anfungen.
Ünnergrund un Exil
Nah Hitler sien Machtgriepen 1933 wurr de SAPD verboden. De Partei hett beslooten, in’ Ünnergrund gegen de Natschonalsozialisten to kämpen. Willy Brandt kreeg in’ März 1933 den Updrag, de Utreis vun dat SAPD-Leitungsliddmaat Paul Frölich nah Oslo to organiseeren. Frölich wurr aber fastnommen, so dat Brandt de sien Upgaav övernehm, in Oslo en Zelle vun de Organisatschon uptobauen. Brandt is över Däänmark nah Norwegen emigreert un fung 1934 in Oslo en Geschichtsstudium an, dat he aber wegen sien publizistischen Tätigkeit för norweegsch Zeitungen un sien politischen Insatz wenig vorandreev un nich to en Afsluss broch. In Oslo hett he ok de Zentrale vun de SAPD-Jöögdverband SJVD leit. Dorneben hett he den SJVD van 1934 bit 1937 bi dat Internationalen Büro revolutionärer Jugendorganisationen vun dat Londoner Büro vertreden.
Ünner de Decknaam Gunnar Gaasland kehr he in’ Updrag vun Jacob Walchers van September bit Dezember 1936 as Student nah Deutschland torüch. He hull sück as Kriegsberichterstatter in Berlin up un hett dorbi Düütsch mit norweegsch Akzent snackt. De richtige Gunnar Gaasland weer af 1936 mit Gertrud Meyer, Brandt sien Lübecker Jöögdfrüendin, verheiraadt, de hör langjohrigen Gefährten in’ Juli 1933 nah Norwegen folgt weer. De Ehe mit Gaasland bestunn blots up Papier un geev „Trudel“, de bit 1939 mit Brandt tosommenleev, de norweegsch Staatsanbörgerschap. Gaasland stell Brandt sien Naam to Verfügung un bleev in Norwegen.
Brandt weer 1937 Berichterstatter för mehrere norweegsch Zeitungen in’ spaanschen Börgerkrieg. An’ 16. Juni entgung he in Barcelona en Verhaftenswell vun de Kommunisten gegen de POUM, de he nahestunn, un kehr nah Oslo torüch.
An’ 5. September 1938 wurr he vun de natschonalsozialistisch Regeeren utbörgert. Deswegen hett he sück um de norweegsch Staatsbörgerschap bemüht. Wiels de düütsch Besetten vun Norwegen in’ Tweeten Weltkrieg keem he 1940 vorövergahnd in düütsch Fangenschap. As he aber upgreepen wurr, droog he de norweegsch Uniform un is somit nich upflagen. Bald, nahdem he freelaaten wurrn weer, kunn he nah Schweden flüchten. In Stockholm hett he tosommen mit twee sweedsch Journalisten en sweedsch-norweegsch Presseagentur grünnd, de 70 Daagblööt in Schweden beleefern dee.
In’ August 1940 wurr hüm vun de Botschap in Stockholm de norweegsch Staatsbörgerschap tospraken. Bit to’n Enn’ vun den Krieg bleev he in Stockholm, wo he gemeensam mit August Enderle fedderführend an de Wedderannäherung vun de SAPD-Exilanten an de SPD mitarbeit hett. Dor hett he ok Bruno Kreisky, den latere öösterriekschen Bundskanzler kennenlehrt. De beid weern johrenlang früendschaplich verbunnen.
Brandt weer van 1941 bit 1948 mit Carlota Thorkildsen verheiraadt un harr mit hör de gemeensam Dochter Ninja (* 1940). Nah de Scheeden hett he noch 1948 de Wittfru Rut Bergaust, boren Hansen (* 1920; † 2006) heiraadt. Ut disse Ehe gungen dree Söhns hervör: Peter (* 1948), Lars (* 1951) un Matthias (* 1961). Nah 32 Johren Ehe leeten sück Rut un Willy Brandt 1980 scheeden. An’ 9. Dezember 1983 hett Brandt de Historikerin un Publizistin Brigitte Seebacher (* 1946) heiraadt.
Rückkehr nah Düütschland
1945 kehr Brandt as Korrespondent för skandinavisch Zeitungen nah Deutschland torüch un hett över de Nürnbarger Prozesse bericht. Nahdem he an’ 20. Mai 1946 mit en Reed in Lübeck över Deutschland und die Welt Tostimmen vun de dortig Sozialdemokraten kreegen harr, stunn in’ Sömmer 1946 nah en Gespräch mit Theodor Steltzer Brandt sien Rückkehr nah Lübeck to Diskussion. He sull as Nahfolger vun Otto Passarge Börgermeester vun sien Moderstadt, as he Lübeck betekent hett, wurrn. Nahdem hüm de norweegsch Butenminister Halvard Lange vörslahn dee, as Presseattaché an de Norweegsch Militärmission nah Berlin to gahn un de norweegsch Regeeren ut de Stadt vun den anfangen Kollen Krieg to berichten, hett he sück gegen sien Gebortsstadt entscheeden, denn „Lübeck kam mir ein wenig eng vor“, nah sien internatonalen Erfohrungen siet de Emigration. Sien Gebortsstadt bleev Brandt aber eng verbunnen. So hett he Wahlkämpe bit hen to Kommunalwahlkämpen immer an’ Vördag vun de Wahl mit en Kundgeven in Lübeck afslooten.
An’ 1. Juli 1948 kreeg he vun de sleswig-holsteensch Landsregeeren weer de düütsch Staatsbörgerschap.
Den Decknaam Willy Brandt, de he sück 1934 toleggt harr, hett he af 1947 düersam bruukt. 1949 leet he hüm as offiziellen Naam vun dat Polizeipräsidium Berlin anerkennen. He sülvst snack 1961 vun en Allerweltsnaam, den he wählt harr, doch geev dat in Lübeck, as he dor sien Volontariat maakt hett, en Schippsutrüsterfirma William Brandt Wwe.
Politisch Karriere in de Bundsrepubliek
Berlin
Sien politisch Karriere in dat Nahkriegsdüütschland fung 1949 as Berliner Afordneter för de SPD in’ eersten Düütschen Bundsdag an. Brandt hörr den Bundsdag van 1949 bit 1957, 1961 un van 1969 bit to sien Dood 1992 an, also all tosommen 31 Johr lang. 1950 wurr he ok Liddmaat vun dat Afordnetenhuus vun Berlin. He hett dit Mandat eerst an’ 6. April 1971 daalleggt, also knapp twee Johr nah sien Wahl to’n Bundskanzler.
1955 wurr Willy Brandt as Nahfolger vun Otto Suhr Präsident vun dat Berliner Afordnetenhuus. 1957 wurr he, ebenfalls as Nahfolger vun Otto Suhr, to’n Regeeren Börgermeester vun Berlin wählt. In dit Amt wunn Brandt wegen sien entslooten Hanneln wiels dat Berlin-Ultimatum 1958 un nah den Müerbau 1961 groot Popularität.
Disse Popularität hett sück ok in de Ergevnisse vun de Berliner SPD bi de Wahlen to’ dat Berliner Afordnetenhuus daalslahn: 1958 kreeg de SPD 52,6 % vun de Stimmen (en Plus vun 8%) un 1963 reck se mit 61,9 % vun de Stimmen dat tweetbest Ergevnis in hör Historie.
In de Tiet vun Brandt as Regeeren Börgermeester full 1963 de Besöök vun Präsident Kennedy in West-Berlin (tosommen mit den dormaligen Bundskanzler Konrad Adenauer). Bekannt wurr nich blots Kennedy sien Reed mit dat berühmt Zitat „Ich bin ein Berliner“, sonnern ok Brandt sien Begröötensreed van' 26. Juni an Kennedy: "Wir grüßen nicht nur das Amt, wir grüßen auch den Mann“.
He bleev bit to'n 30 November 1966 Regeeren Börgermeester. Van' 1. November 1957 bit to'n 31. Oktober 1958 weer Brandt turnusmatig Bundsraatspräsident.
Van 1958 bit 1963 weer he Landsvörsitter vun de SPD Berlin.
In de Bundspolitik 1961–1969
Bi de Bundsdagswahl 1961 is Brandt eerstmals as Kanzlerkandidat vun sien Partei gegen den dormals 85 Jahre ollen Konrad Adenauer antreden. In' Wahlkamp wurr Brandt faken mit de jöögdhaftigen charismatischen US-Präsidenten John F. Kennedy vergleeken. Adenauer speel an' 14. August 1961, een Dag nah den Anfang vun den Müerbau in Beginn, bi en Wahlveranstaltung in Regensborg, as he vun sien Gegenkandidaten as Brandt alias Frahm snack, up de sien Johren in't Exil an, doch wurr de Utdruck ok as Henwies up sien nicheheliche Gebort verstahn. An' 16. August hett Adenauer disse Formuleeren in Bonn nochmal bruukt. Franz Josef Strauß harr all in' Februar 1961 in Vilshofen ünner Anspeelen up de Exiljohren vun Brandt, de immer weer to'n Anlaat för persönlich Angreep bit hen to'n Vorwurf vun Vaderlandsverrat nommen wurrn, seggt: „Eines wird man Herrn Brandt doch fragen dürfen: Was haben Sie zwölf Jahre lang draußen gemacht? Wir wissen, was wir drinnen gemacht haben.“
De SPD hett bi de Wahl mit 4,4 Perzentpunkten up 36,2 Perzent vun de Wählerstimmen düütlich toleggt. To en Regeerensövernahm keem dat aber nich, ofschons en Koalition mit de 12,8 Perzent vun de FDP reknerisch mögelk ween weer. En Gespräch vun Brandt mit Erich Mende führ to kien Ergevnis. De afsolute Mehrheit vun de CDU weer aber braken, se verlor 4,8 Perzentpunkte.
1962 övernehm Brandt up Initiative vun Herbert Wehner den stellvertreden Parteivörösitt, 1964 as Nahfolger vun den storven Erich Ollenhauer den Bundvörsitt vun de SPD, de he bit 1987 inne harr. Bi de Bundsdagswahl 1965 verlor he tegen Bundskanzler Ludwig Erhard, woruphen he sück enttäuscht vorövergahnd vun de Bundspolitik torüchtruck un en wiedere Kanzlerkandidatur utsluuten dee.
In disse Tiet weer he de woll umstreedenst Politiker in de Republiek. Hüm is besünners suer upstött, dat he wegen sien Vergangenheit angahn wurr, wiels fröhere Natschonalsozialisten hör Vergangenheit vergeeven wurr. Immer weer greep de konservativ Presse Brandt sien Vergangenheit up un legg se gegen hüm ut. To de bekannt Vorwürfe keem in' Wahlkamp 1961 de Instrumentaliseeren vun sien Privatleven in de apenlich Utnannersetten dorto. 1965 hett Brandt seggt: „Dieser Wahlkampf hat Wunden hinterlassen.“
Nah den Rückträe vun Erhard 1966 wurr Kurt Georg Kiesinger (CDU) to'n Bundskanzler wählt, de en Groot Koalitschoon mit de SPD bilden dee. Willy Brandt is vun sien Berliner Amt torüchtreden un övernehm dat Amt vun den Butenminister un Viezkanzler.
Bundskanzler
Kabinett Brandt I (1969–1972)
Nah de Bundsdagswahl in' September 1969 hett Willy Brandt gegen den Willen vun Herbert Wehner un Helmut Schmidt, de en Fortsetten vun de Groot Koalitschoon vörtrucken harr, en Koalitschoon mit de FDP bildt. De sozialliberale Koalitschoon harr blots en Mehrheit vun twalv Stimmen. De Bundsdag hett Brandt in' Oktober 1969 to'n veerten Bundskanzler wählt. Viezkanzler un Butenminister wurr Walter Scheel (FDP).
Brandt sien Amtszeit is verbunnen mit dat Motto „Wir wollen mehr Demokratie wagen“ un mit dat Steekwort vun de „Neuen Ostpolitik“, de den Kollen Krieg ünner de Losung „Wandel durch Annäherung“ (Egon Bahr) bzw. „Politik der kleinen Schritte“ afmildern un de Berliner Müer dörlässiger maken sull. Trotz eenig anfänglich Skepsis, (Nixon, Kissinger, Pompidou) hebbt as Vertreder vun de Westmächte disse Politik ünnerstütt.
De weltwiet beacht Kneefall vun Warschau an' 7. Dezember 1970 an dat Mahnmal vun den Ghetto-Upstand van 1943 hett symbolisch de Entspannungspolitik inleist, de later in de Ostverdrääg mit Polen un de Sowjetunion münn dee. Dorto keem de Grundlagenverdrag mit de DDR. 1970 harr he sück in Erfurt mit den Vörsitter vun den Ministerraat vun de DDR Willi Stoph tonächst to'n eersten düütsch-düütschen Tippdrapen in' Erfurter Hof un denn in Kassel drapen. De Erfurter „Willy, Willy“-Roopen weern eendüüdig up Brand betrucken un hebbt de DDR-Machthaber rein weg dörnanner brocht. Dat folg denn noch en Afkommen mit de Tschechoslowakei. För sien Ostpolitik kreeg Brandt 1971 den Freedensnobelpries.
Mit disse nee „Neuen Ostpolitik“, de Willy Brandt gemeensam mit Walter Scheel gegen den entscheeden Wedderstand gegen de Mehrheit vun de CDU/CSU-Oppositschoon dörsetten dee, hett he sück um en „Entspannung in Europa“ bemüht.
Eenig Geschichts- un Politikwetenschapler seecht dorin hüüd en Paddmaaken för den Tosommenbröök vun de kommunistisch Regeeren in Osteuropa un de Düütsch Weddervereenigen, de vun Brandt mit sien Ostpolitik aber nich vörsehn weer. To de Tiet wurr hüm vun konservativ Siet vörschmeeten, dat he dormit en unnötig Anerkennung vun de DDR bedreeven harr. Se hebbt de Entspannungspolitik nich as Weg to'n Tosommenbröök vun de Ostblockstaaten sehn, sonnern hebbt in' Ergevnis eenzig en Upwerten un Stabiliseeren vun de Regeeren sehn.
To glieker Tiet gung hüm dat um binnenpolitisch Reformen in de Sozial-, Billens- un Rechtspolitik. „Mehr Demokratie wagen“ weer dat Motto, mit de Brandt de binnenpolitisch Stagnatschoon vun de Nahkriegstiet överwinnen wull. Ok wegen de Öölkries van 1973 as Folg vun den israeelsch-arabschen Jom-Kippur-Krieg sünd disse Reformen blots deelwies dörführt wurrn. Besünners de so nömmt „Radikalenerlass“ gegen Extremisten in' apenlichen Deenst, de 1972 inführt wurr, is bit hüüd bekannt bleven. De wurrd bit hüüd vun de Kritiker vun de linke Siet scharp kritiseert un ok Brandt sülvst hett hüm nahderhen as swooren Fehler betekent.
Misstruensvotum un Vertruensfraag (1972)
Vun' Amtsanträe vun de Regeeren Brandt bit to dat 1972 weern so völ Afordnete vun de SPD un de FDP to de Unionsfraktschoon wesselt (dorünner de ehmalge Bundsminister Erich Mende), dat de CDU/CSU-Fraktschoon reknerisch en knappe afsolute Mehrheit harr. De CDU/CSU-Fraktschonsvörsitter Rainer Barzel hett dorher in' April 1972 glöövt, Willy Brandt middels en konstruktiv Misstruensvotum aflösen to können. Aber för sien Wahl to'n Bundskanzler hebbt hüm bi de Afstimmen twee Stimmen fehlt. Later wurr bekannt, dat dat Ministerium för Staatssekerheit (MfS) vun de DDR mindstens een Afordneten, Julius Steiner, vun de CDU bestaken harr. Ünner Verdacht stunn dormals ok Ingeborg Geisendörfer. Mitddlerwiel is dör de Rosenholz-Akten woll ok en tweeten Afordneten ut de Reeg vun de CSU bekanntwurrn: Leo Wagner sall vun den MfS 50.000 DM kreegen hemm.
Wiel allerdings de SPD/FDP-Koalitschoon in' Bundsdag kien hannelnsfähige Mehrheit mehr harr, stell Brandt in' September 1972 de Vertruensfraag, bi de sück as dat afspraken weer, de Bundsminister enthollen deeen, so dat de Vertruensfraag nich positiv beantwoort wurr un Bundspräsident Gustav Heinemann im Sinne vun de Afsichten vun Brandt den Bundsdag uplösen kunn.
Kabinett Brandt II (1972–1974)
Bi de Neewahlen in' November 1972 wurr de Regeeren Brandt bestätigt un harr nu en hannelnsfähige Mehrheit in' Bundsdag. De SPD wurr mit 45,8 % vun de Stimmen eerstmals starkste Bundsdagsfraktschoon, en Ergevnis, dat ok in't Utland as Volksafstimmen över de Ostverträge verstahn wurr, för deren parlamentarisch Ratifizeeren jetzt de Weg free weer.
An' 7. Juni 1973 hett Willy Brandt as eerst düütsch Bundskanzler Israel besöcht, nahdem 1965 de diplomaatsch Beziehungen tüschen de Bundsrepubliek un Israel upnommen wurrn weer. 1970 harr all mit Abba Eban eerstmals en israeelsch Butenminister de Bundsrepubliek besöcht, de Gegenbesöök dör Butenminister Walter Scheel funn in dat sülvig Johr statt.
Rückträe wegen de Guillaume-Affäär
De wunnen Bundsdagswahl 1972 stellt woll den gröttsten politischen Spood vun Brandt dor, aber de Beobachter ut sien Tiet as Egon Bahr sünd sück dorin eenig, dat disse „Höhepunkt eindeutig auch der Scheitelpunkt war – von da an ging es bergab“. Politisch Ermüdungserscheinungen vun Brandt hebbt sück mit de hooch Verwachten an sien tweet Regeerenstiet poort.
Dennoch keem sien Rückträe för de Apenlichkeit överraschend, worbi de Guillaume-Affäär ehrder de Utlöser as de Oorsaak för Brandt sien Rückträe weer. As Oorsaken wurrd ok de Öölkries un de dormit verbunnen Wertschapsafswung as ok de nah en harten Laway in' Apenlichen Deenst vun de ÖTV ünner Heinz Kluncker dörsett hooch Tarifafslüsse ansehn. Beides hett den Speelruum för mögelk Reformen minnert.
An' Enn vun en turnusmatig Tosommenkunft vun SPD un Gewerkschapsspitzenfunktschonären in de Kurt-Schumacher-Akademie (dormalig Naam „Haus Münstereifel“) in Bad Münstereifel an' 4. un 5. Mai hett Brandt in en up den 6. Mai 1974 dateerten handschriftlichen Breef sien Rückträe mitdeelt, de vun den NDR an den folgen Dag publik maakt wurr. Anlaat weer de Enttarnung vun den DDR-Spion Günter Guillaume, de as Referent för Parteiangelegenheiten en vun de engste Mitarbeiter vun Brandt ween weer. Brandt övernehm mit sien Rückträe Verantwortung för Fohrlässigkeiten binnerhalv vun de Bundsregeeren. Guillaume weer in unmittelbor Nähe vun den Kanzler bleeven, ofschons he siet mehr as een Johr lang in Verdacht stunn, Spionage to bedrieven. Brandt harr in den Gloov, Guillaumes blot DDR-Herkunft weer de Grund för den Spionageverdacht ween, de Brisanz vun de Angelegenheit ünnerschätzt. Brandt hett later seggt, Herbert Wehner (to de Tiet Vörsitter vun de SPD-Bundsdagsfraktschoon) weer an sien Rückträe mitschuldig ween, wiel de hüm nich dorvan afhollen harr. Bei bleeven in den Zentraalvörstand vun de SPD un harrn af denn tallriek Unstimmigkeiten. En anner Kontrahent in dat Kabinett Brandt II weer Helmut Schmidt, dormals Finanzminister.
Ok wenn Wehner dat immer weer anners vertellt hett, so wurrd doch allgemeen annommen, dat weniger de Affäär ansück, as völmehr Wehner sein Inschätzen, de gesundheitlich anslahn, ünner Depressionen lieden Brandt weer nich to hollen, den Utslag to'n Rückträe geven hett. Brandt seech sück Diffameerenskampagnen vun politisch Gegner utsett, de he nah de Inschätzen vun Wehner in den bevöröstahn Wahlkamp meest nich standhollen harr. Brandt wurrn tallriek Affären mit Fruen un Alkoholprobleme nahseggt. Todem bestunnen ünner annern bi Horst Herold un Günther Nollau Befürchtungen, de düütsch Regeerenschef kunn dör disse Affären erpressbor wurrn. Tosommen mit de Brandt ünnerstellt Amtsmödigkeit un de siet eenig Tiet schwelen Kritik – Wehner harr Brandt wiels sien Moskaureis apenlich mit den Wöör „Der Herr badet gerne lau“ angreepen – sall dat de Grund för Wehner ween hemm, den Wessel vun den SPD-Kanzler gau un unsentimental to vulltrecken. Nahfolger vun Brandt as Bundskanzler wurr Finanzminister Schmidt. De will vun de Nomineeren överrascht ween un dat Amt vörrangig ut Plichtgeföhl övernommen hemm. Willy Brandt sülvst bleev aber SPD-Vörsitter. To'n Enn vun sien eegen Kanzlerschap hett Schmidt dat as Fehler betekent, neben de Kanzlerschap nich ok noch den Parteivörsitt övernommen to hemm. He seech dorin een vun de Oorsaken för sien eegen Scheitern.
Nah den Rückträe as Bundskanzler
Ok nah sien Rückträe vun dat Amt as Bundskanzler bleev Brandt politisch aktiv: 1976 wurr he Präsident vun de Sozialistisch Internatschonale (bit to’n 17. September 1992), af 1979 weer he Liddmaat vun dat Europääsch Parlament (bit to’n 1. März 1983).
In’ April 1977 droog Weltbankpräsident Robert McNamara Brandt den Vörsitt vun de „Unafhängig Kommission för Internatschonale Entwicklungsfragen“ (Noord-Süüd-Kommission) an. Nah meest dree Johr lang Beraden legg de Kommission an’ 12. Februar 1980 in New York ehr Noord-Süüd-Bericht vör, de allgemeen as „Brandt-Report“ bekannt wurr.
An’ 15. November 1978 hett Brandt en Hartinfarkt harrt, so dat he sien politisch Upgaven vorövergahnd nich mehr wohrnehmen kunn.
An' 7. Juli 1979 keemen Brandt un de öösterrieksch Bundskanzler Bruno Kreisky in Wien mit Jassir Arafat, den Baas vun de palästinensisch PLO, to en Meenenuttuusch tosommen. An 15. Oktober 1984 hett sück Brandt up Kuba mit Staatspräsident Fidel Castro drapen. In dat sülvig Johr droop he sück ok noch mit Deng Xiaoping un Michail Gorbatschow. An' 19. September 1985 keem he in Ost-Berlin to Gesprächen mit den DDR-Staatsratsvösitter Erich Honecker tosommen.
Bi de Freedensdemonstratschoon in Bonn an' 22. Oktober 1983 hett Brandt den NATO-Düppelbesluss kritiseert: „Wir brauchen in Deutschland nicht mehr Mittel zur Massenvernichtung, wir brauchen weniger.“
Brandt hörr wiederhen den Bundsdag an un hett nah de Bundsdagswahl 1983 eerstmals as Öllerspräsident den Bundsdag inleit, ofschons he blots de tweetöldste Afordneter weer. Egon Franke harr as tatsächlicher Alterspräsident up disse Würde verzicht un Brandt den Vörträe bi de eerst Sitzung laaten. Nah de Bundsdagswahlen 1987 un 1990 hett Brandt as tatsächlich Öllerspräsident de eerst Sitzung vun den jeweiligen Bundsdag inleit.
An' 23. März 1987 is Brandt vun den Parteivörsitt vun de SPD torüchtreden, nahdem an sien Nomineeren vun Margarita Mathiopoulos as Kandidatin för dat nee to besetten Amt vun de Parteisprekerin bannig parteiinterne Kritik ütert wurr. Up den außerordentlichen Parteidag an' 14. Juni 1987 wurr he to'n Ehrenvörsitter up Llevenstiet wählt; sien Nahfolger als Parteivörsitter wurr Hans-Jochen Vogel wählt.
An' 20. Januar 1989 hett Bundspräsident Richard von Weizsäcker to'n Anlaat vun den 75. Gebortsdag vun Willy Brandt to en Gebortsdagsfest in de Villa Hammerschmidt inlaaden, to de tallriek Frünnen, Weggenossen un Politiker keemen.
De eerst Sitzung vun den eersten gesamtdüütschen Bundsdag hett Brandt an' Dezember 1990 as 1983 un 1987 ebenfalls as Öllerspräsident inleit. Eenig Weeken vörher, an' 9. November 1990, weer Brandt mit 194 Geiseln, deren Freelaaten he bi den irakschen Präsidenten Saddam Hussein reckt harr, nah Düütschland trüggkehrt.
Nahdem de Müer fallen weer, weer Brandt entscheeden dorför, dat de Regeeren vun Bonn nah Berlin truck. An' 20. Juni 1991 hett de Bundsdag beslooten – ünner annern up Andrag vun Willy Brandt – toletzt dat deelwies Ümtrecken (Hööftstadtbesluss).
Am 4. Oktober 1991 wurr bi Brandt en Tumor in' Darm opdeckt, de an' 10. Oktober 1991 wegnommen wurr. An' 1. Februar 1992 kreeg Brandt in Heidelbarg den Dolf-Sternberger-Pries. An' 9.Mai 1992 geev Brandt den Bild-Redakteur Ulrich Rosenbaum sien letzt Interview. An' 10. Mai 1992 wurr he weer in de Universitätsklinik Köln inwiest un an' 22. Mai 1992 ok weer opereert. De Operatschoon hett man aber nah 10 Minüüt afbraken, de Krebs weer torüchkommen un harr in de Tüschentiet to stark street, mehrere Organe weern all bedrapen. An' 30. Mai 1992 hett Brandt de Klinik weer verlaaten un hett sück mit sien Frau in sien Huus nah Unkel begeeven, dat he bit to sien Dood nich mehr verlaaten hett. To en unglückelk Vörfall keem dat an' 20. September 1992: As Michail Gorbatschow Brandt unanmeldt besööken wull un sück mit Gorbatschow an de Spreekanlaag vun dat Huus melden dee, hull Brandt sien Fru dat för en slechten Spaass un hett den Besöker de Döör nich apen maakt. Se hett nich glöövt harrt, dat Gorbatschow tatsächlich vör de Döör stunn.
Brandt sien Gesundheitstostand verslechter sück af August 1992 tonehmend. An' 8. Oktober 1992 um 16:35 Ühr is he de storven. An' 17.Oktober 1992 hett de Bundsdag an hüm mit en Staatsakt docht.
Dat Ehrengraff vun Willy Brandt befind sück up den Berliner Waldkarkhoff Zehlendorf neben dat Ehrengraff vun Ernst Reuter, Vörgänger vun Brandt as Regeeren Börgermeester vun Berlin in de Johren 1948 bit 1953. Brandt sien tweet Ehefru Rut is ebenfalls up den Waldkarkhoff bisett.
Ehrend Gedenken
Nah sien Dood wurr Willy Brandt völfack ehrt, Straaten un Platzen nah hüm nömmt, ünner annern de Willy-Brandt-Straße in Berlin, an de dat Bundskanzleramt liggt, de Willy-Brandt-Straße in Hamborg as ok de Willy-Brandt-Allee in sien Heimatstadt Lübeck un in de Bonner Museumsmiel as Deel vun de B9 tüschen den Bundeskanzlerplatz un de Heussallee. In Erfurt wurr de Bahnhoffsvörplatz in Willy-Brandt-Platz ümnömmt, wiel dor dat eerste düütsch-düütsche Gipfeldrapen mit Willi Stoph stattfunn. Ok in Kassel, den Oort vun den Gegenbesöök, drocht hüüt de Vörplatz vun den Bahnhoff Wilhelmshöhe de Naam vun Brandt. De Stadt Frankfort an' Main hett 1992 den Theaterplatz in Willy-Brandt-Platz ümwidmet. Dor is hüüd ünner annern de Zentraal vun de Europääsch Zentraalbank ansässig.
Willy-Brandt-Denkmäler buterhalv vun Düütschland gifft dat in Porto (Portugal) in de Avenida do Marechal Gomes da Costa un in Lille (Frankriek) an de Gare de Flandres Eck Avenue Willy Brandt. In Warschau wurr en Willy-Brandt-Platz mit Denkmal schafft, dat an den Kneefall vör dat Ghettomahnmal erinnert. Sien Konterfei zier en Deel vun de 2-DM-Münten. He is todem Ehrenbörger vun mehreren düütsch Städer (Heimatstadt Lübeck, Berlin).
De Bundsrepubliek Düütschland hett to sien ehrend Gedenken de Bundeskanzler-Willy-Brandt-Stiftung mit Sitz in Berlin erricht. Dat is een vun fiev Politikergedenkstiftungen vun den Bund. An' 18. Dezember 2007, to'n 94. Gebortsdag vun Brandt, hett de Stiften en Butenstäe in de Königstraße vun de Lübecker Oltstadt, dat Willy-Brandt-Haus Lübeck apen maakt. Dorneben besteiht as wiedere Stiften nah norweegsch Recht de Norweegsch-Düütsch Willy-Brandt Stiften mit Sitz in Oslo un Berlin.
Dat Willy-Brandt-Haus is de Bundszentraale vun de SPD in Berlin-Kreuzberg, de 1996 inweeht wurr. In dat Atrium vun dat Huus steiht en överlevensgroot Willy-Brandt-Denkmal ut Bronze vun de Maler un Bildhauer Rainer Fetting.
De ENA-Johrgang 2007–2009 geev sück de Naam „Willy Brandt“. De École nationale d'administration is de franzöösch Elitehoochschool, de de angahn hooch Beamten vun den franzzöschen Staatsdeenst utbillen deiht.
Brigitte Seebacher-Brandt schreev up Wunsch vun hör Mann en Biografie, de aber bi eenig Historiker Unmoot hervörropen dee. Hör wurr vörsmeeten, Brandt deelwies unrichtig interpreteert to hemm, bzw. Brandt verfälscht un för eegen Zwecke verinnahmt to hemm.
An' 20. Mai 2009 wurr up dat Daack vun dat ehmalge Hotel „Erfurter Hof“ in Erfurt de Luchtschrift „Willy Brandt ans Fenster“ in Erinnerung an dat eerste düütsch-düütsche Gipfeldrapen in dat Johr 1970 inweeht. Dat Denkmal wurr vun David Mannstein schaffen un ziteert den Roop vun dusende Erfurter, de den dormaligen Bundskanzler vun de Bundsrepubliek Düütschland sehn wullen.
Nah Besluss vun den Upsichtsraat vun de tostäänig Floogsellschopp van' 11. Dezember 2009 kriggt de nee Flooghafen Berlin Brandenburg den Binaam Willy Brandt.
Willy-Brandt-Foren
Willy-Brandt-Forum Swerin
Dat Willy-Brandt-Forum Swerin wurr in dat Johr 2001 grünnd. An' 21. Oktober 2005 wurr vun 35 Grünnensliddmaaten de indragen Vereen Willy-Brandt-Forum e.V. bildt. De Vereen is en apen Forum, dat insbesünnere to sellschopspolitischen, sozialen un kulturellen Themen Veranstaltungen anbütt. Dat Forum ist den apen Dialog verplicht. Siether hett dat Willy-Brandt-Forum rund 40 verscheeden Veranstaltungen organiseert. In' Harvst 2005 wurr en sössköppig Biraat beropen, de för de inholtliche Utgestaltung vun dat Forum verantwoortlich tekent.
Willy-Brandt-Forum Unkel
In Brandt sien letzt Wahnoort Unkel besteiht en düersam Utstellen to sien politisch Wirken, de vun dat öörtlich Willy-Brandt-Forum inricht wurr. 2011 wurr en tiethistorsch Museum mit den glieker Naam inricht, dat ünner annern Brandt sien original privat Arbeitszimmer un en Porträt vun den Oltkanzler wiest. Dat wurr vun Georg Meistermann för de vun Helmut Schmidt 1974 in't Leven ropen Kanzlergalerie maakt.
Forum Willy Brandt Berlin
Da Forum Willy Brandt Berlin, Unter den Linden 62-68, is siet März 2010 nee Hööftsitt vun de Bundeskanzler-Willy-Brandt-Stiftung. De weer af 1996 in dat Raathuus Schöneberg ünnerbrocht. Dat Forum Willy Brandt Berlin hett in' Juni 2012 en nee moderne ständige Utstellung to dat Leven un Wark vun Willy Brandt inricht (Willy Brandt - Politikerleben). Dorto bütt dat Forum en Programm historsch-politisch Bildung mit lüttgere Veranstaltungen (Tiettüügengespräche, Vördrääg, Podiumsdiskussionen).
Utteknungen
1959: Grootkrüüz vun den Bundsverdeenstorden
1960: Grootkrüüz vun den St. Olaf-Orden
1961: Groot Sülvern Ehrenteken an’ Band för de Verdeensten um de Republiek Öösterriek
1965: Grootkrüüz vun den Verdeenstorden vun de Italieensch Republiek
1968: Grootkrüüz vun den Falkenorden
1969: Grootkrüüz vun den Orden vun Oranien-Nassau
1970: Grootkrüüz vun den Dannebrogorden
1970: Grootkrüüz I. Klass Pro Merito Melitensi
1970: Man of the Year
1971: Freedensnobelpries
1971: Grootkrüüz vun den Kronenorden
1971: Orden vun de Upgahn Sünn 1. Klass
1972: Grootkrüüz vun den Wasaorden
1972: Groot Golden Ehrenteken an’ Band för de Verdeensten um de Republiek Öösterriek
1973: Grootkrüüz vun den Orden vun de Ehrenlegion
1981: Goldmedaille vun de B’nai B’rith
1985: Albert-Einstein-Freedenspries
1986: Sünnorden vun Peru
1992: Dolf-Sternberger-Pries
Warken
Monographien
Zur Nachkriegspolitik der deutschen Sozialisten. Jocke Leufvmark. Stockholm 1944, (gemeensam mit August Enderle, Irmgard Enderle, Stefan Szende un Ernst Behm)
Forbrytere og andre tyskere („Verbrecher und andere Deutsche“), Oslo 1946; eerste düütsch Utgaav: Verbrecher und andere Deutsche. Ein Bericht aus Deutschland 1946. Bearb. u. herutgeven vun Einhart Lorenz. Dietz-Verlag, Bonn 2007, ISBN 978-3-8012-0380-1. (Willy-Brandt-Dokumente, Band 1)
Mein Weg nach Berlin. Uptekent vun Leo Lania. Kindler-Verlag, München 1960, [DNB-Indrag].
Friedenspolitik in Europa. S.-Fischer-Verlag, Frankfurt am Main 1968, DNB-Indrag (3. Uplaag. 1971, ISBN 3-10-007701-6)
Begegnungen und Einsichten. Die Jahre 1960–1975. Verlag Hoffmann und Campe, Hamburg 1976, ISBN 3-455-08979-8.
Links und frei. Mein Weg 1930–1950. Verlag Hoffmann und Campe, Hamburg 1982, ISBN 3-455-08743-4. (Neeuplaage: Links und frei. Mein Weg 1930-1950. mit en aktuell Vörwoort vun den Schriever. Knaur-Verlag, München 1984, ISBN 3-426-03722-X)
Erinnerungen. Propyläen-Verlag, Frankfurt am Main u. a. 1989, ISBN 3-549-07353-4. (Erwiedert Neeuplaag Neuauflage: Erinnerungen. Mit den Notizen zum Fall G. Ullstein-Verlag, München 2003, ISBN 3-548-36497-7)
Sammelt Reden, Breef un lüttgere Schriften
Helga Grebing, Gregor Schöllgen, Heinrich August Winkler (Hrsg.): Willy Brandt. Berliner Ausgabe,
Band 1: Hitler ist nicht Deutschland. Jugend in Lübeck, Exil in Norwegen 1928-1940. bearb. vun Einhart Lorenz. Dietz-Verlag, Bonn 2002, ISBN 3-8012-0301-8.
Band 2: Zwei Vaterländer. Deutsch-Norweger im schwedischen Exil, Rückkehr nach Deutschland 1940-1947. bearb. vun Einhart Lorenz. Dietz-Verlag, Bonn 2000, ISBN 3-8012-0302-6.
Band 3: Berlin bleibt frei. Politik in und für Berlin 1949-1966. bearb. vun Siegfried Heimann. Dietz-Verlag, Bonn 2004, ISBN 3-8012-0303-4.
Band 4: Auf dem Weg nach vorn. Willy Brandt und die SPD 1947-1972. bearb. vun Daniela Münkels. Dietz-Verlag, Bonn 2000, ISBN 3-8012-0304-2.
Band 5: Die Partei der Freiheit. Willy Brandt und die SPD 1972-1992. bearb. vun Karsten Rudolph. Dietz-Verlag, Bonn 2002, ISBN 3-8012-0305-0.
Band 6: Ein Volk der guten Nachbarn. Außen- und Deutschlandpolitik 1966-1974. bearb. vun Frank Fischer. Dietz-Verlag, Bonn 2005, ISBN 3-8012-0306-9.
Band 7: Mehr Demokratie wagen. Innen- und Gesellschaftspolitik 1966-1984. bearb. vun Wolther von Kieseritzky. Dietz-Verlag, Bonn 2001, ISBN 3-8012-0307-7.
Band 8: Über Europa hinaus. Dritte Welt und Internationale. bearb. vun Bernd Rother. Dietz-Verlag, Bonn 2006, ISBN 3-8012-0308-5.
Band 9: Die Entspannung unzerstörbar machen. Internationale Beziehungen und deutsche Frage 1974-1982. bearb. vun Frank Fischer. Dietz-Verlag, Bonn 2003, ISBN 3-8012-0309-3.
Band 10: Gemeinsame Sicherheit. Internationale Beziehungen und deutsche Frage 1982-1992. bearb. vun Uwe Mai, Bernd Rother u. Wolfgang Schmidt. Dietz-Verlag, Bonn 2009, ISBN 978-3-8012-0310-8.
Klaus Schönhoven (Hrsg.): Willy Brandt: Im Zweifel für die Freiheit. Reden zur sozialdemokratischen und deutschen Geschichte. Dietz-Verlag, Bonn 2012, ISBN 978-3-8012-0426-6. (Willy-Brandt-Dokumente, Band 2)
Literatur
Lars Brandt: Andenken. Carl-Hanser-Verlag, München 2006, ISBN 3-446-20710-4.
Rut Brandt: Freundesland – Erinnerungen. Verlag Hoffmann und Campe, Hamborg 1992, ISBN 3-455-08443-5.
Hartmut H. Brauswetter: Kanzlerprinzip, Ressortprinzip und Kabinettsprinzip in der ersten Regierung Brandt 1969-1972. Eichholz Verlag, Bonn 1976, ISBN 3-87198-065-X.
Jupp Darchinger, Margarita Mathiopoulos: Willy Brandt. Bilder aus dem Leben eines großen Europäers. Fotos vun Jupp Darchinger, Essay un Texte vun Margarita Mathiopoulos. Droemer/Knaur-Verlag, München 1993, ISBN 3-426-26745-4.
Dieter Dowe (Hrsg.): Brand(t)meister: Willy Brandt als Regierender Bürgermeister von Berlin im Spiegel der Karikatur in West und Ost. Bildtexte vun Siegfried Heimann. Olzog-Verlag, München u. a. 1996, ISBN 3-7892-9380-6.
Einhart Lorenz: Willy Brandt. Deutscher - Europäer - Weltbürger. Kohlhammer-Verlag, Stuttgart 2012, ISBN 978-3-17-021245-9.
Einhart Lorenz: Willy Brandt in Norwegen. Die Jahre des Exils 1933 bis 1940. Neuer Malik-Verlag, Kiel 1989, ISBN 3-89029-955-5.
Helga Grebing: Willy Brandt. Der andere Deutsche. Wilhelm-Fink-Verlag, Patterbuorn 2008, ISBN 978-3-7705-4710-4.
Gunter Hofmann: Willy Brandt. Porträt eines Aufklärers aus Deutschland. Rowohlt-Verlag, Reinbek bi Hamborg 1988, ISBN 3-499-12503-X.
Günter Hofmann: Willy Brandt und Helmut Schmidt. Geschichte einer schwierigen Freundschaft. Verlag C.H. Beck, München 2012, ISBN 978-3-406-63977-7.
Peter Merseburger: Willy Brandt, 1913–1992. Visionär und Realist. DVA, Stuttgart 2002, ISBN 3-423-34097-5.
Judith Michel: Willy Brandts Amerikabild und -politik 1933-1993. Bonn University Press in’ Verlag Vandenhoeck & Ruprecht, Chöttingen 2010.
Horst Möller, Maurice Vaïsse (Hrsg.): Willy Brandt und Frankreich. Oldenbourg-Verlag, München 2005, ISBN 3-486-57649-6. (Schriftenreeg vun de Veerteljohreshefte för Tietgeschichte, Sonnernummer)
Daniela Münkel: „Alias Frahm". Die Diffamierungskampagnen gegen Willy Brandt in der rechtsgerichteten Presse. In: Claus-Dieter Krohn (Hrsg.): Zwischen den Stühlen? Remigranten und Remigration in der deutschen Medienöffentlichkeit der Nachkriegszeit. Christians-Verlag, Hamborg 2002, ISBN 3-7672-1411-3, S. 397–418.
Steffen Raßloff (Hrsg.): „Willy Brandt ans Fenster!“ Das Erfurter Gipfeltreffen 1970 und die Geschichte des „Erfurter Hofes“. Glaux-Verlag, Jena 2007, ISBN 978-3-940265-05-0.
Kai Schlüter: Günter Grass auf Tour für Willy Brandt. Die legendäre Wahlkampftour 1969. Ch. Links Verlag, Berlin 2011, ISBN 978-3-86153-647-5.
Gregor Schöllgen: Willy Brandt. Die Biographie. Propyläen-Verlag, Berlin 2001, ISBN 3-549-07142-6.
Jan Schönfelder; Rainer Erices: Willy Brandt in Erfurt. Das erste deutsch-deutsche Gipfeltreffen 1970. Christoph-Links-Verlag, Berlin 2010, ISBN 978-3-86153-568-3.
Brigitte Seebacher-Brandt: Willy Brandt. Piper-Verlag, München/ Zürich 2004, ISBN 3-492-04383-6.
Carola Stern: Willy Brandt in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. Rowohlt-Verlag, Reinbek bi Hamborg 1975, ISBN 3-499-50232-1. (Neeutgaav: Willy Brandt. Överarbeit un erwiedert Neeuplaag Rowohlt-Verlag, Reinbek bi Hamborg 2002, ISBN 3-499-50576-2)
Martin Wein: Willy Brandt. Das Werden eines Staatsmannes. Aufbau-Taschenbuch-Verlag, Berlin 2003, ISBN 3-7466-1992-0.
Filme
Im Schatten der Macht. Tweedeelig Speelfilm över Brandt sien letzt Daag as Kanzler.
Theater
Demokratie. Theaterstück vun Michael Frayn över de Kanzlerschap un den Rückträe vun Brandt.
Weblenken
Willy-Brandt-Forum in Unkel
DNB-Katalog
Dorlis Blume, Irmgard Zündorf, Regina Haunhorst, Antoinette Lepper-Binnewerg: Tabellarisch Levensloop up de Sieden vun dat Düütsch Historsch Museum
Körtbiografie vun de Gedenkstäe Düütsch Wedderstand
Willy Brandt up de Sieden vun den Nobelpries (engelsch)
Informatschonen to Willy Brandt in dat BAM-Portal
Willy Brandt in de Datenbank vun Find A Grave (engelsch)
Willy-Brandt-Spezialdossier in de digitale Bibliothek ENA
Bildbiografie wiedere Fotostreck up stern.de
Willy-Brandt-Archiv un Nahlass vun Willy Brandt in dat Archiv der sozialen Demokratie vun de Friedrich-Ebert-Stiftung (Bonn)
Willy-Brandt-Personalbibliografie in de Bibliothek der Friedrich-Ebert-Stiftung Bonn
Willy-Brandt-Huus Berlin
Norwegisch-Deutsche Willy-Brandt-Stiftung (Oslo/Berlin)
Info-Terminal Willy-Brandt-Denkmal Erfurt
Willy-Brandt-Denkmal up erfurt-web
Willy Brandt Internatschonales Biographisches Archiv 08/1993 van’ 15. Februar 1993 un Nahdrääg, in dat Munzinger-Archiv (Artikelanfang fre afroopbor)
Indrag över Willy Brandt in de Afordneten-Datenbank vun dat Europääsch Parlament
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
SPD
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Freedensnobelpries
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Boren 1913
Storven 1992 |
1500 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Helmut%20Schmidt | Helmut Schmidt | Helmut Heinrich Waldemar Schmidt (* 23. Dezember 1918 in Hamborg; † 10. November 2015 in ebendor) weer en düütschen Politiker (SPD). He weer vun’n 16. Mai 1974 bit to’n 1. Oktober 1982 düütschen Bundskanzler. Vun 1967 bit 1969 is he Vörsitter vun de SPD-Frakschoon in’n Bundsdag ween, vun 1968 bit 1972 Bunnsminister för’t Verdeffenderen, in dat Jahr 1972 Bunnsminister för Weertschop un Finanzen. Vun 1972 bit 1974 weer he blots Bundsminister för Finanzen un ganz an’t Enn vun sien Tiet as Kanzler is he ok noch Butenminister ween (vun’n 19. September 1982 bit 1. Oktober 1982).
Wat de Lehr vun de Weertschop angeiht, gellt he as Vertreder vun de Theorie vun John Meynard Keynes. Vun 1983 af geev Schmidt, tohopen mit annere, de Tietschrift Die Zeit rut.
De eersten Johren
Helmut Schmidt sien unehlichen Vadder harr een jöödschen Vadder. De Familie versöch, dor nix vun an’t Licht kamen to laten. Eerst 1984 hett Schmidt süms dorvun spraken, man bloots, wieldat Journalisten dat spitzkregen harrn, as Schmidt sien Fründ Valéry Giscard d’Estaing jem dat vertellt harr. In sien Vertellen öber siene Kinnertiet seggt he, dor harr dat wat mit to doon harrt, dat he vun den Nationalsozialismus nix afweten wull.
Nah dat Abitur an de Lichtwark-School in Hamborg hett Schmidt toeerst sienen Arbeitsdeenst un Militärdeenst afleist. Bit 1945 is he Soldat in’n 2. Weltkrieg ween. An’n Anfang weer he in Bremen bi de Flakartillerie. 1941 hefft se em an de Oostfront afkummandeert. Later is Schmidt is Berlin un Bernau bi dat Rieksministerium för Luftfahrt togange ween as een, de öber de Aart un Wies vun dat Utbillen an de Flak wat seggen konn. 1944 un 1945 is he denn bruukt wurrn as Baas vun een Batterie an de Westfront. As de Krieg toenne weer, weer he Oberleutnant.
As Liddmaat vun dat Rieksministerium för Luftfahrt wurr he to’n Tokieken bi de Schauprozessen vun den Volksgerichtshoff afkummandeert. He hett dat fies funnen, wat he dor to sehn un to hören kreeg, un sien vörsitten General beden, datt he dor nich mehr hen müss. De hett em dat denn ok verlööft, datt he dor nich wedder hen güng.
He seet fungen in een Suldatenlager. As he free kamen weer, studeer he in Hamborg de Lehr vun de Volksweertschap. 1949 konn he sien Studium afsluten un weer vun dor af an Diplom-Volksweert. He hett denn bit 1953 ünner dat Regeer vun Karl Schiller bi dat Amt för Weertschup un Verkehr vun de Free un Hansestadt Hamborg arbeit. Vun 1952 bit 1953 hett he dor dat Ünneramt för den Verkehr ünner siene Hannen harrt. 1958 is he bi de ganz ne’e Bundswehr Kaptein vun de Reserve wurrn.
Familie un Kinner
An’n 27.Juni 1942 hett Schmidt Hannelore Glaser heirat. Ehr Ökelnaam weer Loki. De beiden hefft twee Kinner kregen. De Söhn Walter wurr an’n 26. Juni 1944 baren un sturv in’n Februar 1945 noch, ehr he een Jahr oolt wurrn is. He hett woll Meningitis harrt. De Dochter Susanne is 1947 boren un leevt un arbeit (bi Bloomberg TV) hüdigendags in London.
Schmidt un sien Froo hebbt lange Tiet in Hamborg-Langenhoorn leevt. En tweeten Wohnoort harrn de beiden an den Brahmsee in Holsteen. Loki Schmidt is 2010 storven. Sien Religion weer evangeelsch.
Partei
In’n März 1946 is Schmidt in de SPD intreden. Hier hett he eerst mal bi den SDS (sozialistische düütsche Studentenbund) mitmaakt. 1947 un 1948 weer he Vörsitter vun den SDS in de Zonen in den Westen vun Düütschland.
Vun 1968 bit 1984 weer Schmidt stellvertreden Bunnsvörsitter vun de SPD. Schmidt hett sik in de SPD för dat Mehrheitswahlrecht utspraken, so as dat in Grootbritannien begäng is. Anners as de beiden annern sozialdemokraatschen Bunnskanzler Willy Brandt un Gerhard Schröder is Schmidt nie nich Bunnsvörsitter vun de SPD ween.
Anners as de Mehrheit vun sien Parteifrünnen sprickt sik Schmidt hüttodaags jümmers wedder dorgegen ut, dat de Törkie Liddmaat vun de EU (Europääsche Union) weeren kann. De Grünnen för siene Meenung hett he jümmers wedder in de Tietschrift Die Zeit angeven.
Schmidt wendt sik ok stracks gegen dat Utstiegen ut de Atomenergie, so as dat vun de letzte root-gröne Regeerung beslaten wurrn weer.
Senater
Vun’n 13. Dezember 1961 bit to’n 14.Dezember 1965 is Helmut Schmidt Binnensenater in Hamborg ween. Groot Ansehn un een bannig goden Roop hett he kregen, as he bi de Stormfloot in’n Februar 1962 de Saak in’e Hand nahmen hett.
Afordenten
Vun 1953 bit to’n 19. Januar 1962 un denn wedder vun 1965 bit 1985 is Schmidt Liddmaat vun den düütschen Bunnsdag ween. Dor hett he för den Wahlkreis Hamborg-Bargdörp seten. As he 1965 to’n tweeden Mal in’n Bunnsdag intagen weer, is he glieks to’n stellvertreden Vörsitter vun de SPD-Fraktion wählt wurrn. In de Tiet vun de eerste grode Koalitschoon is he Vörsitter vun de Frakschoon ween. Düt Amt hett em an’n meisten Spaaß maakt in all sien Jahren Politik, hett he later seggt. Dat weer in de Jahren vun 1966 bit 1969. Vun’n 27. April 1967 bit 1969 weer he Baas vun de Frakschoon ehren Arbeitskrink för Butenpolitik un gesamtdüütsche Fragen. Vun’n 27. Februar 1958 bit 29. November 1961 is he Liddmaat vun dat Europaparlament ween.
Minister
An’n 22. Oktober 1969 is Schmidt vun Willy Brandt in dat Kabinett Brandt I beropen wurrn as Minister för’t Deffenderen. In sien Tiet in dat Amt hett he den Wehrdeenst vun 18 up 15 Monate afkört un bavenhen dorför sorgt, dat in München un Hamborg Universitäten vun de Bundeswehr inricht wurrn sünd.
An’n 7. Juli 1972 hett he dat Amt vun den Weertschops- und Finanzminister övernahmen. Karl Schiller harr Bott geven un so weer dat free. Nah de Wahlen to’n Bunnsdag 1972 öbernehm he dat Bunnsministerium för de Finanzen.
Kanzler
As Willy Brandt Bott geven müss nah de Affär mit Günther Guillaume hett de Bunnsdag Helmut Schmidt an’n 16.Mai 1974 mit 267 Ja-Stimmen to’n ne’en Kanzler wählt. In düt Amt hett he dat ünner annern to kriegen harrt mit de Öölkries in de 1970er Jahren un mit den Terror vun de Rode Armee Frakschoon ünner ehr Anföhrers Ulrike Meinhoff, Gudrun Ensslin un Andreas Bader.
In dat Jahr 1977 hett he as eersten seggt, dat de ne’en SS-20 Raketen över de Middelstreck, de vun de Sowjetunion inföhrt wurrn sünd, de Relatschoon vun de Kräft in Europa dörenanner bröcht hefft. Dorüm kann seggt weern, datt Schmidt achter den NATO-Dubbelbesluss achtersteken dee. De Lüde in Düütschland un ok de Minschen in sien eegen Partei weeren dor nich so unbedingt up sien Spoor.
In den laten Summer 1982 is de sozial-liberale Koalitschoon, de he anföhrt hett, uteneenbraken. Sünners, wat Weertschop un Soziale Saken angüng, legen sik de Parteien FDP un SPD in’e Haar. An’n 17. September 1982 sünd all FDP-Ministers ut jemehr Ämter torüchtreden. Schmidt hett denn ok noch dat Amt vun den Butenminister övernahmen. Man an’n 1. Oktober 1982 geev dat en Konstruktiv Misstrauensvotum. Dorbi is Helmut Kohl mit de Stimmen vun CDU, CSU un FDP to’n ne’en düütschen Bundskanzler wählt wurrn.
Ehren
Schmidt is 1983 Ehrenbörger von Bremerhoben worrn.
Böker un Upsätz vun Helmut Schmidt
Verteidigung oder Vergeltung, Stuttgart 1961
Militärische Befehlsgewalt und parlamentarische Kontrolle, in: Horst Ehmke, Carlo Schmid, Hans Scharoun, Festschrift für Adolf Arndt zum 65. Geburtstag, Frankfort an’n Main 1969, Sieten 437–449.
Reform des Parlaments, in: Claus Grossner, Das 198. Jahrzehnt. Marion Gräfin Dönhoff zu Ehren, Hamborg 1969, Sieten 323–336.
Die Opposition in der modernen Demokratie, in Rudolf Schnabel, Die Opposition in der modernen Demokratie, Stuttgart, 1972, Sieten 51–60
Menschen und Mächte, Berlin 1987.
Politik als Beruf heute, in: Hildegard Hamm-Brücher, Norbert Schreiber, Die aufgeklärte Republik. eine kritische Bilanz, München 1989, Sieten 77–84.
Die Deutschen und ihre Nachbarn. Menschen und Mächte, Teil 2, Berlin 1990.
Politischer Rückblick auf eine unpolitische Jugend, 1991.
Handeln für Deutschland, Berlin 1993.
Zur Lage der Nation, 1994.
Weggefährten – Erinnerungen und Reflexionen, Berlin 1996.
Die Allgemeine Erklärung der Menschenpflichten, 1997 (Hett he bi mitmaakt).
Auf der Suche nach einer öffentlichen Moral, 1998.
Globalisierung. Politische, ökonomische und kulturelle Herausforderungen, 1998.
Kindheit und Jugend unter Hitler, Sammelband, Berlin 1998.
Die Selbstbehauptung Europas, Perspektiven für das 21. Jahrhundert, Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart München 2000.
Die Mächte der Zukunft Gewinner und Verlierer in der Welt von morgen, Siedler Verlag, München 2004.
Auf dem Weg zur deutschen Einheit, Rowohlt Verlag, Reinbek 2005
Böker un Upsätz över Helmut Schmidt
Mainhardt Graf von Nayhauß: Helmut Schmidt. Mensch und Macher, Bastei Lübbe: Bergisch Gladbach 1988, 766 S., ISBN 3-404-61197-7
Jonathan Carr, "Helmut Schmidt", 1. Uplaag, Düsseldörp u. a. 1985, 256 S., ISBN 3-430-11733-X
Hartmut Soell: Helmut Schmidt. Vernunft und Leidenschaft, Band 1. DVA 2003, 900 S., ISBN 3-421-05352-9
Up Platt is nix vun un nix öber Helmut Schmidt rutkamen.
Weblenken
Rieke Bibliographie bi de Helmut-Schmidt-Universität
Biografie vun Helmut Schmidt cosmopolis.ch
Biografie bi‘t Bundskanzleramt
Helmut Schmidt, „Zeit“-Herausgeber und ehemaliger Bundeskanzler in Zeitzeugen im Gespräch, Deutschlandfunk an‘n 30. Juni 2011
ARD-Spezial to’n 95. Geboortsdag vun Helmut Schmidt
Dat Huus vun Helmut un Loki Schmidt to'n rinkieken op de Website vun de Helmut und Loki Schmidt Stiftung
Mann
Börger von Düütschland
Hamborg
Politiker (Düütschland)
SPD
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Boren 1918
Storven 2015 |
1501 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hardware | Hardware | De Hardware is allens vun een Reekner oder anner elektronschen Maschin, wat een anfaaten kann. Dat is to den Ünnerscheed vun de Software, de seggt, woans de Hardware arbeeden schall.
Bi een Computer tellt to de Hardware t.B.
dat Huus
dat Nettdeel
dat Motherboard
de CPU
de Chipsatt
de Bus, t.B. PCI-Bus
de Grafikkoort
de Soundkoort
de Kiekschapp-Koort
de Loopwarken
de Fastplaat
dat Diskettenloopwark
dat CD-ROM-Loopwark
de CD-Brenner
dat DVD-Loopwark
de DVD-Brenner
dat ZIP-Loopwark
de Tastatur
de Muus
de Trackball
de Bildschirm
de Drucker
Nodeldrucker
Typenraddrucker
Dintenstrahldrucker
Laserdrucker
de Scanner
Reekner |
1503 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Helmut%20Kohl | Helmut Kohl | Helmut Josef Michael Kohl (* 3. April 1930 in Ludwigshafen; † 16. Juni 2017 ok dor) weer en düütschen CDU-Politiker.
He weer van 1969 bit 1976 Ministerpräsident vun dat Land Rhienland-Palz un van 1982 bit 1998 de sösste Bunnskanzler vun de Bunnsrepubliek Düütschland. Van 1973 bit 1998 weer he todem Parteivörsitter vun de CDU. Kohl hett den Prozess vun de Düütsch Weddervereenigen mitgestalt un hett maatgevend to de europääsch Eenigungsprozess bidragen.
Öllernhuus
Helmut Kohl wurr 1930 as dart Kind vun de in dat ünnerfränkisch Greußenheim boren Finanzbeamten Hans Kohl (1887–1975) un de sien ut Ludwigshafen-Friesenheim stammend Fru Cäcilie boren Schnur (1890–1979) in Ludwigshafen boren. De Familie weer konservativ-kathoolsch präägt. Sien Geschwister weern Hildegard (1922–2003) un Walter (1926–1944). De Kinner hebbt hör Jöögd in de Friesenheimer Hohenzollernstraat verbrocht. Över de Beziehung to sien öllere Süster weet man nich völ, sien Bröer Walter, de he bannig verehrt hett, is fröh storven. Walter is November 1944 as Suldat bi en Deepflegerangreep dicht bi Mönster fallen.
Schooltiet / Studium
Helmut Kohl hett af den 1. April 1936 de Grundschool „Ruprechtschule“ un siet 1940 – de Tweete Weltkrieg weer all utbraken – de Böverrealschool besöcht. As 14-Johrig wurr Helmut Kohl in en Ludwigshafener Füerlöschtrupp insett un per Kinnerlandverschickung nah Erbach in den Odenwald un later nah Berchtesgaden brocht. Van dor kehr he in‘ April 1945 mit dree Schoolkameraden to Foot torüch nah Ludwigshafen. Nah sien Rückkehr weer de Böverrealschool tonächst slooten, un Kohl fung in‘ August 1945 en landwertschaplich Lehr an. All in November 1945 kehr he aber weer an sien old School torüch un hett dor in März 1950 dat Abitur makt.
To dat Sömmersemester 1950 fung he denn en Studium vun Rechtswetenschapen un Historie in Frankfort an’n Main an, wat he aber nah twee Semester weer afbraken hett. To dat Wintersemester 1951/52 wessel he an de Universität Heidelbarg un hett en Magister-Studium mit de Hööftfaken Geschichte un Staatswetenschapen absolveert. Nahdem Kohl sien Studium 1956 mit den akadeemschen Grad Magister Artium beend harr, hett he en Stäe as Wetenschaplich Mitarbeiter an dat Alfred-Weber-Institut vun de Universität Heidelberg antreden. 1958 hett he mit de Dissertation Die politische Entwicklung in der Pfalz und das Wiedererstehen der Parteien nach 1945 bi Walther Peter Fuchs (1905–1997) sien Doktertitel (Dr. phil.) makt. Ansluutend wurr he Direktionsassistent bi en Iesengeeteree in Ludwigshafen un 1959 Referent bi den Verband der Chemischen Industrie in Ludwigshafen.
Privatleven
1960 hett Helmut Kohl de Frömdsprakensekretärin Hannelore Renner (1933–2001) heiraadt, de he siet 1948 kennen dee. Ut de Ehe gungen de beid Söhns Walter (* 1963) un Peter Kohl (* 1965) hervör. In de folgend Johrteinten weer Kohl immer drup bedacht, en heel Familienleven dortostellen. So hebbt he un sien Fru siet Anfang vun de 1970er Johren hör veer Week düernden Sömmerurlaub stets in dat soltborgsch St. Gilgen an‘ Wolfgangsee, in den eerst Johren ok mit de beid Kinner un immer weer in dat sülvige Huus direkt an den See, de dordör överall in Düütschland bekannt wurr. Sommerinterviews ut de Ferien un stell Pressebiller vun en anschienend intakten börgerlich Familie hebbt immer to dat Urlaubsprogramm hörrt. Kohls Söhn Walter hett nahderhenn in en Book dit tekent Bild wedderspraken. De Familie is nah de Dood vun Hannelore Kohl, de an‘ 5. Juli 2001 mit 68 Johren Suizid begung, utnannerbraken. Se harr tovör johrenlang ünner en Luchtallergie leeden.
Rund fiefenhalv Johr nah dat Enn‘ vun sien Kanzlerschap, an‘ 4. März 2004, stell Helmut Kohl den eersten Deel vun sien Memoiren ünner den Titel „Erinnerungen, 1930–1982“ vör. Se umfaaten de Johren 1930 bit to de Beginn vun sien Kanzlerschap 1982. De tweete Deel över de Regeerensjohren bit 1990 keem an‘ 3. November 2005, de darte Deel över de Johren bit 1994 an‘ 16. November 2007 herut. Een veerten afsluutend Band is plaant.
In‘ Fröhjahr as ok in‘ Harvst 2007 harr Helmut Kohl twee Kneeoperatschonen, bi de hüm künstlich Gelenken insett wurrn. He befunn sück noch in de Rehabilitatschoo, as he sück in‘ Februar 2008 bi en swooren Störrt in sien Huus en Schädel-Hirn-Trauma totruck, wat noch in de sülvig Nacht opereert wurrn muss. Sietdem bruukt he bi apenlich Uptreden en Rullstohl.
Över de stuur Tiet nah den Störrt hett he sülvst seggt: „Wenn meine Frau nicht gewesen wäre, wäre ich nicht mehr am Leben, und wenn sie nicht bei mir wäre, wäre mein Leben heute sehr viel weniger lebenswert“. An‘ 8. Mai 2008 hebbt he un Maike Richter (* 1964), mit de he siet 2005 in en fasten Beziehung leevt, in de Kapell vun en Reha-Klinik in Heidelbarg in‘ engsten Früendeskrink heiraadt. De beid Söhns Walter un Peter weern nich inlaaden. Trootüügen weerm de Medienünnernehmer Leo Kirch un BILD-Chefredakteur Kai Diekmann. Maike Richter, de nah de Hochtiet de Nahnaam Kohl-Richter annehm, harr Kohl in dat Kanzleramt kennenlehrt, wo de Volkswirtin mit Doktertitel vun 1994 bit 1998 as Beamtin in de Wertschaftsafdeelen arbeiten dee. Nah Gerhard Schröder sien Wahlsieg weer se to de Finanzexperten vun de Unionsfraktschoon, Friedrich Merz, wesselt. Nah en Tätigkeit as Journalistin bi de Wirtschaftswoche is se to Tiet Baas vun dat Referat Regional Wertschaptspolitik, Städerbau un Ruumordnung in dat Bundwertschaftsministerium (is aber beurlaubt).
Helmut Kohl leevt in den Ludwigshafener Stadtdeel Oggersheim un in Berlin.
Politisch Karriere
All as Schöler (1946) is Helmuth Kohl de CDU bitreden un weer ansluutend Mitbegrünner vun de Junge Union in sien Heimatstadt Ludwigshafen (1947). Sien politisch Aktivitäten hett he ok während sien Studium wieder verfolgt. 1953 wurr he Liddmaat vun den geschäftsführenden Vörstand vun de CDU in Rhienland-Palz, 1954 stellvertreden Landsvörsitter vun de Junge Union vun Rhienland-Palz, 1955 Liddmaat vun den Landsvörstand vun de CDU Rhienland-Palz. 1959 wurr he Vörsitter vun de CDU-Kreisverband Ludwigshafen, 1960–1969 weer he Fraktschoonsführer vun de Stadtratsfraktion Ludwigshafen, af 1963 Fraktschoonsvörsitter in den Landdag vun Rhienland-Palz, van März 1966 bit September 1974 weer he Landsvörsitter vun de CDU vun Rhienland-Pfalz, 1966 Liddmaat vun den Bundsvörstand vun de CDU, af 1969 Stellvertreder un van 1973 bit 1998 Bundsvörsitter vun den CDU. En wichtigen Förderer vun Helmut Kohl weer de to Tieden vun den Natschonalsozialismus un Tweeten Weltkrieg vermögend wurrn Industrielle Fritz Ries.
Ministerpräsident
As Kohl 1966 to’n Landsvörsitter vun de CDU vun Rhienland-Palz wählt wurr, weer he ok to’n Nahfolger vun Peter Altmeier in dat Amt vun den Ministerpräsidenten bestimmt. Nah de folgenden Landdagswahl wurr woll noch eenmal Altmeier Ministerpräsident, aber an‘ 19. Mai 1969 lhett Kohl hüm in dit Amt aflööst. Wichtig Entscheidungen in Kohl sien Amtszeit weern de Gebietsreform un de Grünnen vun de Universität Trier-Kaiserslautern (hüüd: Universität Trier, Technische Universität Kaiserslautern).
As Nahfolger vun Kurt Georg Kiesinger hett Kohl 1971 ahn Spood för den Bundsvörsitt vun de CDU kandideert un verlor tegen Rainer Barzel. 1973, en Johr nah Rainer Barzel sien scheitert Konstruktiv Misstrauensvotum tegen den amteerenden Bundskanzler Willy Brandt, hett Kohl hüm as Bundsvörsitter vun de CDU aflööst un behull disse Parteifunktschoon 25 Johr bit to’n 7. November 1998.
Oppositschoonsführer
Bi de Bunddagswahl 1976 is he eerstmals as Kanzlerkandidat vun sien Partei antreden. De CDU/CSU hett de afsolute Mehrheit mit 48,6 Perzent vun de Stimmen blots knapp verfehlt un de sozialliberale Koalitschoon kunn sück behaupten. Dat weer aber bit dorhenn dat tweetbest Wahlergebnis vun de CDU/CSU överhoopt. Kohl is nah de Wahl as Ministerpräsident torüchtreden un wurr as Vörsitter vun de CDU/CSU-Fraktschoon in‘ Düütschen Bundsdag in Bonn Oppositschoonsführer. Sien Nahfolger as Ministerpräsident wurr an‘ 2. Dezember 1976 Bernhard Vogel. Nah de verloren Wahl hett de CSU den Kreuther Trennungsbeschluss to de Upheven vun de Fraktschoonsgemeenschap mit de CDU faat, Kohl kunn aber tegen den CSU-Vörsitter Franz Josef Strauß de Fortführen dörsetten. Bi de Bundsdagswahl 1980 muss he dorför Strauß den Vörtritt bi de Kanzlerkandidatur laaten. Wiel Strauß aber nah de verloren Wahl Ministerpräsident in Bayern bleev, weer Kohl wiederhenn Oppositschoonsführer.
Kohl weer van 1976 bit 2002 Liddmaat vun den Düütschen Bundsdag.
Kanzler
Wahl un Uplöösen vun den Bundsdag
Nahdem sozial-liberal Koalitschoon vun Bundskanzler Helmut Schmidt an‘ 17. September 1982 utnannerbraken weer – dat geev swoorwegend Meenungsverscheedenheiten över de tokünftig Wertschapspolitik in de Bundsrepubliek – nehmen FDP un de CDU/CSU an‘ 20. September 1982 Koalitschoonsgespräche up. Anlass för den Bröök weer ünner annern en Strategiepapier vun de FDP, dat vun Otto Graf Lambsdorff utarbeit wurrn weer un neoliberal Positschonen to en Reform vun den Arbeitsmarkts enthull.
Kohl wurr för dat Amt vun den Bundskanzler nomineert un an‘ 1. Oktober 1982 in‘ Rahmen vun da teerst spoodriek konstruktiv Misstrauensvotum in de Historie vun den Bundsdag tegen den amteerenden Bundskanzler Helmut Schmidt to’n sössten Bundskanzler wählt. Butenminister wurr, as ok all in de sozial-liberalen Koalitschoon, Hans-Dietrich Genscher. De Koalitionswessel weer binnerhalv vun de FDP bannig umstreeden. Wiel de FDP mit en Koalitschoonsutsaag togunsten vun de SPD in den Wahlkamp 1980 gahn weern, wurr fehlend materiell Legitimatschoon reklameert; formaal weer dat aber verfaatenskonform. Dorto keem, dat Kohl sien Kanzlerschap nich ut normal Bundsdagswahlen hervörgahn weer. Um dissen Makel to tilgen, hett Kohl en bannig umstreeden Verfohren dörführt: He stell den Bundsdag de Vertrauensfraag, över de an‘ 17. Dezember 1982 afstimmt wurr, Nahdem de Regeeerenskoalitschoon an‘ Dag tovör mit breet Mehrheit den Bundshuushollen för 1983 verafscheed harr; enthullt sück de Mehrtall vun de Afordneten vun de Regeerenskoalitschoon as vereenbort de Stimm, wodör dat wünscht Ergevnis tostannen keem: Kien Mehrheit för den Bundskanzler un dormit de Mögelkeit, den Bundspräsidenten de Uplöösen vun dat Parlament vörtoslahn. Bundspräsident Karl Carstens hett sück länger Tiet laaten mit de Entscheedung, sück denn aber in‘ Januar 1983 för de Uplöösen vun den Bundsdag un dat Utschrieven vun vörtrucken Bundsdagswahlen för den 6. März 1983. Gegen disse Vörgehenswies hebbt eenig Afordneten vör dat Bundsverfaatengericht klaagt, de aber den faststellt hett, dat dat Uplöösen nah de Verfaaten mögelk weer.
De eersten Johren vun sien Kanzlerschap
Bi de Bundsdagswahl an‘ 6. März 1983 wunn de Koalitschoon ut CDU/CSU un FDP mit Stimmengewinnen för de CDU/CSU (48,8 Perzent, +4,3 Perzentpunkten) un düütlichen Stimmenverlusten för de FDP (7,0 Perzent, -3,6 Perzentpunkten) de Mehrheit vun de Seeten in‘ Bundsdag. Helmut Kohl, de tüschen 1976 un 1998 sössmal as Kanzlerkandidat antreden, harr sien best Wahlergebnis (un dat tweetbest vun de Unionsparteien in de Historie vun de Bundsrepubliek). Kanzlerkandidat vun de Sozialdemokraten weer de ehmalge Bundsjustizminister un Münchener Böverbörgermeester Hans-Jochen Vogel.
In de eersten Johren vun sien Amtstiet hett Kohl den noch ünner de Regeeren Schmidt faaten NATO-Nahrüstungsbeschluss tegen den Wedderstand vun de Freedensbewegen dörsett.
An‘ 22. September 1984 hebbt sück Kohl un de franzöösche Staatspräsident François Mitterrand an den Oort vun de Slacht um Verdun drapen, um gemeensam an de Dooden vun beid Weltkriegen to gedenken. Dat Foto vun hör minütenlang Hannendruck wurr en Symbol vun de düütsch-franzöösch Utsöhnung. Kohl un Mitterrand wurr in de folgend Johren en besünners eng Vertrauensverhältnis nahseggt. Se hebbt gemeensam Projekte as dat Eurokorps un den Feernsehsenner ARTE up den Weg brocht. Ok Fortschritte in de europäisch Eenigung as de Verdrag vun Maastricht un later de Inführen vun den Euro wurrn wesentlich de eng düütsch-franzööschen Tososammenarbeit toschreven.
In‘ Toog vun de Flick-Affäre um illegale Zahlungen vun den Flick-Konzerns an düütsch Politiker wurr Kohl dör wg. Kohl-Indraagen in dat sekerstellt Kassenbook belast. In den Ünnersökensutschuss vun den Bundsdag un den Mainzer Landdag hett Kohl nich de Wohrheit in‘ Betoog up sien Kenntnis vun den Zweck vun de Staatsbörgerlich Vereenigung as Spendenbeschaffungsanlaag un entgung nah en Anzeig vun Otto Schily blots knapp en Straafverfohren wegen uneidlich Falschutsaag. Kohls Parteifrüend Heiner Geißler hett hüm later mit den berühmt wurrn Kommentar, he harr wohl en „Blackout“ harrt, verteedigt.
In Israel hett he an‘ 24. Januar 1984 vör de Knesset över de hüm todeel wurrn „Gnade der späten Geburt“, de Satz sülvst stamm vun Günter Gaus.
An‘ 5. Mai 1985 hett Kohl gemeensam mit US-Präsident Ronald Reagan in Bitburg en Kranz up den dortigen Soldatenkarkhoff daalleggt. Dat wurr in Deelen vun de düütsch un amerikaansch Apenlichkeit heftig diskuteert, wiel dor ok Liddmaaten vun de Waffen-SS beerdigt sünd (→ Bitburg-Kontroverse).
Bi de Bundsdagswahl 1987 wurr Kohl in sien Amt bestätigt. Gegenkandidat vun de SPD weer de Ministerpräsident von Noordrhien-Westfalen, Johannes Rau.
De „Kanzler vun de Eenheit“
Kohl hett as eerst düütsch Bundskanzler en Privatreis in de DDR makt. In‘ Mai 1988 is he spontan un ahn Begleitschutz för dree Daag mit sien Frau un sien Söhn Peter dör middeldüütsch Städer fohren. Later hett he disse Reis as en vun de bewegendsten vun sien Leven betekent.
Nahdem sück de Tosommenbröök vun de DDR afteken dee un de Berliner Müer an‘ 9. November 1989 fallen weer, hett Helmut Kohl ahn vörherig Afspraak mit den Koalitschoonspartner un den westlich Bündnispartnern an‘ 28. November 1989 in‘ Düütsch Bundsdag en „Zehn-Punkte-Programm zur Überwindung der Teilung Deutschlands und Europas“ vörleggt. An‘ 18. Mai 1990 wurr de Staatsverdrag över de Währungs-, Wertschaps- un Sozialunion mit de DDR ünnerschreven. Tegen den Wedderstand vun Bundsbankpräsident Karl Otto Pöhl harr Kohl dorin en Umtuuschkurs vun Mark der DDR in D-Mark vun 1:1 bi Löhnen, Gehältern, Mieten un Renten dörsett. Dat weer nahderhen en stark Belastung för Bedrieven in de Nee Bundslänner. Gemeensam mit Butenminister Hans-Dietrich Genscher hett dat in de so nömmt Zwei-plus-Vier-Gesprächen mit de Siegermächten vun den Tweeten Weltkrieg henkreegen, dat de de Tostimmung to de Düütsch Weddervereenigung geven hebbt Zwei-plus-Vier-Verdrag un ok tostimmt hebbt, dat dat weddervereenigt Düütschland in de NATO drin is.
De Düütsch Eenheit hett sück positiv up de wiedere Loopbahn vun Kohl as Bundskanzler utwirkt. Kohl weer dat 1989 up den Parteidag in Bremen blots swoor gelungen, en „Putschversöök“ vun sien Gegner ut sien eegen Partei um Heiner Geißler, Rita Süssmuth un Lothar Späth aftowehren.
Kanzler vun dat weddervereenigt Düütschland
An’ 17. Januar 1991 hett de Düütsch Bundsdag Helmut Kohl to’n darten Mal to’n Bundskanzler wählt, nahdem he sück bi de Bundsdagswahl 1990 tegen den Ministerpräsident vun dat Saarland un dormaligen SPD-Kanzlerkandidaten Oskar Lafontaine dörsett harr. Dormit wurr he to’n eersten Kanzler vun dat weddervereent Düütschland.
Nah de knapp wunnen Bundsdagswahl 1994 wurr Kohl weer to’n Bundskanzler wählt, ditmal harr he sück tegen den Ministerpräsidenten vun Rhienland-Palz Rudolf Scharping vun de SPD dörsett. De folgend Johren weern ehrder vun butenpolitischen Spood präägt (Frankfort an’n Main as Seet vun de nee schaffen EZB, Euro-Inführung). Innenpolitisch teken sück ok wegen de vun de SPD-domineert Bundsraat un de dormit inschränkt Handelnsfähigkeit vun de Bundsregeeren en Stagnatschoon af, de in de Wahlnedderlaag 1998 ennen dee.
De Wahl wurr vun de SPD wunnen, de mit den dormaligen Ministerpräsidenten vun Neddersassen Gerhard Schröder as Kanzlerkandidat antreden weer. De christlich-liberale Koalitschoonsregeeren wurr denn vun en root-gröön Koalitschoon afgelöst, un Kohl wurr an’ 26. Oktober dör Bundspräsident Roman Herzog ut dat Amt entlaaten. Kohl führ bit to’n 27. Oktober 1998 blots noch en geschäftsführend Bundsregeeren.
Bi de Bundsdagswahl 2002 hett sück Kohl nich mehr um en Mandat bewurben.
Witz, Satire un Parodie
Helmut Kohl weer as meest kien anner Politiker ut de Bundsrepubliek Düütschland Gegenstand vun politischem un ok unpolitischem Humor. De woll bekannst un andüernst satirisch Dorstellung vun den Kanzlers kreeg dat düütsch Satiremagazin Titanic henn, dat den Kanzler beernförmig inklusive Stängel karikeert hett – „Beern“ wurr ähnlich as bi den franzööschen Börgerkönig Ludwig Philipp en Schmähwoort as en karikaturistisches Symbol för Helmut Kohl.
Up dat Korn wurrn ok sien mangelnd Frömdspraakenkenntnisse, sien massig Statur, sien Volksdömlichkeit as provinzielle Herkunft nommen. Kohl-Imitatoren as de Parodist Stephan Wald hebbt sück sien sien Palzer Spraak annommen, mitsamt de hüm eegen hyperkorrigeerten Utspraak vun dat des sch („Gechichte“). Dieter Hildebrandt mokeer sück in en Parodie vun Matthias Claudius sien Gedicht Abendlied („Der Mond ist aufgegangen“) över Helmut Kohl sien Angewohnheit, frömd Texte mit eegen Ideen to ergänzen.
Parteispendenaffäre un sien Tiet nah de Kanzlerschap
In de CDU-Spendenaffäre nah de verloren Bundsdagswahl 1998 hett Kohl de Herkunft vun en Bedrag vun eeneenhalf bit twee Million DM verschweegen, ofschoons he nah dat Parteiengesetz, dat he as Bundskanzler sülvst ünnerschreeven harr, un de dorin fastleggt Publikationsplicht to Utkunft verpflicht weer. Bit hüüd nimmt Kohl kien Stellung to dat Thema. Sien Argumentation, he harr dat Geld vun Spendern kreegen, de he mit en „Ehrenwort" verspraaken harr, hör Naam to verschwiegen, steiht in‘ Gegensatz to de geltend Rechtslaag un hett hüm dormals völ apenlich Kritik inbrocht. För de de CDU dör de ansluutend Sperrung vun de Wahlkampköstenerstattung entstahn finanziellen Inbußen keem Kohl mit Geld ut en privaten Spendenaktion up.
En vun‘ Bundsdag insett Ünnersökensutschuss hett sück vun Dezember 1999 bit Juni 2002 mit de CDU-Spendenaffäre utnannersett. De Arbeit vun den Utschuss wurr vun heftig parteipolitischen Utnannersetten begleit. An‘ 18. Januar 2000 muss Kohl wegen sien Rolle in de CDU-Finanzaffäre up den Ehrenvörsitt vun de CDU verzichten. Wegen den Verdacht vun Untrüe to‘n Nahdeel vun sien Partei hett de Bonner Staatsanwaltschap 2000 en Ermittlungsverfohren tegen Kohl inleit, dat 2001 tegen Betallen vun en Geldbuße in Höhe von 300.000 DM wegen gering Schuld gemäß § 153 a StPO instellt wurr.
In‘ Rahmen vun Presseveröffentlichungen to dat Insolvenzverfahren vun KirchMedia af 2002 wurr bekannt, dat Kohl to de Politikern tellen dee, de Leo Kirch dör ümstreeden Beraderverdrääg an sien Ünnernehmen bunnen harr. Kohl harr nah sien Kanzlerschap dree Johre lang jeweils 600.000 DM kreegen. Kritiker as Hans Herbert von Arnim hebbt dorup henwiest, dat Kirch sien Medienimperium während der Kanzlerschap ünner Helmut Kohl vun en besünners Kirch-früendlichen Medienpolitik profiteert hett. Konkret Verdachtsmomente kunnen aber nie bewiest wurrn.
De annommen Vernichtung vun verscheeden Akten ut Kohls Amtstiet wurrd völfak ironisch as Bundeslöschtage betekent.
Um de beabsichtigte Verapenlichung vun Kohl sien Stasi-Ünnerlagen keem dat in de Johren 2000 bit 2004 to en umfangriek verwaltensgerichtlich Utnannersetten (Fall Kohl). In‘ Ergebnis muss he de Verapenlichung vun sensibel Informatschonen nich dulden.
In‘ Wahlkamp to de Parlamentswahlen in Italien 2006 hett Kohl utdrücklich sien Früend, den Herutforderer un ehmalgen EU-Kommissionspräsidenten Romano Prodi, för de Kandidatur vun dat Mitte-Links-Bündniss L’Unione ünnerstütt. Ofschons mit de in de dormals amteerend Bündnis Casa delle Libertà vertreden Forza Italia vun de dormaligen Ministerpräsidenten Silvio Berlusconi en Liddmaat vun de vun de CDU mitgestalt Tosommensluss Europäisch Volkspartei (EVP) kandideeren de, hett Kohl bi en Besöök in Rom verklort:„Ich möchte, dass mein Aufenthalt hier als Unterstützung für Prodi verstanden wird, der ein großer Europäer ist“.
Siet 1990 weer Helmut Kohl jedes Johr för den Freedensnobelpries nomineert wurrn, in‘ Fröhjohr 2007 etwa wurr Helmut Kohl vun EU-Kommissionspräsident José Manuel Durão Barroso as ok vun Michail Gorbatschow för de Utteknung vörslahn.
In‘ Juli 2009 hett Kohl sien Ämter in de vun sien storven Fru grünnd Hannelore-Kohl-Stiftung daalleggt; he hett dat mit de Övernahm vun de Stiftung dör Personen begrünnd, de „in keiner Beziehung zu seiner verstorbenen Frau standen“.
Anlässlich vun de Fiern to’n 20. Johresdag vun den Mauerfall hett sück Helmut Kohl an‘ 31. Oktober 2009 in‘ Berliner Friedrichstadtpalast noch eenmal mit sien dormalig Verhannelnspartners, den fröheren sowjetschen Staatschef Michail Gorbatschow un den dormaligen US-Präsidenten George Bush senior drapen. De dree Staatsmänner hebbt dorbi an de dramatisch Daag von dormals erinnert. Den Festlichkeiten an‘ 9. November 2009 un den Empfang vun den Bundspräsidenten
för tallriek Staatschefs bleev Kohl fern. Offiziell wurrn gesundheitlich Grünnen angeven, tatsächlich sall aber de Grund ween hemm, dat dat Bundskanzleramt hüm kien Maschien ut de Floogbereitschaft to Verfügung stellen wull.
Worför he sück later noch insett hett
Helmut Kohl engageer sück för dat Uparbeiten vun de SED-Diktatur. 1996 hörr he to de Grünnensliddmaaten vun dat Bürgerbüro Berlin, een Vereen för dat Uparbeiten vun Folgeschäden dör de SED-Diktatur, an de sien Grünnen Bürgerrechtler as to'n Bispeel Bärbel Bohley un Jürgen Fuchs oder Persönlichkeiten as Ignatz Bubis bedeeligt weern un dat he siet dem ünnerstütten dee. Siet 2003 is he todem Grünnensliddmaat vun de Fördervereen vun de Gedenkstäe Berlin-Hohenschönhausen.
Utteknungen un Ehrungen (Uttoog)
1977 kreeg Kohl dat Grootkrüüz vun de Verdeenstoorden vun de Italiensch Republik. 1988 kreeg he för sien Verdeensten um de düütsch-franzöösch Früendschap un för de Tokunft vun Europa gemeensam mit François Mitterrand den Akener Karlspries. Kohl kreeg 1993 den Düütschen Medienpries in Baden-Baden. 1996 wurr he in Löwen Ehrendokter vun de Katholieke Universiteit Leuven. Anfang 1996 kreeg he vun de weltgröttst jöödsch, B’nai B’rith, en Oorden för humanitäre Verdeenste. De Edmond Israel Foundation hett hüm 1997 den „Vision for Europe Award“ verleeht.
De Europäisch Union hett Helmut Kohl an’ 11. Dezember 1998 to’n Ehrenbörger vun Europa ernannt, en Titel, de tovör blots an Jean Monnet vergeeven wurrn weer. 1999 kreeg Kohl denn noch de Presidential Medal of Freedom un an’ 31. Oktober 1999 kreeg he de St. Liborius-Medaille für Einheit und Frieden vun dat Arzbisdom Patterbuorn.
För sien Verdeensten um de düütsch Eenheit un de dormit verbunnen Bidrag för dat Överwinnen vun de Spalten vun Europa wurr de fröhere Bundskanzler 2000 mit den Pries vun den Westfäälschen Freeden uttekent.
2003 kreeg he den Pries vun de beleidigt Tokieker för sien Utsaag to de CDU-Spendenaffäre: „Die Gelder sammle ich, um das nötige Geld zu haben, um jetzt eine große Untersuchung anzustellen über die Vaterlandsverräter und Leugner der Deutschen Einheit. Etwa bei bestimmten Machenschaften der ARD.“
In dat Johr 2004 wurr hüm de Internatschonal Adalbert-Pries in Warschau vun den poolschen Staatspräsidenten överreich. Kohl is neben Konrad Adenauer de tweet Dräger vun dat Grootkrüüz in besünner Utführung vun den Verdeenstoorden vun de Bundsrepubliek Düütschland.
Helmut Kohl is Ehrenbörger vun de Städer Frankfurt am Main un Berlin. 1985 wurr he as eerst Düütsche Ehrenbörger vun sien öösterrieksch Urlaubsoort St. Gilgen. An 2. September 2005 wurr he Ehrenbörger vun sien Heimatstadt Ludwigshafen an‘ Rhein. De Laudatio hull de Premierminister vun Luxemborg, Jean-Claude Juncker. Todem kreeg Kohl vun verscheeden Universitäten in dat In- un Utland de Ehrendokterwürde.
Gemeensam mit George Herbert Walker Bush un Michail Gorbatschow kreeg Kohl an‘ 17. Juni 2005 vör 10.000 Tokiekers den „Point Alpha Pries för Verdeenste um de Eenheit vun Düütschland un Europa in Freeden und Freeheit“.
In‘ September 2005 kreeg he den Franz Josef Strauß-Pries vun de Hanns-Seidel-Stiftung. De Laudatio hull de fröhere CSU-Vörsitter Theodor Waigel, de in dat Kabinett vun Helmut Kohl Bundsfinanzminister weer.
An‘ 3. Oktober 2005 wurr de Politiker mit de Quadriga uttekent, mit de de Vereen Werkstatt Deutschland herutragend Europäer vun de Nahkriegshistorie ehrt. De Oldkanzler wurr dormit nich blots wegen de Verdeensten um de Eenheit vun Düütschland, sonnern ok um sien Bemühen vun de europäisch Eenheit würdigt. De Laudatio hull de fröhere sowjeetsch Staatspräsident Michail Gorbatschow.
An‘ 17. Februar 2006 wurr Helmut Kohl mit de Sonnerpries vun den Konrad-Adenauer-Prieses för Kommunalpolitik vun de Kommunalpolitisch Vereenigung vun de CDU un CSU in Düütschland (KPV) uttekent.
An‘ 20. Juni 2006 kreeg Helmut Kohl in dat Yuste-Kloster bi Cáceres den spaanschen Europapries. In de vun Felipe González verlesen Laudatio wurr Kohl as „groot Architekt“ för en eenigt Europa betekent.
An‘ 25. Januar 2007 hett de Swiezer Bundspräsidentin Micheline Calmy-Rey hüm in Lausanne de goldene Medaille vun de Jean-Monnet-Stiften övergeven
An‘ 8. Mai 2009 kreeg he in Stuttgart den Hanns Martin Schleyer-Pries un an‘ 26. November 2009 den Millenniums-Bambi, övergeven vun sien Laudator Theodor Waigel.
An‘ 26. April 2010 wurr Kohl mit den hoochdoteerten Roland Berger Pries för Minschenwürde uttekent. För den ut gesundheitlich Grünnen hinnerten Kohl nehm de Ministerpräsident vun Hessen, Roland Koch den Pries vun Bundspräsident Horst Köhler entgegen. Laudator weer Wladyslaw Bartoszewski, ehmalger Butenminister vun Polen. Vun de mit een Million Euro doteerten Pries hett Kohl in‘ Juni 2010 700.000 Euro de Ruprecht-Karls-Universität Heidelbarg un de restlich 300.000 Euro för den Bau vun en Krankenhuus in Sri Lanka spend.
Warken
Die politische Entwicklung in der Pfalz und das Wiedererstehen der Parteien nach 1945. Dissertation, Universität Heidelbarg 1958
Zwischen Ideologie und Pragmatismus. Aspekte und Ansichten zu Grundfragen der Politik. Verlag Bonn Aktuell, Stuttgart 1973, ISBN 3-87959-014-1
Konrad Adenauer 1876/1976. Belser, Stuttgart 1976, ISBN 3-7630-1163-3
Reden und Berichte der Bundesregierung. Presse- und Informationsamt der Bundesregierung, Bonn (tallriek Eenzelverapenlichungen)
Die Deutsche Einheit. Reden und Gespräche. Lübbe, Bergisch Gladbach 1992, ISBN 3-7857-0665-0
Der Kurs der CDU. Reden und Beiträge des Bundesvorsitzenden 1973–1993. Hrsg. von Peter Hintze und Gerd Langguth. DVA, Stuttgart 1993, ISBN 3-421-06659-0
„Ich wollte Deutschlands Einheit.“ Dorstellt vun Kai Diekmann un Ralf Georg Reuth. Propyläen, Berlin 1996, ISBN 3-549-05597-8.
Mein Tagebuch 1998–2000. Droemer Knaur, München 2000, ISBN 3-426-27241-5
Erinnerungen. 1930–1982. Droemer Knaur, München 2004, ISBN 3-426-27218-0
Erinnerungen. 1982–1990. Droemer Knaur, München 2005, ISBN 3-426-27320-9
Erinnerungen. 1990–1994. Droemer Knaur, München 2007, ISBN 3-426-27408-6
As Herutgever:
Der neue Realismus – Außenpolitik nach Iran und Afghanistan. Düsseldörp, 1980 ISBN 3-88458-017-5
Literatur
Walter Kohl: Leben oder gelebt werden: Schritte auf dem Weg zur Versöhnung. Integral, 2011, ISBN 978-3778792049.
Wolfram Bickerich, Hans-Joachim Noack: Helmut Kohl. Die Biografie. Rowohlt Verlag, Berlin 2010, ISBN 978-3-87134-657-6.
Daniel Biskup (Fotografien), Annotationen: Helmut Kohl: Helmut Kohl. In Geschichte und Gegenwart. Collection Rolf Heyne, München 2010, ISBN 978-3-89910-454-7.
Jürgen Busche: Helmut Kohl. Anatomie eines Erfolgs. Berlin-Verlag, Berlin 1998, ISBN 3-8270-0282-6.
Patricia Clough: Helmut Kohl. Ein Porträt der Macht. dtv, München 1998, ISBN 3-423-24122-5.
Klaus Dreher: Helmut Kohl. Leben mit Macht. DVA, Stuttgart 1998, ISBN 3-421-05122-4.
Klaus Dreher: Kohl und die Konten. Eine schwarze Finanzgeschichte. DVA, Stuttgart 2002, ISBN 3-421-05441-X.
Wieland Elfferding: Helmut Kohl als Medienereignis. Zum Medien- und Machtdiskurs im Wahljahr 1994. In: Jörg Becker (Hrsg.): Medien, Macht und Märkte. Zürich 1994, ISBN 3-909160-06-9.
Bernt Engelmann: Schwarzbuch Helmut Kohl oder: Wie alles begann. Steidl, Göttingen 2000, ISBN 3-88243-728-6.
Werner Filmer, Heribert Schwan: Helmut Kohl. 4. Auflage. Econ, Düsseldörp u. a. 1990, ISBN 3-430-12746-7.
Alexander Gauland: Helmut Kohl. Ein Prinzip. Rowohlt, Berlin 1994, ISBN 3-87134-206-8.
Eckhard Henscheid: Helmut Kohl. Biographie einer Jugend. Haffmans, Zürich 1985, ISBN 3-251-00061-6 (satirisch Biographie).
Klaus Hofmann: Helmut Kohl. Eine politische Biographie. MVG, Stuttgart u. a. 1991, ISBN 3-87959-443-0 (ergänzt Neeuplaag vun Helmut Kohl. Kanzler des Vertrauens).
Hans Klein: Es begann im Kaukasus. Der entscheidende Schritt in die Einheit Deutschlands. 2. Auflage. Ullstein, Berlin und Frankfort an' Main 1991, ISBN 3-550-07806-4.
Peter Knorr, Hans Traxler: Birne. Das Buch zum Kanzler. Eine Fibel für das junge Gemüse und die sauberen Früchtchen in diesem unserem Lande. Zweitausendeins, Frankfort an' Main 1983 (Satire).
Christian Graf von Krockow: Porträts berühmter deutscher Männer. Von Martin Luther bis zur Gegenwart. List, München 2001, ISBN 3-548-60447-1, S. 427–478.
Jürgen Leinemann: Helmut Kohl. Ein Mann bleibt sich treu. Aufbau, Berlin 2001, ISBN 3-7466-7038-1 (wieder makt Neeuplaag vun Helmut Kohl. Die Inszenierung einer Karriere).
Werner Maser: Helmut Kohl. Der deutsche Kanzler. Wieder makt Neeuplaag. Ullstein, Frankfurt am Main und Berlin 1993, ISBN 3-548-35275-8 (Biographie).
Konrad R. Müller (Fotos): Helmut Kohl. Lübbe, Bergisch Gladbach 1991, ISBN 3-404-61215-9 (Bildband mit einem Essay von Peter Scholl-Latour).
Klaus Rathje, Jürgen Sacht: Das kleine Helmut-Kohl-Lexikon. Das Universum Helmut Kohl. Politische Freunde und Feinde, Kindheit und Jugend, Spargelessen und Saumagen, die Mechanismen der Macht, das System der Schwarzen Kassen. Lexikon, Berlin 2002, ISBN 3-89602-293-8.
Bernhard Vogel (Hrsg.): Das Phänomen. Helmut Kohl im Urteil der Presse 1960–1990. DVA, Stuttgart 1990, ISBN 3-421-06567-5 (internationale Pressestimmen).
Reimut Zohlnhöfer: Die Wirtschaftspolitik der Ära Kohl. Eine Analyse der Schlüsselentscheidungen in den Politikfeldern Finanzen, Arbeit und Entstaatlichung, 1982–1998. Opladen 2001, ISBN 3-8100-3159-3.
Weblenken
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von Düütschland
Rhienland-Palz
Politiker (Düütschland)
Landdagsafordneter (Rhienland-Palz)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Boren 1930
Storven 2017 |
1505 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gerhard%20Schr%C3%B6der | Gerhard Schröder | Gerhard Fritz Kurt Schröder (* 7. April 1944 in Mossenberg-Wöhren, hüüd to Blommerg) is en ehmalger düütsch Politiker van de SPD. He weer van 1978 bit 1980 Bundsvörsitter van de Jusos, van 1990 bit 1998 Ministerpräsident van Neddersassen as ok van Oktober 1998 bit November 2005 de söbente düütsch Bundskanzler. Siet den Dood van Helmut Kohl in'n Juni 2017 is he de eenzige levende Oltbundskanzler van Düütschland. Van 1999 bit 2004 weer he todem Vörsitter van de SPD. Gerhard Schröder hett tüschen 1990 un 2002 up Bundes- un up Landesebene fief Wahlen ahn Ünnerbreeken as Tippkandidat van sien Partei wunnen un is in de Historie van de Bundsrepubliek Düütschland de eenzige Politiker, de dat schafft hett.
Siet dat Enn'n van sien politische Loopbahn is he as Wertschapsafkaat as ok in verscheeden Positschoonen as Wertschapslobbyist tätig, ünner annern as Upsichtsraatsvörsitter van de Nord Stream AG (Oostsee-Pipeline) as ok Rosneft un as Ehrenvörsitter van den Nah- und Mittelost-Vereen.
Leven
Herkunft
Gerhard Schröder wurr as tweet Kind van dat Ehepaar Gunhild Erika Lauterbach (* 2. Oktober 1913 in Burgstall; † 1. November 2012 in Patterbuorn) un Fritz Schröder (* 12. September 1912 in Leipzig; † 4. Oktober 1944 bi Klausenburg) up en Buernhoff in Mossenberg (Lippe) boren. Schröder sien Moder weer mit en Früendin dorhen flücht, um de Luftangreep van de Allieerten uttowieken. Fritz Schröder weer ahn Öllern upwussen un hett bit 1939 faken as obdaakloos Gelegenheitsarbeiter un Landarbeiter leevt, de mehrmals wegen Klaueree veroordeelt wurrn is. Nahdem 1939 he ut de Haft entlaaten wurrn weer, truck he mit Erika Lauterbach, de he 1936 kennenlehrt harr, un Dochter Gunhild (1939–2017) to sien Moder un sien Steefvader Paul Vosseler (1906–1966) nah Deppelt, wo se an’n 28. Oktober 1939 heiraadt hemm. 1940 wurr he intrucken. He full as Obergefreiter van de Wehrmacht bi Rücktooggfechten an‘n 4. Oktober 1944 dicht bi Klausenburg in Siebenbürgen wiels de Oostkarpatische Operatschoon van de Root Armee. Sien söss Maand olt Söhn harr he nich to Gesicht kreegen. 2001 hett Schröder sien Süster dat Graff in Ceanu Mare upspört.
Kindheit, Utbillen un Berop
Över de Kindheit van Schröder weer fröher wenig bekannt. De Moder sörg mit hör Arbeit för hör Kinner, hör Öllern, hör nee Ehemann Paul Vosseler, de van hör Schweegermoder Klara Vosseler schett weer, un de dree Halfgeschwister van Gerhard Schöder Lothar (* 5. April 1947; † 29. Januar 2019), Heiderose un Ilse Vosseler, de ut de nee Ehe hervörgungen.
Siet 2004 leet Schröder de Apenlichkeit immer wat mehr över sien Jöögd erfohren un hett seggt, dat he to de Armsten van de Armen in dat Land tellt hett. De Schröders weern up Fürsorge (Sozialhülp) anwiest. Se hemm 1957 as achtköppig Patchworkfamilie in en Tweezimmerwahnen in dat westfäälsch Osterhagen leevt. Över sien Familie hett de latere Kanzler ahn Umschrieven seggt: „Wir waren die Asozialen.“
Sien Kindheit hett Schröder van 1945 bit 1957 in den Stadtdeel Bexten van Bad Salzuflen verbrocht un hett dor de Volksschool besöcht. 1957 truck he nah Osterhagen un hett in Talle van 1957 bit 1958 de Voksschool besöcht. Dornah hett he bit 1961 en Lehr to’n Eenzelhannelskoopmann in en Porzellangeschäft in Lemgo maakt. As eenzig Söhn van en in den Tweeten Weltkrieg fallen Vader weer Schröder van den Wehrdeent befreet un hett neben sien Arbeit in en Iesenwarenhannel in Chöttingen för en Afsluss van de Middlere Riep van 1962 bit 1964 de Abendschool besöcht. Af 1964 hett he, um de Hoochschoolriep up den Tweeten Bildungsweg tonächst een Johr lang dat Siegerland-Kolleg in Weidenau un van 1965 dat Westfalen-Kolleg in Builefeld besöcht. 1966 hett he sien Abitur in Builefeld maakt.
Noch in dat sülvig Johr fung he an de Georg-August-Universität Chöttingen en Studium van de Rechtswetenschapen an, wat he 1974 mit dat eerst juristische Staatsexamen un 1976 mit dat twee juristische Staatsexamen afsluuten dee. Schröder weer somit Vulljurist.
1976 wurr he as Afkaat an dat Landgericht Hannover tolaaten un hett tonächst as anstellt Afkaat in en Kanzlei, af 1978 as Sozius van en Kanzlei in Hannover arbeit. He hett dissen Berop bit to sien Wahl to’n Ministerpräsidenten van dat Land Neddersassen 1990 utöövt un hett ünner annern den dormals as RAF-Terroristen inhafteerten Horst Mahler vertreeden. Ebenso weer he Vetreeder van de Nebenklaag bi de Verhandlung van den Nazi-Fememord an den Nazi-Skinhead Gerd-Roger Bornemann, den Söhn van en sozialdemokraatschen Gewerkschaftsfunktionär.
Familie un Früenden
Schröder weer van 1968 bit 1972 mit Eva Schubach, van 1972 bit 1984 mit Anne Taschenmacher un van 1984 bit 1997 mit Hiltrud Schwetje verheiraadt. Sien veerte Ehefru weer af 1997 de Journalistin Doris Schröder-Köpf (* 1963). Se weer siet 2013 Landdagsaforodnete för de SPD in Neddersassen. An‘n 26. März 2015 wurr bekannt, dat sück Schröder nah 17 Johren Ehe van sien Ehefrau Doris Schröder-Köpf trennt heet. Rechtskräftig schett wurrn se an’n 11. April 2018. In‘n Januar 2018 hett he sien nee Partnerin, de süüdkoreaansch Wertschapsexpertin So-yeon Kim, vörstellt, de he an’n 2. Mai 2018 in Seoul heiraadt hett. Dat is Schröder sien fiefte Ehe.
Gerhard Schröder hett kien eegen Kinner, is aber Steefvader van Klara (* 1991), Dochter van Doris Köpf un den Journalisten Sven Kuntze. De Ehelüüd Schröder-Köpf harrn buterdem twee russisch Kinner adopteert: Gregor (* 2006; adopteert in dat Johr 2006) un de ut Sankt Petersburg stammend Viktoria (* 2002; adopteert in dat Johr 2004). De Familie hett lang Tiet in en Riegenendhuus in dat Zooveertel van Hannover leevt. In‘n Juni 2009 truck se in en Villa an den Rand van de Eilenriede in den Stadtdeel Waldhausen.
Siet de Trennung van dat Ehepaar in dat eerst Quartal 2015 leevt Gerhard Schröder in en Wahnen in Hannover. He hett todem twee Eegendomswahnungen in en Ferienhuus up de Noordseeinsel Borkum.
Gerhard Schröder is evangeelsch. 2014 hett he seggt, dat hüm an den Protestantismus „die Klarheit, die Nähe zur Vernunft und die Abwesenheit von Brimborium“ gefallen dee. Up de Idee, politische Entscheedungen ut en Zwiegespräch mit Gott aftoleiten, weer he nie nich kommen.
Schröder betekent Wladimir Putin as sien privaten Früend.<ref>Archiv 'Putin-Freund Schröder: Russlands Politik ist völkerrechtswidrig ruhrnachrichten.de, 9. März 2014.</ref> All as Bundskanzler hett Schröder an’n 23. November 2004 bi Beckmann seggt, dat to Putin en Grundvertruen bestahn dee un Putin en lupenreiner Demokrat weer. Bi de ünner Eid nommen van Putin nah de Wahl 2018 weer Schröder in‘n Andreas-Saal des Kremls nah den Patriarch van de russisch-orthodox Kark de tweete van blots dree Personen, de Putin gratuleeren deen, noch vör den Ministerpräsidenten Dmitri Medwedew.
Parteiloopbahn
Schröder is siet 1963 Liddmaat van de SPD. För den Bezirk Hannover hett he dor 1971 de Stäe van den Vörsitter van de Arbeitsgemeenschap van de Jungsozialistinnen un Jungsozialisten in de SPD (Jusos) övernommen, 1978 bis 1980 weer he ok Bundsvörsitter van de Jusos.
För de Landdagswahl in Neddersassen an’n 15. Juni 1986 weer as Tippkandidatin van de Partei tonächst Anke Fuchs vörsehn, de ehmalge Bundsministerin för Jöögd, Familie un Gesundheit. Fuchs hett aber denn verzicht, nahdem Schröder sien Kandidatur ankünnigen dee un sück dorbi de Ünnerstütten van mehreren Kreisverbände van sien Partei sekerstellt harr.
Binnerhalv van de Partei geev dat Diskussionen över mögelke Koalitschonspartner, sowohl up Landesebene as ok up Bundesebene: Wiels Kanzlerkandidat Johannes Rau för de Bundsfagswahl an‘n 25. Januar 1987 en Koalitschoon mit de Grönen utslooten harr un up en Mehrheit van de SPD setten dee, wull Schröder en root-gröön Koalitschoon in Neddersassen nich utsluuten. En van de Wahlkampthemen weern denn de entspreekend Utnannersetten tüschen Rau un Schröder.
Bi de Oorwahl van den SPD-Bundsvörsitter in’n Juni 1993 hett Schröder gegen Rudolf Scharping un Heidemarie Wieczorek-Zeul kandideert, wobi he togliek sien Kanzlerkandidatur för 1994 verkloort hett, he weer aber Scharping ünnerleegen. Nah den Rückträe van Oskar Lafontaine van all Ämter in‘n März 1999 wurr Schröder to’n SPD-Vörsitter wählt un behull dit Amt bit 2004.
Afordneter in Bundsdag un Landdag
Liddmaatschap in’n Bundsdag (1980–1986)
Bi de Bundsdagswahl an‘n 5. Oktober 1980 wunn Schröder dat Direktmandat för sien Partei mit 50 % van de Stimmen. Bi de Bundsdagswahl 1983 reck Schröder 44,6 % van de Eerststimmen un verlor dormit den Wahlkreis gegen den Kandidaten van de CDU. Kunn aber över de Landeslist van de SPD doch noch in den Bundsdag intrecken.
Liddmaat Landdag Neddersassen (1986–1998)
In den Landdagswahlkamp 1986 in Neddersassen hett ünner de Führung van Schröder de SPD nich schafft, starkste Fraktschoon to wurrn, ok wenn se düütlich towunnen hett. De CDU verlor woll hör afsolute Mehrheit, kunn aber mit de FDP en Koalition mit knapp Mehrheit billen un wiederhen de Regeeren billen.
Schröder hett sien Bundsdagsmandat daalleggt un is as SPD-Fraktschonsvörsitter un Oppositschonsführer in de Landdag van Neddersassen wesselt un bleev dor bit 1998 Liddmaat.
Ministerpräsident van Neddersassen (1990–1998)
To de Landdagswahl in Neddersassen 1990 weer Schröder weer de Tippkandidat van de SPD in Neddersassen un wurr an’n 21. Juni 1990 mit root-gröön Parlamentsmehrheit to’n Ministerpräsident wählt. In de beid folgend Landdagswahlen 1994 un 1998 wurr Schröder in dat Amt bestätigt un weer in sien Funktschoon as Ministerpräsident van’n 1. November 1997 bit 27. Oktober 1998 ok Präsident van den Bundsraat.
Nahdem Schröder bi de Landdagswahl an‘n 1. März 1998 weer de afsolute Mehrheit halen dee, hett hüm SPD-Bundesgeschäftsführer Franz Müntefering noch an den Wahlabend to’n Kanzlerkandidaten van de SPD för de Wahl to’n 14. Düütschen Bundsdag an‘n 27. September 1998 verklort.
Bundskanzler (1998–2005)
Bundsregeeren Schröder I 1998–2002
Dat Ergevnis van de Bundsdagswahl weer wat Nees in de Historie van de Bundsrepubliek. Eerstmals verlor en Regeerenskoalitschoon hör parlamentarische Mehrheit, un eerstmals kreegen Parteien, de sück traditschonell as „links van de Midden“ instuufen deen, mehr as 50 Perzent van de Stimmen. In‘t Ergevnis kunn Schröder de eerste root-gröön Koalitschoon up Bundsebene billen. Wiel to’n eersten Mal Vertreder van de nee sozialen Bewegungen an de Regeeren keemen, hett man van dat „Projekt Rot-Grün“ snackt, dat en Wannel in de politisch Kultur van Düütschland verkörpern sull.
Schröder wurr an’n 27. Oktober 1998 to’n söbenten Bundskanzler van de Bundsrepubliek Düütschland wählt. He weer nah Willy Brandt un Helmut Schmidt de darte sozialdemokraatsch Bundskanzler. Bi sien Wahl kreeg Schröder bi 287 Gegenstimmen un 27 Enthollen 351 Stimmen, ofschons de root-gröön Koalitschoon blots 345 Mandate harr. Dat weer dat eerste un bitlang eenzige Mal, dat en düütsch Bundskanzler mit „frömd“ Stimmen wählt wurrr. Schröder hett bitlang as eenzig düütsch Bundskanzler van de Mögelkeit Gebruuk maakt, den Eid up dat Grundgesett ahn religiöös Tosatz to leisten. Nah en körten Tiet mit Bodo Hombach wurr siet 1999 Frank-Walter Steinmeier as Baas van dat Bundskanzleramt en van de engsten Mitarbeiter van Schröder. Gerhard Schröder hett an’n 2. Mai 2001 as eerst Bundskanzler dat Nee upricht Bundskanzleramt in Berlin betrucken.
All bald nah den Anfang van de Legislaturperiood wies sück, dat Schröder un Bundsfinanzminister Oskar Lafontaine ünnerscheedlich Ansichten to grundsätzlichen wertschaps- un finanzpolitischen Fragen harrn. De gegensätzlichen Upfaaten führen denn to en Machtkamp, up de sien Hööchtpunkt Lafontaine all in’n März 1999 de Regeeren verlaaten hett un sien Amt as Parteichef upgeeven dee. Doruphen wurr Schröder Bundsvörsitter van de SPD (Wedderwahl in de Johren 1999, 2001 un 2003); Finanzmister wurr Hans Eichel, de as Ministerpräsident bi de Landdagswahl in Hessen 1999 de Regeerensmehrheit för sien Koalitschoon verpasst harr.
In de Binnenpolitik hett de root-gröön Koalitschoon Deelen van dat Wahlprogramm „Innovation und Gerechtigkeit“ umsett.
Bundesregeeren Schröder II 2002–2005
In den Bundsdagswahlkamp 2002 leeg de root-gröön Koalitschoon lang Tiet in all Umfragen düütlich achter de Oppositschoon. Dennoch hemm SPD un Bündnis 90/De Grönen an‘n 22. September 2002 weer en knapp Mandatsmehrheit reckt, mit de de Regeerenskoalitschoon Schröder fortsett wurrn kunn. Beobachter hemm dorbi twee Faktoren as wahlentscheedend sehn:
eenmal dat goode un medienwirksame Krisenmanagement van Schröder bi de Flootkatastrooph, de in’n Laatsömmer 2002 kört vör de Bundsdagswahl Oostdüütschland an de Elv un hör Nebenströöms intreeden weer, un
to’n annern dat Aflehnen van en Deelnahm an den van de Vereenigten Staaten plaant Irakkrieg dör de Bundsregeeren.
Nahdem he an’n 22. Oktober 2002 weer to’n Bundskanzler wählt wurrn weer, hett Schröder weer en Reeg van konfliktriek Reformvörhebben anstött, so to de Gesundheitsreform un Plääns to de Grünnen van en Bad Bank.
Mit de Agenda 2010 präsenteer Schröder an‘n 14. März 2003 dat gröttste un wichtigste Projekt van sien Kanzlerschap. Karnstück van disse Reform weer dat Hartz-Konzept, dat de Kommission „Moderne Dienstleistungen am Arbeitsmarkt“ ünner den Vörsitt van Peter Hartz siet den 22. Februar 2002 entwickelt harr. Eenige funnen disse Agenda as en Träe in de richtige Richtung, wiels Gewerkschaften, Oppositschoon un linker Flögel van de SPD dat as en massiven Sozialafbau sehn deen. Schröder muss all in sien eegen Partei düchtig drum kämpen, dat de Agenda 2010 överhoopt up den Weg keem.
Dorto keem, dat de CDU in’n Bundsraat immer gröttere Stimmenandeelen kreeg un Schröder muss immer mehr Togeständnisse maken, dormit sien Agenda ok dör den Bundsraat keem. Aber de SPD verlor immer wieder an Stimmen un somit ok Wahlen.
Nahdem de Sozialdemokraten bi de Landdagswahl in hör Stammland Noordrhien-Westfalen nah 39 Johren de Regeerensführung verloren harr, seech Schröder de Grundlaag för sien Politik in Fraag stellt. In den Bundsdag hett he an’n 1. Juli 2005 de Vertruensfraag stellt, de mit 151 Ja-, 296 Nein-Stimmen un 148 Enthollen beantwoort wurr. Dormit weer de notwennig Kanzlermehrheit nich reckt wurrn. Schröder hett ansluutend de Uplöösen van den Bundsdag beandragt, de Bundspräsident Horst Köhler an‘n 21. Juli tostimmt hett. De Bundspräsident hett vörtrucken Neewahlen för den 18. September 2005 ansett.
Bi de Bundsagswahl 2005 reck de SPD mit stark Verlusten blots noch 34,2 % van de Stimmen (222 van 614 Sitten), womit se knapp achter de Fraktschonen van CDU un CSU leeg. För en root-gröön Koalitschoon hemm de Stimmen van de Regeerensparteien nich reckt, aber ok CDU/CSU un FDP kunnen kien Regeeren billen.
Schröder bleev up Ersöken van den Bundspräsidenten nah de eerst Sitzung van den neen Düütschen Bundsdag an’n 18. Oktober 2005 in‘t Amt, bit Angela Merkel an‘n 22. November 2005 to sien Nachfolgerin wählt wurr. Dat Bundsdagsmandat hett he an’n 24. November 2005 daalleggt un hett sien Rücktoog ut de Politik verklort. Schröder sien Agenda 2010 wurr dör Angela Merkel in hör eerst Regeerensverkloren van’n 29. November 2005 loovt.
Van 2002 bit 2005 wurr Schröder van den US-amerikaanschen Geheimdienst NSA afhöört; dat hemm de Ergevnisse van de Globale Överwakens- un Spionageaffäär in‘n Februar 2014 ergeven.
Nah verbalen Attacken van italieensch Politiker gegen de Düütschen hett Schröder deswegen in dat Johr 2003 en plaant Italienurlaub afseggt.
Berader un Kommissionen
De Regeerensstil van Schröder tekent sück dorsör ut, dat he, insbesünnere för sien Reformprojekte, nebn den in dat Grundgesett dorför vörsehn Institutschonen up völ beradens Gremien un Kommissionen torüchgriepen dee. Sückse Kommissionen hemm meest düchtig apelichkeitswirksam arbeit. Luut Schröder sullen se dorto deenen, en breet Konsens van de Experten bi de anstreevt Reformen sekertostellen. Kritiker hemm hüm vörsmeeten, dormit grundleegend Mechanismen van de Demokratie uttoheveln. Anner hemm seggt, dat disse Gremien blots in’n Vörfeld tätig weern un kien Utwirken up den lateren Gesettensperzess harrn.
To de Kommissionen hörrn dat Bündnis für Arbeit, Ausbildung und Wettbewerbsfähigkeit, de nationale Ethikrat, de Weizsäcker-Kommission zto de Tokunft van de Bundeswehr, de Süssmuth-Kommission to de Towannern nah Düütschland, de Kommission Moderne Dienstleistungen am Arbeitsmarkt (Hartz-Kommission), de Rürup-Kommission to de Tokunft van de Sozialsysteme as ok af den 27. Juli 2005 en Kommission ünner Vörsitt van Kurt Biedenkopf, de Vörslääg för en Reform van de Ünnernehmensmitbestimmen ünnerbreeden sull. Mit Utnahm van Bert Rürup sünd all hier nömmt Politiker in de CDU.
Tätigkeit för russisch Energiekonzerne
Nah Schröder sien eegen Angaven wurr he eerstmals in’n November 2005 konkret mit de Fraag konfronteert, to de Nord Stream AG to wesseln, de to 51 Perzent to de russisch Gazprom hörrt. He harr tonächst aflehnt, wiel he sück nich langfristig binnen wull. Sien Afseggen harr Wladimir Putin nich goot upnommen. Luut den Schröder-Biographen Gregor Schöllgen wull Schröder Putin nich hangen laaten un harr dorüm den russischen Präsidenten an‘n 9. Dezember up sien privat Handy anropen. In sien Autobiographie seggt Schröder, dat Putin hüm anropen harr, nich anners rüm. Putin harr hüm wegen de „europääsch Bedüüden van dat Projekt“ övertüügt, den Vörsitt bi de Nord Stream AG to övernehmen. An’n 9. Dezember 2005 geev de Gazprom-Vörstandsvörsitter un eng Putin-Vertruensmann Alexej Miller bekannt, dat Schröder en Posten bi de Nord Stream AG annommen harr.Schröder verrubelt seinen Ruf Spiegel Online van’n 12. Dezember 2005, afropen an’n 24. August 2012 Putin weer dormit glieks an de Apenlichkeit gahn, wiel dat för hüm Spood weer, en düütschen Ex-Bundskanzler för dat bi Polen un Balten umstreeden Pipelineprojekt Nord Stream wunnen to hemm.Schröder sull de Interessen van de Aktschonäre vertreeden. Dormit weer he unmiddelbar in dat Nord-Stream-Projekt inbetrucken, dat he all as Regeerensched immer düchtig wohlwollend begleit un an’n 8. September 2005 mit Putin besegelt harr. Sien Gehalt as Vörsitter van den Aktschonärsutschuss bi Nord Stream sall luut Manager Magazin 250.000 Euro bedragen.
Sowohl düütsch Politiker van all Parteien as ok russische Oppositschonelle hemm de nee Beschäftigung van Schröder kritiseert.„Eine Schande für die Demokratie“ Spiegel Online van’n 14. Dezember 2005, afropen an’n 4. März 2011 Politiker van de Grönen hemm den „dreiste Seitenwechsel“ as „politische Eselei“ un as „unanständig“ betekent; Schröder würr sück dormit sien Roop verneelen.
Luut Guido Westerwelle (FDP) harr Schröder Respektlosigkeit tegenöver sien fröhere Staatsamt wiest, indem he sück up de Betallenslist van en utländsch Ünnernehmen setten laaten harr, den he tovör as Bundskanzler „ein Riesengeschäft verschafft“ habe. Wertschapsminister Michael Glos (CSU) hett, indirekt Schröder meenend, mehr Fingertippengeföhl anmahnt, hett aber dat Pipeline-Projekt as wichtigen Bidrag för de künftige Versörgenssekerheit van Düütschland un Westeuropa sehn. Frank-Walter Steinmeier (SPD) hett dorgegen Schröder sien Övernahm van de nah sien Meenen nah för Düütschland nützliche Positschoon verteidigt.
De Oost-Utschuss van de Düütsch Wertschap hett woll Schröder sien nee Job begrööt, hett aber de Aart un Wies van de Bekanntgaav as ok den Tietpunkt van den Wessel kört nah dat Enn‘ van de Schröder-Regeeren kritiseert.
In de Apenlichkeit un Politik in Polen wurr de Insatz van Schröder för de Nord-Stream-Pipeline un sien ansluutend Wessel Wessel to de Nord Stream AG besünners scharp kritiseert. Zeitungen hemm hüm Lobbyismus vörsmeeten un de ehmalge poolsch Butenminister hett seggt, dat weer „unstatthaft, dass einer der Architekten der Idee dieser Gasleitung daraus materiellen Nutzen zieht“.Polen verurteilt Schröder: „Zum Lobbyisten verkommen“. In: Handelsblatt, 13. Dezember 2005.
Schröder sülvst hett sück vehement gegen de Kritik wehrt, bit hen to en spoodriek Ünnerlaatensklaag gegen Westerwelle sien Behauptung, he harr Gazprom den Updrag to’n Bau van de Oostseepipeline geven.Gazprom-Job: 250.000 Euro Jahresgehalt für Gerhard Schröder; Welt Online van’n 30. März 2006; Online: , afropen an’n 29. Juni 2016
An‘n 31. März 2006 wurr bekannt, dat de Regeeren Schröder nah hör Wahlverlust, aber noch vör dat Enn‘ van hör Amtstiet, en staatliche Börgschap för en Kredit van de düütsch Banken KfW un Deutsche Bank in Hööcht van een Milliarde Euro för Gazprom övernehmen wull. Dorbi hannel sück dat um en Börgschap för en so nömmt „ungebundenen Kredit“, de van düütsch Banken an utlänndsch Ünnernehmen vergeeven wurrd, um dordör „nationale Interessen“ to sekern. De dormalige Bundsregeeren weer de Ansicht, dat de langfristik Sekerstellung van de Energieversörgen in Düütschland en natschonal Interesse dorstellt. In de Presse wurrr kritisiert, dat dat in de letzt Maanden van de Regeeren Schröder loopen weer. Ok harr de düütsch Staat düchtig hooch Garantien up sück nommen, denn, wenn dat russisch Ünnernehmen pleite gahn weer, harr de düütsch Staat bit to een Milliarde Euro dragen musst.
De FDP hett Interessenkonflikte anmarkt, wiel de düütsch Staat up disse Wies de latere Tätigkeit van Schröder bi Gazprom mit betallen würr. Schröder sülvst hett seggt, dat he kien Kenntnis van de Börgschap harrt harr.Empörung über Ex-Kanzler Schröder ; Spiegel Online van’n 1. April 2006, afropen an’n 17. November 2017 Nah Angaven ut Regeerenskrinken harrn woll de dormalige Wertschapsminister Wolfgang Clement, Schröder sien Wertschapsberater in’t Kanzleramt Bernd Pfaffenbach un de Staatssekretär in dat Finanzministerium Caio Koch-Weser van de Verhanneln wusst un de Börgschap genehmigt, de Kanzler sülvst wurr aber „bewusst“ nich informeert.
An‘n 18. April 2006 hett Gazprom aber den Kredit aflehnt, wordör de Börgschap henfällig wurde. De Aflehnen hett Lilija Schewzowa dormit verklort, dat Gazprom jüst to den Tietpunkt en Schandaal verhinnern un den Roop van Schröder nich riskeeren wull, „weil Gasprom und die russische Führung ihn für den wichtigsten Lobbyisten von Gasprom in Europa und in der Welt halten“, so Schewzowa.
An‘n 4. März 2014 hemm sück Schröder, Eckhard Cordes, Vörsitter van den Ost-Utschuss van de düütsch Wertschap, un Alexander Rahr, Lobbyist för de Gas-Firma un BASF-Dochter Wintershall, van de Gazprom groot Deelen van düütsch Gasspieker koopen will, in de russisch Botschap in Berlin drapen. Werner Schulz, EU-Parlamentarier van de Grönen, hett seggt, Schröder weer „insgesamt ein Lobbyist. Und andere Lobbyisten wie Alexander Rahr – die sind echte Kreml-Propagandiste…“.
Nah Dokumenten ut dat Wertschapsministerium, deren Herutgaav de Tagesspiegel nah dat Informationsfreiheitsgesetz beandragt harr, hett Schröder 2017 en Drapen tüschen Gazprom-Chef Alexej Miller un de düütsch Wertschapsministerin Brigitte Zypries organiseert. Schröder hett Kuntakt to Zypries upnommen, um mit hör över de Pipeline Nord Stream 2 to snacken. Zypries weer Justizministerin in Schröder sien tweet Kabinett. In‘n Ünnerscheed to anner Lobbyisten harr Schröder wenig Daag nah de eerst Anfraag en Termin bi de Ministerin kreeg. To dit Gespräch broch Schröder Alexej Miller mit. An‘n Mörgen nah dat Gespräch hett Gazprom verkünnd, dat dat en „Arbeitstreffen“ van Miller un Zypries in Berlin geven harr. De Rull van Schröder wurr dorbi nich mit nömmt. Thorsten Benner: The Dark Arts of Foreign Influence-Peddling. In: The Atlantic, 25. Februar 2018.
An‘n 29. September 2017 wurr Schröder up Vörslag van de russisch Regeeren, de de Aktienmehrheit an den Energiekonzern Rosneft (50 % plus een Aktie) hollt, to’n Cheff van den Upsichtsraat wählt. In Düütschland wurr de Aktivität van Schröder van tallriek Politikern un anner bekannt Persönlichkeiten kritiseert.sueddeutsche.de 30. September 2017: „Der ist völlig deppert, der Kerl“ (mit Ütern van Martin Schulz, Ralf Stegner, Markus Söder, Michael Grosse-Brömer Schröder, Cem Özdemir, Norbert Röttgen, Alexander Neu un Klaus von Dohnanyi). In sien nee Positschoon sall Schröder Kontrolle över Konzernchef Igor Setschin utööven. Dat dat tatsächlich mögelk is gellt as nich wohrschienlich: Setschin gellt in Russland as tweetmächtigst Mann un dank unbedingter Loyalität as eng Vertruensmann van Wladimir Putin.
Luut den Demokratieforscher Wolfgang Gründinger is dat problematisch, wenn ehmalige Politiker as Lobbyisten in Berieken tätig wurrn, för de se tovör politisch verantwortlich weern. Denn leeg de Verdacht nahe, „dass sie ihr Mandat darauf verwendeten, bestimmten Interessengruppen Vorteile zu verschaffen und sich damit als Kandidat für spätere lukrative Stellen zu präsentieren.“ Dorför weer de Wessel van Schröder to de Nord Stream AG, de dör den russischen Staatskonzern Gazprom domineert is, dat prominenteste Bispeel. All as Bundskanzler harr Schröder de umstreeden Ostseepipeline van de Nord Stream AG maatgevend vörandreeven. Schröder sien fleegend Wessel to de Nord Stream AG wurrd faken mit den Begreep „Dreihdör-Effekt“ beschreeven, womit de Övergang van en Spitzenpolitiker to en bedüüdend Posten in en Wertschapsünnernehmen meent is. Nah Stefan Meister van den European Council on Foreign Relations betallen russisch Staatskonzerne as Gazprom ehmalige düütsch Politiker, um hör Interessen to vertreeden. Schröder weer en bekannt Bispeel. Sückse ehmalge Politiker wurrn wiederhen as inflootriek Repräsentanten van Düütschland sehn, wobi unklor weer, welker Interessen se angesichts hör Beschäftigung bi Gazprom deenen. Schröder hett sück as Lobbyist ok för denBau van de South-Stream-Pipeline ut Russland insett, wiels he de konkurrerend Nabucco-Pipeline ut Zentraalasien, de Düütschland weniger afhängig van Russland maaken sull, aflehnen dee.Roman Szul: Geopolitics of natural gas supply in Europe – Poland between the EU and Russia. In: European Spatial Research and Policy 18, Nr. 2, 2011, S. 47–67. doi:10.2478/v10105-011-0012-1. In dissen Tosommenhang wurr he bi sien Rumänienbesöök kritiseert, rumäänsch Zeitungen schreeven „Russlands Vertreter in Rumänien“. Nah Boris Reitschuster beteeken russisch Regimekritiker Schröder as „Einflussagenten Putins in Europa“, as „wichtigsten Lobbyisten des Kremls“. He ziteert de Upfaaten van den ehmalgen Duma-Afordnten un Baas van de Journalisten-Gewerkschaft Igor Jakuwenko, dat en „Schröderisierung“ van westlich Eliten passeeren dee, de den Blick up de wohre Natuur van Putin sien Politik verstellen deiht.
Tosommen mit Wladimir Putin hett Schröder 2001 den Petersburger Dialog in’t Leven roopen, de sietdem as Plattform deent för Drapen tüschen Vertredern van russisch un düütsch Wertschapsinteressen un düütsch Politikern. Luut Stefan Meister van dat European Council on Foreign Relations maakt dit Nettwark Lobbyismus mögelk.
In‘n März 2018 hemm dat US-amerikaansch Medium Wallstreet Journal, de ukrainsch Butenminister Pawlo Klimkin un düütsch Politiker as Elmar Brok (CDU) un Cem Özdemir (Bündnis 90/De Grönen) fordert, dat gegen Schröder internatschonale westliche Sanktschonen wegen sien Lobbyismus för Wladimir Putin to erlaaten weern.Berliner Morgenpost: Ukraine bringt Sanktionen gegen Gerhard Schröder ins Spiel De düütüsch Bundsregeeren hett sückse Sanktschonen aflehnt.
Wiedere butenpolitische Tätigkeiten
Ukraine-Krieg un Krim-Annexion
In’n Tosommenhang mit den Ukraine-Krieg 2014 is Schröder as Kritiker van de Politik van de EU tegenöver Russland uptreeden un hett dorto uproopen, dat de Westen Verständnis för de Sichtwies van Putin upbringen sull. Schröder hett sück in den Ukraine-Konflikt inschalt, hett aber de van den Linken-Fraktschonschef Gregor Gysi vörslahn Rull as Vermittler aflehnt, wiel en Eenzelperson dat nich leisten kunn. De Europääsch Union harr sück dorgen wegen hör Parteinahme för de Oppositschoon as Vermittler diskrediteert. Dorum hett he de Vereente Natschonen vörslahn. Schröder hett de Ukraine as en „kulturell gespaltenes“ Land betekent.
Sien Verhollen hett hüm düchtig Kritik van de Grönen un van de ukrainsch Regeeren inbrocht.
Kasachstan
In‘n Juni 2005 hett de Spiegel bericht, dat Schröder för en Johreshonorar van 300.000 Euro de Liddmaatschap in en Beraderkreis, in den ehmalge führende europääsch Politiker för de kasachisch Regeeren tätig wurrn sullen, andragen wurr. Schröder hett togeven, tweemal „special guest“ van den internatschonalen Beraderkreis ween to hemm.Kasachstan-Lobbyismus – „Dementi von Schröder ist relativ schwach“, afropen an’n 28. Juni 2016 Nah Utkunft van sien Fru wull Schröder gegen den Spiegel gerichtlich vörgahn. De Angebote, för Kasachstan tätig to wurrn, harr he „aus grundsätzlichen Erwägungen“ aflehnt.
Iranreisen 2009 un 2016
In sien Funktschoon as Ehrenvörsitter van den Nah- un Mittelost-Vereen is Gerhard Schröder in beid Johren in den Iran reist un hett sück dor mit de iraansch Präsidenten Mahmud Ahmadinedschad bzw. Hassan Rohani drapen. Besünners de eerst Reis hett hüm völ Kritik inbrocht.
Tätigkeiten as geschäftlicher Berader un Redner
Berader för den Swiezer Ringier-Verlag un de sien Verwaltungsratspräsidenten Michael Ringier (siet November 2005)
Berader van de Libyan Investment AuthorityReport der Woolf Untersuchung. (PDF) The Woolf Inquiry into the LSE’s links with Libya. Afsatz 4.16, S. 110. Afropen an’n 26. Oktober 2012.
Berader van de Rothschild Bank (2006 bit September 2016)http://www.manager-magazin.de/unternehmen/banken/gerhard-schroeder-beendet-zusammenarbeit-mit-privatbank-a-1111788.html
Liddmaat un Vörsitter van den Upsichtsraat van dat Pipeline-Konsortium NEGP Company (siet 30. März 2006), en Dochter van den russischen Staatskonzern Gazprom, woför he jedes Johr 250.000 Euro verdeent
Stellvertreden Vörsitter van den Upsichtsraat van de Herrenknecht AG
Upsichtsraatsvörsitter van de Bedrieversellschopp van den Footballvereen Hannover 96 van Dezember 2016 bit Juni 2019.
Schlichter tüschen Transnet un Deutsche Bahn 2006
Ombudsmann bi Continental 2008 gegen de Övernahm dör Schaeffler.
Agenturen vermitteln Schröder as Redner, to Priesen tüschen 50.000 un 75.000 Euro.
Ehrungen un Utteknungen
Priesen
2000 in Baden-Baden Düütsch Medienpries
2007 in Berlin Quadriga-Pries
Ehrendokterwürden
2002: Tongji-Universität in Shanghai
2003: Universität St.Petersburg
2003: Mamara Universität, Istanbul
2005: Universität Chöttingen (mathematisch-naturwetenschapliche Fakultät)
2007: Finanzuniversität van de Regeeren van de Russische Föderatschoon
2007: Damascus University in Syrien (2007).
An‘n 28. Mai 2008 wurr he as korrespondeerend Liddmaat van de Afdeelen för Sellschopswetenschapen in de Russische Akademie van de Wetenschapen (RAN) wählt. Würdigt wurrn Schröder sien Verdeenste um de europääsch-russische Verständigung as ok sien Arbeiten to de Sozialdemokratie.
Ehrenbörger
Siet den 24. Februar 2006 is Gerhard Schröder Ehrenbörger van sien Heimatstadt Hannover.
Ehrenliddmaatschapen
An‘n 9. Dezember 2005 wurr Schröder för sien Verdeenste um den Düütschen Football as ok bi de Bewarf um de WM 2006 in Düütschland to’n Ehrenliddmaat van den Düütsch Football-Bund nömmt. Buterdem is he Ehrenliddmaat bi Borussia Düörpm.
Schröder is Ehrenliddmaat van den Reichsbanners Schwarz-Rot-Gold, Bund aktiver Demokraten e. V.
Orden
Groot Verdeenstkrüüz van den Neddersassischen Verdeenstorden (mit Amtsanträe as Ministerpräsident van Neddersassen)
Grootkrüüz van dat Bundsverdeenstkrüüz (30. Juni 1999)
Neddersassisch Landesmedaille (22. Oktober 1999)
Ridder van den Orden vom Goldenen Vlies van de Republiek Georgien (2000)
Companion of Honour van den Verdeenstorden van de Republiek Malta (5. November 2001)
Ridder van den Orden des Weißen Adlers van de Republiek k Polen (4. März 2002)
Ridder van den Orden vom Goldenen Adler van de Republiek Kasachstan (5. Dezember 2003)
Grootkrüüz van den Orden van den Sten van Rumänien (2004)
Groot Verdeenstorden van de Königin Jelena mit Steern un Schullerband för uterordnetliche Verdeenste bi de Anerkennung van Kroatien un de Ünnerstütten van Kroatien up den Weg in de EU (2007)
Orden Isabella die Katholische van dat Königriek Spanien
Orden des Marienland-Kreuzes van de Republiek Eestland
Orden van den Witten Lööw van de Tschechische Republiek (2017)
Veröffentlichungen
Der Herausforderer. Im Gespräch mit Peter Gatter. Kindler, München 1986, ISBN 3-463-40036-7.
Annäherungen. Reden über Bilder und Künstler. Merlin, Gifkendorf 1990, ISBN 3-926112-11-5.
Reifeprüfung. Reformpolitik am Ende des Jahrhunderts. Kiepenheuer und Witsch, Köln 1993, ISBN 3-462-02251-2.
Und weil wir unser Land verbessern… 26 Briefe für ein modernes Deutschland. Hoffmann und Campe, Hamburg 1998, ISBN 3-455-11244-7.
Das deutsch-französische Verhältnis in einem erweiterten Europa. Rede anläßlich der Feier des zehnjährigen Bestehens des Fördervereins des Frankreich-Zentrums am 12. April 2002 in der Universität Freiburg. Rombach, Freiburg im Breisgau 2002, ISBN 3-7930-9335-2.
Entscheidungen. Mein Leben in der Politik. Hoffmann und Campe, Hamburg 2006, ISBN 3-455-50014-5 (aktualisierte und erweiterte Ausgabe Ullstein, Berlin 2007, ISBN 978-3-548-36937-2) Auch als Hörbuch (2 CDs) bei Hoffmann und Campe ISBN 978-3-455-30466-4.
Klare Worte: Im Gespräch mit Georg Meck über Mut, Macht und unsere Zukunft. Verlag Herder, Freiburg 2014, ISBN 978-3-451-30760-7.
Literatur
Béla Anda, Rolf Kleine: Gerhard Schröder. Eine Biographie. Ullstein, Berlin 1996, ISBN 3-550-07092-6 (utwiet un aktualiseert Neeutgaav Neuausgabe Ullstein, München 2002, ISBN 3-548-36387-3).
Jürgen Hogrefe: Gerhard Schröder: Ein Porträt. Siedler Verlag, Berlin 2002, ISBN 3-88680-757-6.
Reinhard Urschel: Gerhard Schröder. DVA, Stuttgart 2002, ISBN 3-421-05508-4.
Gerhard Schröder im Gespräch mit Ulrich Wickert: Deutschland wird selbstbewußter. Hohenheim-Verlag, Stuttgart/Leipzig 2000, ISBN 3-89850-010-1.
Gregor Schöllgen: Gerhard Schröder: Die Biographie. DVA, Stuttgart 2015, ISBN 978-3-421-04653-6.
Weblinks
Internetupträe van Gerhard Schröder
Biografie bi den Düütschen Bundsdag
Indrag in de DNB
Indrag in de Düütsche Digitale Bibliothek
Indrag in de LeMo
Gerhard Schröder bi Who’s Who
Heribert Prantl: Adieu, Kanzler! Er war Deutschland. In: Süddeutsche Zeitung, 21. November 2005, abgerufen am 17. November 2010.
„Wir haben diese Gesellschaft verändert“, Interview mit Rainer Burchardt van’n 29. März 2012 in de Reeg Zeitzeugen im Gespräch'' van den Deutschlandfunk
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Landdagsafordneter (Neddersassen)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
SPD
Jurist
Boren 1944 |
1506 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dintenstrahldrucker | Dintenstrahldrucker | Een Dintenstrahldrucker is een Oort Drucker för een Computer. De tellt denn ook to de Hardware. Dintenstrahldrucker sünd ook in Fax-Maschinens un Schriewmaschinens inbaut.
Bi een Dintenstrahldrucker sprütt Tint op dat Papeer. De Tint kann swatt sien, obers ook in Farv.
Dat Sprütten geiht dör een Druckkopp. De kreegt de Tint vun een Tank un stüert denn dat de Tint op dat Papeer kümmt. Dorbi sprütt de Tint dör bannig veele lütte Düsen op dat Papeer. Un dor ward se denn dröög.
Reekner |
1507 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Joschka%20Fischer | Joschka Fischer | Joseph Martin (Joschka) Fischer (* 12. April 1948 in Gerabronn, domaals Landkreis Crailsheim) weer en föhren Liddmaat vun de Partei Bündnis 90/De Grönen. He weer vun 1998 bit 2005 Butenminister un Viezkanzler vun de Bundsrepubliek Düütschland. Un dat eerste halve Johr vun 1999 Präsident vun’n Raat vun de Europääschen Union. Ruchweg een Johr na de Bundsdagswahl 2005 hett he sik ut de aktive Politik torüchtogen.
Siet dat Enn sien politischen Loopbahn arbeit he as journalistischen Kommentater, Ünnernehmensberader un in verschedene Positschonen in de Weertschop – ünner annern as Lobbyist för de Energieversorgers RWE un OMV.
Utteken
Fischer weer in’n Mai 2002 as Ehrendokter vun de Universität Haifa uttekent. An’n 4. Mai 2004 weer he in Rüschlikon mit den renomeerten Gottlieb-Duttweiler-Pries ehrt. In sien Funkschoon as Butenminister vun de Bundsrepubliek hett he in’n Mai 2005 den Leo-Baeck-Pries kregen, also de höchste Utteken vun’n Zentralraat vun de Jöden in Düütschland, för sien Verdeensten in’n Neegoosten-Striet as Vermittler twüschen de Pälestinenser un de Israelis. Den 20. Mai 2006 kreeg he bito den Ehrendokter vun de Universität Tel Aviv tospraken.
För sien Insatz as hess’sch Ümweltminister gegen den Bruuk vun de Kuhl Messel as Mülldeponie un dat Wohhren vun de Kuhl as Fossilenfundsteed is na em 2005 en fossile Slang as Palaeopython fischeri nöömt worrn. Wieter is Fischer Ehrenbörger vun Budakeszi.
2010 is he mit de Heinrich-Heine-Gastprofessur vun de Heinrich-Heine-Universität Düsseldörp ehrt worrn.
Literatur
Paul Berman: Idealisten an der Macht. Die Passion des Joschka Fischer. Siedler, München 2006, ISBN 3-88680-846-7.
Matthias Geis un Bernd Ulrich: Der Unvollendete. Das Leben des Joschka Fischer. Fest, Berlin 2002, ISBN 3-8286-0175-8; aktualiseerte Neeoplaag: Rowohlt-Taschenbuch-Verlag, Reinbek 2004, ISBN 3-499-61623-8.
Jürgen Schreiber: Meine Jahre mit Joschka. Nachrichten von fetten und mageren Zeiten. Econ, Berlin 2007, ISBN 978-3-430-30033-9.
Autonome L.U.P.U.S.-Gruppe (Rutgever): Die Hunde bellen … Von A–RZ. Eine Zeitreise durch die 68er Revolte und die militanten Kämpfe der 70er bis 90er Jahre. Unrast Verlag, Mönster 2001, ISBN 3-89771-408-6.
Klaus Bittermann un Thomas Deichmann (Rutgevers): Wie Dr. Joseph Fischer lernte, die Bombe zu lieben: Die SPD, die Grünen, die Nato und der Krieg auf dem Balkan. Edition TIAMAT, Berlin 1999, ISBN 3-89320-025-8.
Christian Schmidt: „Wir sind die Wahnsinnigen …“. Joschka Fischer und seine Frankfurter Gang. Econ, München un Düsseldörp 1998; aktualiseerte Utgaav: Econ-und-List-Taschenbuch-Verlag, München 1999, ISBN 3-612-26628-4.
Borns
Weblenken
Literatur vun un över Joschka Fischer in’n Katalog vun de Düütschen Natschonalbökeree
Biografie vun’n Bundsdag
Tabellaarsch Levensloop bi’t Düütsche Histoorsche Museum
Levensloop bi Who’s Who
Joschka Fischer & Company
Mann
Börger von Düütschland
Bündnis 90/De Grönen
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Bundsminister
Boren 1948 |
1512 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Otto%20Schily | Otto Schily | Otto Georg Schily (* 20. Juli 1932 in Baukem) is en düütschen Politiker (SPD) un Jurist. Vun 1998 bit 2005 wörr he Binnenminister. He wörr inst Anwalt vun de RAF un wörr inst bi Bündnis 90/De Grönen.
Weblinks
Biografie bi den Düütschen Bundsdag
Börger von Düütschland
Mann
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Politiker (Düütschland)
Bündnis 90/De Grönen
Jurist
SPD
Boren 1932 |
1513 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Butenminister | Butenminister | En Butenminister is en Minister vun en Staat, de för de Butenpolitik tostannig is. Dat heet, he oder se mutt mit annere Staaten snacken un klorkamen. Sien Ministerium is dat Butenministerium.
De Butenminister is ok tostannig för de Diplomaten.
Politik |
1521 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundsministerium%20f%C3%B6r%E2%80%99t%20Verdeffenderen | Bundsministerium för’t Verdeffenderen | Düütschland
Ministerium |
1522 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundsministerium%20f%C3%B6r%20Weertschop%20un%20Energie | Bundsministerium för Weertschop un Energie | Dat Bundsministerium för Weertschop un Energie (BMWi) is en Bundsministerium vun de Bundsrepubliek Düütschland. Grünnt weer dat Ministerium 1949 as Bundsministerium för Weertschop. De Hööftdeenstsitt vun’t Ministerium liggt in Berlin in de Invalidenstraat in’n Bezirk Mitte. En tweeten Deenstsitt befinnt sik in de ehmoligen von-Gallwitz-Kaserne in Bonn-Duisdorf. De Bundsminister is to Tiet Sigmar Gabriel vun de SPD.
Historie
Dat 1917 grünnte Rieksweertschopsamt kann as de Vörlöper vun’t hüütige Bundsministerium för Weertschop un Technologie ansehn warrn. Dat hett sik 1919 in dat Rieksweertschopsministerium entwickelt, dat bit 1945 Bestand harr. Vun 1946 bit 1949 weern de Opgaven vun’t Verwaltensamt för Weertschop övernahmen. Dat Bundsministerium för Weertschop geev dat na de Grünnen vun de Bundsrepubliek Düütschland in’t Johr 1949 bit in’t Johr 1998. Twüschendör, vun Mai 1971 bit Dezember 1972, weer dat Ministerium för en Tiet lang mit dat Bundsministerium för Finanzen to’t Bundsministerium för Weertschop un Finanzen tosamenleggt. 1998 is dat Technologierebeet ut dat Forschensministerium dorto kamen. Siet de Tiet hett dat sien hüütigen Naam. Twüschen 2002 un 2005 weer dat mit Deelen ut dat Bundsministerium för Arbeit un Sozialornen to’t Bundsministerium för Weertschop un Arbeit tosamenleggt. Disse beiden Rebeden sünd aver 2005 wedder splitt worrn, as de Bundsregeeren ünner Angela Merkel an’t Regeer kamen is. Dorna weer dat Ressort bit Dezember 2013 ünner de Beteken Bundsministerium för Weertschop un Technologie bekannt.
Struktur un Behörden
För de Arbeit an sien Opgaven is dat Ministerium in acht Afdeelen un en Zentralafdeel indeelt worrn:
Zentralafdeel – Z
Europapolitik – E
Weertschopspolitik – I
Middelstandspolitik – II
Energiepolitik – III
Industriepolitik – IV
Butenweertschopspolitik – V
Kommunikatschoons- un Postpolitik – VI
Technologiepolitik - VII
Mehrere Bundsämter sünd dat Ministerium naordent. Dorto höört dat Bundskartellamt (BKartA) un de Bundsnettagentur för Elektrizität, Gas, Telekommunikatschoon, Post un Iesenbahn (BNetzA) in Bonn. In Berlin gifft dat wieter de Bundsanstalt för Materialforschen un -prüfung (BAM), de Physikaalsch-Technische Bundsanstalt (PTB) mit Hööftsitt in Bronswiek un de Bundsanstalt för Eerdwetenschoppen un Rohstoffen (BGR) mit ehrn Tweetsitt in Hannober. Dorto kamt noch dat Bundsamt för Weertschop un Utfohrkontroll (BAFA) in Eschborn un Bochum as ok de Germany Trade and Invest (gtai) in Köln.
Deenstsitt
De Hööftsitt vun’t Bundsministerium för Weertschop un Technologie is in en Kumplex vun Bowarken ünnerbröcht, dat ut histoorsche Hüüs vun de ehmoligen Kaiser-Willem-Akademie (Militärmedizinische Akademie) un de Överresten vun ehmolige Invalidenhuus besteiht, wo noch en poor Neebo-Hüüs tokamen sünd. Dat Invalidenhuus stammt oorsprünglich ut de Mitt vun’t 18. Johrhunnert un leeg to de Tiet buten de Stadt. Dat Bowark vun de Kaiser-Willem-Akademie is üm 1900 rüm boet worrn.
Weblenken
Websteed vun’t Bundsministerium för Weertschop un Technologie
Ministerium
Düütschland |
1523 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundsministerium%20f%C3%B6r%20Finanzen | Bundsministerium för Finanzen | Dat Bundsministerium för Finanzen (BMF, ok Bundsfinanzministerium) is en Ministerium vun de Bundsrepubliek Düütschland. Dat Ministerium is to Huus in Berlin un Bonn un is en Deel vun de düütsche Bundsregeeren. De Hööftsitt is dat Detlev-Rohwedder-Huus in de Wilhelmstraat in Berlin, wat dat ehmolige Rieksluftfohrtministerium un later dat Huus vun de Ministerien vun de DDR weer. De Finanzminister – en wichtigen Politiker – hett dat Regeer över dat Ministerium. Ünnerstütt warrt dat Ministerium vun’n Wetenschopplichen Biraat bi’t Bundsministerium för Finanzen.
Tostännigkeit
Dat Bundsministerium för Finanzen is ünner annern för de Bundsforstverwalten, för de Bundsmonopolverwalten för Branntwien, för de Bundsvermögensverwalten un för’n Toll (Bundssollverwalten) tostännig un föhrt de Rechts- un Fackopsicht över de Bundsanstalt för Finanzdeenstleistungsopsicht un över de Bundsanstalt för verenensbedingte Sünneropgaven.
In de Tiet vun Mai 1971 bit Dezember 1972 weer dat Finanzministerium mit dat Bundsministerium för Wertschop as Bundsministerium för Weertschop un Finanzen tosamenleggt.
Siet 1998 is dat Bundsfinanzministerium ok för de Utgaav vun Postweertteken mit de Beteken Düütschland tostännig.
Weblenken
Websteed vun’t Bundsministerium för Finanzen
Düütschland
Ministerium |
1524 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundsministerium%20f%C3%B6r%20Justiz%20un%20Brukerschuul | Bundsministerium för Justiz un Brukerschuul | Düütschland
Ministerium |
1525 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Utw%C3%A4rtig%20Amt | Utwärtig Amt | Dat Utwärtige Amt is de traditschonell Beteken vun dat düütsche Butenministerium. Dat Utwärtige Amt is tostännig för de bundsdüütsche Butenpolitik mit utlännsch Staaten un för de EU-Politik. Dat Amt steiht vundaag ünner dat Regeer vun’n Bundsminister för’t Utwärtige (Butenminister).
Düütschland
Politik |
1526 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundsministerium%20f%C3%B6r%E2%80%99t%20Binnere | Bundsministerium för’t Binnere | Dat Bundsministerium is för de inner Sekerheet, den Schuul van de Verfaaten, den apenlichen Deenst, de Organisatschoon van de apenliche Verwalten, den Zivilschuul, Informationstechnik un Sport toständig. Dat Beschaffungsamt van dat Ministerium is för dat Beschaffen van Kraftfohrtüügen toständig, hett een eegen Kfz-Tolaatenstäh un ok een eegen Deenstsiegel.
Düütschland
Ministerium |
1529 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinrich%20von%20Brentano | Heinrich von Brentano | Heinrich Joseph Maximilian Johann Maria von Brentano di Trimezzo (* 20. Juni 1904 in Offenbach; † 14. November 1964 in Darmstadt) weer en düütsch Politiker vun de CDU.
Brentano weer van 1955 bit 1961 düütscher Butenminister un van 1949 bit 1955 as ok van 1961 bit to sien Dood Vörsitter vun de CDU/CSU-Bundsdagsfrakschoon.
Leven un Berop
Heinrich von Brentano weer dat jüngste Kind vun Otto von Brentano di Tremezzo, de as Lidmaat vun de Zentrumspartei de Weimarer Natschonalversammlung anhörrn de. Clemens un Bernard von Brentano weern sien öllere Bröers. Nah sien Abitur studeer Brentano Juristeree un wurr aktiv Lidmaat vun de kathoolsch Studentenverbinnen Rheno-Bavara in’t Kartellverband. 1925 hett he sien eerst un 1929 sien tweete juristisch Staatsexamen afleggt un 1930 hett he an de Universität Gießen sien Dokter makt. Sien Arbeit harr de Titel Die Rechtsstellung des Parlamentspräsidenten nach Deutschem Verfassungs- und Geschäftsordnungsrecht. Af 1932 weer he Afkaat bi’t Böverlandsgericht Darmstadt, 1943 is he nah Hanau as Staatsanwalt deenstverplicht wurrn. Nah 1945 arbeit he weer as Afkaat un Notar in Darmstadt.
Brentano leev as unverheiraadt Katholik bi sien Moder, de he bit to hör Dood 1949 pleegt hett. Later hett he leev he denn meest immer in Rom, wo he vun sien Bröer Clemens, den Journalisten Max von Brück oder vun dat Ehepaar Johannes un Karin Schauff upnommen wurr.
Brentano is an Krebs storven. Dree Daag nah sien Dood wurr he mit en Staatsakt in’t Plenarsaal ehrt. He is up de Waldkarkhoff in Darmstadt begraben.
Borns
Weblenken
Brentano, Heinrich von
Von Brentano, Heinrich
Von Brentano, Heinrich
Brentano, Heinrich von
Brentano, Heinrich von
Brentano, Heinrich von
Brentano, Heinrich von
Brentano, Heinrich von
Brentano, Heinrich von
Brentano, Heinrich von |
1530 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gerhard%20Schr%C3%B6der%20%28CDU%29 | Gerhard Schröder (CDU) | Dr. Gerhard Schröder (* 11. September 1910 in Saarbrücken; † 31. Dezember 1989 in Kampen op Sylt) ward een düütscher Politiker (CDU).
He weer Bundsbinnenminister van 1953 bi 1961, Bundsbutenminister van 1961 bi 1966 un Bundsminister för't Verdefferen van 1966 bi 1969.
Schröder gull as dynamisch un kompetent, aber distanzeert. As Butenminister hett he besünners de Ostpolitik un de Partnerschap van de Bundsrepubliek Düütschland to de USA un Grootbritannien (Westintegratschoon) präägt. Bi de Wahl van den düütsch Bundspräsidenten 1969 weer he mit dat bitlang knappste Ergevnis van en Bundsversammlung, den SPD-Kandidaten Gustav Heinemann ünnerlegen.
Jöögd un Utbillen
Gerhard Schröder wurr 1910 as dat öldste van dree Kinner van den ut Oostfreesland stammen Iesenbahnbeamten Jan Schröder un de Antina Schröder, borene Duit, in Saarbrücken boren. He hett de humanistisch Gymnasien (Ludwigsgymnasium in Saarbrücken, en Gymnasium in Friedberg, dat Landgraf-Ludwigs-Gymnasium Gießen) besöcht un hett sien Abitur 1929 an dat hüdig Max-Planck-Gymnasium in Trier maakt,
Schröder nehm nah sien Abitur dat Studium dvan de Rechtswetenschap an de Albertus-Universität Königsbarg up, wiel he nee Erfohrungen sammeln wull, wiet weg van to Huus.
Later hett he noch zwee Semester an de University of Edinburgh studeert, wo hüm de britisch Levensaart beindrucen dee, de he sück tietlevens verbunnen föhl.
Af Sömmer 1931 weer he Student in Berlin, wo he de dellwies blöödig Utnannersetten van de politischen Kontrahenten in de Endphase van de Weimarer Republiek beleevt hett, un is bald dorip an de Universität Bonn wesselt. In disse Tiet hett he sück hoochschoolpolitisch insett un weer Liddmaat van de Hoochschoolgrupp van de DVP. För de is he ok in den [Allgemeen Studeerendenutschuss|AStA]] van de Universität intreeden.
In Bonn hett Schröder dat Jurastudium 1932 mit dat eerstn und 1936 mit dat tweete juristische Staatsexamen afslooten.
Literatur
Walter Henkels: 99 Bonner Köpfe, dörsehn un wieder maakt Utgaav, Fischer-Bücherei, Frankfort an'n Main 1965, S. 226ff.
Rainer Barzel: Ein gewagtes Leben. Erinnerungen. Hohenheim, Stuttgart/Leipzig 2001, ISBN 3-89850-041-1.
Rainer Barzel: Im Streit und umstritten. Anmerkungen zu Adenauer, Erhard und den Ostverträgen. Ullstein, Frankfurt a. M. 1986, ISBN 3-550-06409-8.
Franz Eibl: Politik der Bewegung. Gerhard Schröder als Außenminister 1961–1966. (= Studien zur Zeitgeschichte. Bd. 60). Oldenbourg, München 2001, ISBN 3-486-56550-8.
Rezension van Stefan Gänzle, in: Portal für Politikwissenschaft. 1. Januar 2006.
Daniel Koerfer: Kampf ums Kanzleramt. Erhard und Adenauer. Ullstein, Stuttgart 1987, ISBN 3-548-26533-2.
Torsten Oppelland: Gerhard Schröder (1910–1989). Politik zwischen Staat, Partei und Konfession. Droste, Düsseldörp 2002, ISBN 3-7700-1887-7.
Rezension von Bernhard Löffler. In: sehepunkte. 3. Jg., Nr. 6, 15. Juni 2003.
Rezension van Martin Menke. In: H-Net Reviews. März 2004.
Torsten Opelland: Gerhard Schröder in Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 23, Duncker & Humblot, Berlin 2007, ISBN 978-3-428-11204-3, S. 562 f. (Digitalisat).
Weblinks
Gerhard Schröder in de DNB
Stefan Marx, Wolfgang Tischner: Schröder, Gerhard. In: KAS.de, Geschichte der CDU.
Enkeld Nahwiesen
Torsten Oppelland: Gerhard Schröder (1910–1989). Politik zwischen Staat, Partei und Konfession. Droste, Düsseldorf 2002, ISBN 3-7700-1887-7.
Daniel Koerfer: Kampf ums Kanzleramt. Erhard und Adenauer. Ullstein, Stuttgart 1987, ISBN 3-548-26533-2.
Rainer Barzel: Im Streit und umstritten. Anmerkungen zu Adenauer, Erhard und den Ostverträgen. Ullstein Verlag, Frankfurt/M. 1986, ISBN 3-550-06409-8.
Rainer Barzel: Ein gewagtes Leben. Erinnerungen. Hohenheim Verlag, Stuttgart und Leipzig 2001, ISBN 3-89850-041-1.
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
NSDAP-Liddmaat
Boren 1910
Storven 1989 |
1531 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hans-Dietrich%20Genscher | Hans-Dietrich Genscher | Hans-Dietrich Genscher (* 21. März 1927 in Reideburg; † 31. März 2016 in Wachtberg-Pech) weer en düütsch Politiker vun de FDP. Genscher weer vun 1969 bit 1974 Bundsbinnenminister un vun 1974 bit 1992 meist ahn Ünnerbreken Bundsbutenminister un Viezkanzler vun de Bundsrepubliek Düütschland. In de Tiet vun 1974 bit 1985 weer he butendem Vörsitter vun de FDP.
Leven un Loopbahn
Utbilln
Hans-Dietrich Genscher is de Söhn vun den Juristen Kurt Genscher († 1937) un de Buersdochter Hilde Kreime († 1988). He is in de Böverschool in Halle (Saale) na School gahn un hett 1943 Deenst as Flakhelper doon. En Johr later is he to’n Rieksarbeitsdeenst intogen worrn. 1945 hett he sik freewillig bi de Wehrmacht mellt, üm dormit en Dwangsrekruteeren dör de Wapen-SS ut’n Weg to gahn, as he sülvst seggt. As Anhöörigen vun de „Armee Wenck“ is he kort vör’t Enn vun’n Krieg in US-amerikaansche un kort later i britische Kriegsfangenschop kamen. As he wedder free weer hett he as Bohelpsarbeiter arbeit un legg 1946 dat Tosatzabitur in Halle (Saale) af. In’n Winter 1946/47 is he swoor an Tuberkoloos krank worrn un müss sik dree Maanen in en Sanatorium ophollen. De Krankheit künn dormols noch nicht heelt warrn, so dat Genscher dormit noch wietere teihn Johren to kriegen harr un jümmer wedder längere Tieten in’t Krankenhuus müss. Liekers hett Genscher en Studium vun de Rechtswetenschoppen un vun de Volksweertschop afleggt, dat he 1949 in Leipzig mit de juristischen Staatsprüfung to Enn bröch. Dorna hett he as Referendar in’n Böverlandsgerichtsbezirk Halle arbeit.
An’n 20. August 1952 güng Genscher över West-Berlin in de Bundsrepubliek Düütschland gahn un hett dorna as Referendar in’n Böverlandsgerichtsbezirk Bremen arbeit. 1954 legg he dat tweete Staatsexamen in Hamborg af. Bit 1956 weer he dorna as Afkaatsassesser un Afkaat in Bremen beschäftigt.
Parteiloopbahn
Mit söventeihn Johren is Genscher in’n Johr 1944 Liddmaat vun de NSDAP worrn, wat na sien egen Utkumst över en Sammelandrag ahn sien Weten passeert is. In de Johren vun 1946 bit 1952 weer he Liddmaat vun de LDP in’n Landsverband Sassen-Anholt. Dorna is he in de FDP intreden. In’t Johr 1954 weer he to’n Viez vun’n Landsvörsitter vun de Jungdemokraten in Bremen wählt. Vun 1956 bit 1959 weer he wetenschopplich Assistent vun de Bundsdagsfrakschoon vun de FDP in Bonn.
Na 1959 is Genscher bit 1965 Frakschoonsgewarfsföhrer vun de FDP worrn, un wiel disse Tiet vun 1962 bit 1964 ok Bundsgewarfsföhrer. 1968 weer he to’n Viez-Bundsvörsitter wählt. Vun’n 1. Oktober 1974 bit to’n 23. Februar 1985 weer he opletzt Bundsvörsitter vun sien Partei. In sien Amtstiet is de Wenn vun de sozialliberalen Koalitschoon to de Koalitschoon mit de CDU/CSU fallen. Op sien AMt as Bundsvörsitter hett he 1985 verzicht. Na sien Rüchtritt 1992 as Bundsbutenminister is he Ehrenvörsitter vun de FDP worrn.
Genscher as Afordenten
In de Johren vun 1965 bit 1998 weer Genscher Liddmaat vun’n düütschen Bundsdag för den Wahlkreis in’n Wupperdaler Westen. He weer dorbi jümmer över de Landslist Noordrhien-Westfalen in’n Bundsdag intogen. Vun 1965 bit to sien Intritt in de Regeren Brandt 1969 weer he parlamentaarsch Gewarfsföhrer vun de FDP-Frakschoon.
Ämter
Na de Bundsdagswahl 1969 harr Genscher groten Andeel an’t Billn vun de sozialliberalen Koalitschoon. An’n 22. Oktober 1969 as he to’n Bundsbinnenminister in de Regeren vun Bundskanzler Willy Brandt beropen worrn. In siene Amtstiet füll de Börgennahm vun München wiel de Olympischen Spelen 1972. Genscher hett sik dorbi as Uttuuschbörg praat stellt, wat de palästinensischen Terroristen aver aflehnt hebbt. Na’t blödige Enn vun den Vörfall hett Genscher an’n 26. September 1972 den Bundsgrenzschuul anwiest, de Anti-Terror-Eenheit GSG 9 optostellen.
Na den Rüchtritt vun Willy Brandt un de Wahl vun Walter Scheel to’n Bundspräsident is Genscher an’n 16. Mai 1974 as Butenminister un Viezkanzler in de Regeren ünner Helmut Schmidt beropen worrn. In disse Funkschoon harr he bedüdenen Andeel an de Verhanneln över den Text vun de KSZE-Slussakte in Helsinki. In’n Dezember 1976 hett de Vullsversammeln vun de Vereenten Natschonen in New York Genscher sien Vörslag över en Anti-Terrorismus-Konventschoon annahmen, in de ünner annern fastleggt worrn is, dat op Foddern vun Börgennehmers op gor keen Fall ingahn warrn dröff. In’n Tosamenhang mit den NATO-Dubbelbesluss hebbt Schmidt un Genscher in Moskau vermiddelt, so dat de sowjetsche Regeren inverstahn weer, mit de USA över Middelstreckenwapen (Intermediate Nuclear Forces/INF) to verhanneln.
As de sozialliberale Koalitschoon bi de Bundsdagswahl 1980 bestätigt weer, hett Genscher bald al op en Enn vun de de Koalitschoon twüschen SPD un FDP henwirkt, wobi he vör allen vun den Bundsweertschopsminister Otto Graf Lambsdorff ünnerstütt weer. De Grund dorför weern de tonehmen Ünnerscheden twüschen de Koalitschoonsparteien, vör allen in de Weertschops- un Sozialpolitik. An’n 17. September 1982 is Genscher tosamen mit all annern FDP-Ministers torüchpeddt. An’n 4. Oktober 1982 kehr he in sien Ämter as Bundsbutenminister un Viezkanzler wedder torüch, nadem an’n 1. Oktober 1982 de fröhere Oppositschoonsföhrer Helmut Kohl Bundskanzler worrn weer.
In de Johren 1984/85 weer Genscher Präsident vun’n NATO-Raat un Präsident vun’n Ministerraat vun de Westeuropääschen Union. As Butenminister Stünn he wieter för en Utgliek twüschen Oost un West un hett Strategien för en aktive Entspannungspolitik utklamüstert un för’t Wietermaken vun den Oost-West-Dialoog mit de UdSSR un dat Tosamenwassen vun de EG. Sünners af 1987 möök Genscher Warf för en aktive Entspannungspolitik as Antwoort vun’n Westen op de Möh vun de Sowjetunion. He harr groten Andeel an de Eenigung vun Europa un an’n Spood vun de Düütschen Weddervereenigen, över de he 1990 mit sien DDR-Amtskollegen Markus Meckel verhannelt hett. Toeerst stünn he Kohl sien Plaans to’n Weddervereenigen tögerlich gegenöver. In’n laten Sommer 1989 hett Genscher de Utreisverlööfnis för de DDR-Börger uthannelt, de in de Prager Bottschop flücht weern.
Bito hett he sik för en wriksome Ünnerstütten vun de politischen Reformen vör allen in Polen un Ungarn insett. De Middels, de dorför insett weern, hebbt dorto föhrt, dat de Politik vun em un Kohl mitünner ok afweerten as Scheckbookdiplomatie betekent weer. Genscher weer ok bi de eersten dree Butenministerdrapens vun de Twee-plus-Veer-Diskusschonen över de buteren Aspekten vun de düütschen Eenheit togegen. He un sien poolschen Amtskolleg Krzysztof Skubiszewski hebbt in’n Novemer 1990 in Warschau den düütsch-poolschen Grenzverdrag över’t Fastleggen vun der Oder-Neiße-Lien as poolsch Westgrenz ünnerschreven.
Sien hooch Ansehn in sien Heimatrebeet üm Halle (Salle) un de Hapen op den go’e Entwickeln na de Wenn hebbt dorto föhrt, dat de FDP bi de Bundsdagswahl 1990 in Sassen-Anholt op 17,61 % vun de Stimmen kamen is un dat eerste mol siet 1957 wedder en FDP-Kandidat (Uwe Lühr) en Direktmandat in’n Bundsdag kregen hett.
In’n Juli 1984 hett he as eerste westeuropääsche Butenminister siet de islaamschen Revolutschoon 1979 de iraansche Hööftstadt Teheran besöcht. Kritik hett dat geven, as Genscher in’n Dezember 1991 fröhtietig op dat Anerkennen vun de fröheren jugoslaawschen Deelrepublieken Slowenien un Kroatien henwirkt hett. Dat weer so mit Öösterriek afstimmt, lööp aver gegen en Afkamen vun de Europääschen Gemeenschop. Dorna schüll dat Anerkennen eerst af den 15. Februar 1992 vör sik gahn, üm de Resultaten vun de so nöömten Badinter-Komisschoon aftotöven. Genscher müss sik anhöörn, dormit den Verfall vun Jugoslawien düchtig ünnerstütt to hebben.
An’n 18. Mai 1992 is Genscher na 23 Johren op egen Wunsch ut de Bundsregeren utscheedt. Dat harr he dree Weken vörher apentlich künnig maakt. He weer dormols de deenstöllste Butenminister vun Europa.
Wietere Opgaven
In de Johren 1994/95 weer Genscher as Honorarprofesser an’t Otto-Suhr-Institut för politische Wetenschopen an de Fre’en Universität Berlin. 1998 is he Opsichtsraatvörsitter vun de WMP Eurocom AG Berlin woorn, de in’t Rebeet Kommunikatschoonsberaden in de Weertschop, Medien un Poliitk arbeit. En Johr later hett he wedder en afkaatsche Arbeit in de Sozietät Büsing, Müffelmann & Theye (Büro Berlin) anfungen un weer 2000 gewarfsföhren Sellschopper vun de Hans-Dietrich Genscher Consult GmbH.
Vun 2001 bit 2003 weer he Präsident vun de Düütschen Sellschop för Utwärtige Politik (DGAP). Genscher is wieter ok Ehrenpräsident vun de Europääschen Bewegung Düütschland, vun de he 1992 bit 1994 Präsident weer. Bito is he Ehrenbörger vun de Stadt Halle (Saale), vun de sien Geboortsoort Reideburg vundaag en Stadtdeel is.
As Slichter in’n Tarifstriet hett he 2001 twüschen de Düütschen Lufthansa AG un de Vereenigung Cockpit e.V. vermiddelt. Genscher is Liddmaat in’t Kuratorium vun de Initiative A Soul for Europe vun de Stiftung Zukunft Berlin<ref>Stiftung Zukunft Berlin: Kuratorium vun A Soul for Europe</ref>.
In’t Sommersemester 2002 weer he de drüdde Johannes-Gutenberg-Stiftungsprofesser an de Johannes-Gutenberg-Universität Mainz.
Privatleven
Genscher weer vun 1958 bit 1966 mit Luise Schweitzer verheiraat, mit de he sien Dochter Martina hett. Siet 1969 is he mit Barbara Schmidt verheiraat, He leevt in Wachtberg bi Bonn in’n Oortsdeel Pech.
De Stasi schall över Genscher en Akte föhrt hebben, in de he as IM betekent weer, ofschoonst he keen Kuntakten to de Staatsekerheit hatt hett. De Akte schall anleggt worrn wesen, üm em nödigenfalls politisch ünner Druck setten to künnen, vunwegen dat he ok wiel sien Partei- un Ministerloopbahn regelmatig privat in de DDR reist is. De verkehrte Akte schall aver in de 1980er Johren tonichten maakt worrn wesen.
Priesen un Utteken (Utwahl)
Ehrenbörger vun Halle (Saale) un Berlin.
1975 – Groot Bundsverdeenstkrüüz mit Steern un Schullerband
1978 – Grootkrüüz vun’n Christusorden
1980 – Grootkrüüz vun’n Orden vun’n hilligen Jakob vun’t Sweert
1984 – Grootkrüüz vun’n Orden vun’n Infant Dom Henrique
1986 – Grootkrüüz vun de franzöösschen Ehrenlegion
1987 – Orden för Verdeenst
1990 – Theodor-Heuss-Pries, Prinz-von-Asturien-Pries
1992 – Grote Verdeenstkrüüzen vun Polen un Ungarn
1992 – Ehrendokter vun de Slesischen Universität in Kattowitz
1993 – Ehrensenater vun de Düütschen Akademie vun de Naturforschers Leopoldina (siet 2008 Natschonale Akademie vun de Wetenschoppen)
1996 – Fürst-Trpimir-Orden mit Halsband un Morgensteern
1997 – Dree-Steerns-Orden
2000 – Courage-Pries
2002 – Ehrendokter vun de Universität Stettin
2003 – Ehrendokter vun de Universität Leipzig
2005 – KulturPries Europa
2006 – Freeheitspries vun de Friedrich-Naumann-Stiftung
2007 – Verdeenstorden vun’t Land Noordrhien-Westfalen
2009 – Urania-Medaille
2009 – Ehrendokter vun de Universität Leipzig
2010 – Verdeenstorden vun’t Land Sassen-Anholt
Anners wat
Genscherismus
De Utrichten vun de düütschen Butenpolitik to Genscher sien Amtstiet warrt as Genscherismus betekent. Man hett dorbi nich so dull de düütschen Intressen direkt in’n Vördergrund stellt, man an de Steed mehr op multilaterale Institutschonen Influss utöövt. To de wichtigsten Institutschonen in sien Amtstiet hebbt Europääsche Gemeenschop, de Organisatschoon för Sekerheit un Tosamenarbeit in Europa un de Helsinki-Prozess tellt.
Ok de vun dat Satire-Magazin Titanic prägte Ökelnaam Genschman is in de Ümgangspraak intogen wesen.
Markenteken
As kuum en annern Politiker warrt Genscher mit en Stück Kleedaasch in Verbinnen bröcht, neemlich sien gelen Pulli. Dorbi hannelt sik dat üm en dünnen, knütten Pullunder in gele Farv. Vun dit Markenteken sünd al mehrere Stücken för’n go’en Sinn veraukschoneert worrn.
Hans-Dietrich-Genscher-Pries
Siet 1995 verleht de Johanniter-Unfall-Hilfe e.V. jeed tweete Johr den Hans-Dietrich-Genscher-Pries an Minschen, de sik in’t Nootfallredden oder in de Nootfallmedizin sünners verdeent maakt hebbt. De Pries is mit 2500,- Euro doteert. Genscher sien Naam driggt de Pries, vunwegen dat sik Genscher in sien Tiet as Bundsbinnenminister bannig dorför stark maakt hett, dat in Düütschland vundaag mehr as dörtig Nootfallheevschruvers in’n Insatz sünd.
Publikatschonen (Utwahl)
(Mitarbeit): Der öffentliche Dienst am Scheideweg. Godesberger Taschenbuch-Verlag, Bonn-Bad Godesberg 1972, ISBN 3-17-109041-4
Bundestagsreden. AZ-Studio, Bonn 1972
(Mitarbeit): Öffentlicher Dienst und Gesellschaft, eine Leistungsbilanz. Godesberger Taschenbuch-Verlag, Bonn-Bad Godesberg 1974, ISBN 3-87999-004-2
(Rgv.): Liberale in der Verantwortung. Hanser, München/Wien 1976, ISBN 3-446-12288-5
Aussenpolitik im Dienste von Sicherheit und Freiheit. Verlag Bonn Aktuell, Stuttgart 1976, ISBN 3-87959-055-9
Deutsche Aussenpolitik. Verlag Bonn Aktuell, Stuttgart 1977, ISBN 3-87959-078-8
Deutsche Aussenpolitik. Ausgewählte Grundsatzreden 1975–1980. Verlag Bonn Aktuell, Stuttgart 1981, ISBN 3-87959-159-8; överarbeit un bannig utwiete Neeutgaav: Deutsche Aussenpolitik. Ausgewählte Aufsätze 1974–1984. ebd. 1985, ISBN 3-87959-238-1
(Rgv.): Nach vorn gedacht… Perspektiven deutscher Aussenpolitik. Bonn Aktuell, Stuttgart 1987, ISBN 3-87959-290-X
Zukunftsverantwortung. Reden. Buchverlag Der Morgen, Berlin 1990, ISBN 3-371-00312-4
Unterwegs zur Einheit. Reden und Dokumente aus bewegter Zeit. Siedler, Berlin 1991, ISBN 3-88680-408-9
Wir wollen ein europäisches Deutschland. Siedler, Berlin 1991, Goldmann 1992 ISBN 3-442-12839-0
Kommentare. ECON-Taschenbuch-Verlag, Düsseldörp/Wien 1994, ISBN 3-612-26185-1
Erinnerungen. Siedler, Berlin 1995, ISBN 3-88680-453-4; Goldmann, München 1997, ISBN 3-442-12759-9
Sternstunde der Deutschen. Hans-Dietrich Genscher im Gespräch mit Ulrich Wickert. Mit sechs Beiträgen. Hohenheim, Stuttgart/Leipzig 2000, ISBN 3-89850-011-X
mit Ulrich Frank-Planitz (Rgv.): Nur ein Ortswechsel? Eine Zwischenbilanz der Berliner Republik. Zum 70. Geburtstag von Arnulf Baring. Hohenheim, Stuttgart/Leipzig 2000, ISBN 3-89850-074-8
Die Chance der Deutschen. Ein Gesprächsbuch. Hans-Dietrich Genscher im Gespräch mit Guido Knopp. Pendo, München 2008, ISBN 978-3-86612-190-4
Literatur
Werner Filmer & Heribert Schwan: Hans-Dietrich Genscher. Econ-Verlag, Düsseldorf/Wien/New York 1988, ISBN 3-430-12732-7; akt. un wieter maakte Neeutgaav: Moewig bi Ullstein, Rastatt 1993, ISBN 3-8118-2815-0
Klaus Kinkel (Rgv.): In der Verantwortung. Hans-Dietrich Genscher zum Siebzigsten. Siedler, Berlin 1997, ISBN 3-88680-631-6
Hans-Dieter Lucas (Rgv.): Genscher, Deutschland und Europa.'' Nomos-Verlag, Baden-Baden 2002, ISBN 3-7890-7816-6
Jürgen Mittag: Vom Honoratiorenkreis zum Europanetzwerk: Sechs Jahrzehnte Europäische Bewegung Deutschland; in: 60 Jahre Europäische Bewegung Deutschland; Berlin 2009; Sieten: 12-28. Online
Borns
Weblenken
Literatur vun un över Hans-Dietrich Genscher in’n Kataloog vun de Düütschen Natschonalbökeree
Websteed vun Hans-Dietrich Genscher
Mann
Börger von Düütschland
FDP
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Boren 1927
Storven 2016 |
1532 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klaus%20Kinkel | Klaus Kinkel | Dr. Klaus Kinkel (* 17. Dezember 1936 in Metzingen; † 4. März 2019 in Sankt Augustin) weer en düütschen Politiker vun de FDP.
Na en Studium vun de Rechtswetenschoppen an de Universitäten Tübingen, Bonn un Köln promoveer Klaus Kinkel to en Dr. jur. He weer de Baas vun den Bundsnarichtendeenst vun 1979 bi 1982 vördem he as Staatssekretär in dat Bundsministerium för Justiz wesselt is. He weer Bundsjustizminister (1991-1992) un wessel denn op de Posten vun’n Butenminister (1992-1998). In de Tiet weer he ok Stellvertreter (Viezkanzler) vun’n Bundskanzler Helmut Kohl. 1994 bit 2002 weer Kinkel Bundsdagsafordente.
Weblenken
Kinkel, Klaus
Kinkel, Klaus
Kinkel, Klaus
Kinkel, Klaus
Kinkel, Klaus
Kinkel, Klaus
Kinkel, Klaus
Boren 1936 |
1533 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Viezkanzler%20%28D%C3%BC%C3%BCtschland%29 | Viezkanzler (Düütschland) | De Viezkanzler (amtlich: Stellvertreder vun den Bunnskanzler) hett de Opgaav, de Bundskanzler to vertreden in all sien Arbeid, wenn de nich dor is.
Düütsche Viezkanzler
Viezkanzler 1881-1934
1881-1897 Karl Heinrich von Bötticher
1897-1907 Arthur Adolf von Posadowsky-Wohner
1907-1909 Theobald von Bethmann Hollweg
1909-1916 Klemens Delbrück
1916-1917 Karl Helfferich
1917-1918 Friedrich von Payer, Fortschrittpartei
1919 Eugen Schiffer, DDP
1919 Bernhard Dernburg, DDP
1919 Matthias Erzberger, Zentrum
1919-1920 Eugen Schiffer, DDP
1920 Erich Koch-Weser, DDP
1920-1921 Rudolf Heinze, DVP
1921-1922 Gustav Bauer, SPD
1923 Robert Schmidt, SPD
1923-1925 Karl Jarres, DVP
1927-1928 Oskar Hergt, DNVP
1930-1932 Hermann R. Dietrich, DSP
1933-1934 Franz von Papen
Viezkanzler siet 1949:
1949-1957 Franz Blücher, FDP
1957-1963 Prof. Dr. Ludwig Erhard, CDU
1963-1966 Dr. Erich Mende, FDP
1966 Dr. Hans-Christoph Seebohm, CDU
1966-1969 Willy Brandt, SPD
1969-1974 Walter Scheel, FDP
1974-1982 Hans-Dietrich Genscher, FDP
1982 Egon Franke, SPD
1982-1992 Hans-Dietrich Genscher, FDP
1992-1993 Jürgen Möllemann, FDP
1993-1998 Dr. Klaus Kinkel, FDP
1998-2005 Joschka (Joseph) Fischer, Gröne
2005-2007 Franz Müntefering, SPD
2007-2009 Frank-Walter Steinmeier, SPD
2009-2011 Guido Westerwelle, FDP
2011-? Philipp Rösler, FDP
Düütschland |
1534 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Franz%20Bl%C3%BCcher | Franz Blücher | Franz Blücher (* 24. März 1896 in Essen; † 26. März 1959 in Bad Godesberg) weer en düütschen Politiker (FDP, later DP).
1946/47 weer Blücher Liddmaat vun den Landdag in Noordrhien-Westfalen un van’ 10. September 1946 bit to’n 17. Juni 1947 Finanzminister vun dat Land Noordrhien-Westfalen in de vun Ministerpräsident Rudolf Amelunxen leit Landsregeeren. He weer vun 1949 bit 1957 Bundsminister för Anlegenheiten vun’d Marshall-Plan un för weertschoppliche Tosamenarbeit un in düsse Tiet ok Viezkanzler vun’d Bundsrepubliek Düütschland.
Ehrungen
Blücher kreeg neben twee Ehrendokterwürden ünner annern 1954 ok dat Grootkrüüz vun dat Bundsverdeenstkrüüz.
Böker
Bundesregierung und Parlament, Bad Harzburg, 1955.
Literatur
Karl Furtok: Blücher, Franz, in: Udo Kempf, Udo und Hans-Georg Merz (Hrsg.): Kanzler und Minister 1949-1998. Biografisches Lexikon der deutschen Bundesregierungen. Westdeutscher Verlag, Wiesbaden 2001, ISBN 3-531-13407-8, S. 143-146.
Friedrich Henning: Franz Blücher. Ein Porträt, in: Geschichte im Westen 11 (1996), S. 216-233.
Dirk van Laak: Franz Blücher, in: Thorsten Oppelland (Hrsg.): Deutsche Politiker 1949-1969, Band 1. Darmstadt 1999, S. 117-128.
Anne Rüter: Blücher als Marshallplan-Minister und Parteivorsitzender – Mitstreiter für eine liberale Wirtschaftsordnung, in: Jahrbuch zur Liberalismus-Forschung 20 (2008), S. 59-82.
Enkeld Nahwiesen
Weblenken
Informationen über Franz Blücher
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Landdagsafordneter (Noordrhien-Westfalen)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Bundsminister
FDP
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Boren 1896
Storven 1959 |
1535 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Viezkanzler | Viezkanzler | De Viezkanzler (amtlich: Stellvertreter vun den Bunnskanzler) hett de Opgaav, den Bunnskanzler to vertreten in all sien Arbeid, wenn de nich dor is.
Kiek ok bi
Vizekanzler (Düütschland)
Vizekanzler (Öösterriek) |
1537 | https://nds.wikipedia.org/wiki/J%C3%BCrgen%20M%C3%B6llemann | Jürgen Möllemann | Jürgen Wilhelm Möllemann (* 15. Juli 1945 in Augsborg; † 5. Juni 2003 in Marl) was en düütschen Politiker (FDP).
Van 1992 bit 1993 weer he Viezkanzler.
Mann
Börger von Düütschland
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
FDP
Politiker (Düütschland)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Bundsminister
Boren 1945
Storven 2003 |
1538 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Erich%20Mende | Erich Mende | Dr. jur. Erich Mende (* 28. Oktober 1916 in Groß-Strehlitz/Schlesien; † 6. Mai 1998 in Bonn) weer een düütschen Politiker (FDP, later CDU).
He weer van 1963 bit 1966 Bundsminister för gesamtdüütsch Fragen un Viezkanzler.
Mende hörrt to de Grünner-Liddmaten van de FDP und van 1960 bit 1968 ok de Baas van disse Partei. As eenfach Bundsdagsafordneter hett he de Nee Ostpolitik van de SPD-FDP-Regeeren aflehnt un hett de Partei un Fraktschoon 1970 verlaaten. Dornah wurr he noch tweemal för de CDU in den Bundsdag wählt.
Mann
Börger von Düütschland
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
FDP
CDU
Boren 1916
Storven 1998 |
1539 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hans-Christoph%20Seebohm | Hans-Christoph Seebohm | Dr. Hans-Christoph Seebohm (* 4. August 1903 in Emanuelssegen/Böverslesien; † 17. September 1967 in Bonn) weer een düütschen Politiker (DP, later CDU).
He weer van 1949 bit 1966 Bundsminister för Verkehr un vun 8. November 1966 bit 30. November 1966 ook Viezkanzler vun de Bundsrepubliek Düütschland.
Mann
Börger von Düütschland
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Landdagsafordneter (Neddersassen)
Politiker (Düütschland)
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
CDU
Boren 1903
Storven 1967 |
1540 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Egon%20Franke | Egon Franke | Egon Franke (* 11. April 1913 in Hannober; † 26. April 1995 ok dor) weer en düütschen Politiker van de SPD.
Nahdem he ut de Kriegsfangenschap entlaaten wurrn weer, hörr Franke 1945 to de Mitbegrünner vun de SPD in de Stadt un dat dormalig Land Hannober.
Van 1945 bit 1947 weer Franke Ratsherr in Hannober. Van 1946 bit 1947 weer he Liddmaat vun den ernannten Landdag vun Hannober un van 1947 bit 1951 denn Liddmaat vun den Neddersasschen Landdag.
He wer van 1969 bit 1982 Bundsminister för innerdüütsche Beziehungen und dorto van 17. September bit 1. Oktober 1982 ok noch Viezkanzler van de Bunnsrepubliek Düütschland.
Lehrt hett he aber Discher.
Mann
Börger von Düütschland
SPD
Politiker (Düütschland)
Landdagsafordneter (Neddersassen)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Boren 1913
Storven 1995
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz |
1541 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Peter%20Struck | Peter Struck | Dr. Peter Struck (* 24. Januar 1943 in Göttingen; † 19. Dezember 2012 in Berlin) weer en düütschen Politiker un Vörstandsvörsitter vun de Friedrich-Ebert-Stiftung. Siet 1964 weer Struck Liddmaat vun de SPD. Vun 2002 bit 2005 weer he de düütsche Bunnsminister för’t Verdeffenderen in de Regeren vun Gerhard Schröder. Un vun 1998 bit 2002 as ok vun 2005 bit 2009 weer he Vörsitter vun de SPD-Frakschoon in’n Düütschen Bundsdag.
Weblenks
Literatur vun un över Peter Struck in’n Katalog vun de Düütschen Natschonalbökeree
Biografie bi’n Düütschen Bundsdag
Struck, Peter
Struck, Peter
Struck, Peter
Struck, Peter
Struck, Peter
Struck, Peter
Struck, Peter
Struck, Peter
Struck, Peter |
1542 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rudolf%20Scharping | Rudolf Scharping | Rudolf Scharping (* 2. Dezember 1947 in Niederelbert) is en düütschen Politiker (SPD) un Sportfunktschonär.
He weer van 1991 bit 1994 Ministerpräsident vun dat Land Rhienland-Palz un van 27. Oktober 1998 bit 18. Juli 2002 weer he Bunnsminister för't Verdeffenderen. Vun dat Amt is he denn aber wegen eenig Affären entlaaten wurrn.
An' 19. März 2005 wurr he to'n Präsidenten vun den Bund Deutscher Radfahrer wählt un is dornah tweemal weer wählt wurrn.
Weblenken
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Landdagsafordneter (Rhienland-Palz)
SPD
Boren 1947 |
1543 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Volker%20R%C3%BChe | Volker Rühe | Volker Rühe (* 25. September 1942 in Hamborg) is en düütschen Politiker (CDU).
Vun'n 1. April 1992 bet 26. Oktober 1998 weer he as Bundsminister för't Verdeffenderen Liddmaat vun de Bundsregeren vun Bundskanzler Helmut Kohl.
De düütsche Bundsdag hett he van 1976 bit 2005 anhört. Dorvör weer he von 1970 bit 1976 Lidmaat van de Hamburger Börgerschopp.
Rühe, Volker
Rühe, Volker
Rühe, Volker
Rühe, Volker
Rühe, Volker
Rühe, Volker
Boren 1942 |
1544 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gerhard%20Stoltenberg | Gerhard Stoltenberg | Dr. Gerhard Stoltenberg (* 29. September 1928 in Kiel; † 23. November 2001 in Bonn) weer een düütschen Politiker (CDU).
He weer van 1965 bit 1969 Bundsminister för wetenschaplich Forschen, van 1971 bit 1982 Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen, van 1982 bit 1989 Bundsminister för Finanzen un van 1989 bit 1992 Bundsminister för't Verdeffenderen.
Partei
Siet 1947 weer Stoltenberg Liddmaat vun de CDU. Van 1955 bit 1961 weer he Vörsitter vun de Junge Union.
Mann
Börger von Düütschland
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Politiker (Düütschland)
Landdagsafordneter (Sleswig-Holsteen)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Sleswig-Holsteen
Boren 1928
Storven 2001 |
1545 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rupert%20Scholz | Rupert Scholz | Prof. Dr. Rupert Scholz (* 23. Mai 1937 in Berlin) is een düütschen Politiker (CDU).
He weer van 1981 bit 1988 Senator in Berlin un van Mai 1988 bit April 1989 Bundsminister för Verdeffenderen.
Weblinks
Biografie bi de Düütschen Bundsdag
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Boren 1937 |
1546 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Manfred%20W%C3%B6rner | Manfred Wörner | Dr. Manfred Wörner (* 24. September 1934 in Stuttgart; † 13. August 1994 in Brüssel) weer een düütschen Politiker vun de CDU.
Mann
Börger von Düütschland
Politik
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Boren 1934
Storven 1994 |
1547 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hans%20Apel | Hans Apel | Hans Apel (* 25. Februar 1932 in Hamborg; † 6. September 2011 ok dor) weer en düütschen Politiker (SPD). He weer vun 1974 bit 1978 Bunnsminister för de Finanzen un no de Kabinettsumbildung vun 1978 bit 1982 Bundesminister för’t Verdeffenderen.
Utbildung un Beruf
Nah dat Abitur 1951 hett Apel eerst en Lehr as Im- un Exportkoopmann in Hamborg mookt. Dornah füng he 1954 en Studium vun’d Weertschopswetenschoppen in Hamborg an, dat he 1960 mit de Promotschoon to en Dr. rer.pol. afslaten hett. Vun 1958 bit 1961 weer he Sekretär vun de Sozialistsche Frakschoon in’d Europäsche Parlament. Af 1962 weer he denn Beamten bi dat Europäschen Parlament in Straßburg wo he as Abteilungsleiter tostännig för de Wertschapps- un Finanzpolitik un ok för de Verkehrspolitik weer.
1993 ward he to en Honorarprofesser in’d Fachbereich Weertschopswetenschoppen an’d Universität Rostock maakt.
Familie
Hans Apel weer verheiraat un harr twee Kinner.
Apel, Hans
Apel, Hans
Apel, Hans
Apel, Hans
Apel, Hans
Apel, Hans
Apel, Hans
Apel, Hans |
1548 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Franz%20Josef%20Strau%C3%9F | Franz Josef Strauß | Dr. h.c. Franz Josef Strauß (* 6. September 1915 in München; † 3. Oktober 1988 in Regensborg) weer een düütschen Politiker. He weer Liddmaat vun de Christlich Soziale Union vun Bayern (CSU).
Sien Abitur hett Strauß 1935 up dat Maximiliansgymnasium in Schwabing maakt. Strauß weer van 1953 bit 1955 Bundsminister för sünnere Opgaven, van 1955 bit 1956 Bundsminister för Atomfragen, van 1956 bit 1962 Bundsminister för't Verdefferen un van 1966 bit 1969 Bundsfinanzminister. Van 1978 bit nah sien Dood 1988 is he Ministerpräsident vun Bayern wesen. Bi des Bundsdagswahl 1980 is Strauß för de Union tegen Helmut Schmidt antreden, dormit he Bundskanzler wurrn kunn. De Bundsbörger hebbt denn aber doch Schmidt wählt.
Strauß weer ok en vun de Hauptverantwortlichen för de Grünnen vun Airbus.
Weblenken
Mann
Börger von Düütschland
Bayern
Politiker (Düütschland)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Bundsminister
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
CSU
Landdagsafordneter (Bayern)
Boren 1915
Storven 1988 |
1549 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Georg%20Leber | Georg Leber | Georg Leber (* 7. Oktober 1920 in Obertiefenbach; † 21. August 2012 weer en düütsch Gewerkschapsführer un Politiker (SPD).
He weer van 1966 bit 1972 Bundsverkehrsminister un bavento van 1969 bis 1972 Bundspostminister. Van 1972 bit 1978 weer Leber denn Minister för't Verdeffenderen.
Enkeld Nahwiesen
Weblenken
Leber, Georg
Leber, Georg
Leber, Georg
Leber, Georg
Leber, Georg
Leber, Georg
Leber, Georg
Leber, Georg
Leber, Georg |
1550 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kai-Uwe%20von%20Hassel | Kai-Uwe von Hassel | Kai-Uwe von Hassel (* 21. April 1913 in Gare, Düütsch Ostafrika (hüüd: Tansania); † 8. Mai 1997 in Aken) weer en düütschen Politiken (CDU). He weer vun 1954 bit 1963 Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen.
Hassel, Kai-Uwe von
Hassel, Kai-Uwe von
Hassel, Kai-Uwe von
Hassel, Kai-Uwe von
Hassel, Kai-Uwe von
Landdagsafordneter (Sleswig-Holsteen)
Hassel, Kai-Uwe von
Hassel, Kai-Uwe von
Hassel, Kai-Uwe von
Hassel, Kai-Uwe von |
1551 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Theodor%20Blank | Theodor Blank | Theodor Anton Blank (* 19. September 1905 in Elz an de Lahn; † 14. Mai 1972 in Bonn) weer en düütschen Politiker (CDU).
1945 hörr Blank to de Mitbegründer vun de CDU. Van 1958 bit 1969 weer he Lidmaat in de Bundsvörstand vun de Partei. Van 1958 bit 1966 weer he ok noch stellvertredend CDU-Bundsvörsitter.
He weer ook Minister för’t Verdeffenderen un Minister för Arbeit.
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Boren 1905
Storven 1972 |
1552 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Brigitte%20Zypries | Brigitte Zypries | Brigitte Zypries (* 16. November 1953 in Kassel) is en düütsche Politikerin un ehmalge Justizminister vun Düütschland.
Leven
Nah dat Abitur studeer se af 1972 Juristeree an de Justus-Liebig-Universität Gießen un hett dat Studium 1978 mit dat eerst Staatsexamen to'n Enn' brocht. All to disse Tiet weer se Liddmaat vun de Juso-Hoochschoolgrupp un wark för de as Referentin in't AStA. Buterdem lern Zypries in hör Studiengang hör langjohrig Kabinettskollegen Frank-Walter Steinmeier kennen. 1980 hett se dat tweet juristisch Staatsexamen makt.
Partei
1971 is se in de SPD intreden.
Privat
Brigitte Zypries is nicht verheiraadt un hett kien Kinner.
Zypries, Brigitte
Zypries, Brigitte
Zypries, Brigitte
Zypries, Brigitte
Zypries, Brigitte
Zypries, Brigitte
Zypries, Brigitte
Boren 1953 |
1553 | https://nds.wikipedia.org/wiki/16.%20November | 16. November | De 16. November is de 320. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 321. Dag, wenn en Schaltjohr is.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1532: Slacht von Cajamarca: Francisco Pizzaro sett den Herrscher von de Inka, Atahualpa, mit sien Lüüd fangen.
1632: Dörtigjohrig Krieg. In de Slacht vun Lützen winnt de Sweden över den Kaiser siene Truppen, man jemehr König Gustav II. Adolf fallt.
1797: Na den Dood vun sien Vadder Friedrich Wilhelm II. warrt Friedrich Wilhelm III. König vun Preußen.
1802: Friedrich von Schiller warrt adelig.
1869: De Sueskanaal warrt för Schipp freegeven.
1907: Oklahoma warrt de 46. Bundsstaat von de USA.
1917: Hermann Hildebrand warrt Börgermeester vun Bremen
1918: Ungarn röpt de Republiek ut.
1940: 2. Weltkrieg: De Briten bombadeert to'n eerstmal mol een düütsche Stadt, in Hamborg kommt dorbi 233 üm't Leven.
1945: De Verfaten vun de UNESCO warrt vun 37 Staaten in London verafscheedt
1976: De Ledermaaker Wolf Biermann warrt ut de DDR utbörgert.
Weertschop
1909: De weltwiet eerste Fluggesellschap warrt grünnt: De DELAG opereert mit Zeppelinen.
Wetenschoppen un Technik
1492: In en Weizenfelln bi Ensisheim in’n Elsass geiht en Meteorit rünner, de as Ensisheim-Meteorit bekannt warrt.
1976: Astronomen schickt de as Arecibo-Naricht betekente Radionaricht in’t Welltall.
2004: De Boeing X-43A, en Forschungsmodell, flüggt mit Mach 9,8 een ne’en Weltrekord.
Boren
42 v. Chr.: Tiberius, tweete Kaiser vun dat Röömsche Riek
1717: Jean-Baptiste le Rond d'Alembert, franzöösch Mathematiker († 1783)
1754: Johanna Sacco, düütsch Schauspelerin un Danzerin († 1802)
1891: Julius Leber, düütschen Politiker, wörr in'n Wedderstand gegen de Nazis
1892: Hettie Dührenfurth, düütsch Bargstiegerin († 1972)
1895: Paul Hindemith, düütschen Komponist und Musiker
1901: Jesse Stone, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1999)
1922: José Saramago, portugiesisch Schriever un Nobelpriesdräger († 2010)
1925: Nick Travis, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1964)
1937: Lothar Späth, düütsch Politiker un Ministerpräsidenten von Baden-Württemberg as ok Manager († 2016)
1946: Wolfgang Kleff, düütschen Fotballnatschonalspeler
1948: Arie Haan, nedderlannschen Fotballspeler
1948: Norbert Lammert, düütsch Politiker un Bundsdagspräsident
1952: Helmut Zyla, düütsch Footballspeler († 2016)
1953: Brigitte Zypries, düütsch Politikerin un Bundsministerin
1958: Mick Werup, düütsch Schauspeler († 2011)
1970: Markus Beerbaum, düütsch Springrieder
Storven
1093: Margarete von Schottland, Königin vun Schottland
1494: Theda Ukena, Gräfin vun Oostfreesland (* 1432)
1632: Gustav II. Adolf, König vun Sweden.
1797: Friedrich Wilhelm II., König vun Preußen.
1848: Friedrich Wilhelm Lyra, plattdüütsch Schriever (* 1794)
1877: Karl Ludwig von Littrow, düütschen Astronom.
1885: Louis Riel, kanaadsch Indianerföhrer (* 1844)
1911: Heinrich Gogarten, düütsch Landschapsmaler (* 1850)
1913: Bruno Alsen, düütsch Jurist un Verwaltensbeamter (* 1861)
1934: Carl Paul Gottfried von Linde, düütsch Utfinner un Industrieminsch
1960: Clark Gable, US-amerikaansch Schauspeler.
1981: William Holden, US-amerikaansch Schauspeler
1982: Al Haig, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1924)
1984: Vic Dickenson, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1906)
1999: Daniel Nathans, US-amerikaansch Mikrobioloog, Biochemiker un Nobelpriesdräger (* 1928)
2001: Tommy Flanagan, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1930)
2004: Yves Berger, franzöösch Schriever
2006: Milton Friedman, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger (* 1912)
2008: Tony Reedus, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1959)
2016: Melvin Robert Laird, US-amerikaansch Politiker un Schriever (* 1922)
November 16 |
1554 | https://nds.wikipedia.org/wiki/17.%20Dezember | 17. Dezember | De 17. Dezember is de 351. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 352. Dag, wenn en Schaltjohr is.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
546: De Oostgoten holt sik Rom torüch.
1833: In Ansbach warrt Kaspar Hauser ümbrocht.
1922: De letzten britschen Soldaaten verlaat den free’n Deel von Irland
1944: Tweete Weltkrieg: Bi een Luftangreep op Ulm gaat op’n Slag 81% von de Oltstadt twei.
1945: Honduras slutt sik de UN an.
1971: Bangladesch warrt von Pakistan unafhängig.
2001: De eersten Euro-Geldstückens warrt in dat so nöömte „Starterkit“ utgeven.
2013: De nee Bundsregeeren ünner de Führen vun Bundskanzlerin Angela Merkel wurrd vereedigt.
Kunst, Kultur un Bowark
1865: De „Unvollendete“ Symphonie von Franz Schubert warrt – 37 Johr no sien Dood – eerstmals upführt.
1965: De Westdüütsche Rundfunk geiht op Senden.
Wetenschoppen un Technik
1903: De Bröder Wright gaat to’n eersten Motorflaag in de Luft.
Boren
1267: Go-Uda, 91. Kaiser von Japan
1797: Joseph Henry, US-amerikaansch Physiker
1859: Paul César Helleu, franzöösch Maler vun den Realismus († 1927)
1885: Theodor Steltzer, ehemalger Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen († 1967)
1903: Erskine Caldwell, US-amerikaansch Schriever († 1987)
1927: Ernst Meyer, plattdüütsch Schriever († 2012)
1930: Armin Mueller-Stahl, düütschen Schauspeler
1933: Walter Booker, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2006)
1933: Lisa Peters, düütsch Politikerin un Bundsdagsafordnete († 2010)
1936: Franziskus, Paapst, as Jorge Mario Bergoglio
1936: Klaus Kinkel, düütsch Politiker, Bundsminister un Viezkanzler († 2019)
1953: Bill Pullman, US-amerikaansch Schauspeler.
1960: Jürgen Tarrach, düütschen Schauspeler
1975: Milla Jovovich, ukrainsch Model, Singerin un Schauspelerin.
1981: Tim Wiese, düütsch Footballnatschonalspeler un Wrestler
1982: Boubacar Sanogo, Footballspeler vun de Elfenbeenküst
Storven
535: Ankan, 25. Kaiser vun Japan
1187: Paapst Gregor VIII. (* um 1100)
1691: Johann Henrich Voigt, düütsch Mathematiker, Astronom un Klennerschriever (* 1613)
1830: Simón Bolívar, bolivianschen Wedderstandskämper un Politiker (* 1783)
1897: Anton von Ruthner, öösterrieksch Bargstieger, Alpenforscher, Geograph un Alpinschriftsteller (* 1817)
1912: Johann Jungblut, düütsch Maler (* 1860)
1939: Johannes Achton Friis, däänsch Tekner un Maler (* 1871)
1946: Grigori Nikolajewitsch Neuimin, russ’sch Astronom (* 1886)
1964: Victor Franz Hess, österriekschen Physiker un Nobelpriesdräger
1972: Peter Tobaben, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1905)
1973: Charles Greeley Abbot, US-amerikaansch Astrophysiker
1978: Josef Frings, düütsch Kardinal (* 1887)
1978: Erskine Tate, US-amerikaansch Jazzmusiker un Bandleader (* 1895)
1987: Bernard Jan Alfrink, nedderlannsch Kardinal (* 1900)
1994: Klaus Schmetjen, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1919)
2007: Karl-Emil Schade, Paster un plattdüütsch Bibelöversetter (* 1927)
2008: Freddy Breck, düütsch Slagersinger (* 1942)
2009: Dan O’Bannon, US-amerikaansch Dreihbookschriever un Speelbaas (* 1946)
2011: Cesária Évora, kapverdische Morna-Singersche (* 1941)
2011: Kim Jong-il, noordkoreaansch Politiker (* 1941)
Dezember 17 |
1555 | https://nds.wikipedia.org/wiki/23.%20Juli | 23. Juli | De 23. Juli is de 204. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 205. Dag.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1215: Friedrich II. (HRR) warrt in Aken to'n tweeten mol to'n röömsch-düütschen König kröönt.
1632: In den Dörtigjährigen Krieg nimmt Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim de Rieksstadt Dortmund in un sleit hier sin Laager op.
1793: De Mainzer Republiek ennt mit de Opgaf gegenöver de preuß'schen Belaagerers.
1954: De Präsident von'n Bunnsverfatenschutz, Otto John, gifft in dat Radio von de DDR sien Överlopen bekannt.
1992: Abchasien erklärt sik unafhängig von Georgien.
1999: Mohammed VI. warrt König von Marokko.
2005: Anslääg in Scharm el Scheich (Ägypten) von de Terrorgrupp Al-Qaida köst tominnst 88 Minschen dat Leven.
Weertschop
1866: Oliver Winchester geiht mit dat produzeern von sien Winchester-Gewehren in Serie.
Katastrophen
1930: In Italien starvt 1425 Minschen bi een Erdbeven mit de Magnitude MS = 6,5.
Boren
1649: Clemens XI., Paapst von 1700 bit 1721
1777: Philipp Otto Runge, düütsch Maler un Schriever († 1810)
1797: Franz Berwald, schweedschen Komponist un Geiger.
1872: Edward Adrian Wilson, britisch Polarforscher un Ornitholoog († 1912)
1886: Walter Schottky, düütschen Physiker.
1888: Raymond Thornton Chandler, US-amerikaansch Krimi-Schriever.
1892: Emil Theil, Bremer Senator († 1968)
1892: Haile Selassie, lesten Kaiser vun Äthiopien un Messias for de Rastafari († 1975)
1899: Gustav Heinemann, düütsch Politiker, Bundsminister un Bundspräsident († 1976)
1900: Fritz Siedenberg, düütsch Politiker un Landdagsafordneter († 1947)
1907: Käte Strobel, düütsch Politikerin un Bundsministerin († 1996)
1918: Anders Franzén, sweedsch Marinetechniker un Amateur-Marinearchäoloog († 1993)
1924: Wilfried Hasselmann, düütsch Politiker, Landdagsafordneter un Landsminister vun Neddersassen († 2003)
1925: Oliver Smithies, britisch Genetiker un Nobelpriesdräger († 2017)
1930: Richie Kamuca, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1977)
1932: Mike Hodges, britsch Speelbas un Dreihbookschriever
1934: Steve Lacy, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2004)
1936: Benito Sarti, italieensch Footballnatschonalspeler († 2020)
1941: Hartwig Steenken, düütsch Springrieder († 1978)
1951: Edie McClurg, US-amerikaansch Schauspelerin
1957: Rufus Beck, düütschen Schauspeler
1962: Federico Franco, paraguayisch Politiker un Präsident
1969: Marco Bode, düütschen Fotballspeler
1989: Daniel Radcliffe, britschen Schauspeler
Storven
1563: Götz von Berlichingen, düütschen Rieksritter
1885: Ulysses Simpson Grant, US-amerikaansch General, Politiker un de 18. Präsident (* 1822)
1916: William Ramsay, britschen Chemiker un Nobelpriesdräger
1966: Montgomery Clift, US-amerikaanschen Schauspeler
1986: Kazimierz Sikorski, polnschen Komponist
1987: Art Jarrett, US-amerikaansch Singer, Jazzmusiker un Schauspeler († 1907)
1994: Grete Schickedanz, düütsche Baas von dat Quelle-Versandhuus
2003: Yvonne Sanson, greeksch-italieensch Filmschauspelerin (* 1925)
2011: Amy Winehouse, britsch Singersche (* 1983)
2012: Sally Kristen Ride, US-amerikaansch Astronautin (* 1951)
2014: Hans Berckhemer, düütsch Eerdphysiker (* 1926)
2014: Helen Johns, US-amerikaansch Swemmsportlerin (* 1914)
2016: Thorbjörn Fälldin, sweedsch Politiker un Ministerpräsident (* 1926)
2017: Mervyn Rose, austraalsch Tennisspeler (* 1930)
2020: Ove König, sweedsch Iesflinklöper (* 1950)
2021: Toshihide Masukawa, japaansch Pysiker un Nobelpriesdräger (* 1940)
Juli 23 |
1556 | https://nds.wikipedia.org/wiki/7.%20Juli | 7. Juli | De 7. Juli is de 188. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 189. Dag wenn en Schaltjohr is.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1307: Eduard II. warrt König vun England
1683: Vun den Stroom Raab ut kaamt de tataarschen Vörtruppen vun dat osmaansche Heer mit 40.000 Mann bit na Petronell, wat 40 km in'n Oosten vun Wien liggt. Na düsse Gefechten neiht Kaiser Leopold I. mit siene Familie ut un geiht na Linz. Graaf Ernst Rüdiger von Starhemberg stellt sik an de Spitz vun de Truppen in de Hööftstadt.
1846: De USA övernehmt in'n Mexikansch-Amerikaanschen Krieg Kalifornien.
1898: De USA överneehmt Hawaii.
1956: De Düütsche Bundsdag beslutt dat Wehrplichtgesett.
1974: Düütschland warrt to'n tweeden Mal nah 1954 Football-Weltmeester
1978: De Salomonen wurrd unafhängig vun Grootbritannien.
1999: Vaira Vīķe-Freiberga warrt Präsidentin von Lettland.
1999: Henning Scherf warrt to'n tweeten Mol Bremer Börgermeester. Lannsregeern vun Bremen is de Senat Scherf II.
2005: Terroristen maakt meist to glieken Tiet Anslääg an veer Steeden in London. 56 Minschen starvt, över 700 warrt verletzt.
Kunst, Kultur un Bowark
1880: Konrad Dudens Vollständiges Orthographisches Wörterbuch der deutschen Sprache kummt rut.
Katastrophen
1987: Een Tanklastwogen verunglückt in Herborn un föhrt in een Iesdeel. In dat Füür kommt 6 Lüüd üm.
2003: In'n Sudan störkt een Flugtüch kott no den Start in Port Sudan af. 116 Minschen kommt to Dood, ober een Kind schall överleevt hebben.
Boren
1053: Shirakawa, 72. Kaiser von Japan
1119: Sutoku, 75. Kaiser von Japan
1855: Ludwig Ganghofer, düütschen Schriever
1860: Gustav Mahler, österrieksch Komponist un Dirigent († 1911)
1883: Toivo Kuula, finnisch Komponist († 1918)
1887: Marc Chagall, französsch-russ'schen Maler († 1985)
1901: Gustav Knuth, düütschen Schauspeler
1910: Louis Duerloo, belgisch Radrennfohrer († 1977)
1940: Ringo Starr, britschen Slagtüger bi de Beatles
1940: Wolfgang Clement, düütschen Politiker und Bunnsminister († 2020)
1944: Jürgen Grabowski, düütsch Footballnatschonalspeler († 2022)
1952: Ulrich Potofski, düütschen Fernsehmoderator
1963: Elke Twesten, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen
1966: Kalpana Dash, indische Bargstiegerin († 2019)
1969: Markus Kebschull, düütsch Köök
1970: Erik Zabel, düütschen Radrennfohrer
1985: Marc Stein, düütsch Footballspeler
Storven
1304: Benedikt XI., Paapst
1667: Nicolas Sanson, franzöösch Kartograf (* 1600)
1933: Wilhelm Poeck, hooch- un plattdüütsch Schriever (* 1866)
1949: Bunk Johnson, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1879 oder doch eerst 1889)
1950: Fats Navarro, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1923)
1976: Gustav Heinemann ehemalger Justizminister un Bunnspräsident vun'd Bunnsrepubliek Düütschland (* 1899)
2006: Rudi Carrell, nedderlannschen Showmaster.
2006: Syd Barrett, een von de Grünners von de Grupp Pink Floyd
2011: Thomas Reimer, düütsch Journalist (* 1936)
2014: Francisco Gabica, spaansch Radrennfohrer (* 1937)
2022: Jacob Nena, Politiker ut Mikronesien (* 1941)
Juli 07 |
1557 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Puter | Puter | De Puter oder Kalkuun is en temlich groten Vagel, de ok in de Landweertschap as Veehtüüch tücht warrt.
De Puter kümmt ut Amerika. Dor geev un gifft dat ok wille Puters. De seht beter ut as de tüchten Puter, aver hebbt nich so veel Fleesch.
De Puter warrt slacht un dat Fleesch warrt vertehrt. Bi en Deel vun de Familien is dat de Bruuk, dat dat an'n Wiehnachtsavend Puter gifft.
Dat Heken vun den Puter heet Puter, dat Seken heet Puut, un de Lütten heet Puterküken.
Vun wegen BSE hett de Verbruuk an Puterfleesch temlich tonahmen.
Kiek ok bi
List vun Vagels, mit allerhand plattdüütsche Vagelnaams un Naams ut de Naberspraken
Projekt: Deerternaams up Platt
Vagels |
1558 | https://nds.wikipedia.org/wiki/31.%20Januar | 31. Januar | De 31. Januar is de 31. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1773: Friedrich de Grote schafft dör een Dekret de niege ProvinzWestpreußen.
1939: In dat Gesett för de Börger vun dat Riek warrt anordent, datt vun nu af an de Approbation för all jöödschen Afthekers, Tehndokters un Tierdokters nix mehr gellt un Jöden in düsse Beropen keen Praxis mehr hebben dröövt
1939: Adolf Hitler höllt een Reed in'n Rieksdag un seggt, wenn dat noch mal to een Weltkrieg kamen dö, denn so scholl „de jöödsche Rass in Europa utrott weeren“
1943: Generalfeldmarschall Friedrich Paulus gifft mit de düütschen Truppen, de bi de Slacht vun Stalingrad in den Süüdketel inslaten sünd, up.
1950: Elly Heuss-Knapp gifft bekannt, dat dat Düütsche Müddergenesenwark grünnt worrn is.
1968: De Pazifikstaat Nauru warrt unafhängig von Grootbritannien.
2015: Sergio Mattarella wurrd to'n Präsidenten vun de Italieensch Republiek wählt.
Wetenschoppen un Technik
1895: William Ramsay un John William Strutt, 3. Baron Rayleigh geevt hör Opdecken vun dat cheemsch Element Argon bekannt.
1925: eerste Rundfunksennen vun de USA över Kortbülgen na Düütschland.
Katastrophen
1906: In Ecuador un Kolumbien starvt bi een Eerdbeven üm 1.000 Lüüd.
1953: Land ünner in wiete Deele von de Nedderlannen dör en Störmfloot.
Boren
1686: Hans Egede, norwegsch-däänsch Preester († 1758)
1797: Franz Schubert, österriekschen Komponist († 1828)
1835: William Charles Lunalilo, König vun Hawaii († 1874)
1884: Theodor Heuss, ehemalgen Bundspräsident vun de Bundsrepubliek Düütschland († 1963)
1894: Isham Jones, US-amerikaansch Jazzmusiker, Komponist un Big-Band Leader († 1956)
1896: Else Wüstemann, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete († 1974)
1908: Simonne Mathieu, franzöösch Tennisspelerin († 1980)
1911: Käthe Clausmeyer-Glaen, plattdüütsche Schrieversche († 1996)
1915: Bobby Hackett, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1976)
1919: Hans Katzer, düütsch Politiker un Bundsminister († 1996)
1927: Karl-Otto Habermehl, düütschen Doktor un Virolog
1929: Jean Simmons, britisch Schauspelerin († 2010)
1931: Hansjörg Felmy, düütschen Film- un Theaterschauspeler.
1932: Michael Degen, düütschen Film- un Theaterschauspeler.
1935: Karl-Heinz Madauß, plattdüütsch Schriever
1938: Beatrix, nedderlannsche Königin
1944: Heidi Mahler, düütsch Schauspelerin
1950: Nikolai Konstantinowitsch Kruglow, sowjeetsch Biathlet
1950: Wilfried Wesemael, belgisch Radrennfohrer
1956: Johnny Rotten, engelschen Musiker un Journalist
1957: Shirley Babashoff, US-amerikaansch Swemmerin
1961: Jonny Otten, düütsch Footballnatschonalspeler
1966: Rolf Järmann, Swiezer Radrennfohrer
1968: Marina Kielmann, düütsche Rullscho- un Ieslöperin
1980: Jurica Vranješ, kroaatsch Footballspeler
1981: Justin Timberlake, US-amerikaansch Popstar, Singer vun de Popgrupp N'Sync un Schauspeler
1986: Pauline Parmentier, franzöösch Tennisspelerin
Storven
876: Hemma, oostfränkisch Königin.
1632: Jost Bürgi, Klockenmaker, Instrumentenboer un Astronom.
1780: Jonathan Carver, US-amerikaansch-engelsch Opdecker.
1783: Caffarelli, italiensch Opernssinger (Kastrat).
1865: Hugh Falconer, schottsch Paläontoloog, Geoloog un Botaniker.
1874: Enno Wilhelm Hektor, düütsch un plattdüütsch Schriever (* 1820)
1882: James Spriggs Payne, Präsident vun Liberia.
1918: Léon Houa, belgisch Radrennfohrer (* 1867)
1924: Curt von Bardeleben, düütsch Schachspeler (* 1861)
1942: Rolf Wenkhaus, düütsch Filmschauspeler.
1944: Theodor Habicht, düütsch Politiker.
1944: Jean Giraudoux, franzöösch Schriever.
1955: John Raleigh Mott, US-amerikaansch Theoloog un Fredensnobelpriesdräger
1955: Buck Washington, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1903)
1957: Christian Hülsmeyer, düütsch Utfinner un Ünnernehmer.
1960: Auguste Herbin, franzöösch Maler.
1967: Thomas Edward Tolan, US-amerikaansch Lichtathlet.
1973: Ragnar Anton Kittil Frisch, norweegsch Weertschapswetenschoppler un Nobelpriesdräger.
1974: Samuel Goldwyn, US-amerikaansch Filmproduzent.
1977: Adriano Zanaga, italieensch Radrennfohrer (* 1896)
1992: Martin Held, düütsch Schauspeler
2001: Heinz Starke, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1911)
2003: Werenfried van Straaten, belgisch Theoloog.
2008 Heinrich Schürmann plattdüütschen Schriever ut Clorholte (* 1940)
2005: Nel Benschop, nedderlännsch Dichterin.
2015: Richard von Weizsäcker, düütsch Politiker un Bundspräsident (* 1920)
Januar 31 |
1560 | https://nds.wikipedia.org/wiki/12.%20Dezember | 12. Dezember | De 12. Dezember is de 346. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 347. Dag, wenn en Schaltjohr is.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1787: Pennsylvania hett as tweeten Bundsstaat de Verfaten von de USA annahmen.
1956: Japan höört von nu an to de UN.
1958: Guinea höört von nu an to de UN.
1963: Kenia warrt unafhängig vun Grootbritannien.
1979: De NATO-Dubbelbesluss warrt faat un sorgt lang för Unmoot bi de Freedensbewegen.
1985: In Hessen warrt Joschka Fischer as Minister vereedigt un ist dormit de eerste Politiker von de Grönen in so’n Amt.
Weertschop
1955: Christopher Cockerell mellt een Patent op dat eerste Luftküssenschipp (Hovercraft) an.
Kunst, Kultur un Bowark
1880: De Oper Don Rodrigue vun George Bizet warrt in Paris ooropföhrt.
1913: Leonardo da Vincis Malwark Mona Lisa duukt twee Johr na’n Roov ut dat Louvre in Florenz op.
1994: Süüdafrika pedd in de UNESCO in.
Wetenschoppen un Technik
1901: Guglielmo Marconi kriggt de eerste Funkbrügg över den Atlantik tostannen.
1915: De Junkers J1 maakt as eerste Fleeger, de ganz un gor ut Metall baut is, en Proavflaag.
Boren
1785: Nicholas Aylward Vigors, brittsch-ierschen Ornithologen un Politiker († 1840)
1821: Gustave Flaubert, franzöösch Schriever († 1880)
1839: Georges Rayet, franzöösch Astronom († 1906)
1863: Edvard Munch, norwegsch Graphiker un Maler
1866: Alfred Werner, schwiezer Chemiker
1875: Gerd von Rundstedt, düütsch Offizier in den Tweeten Weltkrieg († 1953)
1880: Johannes Jessen, plattdüütsch Paster un Bibelöversetter († 1945)
1886: Mirko Jelusich, öösterrieksch Schriever († 1969)
1886: Owen Moore, US-amerikaansch Schauspeler († 1939)
1914: Hedwig Jungblut-Bergenthal, plattdüütsch Schrieverin († 1987)
1915: Sylvain Grysolle, belgisch Radrennfohrer († 1985)
1915: Frank Sinatra, US-amerikaansch Singer, Entertainer un Schauspeler
1919: Fritz Muliar, öösterrieksch Schauspeler un Speelbaas († 2009)
1926: Paul Brägelmann, plattdüütsch Schriever († 2019)
1927: Honor Blackman, britsche Schauspelerin
1930: Tu Youyou, chinesisch Pharmakologin un Nobelpriesdrägerin
1938: Connie Francis, US-amerikaansch Singerin
1940: Dionne Warwick, US-amerikaansch Singerin un Fernsehmoderatorin.
1946: Emerson Fittipaldi, brasiliaansch Rennfohrer
1950: Eric Stark Maskin, US-amerikaansch Mathematiker, Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger
1951: Anatoli Nikolajewitsch Aljabjew, sowjeetsch Biathlet († 2022)
1964: Karsten Behr, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1964: Kenneth Todd Ham, US-amerikaansch Ruumfohrer
1970: Jennifer Connelly, US-amerikaansche Schauspelersche
1984: Matthieu Ladagnous, franzöösch Radrennfohrer
Storven
1904: Emanuel Schiffers, russisch Schachspeler (* 1850)
1916: Leo Anton Carl de Ball, düütsch Astronom (* 1853)
1921: Henrietta Swan Leavitt, US-amerikaansch Astronomin (* 1868)
1939: Douglas Fairbanks sen., US-amerikaanschen Schauspeler
1958: Milutin Milanković, jugoslawischen Astronom, Mathematiker un Eerdphysiker
1963: Theodor Heuss ehemalger Bunnspräsident vun'd Bunnsrepubliek Düütschland (* 1884)
1985: Anne Baxter, US-amerikaansch Schauspeler
1997: Wilhelm Brockhaus, plattdüütsch Schriever (* 1923)
2002: Brad Dexter, US-amerikaansch Schauspeler un Filmproduzent (* 1917)
2004: Frank Isola, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1925)
2006: Kenny Davern, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1935)
2008: Daniel Carleton Gajdusek, US-amerikaansch Viroloog un Nobelpriesdräger (* 1923)
2013: Audrey Totter, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1918)
2022: Iván Faragó, ungaarsch Schachspeler (* 1946)
Dezember 12 |
1561 | https://nds.wikipedia.org/wiki/14.%20Oktober | 14. Oktober | De 14. Oktober is de 287. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 288. Dag.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschop
1066: De Normannen slaat de Angelsassen in de Slacht von Hastings.
1933: Joseph Goebbels verkünnt, dat dat Düütsche Riek ut den Völkerbund utpedd.
1962: De Kuba-Krise fangt an, vun de USA ut fleegt U-2 Flegers över Kuba, öm na russ’sche Raketen to kieken.
1964: Martin Luther King kriggt den Fredensnobelpries.
Kunst, Kultur un Bowark
1955: Dat no den Tweeten Weltrieg wedder opbaute Wiener Burgtheater warrt mit een Staatsakt wedder openmaakt.
1955: Jim Henson erfinnt Kermit, de Frosch, de eenzige Figur, de in de Muppetsshow un ok in de Sesamstraat vörkummt.
1984: To'n eersten mol warrt de Marie-Luise-Kaschnitz-Pries, een Literaturpries för düütschspraakige Schrievers, verleeht.
Wetenschoppen un Technik
1655: In Duisburg warrt de Universität openmaakt.
1947: As eerster Minsch dörbrikt Chuck Yeager de Schallmuur.
Boren
1630: Sophie vun de Palz, Kurförstin vun Hannober († 1714)
1644: William Penn, Quäker, hett Pennsylvania grünnt
1801: Joseph Plateau, belgisch-walloonsch Physiker († 1883)
1829: August Malmström, sweedsch Maler († 1901)
1890: Dwight David Eisenhower, US-amerikaansch Politiker un General († 1969)
1894: Heinrich Lübke, ehemalger Bunnspräsident vun'd Bunnsrepubliek Düütschland († 1972)
1894: Edward Estlin Cummings, US-amerikaanschen Schriever
1902: Learco Guerra, italieensch Radrennfohrer († 1963)
1906: Hannah Arendt, düütsch-amerikaansche, jöödsche Gelehrte († 1975)
1914: Raymond Davis, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger († 2006)
1918: Hans Biallas, düütsch Footballnatschonalspeler († 2009)
1918: Thelma Coyne Long, austraalsch Tennisspelerin († 2015)
1919: Bernard Anderson, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1997)
1928: Edith Hancke, düütsch Schauspelerin
1928: Heinz Kittner, düütsch Bargstieger († 2012)
1940: Cliff Richard, britsch Popsinger
1944: Udo Kier, düütsch Schauspeler
1952: Rick Aviles, US-amerikaansch Stand-Up-Comedian un Schauspeler († 1995)
1962: Jaan Ehlvest, estnisch Schachspeler
1966: Michel Golibrzuch, düütsch Politiker un Landdagsafordneter
1976: Andreas Widhölzl, öösterrieksch Skispringer
Storven
1243: Hedwig von Andechs (Hedwig von Schlesien), kathoolsch Hillige.
1831: Jean-Louis Pons, franzöösch Astronom (* 1761)
1880: Victorio, Föhrer vun de Apachen (* üm un bi 1825)
1899: Nicolai Hanson, norweegsch Zooloog un Polarforscher (* 1870)
1958: Douglas Mawson, austraalsch Polarforscher (* 1882)
1959: Alphonse Trent, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1905)
1959: Errol Flynn, austraalsch-US-amerikaanschen Schauspeler (* 1909)
1969: Hans Mühlenfeld, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1901)
1977: Bing Crosby, US-amerikaanschen Singer un Schauspeler
2010: Benoît Mandelbrot, franzöösch-US-amerikaansch Mathematiker (* 1924)
2018: Germ Hofma, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1925)
2022: Dieter Dieckhoff, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1929)
Oktober 14 |
1562 | https://nds.wikipedia.org/wiki/6.%20April | 6. April | De 6. April is de 96. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, btw. de 97. Dag in Schaltjohren.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1320: Schottland erklärt sik unafhängig von England.
1652: Kapstadt warrt grünnt as Oort to'n Versorgen von Hannelsschip.
1841: John Tyler warrt de 10. Präsident vun de USA.
1918: De USA verklaart den Krieg an Düütschland
1941: Düütsche Truppen marscheert in Jugoslawien in
1980: In Düütschland warrt de Sommertiet inföhrt.
Weertschop
1808: John Jakob Astor grünnt de American Fur Company, üm mit Pelzen to hanneln.
1865: In Mannheim warrt BASF grünnt.
1869: De Kunststoff Zelluloid warrt patenteert.
Kunst, Kultur un Bowark
1774: Wolfgang Amadeus Mozart schrifft sien Sinfonie in A-Dur, KV 201 (168a) to End.
1974: De swedische Grupp ABBA gewinnt den Grand Prix Eurovision de la Chanson.
1994: In Frankriek warrt de Eurotunnel inweiht
Wetenschoppen un Technik
1909: No eegen Utseggen sünd Robert Edwin Peary, Matthew Hanson un veer Inuit as eerste Minschen an’n Noordpool wesen. Experten hebbt doran aver Twiefel.
1965: Mit Early Bird warrt de eerste kommerzielle Narichten-Satellit in Ümloop brocht.
1973: de Ruumsond Pioneer 11 warrt na den Jupiter op den Weg brocht.
Sport
1896: In Athen gaht de Eersten Olympischen Spelen vun de Neetiet los. 262 Athleten nehmt doran deel.
Boren
1660: Johann Kuhnau, düütsch Komponist un Schriever († 1722)
1671: Jean-Baptiste Rousseau, franzööschen Schriever († 1741)
1803: Johann Rhode Friedrich Augustiny, plattdüütsch Schriever († 1880)
1812: Aaron Bernstein, düütschen Schriever
1851: Guillaume Bigourdan franzöösch Astronom un Präsident vun de Académie des sciences in Paris († 1932)
1884: Walter Huston, kanaadsch Schauspeler († 1950)
1890: Anton Herman Gerard Fokker, nedderlannschen Flugtüchboer
1892: Donald Wills Douglas, US-amerikaansch Flugtüchboer
1893: Friedrich Karl von Preußen, düütsch Prinz un Springrieder († 1917)
1898: Karl Allöder, düütsch Bildhauer, Moler, Modellboer un Geigenboer († 1981)
1904: Kurt Georg Kiesinger ehemalger Bunnskanzler von de Bunnsrepubliek Düütschland († 1988)
1920: Edmond Henri Fischer, swiez-US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 2021)
1927: Gerry Mulligan, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1996)
1929: André Previn, amerikaansch Musiker un Dirigent
1929: Nancy MacKay, kanaadsch Lichtathletin un Olympiasiegerin († 2016)
1934: Ingo Insterburg, düütschen Komiker un Singer
1941: Gheorghe Zamfir, rumäänschen Musiker
1944: Bernd Spier, düütsch Slagersinger († 2017)
1948: Charles Rouxel, franzöösch Radrennfohrer
1949: Horst Ludwig Störmer, düütsch Physiker un Nobelpriesdräger
1951: Pierre Béghin, franzöösch Bargstieger († 1992)
1963: Rafael Correa, ecuadoriaansch Politiker un Präsident
1984: Ante Šarić, kroaatsch Schachspeler
Storven
1199: Richard I. Löwenhart, König vun England, en Anföhrer vun'n 3. Krüüztog (* 1157)
1528: Albrecht Dürer, düütsch Maler.
1614: 6. oder 7. April: El Greco, spaansch Maler (* üm 1541 rüm)
1917: Friedrich Karl von Preußen, düütsch Prinz un Springrieder (* 1893)
1948: José Beltrão, portugeesch Springrieder (* 1905)
1963: Otto von Struve, russ’sch-US-amerikaansch Astronom
1971: Igor Strawinsky, russ’sch-US-amerikaansch Komponist
1972: Heinrich Lübke, düütsch Politiker un Bundspräsident (* 1894)
1985: Karl Bunje, plattdüütsch Schriever (* 1897)
1992: Isaac Asimov, US-amerikaansch Biochemiker un Science-Fiction-Schriever
1998: Tammy Wynette, US-amerikaansch Country-Singerin
1999: Red Norvo, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1908)
2005: Rainier III., Fürst von Monaco
2013: Miguel Poblet, spaansch Radrennfohrer (* 1928)
2019: David James Thouless, schottisch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1934)
2020: Honor Blackman, britisch Schauspelerin (* 1925)
2020: James Drury, US-amerikaansch Schauspeler (* 1934)
2022: Karol Divín, tschechoslowaaksch un slowaaksch Ieskunstlöper (* 1936)
April 06 |
1563 | https://nds.wikipedia.org/wiki/8.%20Juli | 8. Juli | De 8. Juli is de 189. Dag in’n Grgeoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 190. Dag.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1497: Vasco da Gama föhrt von'n Haben Rastello bi Lissabon ut mit 4 Schipp los, üm den Seeweg no Indien to finnen.
1709: De russ'sche Armee ünner Peter den Grooten sleit de Sweden ünner Karl XII. in de Slacht von Poltawa un beennt dormit den Grooten Nordischen Krieg.
1810: Napoléon I. vörinnaamt de Nedderlannen.
1913: Serbien un Grekenland führt Krieg gegen Bulgarien.
Weertschop
1889: Dat Wall Street Journal kummt to'n eersten mol rut.
1936: Op'n Flughaben in Frankfort an’n Main lannt dat eerste Flugtüch.
Kunst, Kultur un Bowark
1630: De Massachusetts Bay Colony fiert to'n eersten mol Thanksgiving.
Wetenschoppen un Technik
1928: Dat Luftschipp LZ 127 warrt op den Naam Graf Zeppelin dööpt.
2003: De Ruumsond Opportunity warrt losschoten, öm den Mars geoloogsch to ünnersöken.
Katastrophen
1892: Dat Grote Füür von 1892 in Saint John’s (Kanada) maakt rund 12.000 Minschen obdachlos un maakt 13 Millionen US-Dollar Schaaden.
Boren
1767: Jap Peter Hansen, noordfreesch Schriever († 1855)
1838: Ferdinand Graf von Zeppelin, düütschen General, Ünnerneehmer un Luftschippbauer.
1867: Käthe Kollwitz, düütsche Grafikerin, Bildhauerin un Malerin.
1885: Ernst Bloch, düütschen Philosophen.
1890: Walter Hasenclever, düütschen Schriever.
1914: Billy Eckstine, US-amerikaansch Jazzsinger un -musiker († 1993)
1919: Walter Scheel, düütsch Politiker un Bundspräsident († 2016)
1933: Marty Feldman, britschen Komiker
1935: Witali Iwanowitsch Sewastjanow, sowjeetsch Kosmonaut und russisch Politiker († 2010)
1946: Jay Chattaway, US-amerikaansch Komponist för Filmmusik
1958: Kevin Bacon, US-amerikaanschen Schauspeler.
1969: Eva Háková, tschechisch Biathletin
1986: Nico-Stéphàno Pellatz, düütsch Footballspeler
Storven
1153: Eugen III., Paapst van 1145 bit 1153 (* weet man nich)
1695: Christiaan Huygens, nedderlannschen Astronom, Physiker un Mathematiker.
1895: Johann Josef Loschmidt, österriekschen Chemiker un Physiker.
1912: Karl Theodor Gaedertz, düütsch Literaturhistoriker (* 1855)
1928: Erich Adickes, düütschen Philosoph.
1930: Julius Dörr, plattdüütsch Schriever (* 1850)
1971: Charlie Shavers, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1917)
1979: Robert Burns Woodward, US-amerikaansch Chemiker.
1994: Kim Il-Sung, kommunistschen Staatsbaas von Nordkorea.
2001: Eberhard Stanjek, düütschen Sportjournalist un -moderator.
2006: June Allyson, US-amerikaansche Schauspelersche (* 1917)
2012: Ernest Borgnine, US-amerikaansch Schauspeler (* 1917)
Juli 08 |
1564 | https://nds.wikipedia.org/wiki/14.%20Dezember | 14. Dezember | De 14. Dezember is de 348. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 349. Dag.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1542: Maria Stuart warrt Königin von Schottland.
1697: Mit 15 Johren warrt Karl XII. to'n König vun de Grootmacht Sweden kröönt.
1819: Alabama warrt de 22. Bunnsstaat von de USA.
1906: Dat eerste düütsche Ünnerseeschipp (U-Boot) geiht in Kiel in Deenst.
1911: Roald Amundsen un sien Lüüd kommt as eerste Minschen an geograafschen Süüdpool an.
1939: De Rode Armee ut de Sowjetunion versöcht Finnland intonehmen, man schafft dat nich. Vunwegen düssen Angreep warrt de Sowjetunion ut den Völkerbund utslaten
1945: De CDU warrt in Bad Godesberg grünnt.
1962: Op Anregen von den dormaalig Bunnspräsident Heinrich Lübke warrt in Bonn de Düütsche Welthungerhölp grünnt.
1981: Israel besett de Golanhööchden in Syrien.
Weertschop
1856: In Monaco nimmt de Speelbank Monte Carlo sien Bedriev op.
1996: De Stabilitätspakt warrt in de EU besloten.
Kunst, Kultur un Bowark
1896: De Volksoper Wien warrt openmaakt.
1917: In Berlin warrt de Ufa grünnt.
1946: In Zürich warrt Des Teufels General von Carl Zuckmayer uropführt.
2004: In Frankriek warrt mit dat Viaduc de Millau de mit 343 bitlang höögste Brügg inweiht.
Wetenschoppen un Technik
1900: Max Planck stellt sien theoretsch Düüden von dat Strahlengesetz vör un begrünnt dormit de Quantentheorie.
1962: De Rummsond Mariner 2 flüggt an de Venus vörbi un schickt wichtige Informatschoonen.
1972: Eugene Cernan is de bit hüüt letze Minsch op den Maand wesen.
2004: Op den Mars warrt Hinwiesen funnen, de op Water sluten laat.
Boren
200: Ōjin, de 15. Kaiser von Japan († 310)
1009: Go-Suzaku, de 69. Kaiser von Japan († 1045)
1546: Tycho Brahe, däänschen Astronom († 1601)
1817: Theodor Storm, düütsch Dichter un Schriever († 1888)
1875: Paul Löbe, düütschen Politiker († 1967)
1877: Jørgen Brønlund, gröönlännsch Polarforscher († 1907)
1897: Thomas Dehler, düütsch Politiker († 1967)
1914: Karl Carstens düütsch Politiker un Bundspräsident († 1992)
1920: Clark Terry, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist († 2015)
1922: Cecil Payne, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2007)
1938: Norbert Gescher, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker
1944: Michael Glos, düütsch Politiker un Bundsminister
1955: Dan Immerfall, US-amerikaansch Iesflinklöper
1956: Erhard Wunderlich, düütschen Handballspeler († 2012)
1960: Jacques Hanegraaf, nedderlannsch Radrennfohrer
1966: Helle Thorning-Schmidt, däänsche Politikersche
1978: Patty Schnyder, Swiezer Tennisspelerin
Storven
872: Hadrian II., Paapst (* 792)
1788: Carl Philipp Emanuel Bach, düütsch Komponist un Musiker (* 1714)
1799: George Washington, eerste Präsident von de USA (* 1732)
1861: Heinrich Marschner, düütsch Komponist (* 1795)
1885: Ernst Falkbeer, öösterrieksch Schachspeler (* 1819)
1895: Paulus Melchers, düütsch Kardinal (* 1813)
1934: Reginald Walter Maudslay, britsch Autokonstrukteur (* 1871)
1963: Erich Ollenhauer, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1901)
1989: Andrei Sacharow, russ'schen Physiker un Nobelpriesdräger
1990: Friedrich Dürrenmatt, Swiezer Schriever
2011: Gundula Rapsch, düütsch Schauspelerin (* 1963)
2011: Boris Jewsejewitsch Tschertok, sowjeetsch Raketenkonstrukteur un Weltruumpionier (* 1912)
2013: John Warcup Cornforth, austraalsch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1917)
2013: Peter O’Toole, irisch Schauspeler (* 1932)
2020: Günter Sawitzki, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1932)
Dezember 14 |
1565 | https://nds.wikipedia.org/wiki/30.%20Mai | 30. Mai | De 30. Mai is de 150. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 151. Dag.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1431: Jeanne d'Arc warrt in Rouen op een Scheiterhopen verbött.
1832: Op dat Hambacher Slot geiht dat Hambacher Fest to End.
1967: Biafra verklort sik unafhannig vun Nigeria. Dormit fangt de Biafra-Krieg an.
1968: In Leipzig warrt üm 9:58 de Paulinerkark sprengt.
1990: Sleswig-Holsteen gifft sik een niege, gründlich överarbeite Verfaaten.
Kunst, Kultur un Bowark
1818: De Oper Die Rosenmädchen vun Peter Joseph von Lindpaintner warrt in Wien ooropföhrt.
1866: De Oper Prodaná nevěsta (dt.: Die verkaufte Braut) vun Bedřich Smetana warrt in Prag ooropföhrt.
1992: De düütsch-franzöösch Feernsehsenner ARTE geiht op Sennen.
Wetenschoppen un Technik
1975: De Europääsch Weltruumorganisatschoon ESA warrt grünnt.
Katastrophen
1935: In Pakistan maakt een Eerdbeven mit Magnitude MS = 7,5 de Stadt Qetta twei. Dorbi starvt rund 50.000 Minschen.
1998: In Tadschikistan un Afghanistan kommt bi en Eerdbeven mit Magnitude Me = 7,0 ~40.000 Minschen üm't Leven.
Boren
1423: Georg von Peuerbach, österriekschen Astronom
1800: Karl Wilhelm Feuerbach, düütschen Mathematiker
1817: Georg Julius Berling, plattdüütsch Schriever († 1873)
1846: Robert Hadow, britisch Bargstieger († 1865)
1878: Raymond Smith Dugan, US-amerikaansch Astronom († 1940)
1901: Frank Trumbauer, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1956)
1908: Hannes Alfvén, schwedschen Physiker un Nobelpriesdräger
1909: Benny Goodman, US-amerikaansch Jazz-Musiker un Bandleader († 1986)
1910: Inge Meysel, düütsche Schauspelerin
1912: Julius Axelrod, US-amerikaansch Pharmakoloog, Neurochemiker un Nobelpriesdräger († 2004)
1921: Jamie Uys, süüdafrikaansch Speelbaas, Filmproduzent un Dreihbookschriever († 1996)
1925: Rolf Illig, düütschen Schauspeler
1940: Annemarie Jensen, plattdüütsche Schrieversche, Lektorin un Fachexpertin in Spraakforschung
1948: Johan De Muynck, belgisch Radrennfohrer
1949: Rüdiger Joswig, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker
1951: Stephen Tobolowsky, US-amerikaansch Schauspeler, Speelbaas un Dreihbookschriever
1953: Colm Meaney, irisch Schauspeler
1955: Brian Kent Kobilka, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger
1958: Paul Cameron, kanaadsch Kameramann
1962: Arianne Borbach, düütsch Synchroonsnackerin un Schauspelerin
1966: Thomas Häßler, düütschen Footballnatschonalspeler
1977: Rachael Stirling, engelsche Schauspelerin
1979: Fabian Ernst, düütsch Footballspeler
1985: Igor Kurnossow, russisch Schachgrootmeester († 2013)
1986: Lasse Weritz, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1988: Stephanie Beckert, düütsch Iesflinklöperin
1989: Verena Westphal, düütsch Animatschons- un Grafikdesignerin
Storven
1431: Jeanne d’Arc, Hillige un franzöösch Natschoonalheldin (* 1412)
1640: Peter Paul Rubens, flämsch Maler
1695: Pierre Mignard, franzöösch Porträt-Maler (* 1612)
1778: Voltaire, franzöösch Philosoph und Schriever (* 1694)
1874: Friedrich Christian Marschalck von Bachtenbrock, düütsch Verwaltensbeamter (* 1801)
1912: Wilbur Wright, US-amerikaansch Flegerboer un Pionier von de Flegeree
1927: Vincenzo Cerulli, italiensch Astronom (* 1859)
1960: Boris Leonidowitsch Pasternak, russ’sch Schriever un Dichter
1977: Paul Desmond, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1924)
1978: Gotthard Handrick, düütsch Sportler un Jagdfleger (* 1908)
1986: Boy Gobert, düütsch-österriekschen Schauspeler.
1988: Ella Raines, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1920)
1992: Karl Carstens ehemalger Bunnspräsident vun de Bundsrepubliek Düütschland (* 1914)
1993: Sun Ra, US-amerikaansch Jazzmusiker, -komponist, Poet un Philosoph (* 1914)
2000: Tex Beneke, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1914)
2003: Günter Pfitzmann, düütschen Kabarettist un Schauspeler.
2009: Ephraim Katzir, israeelsch Wetenschapler un Politiker (* 1916)
2011: Rosalyn Sussman Yalow, US-amerikaansch Physikerin un Nobelpriesdrägerin (* 1921)
2012: Edi Federer, öösterrieksch Skispringer un Manager (* 1955)
2012: Andrew Fielding Huxley, engelsch Biophysiker, Physioloog un Nobelpriesdräger (* 1917)
2014: Joan Lorring, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1926)
Mai 30 |
1566 | https://nds.wikipedia.org/wiki/15.%20April | 15. April | De 15. April is de 105. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 106. Dag, wenn en Schaltjohr is.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1632: In de Slacht bi Rain an'n Lech winnt de Sweden ünner jem ehren König Gustav II. Adolf gegen de Truppen vun de Kathoolsche Liga. Vunwegen de Schöötwunnen, de Tilly dor afkregen hett, starvt he 15 Dage later (Dartigjöhrig Krieg)
1865: Nodem Abraham Lincoln ümbrocht worrn is, warrt Andrew Johnson de 17. Präsident von de USA.
1900: In dat Kaiserriek China warrt de Boxerbewegung ünnerseggt.
1945: Dat KZ Bergen-Belsen warrt von de Briten befreet.
1962: In Frankriek warrt Georges Pompidou Ministerpräsident.
1999: Kosovo-Krieg: Bulgarien gifft de NATO de Verlööfnis mit jehmer Kampflegers dat Land to överflegen.
Weertschop
1994: In Marrakesch warrt besloten, de Welthandelsorganisaschoon (WTO) to grünnen.
Kunst, Kultur un Bowark
1738: De Oper Xerxes von Georg Friedrich Händel warrt in London uropführt.
1921: In Berlin warrt de Operette Der Vetter aus Dingsda von Eduard Künneke uropführt.
Katastrophen
1912: De Damper Titanic stött in’n Atlantik mit’n Iesbarg tohopen un geiht ünner; 1496 Lüüd kommt dorbi üm.
1989: In dat Hillsborough-Stadion in Liverpool kommt bi en Massenpanik 96 üm’t Leven.
1997: In Mekka brickt Füür op en Teltplatz för Pilgers ut. 343 Minschen starvt.
2002: En chinees’schen Fleger stört bi’n Versöök to lannen in en Wooldrebeet af. 128 Minschen kamt üm, 39 överleevt dat Unglück.
Sport
1896: In Athen gaht de Eersten Olympischen Spelen vun de Neetiet toenn.
Boren
1452: Leonardo da Vinci, italiensch Universalgenie († 1519)
1683: Katharina I., russ’sche Zarin.
1707: Leonhard Euler, Swiezer Mathematiker.
1793: Friedrich Georg Wilhelm Struve, düütsch Astronom.
1812: Théodore Rousseau, franzöösch Maler.
1814: Adalbert Schnitzlein, düütsch Botaniker.
1832: Willem Busch, düütsch Schriever un Tekner († 1908)
1877: Georg Kolbe, düütsch Bildhauer.
1878: Robert Walser, Swiezer Schriever.
1897: Wilhelm Fredemann, hoochdüütsch un plattdüütsch Schriever († 1984)
1898: Flemming Weis, däänsch Komponist († 1981)
1908: Lita Grey, US-amerikaansch Schauspelerin († 1995)
1920: Richard von Weizsäcker ehemalger Bundspräsident vun de Bundsrepubliek Düütschland († 2015)
1930: Richard Davis, US-amerikaansch Jazzmusiker
1930: Sy Johnson, US-amerikaansch Jazzmusiker
1931: Tomas Tranströmer, sweedsch Lyriker un Nobelpriesdräger († 2015)
1935: Gene Cherico, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1994)
1936: Beate Hasenau, düütsch Schauspelerin, Kabarettistin und Synchroonsnackerin († 2003)
1936: Raymond Poulidor, franzöösch Radrennfohrer († 2019)
1938: Claudia Cardinale, italiensch Schauspelerin
1943: Robert Joseph Lefkowitz, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger
1948: Michael Kamen, US-amerikaansch Filmmusik-Komponist, Arrangeur un Ledermaker († 2003)
1949: Wilhelm Hogrefe, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1949: Matthias Wissmann, düütsch Politiker un Bundsminister
1951: Beatrix Schuba, öösterrieksch Ieskunstlöperin
1961: Carol Widney Greider, US-amerikaansch Molekularbiologin un Nobelpriesdräger
1965: Claudia Leistner, düütsch Ieskunstlöperin
1973: Jeroen Dubbeldam, nedderlannsch Springrieder
1988: Eliza Doolittle, britisch Singerin
1990: Emma Watson, britsch Schauspelerin
Storven
571: Kimmei, 29. Kaiser von Japan
628: Suiko, 33. Kaiserin von Japan
1043: Adalbrand vun Bremen, Arzbischop van Bremen-Hamborg
1446: Filippo Brunelleschi, italiensch Architekt un Bildhauer
1659: Simon Dach, düütschen Dichter (* 1605)
1764: Madame de Pompadour, de Mätresse von Ludwig XV.
1865: Abraham Lincoln, US-amerikaansch Präsident (* 1809)
1879: Georg Schambach, düütsch Germanist un Volkskundler (* 1811)
1911: Georg Knorr, düütschen Ingenieur
1912: Benjamin Guggenheim, US-amerikaanschen Geschäftsmann
1942: Robert Musil, österriekschen Schriever (* 1880)
1955: August Lähn, plattdüütsch Schriever (* 1867)
1990: Greta Garbo, swedische Filmschauspelerin
1994: Dierk Puls, düütsch Schriever un Germanist (* 1913)
1995: Cleo Patra Brown, US-amerikaansch Jazzpianistin un Singerin (* 1909)
1998: Pol Pot, kambodschaanschen Politiker (* 1928)
2017: Clifton James, US-amerikaansch Schauspeler (* 1921)
2020: Joe Brown, britisch Bargstieger (* 1930)
2020: Brian Dennehy, US-amerikaansch Schauspeler (* 1938)
April 15 |
1567 | https://nds.wikipedia.org/wiki/5.%20April | 5. April | De 5. April is de 95. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 96. Dag, wenn en Schaltjohr is.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1614: Pocahontas heiraat den britschen Kolonisten John Rolfe.
1621: De Mayflower segelt trügg von Plymouth no England.
1654: Freden vun Westminster, de Eerste Engelsch-Nedderlannsche krieg geiht to Enn
1697: Throonwessel in Sweden. Up Karl XI. folgt sien Söhn Karl XII..
1722: De nedderlannsche Seefohrer Jakob Roggeveen deckt de Oosterinsel op.
1829: Francesco Saverio Castiglioni wurrd to'n Paapst kröönt un nömmt sück Pius VIII.
1879: Anfang von den Salpeterkrieg twüschen Chile un de Verbündten Peru un Bolivien.
1930: Mahatma Gandhi kummt no sin Soltmarsch an de Küst an un brikt dat Soltmonopol von de Briten.
1953: As eerste düütsche Regierungsbaas besöcht Konrad Adenauer de USA.
1955: Winston Churchill gifftt ut gesundheitlichen Grünnen sin Posten as britschen Premierminister trügg.
1986: Anslag mit dree Doode op de Berliner Disco LaBelle
1989: In Polen warrt de verborden Gewerkschaft Solidarność wedder tolaaten.
Weertschop
1877: Hermann Blohm un Ernst Voss grünnt in Hamborg de Schippwerft Blohm & Voss.
1923: De Firma Firestone Tire & Rubber Company fangt an, Gummireifen to maaken.
Kunst, Kultur un Bowark
1803: Ludwig van Beethovens Klavierkonzerts Nr. 3 c-Moll op. 37 warrt uropführt.
1874: De Operette Die Fledermaus von Johann Strauß warrt in Wien uropführt.
1998: In Japan warrt de Akashi-Kaikyō-Brügg inweiht. Dat is de Hingbrügg mit dat weltwiet längste freehingend Middeldeel.
Weetenschoppen un Technik
1935: De niege Universität in Köln warrt inweiht.
Boren
1288: Go-Fushimi, 93. Kaiser von Japan († 1336)
1568: Maffeo Barberini, later Urban VIII., Paapst († 1644)
1784: Louis Spohr, düütsch Vigelienspeler, Komponist un Dirigent († 1859)
1787: Caroline Lauska, düütsch Malerin († 1871)
1860: Harold Sibthorpe Barlow, engelsch Tennisspeler († 1917)
1867: Ernest Wool Lewis, britisch Tennisspeler († 1930)
1878: Albert Champion, franzöösch-amerikaansch Radrennfohrer, Autorennfohrer un Konstrukteur († 1927)
1893: Clas Thunberg, finnisch Iesflinklöper († 1973)
1896: Robert Tillmanns, düütsch Politiker un Bundsminister († 1955)
1897: Hans Schuberth, düütsch Politiker un Bundsminister († 1976)
1900: Johann Klindworth, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1976)
1900: Spencer Tracy, US-amerikaansch Schauspeler († 1967)
1908: Bette Davis, US-amerikaansch Schauspelerin († 1989)
1908: Herbert von Karajan, österrieksch Dirigent († 1989).
1909: Albert R. Broccoli, US-amerikaansch Filmproduzent († 1996)
1909: Erwin Wegner, düütsch Lichtathlet († 1945)
1916: Gregory Peck, US-amerikaansch Schauspeler († 2003).
1934: Roman Herzog, düütsch Jurist, Politiker un Bundspräsident († 2017)
1934: Stanley Turrentine, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2000)
1937: Colin Powell, US-amerikaansch Politiker un ehemalger Butenminister.
1939: Moses Ali, ugandisch Politiker
1940: Wilhelm Schloz, düütsch Geoloog un Bargstieger
1942: Irmgard Adam-Schwaetzer, düütsche Politikerin
1949: Judith Arlene Resnik, US-amerikaansch Astronautin († 1986)
1950: Agnetha Fältskog, swedische Singerin in Grupp ABBA.
1950: Harpo, swedischen Singer.
1958: Johan Kriek, süüdafrikaansch-US-amerikaansch Tennisspeler
1961: Jan Tops, nedderlannsch Springrieder
1970: Petar Genov, bulgaarsch Schachspeler
1972: Alexander Enberg, US-amerikaansch Schauspeler un Filmproduzent
1974: Katja Holanti, finnisch Biathletin
1979: Timo Hildebrand, düütsch Fotballnatschonalspeler
1982: Thomas Hitzlsperger, düütsch Fotballnatschonalspeler
1989: Trevor Marsicano, US-amerikaansch Iesflinklöper
Storven
1078: Richard von Capua, Fürst von de Normannen in Ünneritalien
1432: Francesco Bussone da Carmagnola, italiensch Feldherr (* üm 1390)
1751: Friedrich I., König von Sweden (* 1676)
1828: Georg Joachim Göschen, düütschen Verleger (* 1752)
1885: Heinrich Köppen, düütsch Bookhändler (* 1796)
1891: Johann Hermann Bauer, öösterrieksch Schachmeester (* 1861)
1945: Hans Kalb, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1899)
1970: Therese Pöhler, plattdüütsche Schreiversche (* 1891)
1975: Chiang Kai-shek, chines'schen Politiker un Präsident von de Republiek China (* 1887)
1976: Han Sorya, koreaansch Schriever (* 1900)
1994: Kurt Cobain, US-amerikaanschen Musiker un Singer (* 1967)
2006: Gene Pitney, US-amerikaanschen Musiker un Leederschriever (* 1940)
2006: Rolf Recknagel, düütsch Literaturwetenschapler (* 1918)
2008: Charlton Heston, US-amerikaansch Schauspeler, Börgerrechtler un Schriever (* 1923)
2009: Irving John Good, britsch Mathematiker un Kryptoloog (* 1916)
2010: Gisela Trowe, düütsch Schauspelerin un Synchroonsnackerin (* 1922)
2010: Witali Iwanowitsch Sewastjanow, sowjeetsch Kosmonaut und russisch Politiker (* 1935)
2011: Baruch Samuel Blumberg, US-amerikaansch Mediziner un Nobelpriesdräger (* 1925)
2019: Sydney Brenner, britisch Bioloog un Nobelpriesdräger (* 1927)
2019: Albin Plank, öösterrieksch Skispringer (* 1931)
April 05 |
1568 | https://nds.wikipedia.org/wiki/16.%20Januar | 16. Januar |
Wat passeert is
27 v. Chr.: De Röömsche Senat sprickt Gaius Octavianus den Ehrennaam Augustus to.
1120: Konzil vun Nablus: Försten ut Kark un Staat stellt de eersten Gesetten för dat Königriek Jerusalem tohopen un laat de upschrieven.
1219: Bi de Eerste Marcellusfloot verdrinkt wohrschienlich mehr, as 36.000 Lüde.
2006: Ellen Johnson Sirleaf wurrd nee Präsidentin in Liberia.
2013: Malu Dreyer wurrd vun den Landdag vun Rhienland-Palz to de nee Ministerpräsidentin un dormit to de Nahfolgerin vun Kurt Beck wählt.
Boren
1692: Folkert Krey, Verfaater vun en bekannt oostfreesch Reekenbook († 1775)
1878: Robert Garbe, plattdüütschen Schriever († 1927)
1884: Frederick Dewhurst Yates, engelsch Schachmeester († 1932)
1909: Fritz Drobe, plattdüütsch Schriever († 1994)
1926: Hans Berckhemer, düütsch Eerdphysiker († 2014)
1931: Johannes Rau, düütsch Politiker un Bundspräsident († 2006)
1935: Udo Lattek, düütsch Fotballtrainer
1940: Franz Müntefering, düütsch Politiker un Bundsminister
1949: Amama Mbabazi, ugandsch Politiker
1954: Morten Peter Meldal, däänsch Chemiker un Nobelpriesdräger
Storven
1747: Barthold Heinrich Brockes, Rieksgraaf, Senater un Schriever ut Hamborg (* 1680)
1884: Rudolf Kropp, düütsch Politiker (* 1818)
1912: Luise Jansen, düütsch Malerin (* 1835)
1942: Carole Lombard, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1908)
1951: Julius Bamberger, jöödschen Koopmann un Koophuusbuer in Bremen (* 1880)
1957: Arturo Toscanini, italiensch Dirigent (* 1867)
1971: Philippe Thys, belgisch Radrennfohrer (* 1890)
2017: Eugene Andrew Cernan, US-amerikaansch Astronaut (* 1934)
2021: Junior Mance, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1928)
Januar 16 |
1573 | https://nds.wikipedia.org/wiki/20.%20Juni | 20. Juni | De 20. Juni is de 171. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 172. Dag wenn en Schaltjohr is.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1430: Den Bremer Börgermeester Johann Vasmer warrt de Kopp afneiht vunwegen Hoochverrat
1799: Mit de Parthenopeesche Republiek is dat al wedder ut. Truppen vun de Gegenrevolutschoon sund in Neapel inmarscheert. An de Spitz stunnen dor den Paavst siene Truppen bi. Veel Anhängers vun de Republiek sund umkamen un König Ferdinand IV. kann wedder up sien Throon sitten gahn.
1863: West Virginia warrt de 35. Bunnsstaat von de USA.
1932: De Benelux-Länner snackt sik af, dat se keen Zollschranken meer wüllt.
1960: Mali un Senegal warrt unafhängig von Frankriek.
1974: De stännigen Vertretungen von de Bunnsrepubliek Düütschland und de DDR neehmt jümmer Arbeit op.
1977: In Israel warrt Menachem Begin Ministerpräsident.
1992: Paraguay gifft sik en demokraatsch Verfaten.
1997: In de Mongolei warrt Natsagiin Bagabandi Staatspräsident.
2011: Mit Birgit Hogefeld wurrd de letzte inhafteerte RAF-Terroristin freelaaten
Weertschap
1977: In Valdez ströömt dat eerste Ööl dör de Trans-Alaska-Pipeline.
1990: De EWG un de EFTA fangt an över dat Inrichten vun den Europääschen Weertschapsruum (EWR) to verhanneln.
1992: In Eestland warrt de Kroon as ne’e Geldsoort inföhrt.
Kunst, Kultur un Bowark
1729: De Oper The Contrivances vun Henry Carey warrt in London ooropföhrt.
1767: De komische Oper Toinon et Toinette vun François-Joseph Gossec warrt in Paris ooropföhrt.
1894: De Oper La Navarraise vun Jules Massenet warrt in London ooropföhrt.
1969: De Oper The Devils of Loudun (dt.: Die Teufel von Loudun) vun Krzysztof Penderecki warrt in Hamborg ooropföhrt.
Religion
1667: Na 18 Daag Konklaav warrt Kardinal Giuglio Rospigliosi to’n Paapst Clemens IX. maakt.
Katastrophen
1990: En Eerdbeven mit de Magnitude MS = 7,7 in’n Iran köst 40.000-50.000 Minschenleven.
2002: Bi en Gruvenunglück in China starvt meer as 100 Minschen.
Boren
1566: Sigismund III. Vasa, König vun Polen
1761: Jacob Hübner, düütsch Entomoloog un Lepidopteroloog († 1826)
1789: Johann Cornies, Föhrer vun de mennonitsch Siedlers in Russland († 1848)
1791: Thomas Edward Bowdich, engelsch Abendürer un Schriever († 1824)
1817: Gustave Desnoiresterres, franzöösch Kultur- un Literaturhistoriker († 1892)
1818: Rudolf Kropp, düütsch Politiker († 1884)
1822: Peter Bohren, Swiezer Bargstieger († 1882)
1861: Frederick Gowland Hopkins, engelsch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 1947)
1876: Wilhelm Erpenbeck, düütsch Politiker un Landdagsafordneter († 1971)
1904: Heinrich von Brentano ehemalger Butenminister vun'd Bunnsrepubliek Düütschland († 1964)
1909: Errol Flynn, US-amerikaansch Schauspeler († 1959)
1917: Gerhard Meier, Swiezer Schriever († 2008)
1924: Rainer Barzel, düütsch Politiker un Bundsminister († 2006)
1925: Doris Hart, US-amerikaansch Tennisspelerin († 2015)
1941: Ulf Merbold, düütsch Physiker un Astronaut
1949: Lionel Richie, US-amerikaanschen Singer
1967: Nicole Kidman, austraalsche Schauspelerin
1974: Attila Czene, ungaarsch Swemmsportler
1980: Catherine Raney-Norman, US-amerikaansch Iesflinklöperin
1988: Shefali Chowdhury, walisische Schauspelerin
Storven
1430: Johann Vasmer, Bremer Börgermeester (* üm un bi 1365)
1888: Johannes Hermann Zukertort, düütsch Schachspeler (* 1842)
1922: Wilhelm Hallwachs, düütsch Physiker (* 1859)
1942: William Schaus, US-amerikaansch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1858)
1956: August Hinrichs, plattdüütsch Schriever (* 1879)
1975: Karel Gleenewinkel Kamperdijk, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1883)
2005: Jack St. Clair Kilby, US-amerikaansch Ingenieur, Utfinner un Nobelpriesdräger (* 1923)
2009: Ruben Ap, plautdietsch Schriever (* 1920)
2012: Michael Horatio Westmacott, britisch Bargstieger (* 1925)
Juni 20 |
1574 | https://nds.wikipedia.org/wiki/14.%20November | 14. November | De 14. November is de 318. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, man de 319. Dag in Schaltjohren.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1493: Christoph Kolumbus geiht up dat Eiland Santa Cruz an Land, wat hüdigendags unner den Naam Saint Croix to de Amerikaanschen Jumferninseln tohöört.
1643: Go-Kōmyō, de 110. Tennō (Kaiser) vun Japan kummt up den Thron.
1922: In London geiht de Radiosender BBC op Senden.
1940: De düütsche Luftwapp bombadeert Coventry un maakt dorbi de histoorsche Oldstadt twei.
1961: In Westdüütschland warrt mit Elisabeth Schwarzhaupt to'n eersten mol een Fru Ministerin.
1993: In Berlin warrt de Niege Wach as Bedienksteed för de Dooden von Krieg un Gewaltstaatsmacht inweiht.
Kultur, Kunst un Bowark
1946: Hermann Hesse kriggt den Nobelpries för Literatur.
1994: De Eurotunnel twüschen Calais un Folkestone warrt för den Personenverkiehr freegeven.
Wetenschoppen un Technik
1901: De Wiener Doktor Karl Landsteiner deiht kund, dat dat de dree Bloodgruppen A, B un 0 gifft.
1963: Vör Iesland kummt de Vulkan-Insel Surtsey ut de See togang.
Katastrophen
1994: Bi een Eerdbeven mit de Magnitude MS = 7,1 kommt op de Philippinen 78 Minschen to Dood.
Boren
1797: Charles Lyell, britschen Geolog.
1840: Claude Monet, franzöösch Maler vun den Impressionismus († 1926)
1889: Jawaharlal Nehru, eerste Premierminister von Indien.
1907: Astrid Lindgren, sweedsche Schrieverin
1908: Joseph McCarthy, US-amerikaanschen Senator.
1913: Jelisaweta Iwanowna Bykowa, russ'sch Schachspelerin († 1989)
1918: John Bromwich, austraalsch Tennisspeler († 1999)
1922: Boutros Boutros-Ghali, ägyptischen Politiker un UN-Generaalsekretär († 2016)
1927: Narciso Yepes, spaanischen Musiker, hett klass'sche Gitarr speelt
1928: Horst Janssen, düütsch Teekner, Grafiker un Schriever († 1995)
1934: Ellis Marsalis, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2020)
1945: Paul Hirsch, US-amerikaansch Filmeditor
1948: Prinz Charles, Throonfolger von Grootbritiannien
1951: Leszek Cichy, poolsch Bargstieger
1954: Bernard Hinault, franzöösch Radrennfohrer
1954: Condoleezza Rice, US-amerikaansche Politikerin un Butenministerin
1958: Eckard Koltermann, düütsch Jazzmusiker un Komponist
1968: Swetlana Petschorskaja, russisch Biathletin
1968: Claudia Porwik, düütsch Tennisspelerin
1972: Josh Duhamel, US-amerikaansch Schauspeler
1987: Ben Gastauer, luxemborgsch Radrennfohrer
Storven
565: Justinian I., een ooströömsch Kaiser.
1716: Gottfried Wilhelm Leibniz, düütsch Philosoph (* 1646)
1831: Georg Wilhelm Friedrich Hegel, düütsch Philosoph (* 1770)
1865: Louis Harms, düütsch Paster, Grünner vun de Harmsborger Misschoon (* 1808)
1964: Heinrich von Brentano, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1904)
1992: Ernst Happel, österrieksch Footballnatschonalspeler un -trainer
2002: Eddie Bracken, US-amerikaansch Schauspeler (* 1915)
2016: Gardnar Mulloy, US-amerikaansch Tennisspeler (* 1913)
2018: Rolf Hoppe, düütsch Schauspeler (* 1930)
November 14 |
1575 | https://nds.wikipedia.org/wiki/5.%20Januar | 5. Januar | De 5. Januar is de föffte Dag in’n Gregoriaanschen Klenner.
Wat an den Dag passeert is
Politik un Sellschap
269: Felix I. warrt to'n Bischop vun Rom wählt un folgt dor Dionysius mit na, de 268 storven weer.
1919: De Düütsche Arbeiterpartei (DAP) wörr grünnt, worut naher de NSDAP vörgaan is.
1919: Anfang von den Spartakusopstand; In Berlin warrt en Druckeree vun Kommunisten besett.
Kunst, Kultur un Bowark
1933: In San Francisco fangt de Bo von de Golden Gate Bridge an.
1953: In Paris warrt dat Stück En attendent Godot von Samuel Beckett eerstmals opführt.
Boren
1679: Pietro Filippo Scarlatti, italieensch Komponist, Organist un Chorleiter († 1750)
1846: Rudolf Christoph Eucken, düütsch Philosoph un Nobelpriesdräger († 1926)
1873: Theodor Spitta, düütsch Politiker († 1969)
1876: Konrad Adenauer, düütsch Politiker, Bundsminister un Bundskanzler († 1967)
1921: Friedrich Dürrenmatt, Swiezer Roman- un Theaterschriever un Maler
1929: Gustav Viebrock, düütsch Ünnernehmer († 2019)
1932: Umberto Eco, italienschen Schriever un Medienwetenschoppler
1938: Juan Carlos I., König vun Spanien
1940: Veikko Kankkonen, finnisch Skispringer
1941: Miyazaki Hayao, japaansch Speelbaas un Tekner
1952: Ulrich Hoeneß, düütschen Footballnatschonalspeler un Manager
1953: Pamela Sue Martin, US-amerikaansch Schauspelerin
1954: Volkert Ipsen, plattdüütsch Ledermaker un Schriever
1956: Frank-Walter Steinmeier, düütsch Politiker un Bundsminister
1959: Clancy Brown, US-amerikaansch Schauspeler
1969: Petra Behle, düütsch Biathletin
1975: Bradley Cooper, US-amerikaansch Schauspeler
1980: Sebastian Deisler, düütsch Footballnatschonalspeler
Storven
1477: Karl de Kühne, leste Hartog vun Burgund (* 1433)
1922: Ernest Shackleton, britisch Polarforscher (* 1874)
1931: Charles Royds, britisch Offizier un Polarforscher (* 1876)
1933: Calvin Coolidge, US-amerikaansch Politiker un de 30. Präsident (* 1872)
1950: Herbert Bellmer, plattdüütsch Schriever (* 1895)
1957: Oldřich Duras, tschechisch Schachspeler (* 1882)
1970: Max Born, düütschen Mathematiker un Nobelpriesdräger för Physik
1971: Richard Gedlich, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1900)
1979: Charles Mingus, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist (* 1922)
2000: Diether Krebs, düütschen Kabarettist un Schauspeler
2002: Roger Gyselinck, belgisch Radrennfohrer (* 1920)
2009: Adolf Merckle, düütschen Ünnernehmer (* 1934)
2015: Jean-Pierre Beltoise, franzöösch Motorrad- un Automobilrennfohrer (* 1937)
2018: John Watts Young, US-amerikaansch Astronaut (* 1930)
2020: Hans Tilkowski, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer (* 1935)
2023: Ernesto Càstano, italieensch Footballnatschonalspeler (* 1939)
Januar 05 |
1576 | https://nds.wikipedia.org/wiki/19.%20April | 19. April | De 19. April is de 109. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner btw. de 110. Dag in en Schaltjohr.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschap
1529: In Speyer finnt de Protestakschoon to Speyer statt, de sik gegen de Rieksacht gegen Martin Luther wennt.
1587: Sir Francis Drake schütt 24 Schipp von de Spaanschen Armada in'n Haben von Cadíz twei.
1775: De Amerikaansch Unafhängigkeitskrieg fangt an.
1839: Belgien warrt anerkennt (Londoner Protokoll).
1923: Ägypten warrt een Monarchie.
1961: Invasion in de Swienbucht op Kuba.
1993: In Waco, Texas warrt een Huus von de Bunnspolizei störmt, üm een Sekte hoogtonehmen. Dorbi brikt een Füür ut un 82 Lüüd von de Sekte kommt üm.
1999: De Düütsche Bunnsdag tütt in den Rieksdag in Berlin üm.
2005: Joseph Ratzinger warrt to'n Paapst wählt un gifft sik süms den Naam Benedikt XVI.
Weertschop
1805: Joseph-Marie Jacquard verbetert den Weevstohl. Dormit kann man nu groote Muster maaken.
1892: John C. Stevens kriggt in de USA een Patent op den Skibob.
1951: In Frankfort an’n Main finnt de eerste Düütsche Automobilutstellen statt.
Kunst, Kultur un Bowark
1774: De Oper Iphigenie in Aulis von Christoph Willibald Gluck warrt in Paris uropführt.
1947: De Oper Veronika von Rafael Kubelik warrt in Brünn uropführt.
Wetenschoppen un Technik
1943: De eerste afsichtlich Innohm von LSD-25 dör den Opdecker Dr. Albert Hofmann.
1971: De Sowjetunion schickt mit Saljut 1 de eerste Ruumstation in’n Ümloop.
Katastrophen
1902: Een Eerdbeven mit de Magnitude MS = 8,2 köst in Guatemala ca. 2000 Doode.
2000: Een Boeing 737 störkt bit't Landen op de philippinisch Insel Samal 6 km vör de Landebaan af. Al 131 Minschen dorin starvt.
Boren
1483: Paolo Giovo, italieenschen Humanisten († 1552)
1633: Willem Drost, nedderlannsch Maler.
1759: August Wilhelm Iffland, düütsche Schauspeler, Theaterdirektor un Dramatiker († 1814)
1793: Ferdinand I., Kaiser von Österriek
1795: Pieter Boeles, nedderlannsch Spraakwetenschapler († 1875)
1801: Gustav Theodor Fechner, düütschen Physiker un Philosoph.
1858: Leopold Engel, Schauspeler un Okkultist, hett de Illuminaten nieg grünnt
1867: James Cullen, irischen Mathematiker
1895: Anton Pieck, nedderlannsch Maler, Tekner un Graphiker
1897: Bruno Diekmann, düütsch Politiker, Bundsdagsafordneter un Ministerpräsident van Sleswig-Holsteen († 1982)
1907: Joe Rushton, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1964)
1912: Glenn Theodore Seaborg, US-amerikaansch Chemiker, Atomphysiker un Nobelpriesdräger († 1999)
1916: Gerhard Wendland, düütsch Slager-Singer
1924: Werner Kohlmeyer, düütsch Footballnatschonalspeler († 1974)
1925: Germ Hofma, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 2018)
1933: Jayne Mansfield, US-amerikaansch Filmschauspelerin
1942: Frank Elstner, österriekschen Fernseh-Showmaster
1944: James Joseph Heckman, US-amerikaansch Ökonom un Nobelpriesdräger
1946: Tim Curry, US-amerikaansch Schauspeler un Singer
1947: Tassilo Küpper, düütschen Mathematiker
1961: Bernd Stelter, düütschen Komiker
1966: Julia Neigel, düütsche Musikerin
1966: Oliver Welke, düütschen Moderator un Komiker
1968: Bekka Bramlett, US-amerikaansch Singerin un Liddmaat vun Fleetwood Mac
1974: Marcus Ehnig, düütschen Springrieder
Storven
1054: Leo IX., Paapst von 1049-1054
1560: Philipp Melanchthon, düütsch Philoloog, Philosoph, Humanist, Theoloog, Lehrbookschriever, neelatiensch Dichter un Reformater (* 1497)
1689: Christina I., Königin von Sweden
1799: Pieter Hellendaal, nedderlannsch Komponist, Organist un Violinist (* 1721)
1881: Benjamin Disraeli, britsch Schriever un Staatsmann (* 1804)
1882: Charles Darwin, britschen Naturforscher, hett de Evoluschoonstheorie begrünnt
1895: Leonhard Rausch, düütsch Maler un Koppersteker (* 1813)
1906: Pierre Curie: franzöösch Physiker, hett den Nobelpries kregen
1930: Ernest Wool Lewis, britisch Tennisspeler (* 1867)
1944: Jimmie Noone, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1895)
1964: Ernst Petrich, düütsch Maler un Grafiker (* 1878)
1967: Konrad Adenauer ehemalger Bunnskanzler un Butenminister vun'd Bunnsrepubliek Düütschland (* 1876)
1967: Hellmut Maneval, düütsch Footballspeler (* 1898)
1987: Paul Maye, franzöösch Radrennfohrer (* 1913)
2006: Karl Hugo Strunz, düütsch Mineraloog (* 1910)
2013: François Jacob, franzöösch Mediziner, Physioloog un Genetiker as ok Nobelpriesdräger (* 1920)
2016: Walter Kohn, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1923)
2017: Carl Manner, öösterrieksch Ünnernehmer (* 1929)
2018: Wladimir Afanassjewitsch Ljachow, sowjeetsch Kosmonaut (* 1941)
2021: Willy van der Kuijlen, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1946)
April 19 |
1578 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Snack | Snack | Snack betekent
dat, wat ut dat Muulwark rutkümmt, wenn een snackt,
een faste Snack, de to een bestimmte Situatschoon is. |
1579 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Katt | Katt | De Katt(e) (f., pl. Katten) is en Roofdeert, dat ok as Huusdeert holen warrt. Latiensch is dat Felis silvestris f. catus.
Dat Heken heet Kater (oder Koter oder Bolzen (sünnerlich up Westfäälsch)), dat Seken heet Katt, un de Lütten sünd eenfach de lütten Katten, in verschedene Rebeden ok Kelling nöömt. Ökelnaam för de Katt op Plattdüütsch is faken Muusch oder Muuschi. Mitünner warrt de Katten ok Böhnhaas oder Dackhaas nöömt.
Woneem stammt de Katt vun af?
Vörfohr vun uns Huuskatt is de Falbkatt vun de Steppens vun Afrika. De is in Sünnerheit slank un hett lange Been. Denn ok de asiaatsche Wildkatt, de dat in Indien gifft. Se hett mehr Knööv as de Falbkatt. Un denn gifft 't noch de Waldkatt, wat de Wildkatt in Europa is. De hett den basigsten Knööv un is wat sworer as de annern.
Uns Huuskatten sünd dör Krüzen rutkamen. Dat Utsehn vun de Waldkatt is dorbi an böberste Stell (anners as bi dat Swien).
Al de olen Buern in 't ole Ägypten harrn Katten hatt. De fungen de Müüs' in de Spiekers för dat Koorn. Un de Katten weern hillig. Un wenn se doodblieven deen, denn maken de Minschen dor 'n Mumie vun. Un wenn een 'n Katt doodslaan harr, denn wöör dat as Mord un Doodslag ankeken un bestraaft.
Biologie
De Historie vun de Katt geiht üm un bi 15 bet 20 Johrhunnerden (Ewen) trügg. Dat is mehr as bi de Hunnen. Katten leevt as Rövers. Jümehr Jagdmethood is so as bi de willen Katten: anslieken un denn op dat annere Deert opspringen. Dat Slieken is typsch för de Katt.
Katten sünd teemlich plietsch. Dat Miau vun de Katt is typsch för Huuskatten. Wildkatten doot dat nich, alleen inne Balz kann dat woll vörkamen. Un Katten weet, woans se ehrn Minschen torechttrecken köönt. Warrt ok seggt, dat sik de Katt ehrn Minschen utsöcht un nich anners. Op elkeen Fall sünd Katten tomehrst an dat Huus wöhnt. Dat is jümehr Reveer. Un wenn de Minschen ümtreckt, denn kann dat maal malöörn, dat de Katt wedder na ehr Tohuus trügg löppt.
Denn sünd Katten ok Enkellöpers, anners as de Hunnen. Katten leevt normal nich soziaal. Un de Kater will al amend nich mit annere Katten tosamen wesen, bloots de Mudder mit ehr Lütten. Aver smusig kann se liekers sien, de Katt, wenn se wat will, un wenn se (un nich de Minsch), dat will un se dor dat Seggen bi hett.
Söögdeerten
Oort (Biologie) |
1581 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Muschi | Muschi | Muschi betekent
Ökelnaam för de Katt,
Puus, ümgangsspraakliche Beteken för dat Geslechtsdeel bi Froenslüüd,
de Kortform vun Muschiblix,
(966) Muschi, en Asteroid. |
1585 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Waterboren | Waterboren | De Waterboren (Tardigrada), ok Suutjeloper naamt, sünd en Stamm vun lütte Deerter, de keen Rüchgrot hebbt.
Se sünd lütt (0,2-1,5 mm), de meesten sünd ünner 0,5 mm lang. Kanns blots mit dat Mikroskop bekieken.
Obers se sünd nüdelich. Hebbt een Kopp un 8 Been. In den Kopp is en Bregen, von dor geiht en Buukmark as Nervensystem dör den Buuk. Un se sünd meisttieds suutje un sinnig bi dat Bewegen. Dorvun ok de Naam Suutjelooper.
Tardigrada leevt in Water. Welk sünd in de See, bit in de Deepsee. Un besünners in den Sand vun den Strand. Anner sünd in Söötwater. Dat ok in ganz lütte Waterdroppen, so as in dat Moos, wenn dat natt is. Düsse Oorten köönt heel dröög warrn. Un denn köönt se en poor Johr utholln. Denn wedder Water op un na en halv Stünn sünd se wedder quietschfidel.
Kryobiose
Kryobiose warrt dat nömmt, wenn de lüttjen Deerter sunnerlich deepe Temperaturen overstahn könnt. Dor is de Stoffwessel denn meist heel un deel bi runnerfohrt. Bit wiet unner den Gefreerpunkt könnt de Waterboren dat uthollen. De Unneraart Echiniscus sigismundi groenlandicus kann 6-8 Maande lang infraren ween in dat Winteries. Dat maakt ehr ok nix ut, wenn se in’e Overgangstied jummers wedder infreert un updaut mit de Tieden.
Waterboren hefft sogor 10 Dage buten in’t Weltall uthollen. Mit den Satelliten FOTON-M3 hett de ESA 2007 en Reeg vun Waterboren hooch schaten. In’t All harrn se dat Vakuum, de Kulle un de UV-Strahlen afkregen. As de torüchkemen up’e Eer, weern ok mank de Waterboren noch de wecken, de lebennig weern, de vördem in en extrem Umto utsett ween weern.
Anhydrobiose
De Deerter könnt ok in den Tostand vun de Ahydrobiose overgahn. Wenn se dor intreden sünd, gifft dat, tominnst in en dröög Umto, gor keen Stoffwessel mehr. Sunnerlich warrt rein gor keen Suerstoff mehr verbruukt. In düssen Tostand könnt de Waterboren extrem Utdrögen uthollen, man ok Inbringen in Soltlake, Ether, schier Ethanol oder flüssig Helium overstaht se so. Bovenhen könnt se denn leven bi Temperaturen vun -273 ° Celsius un + 150 ° Celsius, bi groten hydrostaatschen Druck un bi Vakuum.
Weblenken
Tardigrada Newsletter (engelsch)
Tardigrada - Abbildungen und Filme (engelsch)
Belege
Huututtreckers |
1587 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Systematik%20%28Biologie%29 | Systematik (Biologie) | De Systematik (vun gr. συστηματικός systēmatikós ‚in’e Reege brocht‘) vun de Organismen is en Twieg vun de Biologie. Se warrt ok Biosystematik nömmt un maakt wetenschaplich Ordnung ünner de ünnerscheedlich Oorten vun Planten, Deerter, Swämme un Bakterien. De klassische Systematik befaat sik hauptsächlich mit dat Indeelen (Taxonomie), Benömen (Nomenklatur) un Bestimmen vun de Leevwesen. De modernere Systematik (Stuessy 1990) umfaat todem de Rekonstruktschoon vun de Stammgeschicht vun de Organismen (Phylogenie) un dat Utforschen vun de Prozesse, de dat mit sik bringt, datt dat so veel verscheden Organismen gifft (Evolutschoonsbiologie). Vundeswegen warrt se ok natüürliche Systematik nömmt.
Kiek ok bi
Evolutschoon
Klade
Kladistik
Nomenklatur
Phylogenetik
Taxonomie
Belege
Biologie
be:Сістэматыка
et:Süstemaatika
ru:Систематика
uk:Систематика |
1592 | https://nds.wikipedia.org/wiki/D%C3%BC%C3%BCtsche%20Bahn | Düütsche Bahn | De Düütsche Bahn (hoochdüütsch Deutsche Bahn, kort DB oder DB-AG) is de gröttste Iesenbahn-Firma in Düütschland. De is an’n 1. Januar 1994 ut de privatiseerte Düütsche Bundsbahn un de Düütsche Rieksbahn vun de DDR entstahn. De DB-AG is hüüt opdeelt in DB Feernverkehr, wat den Feernverkehr maakt, DB Regio, wat den Nahverkehr maakt un Railion, wat den Frachtverkehr nich blots in Düütschland maakt un en paar lütte Firmen.
Tosamensluss un Privatiseeren
Na de düütsche Eenheit hebbt wi twee Staatsbahnen in Düütschland hatt, de Düütsche Bundsbahn (DB) un de Düütsche Rieksbahn vun de DDR (DR), de heel un deel ünnerscheedlich werrn. Un denn geev dat siet 1990 keen Monopool mehr för de Iesenbahn in Düütschland. So sünd dor nu niege Iesenbahn-Firmen entstannen, as Connex oder PEG. De twee Staatsbahnen hett de düütsche Staat denn privatiseert.
De Vörstand
As en Aktiensellschop hett de DB-AG en Vorstand. De Liddmannen sünd:
Dr. Rüdiger Grube (Vorsitter)
Diethelm Sack (Finanzen)
Dr. Norbert Bensel (Personal / Arbeidsdirektor)
Dr. Bernd Malmström (Transport un Logistik)
Klaus Daubertshäuser (Marketing)
Dr. Karl-Friedrich Rausch (Personenverkehr)
Roland Heinisch (Fohrweg)
Vörsitter vun’n Opsichtsraat: Dr. Michael Frenzel
Kiek ok
List vun'd Buriegen vun'd Düütsche Bahn
Henwiesen
http://www.bahn.de oder http://www.db.de - Hoofdsiet vun'd DB AG
http://www.stinnes.de
http://www.schenker.de
http://reiseauskunft.bahn.de - de Fohrplanutkünft
http://www.bahn-net.de/presse/vorstand/fs-c-o-s.htm - de Unternehmensbereiche
http://www.bahngalerie.de/bahn/db.htm Biller vun'd DB op de BahnGalerie
Düütschland
Ünnernehmen
Iesenbahn |
1594 | https://nds.wikipedia.org/wiki/D%C3%BC%C3%BCtsche%20Rieksbahn | Düütsche Rieksbahn | Düütsche Rieksbahn betekent
Düütsche Rieksbahn, vun 1920 bit 1945,
Düütsche Rieksbahn vun de DDR, vun 1945 bit 1993. |
1596 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1994 | 1994 | (MCMXCIV)
de Düütsche Bunnsbahn un de Düütsche Rieksbahn vun'd DDR warrt tosammenföhrt to de Düütsche Bahn.
Boren
23. Januar: Vojtěch Plát, tschechisch Schachgrootmeester
16. Februar: Annika Beck, düütsch Tennisspelerin
18. Februar: Adam Václavík, tschechisch Biathlet
5. März: Darja Alexejewna Gawrilowa, russisch Tennisspelerin
11. März: Franziska Preuß, düütsch Biathletin
21. März: Eduard Ratmilewitsch Latypow, russisch Biathlet
7. April: Roberto Gagliardini, italieensch Footballnatschonalspeler
31. Mai: Anna-Sophia Claus, düütsch Schauspelerin
8. Dezember: Marnon Busch, düütsch Footballspeler
Storven
16. Februar: Otto van Volxem, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Rhienland-Palz (* 1913)
24. März: Hans Jakob, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1908)
7. April: Golo Mann, düütsch Historiker un Schriever (* 1909)
14. April: Fritz Drobe, plattdüütsch Schriever (* 1909)
15. April: Dierk Puls, düütsch Schriever un Germanist (* 1913)
18. April: Roger Wolcott Sperry, US-amerikaansch Neurobioloog un Nobepriesdräger (* 1913)
22. April: Richard Milhous Nixon, US-amerikaansch Präsident (* 1913)
17. Mai: Vladimír Podzimek, tschechoslowaaksch Skispringer (* 1965)
19. Mai: Luis Ocaña Pernía, spaansch Radrennfohrer (* 1945)
13. Juni: Karl Veit Riedel, düütsch Historiker un Schriever (* 1932)
3. Juli: Lew Hoad, austraalsch Tennisspeler (* 1934)
6. Juli: Cameron Mitchell, US-amerikaansch Schauspeler (* 1918)
11. Juli: Lex Humphries, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1936)
17. Juli: Hinnerk Kruus, plattdütsch Schriever (* 1916)
11. August: Peter Cushing, britsch Schauspeler
12. August: Gene Cherico, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1935)
13. August: Friedrich Ernst Hunsche, hoochdüütsch un plattdüütsch Schriever (* 1905)
13. August: Manfred Wörner, düütsch Politiker, Bundsminister, NATO-Generalsekretär (* 1934)
14. August: Joan Harrison, britisch Dreihbookschrieversche un Feernseh- un Filmproduzentin (* 1907)
18. August: Richard Laurence Millington Synge, engelsch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1914)
21. August: Anita Lizana, Tennisspelerin ut Chile (* 1915)
10. September: Max Morlock, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1925)
12. September: Boris Borissowitsch Jegorow, sowjeetsch Kosmonaut (* 1937)
25. September: Joseph Churms, süüdafrikaansch Astronom (* 1926)
30. September: André Lwoff, franzöösch Mikrobioloog un Viroloog as ok Nobelpriesdräger (* 1902)
3. Oktober: Lassi Parkkinen, finnisch Iesflinklöper (* 1917)
28. November: Vicente Enrique y Tarancón, spaansch Kardinal (* 1907)
30. November: Connie Kay, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1927)
17. Dezember: Klaus Schmetjen, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1919)
26. Dezember: Karl Schiller, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1911)
Nobelpriesen
Medizin oder Physiologie:
Physik:
Chemie:
Literatur:
Freeden:
Wertschapswetenschapen:
Johr
94 |
1609 | https://nds.wikipedia.org/wiki/SUSE%20Linux | SUSE Linux | SUSE Linux is een groote (de grötste in Europa) Linux-Distributschoon. De Firma SuSE is ut Nürnbarg.
Linux |