Datasets:

long292

/

PADNCH_5

like 0

Đông thập nguyệt, chế vương hầu cân trường phát đái triều thiên cân đoản phát đái bao cân .

Mùa đông, tháng 10, quy định kiểu mũ của vương hầu: người tóc dài đội mũ triều thiên, người tóc ngắn đội mũ bao.

Dĩ Trần Khắc Chung vi Nhập nội đại hành khiển .

Lấy Trần Khắc Chung làm Nhập nội đại hành khiển.

kiến Thượng hoàng dữ ngữ tiềm giác di thời.

Thượng hoàng nói chuyện với Nhữ Hài có đến một giờ.

Giá hồi, vị tả hữu viết: Nhữ Hài tín thiện sĩ, nghi kì mông Quan gia sử lệnh dã.

Khi trở về, Thượng hoàng bảo tả hữu: “Nhữ Hài đúng là người giỏi, hắn được Quan gia sai khiến là phải”.

Tiên thị, ngã quốc sứ chí Chiêm Thành giai tiên bái quốc chủ nhi hậu khai chiếu.

Trước đây, sứ nước ta tới Chiêm Thành, đều lạy chúa Chiêm trước, rồi sau mới mở chiếu thư.

sứ hồi, lang thu kì bảng vô đắc khuy tổn.

sứ thần về rồi, cất ngay bảng đi, đừng để mất”.

Hậu chi sứ chiêm Thành bất bái quốc chủ tự Nhữ Hài thuỷ.

Sau này, đi sứ Chiêm Thành, không lạy chúa Chiêm là bắt đầu từ Nhữ Hài.

Cập hồi, Đế thậm gia chi, toại quyết ý đại dụng, cố hữu thị mệnh.

Khi về nước, vua rất khen ngợi ông và quyết ý dùng vào chức to, cho nên có lệnh này.

Giáp Thìn thập nhị niên, xuân chính nguyệt, kinh thành hữu bạn kiều Các Đài phường phụ nhân Lê thị sinh nữ lưỡng đầu thủ túc các tứ .

Mùa xuân, tháng giêng, người đàn bà là Lê thị, phường Các Đài, ở cầu bên hữu kinh thành đẻ con gái có hai đầu, bốn chân, bốn tay.

Nhị nguyệt, dĩ Bùi Mộc Đạc Chi hậu bạ thư chính chưởng phụng thị Thánh Từ cung.

Tháng 2, lấy Bùi Mộc Đạc làm Chi hậu bạ thư chánh chưởng trông coi cung Thánh Từ.

Mộc Đạc tự Minh Đạo tính Phí danh Mộc Lạc hữu tài năng.

Mộc Đạt tên tự là Minh Đạo , họ Phí, tên là Mộc Lạc, có tài năng.

Trung Ngạn niên thập lục thời hiệu, thần đồng.

Trung Ngạn mới 16 tuổi, đương thời gọi là thần đồng.

Kì thí pháp tiên dĩ Y quốc thiên, Mục Thái tử truyện, ám tả thải nhũng.

Về phép thi: Trươc hết thi ám tả thiên Y quốc và truyện Mục Thiên tử để loại bớt.

Chiêm Thành Du Già tăng lai duy thực ngưu nhũ .

Sư Du Già nước Chiêm sang ta, chỉ ăn sữa bò.

Thu thất nguyệt, chiếu phàm miếu huý ngự danh chính văn giảm hoạ .

Mùa thu, tháng 7, xuống chiếu rằng các chữ huý về miếu hiệu, tên vua, thì viết bớt nét.

Bát nguyệt, cấm Lí triều miếu huý Uẩn, Mã, Tôn, Đức, Hoán, Tộ, Cán, sảm tự giảm hoạ .

cấm chữ huý miếu hiệu nhà Lý 8 chữ: Uẩn, Mã, Tôn, Đức, Hoán, Tộ, Cán, Sảm, viết bớt nét.

Cửu nguyệt, chiếu phàm điển ngục đoạn văn tự áp thủ dụng vô danh tả chỉ nhị tiết .

Tháng 9, xuống chiếu rằng, khi áp tay vào giấy tờ hình án hay văn tự thì dùng hai đốt của ngón tay vô danh bên trái.

Đông thập nhất nguyệt, chiếu thí thiên hạ sĩ nhân dụng thất khoa .

Mùa đông, tháng 11, xuống chiếu thi kẻ sĩ trong nước, hỏi về 7 khoa.

Chiếu Tông chính phủ định hoàng tông ngọc điệp.

Xuống chiếu cho phủ Tông chính soạn ngọc phả của họ vua.

Tị thập tam niên, xuân chính nguyệt, sách Hoàng đệ tứ tử Mạnh vi Đông Cung thái tử, những chế Dược thạch châm tứ chi .

Mùa xuân, tháng giêng, sách phong hoàng tử thứ tư là Mạnh làm Đông cung thái tử, làm bài Dược thạch châm ban cho.

Nhị nguyệt, Chiêm Thành khiến Chế Bồ Đài cập bộ đảng bách dư nhân phụng biểu tiến kim ngân kì hương dị vật cầu định sính lễ.

Tháng 2, Chiêm Thành sai Chế Bồ Đài và bộ đảng hơn trăm người dâng hiến vàng bạc, hương quý, vật lạ làm lễ vật cầu hôn.

Triều thần dĩ vi bất khả, độc Văn Túc vương Đạo Tái chủ kì nghị.

Các quan trong triều đều cho là không nên, duy có Văn Túc Vương Đạo Tái chủ trương bàn việc đó

Tam nguyệt, La Hồi quốc sứ tiến liễn la bố đẳng vật .

Tháng 3, nước La Hồi sai người dâng vải liễn la và các thứ khác.

Thời, hữu độc bạ Trần Cụ tính khoan hậu, cẩn nguyện, thiện cổ, cầm nỗ xạ cập xúc cúc hí.

Bấy giờ có viên độc bạ là Trần Cụ tính khoan hậu, cẩn thận, thật thà, giỏi ngề đánh cá, bắn nỏ và chơi cầu.

Thế chi nỗ xạ kì lập cước dữ cung xạ đồng sở vị Đinh tự bất thành bát tự bất chính giả dã.

Người đời bắn nỏ, chân đứng cũng như bắn cung, tức là kiểu chữ “đinh” không thành, chữ “bát” không ngay.

tâm như thử cố kì kiến ư sự vi diệc như thử.

tâm như vậy, cho nên biểu hiện ở mọi việc làm cũng như vậy.

Cụ Cứu Liên nhân, thường hữu hám ư Cứu liên thỉ chi viết: túc bất lí kì địa.

Cụ người Cứu Liên, vốn có mối hận với Cứu Liên, thề rằng chân không giẫm lên đất ấy nữa.

Kì thừa tâm kiên xác như thử nãi cổ sở vị nguyện giả.

Ông ta giữ lòng bền rắn một mực như vậy đó, đời xưa gọi thế là người gàn.

Thống Chính thái sư Tá Thiên Đại Vương Đức Việp tốt, tứ .

Mùa xuân, tháng giêng, ngày mồng 1, Thống chính thái sư Tá Thiên Đại Vương Đức Việp mất .

Hạ lục nguyệt, hạ giá Huyền Trân Công chúa vu Chiêm Thành chủ Chế Mân.

Mùa hạ, tháng 6, gả công chúa Huyền Trân cho chúa Chiêm Thành Chế Mân.

Sơ, thượng hoàng du phương hạnh Chiêm Thành nhi nghiệp hứa chi.

Trước đây, Thượng hoàng vân du sang Chiêm Thành, đã hứa gã rồi.

đa tá Hán Hoàng dĩ Chiêu Quân giá Hung nô sự, tác quốc ngữ thi từ phúng thích chi.

nhiều người mượn chuyện vua Hán đem Chiêu Quân gả cho Hung Nô làm thơ, từ bằng quốc ngữ để châm biếm việc đó.

Thu cửu nguyệt, thập ngũ nhật, Tuất thời, nguyệt thực .

Mùa thu, tháng 9, ngày 15, giờ Tuất, nguyệt thực.

Mệnh Thiên chương học sĩ Nguyễn Sĩ Cố giảng Ngũ Kinh.

Sai thiên chương học sĩ Nguyễn Sĩ Cố giảng Ngũ Kinh.

Sĩ Cố Đông Phương Sóc chi lưu thiện khôi hài năng tác quốc ngữ thi phú.

Sĩ Cố thuộc dòng Đông Phương Sóc , giỏi khôi hài, hay làm thơ phú quốc ngữ.

Ngã quốc tác thi phú đa dụng quốc ngữ tự thử thuỷ .

Nước ta làm nhiều thơ phú bằng quốc ngữ bắt đầu từ đó.

Hành khiển trí sĩ Nguyễn Khiên Ngô lai triều tự hiệu Liễu Nhiễu.

Hành khiển trí sĩ Nguyễn Kim Ngô về chầu, tự xưng là Liễu Nhiễu.

Khiên Ngô tính trực lượng Đế ưu trọng chi bất danh dĩ khích niên lão chi cố vị giả .

Kiên Ngô tính thẳng thắn, vua ưu đãi, quý trọng, không gọi tên để khuyến khích những người tuổi già vẫn giữ quyền vị.

Khiến Hàn Lâm học sĩ Lê Tông Nguyên Trung thị đại phu Bùi Mộc Đạc như Nguyên báo sính.

Sai Hàn lâm học sĩ Lê Tông Nguyên, Trung thị đại phu Bùi Mộc Đạc sang Nguyên đáp lễ.

cải Ô Lí nhị châu vi Thuận Châu, Hoá Châu.

Mùa xuân, tháng giêng, đổi hai châu Ô, lý thành châu Thuận và châu Hoá.

mệnh Nhữ Hài vãng tuyên đức ý giản địch bỉ chúng thụ chi dĩ quan nhưng cấp điền thổ miễn tô phú tam niên dĩ hoài bảo chi .

sai Nhữ Hài đến tuyên dụ đức ý chọn người trong bọn họ trao cho quan tước, lại cấp ruộng đất, miễn tô thuế 3 năm để vỗ về.

Hạ ngũ nguyệtm Chiêm Thành chủ Chế Mân tốt .

Mùa hạ, tháng 5, chúa Chiêm Thành Chế Mân chết.

Thu cửu nguyệtm đại thuỷm quyết Đam Đam đê .

Mùa thu, tháng 9, nước to, vỡ đê Đam Đam.

Chiêm Thành thế tử Chế Đa Da khiến sứ thần Bảo Lộc Kê tiến bạch tượng .

Thế tử Chiêm Thành Chế Đa Da sai sứ thần Bảo Lộc Kê sang dâng voi trắng.

Đông thập nhất nguyệt, sóc, nhật trùng vựng .

Mùa thu, tháng 11, ngày mồng 1, mặt trời có hai quầng.

Tam nhật, Thượng hoàng băng vu Yên Tử sơn Ngoạ Vân am.

Ngày mồng 3, Thượng hoàng băng ở am Ngoạ Vân núi Yên Tử.

Thời, Thượng hoàng xuất gia cư Yên tử sơn chi Tử Tiêu phong, tự hiệu Trúc Lâm đại sĩ.

Bấy giờ Thượng hoàng xuất gia, tu ở ngọn Tử Tiêu núi Yên Tử, tự hiệu là Trúc Lâm đại sĩ .

Pháp Loa thiêu đắc xá lợi tam thiên dư lạp, phụng chí kinh sư Tư Phúc tự.

Pháp Loa thiêu được hơn ba ngàn hạt xá lỵ mang về chùa Tư Phúc ở kinh sư.

Đế cảm khấp ý nãi giải.

Vua xúc động đến phát khóc, trong lòng mới khỏi nghi ngờ.

Nguyên sử Thượng thư An Lỗ Uy lai cáo Vũ Tông tức vị .

Sứ Nguyên là Thượng thư An Lỗ Khôi sang báo tin Vũ Tông lên ngôi.

Nhất nhật tể thần triệu nhập phủ dữ.

Một hôm viên tể tướng mời ông vào phủ cho

Đương ngũ lục nguyệt gian, phủ trung hữu bạc trướng tú hoàng tước hà tại trúc chi.

Trong phủ có bức trướng mỏng thêu hình con chim sẽ vàng đậu cành trúc.

Đĩnh Chi dạng nhận vi sinh hoàng tước tật xu tựu bổ.

Đĩnh Chi vờ ngỡ con chim sẽ thực, vội chạy đến bắt.

Nguyên nhân giai đại tiếu, dĩ vi viễn nhân bỉ lậu.

Người Nguyên cười ồ, cho là người phương xa bỉ lậu.

Tể tướng dĩ thử tú chư trướng thị dĩ tiểu nhân gia quân tử khủng tiểu nhân đạo trưởng quân tử đạo tiêu.

Tể tướng thêu như vậy là để tiểu nhân trên quân tử, sợ rằng đạo của tiểu nhân sẽ mạnh, đạo của quân tử sẽ suy.

Ngã vi thánh triều trừ chi.

Tôi vì thánh triều mà trừ giúp bọn tiểu nhân”.

Sách Thánh Tư phu nhân vi Thuận Thánh hoàng hậu .

Sách phong Thánh Bà phu nhân làm Thuận Thánh hoàng hậu.

Đông thập nhất nguyệt, trị phán đại nghịch danh Hân đẳng tội.

Mùa đông, tháng 11, trị tội những kẻ đại nghịch là bọn tên Hân.

] Lệ hệ thị thiên hoàng vị phái miễn thích diện.

Tên Lệ là dòng cuối trong họ nhà vua, được miễn thích chữ vào mặt.

Cố sự phàm hữu tội giả tước khứ tộc tính dĩ vi danh xưng chi.

Theo lệ cũ, những kẻ có tội đều bị tước bỏ họ, chỉ gọi tên thôi.

Đồ tội tuy hữu bản tính diệc dĩ danh gia chi .

Tội đồ thì tuy còn đề họ, nhưng cũng chỉ gọi tên không.

Dĩ Khâm Từ Bảo Thánh Thái Hoàng Thái Hậu phụ huyền cung.

Đem Khâm Từ Bảo Thánh thái hoàng thái hậu hợp táng ở đấy.

Tiên thị, Nhân Tông tấn cung quàn an Diên Hiền điện.

Trước đó, linh cữu Nhân Tông tạm quàn ở điện Diên Hiền.

Tương phát dẫn thời khắc dĩ chí nhi quan liêu sĩ thứ điền tái cung điện.

Khi sắp đưa rước, đã đến giờ rồi mà quan lại và dân chúng còn đứng chật cả cung điện.

Tể tướng chấp tiên khu bích cánh bất năng khai.

Tể tướng cầm roi xua đuổi mà vẫn không giãn ra được.

Sử thần Ngô Sĩ Liên viết: Triều đình dĩ nghiêm vi chủ.

Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Triều đình cốt phải nghiêm.

Tông xá lợi chi tàng bảo tháp dã, hữu tăng Trí Thông phụng thị yên.

Xá lỵ của Nhân Tông đưa cất vào bảo tháp, có sư Trí Thông phụng hầu.

Chí thị Nhân Tông băng, nãi nhập Yên Tử sơn phụng thị xá lợi bảo tháp.

Đến đây, Nhân Tông băng, Trí Thông liền sai vào núi Yên Tử ở hầu bảo tháp chứa xá lỵ.

Thiên Thuộc hữu Phù Đồ thượng hạ đô .

Quân Thiên thuộc có đô Phù đồ thượng và đô Phù đồ hạ.

Chí thị hựu lai, Đế dĩ kì nữ Đa La Thanh nhập cung.

Vua lấy con gái sư là Đa La Thanh vào cung.

Đông thập nhị nguyệt, Đế thân chinh Chiêm Thành, dĩ kì chủ Chế Chí phản trắc dã.

Mùa đông, tháng 12, vua thân đi đánh Chiêm Thành, vì chúa nước ấy là Chế Chí phản trắc.

Hạ ngũ nguyệt, dụ hoạch Chiêm Thành chủ Chế Chí dĩ quy phong kì đệ Chế Đà A Bà Niêm vi Á hầu trấn kì địa.

Mùa hạ, tháng 5, dụ bắt được chúa Chiêm Thành Chế Chí đem về; phong em hắn là Chế Đà A Bà Niêm làm Á hầu trấn giữ đất ấy.

Đế lệnh Đoàn Nhữ Hài mật dữ chi ước.

Vua sai Đoàn Nhữ Hài bí mật ước hẹn với hắn.

Cập Đế thân chinh chí Lâm Bình phủ, phân quân vi tam đạo.

Chế Chí nghe theo, đem gia thuộc đi đường biển tới hàng.

Nhữ Hài vi nhân tựu trại chủ dụ dĩ Quốc chủ xuất hàng ý.

Nhữ Hài sai người tới chỗ trại chủ, nói rõ ý yêu cầu quốc chủ ra hàng.

Nhữ Hài tức trì thư tấu viết: Khánh Dư dục đoạt Đế công.

Nhữ Hài lập tức chạy thư tâu rằng: “Khánh Dư định cướp công vua”.

Nhân Huệ cụ nghệ ngự doanh tạ tội viết: Thần khủng bỉ chí hải trung cải đồ cố phương át kì bỉ nhĩ.

Nhân Huệ sợ, đến ngự doanh tạ tội và nói rằng: “Thần sợ nó đến giữa biển lại đổi bụng khác, nên mới chặn đằng sau thôi”.

Đế nộ giải chiếu phân quân tuần hành chư bộ lạc

Vua nguôi giận, sai chia quân đi tuần các bộ lạc.

Tượng thanh tiệm cận quân sĩ hữu ưu sắc.

Tiếng voi đã gần, quân sĩ có vẻ lo sợ.

Thị dịch dã, bất phí nhất tuyền, nhi Chiêm Thành tựu hồ Nhữ Hài chi lực dã.

Trận này không mất một mũi tên mà Chiêm Thành bị dẹp, đó là công sức của Nhữ Hài.

Đế trú Câu Chiêm chi nhật, Minh Hiến Vương Uất tại doanh đàm biện hoàng hoặc quân tình.

Câu Chiêm, Minh Hiến Vương Uất ở trong doanh trại, bàn tán biện bác, mê hoặc lòng quaân.

Ngũ Lão ninh thọ vi lệnh chi tội bất thông vi tặc sở lợi.

Ngũ Lão thà chịu tội trái lệnh, chứ không nỡ làm lợi cho giặc”.

Đế thường nhượng Ngũ Lão viết: Minh Hiến hoàng tử dã, nhữ hà khinh hốt.

Vua có lần đã trách Ngũ Lão: “Minh Hiến là hoàng tử, sao ngươi lại khinh xuất thế!”.

Ngũ Lão dữ đồng toạ như sơ đản viết: Ân chúa vật phục chí nô gia Thánh Thượng trách nô.

Sau Minh Hiến lại đến nhà, Ngũ Lão vẫn cùng ngồi như xưa, chỉ nói: “Ân chúa nhớ đến nhà tôi nữa mà Thánh thượng quở trách tôi”.

Nhiên Minh Hiến bất quyện kì lai, Ngũ Lão bất cải kì hành.

Nhưng Minh Hiến vẫn lui tới thường xuyên, mà Ngũ Lão cũng không đổi nết cũ.

Nhất tắc giáp hoá nhi yểm kì giản dị chi tiết, nhất tắc lợi hoá nhi vong kì thượng hạ chi phân, cố dã .

Ấy là vì một người thì cậy của mà giữ lễ tiết sơ sài, một người thì ham của mà quên mất cả phận trên dưới vậy.

Nguyên khiến lễ bộ thượng thư Nãi Mã Phản lai cáo Nhân Tông tức vị .

Nguyên sai Lễ bộ thượng thư Nãi Mã Đài sang báo việc Nhân Tông lên ngôi.

Chí thám Thị giang hốt ngộ lôi vũ liệt phong hoạch như bát mặc chỉ xích bất tương kiến Chu lãm giai đoạn ngự bách trầm trung lưu.

Đến sông Thâm Thị , bỗng gặp mưa gió sấm chớp, ban ngày mà tối đen như đổ mực, trong khoảng gang tấc cũng không nhìn thấy nhau.

Đế lục bách thủ ô phùng dĩ cước dẫn bố lãm đồng thừa phùng thượng chư chu giai các sa chử.

Vua bám lấy mũi thuyền leo lên mui, đưa chân cho các cung nữ, nữ quan bám lấy để cùng leo lên mui.

Chiếu tái chỉnh nghi trượng thượng kinh .

Vua truyền chỉnh đốn lại nghi trượng để về kinh đô.

Thời, Hoàng thái tử giám quốc, Chiêu Văn Đại Vương Nhật Duật, Nghi Võ hầu Quốc Tú lĩnh tả hữu Thánh Dực quân lưu thủ.

Bấy giờ Hoàng thái tử giám quốc, Chiêu Văn Đại Vương Nhật Duật và Nghi Võ hầu Quốc Tú chỉ huy quân tả hữu Thánh dực ở lại giữ nước.

Gia tôn tiên đế tiên hậu huy hiệu cập gia phong danh xứ các thần.

Tôn thêm huy hiệu cho các tiên đế, tiên hậu và gia phong danh thần các xứ.

Lập Cần Hải môn thần từ.

Lập đền thờ thần ở cửa biển Cần Hải .

Chí thị, mệnh Hữu ti lập từ thời tế yên .

Đến nay, sai hữu ty lập đền, bốn mùa cúng tế.

Truy tôn Chiêu Vương vi Nguyên Tổ Hoàng Đế, Cung Vương vi Ninh Tổ Hoàng Đế, Ý Vương vi Mục Tổ Hoàng Đế.

Truy tôn Chiêu Vương làm Nguyên Tổ Hoàng Đế, Cung Vương làm Ninh Tổ Hoàng Đế, Ý Vương làm Mục Tổ Hoàng Đế .

Nhị nguyệt, Hiệu Thuận Vương Chế Chí chí Gia Lâm hành cung, tử hoả táng chi .

Tháng 2, Hiệu Thuận Vương Chế Chí đến hành cung Gia Lâm, chết, đem hoả táng.

Dĩ An phủ sứ Đỗ Thiên thứ vi Kinh lược sứ.

Lấy An phủ sứ Đỗ Thiên Hư làm Kinh lược sư.

Đế dĩ Thiên thứ kinh lược Nghệ An, Lâm Bình vãng cứu.

vua sai Thiên Hư đi kinh lược Nghệ An, Lâm Bình để sang cứu.

Thập nhị nguyệt, Phụ quốc Thái bảo Chiêu Hoài hầu Hiện tốt .

Tháng 12, Phụ quốc thái bảo Chiêu Hoài hầu Hiện mất.

Mạnh tức Hoàng đế vị, cải nguyên Đại Khánh nguyên niên.

Mạnh lên ngôi hoàng đế, đổi niên hiệu là Đại Khánh năm thứ 1.