Datasets:

danielpleus

/

wiki-nds

like 0

1611

https://nds.wikipedia.org/wiki/Christlich%20Demokratsche%20Union%20vun%20D%C3%BC%C3%BCtschland

Christlich Demokratsche Union vun Düütschland

De Christlich Demokratsche Union vun Düütschland (hoochdüütsch: Christlich Demokratische Union Deutschlands, kort: CDU) is een grote Partei in Düütschland. Süsterpartei in Bayern is de CSU. Historie As de Tweete Weltkrieg toenn weer, dor harrn sik Lü an ünnerscheedlich Steden draapen un een gemeensom christlich Partei gründt. Mol heet de CDU, mol CDP, mol CSU, mol CDP un ook noch anners. Dat keem dorvun, dat dat in de Weimarer Republik ünnerscheedlich Parteien na de Konfessionens geev, de an't Strieden weern. In'n Juni 1945 geev dat al in dat Rhienland un Berlin CDU-Mööten. Grünnd wurrn is de Partei an' 26. Juni 1945 in Berlin. 1950 geev dat denn den Tosomenslut in Westdüütschland as Bunnspartei. Al 1949 harr Konrad Adenauer vun de CDU de Wahl to'n Kanzler henkreegen. In de ostdüütschen Lannen geev dat denn ook een Tosomensluten op DDR-Rebeet. 1990 hett denn de CDU de Volkskammerwahl wunnen. In dat sülbige Johr harrn sik denn Ost- un West-CDU tosomensluten. De CDU hett denn vun 1949 bit 1969 un vun 1982 bi 1998 den Bunnskanzler stellt. Dat weern Konrad Adenauer Ludwig Erhard Kurt Georg Kiesinger Helmut Kohl Von 2005 bet 2021 weer Angela Merkel Bunnskanzlerske. Se weer de eerste Froo in dat Amt. Bunnspräsidentens vun de CDU weern Heinrich Lübke Karl Carstens Richard von Weizsäcker Roman Herzog Horst Köhler Christian Wulff In all de Bunnslänner (mit Utnahm vun Bayern, wo de CSU is, un Bremen) hett de CDU tominns af un an den Ministerpräsidenten oder Börgermeester stellt. Mit de CSU is dat een besünnere Saak: CDU un CSU sünd twee ünnerscheedlich Parteiens. Obers dat Programm is temlich dat sülvige. In den düütschen Bunnsdag hebbt sick CDU un CSU to een un de sülvige Frakschoon tosomensluten. Un de CDU mookt nix in Bayern un de CSU nix in de annern Länner. CDU hüüt De CDU hett 557.175 Leden (Stand 30. November 2006). Vörsitter is Friedrich Merz. Partei Düütschland

1612

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bonn

Bonn

De Bunnsstadt Bonn is en kreisfree Stadt in Noordrhien-Westfalen. Bonn weer vun 1949 bit 1990 de Hööftstadt vun Düütschland. Ook hüt sünd noch paar Bunnsämter in Bonn. 325.490 Inwahners (Stand: 31. Dez. 2017) leben up een Flach van 141,22 km². Die Stadt hörrt dormit to de twintig gröttst Städte in Düütschland. De Komponist Ludwig van Beethoven is hier born. Weblinks Website van de Bundesstadt Bonn Oort Stadt Noordrhien-Westfalen

1615

https://nds.wikipedia.org/wiki/Missingsch

Missingsch

Missingsch is en Mischmasch vun Hoochdüütsch un Plattdüütsch. De Städer in de dat Missingsch snackt warrt, sünd Hamborg, Builefeld, Bremen, Chöttingen un annere Städer, inst ook Danzig un annere Städer. Wokeen mal en Kostproob hebben will wo Missingsch sik anhören doot, de schall sik man mal en Stück vun dat Ohnsorg-Theater in’t Feernsehn ankieken. De Stücken för dat Feernsehn warrt mehrst nich op Platt maakt man op Missingsch, so dat alle Lüüd dat verstaht. Blots Platt köönt de Lüüd so ut dat Feernsehn nich lehren. Missingsche Wöör in de Hambörger Region Männich plattdüütsche Wöör sünd an de hochdüütschen Regeln anpasst worrn, bi anner is dat woll nich neudig wesst. Un ’n poor ole hochdüütsche Wöör hebbt in't Missingsch överleevt. Anpasste Wöör ut dat Plattdüütsche Berg (platt: Barg, hooch: Hügel) einholen (platt: inholen, hooch: einkaufen) Fahrtuch (platt: Fohrdook, hooch: Wischtuch) flöten (platt: fleiten, hooch: pfeifen) Grünhöker (platt: Gröönhöker, hooch: Gemüsehändler) Handstein (platt: Handsteen, hooch: Waschbecken) kleen (platt: klein) Klöterbüchse (platt: Klöterbüss, hooch: Rassel) Reetstock (hooch: Rohrstock) Schnack (platt: Snack) Wurzeln (platt: Woddeln, hooch: Möhren) Ole hochdüütsche Wöör ausverschämt (platt: utverschaamt, niedütsch: unverschämt) Fliederbeeren (platt: Fledderbeern, niedütsch: Holunderbeeren) Plattdüütsche Wöör Balje (hooch: Zuber) Bickbeern (hooch: Heidelbeeren) Fleet (hooch: Fließ) klötern (hooch: klingeln) Kroonsbeern (hooch: Preiselbeeren) man (hooch: nur) pliern (hooch: blinzeln) Pompesel (hooch: Rohrkolben) Schiet (hooch: Dreck) Toonbank (hooch: Ladentisch) Danziger Missingsche Wöör lackieren (anner Bedüden) meiern Mittenmang Pojatz posematucheln Knubbel quasseln sabbern schlackern schnorren Wucht (anner Bedüden) wuscheln (anner Bedüden) zockeln Lieke Formen In’t Ruhrrebeet gifft dat ok en Mischmasch vun Hoochdüütsch un Nedderdüütsch, wat vele Lüüd snackt. Ok in annere Delen vun Düütschland gifft dat lieke Formen, to’n Bispeel dat Neu-Altmärkisch in Sassen-Anholt un dat Eberswolder Kanaldüütsch in Brannenborg. Kontaktvarietät Plattdüütsch Hoochdüütsch

1621

https://nds.wikipedia.org/wiki/Footnoot

Footnoot

Ene Footnoot is en Stück Text, de ut den eegentlichen Text rutnahmen is un denn ünnen an de Siet - sotoseggen an den Foot vun de Siet - steiht. Dat warrt dorför maakt, dat Anmerken nich den helen Text dörnannerbringt. Tomeist warrt en Footnoot mit en babenstannig Tall1 oder ok mit en Steern* schreven. An den Foot kümmt den de sülvige Tall un denn dat, wat dor to to seggen is. Denn gifft dat ook noch de Endnoot, de an dat Enn vun en Text steiht. Footnotens 1) De Tallen gahn vun 1 bit sünswohen. *) De Steern warrt bruukt, wenn een keen Tallen bruukt. Un bi mehr as een Footnot gifft dat denn mehr as een Steern. Schrieven

1624

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kristallwater

Kristallwater

Kristallwater is Water, wat in Kristallens bunnen is, sünnerlich vun Soltens. Substanzens, de Kristallwater hebbt, warrn faaken ook Hydrat naamt. T.B. gifft dat Natriumsulfat Na2SO4 ahn Water un ook as Dekahydrat. Dat ios denn dat Glaubersolt, wat 10 Watermolekülens pro Soltformel bunnen hett: Na2SO4 · 10 H2O. Twüschen de Formel vun dat Solt un dat Water kümmt een lütten Punkt, de na baben sett is. Kann ook een x sien. Dat Kristallwater kann de Eegenschapen vun den Kristall anners moken. T.B. de Smeltpunkt, de wat deeper liggen kann. Un af un an ook de Klöör, t.B. bi dat Koppersulfat, wat ahn Water witt is un mit fiev Water denn blau ward. Woans dat Water bunnen is, is ünnerscheedlich. Dat kann sien, dat een koordinative Binnung dor is as in dat Koppersulfat, över Waterstoffbrüchens oder blots so as bi de Zeolithens. Tomeist is dat Kristallwater nich fast bunnen un geiht bi Wärme rut (Calcineeren, Brennen). So dröögte Kristallens kriggt geern ehr Water wedder, dorüm warn se för dat Dröven vun Lösemedel un Gasens bruukt. Wenn de Kristallens Kristallwater opnehmen deiht, denn ward Energie as Hydratationswärme frie. Bruuk Een Bispeel is de Gips, wat Calciumsulfat is. Den ward dör Brennen (hitt moken) dat Kristallwater rutdreewen. Denn ward de brennte Gips mahlen un is nu hill dorop, wedder Water to kreegen. Dorbi ännert sick de Struktur vun den Kristallens un de Gips ward hart. Dihydrat CaSO4 · 2H2O ward op 110°C hitt mookt, denn ward dorut CaSO4 · 1/2H2O, de brannte Gips (Hemihydrat). Bi 130°C ward dorut Stuckgips. Een anner Bispeel is dat Kobaltchlorid, wat to Kieselgel tosett ward. Denn is dat Blaugel. Dat Kobaltchlorid is blau, wenn dat keen Kristallwater hett. Kümmt Water dorto, denn ward dat rosa. Un denn mutt dat Blaugel, wat to'n Dröögen nahmen ward, sülvens dröögt warn. Chemie Water

1625

https://nds.wikipedia.org/wiki/Koppersulfat

Koppersulfat

Koppersulfaat, nipp un nau Kopper(II)-Sulfaat, CuSO4, is en Solt vun dat Kopper un de Swevelsüür. Dat ward ook Vitrol un Koppervitriol naamt. Dat Solt is witt. Aver dat kann Kristallwater opnehmen un ward denn blau. In Water oplöst is dat ook hellblau. Koppersulfaat is en Gift. Aver besünners is dat ook en Brekmedel. Een lütt beten un en mutt bannig reiern. Dorüm ward dat ok insett, wenn een sik vergift hett, t. B. mit Phosphor. Weblinks Mineralienatlas – Chalkanthit Chemisch Verbinnen

1628

https://nds.wikipedia.org/wiki/Franz%C3%B6%C3%B6sche%20Spraak

Franzöösche Spraak

De franzöösche Spraak, kort Franzöösch (up Franzöösch: la langue française [la.lɑ̃g.fʁɑ̃nˈsɛːz], kort français [fʁɑ̃.ˈsɛ]) is en vun de Langues d'oïl in de romansche Spraken un tellt to de indoeuropääschen Spraken. Moderspraak is Franzöösch för rund 74 Millionen Lü. Dorto kaamt noch bi 50 Millionen, de Franzöösch as Tweetspraak köönt (op Stann vun 1999). Franzöösch un Plattdüütsch Franzöösch hett sien Sporen in de plattdüütsche Spraak achterlaten. Dat kümmt besünners vun de Franzosentiet, wat de Tiet weer, as Napoléon Bonaparte dör Europa trock. Aver ok vun wegen dat dat fein weer, sünnerlich bi den Adel, Franzöösch to snacken. Un denn keem ok wat an Wöör över See, deelwies ok över dat Ingelsche. Bispeel: Buddel vun bottle vun boutaille (över See) Butallje vun boutaille (Franzosentied) Fiesematenten vun visitez ma tente (?) Kannapee Scheselonge Kreool Dat gifft 'n grote Tall vun Kreoolspraken, de op dat Franzöösche baseert, t.B. de Spraak vun Haiti. Amtsspraak Franzöösch is Amtsspraak in düsse Länners (in Klammers de Tall vun de, de dat as Moderspraak hebbt. Belgien (4.000.000) Benin (17.000) Burkina Faso Burundi Côte d'Ivoire (17.000) Dschibuti (15.000) Frankriek (51.000.000) Gabun (38.000) Guinea Haiti Italien, regional (100.000) Kamerun Kanada, besünners in Québec, kiek bi Laurentidisch Franzeusch (6.700.000) Komoren (1.700) Demokraatsche Republiek Kongo Republiek Kongo (28.000) Luxemborg (13.100) Madagaskar (18.000) Mali (9.000) Monaco (17.000) Niger (6.000) Ruanda Swiez (1.270.000) Senegal Seychellen (1.000) Togo (3.000) Tschad (3.000) Vanuatu (6.000) Zentraalafrikaansche Republiek (9.000) Weblinks http://fr.wikipedia.org - Franzöösche Wikipedia French 101 Free information on the French language Standardspraak Franzöösch

1631

https://nds.wikipedia.org/wiki/Rhein

Rhein

Rhein betekent Rhien, Stroom in Europa, de in de Noordsee münnt, Rhein, Beek in Lothringen, Frankriek, de in de Boler münnt, Rhein, Oort in de Gemeen Morsbach in’n Oberbergschen Kreis, Noordrhien-Westfalen, Rhein, Oort in Saskatchewan, Kanada, Rhein, düütschen Naam von de Gemeen Ryn in’n Powiat Giżycki, Woiwodschop Ermland-Masuren, Polen, Rhein, düütschen Naam von’n Oort Ryn in’n Powiat Ostródzki, Woiwodschop Ermland-Masuren, Polen, Rhein, düütsch Minenschipp von 1867, Rhein, Schipp von’n Noorddüütschen Lloyd von 1868, SMS Rhein, düütsch Stroommonitor von 1872, Rhein-Klass, Klass von Stroommonitoren von 1872, Rhein, Schipp von’n Noorddüütschen Lloyd von 1899, Tender Klass 404, Tender von de Düütsche Marien, Rhein (A 58), Tender von de Düütsche Marien. Rhein is de Familiennaam von Adolf Rhein (1885–1964), düütschen Bookbinner, Adrian Gottlieb von Rhein († 1805), düütschen Offzeer, Boris Rhein (* 1972), düütschen Politiker, Detlef Rhein (* 1969), düütschen Designer, Eduard Rhein (1900–1993), düütschen Utfinner, Publizist un Schriever, Erich Rhein (1902–1956), düütschen Maler un Grafiker, Fritz Rhein (1873–1948), düütschen Maler, Georg Rhein (1815–1876), düütschen Koopmann un Politiker, Hans-Werner Rhein (* 1952), düütschen Versekerungsjurist, Hermann Rhein (1867–1960), düütschen Politiker, Jakob Fischer-Rhein (1888–1976), düütschen Maler, Karl-Ludwig Rhein (1894–1988), düütschen Offzeer, Michael Robert Rhein (* 1964), düütschen Sänger, Monika Rhein, düütsche Physikerin, Nicolai Rhein († 2014), düütschen Schauspeler, Simon Rhein (* 1998), düütschen Footballspeler, Stefan Rhein (* 1958), düütschen Historiker un Philoloog, Torben Rhein (* 2003), düütschen Footballspeler. Kiek ok bi: Rein, Rain, Reyn, Rijn, Rhine.

1632

https://nds.wikipedia.org/wiki/Rhien

Rhien

De Rhien ( [ʀaɪ̯n], [ʁɛ̃], ) is een Stroom in Europa. De Rhien is 1.230 km lang. dorvun sünd 833 km schippbor. Sien Rebeet ümfaat ca. 185.000 km². Woans de Naam vun af kümmt De Naam Rhien (btw. Rhen) kümmt vun de Kelten. Dat bedüüd fleeten. Op ooltgreeksch bedüüd 'rheīn' ok fleeten. Tosomen mit de Donau weer de Rhien de gröttste Deel vun de Grenz vun dat Römsche Riek. De Römers hebbt den Rhien Rhenus naamt. Al vun düsse Tied af is de Rhien een wichtige Waterstraat. Loop Allgemeen De Rhien hett twee gröttere Bornströöm, den Vorderrhien un den Achterrhien. De kümmt vun dat Sankt-Gotthard-Massiv in den Swiezer Kanton Graubünden in de Alpen. Tosomenrekent hebbt 13 Bornströöm den Naam Rhien in ehrn Naam. Bi Graubünden blangen Chur fleet de Rhien as Alpenrhien na Norden bit in den Obersee vun den Bodensee. Dör düssen See geiht he dör un denn bi Konstanz in den Ünnersee. Kort vör Stein an den Rhien ward de Rhien wedder to een Stroom. Denn fallt he in den Rhienfall vun Schaffhausen dör een Waterfall. Denn geiht he wedder na Westen bit Basel un denn as Hoochrhien, Middelrhien un Nedderrhien Nord-Nordwest bit Rotterdam, wo sien Water in de Nordsee fleet. Al vörher - 30 km achter de Grenz twüschen de Nedderlanne un Düütschland - deelt sik de Rhien op in de Waal un den Panerdens Kanaal. De Waal heet denn Merwede un Niege Maas un geiht as Nieuwe Waterweg in de Nordsee. De nördlich Arm, der Panerdens Kanaal, ward to'n Neder-Rijn un denn to den Lek. Bit to dat Tertiär fleet de Rhien vun Basel weg in dat Bett vun de Saône un Rhône na de Middellannsche See, vun wegen dat de Isteiner Klotz den Weg na Norden dichtmookt harr. Borns bit to den (Vorder- und Achterrhien/Alpenrhien) De erste gröttere Ort an den Vorderrhien is Ilanz. De Achterrhien hett sien Born bi den San-Bernardino-Pass. Achter- un Vorderrhien fleet tosomen bi Reichenau (Chur). Denn is dat de Alpenrhien. Dat Dal ward bi Liechtenstein breed un flak. Dor is de Rhien to en Kanal mokt. Düsse Niege Rhien fleet bei Hard in Österriek in den Bodensee. De Ole Rhien geiht bi Altenrhein in den Bodensee. He is bit Rheineck schippbor. In den Bodensee sülvs löppt dat kole un griese Water ut de Alpen so, dat sik dat meist nich mit dat warme, greune Water vun den See mixt. De Loop in den See liggt besünners an de Nordsied vun Lindau bit Hagenau. Dor geiht dat denn na Süüdwest na Konstanz. Bodensee bit Basel (Hoochrhien) Bi Konstanz geiht de Rhien en kort Stück as Stroom to den Untersee. Bi Stein, Rhienkilometer 0, ward de Rhien wedder to en Stroom un stört denn bi Schaffhausen, den Rhienfall hendal. Vun dor geiht he as Hoochrhien lütt Stück na Süden, bit he an dat Tösseck (Münn vun den Stroom Töss) na West dreiht un de Grenz twüschen Düütschland un de Swiez utmokt. Bi Koblenz Aargau blangen Waldshut kümmt denn de Aare in den Rhien. Basel bit Nahe (Böverrhien) Vun Basel weg fleet de Rhien as Böverrhien na Nörden un is de Grenz twüschen Frankriek un Düütschland. Twüschen Basel (Rhienkilometer 150) un Iffezheim is de Rhien to en Kanal mokt un mit 10 Slüsen opstaut. För de neesten 200 bit 300 Kilometer geiht dat Bett vun den Rhien dör de Överrhiensche Deepebene, wat en Gravenbrook twüschen den Swattwald un de Vogesen is. Bi Straßburg gahn de Rhien-Marne-Kanal un de Rhien-Rhône-Kanal in de Rhien. Von Lauterburg bit Mannheim is de Rhien de Grenz twüschen Baden-Württemberg un Rhienland-Palz. Bi Mannheim (Rhienkilometer 420) kümmt de Neckar. Denn is op de rechte Sied Hessen. Bi Mainz (Rhienkilometer 500) geiht de Main in den Rhien. Kort geiht de Rhien denn na West, bi Bingen denn na Nordwest. Dor geiht de Nahe rin. (Rhienkilometer 530). Nahemündung bit Bonn (Middelrhien) Denn geiht de Middelrhien dör en deep un eng Dal mittenmang dör den Hunsrück un den Taunus. Dor wimmelt dat vun Touristen. Bi Rhienkilometer 554 is denn de Loreley, wat en Fels is, wo mennig Dichters vun sungen harrn. Bi Koblenz (Rhienkilometer 590), kümmt de Mosel un de Lahn rin. Denn geiht de Rhien twüschen den Westerwald un de Eifel dör. Bonn bit Rhiendelta (Nedderrhien) Bi Bonn ward de Rhien Deel vun Noordrhien-Westfalen. De Stroom un ok dat Rebeet heet denn Nedderrhien. Dor liggen de gröttsten Städer Köln (Rhienkilometer 690) un Düsseldörp (Rhienkilometer 740). Langs de Ruhr, de bi Duisborg in den Rhien geiht, is dat Ruhrrebeet, een vun de gröttsten Industrierebeden vun de Welt. Bi Emmerich) is de Grenz na de Nedderlannen. Dor, bi Rhienkilometer 860, is de Rhien 730 Meter breed un hett mehr Water as de Ilv. Bi Rhienkilometer 868 fangt dat Delta vun den Rhien an. Bi Rhienkilometer 1031 deelt he sik un de Waal un den Pannerdens Kanaal. Düsse Kanal deelt sik bi Arnem in den Nederrijn (later Lek naamt) un de Ijssel. To Waal un Lek kümmt denn de Maas dorto, denn geiht dat Water (2.330 m³ Water pro Sekund) in de Nordsee. Rechte Nevenströöm vun den Rhien Landquart Ill Dornbirner Aach Bregenzer Aach Argen Schussen Radolfzeller Aach ut den Swattwald: Wutach Wiese Elz Kinzig Rench Murg Alb Neckar Main Murg Lahn Wied Sieg Wupper Düssel Ruhr Iämscher Lippe Linke Nevenströöm vun den Rhien Thur Murg Necker Sitter Töss Glatt Aare Birs Ill Nahe Mosel Nette Ahr Erft Städer an'n Rhien (Länner: CH=Swiez, FL=Liechtensteen, A=Österriek, D=Düütschland, F=Frankriek, NL=Nedderlannen, (L) för linksrhiensch, (R) för rechtsrhiensch) Alpenrhien un Bodensee Ilanz, CH (L) Chur, CH (R) Maienfeld GR, CH (R) Bad Ragaz, CH (L) Sargans, CH (L) Vaduz, FL (R) Feldkirch, A (R) Dornbirn, A (R) Bregenz, A (R) Lindau, D (R) Rorschach, CH (L) Friedrichshafen, D (R) Romanshorn, CH (L) Meersburg, D (R) Überlingen, D (R) Kreuzlingen, CH (L) Konstanz, D (L,R) Radolfzell, D (R) Steckborn, CH (L) Hoochrhien: Stein, CH (R) Schaffhausen, CH (R) Rheinau, CH (L) Eglisau, CH (R) Kaiserstuhl AG, CH (L) Zurzach, CH (L) Waldshut, D (R) Koblenz AG, CH (L) Laufenburg (Baden), D (R) Laufenburg AG, CH (L) Bad Säckingen, D (R) Stein, CH (L) Rheinfelden (Baden), D (R) Rheinfelden AG, CH (L) Böverrhien: Basel, CH (L,R) Mülhausen, F (L) Breisach, D (R) Straßburg, F (L) Kehl, D (R) Karlsruhe, D (R) Wörth, D (L) Germersheim, D (L) Speyer, D (L) Ludwigshafen, D (L) Mannheim, D (R) Worms, D (L) Gernsheim, D (R) Mainz, D (L) Ingelheim, D (L) Wiesbaden, D (R) Rüdesheim am Rhein, D (R) Bingen, D (L) Middelrhien: Sankt Goarshausen, D (R) Sankt Goar, D (L) Boppard, D (L) Lahnstein, D (R) Koblenz, D (L,R) Bendorf, D (R) Neuwied, D (R) Weißenthurm, D (L) Andernach, D (L) Bad Hönningen, D (R) Bad Breisig, D (L) Sinzig, D (L) Linz am Rhein, D (R) Remagen, D (L) Unkel, D (R) Bad Honnef, D (R) Bonn, D (L,R) Königswinter, D (R) Nedderrhien: Niederkassel, D (R) Wesseling, D (L) Köln, D (L,R) Dormagen, D (L) Monheim, D (R) Düsseldörp, D (R,L) Neuss, D (L) Uerdingen, D (L) Duisborg, D (R,L) Rheinberg, D (L) Wesel, D (R,L) Santen, D (L) Rees, D (R) Emmerek, D (R) Arnem, NL (R) Alphen aan den Rijn, NL (R) Katwijk, NL (L) Ökologie Na Angaven vun dat Umweltbunnsamt is de Rhien siet 1960 beter woorn. Dat kümmt to't eerste vun de Kläranlagens, obers ok dorvun, dat vun de Industrie nich mehr so veel Schiet un Afwater rinlaten ward. Hüüt gifft dat al wedder 40 Fischorden in den Rhien. Obers dat is jümmers noch en Barg Schiet, de den Rhien dal na de Nordsee fleet. Schippsverkehr De Rhien weer al in de Römertied un dat Medeloller en wichtige Waterstraat in Europa un is dat ok hüüt noch, besünners för Swoorgood. Mit de Mainzer Akte vun 1832 weer de Toll wegnahmen un mit de „Mannheimer Akte“ vun 1868 is de Rhien to en Oort Internatschonaal Waterstraat woorn. Weblenken Internationale Kommission zum Schutz des Rheins (IKSR) (hoochdüütsch) Internationale Kommission für die Hydrologie des Rheingebietes (KHR) (hoochdüütsch, franzöösch, engelsch) SWR Wissen: Geomorphologie - Der Rhein (hoochdüütsch) Die Nibelungen am Rhein (hoochdüütsch) Weitere Rheinbrücken? (hoochdüütsch) Stroom Europa

1633

https://nds.wikipedia.org/wiki/Stroom%20%28Water%29

Stroom (Water)

En Stroom, ok Fluss nöömt, is en fleten Water, wat grötter is as’n Beek. Dat Water En Stroom hett normolerwies Söötwater. Blots in den Ünnerloop, wo de Tied is, dor schufft de Floot ok Soltwater rin. Dat gifft denn Brackwater, so as in de Ünnerlööp vun de Elv, de Oost, de Werser, de Eems un de Eider. En Stroom hett enen Born oder Spring, dor kümmt dat Water ut de Eer. Denn kümmt dor Beken un anner Strööm dorto, bit dat Water in de See geiht, af un an ok in enen See. Orografie un Tonnen Links un rechts bi en Stroom is jümmers vun de Born ut keken. Anners is dat mit de Tonnen. Dor geiht dat vun de Münn ut, denn is de gröne Tonn an Stüerbord un de rode Tonn an Backbord. Leven in’n Stroom En Stroom hett veel Leven in sien Water. Dat is Plankton un Fisch in dat fre’e Water, un Benthos an den Grunn. Tomeist sünd de Fisch Söötwaterfisch, avers dicht bi de See kümmt ok mal en Butt vör. Weblinks Water Landschapsoort

1634

https://nds.wikipedia.org/wiki/Born

Born

Born betekent Born, Steed, wo Water ut de Eer kummt un denn as Beek oder Stroom sien Weg baven de Eer nimmt, Afleed dorvun is de Born för Saken, de een to Weten kriggt: de Born vun en Text, de Born för en Snack, de Borncode vun en Programm, Born, in de Histoorsche Wetenschop allens, wat bruukt weern kann, wat över de verleden Tieden rut to finnen, Born, in de Akustik de Punkt, wo de Schall vun utgeiht, Born, en Familiennaam (för Lüüd mit düssen Naam kiek dor), Born Feinkost, Hersteller för Krüdermiddel in Döringen, Born, en Maandkrater, -born, as Endsülv Deel vun vele Oortsnaams in Düütschland, Born a. Darß, Gemeen in’n Landkreis Vörpommern-Rügen, Mekelborg-Vörpommern, Born, Gemeen in’n Landkreis Börde, Sassen-Anholt, Born, Oort in de Gemeen Hagen in’n Landkreis Cuxhoben, Neddersassen, Born, Oort in de Stadt Ülzen in’n Landkreis Ülzen, Neddersassen, Born, Oort in de Gemeen Hohenstein in’n Rheingau-Taunus-Kreis, Hessen, Born, Oort in de Stadt Marienmünster in’n Kreis Höxter, Noordrhien-Westfalen, Born, Oort in de Gemeen Brüggen in’n Kreis Viersen, Noordrhien-Westfalen, Born, Oort in de Stadt Radevormwald in’n Oberbergschen Kreis, Noordrhien-Westfalen, Bergisch Born, Oort in de Stadt Remscheid, Noordrhien-Westfalen, Born, Oort in de Gemeen Amel in de Provinz Lüttich, Belgien, Born, Oort in de Gemeen Mompach, Distrikt Grevenmacher, Luxemborg, Born, Oort in de Gemeen Sittard-Geleen, Limborg, Nedderlannen, Born, Barg in de Swiez, Le Born, Gemeen in dat Département Haute-Garonne, Frankriek, Le Born, Gemeen in dat Département Lozère, Frankriek, Pays de Born, Küstenregion in dat Département Landes, Frankriek.

1635

https://nds.wikipedia.org/wiki/Oost

Oost

De Oost is en 153 km langen Stroom in Neddersassen, de in de Elv geiht. De Oost is von Bremervöör op an en Tiedenstroom. Geografie Bodden De Oost hett ehren Born op de Geest un flütt denn bet Bremervöör dör Geestland. Na Bremervöör liggt na beide Sieden hen Masch. Blots an enkelte Steden stött noch wedder Geest bet an dat Över von de Oost. Loop De Born von de Oost is bi Töst. Denn geiht de Oost över Bremervöör, Oosten un Hemmoor. Tüschen Balje un Belen münnt de Oost in de Elv. Dorbi flütt de Stroom dör de Landkreise Horborg, Rodenborg, Stood un Cuxhoben. Op de Geest De Born liggt in en lütt Moor bi Schillingsbossel an’n Noordwestrand von de Lümbörger Heid. Von dor flütt de Oost as lütten Beek dör de Wischen na Westen an Depenbrook un Quellen vörbi un dör den Süden von de Gemenen Wist un Heidenau un dör den Noorden von de Gemeen Tiss. De Oost flütt dör Zittens un an Alpershusen langs. An de Grenz von de Gemenen Zittens un Groot Meckels flütt von rechts de Ramm rin’e Oost. De Oost billt denn för en Tied de Grenz twüschen de Gemenen Groot Meckels un Homersen, later Elsdörp un Groot Meckels. An de Grenz von de Gemenen Homersen/Elsdörp münnt de Alpershusener Möhlenbeek. Bi Kohmöhlen münnt de Kohbeek in de Oost. In de Gemeen Heeßel flütt de Stroom twüschen Freyersen un Weertzen dör, an Oosterheeßel langs un denn dör Heeßel sülvs. Bi Oosterheeßel münnt de Knüllbeek in de Oost. Bi Offens verlett de Oost denn de Gemeen Heeßel un flütt an Brauel un Godenst langs. Hier in de Gemeen Seedörp flütt von links de Baad un von rechts de Twiest rin’e Oost. In de Gemeen Sürsen flütt de Stroom an Eitzt (mit Eitzmöhlen, wo en ole Watermöhl an’t Över steiht) un Lahmst langs un billt denn bi Rockst de Grenz twüschen de Gemenen Sürsen un Oostereis. De Oost maakt dor denn en sachten Bagen na Noorden un flütt na de Gemeen Sandbossel un an Ochenhusen vörbi. Bi Ochenhusen münnt von rechts de Sürser Beek in de Oost. Denn kummt de Stroom na Minst un an Sprekens un Tingo vörbi. Dor is de Oost över den Oost-Hamm-Kanaal mit de Hamm verbunnen. Ok de Fohrendörper Kanaal geiht dor von de Oost af. Kort vör Bremervöör flütt von rechts de Bever rin’e Oost un von links de Öreler Kanaal. De Stroom geiht dör Bremervöör dör un an’n Vörer See vörbi un kummt denn bilütten in Moor- un Maschland. In Bremervöör gaht ok de Brüggen von de Bundsstraten 71 un 74 un von de Iesenbahnlienen Bremerhoben–Buxthu un Bremervöör–Wasra över de Oost. In de Masch Kort achter Bremervöör geiht rechts de Oost-Swing-Kanaal af, de de Oost mit de Swing verbinnen deit. De Oost billt von Neer-Ochenhusen un Öölm af an de Grenz von’n Landkreis Stood (mit Beeß as eersten Oort) un’n Landkreis Rodenborg. Bi Oostendörp grenzt de Landkreis Rodenborg an’n Landkreis Cuxhoben un de Oost is denn de Grenz von Cuxhoben na Stood. Blots in Gröpel un Brobargen reckt de Landkreis Stood mit lütte Rebeden op dat linke Över von de Oost. Bi Brobargen un Nindörp flütt von links de Meh rin’e Oost. De Oost flütt nu an Lohmöhlen, an’n Geesthoff, Klint, Kronenborg un Blomendol vörbi. Twüschen Burweg un Heckthusen loopt de Iesenbahnbrügg Heckthusen von de Nedderelvbahn un de Oostbrügg Heckthusen von de Bundsstraat 73 över de Oost. Kort later münnt von rechts de Hosterbeek bi Host. De Stroom flütt an Bredenwisch, Neeland, Wisch un Lüttwöhrn vörbi, nimmt von rechts den Borgbeekkanaal op un bi Grootweurn flütt von rechts de Rönn rin’e Oost. Bi Lüttwöhrn kummt von links de Ihlbeker Kanaal. Bi Oosten steiht de Sweevfähr Oosten, de na Basbeek rövergeiht. Von links münnt dor dat Basbeker Slüsenfleet in de Oost. Ok de Bundsstraat 495 geiht mit de Oostbrügg Oosten hier över de Oost. Von Oosten af an höört all beid Övers to’n Landkreis Cuxhoben. De Stroom flütt denn an’t linke Över an Warstood, Hemmoor, Hemm, Ohrensfluchterdiek, Braak un Öberndörp vörbi un op dat rechte Över an Achthöbenerdiek, Nedderstreek un Bentwisch langs. Dree Kilometer af von de Oost an dat linke Över liggt de Geestrügg von de Wingst. Op dat linke Över kaamt nu Laak, Good Neendiek un Marn un op dat rechte Över Portshemm, Wetterdiek un Itzwöörden. Mit de Hööv Möhlenwisch un Olenwisch raakt de Landkreis Stood hier wedder op twee korte Stücken bet an de Oost. In Geversdörp löppt de Landsstraat 111 mit en Klappbrügg över de Oost. Op dat linke Över sünd nu de Öörd Dingwöörden, Neehuus un Neehüserdiek. Bi Neehuus flütt von links de Au rin’e Oost. De Oost münnt denn as 200 m breden Stroom en poor Kilometer in’n Oosten von Oterndörp twüschen Belen und Balje (Hörn) bi’n Hullen bi Elvkilometer 706,9 in de Elv. Vör de Münn liggt de Oostbank. Disse letzte Afsnidd mit dat Oostsparrwark liggt wedder in’n Landkreis Stood. Geschicht De Naam is wohrschienlich so üm un bi 1000 v. Chr. opkamen, in en Tied, in de sik dat Proto-Germaansch noch nich düüdlich ut dat Indogermaansche rutentwickelt harr. Dat gifft in Europa en ganz Reeg Strööm un Beken, de von den olen Stamm *aus afkaamt (von den wohrschienlich ok dat Woord ööschen afkummt). In de Oorkunnen kummt de Oost denn as ad hostam toeerst vör in de Oorkunn von’n 29. Juni 786, mit de de Grenzen von dat nee grünnte Bisdom Veern beschreven worrn sünd. De wichtigste Oort an de Oost weer Bremervöör. In Bremervöör hett dat en Föör geven, över de een över de Oost kamen kunn. Later hebbt se dor denn ok en Brügg boot. De Arzbischöp von Bremen hebbt lang jemehr Seet in Bremervöör hatt un Bremervöör weer en wichtigen Haven. Stücken ut de Geschicht von de Oost sünd vondaag ünner annern in dat Bachmann-Museum in Bremervöör un in dat Natureum bi Neehuus to bekieken. Schipperee Von Bremervöör af an köönt op de Oost lüttere Scheep föhren. De öllsten Berichten von Schipperee op de Oost, de vondaag noch nableven sünd, sünd von üm un bi 1250. To de Tied hebbt al veel Evers op de Oost föhrt. Later in dat 19. un fröhe 20. Johrhunnert weer vör allen de Transport von Stackbusch hen na de Küst un von Törf ut dat Düvelsmoor na Hamborg un annere gröttere Öörd wichtig. In de eerste Hälft von dat 20. Johrhunnert weer de Oost noch en wichtigen Transportweg för den Verkehr in’t Dreeeck twüschen Elv un Werser. Aver mit betere Straten is de Schippsverkehr denn in de twete Hälft von dat 20. Johrhunnert gau daalt. Scheep föhren nu noch fakener na dat Zementwark in Hemmoor. Aver ans sünd nich mehr veel Scheep föhrt. Dat hett noch bet in de Johren 1980 en poor Scheep geven, de Dünger bet na Gröpel bröcht hebbt, aver dat hett denn ok kumplett ophöört. Vondaag gifft dat keen Worenverkehr mehr op de Oost. Dat gifft mit de Mocambo noch en Fohrgastschipp för Touristen, ans föhrt dor blots noch private Sportbööd. Vonwegen den groten Verkehr fröher weer de Oost twischen Bremervöör un de Münn bet to’n 1. Mai 2010 en Bundswaterstraat. Denn is dat aver to en „Landesgewässer 1. Ordnung“ ännert worrn. Zementwark Dat Zementwark von de Hemmoor Zement AG hett 1862 apenmaakt. För den Transport hett dat Wark den lütten Haven Swartenhütten bruukt, de vörher al von en Tegelee bruukt worrn is. 1875 is ok en Peerbahn von dat Zementwark an’n hüdigen Kriedsee na Swartenhütten boot worrn. De Zement is mit Schuten un Lichters na Hamborg bröcht worrn un dor denn in’n Hannel kamen oder op gröttere Scheep ümlaadt worrn un in’n Export kamen. Op’n Weg trügg hebbt de Scheep Köhlen för dat Zementwark laadt. In de besten Tieden in de Johren 1960 hebbt se 500.000 Tünnen in’t Johr ümslagen. Nadem dat Wark 1976 dichtmaakt hett, is de Haven in Swartenhütten toeerst noch wieder bedreven worrn. Vör allen Dünger un Köhlen sünd dor denn noch ümslagen worrn. An’n 22. Dezember 1997 hett Swartenhütten denn aver ganz dichtmaakt. Waalfang In dat 18. un 19. Johrhunnert is ok Waalfang von de Oost ut bedreven worrn. 1766 hett Johann Thumann ut Geversdörp de Osten Strohm utrüsten laten, de denn op Waalfang vör Gröönland ünnerwegens weer. Dat Schipp is bet 1777 föhrt. 1800 is denn en Waalfänger von Oosten ut to’n Waalfang loosföhrt, hett aver blots een Fohrt maakt. Von 1814 bet 1821 hett Johann Thumann junior noch wedder en poor Versöök maakt, Scheep op Waalfohrt to schicken, aver de Fang weer nich so good, dat sik dat lohnen dee. Dat weren denn de letzten Scheep, de von de Oost ut Waals fungen hebbt. Footnoten Weblenks AG Osteland (hoochdüütsch) Ostechronik (hoochdüütsch) Stroom Neddersassen

1636

https://nds.wikipedia.org/wiki/Balje

Balje

Balje betekent en groten Pott, tomeist ut Holt oder Zink, hüüt tomeist ut Plastik; weer freuger besünners to’t Waschen bruukt (Waschbalje); ok Muurlüüd bruukt Baljen (Muurmannsbalje), en Fohrwater dör dat Watt, Balje, Gemeen in’n Landkreis Stood, Neddersassen.

1637

https://nds.wikipedia.org/wiki/Donau

Donau

De Donau (rumäänsch Dunărea, kroaatsch Dunav, bulgaarsch un serbisch Дунав, ungaarsch Duna, slowaaksch Dunaj, latiensch Danubius, ingelsch Danube) is de tweetlängste Stroom in Europa. Se is rund 2.840 km lang, rekent af Donaueschingen btw. rund 2.890 km af de Breg-Born. Laag De Donau is de enigste grote Stroom in Europa, de vun West na Oost löppt. Se kümmt tostann bi de Stadt Donaueschingen, wo de lütten Strööm Brigach und Breg tosomenfleten. Dat meest Water kümmt vun de Iller (130 %), Inn (110 %), Lech (60 %), Isar (45 %), Drau (40 %) und Save (35 %). In den böversten Verloop sackert en Deel Water in den Kalksteen, dor wo de Donau dör de Schwäbische Alb dörbreekt. Denn geiht dat dör Karsthöhlen ünner de Eer na Süden. Na 14 km kümmt dat denn in den Aachtopf wedder na baben. Dor fangt de Aach an, de in den Bodensee un dormit in de Rhien fleet. De Donau löppt dör 10 Länner: Düütschland, Österriek, Slowakei, Ungarn, Kroatien, Serbien, Rumänien, Bulgarien, Moldawien, un Ukraine. Na 2.852 km fleet de Donau in Rumänien un de Ukraine in dat Donau-Delta, wat in dat Swatte Meer geiht. Dat Afströömrebeed is ca. 817.000 km2 groot. De böverste Deel vun de Donau, vun’n Born bit na Ulm, is de Obere Donau. Binnenschipperee För de Binnenschipperee ward de Donau in dree Delen indeelt: Bövere Donau vun Kelheim bit Komárom/Komárno Middeldonau vun Komárom bit Turnu Severin Ünnere Donau vun Turnu Severin bit na dat Swatte Meer Sulina Dör den Main-Donau-Kanal is de Donau mit den Rhien verbunnen, dat gifft en dörgehend Waterstraat vun de Noordsee bit an dat Swatte Meer. gröttere Städer an de Donau Düütschland Ulm Ingolstadt Regensborg Deggendorf Passau Österriek Linz Mauthausen Enns Grein Melk Dürnstein Krems Tulln Wien Slowakei Bratislava Ungarn Budapest Baja Kroatien Vukovar Ilok Nevenströöm Linke Nevenströöm Brigach, Blau, Wörnitz, Altmühl, Schwarze Laaber, Naab, Regen, Ilz, Erlau, Ranna, Gr. Mühl, Kl. Mühl, Kamp, March, Waag, Gran, Ipoly (Eipel), Theiß, Jiu, Olt, Ialomiţa, Sereth, Pruth Rechte Nevenströöm Rot, Riß, Iller, Günz, Mindel, Zusam, Schutter, Lech, Paar, Ilm, Abens, Grode Laaber, Isar, Vils, Inn, Traun, Enns, Ybbs, Traisen, Wien, Schwechat, Fischa, Leitha, Raab, Drau, Save, Morava, Timok, Iskar, Jantra Weblenken http://www.fg.vs.bw.schule.de/doztg/fbgdn/fa-donau.pdf Webprojekt Obere Donau http://www.danube-river.org/de_home.html Stroom

1642

https://nds.wikipedia.org/wiki/Haven

Haven

En Haven, (m., pl. Havens), ok Hoben, un Haben schreven, is en Steed an dat Water, de för de Schippfohrt inricht is. En Haven is en Oort, wo Scheep anleggen köönt un mutt darum an’t Water liggen, direkt an de See, an enen Stroom oder an enen See. Dat Över bi enen grötteren Haven is tomehrst besünners muurt to en Kai. Op den Kai sünd de Ümslagsanlagen, Krään, Containerbrüchen, Suuger un anners mehr. För den Transpoort to Land is an de Kaianlaag faken ok en Straat un en Iesenbahn. Dat gifft den Seehaven för de grötteren Schipp mit Containerterminals för Containerümslag Ölhaven för Erdöl Massengoothaven för Massengoot, so as Kahl, Ierz, Koorn, Steen Passagierhaven för Passagierschipp Fährhaven för Fährschipp. den Binnenschippshaven för de lütten Binnenschipp den Sportboothaven för Seilbööd un anner Bööd. Gröttere Havens sünd Hamborg Rotterdam New York Hongkong Tokio Bremen un Bremerhoben Willemshaven Emden Kiel Göteborg Cuxhoben De gröttste düütsche Binnenschippshaven is in Duisborg an'n Rhien. Buwark Schipperee

1643

https://nds.wikipedia.org/wiki/Waterstraat

Waterstraat

En Waterstraat is en uttekent Rebeet op dat Water, wo en Schipp fohrn kann. Vun Natur ut sünd dat Delen vun de Solten See, en Stroom oder en See in dat Binnenland. En Waterstraat, de de Minsch maakt hett, heet Kanal. En Waterstraat mutt nich jümmers to befohrn sien, ok en Priel kann en Waterstraat sien, to’n Bispeel de Hobenpriel vun Frieborg an de Elv. Dat ward ünnerscheden blangen Seeschippfohrtsstraten, to’n Bispeel de ünnere Elv oder Fohrwater in de Oostsee, Binnenschippfohrtsstraten. För de Fohrt op en Waterstraat gifft dat wisse Regelns, to’n Bispeel ut de Waterstratenordnung; in Düütschland is dat de Seeschippfohrtsstraten-Ordnung för de Seeschippfohrtsstraten un för de Binnenschippfohrtsstraten is dat de Binnenschippfohrtsordnung. Geografie Water

1644

https://nds.wikipedia.org/wiki/Wikinger

Wikinger

Wikinger (ok Normannen, Waräger oder Rus) weern Seefohrers un Kreegslüüd ut Skandinavien, de twüschen 517 un 1066 sünnerlich de Küsten un Inseln vun Europa överfallen un deelwies ok koloniseert harrn. Se sünd faken ok de Strööm ropfohrt, to’n Bispeel na Paris un Hamborg. Besünners de Sweden sünd över de Strööm ok deep na Russland rin, dorvun hett Russland ok sien Naam. Över See sünd se bit Sizilien un Gröönland un Nordamerika kamen. Naam De Begreep Wikinger kümmt wohrschienlich vun dat ooltnoordisch víkingr, wat Röven un en Röövtog maken heet. Man ok wenn se dormit in Europa besünners beröhmt worrn sünd, sünd se doch de meeste Tiet freedlich anseten ween. De Wikingertiet betekt den laatsten Deel vun de skandinavsche Iesentiet. De germansche Woordstamm vik oder wik bedüüd en Steed, besünners an de See, wo Lüüd waahnt, un ok en Bucht. Hüüt noch wiest mennig Oort dat in sien Naam op, to’n Bispeel Reykjavík op Iesland Bockholmwik in Angeln Wyk op Föhr Sleswig Sandwich un Harwich in England Pötenitzer Wiek, en Deel vun de lübschen Bucht Narvik Hannel De Wikinger hebbt ok Bedüden för den Hannel hatt. Haithabu an de Slie (bi Sleswig) weer een vun de gröttsten Hannelssteden in dat Middelöller. Dor kemen vele Lüüd tosamen, ok Sassen un Slaven. Dat Enn keem 1055, as Haithabu in en Slacht twüschen Harald Hardraada un Sweyn II. öödleggt worrn is. Bald dorop, 1066 hebbt denn de Slawen de Stadt heel nedderleggt. Anner grote Hannelssteden weern Birka in Sweden un de Insel Gotland. Een vun de wichtigsten Bornss ut düsse Tiet is de Historie vun dat Arzbisdom Hamborg, de Adam vun Bremen anno 1076 opschreven hett. Dor is toeerst ok vun dat Opfinnen vun Amerika (Vinland) to lesen. Röövtöög De eerste Wikingertog, vun den wi wat weet, is vun Gregor vun Tours in sien Historia Francorum opschreven: Anno 517 möök de dänsche König Chlochilaichum mit sien Scheep Fohrt op Gallien. He fohr na dat Rebeet vun den frankschen König Theuderik I. un hett’n Slag Franken fungen. Denn sünd se wedder na See, avers de König bleev an den Strand un tööv op de Floot. So keem dat, dat de Söhn vun Theoderik, Theudobertus, Tiet harr, mit en groten Heer un Flott antotrecken. He harr den däänschen König doodslaan un de dänsche Flott nedderkregen. De tweede opschreven Bericht vun en Wikingertog is vun dat Johr 793, as dat Klooster Lindisfarne an de Oostküst in den Noorden vun England vun Seefohrers överfullen un plünnert worrn weer. Denn güng dat Slag op Slag mit de Wikingertöög. Se hebbt den gröttsten Deel vun Irland besett un sik ok in grote Delen vun England nedderlaten. Se hebbt sik denn ok in den Norden vun Frankriek, in dat Baltikum, in Russland un Sizilien Rieken opboot. Överfäll geev dat ok in de Middellannsche See un sogor in de Kaspische See. Däänsche Wikingers De Dänen sünd besünners na Freesland un dat Rebeet vun de Sassen, na Frankriek un in den Oosten un Süden vun England seilt. In den Noordoosten vun England, so üm York rüm, harrn se sik fast ansett. Dor weer ok dat däänsche Recht güllig un dat Danelag weer för en lang Tiet temlich sülvstannig. Knut de Grote weer König över Däänmark as dat sien gröttste Utdehnen harr. Dat Däänsche Riek güng vun Norwegen bit Sleswig un 1013 bet 1016 weer he ok König vun England. Den Grunnsteen för dat grote Riek harrn al sien Vadder Sven Gavelbart un sien Grootvadder Harald Blautahn leggt. Norwegsche Wikingers De Norwegers sünd besünners na Noordwest un West na de Färöer, de Shetlands, de Orkneys, na Irland, Iesland, Noordengland un Westengland seilt. Bet op Irland und Grootbritannien weren de Inseln lerrig un dor hebbt de Norwegers sik anseten. De gröttsten Seiltörns weern de na Gröönland un Amerika. Dat güng so: Erik de Rode harr in Norwegen Een doodslaan un muss denn na Iesland. Dor harr he wedder Striet un denn muss he ok Iesland verlaten. Dorbi is he denn na Westen seilt, vun wegen dat dor mal een Land in Sicht harr. Dor is he denn na Gröönland kamen. An de Westküst harr he dat manierlich funnen un denn mit sien Lüüd twee Städer opboot, Vestbygd un Austbygd. Kort later, üm 1000, is denn Leif Eriksson, sien Söhn, na Westen un hett dor Noordamerika opfunnen. Vun wegen den Wien, de se dor funnen harrn, hett he dat Land Vinland dööpt. En lütt Dörp weer op de nördlich Halvinsel vun Niegfundland bi L'Anse aux Meadows anleggt, avers denn geev dat Striet ünnernanner, ok mit de Indianers, un dat Klima weer ok nich so doll. Dat föhr denn to dat Enn vun de Wikingers in Amerika. Wat dorvun överbleev, is nu UNESCO-Weltkulturarv. Op Gröönland güng dat langer. Avers na 1300 weer dat denn dor ok toenn, vun wegen dat dat Klima slechter worrn weer un villicht ok vun wegen Striet mit de Inuit. Sweedsche Wikingers De Sweden hebbt sik besünners na Oosten hen orientiert. Al in de Vendeltiet geev dat vele Kontakten mit Osteuropa, wat ünner annern an de Övernahm vun Helmoorden, as den Spangenhelm, den Nasalhelm un later den Brillenhelm Tüchnis to sehn is, wat de Wikingers vun de Steppenlüüd un de Oströmers övernahmen harrn. De sweedschen Wikingers sünd besünners över de Strööm reist. So sünd se denn bet an dat Swatte Meer, na Byzanz un sogor na Bagdad to’n Hanneln kamen. Mit de Slaven hebbt se Honnig, Wass, Barnsteen, Fell, Wapen und Sklaven ruthannelt un dat denn in Byzanz und Bagdad för Sülver, Sied, Brokat, Gewürzkraam, Helmens und Rüstungen verkofft. De Finnen und Slaven hebbt de Skandinaviers ‚Rus‘ oder ‚Warjagi‘ (Waräger) naamt, de Byzantiners hebbt ‚Rhos‘ un ‚Waragoi‘ seggt un de Arabers hebbt se as ‚Al-Madjus‘, ‚Ruser‘ un ‚Saqaliba‘ betekent. De Sweden harrn faken mit de Slaven koopereert un de Slaven harrn se af un an to Försten maakt. Af un an keem dat ok to Striet. So heet dat in de Nestorchronik, dat de Slaven de Warägers över dat Meer wegjaagt harrn. Denn avers wedder ropen, dat de Wikingers kloor Schipp moken schullen un den Försten spelen. So keem Rurik to den Förstentitel. Un heel Russland hett sien Naam vun düsse Rus (kiek ok ünner Kiewer Rus). Tosamen mit de Slaven harrn de Rus denn af 860 jümmers mal wedder Byzanz överfallen. De Byzantiners harrn sik denn mit Hannelsprivilegien Freden un Frünnschop kofft. Denn güngen ok Rus in Deenst vun den Kaiser un maken de Warägergard ut. Wikingerscheep Twee Oorden vun Scheep sünd typisch för de Wikingers: dat Wikingerlangschipp för Kreeg un Röövtog, slank un gau de Knorr, breder un mit en gröttern Seil för de Hannelsfohrt. Typisch is, dat de Planken in Klinkerbowies utföhrt sünd. Mit de Langscheep harrn de Wikingers dat gauste Verkehrsmiddel dormols. Se kunnen gau angriepen un överfallen, vun wegen dat de Schipps gauer weren as en Peerd. Woans dat to de Expansion keem En Grund för de Röövtöög kann sien, dat dat toveel Lüüd geev, vun wegen den technischen Fortschritt. En anner Grund is, dat in Europa na de Völkerwannerung veel Unordnung weer un dat licht güng, en Röövtog to maken. Lichter tominns as to de Römertiet. Denn weren ok Streken temlich lerrig, so as Sleswig, wo de Angelns weg na England weren un en groten Deel vun de Sassen ok. Op de anner Siet weern de Langscheep nödig, dat de Wikingertöög ok wat bröcht harrn. De weren avers eerst üm 700 fardig entwickelt. Mythologie un Literatur De Mythologie weet wi besünners vun de Edda, wat dat gröttste Stück Literatur is. Veel güng över Vertellen, opschreven is dat avers eerst na 1000 ween. Blangen de Literatur weet wi ok’n Slag vun ole Graffstenen un anner Stenen, wo Runens rinschreven weren. De Runens weren Bookstaven, de ut dat Greeksche vun afkamen weren, avers sik denn sülvstannig entwickelt harrn. Wat de Mythologie angeiht, weer de nich veel anners as bi de Sassen. De Göttervadder weer Odin, wat dat lieke is as Wodan. Thor weer besünners wichtig. De Sweden hebbt besünners Freyr hillig hollen, sien wichtigstet Hilligdom weer bi Uppsala. Dat Enn vun de Wikingers Op de een Siet güng dat Röven na 1000 nich mehr so good, vun wegen dat de Frankens ehr Macht na Noorden utdehnt harrn un de Städer faster maakt weren. Besünners avers hett sik nedderslaan, dat de Wikingers to dat Christendom kemen un sik döpen harrn laten. Denn kümmt dorto, dat in Norwegen, Däänmark und later ok in Sweden Königrieken mit en faste Ordnung tostann kemen un de Königens harrn Ordnung hebben wulln. De Normandie De Wikinger Rollo harr sik besünners op de Seine rümdreven un dat Rebeet üm Paris överfallen. De franzöösche König Korl de Simple harr denn Rollo un sien Lüüd in den Verdrag vun St.-Claire-sur-Epte de Normandie as Lehen geven. Se schullen nu Frankriek vör Överfäll vun anner Wikingers bewohren. Vun ehr Afkomen her weren se Nordmänners, dat heet Normannen nöömt. So kreeg ok de Normandie ehrn Namen. De Normannen harrn sik denn gau to Franzosen maakt un franzöösch snackt. So keem dat, dat de Normannen, as se 1066 ünner ehrn Hartog Willem na England seilt sünd un bi Hastings den ingelschen König doodslaan harrn, al franzöösche Spraak un Kultur na England bröcht harrn. Anner Normannen sünd denn na Sizilien un hebbt dor en Riek opboot, wat bit to de Tiet vun Kaiser Barbarossa hollen harr. Literatur Peter Sawyer: Die Wikinger. Geschichte und Kultur eines Seefahrervolkes. ISBN 3-8062-1688-6 Angus Konstam: Atlas der Wikinger. Geschichte, Eroberungen und Kultur der Wikinger. ISBN 3-85492-555-7 Ian Heath, David Nicolle, Angus McBride: Wikinger und Normannen. ISBN 3-87748-630-4 Weblenken http://www.vikingnet.de/ http://www.wikinger.org/ http://www.norwegen-service.de/Kultur/Die_Wikinger/die_wikinger.htm Kiek ok bi: Berserker, Jomswikinger, Runensteen, Runen. Historie Middelöller Volksgrupp

1645

https://nds.wikipedia.org/wiki/Chloroplast

Chloroplast

En Chloroplast höört to de Plastiden un is en Deel vun de Zell vun de grönen Planten. Dat is en Organell, de de Photosynthees maakt. In de Chloroplasten binnen is de gröne Farv, de Chlorophyll nöömt warrt. Chloroplasten hebbt jemehr eegen DNA. Dat ward so verkloort: Bevör dat Zellen vun de Eukaryonten geev as hüüt, sünd mol Bakterien, de ok Photosynthees maken köönt, in en gröttere Zell rinwannert. De hebbt sik dat dor kommodig maakt un an de gröttere Zell Zucker afgeven. So to seggen as Symbionten in de Zell, wat ok de Endosymbiontenhypothees heet. Zellbiologie

1646

https://nds.wikipedia.org/wiki/Proton

Proton

En Proton is en lütt Deelken, wat to de Baryonen höört. Dat Symbol is p. Tosomen mit de Neutronens sünd de Protonens de Bausteen vun den Atomkarn. Beid tosomen warrn Nukleonens naamt. De elektrisch Laden is positiv (+). De Tall vun de Protonen in den Atomkarn gifft de Atomtall un bestimmt dormit dat Element. Opbot sünd de Protonen ut twee u-Quarks un een d-Quark (Formel uud). Dat Proton unnerliggt düsse Grundkräft vun de Physik: Swack Wesselwirken Elektromagnetisch Wesselwirken Gravitatschoon Opstunns is dat noch nich klor, wat dat Proton wirklich stabil is. De Grote Vereenheetlicht Theorie seggt een Halfweertstiet vun 1031s vörher. In de Chemie warrn ok Waterstoffionens (H+-Ionen) as Protonens betekent, t. B. bi de Protolyys. Dat kümmt dorvun, dat na dat Utneihn vun dat enigste Elektron vun den Waterstoff blots noch de Karn blifft, un de is blots een Proton. Kiek ok Physikaalsch Konstanten Weblinks Tabellenwerte vun http://physics.nist.gov/constants Elementardeelken Karnphysik

1647

https://nds.wikipedia.org/wiki/Priel

Priel

Een Priel is een Waterloop in dat Watt un an Tidestrooms. De Strömung kümmt vun de Tied. Bi oploopend Water löppt dat Water in den Priel rin, bi afloopend Water löppt dat wedder rut. De Strömung kann bannig gau sien, mehr as 10 km/h. Faken löppt de Prielen in Mäanders. Denn gifft dat een Prallhang, de steep is un tomeist ut faster Sediment is un een flacken Gliedhang, woneem de Strömung sachter geiht un faken Slick is. De Loop vun een Priel kann sik vun een Johr to dat anner bannig ännern, besünners bi Stormflood. För Wattenlopers sünd de Prielen dorüm nich ahn Gefahr. De meesten Lü, de in dat Watt versupen, harrn sik vun Prielen afsnieden laten oder sünd dor versackt. Dat gifft ok Prielen, de as Fohrwater un as Waterstraat bruukt warrt. Water

1649

https://nds.wikipedia.org/wiki/Maastricht

Maastricht

Maastricht is en Stadt an de Maas in de nedderlandsche Provinz vun Limborg. Se hett üm un bi 120.000 Inwahners, de to Delen Limborgsch snackt. In Maastricht weer 1992 de Verdrag slaten, de ut de Europääsch Gemeenschapen (EG) de Europääsch Union (EU) maak. Weblenks Websteed vun de Stadt (nedderlandsch) Wiki över Maastricht (engelsch) Gemeen Oort Stadt Provinz Limborg

1650

https://nds.wikipedia.org/wiki/Japan

Japan

Japan is en langen, dünnen Stremel vun Land an de Ostküst vun Asien. De Hööftstadt is Tokio. Ut geoloogsche Sicht is Japan en Inselbagen, de ut 6852 Eilannen besteiht. Dat Land is en beten wat grötter as Düütschland (373.000 km²), aver dor leevt 126 Millionen Lüüd (2020), un as dat vele Bargen geevt, leevt de mehrsten tohoop in de groten Städer, besünners in dat Rebeet Tokio (Tokio, Yokohama, Kawasaki un Chiba) un dat Rebeet Kansai (Kyōto, Ōsaka un Kōbe). Dat gifft veer grote Inseln in Japan, Hokkaido, Honshu, Shikoku un Kyushu - un dusende vun lütten Inseln. De hööchste Barg is de Fuji, de is 3776 m hooch un as de en Vulkan is speit de af un an Füer, dat letzte Maal weer 1707. Weblenks Land Asien

1652

https://nds.wikipedia.org/wiki/Eer

Eer

De Eer (astronoomsch Symbol: ) is de Planet, op den wi all leven, un de drütte in uns Sünnsystem, wenn man vun de Sünn ut kiekt. Un as de Eer haast runn is, kannst all stuur liekut löpen un kümmst all wedder trüch. Duurt bloots en beten un musst ok mal swimmen, denn de Eer is bannig groot (de Ümfang is 40.076,592 km am Äquater) un natt (bloot 29,3 % sünd Land, de Rest is Water). De Eer is villicht 4,55 Milliarden Johr oolt un de enkelt Planet, op den överhoop wat leevt. De Lüüd luurt ok jümmers, ob se Leven op annere Planetens finnen doon, men se hebbt to Dag nix funnen. Dat grote tosamenhangende Land is en Eerddeel (ok Kontinent nöömt), dat geev Afrika, Amerika (Noord un Süüd), de Antarktis, Asien, Australien un Europa. Dat geev ok Lüüd de seggen dat Europa un Asien een Kontinent sünd un anner Lüüd de seggen, dat Ozeanien en Art Kontinent is, man bloot sunner veel Lann dor bünn. Dat is man bloot en Snack und hett nix to doon mit de wetenschopliche Indeelen. Dorna is en Kontinent, wat ut dat lichtere Granit maakt is, und dat annere is de ozeanische Krust, de ut Basalt maakt is. De Wetenschoppers kiekt naar de Steen und wo dick de Eerdkrust is un woneem de Eer in ehrn Innern opboot is. So is Iesland so dick as en Kontinent, ok wenn dat man bloot en Eiland is. Üm de Eer is de Atmosphäär to, dat is de Luft de wi all brukt to’n ademen. Baven an’n Heben kreist de Maand, dat is en lütt Trabant, de jümmers üm de Eer lööpt. Wi hebbt bloot den enen. Un den bruukt wi för de Tied, för Ebb un Floot. Aber de Eer dreiht sik ok sülven, dorum gifft dat Dag un Nacht. Un se löpt ok jümmers üm de Sünn un dat duert slankweg een Johr. Man de Ass üm de sik de Eer dreiht, steiht nich pielliek na baven, man is üm 23,5° scheev, un dorum gifft dat Fröhjohr, Sommer, Harvst un Winter. Kannst ok en lüttjen Modell vun de Eer köpen un kieken woneem de Länner un de See sünd un wo se heten. Dat is denn en Globus. Eerdwetenschoppen Planet

1655

https://nds.wikipedia.org/wiki/Floot

Floot

Wenn dat Water vun’t Meer wegen de Tied stiegt, denn is Floot. Wenn dat Water al wedder weglööpt, denn is Ebb. Wenn de Sünn, de Maand un de Eer bi Vullmaand un niegen Maand op een Reeg sitt, denn is de Floot besünners hooch, dor seggt de Lüüd denn Springfloot to. Aver wenn de Maand just dwars von Sünn un Eer steiht, twee Weeken later, denn is de Floot besünners nedrig, un dat is denn de Nippfloot. De Strom van de Floot is bannig stark, in en Priel im Watt kunn de mehr as 20 km/h gau löpen. Sünd al vele Lüüd, de in’t Watt nich oppasst hebben, nich wedder trüchkamen. De Floot is nich överall gliek hooch. In de Ostsee stiegt de Floot kene 30 cm över Normalnull, aver in de Noordsee steeg se 1 oder 2 m - in’n Atlantik över den mittelatlantischen Rüch blots 50 cm. Aver an de Küst, besünners wo dat eng warrt in een Bucht oder een Stroom as to’n Bispill de Elv, dor kann de Floot bannig hooch sien. Wo de Elv un de Werser in de Noordsee lööpt is de Floot veer Meter hooch, de Springfloot söss. Un ok in Hamborg kannst all wat vun Ebb un Floot marken, as in all de Flüss un Strööm, de keen Sparrwark hebbt, to’n Bispill in’n Amazonas, in de Thems, in de Elv, in de Werser, in de Wümm un in de Eems. De Engelsche Kanal is ok so een enget Nadelöhr, un dor is de Floot bit to 12 m hooch, un in Fundy Bay ok 15 m. Aver am meesten bang sünd de Lüüd an de Küst wenn en Stormfloot kummt. Dat is nich blots de Floot, de Wind drückt dat Water in de Buchten un in de Flüss. En Stormfloot kann 3 bit 5 m höher sien as en normale Floot un denn kunn de Lüüd blots beden, dat de Diek hollen doot. An de Noordsee is al veel Land afsapen: in de eerste un twete Groote Manndränke 1219 un 1362, aver ok in Hamborg (1962). Dat Land in Hamborg harrn de Lüüd wedder trüch kregen, aver an de Noordsee is veel wegspöölt worrn, to’n Bispill de Insel Strand un dat Karkspeel Rungholt. Ok hüüt vertellt de Lüüd noch vun Städer un Dörpen, de afsapen sünd un vun Kirchtürm op den Grund vun de See, wo de Klocken anfangen to bimmeln wenn en Stormfloot kummt. Water

1661

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kardiologie

Kardiologie

De Kardiologie is en Deelrebeet vun de Inner Medizin, de sik mit de Krankheeten vun dat Hart (to’n Deel ok vun de Bloodfatten) befaat. De Hartchirurgie un de Bloodfattenchirurgie sünd Deelen vun de Chirurgie un heurt nich to de Kardiologie. Se översnitt sik mannigmol mit de Angiologie, de Kinnerkardiologie is vun wegen de Besünnerheeten (anborne Hartfehler) en egenen Twieg vun de Kardiologie. Disse Behanneln warrt vun de Hartchirurg dörföhrt Bypassoperatschonen Klappenoperatschonen Harttransplantatschonen Implantatschoon vun en künstlich Hart !

1682

https://nds.wikipedia.org/wiki/Occhi

Occhi

Occhi is italjenisch un heet Ogen. Das is een Handarbeit wor man mit Garn, dat op de lütje Skipje opwickelt ist, Spitze maken kann. In Mideloller keem disse Spitze uut de Orient na Europa. Dor heet de makuk. Op engelsch heet das Tatting un op franzöösch Frivolité. Erst hebt das blood de högere Damen in Europa makt. Aber naas het sik dat over de ganze Bürgerdom verbreed. Dat Skipje is ungefähr so lang as een Duum. Dat sünd twee ovale Platten mit een Spuul dor tüschen. De beiden spitz toolopende Enden von de Platten komen en bietje annanner und holen so de Faden fast, wenn dat Skipje runnerhangt. Fröher weer dat Skippje meest ut Elfenbeen, Schildpatt oder Sülver. Vandaag is dat ut Kunststoff. Enkelte hebbt ook een lütje spitze Nös. Damit kann man de Faden dör en Schlinge halen, wat man anners mit en extra Häkelnadel maken mutt. De Spitze makt man mit vele lütje Knütten, de al op en Faden sitten. Disse Faden ward tosamentrucken und makt so een Ring. Nun warden de Spitzen aber nicht blood mit Ringen makt. Davör brukt man ook noch Bogens. Bogen kann man blood mit twee Skipjes maken. Und mit de Bogens ward meist de enkelten Ringen verbunden. Und to moj moken ward dor ook noch „Pikots“ inarbeit. Dat sünd lütje Fadenschlingen, der kamt, wenn man een Knütt nicht dich bi de anner makt. Man makt de een lütjet Stück weg von de vörige Knütt und denn schufft man de annanner. Und denn bild dat Tüschenstück de lütje Schlinge. Meist makt man de Ringen und Bogen ook an so een Pikot annanner. Dat Garn, dat man för Occhi nimmt ist meist fien. So as bi Klöppeln. Handarbeit

1684

https://nds.wikipedia.org/wiki/Langeoog

Langeoog

Langeoog is en lüttje Eiland in't Nordsee un is en von den söven ostfreeske Oogs. Up Langeoog leven so 1800 Minsken un de Tourismus is heel wichtig för de Insulaners. De hebbt an de 15.000 Betten un mehr as 1 Million Övernachtungen pro Johr. Wahrteken Dat Wahrteken van Langeoog is de Watertoren, de 1909 bood un 1994 renoveert wurden is. Siet Mert 2005 steiht vör de Watertorern een Denkmal van Lale Andersen (Lili Marleen) de up Langeoog levt het un ok beerdigt is. Na Langeoog kannst mit ’n Schip hen, ahn up de Tide achten to mutten, as de dor tidefree sünd, as up Nördernee und Borkum. Dat heet, dat sik de Fohrplan nich jeden Dag ännern deit, as dat up Juist, Baltrum, Spiekeroog und Wangeroog is. De Haben De Haben an ’t Fastland hen nah Langeoog is Bensersiel, een Deel van't Samtgemeend Esens. De Haben van Langeoog is heel groot un in't Krieg bood wurden. De Haben ward brukt van ’t Schipfahrt van't Gemeend, de na Bensersiel hen fohren, van ’t DGzRS, van ’t Seilerverein und van ’t Seilschool. De Inselbahn Van ’t Haben in ’t Dörp fohrt de Inselbahn. Van 1896 bit 1937 geev dat een Peerbahn, dat heet de Wagens sünd van Peer locken wurden. De Bahn gung damals noch heel dör dat Dörp bit hen nah ’t Hospiz. 1937 is een nee Bahnhof bood wurden und een Inselbahn mit Motor insett wurden. Siedem fohrt de Inselbahn nich mehr dör ’t Dörp. 1995 sünd twee heel nee Inselbahnen mit tein Waggons un fiev Loks köfft wurden. 2005 sünd twee nee Waggons för Rüllstöl un Kinnerwagens kövt wurden. Tüschen 1993 un 1996 is ok de Langeooger Bahnhof up sülvig Stee nee bood wurden. Flegerhaben Up Langeoog givt dat ook en lüttjen Flugplatz, de is 1997 nee maakt worrn un het en plastert Bahn kregen. School Dat givt ok 'n School up Langeoog, de bet to de teinte Klass geiht und van 150 Kinners besöökt wurd. Dorna gahen de Kinners (wenn se Abitur maken wullen) up ’d NIGE, dat is de Nedersaksische Heimskool in Esens. Politik De Börgmester up Langeoog heet Uwe Garrels (keen Partei, siet 11.9.2011) und de Koalitschoon, de de meesten Sitten in ’t Raad hett, is siet 2011 de Gröönen/ CDU. Tosamen givt dat 10 Sitten in´t Langeooger Raad. Natur Up Langeoog givt dat een heelen Büld Vögels to nüsseln. Om Oost nüsselt een hellen Büld Karben („Larus argentatus“). Eiland Oostfreesland Landkreis Wittmund Noordsee

1685

https://nds.wikipedia.org/wiki/Afrikaans

Afrikaans

Dat Afrikaans is en Dochterspraak vun de nedderlannsche Spraak. Se warrt snackt in Süüdafrika un in Namibia. Babenhen gifft dat Utwannerers in Kanada, de USA, Australien, Nee-Seeland un Grootbritannien (besunners in London), de Afrikaans snackt. Afrikaans is en vun de ölben offiziellen Spraken vun Süüdafrika. Ofschoonst düsse Spraak de gröttste in Namibia is, is dor Engelsch de Amtsspraak. Tomeist warrt Afrikaans in de Latiensche Schrift schreven, man dat gifft ok en poor Gruppen, de bruukt dor de Araabsche Schrift för. Dor warrt denn Getoelies to seggt. Klassifikatschoon Indoeuropääsche Spraken Germaansche Spraken Westgermaansche Spraken Düütsch Nedderfranksch Nedderlannsche Spraak Afrikaans Afrikaansch hett desülbige Klassifikatschoon, as de Nedderlannsche Spraak. Man de en oder anner Spraakwetenschopper meent ok, Afrikaans weer en Kreoolspraak oder en Half-Kreoolspraak. Anner seht dat gor nich as en egen Spraak an, man bloß as en nedderlannschen Dialekt. Historie Afrikaansch hett sik utspunnen ut dat Nedderlannsch vun dat 17. Johrhunnert, un allerhand annere Spraken hefft dor noch wat bidaan. De Nedderlannsche Spraak keem nah Afrika, as Jan van Riebeeck an dat Kap in dat Johr 1652 en Kolonie grünnen dö. Dor güng de Geschicht vun Süüdafrika mit los. De Kapkolonie is gau grötter wurrn un allerhand Nedderlänners un Belgiers, man ok Düütsche un Franzosen kemen in'n Updrag vun de VOC dorhen. Se mössen Nedderlannsch snacken un hefft ok nedderlannsche Naams kregen. Allerhand anner Spraken hefft nun de nedderlannsche Spraak in de Kapprovinz verännert un 'n beten ummuddelt. Dor höör ok Maleissch mit to, vunwegen dat de Nedderlänners ok Malaysiers na Süüdafrika bröcht harrn. Vun 1740 af an güng dat los, un de afrikaansche Spraak kreeg en egen Leven. Man de Schriftspraak harr doch ehren Grund up dat europääsche Nedderlannsch, un so bleev dat ok bit 1925. Man midderwielen weer dor doch en egen Aart vun Nedderlannsch bi rutkamen, dat Kap-Nedderlannsch. Un so weer dat vun düt Johr af an ok as en egen Spraak ankeken. As de Briten de Kapkolonie övernehmen döen, is Engelsch de Amtsspraak wurrn. De Nedderlänners kregen nu den Naam „Afrikaners“ oder ok „Buren“ un sünd jummers wieter vun de Küst weg nah dat Binnenland hentrocken. Hier hefft se dree Staten grünnt. Dat weern de Oranje Freestaat, Transvaal un de Republik Natalia. In düsse Länner is Afrikaans de offizielle Spraak wurrn. Vun 1902 bit 1960 weern Engelsch un Afrikaans tohopen de beiden Amtsspraken in Süüdafrika. Afrikaansch is de jüngste germaansche Sprrak, de dat in'e Welt gifft. Hüdigendags warrt dat avers vunwegen de Tiet vun de Apartheid as de Spraak vun de vörmaligen witten Herrn ankenen. Man dat stimmt nich, vunwegen dat mehr as de Hälft vun de Lüde, de Afrikaans snackt, nich vun Europäers afstammt, man klöörde Huut hefft oder Swarte sünd oder ok Asiaten. Veel Universitäten sünd na dat Enne vun de Apartheid vun de Afrikaanse Spraak nah dat Engelsche övergahn. Ok allerhand Öörd in dat Land hefft jem ehren afrikaansen Naam verloren un jem ehren (olen) Naam in de Bantu-Spraak wedder kregen: De Noord-Provinsie heet nu Limpopo, Oos-Transvaal is to Mpumalanga wurrn, Pietersburg (de Hööftstadt vun de Noordprovinz) heet nu Polokwane. De Hööftstadt vun de Republik Süüdafrika schall, wenn dat na de regeern geiht, in Tokumst Tshwane heten un nich fudder Pretoria. Wo warrt Afrikaans snackt Wenn dat na de Antall vun de Snackers geiht, denn is Afrikaans de drüdde Spraak vun Süüdafrika. Toeerst kümmt Zulu, denn kümmt Xhosa un denn folgt al Afrikaans. Bi dat grote Volkstellen in dat Johr 2001 hefft 5.983.423 Minschen seggt, jem ehr Mudderspraak weer Afrikaans (13 % vun de Inwahners). In dat sülbige Johr sünd ok de Inwahners vun Namibia tellt wurrn, un dor is bi rutkamen, dat bi 200.000 Minschen tohuse Afrikaans snackt (11% vun de Inwahners). Babenhen gifft dat in Süüdafrika un ok in namibia allerhand Lüde, de Afrikaans as tweete oder drüdde Spraak snacken könnt. Mank de verscheden Volksgruppen in Namibia is Afrikaans de lingua franca. Alltohopen gifft dat up de ganze Welt, so warrt afschätzt, bi 15 bit 20 Mio. Lüde, de Afrikaans snackt, dormank veel Emigranten in Översee. Vun de bi 6 Mio. Minschen, de in Süüdafrika Afrikaans snackt, sünd man 2.536.907 Witte (42,4%). De meisten Afrikaans-Snackers hefft en klöörde Huut (Klöörlingen): 3.173.970 sünd dat 2001 ween (53 %). Denn gifft dat ok noch 253.279 Swarte (4,2 %) un 19.267 Asiaten (0,3 %), de Afrikaans snackt. Vun de Witten in Süüdafrika snackt 59 % tohuse Afrikaans un 39 % Engelsch. Vun de Afrikaners mit klöörde Huut snackt 79 % Afrikaans un 19 % Engelsch. Dat sütt meist so ut, dat de Snackers vun Afrikaans in Süüdafrika in den Westen vun't Land leven doot. In den ganzen Westen vun dat Land, in de Provinzen Westkap , Oostkap un Noordkap un in den westlichen Deel vun den Oranje-Freestaat snackt de meisten Inwahners Afrikaans. Hier leevt de meisten Klöörlingen, man besunners in dat Westkap leevt ok veel Witte. In den ööstlichen Deel vun Süüdafrika leevt de Afrikaans-Sprekers besunners in de Städer, as in Pretoria, Bloemfontein, Vereeniging, Welkom, Potchefstroom, Klerksdorp, Krugersdorp un bloß hen un wenn up'n platten Land (de Buren). Dialekten Kaaps-Afrikaans (Kaapse Afrikaans) Oorlangs (Oorlams) Namibisch Afrikaans Oranjerivier-Afrikaans Oostgrens-Afrikaans Oos-Kaapse Afrikaans Dat Afrikaans steiht gor nich so ganz wiert af vun de nedderlannsche Standardspraak. De nedderlannschen Dialekten in Grunneng, West-Flannern un Limborg staht wieder weg vun de Standardspraak. Weblenks Korte introduktie tot et Afrikaons Wikipedia in et Afrikaons Afrikaans.pagina.nl - Afrikaons by Startpagina.nl Standardspraak Afrikaans Süüdafrika

1688

https://nds.wikipedia.org/wiki/Nedderpreu%C3%9Fisch

Nedderpreußisch

Niederpreußisch (Westpreußsch, Oostpreußsch gifft dat as Wöör, aver se warrt nich vun Fachlüüd bruukt) is een vun de Dialekten vun de ostnederdüütschen Dialektgrupp. Bit 1945 weer se tohuus in Oostpreußen, Westpreußen, Danzig un - tohoop mit dat Polsche un dat Kaschubsche - in'n 'Polschen Korridor'. Dat Samländsche (West- un Oostsamländsch), de 'Mundart vun dat Ostgebiet', dat Natangen-Bartensch, dat West- un dat Oostkäslausch, de Mundart vun de Frische un de Danziger Nehrung, dat Platt vun de Danziger Hööch un vun de Weichselmünn weern Delen (Mundarten) vun't Niederpreußische. Dat beröhmte Leed Anke van Tharaw is in de Orginalverschoon (sachts Simon Dach) in Nederpreußsch schreven. En Deel vun't Niederpreußisch is in welke Böker ok dat Plautdietsch. Een vun de Wöör, de ut dat Olprußsch kamen deen is dat beröhmte Marjell; dat 'j' muttst in de Kehl spreken (as dat nederlandsch 'g'). Welke Wöör, de dat Niederpreußisch mit't Plautdietsch gemeen hett: Klemp (Kauh) Klopps (Klüten) Tsoagel (Steert) Spraakvarietät Plattdüütsch

1689

https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCnn

Sünn

De Sünn (astronoomsch Symbol: ) is de Steern, üm den de Eer un de annern Planetens vun dat Sünnsystem sick dreihn. De Sünn is veel grötter as de Eer, man as Steern is se lütt. Se liggt op een vun de büteren Arms vun de Melkstraat, wat een Galaxie in dat Universum is. Dat de Sünn lücht, dat kümmt dorvun, dat de Sünn as een Fusionsreakter funkschoneert. De Sünn besteiht to’n gröttsten Deel ut Waterstoff un Helium. De Waterstoff (nipp un nau seggt, dat swore Isotop Tritium) reageert to Helium. Un dorbi ward Masse in Energie ümsett. Bannig veel Energie. Und düsse Energie, de as Hitt un Licht dör den Weltruum geiht, maakt denn ok uns Eer un de annern Planetens warm un hell. Steern Sünn

1690

https://nds.wikipedia.org/wiki/Balje%20%28Neddersassen%29

Balje (Neddersassen)

Balje is en Gemeen in de Samtgemeen Noordkeden in'n Landkreis Stood in Neddersassen mit . De Oort liggt in Keden tüschen de Strööm Ilv inne Nord und de Oost inne Süd un hett 16 verscheeden Ortsdelen op ongefähr 5 809 ha. De Düütsche Fährstraat löppt dörch dat Dörp. Recht bekannt mang de Touristen un mennigmol 'n Ploog för de Buern is dat Vogelschutzrebeet in den grooten Butendiek mit den Hullen (höör’ von 1957 bit 1998 tau Hamborg; schull mol jemmer Vörhoben, Deepwaterhoben waarn) inne Nord-West-Spitz, an de Münnen von de Oost. Bi dat Kaspel un de Gemeen Balje höört von öllers ok en Reeg annere Öörd mit to. Dat sünd: Baljerdörp, Eggerkamp, Bredendiek, Elvdiek, Wetterdiek, Hollerdiek, Hünkenbüttel, Övelgünn, Süderdiek, Fulenhoff, Wisch, Nalje, Butendiek, Feldhoff, Hörn, Kohdamm, Neenhoff, Oostdiek, Möhlenwisch un Riddershusen un de Göder Riddershusen, Baljerhoff, Feldhoff, Wischhoff, Hörn, Olenwisch, Kükenbüttel, Baljerdörp un Rosenkranz. Geografie De Gemeen liggt in de Masch von de Ünnerelv. Dat Water ut dat Rebeed warrt över de Krummendieker Wettern, dat Wisch-Fulenhöver Fleet, dat Möhlenwischer Fleet, dat Itzwöörden-Hörner Fleet un den Olenwischer Priel na Süden na de Oost hen afföhrt. In dat grote Rebeed twüschen olen Elvdiek un ne’en Elvdiek in’n Noorden warrt dat Water över süüdlichen un nöördlichen Sielgraven afföhrt. De Navergemenen sünd Krummendiek in’n Oosten, Öderquart in’n Süüdoosten, Kumbarg in’n Süden un Neehuus un Belen in’n Westen. Op dat annere Över von de Elv in’n Noorden doot de sleswig-holsteenschen Gemenen Niefelderkoog un Brunsbüttel liggen. Historie Wo auld dat Dörp is, weet nüms so recht, wohrschienlich is dat al ut dat 13. Johrhunnert. De Naam (in de verscheeden Tieden Balgha - Balghe – Ballie – Balje) kummt woll af von dat aulsassisch’ Woord „balko“, dat heit „Vörsprong“ in de Meent von „Landtung“. Mennigwelk Lüüd glöövt ok an 'n Herkoomst von „-balje“ („Waschbalje“), schall 'n grauten Priel dörlaupen hebben. De ole Lüchttoorn von Balje is 1904 boot worrn un de ne’e 1977. Verwaltungsgeschicht De Oort weer vör 1885 Deel von dat Amt Freeborg un weer denn in’n Kreis Keden. 1932 is dat an’n Landkreis Stood kamen. 2015 hebbt de Gemeenrääd in de Samtgemeen Noordkeden beslaten, dat se as Eenheitsgemeen tohoopgahn wüllt. Dat schull to’n 1. Januar 2017 passeren. Dör en Börgerentscheid in de Gemeen Wischhoben an’n 29. November 2015 hebbt sik de Börgers von Wischhoben mit 68 % gegen de Eenheitsgemeen utspraken. Dormit weren de Plaans to Fall brocht un de Samtgemeen blifft bestahn. Inwahnertall Religion Balje is evangeelsch-luthersch präägt un billt mit de Marienkark en egen Kaspel. För de Kathoolschen is de Hillig-Krüüz-Kark in Oterndörp tostännig. Wapen Dat Wapen wiest op blauen Grund en gollen Karkenklock över en sülvern Schildfoot. Dat Wapen kummt af von de ole Saag, dat de Baljers bi en Stormflood de Klock ut Bruunsbüttel klaut hebbt. Dat Dörp hett dat Wapen dör Erlass von dat Neddersassische Binnenministerium an’n 26. April 1948 kregen. Kultur In Balje warrt jümmer an’n drüdden Advent op’n Dörpplatz bi de Kark Wiehnachtsmarkt fiert. Den eersten Wiehnachtsmarkt in Balje hett dat 2009 geven. Politik Gemeenderoot Weertschop un Infrastruktur Balje hett en egene freewillige Füürwehr. De Volksbank Keden hett in Balje in de Bahnhoffstraat 5 en Filiaal un de Kreisspoorkass Stood in de Bahnhoffstraat 24. Scholen In Balje gifft dat de Grundschool Balje. Footnoten Weblenks Websteed vun de Gemeen (hoochdüütsch) Oort Landkreis Stood

1691

https://nds.wikipedia.org/wiki/Samtgemeen%20Noordkeden

Samtgemeen Noordkeden

De Samtgemeen Nordkeden is en Rebeetsverband in’n noord-westlichen Deel vun den Landkreis Stood. Se hett un liggt an de Elv in’n noorden Deel von dat Land Keden, von Wischhoben bit Balje. Geografie De Samtgemeen besteiht ut de Gemeenden Freiborg, Wischhoben, Oederquart, Krummendiek un Balje. De Navers sünd de Gemeen Drochters in’n Süüdoosten, de Samtgemeen Hemmoor in’n Süden un de Samtgemeen Land Hadeln in’n Süüdwesten. Op dat annere Över von de Elv sünd de Navers dat Amt Marn-Land in’n Noordwesten, de Stadt Brunsbüttel in’n Noorden un dat Amt Wilstermasch in’n Noordoosten. Op en ganz lütt Enn in’n Oosten grenzt de Samtgemeen ok noch an dat Amt Horst-Hartshoorn. Historie De Samtgemeen hett sik an’n 1. Januar 1971 grünnt. 2015 hebbt de Gemeenrääd in de Samtgemeen beslaten, dat se as Eenheitsgemeen tohoopgahn wüllt. Dat schull to’n 1. Januar 2017 passeren. Dör en Börgerentscheid in de Gemeen Wischhoben an’n 29. November 2015 hebbt sik de Börgers von Wischhoben mit 68 % gegen de Eenheitsgemeen utspraken. Dormit weren de Plaans to Fall brocht un de Samtgemeen blifft bestahn. Inwahnertall Wapen Dat Wapen vonn de Samtgemeen wiest op roden Grund op en grönen Schildfoot Marie in sülvern Kledaasch, mit gollen Kroon un Hillgenschien, mit en sülvern Bloom an en grönen Steel in de rechte Hand, de op en gollen Stohl sitt, un in ehren Arm dat Kinjees in sülvern Kledaasch un mit gollen Hillgenschien. Politik Samtgemeenraat De Samtgemeenraat hett 21 Sitten. Blangen de 20 Liddmaten höört de Samtgemeenbörgermeester de Samtgemeenroot an. Samtgemeenbörgermeesters Dat Amt von’n Samtgemeenbörgermeester weer bet to dat Enn von de Tweegleisigkeit 2001 ehrenamtlich. Siet 2001 is de Börgermeester in’t Hauptamt för de Verwaltung von de Samtgemeen tostännig. 1971–1996: Benedikt-Friedrich von der Decken 2001–: Edgar Goedecke Samtgemeendirekters Dat Amt von’n Samtgemeendirekter is 2001 mit dat Enn von de Tweegleisigkeit in dat Amt von’n hauptamtlichen Samtgemeenbörgermeester opgahn. 1. April 1989–2001: Edgar Goedecke Weertschop un Infrastruktur In de Samtgemeen Nordkeden gifft dat mehrstendeels de Bueree mit veel Aaftanbo un Veehweertschop. Verkehr De Fähr Wischhoben-Glückstadt is de eenzige Lenk för Autos över de Elv ünnerhalf vun Hamborg. Scholen De Samtgemeen Noordkeden is Dreger von de Oberschool Noordkeden (Oberschool) in Freeborg un von de Grundscholen Balje, Freeborg un Wischhoben. De Grundschool Öderquart hett mit dat Enn von dat Schooljohr 2013/2014 dichtmaakt, von wegen dat de Schöllertallen to dull dalgahn sünd. Ans gifft dat as Förderschool de Astrid-Lindgren-School, för de de Landkreis Dreger is. Weblenken Websteed vun de Samtgemeen Noordkeden (hoochdüütsch) Footnooten Landkreis Stood

1693

https://nds.wikipedia.org/wiki/Knoppix

Knoppix

Knoppix is een Live-CD. Klaus Knopper hett se maakt un aktualiseert ehr ok af un an. Knoppix is een Linux, dat op dat Debian-Systeem baseert. De grote Vördeel vun Knoppix is, dat keeneen sien eegen Fastplatt dorvör ännern mutt. Knoppix löppt op de mehrsten Rekners per CD. Kort naa't Booten vun CD is dat mööglich, een kompletten Rekner mit velen Anwendungen, Office, Internet-Programmen, Speelkraam, Multimedia, CD-Brenner un veel mehr goden Kraam ünner Linux to bruken, ahn dat to installeren. Klaus Knopper hett een grote Innovation maakt mit sienen Knoppix. Toeerst is dat, dat Knoppix sik an de vorhannenen Rekners anpassen deit und een ganzen Barg all kennt vun de Saken, de dor anbammeln und de Hardware sik sülvst installeert. En anner Geschicht is de Mengleer vun Software. Knoppix hett een fiene Mengleer ut aktuelle un stabeele Versionen vun Programmen. Dank sien transparente Datenkompreschoon passt op een reguläre CD mit 700 MB mehr as twee Gigabyte Software op. Dat gifft veele annere Software un Live-CDs un veele Lüüd künnt de Vördelen vun Knoppix good bruken. Wieldat Knoppix - as ook anner Linux-Distributschoons - Open-Source-Software is, kost dat nix, un jeedeen kann dat ut'n Internet rünnerladen un glieks legaal insetten. Knoppix is besünners davör schicklich, wenn een op een Rekner togriepen mutt, op den de Installaschon vun een anner Bedreefssystem tweigahn is: Wenn de Rekner met de Knoppix-CD löppt, kann enn op de Fastplatt togriepen un de Daten seekern, egaal, wat op de Maschien Windows, Linux/Unix oder wat anners instaleert is. Aktuell is dat ok mööglich, Knoppix fast un ahn CD lopen to laten. Klaus Knopper harr dat nich vun Anfang an so plant - aber dat gifft vele, de dor no fraagt harren un so warrt dat Stück vör Stück optemeert. Knoppix un Plattdütsch Vundaag gifft dat sowat noch nich von CD. Wokeen Linux installeert hett, kann dat sülvig maken. Knoppix is översett un optemeert worrn in en poor Spraken und löppt mit KDE - wat dat nu ok in plattdütsch gifft. Weblinks http://www.knopper.net/knoppix/ - De offizielle Websteed vun Knoppix up hoochdüütsch Linux

1695

https://nds.wikipedia.org/wiki/Karl%20May

Karl May

Karl Friedrich May (* 25. Februar 1842 in Ernstthal; † 30. März 1912 in Radebeul; egentlich Carl Friedrich May) weer en düütschen Schriever ut Sassen. He hett Böker schreven över den wilden Westen un ut den Orient (män nich blots). Sien best bekannte Helden weren Winnetou un Old Shatterhand in den Wilden Westen un Kara Ben Nemsi un Hadschi Halef Omar in den Orient. Old Shatterhand un Kara Ben Nemsi weer he mal allselbens as Verteller der Döntjes. Vele Böker weren in Filmen ümsett, de „Karl-May-Filmen“, so vun 1920 bet 1968. De bekanntesten Speler weren Lex Barker as Old Shatterhand un Pierre Brice as Winnetou. Schriever Mann Börger von Düütschland Hoochdüütsch Boren 1842 Storven 1912

1697

https://nds.wikipedia.org/wiki/Theodor%20Storm

Theodor Storm

Hans Theodor Woldsen Storm (* 14. September 1817 in Husum; † 4. Juli 1888 in Hademarschen) weer en düütschen Dichter. De Familie vun sien Moder leev al siet Generatschonen in Husum. Dar un in Lübeck besoch he de School, studeer denn in Kiel un Berlin Juristeree. In Kiel weer he de Fründ vun Theodor un Tycho Mommsen, mit de tosamen he sleswig-holsteensche Sagen sammel. 1843 geven se dat "Lederbook vun dree Frünnen" herut. In dat glieke Jahr leet sik Storm in siene Vadderstadt as Rechtsanwalt dal un heiraad 1845 siene Kusine Constanze Esmarch († 1865). Mit de domalige däänsche Regeren harr Storm kien Invernehmen, un darum verloor he 1852 sienen Posten. He treed in preußsche Deensten in, toeerst as Assessor in Potsdam un 1856 as Kreisrichter in Hilligenstadt. Aver sien Lengen na de Heimat vergung em in de Frööm nich. As Sleswig-Holsteen 1864 düütsch wurr, keem Storm foors na Husum torüch, wo he Landvogt wurr un 1866 de twete Ehe ingung mit Dorothea Jensen. 1867 wurr he Amtsrichter, un 1879 steeg he up to'n Amtsgerichtsraat. 1880 treed he in den Rauhstand un siedel um na Hademarschen. Dar sturv he an'n 4.Juli 1888. Storm weer anfangs mehr Lyriker as Novellenschriever. In siene Gedichten spöört man siene sachte Natuur, vörnehme Slichtheit, fiene Lunen un höört sowat as liese Musik. Siene eenfache meloodsche Aart to Vertellen hett veel vun Levenslust, togliek aver ok vun Trorigkeit an sik. Dar is faken de Reed vun Verdreet mit de Leevde, vun versüümt Glück un verswegen Leed. De fröhen Novellen sünd nich ümmer free vun Sentimentalität (Immensee). Laterhen sett sik denn mehr rejelle Düütlichkeit dör (Pole Poppenspäler), un dat Beste vun Storms Warken is de Novell "Der Schimmelreiter" (De Schimmelrieder), in de Minsch un Natuur mitnanner in'n Kamp staht. Sien Urenkelin, Ingrid Bachér, is ok een Schrieversche. Literatur De Schimmelrieder is ok op Platt rutkaamen: Theodor Storm, De Schimmelrieder, plattdüütsch vun Bert C. Göttsche, Hamborg 1993, ISBN 3-87651-148-8 Weblenks Warken vun Theodor Storm op Zeno.org Hoochdüütsch Schriever Noordfreesland Mann Boren 1817 Storven 1888 Börger von Düütschland

1700

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kultur

Kultur

Kultur (latiensch cultura, Pleeg (vun de Lief un de Geist), Landbau, ut colere, bebuen, (be)wahnen, plegen, ehren) is allens, wat vun de Minschen schapen is. Dat sünd Saken, as Warktüüch, obers ok vun de Minsch makte Ännern in de Natur un de geistigen Produkte vun de Minsch, as de Schrift un de Kunst, un ok de Organisatschoonsformen vun dat soziale Leven. De Begriep Kultur is no dem eng mit den Begriep Zivilisatschoon verwandt. De Begriep ward op de een Siet generell op de heele Minschheet anwandt, op de annere Siet obers ok tosamenfatend vun de Levensümständen vun en Ethnie oder Region oder vun en historschen Phaas. In’n engeren Sinn fallt ünner Kultur de Rebeeten Spraak, Literatur, Historie, Religion, Ethik, Kunst, Weertschop, Wetenschop un Juristeree. Weblinks Kultur

1701

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kino

Kino

Kinos sünd Öört för dat Afspeelen vun Filmen. Mannigmol steiht de Begreep Kino ok för de Filmkunst sülvst. En Kino projizeert mit en Projekschoonsapparat de Biller vun de Film op en Lienwand. Kultur Filmkunst

1702

https://nds.wikipedia.org/wiki/Karl-May-Film

Karl-May-Film

Karl-May-Filmen sünd Filmen, de na de Böker vun Karl May (1842-1912) tostannen kamen sünd. Auf den Trümmern des Paradieses (1920), Regie: Josef Stein Stummfilm Die Todeskarawane (1920), Regie: Josef Stein Stummfilm Die Teufelsanbeter (1921), Regie: Ertugrul Moussin-Bey Stummfilm Durch die Wüste (1936), Regie: Johannes Alexander Hübler-Kahla Die Sklavenkarawane (1958), Regie: Georg Marischka (deutsche Fassung), Ramón Torrado (spanische Fassung) Der Löwe von Babylon (1959), Regie: Johannes Kai (= Hanns Wiedmann)(deutsche Fassung), Ramón Torrado (spanische Fassung) Der Schatz im Silbersee (1962), Regie: Dr. Harald Reinl Winnetou 1. Teil (1963), Regie: Dr. Harald Reinl Old Shatterhand (1964), Regie: Hugo Fregonese Der Schut (1964), Regie: Robert Siodmak Winnetou 2. Teil (1964), Regie: Dr. Harald Reinl Unter Geiern (1964), Regie: Alfred Vohrer Der Schatz der Azteken (1965), Regie: Robert Siodmak Die Pyramide des Sonnengottes (1965), Regie: Robert Siodmak Der Ölprinz (1965), Regie: Harald Philipp Durchs wilde Kurdistan (1965), Regie: Franz Joseph Gottlieb Winnetou 3. Teil (1965), Regie: Dr. Harald Reinl Old Surehand 1. Teil (1965), Regie: Alfred Vohrer Im Reiche des silbernen Löwen (1965), Regie: Franz Joseph Gottlieb Das Vermächtnis des Inka (1965), Regie: Georg Marischka Winnetou und das Halbblut Apanatschi (1966), Regie: Harald Philipp Winnetou und sein Freund Old Firehand (1966), Regie: Alfred Vohrer Winnetou und Shatterhand im Tal der Toten (1968), Regie: Dr. Harald Reinl Filmmusik "Wilder Westen - Heißer Orient" - Karl-May-Filmmusik 1936 - 1968 Bear Family Records BCD 16413 HL - 8 CDs mit 192 Sieden Filmbook Websteden www.rialtofilm.de: Allns to de Karl-May-Verfilmen Filmkunst Reeg

1704

https://nds.wikipedia.org/wiki/Revel

Revel

Revel (amtlich weer bit 1918 de hoochdüütsche Naam Reval, de in Düütschland ok hüdigendags noch bruukt warrt), in Eestnische Spraak Tallinn; öllere Naams : russisch Ревель = Rewel, sweedsch Lindanäs, däänsch Lyndanise) is de Hööftstadt vun Eestland. Se liggt bi 80 km in’n Süden vun Helsinki an de Oostsee. De Naam „Revel“ kümmt vun den eestnischen Naam för de Landschop „Revele“ her. För de Borg un de Stadt Revel is düsse Naam denn later vun de Dänen un de Düütschen bruukt wurrn. De eestnische Naam „Tallinn“ schall herkamen vun „Taani-linn(a)“, wat in de Esten ehre Sprake „Däänsche Stadt“ oder „Däänsche Borg“ heten deit. Hüdigendags leevt dor bi 400.000 Inwahners. Revel is en ole Hansestadt. Historie De Geschicht vun Reval füng an mit en holten Borg up den hüdigen Dombarg. Dat warrt annahmen, dat sik vun de Midden vun dat 11. Johrhunnert ok en Hannelsplatz vun de Esten dor bi funnen hett. In düsse Tiet is ok de eerste Haven vun Revel anleggt wurrn. Dänentied In dat Johr 1219 hett de däänsche König Waldemar II. de ole eestnische Borg up den Dombarg innahmen un hett ehr denn achterher an desülbige Steed nee upboot. He füng dor denn ok an un leet en Domkark boen för den Bischop vun Eestland. Düsse Bischop weer üm 1167 vun Däänmark insett wurrn, as de Dänen bigüngen un de Mission in Eestland bedreven. De Bischop vun Revel weer en Suffragan vun den Arzbischop vun Lund, wat in dat hüdige Sweden liggt. Däänmark konn de Borg avers nich lang verdeffendeern gegen de upsternaatschen Esten un gegen de Düütschen, de dor middewielen in dat Land streven döen. 1227 hett de Orden vun de Sweertbröder vun den Paapst Verlööv kregen, de Stadt intonehmen. Ut de Hand vun den Paapst sien Statthöller in Eestland kreeg de Orden de Borg un en groten Deel vun dat hüdige Eestland to’n Verwalten. 1230 hool de Orden vun de Sweertbröder 200 Kooplüde ut Westfalen un ut Neddersassen, de dormols up Gotland weern un siedel jem unnen ünner de Borg an. En Urkunn gifft dat dor nich mehr över, man dat is antonehmen, dat mit düt Ansiedeln de Stadt Revel eerst egentlich grünnt wurrn is. Later lehn de Orden dat af un woll de Borg un sien Land nich wedder an den Paapst sien Legaten torüchgeven. Dor güng denn foorts de däänsche König bi un meen, Revel un Eestland weern sien. 1236 is de Orden in en Nedderlaag gegen en Armee ut Litauen meist tonichte maakt wurrn. Dor streev he denn an, sik foorts mit den Düütschen Orden tohopen to sluten. De Paapst stimm bloß to, weil he dor Revel för kreeg. So hefft sik 1237 de Sweertbröderorden un de Düütsche Orden tohopenslaten un de Stadt Revel keem 1238 wedder an den König vun Däänmark. Dor is Revel denn to’n eersten Mol en „civitas“ (en Stadt) bi nömmt wurrn. Bit 1346 bleev Revel denn bi Däänmark un de Stadt is in düsse Tied fix grötter wurrn un mit de ganze Weertschop güng dat vöran. 1248 geev de König ehr dat Lüübsche Stadtrecht. Dat scholl denn bit 1865 gellen. Man düt Stadtrecht goll bloß in de ünnere Stadt un nich up den Dombarg. Stadt (ünner den Dombarg) un Dombarg weern al twee ünnerscheedliche Rechtskörperschaften. Mit de Tiet kreeg de Stadt allerhand Privilegen un so weer se vun den Herrn vun dat Land meist ganz unafhängig. In de Hansetieden is in Revel Middelnedderdüütsch snackt wurrn un noch hüdigendags sünd dor allerhand Denkmolen un Schriften in düsse Sprake to sehn. Bit 1889 is de Amtsspraak denn Hoochdüütsch ween. Denn treed Russ’sch an siene Steed. Revel stünn dormols ünner den Dään, man in de Stadt hefft doch de Düütschen dat Seggen harrt. Mit de Hanse geev dat fix en goden Kuntakt. Vun 1252 af an seeg Revel dat so, dat de Stadt na de Hanse mit tohöörn dö. Vun 1285 af an gifft dat dor ok Urkunnen över. Wichtig weer, dat de däänsche König 1294 Verlööv geev, dat all düütsche Kooplüde bit na Nowgorod un Narva henreisen dröffen. Dor weer Revel denn en Knotenpunkt för de Hanse ehren Hannel an de Oostsee mit wurrn. Revel un de Düütsche Orden Na dat de grote Upstand vun de Eesten mit Hölp vun den Düütschen Orden dalslahn weer, hett de däänsche König 1346 siene Vasallen in Eestland free geven. He verköff siene Rechten an Noord-Eestland an den Düütschen Orden. Revel harr sik in dat Johr tovören just al de olen Rechten un en Reeg vun nee Rechten dorto vun den däänschen König toseggen laten. Nu leet ok de Orden as nee Lehnsherr al Privilegen bestahn un, wat dat Recht angüng, stünn dat mit de Stadt in düsse Tied vun’n Övergang noch beter, as vördem. Revel höör to dat „Livlannsch Drüddel“ vun de Hanse to un kreeg 1346 tohopen mit Riga un mit Pernau dat Stapelrecht. Dat bedüüd, dat al Kooplüde, de mit Russland Hannel drepen döen, en vun düsse dree Städer anlopen mössen un dor in en Tied vun dree bit acht Dage jem ehr Waren up’n Markt anbeden mössen. Mit den freen Hannel in de Stadt weer dat nu ut un de Reveler Kooplüde kregen ganz exklusive Hannelsrechten. Visby, wat bit dorhen de wichtigste Stadt för den Hannel in de Oostsee weer, konn sik nich wedder verholen, as de däänsche König ehr 1361 utplünnern dö un as dat achterher noch Krieg över en Reeg vun Johren hen geev. As ok noch de Vitalienbröder ut de Oostsee verdreven weern, dor weer Revel miteens de wichtigste Stadt vun de Hanse ehrn Hannel in de Oostsee. Russland vör de Döör Mit den Hannel mit Russland güngdat avers nich ummer leifig voran. De Russen ut Moskau grepen an un 1471 weer denn keen Hannel mit Nowgorod mehr mööglich. 1478 hefft de Moskauer denn ok Nowgorod innahmen, wat bit dorhen en unafhängig Förstendom weer. Dat Grootförstendom Moskau weer ok in’n Krieg mit Livland. Dor geev dat ja nu en gemeensame Grenz mit. 1481 grepen de Moskauer Livland an un de ganzen Flüchtlingen, de na Revel rinströmen döen, bröchen de Pest mit sik. Ok in de Johren 1464, 1495/96 un 1519/20 is de Pest in de Stadt utbraken. Na en korte Tiet, wo Freden weer un wo dat Kontor vun Nowgorod eerst wedder upmaakt un denn doch wedder slaten wurrn is, geev dat in de Johren 1501-1503 en Kriegstog vun den Düütschen Orden gegen Moskau. De güng goot vöran un amenne is en Freden slaten wurrn, de hett bit 1558 holen. De Kriegen gegen de Russen ut Mopskau bröchen dat mit sik, dat dat mit de Weertschop in Livland un ok in Revel duchtig bargdal güng. Ok mit de Inwahners is dat veel weniger wurrn. 1514 keem denn avers vun’n Neen en Hannel vun Revel un Derpt mit Nowgorod tostanne un mit de Weertschop leep dat nu wedder beter. In dat 16. Johrhunnert leven in Revel bi 5.000-7.000 Inwahners. Reformatschoon De Reformatschoon keem al 1523/24 na Revel. In’n Juli 1524 versammeln sik Vertreder vun de Städer un de Ridders ut ganz Livland in dat Raathuus to Revel un beslaten, dat se vun nu af an bi de protestantsche Lehr blieven wullen un dat se düsse Lehr ok ünner all Ümstänn verdeffendeern wullen. In’n September vun datsülbige Johr is dat denn ok to en Billerstorm kamen. Dor is in dree Karken allens, wo se mit utstaffeert weern, bi to Dutt kamen. Man al an’n neegsten Dag konn de Stadt ehr Raat de Ordnung wedder herstellen un sorg ok dorför, dat allens, wat ut de Karken wegnahmen wurrn weer, wedder torüchbröcht weern möss. Allens tohopen kann een seggen, dat bi de Reformatschoon in Livland un ok in Revel keen Bloot vergaten wurrn is. An’n 9. September 1525 is de nee Lehr in Revel „amtlich“ wurrn. Dormols hett de Raat, tohopen mit de Gillen, en nee, luthersche Karkenordnung rutgahn laten. 1549 kreeg de Olaikark en gootschen Toorn, de weer 159 m hooch. To düsse Tied weer dat en unbannige Hööchde. Bit he 1629 afbrennt weer, is he dat hööchste Bowark in de ganze Welt ween. In’t 19. Johrhunnert is de Toorn wedder upboot wurrn. Vun dor af an is he 123,7 m hooch. Schutzmacht Sweden Den Rest vun de Tiet vun den Düütschen Orden geev dat binnen ut buten allerhand Striet. In de Johren 1558 – 1568 kreeg Moskau bi siene Angreep in Livland den Düütschen Orden ünner. Vor de Doren vun Revel keem dat 1561 to dat Scharmutzel bi den Barg Jerusalem. Dor hefft de Rieders vun de „Bröder vun de Swarten Hööften“ gegen en russischen Trupp Suldaten wunnen un de Russen vun Revel wegjaagt. Man amenne weer dat mit den Düütschen Orden vorbi un Revel krööp bi Sweden unner de Flunken. Bit an dat Enne vun den Groten Nordischen Krieg in dat Johr 1710 bleven nu de Sweden de Herren in Revel. In düsse Johren weer Revel de tweetgröttste Stadt in Sweden. De Sweden hefft mit de Johren de Düütschen ehre Sunnerrechten in de Stadt to’n Deel wegnahmen, man nich so wiet, as de Esten dat woll hofft harrn. 1631 is in Revel dat eerste Gymnasium grünnt wurrn. 1684 hett dat en groten Brand up den Dombarg geven un na de grote Pest vun 1710 leven bloß noch 2.000 Inwahners in de Stadt. Ünner de Russen Vunwegen den Groten Nordischen krieg keem Revel 1710 na Russland. Peter de Grote hett de olen düütschen Raatsgeslechter heel un deel wedder up jem ehren Platz sett, man in de neegsten twee Johrhunnerten sünd de Rechten vun de Stadtregeern een na’n annern wegnahmen wurrn. Republik Estland 1918–1940 An’n 14. Februar 1918 is de sülvstännige Republik Eestland utropen wurrn. Revel kreeg nu den offiziellen Naam „Tallinn“. De Stadt is Hööftstadt vun de nee Republik wurrn. Vör de Unafhängigkeit geev dat avers eerst den Eestnischen Freeheitskrieg (1918-1920). Düsse Krieg is denn dör den Freden vun Derpt afslaten wurrn un de Sowjetunion hett Eestland sien Unafhängigkeit vun dor af an eerst mol gellen laten. Sowjetrepublik un Tweete Weltkrieg In en geheem Tosatzprotokoll to’n Düütsch-Sowjetschen Verdrag in’n August 1939 harrn Hitler un Stalin afmaakt, dat de Sowjetunion Eestland un de annern Staten in dat Baltikum innehmen scholl. Dorför scholl de Sowjetunion denn still holen, wenn Düütschland Polen angriepen dö. De düütsch-baltischen Inwahners schollen, so harr Hitler dat vörsehn, in Polen in den Warthegau ansiedelt weern. Se mössen ehre ole Heimat verlaten. Dor weer de Geschicht vun de Düütschbalten, de hunnerte vun Johren duert harr, miteens mit to Enne. In’n Juni 1940 nehm de Sowjetunion Eestland in un leet vun en nee Regeern, de se süms insett harr, de Eestnische SSR utropen. Dat bedüüd, dat dat Land sien Unafhängigkeit verlaren harr un en Deelstaat vun de USSR wurrn weer. Hööftstadt bleev avers Tallinn. Nu güng dat los mit de eersten Deportatschonen vun de eestnischen Inwahners, besunners vun de, de in de Kultur un in de Politik wat to bestellen harrn. Se kemen na Sibirien un na Noordrussland hen. De Sowjets hefft denn Terror in dat Land utöövt- toeerst 1940 un denn wedder 1944/45. Bi 6,6% vun all Esten sünd in düsse Johren an’e Kant maakt wurrn un bi 6% mössen tominnst för 10 Johr na Sibirien. 1941 hett de Düütsche Wehrmacht Revel innahmen. Hitler harr sik vörnahmen, Eestland scholl nu wedder en Deel vun dat Düütsche Riek weern. De Eesten dachen avers toeerst, nu konn Eestland woll wedder unafhängig weern un allerhand vun jem begröten de Düütschen eerst mol. Veel vun jem möken ok bi de Wehrmacht ehrn Marsch na Osten mit un ok bi dat Ümbringen vun Joden in Vernichtungslagers. De Düütschen güngen bi un bröchen meist all jöödsche Inwahners in revel un in ganz Eestland üm. An’n 9. März 1944 geev dat en swaren sowjetschen Luftangreep. 11% vun de Ooltstadt sünd dor bi in Dutt gahn un 600 Lüde sünd ümkamen. An’t Enne vun dat Johr 1944 mössen de Dütschen utbüxen un de Sowjets sünd wedder in Revel inmarscheert. Republik Estland vun 1991 af an 51 Johr hett dat duert, dor is Revel an’n 20. August 1991, as in Moskau en Putsch in Gange weer, vun’n Neen de Hööftstadt vun en unafhängig Eestland wurrn. Eestland is korte Tied later bi de UNO bitreden. Vun 2004 af an is Eestland ok bi de EU un bi de NATO mit bi. Mit de Weertschop güng dat eerst mol düchtig bargdal. In Eestland sünd al de Staatsbedrieven, de nix afsmeten, dicht maakt wurrn. Man mit de Tied keem de Weertschop denn wedder in Fohrt. Hüdigendags sütt dat beter ut, as jemols vördem. De olen Hüser in de Ooltstadt sünd to’n groten Deel wedder up Schick bröcht wurrn, direktemang vör de Stadtmuern sünd grote un smucke Hoochhüser ut Glas un Beton boot wurrn un in Peetri in’n Süden vun Revel sünd in en vörmolig Moor Een- un Mehrfamilienhüser boot wurrn. De Priesen för de neen Immobilien sünd nich minner hooch, as in’n Westen vun Europa. Krawallen An’t Enne vun’t Johr 2007 geev dat in Revel oorntlichen Krawall. Jugendliche, de tomeist ut russische Familien afstammen döen, maken Lawei un plünnern dorbi ok Geschäften. So wat harr dat siet dat Enne vun de Sowietunion noch nich geven. Dor weer dat to kamen, as de eestnischen Behörden an’n 27. April en Denkmol för de Rode Armee vun sien Platz in’t Stadtzentrum hefft ümsetten laten up en Militär-Begräffnisplatz wieder buten. Wo dat fröher in de Stadt togüng Bit 1877 weern de „Dombarg“ un de „Unnerstadt“ twee sülvstännige Städer. Jede harr ehre egene Verwaltung un ehre egenen Gerichten. Up den „Dombarg“ seten fröher de Bischop, den Landsherrn sien Stellvertreder, de Vertreder vun den Düütschen Orden un de Vertreder vun de Ridders. Bit up den hüdigen Dag liggt hier de Gewalt vun den Staat. Hier sitt de Rieksdag vun Eestland un hier sitt ok de Regeerung. De Dombarg liggt 48 m över de Unnerstadt. Wenn een dat vun de Historie bekieken deit, denn is de Unnerstadt de egentliche „Stadt Revel“. Hier leev fröher de gröttste Deel vun de Inwahners, vun Handwarkers un Kooplüde. Gegen den Landsherrn över weer de Unnerstadt unafhängig. Bloß lüttje Summen an Tins un Pacht mössen an den Düütschen Orden betahlt weern un wenn de Landsherr in de Stadt intehn wull, denn so möss de Stadt em „huldigen“. Bi Rechtsfragen wenn Revel sik an Lübeck. Bischop De Bischop weer bloß en Karkenherr un harr anners nix to Seggen. Em höör nich dat ganze Land to, man bloß en Reeg vun Göder. Vunwegen dat Lüübsche Recht weer he ok in sien geistlich Amt vun de Stadt Revel afhängig. He weer den Arzbischop vun Lund sien Suffragan. Dat Domkapitel weer baven alle Maten lüttsch. Bloß veer Domherren hören dor to. Dat Kapitel nömm bloß en Reeg vun Dörper üm Revel rüm sien Egen un kreeg ok noch en beten wat ut frame Stiftungen. Blangen den Dom, den Seet vun den Düütschen Orden in dat Slott un de Unnerkünft vun allerhand Ridders weern up den Dombarg bloß wenig Handwarkers un Deners to finnen. Inwahners De Unnerstadt weer nich besunners groot. Vun Noord na Süden to weern dat man bloß bi 1 km an de längste Steed. Dorbi weer se bloß minner, as 700 m breet. Dorför leven dor avers denn doch en ganze Masse Minschen. Ut de Tied vun den Düütschen Orden gifft dat keen Listen mit Inwahners vun de ganze Stadt, man dat finnt sik doch en Schootregister (Stüerlist) ut dat Johr 1538. Dor staht bi 800 Lüde in. Vergleken mit latere Tieden kann man denn woll annehmen, dat in düsse Johren bi 5.000 Inwahners in de ganze Stadt leevt hefft. För de Domstadt gifft dat dat „Wackenbook“ ut 1575. Mit Hölp vun düt Book kann en vermoden, dat bi 1.000 Minschen in de Domstadt leven döen. Dorto warrt annahmen, dat in de eerste Hälft vun dat 16. Johrhunnert bi 700 Lüde vör de Doren vun de Stadt leven. Alltohopen sünd dat denn bi 6.700 Inwahners. Ut noch fröhere Tieden gifft dat en Schootlist ut dat Johr 1372 mit 650 Schootplichtigen. Wenn een dat hoochreken will, denn kümmt he up alltohopen bi 5.000 Inwahners in Domstadt un Unnerstadt. Dor weer Revel en vun de middelgroten Städer in Europa mit, ganz to verglieken mit Chöttingen, Hilmessen oder Stockholm, man lang nich so groot as Bremen, Lübeck, Nürnbarg oder Danzig, wo dormols al bi 20.000 Lüde leven döen un eerst recht nich so groot as de Grootstäder Köln, Wien oder Prag mit bi 40.000 Inwahners. De meisten Inwahners vun Revel weern Düütsche. Wenn se nich in Revel baren weern, sünd se ut dat Riek dorhen tagen. In de Hansetieden geev dat allerhand Familien, de harrn to de glieke Tied Liddmaten in Revel, Lübeck un annere Hansestäder. As de Reveler Börgernaams ut dat 14. Johrhunnert unnersocht wurrn sünd, dor is bi rutkamen, dat en ganze Reeg vun düsse Naams ut de Gegenden an den Rhien un Westfalen herkaamt un de annere grote Grupp ut ganz Noorddüütschland. Dat soziale Leven in de Stadt Bi dat soziale Leven in de Stadt speel natüürlich de Verwandschup un ok de Naberschup en grote Rull, man bannig wichtig weern ok de Handwarker-Ämter, de dree Koopmanns-Gillen un de „Bröder vun de Swarten Hööften“. De Gillen heten „Kinner- oder Grote Gill“, „Kanutigill“ (Knut siene Gill) un „Olaigill“ (Olaf siene Gill). Gräffniss un Hochtieden sünd in düsse Korporatschonen tohopen utricht wurrn, dat geev allerhand Danz un Ball, grote Mahltieden sünd fiert wurrn un Regeln för dat Leven vun de Liddmaten sünd ok upstellt wurrn. De Gillen hefft egen Altoren bi de Karken unnerholen un ok Spiese för de Armen tostanne bröcht. En groden Unnerscheed in Revel möök dat ut, wo een vun afstammen dö. Dat geev dree grote „Natschonen“ in Revel: De Düütschen, de Sweden un de Eesten. De Eesten hefft dormols tomeist den Naam „Undüütsche“ kregen. Na de Schootlist vun 1538 seeg dat so ut: En föffte Deel vun de schootplichtigen Inwahners weern Sweden, un vun de annern veer Föfftel weern to de Hälft Eesten un Düütsche. De ganze Böverschicht weern Düütsche un vun de Middelschicht weern dat mehr as de Hälft. De Ünnerschicht weern to’n groten Deel Eesten, denn noch en Reeg Sweden un bloß hen un wenn mol en Düütschen. Wo dat up’n Dombarg utsehn hett, kann een nich so genau seggen. In de Swedentied weern dor allerhand Sweden bi, man dat kann angahn, dat dat Düütsche ween sünd, de unner den Sweden bloß jem ehrn Naam sweedsch schreven hefft, ok vunwegen de Karrier. Kaspelen De beiden Kaspelen in de Unnerstadt kaamt vun twee verscheden Ortsdelen her. De Stadtdeel in’n Süden mit den „Olen Markt“ un de Straten, de dor vun afgaht, weer woll al en eestnischen Hannelsplatz. He is later vun de 200 Kooplüde övernahmen wurrn, de in dat Land ropen wurrn sünd. De Kark, de för düssen Stadtdeel tostännig weer, weer „St. Nikolai“ (eestn. „Niguliste“). De ehr Naam is dat eerste Mol in en Urkunn ut dat Johr 1316 to lesen. Wiss is se vun düütsche Kooplüde grünnt wurrn, wohrschienlich al in de tweete Hälft vun dat 13. Johrhunnert. As dat ok in annere Hansestäder begäng weer, hett se den Naam vun den Sünnerklaas kregen, wat de Patron vun de Seefohrers weer. De nöördliche Stadtdeel, de sik lang hentrecken deit liggt langs de „Langstraten“. Dat weer de Straat vun den Dombarg na’n Haben. In düsse Gegend wahnen fröher besunners Kooplüde ut Russland un Sweden. De Kark in’n Norden vun de Stadt is „St. Olai“. De ehr Naam is dat eerste Mol to lesen in dat Johr 1267. Wannehr se grünnt wurrn is, kann een avers nich seggen. Dat warrt annahmen, dat se vun den König vun Däänmark oder vun sweedsche Kooplüde grünnt wurrn is. Ehrn Naam hett se vun den König Olav II. vun Norwegen, de later hillig spraken wurrn is. Na den groten Brand vun 1433 is de Kark an de Stadt övergahn. Nich wiet af vun St. Olai stünn ok en russische Kark, wat ok as Henwies ankeken weern kann, dat dormols allerhand Frömden in düssen Stadtdeel wahnen döen. De Königin Margarethe I. vun Däänmark hett 1265 den Befehl geven, üm beide Stadtdelen en Muer to boen un jem so tohopen to fögen. Kloosters un Kapellen Binnen de Stadtmuer hett dat twee Kloosters geven. Dat een höör na de Dominikaners to, dat annere na de Zisterzienserschen. Dat Dominikanerklooster weer „St. Katharina“ un stünn up den Dombarg. Dor is dat woll 1229 grünnt wurrn. De Börgers müchen dat Klooster woll lieden un hefft em jummers allerhand Schenkungen un Stiftungen tokamen laten. Eerst in de Tied vun de Reformatschoon mössen de Mönken de Stadt 1523 verlaten. Dat Klooster vun de Zisterzienserschen is woll 1249 vun’n däänschen König grünnt wurrn. Düt Klooster hett vun’n König allerhand Privilegien kregen un nehm besunners Döchter ut den Adel up. Na de Reformatschoon is dat umwannelt wurrn in en Anstalt to’n Uptehn vun junge Deerns. Blangen de Kloosters in de Stadt geev dat ok noch Hööf, de to Kloosters buten Revel tohören döen. Dor geev dat den Hoff vun de Zisteziensers ut Dünamünn (Padis) un direkt blangenan de Hoff vun de Zisterziensers ut Klooster Roma up Gotland. Gegen düssen Hoff över weer de Zisterzienser ut Falkenau bi Derpt ehr Hoff to finnen. 1316 warrt to’n eersten Mol de „Hillig-Geist-Kapell“ nömmt. Al fröh is de meist as sülvstännige Kark ankeken wurrn. Besöcht wurrn is se besunners vun de „Undüütschen“ in de Unnerstadt. Dor höör dat „Hillig-Geist-Spital“ för ole un kranke Lüde mit to. Veel öller weer dat „Johannisspital“. Dat warrt to’n ersten Mol 1237 nömmt un weer as en Krankenhuus för Leprakranken inricht. As dat keen Lepra mehr geev, is dat denn as Sükenhuus bruukt wurrn. Buten de Stadtmuer stünn de „Barbarakapell“, de höör to St. Nikolai to un in woll in de eerste Hälft vun dat 14. Johrhunnert boot wurrn. Dor weer en Karkhoff bi. De Kapell is wohrschienlich bi de Belagerung vun de Russen 1570/71 in Dutt maakt wurrn. Bavenhen hett dat bi’n Haben noch de „Gertrudenkapell“ geven, up den „Tönnisbarg“ de „Antoniuskapell“ un bi Mariendal (Pirita) dat Klooster „St. Brigitten“. Wo dat mit de Inwahners gahn is 2007: 37 Prozent vun de Inwahners sünd Russen. Religion In Revel sitt dat Konsistorium un de Arzbischop vun de Eestnische Evangeelsch-Luthersche Kark. Ok de Apostoolsche Administratur vun Eestland is dor ansiedelt. De gröttste Deel vun de Esten sünd hüdigendags ohn Konfession. Vun de Esten, de en Kark tohören doot, sünd de meisten (bi 16 %) Evangeelsch-Luthersch. Tourismus Wat een sik ankieken kann Noch hüdigendags kann een sik de schöne Ooltstadt ut dat Middelöller, mit Stadtmuer un allerhand Toorns ankieken. 1997 is de Ooltstadt vun de UNESCO to’n Weltkulturarv verklaart wurrn. De Stadt ehr Zentrum is de Raatguusplatz (eestn.: Raekoja plats). Dor steiht dat gootsche Raathuus ut dat 13. Johrhunnert tohopen mit annere staatsche Bowarken. Gegen dat Raathuus över finnt sik de Raatsaftheek (eestn.: Raeapteek). Vun ehr is to’n eersten Mol in en Urkunn ut 1422 wat to lesen. De Aftheek is dormit een vun de beiden öllsten Aftheken in Europa, de dat hüdigendags noch gifft (de annere steiht in Dubrovnik). Ganz wat Besunners is de Stadtmuer. In dat Middelöller weer Revel en vun de Städer mit de besten Muer- un Schutzwarken an de ganze Oostsee. Mit den Bo güng dat in de 2. Hälft vun dat 13. Johrhunnert los. Bi 300 Johre lang is dor denn an arbeit’ wurrn. Vunwegen dat de Stormwapen jummers beter toslahn konnen, mössen de Muern ok jummers beter weern. Amenne weer de Muer 2,35 km lang, 13-16 m hooch un 2-3 m dick. Över 40 Toorns hören dor to. Hüdigendags staht noch 1,85 km vun de Muer un 26 Toorns. Dormank de „Dicke Margarethe“, de 25 m dick is. Fröher stünn düsse Kanonentoorn direkt an de See. Hüdigendags is dor dat „Eestnisch Seefohrtsmuseum“ in. Ankieken schall een sik ok den „Kiek in de Köök“, en vörmoligen Kanonentoorn ut dat 15. Johrhunnert, wat fröher mol de stärkste Kanonentoorn in dat ganze Baltikum weer. Bit up den hüdigen Dag driggt he sien plattdüütschen Naam. De „Domkark“ liggt an’n Karkplatz. Acht ole Straten krüüzt sik dor. Se is de Jumfer Maria toegent. Mit den Bo güng dat in dat 13. Johrhunnert los. So is dat en vun de Stadt ehre öllsten Karken. In dat 14. Johrhunnert is se na dat Vörbild vun de Karken up Gotland umboot wurrn to en Basilika mit dree Scheep in den Stil vun de Gotik. De Gotik vun Revel warrt „Kalksteengotik“ nömmt. 1684 hett dat en groten Brand geven, dor is meist allens, wat in de Kark weer, bi verbrennt. Hüdigendags is dor dat Interieur üm barock. 107 Epitaphen mit Wapen vun den baltendüütschen Adel finnt sik dor noch un ok allerhand Graffsteden vun bekantte Lüde. Dor liggt Pontus de la Gardie, de Heerföhrer vun de Sweden in den Livlännschen Krieg, un ok de beröhmte Admiral, Weltümseiler un Updecker Adam Johann von Krusenstern. Bavenhen roht in düsse Kark Admiral Samuel Greigh ut Schottland, de veel Slachten för Katharina de Grote wunnen hett un noch en Barg annere Lüde. Dat gifft twee Familienlogen ut dat 18. Johrhunnert, en vun de Familie vun Patkul un en vun de Familie Manteuffel. De Orgel vun Friedrich Ladegast is later vun de Orgelboers vun de Firma Sauer verbetert wurrn. Hüdigendags höört de Domkark to en luthersche Gemeende mit bi 600 Liddmaten. De St.Nikolaikark (eestn.: Niguliste kirik) is en Steenkark ut de late Gotik. Dat lohnt sik, den Altar vun den Meester Hermen Rode ut Lübeck ut dat Johr 1481 an to kieken un ok den beröhmten „Dodendanz“ vun Bernt Notke, de ok ut Lübeck weer. De Nikolaikark weer en „Koopmannskark“, so, as de dat in dat 13. Johrhunnert faken geven hett (Up’n Karken-Böhn weern Waren lagert). Vun dat 15. Johrhunnert af an is se ümboot wurrn to en Basilika, so as dat dormols „modern“ weer. In den „Billerstorm“ to de Tied vun de Reformatschoon hett se as eenzigst Kark vun Revel keen Schaden nahmen. Bi en Bombenangreep 1944 is se to’n groten Deel in’e Merse ween, man na’n Krieg wedder herricht’ wurrn. Hüdigendags höört dor keen Gemeende mehr to, man de Kark deent as Museum un för Kunzerten. De Hillgengeistkark (eestn.: Püha Vaimu kirik) is in dat 14. Johrhunnert as Kapell för dat Hillgengeist-Armenspital boot wurrn. Se hett ok as den Raat siene Kapelle deent. Dor gifft dat en Flögelaltor ut dat late Middelöller in. Snittjert hett em de Lübecker Meester Harmen Rode. Ok en Klock ut dat 17. Johrhunnert finnt sik dor. Maakt hett de de Meester Christian Ackermann. De Olaikark (eestn.: Oleviste kirik) hett ehren Naam vun den König Olaf II. ut Norwegen. He hett sik dorachter klemmt, dat de Norden vun Europa na dat Christendom keem. Düsse Kark is in dat 13. Johrhunnert to’n eersten Mol in en Urkunn nömmt wurrn. De russisch-orthodoxe Alexander-Newski-Kathedraal up den Dombarg, nich wiet af vun Domkark un Slott, is vun 1894-1900 boot wurrn, as de Russen Eestland siene Egenaart wegnehmen wullen un dat ganze Land russisch maken wullen. Siene Toorns sünd wiethen to sehn. Vun de „Borg up den Dombarg“ (eestn. Toompea loss) ut dat Middelöller staht bloß noch de Muern in’n Noorden un in’n Westen un dree Toorns, dormank de „Lange Hermann“ (eestn.: „Pikk Hermann“), de in dat 14. Johrhunnert boot wurrn is. In dat 15. Johrhunnert hefft se em noch mol 10 m höger maakt, so, dat he nu bi 50 m hett. As Eestland 1918 vun dat Zarenriek loskamen is, hefft se up düssen Toorn to’n eersten Mol de blau-swart-witte Fahn uptagen. 1940 hefft de Sowjets de rode Fahn an ehre Steed sett. 1989 is denn wedder de eestnische Fahn uptagen wurrn un dat passeert hüdigendags jeden Dag, wenn de Sunne upgeiht. Geiht se unner, warrt ok de Fahn streken. Blangen den Toorn finnt sik dat smucke Slott, dat in de olen Borgmuern rinboot wurrn is. Besunners in de Tied vun Katharina de Grote is dor veel an arbeit’ wurrn. Hüdigendags sitt dor dat Parlament un de Regeern. In de Unnerstadt steiht dat Swartenhööften-Huus, wat vun 1531 af an dat Huus vun de Bröder vun de Swarten Hööften ween is. An’n nöördlichen Rand vun de Ooltstadt steiht blangen de „Dicke Margreth“ en Denkmol föhr dat Fährschipp „Estonia“, dat an’n 28. September 1994 up de Oostsee unnergahn is. Up en swarten Granitsteen staht de Naams vun all, de dormols verdrunken sünd. An’n Rand vun Reval steiht dat Slott Katharinendal (eestn. „Kadriorg“), wat as en Summerresidenz vun de Kaiserin vun Russland boot wurrn is. Karkhööv Revel sien düütschen Karkhoff „Tegelskoppel“ (eestn. „Kopli Kalmistu“) un de Fischerkarkhoff up de „Fischermai“ kann een sik hüdigendags nich mehr ankieken. De düütsche Karkhoff hett up de Halfinsel mit sülbigen Naam in’n Noorden vun de Ooltstadt legen. Werner Bergengruen hett dor en Reeg vun siene Vertellen spelen laten. Beide Karkhööv sünd in de 1960er Johren umwannelt wurrn in Parks. De Muern dor umto finnt sik noch un ok de Bööm, man al Graffsteene sünd wegnahmen wurrn. Bi den Fischerkarkhoff „Kalamaia Kalmistu“ is annerlest dat grote Door to’n Ingang wedder upboot wurrn un dor steiht ok en Inschrift mit Henwies up den Karkhoff up. Man vun den düütschen Karkhoff finnt sik nix mehr. Bloß, wenn een up ole Stadtplaans nakieken un de mit nee Plaans verglieken deit, kann een den Karkhoff siene Steed rutfinnen. An’n besten utkieken över Revel kann een vun den Feernsehtoorn (eestn. „Teletorn“) mit en Kiekut-Plattform un en Restaurant. Vunwegen dat dat dor mit de Sekerheit nich to’n besten steiht, is dat Restaurant upstunns avers dicht maakt. Inkopen In de Oolstadt gifft dat besunners Ladens mit Tüdelkraams för Touristen, Krööge un Eethüser un Ladens för Kledaasch. Bannig veel Barnsteen warrt ok verköfft, to’n Deel in gode Qualität. Bavenhen finnt sik eestnisch Kunsthandwark. In de nee City dicht unner de Ooltstadt liggt de groten Inkoopshüser „Viru Keskus“ un „Kaubamaja“. Dor gifft dat en ganze Reeg vun Ladens mit Kledaasch, Sportartikels, Schohwark, dorto Cafés un en groten Supermarkt. Alkohol draff dor in’n Momang bloß bit Klock 8 an’n Avend verköfft weern, ofschoonst de Supermarkt bit Klock 23 open is. De Geschäften sünd in Revel ok Sönndags open. Dat gröttste Inkoopszentrum vun Eestland heet „Ülemiste“. Dor kummt en mit’n Trolleybus vun de Binnenstadt in bi 10 min hen. Besunners Besökers ut Finnland kaamt geern na Revel to’n Inkopen. It jem ehr Snellfähren bruukt se vun Helsinki ut bloß 80 min. Eten un Drinken In de Oolstadt gifft dat en ganzen Barg vun Eethüser un Kröög mit Beergoorns, besunners rund üm den Markt rüm. Veel maakt se dor een up ole Hansestadt un staffeert jem ehr Personal na dat Middelöller ut. Verkehr Revel is en wichtigen Oostseehaben. Vun dor ut föhrt de Fährscheepe na Helsinki, Stockholm, Åland, St. Petersborg un wedder retour. De internatschonale Flegerhaben Tallinn Airport is bloß veer km vun dat Stadtzentrum weg. Vun’n März 2008 af an fleegt ok regelmotig wedder Hubschraubers vun Revel na Helsinki. De Iesenbahn föhrt in russisch Breetspoor. Veel Verkehr gifft dat dor avers nich mit. Na dat Utland kann een bloß na Moskau un St. Petersborg föhren. De Verkehr na de annern Städer in Eestland un na dat Utland warrt to’n groten Deel mit Linienbus tostanne bröcht. Vörnahmen hefft se sik avers dat Projekt vun en Hoochtempobahn mit Naam Rail Baltica. In de Stadt gifft dat veer Stratenbahnlinien, acht Trolleybuslinien un en ganze Reeg vun normole Buslinien. Bildung In Revel finnt sik düsse Inrichtungen för de Bildung: Universität Tallinn (TLÜ) Technische Universität Tallinn Eestnische Musikakademie Eestnische Nationalbibliothek Eestnische Kunstakademie Eestnisch Theologisch Institut vun de Eestnische Evangeelsch-Luthersche Kark EBS (Estonian Business School) Düütsch Goethe-Institut Tallinn International University Audentes (IUA) De Stadt ehre bekannten Söhns un Döchter Evald Aav (1900−1939), Singer, Komponist un Chorbaas Alexius II. (* 1929), Patriarch vun Moskau un ganz Russland Fjodor Fjodorowitsch Andresen (1806−1880), russischen Maler Andrus Ansip (* 1956), Premierminister un Vörsitter vun de Eestnische Reformpartei Ants Antson (1938-2015), Iesflinklöper un Olympiawinner Alexander von Benckendorff (1783−1844), russisch General Georg Dehio (1850−1932), düütsch Kunsthistoriker René Eespere (* 1953), Komponist Jaan Ehlvest (* 1962), Schachspeler Jakob de la Gardie (1583−1652), sweedsch Feldmarschall un Generalgouverneur von Livland Magnus Gabriel de la Gardie (1622−1686), schweedsch Feldherr un Staatsmann Robert Gernhardt (1937−2006), Schriever, Maler, Tekner un Karikaturist, leev in Frankfort an’n Main Dieter Hasselblatt (1926−1997), Höörspeel- un freen Romanautor Kristjan Järvi (* 1972), US-amerikaansch Dirigent Neeme Järvi (* 1937), US-amerikaansch Dirigent Siim Kallas (* 1948), Viezpräsident vun de Europääsche Kommission Gerd Kanter (* 1979), Lichtathlet Johannes Kirchner (1859−1940), düütsch klassisch Philoloog un Epigraphiker Wolfgang Köhler (1887−1967), Psycholoog Otto von Kotzebue (1788−1846), düütsch-baltisch Updecker un Offizier bi de Russische Marine Jaan Kross (1920−2007), Schriever Katariina Lauk, eestnisch Theater- un Filmschauspelersche Nikolai Lopatnikoff (1903−1976), russisch-amerikaansch Komponist Alexei Fjodorowitsch Lwow (1798−1870), russisch Vigelinspeler un Komponist Hermann Marsow (1485−1555), luthersch Theoloog un Reformator vun Livland Hans-Jürgen von Maydell (* 1932), düütsch Forstwetenschopler Lennart Meri (1929−2006), vörmolig eestnisch Staatspräsident Irene von Meyendorff (1916−2001), Schauspelersche Vladas Mikėnas (1910−1992), litauisch Schachspeler Tõnu Õim (* 1941), Schachmeester, 9. un 14. Feernschachweltmeester Andres Oper (* 1977), Footballspeler Juhan Parts (* 1966), Premierminister un Vörsitter vun de rechtsliberale eestnische Partei Res Publica Mart Poom (* 1972), Footballspeler Gustav Friedrich von Rosen (1688−1769), livlännsch General in sweedsche Densten Alfred Rosenberg (1893−1946), NSDAP-Politiker un Schriever Thomas Johann Seebeck (1770−1831), Physiker Kuldar Sink (1942−1995), Komponist Heinrich Stahl (um 1600−1657), düütschbaltisch Theoloog Carl Gustaf Ströhm (1930−2004), düütsch Journalist Hirvo Surva, Baas vun’n staatlichen Opernchor un de Stadt ehr Ehrenbörger Eino Tamberg (* 1930), Komponist Harald Tammer (1899−1942), Gewichtheber un Leichtathlet, Olympiamedaillenwinner Graf Karl Wilhelm von Toll (1777−1842), General in de russische Armee Erik Undritz (1901−1984), Hämatoloog Edgar Valter (1929−2006), Kinnerbookschriever Elsa Wagner (1881−1975), düütsche Film- un Theater-Schauspelersche Dat Weer in Revel Borns Böker Bibliographien LitDok Ostmitteleuropa (Herder-Institut Marburg) Annere Warken Werner Bergengruen: Der Tod von Reval. Hamborg 1939, Arche-Verlag, Zürich 2003. ISBN 3-7160-2324-8 Kai U. Jürgens: »Die Spur ist die Mutter des Weges.« Tallinn und Kiel - Die Geschichte einer Städtepartnerschaft, Verlag Ludwig, Kiel 2006. ISBN 3-937719-44-X Jaan Kross: Das Leben des Balthasar Rüssow. Roman. DTV, München 1990, 1999. ISBN 3-423-12563-2 Eugen von Nottbeck / Wilhelm Neumann: Geschichte und Kunstdenkmäler der Stadt Reval, Reval 1904, Needruck Verlag Harro v. Hirschheydt Hannober-Döhren 1973. ISBN 3-7777-0940-9 Paul Johansen / Heinz v. zur Mühlen: Deutsch und Undeutsch im mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Reval (= Ostmitteleuropa in Vergangenheit und Gegenwart 15), Böhlau Verlag, Köln-Wien 1973. ISBN 3-412-96172-8 Up Platt is nix över Revel rutkamen. Weblinks offizielle Websteed Offizielle Touristen- Informatschoon up hoochdüütsch Up Hoochdüütsch över Tallinn De olen düütschen Stratennaams in Revel un wie de hüdigendags up eestnisch heet Oort Revel Eestland Hanse Weltkulturarv Hööftstadt Stadt Oort mit Seehaven

1709

https://nds.wikipedia.org/wiki/Land%20Keden

Land Keden

Keden () is dat Land an’e Süüdsiet vun’e Neddern Elv, vun Stood bet an dennen Hullen an de Münnen vun’e Oost. Dat mehrste is Maschland, man höört ok ’n recht groot Deel Moorland to, dat Kedener Moor. De Ünnerdelen von Noordkeden un Süüdkeden is all von ole Tieden her ween; tau wöör Noordkeden noch’n Eiland. Dat lütt’ Land hett ’n bewegte Geschicht: na de Markgrafen vun Stood un jemehr Arger mit de Wikingers tümmeln sik dor de Arzbischop vun Bremen, de Sweedschen, de Däänschen, de Hannöberschen Welpen, Napoleon un denn de Preußen. Man de Kedeners leten sik ne so gau ünnerkriegen: „§. 2. Ist demnach zu wissen/ daß die alten Kedinger Friesischer nation (…) und von den alten Sachsen herstammende (…) ihre Freyheit gleich anderen Friesen auffs äusserste verthädiget/ und so gar keines andern Oberhand oder Herrschafft haben leiden wollen/ daß sie nicht einmal das geistliche Joch ihres ordentlichen Landes=Herren ertragen könnten…“ Luneberg Mushard (Anno 1708) Twüschendör harrn’s jümmer weller grote Stormfloten; in Sünnerheit de so benoomte „Wiehnachtsfloot vun 1717“ un de Februarfloot vun 1825. Opletzt güng bi de Stormfloot von 1962 dat Water över de Dieken. Moi üm to weten In de Landsstrecke Tweante in Nedderlaund gaff et verscheidene Johrhunnerde her Drostambte (rechtefort sünd dat Gemeenden). Bi wat nu de Stadt Riessen is, gaff et dat Drostamt Kedingen. Landschap Landkreis Stood

1710

https://nds.wikipedia.org/wiki/Hullen

Hullen

1.„De Hullen“: Noordwestspitz von Balje in dennen Landkreis Stood. Schutzrebeed för Rastvagels Geograaphsch: 53°50’N 09°02’E 2. „Hullen“ or „Hollen“: Beteeknung för een lütt Erhebung, Insel („Reithu[-o-]llen, Grashu[-o-]llen“). Schall affkomen von dat aulfreessche „holla“: „Kopp“; adj.: „(ruut-)roogen, hauch“. Findst’ ook in mennigwelk Oortsnomen weller (tB Hollnseth, ?? Holland??). Dat Geegendeel is de Schallen. Geografie

1711

https://nds.wikipedia.org/wiki/Hollen

Hollen

Hollen betekent Hullen, Schutzrebeed för Rastvagels bi Balje, Hollen, Oort in de Gemeen Beverst in’n Landkreis Cuxhoben, Neddersassen, Hollen, Oort in de Gemeen Gütsel in’n Kreis Gütsel, Noordrhien-Westfalen, Hollen, Oort in de Gemeen Eidelstee in’n Landkreis Deefholt, Neddersassen, Hollen, Oort in de Gemeen Grotenkneten in’n Landkreis Ollnborg, Neddersassen, Hollen, Oort in de Gemeen Hollnseth in’n Landkreis Cuxhoben, Neddersassen, Hollen, Oort in de Gemeen Vörwark in’n Landkreis Rodenborg, Neddersassen, Lüttjen Hollen, Groten Hollen un Petershollen, Öörd in de Gemeen Eiten in’n Landkreis Veern, Neddersassen, Hollen, Oort in de Gemeen Mattfeld in’n Landkreis Deefholt, Neddersassen, Hollen, Oort in de Gemeen Saterland in’n Landkreis Cloppenborg, Neddersassen, Hollen, Oort in de Gemeen Uplengen in’n Landkreis Leer, Neddersassen, Hollen, Oort in de Gemeen Wiefelstäe in’n Landkreis Ammerland, Neddersassen, Up’n Hollen, Oort in de Gemeen Brooksen-Vilsen in’n Landkreis Deefholt, Neddersassen, Hollen, Oort in de Gemeen Uedem in’n Kreis Kleve, Noordrhien-Westfalen, Hollen, Oort in de Gemeen Rückholz in’n Landkreis Ostallgäu, Bayern, Hollen, Oort in Ontario, Kanada. Hollen is de Familiennaam von Georg von Hollen (1845–1900), düütschen Offzeer un Viezadmiraal, Gottschalk Hollen (üm 1411–1481), düütschen Augustiner un Preddiger, Gustav von Hollen (1851–1917), düütschen Generaal, Julius von Hollen (1804–1879), düütschen Jurist, Goodsbesitter un Politiker, Karl von Hollen (1839–1895), düütschen Verwaltungsbeamten un Goodsbesitter. Kiek ok bi: Van Hollen.

1714

https://nds.wikipedia.org/wiki/1918

1918

1918 (MCMXVIII): Wat passeert is 11. Juni: In de Sowjetunion weert per Dekret de Komitees vun de Dörparmoot inricht En Gripp-Pandämie geiht över de ganze Welt hen. Dor hannelt sik dat üm de Spaansche Gripp bi. 500 Mio. Minschen weert krank, bi 20 - 50 Mio. starvt. Dat Enne vun düsse Süke kümmt 1919 Eerste Weltkrieg 8. Januar: De US-amerikaansche Präsident Woodrow Wilson maakt sien 14-Punkten-Programm för en Enn vun den Eersten Weltkrieg kunnig 3. März: De Verdrag vun Brest-Litowsk warrt afsloten. Düütschland un Russland maakt Freden 21. März: In den Westen gaht de düütschen Truppen en lest Mol in de Offensive. Toeerst kaamt se goot vöran, man in'n Juli mütt se Bott geben 8. August: In de Panzerslacht vun Amiens breekt de Allieerten dör de düütsche Front dör (Den düütschen Heer sien swarten Dag) 15. September: De Entente brickt up den Balkan dör de Front dör 27. September: Bulgarien kaptuleert. Dat Land harr up de düütsche Siet in'n Krieg mit maakt 29. September: General Ludendorff verlangt vun de Reggeeren vun dat Riek mit Nadruck, dat vunwegen en Wapenstillstand bi de Mächt vun de Entente anfraagt weern schall 3. Oktober: De Düütschen fraagt bi den amerikaanschen Präsidenten Woodrow Wilson vunwegen en Wapenstillstand nah 24. Oktober: De Slacht vun Vittorio Veneto fangt an. Düsse Slacht bringt an't Enn den Ünnergang vun Öösterriek-Ungarn mit sik 29. Oktober: De Vörstand vun de düütsche Marine beslutt, in to goder Lest noch en Slacht gegen de Royal Navy an to fangen. Dor fangt de Matrosenupstand vun Kiel um an 30. Oktober: De Wapenstillstand vun Mudros warrt slaten. Dat Osmaansch Riek kaptuleert. 3. November: De Wapenstillstand vun Villa Giusti twuschen Italien un Öösterriek-Ungarn warrt ünnertekent 11. November: Mit den Wapenstillstand vun Compiègne twuschen Düütschland un Frankriek geiht de Eerste Weltkrieg to Enn. He hett üm un bi 9 Millionen Doden foddert Boren 23. Januar: Gertrude Belle Elion, US-amerikaansch Biochemikerin, Pharmakologin un Nobelpriesdrägerin († 1999) 26. Januar: Ingrid von Bothmer, düütsch Schauspelerin († 2003) 2. Februar: Rolf Recknagel, düütsch Literaturwetenschapler († 2006) 4. Februar: Ida Lupino, engelsch Schauspelerin, Speelbassche, Produzentin, Schrieverin († 1995) 5. Februar: Edith Alice Müller, Swiezer Astronomin († 1995) 8. Februar: Peter Lanyon, britisch Maler († 1964) 4. März: Margaret Osborne duPont, US-amerikaansch Tennisspelerin († 2012) 16. März: Frederick Reines, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger († 1998) 21. März: Marian McPartland, US-amerikaansch Jazzmusikerin († 2013) 22. März: Edward Van Dijck, belgisch Radrennfohrer († 1977) 7. April: Peanuts Hucko, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2003) 16. April: Syd Cain, britischen Szenenbillner, Filmarchitekt un Storyboard-Designer († 2011) 20. April: Kai Manne Siegbahn, sweedsch Physiker († 2007) 22. April: Rolf Speckmann, düütsch Politiker († 1995) 30. April: Don McNeill, US-amerikaansch Tennisspeler († 1996) 15. Mai: Joseph Wiseman, kanaadsch Schauspeler († 2009) 20. Mai: Edward Bok Lewis, US-amerikaansch Genetiker un Nobelpriesdräger († 2004) 26. Mai: Prosper Depredomme, belgisch Radrennfohrer († 1997) 4. Juni: John DeCuir, US-amerikaansch Szenenbillner un Artdirector († 1991) 6. Juni: Edwin Gerhard Krebs, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 2009) 8. Juni: Robert Preston, US-amerikaansch Schauspeler († 1987) 13. Juni: Ben Johnson, US-amerikaansch Western-Schauspeler († 1996) 18. Juni: Jerome Karle, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger († 2013) 14. Juli: Ingmar Bergman, sweedsch Speelbaas († 2007) 18. Juli: Nelson Mandela, süüdafrikaansch Politiker († 2013) 23. Juli: Anders Franzén, sweedsch Marinetechniker un Amateur-Marinearchäoloog († 1993) 24. Juli: Vi Hilbert, de de Lushootseed-Spraak un -Kultur bewohren helpen († 2008) 28. Juli: Albert George Wilson, US-amerikaansch Astronom († 2012) 31. Juli: Paul Delos Boyer, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 2018) 31. Juli: Hank Jones, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2010) 13. August: Frederick Sanger, britisch Biochemiker un tweefack Nobelpriesdräger († 2013) 18. August: Eddie Shu, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1986) 4. September: William Talbert, US-amerikaansch Tennisspeler († 1999) 9. September: Oscar Luigi Scalfaro, italieensch Politiker un Staatspräsident († 2012) 8. Oktober: Jens Christian Skou, däänsch Mediziner, Biophysiker un Nobelpriesdräger († 2018) 9. Oktober: Lilja Kedrowa, franzöösch Schauspelerin († 2000) 10. Oktober: Werner Dollinger, düütsch Politiker un Bundsminister († 2008) 14. Oktober: Hans Biallas, düütsch Footnatschonalballspeler († 2009) 14. Oktober: Thelma Coyne Long, austraalsch Tennisspelerin († 2015) 17. Oktober: Rita Hayworth, US-amerikaansch Schauspelerin († 1987) 20. Oktober: Werner Maihofer, düütsch Politiker un Bundsminister († 2009) 4. November: Cameron Mitchell, US-amerikaansch Schauspeler († 1994) 14. November: John Bromwich, austraalsch Tennisspeler († 1999) 11. Dezember: Alexander Solschenizyn, russ’sch Schriever un Nobelpriesdräger († 2008) 20. Dezember: Audrey Totter, US-amerikaansch Schauspelerin († 2013) 23. Dezember: Helmut Schmidt, düütsch Politiker, Bundsminister un Bundskanzler († 2015) Storven 31. Januar: Léon Houa, belgisch Radrennfohrer (* 1867) 25. März: Claude Debussy, franzöösch Komponist (* 1862) 31. März: Richard Mandl, öösterrieksch Komponist (* 1859) 20. April: Ferdinand Braun, düütsch Physiker un Nobelpriesdreger 18. Mai: Toivo Kuula, finnisch Komponist (* 1883) 27. Mai: Lilian Watson, engelsch Tennisspelerin (* 1857) 27. Juni: George Mary Searle, US-amerikaansch Astronom un Geistlicher (* 1839) 29. Juni: Virgilio Fossati, italieensch Footballnatschonalspeler un -trainer (* 1889) 13. Juli: Karl Wilhelm Lorenz, düütsch Mathematiker un Astronom (* 1886) 22. August: Alfred Cheetham, engelsch Seemann un Forschungsreisender in de Antarktis (* 1867) 25. Oktober: Walter Harper, US-amerikaansch Bargstieger (* 1892) 27. Dezember: Carl Schlechter, öösterrieksch Schachmeester (* 1874) Johr 18

1715

https://nds.wikipedia.org/wiki/1817

1817

Wat passeert is Wetenschoppen un Technik Friedrich Stromeyer un Carl Samuel Hermann decken unafhangig vunenanner dat cheemsch Element Cadmium op. Boren 30. Januar: Adolphe Yvon, franzöösch Maler († 1893) 4. Mai: Florian Cenôwa, kaschuubsch Schriever († 1881) 30. Mai: Georg Julius Berling, plattdüütsch Schriever († 1873) 20. Juni: Gustave Desnoiresterres, franzöösch Kultur- un Literaturhistoriker († 1892) 21. September: Anton von Ruthner, öösterrieksch Bargstieger, Alpenforscher, Geograph un Alpinschriftsteller († 1897) 14. Dezember: Theodor Storm, düütsch Dichter un Schriever († 1888) Storven 28. Februar: Pietro Carlo Guglielmi, italieensch Komponist (* 1772) 11. Juni: William Gregor, engelsch Opdecker vun dat Element Titan (* 1761) Johr

1716

https://nds.wikipedia.org/wiki/1888

1888

Wat passeert is Politik un Sellschop Dreekaiserjohr: Na den Dood vun Kaiser Wilhelm I. an'n 11. März kümmt sien Söhn Friedrich III. up den Thron. De is al an'n 15. Juni doot un maakt Platz för sien Söhn Wilhelm II. Jack the Ripper is in London togang. 4. September: De Süüden vun’t Eiland Papua-Niegguinea warrt as Kolonie vun Grootbritannien ünner den Naam Britsch-Niegguinea annekteert. Weertschop 6. September: De Flensborger Broeree maakt up. Wetenschoppen un Technik In Leeds dreiht Louis Le Prince mit sien sülvst utklamüsterte Filmkamera de eersten bewegten Biller, de ut hüütige Sicht as Film betekent warrn künnt. Boren 11. März: Hermann Garrn, düütsch Footballnatschonalspeler († 1964) 19. März: Léon Scieur, belgisch Radrennfohrer († 1969) 14. April: Karl Olfers, düütsch Politiker un Landdagsafordneter († 1968) 12. Mai: Fritz Schäffer, düütsch Politiker un Bundsminister († 1967) 13. Mai: Inge Lehmann, een bedüüdend däänsche Seismologin († 1993) 25. Mai: Miles Malleson, engelsch Schauspeler un Dreihbookschriever († 1969) 22. August: Violet Farebrother, engelsch Schauspelerin († 1969) 24. August: Leo Bosschart, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 1951) 6. September: Adam Massinger, düütsch Astronom († 1914) 4. Oktober: Friedrich Olbricht, düütsch General un Wedderstandskämper († 1944) 8. Oktober: Friedrich Fromm, düütsch General († 1945) 16. Oktober: Émile Masson, belgisch Radrennfohrer († 1973) 27. Oktober: Wilhelm Bahlburg, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 1958) 4. November: Richard Queck, düütsch Footballnatschonalspeler († 1968) 7. November: Chandrasekhara Venkata Raman, indisch Physiker un Nobelpriesdräger († 1970) 19. November: José Raúl Capablanca, kubaansch Schachspeler un -weltmeester († 1942) Boren ahn bekannt Datum Agnes Sander-Plump, düütsch Malerin († 1980) Storven 17. Januar: Fritz Schmidt (Schrievernaam Fritz Lening), plattdüütsch Schriever (* 1827) 11. März: Willem I., düütsch Kaiser un König vun Preußen 20. Juni: Johannes Hermann Zukertort, düütsch Schachspeler (* 1842) 15. Juni: Frederik III., düütsch Kaiser un König vun Preußen 4. Juli: Theodor Storm, düütsch Dichter un Schriever (* 1817) 11. Juli: Peter Taugwalder, Swiezer Bargstieger un Bargführer (* 1820) 1. September: August Raillard, Swiezer Bargstieger (* 1821) Johr

1717

https://nds.wikipedia.org/wiki/1913

1913

1913 (MCMXIII): Wat passeert is 10. Juli: De bitlang hööchste Temperatur warrt mit 56,7°C in’n Death Valley in Kalifornien meten. Dat eerste vun de Ottjen-Alldag-Böker vun den Schriever Georg Droste ut Bremen kummt rut. Boren 9. Januar: Richard Milhous Nixon, US-amerikaansch Präsident († 1994) 4. Februar: Rosa Parks, US-amerikaansch Minschenrechtsaktivistin un Börgerrechtlerin († 2005) 25. Februar: Gert Fröbe, düütsch Schauspeler († 1988) 1. März: Hans Schwartz, düütsch Footballnatschonalspeler († 1991) 12. März: Teobaldo Depetrini, italieensch Footballnatschonalspeler un -trainer († 1996) 11. April: Egon Franke, düütsch Politiker un Bundsminister († 1995) 21. April: Kai-Uwe von Hassel, ehmalger Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen († 1997) 6. Mai: Stewart Granger, britsch Schauspeler († 1993) 16. Mai: Woody Herman, US-amerikaansch Jazzmusiker un Bandleader († 1987) 24. Juni: Gustaaf Deloor, belgisch Radrennfohrer († 2002) 14. Juli: Gerald Rudolph Ford, US-amerikaansch Politiker un de 38. Präsident († 2006) 18. August: Otto van Volxem, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Rhienland-Palz († 1994) 19. August: Paul Maye, franzöösch Radrennfohrer († 1987) 20. August: Roger Wolcott Sperry, US-amerikaansch Neurobioloog un Nobepriesdräger († 1994) 26. August: Julius Döpfner, düütsch Kardinal († 1976) 30. August: Richard Stone, britisch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger († 1991) 2. September: Bak Seong-cheol, noordkoreaansch Politiker († 2008) 4. September: Stanford Moore, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 1982) 6. September: Gustave Danneels, belgisch Radrennfohrer († 1976) 29. September: Trevor Howard, britisch Schauspeler († 1988) 6. Oktober: Jules Lowie, belgisch Radrennfohrer († 1960) 17. Oktober: Julian Wintle, britischen Filmproduzent († 1980) 5. November: Vivien Leigh, US-amerikaansch Schauspelersch († 1967) 7. November: Albert Camus, franzöösch Schriever († 1960) 11. November: Dierk Puls, düütsch Schriever un Germanist († 1994) 14. November: Jelisaweta Iwanowna Bykowa, russ'sch Schachspelerin († 1989) 21. November: Helmut Grube, düütsch Politiker un Landdagsafordneter († 1980) 22. November: Gardnar Mulloy, US-amerikaansch Tennisspeler († 2016) 18. Dezember: Willy Brandt, düütsch Politiker, Bundskanzler un Freedensnobelpriesdräger († 1992) 19. Dezember: Ernst Stuhlinger, düütsch-amerikaansch Atom-, Elektrotechnik- un Raketenwetenschapler († 2008) 28. Dezember: Egbert Hayessen, düütsch Wedderstandskämper († 1944) Storven 23. Januar: Frederick Holman, britisch Swemmsportler (* 1885) 2. Februar: Carlos Grethe, Maler vun den Impressionismus (* 1864) 2. April: Theodor Groll, düütsch Maler (* 1857) 29. April: Andreas Flocken, düütsch Ünnernehmer un Utfinner (* 1845) 6. Mai: Knud Johannes Vogelius Steenstrup, däänsch Geoloog un Gröönlandforscher (* 1842) 13. August: Georg Arnould, düütsch Marine- un Kriegsmaler (* 1843) 17. August: Wilhelm Cohn, düütsch Schachmeester (* 1859) 11. September: Julius Perlis, öösterrieksch Schachspeler (* 1880) 29. September: Rudolf Diesel, düütsch Ingenieur, Utfinner van de Dieselmotor (* 1858) 16. November: Bruno Alsen, düütsch Jurist un Verwaltensbeamter (* 1861) 25. November: Robert Stawell Ball, irisch Astronom (* 1840) 25. November: Charlotte von Krogh, düütsch-däänsch Malerin (* 1827) 24. Dezember: Gustav Sieg, plattdüütsch Schriever (* 1863) Johr 13

1718

https://nds.wikipedia.org/wiki/1992

1992

1992 (MCMXCII) Wat passeert is 10. Juli: De General Manuel Noriega vun Panama warrt in de USA wegen Drogenhannel to 40 Johr Gefängnis veroordeelt. Alpha Oumar Konaré warrt Präsident vun Mali De düütsche Hip-Hop-Band Fettes Brot warrt grünnt De düütsche Hip-Hop-Grupp Absolute Beginner warrt grünnt Boren 10. Januar: Andreas Heimann, düütsch Schachspeler 15. Januar: Joël Veltman, nedderlannsch Footballnatschonalspeler 24. Januar: Kevin Krawietz, düütsch Tennisspeler 25. Februar: Thomas Diethart, öösterrieksch Skispringer 24. März: Vanessa Hinz, düütsch Skilanglöperin un Biathletin 2. Mai: María-Teresa Torró-Flor, spaansch Tennisspelerin 11. Mai: Christina McHale, US-amerikaansch Tennisspelerin 3. Juni: Mario Götze, düütsch Footballnatschonalspeler 11. Juni: Davide Zappacosta, italieensch Footballnatschonalspeler 2. Juli: Madison Chock, US-amerikaansch Ieskunstlöperin 17. Juli: Carolyn Genzkow, düütsch Schauspelerin 30. Juli: Fabiano Caruana, US-amerikaansch/italieensch Schachspeler 31. Juli: Enora Latuillière, franzöösch Biathletin 5. August: Lara-Maria Wichels, düütsch Schauspelerin 16. August: Quentin Fillon Maillet, franzöösch Biathlet 8. September: Paul Fentz, düütsch Ieskunstlöper 20. September: Peter Prevc, sloweensch Skispringer 22. September: Bob Jungels, luxemborgsch Radrennfohrer 3. Oktober: Jesper Nelin, sweedsch Skilanglöper un Biathlet 5. November: Max Illingworth, austraalsch Schachspeler 6. Dezember: Lilian Calmejane, franzöösch Radrennfohrer Storven 12. Januar: Lode Anthonis, belgisch Radrennfohrer (* 1922) 16. Februar: Noël Foré, belgisch Radrennfohrer (* 1932) 4. März: Néstor Almendros, spaansch Kameramann (* 1930) 21. März: John Ireland, kanaadsch Schauspeler (* 1914) 10. April: Hermann Eppenhoff, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer (* 1919) 11. Juni: Rafael Orozco Maestre, kolumbiaansch Singer un Komponist (* 1954) 19. Juni: Kathleen McKane Godfree, engelsch Badminton- un Tennisspelerin (* 1896) 27. Juni: Michail Tal, lettisch un sowjeetsch Schachspeler (* 1936) 17. August: Toni Dürnberger, öösterrieksch Bargstieger un Forschungsreisender (* 1932) 22. August: Gerald Ketchum, US-amerikaansch Polarforscher (* 1908) 4. Oktober: Gerrit Herlyn, plattdüütsch Schriever (* 1909) 8. Oktober: Willy Brandt, düütsch Politiker, Bunnskanzler un Freedensnobelpriesdräger (* 1913) 8. Oktober: Graziano Mancinelli, italieensch Springrieder (* 1937) 11. Oktober: Pierre Béghin, franzöösch Bargstieger (* 1951) 21. Oktober: Hinrich Brunckhorst, düütsch Politiker un Landdagsafordneter (* 1903) 5. November: Carl Rodenburg, düütsch Offizier un Generalleutnant (* 1894) 11. Dezember: Andy Kirk, US-amerikaansch Jazzmusiker un Big-Band-Leader (* 1898) 31. Dezember: Ossi Eckmüller, bayerisch Volksschauspeler un Speelbaas (* 1930)

1719

https://nds.wikipedia.org/wiki/1919

1919

1919 (MCMXIX): Wat passeert is De Krieg twüschen de Törkie un Grekenland fangt an. De duurt bit 1922. An'n Sluss mütt Millionen vun Minschen jem ehr Heimat verlaten. 28. Juni: De Verdrag vun Versailles warrt ünnerschreven. 31. Juli: De Natschonalversammeln nimmt de Weimarer Verfaten an. Kultur, Wetenschoppen un Kunst Carl Spitteler kriggt den Nobelpries for Literatur. Karl Barth sien Kommentar öber den Breef an de Römers kümmt bi den Christian-Kaiser-Verlag rut un stellt de Welt vun de Theologie up'n Kopp Boren 1. Januar: Jerome David Salinger, US-amerikaansch Schriever († 2010) 15. Januar: George Cadle Price, Politiker un Premierminister van Belize († 2011) 15. Januar: Maurice Herzog, franzöösch Bargstieger un Politiker († 2012) 18. Januar: Toni Turek, düütsch Footballnatschonaldoorhöder un Weltmeester († 1984) 31. Januar: Hans Katzer, düütsch Politiker un Bundsminister († 1996) 25. Februar: Rolf Hornig, düütsch Politiker, Schriever un Landdagsafordneter († 2006) 3. März: Loki Schmidt, düütsch Schoolmeester, Botanikerin un Fru vun Bundskanzler Helmut Schmidt († 2010) 11. März: Mercer Ellington, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1996) 15. März: Randy Brooks, US-amerikaansch Jazzmusiker un Big-Bandleader († 1967) 17. März: Nat King Cole, Sänger un Jazz-Musiker ut de USA († 1965) 18. März: Christopher Challis, britisch Kameramann († 2012) 19. März: Lennie Tristano, US-amerikaansch Jazzmusiker, Pianist un Multiinstrumentalist, Arrangeur, Komponist un Musikpädagoog († 1978) 1. April: Joseph Edward Murray, US-amerikaansch Chirurg un Nobelpriesdräger († 2012) 16. April: Gertrud Meyen, düütsch Schauspelerin und Synchroonsnackerin († 2012) 25. April: Finn Helgesen, norweegsch Iesflinklöper un Olympiasieger († 2011) 1. Mai: John Meredyth Lucas, US-amerikaansch Dreihbookschriever, Filmspeelbaas un Filmproduzent († 2002) 7. Mai: Eva Peron, Fru van Politiker Peron († 1952) 10. Mai: Peter Martens, düütsch Spraakwetenschapler († 2012) 13. Mai: Hanns Aderhold, düütsch Waterspringer († 1987) 18. Mai: Wolfgang Behrendt, düütsch Nahrichtenspreker († 2001) 19. Mai: Georgie Auld, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1990) 19. Mai: Hermann Eppenhoff, düütsch Footnatschonalballspeler un -trainer († 1992) 19. Mai: Klaus Schmetjen, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1994) 23. Mai: Johnny Bothwell, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1995) 24. Mai: Herbie Fields, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1958) 8. Juli: Walter Scheel, düütsch Politiker un Bundspräsident († 2016) 20. Juli: Arnold Fishkin, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1999) 20. Juli: Edmund Percival Hillary, Bargstieger, eerste Minsch up den Mount Everest († 2008) 13. August: George Shearing, britisch-US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011) 26. August: Susanne Hermans, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Rhienland-Palz († 2013) 7. September: Albéric Schotte, belgisch Radrennfohrer († 2004) 11. September: Peck Morrison, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1988) 15. September: Fausto Coppi, italieensch Radrennfohrer († 1960) 17. September: Hendrik Entjes, Dialektoloog un Perfesser för Nedersaksisch († 2006) 17. September: Werner Kammann, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1985) 23. September: Eugène Dupuis, franzöösch Radrennfohrer 27. September: Braslav Rabar, kroaatsch Schachspeler († 1973) 11. Oktober: Art Blakey, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1990) 14. Oktober: Bernard Anderson, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1997) 22. Oktober: Doris Lessing, britisch Schrieverin un Nobelpriesdrägerin († 2013) 25. Oktober: Beate Uhse, düütsch Flegersche, Ünnernehmersche († 2001) 26. Oktober: Mohammed Reza Pahlewi, leste Schah vun Persien († 1980) 10. November: Kurt Schmücker, düütsche Politiker († 1996) 26. November: Marie Schlei, düütsch Politikerin un Bundsministerin († 1983) 2. Dezember: Wilhelm Hartung, plattdüütsch Schriever († 2003) 5. Dezember: Hennes Weisweiler, Footballtrainer († 1983) 9. Dezember: William Nunn Lipscomb, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger († 2011) 12. Dezember: Fritz Muliar, öösterrieksch Schauspeler un Speelbaas († 2009) 18. Dezember: Barry Galbraith, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1983) 23. Dezember: Robert Theodore McCall, US-amerikaansch Maler un Illustrater († 2010) 25. Dezember: Odiel Van Den Meersschaut, belgisch Radrennfohrer († 1993) Storven 6. Januar: Theodore Roosevelt, US-amerikaansch Schriever, Politiker un 26. Präsident vun dat Land as ok Freedensnobelpriesdräger (* 1858) 15. Januar: Rosa Luxemburg, Revolutionärsche (* 1871) 15. Januar: Karl Liebknecht, Revolutionär (* 1871) 15. Januar: Jérôme Eugène Coggia, franzöösch Astronom (* 1849) 22. Januar: Carl Larsson, sweedsch Maler (* 1853) 29. Januar: Franz Mehring, sozialistisch Schriever un Politiker (* 1846) 12. Februar: Robert Dorr, plattdüütsch Schriever (* 1836) 19. Februar: Frederick DuCane Godman, britisch Insekten- un Vagelkundler (* 1834) 25. März: Wilhelm Lehmbruck düütsch Bildhauer, Grafiker un Medailleur (* 1881) 31. März: Jacob Nöbbe, düütsch Maler (* 1850) 15. Juli: Hermann Emil Fischer, düütsch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1852) 10. August: Hermann Wette, hooch- un plattdüütsch Schriever (* 1857) 29. November: Simon Winawer, poolsch Schachspeler (* 1838) 3. Dezember: Pierre-Auguste Renoir, franzöösch Maler (* 1841) 5. Dezember: Elia Millosevich, italieensch Astonom (* 1848) 31. Dezember: Elin Danielson-Gambogi, finnisch Malerin (* 1861) Johr 19

1720

https://nds.wikipedia.org/wiki/1894

1894

Wat passeert is 21. März: Juan Idiarte Borda wurrd Präsident in Uruguay. De Toorn vun de Kark in Brookm warrt boot Boren 10. Januar: Rüdiger von Heyking, düütsch General († 1956) 18. Januar: Jan van Breda Kolff, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 1976) 23. Januar: Henri Stempffer, franzöösch Entomoloog un Lepidopteroloog († 1978) 31. Januar: Isham Jones, US-amerikaansch Jazzmusiker, Komponist un Big-Band Leader († 1956) 8. Februar: Carl Hartmann, düütsch Footballnatschonalspeler († 1971) 14. Februar: Albert Dejonghe, belgisch Radrennfohrer († 1981) 19. Februar: Honoré Dutrey, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1935) 20. Februar: Heinrich Diers, plattdüütsch Schriever († 1980) 16. April: Friedrich Jobst Volckamer von Kirchensittenbach, düütsch General in'n Tweeten Weltkrieg († 1989) 23. April: Alfred Balcke, düütsch Politiker un Senator in Bremen († 1972) 17. Mai: Carl Rodenburg, düütsch Offizier un Generalleutnant († 1992) 29. Mai: Andreas Kurz, düütsch Politiker un Landdagsafordneter van Bayern († 1976) 10. Juni: Punch Miller, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1971) 24. Juli: Alma Rogge, plattdüütsche Schrieversche († 1969) 25. Juli: Walter Brennan, US-amerikaansch Schauspeler († 1974) 24. September: Gunnar Sköld, sweedsch Radrennfohrer († 1971) 14. Oktober: Heinrich Lübke, düütsch Politiker un Bundspräsident († 1972) 8. Dezember: Charles Amberg, düütschen Textdichter van Operetten und Schlager († 1946) Storven 11. Mai: Alexander Wittek, öösterrieksch-ungaarsch Architekt un Schachspeler (* 1852) 27. Mai: José Eugenio Ellauri, uruguayisch Politiker (* 1834) 25. Oktober: Hans Daniel Johan Wallengren, sweedsch Pastor, Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1823) Johr 19. Johrhunnert

1721

https://nds.wikipedia.org/wiki/1972

1972

1972 (MCMLXXII): Wat passeert is Politik un Sellschop 5. September: Börgnahm von München: De palästinensch Terrorgrupp Swatte September nehmt bi de Olympischen Speele in München mehrere Börgen von de israelischen Deelnehmers. 5. Oktober: Anker Jørgensen wurrd däänsch Ministerpräsident Henning Scherf warrt Vörsitter vun de SPD in Bremen De Appelsoort Elstar warrt in dat Tuchtbook indragen Kunst, Kultur, Wetenschoppen un Technik 29. Januar: Dat Karnkraftwark Stood warrt in Bedrief nahmen. 3. März: De NASA schickt de Ruumsond Pioneer 10 los no den Jupiter un wieter in den Weltruum. Heinrich Böll kriggt den Nobelpries for Literatur Boren 22. Januar: Gabriel Macht, US-amerikaansch Schauspeler 30. Januar: Peder Fredricson, sweedsch Springrieder 1. Februar: Leymah Gbowee, Politikerin un Drägerin vun den Fredensnobelpries ut Liberia 3. Februar: Matthias Simmen, Swiezer Biathlet 14. Februar: Ville Räikkönen, finnisch Biathlet 19. Februar: Manabu Horii, japaansch Iesflinklöper un Politiker 22. Februar: Claudia Pechstein, düütsch Iesflinklöperin 6. März: Peter Sendel, düütsch Biathlet un Biathlon-Trainer 11. März: Mathilde Bonnefoy, franzöösch-amerikaansch Cutterin un Speelbassche 5. April: Alexander Enberg, US-amerikaansch Schauspeler un Filmproduzent 12. April: René Cattarinussi, italieensch Biathlet 20. April: Swetlana Ischmuratowa, russisch Biathletin 25. April: Annette Sikveland, norweegsch Biathletin 27. April: Mehmet Kurtuluş, törksch-düütsch Schauspeler 12. Mai: Swetlana Jurjewna Wyssokowa, russisch Iesflinklöperin 22. Mai: Konstantin Landa, russisch Schachspeler († 2022) 23. Mai: Nadja Uhl, düütsch Schauspelerin 23. Mai: Kevin Ullyett, Tennisspeler ut Simbabwe 24. Mai: Julian Radulski, bulgaarsch Schachspeler († 2013) 30. Juli: Patrick Favre, italieensch Biathlet 2. August: Daniele Nardello, italieensch Radrennfohrer 2. September: Katarína Studeníková, slowaaksch Tennisspelerin 20. September: Henning Baum, düütsch Schauspeler 17. Oktober: Eminem, US-amerikaansch Rapper un Produzent 24. Oktober: Ruxandra Dragomir, rumäänsch Tennisspelerin 25. Oktober: Esther Caroline Duflo, franzöösch-amerikaansch Ökonomin un Nobelpriesdrägerin 14. November: Josh Duhamel, US-amerikaansch Schauspeler 20. November: Corinne Niogret, franzöösch Biathletin 16. Dezember: Nicole Haislett, US-amerikaansch Swemmersportlerin 26. Dezember: Oliver Lottke, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen Storven 1. Januar: Pietro Linari, italieensch Radrennfohrer (* 1896) 11. Januar: Willi Koops, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1896) 13. Januar: Hermann Teuchert, düütsch Germanist un Dialektoloog (* 1880) 17. Januar: Rochelle Hudson, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1916) 2. Februar: Jessie Royce Landis, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1896) 10. Februar: Wilhelm Stülten, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1902) 17. Februar: Martin Schröttle, düütsch Ieshockeynatschonalspeler (* 1901) 27. Februar: Albrecht Janssen, düütsch Schriever un Översetter (* 1886) 14. März: Alfred Balcke, düütsch Politiker un Senator in Bremen (* 1894) 31. März: Hana Mašková, tschechisch Ieskunstlöperin (* 1949) 2. April: Franz Halder, düütsch General in' Tweeten Weltkrieg (* 1884) 6. April: Heinrich Lübke, düütsch Politiker un Bundspräsident (* 1894) 27. April: Kwame Nkrumah, ghanaisch Politiker (* 1909) 4. Mai: Edward Calvin Kendall, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1886) 14. Mai: Theodor Blank, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1905) 15. Mai: Max Bittrof, düütsch Grafikdesigner, Schriftentwerfer un Breefmarkenkünstler (* 1890) 22. Mai: Margaret Rutherford, britsche Schauspelerin (* 1892) 5. Juni: Louis Mottiat, belgisch Radrennfohrer (* 1889) 9. Juni: Cees ten Cate, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1890) 31. Juli: Hans Cossy, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker (* 1911) 31. Juli: Rudolf Muuß, düütsch Heimatforscher, Politiker un Schriever (* 1892) 7. August: Fritz Broistedt, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1893) 11. August: Max Theiler, süüdafrikaansch-US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger (* 1899) 29. August: Lale Andersen, düütsch Singersche und Schauspelersche (* 1905) 16. September: Jan de Natris, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1895) 19. September: Ottomar Haxsen, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1898) 22. September: Benedicto Kiwanuka, ugandsch Politiker (* 1922) 28. Oktober: Hettie Dührenfurth, düütsch Bargstiegerin (* 1892) 6. November: Jürgen Thiemens, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1895) 30. November: Richard Duckwitz, Bremer Senator (* 1886) 5. Dezember: Kenny Dorham, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1924) 17. Dezember: Peter Tobaben, düütsch Politiker (* 1905) 26. Dezember: Harry S. Truman, US-amerikaansch Politiker un 33. Präsident (* 1884) Johr 72

1722

https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BC%C3%BCdkeden

Süüdkeden

Süüdkeden is de süüdliche Deel vun’t Land Keden un reckt von dennen Swingdiek bi Stood bit no Doornbusch. Vöör de neddersass’sche Rebeetrefoorm höör Wischhoben dor ok noch tau. An’e Elv langs is dat Maschland mit dat Eiland Kruutsand, no Südwesten tau liggt Moorland. Landkreis Stood

1723

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kruutsand

Kruutsand

Kruutsand is de gröttst’ Insel in de Elv und höört to de Gemeen Drochters. Geografie Se reckt von Wischhoben bit no Drochters; dor geiht dat över in dennen Otelersand. No de Noord is de Grenz dicht bi dat Hauptfohrwater von de Elv, in dennen Süüd’ is de Süderelv de Kant. En lütt Stück von de Insel is as Reet- un Waterflach Kruutsand en Naturschuulrebeed. De Naveröörd sünd Drochters in’n Süden, Nindörp un Doornbusch in’n Süüdwesten, Neeland in’n Westen, Wischhoben un Hamelwöörden in’n Noordwesten un op de anner Sied von de Elv Glückstadt in’n Noordoosten, Bielenbarg in’n Oosten un Kollmar in’n Süüdoosten (de all in’n Kreis Steenborg). Historie Dat Eiland kummt 1575 as Krutsand toeerst in de Oorkunnen vör. Lüüd hebbt dor aver eerst von de Tied so üm un bi 1620 af an leevt. De Hüüs stünnen op Worten, kumplett indiekt worrn is Kruutsand eerst 1976. De Oort weer vör 1885 Deel von dat Amt Freeborg un weer denn in’n Kreis Keden. 1932 is dat an’n Landkreis Stood kamen. De fröher egenstännige Gemeend Kruutsand is an’n 1. April 1936 to de Gemeen Drochters kamen. In’n Eersten Weltkrieg sünd 54 Soldaten ut Kruutsand fullen oder vermisst un in’n Tweten 33. Bi de Stormflood 1962 sünd op Kruutsand twee Lüüd doodbleven. Inwahnertall Religion Kruutsand is evangeelsch-luthersch präägt un billt en egen Kaspel. De eerste Kark is 1682 boot worrn, de hüdige 1844/1845. För de Kathoolschen is de Hillig-Geist-Kark in Stood tostännig. Kultur En Denkmaal för de Fullenen ut Kruutsand ut de twee Weltkrieg’ steiht bi de Kark. Weertschop un Infrastruktur Verkehr Von Kruutsand geiht de Kreisstraat 19 na Süüdwesten in Doornbusch an de Landsstraat 111 ran. De K 45 löppt in’n Süden na Drochters an de L 111 ran. De nächsten Bahnhööv sünd de Bahnhoff Hemmoor in Basbeek un de Bahnhööv von Himmelpoorten un Hammah an de Nedderelvbahn, de all so bi 20 Kilometer wied weg sünd. Von 1899 bet 1933 harr dat Dörp ok tohoop mit Doornbusch en Bahnhoff an de Kedener Kreisbahn. Scholen De Kinner ut’n Oort gaht na de Grundschool Doornbusch op School. Lüüd De Ethnoloog Erhard Eylmann is 1860 op Kruutsand boren. Literatur August Holler: Die Elbinsel Krautsand im Wandel der Zeiten. Ein kurzer geschichtlicher Streifzug durch die vielgestaltige Geschichte dieser Elbhallig. 1938 Footnoten Weblenken Websteed över dat Eiland (hoochdüütsch) Eiland Landkreis Stood Elv

1724

https://nds.wikipedia.org/wiki/Wiehnachtsfloot

Wiehnachtsfloot

De grote Wiehnachtsfloot von 24. op 25. Dezember 1717 hett in aall de Maschlannen von Holland bit Hamborg Stücker wat 10.000 Minschen jemehr Leeven köst’ un Noot un Elend över jem brocht. In de Folgejoorn geev dat jümmer weller ungewöhnlig hoge Stormfloten, und all dat alleen möök de Lüüd anne Küsten dat swoor, de von’n Water tweislogen Dieken weller bi de Reeg to bringen. Besünners mit de Flood an’n 25. Februar 1718 hett datwedder swore Schadens geven, denn de Dieken weren von Wiehnachten her noch nich utbetert. Elv In Hadeln is dat Water bi’n Störm ut Noordwest snachtens Klock twee dull oplopen un twüschen Klock fiev un Klock söss is dor de Flood noch tokamen. En halve Stünn hett dat duurt, denn hett dat Water mannshoog stahn. Eerst nadem an en poor Steden langs de Elv de Dieken braken sünd, is de Pegel denn gau wedder daalt. In Land Hadeln (Amt Ritzbüttel inbegrepen) sünd 615 Lüüd, 1579 Peer, 7230 Stück Veh, 3405 Schaap un 4438 Swien verdrunken un 206 Hüüs un 1669 Roden Diek sünd tweispöölt worrn. Op dat Amt Ritzbüttel sünd dorvon 306 Lüüd, 210 Peer, 1198 Stück Veh, 581 Schaap, 633 Swien un 127 Gebüüd fullen. In dat Amt Neehuus sünd 24 Lüüd, 557 Peer, 2254 Stück Veh, 929 Swien un 1413 Schaap verdrunken un 11 Wahnhüüs afsapen. In Wischhoben in dat Land Keden duer dat bit to’n Joor 1742, bit se dat Lock weller dicht hannen. Wöör to „Chefsook“ bi dennen ingelschen König un hett dat Land Kürhannober an’n Innen, no dat Geldweert von 2004, woll mehr as 100 Millionen Euro köst. In Land Wusten is de Buurschop Leps ganz ünnergahn. In Brunsbüttel (vondoog Brunsbüttelkoog), wat to Dithmarschen, Holsteen höört un taumols Däänsch weer, keem dat noch leger: dor bruuken ’s gänzli’ bit 1762, üm jemehr verloor’n Land trüch to winnen. Footnoten Stormfloot

1729

https://nds.wikipedia.org/wiki/Ostf%C3%A4lsch%20Platt

Ostfälsch Platt

Dat Ostfälische Platt, hört sik en betten anners an, as dat Platt ut den huhen Norden. Et klingt en betchen mehr „biff baff“. Aber de wennigsten künnt düsse Sprake noch spräken. In’n Brönswiekschen stolpert de Lüe dorbie overn s’pitzen S’taain. Ober de Grenze nah’n Halberstädtschen un nah Madeborg, sch’tolpert se obern sch’pitzen Sch’taain. De Ostfale seggt ok „dik“ un „mik“. Bie dat Partizip hängt de Ostfaale noch en "e" vörn ran. Se or hei seggt also "Ik hebbe eseggt" statts nordnedderdütsch "Ik heff seggt". Et gift scheune Wöre, tau’n Bispeel „drieschakeln“ (trietzen, ärgern), „täuben“ (warten) oder „hille“ (eilig). Is noch tau sejjen, dat de Lüe ut’r Gejend von Hilmessen bet nah Duderstadt un Einbeck dat Ostfälsche noch en betchen anners spreket. Sei sejjet tau’n Bispeel „Luje“ statt „Lüe“. Aver dat möt se sülmst beschrieben. Et gifft ok de Ostfalenpost, dat Ostfälische Institut un anner wat. As wie bie de annern Mundorten hat uk dat Plattdüütsche unnerschiedliche Dialekte, taun Biespeel: Chöttingisch-Grubenhagensch, Heidoostfäälsch un Elvoostfäälsch. Literatur Herbert Blume: Was Braunschweiger Plattdeutsch ist - und was es nicht ist; in: Braunschweigische Heimat 101 (2), S. 17-24. Weblenken Christian Reineke: Minimalgrammatik Ostfälisch (pdf) Ostfälische Bibliothek − En bannigen Barg Bäuker in un ober ostfälischet Platt Esprokenet Ostfälisch ut en poor Dörpern Spraakvarietät Plattdüütsch

1733

https://nds.wikipedia.org/wiki/Krabben

Krabben

As Krabben warrt twee Sorten Deerten betekent Granaat, en Garnelenoort, echte Krabben, Brachyura.

1736

https://nds.wikipedia.org/wiki/Schallen

Schallen

Een Schallen (vgl.: Ingelsch „shallow“) is’n siede, flache Mulden, in de sick dat Woter sommelt. Mennigmool steit dor Reith opp, denn heet dat Reithschallen. De Schallen is dat Geegendeil tau dennen Hullen. Kiek ook no bie Dobben un Kuhlen. Geografie

1737

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kuhl

Kuhl

Kuhl betekent Kuhl, Steed, an de de Eer dör geoloogsche Prozessen insunken is, Steed, an de Ressourcen afboot warrt: Sandkuhl etc., Brake, Steed, an de en Diek braken is un den Bodden utspöölt hett, Backenkuhl, Steed, an de de Huud von de Backen insunken is, Graff. Kuhl is de Familiennaam von Aaron Kuhl (* 1996), engelschen Footballspeler, Andreas Kuhl (* 1979), düütschen Jiu-Jitsu-Sportler, Anke Kuhl (* 1970), düütsche Illustratersche un Schrieversche, Annika Kuhl (* 1972), düütsche Schauspelerin, Christiane Kuhl (* 1966), düütsche Doktersche, Curt Kuhl (1890–1959), düütschen Theoloog, David E. Kuhl (1929–2017), US-amerikaanschen Mediziner, Edwina Kuhl (* 2010), düütsche Schauspelerin, Ernst Kuhl (1843–1911), düütschen Boinschenör, Günther Kuhl (1907–1948), düütschen Jurist, Hans-Joachim Kuhl (* 1949), düütschen Politiker, Hans-Jürgen Kuhl (* 1941), düütschen Grafikdesigner un Geldfälscher, Heinrich Kuhl (1797–1821), düütschen Zooloog, Hermann von Kuhl (1856–1958), düütschen Generaal un Militärhistoriker, Jeanette Kuhl (* 1965), sweedsche Badmintonspelerin, Johannes Kuhl (1903–1968), düütschen Mediziner, Julius Kuhl (* 1947), düütschen Psycholoog, Jürgen Kuhl (* 1947), düütschen Mediziner un Schriever, Kex Kuhl (* 1989), düütschen Rapper, Manja Kuhl (* 1981), düütsche Schauspelerin, Marcus Kuhl (* 1956), düütschen Ieshockeyspeler un -manager, Markus Kuhl (* 1979), düütschen Footballscheedsrichter, Martin Kuhl (* 1965), engelschen Footballspeler un -trainer, Martin Schmitz-Kuhl (* 1970), düütschen Journalist, Schriever un Rutgever, Moritz Kuhl (1814–1876), düütschen Druckereebesitter un Politiker, Patricia K. Kuhl, US-amerikaansche Psycholinguistin, Randy Kuhl (* 1943), US-amerikaanschen Politiker, Stephan Kuhl (* 1968), düütschen Badmintonspeler, Uwe Kuhl (* 1961), düütschen Footballspeler un -trainer, Walter Frederick Kuhl (1905–1991), kanaadschen Politiker. Kiek ok bi: Kuhle, Kul, Kule, Kühl, Koel.

1738

https://nds.wikipedia.org/wiki/Wehl

Wehl

Wehl betekent Wehl, Oort in de Gemeen Freenbeek in’n Landkreis Stood, Neddersassen, Wehl, nedderlandschen Naam för den Oort Wael in de Gemeen Deutekem, Provinz Gelderland, Wehl, en lütte Waterflach, Wehl, en Geföhlstostand, wo een dat gootgeiht. Wehl is de Familiennaam von Achim Wehl (1863–1930), düütschen Generaalmajor, Feodor von Wehl (1821–1890), düütschen Schriever, Fritz Wehl (1848–1925), düütschen Ünnernehmer un Politiker, Gertrud Wehl (1920–2015), düütsche Missionarin, Gertrud Wehl-Rosenfeld (1891–1976), düütsche Pianistin un Klaveerpädagogin, Michael Wehl (* 1990), düütschen Volleyballspeler, Roland Wehl (* 1957), düütschen Publizist. Kiek ok bi: Wel, Weel.

1741

https://nds.wikipedia.org/wiki/1903

1903

1903 (MCMIII): Wat passeert is 21. September: Dr. August Oetker lett sik en Verfohren to’n Herstellen vun Backpulver patenteren. Boren 10. Januar: Walter Scherau, düütsch Volksschauspeler († 1962) 11. Januar: Domenico Piemontesi, italieensch Radrennfohrer († 1987) 23. Januar: George Orwell, engelschen Schriever († 1950) 22. Februar: Rudolf Beiswanger, düütsch Schauspeler un Theaterspeelbaas († 1984) 10. März: Bix Beiderbecke, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1931) 20. März: Vincent Richards, US-amerikaansch Tennisspeler († 1959) 31. März: Ernest Terreau, franzöösch Radrennfohrer († 1983) 22. April: Daphne Akhurst, austraalsch Tennisspelerin († 1933) 26. April: Alexander Möller, düütsch Politiker un Bundsminister († 1985) 12. Mai: Wilfrid Hyde-White, britisch Schauspeler († 1991) 21. Mai: Ludwig Leinberger, düütsch Footballnatschonalspeler († 1943) 28. Mai: Marguerite Monnot, franzöösch Komponistin un Konzertpianistin († 1961) 3. Juli: Bruno Vahl-Berg, düütsch Schauspeler († 1984) 6. Juli: Hugo Theorell, sweedsch Physioloog un Nobelpriesdräger († 1982) 9. Juli: Hinrich Brunckhorst, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1992) 4. August: Hans-Christoph Seebohm, düütsch Politiker, Bundsminister un Viezkanzler († 1967) 2. Oktober: Michele Mara, italieensch Radrennfohrer († 1986) 16. Oktober: Buck Washington, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1955) 22. Oktober: George Wells Beadle, US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger († 1989) 28. Oktober: Evelyn Waugh, engelschen Schriever († 1966) 17. November: Willem Gerardus Anderiesen, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 1944) 27. November: Lars Onsager, norweegsch Physiker un Nobelpriesdräger († 1976) 5. Dezember: Johannes Heesters, nedderlannsch Schauspeler un Singer († 2011) 5. Dezember: Cecil Powell, britisch Physiker un Nobelpriesdräger († 1969) 17. Dezember: Erskine Caldwell, US-amerikaansch Schriever († 1987) 20. Dezember: Johann Pieper, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1985) 22. Dezember: Haldan Keffer Hartline, US-amerikaansch Physioloog un Nobelpriesdräger († 1983) 26. Dezember: Heinz Reinefarth, düütsch Jurist, Kriegsverbreker, Politiker un Landdagsafordneter vun Sleswig-Holsteen († 1979) 28. Dezember: Earl Hines, US-amerikaansch Jazzmusiker un Bandleader († 1983) Storven 15. Januar: Lucido Maria Parocchi, italieensch Kardinal (* 1833) 8. Mai: Paul Gauguin, franzöösch Maler (* 1848) 23. Juni: Dr. Albert Gröning, Bremer Börgermeester (* 1839) Johr

1742

https://nds.wikipedia.org/wiki/1896

1896

Wat passeert is 4. Januar: Utah warrt as 45. Bundsstaat Deel vun de USA. Sport 6. April: In Athen gaht de Eersten Olympischen Spelen vun de Neetiet los. 262 Athleten nehmt doran deel. De Veranstalten duert bit to’n 15. April. 12. April: In Hannober warrt de Sportvereen Hannober 96 grünnt. Boren 11. Januar: Heinrich Stuhlfauth, düütsch Footballnatschonalspeler († 1966) 14. Januar: Adriano Zanaga, italieensch Radrennfohrer († 1977) 31. Januar: Else Wüstemann, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete († 1974) 9. Februar: Erich Vagts, Bremer Börgermeester († 1980) 14. Februar: Edward Arthur Milne, engelsch Mathematiker un Astrophysiker († 1950) 4. März: Otto Rohkamm, plattdüütsch Schriever († 1976) 6. März: August Werner, düütsch Footballnatschonalspeler († 1968) 24. März: Franz Blücher, düütsch Politiker, Bundsminister un Viezkanzler († 1959) 5. April: Robert Tillmanns, düütsch Politiker un Bundsminister († 1955) 6. Mai: Marion Zinderstein Jessup, US-amerikaansch Tennisspelerin († 1980) 7. Mai: Kathleen McKane Godfree, engelsch Badminton- un Tennisspelerin († 1992) 9. Juni: Karl Sack, düütsch Jurist un Wedderstandskämper († 1945) 16. Juni: Karl Rüdiger, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 1951) 2. Juli: Fritz Retter, düütsch Footballnatschonalspeler († 1965) 16. Juli: Trygve Lie, norweegsch Politiker und Generalsekretär vun de UNO († 1968) 7. August: Alberto Demicheli, uruguayisch Politiker un Präsident († 1980) 7. August: Otto Wilhelm Schneider, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1975) 20. September: Friedrich Sämisch, düütsch Schachspeler († 1975) 10. Oktober: Lester Halbert Germer, US-amerikaansch Physiker un Bargstieger († 1971) 15. Oktober: Pietro Linari, italieensch Radrennfohrer († 1972) 21. Oktober: Fred Gravenhorst, düütsch Grafiker un Breefmarkenkünstler († 1977) 13. November: Willi Koops, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 1972) 25. November: Jessie Royce Landis, US-amerikaansch Schauspelerin († 1972) 2. Dezember: Robert Laude, plattdüütsch Wöörbookschriever († 1988) 27. Dezember: Maurice De Waele, belgisch Radrennfohrer un Tour de France Winner 1929 († 1952) 27. Dezember: Louis Bromfield, US-amerikaansch Schriever († 1956) Storven 8. Januar: Paul Verlaine, franzöösch Schriever (* 1844) 12. März: Nikolai Grigorjewitsch Erschoff, russisch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1837) 18. Mai: Eduard Smelzkop, plattdüütsch Schriever (* 1814) 14. Juni: Friedrich Corleis, hooch- un plattdüütsch Schriever (* 1853) 23. Juni: Hubert Ferdinand Kufferath, düütsch Komponist (* 1818) 1. Juli: Harriet Beecher-Stowe, US-amerikaansch Schrieversche (* 1811) 13. Juli: Emanuel Gurlitt, plattdüütsch Schriever (* 1826) 18. September: Hippolyte Fizeau, franzöösch Physiker (* 1819) 23. September: Ivar Aasen, norweegsch Spraakforscher un Dichter (* 1813) 11. Oktober: Anton Bruckner, öösterrieksch Komponist (* 1824) 5. November: Karl Verner, däänsch Spraakwetenschopler, Updecker van Verners Gesett (* 1846) Johr

1743

https://nds.wikipedia.org/wiki/1897

1897

Wat passeert is 1. November: De Footballvereen Juventus Turin wurrd grünnd. Boren 4. Februar: Ludwig Erhard, ehemalger Bunnskanzler vun’d Bunnsrepubliek Düütschland († 1977) 4. Februar: Rudolf Stundl, öösteriekschen Volkskünstler un Teppichknüpper († 1990) 27. Februar: Hans Isernhagen, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1960) 19. März: Betty Compson, US-amerikaansch Schauspelerin († 1974) 28. März: Josef Herberger, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer († 1977) 5. April: Hans Schuberth, düütsch Politiker un Bundsminister († 1976) 15. April: Wilhelm Fredemann, hoochdüütsch un plattdüütsch Schriever († 1984) 19. April: Bruno Diekmann, düütsch Politiker, Bundsdagsafordneter un Ministerpräsident van Sleswig-Holsteen († 1982) 9. Mai: Walter Harm, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 1964) 14. Mai: Sidney Bechet, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1959) 18. Mai: Edgar Colle, belgisch Schachmeester († 1932) 4. Juni: Emil Hecker, plattdüütsch Schriever († 1989) 13. Juni: Paavo Nurmi, finnisch Lichtathlet († 1973) 25. Juni: Basil Radford, britisch Schauspeler († 1952) 27. Juni: Tony Sbarbaro, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1969) 11. August: Enid Blyton, engelsch Kinnerbook-Schrieverin 11. August: Käthe Haack, düütsch Schauspelerin 31. August: Fredric March, US-amerikaansch Schauspeler († 1975) 25. September: William Faulkner, US-amerikaansch Schriever un Nobelpriesdräger († 1962) 26. Oktober: Henry Vahl, düütsche Volksschauspeler († 1977) 28. Oktober: Edith Head, US-amerikaansch Kledaaschmakersche († 1981) 8. November: Karl Bunje, plattdüütsch Schriever († 1985) 2. Dezember: Otto Fenichel, österrieksch Psychoanalytiker († 1946) 9. Dezember: Hermione Gingold, britisch Schauspelerin († 1987) 14. Dezember: Thomas Dehler, düütsch Politiker († 1967) 18. Dezember: Fletcher Henderson, US-amerikaansch, Jazzpianist, Bandleader un Komponist († 1952) 22. Dezember: Paul Schlack, düütsch Chemiker un Utfinner († 1987) Storven 15. Januar: Alois Friedrich Rogenhofer, öösterrieksch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1831) 3. April: Johannes Brahms, düütsch Komponist (* 1833) 5. August: Albert Marth, düütsch Astronom (* 1828) 8. August: Victor Meyer, düütsch Chemiker 25. August: Juan Idiarte Borda, uruguayisch Politiker un Präsident (* 1844) 19. Oktober: Willem Rocco, plattdüütsch Schriever, Schauspeler un Danzlehrer ut Bremen (* 1819) 19. Oktober: Berthold Englisch, Schachspeler ut Österriek (* 1851) 5. November: Christian Wilhelm Blomstrand, sweedsch Chemiker (* 1826) 17. Dezember: Anton von Ruthner, öösterrieksch Bargstieger, Alpenforscher, Geograph un Alpinschriftsteller (* 1817) Johr

1744

https://nds.wikipedia.org/wiki/1916

1916

1916 (MCMXVI): Wat passeert is De Eerste Weltkrieg 21. Februar bit 18. Dezember: In de Slacht bi Verdun weert mehr as 700.000 düütsche un franzöösche Suldaten dootschaten oder verwunnt. An't Enn sütt de Front nich anners ut, as vördem. 31. Mai: In den Skagerak dreept se düütsche un de britsche Flott in de Skagerakslacht up'nanner 1. Juli bit 18. November: Bi 1,8 Mio britsche, düütsche un franzöösche Suldaten weert in de Slacht an de Somme an'e Siet maakt oder verwunnt. De Allieerten winnt en beten Land. 22. Juli: Ünner den Naam Der Kriegsbote kummt to’n eersten mol de Allgemeine Zeitung rut. Dat is dat öllste Daagblatt vun Namibia un dat eenzige düütschsprakig Daagblatt vun Afrika. 27. August: Rumänien verklaart den Krieg an Öösterriek-Ungarn Boren 7. Januar: Paul Keres, eestnisch un sowjeetsch Schachmeester († 1975) 12. Januar: Jay McShann, US-amerikaansch Jazz- un Bluesmusiker († 2006) 20. Januar: Pietro Rava, italieensch Footballnatschonalspeler († 2006) 8. Februar: Jimmy Skidmore, engelsch Jazzmusiker († 1998) 9. Februar: Cino Cinelli, italieensch Radrennfohrer († 2001) 6. März: Rochelle Hudson, US-amerikaansch Schauspelerin († 1972) 8. März: Yvon Petra, franzöösch Tennisspeler († 1984) 16. Mai: Ephraim Katzir, israeelsch Wetenschapler un Politiker († 2009) 21. Mai: Reinhard Schaletzki, düütsch Footballnatschonalspeler († 1995) 28. Mai: Christa Siems, düütsch Schauspelerin († 1990) 4. Juni: Robert Francis Furchgott, US-amerikaansch Wetenschapler un Nobelpriesdräger († 2009) 8. Juni: Francis Harry Compton Crick, britisch Physiker un Biochemiker, Opdecker vun de DNA un Nobelpriesdräger († 2004) 18. Juni: Lucien Storme, belgisch Radrennfohrer († 1945) 12. Juli: Sam Taylor, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1990) 20. August: Richard Stücklen, düütsch Politiker un Bundsminister († 2002) 25. August: Frederick Chapman Robbins, US-amerikaansch Mikrobioloog un Nobelpriesdräger († 2003) 27. August: Robert Van Eenaeme, belgisch Radrennfohrer († 1959) 1. September: Dorothy Cheney, US-amerikaansch Tennisspelerin († 2014) 19. September: Jakob Eckert, düütsch Footballnatschonalspeler († 1940) 4. Oktober: Witali Lasarewitsch Ginsburg, russisch Physiker un Nobelpriesdräger († 2009) 28. Oktober: Erich Mende, Viezkanzler vun de Bundsrepubliek Düütschland († 1998) 9. Dezember: Kirk Douglas, US-amerikaansch Schauspeler († 2020) 9. Dezember: Irving John Good, britsch Mathematiker un Kryptoloog († 2009) 15. Dezember: Maurice Hugh Frederick Wilkins, niegseeländsch Physiker un Nobelpriesdräger († 2004) 19. Dezember: Roy Ward Baker, britisch Filmspeelbaas un Filmproduzent († 2010) 19. Dezember: Elisabeth Noelle-Neumann, Grünnerin vun dat Institut für Demoskopie († 2010) 27. Dezember: Hinnerk Kruus, plattdüütschen Schriever († 1994) 28. Dezember: Nelly Adamson-Landry, belgisch-franzöösch Tennisspelerin († 2010) Storven 17. Januar: Marie Bracquemond, franzöösch Malerin (* 1840) 20. Februar: Klas Pontus Arnoldson, sweedsch Journalist, Politiker un Fredensnobelpriesdreger. 19. März: Wassili Iwanowitsch Surikow, russischen Maler (* 1848) 20. Mai: Henrik Greve Blessing, norweegsch Polarforscher (* 1866) 16. Juli: Hermann Bosch, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1891) 27. Juli: Johannes Paulsen, plattdüütschen Paster un Schriever (* 1847) 17. August: Johann Hinnerk Fehrs, plattdüütsch Dichter un Schriever (* 1838) 12. November: Percival Lowell, US-amerikaansch Astronom (* 1855) 29. November: John Tebbutt, austraalsch Astronom (* 1834) 1. Dezember: Charles de Foucauld, kathoolsch Preester (* 1858) 12. Dezember: Leo Anton Carl de Ball, düütsch Astronom (* 1853) Johr 16

1745

https://nds.wikipedia.org/wiki/1927

1927

(MCMXXVII) Wat passeert is 9. Mai: Canberra wurrd nee Hööftstadt vun Australien un lööst dormit Melbourne af. Kultur 27. September: De Nedderdüütsche Bühnenbund warrt grünnt. Salvador Dalí kümmt na Paris un slutt sik dor de Surrealisten an Boren 1. Januar: Vernon Lomax Smith, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger 9. Januar: Thorkild Hansen, däänsch Schriever († 1989) 13. Januar: Sydney Brenner, britisch Bioloog un Nobelpriesdräger († 2019) 18. Januar: Werner Liebrich, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer († 1995) 2. Februar: Stan Getz, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1991) 4. Februar: Henry Kolarz, düütsch Journalist, Schriever un Dreihbookschriever († 2001) 4. Februar: Tony Fruscella, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1969) 7. Februar: Laurie Johnson, britsch Komponist vun Filmmusik un Produzent 8. Februar: Adolf Freiherr von Wangenheim, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2020) 14. Februar: Lois Maxwell, kanaadsch Schauspelerin († 2007) 4. März: Dick Savitt, US-amerikaansch Tennisspeler († 2023) 6. März: Gabriel García Márquez, kolumbiaansch Journalist, Schriever un Nobelpriesdräger († 2014) 10. März: Donn Trenner, US-amerikaansch Jazzmusiker un Arrangeur († 2020) 11. März: Joachim Fuchsberger, düütsch Schauspeler un Moderater († 2014) 16. März: Wladimir Komarow, sowjetisch Kosmonaut († 1967) 16. März: Ruby Braff, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2003) 21. März: Hans-Dietrich Genscher, düütsch Politiker, Bundsminister un Viezkanzler († 2016) 23. März: Mato Damjanović, kroaatsch Schachspeler († 2011) 23. März: Rainer Schepper, plattdüütschen Schriever († 2021) 29. März: John Robert Vane, britisch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 2004) 4. April: Monique Chaumette, franzöösch Schauspelerin 6. April: Gerry Mulligan, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1996) 10. April: Marshall Warren Nirenberg, US-amerikaansch Biochemiker, Genetiker un Nobelpriesdräger († 2010) 14. April: Alan Graham MacDiarmid, niegseeländsch Nobelpriesdräger för Chemie († 2007) 14. April: Victor J. Kemper, US-amerikaansch Kameramann 16. April: Hans Günter Fessel, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1995) 16. April: Josef Ratzinger, later Paapst Benedikt XVI. († 2022) 17. April: Walter Ruppel, düütsch Schauspeler, Speelbaas un Intendant vun dat Ohnsorg-Theater († 2016) 18. April: Stephen B. Grimes, britisch Artdirector un Szenenbillner († 1988) 18. April: Tadeusz Mazowiecki, poolsch Publizist, Börgerechtler un Politiker († 2013) 20. April: Roger Decock, belgisch Radrennfohrer († 2020) 27. April: Connie Kay, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1994) 11. Mai: Gene Savoy, US-amerikaansch Opdecker († 2007) 16. Mai: Günther Siegmund, düütsch Schauspeler, Schriever un Intendant († 1981) 27. Mai: Freddie Gruber, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011) 29. Mai: Charlotte Kerr, düütsch Schauspelerin, Speelbaasche un Filmproduzentin († 2011) 3. Juni: Heinrich Roiss, öösterrieksch Bargstieger († 1959) 24. Juni: Martin Lewis Perl, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger († 2014) 28. Juni: Frank Sherwood Rowland, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger († 2012) 28. Juni: Boris Arsenjewitsch Schilkow, sowjeetsch Iesflinklöper († 2015) 30. Juni: Shirley Fry-Irvin, US-amerikaansch Tennis- un Badmintonspelerin († 2021) 5. Juli: Karl-Emil Schade, Paster un plattdüütsch Bibelöversetter († 2007) 9. Juli: Carl Scholz, plattdüütsch Schriever († 2009) 11. Juli: Ehrhart Glaser, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2006) 11. Juli: Harry Tallert, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 1997) 16. Juli: Lothar Blumhagen, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker († 2023) 28. Juli: Richard Toborg, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2014) 9. August: Robert Shaw, britsch Schauspeler un Schriever († 1978) 22. August: Lou Colombo, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2012) 24. August: Harry Max Markowitz, US-amerikaansch Ökonoom un Nobelpriesdräger 26. August: Norman Bates, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2004) 30. August: Helmut Kater, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 2012) 4. September: Günter Wahrendorf, plattdüütsch Schriever († 1990) 10. September: Klaus Granzow, pommersch Schauspeler, Schriever un Dichter († 1986) 10. September: Gerhard Jahn, düütsch Politiker un Bundsminister († 1998) 14. September: Jürg Marmet, Swiezer Bargstieger († 2013) 16. September: Peter Falk, US-amerikaansch Schauspeler († 2011) 20. September: John Dankworth, britisch Jazz-Musiker, Big Band-Leader un Komponist († 2010) 30. September: Robert Fuest, britisch Speelbaas, Dreihbookschriever un Szenenbillner († 2012) 8. Oktober: Torbjørn Falkanger, norweegsch Skispringer († 2013) 16. Oktober: Max Bollwage, düütsch Grafikdesigner, Schriftsetter, Kalligraf, Lehrer un Schriever 16. Oktober: Günter Grass, düütsch Schriever, Bildhauer, Maler, Grafiker un Nobelpriesdräger († 2015) 21. Oktober: Fritz Wintersteller, öösterrieksch Bargstieger († 2018) 26. Oktober: Jorge Batlle Ibáñez, uruguayisch Politiker un Präsident († 2016) 10. November: Martti Meinilä, finnisch Biathlet († 2005) 25. November: Dick Wellstood, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1987) 5. Dezember: Bhumibol Adulyadej, König vun Thailand († 2016) 6. Dezember: Israel Katz, israeelsch Politiker un Minister († 2010) 8. Dezember: Wladimir Alexandrowitsch Schatalow, russisch Kosmonaut († 2021) 11. Dezember: Friedrich G. Beckhaus, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker 15. Dezember: Gene Quill, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1988) 17. Dezember: Ernst Meyer, plattdüütsch Schriever († 2012) 25. Dezember: Ram Narayan, indisch klassisch Musiker Boren ahn bekannt Datum Jan Jaap Boer, plattdüütsch Schriever ut den Nedderlannen († 2011) Storven 21. Februar: Robert Garbe, plattdüütsch Schriever (* 1878) 22. März: Jan Hendriks Popping, plattdüütsch Schriever ut de Nedderlannen (* 1852) 23. März: Paul César Helleu, franzöösch Maler vun den Realismus (* 1859) 11. Mai: Juan Gris, spaansch Maler (* 1887) 30. Mai: Vincenzo Cerulli, italiensch Astronom (* 1859) 9. Juni: Michael Ancher, däänsch Maler vun den Impressionismus (* 1849) 27. Oktober: Albert Champion, franzöösch-amerikaansch Radrennfohrer, Autorennfohrer un Konstrukteur (* 1878) 11. November: Kristian Prestrud, norweegsch Polarforscher (* 1881)

1746

https://nds.wikipedia.org/wiki/1945

1945

1945 (MCMXLV): Wat passeert is Politik un Sellschop 6. Juni: In Bremen kümmt de Senat Vagts in't Amt. Dat is de eerste Senat na den Tweeten Weltkrieg 1. August: De Senat Vagts ünner Börgermeester Erich Vagts mutt in Bremen Bott geven 1. August: Wilhelm Kaisen vun de SPD warrt Bremer Börgermeester. Mit em geiht de eerste Senat Kaisen in dat Amt 12. September: De Sportvereen VfL Wulfsborg warrt grünnt 13. Oktober: In Würzborg warrt de CDU grünnt. 16. November: De Verfaten vun de UNESCO warrt vun 37 Staaten in London verafscheedt Tweete Weltkrieg 8. Mai: De düütsche Wehrmacht gifft up. De tweete Weltkrieg is in Europa to Enn. Boren 4. Januar: Richard Royce Schrock, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger 18. Januar: Ernst Leuenberger, Swiezer Gewerkschapler un Politiker († 2009) 19. Januar: Maria Jepsen, düütsche Bischöpin 21. Januar: Martin Shaw, britisch Schauspeler 29. Januar: Manfred Lehmann, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker 3. Februar: Gunter Armonat, düütsch Verwaltensbeamter un Kommunalpolitiker 4. Februar: John Stubblefield, US-amerikaansch Jazz-Musiker († 2005) 5. Februar: Józef Różak, poolsch Biathlet 6. Februar: Bob Marley, Reggae- Singer ut Jamaika († 1981) 6. Februar: Franz Röhrs, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen 9. Februar: Mia Farrow, US-amerikaansch Schauspelerin 9. Februar: Yoshinori Ōsumi, japaansch Zellbioloog un Nobelpriesdräger 12. Februar: Jann-Peter Janssen, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 2022) 12. Februar: Thilo Sarrazin, düütsch Politiker un Schriever 19. Februar: Jürgen Rumor, düütsch Footballspeler 20. Februar: George Fitzgerald Smoot III, US-amerikaansch Astrophysiker un Nobelpriesdräger 21. Februar: Walter Momper, ehemalger Regeerend Börgermeester von Berlin 24. Februar: Mikael Salomon, däänsch-US-amerikaanschen Kameramann, Speelbaas un Filmproduzent 4. März: Göran Claeson, sweedsch Iesflinklöper 5. März: Richard Wilke, düütsch Kommunalpolitiker 7. März: John Heard US-amerikaansch Schauspeler († 2017) 22. März: Paul Schockemöhle, düütsch Springrieder un Ünnernehmer 23. März: Eric De Vlaeminck, belgisch Radrennfohrer († 2015) 2. April: Linda Hunt, US-amerikaansch Schauspelerin 10. April: Jochen Bölsche, düütsch Journalist 29. April: Lutz Ackermann, düütsch Rundfunk- un Feernsehmoderater 29. April: Erich J. Fuchshuber, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1990) 30. April: Dan van Husen, düütsch Schauspeler 30. April: Michael John Smith, US-amerikaansch Astronaut († 1986) 3. Mai: Jeffrey Connor Hall, US-amerikaansch Genetiker, Chronobioloog un Nobelpriesdräger 9. Mai: Josef Heynckes, düütsch Footballnatschonalspeler un Footballtrainer 12. Mai: Carl Robie, US-amerikaansch Swemmer un Olympiasieger († 2011) 13. Mai: Lars Berghagen, sweedsch Musiker, Komponist un Texter 16. Mai: Brewster Hopkinson Shaw, US-amerikaansch Astronaut 20. Mai: Anton Zeilinger, öösterrieksch Quantenphysiker un Nobelpriesdräger 11. Juni: Adrienne Barbeau, US-amerikaansch Schauspelerin 9. Juni: Luis Ocaña Pernía, spaansch Radrennfohrer († 1994) 13. Juni: Ronald John Grabe, US-amerikaansch Astronaut 17. Juni: Eddy Merckx, belgisch Radrennfohrer 22. Juni: Rainer Brüderle, düütsch Politiker un Bundsminister 15. Juli: Jürgen Möllemann, düütsch Politiker un Viezkanzler († 2003) 19. Juli: Richard Henderson, britisch Bioloog un Nobelpriesdräger 25. Juli: Slobodan Martinović, serbsch Schachspeler († 2015) 30. Juli: Patrick Modiano, franzöösch Schriever un Nobelpriesdräger 1. August: Douglas Dean Osheroff, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger 12. August: Ron Mael, US-amerikaansch Popmusiker 13. August: Aleksander Klima, poolsch Biathlet 14. August: Giselher Suhr, düütsch Journalist († 2018) 31. August: Bob Welch, US-amerikaansch Rockmusiker († 2012) 3. September: Traudel Haas, düütsch Synchroonsnackerin un Schauspelerin 10. September: Richard Michael Mullane, US-amerikaansch Astronaut 11. September: Franz Beckenbauer, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer 30. September: José Manuel Fuente, spaansch Radrennfohrer († 1996) 30. September: Ehud Olmert, israeelsch Politiker 29. September: Michael Bella, düütsch Footballnatschonalspeler 2. Oktober: Don McLean, US-amerikaansch Singer 3. Oktober: Klaus Merz, Schriever ut de Swiez 10. Oktober: Juri Sergejewitsch Rasuwajew, russisch Schachspeler († 2012) 19. Oktober: Angus Stewart Deaton, britisch-US-amerikaansch Ökonom un Nobelpriesdräger 20. Oktober: Romeo Benetti, italieensch Footballnatschonalspeler 3. November: Gerd Müller, düütsch Footballnatschonalspeler († 2021) 12. November: Tracy Kidder, US-amerikaansch Schriever 14. November: Paul Hirsch, US-amerikaansch Filmeditor 13. Dezember: Christina Bührmann, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen 25. Dezember: Rick Berman, US-amerikaansch Filmproduzent un Dreihbookschriever Boren ahn bekannt Datum Dennis McCarthy, US-amerikaansch Komponist Walter Marquardt, plattdüütsch Schriever Storven 1. Januar: Hermann Buse, düütsch Radrennfohrer (* 1907) 23. Januar: Erwin Planck, düütsch Politiker un Wedderstandskämper gegen den Natschonalsozialismus (* 1893) 30. Januar: Jur Haak, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1892) 2. Februar: Carl Friedrich Goerdeler, düütsch Jurist, Politiker un Wedderstandskämper (* 1884) 3. Februar: Roland Freisler, düütsch Jurist un Vörsitter vun den Volksgerichtshoff (* 1893) 6. Februar: Erwin Wegner, düütsch Lichtathlet (* 1909) 13. Februar: Dorothea Köring, düütsch Tennisspelerin (* 1880) 5. März: Hasso von Boehmer, düütsch Offizier un Wedderstandskämper (* 1904) 5. März: Rudolf Hartmann, plattdüütsch Schriever un kommunistisch Politiker (* 1885) 12. März: Friedrich Fromm, düütsch General (* 1888) 13. März: Guus van Hecking-Colenbrander, nedderlannsch Footballspeler (* 1887) 19. März: Clyde Hart, US-amerikaansch-Jazzmusiker (* 1910) 26. März: David Lloyd George, britisch Politiker un Premierminister (* 1863) 5. April: Hans Kalb, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1899) 9. April: Dietrich Bonhoeffer, düütsch Theoloog un Wedderstandskämper (* 1906) 9. April: Ewald von Kleist-Schmenzin, düütsch Politiker un Wedderstandskämper (* 1890) 9. April: Hans Oster, düütsch General un Wedderstandskämper (* 1887) 9. April: Karl Sack, düütsch Jurist un Wedderstandskämper (* 1896) 9. April: Theodor Strünck, düütsch Jurist un Wedderstandskämper ( * 1895) 10. April: Lucien Storme, belgisch Radrennfohrer (* 1916) 23. April: Friedrich Kreklow, plattdüütsch Schriever (* 1876) 23. April: Klaus Bonhoeffer, düütsch Jurist un Strieder in den düütschen Wedderstand gegen Hitler 30. April: Adolf Hitler, düütsch Riekskanzler un Diktater (* 1889) 23. Mai: Heinrich Himmler, Rieksföhrer vun de SS (* 1900) 21. Juli: Johannes Jessen, plattdüütsch Paster un Bibelöversetter (* 1880) 29. Juli: Gustav Friedrich Meyer, düütsch Volkskundler (* 1878) 31. August: Stefan Banach, poolsch Mathematiker 28. November: Dwight Filley Davis, US-amerikaansch Tennisspeler un Grünner vun’n Davis-Cup (* 1879) 16. Dezember: Sigmund Hein, öösterrieksch Lepidopteroloog (* 1868) Johr 45

1747

https://nds.wikipedia.org/wiki/1936

1936

(MCMXXXVI) Wat passeert is De Osten vun Armenien warrt as Republik Armenien Deel vun de Sowjetunion 7. März: Düütschland künnigt de Verdrääg vun Locarno up. De düütsche Wehrmacht marscheert in dat Rhienland in, wo keen Militär sik in upholen draff. 9. Mai: Italien sluukt Äthiopien dal. König Viktor Emanuel III. warrt to'n Kaiser vun Äthiopien utropen. De rechtmatige Kaiser Haile Selassie mutt na Grootbritannien utkniepen. Dor geiht de Abessinienkrieg mit to Enn. 17. Juli: Mit en Militärputsch in Spaansch-Marokko unner General Francisco Franco geiht de Spaansche Börgerkrieg los. He schall bit 1939 duern. 5. August: De Baas vun de Regeerung vun Grekenland, General Ioannis Metaxas lööst dat Parlament up un verklaart de Verfaten to nix un regeert vun nu af an as Diktater. 13. August: To'n eersten Mol maakt düütsche Suldaten bi den Börgerkrieg in Spanien mit. Up de Siet vun Franco grippt de düütsche Luftmacht en Oorlogschipp vun de Republikaners an. Boren 1. Januar: Louis Rostollan, franzöösch Radrennfohrer († 2020) 6. Januar: Julio María Sanguinetti Coirolo, uruguayisch Politiker un Präsident 9. Januar: Mike Davies, britisch Tennisspeler un Ünnernehmer († 2015) 22. Januar: Alan Jay Heeger, US-amerikaansch Nobelpriesdräger för Chemie 23. Januar: Joachim Pukaß, düütsch Synchroonsnacker un Schauspeler 27. Januar: Barry Clark Barish, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger 8. Februar: Waltrud Bruhn, plattdüütsch Schrieversche un Lyrikerin († 1999) 16. Februar: Karol Divín, tschechoslowaaksch un slowaaksch Ieskunstlöper († 2022) 29. Februar: Jack Robert Lousma, US-amerikaansch Astronaut 11. März: Harald zur Hausen, düütsch Mediziner un Nobelpriesdräger 17. März: Thomas Kenneth Mattingly, US-amerikaansch Ruumfohrer 19. März: Birthe Wilke, däänsch Singersche 28. März: Mario Vargas Llosa, peruaansch Schriever un Nobelpriesdräger 3. April: Scott LaFaro, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1961) 10. April: Michail Juchma, tschuwaschschen Schriever, Dichter un Historiker 14. April: Leo Schlömmer, öösterrieksch Bargstieger 15. April: Beate Hasenau, düütsch Schauspelerin, Kabarettistin und Synchroonsnackerin († 2003) 15. April: Raymond Poulidor, franzöösch Radrennfohrer († 2019) 11. Mai: Carla Bley, US-amerikaansch Jazz-Musikerin, Komponistin, Arrangeurin, Bandleaderin, Pianistin bzw. Organistin 15. Mai: Kurt Vajen, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2020) 16. Mai: Karl Lehmann, düütsch Kardinal († 2018) 16. Mai: Manfred Stolpe, düütsch Politiker und Bundsminister († 2019) 17. Mai: Dennis Hopper, US-amerikaansch Schauspeler un Speelbaas († 2010) 21. Mai: Günter Blobel, düütsch-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 2018) 25. Mai: Hannes Demming, düütsch Schoolmeester, Schauspeler un plattdüütsch Schriever 8. Juni: Kenneth Geddes Wilson, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger († 2013) 9. Juni: Jürgen Schmude, düütsch Politiker un Bundsminister 12. Juni: Marcus Belgrave, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2015) 5. Juli: Piet Fransen, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 2015) 5. Juli: James Alexander Mirrlees, britisch Ökonom un Nobelpriesdräger († 2018) 11. Juli: Dietrich Hoffmann, plattdüütsch Schriever († 2012) 16. Juli: Yasuo Fukuda, japaansch Politiker 22. Juli: Klaus Bresser, düütsch Journalist 23. Juli: Benito Sarti, italieensch Footballnatschonalspeler († 2020) 5. August: Gerhard Krug, düütsch Footballspeler († 2011) 20. August: Hideki Shirakawa, japansch Nobelpriesdräger för Chemie 22. August: Lex Humphries, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1994) 29. August: John McCain, US-amerikaansch Politiker un Senater († 2018) 30. August: Gianfranco Petris, italieensch Footballnatschonalspeler († 2018) 5. September: Thomas Reimer, düütsch Journalist († 2011) 14. September: Walter Koenig, US-amerikaansch Schauspeler un Dreihbookschriever 14. September: Ferid Murad, US-amerikaansch Mediziner, Pharmakoloog un Nobelpriesdräger 16. September: Claus Seibel, düütsch Fernsehjournalist († 2022) 29. September: Silvio Berlusconi, italieensch Politiker un Ünnernehmer 5. Oktober: Václav Havel, tschechsch Schriever un Staatspräsident († 2011) 10. Oktober: Gerhard Ertl, düütsch Physiker, Chemiker un Nobelpriesdräger 11. Oktober: Charles Gordon Fullerton, US-amerikaansch Astronaut († 2013) 15. Oktober: Oleg Leonidowitsch Tschernikow, russisch Schachspeler († 2015) 22. Oktober: Wolfgang Sieg, düütsch Schoolmeester un plattdüütsch Schriever († 2015) 31. Oktober: Michael Landon, US-amerikaansch Schauspeler 3. November: Walentin Pschenizyn, sowjeetsch Biathlet 5. November: Uwe Seeler, düütsch Footballnatschonalspeler († 2022) 8. November: Claudio Bravo, chileensch Maler († 2011) 8. November: Edward George Gibson, US-amerikaansch Astronaut 9. November: Michail Tal, sowjetsch un lettsch Schachpeler († 1992) 13. November: Edda Buding, düütsch Tennisspelerin († 2014) 21. November: Jürgen Ludwigs, plattdüütsch Schriever un Pädagoog 30. November: Eric Walter Elst, belgisch Astronom († 2022) 3. Dezember: Klaus Johann Jacobs, Bremer Koopmann († 2008) 13. Dezember: Hans-Cord Graf von Bothmer, düütsch Politiker un Landdagsfordneter vun Neddersassen 15. Dezember: Geert Kocks, nedderlannsch Spraakwetenschapler († 2003) 17. Dezember: Franziskus, Paapst, as Jorge Mario Bergoglio 17. Dezember: Klaus Kinkel, düütsch Politiker, Bundsminister un Viezkanzler († 2019) 20. Dezember: Julie Stevens, britisch Schauspelerin Boren ahn bekannt Datum Sishayi Nxumalo, Politiker ut Swasiland († 2000) Erich Übelacker, öösterrieksch Astronom un Saakbookschriever Storven 13. Januar: Bertha Zillessen, düütsch Malerin un Fotografin (* 1872) 18. Januar: Rudyard Kipling, engelsch Schriever (* 1865) 19. März: Ernst Voß, plattdüütschen Oversetter vun dat Nee Testament un evangeelschen Paster (* 1886) 9. April: Ferdinand Tönnies, düütsch Sozioloog (* 1865) 1. Juni: Ludwig Frahm, plattdüütsch Schriever (* 1856) 15. August: Grazia Deledda, italieensch Schrieverin un Nobelpriesdrägerin (* 1871) 15. Oktober: George Francis Hampson, britisch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1860) 25. Oktober: Karl Theodor Martens, düütsch Politiker (* 1860) 5. Dezember: Oscar Wisting, norweegsch Polarforscher (* 1871) Johr 20. Johrhunnert

1748

https://nds.wikipedia.org/wiki/1948

1948

1948 (MCMXLVIII): Wat passeert is 22. Januar: Willem Kaisen warrt to'n drüdden Mol Bremer Börgermeester. Lannsregeern vun Bremen is de Senat Kaisen III. 13. Februar: De Footballvereen 1. FC Köln wurrd grünnd 31. März/1. April: Binnen dat Königriek Däänmark weert de Färöer wiethen sülvstännig. 24. April: In Rodenborg warrt de Freudenthal-Sellschop grünnt. 28. Juli: Bi en Keetelwagenexplosion in de BASF in Ludwigshafen an' Rhien kommt 207 Menschen to Dood un 3818 wurrn besehrt. Boren 7. Januar: Ichirō Mizuki, japaansch Pop-Singer 10. Januar: Bernard Thévenet, franzöösch Radrennfohrer 20. Januar: Jerry Lynn Ross, US-amerikaansch Astronaut 27. Januar: László Vadász, ungaarsch Schachgrootmeester († 2005) 28. Januar: Heinz Flohe, düütsch Footballnatschonalspeler († 2013) 30. Januar: Akira Yoshino, japaansch Ingenieur un Nobelpriesdräger 3. Februar: Carlos Filipe Ximenes Belo, röömsch-kathoolsch Bischop un Oosttimor un Nobelpriesdräger 3. Februar: Henning Mankell, sweedsch Schriever un Speelbaas († 2015) 20. Februar: Christopher Pissarides, zyprisch-britisch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger 26. Februar: Michael Richmond, US-amerikaansch Jazzmusiker 28. Februar: Steven Chu, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger 28. Februar: Mike Figgis, britisch Filmspeelbaas, Filmkomponist, Dreihbookschriever, Filmproduzent un Schauspeler 28. Februar: Mercedes Ruehl, US-amerikaansch Schauspelerin 6. März: Dieter Möhrmann, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen 10. März: Jean Troillet, Swiezer Bargstieger un Bargführer 20. März: John de Lancie, US-amerikaansch Schauspeler 26. März: Klaus Büchner, düütsch Musiker un Synschroonsnacker 29. März: Joachim Stünker, düütsch Jurist, Politiker un Bundsdagsafordneter 31. März: Albert Arnold Gore, US-amerikaansch Politiker, Ünnernehmer un Freedensnobelpriesdräger 1. April: Alain Vasseur, franzöösch Radrennfohrer 2. April: Joe Fargis, US-amerikaansch Springrieder 3. April: Georg Schwarzenbeck, düütsch Footballnatschonalspeler 6. April: Charles Rouxel, franzöösch Radrennfohrer 12. April: Joschka Fischer, düütsch Politiker un Bundsminister 12. April: Peter Raap, düütsch Heimatforscher 15. April: Michael Kamen, US-amerikaansch Filmmusik-Komponist, Arrangeur un Ledermaker († 2003) 20. April: Paul Robert Milgrom, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger 27. April: Hans van Helden, nedderlannsch-franzöösch Iesflinklöper 28. April: Terry Pratchett, britisch Fantasyschriever († 2015) 17. Mai: Horst Köppel, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer 21. Mai: Jonathan Hyde, britisch Schauspeler 24. Mai: James Cosmo, britisch Schauspeler 26. Mai: Stevie Nicks, US-amerikaansch Singerin un Komponistin 30. Mai: Johan De Muynck, belgisch Radrennfohrer 31. Mai: Swetlana Alexandrowna Alexijewitsch, wittrussisch Schrieverin un Nobelpriesdrägerin 9. Juni: Tom Whittacker, britisch-US-amerikaansch Bargstieger 19. Juni: Erik Schinegger, öösterrieksch Skifohrer 1. Juli: Katja Ebbinghaus, düütsch Tennisspelerin 4. Juli: René Arnoux, franzöösch Formel 1-Rennfohrer 22. Juli: Otto Waalkes, oostfreesch Komiker un Schauspeler 30. Juli: Carel Struycken, nedderlännsch Schauspeler 1. August: Rainer Schmidt, Skispringer ut de DDR 4. August: Giorgio Parisi, italieensch Physiker un Nobelpriesdräger 7. August: James Patrick Allison, US-amerikaansch Immunoloog un Nobelpriesdräger 8. August: Richard Tuggle, US-amerikaansch Dreibookschriever un Speelbaas 8. August: Anders Wejryd, sweedsch Arzbischop 20. August: Cees van Kooten, nedderlannsch Footballnatschonalspeler un -trainer († 2015) 24. August: Jean Michel Jarre, franzöösch Musiker un Komponist 1. September: Birthe Kjær, däänsch Slagersingersche 2. September: Sharon Christa McAuliffe, US-amerikaansch Lehrerin un Astronautin († 1986) 3. September: Uwe Biester, düütsch Kommunalpolitiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen 16. September: Rosemary Casals, US-amerikaansch Tennisspelerin 29. September: Theo Jörgensmann, düütsch Jazzmusiker 5. Oktober: Joseph Bruyère, belgisch Radrennfohrer 5. Oktober: Russell Mael, US-amerikaansch Popmusiker 9. Oktober: Oliver Simon D’Arcy Hart, US-amerikaansch Ökonom un Nobelpriesdräger 22. Oktober: Uta Stammer, Schauspelerin un Hörspeelsnackerin († 2018) 24. Oktober: Kristi Zea, US-amerikaansche Szenenbillnersche, Kledaaschmakersche un Filmproduzentin 25. Oktober: Brian Narelle, Schauspeler 1. November: Calvin Russell, US-amerikaansch Singer-Songwriter († 2011) 5. November: William Daniel Phillips, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger 6. November: Robert Hübner, düütsch Schachspeler 8. November: Dale Allan Gardner, US-amerikaansch Astronaut († 2014) 16. November: Norbert Lammert, düütsch Politiker un Präsident Düütsch Bundsdag 26. November: Elizabeth Helen Blackburn, austraalsch-US-amerikaansch Molekularbiologin un Nobelpriesdrägerin 26. November: Marianne Muellerleile, US-amerikaansch Schauspelerin 26. November: Galina Prosumenschtschikowa, sowjeetsch Swemmsportlerin un Olympiasiegerin († 2015) 13. Dezember: Jeff Baxter, US-amerikaansch Rockmusiker 20. Dezember: Abdulrazak Gurnah, tansaansch Schriever un Nobelpriesdräger 24. Dezember: Michel Robert, franzöösch Springrieder 23. Dezember: John Peter Huchra, US-amerikaansch Astronom († 2010) 25. Dezember: Manny Mori, Präsident vun Mikronesien 27. Dezember: Gérard Depardieu, franzöösch Schauspeler 30. Dezember: Randy Wayne Schekman, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger 31. Dezember: Wiktor Michailowitsch Afanassjew, sowjeetsch Kosmonaut 31. Dezember: Donna Summer, US-amerikaansch Singerin un Songschrieverin († 2012) Storven 10. Januar: Karl Schwering, düütsch Politiker (* 1879) 6. Februar: Otto von Stülpnagel, düütsch General (* 1878) 9. Februar: Karl Valentin, bayerisch Kummediant, Kabarettist, Schriever un Produzent 3. März: Erwin Nöbbe, düütsch Maler (* 1882) 6. April: José Beltrão, portugeesch Springrieder (* 1905) 7. September: Karl Prahl, düütsch Kunstmaler, Grafiker un plattdüütsch Schriever (* 1882) 7. Oktober: Edgar Welch Leonard, US-amerikaansch Tennisspeler (* 1881) Johr 48

1750

https://nds.wikipedia.org/wiki/1884

1884

Wat passeert is 24. April: De Lüderitzbucht un dat Achterland sünd ünner düütschen Schuul stellt wurrn. So fangt dat mit de düütsche Kolonie Düütsch-Südwestafrika an. 9. Juni: Kaiser Wilhelm II. leggt den Grundsteen för den düütschen Rieksdag in Berlin. 14. Juli: Kamerun warrt vun Gustav Nachtigal ünner düütschen „Schuul“ nahmen. To’n eersten Mol is dat Book Kamasutra vun Richard Francis Burton ut dat Sanskrit in de Engelsche Spraak öbersett wurrn. Boren 16. Januar: Fred Dewhirst Yates, engelsch Schachmeester († 1932) 31. Januar: Theodor Heuss, düütsch Politiker un Bundspräsident († 1963) 24. März: Petrus Josephus Wilhelmus Debye, nedderlannsch Physiker un Chemiker, as ok Nobelpriesdräger († 1966) 27. März: Moritz Jahn, plattdüütsch Schriever († 1979) 6. April: Walter Huston, kanaadsch Schauspeler († 1950) 12. April: Otto Fritz Meyerhof, düütsch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 1951) 30. April: Walter Georg Karl Schröder, Paster un plattdüütschen Schriever († 1955) 8. Mai: Harry Spencer Truman, Präsident vun de USA († 1972) 24. Mai: Benjamin Markowitsch Blumenfeld, russisch-sowjeetsch Schachmeester († 1947) 27. Mai: Max Brod, jöödschen Schriever in düütsche Spraken ut Prag († 1968) 30. Juni: Franz Halder, düütsch General in' Tweeten Weltkrieg († 1972) 7. Juli: Lion Feuchtwanger, düütsch Schriever († 1958) 18. Juli: Herman Jurgens, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 1964) 23. Juli: Emil Jannings, düütsch Schauspeeler († 1950) 29. Juli: Fritz Neumayer, düütsch Politiker un Bundsminister († 1973] 31. Juli: Carl Friedrich Goerdeler, düütsch Jurist, Politiker un Wedderstandskämper († 1945) 4. August: Henri Cornet, franzöösch Radrennfohrer († 1941) 18. August: Bernard Day, britisch Polarforscher († 1934) 20. August: Rudolf Bultmann, evangeelsch Theoloog († 1976) 20. August: Hermann Hagedorn, plattdüütsch Schriever († 1951) 30. August: Theodor Svedberg, sweedsch Chemiker un Nobelpriesdräger († 1971) 11. Oktober: Eleanor Roosevelt, ehmalge First Lady vun de USA († 1962) 1. Dezember: Karl Schmidt-Rottluff, düütsch Maler vun den Expressionismus († 1976) 2. Dezember: Jean Paulhan, franzöösch Schriever un Publizist († 1968) 21. Dezember: Camillo Ugi, düütsch Footballnatschonalspeler († 1970) Storven 2. Januar: Johann Gerhard Oncken, Grünner vun de düütsche Baptisten (* 1800) 6. Januar: Gregor Mendel, Mönk un Bioloog (* 1822) 9. Januar: Daniel Harrwitz, düütsch Schachmeester (* 1823) 16. Januar: Rudolf Kropp, düütsch Politiker (* 1818) 13. Juni: Jan Arnost Smoler, soorbsch Philoloog un Schriever (* 1816) 10. Juli: Paul Charles Morphy, US-amerikaansch Schachspeler (* 1837) 22. August: Giuseppe De Nittis, italieensch Maler (* 1846) 11. November: Alfred Edmund Brehm, düütsch Zooloog un Schriever (* 1829) 10. Dezember: Eduard Rüppell, düütschen Naturwetenschoppler un Afrikaforscher (* 1794) Johr

1751

https://nds.wikipedia.org/wiki/1899

1899

Wat passeert is 4. Februar: In Bremen warrt de Sportvereen SV Werder Bremen grünnt. 8. März: De Sportvereen Eintracht Frankfort warrt in Frankfort an'n Main grünnt 1. Juli: De Sportvereen TSG 1899 Hoffenheim warrt grünnt. 12. November: Johan Vaaler kriggt sien Patent up sien Büroklammer utstellt. 24. November: De Briten winnt de Slacht vun Umm Diwaykarat un de Mahdi-Opstand geiht dor mit toenn. Boren 11. Januar: Ernst-August von der Wense, düütsch Politiker un Landdagsafordneter († 1966) 30. Januar: Max Theiler, süüdafrikaansch-US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger († 1972) 3. Februar: Wilhelm Graf zu Lynar, düütsch Gootsbesitter, Buur un Wedderstandkämper († 1944) 9. Februar: Rudolf Stechmann, düütsch Politiker un Landdagsafordneter († 1989) 18. März: Jean Goldkette, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1962) 3. Mai: Aline MacMahon, US-amerikaansch Schauspelerin († 1991) 10. Mai: Fred Astaire, US-amerikaansch Schauspeler, Singer un Danzer († 1987) 24. Mai: Suzanne Lenglen, franzöösch Tennisspelerin († 1938) 4. Juni: Stringer Davis, engelsch Schauspeler († 1973) 1. Juli: Charles Laughton, britsch/US-amerikaansch Schauspeler († 1962) 10. Juli: Heiri Suter, Swiezer Radrennfohrer († 1978) 18. Juli: Jan Boer, nedderlännsch plattdüütsch Schriever († 1983) 21. Juli: Ernest Hemingway, US-amerikaansch Schriever un Nobelpriesdräger († 1961) 22. Juli: Sobhuza II., König vun Swasiland († 1982) 23. Juli: Gustav Heinemann, düütsch Politiker un Bunnspräsident († 1976) 24. Juli: Henri van Schaik, nedderlannsch Springrieder un Olympiadeelnehmer († 1991) 26. Juli: Eduard Wandrey, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker († 1974) 3. August: Hans Kalb, düütsch Footballnatschonalspeler († 1945) 13. August: Alfred Hitchcock, britsch-amerikaansch Speelbaas un Filmproduzent († 1980) 14. August: Alma Reville, britsch Cutterin un Dreihbookschrieverin († 1982) 27. August: Cecil Scott Forester, engelsch Schriever un Journalist († 1966) 3. Oktober: Andreas Willmsen, düütsch Politiker un Landdagsafordneter († 1980) 13. November: Huang Xianfan, chineesch Historiker († 1982) 25. Dezember: Humphrey Bogart, US-amerikaansch Schauspeler († 1957) Storven 29. Januar: Alfred Sisley, franzöösch Maler vun den Impressionismus (* 1839) 14. Mai: Lars Fredrik Nilson, sweedsch Chemiker (* 1840) 1. Juni: Klaus Groth, plattdüütsch Dichter un Schriever (* 1819) 9. Juli: Christian Friedrich Gille, düütsch Maler, Tekner, Koppersteker un Lithograph (* 1805) 10. Juli: Heinrich Goltermann, Schriever un Heimatdichter ut Bremen (* 1823) 8. Oktober: Arnold Overbeck, düütsch Maler (* 1831) 14. Oktober: Nicolai Hanson, norweegsch Zooloog un Polarforscher (* 1870) Johr 19. Johrhunnert

1752

https://nds.wikipedia.org/wiki/1914

1914

1914 (MCMXIV). Wat passeert is Eerste Weltkrieg 28. Juni: Franz Ferdinand, Arzhertog vun Österriek un den öösterrieksch-ungaarschen Thron sien Arv, warrt in Sarajewo ümbröcht vun Gavrilo Princip, en Bosnisch- serbschen Studenten. 23. Juli: Öösterriek- Ungarn stellt en Ultimatum an Serbien 28. Juli: Öösterriek-Ungarn verklaart Serbien den Krieg, de Eerste Weltkrieg geiht dor mit los 30. Juli: Russland maakt all sien Truppen mobil 1. August: Dat Düütsche Riek verklaart den Krieg an Russland. De düütschen Truppen maakt mobil. Ok Frankriek geiht bi un maakt sien Truppen mobil 3. August: De Düütschen marscheert in Belgien in. Dat Düütsche Riek verklaart Krieg an Frankriek 4. August: Grootbritannien verklaart Krieg an Düütschland. Dor sünd all Grootmächten in Europa mit in den Kriegstostand, bloß Italien nich. De düütsche Rieksdag seggt Ja to de Kriegskrediten 7. August: Öösterriek-Ungarn verklaart Krieg an Russland. Serbien verklaart Krieg an dat Düütsche Riek un Montenegro verklaart Krieg an Öösterriek-Ungarn 11. August: Frankriek verklaart Krieg an Öösterriek-Ungarn 26. August: De düütsche Kolonie Togo warrt vun franzöösche un engelsche Truppen innahmen 28. August: Bi de Seeslacht vör Helgoland versenkt de Briten dree lüttje düütsche Krüzer un een Torpedoboot un verleert süms nich een Schipp 29. August: De düütsche Kolonie Samoa warrt vun britisch Truppen innahmen 31. August: Ünner jem ehren Feldmarschall Hindenburg slaht de düütschen Truppen de russisch Armee in de Slacht bi Tannenberg 11. September: Australien marscheert in Neepommern in dat Bismarck-Archipel in un kriggt de düütschen Truppen ünner 22. September: De düütsche Seeheld Otto Weddigen versenkt mit sien U-Boot U9 in de Noordsee dree engelsche Panzerkrüzer 1. November: Russland verklaart Krieg an dat Osmaansche Riek 2. November: Serbien verklaart Krieg an dat Osmaansche Riek 5. November: Grootbritannien annekteert in’n Eersten Weltkrieg de Insel Zypern. 7. November: japaansche Truppen nehmt in China den düütschen Stützpunkt Tsingtao in 11. November: In de Slacht vun Langemarck fallt bi 80.000 düütsche Suldaten 8. Dezember: De düütsche Oostasienflott warrt in de Slacht bi de Falklandinseln toschannen maakt 18. Dezember: De Briten nehmt de Herrschup in Ägypten öber Wat sunst noch passeert is 15. August: De Panamakanal warrt openmaakt 3. September: Benedikt XV. warrt Paapst 10. Oktober: Ferdinand I. warrt nee König vun Rumänien 4. Dezember: Pancho Villa, Baas vun de upsternaatschen Mexikaners treckt mit sien Truppen in de Hööftstadt Mexiko-Stadt in. 5. Dezember: Start vun de Endurance-Expeditschoon ünner Ernest Shackleton in Süüdgeorgien. Boren 6. Januar: Heinrich Book, plattdüütsch Schriever († 2012) 30. Januar: John Ireland, kanaadsch Schauspeler († 1992) 6. Februar: Jean Majerus, luxemborgsch Radrennfohrer († 1983) 12. Februar: Tex Beneke, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2000) 20. Februar: Arnold Denker, US-amerikaansch Schachspeler († 2005) 22. Februar: Renato Dulbecco, italieensch-US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger († 2012) 6. März: Herbert Panse, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer († 1980) 12. März: Jan Kapr, tschechisch Komponist († 1988) 20. März: Wendell Corey, US-amerikaansch Schauspeler un Politiker († 1968) 22. März: Sonny Burke, US-amerikaansch Jazz-Pianist, Keyboarder, Bandleader, Arrangeur un Komponist († 1980) 25. März: Norman Ernest Borlaug, US-amerikaansch Agrarwetenschapler un Freedensnobelpriesdräger († 2009) 28. März: Edmund Muskie, US-amerikaansch Politiker un Butenminister († 1996) 12. April: Adriaan Blaauw, nedderlannsch Astronom († 2010) 15. Mai: Tenzing Norgay, nepalesisch Bargstieger († 1986) 22. Mai: Sun Ra, US-amerikaansch Jazzmusiker, -komponist, Poet un Philosoph († 1993) 10. Juni: Hans Klodt, düütsch Footballnatschonalspeler († 1996) 21. Juni: William Spencer Vickrey, kanaadsch-US-amerikaansch Ökonom († 1996) 8. Juli: Billy Eckstine, US-amerikaansch Jazzsinger un -musiker († 1993) 24. Juli: Jens Exler, plattdüütsch Schriever († 1987) 27. Juli: Giuseppe Baldo, italieensch Footballnatschonalspeler († 2007) 13. August: Gudrun Genest, düütsch Schauspelerin un Synchroonsnackerin († 2013) 27. August: Heidi Kabel, düütsch Volksschauspelerin († 2010) 10. September: Robert Wise, US-amerikaansch Speelbaas un Filmproduzent († 2005) 12. September: Desmond Llewelyn, britisch Schauspeler († 1999) 20. September: Marcel Kint, belgisch Radrennfohrer († 2002) 25. September: Helen Johns, US-amerikaansch Swemmsportlerin († 2014) 26. September: Achille Compagnoni, italieensch Bargstieger († 2009) 14. Oktober: Raymond Davis, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger († 2006) 22. Oktober: Delbert Lamb, US-amerikaansch Iesflinklöper († 2010) 28. Oktober: Richard Laurence Millington Synge, engelsch Chemiker un Nobelpriesdräger († 1994) 13. November: Paul Lücke, düütsch Politiker un Bundsminister († 1976) 3. Dezember: Corky Cornelius, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1943) 5. Dezember: Hans Hellmut Kirst, düütsch Schriever († 1989) 7. Dezember: Fermo Camellini, italieensch Radrennfohrer († 2010) 12. Dezember: Hedwig Jungblut-Bergenthal, plattdüütsch Schrieverin († 1987) 14. Dezember: Karl Carstens, düütsch Politiker un Bundspräsident († 1992) 26. Dezember: Richard Widmark, US-amerikaansch Schauspeler († 2008) Boren ahn bekannt Datum Makhosini Dlamini, Politiker vun Swasiland († 1978) Storven 31. März: Christian Morgenstern, düütsch Schriever un Dichter (* 1871) 28. Juni: Franz Ferdinand vun Öösterriek-Este, Thronfolger vun Öösterriek-Ungarn (* 1863) 12. September: Victor Fastré, belgisch Radrennfohrer (* 1890) 21. September: Georg Hinrich Bruns, plattdüütsch un hoochdüütsch Schriever (* 1889) 26. September: Hermann Löns, düütsch Schriever (* 1866) 26. September: August Macke, düütsch Maler vun den Expressionismus (* 1887) 21. Oktober: Adam Massinger, düütsch Astronom (* 1888) 8. Dezember: Melchior Anderegg, Swiezer Bargstieger (* 1828) Johr 14

1753

https://nds.wikipedia.org/wiki/1934

1934

(MCMXXXIV) Wat passeert is Kunst un Kultur 24. April: Laurens Hammond kriggt vun dat US-Patentamt in Washington (D.C.) dat Patent för den packing box prototype unner den Naam Electrical Musical Instrument (US-Patent 1.956.350). Hüdigendags is dat Instrument bekannt as Hammond-Orgel. Boren 4. Januar: Hellmuth Karasek, düütsch Journalist, Schriever un Theaterwetenschoppler († 2015) 8. Januar: Jacques Anquetil, franzöösch Radrennfohrer († 1987) 8. Januar: Roy Kinnear, britisch Schauspeler († 1988) 17. Januar: Cedar Walton, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2013) 22. Januar: Bill Bixby, US-amerikaansch Schauspeler un Speelbaas († 1993) 2. Februar: Julie Ann Sampson, US-amerikaansch Tennisspelerin († 2011) 13. Februar: Berni Kelb, düütsch Schriever († 2011) 1. März: Joan Hackett, US-amerikaansch Schauspelerin († 1983) 2. März: Joseph Groussard, franzöösch Radrennfohrer 5. März: Daniel Kahneman, israeelsch-US-amerikaansch Psycholoog un Nobelpriesdräger 9. März: Juri Gagarin, sowjetsch Kosmonaut († 1968) 14. März: Eugene Andrew Cernan, US-amerikaansch Astronaut († 2017) 18. März: Adolf Merckle, düütschen Ünnernehmer († 2009) 26. März: Alan Arkin, US-amerikaansch Schauspeler, Speelbaas un Schriever 5. April: Roman Herzog, düütsch Jurist, Politiker un Bundspräsident († 2017) 5. April: Stanley Turrentine, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2000) 7. April: Johannes Peter Mehltretter, düütsch Physiker un Astronom († 1982) 18. April: James Drury, US-amerikaansch Schauspeler († 2020) 29. April: Pedro Pires, Präsident vun Kap Verde 5. Mai: Jef Planckaert, belgisch Radrennfohrer († 2007) 6. Mai: Hennes Junkermann, düütsch Radrennfohrer († 2022) 21. Mai: Bengt Ingemar Samuelsson, sweedsch Biochemiker un Nobelpriesdräger 9. Juni: Dieter Haack, düütsch Politiker un Bundsminister 5. Juli: Péter Dely, ungaarsch Schachspeler († 2012) 19. Juli: Bobby Bradford, US-amerikaansch Jazzmusiker 23. Juli: Steve Lacy, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2004) 16. August: Angela Buxton, britisch Tennisspelerin († 2020) 16. August: John Standing, engelsch Schauspeler 17. August: Rinje Bernd Behrens, plattdüütsch Schriever 21. August: John Lewis Hall, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger 29. August: Horst Szymaniak, düütsch Footballnatschonalspeler († 2009) 2. September: Werner Leimgruber, Swiezer Footballnatschonalspeler 4. September: Clive William John Granger, britisch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger († 2009) 9. September: Arnold Spruck, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Hessen († 2013) 15. September: Anna Birreck, plattdüütsch Schrieverin († 2020) 20. September: Jeff Morris, US-amerikaansch Schauspeler († 2004) 21. September: David James Thouless, schottisch Physiker un Nobelpriesdräger († 2019) 24. September: Manfred Wörner, düütsch Politiker, Bundsminister, NATO-Generalsekretär († 1994) 30. September: Udo Jürgens, österrieksch Musiker un Komponist († 2014) 4. Oktober: Veikko Heinonen, finnisch Skispringer († 2015) 13. Oktober: Nana Mouskouri, greeksch Singerin 1. November: Raymond Mastrotto, franzöösch Radrennfohrer († 1984) 2. November: Ken Rosewall, austraalsch Tennisspeler 14. November: Ellis Marsalis, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2020) 15. November: Martin Bangemann, düütsch Politiker un Bundsminister († 2022) 23. November: Victor Gaskin, US-amerikaansch Jazzmusiker 23. November: Lew Hoad, austraalsch Tennisspeler († 1994) 1. Dezember: Billy Paul, US-amerikaansch Singer un Soulmusiker († 2016) 3. Dezember: Wiktor Wassiljewitsch Gorbatko, sowjeetsch Kosmonaut († 2017) 3. Dezember: Paul Weier, Swiezer Springrieder 18. Dezember: Boris Walentinowitsch Wolynow, sowjeetsch Ruumfohrer Storven 17. Februar: Siegbert Tarrasch, düütsch Schachspeler (* 1862) 4. Juli: Marie Curie, poolsch Physikerin, Chemikerin un tweefach Nobelpriesdrägerin (* 1867) 13. August: Chato, Indianeranführer (* üm un bi 1860) 28. August: Tannatt William Edgeworth David, britisch-austraalsch Geoloog, Polarforscher, Bargstieger un Schriever (* 1858) 28. September: August Düffer, plattdüütsch Schriever (* 1854) 14. Dezember: Reginald Walter Maudslay, britsch Autokonstrukteur (* 1871) Johr 34

1754

https://nds.wikipedia.org/wiki/1931

1931

(MCMXXXI): Wat passeert is 5. März: In Bolivien wurrd Daniel Salamanca Urey nee Präsident. Boren 4. Januar: Cleopa David Msuya, tansaansch Politiker 10. Januar: Olaf Bjørn Bjørnstad, norweegsch Skispringer († 2013) 14. Januar: René Van Meenen, belgisch Radrennfohrer 16. Januar: Johannes Rau, düütsch Politiker un Bundspräsident († 2006) 20. Januar: David Morris Lee, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdäger 23. Januar: Hans-Jürgen Jaeger, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Bayern († 2013) 26. Januar: Bernard Panafieu franzöösch Kardinal († 2017) 3. Februar: Gilbert Desmet, belgisch Radrennfohrer 6. Februar: Rip Torn, US-amerikaansch Schauspeler († 2019) 8. Februar: James Dean, US-amerikaansch Schauspeler († 1955) 20. Februar: Hinrich Gerken, plattdüütsch Schriever 22. Februar: Zbigniew Doda, poolsch Schachspeler († 2013) 3. März: John Smith, US-amerikaansch Schauspeler († 1995) 4. März: Albin Plank, öösterrieksch Skispringer († 2019) 22. März: William Shatner, kanaadsch Schauspeler 23. März: Viktor Kortschnoi, Swiezer Schachspeler († 2016) 25. März: Paul Motian, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011) 26. März: Leonard Nimoy, US-amerikaansch Schauspeler un Speelbaas († 2015) 27. März: David Janssen, US-amerikaansch Schauspeler († 1980) 29. März: Alexei Alexandrowitsch Gubarew, sowjeetsch Kosmonaut († 2015) 30. März: John Olov Güttke, sweedsch Biathlet († 2007) 2. April: Reidar Børjeson, norweegsch Ieskunstlöper († 2011) 4. April: Jake Hanna, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2010) 9. April: Jon Rollason, britisch Schauspeler un Schriever († 2016) 14. April: Jack Thiessen, kanaadsch Spraakwetenschopper, Germanist, Kulturaktivist un Schriever 15. April: Tomas Tranströmer, sweedsch Lyriker un Nobelpriesdräger († 2015) 18. April: Klas Lestander, sweedsch Biathlet († 2023) 27. April: Robert Donner, US-amerikaansch Schauspeler († 2006) 9. Mai: Vance DeVoe Brand, US-amerikaansch Astronaut 13. Mai: Andrija Fuderer, jugoslaawsch-belgisch Schachspeler († 2011) 24. Mai: Jim Clark, britsch Filmeditor un Speelbaas († 2016) 25. Mai: Georgi Michailowitsch Gretschko, sowjeetsch Kosmonaut († 2017) 28. Mai: Paul Effert, düütsch Breefmarkenkünstler un Medailleur 10. Juni: Gilbert Scodeller, franzöösch Radrennfohrer († 1989) 10. Juli: Alice Munro, kanaadsch Schriversche un Nobelpriesdrägerin 13. Juni: Věra Suková, tschechoslowaaksch Tennisspelerin († 1982) 27. Juni: Martinus Veltman, nedderlannsch Physiker un Nobelpriesdräger († 2021) 31. Juli: Ivan Rebroff, düütsch Singer († 2008) 2. August: Ruth Maria Kubitschek, düütsch Schauspelerin, Synchroonsnackerin un Schrieverin 3. August: Günter Kiehm, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 2021) 5. August: Wolfgang Schwenk, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 2011) 7. August: Gottfried Kiesow, düütsch Denkmalpleger († 2011) 8. August: Roger Penrose, britsch Mathematiker, theoretsch Physiker un Nobelpriesdräger 15. August: Richard Fred Heck, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger († 2015) 23. August: Hamilton Othanel Smith, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger 30. August: Hans-Heinrich Eilers, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2019) 31. August: Stasi Kurz, düütsch Kleedaaschmakersche 17. September: Anne Bancroft, US-amerikaansch Schauspelerin († 2005) 21. September: Syukuro Manabe, US-amerikaansch Meteoroloog, Klimatoloog un Nobelpriesdräger 27. September: Pentti Uotinen, finnisch Skispringer († 2010) 29. September: James Watson Cronin, US-amerikaansch Physiker un Nobelpreisdräger († 2016) 6. Oktober: Riccardo Giacconi, italieensch-amerikaansch Astrophysiker un Nobelpriesdräger († 2018) 16. Oktober: Hans Friderichs, düütsch Politiker un Bundsminister 25. Oktober: Klaus Hasselmann, düütsch Klimaforscher, Meteoroloog, Ozeanoloog un Nobelpriesdräger 15. November: Mwai Emilio Stanley Kibaki, Staatspräsident vun Kenia († 2022) 23. November: Betty Brey, US-amerikaansch Swemmsportlerin († 2015) 23. November: Tosiwo Nakayama, eerst Präsident vun Mikronesien († 2007) 25. November: Nat Adderley, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2000) 28. November: Hope Lange, US-amerikaansch Schauspelerin († 2003) 15. Dezember: Dieter Seeler, düütsch Footballspeler († 1979) 24. Dezember: Ray Bryant, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011) 27. Dezember: Walter Norris, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011) 31. Dezember: Tom Rolf, sweedsch Filmeditor († 2014) Boren ahn bekannt Datum Ang Nyima, nepaleesch Bargstieger († 1986) Storven 5. Januar: Charles Royds, britisch Offizier un Polarforscher (* 1876) 5. März: Henry Dunlop, britisch Ingenieur un Polarforscher (* 1876) 31. März: Waldemar Uhde, plattdüütsch Schriever (* 1876) 14. Mai: Viktor Dyk, tschechischen Dichter, Schriever, Politiker un Afkaat (* 1877) 20. Juli: Herbert Baddeley, engelsch Tennis- un Badmintonspeler († 1872) 6. August: Bix Beiderbecke, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1903) 4. November: Buddy Bolden, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1877) 21. November: Friedrich von Loebell, düütsch Politiker (* 1855) 1. Dezember: Luise Cooper, düütsch Missionarin, Schrieverin un de Grünnerin von de Hilmsser Blinnenmission (* 1849) 23. Dezember: Tyrone Power de Öllere, US-amerikaansch Schauspeler (* 1869) Johr 31

1756

https://nds.wikipedia.org/wiki/1928

1928

1928 (MCMXXVIII): Wat passeert is In Cornwall warrt de Gorseth Kernow grünnt Boren 17. Januar: Vidal Sassoon, britisch Friseur un Ünnernehmer († 2012) 4. Februar: Kim Yong-nam, noordkoreaansch Politiker 5. Februar: Bruno Krupp, düütsch Politiker un Landdagsafordneter von Noordrhien-Westfalen († 2015) 6. Februar: Sjel de Bruijckere, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 2011) 12. Februar: Jürgen Thormann, düütsch Schauspeler, Speelbaas un Synchroonsnacker 26. Februar: Anatoli Wassiljewitsch Filiptschenko, sowjeetsch Kosmonaut († 2022) 2. März: Guido Monzino, italieensch Bargstieger un Forscher († 1988) 3. März: Paul Calle, US-amerikaansch Künstler († 2010) 6. März: Christa Wehling, düütsch Volksschauspelerin († 1996) 10. März: Don Ferrara, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011) 12. März: Paul Kuhn, düütsch Pianist, Bandleader un Singer († 2013) 12. März: Robert Paynter, britisch Kameramann († 2010) 14. März: Frank Frederick Borman, US-amerikaansch Astronaut 17. März: Alberto Giustolisi, italieensch Schachspeler († 1990) 17. März: Rolf Lederbogen, düütsch Grafiker, Architekt, Fotograf un Breefmarkenkünstler († 2012) 18. März: Miguel Poblet, spaansch Radrennfohrer († 2013) 19. März: Patrick McGoohan, US-amerikaansch Filmschauspeler, Dreihbookschriever un Speelbaas († 2009) 25. März: Roald Aas, norweegsch Iesflinklöper († 2012) 25. März: James Arthur Lovell, US-amerikaansch Astronaut 27. März: Jean Dotto, franzöösch Radrennfohrer († 2000) 7. April: James Garner, US-amerikaansch Schauspeler († 2014) 12. April: Hardy Krüger, düütsch Schauspeler un Schriever († 2022) 16. April: Paul Sylbert, US-amerikaansch Artdirector un Szenenbillner († 2016) 20. April: Gordon Audley, kanaadsch Iesflinklöper († 2012) 3. Mai: Dezső Bundzsák, ungaarsch Footballnatschonalspeler († 2000) 4. Mai: Muhammad Husni Mubarak, ägyptisch Staatspräsident († 2020) 10. Mai: Karl Sanner, düütsch Jazzmusiker († 1966) 13. Mai: Nils-Bertil Dahlander, sweedsch Jazzmusiker († 2011) 17. Mai: Harm Weber, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2015) 18. Mai: Pernell Roberts, US-amerikaansch Schauspeler († 2010) 23. Mai: Hans Blum, düütsch Komponist un Singer 28. Mai: Manfred Hüniken, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2017) 1. Juni: Georgi Dobrowolski, sowjeetsch Kosmonaut († 1971) 17. Juni: Juan María Bordaberry, uruguayisch Politiker un Präsident († 2011) 18. Juni: John Tietjen, US-amerikaansche Theolog († 2004) 25. Juni: Alexei Alexejewitsch Abrikossow, russisch Physiker un Nobelpriesdräger († 2017) 29. Juni: Ian Bannen, schottisch Schauspeler († 1999) 17. Juli: Joe Morello, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011) 26. Juli: Stanley Kubrick, US-amerikaansch Schriever un Speelbaas 27. Juli: Karl Mai, düütsch Footballnatschonalspeler († 1993) 6. August: Andy Warhol, US-amerikaansch Popart-Künstler 10. August: Willem Fricke, düütsch un plattdüütsch Schauspeler († 2009) 21. August: Art Farmer, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1999) 25. August: Herbert Kroemer, düütsch Physiker un Nobelpriesdräger 27. August: Osamu Shimomura, japaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 2018) 31. August: James Coburn, US-amerikaansch Schauspeler († 2002) 15. September: Cannonball Adderley, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1975) 21. September: Werner Beutling, plattdüütsch Schriever († 2009) 23. September: Frank Foster, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist († 2011) 29. September: Gerhard Stoltenberg, ehmalger Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen un Bundsminister († 2001) 10. Oktober: Junior Mance, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2021) 14. Oktober: Heinz Kittner, düütsch Bargstieger († 2012) 26. Oktober: Peter Appleyard, kanaadsch Jazzmusiker († 2013) 27. Oktober: Miroslav Filip, tschechisch Schachspeler († 2009) 30. Oktober: Daniel Nathans, US-amerikaansch Mikrobioloog, Biochemiker un Nobelpriesdräger († 1999) 31. Oktober: Roy Rudolf Romer, US-amerikaansch Politiker un Gouverneur 4. November: Larry Bunker, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2005) 20. November: Karl Manzke, düütsch lutherisch Theoloog († 2008) 8. Dezember: Hannes Flesner, plattdüütsch Ledermaker un Singer († 1984) 18. Dezember: Harold Land, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2001) 20. Dezember: Anna Elisabeth Wiede, düütsch Dramatikerin († 2009) 30. Dezember: Henri Debehogne, belgisch Astronom († 2007) 30. Dezember: Barbara Nichols, US-amerikaansch Schauspelerin un Pin-up Model († 1976) Storven 25. April: Peter von Wrangel, russ’sch General (* 1878) 5. Mai: Georges Passerieu, franzöösch Radrennfohrer (* 1885) 10. Mai: Henry Daras, franzöösch Maler (* 1850) 6. Juni: Sverre Hassel, norweegsch Polarforscher (* 1876) 18. Juni: Roald Amundsen, norweegsch Polarforscher (* 1872) 30. August: Wilhelm Wien, düütsch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1864) 24. November: Semei Kakungulu, ugandsch Kämper un Begrünner vun de jüüdsche Grupp Abayudaya (* 1869)

1757

https://nds.wikipedia.org/wiki/Theodor%20Steltzer

Theodor Steltzer

Theodor Steltzer (* 17. Dezember 1885 in Trittow; † 27. Oktober 1967 in München) weer en düütschen Politiker (CDU). Nah Utbröök vun de Eersten Weltkrieg wurr Steltzer eerst bi Lüttich un denn in Ostpreußen, Prag und Łódź insett. Silvester 1914 wurr Steltzer swoor verwundt. Van 1930 bit 1933 weer he Landraad in' Kreis Rendsborg. Nahdem de Tweete Weltkrieg utbraken weer wurr Steltzer as Transportoffizier reaktiveert un 1939 tonächst in' Polenfeldzug un dornah as Staffoffizier in Bonn insett. An' 1. August 1940 wurr he to de Generalstaff vun den Oberbefehlshaber Norwegen in Oslo versett. Vun hier ut hulp he 1941 bi de Organisatschoon vun en Massenflucht vun norweegsch un däänsch Jöden in dat neutraal Sweeden. Steltzer knütt to disse Tiet ok Verbindungen to'n Kreisauer Kreis un besünners to Helmuth James Graf von Moltke. Nah den Anslag vun'n 20. Juli 1944 wurr Steltzer verhaft un an' 15. Januar 1945 vun de Volksgerichtshoff to'n Dood veroordeelt. Dör de Förspraak vun finnisch und sweedsch Früennen wurr sien Hinrichtung upschaven. An' 24. April 1945 wurr Steltzer ut de Haft entlaaten. Vun 1946 bit 1947 weer he Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen. Dornah is Hermann Lüdemann Ministerpräsident wurrn. Böker Von deutscher Politik. Dokumente, Aufsätze und Vorträge, Knecht, Frankfurt a. M. 1949. Sechzig Jahre Zeitgenosse. List Verlag, München1966 (Autobiographie). Reden, Ansprachen, Gedanken 1945-1947. Grundlegende Ausführungen des letzten Oberpräsidenten und ersten Ministerpräsidenten Schleswig-Holsteins (Hrsg. von Kurt Jürgensen), Wachholtz, Neumünster 1986 (Quellen und Forschungen zur Geschichte Schleswig-Holsteins, Band 88), ISBN 3-529-02188-1. Literatur Klaus Alberts: Theodor Steltzer. Szenarien seines Lebens. Eine Biographie. Heide 2009. Kurt Jürgensen: Die Gründung des Landes Schleswig-Holstein nach dem Zweiten Weltkrieg. Der Aufbau der demokratischen Ordnung in Schleswig-Holstein unter dem ersten Ministerpräsidenten Theodor Steltzer 1945-1947, Wachholtz, Neumünster 1969 (Geschichte Schleswig-Holsteins, Band 8/Beiheft). Wilhelm Ernst Winterhager: Der Kreisauer Kreis. Portrait einer Widerstandsgruppe. Begleitband zu einer Ausstellung der Stiftung Preußischer Kulturbesitz. Berlin 1985, ISBN 3-7758-1106-0. Willy Brandt: Erinnerungen. Spiegel-Verlag, Hamburg 2006/207, ISBN 978-3-87763-015-0, S. 142 f. Weblenken Indrag to hüm in de DNB Mann Politiker (Düütschland) Sleswig-Holsteen Landdagsafordneter (Sleswig-Holsteen) CDU Düütsch Wedderstand Offizier Militärperson (Tweete Weltkrieg) Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz Boren 1885 Storven 1967 Börger von Düütschland

1758

https://nds.wikipedia.org/wiki/1885

1885

Wat passeert is 26. Januar: De Truppen vun den Mahdi nehmt Khartum in. Dor kümmt de engelsche Gouverneur Gordon Pascha bi üm 23. April: Leopold II. vun Belgien verklaart, dat de Kongo em nu persöönlich tohören deit. So wat hett dat bit dorhen in dat Völkerrecht noch nich geben 15. Oktober: De Marshallinseln weert düütsch Schutzgebiet 5. November: De Oort Finschhafen op Nieg-Guinea warrt grünnt as Verwalten von de düütsch Kolonie Kaiser-Wilhelms-Land. 13. November: Serbien verklaart Bulgarien den Krieg 22. Dezember: Itō Hirobumi, een Samurai, warrt 1. Ministerpräsident vun Japan Pastor Friedrich von Bodelschwingh grünnt de eerste düütsche Boosparkass Kunst un Kultuur De Paster Johannes Paulsen bringt, na’n enne van’n middelsassischen Bibeldruck in’n Johre 1629, dat eerste Mool wedder ene Översetten van’n Niegen Testament rut. De Schriever un Heimatdichter Heinrich Goltermann ut Bremen fangt an, siene plattdüütschen Vertellen in'n Druck gahn to laten Boren 9. Februar: Alban Berg, Komponist ut Öösterriek († 1935) 12. Februar: Julius Streicher, NS-Politiker un Rutgever vun „Der Stürmer“ († 1946) 17. Februar: Romano Guardini, kathoolschen Theologen († 1968) 5. März: Aimé Gibaud, franzöösch Schachspeler († 1957) 17. April: Karen Blixen, däänsch Schrieversche († 1962) 8. Juli: Ernst Bloch, düütschen Philosoph († 1977) 9. Juli: Caius Welcker, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 1939) 24. Juli: Paul von Hase, düütschen General, Strieder in'n düütschen Wedderstand († 1944) 1. August: George de Hevesy, ungaarsch Chemiker un Nobelpriesdräger († 1966) 23. September: Karl von Buchka, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 1960) 27. Oktober: Karl Julius Lohnert, düütsch Astronom un Psycholoog († 1944) 17. November: Nicolaus von Borstel, düütsch Politiker un Landdagsafordneter († 1963) 18. November: Georges Passerieu, franzöösch Radrennfohrer († 1928) 11. Dezember: Rudolf Hartmann, plattdüütsch Schriever un kommunistisch Politiker († 1945) 17. Dezember: Theodor Steltzer, ehmalger Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen († 1967) Boren ahn bekannt Datum März: Frederick Holman, britisch Swemmsportler († 1913) Storven 30. März: Christian Gilow, plattdüütsch Schriever (* 1808) 5. April: Heinrich Köppen, düütsch Bookhändler (* 1796) 22. Mai: Victor Hugo, franzöösch Schriever (* 1802) 23. Juli: Ulysses Simpson Grant, US-amerikaansch General, Politiker un de 18. Präsident (* 1822) 23. September: Carl Spitzweg, düütschen Maler (* 1808) 16. November: Louis Riel, kanaadsch Indianerföhrer (* 1844) 25. November: Alfons XII., König vun Spanien (* 1813) 26. November: Thomas Andrews, irisch Physiker (* 1813) 14. Dezember: Ernst Falkbeer, öösterrieksch Schachspeler (* 1819) 15. Dezember: Ferdinand II., König vun Portugal (* 1816) Johr

1761

https://nds.wikipedia.org/wiki/Hermann%20L%C3%BCdemann%20%28Politiker%29

Hermann Lüdemann (Politiker)

Hermann Lüdemann (* 5. August 1880 in Lübeck; † 27. Mai 1959 in Kiel) weer en düütschen Politiker (SPD). 1912 weer Lüdemann Liddmaten vun’e SPD. 1920/1921 weer he Finanzminister vun Preußen. Vun 1946 bit 1947 weer he Binnenminister und vun 1947 bit 1949 Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen. Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz Sleswig-Holsteen Politiker (Düütschland) Landdagsafordneter (Sleswig-Holsteen) SPD Mann Boren 1880 Storven 1959 Börger von Düütschland

1762

https://nds.wikipedia.org/wiki/1880

1880

Wat passeert is 30. Oktober: Tegucigalpa wurd endgültig Hööftstadt van Honduras. Boren 19. Januar: Julius Perlis, öösterrieksch Schachspeler († 1913) 21. Januar: George Van Biesbroeck, US-amerikaansch Astronom († 1974) 29. Januar: Philibert Jacques Melotte, britisch Astronom († 1961) 21. Februar: Waldemar Bonsels, düütsch Schriever († 1952) 13. März: Hermann Teuchert, düütsch Germanist un Dialektoloog († 1972) 17. März: Julius Bamberger, jöödschen Koopmann un Koophuusbuer in Bremen († 1951) 17. März: Guillermo Uribe Holguín, kolumbiaansch Komponist († 1971) 17. März: Lawrence Oates, britisch Offizier un Polarforscher († 1912) 21. März: Wilhelm Peßler, düütsch Volkskundler un Kulturhistoriker († 1962) 22. März: Emmerich Raab, öösterrieksch Entomoloog un Lepidopteroloog († 1959) 24. März: Hans Much, düütsch Mediziner un Schriever († 1932) 21. April: Nicola Pende, italieensch Endokrinoloog († 1970) 26. April: Franz Fromme, düütsch Schriever, Översetter un Journalist († 1960) 8. Mai: Abel Dufrane, belgisch Entomoloog un Lepidopteroloog († 1960) 27. Juni: Helen Keller, US-amerikaansch Schrieverin († 1968) 29. Juni: Ludwig Beck, düütsch General un Wedderstandskämper († 1944) 11. Juli: Dorothea Köring, düütsch Tennisspelerin († 1945) 5. August: Hermann Lüdemann, ehmalger Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen († 1959) 15. August: Jan Oeltjen, düütsch Maler un Grafiker († 1968) 22. August: Gorch Fock, düütsch Schriever († 1916) 31. August: Wilhelmina, nedderlännsch Königin († 1962) 31. August: Eduard Edert, düütsch Politiker un plattdüütsch Schriever († 1967) 16. September: Carl Carls, düütsch Schachmeester († 1958) 28. September: Georg Semper, plattdüütsch Schriever († 1951) 1. November: Alfred Wegener, düütsche Polarwetenschoper († 1930) 6. November: Robert Musil, öösterrieksch Schriever († 1942) 10. Dezember: Pedro Subercaseaux Errázuriz, chileensch Maler († 1956) 12. Dezember: Johannes Jessen, plattdüütsch Paster un Bibelöversetter († 1945) 18. Dezember: Richard Hermes, plattdüütsch Verleger († na 1952) 24. Dezember: Gustav Lienemann, düütsch Kommunalpolitiker ut Ollnborg († 1964) 25. Dezember: Heinrich Behnken, plattdüütsch Schriever († 1960) Storven 4. Januar: Anselm Feuerbach, düütsch Maler (* 1829) 12. Januar: Karl Bauer, plattdüütsch Schriever (* 1830) 24. Februar: Johann Georg Conrad Oberdieck, düütsch Pomoloog (* 1794) 12. März: Friedrich Georg Sibeth, plattdüütsch Schriever (* 1793) 8. Mai: Gustave Flaubert, franzöösch Schriever (* 1821) 5. Oktober: William Lassell, engelsch Amateur-Astronom (* 1799) 12. Oktober: Johann Rhode Friedrich Augustiny, plattdüütsch Schriever (* 1803) 14. Oktober: Victorio, Föhrer vun de Apachen (* üm un bi 1825) 23. November: James Craig Watson, US-amerikaansch Astronom (* 1838) 30. Dezember: Achille Guenée, franzööösch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1809) Johr

1763

https://nds.wikipedia.org/wiki/Oskar%20Lafontaine

Oskar Lafontaine

Oskar Lafontaine (* 16. September 1943 in Saarlouis-Roden) is en düütschen Politiker un en wichtigen Mann vun’d Sozialdemokratsche Partei Düütschland (SPD) ween. Dor is he aber in’n Striet mit Gerhard Schröder utträden. Midderwielen hett he tohopen mit de vörmaligen SED- un PDS -Maten Gregor Gysi un Lothar Bisky un annere een nee linke Partei grünnt un sitt för düsse Linkspartei ok in’n Bundsdag. He weer Finanzminister vun’d Bunnsrepubliek Düütschland vun 1998 bit 1999. Vun 1995 bi 1999 weer he Bundesvörsitter vun’d Sozialdemokratsche Partei Düütschland. Weblenken Lafontaine, Oskar Lafontaine, Oskar Lafontaine, Oskar Lafontaine, Oskar Lafontaine, Oskar Lafontaine, Oskar Lafontaine, Oskar Lafontaine, Oskar Lafontaine, Oskar Lafontaine, Oskar

1764

https://nds.wikipedia.org/wiki/Hans%20Eichel

Hans Eichel

Hans Eichel (* 24. Dezember 1941 in Kassel) is een düütschen Politiker vun’d SPD. He is de vörmalige Finanzminister vun’d Bunnsrepubliek Düütschland vun 1999 bit 2005. Vun 1991 bi 1999 weer he Ministerpräsident vun Hessen. Leven un Berop Nah dat Abitur 1961 an dat Kasseler Wilhelmsgymnasium fung Eichel en Studium vun de Germanistik, Philosophie, Politikwetenschap, Geschichte un Pädagogik an der Universität Marburg un de Free Universität Berlin an, dat he 1968 mit dat eerste un 1970 mit dat tweete Staatsexamen för dat Lehramt an Gymnasien afsluuten dee. He weer denn bit 1975 as Studienrat in Kassel – ebenfalls an dat Wilhelmsgymnasium – tätig. Eichel is siet Juli 2005 in tweet Ehe mit Gabriela Wolff-Eichel, boren Wolff, verheiraadt. Ut sien eerste Ehe (1983–1999) hett he twee Kinner. Mann Börger von Düütschland Politiker (Düütschland) Bundsminister Liddmaat Düütsch Bundsdag Landdagsafordneter (Hessen) SPD Boren 1941

1765

https://nds.wikipedia.org/wiki/Wittkittel

Wittkittel

Wittkittel hebbt de Lüüd vun de düütsche Füerwehr heten in de Tied, as de Füerwehr noor bannig jung wesen is. So hebbt se heten wegen de witt Kittels, de se anplünnt hebbt, wenn se arbeitet hebbt. Noa viele Jahrens hebbt de Lüüd de Füerwehr ännert, un Wittkittel hebbt de Lüüd nich mehr seggt. Dat waar ungefihr, as de Füerwehr anfangt hett, Benzinkutschens statts Peer vörtoholen. Füerwehr

1767

https://nds.wikipedia.org/wiki/F%C3%BCerwehr

Füerwehr

Wenn en Füer entstahn is un dat nich wullt waar, is de Füerwehr dorför tostännig, dat dat wedder löscht warrt. Füerwehren gifft dat bannig vele, un dat is kloor, denn wenn de Füerwehr nich fix kummt, denn is dat Füer veel to groot, as dat man dat fix löschen kann. De düütsche Füerwehr was entstahn vun de Wittkittels, un de Lüüd vun de Füerwehr hebbt lehrt, wat fröher de Wittkittels maakt harrn. Hüütigendoogs möten de Lüüd vun de Füerwehr ok faken bi Maleschen helpen. De Nummer 112 Hüütigendoogs kann jedereen de Füerwehr ropen mit de Telefonnummer 112. Dat is de internatschonale Nummer för Lüüd in Noot. Dor kannst alltiet mit de Füerwehr telefoneeren, un wenn seggen kannst, wo du in Noot büst un wosück du in Noot büst un woveel Lüüd in Noot sünd un wokeen du büst, dat se die nödigenfalls torückropen kunn'n, denn kummt de Füerwehr bannig fix! Blief jümmers suutje un sinnig! Freewillige Füerwehr un Beroopsfüerwehr Wi keunt een Ünnerscheed maken twischen de friwillig Füerwehr und de Beroopsfüerwehr. De Beroopsfüerwehrlüüd makt nix anneres, as op Füer to worten. Wenn dat Füer denn losgeiht, denn kaamt de Kerls in den blauen Rock in Nullkommanix ansuust mit dat Spritzenauto. Schläuche un Strahlrohre un Anschlußstücke för de Hydranten hebbt se bi sick. Un denn geit dat ok glieks los mit de Füerlöschen. Een Beroopsfüerwehr gifft dat blot in groten Steden, in de Dörper hebbt se de friwillig Füerwehr. Plichtfüerwehr un Warksfüerwehr Dat gifft uk noch twee annere Oarten vun Füerwehrn, de dat nich so oft gifft: de Plichtfüerwehr un de Warksfüerwehr. Een Plichfüerwehr gifft dat denn, wenn sick nich 'nuch Lüüd för een friwillig Füerwehr fin'n doon. Denn mött alle Minschen ut de Gemeende, ob de een bestimmtet Profil passt, to de Füerwehr gahn. De Warksfüerwehr is as een Beroopsfüerwehr, mit de Unnerscheed, dat de Warksfüerwehrn immer bloß op dat sülbige Warksgelände arbeiten doot. Weblenken Hülpsorganisatschoon Füerwehr

1770

https://nds.wikipedia.org/wiki/Flottbek

Flottbek

De Flottbek is een lütt Beek in'n Hamborger Stadtdeel Groten Flottbek (dat is in'n Bezirk Altno). De Stadtdeel Groten Flottbek hett sien Nom vun'd Beek. Dat gifft ook een Stadtdeel Lütten Flottbek, awer dat is man keenen amtlichen Stadtdeel. De Flottbek flütt dörch den Jenischpark un bi Düwelsbrück in de Elv rin. Stroom Bezirk Altno

1771

https://nds.wikipedia.org/wiki/Altno

Altno

Altno is en Bezirk vun de Free un Hansestadt Hamborg. Dat staatsche Rathuus Altno (Bezirksamt Hamborg-Altno) an't süden End vun'n Platz der Republik in Altno-Ooltstadt weer vör 1898 dat Ingangsgebüüd vun den freuhern Bahnhoff vun de Altona-Kieler Eisenbahn-Gesellschaft un steiht ünner Denkmaalschutz. In’n Noorden un Westen vun Altno is Sleswig-Holsteen, in’n Süden is de Elv und in’n Osten sünd de Bezirken Eimbüddel un Hamborg-Mitt. To den Bezirk Altno höört veerteihn Stadtdelen: Altno-Ooltstadt, Altno-Noord, Bohrenfeld, Blanknees, Groot Flottbeek, Iserbrook, Lurup, Neensteden, Osdörp, Othmarschen, Ottensen, Rissen, Steernschanz un Sülldörp. Altno hett 275.265 Inwohners (2019) un en Flach vun 77,9 km². Historie De bedüdensten histoorschen Daten: 1535 dat eerste Maal in en Oorkunn nöömt 1640 Altno warrt däänsch 23. August 1664 Altno warrt en Stadt Vun 1867 bet 1937 hett Altno to’n Königriek Preußen tohöört De Stadtdelen Ottensen, Bohrenfeld, Neemöhlen, Övelgönn un de Elvvöröörd sünd na de Stadt Altno kamen. An’n 1. April 1938 is Altno to Hamborg kamen un Horborg un Wandsbeek ok. Dat keem 1937 dör dat Groot-Hamborg-Gesett, dat se dormaals mookt hebbt. Footnoten Bezirk Altno Oort

1772

https://nds.wikipedia.org/wiki/Iserbrook

Iserbrook

Iserbrook is een Stadtdeel vun'd Stadt Hamborg un is in'n Bezirk Altno. In dat Fuchtland op de Scheed tüschen Iserbrook un Osdörp gifft dat de Borns vun de Düpenau. Bezirk Altno

1773

https://nds.wikipedia.org/wiki/Lurup

Lurup

Lurup is een Stadtdeel vun de Stadt Hamborg un is in’n Bezirk Altno. Bezirk Altno Oort

1774

https://nds.wikipedia.org/wiki/Othmarschen

Othmarschen

Othmarschen is een Stadtdeel vun'd Stadt Hamborg un is in'n Bezirk Altno. Bezirk Altno

1775

https://nds.wikipedia.org/wiki/Ottensen

Ottensen

Ottensen is een Stadtdeel vun de Stadt Hamborg un is in’n Bezirk Altno. In’t Norden is de Stadtdeel Bahrenfeld, in’t Osten de Stadtdeel Altno-Ooltstadt, in’t Süden de Elv un in’t Westen de Stadtdeel Othmarschen. En olen Naam vun Ottensen is Mottenborg. He kümmt von de Zigarrenindustrie, de fröher in Ottensen groot weer und de Arbeiders kregen vun de harte Arbeid „Motten“ in de Lung (meent is Tuberkulose). Weblenken Websteed vun Ottensen (hoochdüütsch) Bezirk Altno Oort

1776

https://nds.wikipedia.org/wiki/Blanknees

Blanknees

Blanknees (blank för "witt" un nees för "Nes") is en Stadtdeel vun’d Stadt Hamborg un is in’n Bezirk Altno. Blanknees liggt an’d Elv. In’n Westen is Rissen, in’n Noorden is Sülldörp un in’n Osten sünd Nienstedten un Iserbrook. Weblenken Websteed vun’n Stadtdeel (hoochdüütsch) Bezirk Altno Oort

1777

https://nds.wikipedia.org/wiki/Osd%C3%B6rp

Osdörp

Osdörp betekent Osdörp, Gemeen in’n Kreis Rendsborg-Eckernföör, Sleswig-Holsteen, Osdörp, Stadtdeel in’n Bezirk Altno van Hamborg, Osdörp, Oordsdeel in’n Landkreis Telte-Fläming, Brannenborg.

1778

https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BClld%C3%B6rp

Sülldörp

Sülldörp () is een Stadtdeel vun de Stadt Hamborg un is in’n Bezirk Altno. In’n Noorden vun Sülldörp is Sleswig-Holsteen, in’n Westen is Rissen un in’n Oosten is Osdörp. In’n Süden vun Sülldörp is Blanknees. All disse Stadtdelen sünd in’n Noorden vun den Stroom Ilv. In Sülldörp liggt ok de Born vun de Wedeler Au. En grote Straat in Sülldörp is de Bundsstraat 431, de geiht vun Altno to’n Wessen na Wedel/Sleswig-Holsteen. Weblenken Bezirk Altno Oort

1779

https://nds.wikipedia.org/wiki/Rissen

Rissen

Rissen is een Stadtdeel vun Hamborg un is in'n Bezirk Altno. In'n Westen vun Rissen is de Stadt Wedel un in'n Noorden vun Rissen is de Stadt Schenefeld un ok de Gemeen Appen (düsse Städer un de Gemeen höörn to’n Bundsland Sleswig-Holsteen). In'n Süden vun Rissen is de Elv; in'n Ossen is de Stadtdeel Blankenese. In ganz Hamborg gifft dat keen Stadtdeel de wieder in'n Westen vun'd Stadt liggt as Rissen. Weblenken Bezirk Altno

1780

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bahrenfeld

Bahrenfeld

Bahrenfeld is een Stadtdeel vun'd Stadt Hamborg un is in'n Bezirk Altno. In Bahrenfeld liggt de Volkspark, een Trabrennbohn, woneem Kiewitt bröden doot, dat Volksparkstadion (hüüt AOL-Arena) un de Color-Line-Arena. No Lurup hen liggt dat physikolsche Labor DESY. Jem ehr Gaumoker-Ring HERA streckt sick ünner'n ganzen Volkspark lang. Bezirk Altno

1787

https://nds.wikipedia.org/wiki/Wedel

Wedel

Wedel is en Stadt in’n Kreis Pinnbarg, un dat is in Sleswig-Holsteen. De Stadt liggt an de Elv, und Nahwerstadt in’n Oosten vun Wedel is de grote Stadt Hamborg. De Stadtdeel Hamborg-Rissen is bannig nah an Wedel dran. De Wedelers (dor gifft dat sowat 32.000 Inwohners) hebbt PI as Kfz-Teken. Wedel hett en Flach vun 33,82 km². De Roland vun Wedel is en Attrakschon vun Wedel. Dat is en Dinkmol midden in Wedel. Geschicht Över Wedel is 1212 dat eerste Mal wat opschreven worrn. Vunwegen de Ossenpadd, ob den dat Veehtüg vun Neddersassen bit nah Däänmark dreven worr, harr Wedel in de olen Tieden en wichtigen Veehmarkt, de as Ossenmarkt bet hüüt eenmol in jedeen Johr afholln warrt. As en Teken, dat Wedel en Ort mit Markt weer, de ünner den Schutz vun de Obrigkeet stunn, worr de Roland buut; de ole Figuur is in't 17. Johrhunnert tohoopfallen und de, de hüüt noch steiht, worr opricht. Wat vandag Wedel is, weern eerdaags dree Dörpen: Wedel, Schulau un Spitzerdorf. 1731 sünd 167 Hüser afbrennt, un 1837 wedder 20 Hüser un ook de Kark. Wedel is 1875 Stadt worrn. In’n Tweten Weltkrieg kreeg de Stadt bannig een op de Mütz, as de Alliierten de Stadt an’n 3. März 1943 mit Bomben angreepen. En groten Andeel vun de Stadt weer dornah in de Grött. In de Masch bi Wedel leeg de Hatzborg (buut üm 1311 rum vun de Grafen vun Schauenburg, tohoophaut in’n Krieg vun 1618 bit 1648. In de Tiet vun’n Natschonalsozialismus weer in Wedel en Butenposten vun dat Konzentratschoonslager Neengamm. To’n Erinnern doran is an de Bundsstraat 431, üm un bi 700 m vun de Grenz na Hamborg weg, en Denkmaal opricht worrn. Söhns un Döchter vun Wedel In Wedel sünd op de Welt kamen Hermann Molkenbuhr (1851-1927), SPD-Politiker un Afordenter in’n Rieksdag Ernst Barlach (1870-1938), Bildhauer, Tekner un Schriever Mathias Rust (geb. 1968), weer in sien fre’e Tiet Pilot, de op’n Roden Platz in Moskau rünnergahn is. In Wedel hebbt leevt oder warkt Johann Rist (1607-1667), Paster un Schriever in’t Barock Rudolf Höckner (1864-1942), Maler Peter Frankenfeld (1913-1979), Entertainer in Radio un Feernsehn Arnim Dahl (1922-1998), Stuntman Weblenken Websteed vun Wedel (hoochdüütsch) Füerwehr vun Wedel (hoochdüütsch) Dor kannst över Wedel schnacken (hoochdüütsch) Oort Kreis Pinnbarg

1789

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bezirk

Bezirk

En Bezirk is en lütt Region vun en Stadt un is en Deel vun’d deelstaatliche System vun Düütschland. De Lüüd in’n Bezirk künnt hengahn to’n Bezirksamt, wenn se wat vun’n Staat bruukt. En grote Stadt as Hamborg hett sowat söven Bezirken. Politik

1790

https://nds.wikipedia.org/wiki/973

973

Wat passeert is 7. Mai: Otto II. warrt Kaiser un folgt sienen doden Vadder Otto I. up den Throon vun dat Hillge Röömsche Riek na. Boren 6. Mai 973 oder 978: Hinrich II., de Hillige, düütsch Kaiser (†1024). Storven 7. Mai: Otto I., de Grote, starvt in siene Palz in Memleben (* 912) Hermann Billung blifft dood. 0973

1792

https://nds.wikipedia.org/wiki/Trecker

Trecker

En Trecker is en Tochfohrtüüch in’e Landweertschop, wat de Buurn hemm, um op’n Acker to arbeten. Mit den Trecker künnt de Buurn de Redschoppen för’n Ackerbo trecken, to'n Bispeel en Ploog, awers ok een Hänger, wo de Buur boben op to'n Bispeel sien Kartüffeln mit no Hus to bringen kunn. En Trecker hett meist grote Rööd, tominst achtern, damit he op'n Acker nich insacken deit und den Bodden nich all to doll verdicht. Dat weer slecht för de Planten. Opbuu Hüttodag heb de meisten Trecker Dieselverbrennungsmotoren, woher de Kraft kümmt. Um dat Fohrtüüch vörwards und trüchwards to bewegen, warrt de Dreihbewegung von'e Kurbelwell öber dat Schaltgetrieve, dat Differenzial un de Endantriebe an de Radnarv öberdragen. Hett de Trecker ok noch Allradandriev, geiht dat Dreihmoment von Schaltgetriebe tosätlich öber 'n Allradgetrieve und en Kardanwell an de Vorderass. To'n Andriev von Ölmotoren un Hydraulikzylinner hett de Trecker en Hydraulikpump. De Pump buut Druck op. De Druck warrt denn öber de Stüergeräten an den Verbruker föddert. Oder dat geiht över Load-Sensing. Dann hett dat Anbuugerät de Stüergeräten. Öber dissen Druck warrt ok de Dreihpunkthydraulik, Heckhydraulik un Fronthydraulik, anböörnd. To'n Anhängen von Reedschoppen hett de Trecker en Heckhydraulik, manchmal ok 'n Fronthydraulik. To'n Anhängen von Anhängern gifft dat 'n Tochmuul oder 'n Kugelkoppkupplung. Weblenken Fohrtüüch Bueree

1793

https://nds.wikipedia.org/wiki/1189

1189

Wat passeert is Bewick ward vun Hinrich de Lööw plattmaakt. De Oort Kortrijk in Flannern kriggt Stadtrechten De 3.Krüüztog geiht los Leon Theotokites warrt Patriarch vun Konstantinopel Otto vun Bamberg warrt hillig spraken 3. September: Richard Löwenhart warrt to'n König vun England slahn Boren Storven 6. Juli: Hinrich II. „Plantagenet“, König vun England (*1133) 12. Johrhunnert Johr

1799

https://nds.wikipedia.org/wiki/Nienstedten

Nienstedten

Nienstedten is een Stadtdeel vun'd Stadt Hamborg un is in'n Bezirk Altno. Bezirk Altno

1802

https://nds.wikipedia.org/wiki/Sleswig

Sleswig

Sleswig (fröher ok Sleeswig, Sleeswi, hoochdüütsch Schleswig, däänsch Slesvig, noordfreesch Schlaswik) is en Stadt in’n düütsch Bundsland Sleswig-Holsteen. Sleswig is een vun’d gröttsten Städer in’n Kreis Sleswig-Flensborg. In 2002 hett Sleswig 24.466 Inwohners harrt. Een Attrakschoon bi Sleswig is de olle Siedlung Haithabu (Haddeby). Normannen hebbt Haithabu upboot. Later waar dat een vun de wichtigste Kultur-, Finanz- un Hannelszentren in de Region. Historie Sleswig wurr 804 eerstmals as Sliasthorp in en Schriftstück upführt un kunn in dat Johr 2004 sien 1200-johrig Jubiläum fiern. De Endung thorp verwiest dorup, dat sück dat dormals um en Nebensiedlung hannelt hett. Oort Kreis Sleswig-Flensborg

1809

https://nds.wikipedia.org/wiki/Junge%20Union

Junge Union

De Junge Union (JU) sünd de jung Lüüd in de düütschen Parteien CDU un CSU. Hüüt hett de JU 125.680 Liddmaten (Stand: Dezember 2010). Vörsitter is Paul Ziemiak ut Noordrhien-Westfalen. As de Tweete Weltkrieg toenn weer, dor harrn sick Lü an ünnerscheedlich Steden draapen un de JU gründt. 1947 geev dat denn den Tosamensluss as Bundsorganisatschoon. Vörsitters 1947 - 1948 Bruno Six 1948 - 1949 Fred Sagner 1949 - 1950 Josef Hermann Dufhues 1950 - 1955 Ernst Majonica 1955 - 1961 Gerhard Stoltenberg 1961 - 1963 Bert Even 1963 - 1969 Egon Klepsch 1969 - 1973 Jürgen Echternach 1973 - 1983 Matthias Wissmann 1983 - 1989 Christoph Böhr 1989 - 1994 Hermann Gröhe 1994 - 1998 Klaus Escher 1998 - 2002 Hildegard Müller 2002 - 2014 Philipp Mißfelder 2014-2019 Paul Ziemiak 2019-2022 Tilman Kuban siet 2022 Johannes Winkel Websteed www.junge-union.de - hoochdüütsch Politik Düütschland

1810

https://nds.wikipedia.org/wiki/Reptilien

Reptilien

De Reptilien oder Krüüpdeer sünd een Klass mang de Reeg Veerfeut in’n Ünnerstamm Warveldeer von de Chordabeester (kiek bi Deerriek). Norddüütsche Slangen In Norddüütschland gifft dat twee Oorten von Slangen: de Snaak (Natrix natrix) un de Adder oder Odder (Vipera berus), ok „Krüüzadder“ nöömt. Un dat gifft den Sünndrang (Anguis fragilis), de ook keen Been hett, awers keen Slang is (to’n Bispeel kann he mit de Ogen pliern, un Slangen könt dat nich). De Adder is giftig un hett richtig utklappbare Gifttään, de Snaak is nich giftig, süht eleganter ut un is veel in’t Water to Gang. Dor is woll mal een von'n Adder beten worrn, un dat is (bi em!) nich veel leeger west as’n Bienenstich, un denn mutt he sick dacht hebben: Dat weer nich de Slang, wo mi min Öllern vör waarschaut hebbt, awers liekers mutt dor doch wat an wesen - jedenfalls gifft dat den (grundverkehrten) Riemel: Sticht di ’n Adder, Steihst noch Vadder; Sticht di ’n Snaak, Krist ’n witte Laak; Sticht di ’n Sünndrang, Gaht de Klocken kling-klang (ut de Kollauer Chronik von Adolph Hansen un Rudolf Sottorf, Stellingen 1922-1938) Systemaatik Wenn ji mehr plattdüütsche Nomen weet, man jümmers rinschrewen - besünners bi Gattungen un Oorten (mit schraag druckte latiensche Nomen). Dor denn dat Latinsche in Klammern und dat Plattdüütsche dor vör setten. Bi de Krüüpdeerten gifft dat in'n Momang Striet üm de Systematik. Ick heff hier mal de oldfränksch Version henstellt: Klass: „Reptilia“ („Krüüpdeer“) Anapsida Ordnung: Testudinata oder Chelonia (:nl:Schildpad, :da: Skildpadde) Ünnerordnung: Pleurodira (hochdüütsch: Halswender-Schildkröten) Ünnerordnung: Cryptodira (hochdüütsch: Halsberger-Schildkröten) Familie: Emydidae (hoch: Sumpfschildkröten) Genus: Emys, to'n Bispeel Emys orbicularis (:de:Europäische Sumpfschildkröte) Genus: Trachemys, to'n Bispeel Trachemys scripta (:nl:Roodwangschildpad) Familie: Testudinidae (:de:Landschildkröten) Familie: Cheloniidae (:de:Meeresschildkröten) Oort: Chelonia mydas (:de:Suppenschildkröte) Oort: Mocktörtel (Chelonia satyrica) Oort: Caretta caretta (:de:Unechte Karettschildkröte) Oort: Eretmochelys imbricata (:de:Echte Karettschildkröte) un anner un 'n paar anner Familien Romeriida Diapsida Sauria (Echsen) Lepidosauromorpha Ordnung: Squamata (:de:Schuppenkriechtiere, :da:Slanger og øgler) Ünnerordnung: Serpentes (Slangen, :nl:Slangen, :da:Slange) Överfamilie: Scolecophidia, Typhlopoidea (Blindslangenslag; op Hoch) Överfamilie: Boidea, Henophidia (hoch: Wühl- und Riesenschlangenartige) Överfamilie: Colubroidea, Caenophidia, Xenophidia (Snaken- un Addernslag) Familie: Colubridae (Snaken) Oorten: Snaak (Natrix natrix, :de:Ringelnatter) un männich anner Familie: Elapidae (Giftsnaken), to'n Bispeel Kobras - hebbt faststaande Gifttään Familie: Hydrophiidae (Seeslangen) Familie: Viperidae (Addern, :de:Vipern und :de:Ottern) - hebbt utklappbare Gifttään Oorten: Adder (Vipera berus, :de:Kreuzotter) un männich anner Familie: Crotalidae (Klüsenaddern) - hebbt vör elkeen Oog een Klüüs as Infrarood-Oog; dor höört de Klapperslangen to Ünnerordnung: Lacertilia (:de:Echsen, :nl:Hagedis, da:øgler) Infraordnung: Iguania (Leguanslag; op Hoch) Infraordnung: Gekkota (Geckos; op Hoch) Infraordnung: Scincomorpha (Skinkenslag) Familie: Lacertidae (:de:Eidechsen) un männich anner Infraordnung: Diploglossa (Sünndrangsslag) Familie: Anguidae (Sünndräng) Oorten: Sünndrang (Anguis fragilis, :de:Blindschleiche) un anner Infraordnung: Platynota (Waraanenslag) Ünnerordnung: Amphisbaenia (Dubbelsünndräng) Sphenodontida Rhynchocephalia (Snabelköpp; op Hoch) Archosauromorpha † Ichthyosauria, (:de:Fischsaurier) † Plesiosauria (:de:Plesiosaurier) Archosauria Crocodylomorpha (Krokodile) † Pterosauria (Fleegsauriers) † Dinosauria (Dinosauriers) Reptilien